iiGotena Epe Agaa

Portions of Genesis, Ruth, Proverbs, Ecclesiastes, and The New Testament in the West Kewa Language of Papua NewGuinea

Sampela hap Buk Baibel long tokples West Kewa long Niuginicopyright © 2003 The Bible Society of Papua New Guinea in cooperation with Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: West KewaTranslation by: Wycliffe Bible Translators

First edition © 1973 The Bible Society in AustraliaThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents. For other uses,please contact the respective copyright owners.2012-10-23PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Jan 2020 from source files dated 30 Dec 2019faa531d0-f958-545a-ad6f-3ea7c18ff313

Contents

FRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Ripimae Agaa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Rut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Ol Provep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Eklisiatis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Matyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67Mak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Luk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178Kogono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2461 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2652 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284Galesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297Efesus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304Filipai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3161 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3212 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3261 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3292 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335Taitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340Filimon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343Hibru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345Jems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3621 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3682 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3741 Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3782 Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3843 Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385Jud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386Kudiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

iii

1

Gotena Epe AgaaThe New Testament and Portions ofGenesis, Ruth, Proverbs, Ecclesiastesin the West Kewa language of Papua

New GuineaSampela hap Buk Baibel long

tokples West Kewa long Niugini

Gotena Epe AgaaThe New Testament and Portions of Genesis,Ruth, Proverbs, Ecclesiastes in the West Kewa

language of Papua New Guinea[kew]

Translation by Wycliffe Bible Translators© 2004 The Bible Society of Papua New Guinea incooperation with Wycliffe Bible Translators, Inc.Print publication, 2004 by The Bible Society inPapua New Guinea in cooperation with The

Wycliffe Bible Translators, U.S.A.First edition, © 1973 The Bible Society in

AustraliaWeb version

2014, Wycliffe Bible Translators, Inc.www.Wycliffe.org

http://pngscriptures.orgwww.ScriptureEarth.org

This translation is made available to you un-der the terms of the Creative Commons li-cense (Attribution-Noncommercial-No Deriva-tive Works).http:// creativecommons.org/ licenses/ by-nc-nd/3.0

Your are free to share — to copy, distributeand transmit the text under the followingconditions:

• Attribution. You must attribute the work toWycliffe Bible Translators (but not in any way

that suggests that they endorse you or youruse of the work).

• Noncommercial. You may not use this workfor commercial purposes.

• No Derivative Works. You may not alter,transform, or build upon this work.

• In addition, you have permission to port thetext to different file formats, as long as youdon’t change any of the text or punctuationof the Bible.

Notice — For any reuse or distribution, you mustmake clear to others the license terms of thiswork.Tok OraitDispela Buk Baibel i kam wantaim tok oraitna lo bilong Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivative Works license.Em i tok olsem yu ken givim kopi long narepelamanmeri. Yu kenwokimkopi na givim longhusati laikim. Tasol, yu mas tok klia dispela samting ikam long http://tokplesbaibel.org. Yu no ken kisimmani na salim dispela. Yu mas givim nating. Natu, yu no ken senisim Tok.Ol piksa i kam wantim ol Baibel na narapela buki stap long dispela sait i gat tok orait long usimwantaim dispela samting tasol. Sapos yu laiknarapela tok orait, yu mas askim husat i papabilong copyright long dispela ol piksa.Sapos yu laik stretim samting i no orait longdispela tok orait, stretim tok, salim Buk Baibel, otainim Tok bilong God long nupela tok ples, yuken askim mipela.Olgeta tok orait na lo long tok ples English i staplong http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/legalcode.Sapos yu gat askim long dispela, plis askimmipela.

Gotena Epe AgaaGo Buk-na Bi[tab]Rudu Bi[tab]Pes Naba

Ripimae Agaa 12:1 2 Ripimae Agaa 13:14

Ripimae Agaa12

Adaa Aa-me Abram Yasa.1 Adaa Aa-me Abram-para lalo: Nena kantri-

para nena onaa-para nena apaa amenu page gi-moa. Neme watoade supara paina. 2 Neme ne-madare ruru adapu ma-ralalua. Goa pua ne ma-epealua. Nena biri ma-adaayalua. Ne madaareonaa adaapu ma-epealua. 3 Ne epea paliminurinimu page epea palua. Ne waea paliminuri nimupage waea palua. Ne madaare go suna onaarayo ma-epealua. 4 Abrame-me Adaa Aa-na agaapagoa ame-na si Lot rapu pisipi. Nipu mali 75patinaloa Aran su gimoa pisa. 5Nipu-na ore Sera-para ame-na si Lot-para nipuna kogono onaa paraoyae rayo-para Aran su-para kabisimi oyae rayopage mea pisimi. Gore nimu mo Kenan suparapolalo pisimi. Goa pua nimu pua opapaisimi.6 Abrame mo Sekem su-para ipua More adaarepena oak regepea pisa. Go raburi Kenan onaarego su-para asimi. 7 Adaa Aa Abram piri ipua lalo:Go suri nena madu ma-ralalide onaa katoa. Gopare Adaa Aa nipu piri ipisa rabu aana reke medawariasa. 8 Go pare aemeare nipu nare ipula nanerudu Betel regepea pua sele ada go pare pisa.Betel nare pabala nane asa. Aire nare opala naneasa. Goa puaAdaaAa-na aana rekemedawarimeaAdaa Aa-na bi loa lotu sa. 9 Go pare awa Abramnipu puamama pua Negep opapasa.

Abram Isip Pisa Raburi Nipuna Orere Baani Sa.10 Go raburi go su-para reae adaa pabisada,

Abram no Isip ata pisa. Gore mo reae ora adaapabisa pulu. 11 Nipu Isip regepea ipisipi raburi,ore Sarai-para lalo: Nere ora epe ona meda yade.12 Isip onaame ne adoa goa teme gore nipuna oreteme. Goa pua niri talimi pare nere pama-aalimi.13 Goa peaga na baani lape. Go rabu nimumi niwaru surubalimi. Neme goa te rabu ni rabameali.

14 Abram Isip ipisa raburi Isip onaame mo onaepe ona meda adisimi. 15 Go raburi Pero-nakogono surube aanumi adoa, nimumi epe onameda adoa ipulumalo Pero pua lakisimi. Gorenipu Perome mo ona pua meatepa loa nipunaada-para aainasa 16 Abram-re Serana baani koneisapulu Abram waru surubisa. Go rabu Abramnipu mena sipisipi-para doki mena para gawanumeme menanuna ru wai lapona page, kemelemenanu-para kogono onaa page kasa.

17Goapisa pareAdaaAa-meyaina igiwaemedaPero-para nipuna onaa piri popenasa. Gore Pero-me Abram-na ore misa-pulu goa pisa. 18 Go rabuPero-me Abram-para ipuloa lalo: Na ore yadelore akolo nalae pae? 19 Akepeada na baani epalaeya? Goanenimeawadega abiare nena onawalamea. Goa pua mea pu. 20 Go rabu Pero-me nipu-na kogono aanu-para loa apo repaya-para nipunaoye rayo page nipuna epapenane wala pena puarapatepa sa.

13Abram-para Lot Lapo Kanan Apupaisipi

1Go rabuAbram Isip awawala Negep pisa. Ore-para nipuna oyae rayo page mea pisa. Lot pagenipu rapu pisa. 2 Go raburi Abram-re gawanapage gol silpa lapona page amonaki meda asa.

3 Oropere Negep gimoa Abram nipu sumeda-para puamama pua Betel epa opapasa. Nipumiabaripia sele ada Betel-para Ai lapona rikiranapisaya. 4 Go parere aana reke meda ririnanewarisade pare. Gore Abram-me go pare Adaa Aa-na bi loa lotu sa.

5 Lot nipuna ruru-para nipuna kogono onaanupage Abram rapu pamisimi. Nipumi page gawasipisipi meme menanu page adapu punisa. 6 Suregepesa pulu nipu lapo padane-para ape awinaisa. 7Go su-parare Kenan ruru-para Peris rurupage asimi. Go rabuAbram-para Lot laponamenasurube aanumi ratu yawala-pasimi.

8 Go rabu Abram-me Lot-para lalo: Sana riki-rana ratu nayawapana, sare aaraya yapulu sanakogono aanumi page ratu nayawena. 9 Suridina apo iyada, abia sare apupapana rana-paliade nanere meania. Medane ne palidare goremedanere ni pono.

10 Lot-me adamonisa pare mo Jordan suripaune ipa segene su epe meda isa. Adaa Aa-na maapumi adesa. Go suri Soar regepea isa-pulu Isip sumi adesa. Go raburi Adaa Aa-meSodom Gomora lapo ambi natiaina. 11Mo aa lapoapupaisipi pulu Lot-re nare ipulanane isa Jordanawaro paune suna pisa. 12 Abram Kenan su-para aisa raburi Lot-re Sodomada kagure regepeanipuna sele ada mo Sodom awaro paune sunapisa. 13 Go rabu Sodom onaanumi waeanu warupisimi, goa pua Adaa Aa-para page waea warupisimi.

14 Lot aba penaloa Adaa Aa-me Abram-paralalo: Apo ayepare awa iniminipa, goa pua nareopea nane page, pabea nane page sula popea

Ripimae Agaa 13:15 3 Ripimae Agaa 15:1lapona page ada. 15 Apo adae su rayo, ne paranena madu maralalide ruru repara gudiayato.16 Neme nena maralalide onaare, dorupa mar-alalua. Goa pua dipiaperupa page maralimi.17 Apo surayo abi pua ada, go nepamuae su rayone gialo.

18 Gore Abram-me nipuna sele ada yokoriaHebron pua, mo Mamre repena oak puti regepeapua pisa. Goa pua Adaa Aa-na aana reke medawarisa.

14Pa Aa Mudununa Kina, Abram-me Lot Pane Misa.

1 Go raburi Amrapel Sina-na aamudu-para,Ariok Elasa-na aamudu-para, Kedolaoma Elam-na aamudu-para, Tidal Goim-na aamudu alare,2 nimumi Bera Sodom-na aamudu-para, BisaGomora-na aamudu-para, Sinap Adma-naaamudu-para, Semeber Seboim-na aamudu-para,Bela (abiare Soar teme) gona aamudu-para goruru ala rapu yada pula pisimi. 3 Go adaresupuna yadapi aanuri, Sidim awaro paune sunakiritasimi. Go parere abiare Aipa Ipa teme.4 Yada abi napi aware Kedolaoma-na roloparamali 12 pirisimi. Wala malinare nimumi agaanapagesimi.

5 Wala mali meda popenalomea Kedolaomarapu ralasimi aa mudunumi yada pua pumea goruru wini pisimi. Repaim ruru Estorot Kanaimaisimi-para, Susi ruru Am adare-para pati page,mo Em ruru awaro paune su Kiriataim pati page,6mo Or ruru so Seir rudu pati page, ora pua mokapune suna rugi Elparan pua pabo tu kiritisimi.7 Goa pua nimumi wala pereketua En Mispatpisimi (go suri abiare Kedes teme). Goa puaaamudu malapu-na rurumi Ameleke-na su adaluabu pabotu rubisimi. Nimumi mo Asason Tamasu-para pati Amori ruru page pabo rubisimi.

8 Go rabu Sodom Gomora lapo-para, Adma-para, Siboim-para, Bela nipuna bi meda Soa-para, go aamudununa yadapi aanumi, yadaroborobo maga-ari ipua, Sidim awaro paune parekiratawa, 9 Kedolaoma Elamana aamudu-para,Tidal Goimana aamudu-para, Amrapel Sinanaaamudu-para, Ariok Elasana aamudu aala rapuyada pisimi. Gore nimu aamudu malapu rapuaamudu supu rapuyada pisimi. 10Go raburimo suSidimire awaro paune kolta mi naaku adapu isa.Sodom Gomora lapona yadapi aanu-para nimunaaamudunu page pogola pisimi. Medalomare mokolta mi naaku para lopisimi. Medalomare sorudu rudu pogola pisimi. 11Mo aa mudu mala-na

yadapi aanumi Sodom Gomora lapona oyae rayomea pisimi. 12 Abram-na amena si Lot page goSodom su-para aisa pulu, nipu para nipuna oyaerayo page mea pisimi.

13Aamedapogola pisa aamere, Hibru aaAbramapo remaa rayo epa lakesa. Go raburi Amoraitaa meda Mamri-na repena puti para Abram rapuepa asa. Mamri para nipuna ame Esko-para Anelapo, nimu Abram rapu upasimi. 14 Go rabuamena si Lot iyanumimea puamelo pagisa raburi,nipumi nipuna ruru para asimi yada pape aanupara madini aanu page 318 yasa. Goa pua moiyanu nimu Dan adare pua ratu kiritisimi. 15 Goribare Abram-me nipuna aanu epa rumasa. Goapua yadaa isimi. Go yada wini pua Damaskasregepea ae adare Oba regepea pua ratu kiritisimi.16 Abram-me apo mea pisimide oyae rayo-paraAmena si Lot-para ona-repa para pa onaanu pagerayo wala mea ipisa.

Melkisadek-me Abram Maepeasa.17Abram-memoKedolaoma rapu ralasimi ruru

pabo ruboa ipisa raburi, Sodom-na aamudumiAbrammo Save awaro paune pare madaata ipisa.Abiare go parere Aamuduna Awaro Paune suteme. 18Gote Adaa Aa mudu-na miru irae aa prisMelkisadek-me bret wain lapo mea ipisa. NipuriSalem-na aamudu. 19 Nipumi Abram maepeata-awa goa sa: Su yaa lapo warini Gote Adaa AaMudu-me ne ora maepeaina. 20Nena iyanu nenakipara mea giaa Gote Adaa Aa Mudu ora so madapena. Go rabu Abram-me mo mea ipisa yaenurayona 10 ap Melkisedek kasa.

21 Mo Sodom-na aa mudumi Abram para lalo:Oyae rayore nena meainaga niri onaa komeagiaina.

22Gore Abram-memo Sodom-na aamudu paralalo: Neme Adaa Aa, Gote Adaa Aa Mudu, suyalapo warisa Gote-para ora lalo: 23 nena nonapiyaere neme ogeda page namealua gore neme lalo:Abram ma-ama yaisu tepulu. 24 Ni yae meda na-mealua pare na aanumi aba nameya yaenu komeameano, go page nirapu puame aa repo Ane-paraEskol-para Mamre aalana komea nina iyanu rapuyada pamega go repare kalaina.

15Gote-me Abram Para Onaa Adapu Maralawa Ke-

nan Su Page Gialualo Agaa Rogasipi.1 Goanu aba pinaloare, adea-podena Gote-na

agaa gupa ipisa: Abram, pala naomape. Niri nenaralubi yade, Neme nere oyae waru gialua.

Ripimae Agaa 15:2 4 Ripimae Agaa 16:132 Gore Abram-me lalo: O Adaa Aa mudu neme

niri ake gialiya? Niri naki meda namadu idega,Ninaa oyae rayore Eliesa gode Damaskas aamemealia. 3 Gorabu Abram-me lalo: Niri nogo-naki meda nagenede, goa pea pulu nina oyaerayore nina kogono aame rayo mealia. 4 GorabuAdaa Aa-na agaa gupa ipisa: Nena oyae go aamenamealia, pare nena madilide nakimi, nena oyaerayo mealia. 5 Nipu amanane mea pua goa sa:So yaa-para adasa, mada dipialiri so ubakedonudipia. Gorabu goa sa: Neme maralalide onaaregorupa ralalimi.

6 Abram-me Adaa Aa-na sa agaa kone rulasa.Gorabu, Adaa Aa nipu redepone aa sa.

7 Wala Adaa Aa-me nipu-para goa sa: Niriora Adaa Aa, neme ne Kaldia suna Ur piri meaepawadere, go su ora ne gudiyatalo pawade.

8 Gorabu Abram-me lalo: O Adaa Aa mudu,neme go su na yaadelore akepu mada makualu-aya?

9 Gore Adaa Aa-me nipupara lalo: Ni piri menagawa meda para meme mena wai-para, sipisipiyadapu meda page rayo mali repo pati mea ipu,yaa puluma lapo page mea ipu.

10 Abram-me mo yaenu rayo Gote piri meaipua, lapolapolo loralapata pua rikirana porama-sawa amupisa. Yalapo komea goa napi pa isa.11Gorabu yaa itayamame nolalo riya ipisimi pare,Abram-me ratu rubebe pisa.

12 Nare pabola popesa raburi, Abram nipu uadaamedapatisa. Gorabunipu adaa ribamedamerigitaniasa rabu pala omesa. 13 Gorabu Adaa Aa-me nipu para lalo: Neme go piare waru makuape,neme maralalide onaare ada medanini kimisuonaanurupa awalimi, goapua nimuri go alimidesu ada onaana slav* kogono pae onaa alimi. Goonaana kogonore mali 400 rupara radapi kogonopualimi. 14Goa palimide su adarenuri neme pagenimu keda waru katoa, wala orope nimu gimaepalimi raburi, nimumi oyae adapu mea epalimi.15 Go yapare nere lo kumana rupara awa omali.16 Nena ruru onaare go su-para abi naepalimi.AkoloyaAmor onaamewaea pa palaeme. Nimunawaea waru palaina loare pane ratu rubalua. Gorabu nena rururi kaara maala popenaloa nimuwala epalimi.

17 Nare paboa riba saraburi, miru yawapalaerepenagaa sosopene-para paa meda page patapaa rupa roriaa ipua mena paaki lapona rikirana

popesa. 18Goyapinare Gote-me Abram rapu agaarogasa. Goapua lalo: Nena rururi go su kalalo, goipa Isip pua mo ipa Yupritis rupara 19 abia go suriKeni onaa-para, Kenis onaa-para, Kadmon onaa-para, 20 Et onaa-para, Peris onaa-para, Repaaonaa-para, 21Amori onaa-para, Kenan onaa-para,Gigasi onaa-para, Sebus onaa-para, gonu pimisuri ne gialo.

16Ega-me Abram-na Naaki Madiasa

1 Abram-na ore Sera nogo-naaki na madi-asa. Yapare nipuna kogono pae, Isip nogo Egaasimi. 2 Gore Sera-me Abram para lalo: Adaa Aa-me ni nogo-naaki na geadega na kogono nogorapu patalipina. Nipu mada nina ruru madaamaopaina. Abram-me Sera-na sa agaa ratisa.3Abram-me nipu Kenan mali 10 awa ore Sera-menipuna kogono pae Isip nogo Ega mua aani orema-aulainalo kasa. 4 Abram Ega rapu patisa, goapua naaki pada pirisa.

Nipu naaki pada pirisa makuawa nipuna su-rube onana rolo para napiri agaa napagisa. 5GoreSera-me Abram-para lalo: Go adalo kedare nemeadape keda rialo. Nina kogono nogore nenakina sawade, goa pua abiare nipu naki pada pilomakuawa nina agaa na pagea. Adaa Aa-me ne-sana rikirana rumaina.

6 Abram-me lalo: Nena kogono nogore nenakina iya. Nena kone-para paliare pape, gore Sera-me Ega udipa pisa pulu nipu pogola pisa.

7 Adaa Aa-na Ensol-me Ega mo ipa repaa-parasu kapune pare adesa. Go ipare mo Sur pora pag-inane popea. 8 Gore Ensol-me lalo: Ega, Seranakogono nogo, apara awa, wala apara polalo pi?Nina surube ona Sera pogola pulu.

9 Gore Adaa Aa-na Ensol-me nipu goa lakesa:Nena surube ona Sera piri wala pua, nipunaagaa pagape. 10 Ensol-me lalo: Nena rururi ma-adayalua, goa pua dipiape rupa page maralimi.

11 Adaa Aa-na Ensol-me wala lalo: Nere nakipada-pi pulu naki madiali. Nipuna biri Ismaellape, akoloya, Adaa Aa-me nena re-e pagade.12Nipuri kira mena raa yana rupa alia. Nipu onaarayo rapu yada-kepealia rabu onaa rayome nipuyada-kepealimi, goa pua nipuna onaa rayo gimuaagurapo alia.

13 Ega-me Adaa Aa go bi kasa: Akoloya ni AdeGote. Nipumi lalo: Abiare ni adea Gote-re adalo.

* 15:13: Slav-re kogono yoto nai, pama kogono pae onaa, nimu bi-naiya. Gore nimuna surube onaana rolo para pimi.

Ripimae Agaa 16:14 5 Ripimae Agaa 18:414 Go ipa-na biri, Bia La Roi* teme, abia page goipare Kades para Bered lapona rikirana popea.

15 Ega-me Abram-na naki madiasa, goa puaAbram-me, Ega-me madiasa nakina biri Ismailsa. 16 Abram-na mali 86 patinaloa Ega-me nakimadiasa.

17Gote-me Abram Kagaa Bi Kasa.

1 Abram-na mali 99 patinaloa, Adaa Aa nipupiri ipua lalo: Ni Gote purina-re yapulu oroyalonina rolo-para pirape. Goa pua epeanu pape.2Nina rogae agaa nerapu ora palua, goa pua nenaonaa maadayalua.

3 Go rabu Abram nipu suna adaneawa kubuni-asa, go rabu Gote-me nipu-para lalo: 4 Go ro-gatepa agaana papeare go lapatoda nere ruruadapuna aara pirali. 5 Nere abiare Abram pidawala nateme, nena biri abiare Abraham teme,akoloya nere abia onaa adapuna aaramaapiralua.6Nemadare ini adapu etalia. Goa pua ruru adapupitimi pare medalomare aa mudu pitimi. 7 Gorogatepa agaare oroyalo salia. Goa pua ne sanarikirana page, gomemadu saliade nogo nakinunarikirana page, nimina Gote pitua. 8 Go Kenanonaana su ne abia go kimisu ipua epaa ayere,neme nepara nena orope madusalide nogo nakiwalo diayawa, niri nimina Gote pitua.

Yogane Rugulapena Rogae Aaga.9 Goa pua Gote-me Abraham-para lalo: Nere

neme goapa toadare waru ratape nepara nenaruru orope epaliminu page, neme go rogatepaagaa waru pagoa ratalepape. 10 Nerapu agaagupa rogato. Nena ruru orope epaliminu page,Nimi goa pipape. Aa naki rayona yogane pudurirugutapape. 11Ora rayona yogane puduri ruguta-pape. Go robore sana roga i-agaana robo. 12Nakirayore yapi 8 popenaloare, yogane puduri rugu-latepape, oropemaralalimide rayona page komeagoa pipape. Pa ruru para kaboria epe onaanasinuna page kogono aanuna sinu page. 13 Nenaadare-para madininu page kaboria epenuna pagego rayona yogane puduri ora rugulatepape. Gorobomere nina, nimi rapu rogae agaare (pa samalama palia). 14 Yogane na ruguteade aanakinurinina ruruda diaga ratu rubape, gore nina rogaeagaa ruguta.

15 Gote-me Abram para wala lalo: Nena oreSaraina, bi rado ma-ato, abiare nipuna biri Sarah

lape. 16Nipu nememaepealua, goa pua nena nakimada madialia. Nipu neme maepealua pulu nipumada ruru adapu epalimi. Aa mudunu page nipumada opalimi.

17 Go rabu Abram-me kubuniawa, Gote adaa bikasa, nipume giri-loa kone gupa isa. Gorupa mali100 pope yomagae-na naki madiata pae? Sarahpage mali 90 yadega naki mada madialia pae?18 Gore Abram-me Gote para lalo: Nena lae-areIsmael mada na palipae?

19 Go rabu Gote-me lalo: E, yapare, nena oreSarah-me nena naki mada madialia, goa paliaga,nipuna biri Aisak lape. Nina rogae agare nipu-rapu palua, go rogalipade aagare orope maralali-ade ruru rapu page pa sama lama palia. 20 Nenasi Ismail-para page, nena laedea pagawade. Nipupage neme epea palua. Nipu nogo-naki pageadapu katoa, neme ne madare ruru adapu pagemaralaina toa. Nimu aamudu 12 page piralimi,goa pua neme nipuna rururi puri waru pabena-toa. 21 Go yapare nina rogae aagare Aisak rapurogalua, mo mali medana Saraha-me madialiadenaki rapu. 22 Gote-me Abraham rapu aaga lokirituare nipu pisa.

23 Ora go yapinare Abraham-me nipuna si Is-mael para, nipuna adarupara madini naki rayopara moneme kaboria epe-naki rayo page nipunaadarepara asimi aanaki rayona yogaene pudurirugulaisa. Gote-me lakisade rupa. 24 Abrahamnipuri mali 99 patina loa, yogane pudu ru-gusa raburi, 25 si Ismael-re mali 13 patina loa.26 Abraham para si Ismael lapore meda rabugo yapina yogane pudu rugusipi. 27 Go raburiAbraham-na su-ada para asimi aa naki rayoparapa su medapara kaboria ipisa aa nakinuna pagerayo nipu rapu yogane rugusimi.

18Kimisu Aa Repo Abraham Adola Pisimi

1 Adaa Aa Abraham piri wala ipisa, mo Mamre-na adaa repena puti regepea narepame riripuwaru pisa pulu Abraham nipuna sele ada pora-gape para pirisa. 2Abraham-me adasaisa pare aarepo pa go pare reka aina adisa. Nipumi nimuadoare sele ada gimoa aloma madari pua alu puakubunaisa.

3 Nipumi lalo: Naa adaa aanu, epea pamega,nimi nina ada nagimoa pulupape. Ni niminakogono aa. 4 Ipa aba mea gula epono, goa puarenimina age aba radepeano go ada repena repara

* 16:14: Bia La Roi-na biri niana ada-agaanare ni ade Gote tema

Ripimae Agaa 18:5 6 Ripimae Agaa 18:33kitu piramina. 5 Neme nimina nape eta meatapono, goa puare puri mua nimina polalo pamenane palimina. Nimi naa adanane epamenadarana piaga nimina eta managolano. Nimumi lalo:Mada, nena laeare paina.

6 Gore aipapulu Abraham nipu Sarah piri seleadapara pisa. Nipumi goa-pua sa: Aipapulu plawa20 kg ora epede waru adaapu managola, pereke-yoa bret waria ira. 7Wala aipapulu nipuna gawamenanu aisimi para aloma pisa, goa pua epe penaapa ae yandapu mena meda pua mua nipunakogono aa epa kaloa aipapulu managolatepa sa.8Mo gawamena aba risa raburi gawanamidi paragawana adu ipame warini eta-para mo gawanaadu ipa medaloma mea ipisa. Goa pua mo kimisuaa repo epa kasa. Go eta nala pirinare, nipurepena repara suruba adoaisa.

9 Nimumi lalo: Nena ore Sarah akepa? No seleadapara no piada-sa.

10 Go rabu mo aa medame lalo: Ora go-dina nepiri para wala malina epalua, nena ore Sarah-menaki meda madu saba piralia.

Gore Sarah-re nimuna masanane sele ada por-agape para pirua pagaba pirisa. 11Abraham paraSarah lapore onagae yomagae lapo pirina. Sarahnogo-naki page madiape ai nai rabu. 12 Sarah-me nipuna agurapo pirua giri loa, goa kone isa.Niri aba ora onagaesi yade, nina adaa aa page orayomagaesi yande pare ni mada go padane parapatape rana salia pae?

13 Go rabu Adaa Aa-me Abraham-para lalo:Neme lalo agaanare Sarah-me giri akolo tapae:Niri onagae yadega neme naki meda madialuayapae? 14 Yae meda Gote-me papeare madanapaliaya? Walamalina apo epalua lawade raburiSarah-me naki mada madu saba-piralia.

