iici.global · Web viewKIO/KIA ကခ င လ တ မ က ရ အဖ အစည /တပ KNLA...
Transcript of iici.global · Web viewKIO/KIA ကခ င လ တ မ က ရ အဖ အစည /တပ KNLA...
ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး�း�ပး�ခငး�ႏး�ငး �သ က၍ းႏးငင�ကာလပပထး�လပနညး�မာ�က း�ဖည*း+ကမြကမမး�မး�ခငး�
း�မနမား�မနမာႏးငငတြ�င လကေးတြ�ေ.ဆာငရြင0ကေး
နသမာ�အတြ�က အထ�လမး�ညႊန
မတ ၂၀၁၈
ေကးဇးတငလႊ�
ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကက ရကဒရပ+ (REDRESS) မ� ဆာရာဖလတ န (Sarah Fulton) ၏ ကယ+ာ�ေးရ�သာ�း�ခငး�း�ဖစၿပ� နာအမဘာကာ (Naomi Barker) ၏ သေး�သနထပဆငးး�ပလပမႈအကအညး�ဖငး ေးရ�သာ�ခး�ခငး�း�ဖစသပည။ း�မနမာဥေပဒႏး�ငး ပ�သကေးသာ အခနး�မာ�ကး အတြယEF နး�ရန နး�က စစေးဆ�ေးပ�သည။ ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကတြ�င ပါဝငေးသာ အခကအ လကမာ�က စစေးဆ�အ�ညး�ပကာ ကည ေးထာက ေးပ�ခၿပ� အမေKLဖားMေးသာ �စဥ��စေးယာကခငး�စကလညး� ၎�.၏ ကညေးထာက ေးပ�မႈမာ�အတြ�က ေးက�ဇ��င ေးၾကာငး� ေးး�ပာၾကာ�လပါသည။ ရကဒရပ+ (REDRESS) ၏ ဥေပဒႏး�ငးမ ဝါဒဌာနမ� ဌာနမ�� ဂၽြYရဂန+ခါ�ရ (Jürgen Schurr) းႏး�ငး းႏးငင�ကာရာဇဝ�မႈစးစမး�ေးထာကM �မး�ေးရ� (“IICI”) စမခကဒါ႐ကတ ာ ဂါဘရယယအ �ငရြစ\ယဇင (Gabriël Oosthuizen) �.ကလညး� ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကက စစေးဆ�အ�ညး�ပေးပ�ခၾကသည။ ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကက ေးရ�သာ�း�ဖစး�ခငး�သည ၿဗ�သ�အစ�ရ၏ းႏးးငငး�ခာ� ေးရ�ႏး�ငး ဓနသဟာယ႐း� (Foreign &
Commonwealth Office )၏ *စမး�*စမး��မေးထာက ကညေးပ�မႈး�ဖငaးသာ း�ဖစေးပၚလာခး�ခငး�း�ဖစသပည။
ဤျဖညစြ��ကမြက�မးမခက��ငစြ ပတသ ကသ ညစြ မပငခြင&ငစြ��ငစြ ဤျဖညစြ��ကမြက�မးမခကက ျပငဆင+ငည��ႈငးျခငး��ငစြ.တသ ကေသ� မ�တ သ�း�ဖယရ�
ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကက IICI းႏး�ငး ရကဒရပ+ (REDRESS) က မပငရြငခငး0ရ�ထာ�သည။ သေ.သား ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကက သကဝငေးနၿပ� လကေးတြ�႕သး�ႏးးငေးသာ စာငရြရက+ာ�မး�း�ဖစးႏးးင0န ရညရြKeယထ ာ�သည။ အသး�း�ပသအာ�လး�အတြ�က အခမး�ဖစၿပ� ေးခ�မ မ�aနကafနသပညaးအျhပင လအပမႈႏး�ငaးအည း�ပငဆပငည�ႏးႈငး�ႏးပငသပည။ ထေးး�ပာငး�လး�ပငဆငမႈအတြ�က IICI းႏး�ငး ရကဒရပ+ (REDRESS)၊ ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကက ေးရ�သာ�း�ပစသမာ� သ.မဟ� းႏးးငငး�ခာ�ေးရ�ႏး�ငး ဓနသဟာယ႐း� (FCO)�.ထမ� *ခငးး�ပခကေး�ာငး�ခရန မလအပေးပ။ သေ.သား း�ပငဆင K�ႏးႈငး�မႈး�ပလပ ါက ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကက အသအမ��း�ပမႈေးပ�ရန ေးမ�ာရပခပါသည။
မသကဆ ငေၾက�ငးရ� ငးလငးခကဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခက - ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး�း�ပး�ခငး�ႏး�ငး �သက၍ းႏးငင�ကာ လပပထး� လပနညး�မာ� -�စခလး�က သ.မဟ� ၎တြ�င ါဝငေးသာ စာငရြရက+ာ�မး�က အ�ခာ�သမာ�မ� အသး�း�ပး�ခငး� းႏး�ငး/သ.မဟ� း�ဖည*း+က း�ပငဆငး�ခငး��း. း�ပလပ ါက သ.မဟ� ၎ႏး�ငaးဆက+ပေးသာ အက�ဆကမာ�ေးပေၚပါက ါက IICI းႏး�ငး ရကဒရပ+ (REDRESS) ေအနျဖငး မK\ညaးတာဝနမ�မရ�သညးနညး�� ေးနာငMညး� မK\ညaးတာဝနယပမႈမ�ရ�မKLဟ�ေးပ။ ေးဖားး�ပပါ စာငရြရက+ာ�မး�မာ�က အသး�း�ပသ �ငး�သည ၎တြ�င ပါဝငေးသာေအၾကာငး�အရာမာ�က လကေးတြ�႕ကငaးသး�း�ခငး� းႏး�ငး/သ.မဟ� အသး�း�ပရနေးဘ�ကငး�း�ခငး�ႏး�ငး သငးေး�ားး�ခငး�မာ�ရ�မရ� အကး�ဖ�0န �ာဝန0�သည။
ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကတြကတ င ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခက၏ အခနး� (၁) တြ�င ရ�ငး�း�ပထာ�သညaးအ�ငး� ေမ�ားတဆ အမႈမအမ��မ မ�ာ�တြယငး�မႈ မာ�ပါရ�ေးကာငး�ပါရ�ႏးပငသပည။ ေအၾကာငး�အရာမာ� ေးခ�မး�ခငး�ရ�မရ�ႏး�ငး မ�aနကနး�ခငး�ရ�မရ�က စစေးဆ�ရနမ�ာ အသး�း�ပသမာ�၏ �ာဝနသာ း�ဖစသပည။
IICI ၏ ေန�ကေၾက�ငးရ�ဇဝင
းႏးငင�ကာရာဇဝ�မႈစးစမး�စစေးဆ�ေးရ� အဖြဖ႕အစညး�သည စစ0ာဇဝ�မႈမာ�၊ လသာ�ခငး�K�ာ�ာေးထာကထ ာ�မႈဆင0ာ ရာဇဝ�မႈမာ�၊ လမ��း�သ�း�ဖ�မႈႏး�ငး ဆ�ငရြရာ�ေးသာ လ.အ*ခငေးအရ�ခ�ေးဖာကမႈမာ�က စးစမး�စစေးဆ�ရနးႏး�ငး မ��တ မး�း�ပစ
ရaနအပတြ�က းႏးငင�ကာဆင0ာ၊ း�ပညရြKrငး�ဆင0ာ၊ ၿမ႕�ပလ႕အဖြဖ႕အစညး�ဆင0ာႏး�ငး အ�ခာ�စးစမး�စစေးဆ�သမာ�ႏး�ငး လကေးတြ�႕ကငaးသး�သမာ�၏ *စမး�ေးဆာင0Kက �ညေးဆာကး�ခငး�ႏး�ငး း�မ�ငaးတငေးပ�း�ခငး��.တြ�င အထ�း�ပလပေးဆာငရြင0ကသ ည။ ၎အဖြဖ႕အစညး�မ� ေးပ�အပေးသာ သငတနး�မာ�တြ�င ပဋပကၡႏး�ငး ဆကးႏ*းယေးသာ လငမႈႏး�ငး ကာ�မေအး�ခ�ပ အၾကမး�ဖကမႈမာ�က စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ဆင0ာ သငတနး�ေးပ�း�ခငး�ပါဝငသပည။ IICIးႏး�ငး �သ က၍ ထပမသရ�လပါက www.iici.global တြ�င ဖ�႐ႈႏးပငသပည။
ရကဒရပ� (REDRESS) ၏ ေန�ကေၾက�ငးရ�ဇဝင
ရကဒရပ+ (REDRESS) သည ၿဗ�သ�ႏးငငႏး�ငး နယသ ာလနးႏးငင�.တြ�င ေအး�ခစကထ ာ�ေးသာ းႏးငင�ကာ လ.အ*ခငေးအရ�ဆင0ာ အစ�ရ မဟ�သ ညး အဖြဖ႕အစညး�း�ဖစၿပ� းႏးငင�ကာရာဇဝ�မႈမာ�ႏး�ငး းႏး�ပ+ကည �ဥး�ပနး�မႈမာ�မ� တြလ�ေးး�မာက0�ပငသနနMာသမာ�က
ကညပပ�ေးပ�ရန ၊ စစေးလားေးၾက�ကသေ.သာ အ�ခာ�ပးစေးလားေးၾက�မာ�ႏး�ငး �ရာ�မ��မႈရရ�ရန ၊ းႏး�ပ+ကည �ဥး�ပနး�မႈက�တြလနခ ၾကသမာ�ႏး�ငး အစ�ရမာ�က �ာဝန ယခငး�ႏးးင0န ၊ ခရသမာ�အတြ�က း�ပနMKထေးထာငး�ခငး�က း�ပလပး�ခငး�ႏး�ငး းႏးးငင�ကာ စခန+ညႊနး�မာ�ႏး�ငး အည လပေးဆာငး�ခငး� နညး�လမး�မာ�က ခမ��းႏးးင0န လပ ငရြငခငaးအာဏာရ�သည။ ရကဒရပ+ (REDRESS) းႏး�ငး �သ က၍ ထပမသရ�လပါက www.redress.org တြ�င ဖ�႐ႈႏးပငသပည။
မ�တက�ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး�း�ပး�ခငး�ႏး�ငး �သ က၍ းႏးငင�ကာ လပပထး�လပနညး�မာ�စာအပ (“IP2”) ဒ�ယအႀကမ းႏး�ပပထပ�ေးဝမႈ (မ�M ၂၀၁၇) တြ�င ပါဝငေးသာဤအခနး�မာ�ႏး�ငး အခနး�ဖြခမာ�သည တြလယက *စာက�ကာ�ႏးးငသပညး လငအၾကမး� ဖကမႈႏး�ငး ပ�သ ကေးသာ အခကမာ�မာ�*စာ ေးဖားး�ပပါရ�ေးသားMညး� အခနး�မာ�အာ�လး�သည းႏးငငအလက ထပမ*မမး�မး�ပး�ပငး�ခငး� �.ပါရ�ရန လအပေးၾကာငး� သ�း�ပပါ။
အတေက�က��း...............................................................................................vi
အပငး ၁။ �ငငတက� လငပထးလပနညးမ�းက ျမန���ငငတြတင အသးျပျခငး....................1အခနး ၁ - နဒါနး...........................................................................................................1
အပငး ၂။ လငအၾကမးဖက�ႈဆသညမ�� အဘယနညး။......................................................2
အခနး ၂ - ျမန���ငငရ� လငအၾကမးဖက�ႈက န�းလညျခငး................................................2၁။ စစတပ��ငစြ �ငငတက�မဟတေသ� လကနကက င��းၾက�း ပဋပကၡ..............................................2
၂။လမးေရးအ�စနးေရ�က ဗဒၶဘ�သ�ဝင��း၏ လႈပရ��းမႈမ�း ျမငစြOတ+ကလ�ျခငး..........................3ဇယာ� ၁။ ႐ဟငဂာမဆလငမာ�က �ငး�ရငး�သာ�ထမ�ထ� ယး�ခငး�...............................................................4
၃။ ပဋပကၡ��ငစြ ရက�ကယ တ��မႈဆငရ� လငအၾကမးဖက�ႈမ�တတ မးမ�း................................................5၄။ စစတပ��ငစြ ရမ�းက အျပငခြစTတေနျခငး...............................................................................5
(ခ) ျမန���ငငရ� ပဋပကၡ��ငစြ ရက�က ယတ��မႈဆငရ� လငအၾကမးဖက�ႈပစမ�း......................5၅။ မဒမးမႈ.........................................................................................................................5၆။ ထနးသမးစခနးတြတင ည�ဥးပနးမႈ��ငစြ လငကငတြZနျပမႈပစျဖငစြ လငအၾကမးဖက�ႈ............7၇။ အ�ငး�အကပ ေကလ�ပကေးစ�ခငး�ႏး�ငး ေကလ�ဖကခhခငး�....................................................7၈။ အတငးအကပ လကထ ပေစျခငး��ငစြ ကယဝနေဆ�ငေစျခငး.............................................7၉။ လင.ငးဆငရ� မ�ဖယ�ရ�ျပျခငး၊ မဒမးကငစြရန ၿခမးေျခ�ကျခငး��ငစြ အတငးအကပ ကယလ းတးျဖစေစျခငး..........................................................................................................7၁၀။ ေနရငခြပ_ငးတြထကေျပးတမးေရ� �ငေနရသမ�း��ငစြ သကဆ ငေသ� လင.ငးဆငရ���ငစြ က�းမေအျချပ အၾကမးဖက�ႈ.......................................................................................................7
(ဂ)ပဋပကၡ��ငစြ ရက�က�ႈဆငရ� လငအၾကမးဖက�ႈ...............................................................8၁။ လႈေaဆ��ႈမ�း.................................................................................................................8
၂။ မတငငတနးၾေကသ� လငအၾကမးဖက�ႈ..................................................................................8(၃) ခရသသ�းေက�င��း...........................................................................................................8၄။ ကးတြလOနသငcမ�း....................................................................................................................9၅။ လငအၾကမးဖက�ႈ အတငးအတ�.......................................................................................10
(ဃ) ျမန���ငငရ� ပဋပကၡ��ငစြ ရက�ကယ တ��မႈဆငရ� လငအၾကမးဖက�ႈ၏ ႐က&တ�ႈ................10
အပငး ၃။ တ�ဝန&�င�ႈလမးေၾက�ငးမ�း��ငစြ ျပနလညကစ�း�င�ႈ.................................13
အခနး ၃။ ျမန���ငင��ငစြOဆက��ယေသ� တ�ဝန&�င�ႈ လမးေၾက�ငးမ�း��ငစြ ျပနလညကစ�း�ငမႈေအပၚ သးသပ&က......................................................................................................13
(က) ျမန���ငင၏ ဥေပေဒရးရ�ေအနအထ�း.....................................................................13
(ခ) တရ�း႐းမ�း၏ နညးပါးေသ�အခနးက႑..............................................................14
ဇယာ� ၂။ း�မနမာႏးးငငတြ�င �ရာ�႐း�မာ�က ေးရ�ာင0�ာ�း�ခငး�.....................................................................14
(ဂ) ျမန���ငင��ငစြOဆက��ယေသ� တ�ဝန&�င�ႈ လမးေၾက�ငးမ�း��ငစြ ျပနလညကစ�း�င�ႈေအပၚ သးသပ&က...........................................................................................................15
၁။ ျပညတြည_ငးလမးေၾက�ငးမ�း (ျမန��)............................................................................15
ဇယာ� ၃။ း�မနမာႏးးငငဆင0ာလ႕အ*ခငေးအရ�ေးကားမရ� ငရြငrင �aငၾကာ�သမာ�က လကတ း.�ပနး�ခငး�မာ�...................16
၂။ လ႔အ�ခငစြေအရးဆငရ� ေဒသတြတငးလပငနးစဥ��း...................................................................17
၃။ �ငငတက� တ�ဝန&�င�ႈ လပငနးစဥ��း.................................................................................17
၄။ စစမးစစေဆးေရး��ငစြ အခကအ လကရ��ေ�ဖျခငးအဖြဖaမ�း.............................................18
၅။ �ငငတက���ငစြ ဖက�ပ တရ�း႐းမ�း��ငစြ ခ႐းမ�း.............................................................18
ဇယာ� ၄။ း�မနမာႏးးငငတြ�ငး�ရ� ကမၻာကလသမဂၢဆင0ာ တြလ�M ပေးသာ းႏးးငင�ကာ အခကအ လက0�ာေးေ*ဖရ� လပေးဆာငခက...........................................................................................................................................18
၆။ တတယ�ငငမ�းတြတင လပေဆ�ငျခငး - ကမၻ�လးဆငရ� တရ�းစရင.ငခြင&ငစြOအပါအဝင နယ.ယ&aတြထငတရ�းစရင.ငခြင&ငစြ ၁၈၈..............................................................................................................19
(ဃ) တ�ဝနယငc�င�ႈ လမးေၾက�ငး ဇယ�း..................................................................20
အခနး ၄။ ျမန���ငငဥေပဒအရ ရ�ဇဝတ�ႈဆငရ� တစဥးခငးတ�ဝနယငcမႈ..................................22
(က) ဥေပဒဖြဖaစညးပ...............................................................................................22
ဇယာ� ၅။ စစတပ၏ ဆ�ငရြရာ�ေးသာ လ.အ*ခငေးအရ�ခ�ေးဖာကမႈအတြ�က �ရာ�မမႈမာ�......................................23
(ခ) ျမန���ငငဥေပဒအရ လငအၾကမးဖက�ႈ....................................................................23
၁။ ျမန���ငငဥေပဒအရ ပဋပကၡ��ငစြ ရက�ကယ တ��မႈဆငရ� လငအၾကမးဖက�ႈပစမ�း��ငစြ�Oပလ+ဥးေသ� ရ�ဇဝတ�ႈမ�း........................................................................................................................24
ဇယာ� ၆။ ပးမ�န0�ေးေနသာ ရာဇဝ�မႈမာ�က အသး�း�ပမႈအာ�နညး�း�ခငး�...................................................29
၂။ တ�ဝနယငcမႈနညးလမးမ�း................................................................................................30
တ�ဝနယငcမႈနညးလမးမ�း............................................................................................30
သကဆ ငသငညစြ ပဒ�မ�း.....................................................................................................30
ေဖ�ျပခက............................................................................................................30
၃။ ရ�ဇဝတ�ႈဆငရ� တ�ဝနယငcမႈက ဖယရ��းေေနသ� က�တြကယ�ႈမ�း၊ ဆငေျခမ�း��ငစြ အျခ�း ေန�ကကြကက ယ
ေအၾက�ငးရငးမ�း...........................................................................................................31
ဇယာ� ၇။ ဥေပဒႏး�ငးမညေးသာ အမန.မာ�က သသာ*စား�ပလပေးေနသာ သစၥာမရ�ေးသာ ကာတြကယေးရ��ပ.. .33
၄။ ေကလး ျပစ�ႈကးတြလOနသငcမ�း...............................................................................................33
၅။ ညႊနနၾက�းခက��း...............................................................................................................33
၆။ ကငးတြလကမြတ&ငစြ��ငစြ တြလတၿငမးခမးသ��ခငစြ..................................................................33
ဃ။ လပငနးစဥ��း��ငစြ သကေသမ�းက ေဆ�င�႐ကျခငးစညးမဥးမ�း.........................33
၁။ ေသဘ�တညျခငး.........................................................................................................33
၂။ အတညျပျခငး...........................................................................................................34
၃။ စတငလ+ပေဆ�င�ႈ��ငစြ ေန�ကဆ ကတြကတ လငထပါးမႈ.........................................................................34
၄။ သကေသစ�ႈနး.............................................................................................................34
၅။ လပငနးစဥ.....................................................................................................................34
အပငး ၄။ လကေတြတaမ�တတ မးတငျခငး - ျပငဆငျခငး.........................................37
အခနး� ၇။ ထခကနစနာမႈ မ�ဖစေးေစရ�................................................................................37
(က) ခရသမ�း��ငစြ မကျမငသကေသမ�းက ထခကနစန��ငေစသညစြ အလ�းအလ�ရငးျမစ��း................................................................................................................................ 37(ခ) ေအၾက�ငးၾက�းထ�းေသ� ေသဘ�တညခက.........................................................38
(ဂ) ထခကနစန�မႈက ေလ�စြပါးေစျခငး...........................................................................39
၁၉။ ၿခမးေျခ�က�ႈ��ငစြ အ�sရ�ယက အကျဖတျခငးမ�း....................................................39
ဇယာ� (၈)။ ။အ*ခငး0 ပဂၢ လမာ�..............................................................................................................40
၂၊ လ�aဝ�က&ကထ နးသမးမႈ.....................................................................................................41
၄။ လႊေျပ�ငးေပးျခငးမ�း........................................................................................41
အခနး� (၈) ။ ။ အ�sရ�ယက ငးေရး��ငစြ စတ.ငးဆငရ�လၿခေရး......................................43
(က) နဒါနး................................................................................................................43
လကေတြတ႔လပေဆ�ငသငcမ�းအတြတက အ�sရ�ယ��းက စမလပေဆ�ငျခငး........................43
ဇယာ� (၉)။ ။ တြသယဝက0ရ�ေးသာ စ�ဒဏ0ာက ေးဖားထ�း�ခငး�..................................................................44
(ဂ) သတငးအခကအ လကဆ ငရ� အ�sရ�ယ��းက စမလပေဆ�ငျခငး......................................44
အကးတြလန&ရသမ�း��ငစြ မကျမငသကေသမ�း၏ အ�sရ�ယ��းက စမလပေဆ�ငျခငး...........44
အခနး� (၁၀)။ ျမန���ငငရ� လငအၾကမးဖက�ႈမ�းတြတင သကေသအမးအစ�းမ�း........................46
(က) နဒါနး................................................................................................................46
(ခ) တြထကဆ ခကသ ကေသ.................................................................................................46
(ဂ) စ��႐က��တမးသကေသ........................................................................................46
ဇယာ� (၁၀) ဆရာမမာ�က မဒမး�ကငး သ�း�ဖ�း�ခငး�တြ�င ရရ�ေးသာ ႐ပ ငး�ဆင0ာ သကေးသမာ�က စေးဆာငး�း�ခငး�ႏး�ငး ပ�သ ကသ ညး အခကမာ�....................................................................................................46
(ဃ) ႐ပ.ငးဆငရ�သကေသ.........................................................................................46
အဆးသတ��တ�မ�း............................................................................................47
အတေက�က��း
AA ရခပငတေပမ�ား
ABSDF ဗမာေးကာငး�သာ�မာ� ဒမကရကတ ပစတပဥ�
ALP ရခငရြငE�M ပေးရ�ပါ�
ARIF ရခင႐ဟငဂာ အစၥလာမတပဥ�
ARSA ရခင႐ဟငဂာ ကယတ ငေးရ��ပ
ASEAN ေအရ�ေ႕�ာငအာရ�ႏးငငမာ�အဖြဖ႕
CARSV ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ
CEDAW အမ�သမ�မာ�က ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး� ပးစအာ�လး�က ဖယ0�ာ�း�ခငး�ဆင0ာလပပထး�လပနညး�
CEDAW Committee အမ�သမ�မာ�က ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး� ပးစအာ�လး�က ဖယ0�ာ�း�ခငး�ဆင0ာ ေးကားမ�
CNF ခငး�အမ�သာ��ပဥ�
CRC ေကလ�သငယ အ*ခငေးအရ�ဆင0ာ လပပထပ�လပနညး�
CrPC း�ပစမႈဆင0ာကငaးထး�ဥေပဒ
CRPD မသငရြန+မး�သမာ�အ*ခငေးအရ�ဆင0ာ လပပထပ�လပနညး�
DKBA ကရငဗဒၶဘာသာ/ ပရဟဆင0ာ ဒမကရကတ ပစတေပမ�ား
EAOs �ငး�ရငး�သာ� �ေပမ�ားအဖြဖ႕အစညး�မာ�
FIR ပထမဥ�ဆး�အၾကမး�ဖကမႈမ��တ မး�
HaY ဟာရာခါ အယM -ယာရ�င
HREIB း�မနမာႏးးငငရ� လ.အ*ခငေးအရ�ဆင0ာ ပညာေးပ�အဖြဖ႕အစညး�
HRW လ႕အ*ခငေးအရ�ေးစာငနးၾကညးမႈ
ICESCR စ�*ပာ�ေးရ�၊ လမႈေးရ�ႏး�ငး ယဥေးက�မႈအ*ခငေးအရ�ဆင0ာ းႏးငင�ကာလပပထး�လပနညး�
ICC းႏးးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈ�ရာ�႐း�
ICJ းႏးငင�ကာ ဂရလႀက�မာ�ေးကားမရ�င
IDP း�ပညရြKrငး�ေးန တြထကေးး�ပ��မး�ေးရ�ာငသပမာ�
IED လကး�ဖစေးပါကကြကက ပစၥညး�ကရယာ
IICI းႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈဆင0ာ စးစမး�စစေးဆ�ေးရ�အဖြဖ႕အစညး�
IP2 ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး�း�ပး�ခငး�ႏး�ငး ပ�သ က၍ းႏးငင�ကာစညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ� (ဒ�ယအႀကမ းႏး�ပး�ခငး� မ�M ၂၀၁၇)
KA ကရငန�ေပမ�ား
KIO/KIA ကခငရြငE�ေးး�မာကေးရ�အဖြဖ႕အစညး�/�ပ
KNLA ကရပငအမ�သာ�တြလ�ေးး�မာကေးရ��ပ
KPC ကရပငအမ�သာ�တြလ�ေးး�မာကေးရ��ပးႏး�ငး ၿငမး�ခမး�ေးရ�ေးကာင+
KNU ကရပငအမ�သာ�အဖြဖ႕
KNWO ကရငန အမ�သမ�အဖြဖ႕အစညး�
KWAT ထငး�ႏးးငငရ� ကခငအမ�သမ�အဖြဖ႕အစညး�
KWO ကရပငအမ�သမ�အဖြဖ႕အစညး�
LAN ဥေပေဒထာက ေးရ�တြကန0က
MN-DAA း�မနမာအမ�သာ�ဒမကရကတ စမဟာမ�တ ေပမ�ား
NCA း�ပညရြKrငး�အပစအခ�0ပ+ေးရ� ေသဘာ�ညခက
NHRC း�မနမာႏးးငငဆင0ာ လ.အ*ခငေးအရ�ေးကားမရ�င
NHRC Act း�မနမာႏးးငငဆင0ာ လ.အ*ခငေးအရ�ေးကားမရ�င အကဥေပဒ ၂၀၁၄
NMSP *မနး�ပKနယ ါ�သစ
NSPAW အမ�သမ�မာ�း�မ�ငaးတငေးရ� �စးႏးငငလး�အဆငးနညး�ဗဟာစမခက
OHCHR လ.အ*ခငေးအရ� အထ�အရာရ� ကမၻာကလသမဂၢ႐း�
PNLO ပအ.ဝMမ�ဆင0ာ တြလ�M ပေးရ�အဖြဖ႕အစညး�
PTSD စ�ဒဏ0ာေးၾကာငး စ�ဖစ�မႈမမမ�နး�ခငး�
SLORC းႏးးငငေး�ားၿငမဝပ း�ပာ�မႈ �ညေးဆာကေးရ�အဖြဖ.
SSA-South ရ�မး�း�ပKနယေး�ာင ငး��ေပမ�ား
SPDC းႏးငငေး�ားေးအ�ခမး�သာယာေးရ�ႏး�ငး *ဖ႕ၿဖ�ေးရ�ေးကာင+
SWAN ရ�မး�အမ�သမ�မာ�လႈပ0�ာ�မႈတြကန0က
TWO �ာအနး�အမ�သမ�အဖြဖ႕အစညး�
TNLA �ာအနး�အမ�သာ�တြလ�ေးး�မာကေးရ��ပ
RSO ႐ဟငဂာစညး�လး�ညညရြည�မႈအဖြဖ႕
RCSS ရ�မး�း�ပKနယထ နး�သမး�ေးရ�ေးကာင+
UN ကမၻာကလသမဂၢ
UNICEF ကမၻာကလသမဂၢ းႏးငင�ကာေကလ�သငယမာ� ေအရ�ေးပၚရပးေး*င (ယနဆက)
UNFFM း�မနမာႏးးငငရ� ကမၻာကလသမဂၢ းႏးငင�ကာ အခကအ လက0�ာေးေ*ဖရ�ဆင0ာ တြလ�M ပေးသာ စမခကမာ�
UNHCHR ကမၻာကလသမဂၢ လ.အ*ခငေးအရ� အထ�အရာရ�
UPR ကမၻာကလသမဂၢဆင0ာ ပးမ�န+စေးဆ�မႈမ��တ မး�
UWSA ဝ�ပKနယ+ညး�႐း�ေးရ��ေပမ�ား
WCRP အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး ေကလ�သငယအ *ခငေးအရ� စမခက
WLB း�မနမာအမ�သမ�ေးရ�ရာအဖြဖ႕အစ
အပငး ၁။ �ငငတက� လငပထးလပနညးမ�းက ျမန���ငငတြတင အသးျပျခငး
အခနး ၁ - နဒါနး
ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ�� �မး�း�ပး�ခငး�ႏး�ငး �သ က၍ းႏးငင�ကာ လပပထး�လပနညး�မာ� စာအပ (“IP2”) ဒ�ယအႀကမပးႏး�ပပထပ�ေးဝ�ခငး�သည စစ0ာ ဇဝ�မႈမာ�၊ လသာ�ခငး�စာနာ ေးထာကထ ာ�မႈဆင0ာ ရာဇဝ� မႈမာ�၊ လမ��း�သ�း�ဖ�မႈႏး�ငး ဆ�ငရြရာ�ေးသာ းႏးငင�ကာ ရာဇ ဝ�မႈ၊ လ.အ*ခငေးအရ�ႏး�ငး လသာ�ခငး� စာနာေးထာကထ ာ�မႈဆင ရာ ဥေပဒ
မာ�က စးစမး�စစေးဆ�ရနးႏး�ငး မ��တ မး�း�ပစရာတြ�င ေအကာငး�ဆး�လပေးဆာငးႏးးင0န လမး�ညႊနခကမာ�က ခမ��ထ ာ� သည။၁ လကေးတြ�႕လပေးဆာငသပမာ�၊ သအရ အယအဆဆင0ာ၊ �ရာ�ဥေပဒဆင0ာႏး�ငး အတြလန လကေးတြ�႕ေကသာ မ��တ မး� ႐ႈေးထာငးမာ� း�ပလပ0aနအပတြ�က အတြလနေးကာငး�ေးသာ အရငး� အ�မစး�ဖစသပည။
ဤလပပထး�လပနညး�စာအပ (၂) “IP2” တြ�င ရ�ငး�လငး�*စာေးး�ပာထာ� သညး အ�ငး�ပင ေအၾကာငး�အရာေအသ�စ� ါဝငၿပ� ပဋပကၡ �စခခငး�စႏး�ငး းႏးငင�စခခငး�စတြ�င ေအကာငး�ဆး� လပေးဆာင မႈလမး�ညႊနခကမာ�ႏး�ငး
အ�ၽြ�ဖက ါရ�ေးသာ သ�သန.ဥေပဒႏး�ငး လကေးတြ�ေ႕
ဆာငရြင0ကခကမာ�ရ�သည။ ၃ ဤ�ဖည*း+က *မမး�မခက က လပပထး�
လပနညး�စာအပ (၂) “IP2” ၏ ၽြ�ဖကအ hဖစ ရညရြKeယ ေးရ�သာ�ထာ�း�ခငး�း�ဖစၿပ� း�မနမာႏးးငငရ� ေအး�ခေအနမာ�ႏး�ငး ကက ညေးသာ အခကအ လကမာ�း�ဖငး တြကာဟမႈက း�ဖညးထာ�း�ခငး�း�ဖစ သည။ လပပထး�လပနညး�စာအပ (၂) “IP2”
က း�ပနMKက�ေးရ� ထာ�း�ခငး�မဟ�ဘ �စမ ��ညး�လညး� အသး�း�ပ၍မေရပ။ သေ.သား း�မနမာႏးးငငအတြ�ငး� သသာထင0�ာ�ေးေနသာ ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လ
ပငအၾကမး�ဖကမႈ (“CARSV”) ၏ တြသငး�ပငMကၡဏာ မာ�ႏး�ငး ေအၾကာငး�အရာမာ�၊ း�မနမာႏးးငင အဆငးးႏး�ငး
းႏးးငင�ကာအဆငaးအတြ�ငး� �ရာ�မ��မႈရ�ေးစရန အတြ�က ဥေပဒလမး�ေးၾကာငး�မာ�၏ ေအနအထာ�၊ းႏးးငငအတြ�ငး� ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ
(“CARSV”)၂ က မ��တ မး��င0ာတြ�င ေးပေၚပါကM ာႏးးငသပညး
လကေးတြ�႕ကစၥမာ�၊ လပငနး�စဥဆင0ာ လအပခကမာ�ႏး�ငး ေအသ�စ�သ ကေးသလးအပခကမာ�က ရညရြKeယထ ာ�း�ခငး� း�ဖစသပည။
ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကသ ည လပပထး�လပနညး� ၂ (IP2) အ�ဖစ
သ�မ��ထ ာ�ေးသာ ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (“CARSV”) က စစ0ာဇဝ�မႈမာ�၊ လသာ� ခငး�K�ာ�ာေးထာကထ ာ�မႈဆင0ာ ရာဇဝ�မႈမာ�၊ လမ��း� သ�း�ဖ�မႈႏး�ငး ဆ�ငရြရာ�ေးသာ းႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈ၊ လ. အ*ခငေးအရ�ႏး�ငး လသာ�ခငး�စာနာေးထာကထ ာ�မႈဆင0ာ ဥေပဒ
မာ�က ေအလ�ေးပ�ထာ�သည။ းႏးငငအတြ�ငး� (းႏး�ငး စစရာဇဝ�မႈ း�ဖစMာႏးးငေးသာ) း�ပညရြKrငး�လကနက ကင ဋပကၡျဖစ0ပမာ� အတြ�ငး�တြ�င က�တြလနေးသာ လငအၾကမး�ဖကရာဇဝ�မႈမာ�ႏး�ငး (း�ပညရြKrငး�လကနက ကင ဋပကၡျဖစ0ပမာ� မဟ�ေးသားMညး� ထကသေ.သာ ေအး�ခေအနတြ�နငMညး� က�တြလနးႏးးငေးသာ) လသာ� ခငး�စာနာေးထာကထ ာ�မႈက
ဆန.ကငေးသာ ရာဇဝ�မႈမာ� သ.မ ဟ� လမ��း�သ�း�ဖ�မႈမာ�က အထ�ေအလ�ေးပ�ထာ�သည။
လငအၾကမး�ဖကမႈက ပဋပကၡႏး�ငaးဆကးႏ*းယမႈမရ�ေးသာ K�ဥး�ပနး�မႈ ပးစ�စခအ�ဖစ သ�သန.သ�မ��း�ခငး� မပါရ�ေးသားMညး� ထသ. ေးသာ အၾကမး�ဖကမႈသည လသာ�ခငး� စာနာေးထာကထ ာ�မႈက ဆန.ကငေးသာ ရာဇဝ�မႈ
11
မာ� သ.မဟ� လမ��း�သ�း�ဖ�မႈ မာ�ႏး�ငး အ�ခာ� ဆ�ငရြရာ�ေးသာ လ.အ*ခငေးအရ�ခ�ေးဖာကမႈမာ�ကး း�ဖစMာေးစႏးးငသပည။
ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကက အသး�း�ပသမာ�ေအနျဖငး ဥေပဒသည ေးး�ပာငး�လႏးးငေးၾကာငး� သ�း�ပသငးၿပ� ဤအထတြ�င ါဝငေးသာ ဥေပဒသ�မ��ခကမာ�သည း�မနမာႏးးငငရ� ေးခ�မဥေပဒမာ�ႏး�ငး ကကည မႈရ�မရ� စစေးဆ�သငaးသည။ ထသေ.သာ ရာဇဝ�မႈမာ� အတြ�က �ာဝနခမႈက း�မ�ငaးတင0နနညး�လမး�မာ�က ဆကM က ေးတြဆ�ေးႏ*း�ေးနၾကဆး�ဖစသည။ အဓပၸာကမြယဖငaးဆမႈ အသစမာ�ႏး�ငး သကေးသမာ�ႏး�ငး
လပငနး�စဥ+ညး�ကမး�မာ�က အသစဖaနတ�း�ခငး� း�ဖငး ဥေပဒအသစမာ�ႏး�ငး လပငနး�စဥ အသစမာ�က ရာဇဝ�မႈ မာ�က ဖန ��ႏးaငMာမညး�ဖစသပည။
ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကက း�ပညရြKrငး�ႏး�ငး း�ပKပမ� လကေးတြ�႕ လပ ေးဆာငသပမာ�အတြ�က ရညရြKeယထ ာ�ၿပ� တြလနခ ေးသာ းႏး�စမာ�*စာက က�တြလနခ ေးသာ ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈ ဆင0ာ လင အၾကမး�ဖကမႈ (“CARSV”)က း�ဖစေးစ၊ ယခလက0� း�ဖစခေးသာ ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လင
အၾကမး�ဖကမႈ (“CARSV”) ကး�ဖစေးစ ရညရြKeယသ ည။၄ အ
ပငး� ၄ (လကေးတြ�႕ မ��တ မး� �ငး�ခငး�) တြ�င ေးဖားး�ပထာ�ေးသာ လကေးတြ�႕ ကစၥရပ မာ�သည း�မနမာႏးးငငအတြ�က မ��တ မး��ငး�ခငး�ကသာ ရညရြKeယေးသားMညး� းႏးးငငတြ�ငး�ႏး�ငး းႏးးငငး�ပင းႏး�စခလး�တြ�င မ��တ မး��ငး�ခငး�ႏး�ငး သကဆ ပငသပည။
ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကက REDRESS (www.redress.org)
းႏး�ငး IICI (www.iici.global) ဝကဘဆ aဒတပ.တြ�င ရရ�ႏးငၿပ� း�မနမာ ဘာသား�ပနဆပထာ�ေးသာ စာအပပကပ ပးႏး�ပပထပ�ေးဝၿပ� ေးနာကတြကတ င ရရ�မညး�ဖစသပည။ ၿဗ�သ�အစ�ရ၏ းႏးးငငး�ခာ�ေးရ�ႏး�ငး ဓနသဟာယ ႐း� (FCO) တြ�နငMညး� ၎၏ ဝကဘဆ ငရြဒrင းႏး�ပစဘာသား�ဖငး �ငထာ�ေးကာငး� �ငေးပ�ထာ�မညး�ဖစသပည။
12
အပငး ၂။ လငအၾကမးဖက�ႈဆသညမ�� အဘယနညး။
အခနး ၂ - ျမန���ငငရ� လငအၾကမးဖက�ႈက န�းလညျခငး
လငအၾကမး�ဖကမႈ - အထ�သ�ဖငး အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး မနး�ေကလ� ငယမာ�က လငအၾကမး�ဖကမႈသည း�မနမာႏးးငင
တြ�င ေးန.စဥဘဝ တြ�ငး�ဖစေးေနသာ အရား�ဖစသပည။၅ အ�ခာ�ေးနရာမာ�ကသ.ပင “ေဓလထး��မး�အရႏး�ငး ယဥေးက�မႈအရ လကခလပေးဆာငမႈ မာ�က ေးယာကးးာ�ႀက�စ�မႈႏး�ငး ကာ�မေအး�ခ�ပဖြခး�ခာ�ဆကဆ မႈ ဆင0ာ ေသဘာထာ�မာ�ႏး�ငး ေးပါငး�စပM ကေးသာအခါ [ကာ�မ ေအး�ခ�ပအၾကမး�ဖကမႈ] က သာမနအျhဖaစအပကက သ. နာ�လည *ခငနးMႊ�ေးပ�ၾကသည။ ၆ လငအၾကမး�ဖကမႈမ� အသက0�ငရြငE� ေးး�မာကသ မာ�ကမ လမႈေးရ�အရႏး�ငး ဥေပဒအရပါ ကယး�ပန.*စာ ဖြခး�ခာ�ဆကဆ ၾကၿပ� �ရာ�မ��မႈရရ�ေးရ�လပ0ာတြ�င အခကအ ခ မာ�*စာႀကးရကာ �ခါ�ရ ေမကားMႊးာ�ႏးးငေးအာငး�ဖစတ�သည။
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (CARSV) က း�ပKနကတြယတ ငး�ႏး�ငး း�ပKနယမဟ�ေးသာ ေးနရာ မာ�ရ� ေးရရ�ည လကနကက င ဋပကၡမာ�ႏး�ငး �ကခကမႈမာ�တြ�င လပေးဆာငသပမာ�ရ�ေးနၿပ� း�ပK\လထေအပၚ အ�ခာ�လပ0ပ မာ�မ�ာလညး� အတြလaနဆပ�ငရြရာ�ကာ လငအၾကမး�ဖကမႈ၏ ရက+က ေးသာ အပငး�မာ� ပါဝငေးေနပသည။ ထလပ0ပပအပတြ�က �ာဝန0� သမာ�က စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး �ာဝaနယပခငး�း�ခငး�မ�ာမ မရ�ေသလာက ရ�ာ�ေးပသည။
၁။ စစတပ��ငစြ �ငငတက�မဟတေသ� လကနကက င��းၾက�း ပဋပကၡ
ၿဗ�သ�လကေးအာကမ� တြလ�M ပေးရ�ရၿပ�ေးနာက လႊ�ေး�ား ဒမ ေကရစကာလ�အတြ�ငး�တြ�င း�မနမာႏးးငငသည စပစတပ အပခပ ေးရ�ေးအာကသ . ၁၉၆၂ မ� ၂၀၁၁ အထ ဆကတ းကန�ပါ�ပင က ေးရာကခသည။ ထအပခပမႈသည �ရာ�႐း�မာ�ႏး�ငး ဥေပဒ စနစ မာ�က စစတပ၏လႊမး�မ�မႈး�ဖငး ထ
နး�ခပးႏးးငေးအာငထ ခ႕ႏးးငခ သည။၇ စစအာဏာရ�ငမာ�က ၂၀၁၁ တြ�င �ရာ�ဝင ဖကသ မး� ခၿပ� ဒမေကရစေးငရြရ�ေးကာကပြက မာ�း�ဖငး အရပပသာ� အစ�ရက ၂၀၁၅ တြ�င �ငေးး�မ�ာကးႏးးငခ ေးသားMညး� စစတပပသပည း�ပK\၏ ထနး� ခပမႈေးအာကက ေကရာကM ာသKLဟ�ဘ း�မနမာ းႏးးငငေးရ� တြ�င အငအာ�အႀက�ဆး�အ�ဖစ ဆကM က ရ�ေးနခၿပ� ၂၀၀၈ ေအး�ခခဥေပဒအရ လႊ�ေး�ားထတြ�င ထငခးမာ�၏ ၂၅% က ရရ�ေးနဆး�ဖစကာ အငအာ�ႀက� ဝနႀက�ဌာနမာ�က ခပက ပင ထာ�သ
ည။ ၈ �ရာ�႐း�မာ�က �က႐းကM ႊမး�မ� မႈမာ�ရ�ေးနဆ း�ဖစၿပ� စစတပ ဝနထမး�မာ�ႏး�ငaးဆငေးသာ အမႈမာ�တြ�င တြလ�M ပ
*စာ လပေးဆာငးႏးးငမႈက အ�ပညaးအဝရရ�ထာ�သည။၉
ထ.အ�ပင ေအရ�ေးပၚေအး�ခေအနတြ�င ေအး�ခခဥေပဒအရ စစတပပသပည အရပပသာ�အစ�ရက း�ဖ�ခႏးငၿပ� �စကပယတ ညး�
အပခပ *ခငး0�သည။ ၁၀
း�မနမာႏးးငငနယ+ပမာ�က ယခငကရ�ခေးသာ ယဥေးက�မႈ သ.မဟ� �ငး�ရငး�သာ�လမ�စမာ�၁၁ ထက ၿဗ�သ�အင ါယာ ေးခ�က သ�မ��ခေးသာ နယ+ပမဥး�ေးပၚတြ�င ေအး�ခခထာ�ၿပ� အာရ��ကတြကတ င �ငး�ရငး�သာ� မာ�*စာရ�ေးသာ းႏးးငငမာ�
ထမ� �စခ း�ဖစသပည။၁၂ ထနယေးး�မမာ�ထမ� အခ႕မ�ာ ၁၉၄၈
ခႏး�စ တြလ�M ပ ေးရ�ရၿပ�က�ညး�က အပခပမႈေးအာကသ .
ေမရာက ခၾေကပ။၁၃ ၁၉၈၂ းႏးးငငသာ�ဥေပဒသည
အဓက�ငး�ရငး�သာ� ၈ မ�က အသ အမ��း�ပခၿပ� ထ�
ငး�ရငး�သာ��.မ�ာ ဗမာ ၁၄ (လဥ�ေးရ၏ သး�ပး းႏး�စ းခန.)၊ ခငး�၊ ကခင၊ ကယာ�၊ ကရင၊ *မန ၊ ရခငးႏး�ငး ရ�မး��.�ဖစ သည။ ထလမ� ၈ မ�က “လမ�စ ၁၃၅ စ” အ�ဖစ
အစ�ရက ထပမဖြခး�ခာ�သ�မ��ခသည။၁၅ ထလမ�စငယမာ�သည �ရာ�ဝငအသအမ��း�ပမႈက မရရ�ၾေကပ။
13
တြလ�M ပေးရ�ရၿပ�ေးနာကတြကတ င စ�က �ယဥေးသာ လ.အဖြဖ႕အစညး� း�ဖစေးသာ း�မနမာႏးးငငသည ဗမာႀက�စ�ေးသာ
းႏးးငင၁၆ က �ငး�ရငး� သာ�အာ�လး�က ေး�ားM�န aနကနfနၾကသညး း�ပညရြKrငး�စစး�ဖစ0ာ ေးနရား�ဖစMာသKၿပ� တြလ�M ပေးရ�အတြ�က သ.မဟ� ကယ င အပခငရြပခငaးအတြ�က �ကခကၾ ကသည။၁၇ �ငး�ရငး�သာ�ကစၥရပမာ�သည ပစခ�မႈမာ�က စ�ငး�ဖစေးပၚ ေးေစသားMညး� သဘာဝရငး�း�မစမာ�က အၽြလသး�စာ�း�ပလပး�ခငး�၊ ေးး�မက အသး�း�ပး�ခင၊ ေအး�ခခလအပခက+မကနး�မာ� ဖြဖ႕ၿဖ�မႈ မညမ�း�ခငး�ႏး�ငး မ�ယစေးဆ�ကငရြန\ယး�ခငး��.ႏး�ငး ဆက+ပေးသာ ကစၥရပမာ�သည ေအရ�ႀက�ေးသာ အခနး�က႑မ� ပါဝငM�က0� သည။ လမာ�ေးသာ �းငး�ရငး�သာ�အပ+ႀက�မာ� (ဗမာ) သည လညး� ဒမေကရစ း�ပနMKeရ�ရaနအပတြ�က စစတပပအပပခပေးရ�က တြ�နး�လ�န0aနႀက�စာ�လ�က0�သည။ ၁၈ ၁၉၈၈ ခႏး�ငရြစrင စစတပ အပခပေးရ�က အၾကမး�မဖကဆ န.ကငမႈအာ� စစတပပအပငအာ�း�ဖငး ၿဖ*ခငး�ခၿပ� အရပပသာ� ၃၀၀၀ - ၁၀၀၀၀ ဥ�ခန. ေးေသၾကခၾကကာ လမာ�*စာ�.သKEညး� အယခဝငရြငခငးမရ�ဘ အကဥး�ခခၾကရ သည။၂၀
ဤ�ဖစ0ပေးၾကာငး �ငး�ရငး�သာ�လကနကက းင အဖြဖ႕အစညး�မာ� ဟ ေးခၚၾကသညး းႏးငငအဆငးမဟ�ေးသာ လကနကက ပငအပဖြဖ႕မာ� ေအး�မာကအ hမာ�ေးပေၚပါကM ာခၿပ� ကယ ပငအပပခငရြပခငးးႏး�ငး အသ အမ��း�ပမႈရရ�ေးရ�က အဆငးး�မငးး�မငး0ရ�ရန ေး�ာငး�ဆလာၾက သည။၂၁ ထအခနမ�စ၍
စစတပ၏ အဓကလပေးဆာငခကမ�ာ ပငနကနယေးး�မ�Kၿမေးရ�ႏး�ငး ဗဟထနး�ခပမႈစနစ �Kၿမေးရ�က အငအာ�သး�ထနး�သမး�ရaနသာ း�ဖစMာခသည။ အစ�ရစနစ အာဏာက လကခရနး�ငငး�ဆနေးသာ လနညး�စ�ငး�ရငး�သာ� မာ�ႏး�ငး စစပြစ း�ဖစ0န အဓပၸာယသ ကေးရာကေးစခသည။ လကနက ကင
�ပမာ�က အတြလaနအမငး�မာ�း�ပာ�လာေးစခၿပ� �ငaးကာ�အပါ အဝင စစMfကနက စၥညး�မာ� အမာ�အ�ပာ�ဝယယ လာေးစခ သည။ ကန0�ေး�ာငးခေးေနသာ လကနကက ပငအပပ+မာ�က မ� ကတြYမး�ေးေနသာ ကမၻာေးး�မႀက�ႏး�ငး း�ပနMKပaနကafနတပကခကမႈ နညး�လမး�မာ�က အသး�း�ပၿပ� ေးး�ပာကက ာ�စစပြစ
က လပေးဆာင ခၾကသည။ ၂၂
ထနညး�လမး�မာ�၏ အစ�အ ပငး�အ�ဖစ စစတပပသပည “း�ဖ� ၄ း�ဖ�” နညး�ဗဟာဟ ေးခၚသညး နညး�လမး�က အသး�း�ပၿပ� ေးး�ပာက ကာ�စစတပမာ�က ေအထာကအ ပး�ပေးနသညး မသာ�စမာ�ႏး�ငး ေးဒသခငရြရာမာ�က း�ဖ�ေး�ာကး�ခငး�း�ဖငး အရပပသာ�မာ�ထမ� ဖြခထ�ၾ ကသည။
အရပပသာ�မာ�*စာက း�ပညရြKrငး�တြ�င အ�ငး�အကပ း�ပနMပည ေးနရာခထာ�း�ခငး��.သည စစတပ၏ အဓက နညး�ဗဟား�ဖစ သည။၂၃ စစတပပသပည ေးး�ပာကက ာ� �ပမာ�က ေအထာက အပေးပ�ေးနျခငး�မ� း�ဖ�ေး�ာက ရaနအပတြ�က အ�ငး�အကပ း�ပနMပညေးနရာခထာ�ေးရ� ဇးက ေးနရာအကယႀ က� �ညေးဆာက ခသည။ လကေးလာမႈမရ�ေးသာငရြရာမာ�က
ေးး�မႀက�သာ ကနသပည အထ တြလ�M ပေးရ��ပမာ�က �က႐ကက ညသKဟ ထင0 ေးသာ ေးက�ငရြရာလထကမ ငရြရာ၏ ေးရအရငး�အ�မစထသ. မ�႐ႈ႕ခၿပ� ေးရာဂါရ�ေးသာ ၾကကင�ကမာ�က စစတပမ� ပစခခေးၾကာငး� ေးကာလဟာလမာ�ဖနတ�ၿပ� တြထ
ကေးး�ပ�ေးအာင း�ပလပခၾက သည။၂၄ ထနညး�လမး�ႏး�ငး အ� အရပပသာ�မာ�က ပစခ�း�ခငး�ႏး�ငး အ�ငး�အကပခငး�ေးစ�ခငး�၊ ဥေပဒျပင သ�း�ဖ�း�ခငး�၊ လင အၾကမး�ဖကး�ခငး�၊ K�ဥး�ပနး�း�ခငး�၊ ႐ကးႏး�ကး�ခငး� းႏး�ငး အ�ခာ�ႏး�ပ စကး�ခငး�၊ း�ပK\မာ�၏ ပပငဆပငမႈမာ�က ဖကဆ�း�ခငး�မာ�း�ပ လပခၾကသည။၂၅ ၁၉၉၀ း�ပညးးႏး�စမာ�တြ�င းႏး�စ+ဥ လဥ�ေးရ ၁၀၀၀၀ ခန. �ကပြက ေးၾကာငး ေးေသၾကခသKL�ာ းႏး�စေးပါငး� ၄၀ ရ�ၿပဟ ခန.မ�နး�သရ�ရ
သည။၂၆
ဤ�ဖစ+ဥအတြ�ငး� စစတပပသပည အဖြဖ႕အမာ�စက ေးခတြY�သပၿပ� အပစအခ�0ပ+ေးရ� ေသဘာ�ညခကမာ�က လကမ�� ေးရ�ထ�ခေးသားMညး� ေးနာက ငး�တြ�င အခ႕က ခ�ေးဖာကခး�ခငး� (ကခငရြငrင ပမသသာ*စာ) သ.မဟ� အခ႕ကစၥရပမာ�တြ�င ရက+ကမႈသည ဆကM ကး�ဖငရြစ ာ�ေးနခသည (ဥပမာအာ�း�
ဖငး ရ�မး�း�ပညေးး�မာက ငး�)။ ၂၇ းႏး�ပစသမးေးပ� ထာ�ေးသာ ေးနရာမာ�တြ�င းႏးငငေးရ�အရ အၾကမး�ဖကမႈ နညး�လမး�က အသး�း�ပၿပ� နယေးး�မက ထနး�သမး�ထာ�သ
ည။ ၂၈
14
၂၀၁၅ ေးအာကတ ဘာ ၁၅ ရကတြကတ င အမ�သာ�ဒမေကရစ အဖြဖ႕
ခပအစ�ရ၏ ေးငရြရ�ေးကာကပြက း�ဖစခၿပ�ေးနာက �ငး�ရငး�သာ� �ပမ ေး�ားအဖြဖ႕အစညး�မာ�ႏး�ငး ဗဟအစ�ရ�. အ
ပစအခ� ရပ+ေးရ� ေသဘာ�စာခပမာ�ခပဆ ပခၾကသည။ ၂၉
သေ႔သ� အႀကးဆး �ငး�ရငး�သာ� �ေပမ�ားအဖြဖ႕ အစညး�အခ႕ မ�ာ အစ�ရက း�ပ႒ာနး�ထာ�ေးသာ �ာ�း�မစခကမာ�ေးၾကာငး လက မ��ထ�ရန မ�ဖစးႏးငး�ဖစေးနသည။ ကခငး�ပKနယးႏး�ငး ရ�မး�း�ပညေးး�မာင ငး�မ� �ငး�ရငး�သာ� �ေပမ�ားအဖြဖ႕အစညး�မာ� ၄ ခသည အပစအခ�0ပ+ေးရ�၏ အ�ပငဘပကတြကတ င0�ေးနၿပ� စစတပ းႏး�ငး ဆကM ကတ ကပြက း�ဖစေးနကာ စစတပမ� းႏး�စဖက K�ပပတပက း�ခငး� းႏး�ငး ေးေလၾကာငး�း�ဖငaးတကခက း�ခငး�က ၂၀၁၆ ခႏး�ငရြစrင း�ပလပၿပ�ေးနာကတြကတ င ပးမးး�ပ
ငး�ထနMာခသည။ ၃၀ ထ.�ပင အပစ အခ�0ပ+ေးရ�က လကမ��ထ �ထာ�သမာ�ႏး�ငး ေအကာင အထညေးဖား0နမ�ာလညး� မ��မႈမရ�ဘ ေးႏး��ေးတြက�ေးနၿပ� အပစ အခ�0ပ+ေးရ�လကမ�� ထ�ထာ�ေးသာ ၿမ႕နယ ၉၄ ၿမ႕နကတြယတ င ၄၀ ၿမ႕နယမ�ာ လကနကက ပငအ
ဖြဖ႕မာ�ရ�ေးေနပသည။ ၃၁
၂၀၁၇ ခႏး�စ း�မနမာႏးးငငတြ�င စစတပးႏး�ငး �ငး�ရငး�သာ��ေပမ�ား အဖြဖ႕အစညး�မာ� *စာ - (၁)
ကခင (ကခငရြငE�ေးး�မာကေးရ�အဖြဖ႕/ �ပ
((“KIO”/”KIA”))၊ (၂) ရ� မးျပညေျမ�က.ငး (�ငး�ရငး�သာ� �ေပမ�ားအဖြဖ႕အစညး�မာ� *စာ - KIA၊ �ာအနး�အမ�သာ� တြလ�ေးး�မာကေးရ�
�ပ (“TNLA”)၃၂၊ း�မနမာႏးငငဒမကရကတ စ မဟာမ�တ ပ(“MN-DAA”)��ငစြ ရခငငတေပ�တ� (“AA”)၊(၃) ရခင (အ�ရကန ႐ဟငဂ� ကယတ ငေရးတပ
(“ARSA”) က ဆန႔ကင တက&ကေေနသ� သ.မဟ� ဟာရာခါ အယM -ယာရ�င (HaY))၊ (၄) ကရင
(ကရငန) (ဒမကရကတ စ ကရငဗ ဒၶဘ�သ� တပ
(DKBA”)က ဆန႔ကငတငက&ကေေနသ�တပ - စသ
ည�. ၾကာ�တြ�င းႏးငင�ကာအဆငးမဟ�ေးသာ လကနကက င ပဋပကၡမာ� ရ�ေးနခၾကသည။ ၃၃
၂။လမးေရးအ�စနးေရ�က ဗဒၶဘ�သ�ဝင��း၏
လႈပရ��းမႈမ�း ျမငစြOတ+ကလ�ျခငး
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (CARSV) က ပမနာ�လKEာေးစရန ေအရ�ႀက�မႈ ပမး�ဖစ*ပာ� လာေးသာ မၾကာေးသ�ခငက ကစၥရပပတစခမ�ာ ရခငး�ပKနကတြယတ င း�ဖစၿပ� း�မနမာႏးးငငအတြ�ငး� ဗဒၶဘာသာ အ*စနး�ေးရာကM ႈပ0�ာ�မႈ မာ�း�မငaးတကMာကာ မဆလငမာ�က လ.ဘဝႏး�ငaးဆငေးသာ ၿခမး� ေးး�ခာကမႈအ�ဖစ ပးေးဖားၾကကာ ဗဒၶဘာသာသည အာ�နညး�ၿပ� အစၥလမဘာသာက အစာ�ထ�ဝငေးရာကက ာ အဓကဘာသာ း�ဖစမတြသာ�ေးစရaနအပတြ�က ကာတြက
ယ0နနMပအပသKဟ ဆၾက သည။ ၃၄
ဤ�ဖငရြစ ာ�မႈသည ၉၆၉ လႈပ0�ာ�မႈ၏ အစ�အ ပငး�အ�ဖစ
ပ႕ႏး�. လာခၿပ� ၂၀၁၁ ခႏး�ငရြစrင းႏးငငေးရ�တြလ�M ငရြပခငaးက ရရ�ၿပ�ေးနာက အစၥလာမေးပေၚပါကM ာမႈက *စစပြပ+ေးး�ပာဆေးသာ အ*စနး�ေးရာက အ�မငမာ�က ဘနး�ေး�ားႀက�မာ�က ဥ�ေးဆာင အသလႊငးခ ၾကၿပ� မဆလငMပငနး�မာ�က ဖ
ယက ဥ0န ပမအသာ�ေးပ��ကတြကတ နး� ခၾကသည။ ၃၅ ၂၀၁၃ ခႏး�ငရြစrင ထေးရာကေးသာ �ာ�း�မစမႈ ရ�လာ ခၿပ� လႈပ0�ာ�မႈသည လမ�၊ ဘာသာက ကာတြကယ0န အတြ�က မ စနေစကသာ အဖြဖ႕အစညး�အ�ဖစ ေးပေၚပါကM ာကာ မဘသ ဟ လသမာ�
လာသည။ ၃၆
