IIIIII.. BÖLÜM DERS NOTLARI: BÖLÜM DERS NOTLARI: ULUSLARARASI TİCARET KAVRAMI VE TEMEL ULUSLARARASI TİCARET KAVRAMI VE TEMEL

ÖZELLİKLERİÖZELLİKLERİ

Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADEÖğr. Gör. Elşen BAĞIRZADEAzerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi

Türk Dünyası İşletme FakültesiTürk Dünyası İşletme Fakültesi

Bakü - 20Bakü - 201111

Ders: Uluslararası Ders: Uluslararası İktisat ve Dış Ticaret İktisat ve Dış Ticaret

PolitikasıPolitikası

Sunumlarda Sunumlarda Paul R. Paul R. Krugman Krugman veve Maurice Maurice ObstfeldObstfeld tarafından tarafından

yazılmış “yazılmış “International International Economics: Theory and Economics: Theory and PolicyPolicy”, ”, James GerberJames Gerber

tarafından yazılmış tarafından yazılmış ““International International

EconomicsEconomics”” ve ve Halil Halil Seyidoğlu Seyidoğlu tarafından tarafından

yazılmış “yazılmış “Uluslararası Uluslararası İktisat: Teori, Politika İktisat: Teori, Politika ve Uygulamave Uygulama” isimli ” isimli ders kitabları temel ders kitabları temel

alınmıştır.alınmıştır.

Slide 2-2Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İçindekiler

Giriş ................................................................................................................... 3 Uluslararası ticaret nedir? ................................................................................. 4 Uluslararası ticaretin tarihsel gelişimi ................................................................ 5 Ülkeler Arası Ticaret ve Bölgeler Arası Ticaret Farkları ................................... 8 Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri ............................................................. 9 İşletmeler neden uluslararası ticarete katılırlar? ............................................... 10 Uluslararası ticaretin faydaları ..........................................................................

11 Uluslararası ticaretten kazananlar ve kaybedenler ............................................ 12 Uluslararası ticarete etki yapan temel faktörler ................................................ 13 Uluslararaası ticarette riskler ............................................................................ 14 Dünya mal ihracatı ve dünya üretiminin artışı (2000-2007) ……………….... 15 Dünya ihracatında ilk 20 ülke ........................................................................... 16 Dünya ithalatında ilk 20 ülke ........................................................................... 17 III. Bölümün temel kavramları ........................................................................ 18 Kaynaklar ......................................................................................................... 19

Slide 2-3Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Giriş

Uluslararası Ticaret Analizleri Uluslararası Ticaret Teorisi (International Trade Theory) ve Uluslararası Ticaret Politikası (International Trade Policy) olmak üzere, birbirini tamamlayan iki alt gruba ayrılmaktadır.

Mal akımları uluslararası ekonomik ilişkilerde daima en eski ve en ağırlıklı yeri tutmuştur.

Ancak teknolojinin ulaştığı boyutlar ve dünya hizmet ticaretindeki hızlı artışlar son yıllarda dikkatlerin daha yoğun biçimde hizmetler alanına yöneltilmesine neden olmuştur

Slide 2-4Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası ticaret nedir?

Uluslararası ticaret (international trade) mal ve hizmetlerin ulusal sınırları aşarak yapılan mübadelesidir.

Uluslararası ticaret (international trade) aynı zamanda iktisat biliminin bir disiplini olmakla, uluslararası maliye (international finance) ile birlikte uluslararası iktisat (international economics) isimli daha kapsamlı bir disiplini oluşturmaktadır.

Slide 2-5Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası ticaretin tarihsel gelişimi Organize bir şekilde uzak mesafelerle ticaret (long-distance trade) 6000 bin yıl

önce Mezopotopya (Irak) ve Anadolu (Türkiye) toprakları arasında Assurlar tarafından yapılmağa başlanmıştır.

Bundan bin yıl sonra Finikyalılar (Lübnan) ticarete dayanan ilk uygarlığı oluşturmuştur.