15 Sarah palame omisa pulu yagaa loa: Girinalawadesa. Nipume lalo: Giri laedega yagaanalapesa.

Abraham-me Sodom Ada Kagure-para Ae OnaaNataina Sa.

16 Mo aa repo polalo rekesimi rabure nimumiSodom adaniasimi. Goa pua Abraham-me nimupulumi rupa adoa rapatalo nimu rapu puamamapisa. 17 Go rabu Adaa Aa-me lalo: Neme pulalopi-are Abraham-re kudiri palua pae? 18Abraham-me maralaliade rururi adayoa puri komeada pa-balimi, goa pua nipu madare go suada rayoepeama palia. 19Neme nipu aba mada-misu pulunipumi nipuna nogonaki-para nipuna adare paraaeme onaa rayo mana tea. Neme katoa agaa

ratinaloa nimumi epea pua ni epe kone gina.Goa pua Adaa Aa-me Abraham-me maralaliaderurunu page palua siade aonuri ora palia.

20 Gore Adaa Aa-me lalo: Sodom Gomora su-para pimi onaame peme wae-yaenuna, agaa oraadapu epeada. 21 Ni gopara pulu, nimuna pemewaea adola, goa pua ora yapalo nabipa adaluame.

22Gore aa lapo Abrahamgimoa Sodom adarenaporanini pisipi. Adaa Aa-re Abraham aisa pare paaisa. 23 Go rabu Abraham nipu Adaa Aa regepeaipua lalo: Neme epe onaa para wae onaa rayotaliya? 24 Go adare para epe onaa 50 pitimire,neme nimu page wae onaa rapu pa taliya? Nememogo epe onaa 50 niminawa go adare pa inateya?25 Nemere epe onaa-re, wae onaa tala-arare na-taliya? Mo wae onaa me pemea madaa, epe onaarada nanena, neme goa napaina. Nere onaa rayorumae aa yade pulu; epea ora paina.

26 Adaa Aa-me lalo: Epe onaa 50 piralimi-daregore pana bina natalua.

27 Gore Abraham-me nipu wala lorapisa: AdaaAa, nemewala rana lapopa agaamealo. Niri taagapara do lapo rupa yade. 28Goa peaga 45 epe onaapiralimiri mo 50 ma-epapena supu diayaliare pataliya?

Neme 45 adaluare, gore nataluasa.29 Rana repopa wala Adaa Aa para goa sa: Gore

40 ama yaliare, gopage pa taliya?Adaa Aa-me lalo: 40 piralimi-dare gimalua.30 Abraham-me lalo: Adaa Aa neme ratu na

yawape, wala agaa meano, gore 30 yaliare, akepaliya?

Adaa Aa-me lalo: Neme yada na palua 30piralimi da page.

31 Abram-me lalo: Ratu na yawape neme newala apo agaa mealoga. Pa 20 komea yalia-dareake paliya?

Nipumi lalo: 20 komea piralimi page natalua.32Abraham-mewala lalo: AdaaAanemeni ratu

na yawape, pare neme ne rana-komea wala agaamealo. Gore pa 10 ama yaliare ake paliya?

Nipumi gorupa abusa: Ora 10 ama yalia pagena talua.

33 Gore Adaa Aa-me Abraham rapu agaa lokirituare nipu pisa, go rabu Abraham nipu pageada pisa.

19Lot-para Nipuna Repa Pogola Pisimi.

Ripimae Agaa 19:1 7 Ripimae Agaa 19:321 Aebore mo Ensol lapo Sodom pua opapaisipi.

Gore Lot-re adarena kerepo para pirisaya.*Nipumi nimu adoare, rekataboa nimu madatapisa, goa pua iniaga su kaloa ma kubunaisa. 2Naadaa aa lapo, nipumi lalo: Nipina kogono aanaadapara kitumu, age radepe, patalipina. Goa puaribarekore nipina palipina.

Dia nipumi lalo: Mo onaa kiritaemede amaapatalipa.

3 Lot-me ora dia loa puri pabisa pulu nipunaadapara pisimi. Nipumi eta managolaisa, bretpage ist nai irua nisimi. 4 Nimu u pena patulalopala pirinare Sodomadare para asimi aa rayo, ogeadaa rayome ada epa kutapu sabasimi. 5NimumiLot yasimi: Go riba epapede aa lapore ake pape?Amaa nia piri mea ipu, niame nipu pake namona.

6Lot nimuadolalo amaapulawaporagapewarumoganiasa. 7 Goa pua lalo: Dia na adami aanugo wae-yaere na palimina. 8 Adalepa, niri nogolapo, aa rapu abi napati madu ide. Nipu amaamea epono goa pua nimina rana ratalimina. Goaa lapore yae meda na palimina. Nina ada epapepulu neme nipu ora rabamealua.

9 Nimumi talo: Pane popa a. Goa pua ni-mumi lalo: Apo aare pa epa ae aa yade, goa puaabiare nipumi nia surubaluame pana. Aa lapomada pulaa-pamaare, ne madaa ora waea warupumuna. Nimumi Lot pane orolo paisimi, goa puapora gape atubitua rupara odobatalo pisimi.

10 No rupara pirisipide aa lapome Lot yoloruapora-gape agolaeme garula sasipi. 11 Goa puanipume mo pora-gape para asimide aanu, ogeadaa lapo ratana ini ma-rubu paama pisipi. Goapisa pulu nimumi pora gape adape rupamarisimi.

12 Mo aa lapome Lot-para lalo: Go para nenaonaare meda aeme? Nena siwanenu page, go-nuna siwanenu page, o pa nena onaanu pagego ada kagure-para meda aeme? Aipapulu pualamu-mua, pane pogola pulupa. 13 Ake peada ya,go su adare apo pabo tu rubalepada. Go adare-para aeme onaame peme waeare ora adata pulu,Adaa Aa-me go adare pabotu rubaponalo sa meareparia.

14 Go rabu Lote-me wane lapo mulalo pi akualapo laketa pisa. Nipumi pua lalo: Go su aipapulugimoa pane pogola baini sa, Adaa Aa-me go adakagure pabo rubolalo pia! Gore akua lapome pamakirata kone isipi.

15 Riba rekore mo Ensol lapome, Lot aipapuluma rekaisipi. Nipumi goa sipi: Aipapu tapa! Goaeme nena ore para wane lapo page. Gore go adakagure talawa nimi talia.

16 Lot-me aipapu na sa raburi, mo Ensol lapomekimina misipi, ore wane lapona ki mina muaaipapulu adarena amananemea pisipi, gore AdaaAa-me nimu odome omesa. 17 Nimu ama meaipuare, mo aa medame goa sa: Pogola pulupa!Goa puare wala napereketua adalepape. Mopaune pare palimi rabu page kitu na piralepape!Nimi omalimiga so rudu rudu pogola pulupa.

18NaaAdaaAa-laapo, sogo rudu rudure ora dia.19 Niri aba raba meape-de, go page ni epe konesua raba meapede pulu, rana sogo rudu rudurepope-ai nasala, pena pulano apo yaeme ni mealiapulu, ni omalua. 20 Mogo ayaa oge adare pararemada palua. Ni pogola go para pono, gore ora ogeadaresiya? Goa palua rabu ni mada epealia.

21 Nipumi lalo: Madaga apo lae adarere na-talipa. 22 Goa peaga mogo para aipapulu pogolapulupa, nimi go para abi nape alimina yada na-palua. Goane go adarena biri Soa† teme.

23 Lot Soa opapaisa raburi nare aba raa ipisa.24 Go raburi Adaa Aa-me yapara pirumea repenasula yai rupa Sodom Gomora lapona mea repaisa.25Nipumi go awaropaunena asa su ada luabu rayoiru rubisa, go adare para asimi onaa rayo paraemaapu page iru rubisa. 26 Lot-na ore pereketuaadamonesa rabu nipu aipaa ana ausa.

27 Wala yapipure Abraham aba ribarekorekataboa mode pare pisa, aba Adaa Aa rapuagaa sade pare. 28 Nipumi Sodom Gomora lapoadaneasa pare apode awaro paune su rayo pagemiru kapukapu ropatisada adisa, go mirure adaarepena ropati rupana adisa.

29 Gote-me mo ada kagure iru rubala-awanipumi Abraham-me sa agaa niminasa. Goa puanipumi Lot pane mupawa nipu ae adare luabu irurubisa.

Lot-na Wane Lapo Nipuna Aara Rapu Patisipi30 Lot-para nipuna wane lapo Soa gimua so

pore-para pua asimi. Nipu Soa ape pala omisapulu, nipuna wane lapo rapu ana apeda medapara asimi. 31 Yapi medame, mupa nogomenipuna aki para lalo: Sana aapare yomagaesi, goapua saa rumape aa page meda dia. Gore onarumapeare abade su rayona pia yapulu. 32 Goa

* 19:1: Adaa adaanuri ada-rena kerepo para pirala pisimi rupa Lot-re Sodom ada-rena kerepo para pirisa. † 19:22: Soa bina rereoge ada-resi.

Ripimae Agaa 19:33 8 Ripimae Agaa 21:5

pea pulu sana aapare ipa waini nena lapana, goapua sa nipu rapu patapana, goa pua niana rurusame aapa-rapu maralapana.

33 Go ribare nipuna aapa ipa waini nenasipi,goa pua mupa nogo araa rapu pua patisa. Nipunawanenipu rapu epapatua rekapisare namakuasa.

34 Wala yapi medame mupa nogome oropenogo para lalo: Ni abala ribare apa rapupatawade. Abia ribare nipu ipa waini wala nenalapana, goa pua ne aaparapu patalipina, goapuare niana ruru, sana aaparapu wala marala-pana. 35 Go ribare nipuna araa ipa waini walanena loa wane orope nogo araa rapu pua patisa.Nipuna wane orope nogo epa patua reka pisapage namakuasa.

36 Lote-na wane laporata aara rapu awa nakipada pirisipi. 37 Mo mupa nogome naki maduanipuna bire Moab‡ sa. Nipuri abia Moab ruru-naara pia. 38Wala orope nogome page naki madisa,goa pua Ben-Ammi§ lo bi maaisa. Nipu pageAmonite ruru-na aara pia.

20Abraham Gera Pisa Rabure Ore Sarah-re Bani Ma-

aulaisa.1 Abraham-me Mamre su gimoa Negep supara

pisa. NipuKedes para Sar lapona rikirana pua asa,goa pua nipu Gera ogesi pua awa. 2Ore Sarah-re,nina bani yade sa. Gera-na aamuduAbimalek-meSarah pua meatepa loa nipu misa.

3 Rana meda riba Abimalek piri Gote epanaipumea nipu para lalo: Nere omali. Gore apomeaede onare aa aba pe ona yade.

4 Abimalek nipu mo ona piripara abi na pisa,goa pua nipumi lalo: Adaa Aa waea napi onaarepa taliya? 5 Nipuna bipa ni laagiade: Sarah-renina bani lade. Oname page nina bani lade. Nemewaea kone nasawa, epea pikone sawa.

6 Gore Gote-me wala epana ipua goa sa: E,gore pa epea pi kone saede, pare ne mo onarapunaa pataedere, ni repara waea palilo neme ma-parude. Goane mo ona naa oraina-laawade.7 Abiare apo ona nipuna ani wala kalape, gorenipuri nina agaa lae aa yade, goa pua nipuminena beten lalia, goa palia rabu ne epe rupa ali.Go yapare nipu na katedare, ora ria-lalo ne pagenena onaa page rayo omalimi.

8 Wala yapipu aba ribarekore Abimalek-menipuna kogono aanu yasa, mo nipuna adis-ade yae luabu lakelo kiritisa raburi, nimumipala waru omisimi. 9 Go rabu Abimalek-meAbraham-para ipuloa lalo: Nemere niare akepaepae? Neme neparare waea meda napawade, goreneme kedare nipara naa onanu piri apo meaepaena? Neme nipara paenare napapea paena.10 Abimalek-me Abraham agaamisa: Goare ne-mere akena rena pae? 11 Abraham-me lalo: Ninabipa goa lawa, Go adare para Gote pala na-omemeada kone sawa. Onaame nina ore nimu mulaloniri talimi kone sawa. 12Ora riare nipuri nina banipage yade, sana-aapare komea yapare amare radorado; goyapare nipuri abiare nina ore yade. 13Goraburi Gote-me nena aapana su anda gimapusaraburi, neme nipu-para goa su: Nena lo-purobare ni gupa giape, palipade suluabu parare,niri na bani yade lape.

14Go rabuAbimalek-me sipisipi para gawaparakogono aa onanu page Abraham epa kasia, goapua nipuna ore Sarah page wala nipuna kasa.15 Abimalek-me lalo: Na suri ogepu apo naiyada,nena rana paliapara ape. 16 Sarah parare goasa: Nena baniri neme mone ini (tausen) kinago kalaloda.* Go piamere nepara nena rurunurapuri agaa meda na salia lalo, nerapuri agaa oraogesida page ora na salia.

17-18 Gote-me Abimalek-na rurupara onanogo rayore nogo naki na madinasa. Akoloya,Abimalek-me Abraham-na ore Sarah nipumisada. Gore Abraham-me Gote repara betenpaisa. Go rabu Gote-me Abimalek-maepeasa,ore para nipuna kogono nogonu page, goa puanimumi nogo naki wala madisimi.

21Sarah-me Abraham-na Naki Meda Madiasa

1 Abiare Adaa Aa-na rana Sarah-repara nipunasarupa wala pisa, ora mo Adaa Aa nipuna paluasia rupa ora goa pisa. 2 Sarah-me naki padapirua Abraham-na naki yomagae dina madiaisa,gore ora mo Gote-me madiali sa dina madisa.3Abraham-me nipuna Sarah-memadiaisa nakinabiri Aisak lo bi ma asa. 4 Aisak nipu yapidi (8)popisa raburi Abraham-me yogane mo Gote-mepipape sarupa ruguta pisa. 5 Abraham nipu mali100 popenaloa nipuna si Aisak madisa.

‡ 19:37: Moab bina re-re aapa-na si. § 19:38: Ben-Ammi bina re-re aakuana si. * 20:16: 1,000 Silva mone-na kendare abiareK14,000 rupa.

Ripimae Agaa 21:6 9 Ripimae Agaa 22:66 Sarah-me lalo: Gote-me ni giri malasa, go

rabu onaa rayomepage go rema pagoa giri niraputeme. 7 Nipumi wala lalo: Apimi Abraham-nanakimadiawa adu katea sa pae? Goyapare nipunanaki yomagae rana apo madiarude.

Abraham-me Ega-para Ismael Lapo Ratu Rubisa.8 Aisak adayoa agina adu adawasa, go rabu adu

adawaisa yapinare Abraham-me adaa eta medairaisa. 9 Goyapare Sarah-me adisapare Ega moIsip oname Abraham-na madiasa nakimi giri girilala pirisa, 10 go rabu Sarah-me Abraham paralalo: Apo ona-re pakogono ona yadega si-rapupane raturuba, go kogono onana si-mi naa oyaerayore na si Aisak rapu mada na rumalipiga.

11 Go agaa-mere Abraham lokeda waru risa,gore nipuna si mada kone mapirasa pulu.12 Yapare Gote-me nipupara lalo: Neme go nakipara apo slav kogono ona lapopara lo-keda ogepurubape. Goa peaga Sarah-me tea pagape. Apoma ralali sude rururi gore Aisak mada para sude.13Neme mo kogono onana si madare ruru adapuwarialua, akoloya nena si yada.

14 Wala riba-rekore Abraham-me eta-para ipalapo noria pua Ega na pasana mariasa. Goa puanaki agiaya rapasa. Nipu aagiaya pua Besiba sukapune-pare opopawa pua pamudipiasipi.

15 No madisipi ipa diasa-raburi, mo nakirepena-re meda-para ma-pirasa. 16 Goa puaogeda mo-pare nenepu pua pirisa, mo nakiomaala adape yada, gimoa pua re lala pirisa.

17 Gote-me mo nakina re lalaina pagesa. Gote-na Ensol-me yaa-para awa Ega yasaa: Ega, ake-peada lae? Neme pala naomape, Gote-me nenasina re pagade. 18 Nena naaki pua mua kimimea ipu. Gore ne madare neme onaa adaapumaralama pena toa.

19 Gorabu Gote-me agina ini rupaina sa rabunipumi ipa naaku meda adesa. Gore nipumi moipa meme mena yogane pe-para norua naki-minenalo pua kasa.

20 Gote nipu go naki-rapu pirisa-puluadayabisa. Nipu mo su kapuni-pare aware yaa-yapa piapena makuae aa aisa. 21Nipu mo Paran-su kapune pare aisa raburi, nipuna aagi-mi Isipona meda yoto kasa.

22 Go yapinare Abimelek-para, yadapi aanunaSurube aa Pikol lapomeAbraham-para lalo: Gote-re nena oyae meda pulalope-para ne rapu pia.23 Abiare ni Gote-na ini-agaana goa napalualo

lapawa ni-namakirape, o nina nogo-nakinu page,o gonumi madialimide page. Neme ne epeapawadeane epaa-aye adare page, epea paluaganeme ni ora epea pape.

24 Abraham-me lalo: Neme ora palua-sa.25 Gore Abraham-me nipuna ipa-naaku

Abimelek-na Kogono aame misa rabu Abimelekrapu agaa lalapasipi. 26 Gore Abimelek-me lalo:Goa panare apimi panapalo marea-sa. Ni abanalagiaede pare, wala abia go pogolasatoda.

27 Gore Abraham-memena sipisipi-para, menagawa-para,meapuaAbimelek pua kasa rabu, nipulapo upasipi 28 Abraham-me sipisipi mena wai 7kuta meda-para meamaisa. 29Go rabu Abimelek-me Abraham gupa agaa-misa: Apo mena sipisipi7 kuta rado para ainalaere, akolo-pi?

30 Nipumi lalo: Go mena sipisipi nememeainalo pi, goa pali rabu mo ipa-naku nemeawesade kone ina.

31 Goa-peada go suri Besiba* teme, akoloya go-pare nipu lapona agaa aba rogaeisipi.

32 Abimelek-para yadapi aanuna aa muduPikol lapo nipu Wala Pilistia-nuna Su-para pisipi.33 Abraham-me Tamariks repena-wai Besibapoaisa. Go pare-re nipumi Adaa Aa-na bi loa lotuSa, go Gote-re oroyalo kagaa pia-loa. 34 Goa puaAbraham mo Pilistia aanuna Su-para adalupu paawaisa.

22Gote-me Abraham Kotisa.

1 Yapi medaloma popena loa, Gote-me Abra-ham kotisa. Gote-me nipu-para lalo: Abraham!Abraham-me lalo: Ni go ayoda. 2 Go rabu Gote-me lalo: Nena si, nena si komea, Aisak, neme konemapiranedere mo Moria su-para pulupa. Nemewatoade pore medana iru madiayae miru puairape.

3 Ribarekore Abraham rekataboa nipuna donkimena managolaisa. Nipumi Aisak-para, nipunakogono aalaapo lamuripinisa. Nipumi iru madiayape miru irape repena mada rekepuare, nipuGote-me pope sade-para pisa. 4 Repopa yapinareAbraham-me, mo polalo pisade su pua ada mon-esa. 5 Nipuna kogono aalaapo-para lalo: Donkimena-rapu ado atepape, naki sare mogo parepopona. Gote adaa-bi pua kaloa wala epopona.

6Abraham-me irumadia yaemiru irape repenakapuri, si Aisak mariawa, repena ega-para, rainapi lapore nipuna ki-para ripinisa. Goa pua

* 21:31: Besiba teme-re agaa rogae ipa.

Ripimae Agaa 22:7 10 Ripimae Agaa 22:19nipu komeapara puamamapisipi. 7Aisak-me araaAbraham-para lalo: Apa? Abraham-me lalo: Nasi akeya? Aisak-me lalo: Mo repena ega-pararepena kapu lapore go ripinitipa ga, mo iru ma-diayae miru irape mena sipisipi ra? 8 Abraham-me lalo: Naa si, apo iru madiayape miru irapemena sipisipiri, Gote-me managolalia. Goa puanipu padane-para pisipi.

9 Gote-me lakesade-para ipisipi raburi,Abraham-me ana reke meda go-para waria,repena kapu ana rekena isa. Goa puare sina kialapo rogawa, so ana rekenamusawa repena kapumada saniasa isa. 10Goa pua, nipuna ki ridulawa,rai napi mua si awolalo pisa. 11 Go rabu AdaaAa-na Ensol-me soyapara awa yasa: Abraham!Abraham!

Nipumi lalo: Go ayoda.12 Apo naki mada ki napirape. Nipu mada

yae meda napape, abiare makuato, ni Gote madakone mapirarina, gore nena si padane yade konenasaede. Ni pagulalo paede.

13 Abraham-me adasaisa pare sipisipi menameda repena pala ubura ipara ima mapalagatabaisa. Nipumi mo sipisipi pua mua si polo-para iru madiayae miru mea irisa. 14 Go rabuAbraham-me go suri: Adaa Aa-me Managolae sa.Gore abia page go pore-re Adaa Aa-memanagola-walialo gupa pateme.

15 Adaa Aa-na Ensel-me soyapara awaa ranalaapopa Abraham yaloa lalo: 16Adaa Aa-me lalaranerapu agaa rogato, akepeadaya gore neme goapadeane, nena si ora naa loma naki padane pidanalade. 17 Neme ne ora maepeawa, nena mar-alalide rururi, uba kedonu yaapara ayade rupapage, ipa mu rupa page maralalua. Go maralaliderurumiri iyanu pabo-tu rubua, nimuna adarenupage nimu minabalimi. 18 Nena maralalide onaamadare, go su rayona onaa rayomaepealua. Goreneme na agaa pagaede pulu.

19 Abraham nipu wala nipuna kogono aa laapoasipi pare wala ipua Besiba nimuna padane parapisimi. Goa pua Abraham Besiba pua asa.

Rut 1:1 11 Rut 1:22

RutAba-Ripia dipiape agaa:Go buk-na remare ora epe remaa meda ia. Aa

mudunu asimi dina pia. Rut-re Moap onameIsrael ruru aa meda pisa. Nipu Moap rurunasuna aasipi pare Rut-na aani omesa raburi Rut-mi aanina agi surubua nipuna supara pisa raburatamea Judia supara pisa. Rut nipuri Israelonaana Gote-na rolopara pirisa. Oropere Rutnipu aa meda pua king David-na aaya ipisa gorenipu Israel ruru-na epe aa mudu (king).

Go remaa dipiali-raburi neme go ona Rutranamewaru omali. Ririnane Rut-re Gote na agaanapage ona yapare nipuna loromba rayo Israel-na Gote kaloa aya page kasa. Rut nipuna pisaorayomere Gote na rekena iagaa rayo Israel onaakasare ratisa. Nimimi Gote ora raaname waruomalepape. Go page nimina yagonu raanameomalepape. Go buku-miri raarane ae onaamepage Gote na puri mua nipuna ruru-para madaepalilo lapaaya. Goa pali raburi Israel onaamedalomana peme aanu page mada rabuaniaali.

Rut-na ruru Moap omesimi1 Agaa Pagoa rumaae aanumi Israel su suru-

bisimi raburi reae ada meda pabisa. Betlem aamedare nipu Juda aa-ga pa ogepu yapina Moapsupara aata pisa. Go aa-re nipuna ore-para silapo page pisimi. 2 Go aana biri Elimalek pareorena biri Naomi yade. Si lapona biri Malon-paraKilion lapo. Pirisimi nimuri Eprata ruru gore Judaruruna Betlem supara aawoa pisimi. Nimu Moapaata pisimi.

3 Go yapare Elimalek omesa raburi Naomi nipusi lapo raapu pirisa. 4 Orope naaki lapome Moapona lapo misipi. Go ona lapona biri Opa-para Rutlapo pirisipi. 5 Gore Malon-para Kilion lapo pageomesipi. Abiare Naomina aani-para si lapo pageomesipi-pulu agurapo aasa.

Rut-me Naomi epea pisa6 Naomi-mi remaa gupa pagesa: Adaa Aa-me

nape eta nipuna onaa kaloa epe raana kalalopagesa. Go rabu nipuna aaya lapo raapu Moapsu gima polalo managolasimi. 7MoJudanuna su-para Naomi-para aaya lapo page pisimi pare porapa pulawa.

8 Naomi-mi nipu goa lakesa: Nipi wala nipinaada pua nipina ama lapo raapu pua aatepape.Nipimi ni page na si lapo aba omapede page epea

pisipide-pulu Adaa Aa-me page nipi epea madapalia. 9 Adaa Aa-me nipi rabamealia rabu nipipage aa pua epe-rupa mada aalipi.

Naomi mi ona lapo para patalepape sa rabunipumi re ora waru sipi 10 pare nipumi gipia loanena onaana ada baina sipi.

11 Yapare Naomi-mi lalo: Diaga nipina adapalipina sa. Akepeada nipimi ni ratameaepalipiya? Dia. 12 Niri onagae yade. Ni aa medawala mada na-palua. Nipina adaa wala palipina.Go page neme abia go ribaa aa meda pua naakimadialua rabu 13 nipimi surubaawa go aa madanapalipi. Gore nasurubalipi nipi pa aanu medapalipina. Adaa Aa-me ni waea pisa-pulu, nipipage odo waru pia.

14 Rut Opa lapo upia re wala sipi. Opa-meNaomi patape loa pisa pare Rut-ri Naomi raapupa aisa.

15 Go rabu Naomi-mi Rut goa lakesa: Ada, nenaakini nipuna onaanuna ada pua nimuna makiraegote-nuya wala mo pulada. Ne page wala pulupa.

16 Gore Rut-me agaa gupa abusa: Ni neminarepaawa ora pulo rutu natape. Ne palidesuparare ni page pamuapana. Ne aali-parare nipage aawapana. Nena onaare nina onaa pageyalia. Nena Gote-re nina Gote page yalia. 17 Neomali-parare ni page omaluada rogaalimi. Yaemedame saa naruguna lapana. Neraapu go ro-gaato agaada mabebola taluadare Adaa Aa-me nimabebola talia. Omape yaeme ne saa rugulalapaina. 18RutnipuNaomi raapupolalo agu rapesa-pulu nipu agaa wala meda nasa.

19 Goa pua nipu lapo Betlem pua pelapasipi.Naomi nipu Betlem pua opopasipi rabu go adarepara piri onaa reko oyasimi. Go rabu go ada piriona medame goa sa: Gore Naomi ya?

20 Go rabu nipumi nimu goa lakesa: Nimiminipara Naomi bi wala natapape. Ni-para bi Maratapape. Akoloya? Gote puri rayona reme ni waeapisada lalo. Goa peaga ni konewaemi ona-yapuluniparare Mara-ya tapape. 21Ni go supara pa aaruraburi oyae adaapu waru oraaru pare Ada Aameni walamea epaa raburi oyaemedawala nasaayo.Ni kedaa ma-adasa rabu ni radaa ne.

22 Go remaare Naomi Moap su gimoa epenaremaa yade. Rut Moap ona raapu nipuna ayaaona pua nipu Betlem opopasipi. Gore rais bali ininapeyoa kereape yapi dina ipisipi.

2Rut-me Boas-na maapu eta asapisa

Rut 2:1 12 Rut 3:31 Boas-re Elimalek-na ruru-para ada aa pirisa.