မဘသ သည ၂၀၁၅ ခႏး�ငရြစrင လဥ�ေးရထနး�ခပေးရ�၊ ဗဒၶဘာသာ ဝငအမ�သမ�မာ� အ�ခာ�ဘာသာဝငမာ�က လကမထပေးရ�၊ ဘာသာေးး�ပာငး�ေးရ�ႏး�ငး �စMပfငတစမယာ�စနစ စသည�.ႏး�ငး ပ�သ ကသ ညး လမ�ဘာသာကာတြကယေးရ�ဥေပဒက း�ပ႒ာနး�ရန အစ�ရက ေး�ာငး�ဆမႈေးအာငး�မငခသည။ ၃၇ ထဥေပဒမာ�သည မဆလငမာ�က ဖြခး�ခာ�ဆကဆ ရန အတြ�က ရညရြKeယၿပ� လပေးဆာငခေးၾကာငး� း�ပငး�ထငရြန+ာ ေးဝဖနခရ
15
လ�က0�သည။ ၃၈ ထ.အ�ပင မဘသ အတြ�ငး�ရ� ဘနး�ေး�ားႀက�အခ႕သည မဆလင ဆန.ကငေးရ� ေးဟာေးး�ပာမႈမာ�ႏး�ငး အမနး�စကာ�မာ�က ကန.တြကကၾ ေကသားMညး� အ�ခာ�ေအရ�ပါေးသာ ဘနး�ေး�ားႀက�မာ�ႏး�ငး အရပပသာ�မာ�မ�ာ �စယပသနအပ*စနး�ေးရာက မဆလငဆန.ကငေးရ�အ�မငမာ�က ေးထာကခအာ�ေးပ�ၾကၿပ� လမ�ဘာသာကာတြကယသKဟ ေအၾကာငး�း�ပကာ အၾကမး�ဖကမႈ က လႈေ႕ဆားၾ
က မသက�ကတြYနး�ပၾကသည။ ၃၉ ထသ.�ပလပး�ခငး�သည ပမ�ငး�မာေးသာေအး�ခေအနက း�ဖစေးစၿပ� ႀက�မာ�ေးသာ ရငရြပ0ာတြ�ငး� အၾကမး�ဖကမႈက း�ဖစMာႏးး
ငေးစသည။ ၄၀
16
ဇယ�း ၁။ ႐ဟငဂ�မဆလင��းက တငးရငးသ�းထမ�ထတ.ယျခငး
းႏးးငင၏ �ငး�ရငး�သာ�အဖြဖ႕ဟ �ရာ�ဝငသ�မ��း�ခငး�မခေရသားMညး� စစတပမ� ထပကာထပကာ ပစမ��ထ ာ� �ကခကခရသညaးအဖြဖ႕မ�ာ ရခငး�ပKနယ0� ႐ဟငဂာမဆလငအပဖြဖ႕�ဖစသပည။ ဗဒၶဘာသာရခaငMမာ�စႏး�ငး ႐ဟငဂာမဆလငMနညး�စၾကာ�ရ� �ငး�မာမႈမာ�ႏး�ငး အၾ
ကမး� ဖကမႈမာ�သည ၿဗ�သ�ကလနေးခ�က ပင ရ�ေးနခးသည။ ၄၁ ရခငမာ�က ႐ဟငဂာမာ�သည �ငး�ရငး�သာ�မာ�မဟ�ေးၾ
ကာငး�ႏး�ငး ရခငး�ပည နယးႏး�ငး သမငး�အဆက အစပမရ�ေးၾကာငး� း�ငငး�ဆၾကၿပ� း�မနမာႏးးငငႏး�ငး ဘာသာေးရ�၊ ေဓလထး�စ သ.မဟ� လမႈေးရ�အရ ဆကးႏ*းယမႈမရ�ေးသာ (�ငး�ရငး�သာ�မဟ�ေးသာ သ.မဟ� ခ�ဝငမာ�အ�ဖစ သ�မ��ၾ
ကၿပ�) ႐ဟငဂာမာ�က ဘဂၤလမာ�အ�ဖစသာ ႐ႈး�မငၾကသည။၄၁
႐ဟငဂာမာ�သည ဗမာအစ�ရအဆကဆ ကM ကေးအာကတြကတ င တြသာ�လာမႈက �ာ�း�မစကန.သ�မႈ၊ ပညာသငရြငခငးးႏး�ငး ကနး�မာေးရ� ဝနေးဆာငမႈ ရပငရြငခငးမာ�အပါအဝင ဖြခး�ခာ�ဆကဆ ဖႏး�ပခရမႈမာ�က ဆယ+ႏး�စမာ�*စာ ခေးနၾကရၿပ� ၁၉၈၂ ခႏး�စ းႏးငငသာ�ဥေပဒအရ
၎�.၏ းႏးးငငသာ� း�ဖစ ငရြငခငaးက ထေးရာကမြက+ာ ရ�ငး�ထ�ခၾကသည။၄၃
၁၉၇၈ ခႏး�ငရြစrင ႐ဟငဂာ းႏး�ပစသနး�ေးကားသည အၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး ဖႏး�ပမႈမာ�မ� တြလ�ေးး�မာက0န ဘဂၤလာ�ေးဒရ� aးက တြထကေးး�ပ�ခၾကၿပ� ၁၉၉၁ - ၁၉၉၂ တြ�င းႏး�ပစသနး�ဖြခေးကားထပမ တြထကေးး�ပ�ခၾကသည။ ၄၄ ေးနာက ငး�တြ�င အမာ�စက ဘဂၤလာ�ေးဒ
ရ�းမ� အ�ငး�အကပ း�ပနMKပေ.ဆာင ခသည။ ၄၅ လ.အ*ခငေးအရ�ေးစာငနးၾကညး+ာရငး�အရ ႐ဟငဂာမာ�က မ�ရာ�း�ပး�ခငး�သ
ည အ�ခာ��ငး�ရငး�သာ� လနညး�စမာ�က ထကာလ အတြ�ငး� း�ပလပခသKLာ�ႏး�ငး အတြလန ၽြကး�ပာ�း�ခာ�နာ�သည။အ�ခာ�ေးနရာမာ�တြ�င ဗမာစစတပပသပည �ငး�ရငး�သာ�လကနကက ပငအပဖြဖ႕မာ�ႏး�ငး အခနၾကား�မင*း+ာ �ကခကၾ ကၿပ� ထပဋပကၡမာ�မ� အရပပသာ�မာ�ေအပၚ �ရာ�ဥေပဒႏး�ငးမညေးသာ �ကခကမႈမာ� တြထကေးပၚလာ��သ ည။ ႐ဟငဂာကစၥတြ�ငမ းႏးငငအဆငးမဟ�ေးသာ လကနကက ပငအပဖြဖ႕မာ� - ႐ဟငဂာ စညး�လး� ညညရြည�ေးရ��ပ (“RSO”) းႏး�ငး အာရကန ႐ဟငဂာအစၥလာမတပဥ� (“ARIF”) �.က ရခငး�ပKနယ ေးး�မာက ငး�တြ�င ၁၉၈၂ ခႏး�စးႏး�ငး ၁၉၈၇ ခႏး�ငရြစrင �ညေးထာငခၾေကသားMညး� ထအဖြဖ႕မာ�ႏး�ငး အ�ခာ�အဖြဖ႕�.သည း�မနမာစစတပ၏ ေအနအထာ�၊ ၎�.၏ အဓကပစမ�� သ.ဟ� း�မနမာလ.အဖြဖ႕အစညး�က မK\ညး အခါမ� း�ပငး�ထနေးသာ ၿခမး�ေးး�ခာကမႈမ�ပခေးပ။ သေ.သား း�မနမာလးၿခးေးရ��ပမာ�ကမ ႐ဟငဂာမာ�ေအပၚ ကယး�ပန.*စာ မ�ရာ�း�
ပခၾကၿပ� ေးနရာေးရႊေ႕း�ပာငး�ေးနထင0န သသာထင0�ာ�ေးသာ ဖအာ�ေးပ�မႈမာ�ရ�ေးနသည။ ၄၆
ရငရြပ0ာၾကာ�အၾကမး�ဖကမႈအႀက�စာ�သည အခနၾကာလာသညးႏး�ငaးအမ� ဆကး�ဖစMာေးနခသည။ ၂၀၁၂ ခႏး�ငရြစrင ရငရြပ0ာၾကာ� အၾကမး�ဖကမႈ ေးၾကာငး အနညး�ဆး� လ ၁၉၂ ဥ� ( ႐ဟငဂာ ၁၃၄ ဥ�ႏး�ငး ရခင ၅၈ ဥ�) ေးသဆး�ခၿပ� ပပငဆပငမႈမာ�က ကယး�ပန.*စာ ဖကဆ �း�ခငး�လညး�ရ�ခကာ ၈၆% ခန.မ�ာ ႐ဟငဂာမာ�၏ ပပငဆပငမႈမာ�း�ဖစသပည။ အၾကမး�ဖကမႈေးၾကာငး ေးနရပပတ
မး�ေးရ�ာငရြငထကေးး�ပ�သ (“IDPs”) �စသနး�ေးလ�ေးသာငး� ခန.ရ�ၿပ� ၉၅% ေးကားမ�ာ ႐ဟငဂာမာ�း�ဖစသပည။ ၄၇
ရခငး�ပKနယေးး�မာက ငး�တြ�င အၾကမး�ဖကမႈး�မငaးတကး�ခငး�ႏး�ငး ေးနရပပတမး�ေးရ�ာငမႈမာ�*စား�ဖစး�ခငး� အ�ဖစအပကေးနာကတ စခမ�ာ ၂၀၁၆ ေးအာကတ ဘာလတြ�ငး�ဖစၿပ� ေးမာငေး�ာႏး�ငး ေရသေး�ာင0� နယ+ပ0စခနး�မာ�က ရခင႐ဟငဂာကယတ ငေးရ��ပ(ARSA) က �ကခကမႈ မာ� ဆကတ ကး�ဖစခသည။ ၂၀၁၆ းႏးဝငဘာလႏး�ငး ၂၀၁၇ ၾသဂ�M �.တြ�င ရခင႐ဟငဂာကယတ ငေးရ��
17
ပ(ARSA) ၏ �ကခကမႈမာ� ေးၾကာငး း�မနမာစစတေပအနျဖငး ရ�ငး�လငး�ေးရ�စမခကက း�မနဆပငရြန+ာလပခရၿပ� မဆလငအသငး�အဝငး�
က ထခကေးစခကာ ႐ဟငဂာဥ�ေးရ ေးး�ခာကသ နး�ေးကားခန.က ဘဂၤလာ�ေးဒရ� aးသ. တြထကေးး�ပ��မး�ေးရ�ာေင0စခသည။၄၈
၂၀၁၇ မ�M တြ�င ထ�း�ပနေးသာ ကမၻာကလသမဂၢ၏ �ငး�ပခကမ��တ မး�တြ�င (ကလသမဂၢမ��တ မး�ဟ ေဤနရာတြ�င ေးခၚဆ) ကယး�ပန.*စား�ဖငရြစ ာ�ေးနသညး �ရာ�ဥေပဒအရ မဟ�ေးသာ တြကပမကမႈမာ�ႏး�ငး ေကလ�သငယ သ�း�ဖ�မႈမာ� အပါအဝင အ�ခာ��ရာ�ဥေပဒႏး�ငး မညေးသာသ�း�ဖ�မႈမာ�၊ အ�ငး�အကပ ေးပာကတြကက ယ ေးစမႈမာ�၊ အပ+ဖြဖ႕မဒမး�ကငးမႈမာ� အပါအဝင မဒမး�မႈမာ�၊ အ�ခာ�အၾကမး�ဖကမႈပးစမာ�၊ းႏး�ပ+ကမႈႏး�ငး အ�ခာ�ရက+က လမဆနေးသာ သ.မဟ� းႏး�မခဆကဆ မႈမာ� သ.မဟ� း�ပစဒဏေးပ�း�ခငး�၊ အမမ�႐ႈ႕�ခငး�ႏး�ငး အ�ခာ�ပပငဆပငမႈမာ�မ�႐ႈ႕�ခငး�၊ အစာ�ေအသာကမာ�ႏး�ငး အစာ�ေအသာက ရငး�း�မစမာ�က ဖကဆ �း�ခငး�၊ ခ�ယး�ခငး�ႏး�ငး �ငး�ရငး�သာ�ႏး�ငး ဘာသာေးရ� ဖြခး�ခာ�မႈမာ�က ေအသ�စ�ေးဖားး�ပထာ�သ
ည။၄၉
လ.အ*ခငေးအရ�ဆင0ာ ကမၻာကလသမဂၢ အထကေးကားမရ�ငမငး�ႀက� ဇက0ာအကအ ယEဟ စန (Zeid Ra’ad Al Hussein) က “လမ�
သန.ရ�ငး�ေးရ�အတြ�က+ာအပပႀက�” ၅၀ းႏး�ငး ကလသမဂၢမ��တ မး�က က�တြလနခ ေးသာ ရာဇဝ�မႈမာ�သည လသာ�ခငး� စာနာေးထာ
ကထ ာ�မႈက ဆန.ကငေးသာရာဇဝ�မႈမာ� အတြလနး�ဖစးႏးးငေးၾကာငး� ေးကာကခကခ ထာ�သည။ ၅၁ ၂၀၁၇ ဒဇငဘာလတြ�င အထကေးကားမရ�ငမငး�ႀက�က းႏးငငတြ�ငး�ရ� စစတပမ�လမာ�ႏး�ငး အရပပသာ�အစ�ရ�.သည လမ��း�သ�း�ဖ�မႈအတြ�က �ာဝန0�ေးကာငး�ရ�ႏးပငသKဟ ေးဖားး�ပခသည။ ၂၀၁၈ ေးေဖဖၚဝါရတြ�င ကလသမဂၢ လ.အ*ခငေးအရ�ဆင0ာ မဟာမငး�ႀက�ရး�၏ း�မနမာႏးငငဆင0ာ အထ�ကယ+ာ�လ�ယ ( း�မနမာႏးငငဆင0ာ ကလ သမဂၢ အထ�ကယ+ာ�လ�ယ) ယနဟ�လက ရခငး�ပKနကတြယတ င စစတပ လပေးဆာငခကမာ�မ�ာ
လမ��း�သ�း�ဖ�မႈ၏ လကၡဏာမာ� ပါရ� သKဟ ဆသည။ ၅၃ ကမၻာကလသမဂၢ တြလ�M ပေးသာ းႏးငင�ကာ အခကအ လက0�ာေး
ေ*ဖရ�စမခက (“UNFFM”) အရ ဤရာဇဝ�မႈ မာ�သည လသာ�ခငး�စာနာမႈႏး�ငး လမ��း�သ�း�ဖ�မႈက ဆန.ကငေးသာ ရာဇ
ဝ�မႈေသဘာသကေးရာကး�ခငး�ရ�မရ� စးစမး�စစေးဆ�လ�က ရ�သည။၅
၃။ ပဋပကၡ��ငစြ ရက�ကယ တ��မႈဆငရ� လငအၾကမးဖက�ႈမ�တတ မးမ�း
း�မနမာလကနကက င ပဋပကၡ ေအး�ခေအနမာ�အတြ�ငး� လင အၾကမး�ဖကမႈက က�တြလနေးနၾကၿပ� အ�ခာ� ေအး�ခေအနမာ� အတြ�ငး� းႏးငင�ကာရာဇဝ�မႈမာ�ႏး�ငး ဆ�ငရြရာ�ေးသာ လ.အ*ခငး ေအရ�ေးဖာကဖကမႈမာ�က က�တြလနေးနၾကရာတြ�င (အခနး� ၄ (ဂ) တြ�င ဆကM ကဖ�႐ႈရန) စစတပပသည ထအၾကမး�ဖကမႈ အမာ�စအတြ�က �ာဝန0�သKဟ သ�
ငး�ရရ�သည။ ၅၅
မဒမး�မႈမာ�ႏး�ငး အ�ခာ�ေးသာ လငအၾကမး�ဖကမႈမာ�က စပစတပမ� ဆယ+ႏး�စေးပါငး�မာ�*စာ လပေးဆာငေးနခ ေးသားM
ညး� ေးနာက ငး� ဆယ+ႏး�စမာ�တြ�င ထသေ.သာ အၾကမး�ဖကမႈမာ� ပမ��*ပာ� လာေးၾကာငး� ကလသမဂၢအဖြဖ႕မာ�အပါအဝင အ�ခာ�အဖြဖ႕မာ�ထ ကပါ သ�ငး�ရရ�သ
ည။ ၅၆ ထက�တြလနေးဖာကဖကမႈမာ�သည ေးယဘယအာ�း�ဖ
ငး လနညး�စ �ငး�ရငး�သာ�ပဋပကေၡဒသမာ� (လက0�တြ�င ရခငး�ပKနယ၊ ရ�မး�း�ပညေးး�မာက ငး�၊ ကခငး�ပKနယ၊ ကရငး�ပKနယ၊ ကယာ� (ကရငန) း�ပKနယ) �.တြ�င း�ဖငရြစ ာ�ခၿပ� ထလမ�စမာ�မ� မနး�ေကလ�မာ�ႏး�ငး အမ�သမ�
မာ�က အဓက ပစမ��ထ ာ�ခသည။၅၇
၂၀၁၆ ခႏး�ငရြစrင ကခင၊ ရခင၊ ကရငးႏး�ငး ရ�မး�း�ပညေးး�မာက ငး�ရ� အရပပသာ�မာ�သည လငအၾကမး�ဖကမႈ၊ လမာ�*စာ
18
ေးနရပ �မး�ေးရ�ာင တြထကေးး�ပ�ေးစမႈမာ� အပါအဝင စပစတပပအၾကမး�ဖကမႈ မာ� း�ပငး�ထနး�မငaးတကး�ခငး�က
ေးတြ�႕�မငခရသည။၅၈ ရခငး�ပKနယ တြ�င ထလငအၾကမး�ဖ
ကမႈက း�မနမာႏးးငငစစတပးႏး�ငaးအ� နယ+ပ0ႏး�ငး း�ပKနယ ေးစာငးေးရ�ာကေးသာ အရပပသာ�မာ�မ� က�တြလနခ ေးၾကာငး� သ
�ငး� ေးပ�မႈမာ�ရ�သည။ ၅၉
လငအၾကမး�ဖကမႈက �ငး�ရငး�သာ��ေပမ�ား အဖြဖ႕အစညး�မာ� ေအနျဖငး ကငaးသာ�ေရနၿပး�ဖစ ေးၾကာငး� သရၿပ� ထသေ.သာ အၾကမး�ဖကမႈမ�က ေအသ�စ� လသ
ရ� aငၾကာ�ေးဖားး�ပမႈမာ�မ�ာ ရ�ာ�ပါ�လ�သည။၆၀ ၂၀၁၇ ခႏး�ငရြစrင လသရ� aငၾကာ�း�ဖစMာေးသာ မၾကာေးသ�ခငက အမႈ�စခတြ�င �ာအနး�အမ�သာ� တြလ�ေးး�မာကေးရ��ပသာ�ႏး�စဥ�က ရ�မး�း�ပညေးး�မာက ငး�မ� ေးကာငး�အပပဆရာမက မဒ
မး�ကငaးသKဟ *စစပြပ+ခသည။ ၆၁ �ာအနး�အမ�သာ�တြလ�ေးး�မာကေးရ��ပက သသယရ�သမာ� သည ထအဖြဖ႕ဝငမာ�း�ဖစၿပ� စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�က ၾကာရ�ညေးစရန ၎�.၏ အစအစဥး�ဖငး ဖမး�ဆ� ထနး�သမး�ထာ�ေးၾကာငး� ဝနခခ သည။ ထသေ.သာ လငအၾကမး�ဖကမႈအတြ�က အ�ခာ� က�ကာ�မႈ ေအနျဖငး ဥပမာ - အမ�သမ�မာ�က ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး�အာ� ဖယ0�ာ�ေးရ� ေးကားမ�(“CEDAW
Committee”) တြ�င �ငး�ေပသာ ၂၀၁၆ း�မနမာႏးးငငေအပၚ အ�မငဆပးင0ာ အစရငခစာအရ လကနကက ပငတပစပြပဖ႕ မာ�သည ေးက�လကေးဒသမ� အမ�သမ�မာ�က လငဆကဆရန အ�ငး�အၾကပခငး�ေးစၿပ� ကယဝန0�လာပါက �ာဝနယပမႈမရ�ေးၾ
ကာငး� သရ�ရသည။၆၂
၄။ စစတပ��ငစြ ရမ�းက အျပငခြစTတေနျခငး
း�မနမာစစတပးႏး�ငး0မာ�က ဆ�ငရြရာ�ေးသာ က�တြလနေးဖာကဖကမ းႈမာ�က က�တြလနး�ခငး�အာ� အရပပသာ�မာ� း�မငရြငခငးမရ�သညး
သ�သန. စစတရာ�႐း�ထာ�ရ�ေးသာ ေအး�ခခဥေပဒႏး�ငး သ�သန. ရ�ရာ�႐း�မာ� တြ�င သကေးသမရာဇဝ�မႈမာ�က ရမာ�ႏး�ငး ကငရြငrယေးး�ဖရ�ငး�း�ခငး� �ေ.ၾကာငးး�မန မာႏးးငင၏ �ရာ�ဥေပဒ စနစးႏး�ငaးအည လး�ဝ မစစေးဆ�
ဘေးနျခငး�သည ဆကM က း�ဖစေးန ေးစခသည။ ထး�ဖစ0ပမာ�က အခနး� ၄ (း�မနမာႏးးငငဥေပဒ အရ ရာဇဝ�မႈ ဆင0ာ �စဥ�ခငး��ာဝနယပမႈ
(ခ) ျမန���ငငရ� ပဋပကၡ��ငစြ ရက�က ယတ��မႈဆငရ� လငအၾကမးဖက�ႈပစမ�း
း�မနမာႏးးငငတြ�ငး� မ��တ မး��ငထာ�ေးသာ ပဋပကၡႏး�ငး ရက+က ယ�မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး� ဖကမႈပးစမာ�သည ကယး�
ပန. လာၿပ� အခ႕�ဖစ0ပမာ�တြ�င အတြလန0က+ကသ ည။ ၆၃ းႏးင
င၏ ေးနရာေးဒသမာ�*စာတြ�င း�ဖစေးေနသာ လငအၾကမး�ဖက မႈမာ� (အထ�သ�ဖငး ႐ဟငဂာမာ�ေအပၚ လငအၾကမး�ဖကမႈ) းႏး�င*aးကး�ပာ� း�ခာ�နာ�မႈအခ႕ ရ�ေးကာငး� ရ�ေးနႏးးငေးသားMညး� မ�ၽြကး�ပာ�ေးသာ �ငး�ရငး�သာ� အပ+မာ�ေအပၚ တြ�င ဆယ+ႏး�စေးပါငး�မာ�*စာ ထပကာ ထပကာ း�ဖ
ငရြစ ာ�ေးန ခသည။ ၆၄ သကေးသမာ�က ဥေပဒ ကစၥရပမာ�
အာ�လး�အတြ�က ထနး�သမး�ထာ�း�ခငး� ရ�ႏးငၿပ� ထသေ.သာ လပေးဆာင ခကမာ�သည စစ0ာဇဝ�မႈမာ�၊ လသာ�ခငး� စာနာေးထာကထ ာ�မႈကထပါ�ေးသာ အမႈမာ�ႏး�ငး/
သ.မဟ� လမ��း�သ�း�ဖ�မႈေသဘာ သကေးရာကေးစၿပ� လ.အ*ခငေးအရ�ခ�ေးဖာကမႈ ကလညး� ပါဝငေးစသည။
၅။ မဒမးမႈ
အစ�ရမဟ�ေးသာ အဖြဖ႕အစညး�မာ�ႏး�ငး ကလသမဂၢအဖ*း႕မာ� သည အနညး�ဆး� ဆယ+ႏး�စေးပါငး�မာ�*စာက
း�မနမာႏးးငငတြ�ငး� း�ဖငရြစ ာ�ခေးသာ ပဋပကေၡဒသအတြ�ငး� ပ႕ႏး�.ခေးသာ မဒမး�မႈမာ�က စဥဆကမhပ� မ��တ မး��ငခၾ
ကသည။၆၅ ၁၉၉၄ ခႏး�ငရြစrင း�မနမာႏးငငဆင0ာ ကလသမဂၢ
အထ�သ�ငး�ေးထာကက မဒမး�မႈသည ကယး�ပန.*စာ း�ဖငရြစ ာ�ေးေနၾကာငး� အထ�သ�ဖငး လနညး�စ�ငး�ရငး�သာ� အမ�သမ�မာ�တြ�င း�ဖစေးေနၾကာငး� သ�ငး�ရ
19
ငး�း�မစမာ�*စာမ� သ�ငး�ရရ�ေးနခေးၾကာငး�က ေအသ�စ
�ေးး�ပား�ပခသည။ ၆၆
၁၉၉၈ ခႏး�ငရြစrင း�မနမာႏးငငဆင0ာ ကလသမဂၢ အထ�ကယ+ာ�လ�ယ လနညး�စ�ငး�ရငး�သာ� ေးဒသမာ�တြ�င လကနကက ပငတပမာ�က က�တြလနခ ေးသာ မဒမး�မႈအပါအဝင း�ပငး�ထနသပညး
ေးဖာကဖကမႈမာ�သည အတြလနမာ�း�ပာ�ၿပ� တြလနခ ေးသာ းႏး�စမာ�အတြ�ငး� အၿမမ�ပ�း�ဖစေးနခကာ �စဥ��စေးယာကမ� သ�း�ခာ� လပေးဆာငး�ခငး� သ.မဟ� အလယတ နး�အရာရ�မာ�ႏး�ငး ေးအာကတ နး�အရာရ�မာ�က ေမကာငး�း�ပမး�ခငး�မဟ�ဘ အ�မငaးဆး�အဆငး မဝါဒမာ�၊ လအပေးေနသာ
းႏးငငေးရ�ႏး�ငး �ရာ�ဥေပဒ �ာဝနဝ�ရာ�မာ�ေးၾကာငး း�ဖစေးပၚလား�ခငး� း�ဖစေးၾကာငး�၎၏အ�မငကပ ေး
ဖားး�ပခသည။ ၆၇
ေးနာက ငး��ကM ာေးသာ ကလသမဂၢအထ� ကယ+ာ�လ�ယမာ�၏ �ငး�ပခကမာ�ႏး�ငး အမ�သမ�အဖြဖ႕အစညး�မာ�သည း�မနမာႏးငငအႏး�.ရ� �ငး�ရငး�သာ�လနညး�စမာ�ႏး�ငး ၿမ႕�ေပနရာမာ�တြ�င မဒမး�မႈမာ�က စနfစတက�ပလပေးေနသာ အလာ��လပေးဆာငမႈ မာ�ရ�ေးၾကာငး� ေးဖားထ�ၾ ကသည။ ၆၈ မ�ညေးသာ �ငး�ရငး�သာ� လနညး�စမာ�မ� အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး မနး�ေကလ�ငယမာ�သည အပ+ဖြဖ႕မဒမး�ကငးး�ခငး�ႏး�ငး မဒမး�ကငနးMသ�း�ခငး�အပါအဝင ပးစ�မဒမး�မႈး�ဖစ+ဥမာ�၊ လငကပတြYနး�ပမႈမာ�ႏး�ငး အ�ငး�အ
ကပ လကထ ပး�ခငး�မာ�က �aငၾကာ�ခၾကသည။ ၆၉ အ
ခ႕မ�ာ ဖမး�ဆ� ခထာ�ရၿပ� ရကေးပါငး�မာ�*စာ ရကသ �ပ
�ေးပါငး�မာ�*စာ မဒမး�ကငးခၾကရသည။ ၇၀
ထသေ.သာ မဒမး�မႈပးစမာ�က ရခငး�ပKနယ0� း�ဖငရြစ ာ�ေးနဆ ပဋပကၡကာလတြ�င ထပကာ ထပကာ း�ဖငရြစ ာ�ေးနၿပ� မဒမး�မႈမာ�က �စခါ�စ0 အႏးရာယ0�ေးသာ အရာဝ�မာ�း�ဖငး ကယး�ပန.*စာ အသး�း�ပေးေနၾကာငး� သကဆ င0ာ စာငရြရက+ာ�မး�မာ�အရ ေးတြ�႕ရ�ရသည။ ႐ငဖယေးသန�မာ� သ.မဟ
� ဝါ�ရငး���မာ� ကသေ.သာ အရာဝ�မာ�က ဒ�ယအသး�း�ပစရာအ�ဖစ အသး�း�ပ ထာ�သKက ေးတြ�႕ရ�ေရၾကာငး� ႐ဟငဂာ ေအရ�အခငး� ဆင0ာ ကလသမဂၢမ��တ မး�
တြ�င ေးဖားး�ပထာ�သည။ ၇၁၂၀၁၇ ခႏး�စ စကတ ပငဘာလ ကလသ
မဂၢအစရငခစာတြ�င အပ+ဖြဖ႕ မဒမး�ကငးမႈ �စခ၌ ခရသအမ�သမ�က ဓါ�း�ဖငး ထ�တြသငး�း�ခငး�း�ပခၾေကၾကာ
ငး� ေးဖားး�ပထာ�သည။ ၇၂
အပ�ဖြဖaမဒမးကငစြ�ႈ (ခရသက မ�ညေးသာ က�တြလaနသပမာ�*စာက အစဥMကမဒမး�ကငနးၾက�ခငး�) တြ�င း�မနမာႏးငငတြ�င ကယး�ပန.*စာ း�ဖငရြစ ာ�ေးေနၾကာငး� မ��တ မး�ရရ�သည။၇၃ ကရငး�ပKနကတြယတ င လငအၾကမး�ဖကမႈက ၂၀၀၄ ခႏး�စ အစ
ရငခစာအရ မဒမး�မႈ ၄၀% သည အပ+ဖြဖ႕မဒမး�ကငးမႈမာ�း�ဖစၾကၿပ� ၇၄ ထကာလအတြ�ငး�တြ�င အ�ခာ��aငၾကာ�မႈမာ�တြ�နငMညး� အလာ��း�ဖစေးေနသာ ပးစး�ဖစ သည။၇၅ ၂၀၁၀ - ၂၀၁၄ အတြ�ငး� ကခင၊ ရ�မး�ႏး�ငး ကရငး�ပKန
ယ �.မ� အမ�သမ�ႏး�ငး မနး�ေကလ�ငယ ၁၀၄ ဥ�၏ မဒမး�မႈမာ�က မ��တ မး��င0ာတြ�င ၄၇% မ�ာ အပ+ဖြဖ႕ မဒမး�
ကငးမႈမာ�း�ဖစၾက သည။ ၇၆ အပ+ဖြဖ႕မဒမး�ကငးမႈက ၂၀၁၆
-၂၀၁၇ အတြ�ငး� ႐ဟငဂာအမ�သမ�မာ�က စနfစတက ကယး�ပန.*စာ ရဖန0ခါ က�တြလနနၾေကၾကာငး�လညး� သ�ငး�ရရ�
သည။ ၇၇
လစလေဝးျဖငစြ မဒမးကငစြစြစြျခငး သ႔မဟတ အစလကအ ၿပလက မဒမးကငစြျခငး ဆသKL�ာ စစသာ�မာ�သည ခရသသာ�ေးကာင မာ�က အဖြဖ႕လက+စညး�ေးစၿပ� အပ+လက သ.မဟ� �စေးယာကခငး� မဒမး�ကငးး�ခငး�း�
ဖစသပည။ ၇၈ ထသေ.သာ လငအၾကမး�ဖကမႈသည ႐ဟငဂာမာ�က လပေးဆာငေးေနသာ လက0�အၾကမး�ဖကမႈမာ�၏ �စ+�တ စ ငး�း�ဖစေးၾကာငး� မ��တ မး�အရ သရ�ရၿပ� း�မန မာႏးးငငရ� ကမၻာကလသမဂၢ တြလ�M ပေးသာ းႏးငင�ကာအခကအ လက0�ာေးေ*ဖရ�စမခက (UNFFM) ကလညး� ၂၀၁၇ ခႏး�
20
ပစက လ.အ*ခငေးအရ� ေးကာင+ သ.�ငေးသာ ၾကာ�း�ဖ�အ စ
ရငခစာတြ�င �ငး�ပထာ�သည။၇၉ း�မနမာစစတပမ� က�တြလနခ ေးသာ အစလကအ ၿပးလက မဒမး�ကငးး�ခငး�မာ�ထမ� ၆ ခက လ႕အ*ခငေးအရ�ေးစာငနးၾကညး အဖြဖ႕က မ��တ မး��င ခၿပ� ၅ ခမ�ာ ၂၀၁၅ ၾသဂ�M ၂၅ ရကေးန.စ�ငေးသာ ရ�
ငး�လငး�ေးရ�စမခကအ တြ�ငး� း�ဖငရြစ ာ�ခး�ခငး� း�ဖစသပည။ ၈၀
ရက�က�ႈမ�းပါဝငေသ� မဒမးမႈ သည လၾက�းထ အရ�ကခြက&ျခငး မ�း၊ ��ပ�ကျခငး၊ ခ�ၶ�ကယက ျဖတ ေတ�ကျခငး သ႔မဟတ သတျဖတျခငး ကသေ.သာ လ.အ*ခငေးအရ� အၽြလသး�စာ�း�ပမ းႈမာ�က ေးနာကဆ ကကြကတ သ.မဟ� �ၿပငနကM ပေးဆာင မႈမာ�ပါဝငၿပ� း�မနမာႏးးငငတြ�ငး�ရ� ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈ ဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ၏ လကၡဏာ�စ0ပ း�ဖစသပည။ ဥပမာအာ�း�ဖငး ၂၀၀၂
ခႏး�စ ရ�မး�း�ပKနကတြယတ င ရ�မး�အမ�သမ�မာ� လႈပ0�ာ�မႈတြကန0က (SWAN) က အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး မနး�ေကလ� ငယမာ� မဒမး�ကငaးသ�း�ဖ�ခရhခငး�က မ��တ မး��ငခရာ �aငၾကာ�ခေးသာ မဒမး�မႈမာ�၏ ၂၅% ခန.သည ေးသန�း�ဖငး ပစး�ခငး�၊ လKပငး�K�စး�ခငး�၊ ႐ကးႏး�ကး�ခငး�၊ ဓာ�း�ဖငးထ�း�ခငး� သ.မဟ� မ�႐ႈ႕�ခငး�ခေရၾကာငး�
ေးတြ�႕ရ�ရသည။ ၈၁
ရခငး�ပKနကတြယတ င ႐ဟငဂာမာ�က အၾကမး�ဖကမႈက တြထကဆ ရာ
တြ�င ႐ကးႏး�ကး�ခငး�၊၈၂ လKပငး�K�စး�ခငး�၊ ဓာ�း�ဖငး
ထ�း�ခငး�၊၈၃ မ�႐ႈ႕�ခငး�၊၈၄ ေးေရႏ*း�း�ဖငး ကး�ခငး�၊
ေးလ�ာငေးး�ပာေငသရားး�ခငး�၊ ၈၅ ၿခမး�ေးး�ခာကး�ခ
ငး�ႏး�ငး ၈၆ ရပငသာ�က ကကး�ခငး�အပါအဝင အ�ခာ� ကယအ
ဂၤးါ း�ဖ�ေး�ာကး�ခငး�မာ� ပါရ�သည။ ၈၇ ထ႔အတ း�မ
နမာ းႏးးငငရ� ကမၻာကလသမဂၢ တြလ�M ပေးသာ းႏးငင�ကာ အခက အလက ရ�ာေးေ*ဖရ� စမခက (UNFFM) က အစရင
ခရာတြ�င မဒမး�ကငးၿပ� ေးနာက လKE��သ�း�ခငး� သ.မဟ� မ�႐ႈ႕ သ�း�ခငး� သ.မဟ� ေးသသKအထ အပ+
ဖြဖ႕ မဒမး�ကငးး�ခငး� �.က အမ�သမ�မာ�က တြထကဆ းခ
ၾေကၾကာငး� ပါရ�သည။ ၈၈
ကလသမဂၢမ��တ မး�အစရငခစာတြ�င လငအၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး
အ� မဒမး�မကငးမ ၈၉ အဝ�ဗလား�ဖငး ဓာ� း႐ကး�ခ
ငး�၊ အမန�ခငး�မာ� ေးရ�႕တြ�င အဝ�ဗလား�ဖငး း�ပေသစ�ခငး� စသညး အရ�ကပြကခး�ခငး� လပ0ပမာ�ကလညး� ေးဖားး�ပ
ခသည။ ၉၀
မသ�းစဝင��းက မဒမးကငစြOသညက ၾကညစြ႐ႈေစျခငး သKEညး� �ငး�ရပငသာ� လနညး�စေးဒသမာ�တြ�င လငအၾကမး�ဖကမႈက က�တြလaနသပညး စစတပ၏ လပေးနက လပေးဆာငမႈ�စခ း�ဖစသပည။ ကလသမဂၢ မ��တ မး�အစရငခစာတြ�င ႐ဟငဂာ မဆလငမာ�က ေကလ�ငယမာ�အပါအဝင ၎�.၏ မသာ�စဝင
မာ� (�စခါ�ရ ေကလ�ငယမာ�)၉၁ က မဒမး�ကငaးသ�း�ဖ�း�
ခငး�အာ� ၾကညးခ ငး�ခေးၾကာငး� ေးဖားး�ပထာ�သည။ အသက ၁၄ းႏး�စ းႏး�ငး ၁၇ းႏး�စ သမ��.က အပ+ဖြဖ႕မဒမး�ကငးး�ခငး�က မဘမာ�က ၾကညးခ ငး�ခး�ခ
ငး�လညး� ပါရ�သည။ ၉၂
တြလနခ ေးသာ ၁၅ းႏး�စမ�စ၍ ေယန.အထ အစရငခစာမာ� အရ မဒမး�ကငးခရသက မဒမး�ကငးေးနစဥအတြ�ငး�တြ�င ၎၏
ေးရ�႕၌ မသာ�စဝငမာ� - ေကလ�ငယမာ�ႏး�ငး သကႀ က� ငရြရယအ းမာ� ကလညး� ႐ကးႏး�ကသ �း�ဖ�ခ ၾေကၾကာငး� မ��တ
မး�ရ�သည။ ၉၃
၆။ ထနးသမးစခနးတြတင ည�ဥးပနးမႈ��ငစြ လငကတြZနျပမႈပစျဖငစြ လငအၾကမးဖက�ႈ
ခပေးႏး�ာငထာ�စဥအတြ�ငး� (မဒမး�မႈအပါအဝင) ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈသည အမ�သမ� မာ�တြ�ငမက အမ�သာ�မာ�ကလညး� းႏး�ပ+ကနညး�အ�ဖစ း�ပလပခၾေကၾကာငး� �aငၾကာ�ခခရသည။ အမ�သာ�မာ�က အၾ
21
ကမး�ဖကမႈက �aငၾကာ�မႈမ�ာ နညး�ပါ� ေးသားMညး� ( အပငး� ၃ (၃) တြ�င ဖ�႐ႈႏးင) ကလသမဂၢ အလပပအမႈေးဆာငအဖြဖ႕ က ၂၀၁၄ ခႏး�ငရြစrင ဆး�း�ဖ�ခေးသာ အာဏာရ�င ဆနေးသာ ခပေးႏး�ာငမႈဆင0ာ အမႈ�စခမ�ာ ကခင အမ�သာ��စဥ�က း�မနမာစစတပမ� ေးကအငေးအ �စပြပဖ႕ဝငး�ဖစသKဟ *စစပြပ+ၿပ� သ�သန.ခပေးႏး�ာငထာ�ကာ ကခငMမ� အကဥး�သာ�း�ဖစသညး အ�ခာ� အမ�သာ��စဥ�ႏး�ငး လငဆကဆ ခငး�ၿပ� ၎၏ လပငအဂၤးါက ေဖယာငး��ငမ�ႏး�ငး ႐ႈ႕ခေးၾကာငး� သရ�ရသ
ည။ ၉၄
လငကပတြYနး�ပး�ခငး� - လနညး�စ�ငး�ရငး�သာ� အမ�သမ�မာ�က စစတပပအကဥး�ခနး�မာ�တြ�င ခပေးႏး�ာငထာ� း�ခငး� သ.မဟ� အထပပအပ�မာ� သယခငး�း�ခငး�း�ဖငး အ�ငး�အကပေးစခငး�း�ခငး� ေအး�ခေအနသ. အ�ငး�အကပ+စမႈထမး�ခငး�း�ခငး�၊ ေးယာကးးာ�မာ� းႏး�ငး ဖြခထာ�ၿပ� အခနနၾကား�မငး0ာ ထပကာ ထပကာ မဒမး�ကငးး�ခငး� ( ၂၄ နာရပ�M း� မ� လႏး�ငးခ၍) စသKr.က းႏးးငင၏ ေးး�မာက ငး�ႏး�ငး ေအရ�႕ပငး�ရ� ပဋပကေၡဒသမာ�ႏး�ငး ရခးငး�ပKနယ0� ပ
ဋပကေၡဒသ မာ�တြ�င ႀကမဖနမာ�*စာ ေးတြ�႕ရ�ရသည။ ၉၅
၇။ အ�ငး�အကပ ေကလ�ပကေးစ�ခငး�ႏး�ငး ေကလ�ဖကခhခငး�
ရခငး�ပKနကတြယတ င ၂၀၁၇၆ - ၂၀၁၇ အၾကမး�ဖကမႈ ကာလအတြ�ငး� မဒမး�မႈ၏ အက�ဆကအ hဖစ အ�ငး�အကပ ကယဝနဖကခမႈ မာ� းႏး�ငး ေကလ�ပကက မႈမာ�က �aငၾကာ�မႈမာ�*စာ ရ�ခသည။ ၂၀၁၇ စကတ ပငဘာလက လ႕အ*ခငေးအရ� အထ�အရာရ� ကမၻာကလသမဂၢ႐း�ထ ဘဂၤလာ�ေးဒရ�းမ� ေးကာပစဘဇာ�က အတြလန ခaငMးေးသာ သ�ငး�ရငး�း�မစ၏ �aငၾကာ�ခကအ ရ
ကယဝနေးဆာင မဒမး�ကငးခရသ�စဥ�သည မဒမး�ကငး
ေးနစဥအတြ�ငး� ဗကက ဖြခၿပ� ေကလ�က ထ�က ာ ဓာ�း�ဖငး သ�ခၾကသKဟ ဆသည။ ထေ.နာက းႏး.သ�ေးခါငး�မာ�
ကလညး� း�ဖ�ခခရသည။ ၉၆ ကယဝန အရငaးအမာႏး�ငး အမ�သမ�မာ�သည ရက+ကမြက+ာ အပ+ဖြဖ႕ မဒမး� ကငးခရၿပ�ေးနာ
က ေကလ�ပကက hခငး� သ.မဟ� ေအေသ*မ�း�ခငး� �.
ခစာ�ခရသည။ ၉၇
၈။ အတငးအကပ လကထ ပေစျခငး��ငစြ ကယဝနေဆ�ငေစျခငး
ဗမာစစသာ�မာ�ႏး�ငး အ�ငး�အကပMfကထပေးစ�ခငး�က ကခင၊ ကရငးႏး�ငး ရခငး�ပKနယ0� �ငး�ရငး�သာ�လနညး�စေးဒသမာ�တြ�င ေးတြ�႕ရ�ရၿပ� အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး မနး�ေကလ�မာ�က မသာ�စမာ� ထမ� အ�ငး�အကပေးခေၚဆာငး�ခငး� သ.မဟ� (မဒမး�ကငးး�ခငး� အပါအဝင) အ�ငး�အက
ပ လကထ ပေးစ�ခငး��. း�ပလaပၾက သည။၉၈ း�မနမာႏးငငဆင
ရာ အထ�သ�ငး�ေးထာက၏ ေးး�ပာၾကာ�ခကအ ရ ၁၉၉၄
ခႏး�ငရြစrင ထသ. လကထ ပး�ခငး�မ� ေး*မ�လာေးသာေကလ�မာ�က ဗမာလမ�အ�ဖစ (�ငး�ရငး�သာ� အ�ဖစထက) သ�မ��ၾကရသည။ ၉၉ ထသ. လကထ ပး�ခငး�သည အ�ငး�အကပကပ
ယဝနေးဆာငေးစမႈကလညး� း�ဖစေးစသည။၁၀၀
22
၉။ လင.ငးဆငရ� မ�ဖယ�ရ�ျပျခငး၊ မဒမးကငစြရန
ၿခမးေျခ�ကျခငး��ငစြ အတငးအကပ ကယလ းတးျဖစေစျခငးမဒမး�ကငး0နၿခမး�ေးး�ခာကး�ခငး�ႏး�ငး အ�ငး�အကပ ကယM း��� း�ဖစေးစ�ခငး� အပါအဝင လင ငး�ဆင0ာ မ*ဖယမရား�ပး�ခငး� သ.မဟ� အႏးပငကငးး�ခငး�သည ေးက�လက
ေးဒသမာ� ရပငဆပငေးနေရသာ ရက+ကမႈႏး�ငး အၾကမး�ဖကမႈမာ�း�ဖစၿပ� ဆကM ကM ပေးဆာင0န ေးရ�ေ႕း�ပ�နမ�မာ�း�ဖစသပည။ ၁၀၁ း�မနမာႏးငငမ� တြထကေးး�ပ�ၾေကသာ ႐ဟငဂာမာ�၏ ေအတြ�႕အႀကးက ကလသမဂၢမ��တ မး�အရ လာေးရာက+းစမး�း�ခငး� သ.မဟ� အမက ပ ဝင+စး�ခငး��.�ပလပ0ာတြ�င ေကလ�ငယမာ�ကေး�ာင ခႏၶာကယက က�ေးကားး�ခငး�သည
လပေးနက�ဖစသပည။ ထသ.ရ�ာ ေး*ဖရာတြ�င အမ�သမ�မာ�က
ေးး�ပား�ပသKL�ာ စစတပပသပည ၎�.၏ ရပငသာ�မာ�က အ�ငး� ဖး�ခငး�၊ းႏး.သ�ေးခါငး�က K�စး�ခငး�၊ ႐ငဖယ ေးနာက ငး�း�ဖငး းႏး.သ�ေးခါငး� ကဖး�ခငး�၊ အဝ�အ စာ� မခတြY�M သမာ�က ပါ�႐ကး�ခငး� သ.မဟ� ႐ကးႏး�ကး�ခငး��.အ�ပင အခ႕�ဖစ0ပမာ�တြ�င ၎�.၏ လငအဂၤးါ အတြ�ငး� ပစၥညး�မာ� ဝ�ကထ ာ�ႏးပငသKဟ ဆကာ လကး�ဖငး းႏးႈကၾ ေကၾကာငး�
ေးး�ပား�ပၾကသည။၁၀၂
၁၀။ ေနရငခြပ_ငးတြထကေျပးတမးေရ� �ငေနရသမ�း��ငစြ သကဆ ငေသ� လင.ငးဆငရ���ငစြ က�းမေအျချပ အၾကမးဖက�ႈ
လကနကက င ဋပကၡမာ�၊ �ကခကမႈမာ�ႏး�ငး �ကပြက စဥမာ�ႏး�ငး
ဆက+ပေးသာ ေးနရပပတမး�ေးရ�ာင0မႈမာ�သည လင အၾက
မး�ဖက မႈႏး�ငး လကaနကပ�မႈ၊၁၀၃ း�ပညaးတaနဆာမႈႏး�ငး မသာ�စတြ�ငး� အၾကမး�ဖကမႈ ကသေ.သာ လေငအး�ခ�ပ အၾကမး�ဖကမႈက က�တြလန0 တြလယေးစရန ေအး�ခေအေနပ�ေးသာ
ေအနအထာ�က း�ဖစေးစသည။၁၀၄ လငအၾကမး�ဖကမႈသည
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (CARSV) က မသကေးရာက ေးသားMညး� လမာ�က အ�ငး�အကပေးရႊေ႕း�ပာငး� ေးစ�ခငး�၊ လသာ�ခငး� စာ
နာေးထာကထ ာ�မႈဆင0ာ ဝနထမး�မာ�က �ာ�ဆ�း�ခငး� သ.မဟ� ေးနရပပတမး�ေးရ�ာငသပမာ�စခနး�က �ကခကသ ညး လကနကက ပငတပမာ�၏ လပ0ပမာ�က း�ဖစေးစ းႏးငၿပ� ပမဆ�ငရြရာ�ေးစႏးးငၿပ� အခ႕ေအး�ခေအနမာ� တြ�င စစ0ာဇဝ�မႈ၊ လသာ�ခငး�စာနာမႈဆင0ာ ေးဖာကဖကက �တြလနမႈ းႏး�ငး လမ��း�သ�း�
ဖ�မႈ အထပါ ရ�ႏးးငသပည။၁၀၅ းႏးးငငဥေပဒႏး�ငး လ.အ*ခငေးအရ� ေးဖာကဖကမႈ ဥေပဒအရ �ာဝနယပရမႈမာ� ရ�လာႏးးငၿပ� ၎�.ကယတ င ရာဇဝ�မႈထ ပါဝငရြင\ာ�ႏးပငသပည။
(ဂ)ပဋပကၡ��ငစြ ရက�က�ႈဆငရ� လငအၾကမးဖက�ႈ
၁။ လႈေaဆ��ႈမ�း
း�မနမာအစ�ရက း�ငငး�ဆထာ�ေးသားMညး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စစMfကနကက သ. အသး�း�ပေးနသKက ေးတြ�႕ရ�ရၿပ� ႐ဟငဂာ�.ေအပၚတြ�င အၾကမး�ဖကမႈ က�တြလနေးနျခငး� းႏး�ငး �သ က၍ း�မနမာစစတပမ� လမ��း�သ�း�ဖ�မႈ လကနက
က အသး�း�ပခသည။ ၁၀၆ ထသ.လပေးဆာငမႈမာ�က လသရ� aငၾကာ� ကယး�ပန. *စာ လပေးဆာငး�ခငး�၊ က�တြလaနသပမာ�မ� သး�ႏႈနး�ေးသာ စကာ�မာ�၊ အရာရ�မာ�က အမနေ.ပ�သ�ဖငး က�တြလနေးသာ အခကးႏး�ငး ထသေ.သာ အမႈမာ�က
ကယး�ပန.*စာ အ�ပငရြစE�း�ခငး� �.က ေးတြ�႕ရ�ရသည။
လငအၾကမး�ဖကမႈက အၾကမး�ဖက0န ၊ အရ�ကပြကခရနးႏး�ငး
အခ႕ ေးသာ �ငး�ရငး�သာ�အသငး�အဝငး�မာ�က အကငးဖက0aနအပတြ�က အသး�း�ပၾကသည။ မဒမး�မႈမာ�ႏး�ငး အ�ခာ�ေးသာ လငအၾကမး�ဖကမႈ ပးစမာ�က လေးရ�႕တြ�င အတြလaနအမငး�ရက+ကမြက+ာ က�တြလနနၾက�ခငး�၊ ေးတြဆမ�မာ�ႏး�ငး ပမကယး�ပနေ.သာ အသငး�အဝငး�ေးရ�႕တြ�င က�တြလနနၾက�ခငး�ႏး�ငး ရငရြပ0ာ �စခလး�က သ�ငး�း�ဖန.�ခငး� �.က
လညး� း�ပလပေးလရ�ၾကသည။ ၁၀၇
လငအၾကမး�ဖကမႈက �ငး�ရငး�သာ��ေပမ�ား အဖြဖ႕အစညး� မာ�၏ သ�း�ပစရာ ေးထာက ေးသာ �စဥ��စေးယာကခငး�စႏး�ငး ရငရြပ0ာမာ�အတြ�က း�ပစဒဏ းစ�စခအ�ဖစ
23
အသး�း�ပၾကသည။ အမ�သမ�မာ�က မဒမး�ကငးး�ခငး�မ�ပမ �ငး�ရငး�သာ��ေပမ�ား သာ��စဥ�ဥ�၏ ဇန�ဟ
*စစပြပ+ခရ��သ ည။ ၁၀၈ ရခငး�ပKနကတြယတ င ၂၀၁၇ ခႏး�ပစအပတြ�ငး� အၾကမး�ဖကမႈက အခနကပကM ပး�ခငး�သည လက+ာ�ေးခ�ခငး�း�ဖစတ�ေးၾကာငး� သရ�ရၿပ� ေးသာငး�ကနး� သမာ�၏ လပေးဆာငခကမာ�အတြ�က း�ပနMKrး႕�ပနသပညး ေအနျဖငး �ငး�ရငး�သာ�မာ� ေအပၚ လက+ာ�ေးခ�ခငး�း�ဖစသပည။ ၁၀၉ ကလသမဂၢမ��တ မး� အစရငခစာက ေးဖားး�ပထာ�သKL�ာ
ဗမာစကာ�က နာ�လညေးသာ သ.မဟ� ၎�.နာ�လညေးသာ စကာ�မာ�က ေးး�ပာဆခၾကသညး က�တြလaနသပမာ�၏
ေးး�ပာစကာ� မာ�က ခခရသမာ�က း�ပနMပည ေးး�ပား�ပခကအရ (က) ေးတြဆမ� း�ဖစသပညး အမ�သာ� းႏး�ငး/သ.မဟ�
ေးသာငး�ကနး�သ ပနး�ေးန သညးေးနရာက ေမး�ပား�ခငး� သ.မဟ� (ခ) ေးသာငး�ကနး� သမာ�က ပပ�ေးပ�း�ခငး� - ဥပမာ - ခကး�ပ�ေးပ�း�ခငး� (င) ႐ဟငဂား�ဖစေးန း�ခငး� စသညေးအၾကာငး�ရငး�မာ� ေးၾကာငး င အမ�သမ�မာ�က း�ပစဒဏအ hဖစ သ�မ��ထ ာ�ေးၾကာငး� သရ�ရသ
ည။ ၁၀၉ လငအၾကမး�ဖကမႈက K�ဥး�ပနး�မႈပးစ�စခ အ�ဖ
စ သ�မ��ထ ာ�ေးၾကာငး� ေးတြ�႕ရသည။၁၁၀
မဒမး�မႈက အခေ႕သာ�ငး�ရငး�သာ�အပ+မာ�က ဖကဆ �ရန နညး�လမး�အ�ဖစ *ပငနးMငး�*စာ အသး�း�ပ ေးနၾကသည။ အခေ႕သာ �ငး�ရငး�သာ�လနညး�စ အမ�သမ�မာ�၏
ရငရြပ0ာအသငး�အဝငး� အတြ�ငး� ကယဝနေးဆာငေးရ� တြလ�M ငရြပခငaးသည ကန.သ�ခ ထာ�ရၿပ� �ငး�ရငး�သာ� လနညး�စမာ� ��*ပာ� လာေးရ�အတြ�က ေကလ�မာ�ေး*မ�ေးပ�ရန
�ာဝန0�သKဟ သ�မ��ထ ာ�သည။ ၁၁၁ အ�ခာ��စဖကတြကတ င ဗမာစစသာ�
မာ�ကလညး� �ငး�ရငး�သာ� လနညး�စ အမ�သမ�မာ�က
ကယဝေန0အာင လပး�ခငး�သည ငရြရာထတြ�င ဗမာေးတြသ�က
ခနးႏးးငခး�ခငး� း�ဖစသျhဖငး ပaနကfနမႈက အဆး�သ�းႏးးငမညး နညး�း�ဖစသKဟ သငၾကာ�ခထာ�ရသည။ ဗမာကစၥတြ�င
�မထ�ေးကာငး� ထ�ေးနၿပ� း�ပKနယယ ႏးရာ�ႏး�ငး ပရသဝါဒ လႊမး�မ�မႈ ေးပါငး�စပေးေနၾကာငး� း�ပေသနမ
ညး�ဖစေးသား လညး� မဒမး�မႈသည စစသာ�မာ�က ေးကနပမႈေးပ�ရန အ*ခငaးအလမး�က ဖနတ�ေးပ�ၿပ� ၎�.က သမး�တြသငး� စညး�႐း�ကာ လကထ ပ းႏးးငၿပ�ေးနာက ဗမာေးတြသ�က ေးရာေးစကာ �ငး�ရငး�သာ� မာ�က ေးပာကတြကက ယေး
စႏးးင မKဟ ယးၾကKၾကသည။ ၁၁၂ ရခငး�ပKနကတြယတ င မဒ
မး�မႈက လမ�ေးရ�သန.ရ�ငး�မႈနညး�လမး�အ�ဖစ *ပငနးM
ငး�*စာ သ�မ��ထ ာ�သည။ ၁၁၃
၂။ မတငငတနးၾေကသ� လငအၾကမးဖက�ႈ
ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈ ဆင0ာ ေအေတြထတြထ အတြ�ငး� ေးရ�မ�� အထ�ကယ+ာ�လ�ယ၏ ၂၀၁၇ အစရငခစာက
ေးဖားး�ပသည မ�ာ အ�မငရြစrယေးေနသာ ဖြခး�ခာ�ဆကဆ မႈ၊ လကတ း.�ပနခရရန ေးၾကာကမြက0႕မႈ၊ ဝနေးဆာငမႈမာ�က နညး�ပါ�*စာရရ�း�ခငး�ႏး�ငး ရႏး�ငး �ရာ� ဥေပဒစနfစကပ ယးၾကKLႈႏး�ငး အာ�က�မႈမရ�း�ခငး��. ေးၾကာငး လငအၾကမး�ဖကမႈသည း�မနမာႏးးငငတြ�င �aငၾကာ�မႈ မရ�ဘ ဆကM
ကး�ဖငရြစ ာ�ေးနသည။ ၁၁၄ �aငၾကာ�မႈမရ�း�ခငး�၏ အ�ခာ�
ေအၾကာငး�ရငး�မာ�မ�ာ ခရသမာ�ထသ. ေးထာက ပေ.ဆာငေးရ�ႏး�ငး လးၿခးေးရ�အတြ�က စာငရြရက+ာ�မး�ေးကာကယ သမာ�က အခကအ ခ း�ဖစေးစ�ခငး�လညး� ပါဝငသပည။ ၁၁၅ ဤကစၥရပမာ�က အခနး� ၃ (�ာဝနခႏးငမႈ လမး�ေးၾကာငး�မာ�ေအပၚ သး�သပခက၊ အခနး� ၇ (အႏးရာယ မ�ဖစေးေစရ�) းႏး�ငး အခနး� ၈ (ေးဘ�ကငး�ေးရ�ႏး�ငး လးၿခးေးရ�) �.တြ�င အကယ ေးတြဆ�ေးႏ*း�ထာ�သည။
24
(၃) ခရသသ�းေက�င��း
အထကတြကတ င ေးဖားး�ပခသကသ. �ငး�ရငး�သာ�လနညး�စ
အမ� သမ�မာ�ႏး�ငး မနး�ေကလ� မာ�အာ� ပဋပကၡႏး�ငး ရက+က ယ�မာ မႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (CARSV) က အ��ကာလ ေ�လ�ာကးႏး�ငး ယခကာလအတြ�ငး� �ငး�ရငး�သာ�လနညး�စ ပဋပကေၡဒသမာ� (ရခငး�ပKနယ၊ ရ�မး�း�ပညေးး�မာက ငး�၊ ကခငး�ပKနယ၊ ကရငး�ပKနယ၊ *မနး�ပKနယ၊ ခငး�း�ပKနယ၊ ရ�မး�း�ပKနယးႏး�ငး ကရငန(ကယာ�း�ပKနယ) တြ�င ေးတြ�႕ရ�ရသည။ ေးက�လကးႏး�ငး ၿမ႕�ပ းႏး�စခ
လး�တြ�င ေးတြ�႕ရ�ရသည။ ၁၁၆
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+က ယ�မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (CARSV) သည အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး မနး�ေကလ�မာ�အာ� အငရြရေယမငရြရ� ပစမ��ထ ာ�ၾကၿပ� ၅ းႏး�ပစအပငရြရယ မနး�ေကလ� အပါအဝင သကငယမဒမး�မႈမာ�လညး� မာ�*စာ�aငၾကာ�ၾကသည။ ၁၁၇ မဒမး�မႈ၊ လငကပတြYနး�ပမႈႏး�ငး အ�ငး�အကပMfကထပမႈ အတြ�က �aငၾကာ�မႈအမာ�စမ�ာ ဆယေးကားသက၊ ၂၀ ေးကားးႏး�ငး ၃၀ ေးကား အမ�သမ�မာ� း�ဖစေးသားMညး� ၄၀ ေးကား၊ ၅၀ ေးကားးႏး�ငး ၆၀ ေးကား အမ�သမ�
မာ�၏ မဒမး�မႈမာ�ကလညး� �aငၾကာ�း�ခငး� ရ�သည။၁၁၈
ေးယာကးးာ�ႏး�ငး ေးယာကးာ�ေးလ�မာ�က မဒမး�ကငးခရမႈအာ� ေးယဘယအာ�း�ဖငး �aငၾကာ�း�ခငး�မရ�ေးသားMညး� ကလသမဂၢႏး�ငး အ�ခာ�ရငး�း�မစမာ�က ထသေ.သာ
မဒမး�မႈမာ�ရ�ေးၾကာငး�၁၁၉ ေးဖားး�ပၾကၿပ� သေး
�သနျပလပေးနသမာ�ကလညး� ထအမႈမာ� ရ�ေးၾကာ
ငး� သ�း�ပမၾကသည။ ၁၂၀ သေ.သား ထအၾကမး�ဖ
ကမႈက အမ�သမ�အၾကမး�ဖကမႈမာ�ထက ဖး�တြကယထ ာ�ေးလရ�ၾကသည။ း�မနမာႏးးငငတြ�င းႏးးငငေးရ�အကဥး�သာ�မာ�က ခပေးႏး�ာငထာ�စဥ အတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက K�ဥး�ပနး�မႈအ�ဖစ အသး�း�ပး�ခငး� (အ�ငး�အကပကပယ လး���း�ဖစေးစ�ခငး�၊ လငအဂၤးါက ႐ကးႏး�ကး�ခငး�၊ မဒမး�
ကငးမKဟ ၿခမး�ေးး�ခာကး�ခငး�၊ ေး*ခ�က မဒမး�ကငးခငး�း�ခငး� စသညး�ဖငး၁၂၁) သည ပဋပကေၡဒသမာ�တြ�င
အကဥး�စခနး� သ.မဟ� အ�ခာ�ေးနရာမာ�တြ�နငMညး� ရ�သKဟ သရသည။ ဥပမာ - ထသေ.သာ အမႈ�စခတြ�င ကခပငအမ�သာ� �စဥ�က ေးကအငေးအ�ပသာ�ဟ *စစပြပ+၍ (အ�ခာ�ကခင အမ�သာ��စဥ�ႏး�ငး လငဆကဆေးစၿပ� လငအဂၤးါက
မ�႐ႈ႕�ခငး�) း�ပလပခေးၾကာငး� ၂၀၁၄ ခႏး�စ WGAD
သ. �aငၾကာ�ခသည (အထက ါစာမကးႏး�ာ ၂၇ တြ�င
ဖ�႐ႈပါ)။ ၁၂၂ လပနညး�လပနညး�စာအပ (IP2) တြ�င ေး
ဖားး�ပထာ�သကသ. မ��တ မး��ငသပမာ�သည ေးယာကးးာ�ႏး�ငး ေးယာကးာ�ေးလ�မာ�က ပဋပကၡႏး�ငး ရက+က ယ�မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (CARSV) ရ�မရ� စးစမး�မ��တ မး��င0န နးMညး� သ�း�ပသငaးသည။
ေကလ�စစသာ�မာ�သKEညး� လငအၾကမး�ဖကမႈ၏ သာ�ေးကာ
င မာ�း�ဖစတ�သည။ ၁၂၃ တြလနခ ေးသာ ဆယးႏး�ပစက း�မနမာႏးးငင
သည ကမၻာတြ�င ေကလ�စစသာ� အမာ�ဆး�း�ဖစခသည
(၂၀၀၇ တြ�င ေကလ�ငယ ၇၀,၀၀၀ သည း�မနမာစစတပ၏ ငါ�
ပး�စ း း�ဖစခသKဟ ခန.မ�နး�ထာ�သည)။ ၁၂၄ ထကနး�ဂ
ဏနး�သည ယခအခါ သသသာသာ ေးလာကလာ ေးသားMညး� ေကလ� စစသာ�မာ� စေးဆာငး�မႈႏး�ငး အသး�း�ပမႈမ�ာ ဆကM ကး�ဖငရြစ ာ� ေးနဆး�ဖစသပည။၁၂၅ ထးေကလ�မာ�က လငအၾကမး�ဖကမႈ လပေးဆာငေးနျခငး�ႏး�ငး ၎�.ကလညး� သ�ပါ�က လငအၾကမး�ဖက0န �ကတြကတ နး�ေးနျခငး�က
မကး�မငး�မငေးတြ�႕ရသမာ�ရ�သည။ ၁၂၆ ေကလ�စစသာ�မာ�
သည အပ+ဖြဖ႕မဒမး�မႈမာ�၏ သာ�ေးကာငး�ဖစတ�ၿပ� စစတပပထတြ�င အပ�က�ရနးႏး�ငး အမန.နာခရန နညး�လမး�ေအနျဖ
ငး း�ပလaပၾက သည။ ၁၂၇ ေကလ�စစသာ�မာ�က �ငး�ရငး�
သာ� �ေပမ�ား အဖြဖ႕အစညး�မာ�ကလညး� စေးဆာငး�
အသး�း�ပၾကသည။၁၂၈ လငအၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး ေကလ�စ
ပစသာ� ေအၾကာငး�က လပပထး�လပနညး�စာအပ IP2 စာမကးႏး�ာ ၂၄၈ တြ�င ၾကညး ါ။
25
၄။ ကးတြလOနသငcမ�း
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+က ယ�မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ
(CARSV) က း�မနမာစစသာ�မာ�က �ငး�ရငး�သာ� လနညး�စ
ေးဒသမာ�တြ�င �ာဝနထမး�ေးဆာင+ဥ က�တြလနေးနၾကသ
ည။ ၁၂၉ က�တြလaနသပမာ�တြ�င ေးအာကတ နး�စစသာ�မာ�သာမက အ
ဆငးး�မငaးအရာရ�မာ�လညး� ပါဝငၾကသည။ ရ�မး�း�ပKနကတြယတ
ငး� မဒမး�မႈ ၁၇၃ မႈက စစတမး�ေးကာက0ာတြ�င မ��တ မး�၏
(၈၃%) မ�ာ အရာရ�မာ�က �စပြပဖ႕၏ေးရ�႕တြ�င က�တြလနး�ခ
ငး�း�ဖစေးၾကာငး� သရ�ရသည။၁၃၀ ခရသမာ�က အပ+
ဖြဖ႕မဒမး�ကငး0န သ.မဟ� သ� စ0န �စပြပဖ႕ထသ. လႊး
အပေးလရ�သည။ ၁၃၁
အခ႕အမႈမာ�တြ�င အထ�သ�ဖငး ၂၀၁၆ - ၂၀၁၇ အတြ�ငး�
ရခငး�ပKနယ0� ႐ဟငဂာမဆလင �ကခကမႈတြ�င နယ+ပေးစာငး0
မာ�၊ ပးမ�န0မာ�ႏး�ငး “အစ�ရလးၿခးေးရ��ပမာ�ႏး�ငး အ�
�တြက ပ�ေးပါငး�ေးဆာငရြင0ကၾ ေကသာ” အရပပသာ�မာ�သည း�မ
နမာစစတပးႏး�ငး ပ�ေးပါငး�ကာ ထအၾကမး�ဖကမႈက း�ပလ
ပခၾကသည။ ၁၃၂ ကလသမဂၢမ��တ မး�အရ ထေးဒသမ� ရခ
ငရြင0ာသာ�မာ�က လကနကမာ� ေးပ�အပထာ�ေးၾကာငး� သကေး
သရ�သည။ ၁၃၃ း�မနမာႏးးငငတြ�င အရပပသာ� စစအကမာ�ရ�သKဟ
ေးသာ အခကးႏး�ငးမ�ညဘ အမာ�စမ�ာ စစတပပကပ ပ�ေးပါ
ငး�း�ခငး�သား�ဖစသပည။၁၃၄
အထကတြကတ င ေးဖားး�ပထာ�သကသ. လငအၾကမး�ဖကမႈက
�ငး�ရငး�သာ��ေပမ�ားအဖြဖ႕အစညး�မာ�ကလညး� က�တြလနနၾေကသားMညး� ထအမႈမာ�ႏး�ငး �သ ကသ ညး အခကအ လကမာ�
မ�ာ နညး�ပါ�သည။၁၃၅ ဤအခကအ လကမာ�က ရ�ာေးေ*ဖဖားထ
�သ ငaးသည။ ပဋပကၡႏး�ငး ရက+က ယ�မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (CARSV)အာ�လး� သည က�တြလaနသပမK\း�ဖစေးစ ခရသသာ�ေးကာငသပည မK\ညaးအသငး� အဝငး�မ�း�ဖစေးစ မ��တ မး��ငထာ�သငaးသည။
၅။ လငအၾကမးဖက�ႈ အတငးအတ�
လငအၾကမး�ဖကမႈက း�ပေသေနသာ အႏးရာယအ ခကး�ပမႈမာ�*စာက အခနး� ၂ - း�မနမာႏးးငငရ� လငအၾကမး�ဖကမႈက နာ�လညး�ခငး�၊ အပငး� ၂ ၊ အခနး� ၃( စာမကးႏး�ာ ၂၄ ဇယာ� ၅ )တြ�င း�ဖစခါန� သ.မဟ� း�ဖစေးနဆ က စာရငး�း�ပစထာ�ၿပ� း�မန မာႏးးငင၏ အခ႕အပငး�မာ�တြ�င သသာထင0�ာ�သည။
အႏးရာယအ ခကး�ပမႈ
လငအၾကမးဖက�ႈ ျဖစ&ါနး သ႔မဟတ ျဖစေနဆက ျပေသေနသ� အျဖစအပက��း��ငစြ ေအျခေအနမ�း
စစတပ/လၿခေရး အ�ငး�အကပ+ေးဆာငး�း�ခငး�ႏး�ငး အဓမေ တြသ�ေးဆာငး�ခငး� အမ�သာ�မာ�ႏး�ငး ေးယာကးးာ�ေးလ�မာ�က အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး ေကလ�ငယမာ�ထမ� အ�ငး�အ
ကစပြပခထာ�း�ခငး�
26
အမက ပ အငကဖမး��ကခကး�ခငး� ေးကာငး�က အငကဖမး��ကခကး�ခငး� �ကခကM ယး�ခငး�ႏး�ငး ဝငေးရာကေးမႊေးႏး�ာကး�ခငး� လကတ း.�ပနတပကခကး�ခငး� စစေးဆ�ေးရ�ဂ� အကဥး�ခ�ခငး�၊ စစေးဆ�ေးမ�း�မနး�း�ခငး�၊ းႏး�ပ+ကး�ခငး�
�ငငေရး/ ဥေပဒ အမ�သမ�မာ�က သကၡခ�ခငး�ႏး�ငး လမဆနေးသာစကာ�ေးး�ပား�ခငး�အပါအဝင ဝါဒျဖန.�ခငး�ႏး�ငး အမနး�စကာ�
�ငး�ရငး�သာ�ခငး� ေးတြသ�ဖြခး�ခငး�လမႈေရး/ လသ�းခငး စ�န�ေထ�ကထ �းမႈ
ဒကၡသKစခနး�ႏး�ငး ေးနရပပတမး�ေးရ�ာငသပမာ� တြထကေးး�ပ�း�ခငး�ႏး�ငး �မး�ေးရ�ာငး�ခငး� �မး�ေးရ�ာင+ခနး�မာ�တြ�င လးၿခးေးရ�ႏး�ငး ေအး�ခခလအပခက ညဖငး�း�ခငး� စခနး�မာ�က လကနကး�ဖငး ထနး�ခပး�ခငး� ဝငရြငခငးမရေး�သာ အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး ေကလ�ငယမာ�က စစတပ+ခနး�မာ�၊ ရစခနး�မာ� သ.မဟ�
လႈးေ႕ဆာ*း မာ�တြ�င ေးတြ�႕ရ�ရသKဟ သ�ငး�ရရ�း�ခငး�
(ဃ) ျမန���ငငရ� ပဋပကၡ��ငစြ ရက�ကယ တ��မႈဆငရ� လငအၾကမးဖက�ႈ၏ ႐က&တ�ႈ
အခနး� ၂ - း�မနမာႏးးငငရ� လငအၾကမး�ဖကမႈက နာ�လညး�ခငး�၊ အပငး� ၂ ၊ အခနး� ၃( စာမကးႏး�ာ ၂၅- ၂၇ ဇယာ� ၅ )တြ�င ေး
ဖားး�ပထာ�ေးသာ ႐းကခ�မႈအမာ�စသည း�မနမာႏးးငငတြ�င း�ဖစေးနသည။ း�မနမာႏးးငင၏ ေအနအထာ�၊ ဥေပဒ၊ ယဥေးက�မႈႏး�
ငး လမႈေးရ� စသ�မ��ခကမာ� ေးၾကာငး မ�ေးမာငး�ထ�း�ပသငးေးသာ သ�သန.သကေးရာကမႈအခ႕ရ�သည။ ေးအာက ါဇယာ�
သည း�မနမာႏးငငႏး�ငး သ�သန.သကဆ ငေးသာ လငအၾကမး�ဖကမႈ၏ ႐ကခ�မႈမာ�ထမ� ပမကယ း�ပနေ.သာအခ႕က မ�ေးမာငး�
ထ�း�ပထာ�သည။ အသက0�င ကန0ပစသပက အႏးရာယး�ပး�ခငး�ႏး�ငး ၿခမး�ေးး�ခာကး�ခငး�ႏး�ငး ပ�သ က၍ အခကအ လကမာ�က အခ
နး� ၇ (အႏးရာယမhဖစေးေစရ�) တြ�င ဖ�႐ႈႏးးငသပည။
း�မနမာႏးးငငရ� လငအၾကမး�ဖကမႈ၏ ႐ကခ�မႈမာ�၏ နမနာမာ�
ခရသ သ�းေက�င��း အမးသမး သ�းေက�င��း အမးသ�း သ�းေက�င��း ေကလး သ�းေက�င��း
႐ပ.ငးဆငရ�
» ေးသသKအထ ဒဏ0ာအနာ�ရhဖစး�ခငး�
» မလခငေးသာ ကယဝန » အခနမ�ငမ ေး*မ�း�ခငး�၊
ေကလ�ပကက hခငး� သ.မ
» ႐ပ ငး�ဆးင0ာ ထခ
ကးႏးးင ေးး�ခအတြလ
နမာ�း�ခငး�
» ႐ပ ငး�ဆးင0ာ ထခ
ကးႏးးင ေးး�ခႏး�ငး
27
ဟ� ေအေသ*မ�း�ခငး� (ကယဝနေးဆာငကပ မဒမး�ကငးး�ခငး�)
» မဒမး�မႈေးၾကာငး ေး*မ�ေးသာေကလ� သ.မဟ� အႏးရာယမကငး�ေးသာ ဖကခမႈ၏ ႐ႈပေးတြထ�မႈမာ� (း�မန မာႏးးငငတြ�င ေကလ�ဖကခမႈသည အမာ�အာ�း�ဖငး �ရာ�ဥေပဒႏး�ငး မညေးပ)
» ဒဏ0ာမာ�က မကသ၍
ဆ�လမး�ေးၾကာငး�ႏး�ငး ေး*မ�လမး�ေးၾကာငး� ပ�ဝငး�ခငး�
» လငမ��ဆငး က�စကေးသာ ေးရာဂါမာ� (အပခaးအစပြငဗ၊ ကလမ�ဒ ယာ�၊ ဂႏးရ�ယာ�၊ ဆစဖလစ၊ ေးရယန ၊ ၾတြကကးႏး.(HPV)
အပါအဝင)
အသက ၁၆ းႏး�စ ေး
အာကတ .တြ�င ကယဝန0
း�ခငး�/ ေး*မ�*ဖာ�း�ခ
ငး��.၌ ႐ႈပေး
တြထ�း�ခငး�/ စာရ�း�
ပနာ အတြလနမာ�း�ခငး�
စတ.ငးဆငရ�
» အရ�က0hခငး�၊ အ�ပစတငခရhခငး�
» စ�ဓာ�က hခငး�၊ ဝမး�နညး�မႈ၊ ေးၾကာကမြက0႕မႈ
» စ�ဒဏ0ာေးၾကာငး စ�ဖစ�မႈမမမ�နး�ခငး� (“PTSD”)
» အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး မနး�ေကလ�က ေမလ�စာ�း�ခငး� ကသ. စ� ကေးေနသာ အမ�သမ�မာ�၏
» မမဘာသာ �စဥ��
ညး�ေးနျခငး�ႏး�ငး
*စန.*ခာမႈ
» ပးတြသငး�ေးပ�ေးသာ
���ကမႈအဆငးမာ�က
သကေးရာကးႏးးင၊
အ�ပအမ ဆင0ာႏး�ငး
အမေးထာငေးရ� အခ
က အခမာ�က ဥ��
ညးႏးင
» အရ�ကကြကက း�ခငး�၊ အ�ပစတ
ငခရhခငး�၊ မမကယက �
28
ယဥေးက�မႈက ေအး�ခခ ေးသာ ခစာ�ခကမာ�
» မ�ယစေးဆ�အၽြလသး�မႈ (ဥပမာ - ဘနး�)
နဖ �မရ�ဟခစာ�း�ခငး�
» အငရြရယေးရာကေးသာ
အခါ စ� ငး�ဆင0ား�
ပနာ မာ�ႏး�ငး ကစဥကaးက
လာ�း�ဖစ း�ခငး� း�မ
ငaးတကးႏးးငး�ခငး�
လမႈေရး
» လမႈေးရ�အမညး�စ
က အတြလaနအမငး�
း�ဖငရြစ\ာ�း�ခငး�
» ပက+�း�ခငး�ႏး�ငး ရငရြပ0ာ �စခလး�က အရ�ေက0စ
သKဟ သ�မ��း�ခငး�» ရငရြပ0ာသန.ရ�ငး�ေးစရန
အမ�သမ�က ငရြရာမ� းႏး�ပငထပ�း�ခငး� (ဥပမာ - ကရငန/ကရင၊ ရ�မး� ရငရြပ0ာမာ�)
» အမေးထာငေးရ�ပက+�း�ခငး�၊ အမေးထာငဖကမ� *စန.ပစ း�ခငး�ႏး�ငး အငရြမrငး� အၾကမး�ဖကး�ခငး�
» အမေးထာငကႏးငေးး�ခက ႐ကခ�း�ခငး� သ.မဟ� မဒမး�မႈမ� ကယဝန0ပါက လကထ ပ0န ဖအာ�ေးပ�း�ခငး�
» အႏးရာယက ငး�ေးရ�အတြ�က ေးး�ပာငး�ေးရႊ႕ရhခငး�
» လငအၾကမး�ဖကမႈက
ခေရသာ အမ�သာ�မာ�
က အမညး�စကမာ� အ
တြလaနအမငး� ဝနး�ရး�ခ
ငး�
» ေးယာကးာ�ပသ�ခ
ငး�ႏး�ငး ဖမမ�*ပာ�မႈ
က ယဥေးက�မႈဆင0ာ
ခန.မ�နး�း�ခငး�/
ဒ႑ာရ ဆနဆန ထငး�မ
ငး�ခငး�
» ထပမက�တြလနခရရန း�ဖ
စးႏးးငေးး�ခမာ�း�ခ
ငး�
» ပညာေးရ�တြ�င
ေအႏး�ာငး အယ�ကး�ဖ
စး�ခငး�
လမႈ-စး�ပ�းေရး��ငစြ ဥေပဒဆငရ�
» အမေးထာငး�ပင တြ�င လင ဆကဆ း�ခငး�ႏး�ငး
ေးဖာကး�ပန း�ခငး�က
» စအတြ�ငး� ထ�တြသ
ငး�၍ လငဆကဆး�ခငး�
က ဥေပဒအရ အမႈဟ
29
ဥေပဒအရ အမႈဟ သ�မ��သ ည (ေသဘာ �သညး�ဖစေးစ မ�သညး�ဖစေးစ)
» ကယဝနဖကခhခငး�သည
�ရာ�ဥေပဒႏး�ငး မညေးပ
» အသက0�ပငကန0ပစသပ၏
မသာ�စမ� ကသမႈစရ�က ကaနကခရhခငး�
» အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး
မသာ�စ မာ�က ရငရြပ0ာတြ�ငး�သ. း�ပနဝငရြငခငး0ရaနအတြ�က သန.စငေးရ�ဖြပအတြ�က ကaနကစရ�က ေးပ�ရhခငး� (ကယာ�း�ပKနယ)
သ�မ��သ ည (ေသဘာ�
သညး�ဖစေးစ မ�သ
ညး�ဖစေးစ).