Sonrakı bin yıllar içerisinde Babilde Hamurapi Yasalarında ilk yasal ticaret normlarının ortaya çıktığını görmekteyiz.

V. Yüzyılda Roma imparatorluğunun çözülmesiyle Avrupda ticaretin daraldığı gözlemlenmiştir.

VIII. Yüzyılda Vikingler İskandinavya ve Konstantinopol (İstanbul) arasında ticaret ağı oluşturmuştur.

X-XIII. Yüzyıllara Ortadoğu, Avrupa, Kuzey ve Doğu Afrika arasında Arap ticareti egemen olmuştur.

XIII. yüzyıla kadar Çin-Akdeniz arasında güvenli ve verimli bir ticaret yolu – İpek Yolu (Silk Road) faaliyetde olmuştur.

XIII. Yüzyıldan sonra bu ticaret denizlerde özellikle Çin ve İtalyan site-devletlerinde yaygın hale gelmiştir.

XIII-XVI. Yüzyıllarda Baltik ve Kuzey denizlerinde Avrupa site-devletlerinin oluşturduğu Hanseatic League bir ticaret havzası yaratmışlar.

Slide 2-6Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası ticaretin tarihsel gelişimi

XV. Yüzyılda Çin en büyük deniz filosuyla Büyük Okyanusda ticareti kontrol etmiştir.

XV-XVI yüzyıllarda Akdenizde İtalyan site-devletleri ticareti kontrol etmiştir. İlk global ekonominin (first global economy) oluşumu Kolumbun 1492 yılında

Karib Havzasına varmasıyla başlamıştır. Bu tarihten dünya ticaretinde İspan ve Portegiz egemenliği ortaya çıkmıştır.

XVII. Yüzyılda Hollanda ve İngilizler dünya ticaretini geliştirmişler. Ve kolonyal mal üretimi kültürleri (colonial production of cash crops) oluşturmuşlar. East İndia Trading Company, Dutch East İndia Trading Company gibi devlet tarafından desteklenen uluslararası ticaret monopolleri oluşmuştur.

Kolonyal ticaret sisteminde Asya mallarının (çay, ipek v.s) Avrupa, Afrika ve Amerika arasında üçbucaq ticareti (triangular trade) ortaya çıkmıştır.

XVIII. Yüzyılda dünya ticaretinde İspanya ve Portekiz hakimiyetini İngiltere, Hollanda ve Fransa lehinde kayb etmiştir.

XIX yüzyılda İngiltere merkez olmakla başlayan Sanaye Devrimyle modern globalleşmenin temelleri atılmıştır.

XX yüzyılın II. Yarısından dünya ticaretinde liberalleşme yönelimleri global ticareti hızlı bir şekilde geliştirmeye başlamıştır.

Slide 2-7Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararsı ticaretın tarihsel gelişimi

Bugün çoğu ülkelerde uluslararası ticaret GSYİH’nın önemli kısmını oluşturmaktadır.

Uluslararası ticaret eski tarihlere dayansa da, onun ekonomik, sosyal ve siyasal önemi şimdiki XX. Yüzyılda aşırı yükselmiştir.

XIX-XX. Yüzyıllarda sanayileşme, ulaşımın gelişmesi, globalleşme, çokuluslu şirketler ve outsourcing teknolojileri uluslararası ticaret sisteminin gelişimine etki yapan temel faktörler olmuştur.

Artam uluslararası ticaret globalleşmeyle özellikle sıçrama yapmıştır.

Bugün uluslararası ticaret dünya gücü olan ülkeleri için temel gelir kaynağıdır.

Uluslararası ticaret olmasaydı, ülkeler kendi üretimlerini ulusal sınırlarıyla kısıtlamaya mecbur kalırdılar.