Nipuri Naomi-na abana aanina ruru aa.2 Yapi medame Rut-mi Naomi-para goa sa:

Niri maapu-para aanumi ponatu amu peme raisbalina ini kereta pulu. Kogono aanumida madatemedare gore nimu raapu aawa rais madiaapalua. 3 Gore Rut maapu-para mo kogono aanuratamea pua rais bali-na ini pua makiroatasa. Gomaapuri Elimelek-na ame Boas-na maapu konena-isa. Boas-me Rut epea pisa.

4 Boas-me Betlem su gimoa nipuna kogonoaanu piri epa pelapaawa go-rupa epe naarepasa. Adaa Aa nimi raapu pirina sa. Gore nimuminipuna agaa gorupa abusimi: Adaa Aa-me nemaepeaina.

5 Go rabu Boas-me surube aa gupa agaa misa:Go ona inumakua-re ane ruru nogo ya?

6 Surube aame go-rupa abusa: Naomi raapuepape ya pare pa ruru nogo meda yade. NipuMopa gimoa epape-ya. 7Nipumi ni agaamea apoaanu raapu pamua bali ini kiratano la. Nipu oraribaa reko ripima kogono pua kitu ogesi go epamealada.

8 Go rabu Boas-me Rut gupa lakesa: Gonogo, naa agaa paga. Ne wala maapu meda-para napope. Dia pa go maapuna balina inikeraina. Nena kogono ona-repa raapu kogonopaina. 9 Kogono pimi-rupa adoa nimu raapuaape. Nina kogono aanu aba lakeloa ne warusurubalepapelo lakelawa. Ipa nala paliare apo noimiga nola pope.

10 Rut-me rumu pegepua suna kubuniaawaBoas-para goa lakesa: Niri pa ada meda onayadega akepeada neme ni adoa epea pi?

11 Boas-me agaa gupa abusa: Nena aani om-enaloa nena aaya-para paeyade-a rayo aba pa-gawa. Nimakuaayo. Nena ama aapanu-para nenaadare page gimaeyade. Goa pua nina onaanuraapu epa aaye. 12 Ne Gote piri epaena Israel-na Adaa Aa nipumi ne surubenalo. Gore nipuminena pae epe aunu aba ada-pulu ne epe yoto gina.

13GoreRut-meBoas-na agaa gupa abusa: Nemeni ora epea waru pi. Niri nena epe kogono onanunonapida dia pare neme ni epe agaa kuma pi lagerabu go-me nina pu robaa ne piri mea epea.

14 Eta nape raburi Boas-me Rutwala goa lakesa:Ne go-pare ipua bret meda epa mua wain-parapataawa naa.

Go rabu Rut nipu kogono ona meda raapupirisa. Go rabu Boas-me repena egaana irini

bali medaloma kasa. Mea nisa rabu Rut-na robaa rubisada medaloma pa isa. 15 Rut-me eta no kiritua balina ini medaloma kirataisa. Go rabu Boas-me nipuna kogono aanuparagoa sa: Nimi apo radala pira ia balina iniriRut-me mea kirata ina tapape. Nimimi nipuratu nayawalepape. 16 Nimimi balina rogorogomedalomama lopatepape. Nipumi mea kiratainanimimi nipu naratu rubalepape.

Rut-me mo pisa-o rayo Naomi pua lakesa17 Rut-me rais balina ini amaa kirita amu pala

pirina naare pabola popesa. Makiraata suare inirada rada malaawa napere kirita isa. Nape iniriten kilo popesa. 18 Rut-me adare-para mea puaaaya puawasa. Naare-palu nisade etana purapinapage aaya pua kasa.

19 Go rabu Naomi-mi Rut gupa agaa misa: Abi-are balire aapara meae? Nere kogono akepianeaana maapu-para pae? Ne adoa kone saana aareAdaa Aa-me nipu epea pina.

Go rabu Rut-me agaa gupa abusa: Abiare niBoas-ne aa-na maapu kogono pawa sa.

20 Gore Naomi-mi lalo: Adaa Aa-me go aa orama-epeaina sa Adaa Aa nipuna palua ne-are abaomeme onaa page pa pimi onaa mada page orapea: Naomi-mi wala goa sa: Go aare niana yapimada ora niana ruru yade.

21 Gore Rut-me goa sa: Boas-me nipara walagoa la. Nere nipuna kogono onanu raapu kogonopua bali kirata sape kogono dia yalia rabu puagimaina la.

22 Naomi-mi lalo: Ora lae Aaya. Gore neme aamedana maapu-para kogono pali raburi go aa-nakogono aa-numi ne wae-anu palimi. Goa peagaBoas-na kogono onanu raapu kogono paina.

23Rut-meBoas-na kogonoonanu raapukogonopaama pua bali-para wit lapo po kiritisa. Goa puaRut nipu aaya raapu pa aasa.

3Boas-me Rut epea pisaNaomi-mi Rut-na aa asapasa

1Naomi-miRut gupa lakesa: Aayapagae. Nemene surubape aa meda asapano pae? Ne suruboawaru ado aata pea-rupa. 2Abiare paga go aa Boasnipuna kogono onanu raapu kogono paayadereora nina yapi ria yade. Abia go ribaare rais balinayo kininu waritimi-para kogono palia. 3 Gore nepua wel sada-nupara epe maninanu maraaawanena yogane ipaa pua radepeape. Goa pua nipuna

Rut 3:4 13 Rut 4:10kogono palia-para pope. Gore nipuna ini aga-nare napope. Dia pare nipu eta ipanu aba nokiritina-lape. 4Nipu u patula paliare pua patala-para waru adape. Pua nipuna aa-nane blaket puamusaawa age regepea pua patape. Orope nemegoa papelo lagialia.

5 Rut-me agaa gupa abusa: Epeta. Neme nenaagaa rayo ratalua. 6 Gore Rut-me Naomi-mi mosade-rupa balina ini yo ada warini-para rekoapisa.

Boas-me Rut raba mealua sa.7 Boas-me eta ipanu mada noare nipuna lo

robaa epesa. Nipu u patala pisa-pulu rais-baliubura i regepea pua patisa. Gore Rut pawa puablaket pua musaawa Boas-na age regepea puapatisa. 8 Riba Boas nipu pereke tisa pare onameda nipuna age regepea go epaa patisa rabunipu pogolasaasa.

9 Go rabu nere api-ya palo agaa misa. Rut-melalo: Ni Rut nena kogono ona meda yade. NereElimelek-na yapiga neme ni raba mua surubape.

10Boas-me pagoa Rut-para agaa go-rupa abusa:Na wane Adaa Aa-me ne ora epea pina. Abianeme go piare nena aaya-para paeyade epea rayopage rabuaniate. Ogegeaa-re adapu aeme paremedalomare oyae imi medalomare na imi. Goyapare neme goanu meda palua kone nasaena.11 Abiare naa wane pala naomape. Neme nenateare rayo palua. Ora lae. Niri nena aanina yapimedaa yapulu ne surubape kogono palua. Onaarayome nere epe ona yana kone salimi. 12E abiareora lae. Niri nena aanina yapi meda yapulu nemene mada surubalua. Go yapare aba ririnane ayaaame go kogono rayo palia. 13 Abiare ne go-pareaape. Ekeraa yapipuri go aa-na kone adola palua.Ne surubalua teadare mada pare dia teare goreneme ne surubalua. Neme ora lalo Adaa Aa-memakuaaya. Abiare wala abi pata.

14 Gore Boas-me wala goa sa: Onanumi nego-para epaenalo namakuaaena. Gore Rut walaBoas-na age rolopara wala patisa. Gore yapi abinaneaina pisa-pulu oname na-adesimi.

15 Wala Boas-me Rut-para lalo: Laplap medamea ipua suaama epaa rabola sa. Rut-me goa pisarabu Boas-me bali medaloma koyaasa. Bali-nakedare 20 kilo popisa. Boas-me minasaawa ma-riasa rabu Rut-me ria pisa. Boas nipu wala adare-para pisa.

16 Rut ada pua opapasa rabu aayame lalo: Aayaapore ora neya? Go rabu Rut-me Boas-me goapalo rayo lakesa. 17 Rut-me lalo: Boas-me lalaara

nena aaya piri pa napainalo bali medaloma ru-maawa mea gia.

18 Gore Naomi-mi lalo: Aaya ogeda pa adoa.Apo aare pa napiralia. Diaagaa pamu maredepoyalaara pia. Paliare saa na-adepa.

4Boas-me Rut misa

1 Oropere Boas adare-na poragape-nane onaakiritae-pare pua pirisa. Mo aba lade aa Elimelek-na medapara pati repera ipasa. Boas-me adamiAa ya loa go pare ipua epa pira. Nin go pare puapirisa.

2 Boas-me aa mudunu (10) mua gupa lakesa:Nimi epa piralepa. Gore nimu epa pirisimi.3Nipumi nipuna yapi medagupa lakesa: Naomi-riMoap gimoa wala epade pare sana yapi Elimalek-na sudere medame kabenalo rapata. 4 Goalagialua-me lawade. Neme kabali-dare gore goaa mudunu-para pa aanu medaloma go epa pimi-nuna ini agaana kabaina. Nere ora aba reparayapi yade pulu neme kabainalo lawade. Naka-baliri gore ni lagi.

Gore mo aame lalo: Kabalua sa.5 Boas lakesa apo Naomi-para Rut lapona su

kabalidare apo Moap ona Rut page meape nenaore pirina. Goa pua go surimoomesade aana rururepara ina.

6 Mo aa nipumi lalo: Gore apo yaere na yaparenaa naakinu raapu page pa naki meda raapu ninayaenu pa narumalua. Ni apo su na kabalua paregoa peaga abiare nena iya.

7 (Abare Israel ruruna oyae meda kabapenarego page oyae ropo ropo papenare gore goa palapisimi. Aa medame nipuna age ada koyo ruameda kalala pisimi. Israel onaame agaa rogaapenare goa pala pisimi.)

8Go rabumode aame Boas gupa lakesa: Go surinena kabaina. Goa loa nipuna age ada koya paawaBoas kasa.

9 Oropere Boas-me aa mudunu-para pa onaamedaloma-para goa sa: Nimi rayome adalepaAbare Naomi-para Elimelek-para Kilion-paraMalon aalana oyae rayo sarude. Go yapare abiarego oyae raayome neme apo kabaloda. 10 Agaameda wala lano. Rut page na ore pirinalo gomealoda. Rut-re mo Moap ona Malon-me muapirina omesade. Rut mealua rabu Malon-na suruginiri nipuna ruru-para ina. Gore go ome aanaonamere nipuna bi pa oroyala niminaina. Abianimi apo piare royome apo adalemeda.

Rut 4:11 14 Rut 4:2211 Onaa rayome talo: E Goa rayo apo adoa

makuatema-da. Aa mudunu-mi lalo: Go onareabia nena ada-para epena gore Adaa Aa-me nipuma-epeaina. Goa pua Resel-para Lea lapo-rupama-epaina. Niaa Israel ruruna aaya lapo rupapirina. Nere Eprata ruruna adaa aa pirua Betlemsuna adaa bi ina. 12 Adaa Aa-me nipi nogo naakiadaapu gialia. Goa pua Peres ruru-para Juda-paraTama-na sinu rupa alimi.

13 Gore Boas-me Rut misa-pulu Adaa Aamenipu epea pisa. Rut naaki pada pirua naaki medamadisa. 14 Gore onanumi Naomi gupa lakesimi:Adaa Aa-na bi minasaamina. Abiare ne naakimeda apo giade. Go naakiri nena aaya nakiyapulu nipumi ne mada surubalia. Nipumi goIsrael ruruna adaa bi mada mealia. 15Aaya nemeraana omae-pulu neme page nipu raaname waruome. Gore neme naaki seven (7) madu i lae parego nena aaya ona raana ome-rupa mada raana naomola pae. Go abia madu sae naakimiri ne warusuruboa onagae pirali rabu epe-rupa surubalia.

16 Gore Naomi-mi naaki mua repara mea sabapirisa. 17 Go ada onanumi goa simi: Naomi-rinaaki saba pia simi. Mo naakina biri Obet lo bima-asimi. Oropere Jesina aaraa pirisa. Jesi-riDevit-na Aara pirisa.

Kin Devit-na ruru gupa18Gore Peres na ruru pua Devit mada lo kirutu:Peres-re Esron-na aaraa pirisa.19 Esron-re Ram-na aaraa pirisa.Ram-re Aminadap-na aaraa pirisa.20 Aminadap-re Nason-na aaraa pirisa.Nason-re Salmon-na aaraa pirisa.21 Salmon-re Boas-na aaraa pirisa.Boas-re Obet-na aaraa pirisa.22 Obet-re Jesina aaraa pirisa.Jesi-re Devit-na aaraa pirisa.

Ol Provep 1:1 15 Ol Provep 1:21

Epe-rupa Piru Redepo Yape-naAgaa Mana (Ol Provep)Ririna adaape aalu agaa

Israel onaa nimu epe agaa-para epe kone saapekone madaa ranaame omoa go agaa ora epetakone isimi. Gore mo Israel supara piri makuaeaanumi penaa aa ogegeaa ona inumakuanu mo-geasimi.

Gore ora epe-rupa piru redepo yape-na reremogo (tisa) mogeaae aanumi nimu agaa manawaru tema rabu epealia kone isimi. Go buk-naremaame ta-rupare epe kone akepu yapalo abarumaa adamina. Goa puare epe-rupa pirapena repage Adaa Aa maada kone rulaawa epe-rupa piruredepo yape page go agaame agu mada lagialia.

Go buku madaare niaana onaa nogo naaki,niaana ruru-nu raapu page epe-rupa pirape-rupawata. Epe agaa adaapu iare gore kogono-pururu rado onaa raapu page epe-rupa pirape konemeaa watea. Gore ona inumakua aa ogegeaarabameape agaa iyare agaa narasu paake pupitaginanoa epe kone ratua pirape kone luabu iya. Goapuaare niaana bipa niaana bi rabuaniaawa onaanaara pimi-nu rabamua epea-nu pamina.

Agaa to medaloma madaare Gote-na poramedaloma mea wata. Gore medalomare momakuae aanu niaa epe-rupa piramonalo niaamana lagi agaa iya. Goa puare agaa rayo go bukumadaa tu sua niaa lageme.

Robo (1-9)Epe redepone koneme niaa rabamua epe-rupa

mapopaaya.Go Buk-mi onaa rado rado adaapu rabamealia.

1 Go buk madaare Devit-na si Israel onaana aamudu king Solomon-me go epe agaa tu isa. Goapua onaa epe-rupa pirinalo tu isa. 2Go Epe agaa-me niaa epe kone gua niaa maredepo yalia. Goagaa rayo waru adalima rabu niaa epe kone suaepe pora ratape-rupa mogealia. 3 Go buk madaaiya agaa pagoa adoa ratalima rabu onaa rayomepeme-rupa epe konemua ratalima. 4Go yapare aamedaloma kone rudu yalia rabu go buku madaakone mua nimu epe kone mada mealimi. Goapua ogegeaa medaloma epe kone mealimi-puluepe pora mada pamualimi. 5-6 Go buk madaareaa medalomame epe kone ratinalo makuae yae

mogealia-pulu epe-rupa makuaalimi. Go buk-miri niaa saa agaa page, mada-mi agaa page paga-i agaa page lagialia rabu makuae aanu-na epepora adoa makuaalima.

7Go yapare neme epemakuae yaemedamulalopaliri neme Adaa Aa madaa kone aba rulape. Aamedaloma epe kone naimiri nimu epe makuaeyae meape gimeme.

Ogegeaanu mogeape agaa mana8Nogonaaki nimimi-ri nimina ama aapa laapo-

na agaa waru pagoa ratalepape. 9 Nimunaagaame ne epe aa ma-aulalia. Gore epe ragunaadipemede-rupa mada adipali.

10 Nogo naaki-nu paake pupitagi ne aanuminimi omeme pua wae-para mea palimi waruadalepape. 11 Go piaene wae aanumi gupa teme:Go naaki ne aipapulu ipu. Abia niaame aameda tamina. Niaame pora-nini suruboa aanumedaloma tu-maomamina. Nimu epe aanu epal-imi page, pina pa tu maomamina. Gore ni-aana kone-me niminaalima yae rayo pa pam-ina. 12 Niaame nimu ora aipapulu tu-maomawa.Onaa omeme robona tu maomaina. Goa palimarabu mo onaa rogaaeme tapa-para rogaaeme-rupa pamina teme. 13 Go aanuna oyae luabumuare niana ada rubitabena samina. 14 Ne niaaraapu goanu pamina lo epaliri oyaenu adaapumua nena ada-para rubina saina teme. 15 Gonaaki pupitagi ne aanumi ne-para goa temere,nimuna agaa napage gimape. Nimuna go waeakone naratamea pope. 16 Aanuri nimu waeagupeme. Goa pua oroyalo nimumi pa onaanu agutu-rubebe pape kone imi. 17-18 Onaame oroy-alo pupitagi noalimiri nimu wae yoto mealimi.Gore yapa lokeme nipuna maa-para ope pogamarayade-rupa nimuna bipa ope neme. Yaanuriini rua, poga imi rabu adoa nimu mo poga madanaroaeme. 19 Go yapare mo pupitagi neme aan-umiri, go kone na-i ope nape kone sua pupitagipa noaeme. Gore nimu paake meme oyaenumi,nimu ma-oyatalia.

Onaame epe pora naratalimiri kedaa adaapumealimi.

20 Epe konena porare ona meda-me pora-niniaawa page maket-nini aawa page onaa yaloaaya-rupare epe kone go-rupa epea. 21 Nipu adaaada kagurena pora kerepo-para aawa page onaaadaapu kiritae-pare awa page yaloa agaa ta-rupamada pea.

Ol Provep 1:22 16 Ol Provep 3:322 Nimi kone rudu ta onaa page, oroyalo

gupa agu mada piralimi ya? Nimi maeyae on-aanumi epe kone namealimiri pa ero agaa aguteme. Arabu nimimi go wae kone gimalimi ya?23 Nimina wae yaenu gimaliminalo neme agaapuri pane lagialo. Naa agaa pagalimiri nemeepe kone epe pora watoa rabu nimi epealimi.24 Neme ni piri ipulupa loa yaato pare nimimioroyalo gimoa naepeme. 25 Nimimi na epe agaapagoa nina kone ratalepa to pare agaa rasua epeagaa gimeme. 26 Go peapulu kedaa adaa medaanimi madaa epaliare neme page nimimi peme-rupa adoa gimalua. Nimi wae-rupa piralimi pageneme giri laawa gimalua. 27Nimi madaare kedaaadaa poripu puri pane epeade-rupa epalia. Kedaapage radaa pi yaenu epalia raburi adaa poripumagomawae-rupa epalia-ga adalimina.

28Kedaa epalia raburi ni ipu loa yateme pare nimadanaepalua. Goa puanimimi ni asapupiralimipare nimimi ni mada na-adalimi. 29 NimimiAdaa Aa-na epe kone rolo-para pirape gimeme-pulu nimi gimalua. 30 Nimi naa epe agaa rasuaneme nimi ma-redepo yatalo-pe rabu agaa rasuagimeme. 31 Goa pea-pulu abiare nimina pemewaea luabuna yotore nimina bipa mada mealim-ina. 32Epe kone na-imi onaame nimaasa rilaeme.Goa peme-pulu nimu alupalimi. Goa pua nimunabipa maeyaawa waea rayo nimumi makuaemakone imi. Go koneme nimuna bipa oyalimi.33 Go yapare onaa medaloma naa agaa pagoaratalimiri nimu epe-rupa piralimi. Goa palimirinimu madaa wae kedaa epalia rabu nimu epe-rupa pirua mogo wae yaenu madaa na-adalimi.

2Epe Pora Rateme Onaa Epe-rupa PiralimiRobo 2

1 Nogo naakinu nimimi naa agaa waru pagoratua, nimina kone-para waru niminaatepape.2Epemakuae-yae warumua teme agaa rayowaruratua epe naaki nogo mada piralimina. 3 Epe ko-nena agaa ne madaa epena go agaa meape. Goreonaa yateme rabu pimide rupa mada piralimina.4 Aa medame kalai-pu kogono pua no su runanepagaa i gol aana mulalo kogono radaa pina pea-rupa epe kone mulalo-re radaa pina kogono go-rupa pape. 5Neme goa rayo pali-dare neme AdaaAa-na kone rayo mada adasali. Goa paliri nemeGote page nipu kone waru rulaaye.

6 Gore akolo ya? Aa adaa nipuri ora oyaerayona re yade. Nipumi epe kone gua makuaeyae page oyae rayo nipumi niaa guaaya. 7 AdaaAa nipuna agaa pagoa rateme onaanuri wae yaeepe yaenu page adoa rumaeme. Goa peme-pulu Adaa Aa-me nimu waru suruboa wae-paranalopena epe-rupa pirina tea. 8 Gote-me nipunaagaa pogoa rateme onaanuri nipuna surube kutarunane mapiraaya. 9 Nogo naaki nimi epe koneadoa ratalimi-dare epe pora luabu adoa pamual-imi. Epe agaa rateme aanu medaloma page epekone rumaawa epe pora mada mea watea.

10 Goa pua epe kone adaapu nena robaa-pararubialia rabu raana-me omali. 11 Epe kone rataliraburi epea luabumi ne raana gua nemadaa rubiakuma gialia. 12 Goa pua waea peme aanu-paraagaa wae-rupa teme aa-nu raapu medaa-paranapirape. 13 Go aanu nimu epe pora gimoa waeribaane pora ratua waea puaeme. 14 Gore nimuwae pora ratulalo pedo pu rana omoaeme. 15 Goaanuna konere pugu pua bebolo maeya tea.

16 Gore aa medana oreme omeme pua paakenape kone salia-dare epe kone aba go agaa-paraepalia. Goa palia raburi neme mogo onana koneadoa mada gimali. 17 Go piaene onamere abadeona inumakua pirua aani raapu kimua pirisipide-agaa gimoa waea pape kone mualia. Gore Gote-na ini agaa madaa ora lalo loa misipide agaa pagegimea. 18 Go rabu neme go ona rata mea pali-daare neme aba ome onaa ratamea pe. 19 Goona adola peme aanu nimu oro yalo epe-rupapirape pora gimoa wae pora ratulalo peme-puluepe pora narateme.

20 Epe pora ratamea pope kone salidare nemeepe pora ratua mada niminaali. 21 Epe aanuri gosu-ama oro yalo epe pora ratua pa piralimi. 22Goyapare Gote-me waea pi aanu nimu ratu talia.Gore onaame nimuna maapu-para etaa wae mearasu rubeme-rupa nimu mea rasu rubalia.

3Epe Koneme ne epe-rupa pirape yae mea watea.

1 Go naaki neme ne agaa mana lagialo-ga warupagape. Kone narugulape pare oro yalo neme goagaa waru pagoa ratape.

2 Neme go agaa mana pagoa ratali raburi nego suamaa oro yalo eperupa pirali. Goa pua neredepone porana aawali. 3 Neme aa meda raapuadapua aawapepage aameda lorobaa kalape kone

Ol Provep 3:4 17 Ol Provep 3:34page waru sua aape. Go agaa luabu nena kone-paramea suanenamaa-para epe kulubuoyaema-imi-rupa madaa masaape. 4Neme goa pali-daareonaa luabumi ne raana omoa nena palide kogonoepeta teme. Goa palimi rabu Gote-me page neraaname omalia.

5 Neme Aapa Gote madaa kone ora waru ru-laawa eperupa piraina. Neme nina bipa makuaeyae madaa epe-rupa aalua kone nasape. 6 Nemeoyae luabu pulalo paliri Adaa Aa madaa kone abarulaawa pape. Go rabu nipumi ne epe redeponepora mea watea.

7 Neme nina makuae yaere ora warua-da pekone nasape. Neme Adaa Aamadaa kone rulaawanipuna rolo-para pirua waea napape. 8 Nemegoa pali-daare ora epealia. Neme yaina omoamarasini nemede rabu to yogaene raba mealade-rupa mada go epe pora ratali rabu ne epe-rupamada aali.

9 Nena maapu-para eta meda napeyoa poraliaraburi mua Adaa Aa nipu re-para orapi-lo kalape.Goa pali-daare go madaa Adaa Aa nipu adaa bimada mealia. 10 Orapi-loa pa kate rabu Adaa Aa-me nena maapu-para eta nape yae ora waru ma-opaalia. Goa pua nena ada-para eta oyae luaburulatabalia. Goa pua nena waini-pe page rubiakoya-pape palia.

11 Go naaki, Adaa Aa-me ne raba mulalo oyaemeda palia-dare, neme ratu nayawe nena lo-robaa maepeape.

12 Gore akoloya? Adaa Aa nipumi raanameomea onaa-re maredepo yaaya. Niaana aapan-umi nimuna nogo naakinu kone rulaawa suruboamaredepo yaeme-rupa mada pea.

13 Aa medame go epe kone-para makuae yaelapo mealia-daare nipu pedo pinawa. 14 Goreakolo ya? Ora epede silva gol page epe kone-me rabuaniaaya. 15 Mone yoto adaa pea aanagol page, pa oyae medaloma neme ora epetakone sua raaname ome yaenu page rabuniaaya.16 Epe kone agu suali-dare ne epe kone oro yalosua oyae page adaapu sua go su-amaa adaalu-pumada piruaawa onaanumi nena bi minasaalimi.17 Epe koneme nena pu robaa-para raana warugua go su-amaa adaalu-pu pirape yae page orama-epeaalia. 18 Epe koneme-re onaa epe-rupapiraama pope kone mea gialia. Gore oro-yalo

kagaa piraama laamapopena paa kato nona pianerepena-rupa aalimi.

19-20 Adaa Aa nipuna epe kone sua go su-yaalaapo ripima warisa. Nipumi su-para ipa raku-inaloa moae kobere yaa madaa masaawa yai mal-opaaya.

21 Naa si neme gimali-ga waru adoa epe kone-para makua yae lapo waru irulu saabape. 22 Goapea epe kone-para epe makuae yae laapomerene oro yalo piraama laama pope kone gua epepepena-rupa pua aawali. 23 Goa pua ne epepora pamuali rabu oyae medame nena àà madana-aawalia. 24 Ne u-patulalo pali rabu ne oyaemeda pala na-omali. 25-26 Gore neme Adaa Aamadaa konewarupuri paboa rulali-dare iaa-numine tulalo yada salimi page nimuna agona-parane mada na-odobali. Wae yapi-di meda waeapalimide aanu madaa opopalia rabu ne napogolasali. Go piaene yapi-di nimu madaa yai-poripulaapo epea-rupa mada epea.

27 Aa meda oyae rudu yaliada agaa mealiareoyae adaapu saina kalape. Dia yaliare nakalape.28Nena adami aame oyae agaamealia rabu katalopaliri, pa ogesi-da puaa adoaa nalape. Ekera walaepali rabu gialua-ga lo gorupa nalape.

29 Nena adami aanu ne raapu re-para pimiri,ne nimuna adami aa kone imi-ga nimuna konenama-oyaape. 30 Aa medame ne-para waeanapalia-dare go aa nipu raapu yada-yada napi-pape.

31 Nena kone mo yada pi aanuna pea-rupamaeyaawa nimumi go peme-a luabu naratape.Goa pua nimumi pamualimi pora rayo gimape.32 Adaa Aa-me wae kone imi aanuri gimea-daalalo. Goa pea pare Adaa Aa nipumi epe pora ratuaepe kone imi aanu page nipuna epe pu-robaakata. Goa pua nimu waru surubea.