ဆကM ကဖ�႐ႈရန: UNFPA, ‘အငအာ�ႀက�ဒ႑ာရမာ�၊ ဖး�တြကယထ ာ�ေးသာလ�႕ဝ�ကခကမာ�’, (2017), http://myanmar.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/PowerfulMythsHiddenSecrets_EDITED.pdf; HRW (2017), ‘�စကပယM း�နာေးန�ယ’; UN Flash Report (2017); SWAN (2002), ‘မဒမး�ကင*းခငနးMင+င’, pp. 21-25;
Women’s League of Burma (“WLB”), ‘အမ�သမ�မာ�က အဆငaးအ�နး�ဖြခး�ခာ�မႈပးစမာ�အာ�လး�က ဖယ0�ာ�ေး
ရ�ေးကားမ� ၂၀၁၆ အစရငခစာ (“CEDAW”)’, (2016), http://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CEDAW/Shared
%20Documents/MMR/INT_CEDAW_NGO_MMR_24233_E.pdf; WLB, ‘မနး�ေကလ�မာ�အရ�က0hခငး� - း�မန
မာႏးးငငရ� လငအၾကမး�ဖကမႈခေရသာ မနး�ေကလ�ငယမာ�အတြ�က �ရာ�မ��မႈ ရရန အဟန.အ�ာ�’, (2017), p. 2, https://progressivevoicemyanmar.org/wp-content/uploads/2017/11/GirlsBeartheShame_WLBBreifingPaper_Eng.pdf; ကာ�မ�နး��ညေမ�ရ�တြကaနယက - ‘��ဆ �မႈေးနာကတြကက ယ - အမ�သမ�မာ�က အၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး
၎�.၏ ေး�ာငးခမႈမာ�၊ း�မနမာႏးငင - စာ�မး�ငယ’, (October 2015), http://www.themimu.info/node/61566.
30
အပငး ၃။ တ�ဝန&�င�ႈလမးေၾက�ငးမ�း��ငစြ ျပနလညကစ�း�င�ႈ
အခနး ၃။ ျမန���ငင��ငစြOဆက��ယေသ� တ�ဝန&�င�ႈ လမးေၾက�ငးမ�း��ငစြ ျပနလညကစ�း�င�ႈေအပၚ သးသပ&က
ဤအခနး�သည း�မနမာႏးးငငရ� ပဋပကၡႏး�ငး ရက+က ယ�မာ
မႈ ဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (CARSV ) ၏ ခရသသာ�ေးကာ
ငမာ� အတြ�က း�ပညရြKrငး�း�ပKပမ� ယကမြ�+အဆး� ေသဘာ
�ရာ�အရ ရႏးငေးသာ �ာဝနယပႏးငမႈက သး�သပး�ခငး�း�ဖ
ပစသပည။ ယခ အခငရြနrင ပးမ�နမဟ�ေးသာ ေအး�ခေအနမာ�မ�
ၽြလ၍ း�မနမာ းႏးငငတြ�င ထေးရာကေးသာ �ရာ�မ��မႈက
ရႏးငရြငခငး အတြလန နညး�ပါ�ၿပ� ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈ
ဆင0ာ လငအၾကမး� ဖကမႈ (CARSV) မာ�က တြလ�ေးး�မာကခ
မး�သာ*ခငးမ�ာ ေးနရာ အႏး�႕�ဖငရြစ ာ�ေးနသည။
ခရသသာ�ေးကာငမာ�က ေးဒသအတြ�ငး�တြ�င ေးငရြရ�ခယမႈလ
ညး� ေးပ�း�ခငး�မရ�ေးပ။ သေ.သား းႏးငင�ကာအဆင*aးတ
င �ရာ�ေးရ� ဆင0ာမဟ�ေးသာ ေးငရြရ�ခယမႈအလာ�အလာ
မာ�*စာ ရ�သည။ းႏးးငငအမာ�စမ�ာ က�တြလaနသပမာ�က ၎�.၏
နယ ကတြယတ င ရ�ေးနရနနMပအပေးသားMညး� ရာဇဝ�သ ာ�မာ�က းႏးငင
�ကာ �ရာ�ေးရ�ဥေပဒျဖငး း�ပKပတြ�င �ရာ�စရငး�ခ
ငး�သည အလာ�အလာေးကာငး�ေးသာ ေးငရြရ�ခယမႈ�စခး�ဖ
ပစသပည။
မK\.ပငး�ဖစေးစ �ရာ�ေးရ�ဆင0ား�ဖစေးစ �ရာ�ေးရ�
ဆင0ာ မဟ�သ ညး အပငး�တြ�ငး�ဖစေးစ း�ပညရြKrငး�ႏး�ငး
းႏးးငင�ကာ အဆငးမာ�တြ�င ရရ�ႏးင လာေးသာ �ာဝနယပႏးင
မႈႏး�ငး း�ပနMပည ထေးထာင ေးရ�ယႏးရာ�မာ� အနာဂကတြ�တ င ရ�
လာႏးငေးပသည။ ေးကာကယ ရရ�ေးသာ သကေးသမာ�အရ
းႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈ ဥေပဒႏး�ငး ေအကာငး�ဆး�လကေး
တြ�႕စသ� မ��ခကမာ� ( ဥပမာ - လပပထး�လပနညး�စာအငရြပrင ပါ
ရ�ေးသာ) သည ေးတြဆ�ေးႏ*း�မႈႏး�ငး မသကဆ ပငဘ �နဖ �ရ�
လာႏးငေးပသည။
�ာဝနခႏးငမႈ လမး�ေးၾကာငး�မာ�က သး�သပခကအ ာ� မဖ�မ
ေးအာက ါအခနး�မာ�တြ�င း�မနမာႏးးငင၏ �ရာ�ဝင းႏးးင
ငေးရ� း�မငရြငကငး�ႏး�ငး ပ�သ က၍ ေအပၚစ� း�မေင0သာ ေအး�
ခေအနက အကဥး�ခပေးဖားး�ပ ထာ�သည။
(က) ျမန���ငင၏ ဥေပေဒရးရ�ေအနအထ�း
း�မနမာႏးငင၏ ဥေပေဒရ�ရာေအနအထာ�သည
႐ႈပေးတြထ�ေးနသည - းႏးးငငေးရ�႐ႈပေးတြထ�မႈး�ႏး�ငး �ငး�ရငး�သာ�ေးဒသမာ� း�ပငး�ထငရြန+ာ ၽြကး�ပာ�ေးနျခငး�သည �ရာ�ဥေပဒမာ�႐ႈပေးတြထ�ေးနျခငး� းႏး�ငး မာ�*စာေးသာ ဥေပဒစနစမာ�က း�ဖစေးစသည။ းႏးငငသာ� မာ�*စာသည (း�ပKနယမာ� ၾကာ�တြ�နငMညး� ၽြကး�ပာ�ကာ ငရြရာမာ�ၾကာ�တြ�နငMညး� ၽြကး�ပာ�ေးနၿပ� ထေးဒသ၏ ေအပၚစ� း�မေင0သာ ေအး�ခေအနမ� သရ�ရသညး) ႐ႈပေးတြထ�ၿပ� �ရာ�မဝင ေးသာ ဥေပဒမာ�ႏး�ငး �ရာ�ဝငးႏးငငဥေပဒ�.က ေးရာေးတြထ�၍ လပေးဆာငေးနၾကသည။
ထးတမး ဥေပဒ
�ငး�ရငး�သာ�လနညး�စေးဒသမာ�*စာတြ�င �ရာ�ဝငးႏးငငဥေပဒ၏ း�ပင တြ�င လပေးဆာငေးနၾကၿပ� ဘဝေအး�ခေအနမ�စးက အပခပ ရာတြ�င ထး�စး�ဖစေးေနသာ ဥေပဒျဖ
ငaးသာ လကေးတြ�႕လပေးဆာင ေးနၾကသည။ ၁၃၇
31
�ငး�ရငး�သာ�လနညး�စ အမ�သမ�မာ�က ဥေပဒအရ
ေအး�ဖရ�ာ သညး အခါတြ�င (မ�ဖေစမန ေးငရြရ�ခယဖ. မလအပေးသားMညး�) �ရာ�မဝငေးသာ ဥေပဒယႏးရာ�မာ�က ပါဝ
aငMာေးလရ�သည။ ၁၃၈ ထ�ရာ�မဝငေးသာ ဥေပဒစနfစကပ ေး
ဒသခအႀကေးပ� သမာ�ႏး�ငး ေးက�ငရြရာအပခ ပပသပမာ�က အသး�း�ပၾကၿပ� �စခါ�စ0 မသာ�စ၏ အမေးထာငဥ�စ�မာ�ႏး�ငး ဖြဖ႕စညး�ထာ�ေးသာ ေးယာကးးာ�အဖြဖ႕မာ� း�ဖaစၾကကာ ေးဒသအာဏာပငမာ�အ�ဖစ လပေးဆာငၾက၍ ထး��မး�ဥေပဒအရ �ရာ�စရငး�ခငး�း�ဖငး နယ ယအ တြ�ငး� ၿငမး�ခမး�ေးအာင လပ0aနတာဝန ယၾကသည။ ထအပခ ပပသပ မာ�သည �aငၾကာ�မႈမာ�က ပယခရန (သကေးသမရ�ဟ ေးး�ပာေးလရ�) း�ဖစေးစ းႏး�စဥ�ႏး�စဖက ၾကာ� အ�ငငး�*ပာ�မႈ
က ေးး�ဖရ�ငး�ရနး�ဖစေးစ �ာဝနယပၾကသည။ ၁၃၉ ထစန
ပစသပည အထ�သ�ဖငး ေးက�လကးႏး�ငး �ငး�ရငး�သာ�လနညး�စ အမ�သမ�မာ�က ကာ�မေအး�ခ�ပ အၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး လငအၾကမး�ဖကမႈအတြ�က �ရာ�မ��မႈရ�ာေး*ဖရာတြ�င မထ�း�ခာ�ေးသာ လပငနး�စဥမာ� အသး�း�ပး�ခငး�အပါအဝင အမ�သမ�မာ�က အမႈ႐�သ မး�ရန ဖအာ�ေးပ�း�ခငး�၊ က�တြလaနသပက လကထ ပ0နဖအာ�ေးပ�း�ခငး� (ေးလားေးၾက�ေအနျဖငး) းႏး�ငး က�တြလနခေရသာ အမ�သမ�၏ မသာ�စအက�အတြ�က ေမလာကင ေးသာ K�ႏးႈငး�ေး*ငး�ဖငး ေးေကအ�ရhခ
ငး��. း�ဖစေးအာင း�ပလaပၾကသည။ ၁၄၀ ထသေ.သာ
လပေးဆာငမႈ မာ�က ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (CARSV) �.တြ�နငMညး� ေးတြ�႕ရ�ရၿပ� �ရာ�မ��မႈဆသKL�ာ �ာဝန0�ေးသာ စစသာ�မာ� းႏး�ငး �ပသာ�မာ�မ� ေးလားေးၾက�အ�ဖစ ေးပ�ေးသာ သ.မဟ� K�ႏးႈငး� သ�မ��ေးသာ ေးေ*ငၾက�အနညး�ငယက လကခး�ခငး�
သာ း�ဖစသပည။ ၁၄၁ ဤစနfစသပည ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈ
ဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (လငအၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး ကာ�မ
ေအး�ခ�ပ အၾကမး�ဖကမႈ) က ခေရသာ အမ�သာ�မာ� အတြ�ကM ညး� ၿဖးေးလာကေးသာ အရအ�ာ�ပငး�ဖစသပည။
ကယ.ငငအငပ&ငခြပ&ငစြေရဒသမ�း
၂၀၀၈ ေအး�ခခဥေပဒအရ း�ပဌာနး�ခေးသာ ကယ င အပခငရြပခငး0 ေးဒသမာ�တြ�င �ရာ�စရငးႏးးငေးသာ အာဏာရ�သ
ည။ ၁၄၂ လကေးတြ�႕တြ�င အ�ခာ�ေးဒသမာ�တြ�နငMညး�
အလာ�� အာဏာပငမာ�က အပခaပၾကသည။
လကနကက ငေး�ားM�နေးသာ အဖြဖ႕မာ�ရ�သညး ေး�ာငေးပေၚဒသ းႏး�ငး နယ+ပေးဒသအခ႕၏ အ�ခာ� အမာခနယေးး�မ�.တြ�င လကနကက င အဖြဖ႕မာ�က အ�ပညaးအဝ အပခaပၾကၿပ� ေအး�ခခ ဝနေးဆာငမႈမာ�၊ �ရာ�မ��မႈႏး�ငး
လးၿခးေးရ�က လပေးပ�ၾကၿပ� ေးဒသရငရြပ0ာထမ� အ*ခ
နေးကာကယ ၿပ� လသစ+ေးဆာငး�ၾကသည။ ၁၄၃ အ�ခာ�ေး
နရာမာ�တြ�င နယ ယက ခငမာ*စာ အပခပး�ခငး� မရ�ေးသားMညး� ရငရြပ0ာႏး�ငး န�ကပခငမငရြင+ာ ဆကဆ မႈရ�ၿပ� ရငရြပ0ာကလညး� လကနက ကပငအပဖြဖ႕မာ�၏ အပခပေးရ� ဌာနမာ�ႏး�ငး ဆကဆ ေးရ�က
ဆကM ကထ နး�သမး�ထာ�ၾကသည။ ၁၄၄
တရ�းဝငဥေပဒစနစ
ရာဇသ�ႀ က�၊ း�ပစမႈဆင0ာကငaးထး�ဥေပဒႏး�ငး အရပပသာ� �ရာ�စရငမႈဥေပဒ အပါအဝင း�မနမာဥေပဒအမာ�စသည ၿဗ�ေသ�ခ� အႏၵယဥေပဒက တြလ�M ပေးရ�ရခငရြနrင ဆကM ေကအ*မရရ�ခး�ခငး�း�ဖစ ၿပ� ေမး�ပာငး�လဘ ထာ�ရ�ခသည။ စပစအပပခပေးရ�စနfစအပတြ�ငး� ဆရ�ယM ပစတရာ�႐း�မာ� က း�ပ႒ာနး�ခေးသားMညး� ၁၉၈၈ တြ�င းႏးးငငေး�ားတရာ� ႐း�ခပးႏး�ငး ဗဟ�ရာ�႐း��.က း�ပနMပ¦K§႕စညး�ရာတြ�င အစာ�ထ�ခၾကသည။ �ရာ�႐း�မာ�သည း�မနမာဘာသာသ. း�ပနဆပ
ထာ�သညး အဂၤလပဥေပဒအရ ေးဆာငရြင0ကၾ ကသည။၁၄၅
သေ.သား �ရာ�သႀက�မာ�မ�ာ ေးလကငးမႈအာ�နညး�ၿပ� အကငး က း�ခစာ�မႈႏး�ငး အထကမ� ေးႏး�ာငaးယ�ကမႈ�. ရ�ေးန
သည။ ၁၄၆
32
စစတပပကစၥရပမာ�ႏး�ငး သကဆ းငေးသာ အမႈစရငး�ခငး� မာ�တြ�င အခနး� ၄ (း�မနမာႏးးငငဥေပဒအရ ရာဇဝ�မႈဆင0ာ �စဥ�ခငး��ာဝနယပမႈ
(ခ) တရ�း႐းမ�း၏ နညးပါးေသ�အခနးက႑
စစတပပအရာရ�မာ�၏ အမႈမာ�က ေးဆာငရြင0က0ာတြ�င စစတပမ�ပင အ�ပညaးအဝထနး�ခပမႈသည း�မနမာႏးးငငတြ�င �ရာ�မ��မႈရရ�ရန အႀက�ဆး�ေးသာ အခကအ ခ
း�ဖစသပည။ သေ.သား အ�ခာ� သသာ ထင0�ာ�ေးသာ အခကအ ခမာ�*စာရ�ေးနၿပ� လ.အ*ခငေးအရ�ခ�ေးဖာက ခရသမာ�က �ရာ�႐း�မာ�က ေးရ�ာင0�ာ�ေးနသညး ေအး�ခေအနသ. ေးရာက0�ေးနၾကသည (ေးအာကေးဖားး�ပပါ ဇယာ� ၂ တြ�နငၾကညး ါ)။ထအခကအ ခမာ�တြ�င ေးအာက ါ�. ပါဝငသပည။
႐ပ ငး�ဆင0ာ �ကခကမႈမာ�၊ �ရာ�ေးရ�ဆင0ာ မ*ဖယ မရာလပး�ခငး� သ.မဟ� မ��တ မး��ငမႈ ေးပာကဆ း�း�ခငး� ( အခနး� ၇ (အႏးရာယမhဖစေးေစရ�) းႏး�ငး အခနး� ၈ (အႏးရာယ ကငး�ေးရ�ႏး�ငး လးၿခးေးရ�) �.တြ�င ၾကညး ါ)။ အပါအဝင လ.အ*ခငေးအရ�ခ�ေးဖာကမႈမာ�အတြ�က �ပငတနး�မႈမာ� း�မငနးMာေးသာ း�ပKနကတြယတ င ကယ+ာ�လ�ယမာ�က ေးရ�ေ႕နမာ�ႏး�ငး �aငၾကာ�သ
မာ�က လကတ း.�ပန0န ေးၾကာကမြက0႕�ခငး�၁၄၇
�ပငတနး�ခကမာ�က ရမာ�က မ��တ မး�မ�ငMး�ခငး� သ.မဟ� လးၿခးေးရ�အ�ပညးး�ဖငး စရငမႈအထ း�ဖစေးေစအာင စစေးဆ�မႈမ�ပလး�ခငး�ႏး�ငး �ရာ�စရ
ငမႈေးရ�႕ဆက0န မလလာ�း�ခငး�၁၄၈
အကငး ကး�ခစာ�မႈႏး�ငး အထကမ� ေးႏး�ာငaးယ�ကမႈ�. က း�ဖစေးစသညaးအခကအ hဖစ �ရာ�သႀက�အဖြဖ႕၏ တြလ
�M ငရြပခငနးMး�ဝမရ�း�ခငး�၁၄၉
ဥေပဒႏး�ငး စရပငထပ�မာ�က ေအတြ�႕အႀကးနညး�ပါ�ၿပ� ပညာနညး�ပါ�သညး �ရာ�သႀက�မာ� ရ�ေးနျခ
ငး�၁၅၀
လပေးဆာင0ာတြ�င ပါဝင0နးႏး�ငး ခရ�တြသာ�ရန ကaနကစရ�မာ� အပါအဝင ဥေပေဒရ�ရာ ေးဆာငရြင0ကမႈစရ�မာ�က
�ာ�း�မစး�ခငး�၁၅၁
ဇယ�း ၂။ ျမန���ငငတြတင တရ�း႐းမ�းက ေရ� �ငရ� �းျခငး
းႏးငင�ကာဂရလႀက�မာ� ေးကားမရ�င၏ ၂၀၁၈ အစရငခစာအရ “း�မနမာႏးးငငမ� လအမာ�စသည �ရာ�႐း�ႏး�ငး ဆကးႏ*းယ0hခငး�က ေးရ�ာင0�ာ�ၾကၿပ� အထ�သ�ဖငး လ႕အ*ခငေးအရ�ခ�ေးဖာကး�ခငး�ကသ. ေးသာ းႏးငငႏး�ငaးဆငေးသာ ေမကနပခကမာ�တြ�င ေးရ�ာင0�ာ�ၾက သည။ လထၾကာ�တြ�င အာဏာပငမာ�က ထ�ပငတနး�ခကမာ�က ရန+hခငး�ဟ မ��ယၿပ� �aငၾကာ�သအာ� �ရာ�ဝငဥေပဒအေရရာ �ရာ�မဝငဥေပဒအရပါ အမႈ*ဖငးမKက ေးၾကာကမြက0ၾကသည။ ထ႕�ပင �ရာ�႐း�မာ�သည ကစာ�း�ခငး� သ.မဟ� း�ပနMပည ထေးထာငေးပ�း�ခငး� �.က ရႏးငေးအာင ကညေးပ�း�ခငး�မရ�ေသလာက နညး�ပါ�သည။ ထသ.လပမညaးအစာ� ေအလားေးပ�ရန သ�သန. လာေးရာကည �ႏးႈငး�း�ခငး� သ.မဟ� အရာရ�မာ�ႏး�ငး လာေးရာကး�ခငး� သ.မဟ� လး�ဝ
ေအလ� မထာ�း�ခငး��.ကသာ း�ပလaပၾကသည။ ထေအၾကာငး�ရငး� မာ�ေးၾကာငး း�မနမာႏးငင�ရာ�႐း�က လ.အ*ခငေးအရ� ခ�ေးဖာကခရသမာ�က ကစာ�း�ခငး� သ.မဟ� း�ပနMပည ထေးထာငေးပ�း�ခငး��.အတြ�က အာ�က�ေရသာေးနရာဟ မယဆၾေကပ။ းႏးငင�ရာ�႐း�မာ�သည
�ရာ�စရငေးရ�တြ�င တြလ�M ပမႈႏး�ငး �ာဝနယပႏးငမႈ မရ�း�ခငး�ေးၾကာငး ထေးရာကေးသာ ကစာ�း�ခငး� သ.မဟ� း�ပနMKထေးထာငေးပ�း�ခငး� ေးပ�ႏးင0န ၾကန.ၾကာ
သည။ ၁၅၂
33
(ဂ) ျမန���ငင��ငစြOဆက��ယေသ� တ�ဝန&�င�ႈ လမးေၾက�ငးမ�း��ငစြ ျပနလညကစ�း�င�ႈေအပၚ
သးသပ&က
၁။ ျပညတြည_ငးလမးေၾက�ငးမ�း (ျမန��)
ေးအာက ါအခကမာ�သည း�မနမာႏးးငငရ� ပဋပကၡႏး�ငး ရက+က ယ�မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈCARSV က �ာဝန ယႏးငမႈႏး�ငး ကစာ�ႏးးငမႈအတြ�က �ရာ�ဝင လမး�ေးၾကာငး�မာ�း�ဖစၿပ� ယခငက အခနး�မာ�တြ�င ပါဝငသပညး �ရာ�ေးရ�ဆင0ာ ကစာ�မႈမာ�ထက သသာ*စာနညး�ပါ�သည။
(က) တရ�းေရး
(၁) ရ�ဇဝတသ �း
» ရာဇဝ�မႈ�aငၾကာ�ခကက အမႈက သ�ငး�ရရ�သညး မ
K\မဆ ၁၅၃ စ�င �aငၾကာ�ႏးငၿပ� �ရာ�႐း�တြ�င အ
မႈရပငဆပငး�ခငး� မ�ပမ ရက စစေးဆ�သည။ အမႈ၏
အ�မငaးဆး�း�ပစ ဒဏေးပၚမ�ည၍ ၿမ႕နယတ ရာ�႐း� (
၇ းႏး�စေးထာငဒဏအ ထ)၊ ခ႐ပငတရာ�႐း� သ.မဟ� (အထ�ေအး�ခေအန�.တြ�င) ဗဟ�ရာ�႐း��.တြ�င ၾ
ကာ�နာရသည။
» း�မနမာစစတပးႏး�ငaးသကဆငေးသာ အမႈမာ�ကး စစခး႐း�တြ�
င ၾကာ�နာရၿပ� (အမႈမာ�က �ာဝနထမး�ေးဆာငေးန
စဥအတြ�ငး�မက�တြလaနသပညaးအျhဖစမ� ၽြလ၍ စစခး႐း�တြ�င
ဆး�း�ဖ�သ ည) (အခနး� ၄ တြ�င ၾကညး ါ)။
» ယခင+ပစအစ�ရလကထ က (၂၀၁၁ ဇနနဝါရ ၃၁ ရကေးန.ထ)
တြ�င စစတပေးကာင+မာ�ႏး�ငး ယခငအစ�ရအဖြဖ႕ဝင မာ�သ
ည �ာဝနထမး�ေးဆာငေးနစဥအတြ�ငး� အမႈက�တြလနခ ပါ
က အ�ပစမ� တြလ�ၿငမး�ခမး�သာ*ခငးေးပ�း�ခငး�က
၂၀၀၈ ခႏး�စ ေအး�ခခဥေပဒ ပဒမဖြခ ၄၄၅ အရ း�ပ႒ာနး�
ခသည (အခနး� ၄ တြ�င ၾကညး ါ)။
» ရအရာရ�မာ�ႏး�ငး ပ�သ ကသ ညး အမႈမာ�က ရ�ရာ�႐း�
တြ�င ၾကာ�နာေးလရ�သည (အခနး� ၄ တြ�င ၾကညး
ပါ)။
(၂) အရငပသ�း
» အရပပသာ�အမႈမာ�စရင0ာတြ�င အရပပသာ��ရာ�႐း�ေအနျဖ
ငး နစနာေးၾက�ေး*ငး�ဖငး ၿပ�ဆး�သငaးသKဟ ထငး�မ
ပငယပဆပါက “ မK\မဆ အမႈေးၾကာငး နစနာမႈ သ.မ
ဟ� ဒဏ0ာ ရရ�မႈမာ�က က�တြလaနသပအာ� ဒဏ႐ကး�ခ
ငး�း�ဖငး ရရ�ေးသာေး*ငမ� “ �ရာ�႐း�သည နစ
နာေးၾက�ေးပ�ေးလရ�သည။၁၅၅
» ေးေ*ငလားေးၾက�က ခရသဘကက ေး�ာငး�ဆႏးင
သ�ဖငး လငအၾကမး�ဖကမႈသည အရပပသာ��ရာ� ဥေပဒ
တြ�င �ရာ�မ��မႈ မရ�း�ခငး�က း�မငaးတကေးစသည။
က�တြလaနသပ သည း�ပKနယအ ရာရ�း�ဖစ ပါက း�ပKနယသ ည
တြသယဝက၍ ဥေပဒအရ �ာဝန0�သည။ သေ.သား ထလ
ပ0ပမာ�မ�ာ လကေးတြ�႕လပး�ခငး�မရ�ေသလာက နညး�
ပါ�သည။
» အစ�ရအရာရ�မာ�က လငအၾကမး�ဖကမႈ က�တြလaနသပက စးစမး�စစေးဆ�ရန ၊ �ရာ�စရင0နးႏး�ငး အ�ပစေးပ�ရန ပကတြကက ကမႈေးၾကာငး း�ပK\မာ�ေအပၚ ေးပါ ဆမႈက း�ဖစေးစ၍ �ာဝန ကတြကက ကမႈ သ.မဟ� ေအး�ခေအနက မ�ည၍ အ�ပစက�တြလနး�ခငး�က း�ဖစေးစသည။
(၃) ဖြဖaစညးပေအျခခဥေပဒ
» ၂၀၀၈ ေအး�ခခဥေပဒ အရ အခေ႕သာအ*ခငေးအရ�မာ�
က �ာဝနယပမႈရ�လာၿပ� ဥေပဒပစပြဒခ ၃၇၇ သည ေအး�ခ
ခး�ဖစMာခကာ ခရသ၏ ေအး�ခခအ*ခငေးအရ�အာ� ေးဖာ
ကဖကး�ခငး�က ဗဟ�ရာ�႐း�သ. �က႐ကတ ငး�ပၿပ�
34
ထအ*ခငေးအရ�မာ�က အာ�း�ဖညးး�မ�ငaးတင0န အသး�း�
ပႏးးငသပည။ သေ.သား ထလမး�ေးၾကာငး� က လ
ကေးတြ�႕အသး�း�ပႏးငး�ခငး�ရ�မရ� မသႏးငေးသ�ေး
ပ။ ၁၅၆ း�မနမာႏးးငငေးရ�ေ႕နမာ�ေးး�ပာၾကာ�ခကအ ရ အ
မႈမာ�မ�ာ အပငး� ခ (�ရာ�႐း�၏ အခနး�က႑ နညး�
ပါ�း�ခငး�) တြ�င ပါရ�ေးသာ အခကမာ�ေးၾကာငး ဗဟ
�ရာ�႐း�က �က႐က တြသာ�ေးရာကး�ခငး�ထက သ
ကဆ င0ာ အစ�ရကယ+ာ� လ�ယမာ�က K�ႏးႈငး�း�ခငး�း�ဖငး
ေးး�ဖရ�ငး�ၾကသည။ ၁၅၇ ဘေဝနထငရြငခငးးႏး�ငး က
ယ ငရြငE�M ငရြပခငး၊ ကတြYနး�ပး�ခငး�မ� တြလ�ေးး�မာကး�ခ
ငး�၊ အ�ငး�အကပ ခငး�ေးစ�ခငး� ကသေ.သာ အ�
ခာ�သကဆ င0ာ အ*ခငေးအရ�မာ�က ကာတြကယ ေးပ�ေးသားM
ညး� ေအး�ခခဥေပဒတြ�င လငအၾကမး�ဖကမႈ သ.မဟ
� K�ဥး�ပနး�း�ခငး�က �ာ�း�မစး�ခငး�ပါရ�သည။
၁၅၈
» ေအရ�ေးပၚ ေအး�ခေအနက ေးၾက�ငာသညး ေးနရာ
မ�ၽြလ၍ ေဓလထး��မး�ဆင0ာ သာမန ဥေပဒအမန.မာ�
ကလညး� ၂၀၀၈ ေအး�ခခဥေပဒ၁၅၉ တြ�င ရရ�ႏးပငသပည။၁၆၀ ဥေပဒ �aငၾကာ�ေးသာ ဥေပဒမာ� အတြ�က လပပထး�လ
ပနညး�မာ�က စနfစတက ေးပါငး�စသည။၁၆၁ ပဋပကၡႏး�
ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (CARSV)
မာ�တြ�င အသး�အဝငဆး� အမန.စာသည ဆငးေးခၚ
စား�ဖစၿပ� ဖမး�ဆ�ထာ�း�ခငး�က �ရာ�ေးရ�အရ း�ပ
နနMKဆနး�စစကာ ဥေပဒႏး�ငးမညပါက လႊ�ေးပ�သည။ ထ
သ. ခပေးႏး�ာငထာ�း�ခငး�ႏး�ငး �သ က၍ ၎�.သည ဖ
မး�ခထာ�ရသေအပၚ ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး� ၁၆၂ “ဘဝ
ေးနထငမႈႏး�ငး ပဂၢ လေးရ� တြလ�M ငရြပခငး” က ၿခ
မး�ေးး�ခာကမႈဟ၍ စနေးခၚရန အသး�း�ပႏးပငသပည။ ၁၆၃ ဥပမာအာ�း�ဖငး ကခငး�ပKနယ းႏး�ငး ရ�မး�း�ပ
Kနယမ� မသာ�စဝငမာ�ကယ+ာ� *စစပြပ+ၿပ� စစတပမ� �ရာ�မဝင ဖ
မး�ဆ�း�ခငး�ခခေရသာ သမာ�က ထသ. ဆငးေးခၚ
စာအသး�း�ပး�ခငး�က း�ပလပခၾကသည။ ၁၆၄ သေ.
သား ၂၀၁၁ တြ�င း�ပနMပညး�ပ႒ာနး�ခခနမ� စ၍ ဆငးေး
ခၚစာအသး�း�ပး�ခငး� း�ဖစ0ပနမနာမာ�သည ေးအာငး�
မငသKက ၁၆၅ ေမတြ�႕ရ�ရဘ ထဆငးေးခၚစာက အသး�း�
ပခၾေကသာ ေးရ�ေ႕နမာ�ႏး�ငး ခရသမာ�က
း�ပKနယအ ာဏာပငမာ�၏ လကတ း.�ပနး�ခငး�က ရပငဆaငၾ
ကရသည။ ၁၆၆ ဤသKL�ာ�ရာ�စရင ငရြငခငး တြလ�M ပမႈမ
ရ�း�ခငး�ေးၾကာငး အစ�ရ၊ အရာရ�မာ� သ.မဟ�
၎�.၏ အက�စ�*ပာ�က စနေးခၚသမာ�ႏး�ငး သကဆ
ငေးသာ အမႈမာ�တြ�င အဆ�ဆး�း�ဖစေးၾကာငး� ထ
င0�ာ�သည။ ၁၆၇
(ခ) အလ�းတတရ�းေရး ��ငစြ တရ�းေရးမဟ
တေသ�
» း�မနမာႏးငင လ႕အ*ခငေးအရ�ေးကားမရ�င က ၂၀၁၁ တြ�င
ဖြဖ႕စညး�ခၿပ� ၂၀၁၄ တြ�င းႏးးငငေး�ားဥေပဒထ
တြ�င ထည*aးသငး�ခသည။ ၁၆၈ အ�ပညaးအဝ တြလ�M ပမႈ ရ�သ
Kဟ မသ�မ��းႏးပငသပညaးအျhပင းႏးငငေး�ားအဖြဖ႕အစညး�မာ�၏ ေအး�ခေအနေအပၚ ပရပစက�ကဝ�းႏး�ငနးMညး� ကကည း�ခငး�မရ�ေးပ။ ၁၆၉ ၎အဖြဖ႕ဝငမာ�မ�ာ း�မနမာစစတပပကပ �က႐က *စစပြပ+ေးသာ လ.အ*ခငေးအရ�အမႈမာ�တြ�င သကေးသေအထာကအ ထာ�မ�ာ အတြလန ခaငMးေးနလ�င ေး�ာငမ� မ��ခက ေးပ�ရန သ.မဟ� စးစမး�ရန လaပMစ�မရ�
သည က ေးတြ�႕ရသည။ ၁၇၀ အခ႕ကစၥရပမာ�တြ�င �
aငၾကာ�သမာ�က လကတ း.�ပနး�ခငး� မာ�ရ�ေးနသည
(ဇယာ� ၃ တြ�င ၾကညး ါ)။ ၁၇၁ း�မနမာႏးငင လ႕အ*ခ
ငေးအရ�ေးကားမရ�င တြ�င ေးအာက ါ လပ ငရြငခငးမာ�ရ�သည။
35
» အကဥး�ေးထာင၊ အခပးႏး�ငး ထနး�သမး�ေးရ�စခနး�မာ�က တြသာ�ေးရာကး�ခငး�အပါအဝင �ပငတနး�မႈမာ�က စးစမး�စစေးဆ�ရနးႏး�ငး အႀ
ကး�ပခကေးပ�ရန ၁၇၂
» လ�း႕ဝ�က+ာငရြရက+ာ�မး�မာ�ႏး�ငး (ထစာငရြရက+ာ�မး�ႏး�ငး သကေးသမာ�) က ေးဖားထ� ါက းႏးငငလးၿခးေးရ�ႏး�ငး ကာတြကယေးရ�က ထခကးႏးးပငသKL�ၽြလ၍ စာငရြရက+ာ�မး� းႏး�ငး သကေးသ ေးပ�
ရaနအပတြ�က လမာ�က ဆငးေးခၚရန ၁၇၃
» က�တြလaနသပက �ရာ�ဥေပဒအရ ေအရ�ယရနးႏး�ငး
နစနာေးၾက�ရရ�ေးရ�အတြ�က အႀကး�ပရန။၁၇၄ အႀကး�ပခကမာ�က လစM႐ႈ ပါက အာဏာ �ညေးစ�ခငး�က း�မ�ငaးတင0န မK\ညနးMပ ငရြငခငးမ� မရ�ေး�ာပါ။
ဇယ�း ၃။ ျမန���ငငဆငရ�လaအ�ခငစြေအရးေက��ရ� ငခြင_င တOငၾက�းသမ�းက လကတ ႔ျပနျခငးမ�း
၂၀၁၂ စကတ ပငဘာ ၁၃ တြ�င စစသာ�မာ�က အရပပသာ� မာ�က �
ကခကခရာ ၁၃ းႏး�ပစအပငရြရယ ေးကာငး�သေးလ� ဂာဆနး�
အနကပ ေးသန�ထ မ�န ခၿပ� ဒဏ0ာရရ�ခသည။ ထေညနမ�ာပ
င ေးသဆး�ခသည။
စစတပပက ခး႐း��င+စေးဆ�မႈး�ပလပခၿပ� မနး�ေကလ�
သည ေးကအငေးအက ေးထာငခေးသာ ဗး�ေးၾကာ
ငးေးသဆး�ရသKဟ ေအး�ဖထ�ခသည။ ၎၏ဖခင ဥ�
ဘရနေးရ�ာငက လ.အ*ခငး ေအရ�ေးကားမရ� ငရြငrင �aငၾ
ကာ�ခၿပ� သသယရ� ေးသာ က�တြလaနသပမာ�က စစေးဆ�
ရနးႏး�ငး အ�ပစေးပ�ရန ေး�ာငး�ဆခသည။ စစတပမ�
ထ�aငၾကာ�မႈက သရ�တြသာ�ၿပ� ဥ�ဘရနေးရ�ာငကပ �နး�
ပန �aငၾကာ�မႈး�ပလပခသည။၁၇၅
၎က နာကငေးစလမႈး�ဖငး မဟ�မမ�န *စစပြပ+း�ခငး� အ�
ပစးႏး�ငး ရာဇသ�ႀ က�ပဒမ ၂၁၁ း�ဖငး �ရာ�ဖြစဆခသ
ည။ ၎၏ ၾကာ�နာစစေးဆ�မႈက သသာ*စာ အခစပြနဆး�ခ
ငး�၊ အဓက မကး�မင သကေးသ (ဂာဆနး�အနကပ က
ေသပ�ခေးသာ အစ�ရဆရာဝန)၏ အၾသ*ဖယ တြထကဆ
မႈ၊ �ရာ�သႀက� အစာ�ထ�း�ခငး�ႏး�ငး ဥ�ဘရနေး
ရ�ာင၏ ေးရ�ေ႕နက စစတပမ� �ရာ�႐း�တြ�င ၿခမး�ေးး�
ခာကး�ခငး�မာ�း�ဖငး အဖကဖကမ� ဒကေၡပ�ခ သည။
ေးနာကဆ း�တြ�င ၁၈ လၾကာၿပ�ေးနာက ၎က စရငခကခခ
ၿပ� ၎အ�ပစမရ�ေးၾကာငး� ကန.တြကက0ာတြ�င ေးထာငကျh
ခငး�မ� ေးရ�ာင0�ာ�ရန ဒဏေးေ*ငဆာငခငး�ခသည။
လ.အ*ခငေးအရ� ေးကားမရ� ပငသပည ၎၏ သမ�အမႈကလ
ညး� ပါဝငး�ခငး� မရ�သညaးအျhပင ၎က �ရာ�ဖြစဆရာ
တြ�နငMညး� ၎ကယ+ာ�း�ပ လပပကပငေးပ�း�ခငး�မရ�ခေးပ။၁၇၆
» အမႈစစ0ာတြ�င မာ�*စာေးသာ စစဘက၊ ရဘကးႏး�ငး
အစ�ရ�.က စးစမး�စစေးဆ�ေးရ�အဖြဖ႕မာ�က
လ.အ*ခငေးအရ� ခ�ေးဖာကမႈမာ�အတြ�က စစေးဆ�ရန
ဖြဖ႕စညး�ခသည။ ၎အဖြဖ႕မာ�သည ဥေပဒျပေးရ�အခ
ကမာ�ထက ဌာနတြ�ငး� စညး�ကမး� မာ� သ.မဟ� အ
စ�ရhပ႒ာနး�ဥေပဒမာ� း�ဖငး ဖြဖ႕စညး�ထာ�း�ခငး�း�
ဖစၿပ� တြလ�M ပမႈမရ�း�ခငး�၊ သမာသမ� မက�ခငး�ႏး�ငး
�ာဝနယပမႈမရ�း�ခငး�၁၇၇ းႏး�ငး လ.အ*ခငေးအရ� ခ�ေး
ဖာကမႈမာ�အတြ�က အစ�ရဘကမ� း�ငငး�ေးပ�း�ခငး�
�ေ.ၾကာငး အတြလန ေးဝဖနခရသည။ ၁၇၈ ထ.�ပင အ
ဆငးး�မငးေးကားမရ�ငမာ�သည လငအၾကမး�ဖကမႈ း�ဖ
36
စေးေနသာ သကေးသမာ� ရရ�သညaးအခါမာ�မ�ာပင လင
အၾကမး�ဖကမႈဟ သ�မ��0န အနညး�ႏး�ငaးအမာ� ပကတြကက
ကခၾကသည။ ၁၇၉
» ေဓလထး�စအာ�း�ဖငး အရပပသာ�လ.အဖြဖ႕ အစညး�
မာ� သ.မဟ� စစဘကအရာရ�မာ�၊ ဝနႀက�မာ�၊ ဝနႀက�ဌာန
မာ�ႏး�ငး လႊ�ေး�ား အဖြဖ႕ဝငမာ�ထ စာေးပ�
ပေ.သာ အရပပသာ�မာ�က လကမ��ေးရ�ထ�ထာ�ေးသာ
လထကမ နး� ထ�း�ပနခကမာ�း�ဖငaးကစာ�မႈမာ�က ရ�ာေး
*ဖၾကၿပ� အာဏာပငမာ�က ထအပခပေးရ� း�ပနာမာ�က
ေးစာဒက�ကမႈမာ�အ�ဖစသာ ေသဘာထာ�ၾကသည။ ၁၈၀ �ရာ�ေးရ�စနစးႏး�ငး အ�ခာ�အဖြဖ႕အစညး�မာ�က
ယးၾကKLႈမရ� ေးသာ အာ�နညး�ခကေးၾကာငး ဤ
လပေးဆာငခကမာ�သည ေယန.အထ ကယး�ပန.*စာ ဆ
ကM ကး�ဖငရြစ ာ�ေးနၿပ� ဤအ�ပ အမက �aငၾကာ�သမာ�
သည လကတ း.�ပနး�ခငး�မာ� ခၾကရသည။ ၁၈၁
၂။ လ႔အ�ခငစြေအရးဆငရ� ေဒသတြတငးလပငနးစဥ��း
အာရ��ကတြကတ င လ.အ*ခငေးအရ�ေးစာငနးၾကညးေးရ� ေးဒသ
ဆင0ာ ယႏးရာ� မရ�ေးပ။ း�မနမာႏးငငသည ေအရ�ေ႕�ာငအာရ�
(အာဆယ) အဖြဖ႕ဝငး�ဖစၿပ� ၂၀၁၂ ခႏး�ငရြစrင လ.အ*ခငေးအ
ရ�ေးၾက�ငာစာ�မး�က ထ�း�ပန ခသည။ သေ.သား
ထေးၾက�ငာစာ�မး�သည း�ပငး�း�ပငး� ထနထန ေးဝဖန
ခေးနရၿပ� အာဏာ�ညး�ခငး� လညး�မရ�ေးပ။၁၈၂
၃။ �ငငတက� တ�ဝန&�င�ႈ လပငနးစဥ��း
း�မနမာႏးးငငသညး�ပညရြKrငး�ေးရ�ႏး�ငး းႏးငငေးရ�အ*ခငေးအရ�ဆင0ာ းႏးငင�ကာလပပထး�လပနညး� းႏး�ငး K�ဥး�ပနး�ႏး�ပ+ကမႈဆင0ာ လပပထး�လပနညး� �.အပါအဝင လ.အ*ခငေးအရ� ေသဘာ� စာခပမာ�က ခပဆ ပထာ�း�ခငး�မရ�ေးပ။ သေ.သား
အမ�သမ�မာ�က ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး�ပးစအာ�လး�က ဖယ
ရ�ာ�း�ခငး�ဆင0ာ ေးကားမ�CEDAW ၊ ေကလ�သငယ အ*ခငေးအရ� ဆင0ာ လပပထပ�လပနညး�(“CRC”) းႏး�ငး ဒ�ယ လပထး�လပနညး� (လကမ��ထ �ခေးသားMညး� ပထမ �စခး�ဖစသညး လကနကက င ဋပကၡအတြ�ငး� ေကလ�မာ� းႏး�ငး �သ က၍
လပေးဆာငမႈက အ�KLhပ းႏးငခေးပ။)၊ စ�*ပာ�ေးရ�၊ လမႈေးရ�ႏး�ငး ယဥေးက�မႈအ*ခငေးအရ�ဆင0ာ းႏးငင�ကာလပထး� လပနညး�၊ မသငရြန+မး�သမာ� အ*ခငေးအရ� ဆင0ာ လပပထပ�လပနညး� (“CRPD”) �.တြ�င အဖြဖ႕ဝငမဟ�ေးပ။
(က)တရ�းေရး
» �ရာ�ေးရ�ဆင0ာ လ.အ*ခငေးအရ��ရာ�႐း�မာ�သည
ေးဒသအ�ပငဘကအဆင*aးတင မရ�ေးပ။
(ခ) အလ�းတတရ�းေရး
» း�မနမာႏးးငငသည ၎အဖြဖ႕ဝငအျhဖစ ါရး�ထာ�ေးသာ လ.အ*ခငေးအရ� ေသဘာ�စာခပမာ�တြ�င မK\ညး စာခပးႏး�ငး �သ ကေးသာ �aငၾကာ�မႈ မာ�ကမ� လကခး�ခငး�မရ�ေးပ။
» ကသသမဂၢလ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+၏ အထ�လပပထး�လပ နညး�မာ�ထမ� �စခး�ဖစသပညး အာဏာရ� ပငဆaနသပညး အကဥး� ခမႈေအပၚ ကသသမဂၢ လပေးဆာငေးရ� အဖြဖ႕သKEညး� အကဥး�ခခထာ�ရခငရြနrင ပဋပကၡႏး�ငး
ရက+ကယ �မာမႈ ဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (CARSV) က ခရသမာ�ကယ+ာ� သ.မဟ� ခရသမာ� ကယတ င လာေးရာကးႏးငေးသာ အလာ���ရာ�ေးရ�လပငနး�စဥမာ� ရ�ေး
နသည။ ၁၈၃
(ဂ) တရ�းေရးမဟတေသ�
» း�မနမာႏးးငငသည ၎အဖြဖ႕ဝငအျhဖစ ါရး�ထာ�ေးသာ ကလ
သမဂၢလ.အ*ခငေးအရ�ေသဘာ�စာခပမာ�တြ�င မK\ညး
စးစမး�စစေးဆ�မႈမာ�ကမ� လကခး�ခငး�မရ�ေးပ။
37
» သေ.သား း�မနမာႏးးငငသည ၎အဖြဖ႕ဝငအျhဖစ ါရး�ထာ�ေးသာ ကလသမဂၢလ.အ*ခငေးအရ�ေသဘာ� စာခပမာ�က
ေအကာငအထညေးဖား0ာတြ�င ႀက�ၾကပေးသာ အဖြဖ႕မာ�က အခါအာ�ေးလာ*း+ာ အစရငခစာ�င0မည။
အစ�ရ မဟ� ေးသာ အရငး�အ�မစမာ�အတြ�က ေးကားမ�ထ သ�ငး� အခကအ လက ေးပ�ႏးးင0န အ*ခငaးအလမး�ကေရစၿပ� ေးကားမ�ေအနျဖငး လ.အ*ခငေးအရ�ကစၥရပမာ�ေအပၚတြ�င အ�ပနအfလ�န ေးတြဆ�ေးႏ*း�း�ခငး�း�ဖငး းႏးးငငက ေးမ�*ခနး�ထ�းႏးပငသပည။
» ေအရ�ေးပေၚလ�ာကM ခကမာ�ႏး�ငး တြထကဆ ခက+ာမာ� က လပေးဆာငေးနဆ း�ဖစေးသာ အထ�သ�ငး�ေးထာကမာ�ႏး�ငး လပေးဆာငေးရ�အဖြဖ႕မာ�ထ �ငး�ပႏးပငသည။ ဤသ.�ပ လပ း�ခငး�သည အခေ႕သာစာခပက ပ အ�ညး�ပရန သ.မဟ� အခေ႕သာ လပပထး�လပနညး�က လကခရန မလအပဘ အလေအလာက အကး�ဝငေးစသည
(ဤလပပထး�လပ နညး�မာ�ႏး�ငး ပ�သ က၍ ပမသရ�လ
ပါက လပပထး�လပနညး� ၂ စာမကးႏး�ာ ၃၅ ကၾကညး ါ)။
» ကလသမဂၢလ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+သည း�မနမာ အစး�ရ၏ လပေးဆာငခကမာ�က စစစ0aနအပတြ�က ကမၻာလး�ဆင0ာ အစရငခစာ လပငနး�စဥမာ�၊ း�မနမာႏးငငဆင0ာ ကလ သမဂၢအထ�သ�ငး�ေးထာကမာ�ႏး�ငး ၂၀၁၇ ေးအာကတ ဘာလ းႏး�ငး ဒဇငဘာလမာ�တြ�င း�မနမာႏးးငငရ� အထ� အစညး�ေအဝ�မာ�း�ဖငး အ�ခာ�ေးတြဆ�ေးႏ*း� ပ*းမာ�က
လပေးဆာင သည။ ကလသမဂၢလ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+သည လ�႕ဝ�က �aငၾကာ�ခက အစအစဥက ထာ�ရ�ၿပ� အတြလaနဆပ�ေးသာ အ�ဖစ အပကမာ� ဆကတ းကး�ဖစေးေနသာ ယးၾကည ခငမာေးသာေအထာကအ ထာ�မာ�ရ�ေးသာ လ.အ*ခငေးအရ�မာ� အာ�လး�ႏး�ငး ေအး�ခခတြလ�Mငရြပခငaးအာ�လး� ခ�ေးဖာကး�ခငး�က ရပငဆပငေးပ�သည။ လ.အ*ခငေးအရ� ခ�ေးဖာကခရသ သ.မဟ� ထခ�ေးဖာကမႈက ခaငMး*စာ သရ�ေရသာ �စဥ��စေးယာကခငး�း�ဖ
စေးစ၊ အဖြဖ႕မ�း�ဖစေးစ၊ အစ�ရမဟ�ေးသာ အ
ဖြဖ႕အစညး�မ�း�ဖစေးစ �aငၾကာ�ႏးးငသပည။ ၁၈၄
၄။ စစမးစစေဆးေရး��ငစြ အခကအ လကရ��ေ�ဖျခငးအဖြဖaမ�း
» ေယန.အခနအထ းႏးငင�ကာ �ာဝနယပမႈ အတြ�က အခငမာဆး� း�ဖစးႏးငေးး�ခက း�မနမာႏးးငငရ� ကမၻာကလသမဂၢ တြလ�M ပေးသာ းႏးငင�ကာ အခကအ လက
ရ�ာေးေ*ဖရ� စမခက (ေးအာက ါ ဇယာ� ၄က ၾကညး ါ) ကလသမဂၢ လ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+က ဖနတ�ခသည။
ေးကားမရ� ငရြငrင း�မနမာႏးးငငက �ရာ�ဝငတာဝနယပေးအာင
လပးႏးးငေးသာ အ*ခငaးအာဏာမရ�ေးသားMညး� က�တြလaနသပမာ�၏ �ာဝန ယႏးငမႈ အ�ပညaးအဝႏး�ငး ခရသမာ�အတြ�က �ရာ�မ��မႈက ေးသခာေးစရန အ�မငး�ဖငး
လပ ငရြငခငaးက ေးရ�သာ�ထာ� သည။၁၈၅ လ.အ*ခငေးအရ� ခ�ေးဖာကမႈမာ�အတြ�က းႏးငင အဆငးမ�သည လ�စဥ�ခငး�စ၏ �ာဝနယပမႈ ေးကာကခက ခႏးးငၿပ� းႏးငင�ကာ လပေးဆာငမႈ လ႕အဖြဖ႕အစညး�အာ� အႀကး�ပခကမာ�က ေးပ�ႏးးင သည။
၅။ �ငငတက���ငစြ ဖက�ပ တရ�း႐းမ�း��ငစြ ခ႐းမ�း
» း�မနမာႏးငငသည းႏးးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈ�ရာ�႐း� (“ICC”) ၏ ေးရာမစာခပ၏ းႏးးငငအဖြဖ႕ဝင း�ဖစသပည။ းႏးးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈ�ရာ�႐း�၏ ဥေပဒျပ႒ာနး�ေးရ� က း�မ�ငaးတင0န အတြ�က (အ�ညး�ပလကမ��ထ �း�ခငး� က းႏးးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈ�ရာ�႐း�ေအနျဖငး ေးရာမ စာခပက ပ း�မနမာႏးငငတြ�င လပေးဆာငMာေးသာ ေးန.မ �ငမ း�ဖစခေးသာ အမႈမာ�က မစရငးႏးးငေးသားMညး� ဆလသKL�ာ - အ�ညး�ပလကမ��ထ �း�ခငး�သည ေးရ�႕�ဖစ0ပမာ�ႏး�ငး မသကဆ ငေး�ာေးသားMညး�) ကလသမဂၢ လးၿခးေးရ� ေးကာင+သည (ေးရာမ စာခပက ပ း�မနမာႏးငငတြ�င လပေးဆာငMာ ေးသာ ၂၀၀၂ ဇလင ၁ ရကေးန.မ�ငမ လႊးေးး�ပာငး�ေးပ�လကသ က း�ပနMပည သကဝ
38
ငေးအာင လပးႏးးငရြင+မး�ရ�သညး) �ရာ�စရငေးရ� ႐း�က ေအး�ခေအနအာ� �ငး�ပ*ခငး0�သည။ သ.မဟ� း�မနမာႏးငငသည း�မနမာႏးငငတြ�င က�တြလနေးသာ အမႈမာ�အာ� ဥေပဒ း�ပး�ခငး� သ.မဟ � က�တြလaနသပမာ�က (ေးၾက�ငာခကသ ည ၂၀၀၂ ဇလင ၁ ရကေးန.တြ�င း�ပနMK\ကဝငေးအာင လပးႏးးငရြင+မး�ရ�သညး) ဥေပဒ း�ပး�ခငး�က လကခေးသာ ေးရာမစာခပေးၾက�ငာခက ပဒမ ၁၂ (၃) က း�ပလပခသငaးသည။
ဇယ�း ၄။ ျမန���ငငတြတငးရ� ကမၻ�စြကလသမဂၢဆငရ� တြလတလ ပေသ� �ငငတက� အခကအ လကရ��ေေ�ဖရး လပေဆ�င&က
၂၀၁၇ ေးမလတြ�င ကလသမဂၢ လ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+သည းႏးငင�ကာ အခကအ လက0�ာေးေ*ဖရ� စမခကက ေအရ�ေးပၚလႊ�M ကး�ခငး�း�ဖငး း�မနမာႏးးငငတြ�င ကမၻာကလသမဂၢ တြလ�M ပေးသာ ဆး�း�ဖ�ခက ၃၄/၂၂ က ေသဘာ�လကခခသည။ ထလပ ငရြငခငaးအာဏာက း�မနမာႏးငငရ� အထ�သ�ဖငး ရခငး�ပKနကတြယတ င အာဏား�ဖငး ခပေးႏး�ာငထာ�း�ခငး�၊ K�ဥး�ပနး�း�ခငး�ႏး�ငး လမဆနေးသာ ဆကဆ မႈ၊ မဒမး�မႈႏး�ငး လပငအၾကမး�ဖကမႈမာ�၊ �ရာ�ဥေပဒျပင လပ0ပမာ�၊ းႏႈ� �သ �း�ဖ�း�ခငး� သ.မဟ� အာဏား�ဖငး သ�း�ဖ�း�ခငး�၊ အ�ငး�အကပေးး�ခရာ ေးဖာကေးစ�ခငး�၊ အ�ငး�အကပ ေးနရပေးရႊေ႕း�ပာငး�ေးစ�ခငး�ႏး�ငး �ရာ�ဥေပဒႏး�ငးမညေးသာ အ�အမ+ညး�စမဖကဆ �မႈ �.က က�တြလaနသပမာ�မ� �ာဝနအျhပညaးအဝယေးရ�ႏး�ငး ခရသမာ�မ� �ရာ�မ��မႈရရ�ေးရ�က ေးသခာေးေစသာ အ�မငး�ဖငး စစတပးႏး�ငး လးၿခးေးရ��ပမာ�က က�တြလနခ ေးသာ လ.အ*ခငေးအရ� ခ�ေးဖာကမႈမာ�ႏး�ငး အၽြလသး�စာ�း�ပမႈမာ�၏ အခကအ လကမာ�ႏး�ငး
ေအး�ခေအနမာ�က ေးဖားး�ပသည။၁၈၆ း�မနမာႏးးငငရ� ကမၻာကလသမဂၢ တြလ�M ပေးသာ းႏးငင�ကာအခကအ လက
ရ�ာေးေ*ဖရ� စမခက(UNFFM)ေအနျဖငး ၎၏ လပ ငရြငခငaးက ရခငး�ပKနယအ hပင ကခင း�ပKနယးႏး�ငး ရ�မး�း�ပညေးး�မာ
က ငး�အပါအဝင အ�ခာ�အပငး�မာ�တြ�င ခ�ေးဖာကမႈမာ�ကလညး� စစေးဆ�ႏးင0န ��ခ႕မKဟ ဆသည။ ကမၻာကလသမဂၢ တြလ�M ပေးသာ းႏးငင�ကာအခကအ လက ရ�ာေးေ*ဖရ� စမခက(UNFFM) ၏ အတြ�ငး�ဝနမာ�႐း�တြ�င လင အၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး ကာ�မ ေအး�ခ�ပအၾကမး�ဖကမႈမာ�က အထ�း�ပကတြYမး�ကငေးသာ ကာ�ေမရ�ရာအႀကေးပ�ပဂၢ လတ စဥ�က ထည*aးသငး�ထာ�သည။
ကမၻာကလသမဂၢ တြလ�M ပေးသာ းႏးငင�ကာ အခကအ လက ရ�ာေးေ*ဖရ� စမခက(UNFFM) ၏ လပ ငရြငခငaးက ၂၀၁၇ စကတ င
ဘာလ တြ�င ��ခ႕ခၿပ� ၂၀၁၈ မ�M တြ�င ၾကာ�း�ဖ� အစရငခ စာက �ငး�ပမညး�ဖစကာ အဆး�သ� အစရငခစာက
၂၀၁ စကတ ပငဘာလတြ�င �ငး�ပမည။
ေယန.အထ း�မနမာအစ�ရသည ကမၻာကလသမဂၢ တြလ�Mပေးသာ းႏးငင�ကာအခကအ လက ရ�ာေးေ*ဖရ� စမခက(UNFFM) းႏး�ငး ပ�ေးပါငး�လပေးဆာငး�ခငး� သ.မဟ� နယ ယမာ�အတြ�ငး�သ. ဝငေးရာက0န *ခငးး�ပး�ခငး�မရ� သ�ဖငး း�မနမာႏးးငငမ� တြထကေးး�ပ� လာေးသာ ခရသ ဒကၡသKLာ�က ေးမ�း�မနး�း�ခငး�အပါအဝင စးစမး�စ
စေးဆ�မႈမာ�က းႏးးငငး�ပင တြ�င လပေးဆာငM�က0�သည။၁၈၇
» းႏးးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈ�ရာ�႐း� ICC ၏ �ရာ�ေးရ� အ�ခာ� လမး�ေးၾကာငး��စခမ�ာ က�တြလaနသပသည ��ယႏးငင၏ းႏးငငသာ�း�ဖစေးနသညaးအခါတြ�င း�ဖစသပည။ ထ��ယႏးငင သည း�မနမာႏးငငတြ�င က�တြလaနသပက ၂၂၀
ဇလင ၁ ရကမ� စ၍ က�တြလနေးသာ အမႈမာ�ႏး�ငး ပ�သက၍ ေးၾက�ငာခက ပဒမ ၁၂(၃) က ေးလ�ာကထ ာ�ေးသာ သ.မဟ� ပါဝင ထာ�ေးသာ းႏးငငး�ဖစ ါက းႏးးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈ �ရာ�႐း� ICC က ထက�တြလaနသပက စစေးဆ�၍ စရင0န ဥေပဒအရအာဏာရ�မညး�ဖစသပည။
39
၆။ တတယ�ငငမ�းတြတင လပေဆ�ငျခငး - ကမၻ�လးဆငရ� တရ�းစရင.ငခြင&ငစြOအပါအဝင နယ.ယ&aတြထOငတရ�းစရင.ငခြင&ငစြ ၁၈၈
» းႏးငငအမာ�စတြ�င က�တြလaနသပမာ�က ၎�.၏ းႏးးငငအ
တြ�ငး� စရင0နနMပအပေးသားMညး� း�မနမာႏးးငငအတြ�ငး�
တြ�င တြလ�ၿငမး�*ခငaးက အ�ပညaးအဝန�ပါ�ေးပ�ထာ�သ�ဖ
ငး း�မနမာႏးးငငး�ပင ရ� က�တြလaနသပမာ�က အမႈအခငး� း�
ပလပ0ာတြ�င အ�ခာ�ႏးငင�.တြ�င း�ပ႒ာနး�ေးသာ �
စေးလာကလး��ရာ�စရင ငရြငခငး က အသး�း�ပ ေးကာ
ငး�း�ပမည။
ဥပမာအာ�း�ဖငး ၂၀၀၂ ခႏး�ငရြစrင း�မနမာစစတပ၏ လကထ
တြ�င အ�ငး�အကပခငး�ေးစ�ခငး� အပါအဝင လ.အ
*ခငေးအရ�ခ�ေးဖာကခရသညး း�မနမာႏးငငမ� ခရသသာ�ေး
ကာင ၆ ဥ�သည ဘယEဂ ယႏး�ငး း�ပငသပစတပ.တြ�င း�မနမာႏး
ငငတြ�င လပေးဆာငေးေနသာ း�ပငသစေးရနႏး�ငး သဘာ
ဝဓာ�ေး*င႕ကမၸဏ Total က �aငၾကာ�ခၾကသ
ည။ “စ�ဓာ� ငး�၊ ေးေ*ငၾက�၊ ေးထာက ပေ.ဆာ
ငေးရ�ႏး�ငး စစဘကဆင0ာ အကအညမာ�ေးပ�ရန �ာဝန
ယထာ�သညး း�မနမာစစတပ၏ �ပ0ငး�ႏး�ငး န�ကငရြပ+ာ
ပ�ေးပါငး�ေးေနသာ ပကM ငး� စမကနး�တြ�င ကမၸ
ဏဖြခမ� က�တြလaနသပမာ�း�ဖစသျhဖငး “လ႕အ*ခငေးအရ�ခ�ေး
ဖာကမႈက မၾကာခဏ စနfစတက�ပလပး�ခငး�” အတြ�က
း�မနမာစစတပမ� �ာဝန0�သည။ ၁၈၉ �ရာ�စရငေးရ� လအပခ