Slide 2-8Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ülkeler Arası Ticaret ve Bölgeler Arası Ticaret Farkları

Üretim faktörleri hareketliliğindeki farklılıklar Farklı para birimleri Farklı piyasalar Farklı siyasi birimler

Slide 2-9Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri

Yerli üretimin yetersizliği• Doğal kaynakların dengesiz dağılımı• Teknik bilgi ve uzman işgücü yetersizliği• Ekonomik gelişme farklılıkları

Nisbi üstünlükler (fiyat ve verimlilik farklılıkları) Mal ve fiyat farklılaştırması Uzmanlaşma Toplumsal ve kültürel tercihler Ortaya çıkan yeni alışkanlıklar Gümrük tarifeleri indirimleri Ödeme kolaylıkları ve bankacılık sisteminin gelişmesi Diğer ekonomik faaliyetler (çokuluslu şirketlerin faaliyeti,

uluslararası sermaye akımları v.s)

Slide 2-10Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşletmeler neden uluslararası ticarete katılırlar?

Maliyetleri düşürmek Daha fazla menfaat elde etmek Riskleri çeşitlendirmek Stratejik avantajlar kazanmak Üretimi genişletmek Atıl zamanın kullanımı Yurtiçi faydalılığın olmaması

Slide 2-11Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ticaretin faydaları (The Gains from Trade)• Çoğu insan kendi ülkesinde üretilebilecek malların

ithalına kuşkuyla bakmaktadır. • Ülkeler bir birilerine mal sattığı taktirde hepsi

kazanacaktır.• Ticaret ve gelir bölüşümü

– Uluslararsı ticaret halkın belli kesimlerini rahatsız edebilir.

– Ticaret, teknoloji ve yüksek vasıflı ve vasıfsız işçilerin ücretleri.

Uluslararası Ticaretin Faydaları

Slide 2-12Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası ticaretten kazananlar ve kaybedenler

Ticaret ülkelere çeşitli yollarla fayda getirir, fakat aynı zamanda yurtiçi bazı gruplara zarar da vere bilmektedir:

• Gelirler: ihracat sektörleri, zengin kaynakların sahipleri (sektörler büyür).

• Zararlar: ithalatla rekabet eden sektörler, sınırlı kaynakların sahipleri

Slide 2-13Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası ticarete etki yapan temel faktörler

Mesafe Rekabet edilebilir olanaklar ve kaynaklar Kültürel benzerlikler Ülkeler arasındaki ilişkiler Piyasa konjöktür dalgalanmaları Savaşlar ve isyanlar Yenilikçilik potansiyeli İklim

Slide 2-14Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası ticarettte risklerUluslararası ticarettte riskler

Ekonomik riskler:• Alıcı iflası• Uzunvadeli borçların ödenmemesi• Reddetme• Ekonomik bağımsılığın yitirilmesi• Döviz kuru

Siyasi risqlər:• İmtina veya dış ticaret lisanslarının yenilenmesi• Savaşlar• Müsadere veya idhalatçı şirketin müsaderesi• Transfer riskleri (döviz, ithalata yasak)• Siyasal partilerin ithalatçı firmalara etkisi• Siyasal bağımsızlığın yitirilmesi• Mallar yüklendikten sonra ithala yasak konulması

Slide 2-15Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Dünya Mal İhracatı ve Dünya Üretiminin artışı (2000-2007)

Kaynak: WTO

Slide 2-16Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Dünya ihracatında ilk 20 ülke

Slide 2-17Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Dünya ithalatında ilk 20 ülke

Slide 2-18Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

III. Bölümün temel kavramları

Uluslararası ticaret (international trade) Uzak mesafelerle ticaret (long-distance trade)

Slide 2-19Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Kaynaklar

P. Krugman and M. Obstfeld, International Economics: Theory and Policy, Seventh Edition Pearson – Addison Weasley.

James Gerber, International Economics, Third Edition, Pearson Education , 2005.

Raymond Miller, International Political Economy: Contrasting World Views, Routledge, 2008

H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2007.

R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika, VI. Baskı, İstanbul, 2009.