33 Adaa Aa-me gupa ta: waea peme aanu luabunimuri, nimuna ona nogo naaki luabu raapu alu-palimi ta. Go yapare Adaa Aa-me epe redeponeonaare nipuna ona nogo naaki oyae luabu epe-rupa suruboa raba mealia rabu epe-rupa piralimita. 34Aa medame aa yagonu-para ero agaa teme-daare, Gote-me go aa nipu page ero agaa tea. Pareaanu medaloma epe kone-sua ae aanuri Gote-me

Ol Provep 3:35 18 Ol Provep 5:11nipuna epe kone luabu abutea. 35 Epe kone imiaanu-ri onaa luabumi epe bi kateme. Go yaparekone wae-imi aanuri nimuna bipa nimuna bi ma-oyatalo peme.

4Nimimi epe kone-para makueyae lapo mealepape

1 Go nogo naaki nimimi nina agaa waru pa-galepa. Ni nimina aapa-ga, nimimi ni madaaepe kone mealepape. 2 Agaa neme go lagialo-reepeta-ga, nimimi narubalepape. Pa yae kone suarubalimi raburi nimi omalimi.

3 Nina amame naaki meda abi namadini nikomea madu isa-pulu, nipumi ni madaa raanaomea. 4 Gore ni oge naaki pirano aapa nipumini agaa mana gupa lagisa. Nina agaa nena kone-para waru mea sua go agaa ratape sa. Goa palirabu ne ora epe-rupa piru diayali sa. 5 Nemeepe kone mua kone-para mea rubina lape. Nemenaa agaa mea rubebe pua kone narugulape. 6Dianeme epe kone nagimape. Go agaame ne epe-rupa surubalia rabu ne ora epe aa pirali. 7 Goreneme aba ripia mealiare epe kone ora riri-nanemeape. Neme oyaemedalomameaayo kone saliriepe yaere epe kone yade. 8 Neme epe koneraaname omoa irulu sabaali raburi, go epe kone-me ne adaa bi gialia. Go rabu ne ora epe aa pirali.9 Goa pua nena aalu mada king aa mudu medanaraguna nona piene adipua aali.

Pora laapo ia10 Go naaki neme nina agaa pagoa ratali rabu

ne go su-amaa oro yalo adaalu-pu piruali.11 Neme ne epe pora mea waloa epe pora-

nini painalo maredepo yaayo. 12 Gore ne gopora ratua paali rabu oyae medame mada nama-oyaalia. 13Ne oroyalo pirama lama pope agaa-re,nina agaa ya-pulu ratali rabu go-para ia agaamene waru surubalia.

14 Neme wae aanuna agaa gimoa nimuna pu-lalo palimide-anu page gimape. 15 Neme gopora gimoa pogola pua su-adaalu meda-nanepope. 16 Gore mo waea puaeme aanumi waeameda napalimiri, nimu u-mada napatalimi. Ni-mumi waea palimi-daare, nimu u mada patalimi.17Wae kone-para wae pora ratua aa yagonu ma-oyapere pupitagi ne aanu nimuna eta-ne yae-rupa noaeme.

18-19 Wae aa luabu nimuna ini-para ribaa waruta-pulu, nimuna àà koyatimi awolalo palia pagemada na-adalimi. Go yapare epe-rupa redepoya

piri aanuna porare nimu naare yapi-pu roa paaputalade nona piane-pare piralimi.

20 Go naaki nina agaa nena aane-para penaloawaru pagape. 21 Neme go agaa puri paloa kone-para mea sua waru irulu makuabape. Go agaakone rugulaliri ne oyali. 22Neme naa agaa pagoaratali rabu go agaame ne epe-rupa pirama popepora mea gialia. Goa pua go agaa-me ne ora eperedepoya mapiraalia. 23 Epe koneme ne mare-depo yatalo nena kone-para epaliare, ipa naaku-para yokoa epeade-rupa epea. Oroyalo nena porapamuape page nena kone wasupa luabu warumaredepo yaawa pamuape. 24 Neme yaa agaana-lo wae yaenu page ora gimape. 25 Nemeinimini na-pi mo ne palide pora waru adoa gopora ratape. 26 Nena kone ora epe-rupa redepoyaaina nena pora epe-rupa adoa ratua pamuape.27 Neme mo epe pora pamuaaridere na-konerugulape. Dia-ga ne popoke-nane puala walakoya-nane epala napape. Goa pua neme wae yaeluabu gimapena pora adoa ratape.

5Neme aa medana ore nayolape

1 Naa si neme ne ora epe agaa gua ne makuaeyaenu page gua epe pora mea watalo pi. 2 Nenate agaa page epe-rupa te rabu nena te agaa luabumakuae aa-me ne nona-piane pagalimi. 3 Nemegoa paliri akolo yapae? Ona medame aani gi-moa ne ogeyaliari epe omeme pua rede-pi agaamedaloma lagialia-re nipu yolainalo goa palia.4 Go rabu neme nipuna agaa pagoa nipu yote-daare orope go yaere wae yae yaana kone sali.Goa paliri etaame onaa imu apetabalade-rupapage wae rero pi marasini mea noa pirimi adalia.5 Go piaene oname ne wae onaa omeme sunanemea palia. 6Go piane ona nipuri epe pirama-lamapope supara pope kone naniminaaya. Dia nipugo wae pora yade kone page na-ia. Nipu pa waepora kuruape mada pamuaya. Goa pua nipu pabebolaaya.

7 Go naaki neme go agaa nagimi waru pagoaratape. 8 Go piane ona nipuna ada poragape-para page nape. Nipu pakeaawa ne yolamoneaaape. Goa pua nipu ora gimape. 9 Neme goonana kone adoa ratali raburi nena epe bi gimali.Nipuna aanimi ne lo-robaa mada nagialia. Diane pena ogegeaa aina tumaomalia. 10 Ne epe-yae meda mealua loa kalai-pu kogono pu su pi-ralide yae, wala aa medame nipu mealia. 11 Ne

Ol Provep 5:12 19 Ol Provep 6:17-19yaina adaa omoa uni kebo-agitua re loa ada-para suaawa omali. 12 Go rabu neme gupa te:ni ora maeyaarude-ga akolo pawa pae te? Aamedalomame ni maredepo yaawa agaa wariainalapede pawaaya te. 13 Neme nina mogeriae aa-nuna agaa rasua napagawa-rupa loali. 14 Abia nionaa luabuna ini agaa madaa oyoa yala polalo te.

15Nere nena ona raapuwaru epe-rupa pirua paaa medana ipa naaku-para napua nape. Goa puanena ona raapu agu-patape. Aa meda nipuna iparaana-para agu raapo nea-rupa nena agu raapogupa nape. 16 Neme go onanu raapu nogo naak-inu pa madua minarepali-dare, orope go nogonaakinumi ne mada naraba mealimi. Goa palimi-ga nena ona padaneme nena nogo naaki ora nenamadu saina lape. 17 Neme paake naaki madurubebe pualiri oyalia. Goa pua nena nogo naakiluabu pa onaanu raapu bebolo pitimi.

18 Nena ona-re nena ipa naaku rubita-rupa ya-pulu, Gote-me nena ona raaname omoa nipi raitaepe agaa mana salia rabu epe-rupa pitipi. 19Goreora epe nape nanea ya-pulu oro yalo yalo ne ranagua nipuna epea luabu madaa ne ora raanameomalia. Goa pua rana waru omoa oro yalo nipunaadu mada page rana waru omape.

20 Go naaki neme oro yalo kone adaapu suaaa medana ona paake yolape mada kone penaloanipuna adu oraape madaa ali-ga waru adape.

21Adaa Aa-me niaame pema yae luabu page ni-aana ima kone luabu page aba adea-gamakuaawaaape. 22 Aa nipuna pea wae pupitagi luabuminipuna maa-para ope poga sua maraaya. Nipunago pupitagi-mi nipumea adia konaamada roaawawae-rupa omolalo pea.

23 Go piaene aa nipuna bipa nipuna raananarabuaniaawa nipuna pea wae yaeme nipu adiamaeyane aa-rupa pia. Goa puaaya-pulu nipunabipa go pea pupitagimi nipu tumaomalia.

6Oyae medaloma gimaape kone

1 Go naaki aa medame pa aa medana rudumua, nipuna bipa abula-peawi nasalia rabu nemena-abulaliri go kone epe-da dia. 2 Go konemenena bipa ope poga sua nena maa-para opeaawa adibaya. Goa pea-pulu ne go rudu paliaagaame ne adialia. 3 Go naaki ne wae yaemeadini rolo-para pirali-daare go wae yae luaburi

abi gimape. Nemogowae aa-na pupitagi-na rolo-para napirape. Neme mogo rudu te agaa madaayala poloa nagime. Ne pua mo palua te agaalapaina yala napone abi pua agaa pua mupape.Goare ora aipapulu pape. 4 Ne u-ogeapu patu-piruae aipapu-loa abi pope. 5Nena maa-para abaaaya ope poga aipapulu esepe rubape. Gore yaa-maitame nipu poga i-para pakeaawa naroalade-rupa pakeape.

6 Nimi ki-aa rakepea gi madini aanu nimirineme agaa gupa lagialo. Nimi mo ini rubu-piaame rakutanu-mepea aba adoa konemakuae aa-rupa piralepa.

7 Rakutanu nimuna aa mudu page nimunasurube aa pagemeda napimi. 8Go yapare nimunaeta adaapu suaaya raburi eta diayalia rabu meanolalo pa mea kirita suaeme.

9Goa peme-ga nimi ki-aa rakepene aanu nimiripa u-patu pirapemada raana waru pea pae? Nimigo ki-aa rakepene aanuri aa-rabu u rekataboaaalimi yapae? 10 Nimimi goa teme: niaa uogesida pataluame pima pare wala ogesida kitumua rekalima teme. 11 Nimimi goa palimi-daarenimina oyaenu aipapulu diyalia rabu aa naarapiralimi. Paake ne aanumi nimina oyae paakememe rabu diatade-rupa pa alia.

12Wae aanu nimimi yaa agaa ora waru temede.13Nimuna wae aa yagonumi adenalo gupa peme.Ne makirate rabu kimi page àà-me page inimirobo page sua nimuna waea pape agu mea wa-teme. 14Oro yalo nimumi waea pape madaa konerulaawa aanu medaloma kone wae ma-saaeme.15 Goa peme raburi nimu kedaa adaa aipapulumeme rabu go kedaa wala ma-epeape-rupa kalaipua omalimi.

16 Adaa Aa-me pupitagi ne kone ipa kerepopu(7) peme-a luabu madaa-re nipumi raana na-omea.

17-19 Wae pupitagi ne-para aa yago meda adoago aare pinawa kone imiapara, yaa agaatemena. Go page re-para aa yago meda re-nai madaa pama tumaomaeme. Nimumiwaea pape madaa agu kone mapiraeme-para, waea pape-para pupitagi neme. Waepupitagi pape madaa kone mapiraeme-parakoso madaa yaa agaa adaapu teme. Go pagenimuna amenu rapu agaa rado rado loawae-kone masaeme.

Ol Provep 6:20 20 Ol Provep 7:17Aa medana ore nayolape

20Go naaki neme nena ama aapa laapo-na agaapagoa ratape. Nipumi tepe agaa narasalepape.21 Neme nipuna agaa kone-para mea sua oroyalo ratape. Go konere nena maa-para maasapekulubu-rupa masua pirali rabu ora epealia. 22Nepora pamulalo pali rabu go agaa-me epe poramea watea. Ne u-patali rabu page go agaa-me nesurubalia. Ne u-patua rekali rabu page go agaameepe kone wasupa gua surubalia.

23 Nena ama aapana agaare laba paame poramea watade-rupa mada ne pora mea watea.Nena ama aapa lapome ne go agaa lagialipi rabugo su-amaa epe-rupa aawape pora mea watepe.24Nipuna agaa-me ne rabamealipi rabu, ona wae-me ne kotulalo mada na-epalia. Aa medanaoreme epe redepi agaa lagialia page napagape.

25 Neme go onana epenape-nane to madaaepaame naomape. Go rabu nipumi paake nalip-inalo ne adoba saliaga nipu aae repara napope.26 Gore aa medame paake aa rume ona raapupaake nalia-dare adaa yoto nakaloa pea. Gore paoge etana yotosi peade-rupa mada kata. Gupayapare aa medana ona raapu paake pupitagi nopatalipi-daare adaa yoto waru rubalia. Goa puanipuna bipa nipuna kone wasupa page tumaoma-lia.

27 Gore neme repena egaa ako-para mea pa-gali raburi nena ma-raalide seti mada naraliaya? 28 Go page repena egaa ralaina àà-me rabuatalimi raburi nimina àà page mada naralia ya?29 Padane go-rupa aguri ne aa medana ore raapupaake pupitagi no patalipi-daare neme adainakone ianu palimi.

30 Gore aa medame page nipu reaeme omoa aamedanuna maapu paake-nea raburi, go maapureonaa-me go aa nipu abi natemede. 31 Go yaparenimumi go paake-ne adasalimi rabu nipu kosolaawa adialimi rabu oyae adaapumi abutea. Gorenipuna ada-para i oyae luabu ma-diayape-rupamadame abutea.

32 Go yapare aa medame mo aa medana oreraapu patua nipumi paake yotea-dare go aa nipuwaea adaape pea. Aa medame pupitagi nalia-dare nipunabipanipuma-oyaaya. 33Gore aanuminipu tua yala mapolaawa aape teme rabu oroyaloyala pola aalia. 34 Aa medame aa medana orenuraapu paake no pataliare onaa luabumi go aa ratuyawalimi. Go-rupa aguri mo aani nipumi go aa

nipu radaa nena tua waea palia. Go aa nipu ogesi-da odome omape-re ora mada dia. 35 Goa puarono lorenalo mone adaapu aani kate-pare madanamealia.

71 Go naaki neme nina agaa waru pago ratua

nena kone-para mea saape. 2 Nina agaa pagoaratali rabu ne oroyalo epe-rupa mada piruali.Nina agaa-re nena ini surube-rupa waru su-rubape. 3 Nina agaa nena kone-para oroyalowaru inaloa aape. Oroyalo kiaalo nena-ki madaamapiraae-rupa mada pirinalape. 4 Epe kone-paraepe makuae yae lapo rata nena kone-para inaloaaape. Gore nena baani-para epe aa yago raapuaatede-rupa mada aape. 5 Aa medana ore-me neogeyoa nipu raapu paake napana tea raburi epekone ne raapu oro yalo piralia-pulu ne goa madanapali. Goa pea-pulu neme go onana agaa madagimali.

Aani piri ona medalomana waea6-7 Yapi medame nina ada-para pirua widua-

para ini penaato pare no pora-nini ogegeaanupamuaeme. Gore nimu epe kone page makuaeyae page yada ora na-i madaa pama pamuaeme.Goa peme pare aa padane-ma nipu oramaeyaaya.8 Ogegeaa nipuri ona ora wae piri medana adapera-pera pamea. 9 Gore naare pabola penaloaribaa yolalo popea.

10 Mo ona nipuri pora pami onanumi pemede-rupa pepena pua nipumi mo ogege aame adenakone ia. Goa pua mo-aa puaa mada lamu mea.11 Go onare nipu ora wae pupitagi ne ona yalonipuna ada-para page epe-rupa napia. 12Oro yalonipumakete-nini page pora-nini pamualaina puanipuna ada-para page epe-rupa napia. Aa aguasapala pirina pea. 13Neme adesu pare go ogegeaa i rulu ripinaawa nipumi nunu lalaina adesu.Goa pua mo oname nipuna ini agaa-para adabaasua goa sa.

14 Abiare nina ada-para agu raapo pirua opakalape yaere meda iya-daa sa. 15Goaene nina adagimoa ne asapula epawa. Goa pawa-pulu abia nego epa adalo-da. 16 Goa pua ne patape yaparapage aba rabolo saayo. Go yapara rabolo saayopare nena adipu patape yakopi laplap page epepepena pubae saayo. Go epe u-patape yaenurimo Isipi suparamea-epe yaenu saayo. 17Neme go

Ol Provep 7:18 21 Ol Provep 8:27nena u-patape epe bet madaare paura epe kaapiyae luabu koyoa saayo.

18 Goa pea-ga abiare saana bana. Goa puareraapa palaawa rabialo tu patua yapi malaa-pana. Goa pua raana adaape meapana. 19 Ninaaaaniri pala naomape. Nipu su adaalu meda-para naepope-rupa pisa. 20 Gore akoloya nipumimone ora adaapupe mea pisa-pulu sarara laapopopenaloa orope epalia. Goa pua abia go akuaepola pola raapu raapu-para epalia.

21 Go oname epe rede pi agaa luabu loa moogege aa nipuna lo-robaa ora waru marekaaya.22Mo aa nipumimo omeme agaa pagoamo onanaada-para ratamea pea. Gore mo mena gawa tiada-para mea pemede-rupa mada mea pea. Gopage maeyae aa opeada patinalo mea pemede-rupamadamea pea. 23Go aa nipuri koyati pua suanipu aawalia kone na-i. Pa yaa-madaa biya puamo poga madaa puaa roayade-rupa mada pea.Gore yaa nipu poga sabae-para roalua kone na-i.Pa biyaa pea-rupa mada pea.

24 Go naaki nina agaa madaa-re aane warulobapa-inaloa waru pagalepape. 25 Nimimi gopiaene ona rata mea popere nimina lo-robaaora aipapulu narekena tapape. Goa pua nipunakone gimape. 26 Gore akolo ya? Aa adaapu goonana kone ratua luabu taala-pupa yabeme. 27Goona nipuna ada-para pope porare, aa tapa-parapemede pora-rupa ia. Go yapare nimi go poraratalimiri nimi aipapulu aba omeme onaanunasu-para palimi.

8Epe kone nipuna pi kogono lapedepeta

1 Epe redepone konere ona meda rekaawaonaa yaata-rupa madaa. 2 Nipu so pore madaapora kepaa-kepaa pea pare aawa yolaaya. 3 Gorenipu adaa ada kagure-na pora kerepo-nane aawanipumi gupa yaloa lala aaya.

4-5 Neme onaa nimi luabu yalalo: Nimi konena-i onaa luabu kone waru kegena mealimina.Nimi aanu kone waru na-imiri ipua kone waruepaa mealepa. 6 Neme epe redepi agaa go la-gialo madaa-re, aane waru lobapa ina pirua pa-galepape. 7 Neme wae agaa luaburi gi warupea-pulu neme oro yalo ora agaa riaa laguaayo.8 Neme yaa-agaa natopare go to agaa luabu oraepe agaa riaa lagialo. 9 Epe kone sua makuae yae

warumeme aanumiri neme to agaa-na re-rewarumakuaeme. Goa pea-ga go agaa ora riae yadekone sua waru makuatepape. 10 Nina agaa-memonemena sekere puri pane yae luabu rabuaaya-pulu neme epe kone luabu nimi mogeano warupago piralepa.

11 Nina bipa niri ora epe kone epe yae luaburini yade. Neme gol mone oyae luabu page nimimiraana omeme yae luabu page rabuaawa ora purina-ia tode. 12Ni epe konena pora pamuape-rupawaru makuaayo. Goa pua ora epe pora pamuapepage ni yade. 13 Aa meda nipu Adaa Aa-naagaa pagoa rataliare wae yaenu pape gime-omea.Neme gimi ome yae-re, aa medame nimuna biminasaawa waea pea kone luabu-ri gime ome.Waeanu adaapu pua yaa agaa teme aanu pageora gipea. 14 Onaanu epe kone kaloa epe kogonopapena kone page luabu nememada gialua. Ninabipa niri epe kone yade. Goa pua adaa puriluabuna aaraa page ni yade.

15-16 Adaa ada kaguare luabu surubenalo aamudu luabu page king-nu page neme mapiraayo.Goa pua lo waria go onaa luabu epe-rupa surube-nalo epe kone neme kaato. 17 Onaa medame niadalua kone saliare nimada adalia. Onaamedalo-mame ni raaname omalimiri neme page nimuraaname waru omalua. 18 Neme onaa adaa bikaloa oyaenu page ora adaapu kaato. Mone oyaeluabu waru kaloa epe kone pora luabu kurinaloaonaanu luabu waru raba mealua.

19Neme kaato yaemere epe puri pane gol aanapage aana silipa page ora rabuaniaaya. 20Oro yaloneme epe redepone kone luabu ratu-aayo. 21 Niraana omeme onaana yaere adaa stua-para kagoimi-rupa kirita saayo. Goa pua mo akore kirita iada-para rulatabena saayo.

22 Ora abade Adaa Aa-me oyae luabu warisaraburi ririnane ni aba mapiraasa. Goa pua walaoropere oyae luabu warisa. 23Ora abade Adaa Aa-me su yaa lapo page oyae rayo abi nawarini aawani aba wariamapiraasa rabu ni aba pirisu. 24AdaaAa-me ipa ogenu page adaa ipa solowaranu pageabi nawarini rabu ni aba pirisu. 25 Adaa porenupage oge porenu page abi nawarini rabu ni abapirisu. 26 Go rabu ni pirano-re Adaa Aa-me supage abi nawarisa. Oyae luabu page abi na-openae maapu nape yaenu page abi na-isa. 27 Yaa-meipa solowara mea kutapu isa rabu page Ni aba

Ol Provep 8:28 22 Ol Provep 9:18pirisipa. 28 So yaa madaa moae yaakoya page, su-para ipa marakupitabasa rabu page, ipa pa go sumadaa adaapu mapopaawa solowara mapiraasarabu page ni aba pirisu. 29Nipumi suna-re warisarabu pirisu. Goa pua mo ipa solowara repa-repawarisa rabu page ni pirisu. Goa pua ipa solwaranemego sunakabulape loa agaamana lakesa rabupage, ipa neme go salo robo nakabulape sa rabupage ni pirisipa.

30-31 Adaa Aa-me go yae luabu warisa rabu nirigo kogono rayo surubanolomakuae aamadamuamapirasa. Nipumi warisa oyae luabu adoa raanawaru pisa-da neme nipu page raana omenalokogono pisu. Neme go-su adoa onaa pimi sumadaa page pedo waru pisu. Goa pisa-da nemeAdaa Aa-na ini agaa-na oroyalo raaname omoaayo.

32 Epea-para epe kone lapo-me agaa monemone go-rupa ta. Go nogo naakinu nimiminaa agaa waru pagoa nina kone luabu waruratalepape. Nimimi goa palimiri epe raanamerubini onaa piralimina. 33 Nimiri neme epekone gianoloa waru makuae yaeme rubini onaapiralimina. Nimimi go agaa madaa masaa nari-latepape. 34Nina agaa pagoa ratalimi onaare nimimadaa raaname rubialia. Oroyalo nimi naa adapora-gape para surubeme rabu neme epe koneepe pora mea waato. Nina poragape-para epemerabu neme epe agaa lage. 35Onaame ni mealimi-daare nimu kagaa pirape kone wasupa mealimi.Goa pua Adaa Aa-me nimu repara epe lo-robaakatea. 36 Goa peme pare aanu medalomame ninamealimiri nimuna bipa nimubebo teme. Onaa-me ni raaname naomalimiri, nimu omape madaakone mapiraawa peme.

9Epe koneme onaa yaata

1 Epe koneme epe pora waatalo ada pigi kerepo(7) pua ponoa awea. Gore nipumi epe kone suago ada pigi eto napape-rupa awea. Go ada pigimipuri paloa ainalo pisa. 2 Yaa-yapa mena tuaipa waini rede waru-pi managola sua eta napereke page aba managola-isa. 3 Nipuna kogonoonanu ada kagure-nini penaloa agaa puri palopua lalaatepa sa.

4 Nimumi gupa teme: Nimi mayae wae konei aanu luabu ipulupa. Nimi epe kone mua eperedepone pora adalimina ipulupa loa mo kogonoonanumi yalaala aaeme. 5 Eta page ipa waini

epe rede-pi aba managala ia-ga ipua epa nalepa.6Niminamaeyaewae kone luabu gimoa epe kone-para epe pora ratalimina ipulupa simi.

Aa laapome pepe-a7 Gore neme aa meda maredepo yaatalo pali

rabu nipumi nepara aakone sua ero agaa-meabutea. Go page neme aa wae meda epe agaaloa maredepo-yaatalo pali-rabu, go aame ne tuanena yogaene ma-oyaalia. 8 Goa palia-ga waeagaa ne aa maredepo yaawa epe agaa lakelaperegimape. Goa pua ne ora iaa aulalia. Neme epeaa meda agaa mana laketalo pali-rabu go aamene raaname waru omalia. 9 Neme epe kone i aameda agaa lakeloa epe agaa talo palipi-dare goaame ne raana omalia. Goa pua nipuna kone pageraaname rubialia. Neme epe-aa kone kate rabunipuna makuae-yae page adaa-yalia.

10 Go yapare neme epe kone sua epe-rupapitua kone sali-daare, neme Adaa Aa-na agaa abameape. Gote nipu ora epe redepo-yoti aa yade.Gore neme epe makuae yae mealua kone sali-daare, Gote nipu ora aba riri-nane kone mapi-raawa aba makuaape. 11 Epe kone-me ne go su-amaa ora adaalupu mapiraalia rabu kris-maaliadaapu mada pirali. 12 Gore ne epe kone meali-rabu nena bipa ne ma-epeaali. Go yapare ne-dawae kone sua waea-pi aa yaliare, nena bipa ne goma-oyaawa mabebolateda.

13 Ona meda nipu epe kone na-ia-pulu nipumaeyaawa puri palo wae agaa loa aa rumaapemadaa yaaloaaya. 14Nipuna ada mo adare ruparaaaya-pulu go adare-na adaa pora kerepo-paraaawa yaloa wae agaa loaaya. 15 Onaa adaapukogonopa pulalo popeme raburi nimi ni piri-paraipulupa loa yalala-aya.

16 Nimi aa luabu epe kone naimi-ga, nimimaeyae aanu nina ada-para ipulupa. 17 Goreneme ipa meda paake mua nali rabu go ipa kog-aroa redepi ipa nali. Eta meda page pake muanali rabu, go eta page rede waru palia. 18 Monipuna ada-para ipulupa ta aanu-ri, nipuna ada-re matmat nonapi ada yapare mo aanumi waruna-ademe. Nimu kone waru na-imi-pulu ora epeona yaana kone imi. Go onana ada-para pemeaanuri nimu aba omoa nimu ome aanu-rupa pimipare pa aaema kone sua nimumi waru na-ademe.

Ol Provep 10:1 23 Ol Provep 10:1710

Solomon-na remaa (Robo 10.1–22.16)1 Solomon nipumi epe-rupa pirape agaa rudu-

rudu medaloma tusua gupa-sa.Nogo naaki medalomame epe kone sua nimumi

epe kone ratalimi-rabu agi aaraanumiraana ora waru omalimi.

Go yapare nogo naakinumi wae pora ratuapupitagi noalimiri, agi aaraa-me page lo-robaa kedaa adaa ruaalimi.

2 Ne mone paake noa ama-aalidare, nena gomoneme ne epe-rupa naraba mealia rabune epe-rupa mada na-aali.

Go yapare neme epe pora ratua amaa yali-dare ne na-rudute.

3 Adaa Aa-me nipu madaa kone rulaawa pimionaa, eta nape oyae luabu asa pina konena-ia.

Goa pea pare mo waeya peme onaa-re nimuama-yape, eta asapeme yaenu asapinalopora poaaya.