က ေအး�ပာငး�အလမာ� ေးၾကာငး ဘယEဂ ယ၏ အမႈ
အခငး�လပေးဆာငမႈ သည ၂၀၀၈ တြ�င ပ�ခရသည။
အ�ငး�အကပခငး�ေးစ�ခငး�သည း�ပငသစဥေပဒ တြ�င
အမႈမဟ�သ hဖငး း�ပငသစ၏ အမႈအခငး� လပေးဆာငမႈ
က ၂၀၀၆ တြ�င ပယဖကခရသည။ ၁၉၀
၂၀၁၅ ခႏး�ငရြစrင း�ပKထေးရ�ဝနႀက�၊ လဝငမႈႀက�ၾက
ပေးရ�ႏး�ငး း�ပK\.အငအာ�ဝနႀက� လညး�း�ဖစသပညး ဒ
�ယဗလခပပႀက� ကက က စစ0ာဇဝ�မႈမာ�၊ လသာ�ခငး�
စာနာေးထာကထ ာ� မႈဆင0ာႏး�ငး K�ဥး�ပနး�မႈမာ�အတြ�
က တြဆစဇာလငရြနrင �aငၾကာ�ခသည။ ကလသမဂၢ လ.အ
*ခငေးအရ�ေးကာင+၏ း�မနမာကယ+ာ�လ�ယ အဖြဖေ႕ခါ
ငး�ေးဆာငက ဒ�ယ ဗလခပပႀက�ကက က တြဆစဇာလနနယ ယအ
တြ�ငး� အ�ပစကငး�တြလ� *ခငးေးပ�း�ခငး�း�ဖငး ကာ
တြကယ ေးပ�ခေးသာေးၾကာငး �aငၾကာ�ခကက ဆကM က
မလပေးဆာင းႏးငခေးပ။၁၉၁
ထ.အ� အရပပသာ�ကစၥမာ�က နယ ယး�ပင �ရာ�စရငေးရ�အတြ�က သ�မ��ထ ာ�ေးသာ ဥေပဒတြ�င အရပပသာ��aငၾကာ�မႈမာ�က ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ CARSV ၾကရာပါး�ဖစး�ခငး� သ.မဟ� �ာဝန0�း�ခငး��.က း�ဖစေးေစသာ ေအး�ခခေအဆာကအ အးအတြ�ကသ ာ သ�မ�� ေးကာငး� သ�မ��တ �ၾ ကသည။ ဤကစၥႏး�ငး စပMဥး�၍ ပဋပကေၡဒသ သ.မဟ� အ�ခာ�ေးဒသတြ�င လပေးဆာငေးေနသာ ကမၸဏမာ�က လ.အ*ခငေးအရ� ခ�ေးဖာကး�ခငး�ႏး�ငး းႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈမာ�က က�တြလaနသညေးအပၚ �aငၾကာ� ခကမာ�သည ထကမၸဏမာ�က ရလဒေးကာငး� ရရ�ႏးးငသပည။
ဥပမာ ၁၉၉၆ ခႏး�ငရြစrင း�မနမာ�စ+သည း�မနမာစစတပမ� အ
�ငး�အကပခငး�ေးစ�ခငး�၊ သ�း�ဖ�ခရhခငး�၊ မဒ
မး�မႈႏး�ငး K�ဥး�ပနး�မႈ အပါအဝင လ.အ*ခငေးအရ�
ခ�ေးဖာကး�ခငး�က ခရသမာ�း�ဖစေးၾကာငး� ေအမ
ရကနး�ပညေးထာင+ရ� ယႏးကယ Unocal က �ငး��
စ ါ�သာ� �ရာ�မနစနာမႈ �ပငတနး�ခကဥေပဒျဖငး �aငၾ
ကာ�ခသည။ အဖြဖ႕မာ�က စစေးဆ�ခၿပ� “ ယႏးကယ
Unocal ေအနျဖငး ပကM ငး�တြသယတ နး�ေးသာ ေးဒသမ�
း�ပK\မာ�၏ အ*ခငေးအရ�ႏး�ငး ေးနထငမႈဘဝက း�မ�ငaးတ
40
င0န း�မနမာႏးးငငရ� စမကနး�မာ�တြ�င ရပးေးေ*ငထာက ၿ
ပ� �ရာ�လမာ�က နစနာေးၾက�မာ� ေးပ�ရန ေသဘာ�သည” ဟေးသာ �ရာ�႐း�စရငခကက ခမ��ခသည။၁၉၂
အမႈက ၂၀၀၅ ခႏး�ငရြစrင ပ�ခသည။
(ဃ) တ�ဝနယငc�င�ႈ လမးေၾက�ငး ဇယ�း
း�ပညရြKrငး�အဆငး
တစဥးခငး တ�ဝနယငcမႈ �ငင တ�ဝနယငcမႈ ��စ&လး
တရ�းေရး
ရာဇဝ�တ ရာ�႐း� - း�မနမာႏးငငတြ�င (စစတပပအပတြ�က အသး�မ�ပေးသာ) - သ.မဟ� �စေးလာကလး��ရာ�စရင ငရြငခငaးက လကခကငaးသး�ေးသာ ��ယႏးငငစစတရာ�႐း�ရ�ရာ�႐း�တရ�းေရးမဟတေသ�
တရ�းေရး
၂၀၀၈ ေအး�ခခဥေပဒအရ အ*ခငေးအရ�မာ�က အာဏာ�ညေးေစသာအာ�း�ဖငး ပဒမ ၃၇၇ က းႏးငငေး�ားတရာ�႐း�ခငရြပrင အသး�း�ပး�ခငး�ဆငးေးခၚစာ က ဥေပဒအရ ေးရ�သာ�*ခငးး�ပး�ခငး�
တရ�းေရး
း�မနမာႏးးငငရ� �ရာ�မနစနာမႈက အရပပသာ�မ� �aငၾကာ�း�ခငး� သ.မဟ� နယေးး�မအ�ပငဘက �ရာ�စရင ငရြငခငaးက လကခကငaးသး�ေးသာ ��ယႏးငငမ� �aငၾကာ�း�ခငး�အလ�းတတရ�းေရး ��ငစြ
တရ�းေရးမဟတေသ�း�မနမာႏးးငင လ.အ*ခငေးအရ�ေးကားမရ�ငစးစမး�စစေးဆ�ေးရ� ေးကားမရ�ငမာ�စစတပ၊ ဝနႀက�မာ�၊ ဝနႀက�ဌာနမာ� းႏး�ငး လႊ�ေး�ားကယစာ�လ�ယမာ�အရပပသာ�လမႈေးရ�အဖြဖ႕မာ�မ� လထ လႈ.ေ.ဆာ*း ထ�း�ပနခကမာ�
နငင�ကာအဆငး
တစဥးခငး တ�ဝနယငcမႈ �ငင တ�ဝနယငcမႈ ��စ&လး
တရ�းေရး
းႏးငင�ကာ ရာဇဝ�တ ရာ�႐း�
အလ�းတတရ�းေရး ��ငစြ
အာဏာရ� ပငဆaနဆန ဖမး�ဆ� ခပေးႏး�ာငမႈမာ�ဆင0ာ ကလသမ
တရ�းေရးမဟတေသ�
41
(ကလသမဂၢ လးၿခးေးရ� ေးကာင+မ� လႊးေးး�ပာငး�ေးပ�း�ခငး�၊ ကယတ aငMႊးေးး�ပာငး� ေးပ�း�ခငး� (အတြလနး�ဖစးႏးငေးး�ခမရ�ေးသားMညး�) သ.မဟ� အ�ခာ�ႏးးငငမ� ၎၏ းႏးးငငသာ�ႏး�ငး ပ�သ က၍ စစေးဆ�ေးပ�ရန လႊးေးး�ပာငး�ေးပ�း�ခငး�)
ဂၢ လပေးဆာငေးရ�အဖြဖ႕တရ�းေရးမဟတေသ�ကလသမဂၢအထ�လပငနး�စဥမာ� (း�မနမာႏးငငရ� အထ�ကယ+ာ�လ�ယမာ� အပါအဝင အထ�ကယ+ာ�လ�ယမာ�ႏး�ငး လပေးေနသာ အဖြဖ႕မာ�)၁၉၃
အမ�သမ�မာ�က ဖြခး�ခာ�ဆကဆး�ခငး� ပးစအာ�လး�ကဖယ0�ာ�း�ခငး�ဆင0ာ ေးကားမ�
းႏး�ငး
ေကလ�သငယအ *ခငေးအရ�ဆင0ာ လပပထပ�လပနညး��.က အစရငခေးသာ အဖြဖ႕ဝငးႏးးငငကလသမဂၢလ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+ ကမၻာလး�ဆင0ာ အကး�ဖ�+ာ�မး�ကလသမဂၢလ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+၏ း�မနမာႏးးငငတြ�ငး�အထ�လပငနး�စဥမာ�ကလသမဂၢလ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+၏�aငၾကာ�ေးရ�လပပထး�လပနညး�
နငင�ကာအဆငးးႏး�ငး ဖက+ပ �ရာ�႐း�မာ�ႏး�ငး စစခး႐း�မာ�
တစဥးခငး တ�ဝနယငcမႈ �ငင တ�ဝနယငcမႈ ��စ&လး
တရ�းေရး
နငင�ကာအဆငးးႏး�ငး ဖက+ပ �ရာ�႐း�မာ�ႏး�ငး စစခး႐း�မာ� း�ဖစMာႏးးငေးး�ခ (ယခအခငရြနrင မ�ဖစးႏးးင)
42
အခနး ၄။ ျမန���ငငဥေပဒအရ ရ�ဇဝတ�ႈဆငရ� တစဥးခငးတ�ဝနယငcမႈ
လက0� း�မနမာႏးငငတြ�င �စဥ�ခငး� အမႈဆင0ာ �ာဝနယပမႈက ရရ�ရန သသာထင0�ာ�ေးသာ အခကအ ခမာ�ရ� ေးသားMညး� (အခနး� ၂ းႏး�ငး ၃ တြ�င ၾကညး ါ) အခေ႕သာ ခတြYငး�ခကအ မႈမာ� - ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈမာ�က း�ပညရြKrငး�ဥေပေဒအာကတြကတ င စရပငသပည။ ေးအာက ါ အခနး�သည း�ပညရြKrငး�ရာဇဝ�မႈဥေပဒေအး�ခေအန းႏး�ငး းႏးငင�ကာစသ�မ��ခကမာ�အရ ခ႕တြယငး�ခကအ ခ႕က မ�ေးမာငး�ထ�း�ပထာ�သည။ ဤအခနး�က (၁) ဥေပဒမာ� း�ပနMပညး�ပး�ပင0န အတြ�က လပငနး�စဥ းႏး�ငး (၂) အနာဂကတြ�တ င �ာဝနယပမႈပမး�မငးမာ�လာေးစရန ေအး�ခေအေနး�ပာငး�လး�ခငး� ရ�ေးစရန ဟေးသာ ရညရြKeယခက းႏး�စခး�ဖငး လပေးဆာငထာ�း�ခငး�း�ဖစသပည။ ဥေပဒသည ေးး�ပာငး�လ��ၿပ� လက0�ဥေပဒ ေအး�ခေအနကလညး� ဂ႐း�ပၿပ� စစေးဆ�သငးေးၾကာငး� မ��သ ာ�သငaးသည။
(က) ဥေပဒဖြဖaစညးပ
၁၉၄၉ ဂနဗာညလာခ၏ အဖ*း႕ဝငးႏးးငငး�ဖစေးသားMညး� း�မနမာႏးးငငဥေပဒသည စစ0ာဇဝ�မႈမာ�က ရာဇဝ�မႈအ�ဖစ မသ�မ��ေးပ။ း�မနမာႏးးငငဥေပဒသည လသာ�ခငး�စာနာ ေးထာကထ ာ�မႈႏး�ငး လမ��း�သ�း�ဖ�မႈ�.က ရာဇဝ�မႈအ�ဖစ မသ�မ��ေးပ။ ရာဇသ�ႀ က�ပဒမ ၃၃၀ းႏး�ငး ၃၃၁ (*ဖငေးမး�ပာရန သ.မဟ� ပစၥညး�ဥစၥား�ပနMKထနး�သမး�မႈ မ�ပႏးးင0န ၿခမး�ေးး�ခာကမႈအ�ဖစ နာကငမႈ/ း�ပငး�း�ပငး�ထနထန ဒဏ0ာေရစမႈက �မငး�ဖစေးစ�ခငး�) က ဤ အမႈ၏ အ�ခာ�ကစၥရပမာ�က
စရငးႏးငေးသားMညး� K�ဥး�ပနး�မႈက ရာဇဝ�မႈအ�ဖစ မသ�မ��ေးပ။
အခနး� ၂ (း�မနမာႏးးငငရ� လငအၾကမး�ဖကမႈက နာ�လညး�ခငး�) တြ�င ေးဖားး�ပထာ�သညaးအ�ငး� ၂၀၀၈ ေအး�ခခဥေပဒသည
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈ ဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈမာ�အတြ�က စစတပမ� �ာဝနယပမႈရ�ရန သသာထင0�ာ�ေးသာ အခကအ ခမာ�က း�ဖစေးစသည။
ပထမအခကမ�ာ ၂၀၀၈ ေအး�ခခဥေပဒ၏ ပဒမ ၄၄၅ အရ ယခင+ပစအပပခပေးရ�၏ အဖြဖ႕ဝငမာ�၊ းႏးငငေး�ား ၿငမဝပ း�ပာ�ေးရ�ႏး�ငး
�ရာ�ဥေပဒစ�မ�ေးရ�၊ းႏးငငေး�ား ေးအ�ခမး�သာယာေးရ�ႏး�ငး *ဖ႕ၿဖ�ေးရ�ေးကာင+၊ အစ�ရအဖြဖ႕ဝငမာ�က ၎�. အပခပခစဥအတြ�ငး� ( ၂၀၁၁ ဇနနဝါရ ၁ ရကေးန.တြ�င �ရာ�ဝင အဆး�သ�ခသည) က�တြလနခ ေးသာ အမႈမာ�အာ�လး� အာ� �ရာ�စရငမႈက
ငး�တြလကမြ�ခငးေးပ�ထာ�း�ခငး�း�ဖစ သည။၁၉၄
ဒ�ယအခကမ�ာ ထအခနမ�စ၍ က�တြလနခ ေးသာ ခ�ေးဖာကမႈမာ�အတြ�က ၂၀၀၈ ေအး�ခခဥေပဒသည စစတပဝနထမး�မာ� က�တြလနခ ေးသာ
အမႈမာ�သည “ စစခး႐း�စနစ0� ၁၉၅ စစတရာ�႐း�မာ�တြ�aငသာ ဆး�း�ဖ�0မည း�ဖစၿပ� ထသေ.သာ ကစၥရပမာ�အတြ�က ကာတြကယေးရ�
အဖြဖ႕မာ� စစေးသနာပ�၏ ဆး�း�ဖ�ခကက အ�ညး�ဖစေးၾကာငး� း�ပ႒ာနး�ထာ�သည။၁၉၆ ဥေပဒအရ ကာတြကယေးရ�အ
ဖြဖ႕မာ�သည လကနကက င �စပြပဖ႕မာ�ႏး�ငး သကဆ ပငသပညး ကစၥရပမာ�တြ�င တြလ�M ငရြပ+ာ စမ စစေးဆ�ဆး�း�ဖကမြ�ခငး ရ�သKဟ း�ပ႒ာနး�ထာ�သည။ ၁၉၇ စစတပ၏ �ရာ�မ��မႈ ရ�မရ�က းႏးးငငေး�ားတရာ�႐း�ခပမ� စစေးဆ�ေးလ မရ�ေးပ။
၁၉၅၉ ကာတြကယေးရ��ပမာ�အကဥေပဒအရ လသ�မႈ၊ အ�ပစမကငး�ေးသာ သ�း�ဖ�မႈႏး�ငး မဒမး� မႈအပါအဝင အမႈမာ�က
�ာဝန ထမး�ေးဆာငေးနစဥ သ.မဟ� း�မနမာႏးးငငး�ပင သ.မဟ� သမ �က ေးစလႊ�ေးသာ နယး�ခာ�ေးဒသတြ�င က�
43
တြလနခ ပါက စစတရာ�႐း�တြ�င ၾကာ�နာစစေးဆ�ရသည။ ၁၉၈ “�ာဝန ထမး�ေးဆာငေးနစဥ” ဟေးသာ စကာ�လး�သည အတြလaနက
ယး�ပန.ၿပ� “ထပဂၢ လသ ည ရaနသပအာ� �က0aနအပတြ�က စစဘကဆးင0ာ လပငနး�စဥမာ�က လပေးဆာငေးေနသာအဖြဖ႕ �စပြစဖ႕ႏး�ငး ဆက+
ပေးေနသာ သ.မဟ� ပါဝငေးေနသာ အခန” က ဆလသည။၁၉၉
ထေ.ၾကာငး ေသဘာ�ရာ�အရ ထအမႈမာ�က အရပပသာ��ရာ�႐း�သ. လႊးေးး�ပာငး�ရနမ�ာ စစတပပအရာရ�မာ�က ထစစသာ�သည �ာ
ဝန ထမး�ေးဆာငေးနျခငး� ၂၀၀ မဟ�ဟ ေးသာ အ�မငး�ဖငး ေသဘာထာ�ဆကဆ သညး ေအး�ခေအနတြ�aငသာ း�ဖစးႏးးငသပည။
၂၀၁၆ ေးမလတြ�င အမ�သမ�မာ�က ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး� ပးစအာ�လး�က ဖယ0�ာ�း�ခငး�ဆင0ာလပပထး�လပနညး� ေးကားမ�သ. �ငး�ေပသာ အစရငခစာ၌ းႏးငင�ကာ လ.အ*ခငေးအရ�အဖြဖ႕အစညး�မာ�*စာသည စစတပဝနထမး�မာ�က အရပပသာ�မာ�က လ.အ*ခငး
ေအရ� ခ�ေးဖာကမႈ က�တြလaနသပညaးအခါတြ�င အရပပသာ� �ရာ�႐း�မာ�တြ�င စရပငသငးေးၾကာငး� ဖအာ�ေးပ�ၾက သည။ ၂၀၁ ကလသမဂၢလ.အ*ခငေးအရ�ေးကားမ�အရ စစတရာ�႐း�မာ�ေအနျဖငး စစတပဝနထမး�မာ�က �ရာ�စရငးႏးငး�ခငး�အပါအဝင ကစၥရပပအာ�လး�တြ�င လပေးဆာငးႏးးငသပညး ကယး�ပနေ.သာ �ရာ�စရင ပငရြငခငaးသည း�ပငး�ထနေးသာ လ.အ*ခငး ေအရ� ခ�ေးဖာကမႈမာ�အတြ�
က အ�ပစေးပ�ရာတြ�င ၎ဝနထမး�မာ�အာ� တြလ�ၿငမး�ခမး�သာ*ခငးေးပ�နငမႈ က း�ဖစေးေစၾကာငး� ေးတြ�႕ရ�ရသည။ ၂၀၂ တြလ�ၿ
ငမး�ခမး�သာ*ခငး စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�ေအပၚ ကလသမဂၢ၏ ေးနာကဆ း��ငး�ပခကတြကတ င ေးဖားး�ပထာ�သKL�ာ စစခး႐း�မာ�၏ �ရာ�စရင ငရြငခငaးက စစတပဝနထမး�မ� က�တြလနေးသာ စစဘကကာတြကယေးရ� အမႈမာ�အတြ�ကသ ာ သ�သန.ကန.သ�0မညး�ဖစၿပ� လ.အ*ခငး ေအရ� ခ�ေးဖာကမႈမာ�အတြ�က ခနထာ�ခ ကာ ပးမ�နး�ပညရြKrငး��ရာ�႐း�မာ� သ.မဟ� သငးေး�ားေးသာေးနရာမာ�တြ�င းႏးးငင�ကာဥေပဒ းႏး�ငး ထကတ နေးသာ း�ပငး�ထနေးသာ အမႈမာ�တြ�င းႏးးငင�ကာႏး�ငး းႏးငင�ကာရာဇဝ�မႈ�ရာ�႐း�မာ�မ� �ရာ�စရငရြငခငးေးပ�ရမKဟ ဆသည။ ၂၀၃
း�မနမာအစ�ရသည ၂၀၁၁ ခႏး�စးႏး�ငး ၂၀၁၆ ဇနနဝါရလ အတြ�ငး� စစသာ�မာ�က က�တြလနခ ေးသာ လငအၾကမး� ဖကမႈ ၃၇ မႈက �
ငး�ပခၿပ� စစတပမ� စရငၿပ�ေးနာက အရပပသာ��ရာ�႐း�သ. လႊးေးပ�ခသည။ ၂၀၄ ဥပမာ - ၂၀၁၄ ခႏး�ငရြစrင ရ�မး�း�ပKနယမ� ၁၄ းႏး�ပစအ
ငရြရယ မသငရြန+မး� ကခငမနး�ေကလ�က စစသာ��စဥ�က မဒမး�ကငးေးသာ အမႈႀက�တြ�င း�ပK\လထမ� ဖအာ�ေးပ�ေး�ာငး�ဆ
ခၾကသညး အမႈတြ�င ထသ. လပေးဆာငေးပ�ခသည။ ၂၀၅ သေ.သား ထအမႈမ�သည ခတြYငး�ခေကအ း�ခေအနတြ�င သာ း�ဖ
စၿပ� “�ာဝန ထမး�ေးဆာငေးနစဥ” ဟေးသာ စကာ�လး�သည အတြလaနကယး�ပန.ၿပ� ဆလသKL�ာ အမႈမာ�က စစတရာ�႐း�မ� ၂၀၆
အၿမဆး�း�ဖ�မKဟ ေသဘာရၿပ� ေအး�ခခဥေပဒအရ ေးနာကဆ း� ဆး�း�ဖ�ခကက �ာဝနထမး�ေးဆာငေးနစဥ ဟ�မဟ�ဟ ေးသာ
အခကက ကင၍ လပ ငရြငခငး0�သည။ ၂၀၇
ဇယ�း ၅။ စစတပ၏ ဆးငခြရ�းေသ� လ႔အ�ခငစြေအရးခးေဖ�က�ႈအတြတက တရ�းမစြမႈမ�း
စစတရာ�႐း�မာ�တြ�င တြလ�M ပး�ခငး� သ.မဟ� သမာသမ�က hခငး� မရ�ဘ လ�႕ဝ�ကေးသာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�း�ဖငး ��တ ဆ� လပေးဆာငကာ ခရသမာ�က အသေးပ�ေးလ မရ�သညaးအျhပင က�တြလaနသပက �ာဝနယပခငး�ရန ပကတြကက ကသ Kကေးတြ�႕ရ�ရသ�ဖငး
းႏးငငအရာရ�မာ�သည ၎�.က ၎�. ဥေပဒ၏ အထကတြကတ င ရ�သKဟ ယးၾကKၾကသည။ ၂၀၈ ထ.အ� ရမာ�က ခ�ေးဖာကမႈမာ�က
ရာဇဝ�မႈဥေပဒအရ စရငး�ခငး�မရ�ဘ း�မနမာရ�စပြပဖ႕ စညး�ကမး�ထနး�သမး�ေးရ�ဥေပဒႏး�ငaးအည အ�ပစ ေအနျဖငaးသာ ဆး�း�ဖ
44
�ေးလရ�သည။ ၂၀၉ အရာရ�မာ�က း�မနမာႏးငငရ�စပြပဖ႕၏ း�ပနတမး�ဝငအရာရ�မာ�ႏး�ငး ဖြဖ႕စညး�ထာ�ေးသာ ရ�ရာ�႐း�မ� စစေးဆ�
သည။ ထသေ.သာ �ရာ�႐း�မာ�သည တြလ�M ပး�ခငး� သ.မဟ� သမာသမ�က hခငး� မရ�ဘ က�တြလaနသပမာ�က �ာဝနယပမႈမ� ေးရ�ာငေးး�ပ�ေးစႏးပငသပည။ အကဥေပဒအရ ေးပ�ေးသာ အ�ပစဒဏမာ�သည ရာဇသ�ႀ က�ပဒမတြ�င ပါရ�ေးသာ း�ပစဒဏမာ�ထက ပမေးလ�ာ
ေးပါ ��သ ည။ ၂၁၀
ထသေ.သာ အမႈမာ�က း�ပK\.�ရာ�႐း�သ. လႊးေးး�ပာငး�သငးၿပ� ရစညး�မဥး�စညး�ကမး�း�ဖငး ထပမစစေးဆ�သငးေးသားMညး� လကေးတြ�႕တြ�ငမ ရအရာရ�မာ�က အမႈက ပ�0န K�ႏးႈငး�ေးလရ�ၾကသည။
(ခ) ျမန���ငငဥေပဒအရ လငအၾကမးဖက�ႈ
း�မနမာႏးးငငရာဇသ�ႀ က�ပဒမhဖငး ဖမး�ဆ�ေးသာ လငအၾကမး�ဖကမႈမ�သည သကဆ င0ာ ေသဘာ�စာခပးႏး�ငး ေဓလထး��မး�ဆင0ာ းႏးးငင�ကာဥေပဒမာ�တြ�င ပါရ�ေးသာ းႏးငင�ကာ ဥေပဒမာ�ႏး�ငး အတြလငရြနကား�ခာ�သည။
း�ပညရြKrငး�အမႈမာ�သည းႏးငင�ကာအမႈမာ�၏ ပးမ�န သ.မဟ� ေအး�ခေအနဆင0ာ အခကအ လကမာ�း�ဖငး သကေးသ�ပရန မလအပေးပ။ ထ.�ပင း�ပညရြKrငး�အမႈမာ�သည ကာ�မေအး�ခ�ပအမႈမာ�း�ဖစၿပ� ကာ�မစထာ�မႈဆင0ာ လမႈေသဘာထာ�မာ� �နဖ �မာ�ႏး�ငး သကဆ ပငသျhဖငး း�ပညရြKrငး�အမႈအမာ� စသည ခရသ ကာ�မၽြကး�ပာ�း�ခငး� သ.မဟ� က�တြလaနသပမာ�ေအပၚတြ�နငMညး� �ညမႈမရ�ဘ ခရသ အမ�သာ�း�ဖစသပညaးအမႈ၊ က�တြလaနသပအမ�သမ� း�ဖစသပညaးအမႈ စသညး�ဖငး ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး�ရ�သည။ း�မနမာႏးငငဥေပဒသည းႏးငင�ကာဥေပဒႏး�ငး ေအကာငး�ဆး�လပပထး�လပနညး�မာ�မ� (CARSV းႏး�ငး ပ�သ က၍) ၽြကး�ပာ�ပး ကး ေးအာကတြကတင (စာလး�အ�ပာ း�ဖငး) ေးဖားး�ပထာ�သည။
အမ�သမ�မာ�က အၾကမး�ဖကး�ခငး�မ� ကာတြကယေးရ�ႏး�ငး �ာ�ဆ�ေးရ�ဆင0ာ ဥေပဒမၾကမး�က ၂၀၁၄ ဒဇငဘာ တြ�င လမႈဖလးေးရ�၊ ကယဆ ယေးရ�ႏး�ငး း�ပနMပညေးနရာ ခထာ�ေးရ�ဝနႀက�ဌာနမ� လမႈဖလးေးရ�ဌာနက ေးရ�သာ�ခသည။ ထမၾကမး�က
း�ပနMKစစေးဆ�မႈ လပငနး�စဥအဆငaးဆငး လပေးဆာငခၾက ေးသားMညး� လႊ�ေး�ားသ. ၂၁၁ မ�ငး�ပေရသ�ဘ ၂၀၁၈ ေးေဖဖၚ
ဝါရအထ လက0�မၾကမး�က ေမၾက�ငာႏးငေးသ�ေးပ။ ၂၀၁၅ ခႏး�ငရြစrင တြထက0�ေးသာ လမ�ႏး�ငaးဘာသာဥေပဒက အငအာ�ေးလာေးစသKဟေးသာ ထငး�မငခကး�ဖငး ဗဒၶဘာသာအမ�သာ�ေးရ�လႈပ0�ာ�မႈမာ�၏ ဆန.ကငမႈေးၾကာငး မၾကမး�၏ စာပဒမာ�သည
အပငး�လက အပငး�လက ႐ႈပေးတြထ�လ�က0�သည ( အခနး� ၂ (း�မနမာႏးငငတြ�င လငအၾကမး�ဖကမႈက နာ�လညး�ခငး� အပငး� က
တြ�င ၾကညး ါ)။၂၁၂
45
၁။ ျမန���ငငဥေပဒအရ ပဋပကၡ��ငစြ ရက�ကယ တ��မႈဆငရ� လငအၾကမးဖက�ႈပစမ�း��ငစြ�Oပလ+ဥးေသ� ရ�ဇဝတ�ႈမ�း
ရာဇသ�ႀ က�ပဒမတြ�င ပါရ�ေးသာ အခကမာ�က က�ကာ�ထာ�း�ခငး�မ�အပ အ�ခာ�အခကမာ� မပါဝငေးပ။
လငအၾကမးဖက�ႈ
ပဒ� ၃၇၅ - မဒမးမႈ
အမ�သာ��စဥ�သည အခေ႕သာခတြYငး�ခကက စၥမာ�မ�ၽြလ၍ ေးအာက ါ အခက ၅ ခကး�ဖငး ေကရာကေးသာ ေအး�ခေအနတြ�င အမ�သမ� �စဥ�က လငဆကဆလ�င (၁) သ၏ ဆႏၵမပါဘ (၂) ေသဘာ�ညခက မပါဘ (၃) ေးသဆး�ရန သ.မဟ� ထခကနာကင0န ေးၾကာကမြက0႕သ�ဖငး ေသဘာ�ညခက ေးပ�သညaးအခါ (၄) အမ�သာ�က သ၏ လငေးယာကးးာ�မဟ�သ Kက သရ�ေးေနသားMညး� အမ�သမ�က သႏး�ငaးတရာ�ဝငMfကထပပထာ�ေးသာ လငေးယာကးးာ�ဟ ယးၾကည၍ ေသဘာ�ညခကေးပ�သညaးအခါ (၅)
ေသဘာ�ညခကေးပ�သညး�ဖစေးစ ေမပ�သညး�ဖစေးစ အသက ၁၆ းႏး�စေးအာကး�ဖစေးနသညaးအခါ �.တြ�င မဒမး�မႈေးး�မာကသ ည။
ရ�ငး�လငး�ခက - မဒမး�မႈး�ဖစေးၾကာငး� ေးပၚတြလင0နမ�ာ လငဆကဆမႈး�ဖစေးး�မာကသ Kအထ ထ�တြသငး�း�ခငး�း�ဖစ0န လးအပသည။
ခတြYငး�ခက - မမ၏ဇန�မယာ�ႏး�ငး လငဆကဆး�ခငး�သည ဇန�မယာ�က ၁၅ းႏး�စေးအာက မဟ� ါက မဒမး�မႈေမး�မာကေးပ။
မ�တ&က - ဥေပဒသည အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး မနး�ေကလ�မာ�က မဒမး�မႈမ� ကာတြကယ0aနသာ း�ပ႒ာနး�ထာ�ၿပ� ဥေပဒသည အမ�သမ� က�တြလaနသပမာ�အတြ�က မပါဝငေးပ။ လငဆကဆး�ခငး�က အမ�သမ�အဂၤးါတြ�ငး�သ. လငတထ�ထညးး�ခငး��စခ�ညး�ကသာ သ�မ��ထ ာ�ၿပ� (အ�ခာ�အရာဝ� သ.မဟ� လကး�ဖငး ထ�တြသငး�း�ခငး�) ၂၁၃ မပါဝငသပညaးအျhပင ပါ�စပး�ဖငး လငဆကဆး�ခငး�ကသ. ထ�တြသငး�း�ခငး�မပါဝငေးသာ အ�ခာ�ပးစမာ�ကလညး� မကာမေးပ။ ထး�ပစမႈမာ�သည ကာယအေးး�ႏၵပကး�ပာ�ေးစရန ရညရြKeယခကး�ဖငး ေးစားကာ�မႈစသညး ပမေးသ�ငယ ေးသာ း�ပစမႈး�ဖငး ဖး�ထာ�ႏးးငသပည။ လငမယာ�ခငး�မဒမး�ကငးမႈက ခနM�ပပထာ�း�ခငး�သည းႏးးငင�ကာစသ�မ�� ခကမာ�ႏး�ငး ဆန.ကငဘကး�ဖစၿပ� ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ CARSV ကစၥရပ မာ�တြ�င အ�ငး�အကပMfကထပေးစမႈမာ�သည အထ�သ�ဖငး း�ပနား�ဖစေးနသည။
မ�တ&က - း�မနမာႏးငငတြ�င ကာယအေးး�ႏၵပကး�ပာ�ေးစ�ခငး�သည ကာ�ေမရ�ရာကစၥ�ဖစၿပ� အမ�သာ�က အမ�သမ�ကသာ
က�တြလနးႏးင သည။ ၂၁၄ အ�ပစဒဏေးသ�ငယေးသားMညး� ( ေးထာင ၂ းႏး�စခhခငး� သ.မဟ� ဒဏေး*င�ပး�ခငး� သ.မဟ� းႏး�စခလး�) ဤအမႈသKပဒမ ၃၇၅ း�ဖငး ကာတြကယေးပ�ထာ�း�ခငး�မရ�သညးမ ဒမး�မႈ၏ အ�ခာ�ပးစမာ�း�ဖစသပညး ပါ�စပကပ မဒမး�ကငးး�ခငး�၊ အရာဝ��စခခး�ဖငး မဒမး�ကငးး�ခငး� က ကာတြကယေးပ�ထာ�သည။ �ရာ�ဖြစဆရာတြ�င း�ပစမႈေးး�မာကေးသာ လပေးဆာငမႈႏး�ငaးအ� ပဒမ ၃၅၄ ၏ အဓကလအပခကမာ� အသး�း�ပး�ခငး�က သကေးသ�ပႏးးင0မညး�ဖစၿ
ပ� က�တြလန0န ၿခမး�ေးး�ခာကမႈထက အမ�aနတကယ ကငရြငrယမႈပါဝင0သည။ ၂၁၅ စရပငထး�ဥေပဒတြ�င ဤပဒမအတြ�ငး� ေးအာက ါအခ
ကမာ� ပါဝငသပည ဟ ဆး�း�ဖ�သ ည - အမ�သမ�က ဖကး�ခငး� သ.မဟ� နမး�း�ခငး�၊ ၂၁၆ လငမႈဆင0ာ အ�ပအမး�ဖငး ဖမး�
ၽြဆး�ခငး�၂၁၇ းႏး�ငး ၄ းႏး�ပစအပငရြရယ မနး�ေကလ�၏ လငအဂၤးါက ကငရြငrယး�ခငး� ၂၁၈ �.ပါဝငသပည။ ဤ�ပစမႈအတြ�က ေသဘာ�
46
ညခကေးပ�ႏးးင သညး အငရြရယမ�ာ ၁၂ းႏး�စ း�ဖစသပည။ ၂၁၉
ပဒ� ၂၇၇ - ဓမၼတ���ငစြ ဆန႔ကငသငညစြ လငဆ+ကဆမႈ
“အမ�သာ�ႏး�ငးး�ဖစေးစ အမ�သမ�ႏး�ငးး�ဖစေးစ �ရစၦာနးႏး�ငးး�ဖစေးစ ဓမၼတ���ငစြ ဆန႔ကငသငညစြ လငဆ+ကဆမႈက
မမ ေသဘ� ေအလ�ကျပသ”
မ�တ&က - ဓမၼတ���ငစြ ဆန႔ကငသငညစြ လငဆ+ကဆမႈက ထထက.၍ ရ� ငးလငး�စ� အဓပၸ�ကမြယ�ငစြOဆ+ျခငးမရ� ေသ� လညး လပဂၢ လ၏ စအ (အမးသ�း သ႔မဟတ အမးသမး) က ေသဘ�တညမႈရ� လ�ငေတ�င�� လငတျဖငစြOထ+းတြသငးျခငးကသ� ပါဝငသငည။ ၂၂၀ လငတငcဆကဆ ျခငးက ျပစ�ႈအျဖစ သတ��တျခငးသည ကးတြလန&ရသအမးသ�းမ�းအတြတက ေသဘ�တညမႈမရ� ေၾက�ငး သကေသမျပ�ငရန ေၾက�ကမြကရaသျဖငစြ လငအၾကမးဖက�ႈက တOငၾက�းရန အခကအ ခတစရပျဖစသငည။
ပဒ� ၃၆၆ - အမးသမးက အတငးအကပလကကထပ&ငးရန ျပနေပးဆြဆျခငး၊ အဓမေၼခေၚဆ�ငျခငး၊ ျဖ�းေယ�ငးျခငး
“အမ�သမ�က သ၏ ဆႏၵႏး�ငaးဆန.ကင၍ �စ+း�စဥ�က လကထ ပ0န အ�ငး�အကပခငး�ေးစရန ၊ သ.မဟ� လငဆကဆရနး အ�ငး�အကပခငး�ေးစ�ခငး� သ.မဟ� း�ဖာ�ေးယာငး�း�ခငး� း�ပရaနအပတြ�က၊ သ.မဟ� လငဆကဆရနး အ�ငး�အကပခငး�ေးစ�ခငး� သ.မဟ� း�ဖာ�ေးယာငး�း�ခငး� း�ပခရမKက သလ�ကးႏး�ငး ထရညရြKeယခကး�ဖငး း�ပနေးပ�ၽြဆး�ခငး� သ.မဟ� အဓမေ ခေၚဆာငး�ခငး�း�ပသ မK\မဆ။ ဤပဒမတြ�င ပါရ�ေးသာ ၿခမး�ေးး�ခာကေးသာနညး�း�ဖငး သ.မဟ� အာဏာအၽြလသး�မႈး�ဖငး သ.မဟ� မလေပမနလပေးေစသာ အ�ခာ�နညး�း�ဖငး အမ�သမ��စဥ�က အ�ခာ� လပဂၢ လတ စဥ�ႏး�ငး လပငဆကဆရနး အ�ငး�အကပခငး�ေးစ�ခငး� သ.မဟ� း�ဖာ�ေးယာငး�း�ခငး� း�ပခရမKက သလ�ကးႏး�ငးး�ဖစေးစ း�ပခရရန
း�ဖစးႏးးငသKက သလ�ကးႏး�ငးး�ဖစေးစ �စေးနရာမ� အ�ခာ��စေးနရာသ. တြသာ�ရန း�ဖာ�ေးယာငး�သညး မK\မဆ။”
ပဒ� ၅၀၉ - အမးသမး၏ က�ယအေျ�ၵက ေစ�က�းရန ရညတြည�ယေသ� စက�းလး၊ အျပအမ��ငစြ လပေဆ�င�ႈ
“အမးသမး၏ ကာယအေးး�ႏၵက ေးစားကာ�ရန ရညရြKeယ၍ စကာ��ငရြစခနး�ေးး�ပား�ခငး�၊ အသ သ.မဟ� အ�ပအမလပး�ခငး� သ.မဟ� အရာဝ��စခခး�ပ�ခငး�း�ဖစေးစ ထစကာ�လး� သ.မဟ� အသက ၾကာ�ေးစရန ရညရြKeယ၍ သ.မဟ�
ထအ�ပအမ သ.မဟ� အရာဝ�က း�မငေးစရန ရညရြKeယ၍ ထအမ�သမ� �စကပယတ ညး� ရ�ေးနသညးေးနရာသ. က�ေးကားေးသာ မK\မဆ”
ေကလးသငယ��းက လငအၾကမးဖက�ႈ
ဥေပဒအရ မဒမးမႈေျမ�ကျခငး - ပဒမ ၃၇၅ တြ�နငၾကညး0န - မနး�ေကလ�သည အသက ၁၆ းႏး�စေးအာကး�ဖစ ါက လငဆ
ကဆ မႈက ေသဘာ�ညး�ခငး�သည အကး�မဝငေးပ။ ၂၂၁
မ��ခက - ဤအခကသ ည က�တြလနခရသ အမ�သာ�မာ�အတြ�က မပါဝငေးပ။
က�ယအေျ�ၵပကျပ�းေစရန ရညတြည�ယ&ကျဖငစြ ေစ�က�းမႈ - ပဒ� ၃၅၄ တြတင ၾကညစြ.ါ - ဤ�ပစမႈအတြ�က ေသဘာ�ညခကေးပ�ႏးးငသပညး အငရြရယမ�ာ ၁၂ းႏး�စ း�ဖစသပည။
47
ပဒမ ၃၆၆ က - သကငယက စၥ စမေဆ�ငခြငရကျခငး
မK\ညးနညး�း�ဖငးး�ဖစေးစ အသက ၁၈ းႏး�စေးအာက သကငယမနး�ေကလ��စဥ�က ထမနး�ေကလ�က အ�ခာ� လပဂၢ လတ စဥ�ႏး�ငး လငဆကဆရနး အ�ငး�အကပခငး�ေးစ�ခငး� သ.မဟ� း�ဖာ�ေးယာငး�း�ခငး� း�ပခရမKက သလ�ကးႏး�ငးး�ဖစေးစ
း�ပခရရန း�ဖစးႏးးငသKက သလ�ကးႏး�ငးး�ဖစေးစ �စေးနရာမ� အ�ခာ��စေးနရာသ. တြသာ�ရန း�ဖာ�ေးယာငး�သညး မညသမဆ။
ပဒ� ၃၇၂- အ�႐ေယ�ရ�ကေသးသက ျပညစြOတO+နဆ�ကစၥ စသညမ�း အလ႔င�� ေရ�ငးမႈ
ပဒ� ၃၇၃- အ�႐ေယ�ရ�ကေသးသက ျပညစြOတO+နဆ� ကစၥ စသညမ�းအလ႔င�� ဝယ�ႈ
“ း�ပညaးတaနဆာကစၥအလ.င�ာ း�ဖစေးစ၊ �စဥ��စေးယာကေးသာသႏး�ငး မ�ရာ�သ�ဖငး ကာမစပယ�ကေးစရန ကစၥအလ.င�ား�ဖစေးစ၊ ဥေပဒႏး�ငး ဆန.ကငသပညး အကငးေးဖာကး�ပာ�ေးသာ ကစၥအလ.င�ား�ဖစေးစ မK\ညး အသကအ*႐ယ၌မဆ ေးစခငး�ရန ၊ သ.�ညး�မဟ� အသး�း�ပရန အႀကး�ဖငးေးသားMညး�ေးကာငး�၊ အဆပါကစၥ �စခခအလ.င�ာ ထးသေ.စခငး�း�ခငး� ခရမညး�ဖစတန0ာသKက၊ သ.မဟ� ထသ.အသး�း�ပး�ခငး� ခရမညး�ဖစတန0ာသKက သလကးႏး�ငးေးသားMညး�ေးကာငး�၊ အသက ဆယး0�စးႏး�စေးအာက ရ�သအာ� ဝယယ သညး၊ သ.မဟ� င�ာ�ယသညး၊ သ.မဟ� အ�ခာ�နညး�း�ဖငး လက0� ရယသညး မK\မဆ”
ဤပဒမ၏ ရည*႐ယခကအ ရ “ အကငးေးဖာကး�ပာ�ေးသာ ကစၥ” ဟသည “�ရာ�ဝင ထမး�း�မာ�း�ခငး�း�ဖငးေးသားMညး�ေးကာငး�၊ �ရာ�ဝင ထမး�း�မာ�း�ခငး� ေမး�မာကေးသားMညး� သကဆ င0ာ လမ��.၏ မ�႐�ဘာသာ ဥေပဒအရhဖစေးစ၊ ေဓလထး�စအရhဖစေးစ သကဆ ပငသပ �.သည လမ�စၽြကမာ�း�ဖစM�င ထလမ�ႏး�စ+�.၏ မ�႐�ဘာသာ ဥေပဒအရ း�ဖစေးစ၊ ေဓလထး�စအရ း�ဖစေးစ၊ ထမး�း�မာ�း�ခငး� ေးး�မာကသ ကသ. အသအမ��း�ပေးသာ စးဖကး�ခငး�း�ဖငး၊ သ.�ညး�မဟ� ေးႏး�ာစပြငဖ.�ခငး�း�ဖငး ေးသားMညး�ေးကာငး� ေးပါငး�ဖကး�ခငး�မဟ�ေးသာ ကာမစပယ�ကး�ခငး�” က ဆလသည။
ေကလးသငယဥေပဒ ၁၉၉၃၊ ပဒ� ၆၅။ ။အကငစြ��ရတsက ပကျပ�းေစ�ငေသ� အလငပကင လငပကငငရန ေကလးသငယက အလပ&န႔အပျခငး။
ေကလးသငယဥေပဒ ၁၉၉၃၊ ပဒ� ၆၆။ ။ျပညစြOတO+နဆ�လပငနးတြတင လငပကငငရန ေကလးသငယက �ခငစြျပျခငး သ႔မဟတ ေကလးသငယ ညကစညမး ႐ပရ�င၊ ဖြဗဒယ၊ ႐ပျမငသၾက�း၊ ဓါတ.႐ကက cးျခငးတ႔တြတင အသးျပျခငး။
မမအပပထနး�မႈေးအာက0� �စ+း�စေးယာကက း�ပညaးတaနဆာလပငနး�တြ�င လပပကပင0န *ခငးး�ပး�ခငး�၊ ေကလ�သငယက �မငတကာ းႏး�ပ+ကး�ခငး� သ.မဟ� ေကလ�သငယက ညfစညမး�႐ပ0�င၊ ဖြဗဒယ၊ ႐ပး�မငသၾကာ�၊ ဓါ� း႐ကက �း�ခငး��.တြ�င အသး�း�ပး�ခငး��.သည (��ခာ�အရာမာ�အနက) း�ပစမႈေးး�မာကသ ည။
အျခ�းဆက�ပ ျပစ�ႈမ�း
လသတ�ႈ��ငစြ ရ�ဇဝတဒဏထ ကေသ� ေေသစမႈတ႔၏ ရ�ဇသတႀ ကးပစမ�း
ပဒမ ၂၉၉။ ။ရာဇဝ�း�ပစဒဏထ ကေးသာ လေးသမႈ
ပဒမ ၃၀၀။ ။လသ�မႈ
48
ပဒမ ၃၀၁။ ။မမေးေသစရန ႀက*႐ယေးသာသ ေမသဘ အ�ခာ�သ�စဥ�ဥ� ေးသဆး�ေးစသညး ရာဇဝ�း�ပစဒဏထ ကေးသာ လေးသမႈ
ပဒမ ၃၀၄-က။ ။ေးပါ ေးလား�ခငး�း�ဖငးေးေသစမႈ
ပဒမ ၃၁၄။ ။ကယဝန ကေးစရaနအႀကႏး�ငး း�ပေးသာ း�ပလပမႈး�ဖငး ေးေသစ�ခငး�
ကယထ လကေရ�က ကးတြလန�ႈ ရ�ဇသတႀ ကး ပစမ�း
ပဒမ ၃၁၉။ ။နာကငေးစမႈ
ပဒမ ၃၂၀။ ။အ�ပငး�အထန နာကငေးစမႈ (အ�ပငး�အထနနာကငေးစမႈတြ�င (၁) လက သငး�တြကပး�ခငး�၊ (၂) လ၏ မက+�စဖကဖကက အၿမမ�မငေးအာငး�ပး�ခငး�၊ (၃) လ၏ နာ��စဖကဖကက အၿမမၾကာ�ေးအာငး�ပး�ခငး�၊ (၄) ကယM ကအ ဂၤးါ အဆစအမကတ စခခ က�ပပက+�ေးအာင း�ပး�ခငး�၊ (၅) ကယM ကအ ဂၤးါ အဆစအမက �စခခ၏ အငအာ�က ဖကဆ �း�ခငး�။ သ.�ညး�မဟ�း
အၿမခ႕�ေးအာင း�ပး�ခငး�၊ (၆) ဥ�ေးခါငး�ကး�ဖစေးစ၊ မကးႏး�ာကး�ဖစေးစ၊ အၿမ အရပပဆငး�ပကေးအာင း�ပး�ခငး�၊ (၇) အ႐�က သ.မဟ� တြသာ�က က�အက ၽြကေးအာငး�ဖစေးစ၊ �မး�ၽြလေးအာငး�ဖစေးစ း�ပး�ခငး�၊ (၈) အသကက အႏးရာယး�ဖစေးေစအာင၊ သ.�ညး�မဟ� ရကေးပါငးႏး�ပစဆယအတြ�ငး� ကယအ ဂၤးါအ�ပငး�အထန ေးဝဒနာခေရအာင၊ သ.�ညး�မဟ� ရကေးပါငး�ႏး�ပစဆယအတြ�ငး� မမလပေးဆာငၿမ အလပပအကပငတပ.က မလပပကပငးႏးငေးအာင နာကငေးစ�ခငး��. ပါဝငသပည။)
ပဒမ ၃၂၁။ ။မမအလေအလာက နာကငေးစမႈ/ ပဒမ ၃၂၂။ ။မမအလေအလာက အ�ပငး�အထန နာကငေးစမႈ
ပဒမ ၃၂၄။ ။ေးဘ�း�ဖစေးစ��ေးသာ လကနကး�ဖငး၊ သ.�ညး�မဟ� နညး�း�ဖငး မမအလေအလာက နာကငေးစမႈ/ ပဒမ ၃၂၆။ ။။ေးဘ�း�ဖစေးစ��ေးသာ လကနကး�ဖငး၊ သ.�ညး�မဟ� နညး�း�ဖငး မမအလေအလာက အ�ပငး�အထန နာကငေးစမႈ
ပဒမ ၃၂၇။ ။ပစၥညး�က ေးး�ခာကM �နေ.�ာငး�ရနး�ဖစေးစ၊ ဥေပဒႏး�ငး မညေးသာ း�ပလပမႈက း�ပေးစ�ခငး�င�ာ အ�ငး�အဓမ �ပရနး�ဖစေးစ မမအလေအလာက နာကငေးစမႈ
ပဒမ ၃၂၈။ ။း�ပစမႈက�တြလန0န ႀက*႐ယ၍ အဆပ+သKLာ�း�ဖငး နာကငေးစမႈ
ပဒမ ၃၂၉။ ။ပစၥညး�က ေးး�ခာကM �နေ.�ာငး�ရနး�ဖစေးစ၊ ဥေပဒႏး�ငး မညေးသာ း�ပလပမႈက း�ပေးစ�ခငး�င�ာ အ�ငး�အဓမ �ပရနး�ဖစေးစ မမအလေအလာက အ�ပငး�အထန နာကငေးစမႈ
ပဒမ ၃၃၀။ ။ေးး�ခာကM �န.၍ ေးး�ဖာငးခကယ ရနး�ဖစေးစ၊ ပစၥညး�က း�ပနေးပ�ေးအာင အ�ငး�အဓမ း�ပလပ0နး�ဖစေးစ
မမအလေအလာက နာကငေးစမႈ/ ပဒမ ၃၃၁။ ။ေးး�ခာကM �န.၍ ေးး�ဖာငးခကယ ရနး�ဖစေးစ၊ ပစၥညး�က း�ပနေးပ�ေးအာင အ�ငး�အဓမ း�ပလပ0နး�ဖစေးစ မမအလေအလာက အ�ပငး�အထန နာကငေးစမႈ
ပဒမ ၃၃၂။ ။း�ပK\ဝနထမး�အာ� �ာဝနဝ�ရာ�ေးဆာင*႐ကး�ခငး�မ� ဟန.�ာ�ရန မမအလေအလာက နာကငေးစမႈ/ ပဒမ ၃၃၃။ ။း�ပK\.ဝနထမး�အာ� �ာဝနဝ�ရာ�ေးဆာင*႐ကး�ခငး�မ� ဟန.�ာ�ရန မမအလေအလာက အ�ပငး�အထန နာကငေးစမႈ
ပဒမ ၃၃၄။ ။ေးဒါသတြထကေးအာင း�ပမႈေးၾကာငး မမအလေအလာက နာကငေးစမႈ/ ပဒမ ၃၃၅။ ။ေးဒါသတြထကေးအာင း�ပ
49
မႈေးၾကာငး မမအလေအလာက အ�ပငး�အထန နာကငေးစမႈ
ပဒမ ၃၃၆။ ။အ�ခာ�သ၏ အသကက သ.�ညး�မဟ� လးၿခးေးရ�က ေးဘ�း�ဖစေးေစသာ း�ပလပမႈ
ပဒမ ၃၃၇။ ။အ�ခာ�သ၏ အသကက သ.�ညး�မဟ� လးၿခးေးရ�က ေးဘ�း�ဖစေးေစသာ း�ပလပမႈ�စခခက း�ပး�ခငး�း�ဖငး နာကငေးစမႈ/ ပဒမ ၃၃၈။ ။အ�ခာ�သ၏ အသကက သ.�ညး�မဟ� လးၿခးေးရ�က ေးဘ�း�ဖစေးေစသာ း�ပလပမႈ�စခခက း�ပး�ခငး�း�ဖငး အ�ပငး�အထန နာကငေးစမႈ
ပဒမ ၃၅၂။ ။အႀက�အကယေးဒါသတြထကေးအာင း�ပမႈေးၾကာငးမဟ�ဘ အ�ခာ�ေအၾကာငး�ေးၾကာငးး�ဖစေးသာ လကေးရာကမႈအတြ�က သ.�ညး�မဟ� ရာဇဝ� မကငး�ေးသာ အႏးပငအထက း�ပမႈအတြ�က း�ပစဒဏ
ပဒမ ၃၅၃။ ။�ာဝနဝ�ရာ� ေးဆာင*႐ကး�ခငး�မ� း�ပK\.ဝနထမး�က ဟန.�ာ�ရန လကေးရာကမႈ က�တြလနး�ခငး�၊ သ.�ညး�မဟ� ရာဇဝ�မကငး�ေးသာ အႏးပငအထကး�ပမႈက း�ပး�ခငး�
ပဒမ ၃၅၅။ ။အႀက�အကယ ေးဒါသတြထကေးအာင း�ပမႈေးၾကာငးမဟ�ဘ အ�ခာ�ေအၾကာငး�ေးၾကာငး �စဥ��စေးယာကေးသာ သအာ� အရ�ကတ ၽြက အက�နညး� း�ဖစေးစရန အႀကး�ဖငး လကေးရာကမႈ က�တြလနး�ခငး�၊ သ.�ညး�မဟ�
ရာဇဝ�မကငး�ေးသာ အႏးပငအထကး�ပမႈက း�ပး�ခငး�
ပဒမ ၃၅၆။ ။�စဥ��စေးယာကေးသာသ သယယ လာေးသာ ပစၥညး�က ခ�ယရန အာ�ထ�0ာတြ�င လကေးရာကမႈ က�တြလနး�ခငး�၊ သ.�ညး�မဟ� ရာဇဝ�မကငး�ေးသာ အႏးပငအထကး�ပမႈက း�ပး�ခငး�
ပဒမ ၃၅၇။ ။�စဥ��စေးယာကေးသာသက မ�ရာ�ခပေးႏး�ာငထာ�ရန အာ�ထ�0ာတြ�င လကေးရာကမႈက�တြလနး�ခငး�၊ သ.�ညး�မဟ� ရာဇဝ�မကငး�ေးသာ အႏးးငအထကး�ပမႈက း�ပး�ခငး�
ပဒမ ၃၅၈။ ။အႀက�အကယ ေးဒါသတြထကေးအာင း�ပမႈခရ၍ လကေးရာကမႈက�တြလနး�ခငး�၊ သ.�ညး�မဟ� ရာဇဝ�မကငး�ေးသာ အႏးးငအထကး�ပမႈက း�ပး�ခငး�
တရ�းမဝင ဖမးခပထနးသမးျခငး��ငစြ ဆက�ပေသ� ရ�ဇသတႀ ကး ျပ႒�နးခက��း
ပဒမ ၃၄၁။ ။မ�ရာ� ဖမး�ခပထာ�မႈအတြ�က း�ပစဒဏ
ပဒမ ၃၄၂။ ။မ�ရာ� ခပေးႏး�ာငထာ�မႈအတြ�က း�ပစဒဏ (ပဒမ ၃၄၃။ ။သး�ရက သ.�ညး�မဟ� သး�ရကထ က ၍ မ�ရာ�ခပေးႏး�ာငထာ�မႈအတြ�က း�ပစဒဏ။ ပဒမ ၃၄၄။ ။ဆယ0က သ.�ညး�မဟ� ဆယ0ကထ က ၍ မ�ရာ� ခပေးႏး�ာငထာ�မႈအတြ�က း�ပစဒဏ။)
ပဒမ ၃၄၅။ ။တြလကမြ�ခငaးအမန.ထ�ဆ ငးး�ခငး� ခရၿပ�ေးသာသက မ�ရာ�ခပေးႏး�ာငထာ�မႈ
ပဒမ ၃၄၆။ ။လ�႕ဝ�ကမြက+ာ မ�ရာ�ခပေးႏး�ာငထာ�မႈ
ပဒမ ၃၄၇။ ။ပစၥညး�က ေးး�ခာကM �နေ.�ာငး�ရနး�ဖစေးစ၊ ဥေပဒႏး�ငး မညေးသာ း�ပလပမႈက း�ပေးစ�ခငး�င�ာ အ�ငး�အဓမ �ပရန း�ဖစေးစ မ�ရာ�သ�ဖငး ခပေးႏး�ာငထာ�မႈ
ပဒမ ၃၄၈။ ။ေးး�ခာကM �န.၍ ေးး�ဖာငးခကယ ရနး�ဖစေးစ၊ ပစၥညး�က း�ပနေးပ�ေးအာင အ�ငး�အဓမ �ပရနး�ဖစေးစ မ�ရာ�ခပေးႏး�ာငထာ�မႈ
50
လခးမႈ၊ ေတြသးေဆ�ငဆြင�ေခၚမႈ၊ တြကနျပမႈ��ငစြ အ�ငငအထက&ငးေစမႈတ႔��ငစြ ဆက�ပေသ� ရ�ဇသတႀ ကး ျပ႒�နးခက��း
ပဒမ - ၃၆၁။ ဥေပဒႏး�ငaးအည အပပထနး�သထမ� လခ�မႈ (''ေကလ�သငယမာ�ႏး�ငး ဆက+ပမႈ" ေးအာကတြကတ င ၾကညး0န)
ပဒမ - ၃၆၂။ လကေးတြသ�ေးဆာငမႈ ( "မK\မဆ �စဥ��စေးယာကေးယာကေးသာသအာ� �စေးနရာရာမ�တြသာ�ေးစရန အႏးပငအထကး�ပး�ခငး�း�ဖငး အ�ငး�အဓမ �ပလ�င၊ သ.�ညး�မဟ� လ�ညးး�ဖာ�ေးသာနညး�း�ဖငး ေးတြသ�ေးဆာငM�င
ထသသည ေးတြသ�ေးဆာစပြငဆေးခၚသKLည၏။")
ပဒမ - ၃၆၄။ လကသ�0န ခ�ယမႈ သ.�ညး�မဟ� ေးတြသ�ေးဆာစပြငဆေးခၚမႈ
ပဒမ - ၃၆၅။လကလ�႕ဝ�ကမြက+ာမ�ရာ�သ�ဖငး ခပေးႏး�ာငထာ�ရန အႀကး�ဖငးခ �ယမႈ သ.�ညး�မဟ� ေးတြသ�ေးဆာစပြငဆေးခၚမႈ
ပဒမ - ၃၆၆။ အ�ငး�အဓမ ထမး�း�မာ�ေးပ�စာ�ရန စသKr.အတြ�က မနး�မက ခ�ယမႈ၊ သ.�ညး�မဟ� ေးတြသ�ေးဆာစပြငဆေးခၚမႈ၊ သ.�ညး�မဟ� ေးတြသ�ေးဆာငမႈ။ ( အထကေးဖားး�ပပါ လင ငး�ဆင0ာ း�ပစမႈမာ� ေးအာကတြကတ aငၾကညး ါ)
ပဒမ - ၃၆၇။ အ�ပငး�အထန နာကငေးစ�ခငး�၊ တြကးနး�ပး�ခငး� စသKr.က ခေးစရန လကခ�ယမႈ သ.�ညး�မဟ� ေးတြသ�ေးဆာစပြငဆေးခၚမႈ။
ပဒမ - ၃၆၈။ ခ�ယး�ခငး� သ.�ညး�မဟ� ေးတြသ�ေးဆာစပြငဆေးခၚ�ခငး� ခရသက မ�ရာ�သ�ဖငး ဝ�ကသ မး�မႈ၊ သ.�ညး�မဟ� ခပေးႏး�ာငထာ�မႈ။
ပဒမ - ၃၇၀။ �စဥ��စေးယာကေးသာသက ၽြကaနအျhဖစဝယယ မႈ၊ သ.�ညး�မဟ� စမခန.ဖြခမႈ။
ပဒမ - ၃၇၄။ ဥေပဒႏး�ငaးဆန.ကငေးသာ အ�ငး�အဓမ ခငး�ေးစမႈ ("မK\မဆ၊ �စဥ��စေးယာကေးသာသအာ� ထသအလမ�ဘ ဥေပဒႏး�ငး ဆန.ကင၍ အ�ငး�အဓမ ခငး�ေးစလ�င")
ေကလးသငယ��း��ငစြ ဆက�ပ�ႈ
ပဒမ - ၃၁၇။ မဘက၊ သ.�ညး�မဟ� ထနး�သမး�သက အသက ဆယးးႏး�စးႏး�စေးအာက ေကလ�က *စန.ပစး�ခငး�။
ပဒမ - ၃၆၁။ ဥေပဒႏး�ငaးအည အပပထနး�သထမ� လခ�မႈ။ (မK\မဆ၊ ဥေပဒႏး�ငaးအည အပပထနး�သ၏ ထနး�သမး�း�ခငး�မ� အသကဆယးေးလ�ႏး�စေးအာက ေးယာကးာ�ေကလ�က း�ဖစေးစ၊ အသကဆ ယးေးး�ခာကးႏး�စ ေးအာက မနး�ေကလ�က း�ဖစေးစ၊ စ�ေးပါ တြသaပသပကး�ဖစေးစ ထအပပထနး�သက ေသဘာမ�ဘ ေးဆာငယပလ�င သ.�ညး�မဟ� း�ဖာ�ေးယာငး�း�ခငး�အာ�း�ဖငး တြထကတြကသ ာ�ေးစလ�င ထအ*႐ေယမရာကေးသ�သက၊ သ.�ညး�မဟ� စ�ေးပါ တြသaပသပက ဥေပဒႏး�ငaးအည အပပထနး�သထမ� ခ�ယသKLည၏။)
ပဒမ - ၃၆၉။ အသကဆ ယးႏး�စေးအာက ေကလ�၏ ကယမ�ပစၥညး�က ခ�ရaနအႀကး�ဖငး ထေကလ�က ခ�ယမႈ၊ သ.�ညး�မဟ� ေးတြသ�ေးဆာစပြငဆေးခၚမႈ။
51
အတငးအဓမၼ ကယဝန�က&ျခငး သ႔တညးမဟတ ပကေစျခငး
ပဒမ - ၃၁၃။ ကယဝနေးဆာငမနး�မက ေသဘာမ�ဘ ကယဝနကပ ပကေးစ�ခငး�။
ပဒမ - ၃၁၅။ ေကလ�အရ�င ေး*မ�*ဖာ�း�ခငး�က �ာ�ဆ�ရန အႀကး�ဖငးေးသားMညး�ေးကာငး�၊ ေး*မ�ၿပ�ေးနာကေးေသစရန အႀကး�ဖငးေးသားMညး�ေးကာငး� း�ပလပမႈ�စခခက း�ပး�ခငး�။
ပဒမ - ၃၁၆။ ကယဝနေးဆာငအမ�သမ�က ေးေသစ�န0ာသKက သလကးႏး�ငး လႈပ0�ာ�ေးသာ ကယဝန0� အမဝမး�တြ�ငး�ေကလ�က ေးေသစ�ခငး�။
ပဒမ - ၄၉၇။ မယာ�ခ�မႈ (အ�ခာ�သ၏ ဇန�က လငး�ဖစသပ ေသဘာမ�ဘေးသားMညး�ေးကာငး�၊ အလ�ရာေးရာကး�ခငး� မရ�ဘေးသားMညး�ေးကာငး� ကာမစပယ�ကး�ခငး�း�ပရာ၌ မဒမး�မႈေမး�မာကM �င ထသ.က�တြလaနသပသည မယာ�ခ�မႈ က�တြလaနသပည မည၏။ ထဇန�း�ဖစသပက အာ�ေးပ�ကညသအ�ဖစး�ဖငး း�ပစဒဏမထကေးစရ။)
ပဒမ - ၄၉၈။ ရာဇဝ�မကငး�ေးသာ အႀကႏး�ငး အမေးထာငသKအမ�သမ�က း�ဖာ�ေးယာငး�း�ခငး�း�ဖငး တြထကတြကသ ာ�ေးစ�ခငး�၊ သ.�ညး�မဟ� ေးဆာငယပတြသာ�း�ခငး�၊ သ.�ညး�မဟ� �ာ�ဆ�း�ခငး�။
ဘ�သ�ေရး��ငစြ ဆက�ပ�ႈ
ပဒမ - ၂၉၅ (က)။ လ�စမ ��စ+ာ�က�တြကယသ ညး ဘာသာ သာသနာက း�ဖစေးစ၊ ဘာသာ သာသနာေးရ� ယးၾကKLႈက း�ဖစေးစ၊ ေးစားကာ�း�ခငး�း�ဖငး ထလ�စ+ာ�၏ က�တြကယ0ာ ဘာသာေးရ�စ�ဓါ�က နာၾကဥး�ေးစရန ႀက*႐ယ၍ မသမာစ�း�ဖငး �မငက�တြလနေးသာ း�ပလပမႈမာ�။
ပဒမ - ၂၉၈။ ဘာသာေးရ� စ�က နာေးစရန �မငႀက*႐ယ၍၊ စကာ�စသKLာ�က ေးး�ပာဆး�ခငး�။
ရ�ဇဝတ�ကငးေသ� ေျခ�ကလ �န႔မႈ
ပဒမ - ၅၀၆။ ရာဇဝ�မကငး�ေးသာ ေးး�ခာကM �န.မႈအတြ�က း�ပစဒဏ။ အကယ၍ ၿခမး�ေးး�ခာကး�ခငး�သည ေးေသစ�ခငး� သ.မဟ� အ�ပငး�အထနနာကငေးစ�ခငး� စသKr.က း�ဖစေးစလ�င။ (ပဒမ - ၅၀၃။ “မK\မဆ၊ ��ခာ�သ�စဥ��စေးယာက၏ ကယက ေးသားMညး�ေးကာငး�၊ ဂေဏသ ရကေးသားMညး�ေးကာငး�၊ ပစၥညး�ကေးသားMညး�ေးကာငး�၊ ထအ�ခာ�သက အက�လလာ�ေးသာသ၏ ကယက ေးသားMညး�ေးကာငး�၊ ဂေဏသ ရကေးသားMညး�ေးကာငး� နစနာေးစမKဟ ၿခမး�ေးး�ခာက0ာတြ�င၊ ထၿခမး�ေးး�ခာကး�ခငး�သည ထသအာ� ထ�M န.�ခငး� း�ဖစေးစရန အႀကး�ဖငး ၿခမး�ေးး�ခာကး�ခငး�း�ဖစM�င၊ သ.�ညး�မဟ� ၿခမး�ေးး�ခာကသ ညaးအ�ငး� း�ပလပခရမKက ေးရ�ာင0�ာ�ႏးင0န ေအၾကာငး�အ�ဖစး�ဖငး
ဥေပဒအရ း�ပလပ0န �ာဝနမရ�ေးသာ း�ပလပမႈက ထသအာ� း�ပေးစရန အႀကး�ဖငးေးသားMညး�ေးကာငး�၊ ဥေပဒအရ း�ပလပ ငရြငခငး0�ေးသာ း�ပလပမႈက ထသအာ� မ�ပမလပ ကတြကက ကေးစရန အႀကး�ဖငးေးသားMညး�ေးကာငး� ၿခမး�ေးး�ခာကး�ခငး�း�ဖစM�င၊ ထးသသည ရာဇဝ�မကငး�ေးသာ ေးး�ခာကM �န.မႈက က�တြလaနသပည မည၏။”)
ဇယ�း ၆။ ပမ�နရ�ေေနသ� ရ�ဇဝတ�ႈမ�းက အသးျပမႈအ�းနညးျခငး
52
လကနကက င ပဋပကၡႏး�ငး ဆက+ပ၍ က�တြလaနသပည း�ဖစေးစ (စစ0ာဇဝ�မႈမာ� း�ဖစM�င)၊ ပ႕ႏး�ေ.သာ သ.မဟ� စနေစကသာ အရပပသာ�လထက �က႐က �ကခကမႈႏး�ငး ဆက+ပေးနသည သ.မဟ� �စ+�တ စ ငး� း�ဖစေးနသည း�ဖစေးစ (လသာ�ခငး� K�ာ�ာေးထာကထ ာ�မႈဆင0ာ ရာဇဝ�မႈမာ� း�ဖစM�င)၊ �ငး�ရငး�သာ��စ+၊ ဘာသာေးရ��စခ၊ လမ� သ.မဟ� မ�ႏ*းယ+�စခလး� သ.မဟ� �စ+�တ စ ငး�က ဖကဆ �ရန ရည*႐ယ၍ က�တြလaနသပည း�ဖစေးစ (လမ��နး� သ�း�ဖ�မႈ း�ဖစM�င) း�မနမာႏးငငဥေပဒအရ လကခထာ�ေးသာ လငအၾကမး�ဖကမႈေအး�မာကအ hမာ�သည းႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈမာ�း�ဖစသပည။ သေ.သားMညး� အထကတြကတ င ရ�ငး�း�ပခသညaးအ�ငး� အကယ၍ း�ပညရြKrငး�ဥေပဒအရ ေးနာကေးၾကာငး�း�ပန အက�သကေးရာကမႈး�ဖငး ၎ႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈ�.က း�ပစမႈအ�ဖစ ��ကက ဥေပဒသ�မ��း�ခငး� မရ�လ�င ၎ႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈမာ�က �ရာ�ဖြစဆးး�ခငး�သည း�မနမာႏးငငတြ�င မ�ဖစးႏးငေးပ။ ၎သည ေအၾကာငး�အမ�မ�ေးၾကာငး ခကခသည။
ေးရ��ဥ�*စာ း�မနမာႏးငငဥေပဒအရ ရာဇဝ�မႈေအး�မာကအ hမာ�၏ အဓပၸာကမြယဖငaးဆခကသ ည းႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈ ဥေပဒအရ လကခထာ�ေးသာ အဓပၸာကမြယဖငaးဆခကမာ�ႏး�ငး အညမဟ�ေးပ။ ဥပမာအာ�း�ဖငး း�မနမာႏးငငဥေပဒတြ�င က�တြလaနသပသည အမ�သာ�း�ဖစၿပ� ဓါ�စာခသည အမ�သမ�း�ဖစမ�သာ မဒမး�မႈက က�တြလနးႏးငၿပ� မလငအဂၤးါက ဖလငအဂၤးါ ထ�တြသငး�း�ခငး�ကသာ ရKညႊနး�သည။ ဤအတြလaနကပဥး�ေးး�မာငး�ေးသာ အဓပၸာကမြယဖငaးဆခကသ ည းႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈ ဥေပဒပါ မဒမး�မႈ၏ အဓပၸာကမြယဖငaးဆခကမ� ေးတြသဖK\ည။ (ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆင0ာ းႏးးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�၊ စာမကးႏး�ာ ၄၄ တြ�င ၾကညး ါ)၂၂၂ ထေ.ၾကာငး မဒမး�မႈက လသာ�ခငး� K�ာ�ာေးထာကထ ာ�မႈဆင0ာ ရာဇဝ�မႈ သ.မဟ� စစ0ာဇဝ�မႈ�.၏ ဖး�တြကယေးေနသာ ေအၾကာငး�ရပပတစခအ�ဖစ သ�မ��မညး အကဥေပဒ�စ0ပပသပည း�မန မာႏးငင ဥေပဒပါ မဒမး�မႈကသ. မၽြလေမရ�ာငသာေးသာ အတြသaငအျhပငမhဖေစ0ပ။
ဒ�ယေအနျဖငး း�မနမာႏးငင ဥေပဒရ� သာမနMင ငး�ဆင0ာ ရာဇဝ�မႈမာ�သည ၎�ပစမႈမာ�က က�တြလနေးစသညး �ေကသာ ဆက+ပ+ဥး�စာ�ရမညး ေအၾကာငး�အရာမာ�က အသအမ��မhပေးပ။ ဥပမာအာ�း�ဖငး စစ0ာဇဝ�မႈမာ�ႏး�ငး ဆက+ပ၍ လကနကက င ပဋပကၡ၏ ဆက+ပ+ဥး�စာ�ရမညး ေအၾကာငး�အရာမာ� သ.�ညး�မဟ�၊ လသာ�ခငး� K�ာ�ာေးထာကထ ာ�မႈဆင0ာ ရာဇဝ�မႈႏး�ငး ဆက+ပပသညး ပ႕ႏး�ေ.သာ သ.မဟ� စနေစကသာ အရပပသာ�လထက �က႐ကတ ကခကမႈမာ� �ဖစၾကသည။ႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈမာ�ႏး�ငး သာမန ရာဇဝ�မႈမာ�သည သဘာဝအာ�း�ဖငး မ�႐းမ�သာမက မ�ညေးသာ �နဖ �မာ�ကလညး� ကာတြကယေးသာေးၾကာငး ဤသKL�ာ
ခကခ ေးလသည။၂၂၃ ဤသ.�ဖငး ပဋပကၡႏး�ငး0က+ကယ �မာမႈဆင0ာလငအၾကမး�ဖကမႈက းႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈအ�ဖစ �ရာ�ဖြစး�ခငး�သKEညး� “သ�မ��ထ ာ�ေးသာ လ.အဖြဖ.အစညး��စခမ�သာ မဟ�ဘ လေ.လာက�စခလး�ေအပၚ ေအး�ခခေကသာ �နဖ ��စခ
က ခ�ေးဖာက ထာ�ေးသာ အကရ႕ခရသညး လပေးဆာငမႈအထတြ�င အဝငရြငကပငက ရ�ေးနသည။”၂၂၄ သာမန0ာဇဝ�မႈမာ�အ�ဖစ ၎ရာဇဝ�မႈမာ�က �ရာ�ဖြစး�ခငး�သKeာဇဝ�မႈမာ�၏ ေးလ�နကမႈက အသအမ��း�ပရန ပကတြကက ကၿပ� ၎�.သည မဝါဒ�စခ၏ အစ�အ ပငး�အ�ဖစ က�တြလနခရကာ ၎ရာဇဝ�မႈမာ�ႏး�ငး ��ခာ� ဆက+ပေးေနသာ းႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈမာ�အၾကာ� ခ�ဆ ကမႈက အသအမ��း�ပရန ပကတြကက ကသ ည။ ထ.အ�ပင ရာဇဝ�မႈမာ� တြကaပကေးရ�လမး�ေးၾကာငး�၏ ထပ ငး�ရ� စနယာ အရာရ�မာ�ႏး�ငး ခ�ဆ က0န ပမခကခေးစသည။၂၂၅ ဤသKက ပမ ကယး�ပနေ.သာ း�ပး�ပငေးး�ပာငး�လမႈအတြ�က အ*ခငaးအလမး�မာ� ၽြလေးခားး�ခငး�း�ဖငး အနာဂ�
ရာဇဝ�မႈမာ�က ကာတြကယ0န ပမခကခေးစသည။၂၂၆
၂။ တ�ဝနယငcမႈနညးလမးမ�း
ရာဇသ�ႀ က�က ပဋပကၡႏး�ငး0က+ကယ �မာမႈဆင0ာလငအၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး ဆက+ပေးသာ ဆင*း ာ�း�ပစဒဏ အဓကပးစႏး�စခက း�ပ႒ာနး� ထာ�သည။ ၎�.မ�ာ (၁)အာ�ေးပ�ကညး�ခငး�၊ (၂)ပ�ေးပါငး�ႀကစညး�ပလပး�ခငး� း�ပစဒဏတ .�ဖစၾကသည။ ပ�ေးပါ
53
ငး�ႀကစညး�ပလပး�ခငး�အတြ�က ရာဇသ�ႀ က�က အကး�း�ဝငေးသာ သ�း�ခာ�လပပထး�လပနညး� သး�ခက အသး�း�ပထာ�သည။ ပထမအာ�း�ဖငး ပဒမ - ၃၄ ပါ �ညေးသာ ရည*႐ယ ခက အယအဆက အဖြဖ.အစညး�ထမ� �စဥ�ဥ�က က�တြလaနသပညး း�ပစမႈ�စခခအတြ�က ၎�ည*စာ ရည*႐ယေးသာ နယ ယအ တြ�ငး�ရ� အဖြဖ.အစညး�၏ အဖြဖ.ဝငအာ�လး�ေအပၚ း�ပစဒဏ ေကရာကေးစသည။ ဒ�ယအာ�း�ဖငး ‘ဆက+ပေးသာ အာ�ေးပ�ကညး�ခငး�’ း�ပ႒ာနး�ခကမာ�က အာ�ေးပ�ကညသ၏ း�ပစဒဏက အာ�ေးပ�ကညး�ခငး�၏ း�ဖစMာႏးငေးသာ ေးနာကဆ ကကြကတ ဆင0ာ း�ပစမႈမာ�က (ပဒမ ၁၁၁)အရ၊ သ.မဟ� အာ�ေးပ�ကညသက း�ဖစMာႏးငေးသာ အလာ�အလာရ�သKက သရ�သညး း�ပစမႈမာ�က (ပဒမ ၁၁၃)အရ ကညေးသာ း�ပစမႈထကေးကာ*နးMန၍ ကယး�ပနေ.စသည။ ��ယအာ�း�ဖငး ပဒမ ၁၄၉ ပါ ‘�ညေးသာ ရည*႐ယခက’ဟေးသာ လ�ည*aးကကသည �ရာ�မဝင+ေးဝ�မႈ�စခ၏ (ေအး�ခခအာ�း�ဖငး ၅ ေးယာက သ.မဟ� ပမေးသာ စေးပါငး�ရာဇဝ�အ ဖြဖ.) အဖြဖ.ဝငအာ�လး�က ဘးရာဇဝ�0ညရြKeယခကဆ င0ာ �ရာ�ဖြစး�ခငး�၌ မK\ညaးအရာ
မ� မ�ပလပး�ခငး�အတြ�က း�ပစဒဏသ �မ��ထ ာ�သည။၂၂၇ �စမ �ထက ေးသာ ပ�ေးပါငး�ႀကစညး�ပလပး�ခငး�က သ�း�ခာ� အခကအ
လက �စ+က ကငaးသး�ေးပမည။၂၂၈
တ�ဝနယငcမႈနညးလမးမ�း
သကဆ ငသငညစြ ပဒ�မ�း ေဖ�ျပခက
အ�းေပးကညျခငး
(ေအထ�ကအ ပစြေပးျခငး၊ အ�းေပးကညျခငး��ငစြ ျမ�တြဆယျခငး/ဆြဆေဆ�ငျခငးတ႔��ငစြ အလ�းတသည။ တြသယဝက၍ ျပငဆငျခငး��ငစြ အမန႔ေပးျခငးတ႔ကလညး ယဆသည။)
၁၀၇ (အဓပၸ�ကမြယ�ငစြဆခက)၊ ၁၀၈
(ဗဟသတ သ႔မ ဟတ ရည�႐ယ&က)၊ ၁၀၉ (
အဓက ျပစ�ႈကစြ သ႔ ျပစဒဏက ခ
ေစျခငး) ၊ ၁၁၄ (ကယ တငရ� ေနျခငးက
အဓက ကးတြလOနသငc ျဖစေစ ျခငး)၊ ၁၁၅ (ရ�ဇဝတ�ႈ က မကးတြလန&ေသ� လညး ျပစဒဏ&မ�တ ျခငး)၊ ၁၁၆ ( အ�းေပး ကညသသည ျပ
“ �စ+း�စခး�ပလပး�ခငး�က အာ�ေးပ�ကညသဟသည-
ပထမေအနျဖငး- �စ+း�စေးယာကက ၎အရာအာ�း�ပလပ0န လႈးေးဆားသည။
သ.မဟ�ဒ�ယေအနျဖငး- အကယ၍ လ�႕ဝ�က �ေးပါငး�ႀကစKFက �စခခက လကနာ
ေးဆာင*႐ကး�ခငး�ႏး�ငး ၎အရာက း�ပလပ0န အလး.င�ာ လပေးဆာငး�ခငး� သ.မဟ� �ရာ�မဝင ထမခaနထာ�း�ခငး� း�ဖငရြစ ာ�လ�င ၎အရာက း�ပလပး�ခငး�အတြ�က �စေးယာက သ.မဟ� ပမေးသာ ပဂၢ လမာ�၊ သ.မဟ� လ�႕ဝ�က �ေးပါငး�ႀကစKFက ါ ပဂၢ လးႏး�ငး သကဆ ငမႈရ�သည။ သ.မဟ�
��ယေအနျဖငး- ၎အရာက း�ပလပ0ာတြ�င လပေးဆာငခကအ ာ�း�ဖငး သ.မဟ� �ရာ�မဝင ထမခaနထာ�း�ခငး�အာ�း�ဖငး ရည*႐ယခက0�ရ� ကညေးပ�သည။”
မ�တ&က။။ ထပဂၢ ကတြလတ င အာ�ေးပ�ကညသအ�ဖစ �ညေးသာရည*႐ယခက သ.မဟ� သရ�း�ခငး�ရ�ရမည (ပဒမ၁၀၈) း�ဖစၿပ� အာ�ေးပ�ကညသသည သ သ.မဟ� သမက�တြလaနသKဟ *စစပြပ+ခေရသာ း�ပစမႈတြ�င ပါဝငသပညး အခကအ လကမာ�က သရ�ၿပ�း�ဖစသKဟ သကေးသ�ပရမKL�ာ ေအ�ားအသငး0�ငး�လငး�သည။၂၂၉
အကယ၍ အာ�ေးပ�ကညသသည း�ပစမႈက�တြလန0ာတြ�င0�ေးနခလ�င၎က း�ပစမႈ က�တြလaနသပည ဟသ�မ��ၿပ� အာ�ေးပ�ကညသအ�ဖစမ��ယ လမးမKLဟ�ေးပ။ (ပဒမ ၁၁၄)
54
စ�ႈ ကးတြလနျခငးက တ�းဆးရOနတ�ဝနရ� ေသ� ျပညသc႔ ဝနထမး ျဖစလ�င ေပးရမညစြ ျပစဒဏ)၊ ၁၁၉ ( ျပစ�ႈ ကးတြလနရန စစဥ&က က ျပညသ႔ဝနထမးက ထမ& Oနထ�းျခငး)
ပးေပါငးႀကစညလပေဆ�င�ႈ
(ပးေပါငး ကးတြလနျခငး��ငစြ
ရည�႐ယ&ကတ cလပေဆ�င�ႈတ႔��ငစြ
အလ�းတသည။
ပးေပါငးအ�းေပးကညျခငးကလညး တြသယဝကေသ� ကးတြလနျခငး��ငစြ
အမနေ႔ပးျခငးဟ ယဆသည။
အဓကရည�႐ယျခငး။ ။ ၃၄၊ ၃၅
ပးေပါငး အ�းေပး ကညျခငး။ ။ ၁၁၀၊ ၁၁၁၊ ၁၁၂၊ ၁၁၃
တရ�းမဝင စေဝးစဥ အတြတငး ရည�႐ယ&က တျခငး။ ။ ၁၄၉
�ညေးသာ ရည*႐ယခက“၃၄။ ။ ရာဇဝ�မႈ�စခက လမာ�*စာက အာ�လး�၏ �ညေးသာ ရည*႐ယခက၏
လႈးေ.ဆားမႈေးၾကာငး က�တြလနေးသာအခါ ၎လမာ�မ� �စေးယာက+သည ၎ရာဇဝ� မႈက မမ�စေးယာကတ ညး� က�တြလaနသကသ. ၎ရာဇဝ�မႈအတြ�က �ညေးသာ း�ပစဒဏက ခယရန �ာဝန0�သည။”
မ�တ&က။ ။ ရည*႐ယခကသ ည “�ည”၂၃၀ ရမည။ ႀက�ငး�ပငဆပငထာ�ေးသာ အစ အစဥ၊ ေးရ�ေ႕း�ပ�ေသဘာ�ညမႈႏး�ငး ေးရ�ေ႕း�ပ�အစညး�ေအဝ� ( �ညေးသာ သ�း�ခာ�ေးဆာင ငရြရကသ ညး ရည*႐ယခကမာ�မ�သာမဟ�ဘ ) ရ�ရမည။ ရည*႐ယခကသ ည း�ပစမႈ က�တြလန0န း�ဖစ0မည။၂၃၁
၃၅။။ မK\ညaးအခါမဆ း�ပစမႈေးး�မာကေးၾကာငး� သရ�း�ခငး� သ.မဟ�
ရည*႐ယး�ခငး�း�ဖငး ေအၾကာငး�း�ပခက0�ရ� က�တြလနမ�သာ း�ပစမႈေးး�မာကေးသာ လပ0ပပတစခက လမာ�*စာက က�တြလနေးသာအခါ ၎လပ0ငရြပrင ထသေ.သာ သရ�း�ခငး� သ.မဟ� ရည*႐ယး�ခငး�း�ဖငး ပါဝငခေးသာ ၎လမာ�ထမ� �စေးယာက+သည ၎လပ0ပပကပ မမ�စေးယာကတ ညး� က�တြလaနသကသ.၎လပ0ပပအပတြ�ကတ ညေးသာ း�ပစဒဏက ခယရaနတာဝန0�သည။”
အာ�ေးပ�ကညး�ခငး�“ ၁၁၁။ ။ လပ0ပပတစခက အာ�ေးပ�ကညရာတြ�င ၽြကး�ပာ�ေးသာ လပ0ပပက း�ဖစေးး�
မာက တြသာ�ေးသာအခါ အာ�ေးပ�ကညသသည း�ဖစေးး�မာကတြကသ ာ�ေးသာ လပ0ပပအပတြ�က �ည ေးသာ း�ပစဒဏက ခယရန �ာဝန0�ၿပ� ၎လပ0ပပကပ �က႐က
အာ�ေးပ�ကညသကသ. �ညေးသာ း�ပစဒဏ မာဏက ခယရမည။
၁၁၃။ ။အာ�ေးပ�ကညသက အက�သကေးရာကမႈ �စခး�ဖစေးစရန ႀက*႐ယM က း�ပလပ မႈ�စခက အာ�ေးပ�ကညရာ၌ ထအာ�ေးပ�ကညမႈေးၾကာငး
55
မမ၌ �ာဝနမကငး�း�ဖစသပညး း�ပလပမႈ�စခသည မမႀက*႐ယသ ညaးအ�ငး� မဟ�ေးသာ အ�ခာ�အက�သကေးရာက မႈ�စခက း�ဖစေးစရာ၌ အာ�ေးပ�ကညး�ခငး�ခေရသာ း�ပလပမႈေးၾကာငး ထအ�ခာ� အက� သကေးရာကမႈ ေးပေၚပါကတ နး0ာသKက အာ�ေးပ�ကညသက သလ�င ထအာ�ေးပ�ကည သသည ထအ�ခာ� အက�သကေးရာကမႈအတြ�က ႀက*႐ယ၍ အာ�ေးပ�ကညဘသကသ. ထပတပထပမ� �ာဝန0�သည။”
ဘးရည*႐ယခက“၁၄၉။ ဥေပဒႏး�ငး ဆန.ကငေးသာ အစေအဝ�တြ�င ပါဝငသပ�စဥ�ဥ�က ထ
အစေအဝ�၏ �ေးသာရည*႐ယခကအ �ငး� ေးဆာင*႐က0ာ၌ း�ပစမႈ�စခက က�တြလနနM�င၊ သ.�ညး� မဟ� ထးသ.�ေးသာရည*႐ယခကအ �ငး� ေးဆာင*႐က0ာ၌ က�တြလaနတfန0ာသKဟ ထအစေအဝ�၌ ပါဝငသပမာ�က သေးသာ း�ပစမႈက က�တြလနနM�င၊ ထး�ပစမႈက က�တြလန+ဥ က ထအစေအဝ�တြ�င ပါဝငေးသာ သ�ငး�သည ထး�ပစမႈအတြ�က အ�ပစ0�သည။”
၎အ�ပင းႏး�စေးယာက သ.မဟ� းႏး�စေးယာကထ က ပမေးသာ လမာ�က ဥေပဒခ�ေးဖာကေးသာ ပ�ေးပါငး�ႀကစKLႈ း�ဖစေးး�မာကသ Kထ �ရာ�မဝင လပ0ပပတစခက း�ပလပ0န ေသဘာ�သည ဆေးသာ ေးနရာ၌ ၎ေသဘာ�ညမႈသKပင း�ပစမႈ�စခး�ဖ
ပစသပည။၂၃၂ အနညး�ဆး� အဖြဖ.ထမ� �စေးယာကက အစအစဥက ေးဆာင*႐ကး�ခငး�ရ� လပ0ပပတစခက း�ပလပမ�သာလ�င ဤသKက း�
ပစမႈ း�ဖစေးး�မာကေးစလမးမည။၂၃၃
မ�တ&က။ ။ း�မနမာႏးငင အမ�သာ�ဥေပဒႏး�ငး းႏးငင�ကာ ရာဇဝ�မႈဥေပဒအၾကာ� အဓက တြကာဟခကသ ည ခငး�ေးစ�ခငး�ႏး�ငး အမနေ.ပ�း�ခငး�၊ သ.မဟ� အထေကမ�ပ�ေးသာ �ာဝနတပ.အတြ�က ေးခါငး�ေးဆာင ငး� ကစၥမာ�ႏး�ငး ဆက+ပေးနသည။ အခငး�း�ဖစ0ာ ေးနရာမာ�တြ�င ရ�ေးနမည မဟ�ေးသာ (စစဘက) �ပမ��မာ� သ.မဟ� (စစဘကမဟ�၊ ဆလသKL�ာ အရပပဘက) အထကလႀက�မာ�အပါအဝင ေးခါငး�ေးဆာင ငး� ေးနရာမာ�ရ� ပဂၢ လမာ�ႏး�ငး ရပငဆပင၍ း�ပစမႈဆင0ာ�ာဝနမာ�က ေးဆာင*႐က0ာေးသာအခါ း�မနမာႏးငငရ�လကေးတြ�.လပေးဆာငသပမာ�သည အာ�ေးပ�ကညး�ခငး�၊ ပ�ေးပါငး�အာ�ေးပ�ကညး�ခငး� သ.မဟ�
လ�႕ဝ�က �ေးပါငး�ႀကစညး�ခငး��.က အသး�း�ပး�ခငး�အာ� သး�သပဆငး�ခင0မည း�ဖစသပည။
၃။ ရ�ဇဝတ�ႈဆငရ� တ�ဝနယငcမႈက ဖယရ��းေေနသ� က�တြကယ�ႈမ�း၊ ဆငေျခမ�း��ငစြ အျခ�း ေန�ကကြကက ယ
ေအၾက�ငးရငးမ�း
းႏးငင�ကာ ဥေပဒရ� ကာတြကယမႈမာ�သည ကဥး�ေးး�မာငး�*စာ အဓပၸာကမြယဖငaးဆထာ�သည။ ( ဥပမာ- းႏးငင�ကာ ရာဇဝ� �ရာ�႐း� ေးရာမစာခပ အပစပြဒခ ၃၁ က ၾကညး ါ။ သေ.သား းႏးငင�ကာ ရာဇဝ�တ ရာ�႐း� ဥေပဒသည ေအေတြထတြထ
းႏးငင�ကာ ဥေပဒႏး�ငး ဤဥေပဒနယ ယ0� လကၡဏာ တြသငး�ပင မာ�ေအပၚ ��ခာ�ႏးငင�ကာ စရင ငရြငခငး ဥေပဒ�.မ� ၽြကး�ပာ�ႏးပငသပည။)
း�မနမာႏးငငဥေပဒအရ ေအေတြထတြထကာတြကယမႈမာ�ႏး�ငး ဆငေးး�ခမာ� အနညး�အကဥး�သည ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ း�ပစမႈမာ�ႏး�ငး ဆက+ပမညး
အလာ�အလာ ရ�သည။ (သ.မဟ� အနညး�ဆး� အမႈး�ဖ
56
စ+ဥအတြ�ငး� ေးဖားထ� လာႏးပငသပည။) သကေးသခဥေပဒအရ
အ*စစပြပ+ခရသသည ေးခပခကက သကေးသ�ပ�ခငး� သ.မဟ� း�ဖစးႏးငေးး�ခမာ�၏ ဟနးခေကအ ပၚ တြလ�ၿငမး�*ခငး ရh
ခငး��.၏ ဝနထပပဝန �က ေးခါငး�ခရသည။၂၃၄ ၎တြ�င-
ၿခမးေျခ�ကအ ကပက ငငျခငး။ ။ လသ�မႈႏး�ငး ေးသဒဏ ထကေးသာ းႏးငငေး�ား ပaနကfနမႈ�.မ��စ ါ� း�ပစမႈ�စခခက း�ပရနး�ငငး�ဆနM�င ေးေသဘ�ဆကမKဟ စ�ရငရြမဖယ0ာ ယ�ရ�ေးလာကေးအာင ၿခမး�ေးး�ခာကခရသ�ဖငး း�ပရလ�င၊ ထးး�ပရသ၏ း�ပလပမႈသည း�ပစမႈေမး�မာကေးပ။ သ.ရာတြ�င ထးသသည ထးၿခမး�ေးး�ခာကခရသညး ေအး�ခသ. မမ အလ ေအလာကေးသားMညး�ေးကာငး�၊ ေးေသဘ�ဆကမKဟ စ�ရငရြမဖယ0ာ ယ�မရ�ဘေးသားMညး�ေးကာငး� ေးရာက0�း�ခငး� မ�ဖစခေးစေရပ။ (ပဒမ ၉၄)
လအပ&က။ ။ “ ေးဘ�အႏးရာယ း�ဖစေးစ�န0ာသKဟ သလကးႏး�ငး း�ပေးစကာမ၊ လကယသ .�ဖစေးစ၊ ပစၥညး�မာ� သ.�ဖစေးစ၊ ေကရာကမညး အ�ခာ�ေးဘ�အႏးရာယက �ာ�ဆ� ရန အလ.င�ာ၊ သ.�ညး�မဟ� လႊးဖယ0န အလ.င�ာ ရာဇဝ� မကငး�ေးသာ အႀကမရ�ဘ ေသဘာ႐�း�ဖငး း�ပး�ခငး�သည း�ပစမႈေမး�မာကေးပ။” (ပဒမ- ၈၁)
စတေပါ စြတြသပျခငး။ ။ “ စ�ေးပါ တြသပး�ခငး�ေးၾကာငး း�ပစဥအခါက မမ၏ း�ပလပမႈသည မK\.ေသဘာ ရ�သKကလညး� ေးကာငး�၊ ေမ�ားမမ�aနသKက လညး�ေးကာငး�၊ ဥေပဒႏး�ငး ဆနကပfငသKက လညး�ေးကာငး� မသႏးငေးသာသ၏ း�ပလပမႈသည း�ပစမႈ ေမး�မာကေးပ။” (ပဒမ- ၈၄)
မးယစေစတတေသ�အရ�။ ။ “ မမမသဘ သ.မဟ� အလမ�ဘ သ�ပါ�က �ကေးကတြY�း�ခငး�ေးၾကာငး မ�ယစ သ�ဖငး း�ပစဥအခါက မမ၏ း�ပ
လပမႈသည မK\. ေသဘာရ�သKကေးသားMညး�ေးကာငး�၊ ေမ�ားမမ�aနသပည ကလညး�ေးကာငး�၊ ဥေပဒႏး�ငး
ဆန.ကငသKကလညး�ေးကာငး� မသႏးငေးသာ သ၏ း�ပလပမႈသည း�ပစမႈေမး�မာကေးပ။” (ပဒမ- ၈၅)။ အကယ၍ အလမ� �ကေးကတြY�း�ခငး�ေးၾကာငး မဟ�ဘ မ�ယစေးနျခငး�း�ဖစM�င မမ�ယစခပငကပင ရည*႐ယခကရ�၍ း�ပဘသကသ. း�ပစဒဏ+ရငး�ခငး� ခထကေးစရမ
ည။၂၃၅
ထး.အ�ပင စစဘကးႏး�ငး ရဘက ပဂၢ လမာ� ပါဝငေးသာ း�ပK\. ဝနထမး�မာ�က သ�သ �မ��မ��း�ဖစသပညး ကာတြကယမႈမာ�က ေးပ�ထာ�သည။ ရာဇသ�ႀ က�၏ ပဒမ- ၇၆ တြ�င “ ဥေပဒအရ း�ပလပ0န �ာဝန0�သက လညး�ေးကာငး�၊ ဥေပဒက အယအဆ ၽြလး�ခငး�ေးၾကာငး မဟ�ဘ ေအၾကာငး�း�ခငး�ရာက အယအဆ ၽြလး�ခငး�ေးၾကာငး ဥေပဒအရ �ာဝန0�သKဟ ေသဘာ႐�ႏး�ငး ယးၾကK\က ေးသားMညး�ေးကာငး� း�ပလaပM�င ထးး�ပလပမႈသည း�ပစမႈေမး�မာကေးပ။”
ဟ ေးဖားး�ပထာ�သည။
“ေအေတြထတြထဥေပဒက ေးပ�ထာ�ေးသာ အာဏာမာ�က အသး�ခ ေးနသမ� သ.မဟ� ေသဘာ႐�း�ဖငး အသး�ခရန ယးၾကညေးနသမ�” း�ပK\.ဝနထမး�မာ�က ဤသKက
အကာအတြကယ ေးပ�ေးနသည။၂၃၆
သေ.သား အရာရ�သည အမန.က �ရာ�မဝငသKက သပါလက ေးဆာင*႐ကသ ညaးအခါ ဤ�ပ႒ာနး�ခကက အကာအတြကယ ေမပ�သငaးသKက ေးရ��ေးဟာငး� း�မနမာႏးငင း�ဖ�ထ း�က လကခၿပ�း�ဖစသပည။ ၁၈၈၃ ခႏး�စ အမႈ�စခတြ�င “ စစတပ+ညး�ကမး�က အက�သကေးရာကေးစရန သ.မဟ� မ�aနကfနမ�ေ�စရန ႀက�ပမး�အာ�ထ�သ ညး း�ပလပမႈသည လပဂၢ လ သ.မဟ� �စ+း�စေးယာက၏ ပးငဆပငမႈက ထခကေးသာအခါ စစသာ��စေးယာကက စစမႈေးရ�ရာမာ� ေးဆာင*႐က0ာတြ�င ထနး�သမး�သညး စစတပ+ညး�ကမး�မာ�က လထလးၿခးေးရ�အာ�
57
အသာ�ေးပ�၍ း�မငးမာ�ေးသာ ဥေပဒ�စခး�ဖစ0န း�ပ႒ာနး�
သည။”၂၃၇
58
ဇယ�း ၇။ ဥေပဒ��ငစြ�ညေသ� အမန႔မ�းက သသ��စ�ျပလပေေနသ� သစၥ�မရ� ေသ� က�တြကယေရးတပ
ေးမာငး�မ�သ ာႏး�ငး ဘရငမအမႈ (၁၈၈၂) SJLB ၁၆၄တြ�င အထကM ႀက��စေးယာကက ၎၏ နယေးး�မခ ရ�စပြပဖ.မာ�က လမး�ေးပၚရ� စ႐ကဆ �ေးသာ လမာ�က ဖမး�ရနးႏး�ငး အကယ၍ ခခပါက ပစခ�0န အမနေ.ပ�သည။ နယေးး�မခရမာ�က လႏး�စေးယာကက ရပခငး�ၿပ� မK\မညဝါ း�ဖစေးၾကာငး�ေးမ�ၿပ� ၎�.ထမ� �စေးယာကက မရပေးသာအခါ ပစသ�M ကၾ ကသည။ ထအမန.သည သသာထင0�ာ�*စာပင �ရာ�မဝင း�ဖစၿပ� ၎အမန.က နာခေးသာ နယေးး�မခရမာ�က
ရာဇဝ�း�ပစဒဏထ းကေးသာ လေးသမႈအတြ�က အ�ပစ0�သညဟ �ရာ�႐း�က ယဆသည။
း�ပK\.ဝနထမး��စဥ�သည မမ၏ အာဏာက *ခငးး�ပထာ� သKထက ပသး�၍ မမ၏ �ာဝနမာ�က ေးဆာင*႐က+ဥတြဥတင သ�း�ခငး�ႏး�ငး စပM ဥး�၍ လသ�မႈက ေးနာကထ ပ ကာတြကယထ ာ�မႈ�စခက ပဒမ- ၂၉၉(၂)(ဂ)တြ�င ေးဖားး�ပထာ� သည။ း�ပK\.ဝနထမး�က မမ၏ �ာဝနအရ လအပၿပ� ဥေပဒႏး�ငး ညသKဟ ေသဘာ႐�း�ဖငး း�ပလပပသပညး လပ0ပပကပ ေးသသေအပၚ ရနၿင�ထာ�း�ခငး�မရ�ဘ း�ပလပး�ခငး� း�ဖစေးနသမ� း�ပညသ.ဝနထမး�က လသ�မႈထက ရာဇဝ�ဒဏထ ကေးသာ လေးသမႈဟ စရငခကခသည။
၄။ ေကလး ျပစ�ႈကးတြလOနသငcမ�း
းႏးငင�ကာ ဥေပဒတြ�င း�ပစမႈဆင0ာ �ာဝန0�း�ခငး�အတြ�က
အနမaးဆး� အသကအ *႐ယ မရ�ေးပ။ အဘယေးၾကာငaးဆေးသား အနမaးဆး� အသကအ *႐ယ ဘယေးလာကး�ဖစသငaးသKဟ သ
�မ��0ာတြ�င းႏးငငမာ�က ၽြကး�ပာ�သည။၂၃၈သေ.သား းႏးငင
မာ�သည း�ပစမႈဆင0ာ �ာဝန0�း�ခငး�အတြ�က အသကအ *႐ယက မ
K\ညaးအခါမ� ၁၂ းႏး�စေးအာက မသ�မ��သ ငaးဟ ICRC က ယဆ
သည။၂၃၉
“ း�ပလပ+ဥက မမး�ပေးသာ း�ပလပမႈ၏ ေသဘာႏး�ငး အ�ပစကပ သနာ�လညေးလာကေးအာင ေအး�မားအျhမင အဆငအျhခငးႏး�ငး မ�ပညး+းေးသ�၍” အသက ဆယးးႏး�စးႏး�စေးအာက
ေကလ�က �ာဝန0�သကသ. မဆကဆ ရဟး၂၄၀ ဆေးသားM
ညး� း�မနမာႏးငငတြ�င း�ပစမႈဆင0ာ �ာဝနး0�း�ခငး�အတြ�က အသကအ *႐ယသ ည ခနစးႏး�စ း�ဖစသပည။
၅။ ညႊနနၾက�းခက��း
း�မနမာႏးငင ဥေပဒတြ�င း�ပစမႈက�တြလနး�ခငး�မာ�အတြ�က ညႊနနၾကာ�ခကက ာလ မရ�ေးပ။ ဤသKက းႏးငင�ကာ း�ပစမႈမာ�အတြ�က းႏးငင�ကာ ဥေပဒရ� ေအး�ခေအနႏး�ငး ေ�း�ပ�ညး�ဖစသည။ ေးရာမစာခပ အပစပြဒခ ၂၉ သည ဥပမာ�စခး�ဖစသပည။
၆။ ကငးတြလကမြတ&ငစြ��ငစြ တြလတၿငမးခမးသ��ခငစြ
၂၀၁၁ မ�ငမက အလပပတာဝနမာ�က ေးဆာင*႐က0ာတြ�င က�တြလ
နခ ေးသာ း�ပစမႈမာ�ႏး�ငး စပM ဥး�၍ ယခင+ပစအစ�ရ အဖြဖ.ဝ
ငမာ�ႏး�ငး အစ�ရအတြ�ကအ ခနး� ၂ းႏး�ငး ၃ ၌ အထကတြကတ င
အသာ�ေးပ�ေးဖားး�ပထာ�သကသ. ရာဇဝ�မႈက �
ရာ�ဖြစး�ခငး�မ� တြလ�ၿငမး�ခမး�သာ*ခငaးက ၂၀၀၈ ဖြဖ.စ
ညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒတြ�င အကာအတြကယယ ထာ�သ
ည။၂၄၁ ဤကစၥတြ�င ၽြကး�ပာ�ေးသာ ေအး�ခေအနမာ�
ရ�ေးသားMညး� ထးကသေ.သာ ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ
�မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈမာ� အတြ�က အာ�လး�အ
ကး�ဝငေးသာ အကာအတြကယမာ�၊ အ�ခာ�ႏးငင�ကာ း�ပ
စမႈမာ�ႏး�ငး စ�ရငရြမဖယး�ဖစေးသာ လ.အ*ခငေးအရ� ခ�ေး
ဖာကး�ခငး�မာ�သည းႏးငင�ကာ ဥေပဒအရ၂၄၂
�ရာ�မဝငေးပ။
59
ဃ။ လပငနးစဥ��း��ငစြ သကေသမ�းက ေဆ�င�႐ကျခငးစညးမဥးမ�း
၁။ ေသဘ�တညျခငး
ေသဘာ�ညး�ခငး�သည ၎ကယတ င း�ပစမႈမာ�၏ ေအး�ခခ
ေသဘာ�ရာ�မာ�သ. ဥ��ညေးသာေးၾကာငး သသာထင0�ာ�ေးသာ ကစၥဆသKထက အဓကအာ�း�ဖငး အရငး�အ�မစး�ဖစၿပ� အက�တြလန ခရသမာ�က ေသဘာ�ညး�ခငး�ႏး�ငး ပ�သ က၍ ေးမ�*ခနး�ထ�း�ခငး� သ.မဟေ�အ ထာကအ ထာ�မာ�က ေးဖားထ�း�ခငး�စသညး �ေကသာ လမး�ေးၾကာငး�မာ�မ� ကာတြကယ0န ထင0�ာ�ေးသာ နညး�ဥေပဒ မရ�ေးပ။
မဒမး�မႈမာ�ႏး�ငး အေးး�ႏၵပကး�ပာ�ေးစမႈအတြ�က ေသဘာ�ညး�ခငး�၏ ခ႕တြယငး�ခကတ စခက သကေးသ�ပရန ေအး�ခခဥေပဒ ေအပၚတြ�င ဝနထပပဝန � း�ဖစMာသည။ ရာဇသ�ႀ က�၏ ပဒမ- ၃၇၅ (မဒမး�မႈ)က ေသဘာ�ညး�ခငး�တြ�င မၽြကမာ� အမာ�အ�ပာ� ေးဖားး�ပထာ�ေးသားMညး� သ�ငး�ေးပ�ပေ.သာ အမႈအာ�လး�တြ�င က�တြလaနသပမာ�က
ဒ�ယ း�ပ႒ာနး�ခက (အမ�သမ�က *ခငးမhပး�ခငး�) းႏး�ငး ဖြစခကတ ပငသပည။
“အခပအခယက ငး�း�ခငး�၊ မမဆႏၵပါရ�း�ခငး�ႏး�ငး အသအ�မငမာ�း�ခငး��. ရ�မ�သာ ေအေတြထတြထ ဘးဥေပဒအရ ေသဘာ�ညး�ခငး�ဟ ယဆသငaးသည။၂၄၃ း�မနမာႏးငင �ရာ�႐း�မာ�မ� �ခေ႕သာ အမႈမာ�က အမ�သမ�သည ႐နး�ကနး�ခငး�
သ.မဟ� ေးအားဟစး�ခငး�မရ�ဟ၂၄၄ သသာေးသာ ဖအာ�
က ေးပ�ေးသားMညး� “အမ�သမ�သည ေးၾကာကM န.မႈကသေ.သာ စ�ခစာ�မႈမာ�ေးၾကာငး ေမအားဟစ သ.မဟ�
မ႐နး�ကနဘ ရ�ႏးငေးသားMညး� ဤသKက ၎အမ�သမ�သည
ေသဘာ�သKဟ အဓပၸာယမသကေးရာကေးပ” ဟ အ�ခာ�
အမႈမာ�တြ�င ေအလ�ေးပ� ေးဖားး�ပထာ�သည။၂၄၅ �ည
*စာပင အမ�သမ�သည အစပငး�တြ�င �ရာ�ခေးနာကသ .လ
ကခၿပ� ၎၏အမထပတြ�င ေအဖားး�ပေးနခသ�ဖငး ၎အမ�သမ�သည လငဆကဆမႈက *ခငးး�ပး�ခငး�မမKဟ ႐�ရ�ငး�*စာ ယဆ
သည။၂၄၆
အကယ၍ ေသဘာ�ညး�ခငး�က “ ေးေသစမည သ.မဟ� နာေးစမKဟ ေးၾကာက*႐ေ႕အာင း�ပး�ခငး�း�ဖငး”
ရရ�ခလ�င လငဆကဆမႈသည မဒမး�မႈ ေးး�မာကသ Kဟပဒမ ၃၇၅
၏ ��ယ း�ပ႒ာနး�ခကတြကတ င ေးဖားး�ပထာ�သည။ ပဋပကၡဝနး�ကငမာ�တြ�င ထသေ.သာ တြသငး�ပငကသ. အၾကမး�ဖကေးသာ ေအး�ခေအနမာ�တြ�င ေသဘာ�ညး�ခငး�ႏး�ငး ပ�သ ကသ ညး အ�ငငး�*ပာ�မႈမာ�က ကာတြကယ0န ဤသKက
အသး�ဝငးႏးပငသပည။၂၄၇
ရာဇသ�ႀ က�၏ ပဒမ ၉၀ ကလညး� ေသဘာ�ညး�ခငး�ေအပၚ ပဒမအမာ�အ�ပာ�ႏး�ငး ဆက+ပေးသာ း�ပ႒ာနး�ခကတ စခက ေးဖားး�ပထာ�သည။ အကယ၍ (အ�ခာ�အရာမာ�အၾကာ�) “ စ�ေးပါ တြသပး�ခငး�ေးၾကာငးး�ဖစေးစ၊ မ�ယစး�ခငး�ေးၾကာငးး�ဖစေးစ မမေသဘာ�ညမႈ၏ ေသဘာႏး�ငး အက�အ�ပစကပ မသႏးငေးသာသက ေသဘာ�လ�င”
သ.�ညး�မဟ� “ေအၾကာငး�း�ခငး�ရာ အမ�aနကပ မသေးသာေးၾကာငး ေသဘာ�လ�င ေအၾကာငး�း�ခငး�ရာ အမ�aနကပ မသေးသာေးၾကာငး ေသဘာ�ရhခငး� း�ဖစေးၾကာငး�က း�ပလပပသပက သလ�င သ.မဟ� ယးၾကKeန ေအၾကာငး�ရ�လ�င” ယဆရသညး ေသဘာ�ညး�ခငး�သည ေသဘာ�ညး�ခငး� ေမး�မာကဟ ၎ပဒမက ေးဖားး�ပထာ�သည။
ထေ.ၾကာငး း�မနမာႏးငင ဥေပဒအရ ေသဘာ�ညး�ခငး�၏ ေသဘာထာ�တြ�င အၾကမး�ဖကသ ညး ေအး�ခေအနမာ�တြ�င ေသဘာ�ညး�ခငး�မရ�း�ခငး�၏ အ�ဖစမ�aနကပ သ�း�ပမရန ေအလ�ာအ�ငး� �ခ႕ရ�ေးသားMညး� လကေးတြ�.တြ�င ၎ဥေပဒသမာ�က အၿမ�မး�မကငaးသး�ဟ ေးရ�ေ႕နမာ�က �ငး�ပၾကသည။ �ရာ�သႀက�မာ�ႏး�ငး
60
ေးရ�ေ႕နမာ�၏ ေသဘာ�ညး�ခငး�က အဓပၸာယေးကာကယ း�ခငး�သည ႐နး�ကနMႈပ0�ာ�ေးသာထင0�ာ�သညး း�ဒပထပသကေးသမရ�လ�င ေသဘာ�ညး�ခငး�ဟ ေးကာကခကခရန သမာ�႐�က ဖမ�ဖစတKLႈမာ�ႏး�ငး ထး��မး�စဥMာ သ�မ��ခက
မာ�က အဓက ႐ကခ�ေးနဆ း�ဖစသပည။၂၄၈
၂။ အတညျပျခငး
လင ငး�ဆင0ာ အၾကမး�ဖကမႈမာ�အတြ�က မK\ညး �ကသညး အ�ညး�ပး�ခငး�မ� ရာဇသ�ႀ က� သ.မဟ� း�ပစမႈဆးင0ာ လပပထး�လပနညး� နညး�ဥေပဒအရ �က�ပ�သ ာ�*စာ မလအပေးပ။
အ�ခာ��စဖကတြကတ င အ�ညး�ပး�ခငး�သည လကေးတြ�.၌ လအပးႏးငရြငဖယ0�သည။ ဥပမာအာ�း�ဖငး ရာဇသ�ႀ က�၏ ပဒမ- ၃၇၅ တြ�ငမဒမး�မႈအတြ�က လငဆကဆမႈ း�ဖစေးး�မာက0န “ထ�တြသငး�း�ခငး�သည လးေးလာကသ ည” ဟ း�ပ႒ာနး�ထာ�သည။ ဤသKက ေးယာကးာ�သည သကM ႊ�ခသKဟ သကေးသ�ပရန မလေးသားး�ငာ�လညး� “လကေးတြ�.တြ�င သက � သကေးသမရ�ေးသာ �aငၾကာ�ခကမာ�က ရသည ဆကM က အ
မႈလကမည မဟ�ေးပ။”၂၄၉ ထနညး��*စာ REDRESS က
ေးမ�း�မနး�ထာ�ေးသာ ေးရ�ေ႕နမာ�အရ လကေးတြ�.တြ�င အကယ၍ ေးဆ�ဘကအ စရငခခကတြကတ င လငအဂၤးါ ထခကး�ခငး�က ေးဖားး�ပထာ�း�ခငး� မရ�လ�င သ.�ညး�မဟ� အက�တြလနခရသက *စစပြပ+ထာ�သညး း�ပစမႈ း�ဖငရြစ ာ�စဥ အခနက ၎�. ဝ�ထ ာ�ခသညး အဝ�အ စာ�မာ�ႏး�ငး အတြ�ငး�ခမာ�က
ေမပ�ႏးaငM�င ရမာ�က ၎အမႈမာ�က အမႈလကေးလမရ�ေးပ။
(သ.�ညး�မဟ� ၎အမႈမာ�က “ႀကစKအာ�ထ�မႈမာ�”
အ�ဖစ အမႈလကM မးမည။)၂၅၀
၃။ စတငလ+ပေဆ�င�ႈ��ငစြ ေန�ကဆ ကတြကတ လငထပါးမႈ
က�တြလနခရသမာ�က စ�ငMပေးဆာငမႈႏး�ငး ေးနာကဆ ကကြကတ လငထပါ�မႈႏး�ငး ပ�သ က၍ ေးမ�*ခနး�ေအမ�ခရhခငး�မ� ကာတြကယ0
န �ေကသာ ထင0�ာ�သညး ဥေပဒမရ�သညaးအျhပင လကေးတြ�.တြ�င ထကသ. ေးမ�*ခနး�ေးမ�း�ခငး�သည �ရာ�လက အ�ပနအfလ�န စစေးမ�း�ခငး�တြ�င ပါေးလရ�သည။
၄။ သကေသစ�ႈနး
း�ပစမႈဆင0ာ စစေးဆ�စရငး�ခငး�ရ� သကေးသစႏႈနး�သည
“ အက�ေအၾကာငး�ဆေးလားေးသာ သသယက ေးကာ*နးMaနသပညး သကေးသ” း�ဖစသပည။ သေ.သားMညး� အသး�း�ပး�ခငး�သည ေးလကငးမႈမရ�း�ခငး�ႏး�ငး အကငး က း�ခစာ�မႈမာ� ထင0�ာ�ေးသာ း�ပနား�ဖစေးနသညး ခ႐ငးႏး�ငး ၿမ႕နယ �ရာ�႐း�မာ�ထက (း�ပKနယးႏး�ငး �ငး� �ရာ�႐း�ခပမာ�ႏး�ငး းႏးငငေး�ားတရာ�႐း�ခပ) အဆငး�မငး �ရာ�႐း�မာ�တြ�aငသာ ထးကသေ.သာ စႏႈနး��စခက း�
မင0ရန း�ဖစးႏးးငသည။၂၅၁
၅။ လပငနးစဥ
လငအၾကမး�ဖကမႈက စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး �ရာ�ဖြစး�ခငး�အတြ�က လပငနး�စဥမာ�က း�ပစမႈဆင0ာ ကငaးထး� ဥေပဒ
(“CrPC”)၊ ရအကဥေပဒ၊ ရလကပြက+၊ ေးရ�ေ႕နခပအကဥေပဒႏး�ငး �ရာ�႐း� လကပြက+�.က ထနး�ခပထာ�သည။ သေ.သားMညး� “က�တြလန ခရသမာ�ႏး�ငး ဆက+ပေးေနသာေးၾကာငး
း�ပစမႈဆင0ာ စစေးဆ�မႈမာ�ႏး�ငး �ရာ�ဖြစဆး�ခငး�မာ�အတြ�က လပငနး�စဥမာ�က း�ပ႒ာနး�ထာ�ေးသာ းႏးငငဥေပဒမာ�ကး ဆက+ပေးသာ အာဏာပးငမာ�သည အၿမဆသလပင
ခ�ေးဖာကသ ည။ အတြလနေးခ�ေးနာကက ၿပ� းႏးငင�ကာစႏႈနး�မာ�ႏး�ငး မညစဥအတြ�ငး� း�ပစမႈဆင0ာ ကငaးထး�ဥေပဒက
�ရာ�လမာ�၊ သကေးသမာ�ႏး�ငး သသယရ�သမာ�အတြ�က
ကငaးထး�ဆင0ာ အကာအတြကယမာ�က ေးပ�သည။ သေ.သားMညး� အႀကၾကာ�နာ*ခငးမာ� ကသေ.သာ လပငနး�စဥမာ�ႏး�ငး အကာအတြကယမာ�က မၾကာခဏ မထမး�မငး�ပၾကၿပ� ၎သည ရည*႐ယသ ညး�ဖစေးစ မရည*႐ယသ ညး�ဖစေးစ ၿမ႕�ပလပပထပ�လပနညး� ဥေပဒႏး�ငး သကေးသခဥေပဒ�.က
61
မထမး�မင း�ပး�ခငး�း�ဖစသပည။”၂၅၂ ဟ းႏးငင�ကာ ဂရ
လႀက�မာ� ေးကားမရ� ပငက �ငး�ပသည။ ထ.အ�ပင အမႈမာ�က လးေးလာကမြက+ာ ကငရြငrယ0န ရမာ�တြ�င သကဆ းငသပညး ေးေ*ငၾက�ႏး�ငး လအငအာ� မရ�သညaးအျhပင ၎အမႈမာ�က ဆေးလာ*း+ာ မK\. ကငရြငrယ0မKက သကဆ ပငသပညး ရ�ငး�လငး�ေးသာ လမး�ညႊနခကမရ�ေးပ။
း�ပငး�ထနေးသာ း�ပစမႈမာ�အတြ�က း�ပစမႈဆင0ာ လပငနး�စဥ ေးဆာင*႐ကး�ခငး�မာ�က *စစပြပ+ေးသာ း�ပစမႈဆင0ာ အသအလမ ာရ�ေးသာ ပဂၢ လက ရထ �ငခကမြကဖငးး�ခငး�း�ဖငး စ
�ငး�ပလပပသပည။၂၅၃ လကေးတြ�.တြ�င က�တြလနခရသမာ�သည
၎�.၏ ရငရြပကက သ.မဟ� ေးက�*႐ာေ�ၾကာ း�ပKထေးရ� ဝနႀက�ဌာန၏ ေအေတြထတြထအပခပေးရ� ဥ�စ�ဌာနလကေးအာက0� အာဏာပပငထ း�ပစမႈက သ�ငး�ပေ.လရ�ၿပ� ထေ.နာကတြကတ င ေးဒသဆင0ာ အာဏာပငးႏး�ငaးအ� ရထသ. သ�ငး�ပ.သည။
ရထသ. ေးပ�ေးသာ အခကအ လကမာ�က ( “ပထမဥ�ဆး� အၾကမး�ဖကမႈမ��တ မး�” သ.မဟ� “FIR” ဟ သၾေကသာ) စာအ�ဖစသပ. ေးလ�ာခသည။ ေဤနာကတြကတ င ရက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�က စ�ငေးဆာင*႐ကသ ငးၿပ� အကယ၍
သသယရ�သက ေးဖားထ�ခပါက ၎�.က ဖမး�ဆ� ထနး�သမး�ထာ�သငaးသည။၂၅၄ အကယ၍ စးစမး�စစေးဆ�ရန အမႈကစၥမရ�ဟ ရကဆး�း�ဖ�M �င အမႈက �းငၾကာ�ခသထ း�ပနနMပည ေအၾကာငး�ၾကာ�ရန လအပသပည။၂၅၅
စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး��စခ၏ ပထမအဆငaးအျhဖစ ေးဒသဆင0ာ ေးဆ�႐း (ပးမ�aနအာ�း�ဖငး မႈခငး�ေးဆ�ပညာဆင0ာ ဆရာဝန0�ေးသာ ၿမ႕နယအ ဆငး ေးဆ�႐း) သ. ေးဆ�ဘကဆ င0ာ အစရငခစာ အတြ�က စာ�စေးစာငကပ ရက ပးမ�aနအာ�း�ဖငး
ထ�ေးပ�လမးမည။ ေကလ�သငယက က�တြလaနသKဟ *စစပြပ+ထာ�သညး လင ငး�ဆင0ာ း�ပစမႈမာ�အတြ�က ေးဆ�ဘကဆ င0ာ အ
စရငခစာက ခ႐င သ.မဟ� း�ပKနယ/ေးဒသ ေးဆ�႐းက
ထ�ေးပ�ရမည။
လကေးတြ�.တြ�င အက�တြလနခရသသည သကဆ င0ာ ေးဆ�႐းသ. ေးဆ�စစေးဆ�မႈ ၿပ�ေးး�မာကး�ခငး�အတြ�က တြသာ�ရနနMပအပၿပ� ထးေးနရာတြ�င း�ဖစ0ေပအသ�စ�က စစေးဆ�သညး ဆရာဝနထ ရ�ငး�း�ပရန ပးမ�aနအာ�း�ဖငး လအပေးလသည။ထး�စအ�ငး� ၃-၄ ရကၾ ကာေးသာအခါ ေးဆ�ဘကဆ င0ာ အစရငခစာက ေးဆ�႐းက �ရာ�႐း�သ. �က႐က �ငး�ပလမးမည။ (သေ.သားMညး� �စခါ�ရတြ�င ေ၎ဆ�ဘကဆ င0ာ အစရငခစာက ရက �ရာ�႐း�သ. �ငး�ပလမးမည။)
က�တြလနေးသာ း�ပစမႈ၏ အ�မငaးဆး� စရငခကေးပၚ မ�ည၍
အရပပသာ� း�ပစမႈဆးင0ာ ၾကာ�နား�ခငး�က ခ႐ပငတရာ�႐း� သ.မဟ� ၿမ႕နယတ ရာ�႐း��စခတြ�င း�ပလaပMမးမည။ အထ�ေအး�ခေအနမာ�တြ�င ၎�.က း�ပKနယတ ရာ�႐း�ခငရြပrင ၾကာ�နာႏးပငသပည။ၿမ႕နယတ ရာ�႐း�၏ �ရာ�သႀက�မာ�သည
(၇) းႏး�စ ေးထာငဒဏထ း�ပစဒဏက ခမ��းႏးငေးသာ အထ�အာဏာရ ေးအာက႐း��ရာ�သႀက�မာ� း�ဖစၾကသည။၂၅၆သ�သန. ေအး�ခေအနမာ� မလအပM�င၂၅၈ ကန0�ေးသာ အ
မႈမာ�သည ခ႐ပငတရာ�႐း�၏ စရင ငရြငခငး၂၅၇ အတြ�ငး�သ.
ေကရာကသ ည။ သကငယမဒမး�မႈအာ�လး�က ခ႐ပငတရာ�႐း�က
ၾကာ�နာရန ညႊနနၾကာ�ေးသာ အမန.�စခက းႏးးငငေး�ားတရာ�႐း�ခပက ၂၀၁၇ ဇနနဝါရလတြ�င ထ�း�ပနခ သKက သ
�း�ပပါ။၂၅၉
ၿမ႕နယးႏး�ငး ေးက�*႐ာအဆငး ရည*႐ယေးသာ လငအၾကမး�ဖကမႈ မာ�က �aငၾကာ�း�ခငး�း�ပလပး�ခငး�ႏး�ငး စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�အတြ�က လပပထး�လပနညး�မာ�ႏး�ငး လကေးတြ�.ကငaးသး�း�ခငး�မာ�ဆင0ာ ပမ ေအသ�စ� အခကအလကမာ�ႏး�ငး သး�ရတြလယေးသာ လမး�ညႊန+ာအပပတပစအပပကပ မၾကာမ Cord Myanmar က ထ�ေးေဝ�ာမည း�ဖစသပည။
https://www.cord.org.uk တြ�င ရရ�ႏးaငMမးမည။
62
�ရာ�႐း� လပငနး�စဥေးဆာင*႐ကး�ခငး�မာ�တြ�င လငအၾ
ကမး�ဖကမႈ အက�တြလနခရသမာ�အတြ�က သ�သ �မ��မ�� ကာ
တြကယေးပ�သညး အစအစဥမာ� မရ�ေးပ။ ၾကာ�နာမႈမာ�က
အၿမ�မး�န�ပါ� လပးလယ �ရာ�႐း�တြ�င း�ပလပပသပည။၂၆၀ ဥေပဒအရ အ*စစပြပ+ခရသအာ� စစေးဆ�စရငး�ခငး�က
လငအၾကမး�ဖကမႈ အက�တြလနခရသက �ကေးရာက0န လအပၿ
ပ� အ*စစပြပ+ခရသႏး�ငး အ�ပနအfလ�န ေးမ�း�မနး�စစေးဆ�မႈ း�
ပရ*ဖယ0�သည။၂၆၁ အက�တြလနခရသ �ကေးရာက0န ပကတြကက ကး�
ခငး�က အ*စစပြပ+ခရသက �ရာ�ေးသလႊ�း�ခငး� ရလဒကပ
း�ဖစေးစလမးမည။၂၆၂ လငအၾကမး�ဖကမႈ ၾကာ�နား�ခငး�
မာ�က သ�ငး�ပ.ရာတြ�င မဒယာမာ�သည သ�မ��ထ ာ�ေး
သာ လမး�ညႊနခကမာ�က မလကနာသညaးအျhပင အက�တြလနခရသ
မာ� သကေးသတြထကဆ း�ခငး�၏ အတြ�ငး�ေးရ�ကစၥက
ေအလ�ထာ�ေးလ မရ�ေးပ။�ရာ�ဝင �ရာ�႐း� စာ*႐က+ာ�
မး�မာ�သည း�မနမာစား�ဖငး း�ဖစၿပ� �ငး�ရငး�သာ�
ဘာသာစကာ�မာ� အ�ဖစ ဘာသား�ပနဆပး�ခငး�မာ�က
�ရာ�႐း�မာ�က မ�ပလပေးပ�ေးပ။၂၆၃
း�ပစမႈက�တြလaနသKဟ အ*စစပြပ+ခေရသာ ေကလ�မာ�အတြ�က သ�သနေ.နရာထငခငး� း�ဖစးႏးငေးး�ခက ေကလ�သငယ အကဥေပဒက း�ပ႒ာနး�ထာ�ေးသားMညး� း�ပစမႈ အက�တြလနခ
ေကလ�သငယအ တြ�ကမ သ�သန. ကာတြကယမႈမာ� မရ�ေးပ။၂၆၄ တြထကဆ ခကက သ�သန. းႏး�ပစကပယၾ ကာ� တြထကဆ ရန အတြ�က ေး�ာငး�ဆး�ခငး�မာ�က း�ငငး�ပယေးလရ�သKဟ ေးရ�ေ႕န
မာ�က သ�ငး�ေးပ�ပ.သည။၂၆၅ ေအထာကအ ပႏး�ငး စာ
နာေးသာ လပပထး�လပနညး�မာ� မရ�း�ခငး�သည ေးမ�*ခနး�ေးမ�း�ခငး�သည အထ�သ�ဖငး အက�တြလနခရသ ေကလ�မာ�အတြ�က စ�ဒဏ0ာရhခငး�က း�ဖစေးစႏးငရြငဖယ0�ၿပ� �ရာ�ဖြစဆး�ခငး�က ေးလာပါ�ေးစႏးပငသKဟ ယဆသည။ ဥပမာေအနျဖငး “အမႈ�စခမ�ာ ဆယးႏး�ပစအပ*႐ယ မနး�ေကလ��
စေးယာကက အသက ေးး�ခာကဆ ယအ *႐ယ အဘ�ႀက��စေးယာကက မဒမး�ကငးၿပ� �ရာ�သႀက�ေးရ�႕က အဒမနး�ေကလ� ေးရာကတ အခါ း�ဖစ0ပ ေအသ�စ�က ေးး�ပား�ပဖ.