4Ki-aa raakepea kogononapaliri, reaemeomoa aanaara pirali pare neme puri paloa kogonowaru pali-dare, ne eta page amo yapepage ne oyae meda na-rudu tea-pulu epe-rupa aali.

5 Kone waru i aamere eta napeta rabu mea kiritasuaaya.

Go yapare ki-aa rakepea kogono waru na-paliari nimina ona nogo naaki reaemeomoa yaala polo aalimi.

6 Gote-me epe aanuri nipumi nimu waru raba-muaaya.

Goa pea pare wae aa-me nipuna kudiriagaa teme rabu onaanu medaloman konemabebola tea.

7 Gore aa epe meda omea raburi onaame go aa-na epe kone niminaawa goa-da pisade loapedo waru peme.

Go yapare wae aanumeda omeme raburi moonaa luabumi go aa naniminae aipapulukone rugulaeme.

8 Epe kone-i aanumiri pa aa medame epa-ta agaapage waru aina madu pageme.

Pare yaa-agaa loa agaa ipa rukini ritimi aa-nuri nimu ora pa-rupa oteme.

9 Epe kone sua epe-rupa piri onaare redepone-rupa pirualimi.

Go yapare onaa waea palimidere, nimunapeme wae yaenu kudiri-pu na-i penamesalia.

10Yaa agaa ne aanumi pupitagi adaapu nemeparepupitagi ne aanu nimu yaa agaa adaapuloa waea peme-pulu nimu bebolo talia.

Go pea pare aa medame agaa pename loaonaa mada raba muaya.

11 Epe redepone aanuna agaa-re ora epe ipa laipikata ipa-rupa yade.

Go yapare wae aanuna kone pa kudiripusabaawa onaa mabebola teme.

12 Lo-robaa wae-imi raburi wae-yae maepaaya.Goa pea pare aa yago meda raana omea

aamere wae yae luabu pename ma-opaaya.

13 Redepone kone i aamere nipuna epe redeponekone agu lapepedepeta.

Goa pea pare wae kone imi aanu aipuya-memea kudu teme.

14 Epe pora ratua epe kone imi aanuri makuae yaewaru mua aipapulu nalapaeme.

Aa medame yaa-agaa teadare, wae yaeaipapulu gopara opapaaya.

15 Gore ada kagure kepo pua imi-rupare amoneaanu nimuna yaenumi nimu kuta pua oraepe-rupa pimi.

Goa peme pare aa naara luaburi nimu oyaeruduta-pulu nimu aipapulu beboloa oyal-imi.

16 Redepone aa-me nipuna yoto-rupare, oro yalopirama-lama palia.

Go yapare wae aa-numiri waea adaapupeme.

17 Go yapare aa medame nipu maredepo yainakone saliadare, kagaa pirape supara palia.

Go yapare aameda nipu namaredepo-yaemerabu rada-pia pea aare go epe pora gimea.

Ol Provep 10:18 24 Ol Provep 11:418 Aa medame aa yago meda wae kone saliadare,

nipumi yaa agaa loa oro yalo waea-purabuae aa pename go aaya-da.

Go yapare aa medame aa yagona ma-agaapaliare go aa nipu ora maeya aa aaya.

19 Aa medame agaa adaapu loaalia-daare, go aanipuna agaame page wae-yae yolo rialia.

Go yapare aa medame agaa adaapu natea-dare, go aa nipu ora epe kone su ayaa.

20 Epe redepone aana agaa-re epe aana silipa-meadea.

Go yapare wae aanuna kone-re bebolo-tea.

21 Epe redepone aa-na agaa-mere onaa adaapuwaru rabamea. Goa pea pare onaa epekone nasalimi-daare go onaa nimu oraomalimi.

Akolo ya? Nimuna kone ora oyotea-pulunimu omalimi.

22 Go yapare Adaa Aa-me niaa oyaenu pama gea.Kedaa kogono-me oyaenu nagialia.

23 Epe kone naimi aanu nimu waea pape madaraana waru omoa pupitagi neme.

Go yapare epe kone imi aanuri, nimu epeapapena raana omoa epea peme.

24Waeaanuri oyae luabumadaapaalameomalimirabu go wae yae luabu nimu piri popalia.

Go pea pare epe kone rulae aamere oyaeluabu mada mealimi.

25 Gore wae yapi-di meda go wae onaa reparapopolalo palia raburi, gome nimu ora ma-diayaalia. Gore ipa roa oyae luabu kadeperitade-rupa goa palia.

Go yapare epe-rupa piri onaa-re nimu puripalo eto napi piralimi.

26 Gore nena kogono pape aare kiaa rakepene aanameape.

Neme go kogono gi madini aa adali rabune marasini ne rabu nena agaa-para reropiade-rupa palia rabu ne gimapalia. Gopage nena ini para miru pea rabu pokepoke yalade rupa palia.

27 Neme Adaa Aa-na pora kurua oro yalo nipunarolo-para pirali-dare, ne go su-amaaaadaalupu pirali.

Go yapare wae aanuri go su-amaa adaalupunapiri ora aipapulu aba omalimi.

28 Adaa Aa-na agaa pagoa rati onaamere, Adaa Aanipuna pea kogono ado-kiritua raanameora waru omalimi.

Go yapare wae aanuri pama surubama pua,nimumi epe yapi di meda mada na-adalimi.

29 Adaa Aa-me epe redepone onaare waru su-rubea.

Go yapare nipumi, wae onaare maoyalia.30 Epe redepone aanuri nimuna ada kagure-para

epe-rupa piruaeme.Go yapare wae pupitagi ne onaare nimu go

rupa napiruaeme.31 Epe aanu nimu oro yalo epe kone sua epe pora

rateme-pulu, nimu onaa luabu epe agaalakelo-aeme.

Goa pea pare wae agaa teme aa luaburi nimuoyalimi.

32 Redepone aa-na agaare onaana aane-para redewarupea,

pare wae aa-na agaamere onaanuna lorobaa-para rero mapaeme.

111 Adaa Aa nipuna i robo kabula riri peme aanuri

oyae waea-rupa rumaawa oyae yolateme.Goa pea pare epea peme onaare raname

omoa rumaape epe-rupa popenalo pea.2Nimuna biminasaeme aanuri yalawaru poteme.

Nimuna bi rabuaniaeme aanuri epe koneimi.

3 Ora epe aanuri nimu epe pora ora rateme.Pare yaa agaa ne aanuri nimu yaa agaa

adaapu teme rabu nimuna go yaa agaamewae yoto mea katea rabu nimu oyalimi.

4 Epe mone oyae adapu salipare go oyaeme neomali rabu mada naraba mealia.

Go yapare neme epe kone sua epe pora ratuaali-dare ne go su-amaa page adaalupupirua epe su page meali.

Ol Provep 11:5 25 Ol Provep 11:205 Epe kone imi aanu nimuna epe koneme epe pora

mea wata rabu nimu epe-rupa pirua nimuepe kone sua epeanu peme.

Goa pea pare waea peme aanu nimuna pemewae yaenumi nimu malopaaya rabu nimulopeme.

6 Epe redepone aanu nimuri nimuna epe konemaredepoyaya rabu nimu epe-rupa pimi.

Go yapare aanu oyae madaa omeme-pi konesua wae pora ratulalo peme aanu nimulopoa wae-rupa pimi.

7 Wae aanu nimuna purimi oyae luabu pa meal-ima kone suaaeme.

Pare orope nimu omalimi rabu nimumi epeyae meda mada namealimi.

8 Gore epe aanu madaa kedaa page wae yaenumeda epolalo palia-dare Adaa Aa-menimu raba mealia-pulu nimu madaa waeyaenu mada naepalia.

Goa palia-pulu gowae yae luabumopupitaginoaaeme aanu madaa popena tea.

9 Go page mo wae aanu agaa teme rabu nimunaagaame onaa luabu maoyaatalo peme.

Goa palimi pare mo epe aanu nimuna peme-ame nimu rabamealia rabu nimu epe-rupa piralimi.

10 Epe aanu nimuna pirape yae puaa redepotaraburi onaa nimu luabu ora raana omoaepe-rupa piruaeme.

Go yapare aa padaneme oroyalowaea puawanipu omea rabu onaa luabumi epe ta konesua raana omeme.

11 Epe redepone aanumi nimuna ada kagure-para epea peme rabu nimuna ada kagurepage ora epe-rupa surubeme rabu epe-rupa aaya.

Go yapare wae pupitagine aanu mi waeapulalo peme rabu go teme agaamemo adakagure page ma-oyaaeme.

12 Aa medame aa medana pi-lawa ero agaa tea-daare go aa nipu maeyae aa-rupa pia.

Pa pirua agaa adaapu nalainalo ora epeta.

13 Aanu medalomame maa agaa adaapu teme-pulu nimuna adami aanuna i kone page palapedepeteme.

Goa peme pare ora agaa ne aanumi nimunaadami aanu kudiripu i kone nalapedepeteme.

14 Gore mo gavman pimi aa mudunumi onaaluabu epe-rupa maredepoyawa nasu-rubaliare go onaa rayo oyoa mo kantripage oyalia.

Go yapare aanu adaapumi go aanu epe koneepe agaa laketeme rabu epe-rupa mare-depo yawa epealia rabu mo onaanunakantri page epe-rupa aalia.

15 Aa medame yano mua na-abutea rabu nemeabulalua te pare wala neme na-abulali-daare ne orope kedaa epalia.

Goa palia-ga ne ora epe-rupa pirano konesali-dare neme mogo yaenu luabu masarilaawa gimape.

16 Onaame medaloma nimu ora epe ona loa adaabi kana kone sua gupa peme. Yapare papora pame ona onaa medaloma mayalapeme.

Kiaa rakepene aame mone mada namealiapare kokono waru pe aame oyae adaapumealia.

17 Gore neme aa meda odome omoa nipurabamealiri go palideare nena bipa ne-para wala pe.

Pare neme aa meda waea pali-daare goamenena bipa ne page go maoyaaye yade.

18 Waea pi aanumi oyae meda mulalo palimi-daare go yaeme nimu ora mada narabamealia rabu waru yae-da nona napalia.

Go yapare aanu medaloma epeanu palimi-daare nimu epe yoto mealimi.

19 Aanu medalomame puri paboa epe kone ratal-imiri gore nimu oro-yalo piraama laamapope kone wasupa mealimi.

Go yapare waea papena puri pabeme aanurinimu omalimi.

20 Adaa Aa-me oro yalo wae kone imi onaare orawaru gipia.

Go yapare epe-rupa aaeme onaare raanameomea.

Ol Provep 11:21 26 Ol Provep 12:521 Gore ora ria wae onaare wae yoto mealimi

pare epe onaare mada wadialimi.22Gore onameda ora epe pepena pualia pare nipu

kone wae sua pora pamu agaa tea-daarenipumi pama tona pepena paaya.

Gore mena ini-kadu madaa mere mudiaawapepena paawa punitimi mena nonapi pia.

23 Adaa Aa-me onaa luabuna imi kone-parapameme pora go rayo aba ado kiritea. Eperedepone aanu madaare epe kone luaburubita.

Go pea pare waea peme onaanumi epe oy-aenu mealimi rabu onaa medalomamenimu madaa wae kone imi.

24 Aa medaloma nimuna mone oyaenu page aamedaloma raba mulalo kateme. Parenimuna bipa mo peme kogonona yoto oraadaapu meme.

Wala aamedalomame onaa rabameape koneniminawa yapare wala gimeme. Nimunamone oyae waru adaapu pagaa imi parewala oropere go oyae luabu rudu ta rabunimu wala naara aanu-rupa aeme.

25 Aa medame oyaenu pa onaa kalawe kone suaoyae ruma kata pare nipuna bipa oraadaapu saayo kone sua pama pea.

Go yapare neme pa aanu medalomarabameli-dare nimumi ne page rabameal-imi.

26 Reaa pabea rabu onaame eta kabolalo agaamealimi pare dia tea-dare go aa nipu waekone suaeme.

Go yapare aa medame nipuna eta onaamekabena tea-dare mo onaame go aa nipuora raaname omalimi.

27Aamedame epe kone sua ora epe pora ratualia-dare onaa rayome nipu raaname waruomalimi.

Go yapare wae aa-me agu pualiare go waekedaa nipu madaa popalia.

28 Gore aame nina mone oyaeme ni warurabamealia kone saliare go aa nipu repenayo kaapu-rupa ora alupalia.

Pare nipu epe redepone-rupa aawaliare nipukagaa repena maa pula saayade-rupaopoa epe-rupa piralia.

29 Go yapare aa meda nipuna ona naaki rurunaoyae waru nasurubaliare nipuna oyae lu-abu ora dia yalia. Goa pua ora alupalia.

Goa palimi-ga epe kone imi aanu kogono papalimina.

30 Epe aana kone-re epe repena kagaa laama poperepena aaya-rupa aalia.

Aa meda nipu ora epe kone sua makuae aapia raburi pa aanu medaloma nipu raapuepa piruaina kone ia.

31Gore niaame aba adema. Epe-rupa pimi aanunapemeare nimu go su-amaa pirua oyaeadaapu epe yoto-rupa mua pimi.

Goa pea pare wae aanu nimuna wae yotoora mealimi-ga nimu ora pakealimi konenasamina. Dia Adaa Aa-me nimuna waeyaena yoto ora katea.

121 Aa medaloma nimu ora epe kone madaa

raaname omoa pa aa medame maredepoagaame madaa page epealia kone imi.

Go yapare aa medame nipuna pea wae yaenamaredepo yaena kone aamere nipu oramaeyae aa-rupa pirua pea.

2 Gore aame epe pora ratua epe kone suayareAdaa Aa-me go aa nipu epe lo robaa kata.

Go yapare aa medame onaa para waeapaliare go aa nipuri Adaa Aa-me alu-painata.

3 Gore aa meda waea pua epe-rupa napiraliaraburi go peame nipu mada narabamealia-pulu epe-rupa napitia. Nipu puripabo page napiralia.

Goa pea pare aa meda nipu ora epe poraratua piraliare repena pitaa su runanepea-rupa mada yapulu aa medame nipumada narasu lopalia.

4 Aa medana oreme epeanu paliare mo aani gopea kogono-me epe bi kata.

Go yapare mo aa nipuna oreme waea radorado adaapu pua aani page yala meakata. Go pua mo ona nipumi peame waeyaina ipua mo aanina uni rodaipa-paraodobaawa yaina-rupa mea kata.

5 Epe redepo ne aa-mere oro yalo epea papemadaa raaname waru omea.

Ol Provep 12:6 27 Ol Provep 12:22Go yapare wae kone sua waea pea aamere

oro yalo yala poloa onaana konemabebolapena wae pora mea watalo pea.

6 Wae aanuna agaa-re aa medalomame kudiripuyada sua aa yago tulalo pemede-rupakone imi.

Go yapare epe redepone aanuna agaa-meonaa medaloma kedaa rua yaina omemerabameapena kone sua agaa teme. Epe-rupa pirina kone sua agaa teme.

7 Aa medame waea pualiare nipu oyoa ora alu-palia.

Goa palia pare epe redepone aanu-nimuriepe-rupa oro yalo pa piralimi.

8 Aa meda nipu epe kone su aaliare onaame go aanipuna bi minasalimi.

Go yapare aa meda nipu wae bebone konesaliare onaame go aa nipuna bi mabebolaeme.

9Aameda bi waru na-i aa yapare kogono aamedanipuna ada-para ma-aaliare epe ta.

Pare aa medame nipu adaa aa kone suanaara aanu rabuaatalo kone ia-pulu nipunaepeta rabu eta nape yaenu page ruduneme pama pea.

10 Epe redepone aanumi nimuna mena oyae lu-abu madaa odome waru omoa epe-rupasurubeme.

Go yapare wae aanu nimuna mena oyaenupage waru epe-rupa nasurubeme.

11 Aa medame nipuna e maapu waru surubaliaregore nipuna eta nape yae waru salia.

Go yapare aa medaloma epe kone naimirinimu pama kalai pua kogono pu sua epeini meda namealia.

12 Wae aanu pupitagi noa oyae adaapu wae-rupameme. Goa pua nimumi oyaenu madaaepame waru omeme.

Epe redepone aanu nimuna meme yaenurinimuna mo peme epe konena ini raloameme. Goa pua nimumi oyae ora adaapuimi.

13Wae aa nimuna temewae agaa-menimuna bipanimu adita.

Goa yapare kedaa wae meda epe redeponeaanumadaa popeare nimuna epe konemenimu wala epe-rupa rabamea.

14 Neme tede epe agaa-para nena epe pamualideporame ne maepealia.

Goa pua ne epe-rupa piruali.15 Kone epe-rupa na-imi aanumiri nimuna pema

oyae rayo ora epe ta kone imi.Go yapare epe kone imi onaa agaa mana

laketeme rabu ora epeta kone imi.16 Epe kone naimi aanumi waea meda pu-

lalo peme raburi nimumi go madaa ratuaipapulu yaweme.

Go yapare epe kone i aa meda ero agaa temeraburi go aa nipu epe kone ia-pulu pinawakone sua gimalia.

17 Koso rabami aa epe yaliare agaa waru eperupatea.

Go yapare nipu agaa waerupa ne aa yaliarenipumi koso ma-oyalia.

18 Aa medame kone waru nasua tea agaa-me epeaa medana robaa-para maoyalia.

Goa palia pare epe redepone kone i aa-meagaa tea-daare mo aana lo robaapara epekumaa waru katea.

19Yaa teme agaa luaburi pa rudupu yapina ia rabuaanumi kone rugulaawa gimeme.

Goa pea pare ora ne agaa luaburi oro yalo-yalo pa suaalia.

20 Aanumi waea peme rabu go pemeame nimunabipa nimu makiraeme.

Goa peme pare aa medame epe kone suaonaa rabameano kone sua epea palia-daare nipu page epealia.

21 Redepone aanumi pupitagi page ora nanoa epeoyae mealimi.

Goa pemeparewaea peme aanumiri nimumiwae pupitagi rado-rado adaapu neme.

22 Yaa-agaa teme aanu luaburi Adaa aa-me nimuratu waru yawoa gimea.

Goa pea pare epe kone sua epea peme aanumadaare raana omoa epe ta kone ia.

Ol Provep 12:23 28 Ol Provep 13:1223 Aa meda nipumi epe aanu puayare nipuna epe

kone epea luabu aipapulu ratea.Goa pea pare aa meda nipu epe kone-nai

pa wae-kone rubitabe aa nipumi yaa agaaadaapupe madu koyoata. Goa pea pareonaa luabumi nipuna agaa pagoa go aa-remaeyae aa-rupa pia teme.

24 Kogono radaa pina paliade aare nipu puri muamada pitea.

Goa palia pare kiaa rakepene aanuri pamakogono aanu pitimi.

25 Go page aa medame oro yalo kone adaapu suaalia-dare nipuna kone oyo tua maeyaeaa-rupa pitia.

Goa palia pare wae aa nipuna adami aa-me epe agaa redepone laketea-dare monipuna adami aa-me epe kone lo robaawaru katea.

26 Epe redepone kone i aanumi nimuna adamiaanu epe pora mea wateme.

Go yapare mo wae aanu nimuna adami aanuepe pora gimoa wae pora para mea peme.

27 Kiaa rakepene aame yapa asa nola palia paremo yapa mada natalia.

Pare kalai pua kogono raadapi peme aanuriepe-rupa riri-nane epope aanu go yade.

28 Aa neme epe pora ratua aawaliri ne ora epe-rupa oro yalo pirape yada mua ne epe-rupa pirali.

Gore niaame go epe pora ratalimare niaaomape yaeme page nami epe-rupa oroyalo piralima.

131 Gore naaki medame epe kone saliare nipuna

aapana agaa waru pagea.Agaa rasini naaki-mere pa aanumi nipu

maredepo-yaina kone na-ia.2 Epe agaa ne aamere nipumi epe oyaenu mualia.

Go yapare yaa agaa ne aanuri nimumi ro-gaawa i agaa rasitimi. Goa pua onaa luabuma-oyape madaa raaname waru omeme.

3 Aa medame nipu agaa abulu waru suruboa epeagaa loa aaliare nipu mada na-oyalia.

Go yapare wae agaa loaeme aanu nimu oyoabeboteme.

4Kiaa rakepene aanumi oyae adaapumeawe konesua aaeme pare nimume go yae madanameme.

Go yapare radaa noa kalaipu kogono pemeaanumi oyae adaapu meme. Goreoyae adaapu nimuna raana omeme-rupameme.

5 Epe redepone aanu nimumi yaa agaa loa maki-rape madaare gimi omeme.

Go yapare wae aanumi yala pia agu pulalopeme pare nimu madaa yala paala an-ia.

6 Aa-me epea agu paliare nipuna go peame nipusurubea rabu epe-rupa piruaaya.

Goa pea pare wae-pupitagi neme aanu nimugowaeyaena yotomuawae-rupapiralimi.

7Aa riabonaara aamedalomamenimumoneoyaeadaapu sawe kone madaa makirae konesuaeme.

Amopemone oyae ora adaapu i aanumi pagego-rupa mo aa naaranumi imi kone suaaeme.

8 Gore wae aanumi amone aa tulalo palimirinipumi mone oyae adaapu mogo aanukaloa epe-rupa piralia.

Go yapare aa riabo naara nimuri oyae pagenaimi-pulu wae aanumi nimu nabebo-laeme.

9 Epe redepo aanu nimuri laba paa roaya-rupamada pimi.

Pare wae aanuri mo laba oyoa uduna repe-repe piade piaene pimi.

10 Pupitagi nape konemere go aa kone waemadaayada ratu runane mea pea.

Go yapare aa yago medame nipu maredepoyaina kone ia aare epe kone sua warumakuaya.

11 Aa medame kogono napi pama awa ode monemualiare go mone ora dia yalia.

Go yapare aa medame kogono pua monepawa oge-ogepu mea kirita samama puama-adaa yalia-dare go mone ora adaayalia.

12 Aa medame oyaenu meda mealua kone suaadaalupu suruboa namealiare nipu lorobaa kedaame omalia.

Ol Provep 13:13 29 Ol Provep 14:2Goa palia pare nipumi go oyae mu minuare

nipuna kone pu robaa-para page epe takone sua raaname omea.

13 Aa yago medame aa meda epe agaa epepora waloa agaa mana laketalo palia rabunipumi gimalia-daare go aa nipu oyalia.

Go yapare aa medame agaa maana teadewaru pagalia-daare go aa nipu epe-rupapirualia.

14 Epe redepone aa-na agaa ora epe ta-pulu ipalaipi epe-rupa oro yalo pirama lama popeipa-rupa pia.

Go agaa-me aa rabamealia rabu epe-rupapirua wae yae madaa pakealimi.

15 Gore aa medaloma epe kone saliamiri onaamedalomame nimu bi minasalimi.

Go yapare rogaa i agaa rasini aanu nimuwaepora ratua pamueme.

16Aanu epe pora ratua epe kone salimiri epe koneaba sua oyae peme.

Go yaparewae-rupa agaa lowae pora ratemeaanu nimuna pemeanu luabu penameamaa mea watea. Goa pua nimunamaeyae kone pename amaa ia.

17 Gore agaa yaa loa makirae agaa pereke-pereketeme aanu nimu wae kedaa mea epopekone sua aeme.

Go yapare aame agaamea ipua go agaa rede-pone onaa lakeloa epe-rupa rabamealia-dare epe-rupa pitimi.

18 Aa meda aa yagome nipu maredepo-yainakone na-i nipuna bipa nipu kone-kone suaaaliare nipu oyoa aa naara pirua ora wae-rupa piralia. Goa pua nipu yala polo aalia.

Goa palia pare aa meda nipu pa onaamemaredepo yaina kone suamaredepo yainateare go aa nipu onaa luabumi epe bikateme rabu ada bi mealia.

19 Aa medame whose friend oyae meda mealuakone sua orope mealiare nipuna lo robaa-para raana adaa omoa pedo pedo adaa puaaalia.

Go yapare wae aanu nimumi nimuna waeyae gimae kone na-i pa pu aaeme.

20 Go yapare go aa nipu epe kone i aa raapu porapamualiare go aa nipu page go aa-na konemua nipu epe kone raapu pamualia.

Go yapare aa meda nipu wae kone i aa raapupamualiare go aa nipu wae yaeme nipumealia-puluwaepupitagi-na rolo-para pi-ralia.

21 Wae yaeme pupitagi ne aa nimu ora mulalorapea.

Pare epe redepone aanu nimuri nimunameme epe yaere nimuna yoto-rupameme.

22 Epe aa meda nipu omea raburi nipuna sinupage nipuna oyae luabu nimu meme.

Go yapare wae aanumi oyae adaapu meakirita imi yaenuri orope epe aanumimeal-imi.

23 Naara pimi aanuna e-maapu-para eta napeoyae adaapu inalo

pare adaa aa mudunumi makirawa go etanimu muaaeme.

24 Aaraame nipuna naaki pupitagi nalia rabunipu ki paarame nataliare gore nipumi gonaaki mana nata-pulu go naaki ranamena-omea.

Go yapare araame nipuna naaki agaa manalakeloa maredepo yayaa-re ora nipuna sikone ia.

25 Epe redepone aanuna eta ora adaapu ru-latabena imi.

Pare wae pupitagi neme aanu nimu oro yaloreaeme omo-aaeme.

141 Epe kone ia oname nipuna ada-para page epe

kogono pea. Go koneme nipuna nogonaaki onaa luabu raapu puri mapabawaepe-rupa pimi.

Go yapare onameda nipu epe kone nasaliarenipuna bipa nipuna nogo naaki ada oyaeluabu ma-oyaawa wae-rupa pitimi.

2 Epe konena pora ratua pia aamere Adaa Aa-nasurube rolo-para pia.

Go yapare yaa agaa ratamea pe aanumiriAdaa Aa-re ora epe yae-da dia kone imi.

Ol Provep 14:3 30 Ol Provep 14:213 Epe kone na-imi aanuna agaa teme raburi on-

aana ini agaana nimumi nimuna bi mi-nasae agaa oraa teme.

Epe kone i aa-na agaa ta rabu ora epe ta-pulunipu rabamea rabu epe-rupa aaya.

4 Mena gawa su awoa e poape meda diayaliaraburi mo eta kirita i ada pa pupaa salia.

Pare mo mena gawame e poalia raburi e-maapu para eta ora adaapu sualia.

5Koso rabami aa-me koso ada-para epe redeponeagaa tea rabu mo kosome ora ne agaapagalia.

Go yapare nipu yaa-agaa ne aamere mo taagaa luabu yaa agaa tea.

6 Wae aakone ne aanu nimu epe kone mu-lalo palimi-daare nimu epe kone madanamealimi.

Go yapare aa nipuna kone epealiare moepe kone meape madaa kalai napi pawakumapi-rupa aipapulu mealia.

7 Ne mo wae kone imi aanu raapu meda-paranapiri ne ora mopare yola-moneape.

Gore nimumi ne epe kone meda mada na-gialimi.

8 Aa nipu epe kone sua nipuna eta no pora pameayae luabu ora epeta. Go yapare aa medanipu epe kone na-iare nipuna bipa nipumakiraaya.

Gore akolo ya? Nipuna konewaruna-ia-pulunipu maeyae aa pia.

9 Epe kone na-imi aanu nimuna pulalo peme yaerayo pa kone padane agu sua peme.

Goa peme pare epe aanu nimuna bipa epeaagu peme. Goa pua nimu lo robaa padane-para sua peme.

10 Aa nipuna bipa nipuna lo robaa-para ia kedaapage raana page nipuna bipa makuaya.

Goa pua wala aa yago meda mada nameawatea.

11 Wae aa nipuna ruru ona nogo naaki luabu oraoyoa luabu dia yalimi.

Go yapare mo epe redepone aa-na ruru orapuri waru mua nimu ora epe ruru piral-imi.

12 Aa medalomame gupa kone imi: Nimuna pemayae rayo epe ta kone sua peme.

Go yapare nimumi pama pama pua omalimi.13 Niaame giri lo aalima page wae lo robaa kedaa

niaa mada nagimalia.Raana omo pirape yapi-di rabu page lo robaa

kedaa ora mada na-dia yalia.14Wae aanu nimuna peme wae yaemadaa ini noa

raana waru omeme.Go yapare epea peme aanu nimu pedo raana

waru peme.15 Aanu nimu makuae yae ogesi i aanumi agaa ia-

rupa luabu kone waru rulaeme.Goa pea pare kone epe-rupa ia aame nipuna

lape agaa rayo waru kone makuaawa ta.16 Epe kone i aa nipumi nipuna kone waru su-

ruboa nipu madaa wae yae ora naepenakone ia.

Wae aame re oyae rayo pa epeta kione suarayo pa palua kone sua pa pama pea. Nipuwae aa yade kone page na-ia.

17 Ratu yawe aanumi maeyawa ratu ora aipapuluyaweme.

Onaa luabumi aa meda oro yalo nipunaraana ratuaaya madaare gimi omeme.

18Aamedaloma ogesi makuawa nimumomaeyaeaanuna kone rateme.

Go yapare epe aanu nimuna makuae yaerenimuna alu-para epe pepena peme ragu-name adea. Go aa nipuna ia kone-re epeaaluna pepena yade.

19 Wae pupitagi aanu nimu mo epe aanu pitimi-para pirua nimu rabamu eta epe yaenukanalo agaa lo piralimi.

Nimu odome omena kone sua pitimi.20 Aa medaloma oyae rudu teme adape-re gime

omeme. Nimuna aapa ame yalia page oragimeme.

Amone aanu nimuna adami aanu adaapuaawaeme.

21 Aa medame aa yago meda naara mapiralia-rego aa nipu maeyawa naarame pama pea.

Ol Provep 14:22 31 Ol Provep 15:2Go yapare aa medame oyae ruduta aanu

madaa odome omoa titi omalia-daare goaa nipu epe raana mealia.

22 Aanumi wae yae oro yalo pumuna kone suapualimiri nimuna kone ota.

Go yapare aamedame epea pememada ranaomoa onaame epe pora ratina kone salia-dare epe kone go aa waru kata.

23Neme kogono waru radaa pina pali-dare ne oraepe yoto meali.

Go yapare ne pa pirua agaa wariba pirali-dare ne wae naarame omali.

24 Epe kone ia aa-na konere nimuna mone yade.Go yapare aa medaloma epe kone na-imire

nimu maeyae kone agu su aaeme.25 Gore aa medame koso raba mu agaa epe-

rupa teare mo kosome aa tumaomaarina-re waea pana tea.

Go yapare mo koso raba meape agaa epe-rupa nateare go aa nipu makira agaa neaa.

26 Aa meda nipu Adaa Aa-na agaa ratua kumapi-rupa piraliare nipu oyaemeda palame na-omalia.

Goa pua nipuna nogo naakinu page nimuluabu epe-rupa piralimi.

27 Adaa Aa-na agaa pagoa nipu ratapena konereipa laipi kagaa piraama lama popena reyade.

Go kone i aanu madaa wae yaenu naepalia.Go pua mo wae yaenu epolalo palia pagemada mapakealia.

28 Aa mudu king medame onaanu adaapu su-rubaliare nipu adaa bi mea kateme.

Go yapare mo aa mudu king nipumi onaaogepusi surubalia raburi nipu adaa binasalia.

29 Aa meda nipu ratu aipapulu nayaweare go aanipu ora epe kone waru ia.

Go yapare ratu yawe aamaeyae kone ora epeta kone ia.

30 Aa meda nipu pu robaa kumapu pawa ina piru-aliare nipuna to yogaene page epealia.

Go yapare aa meda nipumi wae agaa loa oroyalo oyae epame omape kone sualiarewaeyaina go aa nipumadaa pupua nipuna uniluabu mada maopaya.

31 Gote nipumi onaa raayo warisa-pulu aamedame go aa nere ora aa naare wae te-dare neme Gote page wae gote yade te.

Go yapare Gote adaa bi katere naaranu pageepea pali.

32 Wae aanu nimuri nimuna peme wae yaenuminimu maoyaeme.

Goa peme pare epe-rupa pimi aanu nimurioyae meda page ake palua pae kone na-i epe rupa aeme. Nimu madaa omapeyaeme mealia rabu page kone rulae yaemada puri paboa aalimi.

33 Kone epe waru na-imi aanu nimuna bipa abamakuaeme. Makuae yae-para epe konelapore nimumi minalo suruba pia parenameme.

Go yapare epe kone imi aanu nimunaminaloepe kone epe pora ratua oro yalomuaeme.

34 Gore onaa luabumi epe kone sua epe agaaratalimiri go kantri epealia.

Go yapare nimumi wae-yaenu pa palapitimiri nimu yala adaa poteme.

35 Aa mudu king nimuna kogono aanumi epekogono peme raburi nimu madaa raanawaru omea.

Kogono aanumi wae kogono peme raburimo aa mudu king nipu yala mapaeme.Goa peme rabu king nipumi nimu ratuyawalia.

151 Aa medame ne-para ronopi agaa meda tea-dare

nipuna agaa kumapimi abulape. Goa palirabu nipuna ratu yawe kone dia yalia.

Go yapare neme aa meda-para ero agaa loayala mapaliri mo aame ratu adaa yawoane-para ratu waru yawalia.

2Aamedame epe kone sua epe agaa teare nimumigo aa-na kone makuae yae ora epeta loaraana omalimi.

Go yapare aameda epe konena-imi agaa tea-dare go agaa re nai agaa ta.

Ol Provep 15:3 32 Ol Provep 15:213 Adaa Aa-me su luabu-para pea yae rayo ada

makuaaya.Nipumi epe aa wae aa luabu ado kiritea.

4 Aa medame epe agaa onaa luabu laketa rabu goagaa pagemeonaa luabunimu laipi kalaperepena nonapina agaa pagalimi.

Go yapare aa medame onaa-para wae agaa-teare onaa luabuna kone ma-oyalia.

5 Aa meda nipu epe kone na-saliare nipuna aa-pana agaa rasita.

Goa pea pare pa aa medame nipu agaa loamaredepo yaina gimaliare go aa nipu oraepe kone mealia.

6 Epe aanu nimu luabuna ada-para oyae oraadaapu imi.

Wae aanu nimunamone-me nimu kedaa oraadaapu mea kata.

7 Epe kone imi aanumi onaa luabu epe konekateme.

Go yapare epe kone rudu teme aanumiri goapage napeme.

8 Adaa Aa-me waea peme aanuna opa kateme yaeluaburi ora gimea.

Pare epe redepone aanumi teme beteneraana omoa pagea.

9 Adaa Aa-me wae aanumi peme yae luaburi oraraaname naomea.

Epe aanu nimumi agaa ratua peme raburaaname omea.

10 Aa medame epe pora minarepaliare wae yotomealia.

Aa meda nipu maredepo-yaina lape gi-maliare nipu omalia.

11Adaa Aa-me aba ome onaa luabu pimi-para adokiritea.

Go su amaa onaaniaana imakonepage luabuora waru aba ado kiritea.

12Aakone i aamere pa aamedame nipumaredepoyaina kone ora na-ia.

Goa pea-pulu aa meda-para nipu epe konegialepa natea.

13 Gore aa medana robaa-para epe kone saliarenipuna ini agaa-para epealia.

Go yapare aa meda nipuna ini agaa-pararoke rialiare nipuna robaa-para ota.

14 Epe kone ia aamere puri palo kogono warupua oyae meape madaa page makuae yaemeape mada page kogono pea.

Go yapare wae kone i aamere maeyae agaatalo agu pea.

15Aameda nipu oyae rudu ta raburi oro yalo koneadaapu sua nipu wae-rupa piruaya.

Epe kone sua raana raana-me oroyalo omeaare epe eta nolalo peme rana madaomea.

16 Gore neme oge oyaesinu saa pirua Adaa Aa-na agaa pago ratua nipuna rolo-para piti-daare gore ne epe-rupa pirua kedaa riawayaeme mone adapu i amope page rabua-niaaya.

17 Aa yago raana ome kone-re ririnane agaa goyade. Nena adami aanu raapu meda-parapirua padi raani no piralimiri gore epeta.

Go yapare raana naome aanu raapu gawamidi no pimidi rabuaaye. Gore nimuraapu mena no piri nona palia.

18 Ratu yawea aamere mo aa meda page ratumayawaya.

Go yapare epe lo robaa kumapu i aame aanumedaloma-na kone lo rabaa pawa ma-epeaya. Goa pua nimu lo robaa padane-para sua mapiraya.

19 Kiaa rakepene aamere nipu epe kumapi-rupapirape yaere ota kone ia. Goa peapulunipu pa raa rugulua pamuaya.

Redepoya pia aa nipu oro yalo kagaa pirapeyae epe ta kone ia. Gore epe poraninipamema-rupa madaa.

20 Epe kone i naakiri agi aarame raaname omepe.Go yapare naakimi epe pora naratalia-re go

naakimi agi aaraa gimaaya.21 Epe kone na-i onaa-me maeyae kone ratape

page pedo waru peme.Go yapare epe kone ia aamere nipu oro yalo

epe kone ratua epea pu aaya.

Ol Provep 15:22 33 Ol Provep 16:622Nemekogonomedapulalo pali-dare aanu adaa-

puna kone aba meape. Goa pali raburi monena palide kogono luabu ora epealia.

Go yapare neme aa medana kone namealirinena kogono ini namadialia rabu pamakalaipu kogono pusali.

23 Aa medalomame agaa lo pitimi rabu riaa lokiritina loa neme epe agaa meda te-daarego rabu ne page raana palia.

24 Epe kone i aare so madaa porana opasaripea-pulu nipu epe-rupa pirape pada puaamealia.

Goa pea-pulu nipu no rolopara-ia poraninipua ome onaana pada wala napua mealia.

25 Aa meda nipuna bipa nipuna bi minasalia rabuAdaa Aa-me nipuna ado bebo malalia.

Go yapare ona wasa aani aba omererabamealia. Aa medame go onana sumada namealimi.

26 Wae kone luaburi Adaa Aa-na ini agaa madaapugu waru pea.

Goa pea pare epe redepoyoa rolo ti agaamadaare nipuna ini agaa madaa epetadaraana waru omea.

27 Aa medame mone adaapu orayo kone sua waepora ratua mealiadare nipuna ona nogonaaki-na rikirane wae keda mea epea.

Aa medame nipu mone kanalo omeme pikone wae narataliare nipu epe-rupa pi-ralia.

28 Epe redepone aame kone aba waru niminaawaaa medana agaa orope abuta.

Go yapare wae aa-me agaa aipapulu talo pearaburi nipuna agaa wae luabu pa ta.

29 Waeanu peme aanu nimuri Adaa Aa raapurepara nae mopare yolamonea aeme.

Goa pua nipumi mo epe redepone aanunabetene teme rubu aane lobapaina piruawaru pagea.

30 Neme aa meda adali rabu ini agaa-para esepearaaname omalia-dare epe kone go ida.

Epe agaa remaa meda pagali rabu go re-maame nena to yogane ora puri ma-palalia.

31 Aa medame nipu maredepo yatalo palia rabuaane luyapa ina pirua pagaliri nipu epekone sua makuaali.

32 Epe-rupa pirape madaa maredepo-yatalo pal-imi rabu agaa rasua gimaliare nipuna bipanipu ma-oyaaya.

Goa pea pare aa medame nipu maredepoyatalo pea aana agaa pagoa rataliare gorenipu epealia. Goa pua nipuna konepage lobataboa nipuna makuae yae pageepealia.

33 Adaa Aa-na rolo-para awalidare epe konemeape porana re go iada.

Nena bipa ne narabuniaawa epe poranarataliri gore ne adaa bi mada nameali.

161Niaame oyae meda palima kone ima yaere Adaa

Aa-me epe ta-ga pipa tea-da pamina.2 Niaana pema oyae luaburi Gote-na ini agaa

mada redepo ta kone ima.Go yapare Adaa Aa nipumi niana kone waru

mea ruma adoa rekepua makuaaya.3 Neme yae meda pulalo pali-daare Adaa Aa

nipuna ki-nane aba saape.Goa pali rabunipumi go yaenu luabu orama-

epealia.4 Adaa Aa-me oyae luabu waria kogono padane

padane laatapu kata. Go-rupa agu AdaaAa-me waea peme aanu page nipumiwarisa.

Goa pua orope su yaa diayalia rabu nimukoso loa alupaina tea.

5 Adaa Aa-me waea pua nimuna bi minasaemeaanu adape ora gime omea.

Adaa Aa-me nimi pa pupulupa pi-da natea-ga waru adamina. Dia nimu kedaa warumea katea.

6 Aa medame Adaa Aa mada raana waru omonipu raapu pogatu piralipiri gore AdaaAa nipumi go aana wae yae luabu mearubalia.

Aa medame Adaa Aa-na agaa ratua piraliaraburi Adaa Aa-me pupitagi naape konenamasalia. Goa pua nipumi oyae luabukone rugulalia.

Ol Provep 16:7 34 Ol Provep 16:287Gore aamemo Adaa Aa nipuna raana omea kone

luabu ratua nipuna iaanu raapu epe konesua piralia-rabu Adaa Aa-me rabamua epeonaa raapu mapiraalia.

8 Neme oyae ogesi sa awa Adaa Aa ratulalo pali-ri momone akore i mi onaa page rabuawawae pupitagi no aaya aa page rabunialia.

9 Niaana pape yaenu mada kone penaloa pulalopema

pare Adaa Aa nipumi niana pamulalo pemayae adoa maredepo yaaya.

10 King pia aa mudumi Adaa Aa-me laketa agaaonaame pagenalo laketa rabu pageme.

Koso pagoa mo agaa mea rumape raburi oraepe redepone koso pagoa mea rumaalia.

11Adaa Aa-me oyaewarumua epe-rupa redepoyarumainalo kone raapu kata.

Goa pua nimumi onaanu makirari napinalopea.

12 Aa mudu king piame wae pupitagi kone luabugimoa epe redeponea pinalo peme.

Gore mo gavman pimi aanumi epea palimiraburi nimu puri mua epe-rupa pitimi.

13 King nipumi ora agaa ria-teme onaa raanameomea.

14 King nipumi aa meda raatu yawaliare go aanipu tumaomalia.

Go yapare aa meda nipu epe kone i yaliaremo king nipu epe kone mealia rabu lorobaa maepealia.

15 Gore king nipumi aa meda epe lo rabaa kaloaepea palia-re nipumi epe kone sua go aaepe-rupa mapiraalia.

King-na peare yaa madaa i yai lopoa suamaaope-yaenu eta kata-rupa mada pea.

16 Neme epe kone makuae yae luabu mealiri gol-para silva go yaenu luabu ora rabuaniaye.

17 Epe onaanumiwae yae ratape gimoawaru adoapameme.

Aa medame nipuna pora waru adoa epe-rupa pamualiare nipu ora epe-rupa pi-ralia.

18 Wae pupitagi noa nena bi minasaawa neapiyapa te-daare newae-rupamalopaalia.

19 Gore aa meda nipuna bipa nipu naara kone suanipuna bi rabuaniaawa pitiare pupitagi neaanuna raana meme kone page rabuaaya.

20 Aa medame ne mana-teade agaa waru ainamadu pagoa piraliare ne epe-rupa pirali.

Aa medame Adaa Aa madaa kone rulaliarenipu raana adaa mealia.

21Aa numimakuaeme. Aameda nipumi epe konewaru makuaalia-re mo teme agaa waruruma adalia.

Gore nipumi epe kone sua agaa epe-rupane aa yaliare aanu luabumi nipuna agaapagolalo raana waru omalimi.

22 Gore aa meda nipu epe kone i yaliare go aanipu ipa laipi kagaa pirape yae mua piriaa-rupa piralia.

Wae kone imi aanu-ri nimuna go pemeamewae maeyae aa piralia. Goa pua nipunabipa nipu ma-oyaalia.

23 Epe kone i aa nipumi kone aba rumaawa epekumapi agaa orope teme.

Goa pea-pulu nipuna agaa pagolalo raanawaru omoa pageme.

24 Epe agaa-re ora epe redepi alubi apaa-paramena midi-lapome adea.

Nipu ora rede waru pua onaa luabu purikata.

25Aamedalomame nimuna pema yae luabu epetakone sua pora pameme pare ota.

Goa pama-pama puare orope nimu omalimi.26 Kogono peme nakinumi makuaeme.

Nimu kogono waru na palimare nimu etadiayalia kone sua kogono waru peme.

27 Wae au peme onaa luabu maoya tulalo porarado rado asapeme.

Nipuna agaare repena sulaa ralae nona puamo onaa luabu ma-oyaawa rabea.

28 Waea pi aame-re onaana rikiraane wae bomoagaa mea lopawa nimu yada-yada warumapaya.

Ol Provep 16:29 35 Ol Provep 17:12Makirae agaa-ta aame nipuna adami aanu

raapu yada makepeaawa rugulala paya.29 Yadapi aa-mere nipuna adapi aa omeme pua

wae pora-para yola pea.30 Aa medame aa meda-para ini adupi adupi

paliare nememadamakuali mo aa nipumiwaea pulalo pea.

Aa meda nipu agaa na-teare nipumi waeapulalo pea. Gore mo nipuna ratu yawekone muboa waea pulalo pea.

31 Yomagae nimuna kama iri adoa nimumi abamakuaeme. Goyomagae aanunimumi oraepe kone su epe pora rateme-pulu go konemada kamaa aya kone-imi.

Goa kone imi rabu nimu adaa bi meme.32 Ratu ora aipapulu nayawea aamere nipu epe

kone sua pea. Go konere puri paloa yadawini peme-rupa mada.

Aa medame nipuna bipa nipu warusurubaliare ada kagure meda yadanaminabaeme-rupa mada pea.

33 Kaasa saadu teme aanu-miri akea palua pae loakone aba meme.

Go yapare Adaa Aa nipumi nimuna kaasasaadu pemeare nimuna imi kone-rupaabuta.

171 Aa medame nipuna ona naaki nogonu raapu lo-

robaa padane sua piralimiri nimumi etaragota page pa salimi.

Go-me mo adaa eta yawo neme onaa-mepemea page rabuniaya.

2 Gore kogono naaki medame epe kone sua ko-gono palia rabu nipuna surube aana si-rupa piralia.

Mo surube-aana wae naaki nipu mo kogononaaki-na rolo-para piralia. Goa pua mosurube aa omalia rabu oyae nipuna nogonaaki ruru raapu rumaalimi.

3 Adaa Aa-me niaa wae aa yapae epe aa yapae loarumaa adolalo pea.

Gore golo silva yapame adolalo repena egaa-para iritimide-rupa niaa epeta pae ota paelo adolalo pea.

4Wae agaa lo ipa awaalae agaa teme aanu nimumimo nimuna wae agaa lape mada aaneluyapainaloa waru pageme.

5 Gote-me onaa raayo warisa. Aa medalomamenaara aanu-para ero loa wae agaa temerenimumi Gote-para teme.

Aa medame aa yago medana kedaa rialiarabu raname omalia-dare go paliade pe-dome nipuna bipa nipu wae yoto mealia.

6 Aa meda nipu ogae yalia pare nipuna akuaanaaki-nu piralimiri raana waru omalia.

Gore akolo ya? Gomere nimu adaa bi katarabu nogo naakimi nimuna agi aaraanuraname omeme.

7 Epe kone sua agaa temere kone na-i aanunaagaa-rupada nateme.

Ora agaa riaare yaa agaa teme aanunaagaada dia.

8 Omeme pua waea pape madaa aa medalomamemone oyae meme pare nipumi aba adea.

Gomonere ona rakia nonapianemeapa yanakone sua nipuna raana epea-rupa ratea.

9 Aa medame nipuna adami aanu raapu epe-rupapirano kone saliare nipumi aba pisadepupitagi pename namea salia.

Aa medame aba pisade wae yaenu madaaagaa pamu teare mo aa nipu ratu yawalia.

10 Neme epe kone i aa meda raapu agaa maredoyaatalo palipiri agaa rana padane te rabunipumi makuae yae aipapulu mealia.

Go yapare neme wae kone i aa maredepoyatalo pali-dare nipu kalaipu ma-epeali.Goa pali pare nipuna kone aipapulu na-epealia.

11 Waea pi aame-re yada papena agaa agumarekaaya.

Goa pea rabu wae aa meda ipua nipu radaawaru pina talia.

12Nememena-beana si ripinamuamea epali rabukiraa mena nipu poraania madaaliri neepaa tu naalia-rabu adaa radaa nali.

Goa palia pare aameda epe kone nasua waeapulalo pea aa poraa adali rabu ne tu-nalia.

Ol Provep 17:13 36 Ol Provep 18:513 Gore nimumi aa meda epea pulalo paliri go

aame wala wae yaeme abutea rabu oroyalo nipuna onaa nogo naaki luabu wae-rupa pirualimi.

14 Aa medame ratu yawe kone marekaliare ipanaaku robo sua ipa popenaloa poaya-rupamada.

Goa palia-dare nipu gimoa waea naepaliarabu epealia.

15 Adaa Aa-me go kone laapo gimi omea.Pupitagi ne aa pa pirina teme page waeanu

napi aa madaa pama kedaa mea katemepage gimea.

16 Naaki meda epe kone nasaliare nipuna aaluwaeame regepe ta-pulu nipu makuae yaemada namealia.

Gore mo aana alu regepetaga sukulu kabapemone wala akolo mea epenaya?

17 Niaana adami aanumi oro yalo niaa raanameomeme.

Goa pua kedaa ritima rabu niaana kedaarabamu ritalo nimumi managola pimi.

18 Kone waru na-i aanumi aa medana yago ni-mumi abulalima loa nimumi mada na-abulape yapare pama yaa agaa teme.

19 Waea pape madaa raaname omea aamerewala yada pape madaa raana omo yadamarekaaya.

Go page aa medame nipuna bi minasaaliarego aa nipuna bipa nipu omape yae asapea.

20 Aa medame oro yalo wae kone su wae agaaagu teare nipu oro yalo epe-rupa madanapitia.

Dia nipu wae-rupa agu pirualia.21 Aa medana simi epe kone nasaliare oro yalo

aaraa nipu lo-robaa keda mu aalia.22 Lo robaa kuma pua raana piameremarasini noa

epe-rupa pimi-rupa mada pia.Go yapare aamedanipuna kone oyaliarewae

yainame mo aa nipu ripinalia rabu uni-para yaina aawa maadapalia.

23 Waea pi aa nipu koso pagape yapidi medamepa laga taliare omeme pua kabe reke muakoso maoyaalia.

Goa pua nipumi mo koso ma-oyaatalo monemua raaname waru omalia.

24 Waru makuae aamere epe kone page epe porawaru ratea-pulu nipumi makuaya.

Go yapare waea aame epe kone naia-puluoyae rado rado luabu pamu yota.

25Aamewaemaeyae kone rataliare gonaakina agiaaraame lo robaa kedaa adaamua nimunakone-para oyalia.

26 Koso epe-rupa ta aa-para koso kabena temeregore naepeta.

Aa mudunumi epea palaina nimu walaaipuyaame talimiri gore naepeta.

27 Makuae yae waru mea aamere nipu agaa bebonata.

Epe kone i aamere aipapulu ratu yawapepage gimea.

28 Epe kone na-i aamere agaa loralia.Go rabu onaame go aare epe kone waru-i aa-

yana kone salimi.

181 Aa padane nipu ode aawaliare nipuna bipa

nipuna agu raapo kone-sua awalia.Aa medaloma nimu epe redepone kone imi

page pinawa kone ia.2 Epe kone nasu epea napea aamere mo epe pora

epe kone meapere gimi omea.Goa pua nipumi wae pupitagi pape pora

ratuaya.3 Waea puaaya aamere aa yago medalomare

naepe ta-ga pinawa kone ia.Goa pua nimuna bi ma-oyaawa nimu yalaa

waru ma-paaya.4 Epe kone i aame agaa tea rabu nipuna-ta agaa

mada epe kone mealimiri go agaa epeta-da pageme.

Gore ipa naaku-para rubini popaa koyapapepeade-rupa mada pea.

5 Aa meda wae pupitagi noa koso madaa aaliarego aana koso rabamu laata ne napope.

Gore mo aa nipu koso mada nawini pinarabuaatape.

Ol Provep 18:6 37 Ol Provep 18:246 Epe kone na-i aamere pa onaa raapu yada agu

pulalo pea.Goa pua nipuna agaa pageme rabu otada

nipu page tulalo peme.

7 Kone waru na-i aa medame agaa tea-darenipuna go agaame nipu ma-oyaaya.

Gore nipuna maa-para yapa-lokena pogaamada sua maraawa nipu omalia.

8 Aa medana maa agaa paema rabu go agaa pa-gape madaa raaname waru omeme.

Go agaare epe redepi-rupa meda yapuluaipapulu pagoa eta mada mea neme.

9 Wae kiaa rakepene aare nimuna bipa nipu ma-oyaya.

Goa pua nimu kiaa rakepea wae-rupa pimi.

10 Adaa Aa-re puri pabe ada-rupa aaya.Epe redepone aanu nimu go adapara aloma

puaa gopara pua piruaeme.

11 Amone aanu nimuna moneme nimu kutapuaora epe-rupa surubalia kone imi.

Mo ada kagure puri-palo aya-rupa madakone imi.

12 Gore aa meda nipu pupitagi noa nipuna biminasaliare orope nipu oyalia.

Nena bipa ne rabu aniawa epe poranarataliri ne epe adaa bi mada nameali.

13 Aane waru lobapaina pirua agaa aba warupagoa orope agaa abulape.

Neme goa napaliri wae maeyae kone sua pe-pulu orope ne yala pote.

14 Aa meda nipu yaina omoa yapare kone puripaboa piraliare go yaina mada perekealia.

Mo aa nipuna kone oyaliare go aa nipunakone wala akepua ma-epeaalia pae?

15Aamedanipumi epe kone sua nipumi oyae radoradowarumakuaatalo pea yae luabuwarumakuaaya.

Go page aa medame agaa mana teme rabunipumi aane lobapa ina pirua mogo agaarayo waru pagea.

16 Gore neme adaa aa meda raapu agaa talo pali-daare neme nipu pa ode kalape yae medaaba ripinape.

Goa pali raburi neme nipu mada adali.17Aamedanipu kosona ini-agaamadaa aawa agaa

teare nipu koso wini pape nonapiaeneagaa tea.

Go yapare pa aa meda agaa waru maredepoyainalo agaa mealia-dare go koso apimiwini palia palo marea.

18 Aa laapona rikiraane koso aapimi ora winipalialo abi nalapaeme raburi apimi winipalia pala marea teme.

19Nena amemedawae kone saliri nipumi go konemea rogasua ne raaname na-omalia. Goreonaa medalome mo ada kagurena poragape poaeme-rupa mada nimu runanepope-rupa maralimi.