ေးမ�ေးပမယaးအဒမနး�ေကလ� ဘာမ�ေမး�ပာႏးပငဘ အရမး�ေးၾကာကေးန�ယ။ ဒါန. အမႈက ပလပMကတ ယ။”ဟ
ေးရ�း�ေ႕န�စေးယာကက ဆသည။၂၆၆ အက�တြလနခေရသာ
ေကလ�မ၏ း�ပKနယေးရ�ေ႕နသည ၎ေကလ�မ နာ�မလညးႏးငေးသာ သ.မဟ� မမကယက ယ လးေးလာကမြက+ာ ေးဖားး�ေပး�ပာဆး�ခငး� မ�ပႏးငေးသာ ဗမာစကာ�ႏး�ငး ေးမ�*ခနး�ထ�မညaးအစာ� ၎ေကလ�မ၏ ကယ င ေးဒသစကာ�က ဘာသား�ပနေးပ�း�ခငး�က *ခငးး�ပေးပ�ရန း�ငငး�ဆခၿပ� ေးမ�*ခနး�မာ�က ၎ေကလ�မက း�ပနMပည မ�န.�ပနးႏးပငဟပ ယဆခၾကသKဟ အ�ခာ�ေးရ�ေ႕နမာ�က သ�ငး�
ပ.ခသည။၂၆၇
63
အပငး ၄။ လကေတြတaမ�တတ မးတငျခငး - ျပငဆငျခငး
အခနး� ၇။ ထခကနစနာမႈ မ�ဖစေးေစရ�
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈက မ��တ မး��ငး�ခငး�၏ ပငမအ�ခငး�အရာ၌ အဓက လ.ကငးဝ�ဆ င0ာ ေအး�ခခေသဘာ�ရာ�သည “ထခကနစနာမႈ မ�ဖစေးေစရ�” း�ဖစသKဟ ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက
စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�၊ မ��တ မး��ငး�ခငး�ႏး�ငး ပ�သက၍ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ� (ဒ�ယအႀ
ကမ းႏး�ပး�ခငး� မ�M ၂၀၁၇)က ရ�ငး�း�ပထာ�သည။၂၆၈ း�
မနမာႏးငငႏး�ငး ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ�.တြ�င သ�း�ခာ� ခကခကနေးသာ လ.အ*ခငေးအရ� ပ�ဝနး�ကငသပည အထ� ထခကတြကM ယေးသာ ေအၾကာငး�အရာ း�ဖစသပည။ ဤေအၾကာငး�ေးၾကာငး ၎�ပစမႈမာ�က
မ��တ မး��ငး�ခငး�သည မ��တ မး��ငသပမာ� �ာ�ဆ�ရန �ာဝန0�ေးသာ း�ဖစMာႏးငရြငဖယ0�သညး ထခကနစနာမႈ အမ�မ�က အက�တြလနခရသမာ�ႏး�ငး သကေးသမာ�ထ ေးရာကM ာေးစႏးပငသည။ ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�၊ မ��တ မး��ငး�ခငး�ႏး�ငး ပ�သ က၍ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ� (ဒ�ယအႀကမ းႏး�ပး�ခငး� မ�M ၂၀၁၇)တြ�င ေးဖားး�ပထာ�သညaးအ�ငး�-
ပဋပကၡ��ငစြ ရက�ကယ တ��မႈဆငရ� လငအၾကမးဖက�ႈက မ�တတ မးတငျခငး၏ ပင�အျခငးအရ�၌ အဓက လ႔ကငစြဝတဆ ငရ� ေအျခခေသဘ�တရ�းသည အနညးဆး ထခကနစန�မႈ မျဖစေေစရး တ�ဝနျဖစသငည။ လကေတြတ႔ လပေဆ�ငသငcသည အကးတြလန&ရသမ�း��ငစြ အျခ�း သကေသမ�း��ငစြ ပတသ က၍ မ�တတ မးတငျခငး၏ ျဖစ�ငခြင�ယရ� ေသ� ဆးကးမ�းက ျပညစြ��စ� န�းလည ေသဘ�ေပါကရမညဟ ဆလသည။ ပမကယျပနေ႔သ� အဖြဖ႔အစညး��ငစြ စေထ�က��းကယတ င ၎ဆးကးမ�းက ျဖစေ
စ�င�ညစြ ထခကနစန�မႈမ�း အတြတက ျပငဆ+ငၿပး ၎ထခကနစန�မႈက က�တြကယရန သ႔မဟတ ေလ�� စြခရန စမခက��းက ေနရ�
တက ထညစြ�Oသငးေဖ�ျပရမည။”၂၆၉
(က) ခရသမ�း��ငစြ မကျမငသကေသမ�းက ထခကနစန��ငေစသညစြ အလ�းအလ�ရငးျမစ��း
၎�.၏ ဂဏသ ကၡာႏး�ငး လမႈေးရ�ေးနာကခ၊ း�ပစမႈက�တြလန သ မK\မညဝါ သ.မဟ� သ/သမ သကဆ ငေးသာ အဖြဖ.အစညး� အ�ပင ၎�.၏ အမႈက မ��တ မး��င0သညး
ေအၾကာငး�အရငး��.ေအပၚ မ�ည၍ ၎�.၏ ေအတြ�.အႀကးက မ��တ မး��င0န ဆး�း�ဖ�း�ခငး�က ႀက�မာ�*စာ ၽြကး�ပာ�ေးသာ အခါလငအၾကမး�ဖကမႈ၏ အက�တြလနခရသမာ� သ.မဟ� သကေးသမာ�က ထခကနစနာႏးငေးး�ခ ေးပေၚပါကM ာသည။ မ��တ မး��ငး�ခငး�အတြ�က ဂ႐�စက း�ပငဆငး�ခငး�သည �စဥ�ခငး�ဆင0ာ အႏးရာယက အကး�ဖ�း�ခငး� း�ပလပ0ာ၌ ေအထာကအ ကး�ပလမးမည။
ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�၊ မ��တ မး�း�ပး�ခငး�ႏး�ငး ပ�သ က၍ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ� (ဒ�ယအႀကမ ပးႏး�ပး�ခငး� မ�M ၂၀၁၇)၏ စာမကးႏး�ာ ၈၇ တြ�င အၾကမး�ေးဖားး�ပထာ�ေးသာ း�ဖစးႏးငရြငဖယ0�သညး ထခကနစနာမႈ ဥပမာအမာ�စသည း�မနမာႏးငငရ� ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ မ��တ မး�ႏး�ငး ဆက+ပးႏးငရြငဖယ ရ�သည။ း�မနမာႏးငငႏး�ငး အထ�ဆက+ပေးေနသာ ထခကနစနာမႈ၏ ပငမ း�ဖစးႏးးငရြငဖယ0�ေးသာ ရငး�း�မစမာ�တြ�င ေးအာက ါ�. ပါဝငသည။
64
အမညးစက
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ း�ဖစ*ပာ�ခေးသာ အသငး�အဝငး� အာ�လး� မဟ�ေးသားမ� အမာ�စတြ�င (မမေသဘာမပါဘ း�ဖစM�ငေးသားမ�) အမေးထာငမhပမ လငဆကဆဖ�ေးသာ အမ�သမ�မာ�က “ပက+�ၿပ�” အသငး�
အဝငး� �စခလး�က အရ�ေက0စသKဟ ယဆၾကသည။၂၇၁ ထေ.ၾကာငး အသငး�အဝငး�က ဝငး�ပယး�ခငး�က ေးၾကာက*႐႕�ခငး�သည မဒမး�မႈက �aငၾကာ�ရာမ� အမ�သမ�မာ�က �ာ�ဆ�ထာ�ေးသာ အ�ခာ� ေအရ�ႀက�သညး
ေအၾကာငး�ရငး� း�ဖစသပည။၂၇၂ (ဤအမညး�စကးႏး�ငး ဆက+ပေးနသညး “သန.စငး�ခငး� အခနး�အနာ�မာ�” ကသေ.သာ ေဓလထး��မး�မာ�၏ ပ႕ႏး�.မႈႏး�ငး ပ�သ က၍
အခနး� - ၂ (း�မနမာႏးငငရ� လငအၾကမး�ဖကမႈက နာ�လညး�ခငး�)၊ အပငး� (ဃ) က
အမညးစက
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ း�ဖစ*ပာ�ခေးသာ အသငး�အဝငး� အာ�လး� မဟ�ေးသားမ� အမာ�စတြ�င (မမေသဘာမပါဘ း�ဖစM�ငေးသားမ�) အမေးထာငမhပမ လငဆကဆဖ�ေးသာ အမ�သမ�မာ�က “ပက+�ၿပ�” အသငး�အဝငး� �စခလး�က အရ�ေက0စသKဟ ယဆၾကသည။၂၇၁
ထေ.ၾကာငး အသငး�အဝငး�က ဝငး�ပယး�ခငး�က ေးၾကာက*႐႕�ခငး�သည မဒမး�မႈက �aငၾကာ�ရာမ� အမ�သမ�မာ�က �ာ�ဆ�ထာ�ေးသာ အ�ခာ� ေအရ�ႀက�သညး
ေအၾကာငး�ရငး� း�ဖစသပည။၂၇၂ (ဤအမညး�စကးႏး�ငး
ဆက+ပေးနသညး “သန.စငး�ခငး� အခမး�အနာ�မာ�” ကသေ.သာ ေဓလထး��မး�မာ�၏ ပ႕ႏး�.မႈႏး�ငး ပ�သ က၍
အခနး� - ၂ (း�မနမာႏးငငရ� လငအၾကမး�ဖကမႈက နာ�လညး�ခငး�)၊ အပငး� (ဃ) က ေးနာကထ ပ ၾကညး ါ။) ယဥေးက�မႈဆင0ာႏး�ငး ထး��မး�ဆင0ာ လငသ�မ��ခကမာ�က “လငအၾကမး�ဖကမႈ အက�တြလနခရသ း�ဖစ0fhခငး�ႏး�ငး ပ�သ က၍ ထ
�ေးဖာေးမး�ပာရနးႏး�ငး ၎အစာ� အ�ပစ0�သကသ. ခစာ�ၿပ� �ကခကမႈအတြ�က အ�ပစတငမႈက ခယရန အမ�သမ�မာ�က
သငေးပ�ထာ�သည။”၂၇၃
း�မနမာႏးငင အ�ပငဘက0� ဒကၡသည စခနး�မာ�တြ�င မဒမး�မႈက မ�aငၾကာ�း�ခငး� သ.မဟ� “အတြလaနအမငး� နာကငမႈက ခစာ�ေးနရလ�ငေးသားမ�” ေးဆ�ဝါ�ကသမႈ မရယး�ခငး��.အတြ�က အက�တြလနခရသ ေးပ�သညး အဓက ေအၾကာငး�း�ပခကမာ�သည ရ�ကး�ခငး�ႏး�ငး အမညး�စကထ ပငကနး�ခ
ငး��. း�ဖစသပည။၂၇၄
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ၏ မ��တ မး�တြ�င အမ�သာ� မဒမး�မႈ ထင0�ာ�*စာ မပါဝငး�ခငး�အတြ�က ေအၾကာငး�အရငး�သKEညး� အမ�သာ� လငအၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး ၽြ�ေးနသညး နက႐ႈငး�ေးသာ အမညး�စ
ကထ ပငကနမႈေးၾကာငး း�ဖစးႏးငရြငဖယ0�သည။၂၇၅
ျပစ�ႈဆငရ� ဖြစခက��း
လငအၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး ဆက+ပေးသာ အမညး�စကအ hပင ရာဇသ�ႀ က�အရ လငတပဆကဆ း�ခငး�က “ဓမ �ာႏး�ငး
ဆန.ကငေးသာ း�ပစမႈ” အ�ဖစ ဥေပဒျပ႒ာနး� သ�မ��း�ခငး�သKEညး� အ�ခာ�အမ�သာ�က လငအၾကမး�ဖကမႈ က�တြလaနသKက �aငၾကာ�လေးသာ အမ�သာ�အတြ�က အရ*စန.ရhခငး�က ေးဖားး�ပသည။ းႏး�စဥ�ႏး�စဖက ေသဘာ�ညခကး�ဖငး ဤလပ0ပပကပ း�ပလaပM�ငေးသားမ� း�ပစမႈေးး�မာကသ ည။
စတဒဏရ�ျပနျဖစျခငး��ငစြ လႊေျပ�ငးေပးေသ� ဝနေဆ�င�ႈမ�း မရ� ျခငး
ေးအာကတြကတ င ေးနာကထ ပ ေးတြဆ�ေးႏ*း�မညaးအ�ငး� း�မနမာႏးငငတြ�င လငအၾကမး�ဖကမႈက ေးကာ*နးMနခသမာ�အတြ�က �ရာ�ဝင ေအထာကအ ပ ဝနေးဆာငမႈမာ� သသာထင0�ာ�*စာ မရေး�ပ။ စ�ဒဏ0ား�ပနး�ဖစး�ခငး�သည လငအၾကမး�ဖကမႈက မ��တ
65
မး��ငး�ခငး�ႏး�ငး ၎�ပစမႈမာ�အတြ�က ေအလားေး�ာငး�ခရန ဆး�း�ဖ�ခကတ .ႏး�ငး ဆက+ပေးသာ အဓက အႏးရာယတစခ း�ဖစသပည။ ဤသညးႏး�ငး ဆက+aပMက ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တမး�း�ပး�ခငး��.ႏး�ငး ပ�သ က၍ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�၏ စာမကးႏး�ာ ၉၂-၁၀၂ တြ�င အၾကမး�ေးဖားး�ပထာ�ေးသာ ေအကာငး�ဆး� ထး��မး�မာ�က လေးတြ�ေ.မ�း�မနး�ေးနစဥးႏး�ငး ေးမ�း�မနး�ၿပ�ေးနာက စ�ဒဏ0ား�ပနး�ဖစး�ခငး� အႏးရာယက ေးလာပါ�ေးအာင ကညေးပ�ႏးပငသပည။(ေးအာက0� (ဂ) ‘ထခကနစနာမႈက ေးလ�ာခ�ခငး�’က ၾကညး ါ။) သေ.သားး�ငာ�လညး� အထ�သ�ဖငး ပဋပကၡဒဏ သကေးရာကေးသာ ဧရယာမာ�တြ�င ထကသေ.သာ ဝနေးဆာငမႈမာ� ရ�ာ�ပါ�း�ခငး�က ရရ�ေးအာင သငးေးလားေးသာ လႊးေးး�ပာငး�း�ခငး� အကအညမာ�က
လပေးပ�ႏးပငသKက ေးသခာေးစရန အတြလန ဂ႐�စက အစအစဥဆြဥဆး�ခငး�က လအပMမးမည။
အသက0�ပငကန0စခသမာ�သည ေးဆ�ကသမႈကရရ�ေးသာအခါ �ေကသာ အခကအ ခ အႏးရာယမာ�ကလညး� ႀကးေးတြ�.ႏးပငသပည။ ယခငက ေးဆ�ကသမႈ ေး�ာငး�ခေးသာမဒမး�မႈမ� အသက0�ပငကန0စခသက ရထ �ရာ�ဝငတပငခက မ*ဖငးၿပ�မခငး� ေးဆ�ကသမႈေမပ�ႏးငေးပ။ ထကသေ.သာ ဥေပဒျပ႒ာနး�ခကအ ရ မ�ဖေစမန လေပ0သာ �aငၾကာ�း�ခငး�က ေးလ�ာေးပါ ေးပ�ရန ဥေပဒက ၂၀၁၄ ခႏး�ငရြစrင း�ပငဆaငMကေးသားMညး� ေအလအကငaးက ရ�ၿမရ�ေးနကာ �စခါ�ရတြ�င အကယ၍ �ရာ�ဝငရြငထကဆ ခက း�ပလပ0န မ�ပငဆaငMာလ�င အသက0�ပငကန0စခသမာ�အာ�
ေးဆ�ကသမႈေးပ�း�ခငး�က း�ငငး�ဆလမးမည။၂၇၆
(ခ) ေအၾက�ငးၾက�းထ�းေသ� ေသဘ�တညခက
ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆင0ာ းႏးးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�၏ အခနး� (၇)တြ�င ေအလ�ေးပ�
ထာ�သညaးအ�ငး� မ��တ မး��ငး�ခငး� ကစၥက မစ�ငမ အက�တြလနခရသ သ.မဟ� သကေးသ၏ ေအၾကာငး�ၾကာ�ထာ�ေးသာ ေသဘာ�ညခကက ရရ�ရaနသပည ေအရ�ပါေလ�သာ ကငးဝ�ဆ င0ာ �ာဝနတfစ0ပး�ဖစသပည။ သေ.သားMညး� း�မန မာႏးငငရ� လက0�ေအး�ခေအနတြ�င မ��တ မး��ငထာ�ေးသာ အခကအ လကက အနာဂကတြ�တ င အသး�း�ပး�ခငး�ႏး�ငး စပM ဥး�၍ အက�တြလနခရသမာ�ထမ� ေအၾကာငး�ၾကာ�ထာ�ေးသာ ေသဘာ�ညခကက အ�ပညaးအဝ ရရ�း�ခငး�သည ခကခေးၾကာငး� သကေးသ�ေပနသည။ အဘယေးၾကာငaးဆေးသား �ရာ�မ��မႈအတြ�က လမး�ေးၾကာငး�မာ�သည လာမညးးႏး�စမာ�အတြ�ငး� ေးး�ပာငး�လး�ဖစေးပၚရန အလာ�အလာရ�ေးသာေးၾကာငး း�ဖစသပည။
ဥပမာအာ�း�ဖငး ၂၀၁၆ မ�ငမက းႏး�စမာ�*စာအတြ�ငး� လပေးဆာငခေးသာ မ��တ မး��ငး�ခငး�သည ထးကသးေ.သာ မ��တ မး��ငး�ခငး�က �ငး�ပႏးပငသပညး း�မနမာႏးငငရ� ကမၻာကလသမဂၢ၏ တြလ�M ပေးသာ းႏးငင�ကာ အခကအ လက ရ�ာေးေ*ဖရ�အဖြဖ. း�ဖစေးပၚလာေးစ�ခငး�က ႀက�ငေးမ�ားမ�နး�ကာ း�ပငဆပငထာ�း�ခငး� း�ဖစ0န း�ဖစးႏးငေးး�ခမရ�ေးပ။ မလက ေအၾကာငး�ၾကာ�ထာ�ေးသာ ေသဘာ�ညခကက ဆငး�ခငသး�သပး�ခငး� အတြ�ငး�တြ�င မပါရ�ဖ�ေးသာ အဖြဖ.အစညး� ယႏးရာ� �စခခအတြ�ငး� အခကအ လကက အသး�း�ပး�ခငး�အတြ�က ေးနာကထ ပ ေသဘာ�ညခကက ေးနာငရြငrင ေးေသသခာခာ ေး�ာငး�ခရန မ��တ မး��ပငသပမာ�တြ�င ေးနရာ�က စမခကမာ� ရ�ဖ.သည ေအရ�ပါလ�သည။
ေးနာကဆ း�တြ�င “�ရာ�မ��မႈက ေး�ာငး�ဆရန သ.မဟ� ��တ ဆ�ေးနရန ၊ အမ�aနတရာ�အာ�လး� သ.မဟ� �စ+�တစ ငး�ကး ထမခaနထာ�ရန ၊ သ.�ညး�မဟ� ကယတ င �ရာ�ေးရ�ရာ စစစး�ခငး�က လကခရaနတပ.က ဆး�း�ဖ�ခကခhခငး�သည မမသ�မမေးသာ အာဏာ စ�ေးၾကာငး�ႏး�ငး ထ�ေးဖားခကေးၾကာငး း�ဖစေးပၚလာမညး အႏးရာယမာ�
66
ေစသာ ဆက+ေပအး�ခေအနမာ�ေအပၚ ေအး�ခ�ပ တြ�ကခေက0သာ အရာ�စခ း�ဖစသပည။ အ�ခာ�သမာ�က က�တြလaနသပမာ�က
�ရာ�ဖြစဆး�ခငး� အပါအဝင လကတ .�ပနမႈႏး�ငး ေးနာကထ ပမhဖငရြစ ာ�ဖ.ရာ အာမခခကမာ�က ေး�ာငး�ဆေးနစဥတြဥတင အႏးရာယက ေးကာ*နးMနခသ�ခ႕ႏး�ငး အက�တြလနခရသမာ�၏ မသာ�စမာ�သည လထ အသအမ��း�ပမႈ၊ ေး�ာငး�ပနမႈမာ�၊ ေးလားေးၾက� သ.မဟ� နစနာေးၾက��.က ေး�ာငး�ဆေးနရ*ဖယ ရ�ႏးပငသပည။ ၎�.သည ထေးဆာင*႐ကမႈမာ�မ� �ခ႕ သ.မဟ� အာ�လး�က ေးပါငး�စပ ေး�ာငး�ဆေးနရ*ဖယ ရ�သည။ ေအး�ခေအနမာ�က ရလဒေးကာငး��စခ ေရစရန ပမ ေအထာကအ ကး�ပႏးငရြငဖယ ရ�ေးသာအခါ အနာဂကတြ�တင သ�.သည ခကခငး� အဆငသငး း�ဖစေးကာငး�း�ဖစးႏးပငသပည သ.�ညး�မဟ� ထ�ေးဖားခကက အခနတခ႕ ဆငး�ငေးကာငး� ဆငး�ငႏးပငသပည။”၂၇၇ ဥပမာအာ�း�ဖငး း�ဖစးႏးငရြငဖယ0�ေးသာ အနာဂ� �ရာ�ဖြစဆမႈမာ�တြ�င ၎ဆး�း�ဖ�ခကမာ�၏ း�ဖစးႏးးငရြငဖယ ေးနာကဆ ကကြကတ မာ�က ၎�.နာ�လK\Kဟ ေးသခာစဥတြဥတင ေဤနရာ၌ အက�တြလနခရသ၏ ဆႏၵမာ�က အ�ပညaးအဝ ေအလ�ထာ�ရမည း�ဖစသပည။
(ဂ) ထခကနစန�မႈက ေလ�စြပါးေစျခငး
စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး ေးတြ�.ဆးေးမ�း�မနး�း�ခငး�မာ�က ဂ႐�စက အစအစဥဆြဥဆး�ခငး�၊ အခကအ လကမာ�၏
လးၿခးမႈက ေးသခာေးစ�ခငး�အ�ပင အကာအတြကယးႏး�ငး အကအညေးပ�မညး သငးေးလားေးသာ အဖြဖ.အစညး�ထ အက�တြလနခရသက လႊးအပး�ခငး��.မ��စဆငး လပငအၾကမး�ဖကမႈမာ�က မ��တ မး��ငး�ခငး�ႏး�ငး ဆက+ပေးသာ း�ပင အႏးရာယမာ�က ေးလာပါ�ေးစႏးပငသပည။
၁၉။ ၿခမးေျခ�က�ႈ��ငစြ အ�sရ�ယက အကျဖတျခငးမ�း
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈဆင0ာ မ��တ မး��ငး�ခငး�က သငးေးလားေးသာ အႏးရာယ အ
ကး�ဖ�မႈမာ� လပေးဆာင0နးႏး�ငး း�ပင အႏးရာယမာ� ေးလ�ာခရန အလ.င�ာ ေးဒသဆင0ာ ဗဟသ�က ရ�ာေး*ဖသငaးသည။ သကဆ င0ာ ဧရယား�ပင မ� မ��တ မး��ငသပမာ�သည လငအၾကမး�ဖကမႈ အက�တြလနခရသမာ�ႏး�ငး သကေးသမာ�က ေးတြ�.*ခငး0ရန ေးဒသဆင0ာ �ကးတြကလႈပ0�ာ�သမာ�ႏး�ငး အမ�သမ� တြကန0ကမာ�က ရ�ာေး*ဖသငaးသည။ အထကတြကတ င ေးဖားး�ပခေးသာ အႏးရာယ ေအး�မာကအ hမာ�က ေးတြ�ေ.စႏးငေးသာေးၾကာငး အက�တြလနခရသမာ�ႏး�ငး သကေးသမာ�က �က႐ကေးတြ�.ရန ႀက�ပမး�ဖ.ရာ မသငးေး�ားေးပ။
ေးတြ�.ဆေးမ�း�မနး�ခရသ �စေးယာက+အတြ�က �စဥ�ခငး�ဆင0ာ အႏးရာယက ခငးခaနဆး�း�ဖ�း�ခငး�မာ�ႏး�ငး �စဥ�ခငး�ဆင0ာ အႏးရာယ ေးလာပါ�ေးေစရ� အစအစဥမာ�က
ေးဖားေးဆာင0န ေးဒသဆင0ာ အဖြဖ.အစညး�မာ�၏ ကတြYမး�ကငမႈက ေး�ာငး�ခရနနMပညး� မခလအပသပည။
ရငး�း�မစမာ�က ပမ၍ အက�မာ�*စာ အသး�း�ပး�ခငး� း�ဖစဖ. ေးသခာေးစရနးႏး�ငး ထပတလလ မ��တ မး��ငး�ခငး� လပငနး�စဥမာ�ေးၾကာငး (ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�၊ စာမကးႏး�ာ ၉၃ ကၾကညး ါ) �စဥ�ခငး�ႏး�ငး အသငး�အဝငး�မာ�က
ထခကနစနာမႈမာ�အာ� မ�ဖစေးအာင �ာ�ဆ�ရန ဋပကၡႏး�ငး
ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈမာ�၏ အႏးရာယက ေးကာ*နးMနခသမာ�/ အက�တြလနခရသမာ�ႏး�ငး လပေးဆာငေးေနသာ အလငရြပrင ပ�ေးပါငး�ေးဆာင*႐ကး�ခငး�သည ေအရ�ပါလ�သည။ ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ ပ႕ႏး�.သKဟ ယးၾကေKeသာ ဧရယာမာ�တြ�င ႀက�ပမး�ေးဆာင*႐ကခက ေးပါငး�စးသည ေးယဘယအာ�း�ဖငး ေးဆာင*႐ကေးနဆး�ဖစသပည။
�င ငး�ခငး�မရ�ဘ း�ပညရြKrငး�ေးန တြထကေးး�ပ��မး�ေးရ�ာငသပမာ�၏ စခနး�မာ�တြ�င ၎�.၏ ကယ င အစအစဥမာ�က �ညေးထာငေးသာ းႏးငင�ကာ ကယ+ာ�လ�ယအ ဖြဖ.မာ�က း�ဖ
67
�M မး�နညး�း�ဖငး ေးဆာင*႐ကေးပ�ဖ�ေးသာ အႏးရာယက ေးကာ*နးMနနMာသမာ�က ဝငး�ဝနး�ကညၿပ� ေးကာငး�*စာ�ညေးထာငထာ�ေးသာ မ��တ မး��ငး�ခငး� အစအစဥမာ�ရ�သညး ေးဒသခ အဖြဖ.အစညး�မာ�ရ�ေးသာ းႏးငငေအရ�ေ႕း�မာကဘ ကတြကတ င ဤပ�ေးပါငး�လပေးဆာငမႈသည အထ�ေအၾ
ကာငး�ကစၥ �စ0ပ း�ဖစဖ�သည။၂၇၈
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈက
(သ.မဟ� အ�ခာ� ရာဇဝ�မႈမာ�ႏး�ငး အၾကမး�ဖကမႈမာ�က) မ��တ မး��င0aနသပည လ�ငး�၏ အခနး�က႑မဟ�သ Kက ေးက�ဇ�း�ပ၍ သ�ရပါ။ �စခါ�ရတြ�င ေးရ�ေ႕နမာ�၊ �ကးတြကလႈပ0�ာ�သမာ�၊ ဥ�ဆး�ေးဆာင*႐ကသ မာ� သ.�ညး�မဟ� အႏးရာယက ေးကာ*နးMနနMာသ ေးထာက ေးရ� ဝနေးဆာငမႈမာ�က ေးပ�ေးသာသမာ�အတြ�က မ�aနကနေးသာ လပေးဆာငမႈက႑သည မ��တ မး��ငး�ခငး�၊ ဥေပဒအရ အ*ခငး0 မ��တ မး��ငသပမာ� အပါအဝင မ��တ မး��ငသပမာ�၏ ၽြကး�ပာ�ေးသာ အမ�အစာ�မာ� စသKr.ႏး�ငး ပ�သ က၍ အႏးရာယမာ�ႏး�ငး ေးကာငး�က�မာ�က အႏးရာယက ေးကာ*နးMနခသအာ� အသေးပ�ရန း�ဖစၿပ�အႏးရာယက ေးကာ*နးMနခသသည ၎၏ အမႈက မ��တမး��ငခင သKEာ�ႏး�ငး၊ မK\ႏး�ငး မ��တ မး��ငမည စသည�.ႏး�ငး ပ�သ ကေးသာ အ�ပညaးအဝ သ�ငး�အခကအ လက
သထာ�ၿပ� း�ဖစသပညး ဆး�း�ဖ�ခကတ စခက ခမ��းႏးငဖ.ရာ ေးသခာေးစရန း�ဖစသပည။ ၎လမာ�မ�ာလညး� မ��တ မး��ငး�ခငး� လပငနး�စဥတြဥတင လကနာေရသာ စႏႈနး�မာ�ႏး�ငး လပပထပ�လပနညး�မာ�က အသက0�င ကန0ပစသပမာ�အာ� ရ�ငး�း�ပရန ၎�.
မ�ဆ ကေးပ�ေးသာ သ�ငး�စာဆရာမာ� အပါအဝင မ��တ မး��ငေးသာ အဓကပဂၢ လမာ�က ထနး�ခပထာ�း�ခငး�က ေးဆာင*႐က0န အတြလေနအရ�ပါေးသာ အခနး�က႑ ရ�သည။
သငသပည အ*ခငး0ပဂၢ လတ စေးယာက မဟ�ခလ�င (“အ*ခငး0ပဂၢ လ” ၏ အဓပၸာကမြယဖငaးဆခကက ေးအာက ါ ေးလ�ေးထာင*aးကက (၈) တြ�င ၾကညး ါ) အကယ၍ အႏးရာယက ေးကာ*နးMနနMာသ
�စေးယာက (သ.မဟ� သကေးသ) ၏ေအတြ�.အႀကးက ယခငက မ��တ မး�မ�ငဖ�လ�င မ��တ မး��ငး�ခငး�တြ�င ၎�.က အ*ခငး0ပဂၢ လမ��စဆငး သငက ကညပပ� လမး�ညႊနးႏးငၿပ� ၎�.လအပေးသာ ေအထာကအ ပက ထခကနစနာမႈ မ�ပလပပဘ ရရ�ႏးငေးသာ ေအး�ခေအနမာ�စသညး အသက0�ပငကန0စသႏး�ငး ၎၏ ရKL�နး�ခကမာ�အတြ�က အက�ေးက�ဇ�မာ� ပမရ�ေးနႏးငေးသာ အ*ခငး0ပဂၢ လတ စေးယာကထ လႊးေးး�ပာငး�ေးပ�မKEာ� ဆသKက မ�နမ�aနကafနကန သး�သပ ါ။
အထ�သ�ဖငး အကယ၍ သငသပည အ*ခငး0ပဂၢ လ �စေးယာကမဟ�M �င �ာဝန0�း�ခငး�က ဗဟး�ပေးသာ မ��တ မး��ငး�ခငး� သ.မဟ� စစေးဆ�း�ခငး�ဆင0ာ အာ�ထ�မႈ�စခခက
မ�ပမႏး�ငး း�ပေးနစဥအတြ�ငး� အဘယေးၾကာငး သငသပည မ��တ မး��ငMသညးႏး�ငး ဘယအ တြ�က မ��တ မး��ငMသKက သငaးကယသ ငေးမ�ရနနMပညး� ေးက�ဇ�း�ပ၍ အခနယပပါ။ ဤခငးခန ဆး�း�ဖ�း�ခငး�တြ�င မ��တ မး��ငး�ခငး� အလပပက အက�တြလနခရသမာ�/ အႏးရာယက ေးကာ*နးMနနMာသမာ�ႏး�ငး �ရာ�မ��မႈ ေးမ�ားMငးခကက အမ�aနတကယ အက�ရ�ေးစမKEာ�ဆသKက ပါဝပငသငaးသည။ အႏးရာယက ေးကာ*နးMနခသမာ�ႏး�ငး ေးတြ�.ဆးေးမ�း�မနး�း�ခငး�မာ�မ�ၽြလ၍ သငaးအလပပက လအပးႏးငေးသာ
အ�ခာ� အခကအ လက ရငး�း�မစမာ�မ�ာ မK\Kနညး�။ ၎�.၏
ေအတြ�.အႀကးက မ��တ မး� မ�ငဖ�ေးသ�ေးသာ အႏးရာယက ေးကာ*နးMနခသမာ�ႏး�ငး သကေးသမာ� ရ�သလာ�။ သငတာဝaနယပထာ�ေးသာ မ��တ မး��ငး�ခငး�သည �Kဆ �ရာ�မ��မႈ ေးဆာင*႐ကခကမာ�က (ကငရြငrယေးး�ဖရ�ငး�နညး�၊ ပးစ၊ အသး�း�ပမႈ�.က) ေးလာပါ�ေးစ�ခငး� သ.မဟ� ပးစ�း�ပလပး�ခငး��. အမ�aနတကယ သ.�ညး�မဟ� း�ဖစးႏးငေးး�ခ မရ�ေးအာင ေးသခာေးစရန သငMပးႏးငေးသာ အဆငးမာ�ကလညး� ေအသ�စ� စစဥထာ�သငaးသည။ ေးယဘယအာ�း�ဖငး အတြလန ေးစ�နာထာ�ေးသာ ပဂၢ လအ ာ�လး�သည ဤအဆငးမာ� အာ�လး�က ေးဆာင*႐က0န အခနမယဘ ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ
68
မာ�က မ��တ မး��ငး�ခငး� သ.�ညး�မဟ� စစေးဆ�စးစမး�း�ခငး� း�ပလပပသပည။
ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (းႏး�ငး အ�ခာ� း�ပငး�ထနေးသာ အမႈမာ�ႏး�ငး အၾကမး�ဖကမႈမာ�)၏ အႏးရာယက ေးကာ*နးMနခသ �စေးယာကေးယာကးႏး�ငး ထေးတြ�.ဆကဆ း�ခငး� မ�ငမ�ာဝန0�း�ခငး�က ေအး�ခခေးသာ မ��တ မး��ငး�ခငး�က စ�င0န ဆး�း�ဖ�သညး မK\မဆ မ��တ မး��ငး�ခငး�အ�ပင စးစမး�စစေး
ဆ�း�ခငး�ႏး�ငး အ�ခာ�ဆက+ပမးႈ (ေးဆ�ဘကဆ င0ာႏး�ငး လ
သာ�ခငး�စာနာမႈ ဝါဒဆင0ာကသေ.သာ) အဓကပဂၢ လမာ�တြ�င မK\သည အ*ခငး0 ပဂၢ လ၊ မK\သည အ*ခငး0ပဂၢ လမဟ� စသKr.က စးစမး�ေးဖားထ�0န ႀက�မာ�ေးသာ ဂ႐း�ပမႈက ထာ�ရ�သငaးသည။ မK\ညaးအလပပကပ လပဖ�ၿပ� မK\ညaးအလပပကပ လပၿပ�ၿပး�ဖစကာ (ထပမ) မ��တ မး��ငး�ခငး�က အမ�aနတကယ လအပ၊ မလအပကပလညး� စးစမး�ေးဖားထ�သ ငaးသည။
လက0�တြ�င း�မနမာႏးငငရ� ကမၻာကလသမဂၢ းႏးငင�ကာ အခကအ လက0�ာေးေ*ဖရ�ဆင0ာ တြလ�M ပေးသာ အဖြဖ.၊ ရမာ�၊ အစ�ေရရ�ေ႕နမာ�ႏး�ငး �ရာ�သႀက�မာ�သည အဓက အ*ခငး0 ပဂၢ လမာ� း�ဖစၾကသည။ သေ.သားMညး� ေးနာကထ ပ အ*ခငး0 ပဂၢ လမာ�သည အနာဂကတြ�တ င ရ�လာႏးပငသပည။
ဇယ�း (၈)။ ။အ�ခငစြရ ပဂၢ လ��း
ဤ�ဖည*း+ကခကအ တြ�က “အ*ခငး0 ပဂၢ လ” ဆသKL�ာ �ရာ�ဥေပဒစ�မ�ေးရ�၊ စးစမး�စစေးဆ�ေးရ�၊ သကေးသဆးင0ာ ကတြYမး�ကငမႈ၊ �ရာ�ဖြစဆေးရ�ႏး�ငး/ သ.မဟ� �ရာ�စရငေးရ�ဆင0ာ �ာဝနတပ.က း�ပလပ0န �ရာ�ဝင အစ�ရအာဏာမာ� ေးပ�အပး�ခငး�ခရသညး သ.မဟ� အပခပ ငရြငခငးရထာ�သညး လ�စဥ��စေးယာက သ.မဟ� အဖြဖ.�စပြစဖ.က ဆလသည။ ဤအ*ခငaးအာဏာက ဥပမာအာ�း�ဖငး
အစ�ရက းႏးငငဥေပဒမ��စဆငးး�ဖစေးစ၊ အစ�ရႏး�ငး ေသဘာ�ညမႈမ��စဆငးး�ဖစေးစ၊ ကမၻာကလသမဂၢ လးၿ
ခးေးရ�ေးကာင+က ၎၏ အခနး�(၇) အာဏာမာ�မ� �စဆငးး�ဖစေးစ၊ သ.�ညး�မဟ� ထ.ကသေ.သာ �ရာ�ဝင လပ ငရြငခငး ေးပ�အပ0န အာဏာရ�ေးသာ အ�ခာ�အဖြဖ.မ� �စဆငးး�ဖစေးစ �က႐က ေးပ�အပးႏးပငသပည။
အ*ခငး0ပဂၢ လးႏး�ငး အ*ခငး0ပဂၢ လမဟ�သ းႏး�စေးယာက+လး� အတြ�က �ာဝနယပး�ခငး�က ဗဟး�ပေးသာ မ��တ မး��ငး�ခငး�ႏး�ငး စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ဆင0ာ အာ�ထ�မႈမာ�သည အႏးရာယက ေးကာ*နးMနခသမာ�၏ အက�မာ�ႏး�ငး ရပငရြငခငးမာ�က အမ�န င ဥ�စာ�ေးပ� သ�မ��သ ငaးသည။ ပ�ေးပါငး�ေးဆာင*႐ကမရ�း�ခငး�ႏး�ငး အထ�သ�ဖငး အမ�စး ေးမ�း�မနး�း�ခငး�မရ�း�ခငး�စသKr.၏ မ�ဖစဖ�သKထက မၾကာမၾကာ း�ဖစဖ�ၿပ�း�ဖစသပညး း�ဖစးႏးငရြငဖယ0�ေးသာ စ�ရငရြမဖယ အက�ဆကမာ�က ကာတြကယတ ာ�ဆ�ရန ကငးဝ�ဆ င0ာႏး�ငး ဝ�ရာ�ဆင0ာ ကငရြငrယေးး�ဖရ�ငး�နညး��စခသည အဆး�အ*စန ဂ႐စကမႈက လအပMာသည။ လကေးတြ�.လပေးဆာငသပမာ�၏ ေအတြ�.အႀကးး�မငးမာ�ၿပ� ရငး�း�မစေးကာငး�ေးသာ စေးပါငး�စညး�ကမး�ထနး�သမး�ေးရ� အဖြဖ.မာ�က �ာဝနမယလ�င အႏးရာယက ေးကာ*နးMနခသအာ� (း�ပန၍စ�ဒဏ0ာရhခငး� ကသေ.သာ) ေးနာကထ ပ ထခကနစနာမႈမာ�း�ဖစေးစ�ခငး�ႏး�ငး ေအရ�ႀက� ကစၥမာ�ေအပၚ ေသဘာထာ�ၽြကလေ*းသာ ေအတြ�.အႀကးမာ�ဆင0ာ း�ဖစ+ဥမာ�သည ပ�ေးပါငး�ေမဆာင*႐ကေးသာ မ��တ မး��ငး�ခငး�ႏး�ငး ထပတလလ ေးတြ�.ဆးေးမ�း�မနး�း�ခငး�မာ�၏ ေးနာကဆ ကကြကတ မာ�တြ�င �ာ�ဆ�မေရလာကသ ည အထ ပါဝငMာၿပ� အႏးရာယက ေးကာ*နးMနးခ သမာ�ေအပၚကလညး� သကေးရာကေးေစသာ �ာဝန0�သညး အဖြဖ.အစညး� ယႏးရာ�က မယးၾကညး�ခငး�ႏး�ငး လစM႐ႈး�ခငး��.က ခရကာ အဆး�သကတြ�သ ာ�ႏးပငသည။
69
၂၊ လ�aဝ�က&ကထ နးသမးမႈ
း�မနမာႏးငငရ� ခကခေးသာ လးၿခးေးရ� ေအး�ခေအနက ထ
ည*aးသငး�စဥး�စာ�လ�င ( အခနး�-၈ က ထပၾကညး ါ။) းႏးငင
အတြ�ငး� အလaပMပေးေနသာ လကေးတြ�.လပေးဆာငသပမာ�
သည အထ�အာ�ရ*ဖယ0�ေးသာ လ�႕ဝ�ကခကထ နး�သမး�မႈ လပင
နးး�စဥမာ�က ေးနရာ�က ရ�ေးစရန လအပသပည။ (ပဋပကၡအ
တြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး
မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�က
မး�မာ�၊ စာမကးႏး�ာ ၉၅-၉၇ က ၾကညး ါ။)
း�မနမာႏးငငအတြ�ငး�ရ� ေးရ�ေ႕နမာ�သည �ရာ�ဝင အသ
ကေး*မ�မႈဆးင0ာ အ*ခငaးထ�မ� အမ�န င အက�ေးက�ဇ� ရရ�ေး
သားး�ငာ�လညး� အာ�နညး�ေးသာ �ရာ�ေးရ�မ႑ငမာ�၏
ဆက+ပ+ဥး�စာ�ရမညး ေအး�ခေအနတြ�င ၎အ*ခငaးထ� ဖး�လႊ
မး�ထာ�ေးသာ ဆကတြကသ ယေးရ�လမး�ေးၾကာငး�မာ�က းႏး
ငငအာဏာပငမာ�က ေးႏး�ာငaးယ�ကး�ခငး�မ� ကာတြကယ0န အနညး�
ငယသ ာရ�သည။
း�မနမာႏးငငတြ�င လငအၾကမး�ဖကမႈ အက�တြလနခရသမာ�၏
လ�႕ဝ�ကခက ထနး�သမး�း�ခငး�က ကာတြကယ0န မK\ညး ဥ
ေပဒျပ႒ာနး�မႈမ� ေးနရာ�က မရ�သညaးအျhပင ေးး�မာကမာ�
*စာေးသာ အဖြဖ.အစညး�မာ�အၾကာ� အသအ�မင0�မႈ မရ��ခ
ငး�ႏး�ငး လ�႕ဝ�ကခကထ နး�သမး�း�ခငး�ႏး�ငး ပ�သ ကေးသာ
လ.ကငးဝ�ဆ င0ာ �ာဝနမာ�ႏး�ငး �သ က၍ ဝနေးဆာငမႈေးပ�
သမာ� အာ�လး� ကငး�မး�ခငး��. း�ဖစM�က ရ�သည။
၄။ လႊေျပ�ငးေပးျခငးမ�း
အက�တြလနခရသမာ�ႏး�ငး �ရာ�ခမာ�က ပပ�း�ခငး� သ.မဟ� ကာတြကယး�ခငး�က ေးသခာေးစရန ေးနာကထ ပ
အကအညက လအပေးသာ မK\ညaးအခငရြနrငမဆ အ�ခာ� အသငး�အဖြဖ.မာ� သ.မဟ� အဖြဖ.အစညး�မာ�ထ လႊးေးး�
ပာငး�ေးပ�း�ခငး�သည သငးေးလားးႏးပငသပည။ အမႈး�မာ�ေအပၚမ�ည၍ ေးဆ�ဝါ� အကအည၊ ႐ပ ငး�ဆင0ာ း�ပနMပညထေးထာငေးပ�း�ခငး� သ.မဟ� လမႈေးရ�ႏး�ငး ဆက+ပေးသာ စ� ငး�ဆင0ာ ပးပ�မႈအတြ�က လႊးေးး�ပာငး�ေးပ�း�ခငး�သည လအပးႏးပငသပည။
လငအၾကမး�ဖကမႈ အက�တြလနခရသမာ�အတြ�က ပပ�မႈ သမာ�႐�က စနစမာ�က း�မနမာႏးငငအတြ�ငး�တြ�င အတြလaနအမငး� ကန.သ�ၿပ� အထ�သ�ဖငး ပဋပကၡနယေးး�မမာ�တြ�င ထသ.�ဖစသပည။၂၇၉ လငအၾကမး�ဖကမႈ အက�တြလနခရသ ႐ဟငဂာမာ�ႏး�ငး ေးတြ�.ဆးေးမ�း�မနး�မႈ အစရငခစာမာ�က ေးဖားး�ပထာ�သKL�ာ “ကတြYႏးးပပတပ. ဆးေးတြ�.ခေးသာ အမ�သမ�ႏး�ငး မနး�ေကလ� အမာ�အ�ပာ�မ�ာ း�မနမာႏးငငရ� ကနး�မာေးရ� ဝနေးဆာငမႈမာ�ႏး�ငး အဆကအ တြသယ မ��တ မး� မဆေစလာကသ ာ ရ�ၾကသည။ ေးယဘယအာ�း�ဖငးမ ဒမး�မႈအႏးရာယက ေးကာ*နးMနခသမာ�အတြ�က ေးဆ�ဘကဆ င0ာ ေးစာငးေးရ�ာကမႈက ခငခငမာမာ အႀကး�ပထာ�သKက ၎�.မသၾေကပ။ ၎�.မ�ာ ေးပ�ရန ပကဆ မရ�သညaးအျhပင ေးစာငးေးရ�ာကမႈအတြ�က ပကဆ ေးပ�ရမKဟ ထငခေးၾကာငး�လညး� အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး မနး�ေကလ�မာ�က ေးး�ပာသ
ည။”၂၈၀
ေးဆ�ဘကဆ င0ာ
းႏးငငးကနး�မာေးရ�စနစမ��စဆငး လငအၾကမး�ဖကမႈ အက�တြလန ခရသမာ�အတြ�က ေးပ�ထာ�ေးသာ ေးဆ�ဘကဆ င0ာ ဝနေးဆာငမႈ မာ�သည နညး�ပါ�ၿပ� ထကသေ.သာ ဝနေးဆာငမႈမာ�၏ ေးထာက မႈသည အက�တြလနခရသမာ�၏ လအပခကမာ�က �ကတ က းတြကတြက ေမဆာင*႐ကဟ အမ�သမ� အဖြဖ.မာ�
က �ငး�ပသည။၂၈၁ မဒမး�မႈ အက�တြလနခရသမာ�ႏး�ငး ဆ
ကဆ မႈအတြ�က ေးဆ�႐းမာ� တြ�င �ေကသာ လပပထး�လပနညး� မရ�ႏးပငသပညaးအျhပင အက� တြလနခရသမာ� ထေးတြ�.ဆကဆ ေရသာ ၿမ႕နယေးဆ�ဘကဆ င0ာ အရာရ�အမာ�စသည အမ�
70
သာ�မာ� း�ဖစၾကသည။ ေအရ�ေးပၚ ေသႏၶ�ာ�ေးဆ�မာ�ႏး�ငး က�စကေးရာဂါ ကာတြကယေးဆ�မာ�သည ကယက ယး�ပန.�ပန. မရရ�ႏးငေးပ။ ထကသေ.သာ ပးပ�မႈအဂၤးါရပ
မာ�သ. ပေ.ဆာငး�ခငး�သKEညး� ေးး�ခကငသာ ေးရာကးႏးးငေးသာ *႐ာ�ခ႕ႏး�ငး အတြလaနအမငး� ခကခႏးပငသပည။
�ငး�ရငး�သာ� လကနကက ပငအပဖြဖ.အစညး�မာ� လႊမး�မ�မႈပမရ�ေးသာ ဧရယာမာ�တြ�င ၎အဖြဖ.အစညး�မာ�က တြကaပကေးသာ ကနး�မာေးရ� စနစမာ�ကသေ.သာ အၿပငကနး�မာေးရ�စနစမာ�သည လKပ�းႏးငရြငဖယ0�သည။ ဥပမာေအနျဖငaးကယာ� (ကရငန) း�ပKနကတြယတ င �ငး�ရငး�သာ� လကနကက ပငအပဖြဖ.အစညး� ေးး�ခာကခက ပပ�ထာ�ေးသာ ခန.မ�နး�ေးး�ခအာ�း�ဖငး
(၂၀) ေး႐ႊ႕လာ�ေးဆ�ခနး�မာ�ႏး�ငး ေးကာပ�အကတြ�M ယအ ဖြဖ. (၄၈) ဖြဖ.ခန.ရ�ေးသာ တြကန0ကတ စခမ� �စဆငး အစ�ရလႊမး�မ�ခမဟ�ေးသာ ကနး�မာေးရ�အဖြဖ.မာ�က ေးဆ�ဘကဆ င0ာဝနေးဆာငမႈမာ�က ေးပ�ၾကသည။ �ခ႕တြ�aငသ�မ��ထ ာ�ေးသာ မဒမး�ေးႏး�ာငး� ကေသရ�ကရယာ �နဆာပလာမာ�ရ�း�ခငး�း�ဖငး မဒမး�မႈအႏးရာယက ေးကာ*နးMနခသမာ�က ေးပ�ေးသာ ပပ�မႈအဆငaးသည အဖြဖ.မာ�အၾကာ� ၽြကး�ပာ�ၾ
ကသည။၂၈၄ သေ.သားး�ငာ�လညး� း�ပငး�ထနေးသာ က
စၥမာ�တြ�aငအပဖြဖ.မာ�က အစ�ရတြကaပကေးသာ ေးဆ�႐းမာ�ထ
လႊးအပး�ခငး�က လပေးပ�ၾကလမးမည း�ဖစသပည။
“းႏးငငတြ�ငး� လငကပေအး�ခခ၍ အၾကမး�ဖကမႈဆင0ာ စး�ပလပေးဆာငေးရ� လပပထး�လပနညး�မာ�က မၾကမး� ေးရ�ၽြဆး�ခငး�အ�ပင ကခငး�ပKနယ၊ ရခငး�ပKနယးႏး�ငး ရ�မး�း�ပKနယတ .ရ� လငကပေအး�ခခ၍ အၾကမး�ဖကမႈမာ�အတြ�က ေးဒသဆင0ာ စး�ပလပေးဆာငေးရ� လပပထး�လပနညး�မာ�က မၾကမး�ေးရ�ၽြဆး�ခငး�လညး�”ပါဝငေးသာ အမ�သမ�မာ� ���ကေးရ�အတြ�က းႏးငငတြ�ငး� မဟာဗဟာအစအစဥ (“NSPAW”) �စခက အက�သကေးရာကေးစရန
အစ�ရက အာမခထာ�ၿပ�း�ဖစသပည။ အမ�သမ�မာ� ���ကေးရ�အတြ�က းႏးငငတြ�ငး� မဟာဗဟာ အစအစဥက ေအ
ကာငထပညေးဖားး�ခငး� ေအပၚ လပငနး�စဥတ��ကမႈက ေးစာငနးၾကညးမ��သ ာ� စစေးဆ�ရစပြနဖ.စညး�ထာ�သညး အလaပMပေးသာ ေးကားမ��စခ း�မနမာႏးငငဆင0ာ အမ�သမ� ေးကားမ�မ�ာရ�ၿပ� အစ�ရ၏ *ဖ.ၿဖ����ကမႈ ကညပ�ေးပါငး�ေးဆာင*႐ကေးရ�ဌာန (“DACU”) မ�ာလညး� ၎၏ အက�သကေးရာကေးသာ ေအကာငအထည ေးဖားး�ခငး�က ပပ�ရန ပ�ေးပါငး�ေးဆာင*႐ကေးရ� အဖြဖ.�စပြစဖ.ရ�သည။
လမႈကယဆ ယေးရ�ႏး�ငး း�ပနMပညေးနရာခထာ�ေးရ� ဝနႀက�ဌာန သည လေငအး�ခ�ပအၾကမး�ဖကမႈအႏးရာယက ေးကာ*နးMနနMာ သမာ�အတြ�က �ယM ဖနး�လငး�မာ�က စ�ငး�ပလပၿပ� း�ဖစေးသားMညး� “းႏးငငအ�ငး�အ�ာမ�ာ ဝနထမး�ေအယာက (၃၀) �ညး�ႏး�ငး လပးႏးငရြင+မး� အကန.အသ�0�ေးနၿပ� ဖနး�ေးခၚလာ� �aငၾကာ�ခကေးတြ�ဟာ း�ပနMေKLး�ဖၾကာ�ဘ း�ဖငရြစ\ာ� သည”ဟ၂၀၁၇ခႏး�ငရြစrင း�မနမာႏးငငရ� ကမၻာကလသမဂၢ အထ�အစညး�ေအဝ�မ��တ မး� အစရငခသ
က မ��ခကး�ပ သည။၂၈၆ ထကသေ.သာ �ရာ�ဝငး�ဖစသပညး
လႊးေးး�ပာငး�ေးရ� စနစမာ�က စ�ငး�ပလပၿပ� း�မငaးတaငMငaးကစာ� ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈမာ�တြ�င အကယ၍ ၎စနစမာ�သည အစ�ရကယ+ာ�လ�ယအဖြဖ.မာ�က လႊးေးး�ပာငး� ေးပ�း�ခငး�တြ�င အမာ�ဆး� အကး�ဝငေးနလ�င ၎စနစမာ�သည သငးေးလားေးသာ လႊးေးး�ပာငး�ေးရ�ယႏးယာ�မာ� း�ဖစသလာ�က ဂ႐�စကသး�သပး�ခငး� း�ပရနနMပအပMမးမည။
�ရာ�ဝင ပပ�ေးရ� ယႏးရာ�မာ� မရ�း�ခငး�တြ�င လငအၾကမး�ဖကမႈ အက�တြလနခရသမာ�အတြ�က �ရာ�ဝငမဟ�ေးသာ ပပ�ေးရ� အဖြဖ.အစညး�မာ�၏ ခငမာေးသာတြကန0ကမာ�သည
တြထကေးပၚ လာၾကသည။ ( း�မနမာႏးငင အမ�သမ�ေးရ�ရာ အဖြဖ.အစညး�၊ အမ�သမ� အဖြဖ.အစညး� တြကန0က၊ အမ�သာ� အမ�သမ� �နး��ညေမ�ရ�တြကန0က၊ ကရငန အမ�သမ�မာ� အဖြဖ.အစညး� (“KNWO”)၊ ထငး�ႏးငငရ� ကခငအမ�သမ�မာ� အဖြဖ.အစညး� (“KWAT”)၊ ရ�မး�အမ�သမ�မာ� လႈပ0�ာ�
71
မႈတြကန0ကးႏး�ငး �ာအနး� အမ�သမ�မာ� အဖြဖ.အစညး� (“TWO”) �.ကသေ.သာ) အမ�သမ� အဖြဖ.အစညး�မာ�ႏး�ငး းႏး�စး�ခငး�ခရပစယာန အသငး�ေး�ား အပါအဝင ဘာသာေးရ� အဖြဖ.အစညး�မာ�သည ကညေးထာက ေးရ�ႏး�ငး ကာတြကယေးရ��း.တြ�င ေအရ�ပါေလ�သာ အခနး�က႑�စခတြ�င ပါဝငၾကသည။ လးၿခးေးသာ ေးနရာထငခငး�အတြ�က ေး*႐�စရာမာ� အပါအဝင အက�တြလနခရသမာ�ႏး�ငး သကေးသမာ�အတြ�က အကာအတြကယအ hပင လမႈေးရ�စ� ငး� ဆင0ာ အႀကေးပ�ေးရ�ႏး�ငaးတရာ�ေးရ�ဆင0ာ ပပ�မႈ�.ပါဝငေးသာ အမ�စး ကယး�ပန.သညး အကအညေးပ�ေးရ� စမခကမာ�ကလညး� အဓက ပဂၢ လမာ�၏ ေးကာငး�*စာ ပ�ေးပါငး�ၿပ� အလငရြပrင းႏး�စး�မပ ထာ�ေးသာ တြကန0ကတစခက စစဥေးပ�ထာ�ၿပ� ဆကM က+စဥ ေးပ�ထာ�မည း�ဖစသည။ ကစၥ�စခစ၏ �ေကသာ ေအသ�စ� အခကအ လကမာ�ေးပၚမ�ည၍ ၎သည ထေးရာကေးသာ ကာတြကယး�ခငး�ႏး�ငး ပ�း�ခငး��.အတြ�က ေအကာငး�ဆး� ေး*႐�စရာ အ�ဖစ ကန0စးႏးပငသပည။
(လသာ�ခငး�စာနာမႈဆင0ာ အ*ခငaးအလမး�က ပးမ�န �ဆ .
ထာ� ေးသားး�ငာ�လညး�) ပပ�မႈႏး�ငနးMႊးေးး�ပာငး�မႈ�.အတြ�က ပမေးသာ ေး*႐�စရာမာ�သည း�ပညရြKrငး�ရ� တြထကေးး�ပ��မး�ေးရ�ာငသပမာ�၏ စခနး�မာ�ႏး�ငး း�မနမာႏးငငး�ပင ရ� ဒကၡသKစခနး�မာ�အတြ�ငး�တြ�င �Ke�ေးန*ဖယ0�သည။ ၿပ�လ�င ၎�. စ�ငထာ�ၿပ�း�ဖစေးသာ ဝနေးဆာငမႈမာ�သည းႏးးငင�ကာ ေအထာကအ ပ၏ စညး�ကမး� ခကက ေးပါ ေးလာေးစ�ခငး� သ.မဟ� ပး�ေးနျခငး�မ�ဖစေးအာင ေးသခာေးစရန ေးဒသဆင0ာ ပပ�ေးရ�တြကန0ကမာ�ႏး�ငး
ပ�ေးပါငး� ေးဆာင*႐ကး�ခငး�သKအဓက ေးသာခကး�ဖစသည။
ကယာ� (ကရငန) း�ပKနယ၊ ကရင (ကယနး�) း�ပKနယးႏး�ငး *မန း�ပKနယ0� နယေးး�မအကန.က ရရ�ႏးငေးသာ ဝနေးဆာငမႈမာ�ဆင ရာ ေအသ�စ�အ ခကအ လကအ တြ�က UNFPA း�မနမာ၊
‘အင အာ�ႀက�မာ�ေးသာ ဒ႑ာရမာ�၊ ဝ�ကထ ာ�ေးသာ လ�႕ဝ�ကခကမာ�’ (၂၀၁၇) http://myanmar.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/PowerfulMythsHiddenSecrets_EDITED.pdf.က ၾကညး ါ။
72
အခနး� (၈) ။ ။ အ�sရ�ယက ငးေရး��ငစြ စတ.ငးဆငရ�လၿခေရး
(က) နဒါနး
“အႏးရာယက ငး�ေးရ�ႏး�ငး စ� ငး�ဆင0ာလးၿခးေးရ� သး�သပး�ခငး�မာ� သည ပဓာန ေအရ�ပါး�ခငး�း�ဖစၿပ� ၎အယအဆႏး�စခလး�သည ဆကးႏ*းယေးနသည”ဟ ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�
စညး�ကမး�မာ�၏ အခနး� (၈)က ရ�ငး�း�ပသည။၂၈၇ လ
ကေးတြ�.လပေးဆာငသပမာ�သည “၎�.အလပမာ�၏ အႏးရာယက ငး�ေးရ�ႏး�ငး စ� ငး�ဆင0ာ လးၿခးေးရ� တြသငး�ပငမာ�ႏး�ငး ၎�.ကယတ ပငအျhပင အက�တြလနခရသမာ�၊ သကေးသမာ�ႏး�ငး ထးသ�.၏ မသာ�စမာ၊ အသငး�အဝငး�မာ�အတြ�က ေးပေၚပါက လာႏးငေးသာ အႏးရာယမာ�က သရ�နာ�လ
KLႈ” ရ�ေးနရန လအပသပည။၂၈၈
စစတပပအပပခပမႈ အဆး�သကတြ�သ ာ�က�ညး�က း�မနးမာႏးငင၏ အစ�အ ပငး�မာ�တြ�င အရပပသာ�လ.အဖြဖ.အစညး�အတြ�က ေးနရာက အ�ငး�အ�ာ�စခအထ *ဖငနးM�စေးပ�ထာ�ၿပ� း�ဖစေးသားMညး� းႏးငင၏ ပဋပကၡအက�သကေးရာကေးသာ အစ�အ ပငး�မာ�တြ�င လ.အ*ခငးေးရ� ပ�ဝနး�ကငသပည အတြလaနအမငး� ခကခကနေးန ဆး�ဖစသပည။
အထ�သ�ဖငး ပဋပကၡႏး�ငး ဆက+ပေးသာ အၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈမာ�က မ��တ မး��ငး�ခငး�သည အထ�ပင အထမခ း�ဖစေးနဆး�ဖစသပည။ ဤအလပပသပည အက�တြလနခရသမာ�၊ သကေးသမာ�ႏး�ငး မ��တ မး��ငသပမာ�အတြ�က ေအရ�ပါေးသာ စ� ငး� လးၿခးေးရ�ဆးင0ာ စနေးခၚမႈက း�ဖစေးပေၚစရန အလာ�အလာရ�သည။
အထကတြကတ င ရ�ငး�း�ပခသညaးအ�ငး� မ��တ မး��ငသပမာ�ႏး�ငး
အက�တြလနခရသမာ� းႏး�ပစဘက+လး�အတြ�က စ� ငး�လးၿခး
ေးရ�ဆင0ာ စနေးခၚမႈမာ�သည အမႈ�စခစ၏ ေအသ�စ�
အခကအ လကမာ�ေးပၚတြ�င မ�ညေးနသည။ ၎�.သည
ပထဝဝငအလအာ�း�ဖငနးMညး� သသသာသာ ၽြကး�ပာ�ႏးပငသပည။
ဥပမာအာ�း�ဖငး ပဋပကၡ း�ဖငရြစ ာ�ေးေနသာ ေးနရာမာ�တြ�င ႀကးေးတြ�. ေရသာ စနေးခၚမႈမာ�သည ထေတြကသာ စစမကမရ�သညး ေးနရာ �စခခမ� စနေးခၚမႈမာ�ႏး�ငး ေအ�ား င ၽြကး�ပာ�ႏးငရြငဖယ ရ�သည။ မ��တ မး��ငသပသည �ေကသာေးနရာ�စခႏး�ငး �ေကသာ အက�တြလနခရသမာ�က မညသ.�ဖစေးစ ေးရာက0�*ခငး၊ ေးတြ�.ဆး *ခငး0�သKEာ� ဆးသKက ဤသKက အက�သကေးရာက းႏးပငသပည။
လကေးတြ�.လပေးဆာငသပမာ�သည ၎�.ႏး�ငး အက�တြလနခရ သမာ�သည ေးစာငနးၾကညးခေးနရႏးပငသKက နာ�လK\ရ�ေးနရန လအပသပည။ “လးၿခးေးရ� ပပနေးသာကမာ�ေးၾကာငး
လ.အ*ခငး ေအရ�မာ�က ေးစာငနးၾကညနးၾကပမ�း�ခငး�သည *ပငနးMငး�*စာ မ�ဖငရြစ ာ�ႏးးငေးပ။ စစတပးႏး�ငး ရမာ�က အက�တြလနခရသမာ�က ဆ�ဆ �ေးေနအာင မၾကာခဏ ၿခမး�ေးး�ခာကေးသာေးၾကာငး တြကငး�ဆငး�ေးဆာင*႐ကသမာ�ႏး�ငး ၎�.ႏး�ငး ဆကဆ ေရသာ လမာ�သည အပစအခ�0ပ+ထာ�ေးသာ ေးနရာမာ�တြ�ငေး�ာငမ� လးၿခးေးရ�အႏးရာယးႏး�ငး ရပငဆaငၾကရသည။ အကယ၍ စစတပ သ.မဟ� ရအဖြဖ.ဝငတစေးယာကက တြကငး�ဆငး� ေးဆာင*႐ကသ �စေးယာကသ ည လ.အ*ခငးေးရ� ေးဖာကဖကး�ခငး�ဆင0ာ သ�ငး� အခကအ လကမာ�က စေးဆာငး�ေးနသKဟ ေးတြ�.ရ�တြသာ�လ�င ၎ပဂၢ လက ဖႏး�ပခပခယေးသာ ဥေပဒမာ�း�ဖငး ဖမး�း�ခငး�၊ ဒကေၡပ�း�ခငး� သ.မဟ� း�ပငး�ထနေးသာ ဒဏေးပ�း�ခငး�ေး�ာငမ� း�ပလပခရ*ဖယ ရ�ႏးပငသပည” ဟ ေးဒသဆင0ာ အစ�ရမဟ�ေးသာ အဖြဖ.အစညး��စခက ရ�ငး�း�ပသည။၂၈၉
73
လကေးတြ�.လပေးဆာငသပမာ�သည လး�ဝဥး လးၿခးေးရ� ဗဟာ �စခက ေး*႐�ခယး�ခငး�ႏး�ငး လကေးတြ�.လပေးဆာငသပမာ�၊ သ�ငး� အခကအ လကမာ�ႏး�ငး အက�တြလနခရသမာ�၊ သကေးသမာ�၏ အႏးရာယမာ�က ထနး�ခပ0န နညး�လမး�မာ�ပါဝငေးသာ၊ ပဋပကၡ အတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး� �ငး�ခငး�ဆင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�၏ အခနး� (၈)တြ�င အၾကမး�ဖငး�ေးဖားး�ပထာ�သညး ေအကာငး�ဆး� ေအလအထ မာ�က ဂ႐�စက မ��သ ာ�ထာ�သငaးသည။
၎တြ�င “အႏးရာယ ကငး�ေးရ�ႏး�ငး လးၿခးေးရ� သး�သပခကမာ�သည ထခကနစနာမႈ မ�ဖစေးေစရ� မဝါဒႏး�ငး ဆက+ပေးနၿပ� လပေးဆာငခကမာ�က အစအစဥဆြဥဆး�ခငး�၊ အက�တြလနခရသမာ�ႏး�ငး သကေးသမာ�က မK\.ခဥး�ကပမည၊ မK\ညးေးနရာတြ�ငေးတြ�.မKက ေး*႐� ခယး�ခငး�၊ မ��တ မး�း�ပစး�ခငး�၊ သယယ ပေ.ဆာငေးရ�ႏး�ငး သ�ငး� အခကအ လကမာ�က သမး�ဆညး�း�ခငး��.မ�စ၍ လႊးေးး�ပာငး� ေးပ�အပး�ခငး�မာ�အထ မ��တ မး��ငး�ခငး� လပငနး�စဥတစေးလ�ာက လကေးတြ�.လပေးဆာငသပက း�ပလပ0မညး ဆး�း�ဖ�ခက သ.မဟ� း�ပလပမႈ �စခခက ေးကာေးထာကေးနာ
ကခ း�ပထာ�သငaးသည” ဟ ေးဖားး�ပထာ�သည။၂၉၀
လကေတြတ႔လပေဆ�ငသငcမ�းအတြတက အ�sရ�ယ��းက စမလပေဆ�ငျခငး
ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ�� �မး��ငး�ခငး�ဆင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�တြ�င အၾကမး�ဖငး� ေးဖားး�ပထာ�ေးသာ လကေးတြ�.လပေးဆာငသပမာ�၏ ဥပမာ အႏးရာယမာ�အရ ေးအာက ါ�.သည း�မနမာႏးငင ေအး�ခ ေအနႏး�ငး အဆက+ပးႏးပငဆး� း�ဖငရြစဖယ0�သည။
ယာဥေးၾကာပ�ဆ .မႈ ေမ�ားတဆမာ� စ�ဖစ�း�ခငး�၊ အတြလန င နး�း�ခငး�၊ �စဆငးခ စ�ဒဏ0ာႏး�
ငး စ�ဒဏ0ာေးၾကာငး စ�ဖစ�မႈမမမ�နး�ခငး�
ရက+ကၾ ကမး�ၾက�M စ� း�ပ�ေး�ာငး�း�ပ�ေး�ာငး� ေးပေၚပါကး�ခငး�မာ�
စးစမး�စစေးဆ�မႈေးအာက0� �စဥ�ခငး� သ.မဟ�
အဖြဖ.မာ�ႏး�ငး၊ ၎�.၏ ပပ�သမာ�က အ�အက ပစမ��ထ ာ�း�ခငး�
လကး�ဖစေးပါကကြကက ပစၥညး�ကရယာမာ� (“IEDs”)၊ မထနး�သမး� းႏးငေးသာ း�ပ႒ာနး�အမန.ဥေပဒမာ�ႏး�ငး စစပြစ အပကအ စ�မာ�
ေအး�မာကး�ဖငး စခ�း�ခငး� သ.မဟ� �ကခကး�ခငး�
သဘာေဝဘ�အႏးရာယမာ� (ဥပမာ။ ။ ေးရလႊမး�း�ခငး�မာ�၊ ေးး�မၿပး�ခငး�မာ� သ.မဟ� း�ပငး�ထနေးသာ ရာသဥ� ေအး�ခေအနမာ�)
သခ�ခ�း�ခငး� ႐း�ခနး�က ႐�တ ရက ဝငေးမႊး�ခငး�ႏး�ငး ဝရမး�မပါ
ဘ ရ�ာေး*ဖး�ခငး� �ရာ�ေးရ�အရ ေးႏး�ာငaးယ�ကး�ခငး�၊ အာဏာရ� ပငဆနေး
သာ ဖမး�ဆ�း�ခငး�/ ထနး�သမး�း�ခငး� (အထ�သ�ဖငး း�ပညရြKrငး� လကေးတြ�.လပေးဆာငသပမာ�အတြ�က)
မ�� း�ငး�ခငး�က ဖကသ မး�း�ခငး� (း�ပညရြKrငး� အစ�ရမဟ� ေးသာ အဖြဖ.အစညး�မာ�အတြ�က)
း�ပညဝငရြငခငး ဗဇာမာ�က ပ� ငး�ခငး�ႏး�ငး ��ခာ� အပခပေးရ� ဆင0ာ အ�ာ�အဆ�မာ� (းႏးငငး�ခာ�သာ�မာ�အတြ�က)
ထ.အ�ပင ေးအာက ါ သ�မ��ထ ာ�ေးသာ အႏးရာယမာ�ကလညး� ထည*aးသငး�စဥး�စာ�သငaးသည။
အစ�ရက အမမာ�၏ သနး�ေးခါင+ာရငး�က စစေးဆ�း�ခငး�မာ�
စစေးဆ�ေးရ�ဂ�မာ�တြ�င ရ�ာေး*ဖး�ခငး�
သငးေးလားေးသာ ေးနရာတြ�င ဂ႐�စက သး�သပၿပ� ေးအာငး�မင ေးအာင ေးဆာင*႐ကသ ငးေးသာ ၎အႏးရာယမာ�မ�
74
ေအး�မာက အ�မာ�အတြ�က ေးလ�ာေးပါ ေးရ�နညး�လမး�မာ�က ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး� ဆင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�၏ စာမကးႏး�ာ (၁၀၈-၉) �.ရ� ဇယာ� (၃)တြ�င အၾကမး�ဖငး� ေးဖားး�ပထာ�သည။
ဇယ�း (၉)။ ။ တြသယဝကရရ� ေသ� စတဒဏရ�က ေဖ�ထ+တျခငး
အတြလန သ�း�ပမႈလအပေးသာ ကစၥ�စ0ပပသပည း�ဖစဆ ေအး�ခခ ေအၾကာငး��စ0ပ0� ဤသ. း�ပငး�ထနေးသာ ရာဇဝ�မႈမာ�က မ��တ မး��ငေးသာအခါ တြသယဝက0ရ�ေးသာ
စ�ဒဏ0ာထမ� လကေးတြ�ေ.ဆာင*႐ကသ မာ� ရပငဆပေင0သာ အႏး
ရာယ း�ဖစသပည။၂၉၁
အဖြဖ.အစညး�သည ၎၏ ဝနထမး�မာ�၏ ကနး�မာေးပား0ႊငေးရ�က ေးဆာင*႐က0မညး�ဖစၿပ� �စဥ�ခငး� မမကယက ယ ဂ႐စကး�ခငး� နညး�ဗဟာမာ�သည �ာရ�ည စ�ဖစ�း�ခငး�၊ တြသယဝက စ�ဒဏ ရာရhခငး�ႏး�ငး ကယအ ာ�စ�အ ာ� ခး�ခး�က�ခငး��.က ႀက�ငကာ တြကယ0နးႏး�ငး ကငရြငrယေးး�ဖရ�ငး�ရန မခလအပသပည။ ေးနာကထ ပ သ�ငး�အခကအ လကမာ�အတြ�က လ.အ*ခငေးအရ� အထ�အရာရ� ကလသမဂၢ႐း�၊ ‘ လ.အ*ခငေးအရ� ေးစာငနးၾကညနးၾကပမ�ေးရ�ဆးင0ာ လကပြက+၊ စ�ဒဏ0ာႏး�ငး မမကယက ယ ဂ႐စကး�ခငး�’၊ (၂၀၁၁) <http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Chapter12-MHRM.pdf>တြ�င ၾကညး ါ။
(ဂ) သတငးအခကအ လကဆ ငရ� အ�sရ�ယ��းက စမလပေဆ�ငျခငး
ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ�� �မး��ငး�ခငး�ဆင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�၏ အခနး�(၈)တြ�င ေးဖားး�ပထာ�ေးသာ သ�ငး�အခကအ လကမာ�၏ အႏးရာယအ ာ�လး�သ
ည း�မနမာႏးငငရ� လကေးတြ�. ေးဆာင*႐ကသ မာ�အတြ�က း�ဖစMာႏးငေးသာ အႏးရာယမာ� း�ဖစၾကသည။ ထရ�တြလယေးသာ ကစၥရပမာ�ႏး�ငး ဆကဆ ေရသာအခါ လကေးတြ�. လပးေးဆာငသပမာ�သည လးၿခးစ�ခေရသာ ဆကတြကသ ယေးရ� နညး�လမး�မာ�က အခနတပငး� အသး�း�ပေးၾကာငး� ေးသခာသငးၿပ� တြအနနMပငး�ေးပၚတြ�င �ငေးသာ သ�ငး� အခကအ လကမာ�ႏး�ငး ဆရ�ယမဒယာ အသး�း�ပး�ခငး��.က အတြလနဂ႐စက0မည။
ေးး�မာကး�မာ�*စာေးသာ အဖြဖအစညး�ငယမာ�သည လးၿခးစ�ခေရသာ ဒဂစတယ+နစး�ဖငး သမး�ဆညး�ေးသာ ေးဆာဖဝ မ�ပဆေင0သ� ေးပ။ သေ.သားMညး� ဂ႐�စက ပးစ
ေးရ�ၽြဆထာ�ေးသာ သကေးသ ပစၥညး� ကးငရြငrယး�ခငး�ႏး�ငး သမး�ဆညး�း�ခငး� လပပထး�လပနညး� �စခက ဖငမာ�၏လးၿခးေးသာ သေးလ�ာင း�ခငး�အတြ�က *ခငးး�ပေးသာ အခမဝနေးဆာငမႈ�ခ႕က အက�ရ�ရ� အသး�ခႏးပငသည။ ဒဂစ �ယးႏး�ငး း�ဒပထပသမး�ဆညး�း�ခငး� းႏး�စခ စလး�အတြ�က ပဋပကၡ အတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစ ေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး� �ငး�ခငး�ဆင0ာ းႏးးငင�ကာ စညး�မဥး� စညး�ကမး�မာ�၏ အခနး� (၁၃)
တြ�င ါဝငေးသာ အခကအ လကမာ� (သမး�ဆညး�း�ခငး�ႏး�ငး
ကကတြယတ ယး�ခငး�ဆင0ာ အခကအ လကမာ�) ကဂ႐�စက မ��+ထ�ထ ာ�သငaးသည။
အကးတြလန&ရသမ�း��ငစြ မကျမငသကေသမ�း၏
အ�sရ�ယ��းက စမလပေဆ�ငျခငး
အခနး� (၇)တြ�င ပမေအသ�စ� ရ�ငး�း�ပထာ�သညaးအ�ငး�၊ ပဋပကၡ အတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး� �ငး�ခငး�ဆင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�၏ အခနး� (၈)တြ�င ေးဖားး�ပထာ�ေးသာ အက�တြလနခရသမာ�ႏး�ငး မကး�မင သကေးသမာ�၏ အႏးရာယမာ�အရ ေးအာက ါ�.သည း�မနမာ းႏးငငတြ�င ရပငဆပင0ရန ပမး�ဖစးႏးငရြငဖယ0�သည။
75
က�တြလaနသပမာ�က ၿခမး�ေးး�ခာကး�ခငး� သ.မဟ�
လကတ း.�ပနး�ခငး� ဖမး�ဆ�း�ခငး�ႏး�ငး ထနး�သမး�ထာ�း�ခငး� လမႈေးရ�အမညး�စက တြကာရ�ငး�း�ခငး�၊ မသာ�စမ�ပယထ ာ�း�ခငး�၊ လကထ ပးႏးငရြငခ
ငး ေးလာနညး�း�ခငး� ဝနေးဆာငမႈေးပ�သမာ�၊ လကေးတြ�ေ.ဆာင*႐ကသ
မာ�ႏး�ငး/ သ.မဟ� �ရာ�ေးရ� စနစ၏ လေငအပၚမ�ည၍ �န.�ပန ေးဆာင*႐ကတ �မႈ နညး�ပါ�း�ခငး�ေးၾကာငး မမကယက ယ ထခကေးစ�ခငး� သ.�ညး�မဟ� သ�ေးသ�ခငး�ထပင း�ဖစေးစႏးငေးသာ း�ပနMပည စ�ဒဏ0ာရhခငး�
(အမ�သာ�မာ�အတြ�က) အလ�မဟ�ဘ ၎ လပေးဆာင မႈမာ� း�ဖစခလ�ငေး�ာငမ� လငတပဆန.ကငေးသာ ဥေပဒ
မာ�အရ “လငတပဆကဆ မႈမာ�” အတြ�က အကဥး�ခခရhခငး�
ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး� မာ�တြ�င ေအလ�ေးပ�ထာ�သညaးအ�ငး�၊ “မ��တ မး��ငး�ခငး� ဆင0ာ အစအစဥေးရ�ၽြဆး�ခငး� အဆငး ကာလ�စေးလ�ာကM း�ႏး�ငး ကယတ ငေးတြ�.ဆးမႈ း�ပလပး�ခငး�ဆင0ာ ဆး�း�ဖ�ခကတ စခခက မခမ �စဥ�ခငး�ဆင0ာ၊ ေးဒသဆင0ာ သ.မဟ� အသငး� အဝငး�ဆင0ာ အႏးရာယမာ�ႏး�ငး ပ�သ က၍ အက�တြလန ခရသမာ�ႏး�ငး မကး�မငသကေးသမာ�က အႀကေးပ�ရမည။ သေ.သားး�ငာ�လညး� အက�တြလနခရသမာ�ႏး�ငး မကး�မင သကေးသမာ�သည �စခါ�ရတြ�င ၿခမး�ေးး�ခာကမႈမာ�က သ�မမမး�ခငး�က သ�း�ပသငးၿပ� းႏးငးႏးငနငး�နငး� လပပကပငးႏးင ေးသာ ယႏးရာ��စခအ�ဖစ ၎�.၏ အႏးရာယမာ�က ေးလ�ာခ း�ခငး� သ.�ညး�မဟ�၊ သ�ငး�မ�ာ�ရရ�း�ခငး� သ.မဟ� အ��မ� စ�ဒဏ0ာ ေအတြ�.အႀကးမာ�၏ အက�သကေးရာက
မႈေးၾကာငး ေအၾကာကတ ရာ�မာ� မ�ဖစေးပေၚစ�ခငး�က
း�ပလပ0မည။၂၉၂
ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ�� �မး��ငး�ခငး�ဆင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�၏ စာမကးႏး�ာ (၁၁၆ - ၁၁၇)
�.က ၎အႏးရာယမာ�အရ အက� တြလနခရသမာ�ႏး�ငး မကး�မပငသကေးသမာ�က ကာတြကယ0န း�ပလပ သငaးသညး ဂ႐�စက
လးကနာအပေးသာ အဆငaးအခ႕က စစဥထာ�သည။
76
အခနး� (၁၀)။ ျမန���ငငရ� လငအၾကမးဖက�ႈမ�းတြတင သကေသအမးအစ�းမ�း
(က) နဒါနး
ပဋပကၡႏး�ငး0က+ကယ �မာမႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈက သက
ေးသ�ပရန မ��တ မး��ငး�ခငး� လပငနး�စဥအတြ�ငး�တြ�င စေးဆာငး� းႏးငေးသာ ၽြကး�ပာ�သညး သကေးသေအထာကအထာ� အမ�အစာ� မာ�အ�ပင ထးကသေ.သာ သကေးသ ေအထာက အထာ�မာ�ႏး�ငး ဆက+ပပအႏးရာယမာ�က မK\. စေးဆာငး� ရမKကပါ ပဋပကၡ အတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈမာ�ကး စးစမး� စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငးမ��တ မး� �ငး�ခငး�ဆင0ာႏးငင�ကာစညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ�၏အခနး� (၁၀) တြ�င ေးဖားး�ပထာ�သည။ �ေကသာ း�မနမာႏးငင သကေးသ ေအထာကအ ထာ�ဆင0ာႏး�ငး း�မနမာႏးငင �ရာ�ဝငMပ ေးဆာငး�ခငး�မာ�တြ�င ထကသေ.သာ သကေးသ ေအထာကအ ထာ� က
အသး�း�ပး�ခငး�အတြ�က လပပထး�လပနညး� ဆင0ာ သ�မ�� ခကမာ�ေအပၚ အကဥး�ခပ ေအသ�စ� အခကအ လကမာ�က ေးအာက ါအခနး�က ေးဖားး�ပထာ�သည။
(ခ) တြထကဆ ခကသ ကေသ
သကေးသတြထကဆ ခကက လကခး�ခငး�သည ေးယဘယအာ�း�ဖငး သကေးသခဥေပဒ ၁၈၇၂ အရ အကး�ဝငသပည။
အရငရြပrင းႏႈ�သ ကေးသခခကးႏး�ငး း�ပစမႈဆးင0ာ လပငနး�စဥမာ� သည �က႐ကသ း�ဖစ0မည။ ဆလသKL�ာ ေးကာလဟာလ
( း�ဖစအပက၏ ေအၾကာငး�အရာ ေအထာကအ ထာ�အ�ဖစ ��ခာ� �စ+း�စေးယာကက မမက ေးး�ပာေးသာ အရာက း�ပ
နေးး�ပား�ပ�ခငး�) မပါဝေင0ပ။၂၉၃
း�ပစမႈဆင0ာ ကစၥမာ�တြ�င ႁ*ခငး�ခကတ ခ႕ ကငaးသး�ေးသားMညး� လကေးတြ�.တြ�င ေးကာလဟာလက “နာမKဆ�း�ဖငး
ေးကားၾကာ�း�ခငး� သ.�ညး�မဟ� ဂဏသ �ငး� ဆ�း�ခ
ငး�”၂၉၄ ၏ ေအထာကအ ထာ� အ�ဖစ လကခသညaးအျhပင လက0�တြ�င ေးသတြသာ�ၿပ� း�ဖစသပမာ�၏ “ေးသဆး�သ၏ ေးရ�
သာ�ခကမာ�”၂၉၅ က သကေးေသပ�၍ ရသည။
(ဂ) စ��႐က��တမးသကေသ
း�မနမာႏးငငမ�ာ သ�ငး�အခကအ လက ဥေပဒဆင0ာ တြလ�M ပ း�ခငး� မရ�သညaးအျhပင အစ�ရဌာနမာ�မ�ာ သ�ငး�အခကအ လက က ရႏးငရြငခငး ေးပ�ရန ပးမ�aနအာ�း�ဖငး ဥေပဒအရ �ာဝနမရ�ေးပ။၂၉၆
ဇယ�း (၁၀) ဆရ�မမ�းက မဒမးကငစြ သတျဖတျခငးတြတင ရရ� ေသ� ႐ပ.ငးဆငရ� သကေသမ�းက စေဆ�ငးျခငး��ငစြ ပတသ ကသ ညစြ အခက��း*႐ာထတြ�င ေးခ�ေးေနသာ စစသာ�မာ�က က�တြလနခ သKဟ *စစပြပ+ၾေကသာ၂၀၁၅ခႏး�စ၌ ကခငး�ပKနယမ� ဆရာမႏး�စေးယာက က ထငထငေးပေၚပၚ မဒမး�ကငaးသ�း�ဖ�မႈတြ�င သကေးသ ေအထာကအ ထာ� စေးဆာငး�း�ခငး�အတြ�က လပပထး�လပနညး�မာ�က လကနာရန ကတြကက ကေးသာ ရမာ�ႏး�ငး �သ က၍ း�ပငး�း�ပငး�ထန ထန ပပနမႈမာ�က ေးဖားး�ပခၾကၿပ� း�ဖပစသပည။ ရမာ�သည သက ေးသေအထာကအ ထာ�မာ�က စေးဆာငး�ခေးသားMညး� သငးေး�ား ေးသာ သကေးသထညး
အလးအ�မာ�တြ�င သမး�ဆညး�ကာ �ဆပကပ0န ပကတြကက ကၿပ� ၎အစာ� အစာ�အစာ ထပ �း�ခငး� အတြ�က သး�ေးလရ�ေးသာ သာမန လပ+�စအ�မာ�က သး�ခ သKဟ *စစပြပ+ခထာ�ရသည။
၎�.သKEကေးဗ*းမာ�က ေးကာငး�*စာ မစေးဆာငး�ခၾကဟလညး� အ*စစပြပ+ခထာ�ရသည။ ထး.အ�ပင အက�တြလနခရသမာ�ထမ� ရရ�ေးသာ သက �နမနာ မာ�သည ေးပာကတြကသ ာ�သည သ.�ညး�မဟ� သး�ႏး�aစၾကာသည အထ လပေးဆာ
ငေးနဆး�ဖစသပည။၂၉၇
အစ�ရမ��တ မး�မာ�သည လသရ� aငၾကာ�မဟ�ဘ အထ�သ�ဖငး
၎�.က သ�ထာ�ရမKဟယဆလ�င ၎မ��တ မး�မာ�ႏး�ငး စာ*႐က+ာ�မး�မာ�က အမာ�း�ပK\မာ�က အသး�း�ပ*ခငး0ရ�ရန း�ဖစးႏးငရြငဖယမရ�ေးပ။၂၉၈ ထကသေ.သာ စာ*႐က+ာ�မး�မာ�အာ� အသး�း�ပ*ခငaးက သကဆ င0ာဌာနရ� အစ�ရအရာရ� �စဥ�ခ
77
ငး�စက ၎�.၏ ကယ းငMပပထပ�လပနညး�မာ�အရ ဆး�း�ဖ�M မးမည။
သေ.သားMညး� ေးရ�ေ႕နမာ�၏ ေးး�ပာၾကာ�ခကအ ရ၊ ၾကာ�နာမႈ အတြ�ငး��ရာ�႐း�တြ�င လကခေးသာ အမႈ�*းႏး�ငး သကဆ ငေးသာ စာ*႐က+ာ�မး�အာ�လး�က ေးရ�ေ႕နမာ�၊ �ရာ�ခမာ�ႏး�ငး �ရာ�ခ၏ မသာ�စဝငမာ�အတြ�ကက �ယ*ခငးး�ပး�ခငး�သKrရာ�႐း�တြ�င း�ပေးနကေအလအထ�ဖစသည။ �ရာ�ေးရ�ဆး�း�ဖ�မႈၿပ�ေးသာ ေးနာကတြကတ င ထအမႈၽြ� စာ*႐က စာ�မး�မာ�က ေ၎ရ�ေ႕နမာ�က ကငးဝ�ဝ�ရာ�အရ *ခငးး�ပသညး အ�ခာ�စ�ဝင+ာ�ေးသာ အဖြဖ.မာ�
က ေးပ�ႏးပငသပည။၂၉၉
(ဃ) ႐ပ.ငးဆငရ�သကေသ
႐ပ ငး�ဆင0ာ သကေးသစေးဆာငး�း�ခငး�ႏး�ငး ပ�သ ကေးသာ စညး� မဥး�စညး�ကမး�မာ�က သကေးသခအကဥေပဒႏး�ငး ရလကပြက+ (၂၀၀၁) �.တြ�င ထည*aးသငး�ထာ�သည။ သကေးသမာ�က ေးကာငး�*စာကငရြငrယး�ခငး�ႏး�ငး အစစဥတက
ထနး�သမး�မႈသ�မ�� ခကမာ�ကသေ.သာ အခကမာ�သည
၎�.တြ�င အကး�ဝင သည။၃၀၀ သေ.သား ရမာ�သည ၎လပပထး� လပနညး�မာ�က လကနာရန မၾကာခဏ ပကတြကက ကၿပ� သကေးသေအထာက အထာ� ညfစညမး�မႈ အႏးရာယသ . ဆကေး
ရာကေးစ သည။၃၀၁
မဒမး�မႈက သကေးသ�ပရန အ�ညး�ပး�ခငး�က �ရာ�ဝင လအပ း�ခငး� မရ�ဆေးသာ အခက0�ေးသားMညး� (အထက ါ အခနး� ၄ က ၾကညး ါ) ထကသေ.သာ အမႈမာ�တြ�င
ေးဆ�ဘကဆ င0ာ သက ေးသ ေအထာကအ ထာ�က ေအရ�ပါသညဟ မၾကာခဏ ယဆၾက သည။၃၀၂ အခငး�း�ဖစ0ာ ေးနရာႏး�ငး အန�ဆး�ေးဆ�႐းမ� မႈခငး�ဆရာဝန းႏး�ငး ဓာ�ေးဗဒဆင0ာ ဓာကပြ�ခး�ခငး�အတြ�ကမ း�ပKထေးရ� ဝနႀက�ဌာန၏ ဓာ�ေးဗဒဌာန�.က း�ပလပေးပ�မ� သာလ�င ေးဆ�ဘကဆ င0ာ သကးေးသ�စခက �ရာ�႐း�တြ�င �ငး�ပ*ခငးး�ပသည။
အဆးသတ��တ�မ�း၁ ဆာရာဖယ႐ရဘယ႐ (Sara Ferro Ribeiro) းႏး�ငး ဒနေးန�ဗနဒါဆထရာ�ငရြန aနသပဇ (Danaé van der Straten
Ponthoz) �.သည ၿဗ�သ�အစ�ရ၏ းႏးးငငး�ခာ�ေးရ�ႏး�ငး ဓနသဟာယ႐း� (မ�M ၂၀၁၇) ၏ ကယ+ာ� “ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး�း�ပး�ခငး�ႏး�ငး ပ�သ က၍ းႏးငင�ကာလပပထး�လပနညး�မာ�” - လငအၾကမး�ဖကမႈ သ.မဟ� းႏးငင�ကာဥေပဒက ခ�ေးဖာကမႈ က ရာဇဝ�မႈအ�ဖစ မ��တ မး��ငး�ခငး�တြ�င ေအကာငး�ဆး� လမး�ညႊန ၊ ဒ�ယအႀကမထပ�ေးဝမႈ၊ စာမကးႏး�ာ ၁၁https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/598335/International_Protocol_2017_2nd_Edition.pdf.