Gore mo aa lapo nipu yada pape agaa loa kinamealipi. Nipuna lo robaa padane-paramada nasalipi. Adaa poragape garulaawaaana kerepo pora rugutade-rupa mada.Goa palipi-pulu nipu ada runane madanapalia.

20Neme agaa epe-rupa loa redepone-rupa te rabunena lo robaa-para raana waru palia.

21 Nena tede agaame onaa epe-rupa mapiraali.Nena agaame agu onaa ma-oyaawa onaamaepeaalia.

Goa pe-pulu neme epe agaa lape madaaraname omalimi ne epe-rupa mada pirali.

22Neme ona meda rumali-daare gore ora epealia.Goa paliri Gote-me page lo robaa gua epeta

kone salia.23 Naraame amope oyae pawa agaa mea.

Go yapare aamaame agaa puri palo loaabuta.

24 Gore aa meda nipuna adami aa adaapu aaliarego aa nipu oyalia.

Go yapare aa meda nipuna adami aa ora eperado piaene meda alipiri go aa lapo nipulo rabaa waru sua nipu lapo ameaya-rupaalipi.

Ol Provep 19:1 38 Ol Provep 19:1919

1 Aa meda nipu oyae rudu yaliare nipu redeponeaa yapulu yaa agaa loa wae pora pami aarabuaniaaya.

2 Aa meda nipumi papea namakuaawa yaparepama kalaipu kogono paliare ini namadi-aalia.

Aa medame kogono aipapulu palia pare gokogono ora epe-rupa mada napalia.

3 Gore onaa luabumi nimuna bipa waea puanimumi Adaa Aa kedaa kaloa wala ratuyaweme.

4 Aa meda nipu mone adaapu saliare nipunaadami aa page adaapu aalimi.

Go yapare aa meda nipu mone nasaliare monipuna adami aanu adapu napitimi.

5 Gore aa medame yaa agaa loa koso teare nipumiwae yoto mealia.

Goa palia rabu nipu mada napogla palia.6 Gore aa adaapumi aa mudu pimi aanu omeme

waru peme. Goa pua nipumi nimu raanaomenalo.

Oyae pama kane aanu raana omoa go aanipuna adami aa kone imi.

7 Gore aa medaa nipu oyae diayalia rabu nipunaamenume page go aa gimeme. Goa pemerabu nipuna adami aanumi page mo aamaasa rilaawa gimeme.

Nipu repara omeme-pi agaa-ta pare nipunaagaa ini namadini pa rasatapa ia.

8 Aame nipuna bipa epe-rupa piralua kone suareepe pora-para makuae yae mulalo puriwaru paloa epe kone meape madaa ko-gono palia.

Aame makuae yae mua epe konena porarataliare nipuna epe-rupa pirape yaemuaepe-rupa piralia.

9 Go yapare aa medame koso loa yaa agaa tea-daare nipuna tea yaa agaa mada wae yotoora mealia.

Go piaene yaa agaa ne aare tumaomalimi.10 Epe kone na-ia aa nipumimone oyaenu adaapu

su aayare na-epeta.

Naara piri kogono naakimimo aamuduwalasurubea page ora rado yade.

11 Epe kone i aa nipumi kone gupa ia. Nipuepe kone ia-pulu ratu ratu yawape koneaipapulu naia.

Goa pua aa medame nipu-para waea peapage gimea.

12 Gore mena kiraa-me e waru loa aa mudu kingpia aa ratu waru yawea.

Go yapare ratu yawe onaa rabamulalopaliare yai ipuamaapu-para eta naape yaema-opaaya-rupa mada palia.

13Naakimeda nipu epe kone nasaliare go naakiminipuna aaraa kedaa waru mea kata.

Gore aa medana oreme ratu yawoa agaaadaapu loaliare nipuna ada runane itipatapabea-rupa tea.

14 Niaana aama aapanumi mone oyaenu rumaagialimi

pare Gote nipumi epe kone i ona mea gialia.15 Kiaa rakepene aanu nimu oro yalo pama

piruaawa reaeme omoa u keme waru loapatala pu aaeme.

16 Aame Gote-na pora ratua epe-rupa pitiarenaoyalia pare nipu ora epe-rupa piralia.

Go yapare aame Gote-na epe kone madaamasa rilaawa waea-nu paliare nipu oma-lia.

17 Gore neme aa naara meda odome-omoaoyae katalo pali-daare mo Adaa Aame nemadaa rudu ainalo pe.

Goa pali-daare orope Adaa Aa-me nena rudugo abutea.

18 Gore nena naakimi waea pua pupitagi naliareneme nena naaki mana lape. Mana teraburi nipumi epe pora ratalia.

Go yapare neme mana lake pupitagi panalaaina gimaliri gore nena naaki riaaomenawa kone sua pe.

19 Gore aa medame rono omoa nipumi waeapaliare nipuna go wae yaena yoto mulalopea.

Ol Provep 19:20 39 Ol Provep 20:10Go yapare nemenipu rabamua nipuna kedaa

mea riali-dare wala orope page nipurabameaina kone agu sua palia.

20 Go yapare aa medame ne maredepo yawoa epekone gina kone sali-dare orope ne epekone waru meali.

21 Aame kone adaa pua sua oyae adaapu paluakone ia

pare Adaa Aa-me pina kone ia-rupa luabumada palia.

22Aanumi goa loa lo rogaa i agaa madaa puri paloaaeme. Gore naraa aa apere ota pare paepeta.

Go aa epe-yaliare mo yaa agaa ne aa orarabuniaaya.

23NeAdaaAa-na rolo-para piralidare ne epe-rupapirape yae mea gialia.

Goa palia rabu ne madaa wae yae meda na-epalia rabu ne oro yalo epe-rupa madapirali.

24 Kiaa raakepene aa nipu ki arota-para pagoapa pirualiare mo eta yawo i meape yalapotea.

Go page kimi musaawa eta mea nape pageyala potea.

25 Wae pupitagi ne aa aipuyame tali-daare konewaru na-i aame adoa mada makuaalia.Goa palimi rabu epe kone aba ratua palia.

Go yapare neme epe kone sua aae aanumaredepo yali rabu nimuna makuae yaeora madaa popalia.

26 Naakimi aara ratu yawoa nipuna agi ada-parapane rata saliare

mo nipuna onaa nogo naaki rayo yala meakataa.

27Naaki neme epe agaa waru gimaliri kone nai pamaeyae aanuna kone ratua ali.

28 Waea-pi aame koso witnes pulalo epaliri go aanipumi mo koso ma-oyapena epea.

Go aa nipu mada waea luabu rubita.29Waeagaa lowaepora pamemeaanuri nimuwae

yoto mealimi.

Goa pua wae pora ratua pupitagi neme aanunimu aipayame kudu talia.

201 Aa-me ipa bia adaapu noa wae agaa adaapu lo

yada marekaawa agaa adaapu tea.Goa pua mo ipa biame nipu surubena teare

epe kone nasalia.2Aamudu king nipumi ratu yawoa puri pane agaa

ta rabu onaa paala ma-saaya. Gore mokiraamena laiyono-me buai ta-rupamadaking-mi goa pea.

King nipu raatu mayawaaliri nena kagaapiraama lama pope kone wasupa alupalia.

3 Aa medame yada pape kone gimaliare nipu epebi mealia.

Go yapare epe kone na-i aamere oro-yaloyada pape agaa agu loaalia.

4 Kiaa rakepene aame eta wai poape yapi di rabumaapu su naweare kiaa rakepe pea.

Eta naape yapidi rabu naape awolalo peapare nipu e napoae aame maapu-parapama asapula pea.

5 Aa-na konere ipa ini adaa naaku piade-rupamada yade.

Aa meda kone waru makuae aa yaliare gokone ora so mada popea.

6 Aa adaapumi nimuna adami onaa raanameomema lo gupa teme.

Go yapare aa medana adami aanuri padanepadane laatapu aalimi.

7 Gore aaraa ora epe kone sua epe pora ritua pi-ralia rabu nipuna sinumi raana omalimi.

8 Gore aa mudu king nipumi koso pagolalo pearaburi mo kaso ta epeme aanuna konewaru adoa rumaaya.

9Niri Gote-na ini-agaa mada ora epe redepone aaawayolo aapimi mada tea pae?

Goa pua neme wae yae meda napawa teme?10 Onaanumi oyae kabenalo pare aa medame

makirae agaa tea-daareAdaa Aa-me go kone adoa rumaamina.

Ol Provep 20:11 40 Ol Provep 20:3011 Niaame naakinu aba adoa rumaema nipu epe

naaki nipu wae naaki lo.Go rupa agure niaana naakanuri aba adoa

makuaema.12 Adaa Aa-me niaana ini mariayare oyae

adamonalo pisa aane ma-saare agaapagomonalo pisa-ga waru adamina.

13Neoro yalo u-pati aa yaliaremone oyae diayaliarabu naara pirali.

Go yapare ne aipapulu rekoa kogono pali-dare nena maapu-para eta oyae adaapusali.

14Aameda oyae kabolalo pea pare mo yaena yotoora adaa pea rabu nipumi agaa adaapu ta.

Mo yae aba kaboria pua nipuna adami aanu-para gupa pua ta. Go yaere mone ogesi peyae meda kaboa mea ipulu ta.

15 Epe kone imi onaana agaa teme raburi pa aamedalomana golo rabuaeme.

16 Gore aa medana yago nipumi pa aa medanarudu abulalua agaa loa yapare wala na-abuteadaare waea pea. Gore nipumi epeago napea-daa.

Gore aa-me go piaene agaa meda teadareneme oyae meda mo rudu abune nonapina ora meape.

17 Yaa agaa loa mua ne etanuri rede pi eta medakone i pare oropere go paake ne etare waeyae yana kone sali.

Go mea ne etare nena agaa peto-para ipamu-rupa kilulu tea.

18 Neme epe kone aba mealiri orope nena palidekogono epealia.

Nena yada-lore aa raapu yada pulalo pali-daare neme yada akepu palua palo konewaru niminaawa pape.

19 Aa meda yago mada maa agaa pawa yaa agaane aa raapu ne ada mua naape. Goa puaneme kudiripi agaameda lakete rabuwalamo aa meda pua lakeloa laame tea.

Aa go-rupa teadare gipia.20 Aa medame agi aaraanu wae agaa teare go aa

nipu ora omalia.

Gore laba ribaane-para udinita-rupa madapalia.

21 Aa medame agi aaraa lapo pa pirina nipunamoae luabu aba mealiare go oyae luabuepe-rupa mada nasalia.

22 Aa medame ne-para wae paliare neme nipunawae-yae abi na-abulape.

Dia Adaa Aa-me ne raba mealiaga nipu konerulape. Goa paliri rabu nena kedaa luabudiayalia.

23 Aame oyae kabenalo ruma sua yaa agaa tereAdaa Aa-me go mada raaname naomea.

24 Adaa Aa-me pora luabu niaa go su-amaa papiramona aba maredepoya saaya.

Go pora-re aapara pea palo niaa akepuamada makualiama yae?

25 Adaa Aa nipu Gote opa kalape yaere kone abamaarekawa sape.

Neme go opa kaloa aipapu te pare walaorope kone adaapu sali. Neme goa pali-dare nena bipa ne go mabebolaeyae.

26 Epe aa mudu king-mi waea peme onaana kosopagoa nimuna wae-yae adoa rumalia.

Goa pua nimu keda waru katea.27 Niana kone wasupa Adaa Aa-me gisare wae

oyae waru adoa rumaawa piramonalolaba paa-rupa niaa madaa mapirasa.

Gore epe yae gore wae yae lo mada rumawaado kiritalima.

28 Go yapare king nipumi nipuna onaanu madaaepea agu pua odome omea.

Go paliadaare king nipu epe-rupa pirua nipuora adaalupu pirualia.

29Niaame ogegeaanuna puri ado epeta kone ima.Goa page yomagaenu kama iri adoa nimu

adaa bi kateme.30 Aa medame wae palia rabu neme nipu

aipuyame kudu tali rabu nipuna wae yaemada gimalia.

Goa pua nipu ora epe aa piralia.

Ol Provep 21:1 41 Ol Provep 21:2021

1 Adaa Aa-me aa mudu king-na kone maredepoyaaya rabu king aamudu nipumi Adaa Aa-na raana ratea.

Go rabu nipuna epe konere kuba rupara ipa-rupa popea.

2Niaana pema yae luabu ora epeta kone ima pareAdaa Aa nipumi niaana ima kone luabuaba rumaa adea.

Goa pua nipumi niaana ima kone raayona reado-kiritea.

3 Niaame epe redepone kone agu ratua Gotenipuna ini agaa madaa epe-rupa piruam-ina.

Goa palima-daare niaame opa katema yaenupage rabuaniaaya.

4 Waea peme aanumi aakone sua oro yalo waepupitagi agu noa waeanu agu pulalopeme.

Oro yalo nimuna pirape yae oyoa wae yaerubini onaa pimi.

5 Kogono peme aanu nimumi epe kone waru suakogono peme rabu oyaenu waru adaapuimi.

Go yapare kone waru nasua pa aipapulubebo teme aanu nimu oyae diata yaliarabu wae-rupa pitimi.

6 Aa medame yaa agaa loa nipumi mone yoloamu-aaliare gore nipu omape pora-para gopu aaya-da.

Go aa-na saliade oyaere moae aipapulu suawala esepe tade-rupa mada yalia.

7Waea pi aanu nimumi wala epea meda napeme.Go peme waeame nimu luabu dia yalimi.

8Wae kone i aamere wae pora agu ratea.Go yapare aa medaloma epe kone imi-

numiri waea napeme.

9 Aa meda nipuna ada gaa-para pawa pirua ona-nogo naki raapu pawa piralia-daare epeta.

Pare nipu agaa wae adaapu ne ona raapupiraliare oyalia.

10Waeapapemadaare reaemeomema-rupamadapea-pulu waea adaapu pape mada aameda odome naomeme.

11 Epe kone naimi aanumi adenalo mo waeapupitagi ne aanu tu adialimiri mo rudukone sua pimi aanumi adoa epe konemealimi.

Goa pua nimuna makuae yae ora adaa yalia.12 Adaa Aa-na kone ora redepone kone ia. Goa

pea-pulu aanumi nimuna ada-para waeapeme luabu Adaa Aa nipumi waru adoamakuaaya.

Goa peapulu Adaa Aa-me go aanu nimu lu-abu maoya-talia.

13 Naraame-ome aanumi nimu rabaminaloyatemede agaa napagali-miri orope neyatede agaa mada napagalimi.

14 Gore aa medame ne ratu yawaliare neme oyaeode medaloma go aa nipu kalape.

Ne kudiri pua ne naadalimi rabu nipuna ratumada dia yalia.

15 Gore onaanumi epe pora ratua epe kone suakoso eperupa peme raburi epe-rupa pirionaame adoa raaname omoa pedo palimi.

Mo waea peme onaame goa adoa nimuna lorobaa-para wae kone meme.

16 Aa medame epe kone sape gimoaliapare nipu omoa paliare aba omoa puaa pimi

onaa raapu puaa piralia.17 Aa medame epe eta noa oro yalo ipa waene

noa raaname omo-aaliare nipuna amo diayalia.

18 Epe aanu madaa keda popolalo paliapare wala pereketua mo pupitagi no aeme

aanu madaa alopawa popalia.19 Gore aa meda eta oyaenu waru naope-pare

awaliare epeanu luabu rabuaaya.Goamere ona ratu yawo agaa adaapu ne

onanuna kone page rabuniaaya.20 Epe kone su epe pora ratua piri aana ada-para

oyae ora epe-rupa pa su-aaya.

Ol Provep 21:21 42 Ol Provep 22:9Go yapare wae kone su wae pora pameme

aanuna oyae diata rabu pa piru-aaeme.21 Go yapare aa medame aa yago raaname waru

omoa epe pora rataliare nipu raana rubiaadaa bi kateme-pulu epe-rupa piralia.

22 Yada yame pi aanu epe kone katea rabu adakaguremedamada pabo tuawinipumeal-imi.

Aanu nimuna ada kagure pape ora puri pata-pulu nimuna ada kagurena pape madanarasalimi. Mo yada pi aanu yada pulapalimi rabu ada kagure pabo tu rubalimi.

23 Gore aa medame nipuna agaa-abulu waru su-ruboa aaliare go aa nipu madaa kedaameda mada naepalia.

24 Wae pupitagi ne aakone su aame waea pua aayagonu-para page wae agaa teme.

Goa pua oro yalo nipuna bi agu minasaatalopea.

25 Kiaa rakepene aa nipu kogono napi pa oyaemeape madaa aaya.

Goa peapulu nipuna raana omea konemenipu tumaomalia.

26 Kiaa rakepene aame oro yalo oyae pa meapemadaa kone su pia.

Pare epe kone i aamere nipuna oyae pa aanukatae.

27Adaa Aa-me pupitagi neme aanumi kateme opare raaname na-omea.

Go yaparemakirae konenaopa epa katemeregore Adaa Aa-me pugu pia kone ia.

28 Gore koso-na yaa agaa tere go aa omalia.Go yapare aa medana agaa waru regena

pagoa go pi aanumi go aana agaa pagapemadaa raana waru omoa pagalimi.

29 Waea adaapu peme aanu nimumi epea pemakone sua waea adaapu peme.

Goa pea pare epe redepone kone imi aanunimuna pora pamuapere epena kone imi.

30 Pinawa ne ora epe kone makua yae i page epepora kurua oyae luabu sali pare gomerenemada naraba mealia.

Adaa Aa madaa kone mapirali-dare poramada pali.

31 Gore mo yada-pi aanu nimuna yada pu-lalo nimuna ose mena maredepo yaawamaaeme.

Pare Adaa Aa nipumi go yada-na purinakateare yada nawini palimi.

221 Gore onaame ne ora epe aa kone sua adaa bi

gialimi-daare gomere mone oyae adaapuimi aanu page rabuaniaye.

2 Adaa Aa-me amo page naara onaa page luabunipumi warisa.

3 Epe kone sua redepone-rupa piri aame waeanunipu madaa epea rabu nipumi pakeaaya.

Go yapare epe-rupa napimi aanuri nimupimi-para waeanu epea rabu nimumi gokedaa mua mea ritimi.

4 Neme nena bi rabuaniawa ne Adaa Aa-na rolo-para pirali-daare ne mone oyaenu pageadaapu sua epe-rupa pirali.

5 Aa malopawa ma-oyaya yaere wae pora pamuapea.

Aameda nipu epe-rupa aapena niminaaliarewaea pape pora pakeaya.

6Nena nogo naakinu epe pora ratina agaa maanamogeape.

Goa paliri nipu go pora rataama pua nipupua ogae yalia.

7 Mone imi aanumi naraame ome aanu nimumikogono kaloa surubeme.

Aa medaloma yago meme-nuri mo yagomeme aanuna kogono pama kogono pusaeme.

8 Gore aa medame pupitagi noa aa medalomamadaa wae yae nipu madaa epalia rabunipumi pa aa meda-para wala waea medamada napalia.

9 Adaa Aame mo pa piri aanu rabameme onaareoyae waru kata.

Gore akolo ya? Naraa piri aanu rabamuaoyae kateme-daa pea.

Ol Provep 22:10 43 Ol Provep 23:510Waea pi aakone aanu luabu ratu talimi rabumo

aa nimuna pemeanu rayo dia yalia.11 Aa medame epe agaa loa Gote-na ini agaa

madaa epe-rupa aayare gore mo aa muduking-na adami aa piralia.

12 Adaa Aa-me epe makuae kone luabu warusuruboa mo yaa agaa ne aanuna yaa agaaluabu rabuaniaya.

13 Kiaa rakepene aa nipuna ada-para pama piruanipumi gupa ta.

Ni amaa palua rabu raa mena laiyonme po-rania ni tu nalia ta.

14 Ona yolape kone saliri naaku-rupa lopo talia.Gore Adaa Aa ratu onaa madaa yawaliare go

naakupara mada lopalimi.15 Nogo naakimiri maeyae aanu adaapu peme.

Goa palimi pare neme mo nogo naakinunimu aipuyame tuamana te-daare go pal-imide waeanu luabu mada gimalimi.

16Aamedamenaraanuna oyaemulalowaea palia-dare go page mo amo ne aanu oyae odekateadare go paliame nipu aa naraa pi-ralia.

Epe kone i aa-me agaa 30-pela redepona tua isa.(Pro 22.17–24.34)

17 Abiare epe kone imi aanuna epe makuaeyae-para epe redepone yae luabuna agaa la-giano waru pagalepa.

18 Gore neme go agaa pagoa nena kone-pararubialia raburi neme mo onaa medalomalakeloa mogeape.

Goa paliri nena lo robaa raana rubialia.19 Nena bipa pagainalo go agaa apo lagialo-daa.

Goa pua neme Adaa Aa madaa puri paboakone waru rulainalo pea.

20 Neme go agaa 30-pela epe redepona tisudereora epe kone gua makuae yae meainalogisude.

21 Goa pea-ga neme ora agaa luabu warumakuaaina.

Goa pua aamedalomamene-para ora redepone agaa pua asapa teme-daare mada puameali-ya?

122Neme go aa naraanu pa ora naraanu yade kone

nasape. Goa pua neme nimuna oyaenupage pa yoloa nameape.

Goa pua nimukoso talo epalimi rabunimunakoso maoyaawa namabebolape.

23 Gore akolo ya? Adaa Aa-me nimu adabaawasurubalialo lalo.

Go page aa medame naraa aanu-para waepalimi-dare Adaa Aa-me nimu-na waeamada abutea.

224 Neme ratu repara yawo agaa pa yola piriri pi

aanu raapu na ada mu aape.25 Nimuna pemea ne mada palia rabu orope go

waeanu-mi ne ma-oyalia.3

26 Gore aa medame rudu mua nipuna bipa madana-abutea-daare neme abulalua pi nalape.

27 Neme mo-rudu abutoa loa mada naabute-daare nena oyae luabu-para pati rekepage madaa epa mealimi.

428 Nena akuanumi abade su robo isimi-rupare

wala meda neme yola monea nasape.5

29 Gore aa medame epe kogono paliare nipu aamuduna kogono aa mada piralia.

Go piaene aa-re pama bi na-i aa medanakogono mada napalia.

236

1Ne adaa aameda raapu pirua eta no pirali-daarene pa mo gialia eta madaa kone sua pirali.

2 Go page ne eta ora adaapu ne aa yaliare nena lorobaa rabuaniaawa gimape.

3 Neme mo aa muduna eta madaa ora pea konenasape.

Neme mo eta madaa omeme pali rabuaa adaa nipumi raana naome aanumedaloma palilo lagialo.

74 Ne mone orae amo aa mudu pirano kone sua

kalai ogeapu pape.Gore ne mada epe kone piralia-dare goanu

napape.5 Neme mone adaapupe sali pare go mone ora

aipapulu dia yalia.Gore mone nipu yaa-itaa madaa popaa

maawa riyaa palia rabu ne ipa ripi ralia.

Ol Provep 23:6 44 Ol Provep 23:298

6 Oyaenu narumaae aa raapu eta padane-parananape.

Nipuna gialiade eta agu nolalo kone nasape.7 Go piaene aa raapu eta nali-dare mo aame ne

gupa lagialia. Eta ipa oyae luabu apo ia-ga nena raana palia-rupa aipapulu nabapetea.

Goa tea pare ora agaa-da nata ne eta nali-rupare aba gupa nalialo nipuna kone-paramakuaaya.

8 Goa pua neme eta no kiritua aana pea luabu adokirituare mo mea nalide eta luabu walamaaku ratu rubali-ga mo tede omeme piagaa page puri napaloa ini namadialia.

99Aamedakone epe-rupanasalia raapunemeagaa

nalape.Neme epe agaa nipu lakete-dare go agaa pa

sa so lalia.10

10 Ora abade su robo isimidere neme wala yolam-onea meda nasape.

Neme agi aaraanu aba ome onaana su pagenameape.

11AdaaAa-re amamepadane-paramadini nonapiaaya-pulu mo nogo naakinu rabamealia.

Goa pua nipumi puri adaa mua raba mulalopuri waru paloa koso madaa page raba-mulalo pea.

1112 Gore ne agaa mana lagialoga go agaa mana

waru pagoa makuape.Nena aane waru luyapa-ina pagoa go agaa

waru makuaaliri epe yae rayo warumakuaali.

1213 Neme nogo naaki tua kuma mapape madaare

paalame naomape.Neme agaa mana loa tali-daare nipu na-

omalia.14 Dia neme goa pali raburi maredepo yali-daa

nipu ome onaana su-para mada napalia.13

15 Naakinumi epe kone-para epe makuae yaemealimi rabu nena pu robaa-para pageora epealia.

16Nemenena epe redepone agaa pagapemadaareraana ora waru pea.

14

17 Neme waea peme aanuna pemea adoa epamena-omape.

Oro yalo neme Adaa Aa madaa raana omopirua kone sape.

18 Neme go pora ratu pirali-dare nena oropepirape yaere ora epeaalia.

Goa puare ne page ora aipapulu mada na-omali.

1519 Naa naakimi naa agaa pagoa epe kone mea.

Goa puare nena pora pamuali-rupa pawaadoa pamuape.

20 Nere ipa waini-para eta ora adaapu neme aanuraapu padane-para napamuape.

21 Ipa bia-para eta adaapu neme aanu nimu oranaraa piralimi.

Go yapare aamedalomame pa ipa agu noa u-patu piraliare nimu mamina riripipape piyamoa piralimi.

1622Nena aapamenemaopasa-ga nipuna agaawaru

pagape.Nena aama page ogae yalia rabu ne ora waru

yae-da kalape.23 Neme ora waru puri paloa epe kone-para epe

kogono pape-para epemakuae yaemeapemadaa puri paloa kogono pape.

Neme go epe kone narubape.24Gore aamedame epe kone sua epe pora ratalia-

daare nipuna aaraame go naaki madaaraaname ora waru omea.

25 Neme go agaa pagoa epe pora luabu rataliraburi nena aama-aapame ne ora epe taloa adaa raaname omoa pedo pedo warupalipi.

1726 Go naaki neme nina kone ora waru adoa

naa agaa pago pirali-daare epe yae luabuadaina.

27Wae paake aa rume onare ipa naakumeda-rupayapulu go-para lopoladere pua omaalimi.

28 Go piaene onanuri paake ne aanumi pemede-rupa surubaeme-ga waru adalepape.

Nimumi aa adaapu rumeme rabu aaninumigimeme.

1829 Aa apimi kedaa naloa nipuna bipa odo omea

pae?Aa apimi agaa adaapu loa yada marekaaya

pae?Aa apina to madaa rere pia pae?

Ol Provep 23:30 45 Ol Provep 24:17Gore apina inipara ora ka-nea loa ayapae?

30Go aanu luaburi oro yalo ipa bia-para wain laponoa maeyae aanu yade.

31 Mo wain nipu epe pepena pua ranapi yaesaliare nena kone-para ora mea gi teagimape.

Nena peto-para pagemea nali rabu rede-orawaru palia.

32 Wala ekeraa ribareko raburi paaka waemedame onaa nalade-rupa mada palia.

33 Gore nena kone luabu ora oyalia rabu nemeoyae rado meda ade nona palia.

Neme goa pua makirae agaa adaapu te.34 Goa pua ne pate raburi ipa sipi mo solowara

mada pulaina so sipina ini kadu madaapiri nona palia.