၂ CARSV ၏ အဓပၸာကမြယဖငaးဆခကးႏး�ငး ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခကတြကတ င အသး�အႏႈနး�က သရ�လပါက လပပထး�လပနညး� ၂ ၏ စာမကးႏး�ာ ၁၁ းႏး�ငး ဤ�ဖည*း+ကမြကမမး�မခက၏ အခနး� ၂ တြ�င ဖ�႐ႈပါ။
၃ လပပထး�လပနညး� ၂၊ စာမကးႏး�ာ 11
၄ လပပထး�လပနညး� ၂ (IP2) တြ�င ပဋပကၡႏး�ငး ရက+ကယ �မာ မႈဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈ (“CARSV”) က က�တြလနၿပ�ေးနာက းႏး�စေးပါငး� ဆယးႏး�ငးခ၍ၾကာၿပ�သညaးအခါ၌ပင စရငးႏးငခပးက ေအသ�စ�ေးဖားး�ပထာ�သည (စာမကးႏး�ာ ၁၄၈)။ ေးဘာစနယာ�ႏး�ငး ဟာဇယဂဗ�နာတြ�င လငအၾကမး�ဖကမႈက ထး�ဖစ0ပမာ�ၿပ�ေးနာက းႏး�စ ၂၀ အၾကာတြ�င ေးအာငး�မငရြင+ာ �ရာ�စရငးႏးးငခသည။ အာဂငတ�နာ�တြ�င က�တြလနခ ၿပ� းႏး�စ ၃၀ ၾကာခၿပ�း�ဖစေးသာ မဒမး�မႈအပါအဝင လသာ�ခငး�စာနာေးထာကထ ာ�မႈဆင0ာအမႈမာ� က�တြလနခ သမာ�က �ရာ�စရငးႏးငခသည (ဥပမာ - အာဂငတ�နာ�မ� �ယM ဆာတြ�င ေအမရကနမ� ဆငးႏႊးေးသာ ညစ �ယ �မာသညး စစပြစ တြ�င လသာ�ခငး� စာနာ ေးထာကထ ာ�မႈ
78
ဆင0ာအမႈမာ�အတြ�က လ ၆ ဥ�က �စသကတပစကပတြYနး�ခမ��M ကသည (၁၆ စကတ ပငဘာ ၂၀၁၇)။https://www.telesurtv.net/english/news/Argentina-Sentences-6-to-Life-in-Prison-for-Crimes-Against-Humanity-During-US-Backed-Dirty-War-20170916-0016.html).
၅ ဥပမာ - ကာ�မ�နး��ညေမ�ရ�တြကaနယက “��ဆ �း�ခငး� ေးနာကတြကက ယ - အမ�သမ�မာ�က အၾကမး�ဖကး�ခငး�ႏး�ငး
၎�.၏ေး�ာငးခမႈ၊ း�မနမာ - စာ�မး�အကဥး�ခပ (ေးအာကတ းဘာ ၂၀၁၅)၊ စာမကးႏး�ာ ၃ http://www.themimu.info/node/61566.
၆ UNFPA (2017) *စမး�အငး�ပညး ဒ႑ာရမာ�၊ ဖ�တြကယထာ�ေးသာလ�႕ဝ�ကခကမာ�http://myanmar.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/PowerfulMythsHiddenSecrets_EDITED.pdf.
၇ Melissa Crouch (2014) ၏ း�မနမာႏးးငငတြ�ငး� ဥေပဒ���ကမႈ အလႊးာမာ�၊ း�မနမာႏးငငတြ�ငး� ဥေပဒ၊ လ.အဖြဖ႕အစညး�ႏး�ငး အက�ေအး�ပာငး�ကာလ၊ Melissa
Crouch and Tim Lindsey (eds.), Hart: Oxford, စာမကးႏး�ာ.41-47.
၈ ကာတြကယေးရ�ဝနႀက�ဌာန၊ း�ပKထေးရ�ဝနႀက�ဌာနႏး�ငး နယ+ပေးဒေသရ�ရာဝနႀက�ဌာန။ း�ပညေးထာင+း�မနမာႏးးငငေး�ား ဖြဖ႕စညး�ပးဥေပဒ (29 May 2008), ပဒမ. 232(ခ)
(ေဤနရာတြ�င၂၀၀၈ ဖြဖ႕စညး�ပးဥေပဒ)
၉ ဤအခနး�တြ�င စာမကးႏး�ာ ၁၂ -၁၂ တြ�င ဖ� ါ။
၁၀ ၂၀၀၈ ဖြဖ႕စညး�ပးေအး�ခခဥေပဒ အကဥေပဒ ၄၁၈
၁၁ Monique Skidmore (2003) ဝါ�ထရေးနာကတြကက ယ - း�မန မာႏးငငရ� အမ�သမ�မာ�က အၾကမး�ဖကမႈပးစမာ�၊ အာရ�လ႕အဖြဖ႕အစညး�တြ�င အမ�သမ�မာ�က အၾကမး�ဖကမႈ၊ Lenore Manderson & Linda Rae Bennett (eds.), London: RoutledgeCurzon, စာမကးႏး�ာ. 78.
၁၂ ကမၻာကလသမဂၢ လ႕အ*ခငေးအရ� အထ�အရာရ� (“UNHCHR”)၊ း�မနမာႏးးငငရ� အ�ခာ�လနညး�စမာ�ႏး�ငး ႐းဟငဂာ မဆလငမာ�အတြ�က လ.အ*ခငေးအရ�ေအး�ခေအန
၁၃ Laura Baron-Mendoza, ‘စစပြစ အစရငခစာ 2017: း�မန မာႏးးငင၊ အသအမ��း�ပခရhခငး�အတြ�က စစပြစ , (December 2017), ဂနဗာအဖြဖ႕ႏးငင�ကာဥေပဒ, စာမကးႏး�ာ. 2, https://www.geneva-academy.ch/joomlatools-files/docman-files/ Myanmar%20A%20Battle%20for%20Recognition.pdf.
၁၄ ဗမာဟ �စခါ�စ0သထာ�ၾကၿပ� ထစကာ�လး�သည း�မနမာႏးငငသာ�က ေးခၚရaနသး�သည၁၅ ကမၻာကလသမဂၢ လ႕အ*ခငေးအရ� အထ�အရာရ� UNHCHR (2016), A/HRC/32/18 အပဒ ၂။ အစ�ရသည
႐းဟငဂာ မဆလငမာ�က �းငး�ရငး�သာ�လမ�စအ�ဖစ ထည*aးသငး�ထာ�း�ခငး� မရ�ေးပ (ဇယာ� ၁ ႐းဟငဂာမဆလငမာ�က ရ�ငး�လငး�း�ခငး� တြ�နငၾကညး ါ။
၁၆ Skidmore (2003), စာမကးႏး�ာ. 77
၁၇ David C Williams (2014), ‘း�မနမာႏးးငင ၂၀၀၈ ဖြဖ႕စညး�ပးေအး�ခခဥေပဒတြ�င မK\ညaးအရာမာ�က ဆး�ငရြရာ�ေးနသနညး�” း�မနမာႏးငငတြ�ငး� ဥေပဒ၊ လ.အဖြဖ႕အစညး�ႏး�ငး အက�ေအး�ပာငး�ကာလ၊ Melissa Crouch and Tim
Lindsey (eds.), Hart: Oxford, စာမကးႏး�ာ. 118.
၁၈ Baron-Mendoza (2017), ‘စစပြစ အစရငခစာ 2017’စာမကးႏး�ာ 3.
၁၉ Skidmore (2003), စာမကးႏး�ာ. 77
၂၀ Betsy Apple, ‘မဒမး�မႈအတြ�ကေးကာငး� - း�မနမာစစတပးႏး�ငး လငအၾကမး�ဖကမႈ’, းႏးငင�ကာကမၻာအ*ခငေးအရ� Earth Rights International, (1998), စာမကးႏး�ာ 9
၂၁ Baron-Mendoza (2017), ‘စစပြစ အစရငခစာ 2017’စာမကးႏး�ာ 2
၂၂ Skidmore (2003), စာမကးႏး�ာ 78
၂၃ Ibid.
79
၂၄ Ibid., p. 80. း�ဖ�ေးလ�း�ဖ�နညး�ဗဟာက ကခငး�ပKနကတြယတ င အသး�း�ပး�ခငး�က မၾကာေးသ�ခငက နမနာမာ�က ဖ�0န - စ�ယM ာေးနား “း�မနမာႏးငင၏ စစဒဏ0ာက း�ဖ�ေးလ�း�ဖ�နညး�ဗဟာက ပမနက႐ႈငး�လာေးစခသည” (15 July 2017), Asia Times, http://www.atimes.com/article/four-cuts-strategy-deepens-myanmars-war-wounds/.
၂၅ ဥပမာ - လ.အ*ခငေးအရ�ေးစာငနးၾကညးေးရ� (“HRW”)
“ေမး�ပား�ပခေးသာ ေးဝဒနာမာ� - း�မနမာႏးးငင ကခငး�ပKနကတြယတ င စစအပတြ�ငး� မ�ရာ�မႈမာ�ႏး�ငး အ�ငး�အကပ ေးနရပပတမး�ေးရ�ာင0fhခငး�”(March 2012), https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/burma0312ForUpload10.pdf
၂၆ Catherine Brown (1999), ‘း�မနမာ - အၾကမး�ဖကမႈး�ဖငး းႏးငငေးရ�အ�မ�ထ �း�ခငး�’, ကဆ�မ�ေးမ�ာငကျhခငး�မာ� 22(3), Blackwell Publishing, p. 236.
၂၇ Skidmore (2003), စာမကးႏး�ာ. 78
၂၈ Ibid., pp. 78, 83-84.
၂၉ Baron-Mendoza (2017), ‘စစပြစ အစရငခစာ 2017’,စာမကးႏး�ာ. 2 – 3။ ေသဘာ�ညခကက လကမ��ေးရ�ထ�ခၾေကသာ �ငး�ရငး�သာ�လကနကက ငမာ�မ�ာ ကရငဗဒၶဘာသာ/ ပရဟဆင0ာ ဒမကရကတ စ �ေပမ�ား (“DKBA”)၊ ရ�မး�း�ပKနယထ နး�သမး�ေးရ�ေးကာင+ (“RCSS”)၊ ရ�မး�း�ပည ေး�ာင ငး��ပ (“SSA-South”)၊ ခငး�အမ�သာ��ပဥ� (“CNF”)၊ ကရပငအမ�သာ�စေးပါငး��ပ (“KNU”)၊ ကရင အမ�သာ� တြလ�M ပေးရ��ပးႏး�ငး ၿငမး�ခမး�ေးရ�ေးကာင+ (“KPC”)၊ ရခငရြငE�M ပေးရ�ပါ� (“ALP”)၊ ပအ.ဝ အမ�သာ� တြလ�M ပေးရ�အဖြဖ႕(“PNLO”)၊ ေးကာငး�သာ� သမဂၢဒမေကရစ �ပဥ�(“ABSDF”) �.�ဖစသပည။
၃၀ Baron-Mendoza (2017), ‘စစပြစ အစရငခစာ 2017’, စာမကးႏး�ာ. 3၊ ၂၀၁၄ းႏး�ငး ၂၀၁၇ အလကတြယတ င ကခငး�ပKနယးႏး�ငး ရ�မး�း�ပညေးး�မာက ငး��.တြ�င လ ၆၀၀ ေးကားေးသဆး�ၿပ� လ ၇၀၀ ေးကား ဒဏ0ာရရ�ကာ (၄၀%
မ�ာ အရပပသာ�မာ�း�ဖစ)သည။ ၾကညး0န - အာေရ�ဖာငေးဒ�ရ�
ငး� “း�မနမာႏးငင - အာရ�တြ�င ပဋပကၡႏး�ငး အၾကမး�ဖကမႈႏးငင” (2017), p. 9, https://asiafoundation.org/wp-content/uploads/2017/10/Myanmar-TStateofConflictandViolence.pdf
၃၁ Baron-Mendoza (2017), ‘စစပြစ အစရငခစာ 2017’ စာမကးႏး�ာ 2-3
၃၂ ထး.အ�ပင ၂၀၁၇ ေးေဖၚဝါရလမ�စ၍ �ာအနအမ�သာ��ပ (“TNLA”) းႏး�ငး ရ�မး�း�ပညေး�ာင ငး��ပ �.ၾကာ�တြ�င �ကပြက မာ� ရ�ခသည။
၃၃ Baron-Mendoza (2017), ‘The War Report 2017’
စာမကးႏး�ာ 4 (ပး ၂)
၃၄ Matt Schissler, Matthew J Walton and Phyu Phyu
Thi, ‘း�မနမာႏးးငငတြ�င ဘာသာေးရ�ပဋပကၡ ေအၾကာငး�ရငး�”6 August 2015, The Diplomat, https://thediplomat.com/2015/08/the-roots-of-religious-conflict-in-myanmar/.
၃၅ Ibid. စာမကးႏး�ာ . 10.
၃၆ Ibid.,စာမကးႏး�ာ. 10.
၃၇ လဥ�ေးရထနး�သမး�ေးရ�ဥေပဒ (May 2015), ဗဒၶဘာသာ အမ�သမ�မာ�အတြ�က အထ�ထမး�း�မာ�ေးရ�ဥေပဒ (August 2015)၊ ဘာသာေးး�ပာငး�း�ခငး�ဥေပဒ (August 2015) းႏး�ငး �စMပfငတစမယာ�ဥေပဒ (August
2015). ဆကM ကဖ�0န - Ibid., pp. 11-12.
၃၈ းႏးငင�ကာ အကပအ�ညး�ေးး�ဖရ�ငး�ေးရ� အဖြဖ႕
(2017), ‘ဗဒၶဘာသာႏး�ငး းႏးငငအငအာ�, p. 12.
၃၉ Ibid., p. ii.
၄၀ Ibid
၄၁အၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး မ�ရာ�မႈ၏ သမငး�ေးၾကာငး�အကဥး�ခပက ပ သရန HRW, ‘ဆေး�ာငး�ဖ႕ပ ရ�ေး�ာ�ယ - း�မနမာႏးငင၏ ရခငး�ပKနကတြယတ င လသာ�ခငး�စာနာမႈႏး�ငး �ငး�ရငး�သာ� သန.ရ�ငး�ေးရ�ဆင0ာ ရာဇဝ�မႈမာ� (April
80
2013), Appendix I, https://www.hrw.org/report/2013/04/22/all-you-can-do-pray/crimes-against-humanity-and-ethnic-cleansing-rohingya-muslims
၄၂ ကလသမဂၢ�ငး�ပမႈအစရငခစာ “း�မနမာႏးးငငတြ�င ၂၀၁၆ ေးအာကတ ဘာလမ�စ၍ တြထကေးး�ပ�လာေးသာ ႐ဟငဂာမာ�က အငတာဗ�မာ�” (February 2017), p. 5, http://www.ohchr.org/Documents/Countries/MM/FlashReport3Feb2017.pdf .
၄၃ HRW, “�စကပယM း�နာေးန�ယ - း�မနမာႏးငငတြ�င ႐ဟငဂာ အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး မနး�ေကလ�မာ�က လငအၾကမး�ဖကမႈမာ�” (November 2017), p. 14.ပမသရ�ရန - ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 5.
၄၄ HRW (2013), ‘ဆေး�ာငး�ဖ.ပ ရ�ေး�ာ�ယ’, p. 139.
၄၅ Ibid., p. 141.
၄၆ Ibid., p. 141.
၄၇ ရခငး�ပKနယအ ႀကေးပ�ေးကားမရ�င “ရခငး�ပKနယ0� လမာ�အတြ�က ၿငမး�ခမး�မ��ၿပ� အလာ�အလာေးကာငး�ေးသာ အနာဂ�သ . - ရခငး�ပKနယအ ႀကေးပ�ေးကားမရ�င၏ ေးနာကဆ း�အစရငခစာ” August 2017), p. 19, http://www.kofiannanfoundation.org/app/uploads/2017/08/FinalReport_Eng.pdfး�ပညေးထာင+သမ �ႏးငင (2013), ‘ရခငး�ပKနယ0� ဂဏး�ဂဏဖြခး�ခာ� အၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�ေးရ�ေးကားမရ�င၏ ေးနာကဆ း�အစရငခစာ’, 8 July 2013, http://www.burmalibrary.org/docs15/Rakhine_Commission_Report-en-red.pdf (“2013 Rakhine Commission Report”); HRW (2017), ‘�စကပယM း�နာေးန�ယ, p. 13.
၄၈ September 2017 တြ�င လေးပါငး� 606,000 ခန. ဘဂၤလာ�ေးဒရ� aးသ. �မး�ေးရ�ာငရြင\ာ�ၾကသည။ ၾကညး0န - ေးနရပပတမး�ေးရ�ာင တြထကေးး�ပ�သမာ� ေးစာငနးၾကညးေးရ�စငတာ ‘း�မနမာႏးငငအတြ�ငး�တြ�င ေးနရပပတမး�ေးရ�ာငေးနေရသာ ႐းဟငဂာမာ� မKL�ပ�မေးနသနညး�’ (2017)
,http://www.internal-displacement.org/library/expert-opinion/2017/how-many-internally-displaced-rohingya-are-trapped-inside-myanmar .
၄၉ ကလသမဂၢေးစာငနးၾကညaးအစရငခစာ(2017), စာမကးႏး�ာ. 13-36.
၅၀‘ကလသမဂၢလ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+သ. ထ�း�ပနခက’, (11 September 2017), http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22041 .
၅၁ကလသမဂၢေးစာငနးၾကညaးအစရငခစာ(2017), စာမကးႏး�ာ ၄၂
၅၂ Justin Rowlatt, ‘ေးအာငဆနး�စၾကKက ႐ဟငဂာသ�း�ဖ�မႈအတြ�က *စစပြပ+ခကမာ�က ရပငဆပငေးနရသလာ�’ 18 December 2017, BBC News,http://www.bbc.com/news/world-asia-42335018.
၅၃ Associated Press, ‘ကလသမဂၢအရာရ�က ႐ဟငဂာ ေအရ�အခငး�တြ�င လမ��း�သ�း�ဖ�မႈလကၡဏာ ရ�သKဟ ဆသည’, 1 February 2018, https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/un-official-says-rohingya-crisis-has-hallmarks-of-genocide/2018/02/01/53180580-0723-11e8-aa61-f3391373867e_story.html?utm_term=.9e27d67618d4.
၅၄ Marzuki Darusman,း�မနမာႏးငငရ� အခကအ လက0�ာေးေ*ဖရ� းႏးငင�ကာစမခကေးခါငး�ေးဆာင ေးး�ပာၾကာ�ခက -
‘း�မနမာႏးးငငရ� ရခငး�ပKနကတြယတ င ႐ဟငဂာမဆလငမာ�ႏး�ငး အ�ခာ�လနညး�စမာ�၏ လ.အ*ခငေးအရ�ေအး�ခေအနက ေးလလာေးေနသာ လ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+၏ ထ�း�ပနခက’, (5 December 2017), http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22495&LangID=E.
၅၅ See e.g. HRW (2017), ‘ကမၻာအစရငခစာ ၂၀၁၇ - း�မနမာ - ၂၀၁၆ း�ဖစ0ပမာ�’, https://www.hrw.org/world-report/2017/country-chapters/burma.
၅၆ CEDAW ေးကားမ�က ၾကညး ါ - ‘အမ�သမ�မာ�က ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး�ပးစအာ�လး�က ဖယ0�ာ�း�ခငး�ဆင0ာ ေးကားမ�’, 7 November 2008,
CEDAW/C/MMR/CO/3, အပဒ. 24 (“ေးကားမ�သည ရ�မး�၊ *မန ၊ ကရင၊ ေပလာငးႏး�ငး ခငး�အမ�သမ�မာ�က လ
81
ကနကက ပငတပစပြပဖ႕ဝငမာ�က က�တြလနေးသာ မဒမး�မႈအပါအဝင လပငအၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး အ�ခာ�အၾကမး�ဖကမႈပးစမာ� း�မငးမာ�ေးနျခငး�သည စ�ရငရြမဖယး�ဖစေးေနၾကာငး� ေးဖားး�ပထာ�သည”)။ း�မနမာႏးငငတြ�င လ.အ*ခငေးအရ�ေအး�ခေအနမာ�က အထ�သ�ငး�ေးထာကမ� ���ကမႈအစရငခစာ 7 March 2012, A/HRC/19/67, အပဒ. 60-61. See further footnote
၅၇ လကနကက င ဋပကၡႏး�ငး ေကလ�သငယမာ� ေးစာငနးၾကညး
စာရငး�၊ ‘ဆကမhငငး�ပါႏး�ငးေး�ာ - း�မနမာႏးးငငရ� လကနကက င ပဋပကေၡၾကာငး ထခေက0သာေကလ�မာ�’, (May 2009), pp. 5, 30-31, http://watchlist.org/publications/no-more-denial-children-affected-by-armed-conflict-in-myanmar-burma-may-2009.
၅၈ HRW (2017), ‘ကမၻာအစရငခစာ ၂၀၁၇: း�မနမာ’
၅၉ၾသေစ�လအစ�ရအစရငခစာ (2017), ‘း�မနမာႏးးငင ရခငး�ပKနယ0� ေးနရပပတမး�ေးရ�ာင0မႈမာ�ေအပၚ ၾသေစ�လႏးငင၏ လသာ�ခငး�စာနာေးထာကထ ာ�မႈဆင0ာ အကအည’, https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/rakhine-what-will-our-assistance-do.pdf.
၆၀ See e.g. CEDAW Action Myanmar, ‘ေအၾကာငး�အရာမာ�ေအပၚ း�မနမာဗဟဝနေးဆာငမႈ႐း� ေးစာငနးၾကညaးအစရငခစာ - အမ�သမ�မာ�က အၾကမး�ဖကမႈ’, (17 June 2016), pp. 5, 15, http://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CEDAW/Shared%20Documents/MMR/INT_CEDAW_NGO_MMR_24232_E.pdf; HRW (2017), Burma 2016 Country Profile, https://www.hrw.org/world-report/2017/country-chapters/burma.
၆၁ ခမး�သာ - ‘�ာအနး�အမ�သမ�မာ�အဖြဖ႕က မဒမး�သမာ�မာ�က ေအရ�ယရနေး�ာငး�ဆ’, Myanmar Times, 31 October 2017, https://www.mmtimes.com/news/taang-womens-group-demands-action-against-rape-suspects.html
၆၂ CEDAW Action Myanmar (2016), p. 15. ဤအစရငခစာတြ�င မK\ညaးအကပက ပငမႈက အသး�း�ပသKက မရ�ငး�လငး�ေးသားMညး� သရ�မ��သ ာ�ရသKL�ာ “လကထ ပ0န က�ေးပ�ၿပ� ကာမလမMKeယမႈသည ေးဒသအတြ�ငး�တြ�င လငအၾကမး�ဖကမႈး�ဖစၿပ� း�မနမာရာဇသ�ႀ က�ပဒမhဖငး း�ပစဒဏခမ��သ
ည”: UNFPA, ‘အငအာ�ႀက�ေးသာ ဒ႑ာရ ဖး�တြကယထ ာ�ေးသာ လ�႕ဝ�ကခကမာ�’, (2017), p. 16.
၆၃၂၀၁၇ တြ�င ရခငး�ပKနယ0� အၾကမး�ဖကမႈမ� ရ� ပငသန တြလ�ေးး�မာကM ာသမာ�က ေးမ�း�မနး�ရန ဘဂၤလာ�ေးဒရ�းသ. တြသာ�ေးရာကခေးသာ း�မနမာႏးငငရ� အခကအ လက0�ာေးေ*ဖရ� းႏးငင�ကာစမခက (“UNFFM”)အဖြဖ႕ဝငတစဥ�၏ း�မန မာႏးးငငေအၾကာငး� ေးး�ပာၾကာ�ခက - ”ဤလငအၾကမး�ဖက မႈမာ�သည ေအရ�အခငး� ေအး�ခေအနမာ�*စာက
ေးတြ�႕ႀကးခဖ� သညး ကာလေ�လ�ာက အဆ�ငရြရာ�ဆး�ပငး�ဖစသပည”: OHCHR, ‘ဘဂၤလာ�ေးဒရ� aးသ. တြသာ�ေးရာကခေးသာ း�မနမာႏးငငရ� အခက အလက0�ာေးေ*ဖရ� းႏးငင�ကာစမခကမ� ေးကာကးႏႈ�ခက’, (27 October 2017), http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22320&LangID=E.
၆၄ On this see OHCHR, ‘း�မနမာႏးငငတြ�င လ.အ*ခငေးအရ� ေအး�ခေအနမာ�က အထ�ကယ+ာ�လ�ယ၏ စမခကအ ဆး�သ�ထ �း�ပနခက’, (1 February 2018), http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22619&LangID=E
၆၅ See e.g. Women’s League of Burma (“WLB”), ‘ေးမ�ားMငးခက0�ရင ေးး�ပား�ပၾကလမးမယ - �ငး�ရငး�သာ� ရငရြပ0ာမာ�အတြ�ငး�ရ� လငအၾကမး�ဖကမႈက းႏးးငငအဆင*းခငးး�ပ၍ အသး�း�ပေးနျခငး�’, (November 2014), http://womenofburma.org/if-they-had-hope-they-would-speak/; WLB, ‘ဒဏခ�မခရhခငး� ပးစ�မာ�’, (January 2014), http://womenofburma.org/wp-content/uploads/2014/01/SameImpunitySamePattern_English-final.pdf; WLB, ‘ဒဏခ�မခရhခငး�စနစမာ�’, (2004), http://www.womenofburma.org/Report/SYSTEM_OF_IMPUNITY.pdf; Apple (1998), ‘မဒမး�ေးကာငး�’. ဗမာစစသာ�မာ�က �ငး�ရငး�သာ�အမ�သမ�မာ�က မဒမး�မႈႏး�ငး လငအၾကမး�ဖကမႈက လကေးတြ�႕ႀကးေးတြ�႕ခရမႈမာ�ပါဝငေးသာ ပးႏး�ပပထပ�ေးဝမႈမာ�*စာ။ ဥပမာ ၾကညး0န - း�မနမာအမ�သမ�အဖြဖ႕ - း�မနမာအမ�သမ�မာ� ၏
အ�ဒကၡ’, (1995), http://www.burmalibrary.org/re.g.burma/archives/199508/msg00129.html; *မနး�ပKနယM .အ*ခငေးအရ�ေး
82
ဖာငေးဒ�ရ�ငး� ‘ၿငမဝပ း�ပာ�ေးရ�ႏး�ငး �ရာ�ဥေပဒစ�မ�ေးရ��စပြပဖ႕မာ�မ� ဒကၡသKအမ�သမ�မာ�က လငအၾကမး�ဖကး�ခငး�’ (1996), http://www.ibiblio.org/obl/docs/MF1996-06.html; းႏးငင�ကာ တြလ�ၿငမး�ခမး�သာ*ခငး - ‘း�မနမာ - လနညး�စ�ငး�ရငး�သာ�မာ�က လငအၾကမး�ဖကး�ခငး�’, (1996), https://www.amnesty.org/en/documents/ASA16/038/1996/en/; HRW, ‘အမ�သမ�မာ�၏ လ.အ*ခငေးအရ�ႏး�ငး ပ�သ ကေးသာ လ.အ*ခငေးအရ�ကမၻာအစရငခစာ’, (1995), pp. 105-118, https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/general958.pdf.
၆၆လ.အ*ခငေးအရ�ေးကားမရ�င - ‘ Mr. Yozo Yokota ေးရ�သာ�ေးသာ း�မနမာႏးးငငရ� လ.အ*ခငေးအရ�ေအး�ခေအနက ၾကာ�း�ဖ� အစရငခစာ’, 28 October 1994, A/49/594,
para. 14 (“း�မနမာႏးးငင အထ�အစရငခစာ �ငရြင\ငး�သ ၁၉၉၄ ၾကာ�း�ဖ�အ စရငခစာ”), para. 14.
၆၇လ.အ*ခငေးအရ�ေးကားမရ�င - 30 July 1998 တြ�င 1998/261 စ�*ပာ�ေးရ�ႏး�ငး လမႈေးရ�ႏး�ငး သကဆ းငေးသာ လ.အ*ခငေးအရ� ေးကားမရ�င အထ�ကယ+ာ�လ�ယေးရ�သာ�ေးသာ း�မနမာႏးးငငရ� လ.အ*ခငေးအရ�ေအး�ခေအနက ၾကာ�း�ဖ�အ စရငခစာ။ (September 1998), A/54/364,
para. 59. See further, Apple (1998), ‘မဒမး�ေးကာငး�’, p. 4: “ဗမာစစသာ�မာ�၏ မဒမး�မႈမာ� အထ�သ�ဖငး
�ငး�ရငး�သာ�လနညး�စအမ�သမ�မာ�က မဒမး�ကငးး�ခငး�သည း�မနမာႏးးငငတြ�ငး� ပဋပကၡတြ�င သဘာဝအခကး�ဖစေးနသည”
၆၈ ရ�မး�အမ�သမ�မာ�လပေးဆာငခကတြကက န0က (“SWAN”), ‘မဒမး�ကင*းခငနးMင+င’, (2002), http://www.shanwomen.org/reports/36-license-to-rape; ကရပငအမ�သမ�အဖြဖ႕ (“KWO”), ‘ၽြကေးၾေကေနသာ ��ဆ �မႈမာ�’, (2004), http://www.ibiblio.org/obl/docs/Shattering_Silences.pdf; WLB (2014), ‘ေးမ�ားMငးခကသ ာရ�ခလ�င’; WLB
(2014), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�ပးစ�မာ�’; WLB (2004), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�စနစမာ�; SWAN, ‘းႏး�စ+ဥအစရငခစာ’, (2015), http://www.shanwomen.org/images/2016/08/SWAN_Annual_Report_2015.pdf.
၆၉ WLB (2004), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�စနစမာ�, p. 10.
၇၀ Ibid., pp. 10-11.
၇၁ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 21.
၇၂ UNHCHR, ‘ဘဂၤလာ�ေးဒရ�း ေးကာပစဘဇာ�မ� း�မနဆနေးသာ စမခကတ း.�ပနမႈ OHCHR အစရငခစာ’, (September 2017), p. 7, http://burmacampaign.org.uk/media/OHCHR-Mission-Findings-October-2017.pdf
၇၃ ၾကညး0န ဥပမာ - း�မနမာႏးးငငအထ�အစရငခစာ �ငရြင\ငး�သ ၁၉၉၄ ၾကာ�း�ဖ�အ စရငခစာ A/49/594, para. 14.
၇၄ WLB (2014), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�ပးစ�မာ�’, p. 13.
၇၅ See e.g. WLB (2004), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�စနစမာ�’, p.
13; SWAN (2002), ‘မဒမး�ကင*းခငနးMင+င’, p. 1.
၇၆ WLB (2014), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�ပးစ�မာ�, p. 8.
၇၇ HRW (2017), ‘�စကပယM း�နာေးန�ယ’, p. 15; ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 21.
၇၈ HRW (2017), ‘�စကပယM း�နာေးန�ယ’, p. 2.
၇၉ Darusman (2017), ‘း�မနမာႏးးငင ရခငး�ပKနယမ� း�မန မာႏးးငငရ� ရခငး�ပKနကတြယတ င ႐ဟငဂာမဆလငမာ�ႏး�ငး အ�ခာ� လနညး�စမာ�၏ လ.အ*ခငေးအရ�ေအး�ခေအနက ေးလလာေးေနသာ လ.အ*ခငေးအရ� ေးကာင+၏ ထ�း�ပနခက’.
၈၀ HRW (2017), ‘�စကပယM း�နာေးန�ယ’, pp. 19-20.
၈၁ See e.g. SWAN (2002), ‘မဒမး�ကင*းခငနးMင+င’, pp. 1, 10.
၈၂ HRW (2017), ‘�စကပယM း�နာေးန�ယ’, p. 2.
၈၃ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 22.
၈၄ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 22.
၈၅ HRW (2017), ‘�စကပယM း�နာေးန�ယ’, p. 3.
83
၈၆ Ibid., p. 3.
၈၇ Ibid., p. 17.
၈၈ Darusman (2017), ‘း�မနမာႏးးငငရ� ရခငး�ပKနကတြယတ င ႐ဟငဂာ မဆလငမာ�ႏး�ငး အ�ခာ�လနညး�စမာ�၏ လ.အ*ခငေးအရ� ေအး�ခေအနက ေးလလာေးေနသာ လ.အ*ခငေးအရ� ေးကာင+၏ ထ�း�ပနခက’
၈၉ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 22.
၉၀ Ibid., p. 29.
၉၁ Ibid.,p. 24.
၉၂ Ibid.,p. 28.
၉၃ SWAN (2002), ‘မဒမး�ကင*းခငနးMင+င’, p. 10; HRW
(2017), ‘�စကပယM း�နာေးန�ယ’, pp. 3, 18, 19; ကလသမဂၢ အစရငခစာ (2017), p.24; Lydia Smith, ‘႐ဟငဂာ ေအရ�အခငး� - မဆလငအမ�သမ�မာ�က ဗမာစစသာ�မာ�၏ မဒမး�မႈမာ�ႏး�ငး K�ဥး�ပနး�မႈမာ�က ထ�ေးဖားေးး�ပာၾကာ�လကသ ည’, (11 December 2017), The Independent, http://www.independent.co.uk/news/world/asia/rohingya-crisis-women-rape-muslims-burma-military-soldiers-ethnic-cleansing-genocide-a8103441.html
၉၄ WGAD, Opinion No. 6/2014, (23 April 2014), A/HRC/WGAD/2014/6, para. 9.၉၅ အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး ေကလ�သငယ+မခက(“WCRP”), ‘ၿခစညး�႐�သ. ��တ ဆကတြ�သ ာ�း�ခငး� - *မနေးဒသ�.တြ�င း�မနမာစစအပပခပေးရ�မ� �စပြပဖ႕မာ�က အမ�သမ�မာ�က လငကပတြYနး�ပခငး�း�ခငး�ႏး�ငး လငအၾကမး�ဖကမႈမာ�း�ဖငး စစမႈထမး�ေးစ�ခငး�’, (2005), http://www.ibiblio.org/obl/docs3/Catwalk_to_the_Barracks.htm; WLB (2004), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�စနစမာ�’, pp. 16-17; SWAN (2002), ‘မဒမး�ကင*းခငနးMင+င’, p.
12. See further Apple (1998), ‘မဒမး�ေးကာငး�’, p. 27; KWO, ’State of Terror’, (2007), p. 12, http://burmacampaign.org.uk/reports/state-of-terror .
၉၆ UNHCHR, ‘ဘဂၤလာ�ေးဒရ�း ေးကာပစဘဇာ�မ� း�မနဆနေးသာ စမခကတ း.�ပနမႈ OHCHR အစရငခစာ’, (September 2017), p. 7.
၉၇ HRW (2017), ‘�စကပယM း� နာေးန�ယ’, p. 20.
၉၈ See e.g. း�မနမာႏးးငင အထ�ကယ+ာ�လ�ယ ၁၉၉၄ ၾကာ�း�ဖ�အ စရငခစာ ,A/49/594, para. 14; WLB (2004), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�စနစမာ�’, pp. 17-18; Apple (1998), ‘မဒမး�ေးကာငး�’, pp. 55-56.
၉၉ း�မနမာႏးးငငအထ� အစရငခစာ �ငရြင\ငး�သ ၁၉၉၄ ၾကာ�း�ဖ�အ စရငခစာ , A/49/594, para. 14.
၁၀၀ See further Apple (1998), ‘မဒမး�ေးကာငး�’, p.
55: “စစသာ�မာ�က ကရငမနး�ေကလ�က လကထ ပးႏးင0င ဆရမ�ား�ဖစေးၾကာငး� ေးး�ပား�ပခပါ�ယ။ ဆေး*ငက ဘယေးလာကM ဘာလေ.ပ��ာလ ဘယသ မ� ေးသခာမသပါဘ�။ ဒါေးပမ စစသာ�ေးတြ�က ကရငေးတြ�က မနး�ၾကၿပ� ဗမာေကလ�ေးတြ� ေး*မ�ေးစလ�ာက လေးတြ�သၾကပါ�ယ။ ဒဆေအၾကာငး�က စစသာ��စဥ�မက ေးး�ပား�ပခဖ�ပါ�ယ။ ဗလမ�� �ငညေးအာငကလညး� သဟာ ကရငမကလကထ ပ0င ဆရရ�မ�ား�ဖစေးၾကာငး� ေးး�ပား�ပခပါ�ယ။”
၁၀၁ဥပမာၾကညး0န - ထငး�ႏးငငမ� ကခငအမ�သမ�မာ�အဖြဖ႕အစညး� (“KWAT”), and Legal Aid Network
(“LAN”), ‘ေးနာကက ��ရာ�မ��မႈ၊ း�ငငး�ပယခရ� �ရာ�မ��မႈ’(2016), p. 45, http://burmacampaign.org.uk/media/Justice-Delayed-Report-English.pdf
၁၀၂ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 16. See also
HRW(2017), ‘�စကပယM း�နာေးန�ယ’, p. 20.
၁၀၃ KWAT, ‘ေးခာကက မး�ပါ�*စနး�သ. တြ�နး�ခ�ခငး�: ကခင-�႐� နယ+ငရြပrင ပဋပကၡႏး�ငး လကaနကပ�း�ခငး�’, (2013), p. 5, http://womenofburma.org/Report/2013/KWAT,%20Pushed_to_the_Brink.pdf
၁၀၄ Skidmore (2003), pp. 84-89.
84
၁၀၅ ေးနရပပတမး�ေးရ�ာငေးနသမာ�စခနး�မာ�က �ကခကး�ခငး�မာ�ႏး�ငး လသာ�ခငး�စာနာေးထာကထ ာ�မႈဆင0ာ အကအညမာ�က ပ�ဆ .�ခငး�၊ see further KWAT (2013), ‘ေးခာကက မး�ပါ�*စနး�သ. တြ�နး�ခ�ခငး�, p. 5.
၁၀၆ UNFPA (2017), ‘အငအာ�ၾက�ေးသာ ဒ႑ာရမာ�၊ ဖး�တြကယထ ာ�ေးသာ လ�႕ဝ�ကခကမာ�’, p. 55; WLB (2014), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�ပးစ�မာ�, pp. 1, 16; Apple (1998) ‘မဒမး�ေးကာငး�’, p. 44.
၁၀၇ WLB (2014), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�ပးစ�မာ�, pp. 11,
16; ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 29.
၁၀၈ WLB (2014), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�ပးစ�မာ�, p. 16.
၁၀၉ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 20.
၁၁၀ Ibid.
၁၁၁ကခငအမ�သမ�မာ� ၿငမး�ခမး�ေးရ�တြကaနယကးႏး�ငး ကာ�မ
�နး��ညေမ�ရ�တြကaနယက - ‘အမ�သမ� လအပခကမာ� အကး�ဖ�ေးရ� - ေးနရပပတမး�ေးရ�ာငသပမာ�စခနး�၊ ကခငး�ပKနယ’ (February 2013), p. 11, https://themimu.info/sites/themimu.info/files/documents/Report_Women_Needs_Assessment_IDP_Camps_Kachin_Feb2013_0.pdf.
၁၁၂ Apple (1998), ‘မဒမး�ေးကာငး�’, p. 44.
၁၁၃ HRW, ‘း�မနမာ - လးၿခးေးရ��ပမာ�က ႐ဟငဂာအမ�သမ�မာ�ႏး�ငး မနး�ေကလ�မာ�က မဒမး�ကငaးသည - �ငး�ရငး�သာ�၊ ဘာသာေးရ�ႏး�ငး �သ က၍ စနfစတက �ကခကး�ခငး�က မကး�မငသကေးသမာ�က း�ပသ�ခငး�’, (6 February 2017), http://www.ecoi.net/local_link/335674/465121_en.html .
၁၁၄ ကမၻာကလသမဂၢ ေအေတြထတြထ အတြ�ငး�ေးရ�မ�� ‘ပဋပကၡဆင0ာ လငအၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး ပ�သ က၍ ကမၻာ ကလသမဂၢ ေအေတြထတြထ အတြ�ငး�ေးရ�မ�� အစရငခစာ’, (15 April 2017), s/2017/249, para. 51. See further
WLB (2014), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�ပးစ�မာ�, p. 11; WLB
(2014), ‘ေးမ�ားMငးခကသ ာရ�ခလ�င’, p. 9.
၁၁၅ WLB (2014), ‘ဒဏခ�မခရhခငး�ပးစ�မာ�, p. 11.
၁၁၆ WCRP (2005), ‘ၿခစညး�႐�သ. ��တ ဆကတြ�သ ာ�း�ခငး�‘. ၁၁၇ SWAN (2002), ‘မဒမး�ကင*းခငနးMင+င’, p. 35. ၾကညး0နဥပမာ -ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 21 (၁၁
းႏး�ပစအပငရြရယ မနး�ေကလ�က မဒမး�ကငးး�ခငး�); Fiona
MacGregor, ‘၁၀ းႏး�စေးအာက ႐ဟငဂာ�မနး�ေကလ�မာ� း�မနမာႏးငငမ� တြထကေးး�ပ�ခငရြနrင မဒမး�ကငးခေရၾကာငး� ပရဟ�အဖြဖ႕ေမ�း�ပာၾကာ�’, (25 October 2017), The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2017/oct/25/rohingya-children-fled-myanmar-violence-charity: Médecins Sans Frontières အစရငခစာမာ�အရ ဘဂၤလာ�ေးဒရ�း က�စေးစ�တြ�င ရခငး�ပKနယမ� တြထကေးး�ပ�လာသမာ�မ� မဒမး�မႈ က�တြလနခခရသမာ�မ�ာ ၅၀% း�ဖစၿပ� အသက ၁၈ းႏး�စေးအာကမာ�း�ဖစၾကသည။
၁၁၈ နမနာၾကညး0န HRW(2017), ‘�စကပယM း�နာေးန�ယ’,
p. 19. အသက ၅ းႏး�စးႏး�ငး ၆၂ႏး�aစၾကာ� က�တြလနခရသမာ�က း�ပေသသာ အမႈနမနာ ၇၃ မႈက ၾကညး ါ SWAN
(2002), ‘မဒမး�ကင*းခငနးMင+င’, pp. 110.
၁၁၉ း�မနမာႏးးငငအထ� အစရငခစာ �ငရြင\ငး�သ ၁၉၉၄ ၾကာ�း�ဖ� အစရငခစာ , A/49/594, para. 14 (၁၃ းႏး�ပစအပငရြရယ ေးယာကးးာ�ေးလ�က မဒမး�ကငးး�ခငး�), http://hrlibrary.umn.edu/commission/country51/65.html; း�မနမာႏးငင၏ လ.အ*ခငေးအရ�ပညာသငေးကာငး� (“HREIB”), ‘ေးမေးလာခအနာဂ� - း�မနမာႏးငငတြ�င လကနကက င ပဋပကေၡၾကာငး ထခေက0သာ ေကလ�မာ�’, (November 2008) (၂၀၀၅ ခႏး�စ ရ�မး�း�ပKနကတြယတ င ၇ းႏး�ပစအပငရြရယေးယာကးးာ�ေးလ�က မဒမး�ကငးး�ခငး�), https://www1.essex.ac.uk/armedcon/story_id/childrenandarmedconburma.pdf. ၂၀၁၇ တြ�င ရ� ပငသaနကfန0စေးသာ ႐ဟငဂာ မာ�ႏး�ငး ေးမ�း�မနး�စဥအတြ�ငး� စစသာ�မာ�က အ
85
မ�သာ��စဥ�က ဝါ�လး�း�ဖငးမ ဒမး�ကငးး�ခငး�က း�မငခေရသာ အမ�သာ��စဥ�က တြထကဆ ေးး�ပား�ပခသည - HRW
(2017), ‘�စကပယM း�နာေးန�ယ’, p. 17.
၁၂၀ REDRESS က သေး�သနပညာရ�ငမာ�ႏး�ငး ေးတြဆ�ေးႏ*း�း�ခငး�
၁၂၁ Assistance Association for းႏးငငေးရ�အကဥး�သာ�မာ�က ကညေးရ�အဖြဖ႕- ‘း�မငေးနရ� ေအမ�ာင - း�မန မာႏးးငငရ� အကဥး�ေးထာငမာ�ႏး�ငး စးစမး�စစေးဆ�ေးရ�အခနး�မ� K�ဥး�ပနး�မႈမာ�’ (2005), pp. 52-55, http://aappb.org/wp-content/uploads/2014/03/The-darkness-we-see.pdf.
၁၂၂ WGAD, အထငအျhမင No. 6/2014, (1 May 2014), A/HRC/WGAD/2014/6, para. 9.
၁၂၃ IP2, p. 248.ကး ဆကM က ၾကညး0ႈပါ။
၁၂၄ HRW, ‘ေးသန�က သာ�အရပန.အ��ပ: း�မနမာႏးးငငမ� ေကလ�စစသာ�’, (2002), p. 3, https://www.hrw.org/reports/2002/burma/.
၁၂၅ းႏးငင�ကာ ေကလ�စစသာ�မာ�, ‘း�မနမာစစတပပက သကငယမာ�က
စေးဆာငး�း�ခငး�ႏး�ငး အသး�း�ပး�ခငး�’, (2015), https://childsoldiers.ritdns.co.uk/Handlers/Download.ashx?IDMF=71c3b264-a491-4305-8028-175b48b90e2e
၁၂၆ နမနာၾကညး0န - ကလသမဂၢ ေကလ�ငယမာ� ေးထာကပေးရ�အဖြဖ႕ (“UNICEF”), ‘လႀက�စစပြစ ၊ ေကလ�စစသာ� - အာရ�ႏး�ငး ပစဖ�ေးဒသရ� လကနကက င ဋပကၡမာ�တြ�င ပါဝငသညး ေကလ�မာ�၏ ေးး�ပာစကာ�မာ�’, (2002), https://www.unicef.org/eapro/AdultWarsChildSoldiers.pdf
၁၂၇ Donald M Seekins, ‘း�မနမာသမငး�အဘဓာန ’, (2017), Rowman & Littlefield, p. 143; းႏးငင�ကာ ေကလ�စစသာ�မာ� , “ေကလ�စစသာ�ကမ႓ာအစရငခစာ ၂၀၀၁ -း�မနမာ (၂၀၀၁)” (2001),
http://www.refworld.or/docid/498805dfc.html.
၁၂၈ Child Soldiers International, ‘Ongoing underage
recruitment and use by the Myanmar military’, းႏး
ငင�ကာ ေကလ�စစသာ�၊ “ဆကM ကး�ဖစေးပေၚေနသာ အသကမ�ပညaးသမာ�အာ� လသစ+ေးဆာငး�း�ခငး�ႏး�ငး း�မနမာစစတငရြပrင အသ�း�ပမႈ” (၂၀၁၅) စာမကးႏး�ာ ၆- ၇၊ ၂၀၁၇ *ဇနနMအထ း�မနမာႏးးငငတြ�င ေကလ�မာ�အာ� လသစ+ေးဆာငး�း�ခငး�ႏး�ငး အသ�း�ပမႈ” တြ�င “အၿမး�ပစမႈ က�တြလaနသပမာ�”
အ�ဖစကပလသမဂၢအတြ�ငး�ေးရ�မႈ�က စာရငး�း�ပစထာ�သညး အစး�ရမဟ�ေးသာ အဖ*း. ခႏး�စဖ*း. ရ�သည၊ ၎�း.မ�ာ ၁၊ ဒမးကရကတ စ ကရင ဗဒၶဘာသာ စစတပ၊ ၂၊ ကခင တြလ�ေးး�မာကေးရ�အဖ*း. /�ပ၊ ၃၊ ကရပငအမ�သာ� vG �ေးး�မာကေးရ��ပ (KNLA)၊ ကရပငအမ�သာ� တြလ�ေးး�မာကေးရ��ပ ၿငမး�ခမး�ေးရ�ေးကာင+၊ ေး�ာငပးငး� ရ�မး�း�ပKrေပမ�ား ၇၊ ဝ�ပKစညး�လ�ညညရြည�ေးရ��ပ (UWSA)
၁၂၉ WLB “း�မနမာႏးငင ပဋပကၡ ဧရယာမာ�ရ� အမ�သမ�မာ�”
(၂၀၀၀) စာမကးႏး�ာ ၃၀၊ http://womenofburma.org/Report/B5_report.pdf . ၁၃၀ SWAN (2002), ‘မဒမး�ကင*းခငနးMင+င’, pp. 9-10.
၁၃၁ Ibid., p. 10.
၁၃၂ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 20; HRW(2017),
‘�စကပယM း�နာေးန�ယ’, p. 2.
၁၃၃ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 41.
၁၃၄ ဖ�႐ႈရန - John Buchanan, ‘း�မနမာႏးးငငရ� း�ပညသ.စစ’, (July 2016), The Asia Foundation, https://asiafoundation.org/wp-content/uploads/2016/07/Militias-in-Myanmar.pdf
၁၃၅ နမနာၾကညး0န CEDAW ‘း�မနမာႏးငငရ� ေအၾကာငး�အရာမာ�ေအပၚ ဗဟဝနေးဆာငမႈအဖြဖ႕အစရငခစာ - အမ�သမ�မာ�က အၾကမး�ဖကမႈ’ (17 June 2016), pp. 5, 15, http://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CEDAW/Shared%20Documents/MMR/INT_CEDAW_NGO_MMR_24232_E.pdf; HRW (2017), Burma 2016 Country Profile, https://www.hrw.org/world-report/2017/country-chapters/burma.
86
၁၃၆ ေကလ�ဖကခhခငး��ရာ�ဝငေးသာ ေးနရာတြ�ငေး�ာငမ� (အမ�သမ�၏ အသကက ကယ0န ကဥး�ေးး�မာငး�*စာ း�ပနဆပထာ�ေးသာ ကငး�တြလ�း�ခငး��စခ) လမာ�ခ၍ ၾကာ��ေးသာ *ခငးး�ပခကမာ� ရရ�း�ခငး� အပါအဝင ခကခေးသာ
�ရာ�ဝင အကန.အသ�မာ�ႏး�ငး ေးတြ�.ႏးငေးသာေးၾကာငး း�ပလငရြပခငး0ရန ခကခသည။
၁၃၇ ကမၻာကလသမဂၢ အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး �ရာ�မ�ေ�ရ� ဗဟ၊ ‘း�မနမာႏးငင၏ အမာ�ဆပငတရာ�ေးရ�စနငရြစrင အမ�သမ�မာ� �ရာ�မ��မႈ ရရ�ေးရ�’ (2016)၊ စာမကးႏး�ာ- 27၊ http://www.burmalibrary.org/docs22/Justice_Base-2016-04-22-Women_in%20Myanmar-Plural_legal_systems.pdf
၁၃၈ သမာ�႐�ကဥေပဒစနစ သ.မဟ� ၎က ရရ�း�ခငး�အာ� အ�ာ�အဆ�မာ�ႏး�ငး၊ ႐�ရာဆင0ာ အ�ငငး�*ပာ�ေးသာ ဆး�း�ဖ�ခက လပပထပ�လပနညး�မာ�မ��စဆငး လငအၾကမး�ဖကမႈမာ�၏ ေးၾေကအ�း�ခငး�က ထ�ေးဖားေးး�ပာဆးရန အသငး�အဝငး�ဖအာ�ႏး�ငး/ သ.မဟ� ရထမ� ဖအာ� းႏး�စခစလး�။ း�မနမာႏးငင အမ�သမ�ေးရ�ရာအဖြဖ.အစညး� (၂၀၁၆)၊ ‘တြသာ�ရနခရ�ေးဝ�’၊ စာမကးႏး�ာ ၂၂၊ း�မနမာႏးငင အမ�သမ�ေးရ�ရာအဖြဖ.အစညး� (၂၀၁၇)၊ ‘မနးး�ေကလ�မာ� အရ�ကက ထနး�သည’၊ စာမကးႏး�ာ- ၉။ *မနနယေးး�မရ� အမ�သမ�ႏး�ငး ေကလ�သငယ အ*ခငေးအရ� ေပရာဂကးႏး�ငး
လအ*ခငေးအရ� ေးဖာငေးဒရ�ငး�၊ ‘��ဆ �မႈမ� အကကြကက သမာ�။ ။ ေကလ�သငယမာ�က လငအၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး း�မနမာႏးငင ေအရ�ေ႕�ာငဘကး�ခမး�ရ� *မနး�ပKနယးႏး�ငး *မနေးဒသတြ�င �ရာ�မ��မႈက ရရ�း�ခငး�အတြ�က စနေးခၚမႈမာ�’၊ (မ�M ၂၀၁၇) စာမကးႏး�ာ- ၄၂၊ http://www.rehmonnya.org/reports/Cracks-in-the-Silence-Eng.pdf။ Ninu (အမ�သမ�လႈပ0�ာ�သမာ�အဖြဖ.)၊ ‘ခငး�အမ�သမ� လမႈ�ရာ�မ�ေ�ရ�’၊(၂၀၁၇)၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၉၆
၁၃၉ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- 7
၁၄၀ကမၻာကလသမဂၢ အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး �ရာ�မ�ေ�ရ� ဗဟ (၂၀၁၆)၊ ‘�ရာ�မ���ခငး�က အမ�သမ�မာ� သး�ပငရြငခငး’၊ စာမကနာ- ၄၁၊ ၆၂-၆၃။ း�မနမာႏးငငအမ�သမ�ေးရ�ရာအ
ဖြဖ႕အစညး�၊ ‘Junta ၏ ေအမ�ာငထပတြ�င- အမ�သမ�မာ�က
ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး� ပးစအာ�လး�ကဖယ0�ာ�း�ခငး�ဆင0ာ ေးကားမ�၏ ေးနာကေးယာငခ အစရငခစာ’၊ (၂၀၀၈)၊ စာမကးႏး�ာ- ၇၊ http://womenofburma.org/Report/IntheShadow-Junta-CEDAW2008.pdf။ း�မနမာႏးငငအမ�သမ�ေးရ�ရာအဖြဖ.အစညး� (၂၀၁၇)၊ ‘မနးး�ေကလ�မာ� အရ�ကက ထနး�သည’၊ စာမကးႏး�ာ- ၈။ Ninu (အမ�သမ�လႈပ0�ာ�သမာ�အဖြဖ.)၊ ‘ခငး�အမ�သမ� လမႈ�ရာ�မ�ေ�ရ�’၊(၂၀၁၇)၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၈၉။
၁၄၁ း�မနမာႏးငငအမ�သမ�ေးရ�အဖြဖ.အစညး�၊ ‘ဒဏခ�မခေရသာ စနစ’၊ (၂၀၀၄)၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၉။
၁၄၂ ၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒ၊ အကဥေပဒ- ၅၁၊ ၅၄၊ ၅၆(ဂ)၊ ၂၇၇-၂၇၉၊ ၂၈၃။
၁၄၃ Kim Jolliffe၊ ‘း�မနမာႏးငငရ� �ငး�ရငး�သာ�လကနကက င ပဋပကၡႏး�ငး နယေးး�မအပခပေးရ�’ (*ဇနနM ၂၀၁၅)၊ စာမကးႏး�ာ- ၄၀၊ https://asiafoundation.org/resources/pdfs/ConflictTerritorialAdministrationfullreportENG.pdf. အသငး�အတြ�ငး�တြ�င �ရာ�မ�ေ�ရ� ကစၥမာ�ႏး�ငး ရပငဆပငေးနေရသာ ေးအာက ါ အဖြဖ.မာ�၏ ဥပမာမာ�က Jolliffe က ေးပ�ထာ�သည။ ကရငဗဒၶဘာသာ/ ပရဟဆင0ာဒမကရကတ ပစတေပမ�ား (စာမကးႏး�ာ- ၅၀)၊*မနး�ပKနယ ါ�သစ (“NMSP”)
(စာမကးႏး�ာ- ၅၆)၊ ပအ.ဝMမ�ဆင0ာတြလ�M ပေးရ�အဖြဖ႕အစညး� (“PNLO”) (စာမကးႏး�ာ- ၆၇)။
၁၄၄ Jolliffe (၂၀၁၅)၊ ‘း�မနမာႏးငငရ� �ငး�ရငး�သာ�လကနကက င ပဋပကၡႏး�ငး နယေးး�မအပခပေးရ�’၊ စာမကးႏး�ာ- ၄၁။
၁၄၅ဝပ+ငး�း�ခငး� (၂၀၁၄)၊ စာမကးႏး�ာ-၃၃ တြ�နငၾကညး ါ။
၁၄၆ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- ၄၉-၅၀။ းႏးငင�ကာဂရလႀက�မာ�ေးကားမရ�င (“ICJ”)၊ ‘း�မနမာႏးငင �ရာ�သ�ဖငး း�ဖစေးစ�ခငး�ႏး�ငး �ာဝနခး�ခငး�’ (၂၀၁၈) စာမကးႏး�ာ- ၃၃-၃၄၊ https://www.icj.org/wp-content/uploads/2018/01/Myanmar-GRA-Baseline-Study-Publications-Reports-Thematic-reports-2018-ENG.pdf ။
87
၁၄၇ းႏးငင�ကာ ဂရလႀက�မာ�ေးကားမရ�င (၂၀၀၈)၊ ‘း�မန မာႏးငင �ရာ�သ�ဖငး း�ဖစေးစ�ခငး�ႏး�ငး �ာဝနခး�ခငး�’ စာမကးႏး�ာ- ၃၀-၃၅။ ေးနာကထ ပမ�း�ငမး�ခကမာ�က ေးအာကေးး�ခအညႊနး� ၁၄၈ းႏး�ငး ဇယာ� ၃ တြ�င ၾကညး ါ။
၁၄၈ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- ၃၀
၁၄၉ အမ�သမ�မာ�က ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး�ပးစအာ�လး�က ဖယ0�ာ�း�ခငး�ဆင0ာ လပပထး�လပနညး�၊ ‘း�မနမာႏးငင၏ စ��ႏး�ငး ပဥၥမကာလ အစရငခစာမာ�က ေးပါငး�ထာ�ကာ သး�သပပထာ�ေးသာ ထငး�မငခကမာ�’၊ CEDAW/C/MMR/CO/၄-၅ (၄-
၂၂ ရက ဇလaငM ၂၀၁၆) စာမကးႏး�ာ- ၅ (ထေးနာက “အမ�သမ�မာ�က ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး�ပးစအာ�လး�က ဖယ0�ာ�း�ခငး�ဆင0ာ လပပထး�လပနညး�ဆးင0ာ သး�သပထာ�ေးသာ ထငး�မငခကမာ�”)။ းႏးငင�ကာ ဂရလႀက�မာ�ေးကားမရ�င (၂၀၀၈)၊ ‘း�မနမာႏးငင �ရာ�သ�ဖငး း�ဖစေးစ�ခငး�ႏး�ငး �ာဝနခး�ခငး�’ စာမကးႏး�ာ- ၃၃။ ၂၀၀၈ ဖြဖ.စညးး�ပး ေအး�ခခဥေပဒအရ �ရာ�စရငေးရ�ေအပၚ အလပပအမႈေးဆာင ခပကပငထာ�ေးသာ အာဏာက စ�း�ဖာေးလလာခကတ စခအတြ�က Williams
(၂၀၁၄) စာမကးႏး�ာ- ၁၂၃-၁၂၅ �.က ၾကညး ါ။
၁၅၀ းႏးငင�ကာ ဂရလႀက�မာ�ေးကားမရ�င (၂၀၀၈)၊ ‘း�မန မာႏးငင �ရာ�သ�ဖငး း�ဖစေးစ�ခငး�ႏး�ငး �ာဝနခး�ခငး�’ စာမကးႏး�ာ- ၃၃။
၁၅၁ း�မနမာႏးငငအမ�သမ�ေးရ�ရာအဖြဖ႕အစညး� (၂၀၁၄) ‘အကယ၍ သ�.မ�ာ ေးမ�ားMငးခက0�လ�င’ စာမကးႏး�ာ- ၉။ း�မန မာႏးငငအမ�သမ�ေးရ�ရာအဖြဖ႕အစညး� (၂၀၁၆) ‘တြသာ�ရန ခရ�ေးဝ�’ စာမကးႏး�ာ- ၂၁-၂၂။
၁၅၂ းႏးငင�ကာ ဂရလႀက�မာ�ေးကားမရ�င (၂၀၀၈)၊ ‘း�မန မာႏးငင �ရာ�သ�ဖငး း�ဖစေးစ�ခငး�ႏး�ငး �ာဝနခး�ခငး�’ စာမကးႏး�ာ- ၂၆။
၁၅၃ း�ပစမႈဆးင0ာ ကငaးထး�ဥေပဒ၊ ပဒမ- ၁၅၄။
၁၅၄ ၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒ၊ အကဥေပဒ-
၂၀(ခ)၊ ၃၁၉၊ ၃၄၃။ ကာတြကယေးရ�ဌာန အကဥေပဒ ၁၉၅၉၊ ပဒမ- ၇၂။
၁၅၅ း�ပစမႈဆးင0ာ ကငaးထး�ဥေပဒ၊ ပဒမ- ၅၄၅(ခ)။
၁၅၆ Williams (၂၀၁၄)၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၃၂-၁၃၃။
၁၅၇ REDRESSးႏး�ငး ဆကတြကသ ယး�ခငး�၊ ဇနနဝါရလ ၂၀၁၈။၁၅၈၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒ၊ အကဥေပဒ- ၃၅၃၊ ၃၅၈၊ ၃၅၉။
၁၅၉၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒ၊ အကဥေပဒ- ၂၉၆၊ ၃၇၈။ ဤေအး�ခခဥေပဒဆးင0ာ အမန.စာမာ�က ေးယဘယအာ�း�ဖငး ေးဖားး�ပပါအ�ငး� အဓပၸာယ *ဖငးးႏးးငသည။ “Habeas corpus - ထနး�သမး�ထာ�း�ခငး�မ� လႊ�း0aနအပတြ�က အမန.၊ �ရာ�မဝငထနး�သမး�ခထာ�ရသက လႊ�ေးပ�ရန အမန.က ေး�ာငး�ခး�ခငး�၊ Mandamus -
အစ�ရအဖြဖ�စခက �စခခး�ပလပ0န ခငး�ေးသာအမန.
(ဥပမာ- ပယထ ာ�ေးသာ *ခငးး�ပခကအ တြ�က ေးလ�ာကM ႊးာက
အစ�ရ အရာရ��စေးယာကက း�ပန+ဥး�စာ�ေးသာ အမန.။ အရာရ�က း�ပေးစလေးသာ ဆး�း�ဖ�ခကက ေခအာင း�ပရနမလဘ ဆး�း�ဖ�ခကက း�ပန+ဥး�စာ�ေးစရaနသာ လအပသKက သ�း�ပပါ။)၊ Prohibition - အစ�ရအဖြဖ.�စခက ဆး�း�ဖ�ခက
သ.မဟ� �ေကသာ လပေးဆာငမႈ း�ပလပး�ခငး�မ� �ာဆ�ေးသာ အမန.၊ ထေ.ၾကာငး ထးသေ.သာအမန.သည မရ�ေးသာ စရင ငရြငခငaးက အသး�း�ပး�ခငး�မ� (၎၏ စရင ငရြငခငaးက ေးကာ*နးMနး�ခငး� သ.မဟ� လး�ဝစရင ငရြငခငးမရ�း�ခငး��.မ�) အရာရ�က �ာ�ဆ�သည။ Certiorari - ေအမ�း�မနး�ခေရသာ အစ�ရ အဖြဖ.၏ ဆး�း�ဖ�ခကက ပယဖကေးသာ အမန.၊ Quo warranto – ႐း�တြ�င ဆကM ကေးနျခငး�း�ဖငး ႐း�က ေးစားကာ�ေးသာ အရာရ�ကး �ာ�ဆ�ရန အမန.”။ Melissa Crouch, ‘ း�မနမာႏးငခရ� �ရာ�ဥေပဒစ�မ�ေးရ�ႏး�ငး အပခပေးရ�ဥေပဒက ရရ�း�ခငး�’,(October
2014),ဥေပဒစမခက၏ စညး�ကမး�က ��း�မ�ငးး�ခငး�, စာမကးႏး�ာ- 2-3, http://www.myjusticemyanmar.org/wp-content/upl
88
oads/2016/12/PRLP-Report-on-Access-to-Justice-and-Admin-Law-Final-with-summary-2014.pdf အမႈေးဆာငမာ�ႏး�ငး အပခ ပပသပမာ�က �ာ�ဆ�ေးသာ *ဖး.စညး�ပးေအး�ခခဥေပဒဆင0ာ အမန.မာ�သည ၁၉၄၈ မ� ၁၉၆၂ ထ း�မနမာႏးငင �ရာ�ဥေပဒ း�မငရြငကငး�၏ ေအရ�ပါေးသာ အစ�အပငး��စခး�ဖစခေးသားMညး� ၎�.၏ က႑သည အႀက�အကယ ေးလာနညး�လာကာ စစအပပခပေးရ� ကာလအတြ�ငး�တြ�င ဖယ0�ာ�း�ခငး� ခလးက0သည။ ဖ�႐ႈရန- Melissa
Crouch (2014), ‘သမာ�႐�က ဥေပဒႏး�ငး ေအး�ခခဥေပဒဆင0ာ အမန.စာမာ�- း�မနမာႏးငငတြ�င �ာဝန0�း�ခငး�အတြ�က
ေးမ�ားMငးခက’, း�မနမာႏးငငရ� ဥေပဒ၊ လ.အဖြဖ.အစညး�ႏး�ငး K�ႏႈးငး�း�ခငး�, Melissa Crouch and Tim Lindsey
(eds.), Hart: Oxford, စာမကးႏး�ာ- 141-14
၁၆၀ပဒမ- ၂၉၆ (ခ)
၁၆၁းႏးငင�ကာဂရလႀက�မာ�ေးကားမရ�င၊ ‘း�မနမာႏးငငရ� ဆငးေးခၚစာဆင0ာ လကပြက+စာအပ’ (ေးမလ ၂၀၁၆) စာမကးႏး�ာ- ၁၇-၁၈၊ https://www.icj.org/wp-content/uploads/2016/06/Myanmar-Handbook-on-Habeas-Corpus-Publications-Reports-thematic-reports-2016-ENG.pdf(ထးေ.နာက “းႏးငင�ကာ ဂရလႀက�မာ� ေးကားမရ�င ဆငးေးခၚစာဆင0ာ လကပြက+စာအပ”)။ ဝပ+ငး�း�ခငး� (၂၀၁၄)၊ ‘း�မနမာႏးငငရ� �ရာ�မ�ေ�ရ�ႏး�ငး အပခပေးရ� ဥေပဒက ရhခငး�’၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၂-၁၃။
၁၆၂ ၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒ၊ ပဒမ- ၃၄၈။
၁၆၃ ၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒ၊ ပဒမ- ၃၅၃။ ဥပမာ- ကခငအမ�သာ� ဥ�ေးဒါငး�တြလမး�က သ.မနး�မကယ+ာ� သမအာ� ၂၀၁၂ တြ�င �ရာ�မဝင ထနး�သမး�း�ခငး�က ရပငဆပငး�ခငး�။ Crouch (၂၀၁၄)၊ ‘ေးယဘယဥေပဒႏး�ငး ဖြဖ.စညး�ပးေအး�ခခဥေပဒႏး�ငaးအည ဆငးေးခၚစာမာ�’ စာမကးႏး�ာ- ၁၅၁-၁၅၂ တြ�င ေးဖားး�ပထာ�သည။
၁၆၄ Crouch (၂၀၁၄)၊ ‘ေးယဘယဥေပဒႏး�ငး ဖြဖ.စညး�ပးေအး�ခခဥေပဒႏး�ငaးအည ဆငးေးခၚစာမာ�’ စာမကးႏး�ာ- ၂၄-၂၈
၁၆၅ ဂရလႀက�မာ�ေးကားမရ�င ဆငးေးခၚစာဆင0ာ လကပြက+စာအပ၊ စာမကးႏး�ာ- ၂၂။
၁၆၆ Crouch (၂၀၁၄)၊ ‘ေးယဘယဥေပဒႏး�ငး ဖြဖ.စညး�ပးေအး�ခခ ဥေပဒႏး�ငaးအည ဆငးေးခၚစာမာ�’ စာမကးႏး�ာ- ၁၄၇။ း�မနမာႏးငငမ� ကမၻာကလသမဂၢ အထ�အစရငခစာ �ငရြင\ငး�သက ပမေးသာ မၾကာေးသ�သညး အမႈမာ�က အစရငခထာ�သည။ ‘း�မနမာႏးငငရ� လ.အ*ခငေးအရ� ေအး�ခေအနမာ�’ (စကတ ပငဘာလ ၂၀၁၇) က/၇၂/၃၈၂၊ အပဒ- ၁၀။
၁၆၇ ဂရလႀက�မာ�ေးကားမရ�င ဆငးေးခၚစာဆင0ာ လကပြက+စာအပ၊ စာမကးႏး�ာ- ၂၀။
၁၆၈ း�မနမာႏးငငဆင0ာ လ.အ*ခငေးအရ�ေးကားမရ�င အကဥေပဒ
၂၀၁၄ (ထေ.နာက “း�မနမာႏးးငငဆင0ာလ႕အ*ခငေးအရ�ေးကားမရ�င အကဥေပဒ ၂၀၁၄”။ ၂၀၀၀ ခႏး�ငရြစrင း�ပKထေးရ�ဝနႀက�ဌာန လကေးအာကတြကတ င �ညေးထာငခေးသာ း�မနမာႏးငငဆင0ာ လ.အ*ခငေးအရ� ေးကားမရ�ငမ� အစဥMးကး�ဖစMာသည။
၂၀၀၇ းႏးဝငဘာလတြ�င း�မနမာႏးငငဆင0ာ လ.အ*ခငေးအရ�အဖြဖ.ဟ အမညေးး�ပာငး�လးကသ ည။
၁၆၉ ၂၀၁၇ ေးမလ ၂၆ ရကအ ရ ‘ခ’ အဆငး၊ http://www.ohchr.org/Documents/Countries/NHRI/Chart_Status_NIs.pdf ။ ဂရလႀက�မာ� ေးကားမရ�င၊ ‘း�မနမာႏးငင �ရာ�သ�ဖငး း�ဖစေးစ�ခငး�ႏး�ငး �ာဝနခး�ခငး�’ စာမကးႏး�ာ- ၂၆-၂၇ တြ�နငၾကညး ါ။ အမ�သမ�မာ�က ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး�ပးစအာ�လး�က ဖယ0�ာ�း�ခငး�ဆင0ာ လပပထး�လပနညး�ဆးင0ာ သး�သပထာ�ေးသာ ထငး�မငခကမာ�၊ အပဒ- ၁၆ တြ�နငၾကညး ါ။
၁၇၀ ဂရလႀက�မာ�ေးကားမရ�င၊ ‘း�မနမာႏးငင �ရာ�သ�ဖငး း�ဖစေးစ�ခငး�ႏး�ငး �ာဝနခး�ခငး�’ စာမကးႏး�ာ- ၂၇။
89
၁၇၁ ဥေပေဒထာက ေးရ�တြကန0ကးႏး�ငး ထငး�ႏးငငရ� ကခငအမ�သမ�မာ� အဖြဖ.အစညး� (၂၀၁၆)၊ ‘ေးႏး�ာငးေးႏး��ေးသာ �ရာ�မ��မႈ၊ ပ� ငေးသာ �ရာ�မ��မႈ’၊ စာမကးႏး�ာ- ၃၂-
၃၃။
၁၇၂း�မနမာႏးးငငဆင0ာလ႕အ*ခငေးအရ�ေးကားမရ�င အကဥေပဒ၊ ပဒမ- ၂၂(ဂ)၊ (င)၊ ၃၀။
၁၇၃ း�မနမာႏးးငငဆင0ာလ႕အ*ခငေးအရ�ေးကားမရ�င အကဥေပဒ၊ ပဒမ- ၃၆။
၁၇၄ း�မနမာႏးးငငဆင0ာလ႕အ*ခငေးအရ�ေးကားမရ�င အကဥေပဒ၊ ပဒးမ- ၄၀။
၁၇၅ ဥေပေဒထာက ေးရ�တြကန0ကးႏး�ငး ထငး�ႏးငငရ� ကခငအမ�သမ�မာ� အဖြဖ.အစညး� (၂၀၁၆)၊ ‘ေးႏး�ာငးေးႏး��ေးသာ �ရာ�မ��မႈ၊ ပ� ငေးသာ �ရာ�မ��မႈ’၊ စာမကးႏး�ာ- ၃၂-
၃၃။
၁၇၆ ဂရလႀက�မာ�ေးကားမရ�င၊ ‘း�မနမာႏးငင �ရာ�သ�ဖငး း�ဖစေးစ�ခငး�ႏး�ငး �ာဝနခး�ခငး�’ စာမကးႏး�ာ- ၃၁-၃၂။
၁၇၇ ရခင+မကနး�၊ ‘ဖး�ဖထာ�ေးသာ ရက+ကမႈမာ�က စးစမး�စစေးဆ�ေးသာ ေးကားမရ�ငမာ�လာ�။ တြလ�M ပေးသာ းႏးငင�ကာ စးစမး�စစေးဆ�ေးရ� ယႏးရာ�အတြ�က လအပခက’ (March 2017), http://www.burmalibrary.org/docs23/The_need_for_an_independent_international_investigation_mechanism.pdf
၁၇၈ ဥပမာေအနျဖငး ေးအာကတ ဘာ ၂၀၁၆ ေးနာက ငး� ရခငးး�ပKနကတြယတ င က�တြလaနသKဟ *စစပြပ+ထာ�ေးသာ ရက+ကမႈမာ�က စစေးဆ�ရန ခန.ထာ�ေးသာ ေးမ�း�မနး�ေးရ�ေးကားမရ� ပငအရ
လ.အ*ခငေးအရ�ေးစာငနးၾကညးေးရ�က ေးဖားး�ပသKL�ာ-“
ေးဒသခ အဖြဖ.မာ�၊ မကး�မငသကေးသ ေးဖားး�ပခကမာ�ႏး�ငး လထဆင0ာ ထ�M ႊငးေးသာ ႐ပပသဖငမာ�၏ အစရငခမႈမာ�အရ ေးကားမရ�င၏ စစေးဆ�သမာ�သည *႐ာသာ�မာ�က နာ�ပနာ�ဆာလပပသပည။ စကာ�မာ�သည။ ကစၥမာ�က ေမး�ပာရန
ေးး�ပာသည။ လမသKဟ *စစပြပ+သည။ ၿပ�လ�င မဒမး�မႈက ေးကားး�ဖ�M ာသမာ�အပါအဝင အက�တြလနးခရသမာ�က လ�႕ဝ�ကခကက မထနး�ထာ�ေးပ�ႏးငေးသာ လစႀက�ထတြ�င ေးမ�း�မနး�သည။ HRW, ‘း�မနမာႏးငင- းႏးငငေးကားမရ� ပငက ရက+ကမႈမာ�က း�ငငး�ဆသည’ (August 2017), https://www.hrw.org/news/2017/08/07/burma-national-commission-denies-atrocities; ICJ (2018), ‘�ရာ�မ���ခငး�ႏး�ငး �ာဝနယပး�ခငး�’, စာမကးႏး�ာ- 19-22
၁၇၉ ၂၀၁၃ ရခငေးကားမရ�င အစရငခစာ ကၾကညး ါ။
၁၈၀ Nick Cheesman (၂၀၁၅)၊ ‘ဥေပဒ၏ အပခပမႈက
ဆန.ကငး�ခငး�- း�မနမာႏးငငရ� �ရာ�႐း�မာ�က ဥေပဒႏး�ငး အမန.မာ�က း�ပလပ း’၊ ကမး�ဘရစခး �ကသလ စာနယဇငး�၊ စာမကးႏး�ာ- ၂၅၆။
၁၈၁ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- ၂၂၇-၂၅၇ တြ�နငၾကညး ါ
၁၈၂ ကမၻာကလသမဂၢ သ�ငး�စငတာ၊ ‘ကမၻာကလသမဂၢ ကတြYမး�ကင ညာရ�ငမာ�က ေအရ�ေ႕�ာငအာရ� လ.အ*ခငေးအရ� ေးၾကညာခက အမ��အ သာ�ေအပၚ ေအလ�ထာ�မႈ း�မငaးတကM ာသည။’ (၂၀၁၂ းႏးဝငဘာလ ၁၆ ရက)၊ https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=43520#.WmSbppP1XeQ က ၾကညး ါ။
AliansiMasyarakatAdat Nusantara းႏး�ငး အ�ခာ�သမာ�၊ ‘အာ�နညး�ခက0�ေးသာ ေအရ�ေ႕�ာငအာရ� လ.အ*ခငေးအရ� ေးၾကညာခက၏ လထအဖြဖ.အစညး� လသရ� aငၾကာ� ႐ႈ�ခhခငး� လကခခက’ (၂၀၁၂ းႏးဝငဘာလ ၁၉ ရက)၊ https://www.hrw.org/news/2012/11/19/civil-society-denounces-adoption-flawed-asean-human-rights-declaration။
၁၈၃ http://www.ohchr.org/EN/Issues/Detention/
Pages/Complaint.aspx ။ လငအၾကမး�ဖကမႈ း�ဖငရြစ ာ�ဖ�ေးသာ း�မနမာႏးငငက ေအလ�ထာ�ေးသာ အမႈ�စခ၏
ဥပမာ�စခအတြ�က WGAD၊ ေး*႐�ခကမြယခငး နပါ�- ၆/၂၀၁၄ (၂၀၁၄ ဧၿပလ ၂၃ ရက)၊ A/HRC/WGAD/2014/6 အပဒ-
၉ က ၾကညး ါ။
90
၁၈၄ လ.အ*ခငေးအရ� အထ�အရာရ� ကမၻာကလသမဂၢ႐း�၊ ‘လ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+ �aငၾကာ�ေးရ� လပပထး�လပနညး�’ http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/ComplaintProcedure/Pages/HRCComplaintProcedureIndex.aspx
၁၈၅ လ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+၊ ‘ဆး�း�ဖ�ခက ၃၄/၂၂- း�မန မာႏးငငရ� လ.အ*ခငေးအရ� ေအး�ခေအန’ (၂၀၁၇ မ�M )၊ A/HRC/RES/34/22၁၈၆ Darusman (၂၀၁၇)၊ ‘း�မနမာႏးငင ရခငး�ပKနယ0� ႐ဟငဂာ မဆလင လနညး�စႏး�ငး ��ခာ�လနညး�စမာ�၏ လ.အ*ခငေးအရ� ေအး�ခေအနေအပၚ လ.အ*ခငေးအရ�ေးကာင+၏
အထ�စစေးဆ�း�ခငး� ထ�း�ပနခက’
၁၈၇ ဥပမာ- လ႕အ*ခငေးအရ� အထ�အရာရ� ကမၻာကလသမဂၢ႐း�၊ ‘း�မနမာႏးငငရ�ကမၻာကလသမဂၢ၏တြလ�M ပေသာႏးငင�ကာအခကအ လက0�ာေးေ*ဖရ�အဖြဖ. ေမလ�ရ�ာ�သ. အဆး�သ� လညး �မႈ’ (၂၀၁၇ ဒဇငဘာလ ၁၁ ရက)၊ http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22522&LangID=E ။ ကမၻာကလသမဂၢလ႕အ*ခငေးအရ�အထ�အရာရ�ကမၻာကလသမဂၢ႐း�၊ ‘း�မနမာႏးငငရ� ကမၻာကလသမဂၢ၏ တြလ�M ပေးသာ းႏးငင�ကာ အခကအ လက0�ာေးေ*ဖရ�အဖြဖ. ဘဂၤလာ�ေးဒရ�း႕သ. အဆး�သ� လညး �မႈ’ (၂၀၁၇ ေးအာကတ ဘာလ ၂၇)၊ http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22320&LangID=E
၁၈၈ ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆးင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ� (ဒ�ယအႀကမ းႏး�ပး�ခငး�မ�M ၂၀၁၇)၊ စာမကးႏး�ာ- ၃၃၊ ဇယာ�တြကက (၂)။ ဒဏခ�မခရhခငး�က �ကခက0နး ကရယာ�စခအ�ဖစ အတြကငး�မ�ရာ�စရငရြငခငး။
၁၈၉ းႏးငင�ကာၾကာ�နာမႈ၊ ‘HerveMadeo’၊ (၂၀၁၆ *ဇနနM ၉ရကတြကတ င ေးနာကဆ း� *မမး�မသည)၊ https://trialinternational.org/latest-post/herve-madeo/တြ�င ၾကညး ါ။ းႏးငင�ကာၾကာ�နာမႈ၊ ‘Thierry Desmarest’ (၂၀၁၆ *ဇနနM ၉ရကတြကတ င ေးနာကဆ း� *မ
မး�မသည)၊ https://trialinternational.org/latest-post/thierry-desmarest/
၁၉၀ းႏးငင�ကာၾကာ�နာမႈ (၂၀၁၆)၊‘HerveMadeo’။
၁၉၁ ကမၻာ �ရာ�မ�ေ�ရ� စငတာႏး�ငး �ရာ�မ�ေ�ရ� အပပထနး�မႈအဖြဖ.၊ ‘း�ပKထေးရ�ဝနႀက�ဌာနႏး�ငး လဥ�ေးရႏး�ငး
လဝငမႈႀက�ၾကပေးရ�ဝနႀက�ဌာန၏ �ရာ�ဖြစဆး�ခငး�အတြ�က အ�ဖစမ�နးႏး�ငး �ရာ�ဝင ေအး�ခခ၊ ဒ�ယဗလခပပႀက� ကက၊ တြဆစဇာလနးႏးငင း�ပစမႈဆင0ာ ကငaးထး�ဥေပဒႏး�ငး K�ဥး�ပမး�ႏး�ပ+ကမႈဆင0ာ ေသဘာ�ညခကက ေးလလာခက’၊ (၂၀၁၅ းႏးဝငဘာလ)၊ http://www.globaljusticecenter.net/documents/GJC&JC.Final.KoKoIndictment.11.5.15.pdf
၁၉၂ လပငနး�ႏး�ငး လ.အ*ခငေးအရ�ဆင0ာ ရငး�း�မစ+ပငတာ၊ ‘ကယM ဖ�န�ယာ� ဆကမၸဏမာ�အဖြဖ. အမႈ (း�မနမာႏးငင ရKညႊနး�)၊ (၂၀၁၈ ဇနနဝါရလ ၃၀ ရကးေးန.တြ�င အသး�း�ပ*ခငး0သည) https://business-humanrights.org/en/unocal-lawsuit-re-myanmar တြ�နငၾကညး ါ။
၁၉၃ အာဏာသး� ထနး�သမး�း�ခငး�ဆင0ာ ကမၻာကလသမဂၢ၏ လပေးဆာငဆ အဖြဖ.သည ကမၻာကလသမဂၢ အထ�လပငနးး�စဥ း�ဖစေးသားMညး� ၎က ေအယာငေးဆာင �ရာ�ေးရ� ယႏးရာ�အ�ဖစ စဥး�စာ�သည။
၁၉၄ ၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒသည ၃၁ ဇနနဝါရ
၂၀၁၁ တြ�င စ�င အာဏာ�K\ည။ း�ပ႒ာနး�ခက၏ သကဆ ငေးသာ စာပငရြဒrင ဆထာ�သKL�ာ- “(းႏးးငငဥေပဒႏး�ငး အမန.အာဏာ ထနး�သမး�ေးရ�ေးကာင+ႏး�ငး းႏးငငေး�ား
ေးအ�ခမး�သာယာေးရ�ႏး�ငး *ဖ႕ၿဖ�ေးရ�ေးကာင+) သ.မဟ� ယငး�၏ အဖြဖ.ဝငတစဥ�ဥ� သ.မဟ� အစ�ရအဖြဖဝငတစဥ�ဥ�က ၎�.၏ သကဆ းင0ာ �ာဝနမာ�က ထမး�ေးဆာင+ဥတြဥတင း�ပလပေးသာ မK\ညး လပေးဆာငခကအ တြ�ကမ� �ရာ�ဖြစဆး�ခငး�မ�ပေရပ။” ဤ�ပ႒ာနး�ခကက �ရာ�႐း�တြ�င အသး�မ�ပဖ�ေးသားMညး� း�ပ႒ာနး�ခက၏ ၽြကး�ပာ�ေးသာ အဓပၸာယေးကာကယ ခကတ ခ႕က ေးရ�ေ႕နမာ�က လကက ငး�ပထာ�သည။ �ခေ႕သာ ေးရ�ေ႕နမာ�က းႏးးငငေး�ား ၿငမ
91
ဝပ း�ပာ�မႈ�ညေးဆာကေးရ�အဖြဖ.၊ းႏးငငေး�ားေးအ�ခမး�သာယာေးရ�ႏး�င*းဖ႕ၿဖ�ေးရ�ေးကာင+ႏး�ငး၊ အစ�ရအဖြဖ.�.မ� �ေကသာ အဖြဖ.ဝငမာ�က (း�မနမာစာေးပၚေအး�ခခ၍) ကန.သ� အဓပၸာကမြယဖငးၿပ� ေးယဘယအာ�း�ဖငး စစမႈထမး�မာ�ေအပၚ မသကေးရာကေးပ။ သ.မဟ� �စေးယာကေးယာကက က�တြလနေးသာ (ဥေပဒျပင တြ�င သ�း�ဖ�မႈမာ�ကသေ.သာ) �ရာ�မဝင း�ပလပမႈမာ�ေအပၚလညး� မသကေးရာကေးပ။ ၂၀၁၁ မ�ငမက စစတပပက က�တြလန ခေးသာ း�ပလပမႈအာ�လး�အတြ�က လးၿခးေးသာ တြလ�ၿငမး�ခမး�သာ*ခငaးက ေးပ�း�ခငး�အ�ဖစ အ�ခာ�သမာ�က မ��ယၾကၿပ� ��ခာ�ေးသာသမာ�ကမ ၁၉၉၈-၂၀၁၁ ကာလ
(းႏးးငင ေး�ား ၿငမဝပ း�ပာ�မႈ�ညေးဆာကေးရ�အဖြဖ.ႏး�ငး းႏးငငေး�ားေးအ�ခမး�သာယာေးရ�ႏး�င*းဖ႕ၿဖ�ေးရ�ေးကာင+ အပခပေးသာ ကာလ) အတြ�ကသ ာ ကငး�တြလကမြ�ခငးေးပ�သKဟ အဓပၸာကမြယဖငaးဆၾကသည။
၁၉၅၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒ၊ အကဥေပဒ-
၂၀(ခ)၊ ၃၁၉၊ ၃၄၃။ ကာတြကယေးရ�ဌာန အကဥေပဒ ၁၉၅၉၊ ပဒမ-၇၂ တြ�နငMညး�ၾကညး ါ။
၁၉၆၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒ၊ အကဥေပဒ- ၃၄၃။
အနညး�ငယေး*႐�ထာ�ေးသာအမႈမာ�က အရပပသာ� �ရာ�႐း�မာ�တြ�င စစေးဆ�ေးသားMညး� အစဥအလာ�စခ း�ဖစMာသညး အရေပအယာင မရ�ေးပ။ ဂရလႀက�မာ�ေးကားမရ�င၊ ‘း�မနမာႏးငင �ရာ�သ�ဖငး း�ဖစေးစ�ခငး�ႏး�ငး �ာဝနခး�ခငး�’ စာမကးႏး�ာ- ၈-၁၁။
၁၉၇၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒ၊ အကဥေပဒ- ၂၀(ခ)
၁၉၈ စစမႈထမး�မာ� အကဥေပဒ ၁၉၅၉၊ ပဒမ- ၇၂။
၁၉၉စစမႈထမး�မာ� အကဥေပဒ ၁၉၅၉၊ ပဒမ- ၃(က)(၁)။
၂၀၀ း�မနမာႏးငငအစ�ရ၊ ‘စ��ႏး�ငး ပဥၥမ ကာလ အစရငခစာမာ�က ေးပါငး�စပး�ခငး�ႏး�ငး ဆက+ပေးသာ ကစၥမာ�ႏး�ငး ေးမ�*ခနး�မာ�စာရငး�- း�မနမာႏးငင း�ပနၾကာ�ခကမာ�’၊
၂၀၁၆ ေးမလ ၃ ရက၊ CEDAW/C/MMR/Q/4-5/Add.1 အပဒ- ၃၄ (“အမ�သမ�မာ�က ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး� ပးစအာ�လး�က ဖယ0�ာ�း�ခငး�ဆင0ာ လပပထး�လပနညး�ဆင0ာ း�မနမာႏးငင း�ပနၾကာ�ခကမာ�”) က ၾကညး ါ။ *ဂမ0�နး� းႏး�ငး း�ပညေးထာင+သမ �ႏးငင ၊ ၁၉၅၉၊ B.L.R (H.C) ၁၂၉ ကၾကညး ါ။ ၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပးေအး�ခခဥေပဒအရ ယခတြ�င သကဝငေးသာ �ာဝငရြနrင က�တြလနခ ေးသာ း�ပစမႈ�စခသည စစတေပအပၚ�K\လာ�ဆသKက ေးနာကဆ း�ဆး�း�ဖ�ခက (အကဥေပဒ- ၂၀(ခ) းႏး�ငး အကဥေပဒ- ၃၄၃)။
၂၀၁ ဖ�႐ႈရန- လ.အ*ခငေးအရ� ေးစာငနးၾကညးေးရ�၊ ‘�ည*စာ ဒေဏမပ�း�ခငး�- မက+ကတြ�င မ�ယစေးဆ�ဝါ��ကဖကေးရ�ႏး�ငး လထလးၿခးေးရ� စစဆငေးရ�မာ�တြ�င မ�ရာ�ဖႏး�ပး�ခငး�က �ရာ�ဖြစရန စစတပပတရာ�စရငေးရ�က ၽြလမ�ာ�*စာ အသးး�ပး�ခငး�’ (April 2009), စာမကးႏး�ာ- 71-79
၂၀၂ UN Human Rights Committee, ‘လ.အ*ခငေးအရ� ေးကားမ�၏ ေးလလာခကမာ�က ေးကာကခကခhခငး�- ခလႏးငင’, CCPR/C/79/Add.104, (1999), အပဒ. 9.
၂၀၃ Commission on Human Rights, ‘ဒေဏမပ�း�ခငး��ကဖကး�ခငး�ဆင0ာ ေသဘာ�ရာ�မာ� အစးက *မမး�မရန တြလ�M ပေးသာ ကတြYမး�ကင ညာရ�င၏ အစရငခစာ- Diane Orentlicher’, (8 February 2005), E/CN.4/2005/102/Add.1, ဥေပဒသ- 29,
၂၀၄အမ�သမ�မာ�ကဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး�ပးစအာ�လး�ကဖယရ�ာ�း�ခငး�ဆင0ာလပပထး�လပနညး�ဆင0ာ း�မနမာႏးငင း�ပနၾကာ�ခကမာ� (2016), CEDAW/C/MMR/Q/4-5/Add.1, အပဒ-
35.ဂရလႀက�မာ�ေးကားမ� အစရငခစာမာ� (June 2017)
“ကခငး�ပKနယ0� း�မနမာ�ေပမ�ား �ပ0ငး��စခမ� အဖြဖ.ဝငမာ�က �ရာ�ဖြစေးသာ လသ�မႈမာ�က လေးး�ပာသေးး�ပာအရ ရက အမႈ*ဖငaးသည။ ေးဒသခမာ�က စစသာ�မာ�က ကခငး�ပညရြKrငး�ေးနတြထကေးး�ပ��မး�ေးရ�ာငသပ သး�ေးယာကက ၂၀၁၇ ေးမလတြ�င သ�သ Kဟ *စစပြပ+သည။”: ICJ (2018), ‘း�မနမာႏးငင �ရာ�သ�ဖငး း�ဖစေးစ�ခငး�ႏး�ငး �ာဝနခး�ခငး�’, စာမကးႏး�ာ- 14. လသ�မႈအတြ�က စစသာ� ေးး�ခာကေးယာ
92
ကက ေးထာငဒဏ ဆယးႏး�စ+ စစတပပက ခမ��သ Kဟ 20 January
2018 တြ�င သ�ငး�ေးပ�ပး.ထာ�သည။ ဆက+ပေးသာ သ�ငး�ထ�း�ပနမႈ, ‘း�ဖစေး�ာငးး�ဖစခၾကာ�နာမႈတြ�င အရပပသာ�မာ�က သ�း�ခငး�အတြ�က း�မနမာစစသာ�မာ� ေးထာငက’, (20 January 2018), ABC News, http://abcnews.go.com/International/wireStory/myanmar-soldiers-sentenced-killing-kachin-civilians-52481766. အရပပသာ��ရာ�ဖြစး�ခငး� ဆကM ကး�ဖစမKEာ�က
ေမသခာေးပ။
၂၀၅ Aileen Thomson, ‘း�မနမာႏးငငတြ�င စစတပပဆပင0ာ ဒဏမခ�း�ခငး�က အထ�အ*စမး�း�ေပသာ အရပပသာ��ရာ�ေးရ�’, The
Irrawaddy, 13 December 2014, https://www.irrawaddy.com/news/military/civilian-justice-trumps-military-impunity-myanmar.html
၂၀၆ WLB (2017), ‘မနးး�ေကလ�မာ� အရ�ကက ထနး�ထာ�သည’, စာမကးႏး�ာ- 2. ဖ�႐ႈရန- ICJ, ‘း�မနမာႏးငငရ� ပးပကေးသာ လ.အ*ခငေးအရ�အတြ�က �ရာ�မ��မႈက ရရ�း�ခငး� - ေအး�ခခ ေးလလား�ခငး�’, (January 2018), စာမကးႏး�ာ- 9-11, https://www.icj.org/wp-content/uploads/2018/01/Myanmar-GRA-Baseline-Study-Publications-Reports-Thematic-reports-2018-ENG.pdf
၂၀၇၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒ၊ ပဒမ- ၂၀(ခ)၊ ၃၄၃။
၂၀၈ WLB (2017), ‘မနး�ေကလ�မာ� အရ�ကက ထနး�ထာ�သည’, စာမကးႏး�ာ- 2. ၾကညး0န- UNFPA, (2017), ‘အငအာ� ႀက�မာ�ေးသာ ဒ႑ာရ၊ ဝ�ကထ ာ�ေးသာ လ�႕ဝ�ကခကမာ�’, စာမကးႏး�ာ- 25; WLB, ‘တြသာ�ရနခရ�ေးဝ�- း�မနမာႏးငငတြ�င �ငး�ရငး�သာ� အမ�သမ�မာ�ေအပၚ လ.အ*ခငေးအရ� ခ�ေးဖာကး�ခငး�ႏး�ငး ဖြခး�ခာ�ဆကဆ း�ခငး��. ဆကM ကး�ဖစေးနျခငး�, CEDAW Shadow Report’, (July 2016), စာမကးႏး�ာ- 25, http://womenofburma.org/wp-content/uploads/2016/07/CEDAW_Long-Way-To-Go-English_for-Web-1.pdf
၂၀၉ ICJ (2018), ‘း�မနမာႏးငငရ� ပးပကေးသာ လ.အ*ခငေးအရ�အတြ�က �ရာ�မ��မႈက ရရ�း�ခငး�’, စာမကးႏး�ာ- 11.
၂၁၀ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- 12။
၂၁၁ ဖ�႐ႈရန- San Yamin Aung, ‘အၾကမး�ဖကမႈမ� အမ�သမ�မာ�၊ မနးး�ေကလ�က ကာတြကယ0န ဥေပဒအသစ’, (17 October 2017), The Irrawaddy, https://www.irrawaddy.com/news/burma/new-law-protect-women-girls-violence.html
၂၁၂ International Crisis Group (2017), ‘ဗဒၶဘာသာႏး�ငး း�မနမာႏးငငရ� အစ�ရအာဏာ’, စာမကးႏး�ာ 13
၂၁၃ Chan Wing Cheong et al (2016), ‘း�မနမာႏးငငရ� ရာဇဝ�ဥေပဒ’, LexisNexis: Singapore, [24.9]; WLB
(2017), ‘မနး�ေကလ�မာ�အရ�ကက ထနး�ထာ�သည’, စာမကးႏး�ာ- 5
၂၁၄ Chan (2016), [24.29], cf. ေမလ�ရ�ာ�ႏးငငႏး�ငး စကၤးာပႏးငင
၂၁၅ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- (24-28)။
၂၁၆ ကေးဒဝ းႏး�ငး း�ပညေးထာင+ဆရ�ယM ပစသမ ��မနမာႏးးငငေး�ား (ေမ*ငမ) (1976) BLR 57
၂၁၇ Ibid။
၂၁၈ကသကးႏးင၊ သကႀ က� းႏး�ငး း�ပညေးထာင+း�မနမာႏးငငေး�ားးႏး�ငး ေးဒၚယယလငး� (2004) ရာဇဝ�ဆ င0ာ ေးယဘယ ပးစ (အထ�) 214 (Yangon) 14 March 2006
(သ�ငး�ေမပ�ပ.)
၂၁၉ ရာဇသ�ႀ က�၊ ပဒမ- 90။
၂၂၀ Chan (2016), [24.40]။
၂၂၁ ေသဘာ�ညခက ါ အသကသ ည ၁၄ းႏး�စ း�ဖစခေးသားMညး� ၎က ရာဇသ�ႀ က�က း�ပငဆငး�ခငး�ဥေပဒ ၂၀၁၆ အရ
း�ပငဆငခသKက သ�း�ပပါ။
၂၂၂ ICC, ‘း�ပစမႈမာ�၏ ေအး�ခခေသဘာ�ရာ�မာ�’, (2011),
ပးစပြဒခ- 7(1)(g)(1)
၂၂၃ ေးယဘယအာ�း�ဖငနးၾကညး0န- Isabelle Lassée and
Eleanor Vermunt (2016), ’ဥေပဒမၾကမး�က း�ဖည*း+
93
ကး�ခငး�- သရလကၤးာဥေပဒထသ. းႏးငင�ကား�ပစမႈမာ�က ထည*aးသငး�း�ခငး�’, South Asian Centre for Legal
Studies, http://sacls.org/resources/publications/reports/fitting-the-bill-incorporating-international-crimes-into-sri-lankan-law
၂၂၄ အစ�ေရရ�ေ႕န းႏး�ငး Erdemovic (IT-96-22), ၾကာ�နာေးရ�အခနး�၊ 29 November 1996, အပဒ- 64-65
၂၂၅ ၎သည ယးၾကKehခငး�ပးစမာ�၏ အဓက ေအၾကာငး�ရပး�ဖစေးသားMညး� လကေးတြ�.အသတြ�င ၎သည မK\. း�ပစမႈမာ�က အႀကရသညးႏး�ငးး မK\. သကေးသမာ�က စေးဆာငး�သKစသKr.၏ ေအၾကာငး�ရပပတစခလညး�း�ဖစသပည။
၂၂၆ ဖ�႐ႈရန- PriyaGopalan (2016), ‘လႈပ0�ာ�ရန အခန-
သရလကၤးာရ� ပဋပကၡႏး�ငး ဆက+ပေးသာ လငအၾကမး�ဖကမႈအတြ�က �ာဝနယပး�ခငး�’, ပဋပကၡႏး�ငaးဆက+ပေးသာ လပငအၾကမး�ဖကမႈက�ရာ�ဖြစး�ခငး�, http://www.iap-association.org/PSV/News/Accountability-for-Conflict-Related-Sexual-Vio-(2)
၂၂၇ Chan (2016), စာမကးႏး�ာ- 320။ �ေကသာ း�ပစမႈမာ�အတြ�က ဆင*း ာ��ာဝန0�း�ခငး�၏ �ေကသာ ပးစမာ�ကလညး� ရာဇသ�ႀ က�က း�ပ႒ာနး�ထာ�သည။
၂၂၈ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- ၃၂၀
၂၂၉ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- ၃၂၁၊ ေးမာငဘယး းႏး�ငး မလ�ခင က�ကာ�ခက- လခ�မႈအတြ�က အသး�း�ပေးသာ ကာ�ပင0�ပငသပည
လခ�မႈအတြ�က အသး�း�ပရန သ.မဟ� လခ�မႈက ခငး�ေးစရaနဟပ မသလ�င အာ�ေးပ�ကညမႈအတြ�က အ�ပစမရ�ေးပ။ (AIR 1933 Rang 297)
၂၃၀ Chan (2016), [20.8], ေးအာငသနး�ႏး�ငး း�ပညေးထာငစး�မနမာႏးးငငေး�ား က က�ကာ�း�ခငး� (1956) BLR 1
၂၃၁ Chan (2016), [20.12].ဆး�း�ဖ�ခက၏ သကေးသေအပၚ ေးနာကထ ပ အခကအ လကမာ�အတြ�က ၾကညး0န- Chan (2016), [20.15]-[20.22]
၂၃၂ ရာဇသ�ႀ က�၊ ပဒမ- ၁၂၀ က
၂၃၃ ရာဇသ�ႀ က�၊ ပဒမ- ၁၂၀ က
၂၃၄ သကေးသခဥေပဒ၊ ပဒမ- ၁၀၅
၂၃၅ ရာဇသ�ႀ က�၊ ပဒမ- ၈၆
၂၃၆ Chan (၂၀၁၆)၊ စာမကးႏး�ာ- ၂၈၂
၂၃၇ နယာမ� ခန းႏး�ငး ဘရငမ (1883) PR No 17 of
1883, စာမကးႏး�ာ- 29 per Rattigan J, �က႐းကက ကာ�း�ခငး�- Chan (2016), စာမကးႏး�ာ- 288
၂၃၈ ICRC, ‘ေကလ�သငယမာ�ႏး�ငး ထနး�သမး�း�ခငး�’, (November 2014), စာမကးႏး�ာ- 7, https://www.icrc.org/eng/assets/files/publications/icrc-002-4201.pdf
၂၃၉ Ibid
၂၄၀ ရာဇသ�ႀ က�၊ ပဒမ- ၈၂-၈၃၊ ေးအာက ါ ထင0�ာ�ေးသာ ေးဝဖနေးရ�အတြ�က း�ပစမႈဆင0ာ �ာဝနယပး�ခငး�၏ အငယဆ း�အသကက ၁၀ းႏး�ပစသပ. ��း�မ�ငး0န း�မနးမာႏးငငအစ�ရက ဆး�း�ဖ�ၿပ� း�ဖစသKက သ�း�ပပါ။
၂၄၁ ၂၀၀၈ ဖြဖ.စညး�ပး ေအး�ခခဥေပဒ၊ ပဒမ- ၄၄၅။ ဤအပငး�တြ�င ေးဖားး�ပထာ�ေးသားMညး� *ခငးး�ပထာ�ေးသာ ကငး�တြလကမြ�ခငး၏ အကယက း�ငငး�ခးး�ခငး�မာ� ရ�သည။
၂၄၂ ၾကညး0န ဥပမာ- OHCHR, ‘ေးရ��ကပဋပကၡျပKနယမာ�အတြ�က ဥေပဒကရယာမာ�၏ စညး�ကမး�-တြလ�ၿငမး�ခမး�သာ*ခငးမာ�’, (2009), စာမကးႏး�ာ- 11, http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Amnesties_en.pdf
၂၄၃ Chan (2016), [24.12]
၂၄၄ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- (၂၄-၁၃)။ ဆန ပးကာ ေးခၚ စ�ေး*င းႏး�ငး း�ပညေးထာင+ း�မနမာႏးငငေး�ား (1996) BLR 66;ဥ�ပနး�ေးအ� းႏး�ငး း�ပညေးထာင+ း�မနမာႏးငငေး�ား (1966)
BLR 527;ေးမာငရြငညန.တြလင းႏး�ငး း�ပညေးထာင+ ဆရ�ယM ပစသ
94
မ � း�မနမာႏးငငေး�ား (1976) BLR 35 �း.က က�ကာ�း�ခငး�။
၂၄၅ Chan (2016), [24.13], း�ပညေးထာင+ း�မနမာႏးငငေး�ား းႏး�ငး ဝငး�း�မငး က က�ကာ�း�ခငး� (1991) BLR 74.
၂၄၆ Ibid၊
၂၄၇ Chan (2016), [24.15].
၂၄၈ �ရာ�မ�ေ�ရ�အဖြဖ. (REDRESS)က ေးပ�ထာ�ေးသာ သ�ငး�အခကအ လကမာ�၊ February 2018.
၂၄၉ WLB (2017), ‘မနး�ေကလ�မာ� အရ�ကက ထနး�သည’,
စာမကးႏး�ာ- 5.ဖ�႐ႈရန- Chan (2016), [24.10], ကကာ�ခက-ေးမာငတငေးမာင းႏး�ငး း�ပညေးထာင+ ဆရ�ယM စ သမ � း�မနမာႏးငငေး�ား (1976) BLR 40; း�ပညေးထာင+း�မနမာႏးငငေး�ားးႏး�ငး ေးအ�ေးနာ (2009) MLR 48.
၂၅၀ �ရာ�မ�ေ�ရ�အဖြဖ. (REDRESS)က ေးပ�ထာ�ေးသာ သ�ငး�အခကအ လကမာ�၊ February 2018.
၂၅၁ ေးရ�ေ႕နမာ�ႏး�ငး REDRESS လေးတြ�ေ.မ�း�မနး�း�ခငး�, December 2017. အထကတြကတ င ၾကညး0န- အခနး�-၃
၂၅၂ ICJ (2018), ‘း�မနမာႏးငငရ� �ရာ�မ�ေ�ရ�ႏး�ငး အပခပေးရ� ဥေပဒက ရhခငး�’, စာမကးႏး�ာ- 24
၂၅၃ း�ပစမႈဆင0ာ ကငaးထး�ဥေပဒ (“CrPC”), ပဒမ- 154 (ဤအခနး�တြ�င ေးဖားညႊနး�ထာ�သညး း�ပစမႈအမာ�စ ပါဝငေးသာ သကဆ ပငသပညး ရာဇဝ�မႈမာ�ႏး�ငး ဆက+ပ၍)။ မသကဆ ပငဟပ ယေဆသာ း�ပစမႈမာ�တြ�င ပဒမ ၃၂၃ (မမေသဘာေအလာက နာကငေးစမႈ)းႏး�ငး ပဒမ ၅၀၉(အမ�သမ��စေးယာက၏
အေးး�ႏၵက ပကး�ပာ�ေးစရန ရည*႐ယေးသာ စကာ�၊ အမအယာ သ.မဟ� း�ပလပမႈ) �. ပါဝငသပည။ မသကဆ ငေးသာ ပဒမဆင0ာ အမႈမာ�က စစေးဆ�း�ခငး�မာ�က လပေးဆာင0န
�ရာ�႐း�*ခငးး�ပခကM အပၿပ� အ*စစပြပ+ခရသက ဝရမး�မပါဘ မဖမး�ႏးငေးပ။(CrPC, ပဒမ- 155)
၂၅၄ း�ပစမႈဆင0ာ ကငaးထး�ဥေပဒ၊ ပဒမ- 157
၂၅၅ Ibid၊
၂၅၆ ၾကညး0န- http://www.unionsupremecourt.gov.mm/?q=content/township-courts
၂၅၇ ၾကညး0န- http://www.unionsupremecourt.gov.mm/?q=content/district-courts
၂၅၈ ၾကညး0န- http://www.unionsupremecourt.gov.mm/?q=content/high-courts-region-and-state
၂၅၉ WLB (2017), ‘မနး�ေကလ�မာ� အရ�ကက ထနး�သည’,
စာမကးႏး�ာ 5.
၂၆၀ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၁
၂၆၁ း�ပစမႈဆင0ာ ကငaးထး� ဥေပဒ၊ ပဒမ- 208, 247
၂၆၂ WLB (2017), ‘မနး�ေကလ�မာ� အရ�ကက ထနး�သည’,
စာမကးႏး�ာ- 11
၂၆၃ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ-၁၁
၂၆၄ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၁
၂၆၅ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၁
၂၆၆ကမၻာကလသမဂၢ အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး �ရာ�မ�ေ�ရ� ဗဟ (၂၀၁၆)၊ ‘�ရာ�မ���ခငး�က အမ�သမ�မာ� သး�ပငရြငခငး’၊ စာမကးႏး�ာ- ၆၅
၂၆၇ UNFPA (၂၀၁၇)၊ ‘*စမး�အာ�ႀက�ေးသာ ဒ႑ာရ၊ ဝ�ကထာ�ေးသာ လ�႕ဝ�ကခကမာ�’၊ စာမကးႏး�ာ- 21
၂၆၈ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆးင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ� (ဒ�ယအႀကမ းႏး�ပး�ခငး� မ�M ၂၀၁၇)၊ စာမကးႏး�ာ- ၈၅
95
၂၆၉ ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆးင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ� (ဒ�ယအႀကမ းႏး�ပး�ခငး� မ�M ၂၀၁၇)၊ စာမကးႏး�ာ- ၈၅
၂၇၀ WLB (2004), ‘ဒဏမခ�ေးသာ စနစ’, စာမကးႏး�ာ 1, 7,
10-11, 13, 19; WLB (2014),‘�ေးသာ ဒဏမခ�း�ခငး�၊ �ေးသာ ပးစမာ�’, စာမကးႏး�ာ- 11; WLB (2000), ‘း�မန မာႏးငငရ� ပဋပကေၡနရာမာ�မ� အမ�သမ�မာ�’, စာမကးႏး�ာ- 34.; ေကလ�သငယမာ�ႏး�ငး လကနကက င ဋပကၡ ေးစာငနးၾကညး+ာရငး� (၂၀၀၉)၊ ‘ေးနာကထ ပ � ငး�ခငး�မရ�ေး�ာ’၊ စာမကးႏး�ာ- 5, 17, 31; ဥေပေဒထာက ေးရ�တြကန0ကးႏး�ငး ထငး�ႏးငငရ� ကခငအမ�သမ�မာ� အဖြဖ.အစညး� (၂၀၁၆)၊ ‘ေးႏး�ာငးေးႏး��ေးသာ �ရာ�မ��မႈ၊ ပ� ငေးသာ �ရာ�မ��မႈ’၊ စာမကးႏး�ာ- 36
၂၇၁ ထငး�ႏးငငရ� ကခငအမ�သမ�မာ� အဖြဖ.အစညး� (၂၀၁၃)၊ ‘ေးခာကက မး�ပါ�*စနး�သ. တြ�နး�ပ.သည’၊ စာမကးႏး�ာ- ၈။
၂၇၂ရ�မး�အမ�သမ�မာ� လႈပ0�ာ�မႈတြကန0က (2002) ‘မဒမး�ကင*းခငး’၊ စာမကးႏး�ာ- 4; ကမၻာကလသမဂၢ အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး �ရာ�မ�ေ�ရ� ဗဟ (၂၀၁၆)၊ ‘�ရာ�မ���ခငး�က အမ�သမ�မာ� သး�ပငရြငခငး’၊ စာမကနာ- 80
၂၇၃ WLB (2016), ‘တြသာ�ရနခရ�ေးဝ�’, စာမကးႏး�ာ- 22
၂၇၄ HRW (2017), “�စကပယM း�နာေးန�ယ”၊ စာမကးႏး�ာ- ၃၃။
၂၇၅ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၇
၂၇၆ မဘမာ�ဥေပဒ၏ ေအရ�ေးပၚ း�ပစး�ခငး� (2014). ၾကညး0န- UN Secretary General, ‘ပဋပကၡႏး�ငး ဆက+ပေးသာ လငအၾကမး�ဖကမႈေအပၚ အတြ�ငး�ေးရ�မ��ခပ၏
အစရငခစာ’, (15 April 2017), S/2017/249, အပဒ- 52, http://www.stoprapenow.org/uploads/advocacyresources/1494280398.pdf
၂၇၇ Kishali Pinto-Jayawardena & Jeannine Guthrie
(၂၀၁၆)၊ ‘နဒါနး�’၊ �ရာ�မ��မႈအတြ�က ရ�ာေး*ဖး�ခငး�- သရလကၤးာစာ*႐ကမာ� (၂၀၁၆)၊ Kumali Jayawardena
&Kishali Pinto-Jayawardena (eds.)၊ နယ�ေးဒလ၊ ဇ�ဘနး�၊ လကနကက င ပဋပကၡႏး�ငး ဆက+ပေးသာ လငအၾကမး�ဖကမႈႏး�ငး �ရာ�မ��မႈအတြ�က ေးခၚသမာ�၊ အပဒ- ၁၇
၂၇၈ ဥပမာ- ထငး�ႏးငငရ� ကခငအမ�သမ�မာ� အဖြဖ.အစညး� (၂၀၁၃)၊ ‘ေးခာကက မး�ပါ�*စနး�သ. တြ�နး�ပ.သည’၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၉။ WakhuShee ‘း�မနမာႏးငငရ� မဒမး�မႈ အႏးရာယ ေးကာ*နးMနခသမာ�က ကညရန လအပေးသာ ခဥး�ကပနညး� အသစမာ�’၊ (၁၄ရက၊ *ဇနနM၊ ၂၀၁၄)။ http://www.dvb.no/news/new-approaches-needed-to-help-survivors-of-rape-in-burma-myanmar/41502
၂၇၉ ေကလ�သငယမာ�ႏး�ငး လကနကက င ဋပကၡ ေးစာငနးၾကညးစာရငး� (၂၀၀၉)၊ ‘ေးနာကထ ပ � ငး�ခငး�မရ�ေး�ာ’၊ စာမကးႏး�ာ- ၃၀
၂၈၀ လ.အ*ခငေးအရ� ေးစာငနးၾကညးမႈ (၂၀၁၇)၊ “�စကပယM း�နာေးန�ယ”၊ စာမကးႏး�ာ- ၃၃
၂၈၁ ကယာ�း�ပKနယ0� ဝနးေးဆာငမႈမာ�၊ UNFPA (၂၀၁၇)၊ ‘*စမး�အာ�ႀက�ေးသာ ဒ႑ာရ၊ ဝ�ကထ ာ�ေးသာ လ�႕ဝ�ကခကမာ�’၊ စာမကးႏး�ာ- ၂၂-၂၄
၂၈၂ ကယာ� (ကရငန)း�ပKနယ0� ဤကစၥရပမာ�တြ�င ေးယဘယအာ�း�ဖငး Ibid တြ�င ၾကညး ါ။ ကရငး�ပKနယးႏး�ငး ဆက+ပ၍ Ibid စာမကးႏး�ာ- ၄၁-၄၂
၂၈၃ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- ၂၄
၂၈၄ Ibid၊ စာမကးႏး�ာ- ၂၃
၂၈၅း�မနမာႏးးငငေအပၚ ကမၻာကလသမဂၢ အထ�အစညး�ေအဝ� ထ�း�ပနခက (စကတ ပငဘာလ၊ ၂၀၁၇)၊ က/၇၂/၃၈၂၊ အပဒ- ၅၃
၂၈၆ Ibid
96
၂၈၇ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆးင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ� (ဒ�ယအႀကမ းႏး�ပး�ခငး� မ�M ၂၀၁၇)၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၀၅
၂၈၈ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆးင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ� (ဒ�ယအႀကမ းႏး�ပး�ခငး� မ�M ၂၀၁၇)၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၀၅
၂၈၉ လ.အ*ခငေးအရ�မာ�ဆင0ာ မ��တ မး��ငး�ခငး�အတြ�ကး
တြကန0က - း�မနမာႏးငင၊ ‘း�မနမာႏးငငရ� လ.အ*ခငေးအရ� ေအး�ခေအနဆင0ာ အစရငခစာ။ ဇနနဝါရလ - ဒဇငဘာလ၊ ၂၀၁၆’၊ (၂၀၁၇ ခႏး�စ)၊ စာမကးႏး�ာ - ၄၊ https://www.burmalink.org/wp-content/uploads/2017/02/hrsituation2017.pdf
၂၉၀ ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆးင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ� (ဒ�ယအႀကမ းႏး�ပး�ခငး� မ�M ၂၀၁၇)၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၀၅
၂၉၁ UNFPA (၂၀၁၇)၊ ‘*စမး�အာ�ႀက�ေးသာ ဒ႑ာရ၊ ဝ�ကထာ�ေးသာ လ�႕ဝ�ကခကမာ�’၊ စာမကးႏး�ာ- ၂၅
၂၉၂ ပဋပကၡအတြ�ငး� လငအၾကမး�ဖကမႈက စးစမး�စစေးဆ�း�ခငး�ႏး�ငး မ��တ မး��ငး�ခငး�ဆးင0ာ းႏးငင�ကာ စညး�မဥး�စညး�ကမး�မာ� (ဒ�ယအႀကမ ပးႏး�ပး�ခငး� မ�M ၂၀၁၇) စာမကးႏး�ာ- ၁၁၅
၂၉၃ သကေးသခဥေပဒ ၁၈၇၂၊ ပဒမ- ၆၀။
၂၉၄ သကေးသခဥေပဒ ၁၈၇၂၊ ပဒမ- ၆၀ (ဂ)။
၂၉၅ သကေးသခဥေပဒ ၁၈၇၂၊ ပဒမ- ၃၂။
၂၉၆ ဝပ+ငး�း�ခငး� (၂၀၁၄)၊ ‘း�မနမာႏးငငရ� �ရာ�မ�ေ�ရ�ႏး�ငး အပခပေးရ� ဥေပဒက ရhခငး�’၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၇။ မဒယာဥေပဒ (ဥေပဒနပါ�- ၁၂၆၂/ ၂၀၁၄)မ�ာ (သ�ငး�စာဆရာ
မာ�သည “သကဆ င0ာဌာနမာ� သ.မဟ� အဖြဖ.အစညး�မာ�၏ စညး�မဥး�မာ�အရ သ�ငး�ရယရန ၊ ေးနရာထးငခငး�ရရ�ရန ၊ ထထေးသာ ႐း�ခနး�မာ�၊ ဌာနမာ�ႏး�ငး အဖြဖ.အစညး�မာ�အတြ�ငး�က ဝငေးရာက0န” အ*ခငး0�ရမKဟသKLာ� အပါအဝင) သ�ငး�စာဆရာမာ�က သ�ငး�ရယ*ခငaးဆင0ာ း�ပ႒ာနး�ခကတ ခ႕ ပါသည။
၂၉၇ ဥေပေဒထာက ေးရ�တြကန0ကးႏး�ငး ထငး�ႏးငငရ� ကခငအမ�သမ�မာ� အဖြဖ.အစညး� (၂၀၁၆)၊ ‘ေးႏး�ာငးေးႏး��ေးသာ �ရာ�မ��မႈ၊ ပ� ငေးသာ �ရာ�မ��မႈ’၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၈-
၂၀
၂၉၈ �ရာ�မ�ေ�ရ�အဖြဖ. (REDRESS)က ေးပ�ထာ�ေးသာ သ�ငး�အခကအ လကမာ�၊ ၅ ရကေးန.၊ ဒဇငဘာလ၊ ၂၀၁၇။
၂၉၉ �ရာ�မ�ေ�ရ�အဖြဖ. (REDRESS)က ေးပ�ထာ�ေးသာ သ�ငး�အခကအ လကမာ�၊ ၅ ရကေးန.၊ ဒဇငဘာလ၊ ၂၀၁၇။
၃၀၀ ရလကပြက+ (၂၀၀၁)၊ အပဒ- ၁၇၄၇-၁၇၅၃
၃၀၁ ဥေပေဒထာက ေးရ�တြကန0ကးႏး�ငး ထငး�ႏးငငရ� ကခငအမ�သမ�မာ� အဖြဖ.အစညး� (၂၀၁၆)၊ ‘ေးႏး�ာငးေးႏး��ေးသာ �ရာ�မ��မႈ၊ ပ� ငေးသာ �ရာ�မ��မႈ’၊ စာမကးႏး�ာ- ၁၆-
၁၇
၃၀၂ ကမၻာကလသမဂၢ အမ�သမ�မာ�ႏး�ငး �ရာ�မ�ေ�ရ� ဗဟ (၂၀၁၆)၊ ‘�ရာ�မ���ခငး�က အမ�သမ�မာ� သး�ပငရြငခငး’၊ စာမကးႏး�ာ- ၆၁
97