35 Goa pua neme gupa te.Ni tamede pare radaa napea te.Gore akolo ni narekawa ipa meda wala

nanowaya?24

191Neme waea pi aanuna kone madaa raaname na-

omape.Go waea pi aanu raapu pamuape page

gimape.2 Nimu waea pape agu niminaaeme.

Goa pua nimumi oro yalo wae pupitagi yadapapena agaa agu teme.

203 Aa meda nipu epe kone su epe makuae yae

raapu piraliadare nipu ora epe ada-rupapu patea.

Goa pua nipuna ona nogo naaki raayo puripaloa piralimi.

4 Go piaene aa nipumi yoto adaapu pe yaenukaboa nipuna ada-para marubia salia.

215 Aa nipu epe kone sua epe makuae waru rubina

aaliare go aa nipu ora puri pabe aa alia.Goa pua nipuna ada kagure page puri waru

mapabalia.6 King medame ada kagure medapara piri king

meda raapu yada pulalo paliare mo epekone sua makuae aanu madaa kone abamealiare goa ora epelia.

Goa pua mo yada papena mana page agaaaba waru minaawa yada waru makuae aaadaapu salia-daare mogo pulalo paliadeyada ora nipumi mada wini palia.

227 Epe kone-para epe makuae yae laapo-re ora

madaa ia-pulu epe kone na-i aanuna koneluabu rabuaniaaya.

Go yapare aanumi agaa adapu teme rabuagaa kone nasapimi aanuri pa agaa lo-raawa piruaeme.

238Waea pape mada agu kone niminaalia aare nipu

pupikagi nape aa yade teme.9Waekone imi aanuni oro yalo nimuwaepupitagi

nape kone agu niminawaeme. Go pemealuaburi waeana re luabu yade.

Aanumi ademe raburi nimu ora wae aanu-rupa ademe.

2410 Gore wae yapi-di meda ne alalia rabu nena

uni omapaawa ne ora puri ogesi-da pagemeda ora nasalia.

2511 Gore koso-me rumaawa aa meda wae napea

pare tumaomatalo palimimiri neme go aawala puaa raba meape.

12 Neme apo yaere niaana ya-daa dia pi nalape.AdaaAa-mene orawaru suruboanena oy-aenu page waru rumaa gu aaya-ga adape.

Goa pua neme go agaana re waru makuape.Gore aanu rayomadaamonimuna padanepadane laatapu pemeana yoto rumakatea.

2613 Naa si nere epe redepi alumbi apaa nape.

Gore epe eta yapulu agaa-para rede orawarupalia.

14 Gorupare neme waru makuaawa adape epekone-para epe makuae yae lapore rede piyae meda mua oro yalo pirali.

Neme go yaenu mealiri epe-rupa pirua neabi naomali.

2715 Ne wae aa yaliare neme kudiripu pirua epe aa

medana ada-para nasuruba pirape.Goa puare nipuna oyaenu paake napape.

16 Gore epe redepone aa wae yaememalopaaliarenipu oro yalo wala rekaa pitia.

Go yapare wae pupitagi ne aanu lopalimirinimu bebo teme.

2817 Nena iaa medame kedaa rialia rabu neme epe

pia nalape.

Ol Provep 24:18 46 Ol Provep 25:5Neme oyae meda madaa aa-kidipa pitaawa

lopolalo paliare gore neme giri nalape.18 Gore akolo ya? Adaa Aa-me neme go palide-

a adalia rabu mo iaa madaa pape ronorewala ne madaa pina tea-ga waru adape?

2919 Neme mo waea pemea adoa kedaame na-

omape.Neme goa pali raburi nena kone mabebo-

lalia. Goa pua mo palimide aanu madaapage kone kedaa nameape.

20 Dia go aanu nimu epe yae meda mada na-adasalimi.

Nimu ora laba paa udinita-rupa madaaipapulu omalimi.

3021 Gore na si nere ora Adaa Aa-na rolo-para

page piru aamudu king-na rolo-para pagepawa pirape.

Go rabu wae aanu rol0-para napimi-pulunimu raapu napirape.

22 Go piaene onaare nimu wae yae repara reparaaipapulu mealia.

Adaa Aa-para aa mudu king lapo-me go pi-aene onaa-re ake piaene yoto katea paloniaa namakuaema.

Epe Agaa medaloma23 Epe kone i aanu medalomame go agaa kiri-

taawa isimi.Gore aa medaloma koso talo peme rabu koso

surube aame aa medaloma rabamuamedaloma maoyata palimiri otaa.

24 Waea pi aa koso mada adialimi pare mo kosopagoa rumae aame nipu na-adini pa pe-natea.

Goa palia raburi ada kagure-nini piri on-aamegokosopagoa-rumae aanipu ero loamarakepeae agaa adaapu teme.

25 Go yapare mo koso pagea aame waea pi aanuadialepape teare nipu eperupa pirua epeyaenu mealia.

26 Epe redepone agaame abutea-daare go aarenena adami aa.

27 Neme aba ripia maapu poa su maredepo yaa-woare orope gopare ada paina.

28 Gore neme aa medana koso rabamua talo pal-idare neme pama pupitagi nane aa loa goaa narabameape.

29 Go page pa aa meda madaa neme abia nipunawae yae abutalo pi nalape.

Aba ni go aa-me waea pisa-da wala abutalopi nalape.

30 Ni pora pamua epe kone naiwae kiaa rakepeneaa medana e maapu pa mu adawa.

31 Go maapu ripu wae-para itutu medaloma pageopea.

E-kepore aana-me pi yapare aba robapapepulopisana.

32 Neme go maapu adoa kone adaapu mua nimakuae yae ora waru meawa.

33Wae kiaa rakepene aame goa teme:Palainawa loa u ogeda pateme.Goa pua ki arota-para pagoa kiaa rakepea

pimi.34 Nimumi goa peme rabu oyae luabu aipapulu

diayoa naraa onaa pirualimi.Go rabunimuna oyae luabupaakene aanumi

mube nona palia.25

Solomon-na epe agaa medaloma. (Sapta 25-29)1 Gore Solomon-na agaa rudu rudu medaloma

go ia.Hesikia mo Juda aanuna aa mudu pirisa rabu

nipuna pipaa ti aanumi go pipaa tu isimi.2 Adaa Aa-me oyae-yae luabu nipuna kone-para

pagaa su pia. Goa pea nipu adaa bikatema.

Goa pea pare aa mudu king-mi oyae luabukudiripu ia-da nipumi adesaatalo kogonokalai adaapu pea. Go page niaame king-anbi minasaatalo pema.

3 Niaame king-na ia kone luabu mada na-adokiritalima.

Gore go-rupa madaa niaame oyae luabu soyaa-para ia page no ipa solowara runaneia yaenu page mada na-adema.

4 Aanumi aana silva irua ora ria mealimi.Goa pua ora epe pelete mada warialia.

5 Go-rupa agu waea peme aanu ratu rubalimiraburi nimu mo king raapu mada napi-raalimi.

King-mi epea palia raburi mo ora epe adakagure puri paloa aalia.

Ol Provep 25:6 47 Ol Provep 25:276 Ne mo aa mudu king raapu aalidare ni page aa

adaa yade kone sua neme aakonenai pawaaape.

7 Ne adaa aa piritalo palidare orope nipu ipua neepa ratalia rabu wae-para pali.

Goa palia-ga ne pa aa naraanu raapu piruaorope ne mo adaa aa-rupa pua pira temerabu pirita paina.

8Nemewaeapaedelo aipapulu yaa agaamariaawakoso nalata pope.

Gore aa medamene adoa makirae koso ne aayade teare neme ake pali yapae?

9Nena adami aa raapu yae meda madaa agaa talopali-daare ne mo nipuna ada-para puaagaa maredepoya tapape.

Pare neme agaa kudiripi meda aba pagalirinalapedepeape.

10 Wala orope go agaa kudiripi lapedepeali rabugo aame agaa pame lapedepe ta teme rabune yala mapolalimi.

Goa pua ne madaa oro yalo wae kone-suaalimi.

11 Go yapare aa medame agaa ora epe-rupa medalapedepealia raburi go aa nipuna agaaregolome warini piksa-rupa madaa goa puapepenare silpa-na pepena pae nona palia.

12 Epe kone i aamere nipuna adami aa maredepoyaya.

Goa pua mo nipuna adami aame nipunaaa-na agaa epeta kone saliadare nipumigolome warini epe yae meata-rupa la.

13 Go yapare agaa lama epaliade aame nipuna su-rube aame tea agaa redepona lama epalia-daare nipumi nimu raaname epe-rupaomena tea.

Gore aanumi nimuna maapu-para ipa ko-gaare nemede-rupa mada mealimi.

14 Onaa medalomame oyae ode meda katema loawala nakatemere yai naepe pa poripu-para moae epeade-rupa mada agaa teme.

15 Gore neme agaa pawa kumupu loa nena agaanapagolalo pi onaame page wala pereke-tua raana omoa nena agaamada pagalimi.

Goa pali rabu aa adaanu page nimuna konemada perekealimi.

16 Gore neme alubi apaa medaloma repena apaa-para ina adaliri nena etaa ne robo-paranape.

Neme ora adaapu nano kone sua adaapu naliraburi nena robaa rubia maaku ratali.

17 Go page nena adami aa-na ada-para oro yalonapope.

Nena adami aame ne gime omalia.18 Aa medame nipuna adami aa-para pa mariaa

agaa teare etaa page rai page repenametemede-rupa nipuna adami aa go tea.

19 Neme yaa agaa ne aa meda adalidare waeyapi di rabu ni rabamina kone salidare neagaa odonalo pi aame eta neade nonapi aayalia.

Go page ke odonalo pi aame pora pameme-rupa mada yalia.

20 Neme aa medana lo robaa kedaa ina piruaalia rabu go aa rabamealua kone suaneme rupa-yasa te pare mo aa madanarabameali.

Go piaene aa-re poripu epea rabu seti kolorabua aipame rere madaa kiraawa peme-rupa mada yade.

21Nena iaameda reaemeomalia-daare eta kalape.Ipa nalame omalia page neme ora kalape.

22Neme goa pali-daare nipuna pea wae yae madayala mapolaeye goa pe-pulu Adaa Aa-mene epea palia.

23 Po ripumi yai mea epeade-rupamadamaa agaapaeme koneme aa ratu mayawaawa iniagaa-para oke rita.

24 Aa medana pa konemere ada masaa pirita pearabu nipuna onana wae ratu yawe konepage rabuaaya.

25 Aa medame epe agaa su adaalu-para meaepalia-daare go aa nipu ipa kogare noa lo-roba kumapu-rupa tea.

26 Wae aa medame epe-rupa piri aa epaa yolobebolaalia-daare nipumi ipa karerene-para wala emaagu piade-rupa mada pea.

27 Gore aa meda alubi apaa adaapu no mamalia-dare naepealia.

Ol Provep 25:28 48 Ol Provep 26:18-19Aa medame nipu adaa bi kana kone sua

kalaipu kogono pualia-dare naepeta.28 Aa meda nipuna ratu yawea kone namina-

baliare gore aa medame nipu rabunialia.Gopiane aare adarena pape yokapa ia-rupa

mada aa yade.

261 Epe kone na-i aa meda adaa bi katare gore na-

epe ta.Gore yai radaki raapu nare palu loapeade-

rupa mada yade. Eta napeta rabu yairadaaki apaa lopea-rupa mada yade.

2Aamedamepupitagi nanalia pare Gote-me go aapa tina agaa tea-daare go agaana ini madanamadiaalia.

Nimuna agaare yaanumi repena palaamadaa napiralia pare pa biyaa pamea-rupa mada yade.

Goa pea-pulu ini namadini agaa teme.3 Aanumi ose-mena aipapulu penalo aipuya

unimi teme-rupa mada yade.Gore dogi-menana agaa-para aeyane-me

pora epe-rupa ma-puaeme-rupa peme.Wae maeyae peme onaa goa napape loa

teme-rupa mada yade.4 Aa meda nipu epe redepone kone nasalia-daare

nepara epe agaameda natea. Goa palia-ganeme nipuna agaa na-abulape:

Neme nipuna agaa abute raburi wala nipumipea pali.

5 Epe kone nai aame ne-para wae agaa tea-daarenipuna agaa abulape.

Na-abute raburi nipumi makua kone oraepeta kone salia.

6 Kone waru na-i aa meda-para go agaa laketapu loa penatedare gore nena ne bipa nemaoyaayawa nena kemea kepe rube nonapalia.

7 Epe kone napiri aame epe agaa meda lano konesua tea-daare mogo tea agaa epe-rupamada natea.

Go agaare ke wae aa-na pora pamea-ruparado yade.

8 Epe kone nai aa meda aa mudu bi kateme-daare nipumi etaa madaa aana mapa-gaawa pitalo peme-rupa mada peme.

9 Aa meda epe kone nasua nipumi epe agaa medapa lano kone sua tea-daare ipa bia nemeaanumi ope etolo etolo-ae kimi ripinaaenona-palia.

10 Surube aame kone waru na-i aanu kogonokatalo paliare onaa adaapu ae-para etaamada pi moneaya.

11 Kone waru na-i aamere nipuna abade maeyae-rupa wala maeyaaya.

Go peare yana-me maaku ratu ruboa walamea neade-rupa mada pea.

12 Aa meda epe kone nasaliadare niaame nipumada rabamua epe kone mogealima pae?Maria.

Pare go aa nipumi oyae luabu makuaayokone salia-dare niaame go aa agaa manaloa rabameape-rupa mada dia.

13 Kiaa rakepene aa nipuna adapara pa piruaawanipumi gupa ta.

Mo pora mena laiyono aaya kone sua palaomoa napea.

14 Kiaa rakepene aa nipumi nipuna ada runanepatua pereke pereke tupia ada dua wariniinisisi lego lego malaawa runane piru-aaya.

15 Kiaa rakepene aame eta aipapulu mea nolalonipuna ki pelete madaa ia.

Goa pea pare nipu mo eta minasaawa agaa-para mea nape-rupare puri na-ia.

16 Kiaa rakepene aame epe kone i aa (7) kerepopuna kone rabuaayo kone ia.

Goa kone sua nipumi aakone waru ia.17 Gore aa laapome yada yada pua ratu yawalipi

rabu aa medame nipu pua rabamealia-dare go aa nipu yana pupulaina aane puaripinae nona pia pea.

18-19 Aa medame nipuna adami aa makiratalopuare wala orope gupa tea.

Neme pa raapa agaa lawade ta.

Ol Provep 26:20 49 Ol Provep 27:10Gore maeyae aame repena agaa lusu ruboa

etaane rubebe mada pea.20 Repena kaapu repena ralae-para na-iralimi

raburi gore repena naralia.Go page aanumi maa agaa natemere go

yaweme ratu dia yalia.21 Repena kaapu waru iritimi rabu repena ora

waru reade.Gorupare ada pi agaa ta aamere yada agaa

ora ma-adaayaya.22 Niaame aa yago medana maa agaa pame rabu

go agaa pagape madaare raname waruomema.

Go teme agaa-re epe ta kone sua epe eta-rupa mea neme.

23 Aa medame epe-rupa awape agaa puri paloatea-daare ora yapare mo konena rerewaea papena ta.

Gore sumi warini sosopen-rupa yapare walasilipa golme warini nona mapaaeme.

24 Gore aa medame aa yaago meda raname na-omaliare pa agaame makirae kone suanimu rana omana kone inalo pea.

Nipu makinae kone sua pea.25 Go piaene aanuna agaare nena aaneme pa-

gapemada ora rede waru palia pare nemenipuna agaa madaa kone narulape.

Gore akolo ya? Nipuna kone pu robaa-parawae kone luabu pa rubitabea.

26 Nipuna pu lo robaa-para ia wae kone raayopagaa salia pare onaa luabumi nipunawaekone adoa makualimi.

27 Aa medame nipuna bipa nipu wae yaenu pa puaano kone sua paliare nipuna bipa nipuotaa. Gore aa medame koyati pa onaaawena kone sua ia pare wala nipuna bipamo koyati patemede-rupa mada pea.

Gore aana agaare rudu madaa sone mea peapare wala perene ipua nipu epa tea-rupamada yade.

28 Aa medame aa yago meda yaa agaa medalomalaketea-daare nipumi yaa agaa loa onaama-oyape mada pea.

Aa medame oro yalo omeme pi agaa tearegore aa yago ma-oyaatalo pea.

271 Neme aakone sua ekeraa goa palua loa agaa

meda narogaa sape.Goa loa piraina abia paliare ne-daa na-

makuae.2 Gore aa medame nena bi minasaaliare ora epeta

pare nena bipa nena bi naminasape.3 Maeyae aanuna kone epe-rupa naimi-pulu go

imi koneme niaa kedaa adaa meda geme.Go epea kedaare ipa muna kedaa-para adaa

aana lapome adea.4 Aa medaloma ratu yawoa wae pemenumi onaa

yago kedaa adaapu pa mea kateme.Goa pea pare oyae epameomoa konewae imi

konemere ratu yawoa aa meda-para waekone imi kone luabu rabuaaya.

5 Waea pi aa meda maredepo rabu ne yago-ruparaana ome kone page kalo aaye.

6 Nena adami aanumi nimu raba meainalo radaaora waru mea geme palo peme.

Pare mo nena yada-lore aanumi epea pua nemakira teme.

7 Aa medame eta luabu noa pua nipuna robaa-para rubita raburi alubi apaa ora ota parereame ome aame rero pi eta nea rabu oramada nalia.

8 Gore aa medame nipuna su ada gimoa pa porapamu aaliare yaame nipuna piri-para gi-moa pa riyaa pamuaya-rupamada pamea.

9 Waele-sada page ora epe wabala waele luabupema raburi niaa mada ora epe ta konesua pedo waru pema.

Go page niaana adami aanumi niaa raanamasaawa niaa rabameape kone imi epeagaa loa epea pemede-rupa mada yade.

10Nena ona nogo naakinu-para nena adami aanumasaa narilape.

Go page wae yae medame ne epaa mulalopaliare gore ne rabamina nena ame na-adola pope.

Aa meda ne raapu repara pirali-daare goame su adaalu-para aaya page rabuniaaya.

Ol Provep 27:11 50 Ol Provep 28:311 Naa naaki neme epe kone luabu mua epe

pora luabu ratali-dare ne madaa epe konesalua.

Goa pua aa medame nipara pa mariae agaateadare neme nipuna agaa mada abutoa.

12 Epe kone i aamere gore nipumi ora go-rupamakuaaya. Kedaa nipu mada epolalopalia-daare gore nipumi aipapulu ma-pakeaalia.

Goa pea pare epe kone na-i aare gore mopora wae i-para pea rabu page go waeyaeme nipu ora mea rabu ora aipapulukedaa mu aaya.

13 Aa medame mo aa yagona rudu neme abulalualoa wala naabutea-daare gore nipu wea aayade.

Go yapare mo nepara yaa agaa robali aamenepara rudu meda giaina tea rabu nipunata yaa agaa aba ade-ga neme mo ruduabuna kone sua oyae meda puri paboameape.

14 Gore neme rui puri pabo loa nena adami aa-para ribaa reko te-dare nipu-para waeagaa temede-rupa mada te.

15 Aa medana ore agaa rado rado adaapu ne onayaliare gore ada runane yai itipa-ta pogopogo loatade-rupa mada pea.

16 Goa pea-pulu nipuna aanimi go agaa koneluabu magimaape-rupa mada dia.

Goa peare aame poripu page wabalapepenini page ripinaalua kone suapemedea-pea.

17 Nimumi puri pane aeyane nepo papere walaaeyane yagome nepo peme.

Go peme-rupare aa yago medame mo aayago rabamua epe kone masaaya. 18 Aamedame repenana ini etalia rabu gorepenana ini raloa nalua kone salia-darego repena ora waru surubalia.

Aa medame nipuna surube aa ora warusurubalia-daare go surube aame mo aanipuna bi ora waru minasaalia.

19 Aa medame mo ipa ini-para adainaalia raburinipuna ini agaa nipuna bipa adea.

Go-rupa aa medame nipuna pea rayo waruadoa rumaliare nipu gopiane aa yadelomakualia.

20 Gore aa adaapu omalimi page pinawa. Mo aatapa luabu mada narulatabalia.

Go-rupa mada nipuna kone-para ia yae lu-abu mada napu kiritalia.

21 Repena sulaame silipa golonu roa rakepeta.Go rupa mada go aa-re epe aa yade wae aa

yade lo aba ademe.Epe aa yaliare nipuna bi minasaeme.

22 Gore neme epe kone nai aa puri palo tali-dareomolalo palia-rabu nipuna maeyae konemada nagimalia.

23 Goa palia-ga nena mena sipsip-para mememena luabu waru surubape.

24Gore akolo ya? Nenamone-re ne raapu oro yalomada nasapiti.

Mo aa mudu pia king-na ruru page oroyalomada napitimi.

25 Nena maapu-para ripu adaalu opalia-dareponoa nena menanu nena mea sape.

Goa pali rabu wala ripu kagaa opalia.26 Goa pua orope nena meme mena mada yoto

mua su kabaina.Goa pua mo sipisipi mena iri pudi mua

marape yae wariaina.27 Goa puare nena mo meme mena adu ipaa

muare nena nogo naaki ona raapu napeipaa meaina.

Goa puare nena kagono onanu page madakate.

281 Waea pi aanuri pama paala omo nimu pagola

peme.Goa peme pare epe kone i aanuri mena

laiyano aaya-rupa puri aaeme.2 Kantri meda-para piri onaame nimuna gav-

man senisi pulalo yada palimi rabu kagaaalopape aa mudu rado re-para alopatalopeme.

Go yapare aa mudu epeme surubolalopaliare ada kantri epe-rupa pa aalia.

3 Aa medame naraame ome aanu rabuniaatalopalia-dare gore yai adaa ipua e maapumarateade-rupa mada pea.

Ol Provep 28:4 51 Ol Provep 28:224 Rekena i agaa rasitemere wae yae peme aanuna

bi minasaeme.Rekena agaa ratua pimi aanumiriwaea peme

aanu rabuaniaaeme.5 Waea peme aanumiri epe porare ake piaene

yapalo nimu ora na-ademe.Goa peme pare aa medaloma Adaa Aa ratu-

lalo peme onaare epe pora ademe.6Aamedanipuoyae dia yaliare epe aa yaliare amo

ne aame pea luabu rabuaaya.7 Ogege-aame rekena i yaenu luabu ratua palia-

dare epe kone ia.Pupitagi noa yada yada pi aanu raapu aalia-

daare nipuna agi aaraanu yala polo pitimi.8 Aa medame mone rudu minaloa onaa repara

poropete adaapu waria mealia pare madanasaalia.

Dia, pare araanu rabameme aana kinanepalia.

9Aamedame rekena i agaa narataliadareGote-mego aana beten napagalia.

Gote-me go betene pageare pugu waru pugupea-pulu mada napagalia.

10 Aa medame epe aa meda makiraatalo paliarenipuna paliade waeame nipu wala mapi-raalia.

Go yapare aa meda nipu wae yae napi pawaaaliade-daare Gote-me go aa nipu epe epeyaenu mada katea.

11 Oyae adaapu i aanu nimu ora makuae yae imakone imi pare naraanu kone waru suaamope aanuna kone makuaaeme.

12 Epe redepone aanumi nimuna kantri surubo-lalo peme raburi onaa luabumi go aamadaa ranaame waru omeme.

Wae aanumi mo kantri surubeme raburi on-aame palaa omoa nipu kaledeme.

13 Aa medame nipuna wae yae pawa kudiripupa ina kone sua piraliare go aame epeanapea.

Go yapare aa medame nipuna wae-yae lu-abu lapedepealia-dareGote-me go aa nipuodome omoa raba mealia.

14 Gore aa medame Adaa Aa madaa kone rulaawapiraliare nipu raana waru omoa pirina.

Go yapare nipumi Adaa Aa-na agaa rasuawaeanu pu piraliare nipumi waea kedaamu-aalia.

15 Gore kantri surube aame waea pua naaranurabuaniatalo paliare nipu ota.

Goremomena laion nipumi e-adaa puri palota-rupaparamenabeameeta asapea-rupamada ta.

16 Gore mo kantri-na surube aa nipu epe konena-i yaliare onaa luabu pa rabua tua ma-oyatalia.

Go yapare adare surube aame onaa luabunaoyae nayotea pare ma-oyaape madaagime omaliare nipu adaalupu epe-rupa papiralia.

17 Aa medame aa yago tumaomalia-dare go aanipuna tapa poaawa kedaa mealia.

Goa pua nipu ora epe-rupa napiri omalia.18 Gore aa medame epe kone epe pora ratua

aaliare nipu epe redepoya piruaalia.Pare waenupu aalia aare aipapulu oyo tua

alupalia.19 E-poae aa yaliare nipuna maapu-para eta ora

adaapu su aalia.Kogono radore waru na-i mada pama to

tu ruboa pu aaliare nipu wae-rupa naraapirualia.

20 Aamedame redeponea rataliare Gote-me go aanipu epea palia.

Aa meda nipu mone adaapu aipapulu sanokone saliare Adaa Aa-me go amope nipuepena kone na-ia. Dia mo amope aa nipukedaa waru katea.

21 Na-epeta koso madaa aa meda rabamua aameda wala malopaliare gore ora na-epeta.

Goa pea pare aa medaloma waeanu pulalomanagola pimi pare mo nimu omeme puarabameape mone ogesi kateme rabu epe-rupa giala kone na-imi.

22 Aa meda nipuna yaenu o waru yoa aalia-daareaipapulu amope alia.

Ol Provep 28:23 52 Ol Provep 29:12Pare nipu orope aa naraa piralua kone naia.

23 Gore neme aa meda maredepoyali nipumiranaame waru omalia.

Go palipide-a luabumi mo omeme kone lu-abu rabuaniaaya.

24 Gore aa medame agi araana oyaenu paake noagupa ta.

Neme go oyaenu nameawa ta.Paake nameawa ta agaare gupa aa medalo-

mame oyaenu ma-oyaame-rupa madayade.

25 Aa meda nipu oyae yoloa salua kone saliare aaadapumi go madaa ratu yawalimi.

Go yapare aa medame Adaa Aa madaa konerulaliadare go aa nipumi epe-rupa piruaoyae adaapupe salia.

26Aame ninamakuae oyaeme nipuna bipamadaaraba mealia kone ia pare mada dia.

Go yapare aa medame epe redepone koneratu aliare go aa nipu epe-rupa piralia.

27 Aa medame aa naraanu oyae pa ode kateare goaa nipu oyae mada narudutea.

Go yapare aa medame mo naraa onaa adoaoyaenu naruma kateare aa nipu ota teme.

28 Wae agaa lo wae pora rati aanumi kantrisurubalimi-dare onaa nimu kalodoa piral-imi.

Pare go wae aa mudunu omalimi raburi epekone su epe pora rateme onaa nimu epe-rupa pirua surubeme.

291Gore aamedamaredepo yatalo palimi pare nipu

wala pa pala pitia raburi gore nipu oraaipapulu raba meape pora nasalia.

2 Epe redepone aa mudumi kantri surubemeraburi onaa luabumi raaname omeme.

Goa pemeparewae aanumi kantri surubemeraburi onaa luabuna lo robaa-para kedaarua re teme.

3Aamedame epe konemulalo palia-daare nipunaaapa aba epe kone masaalia.

Go yapare aameda nipu ona pake namapaliaraburi nipuna mone oyaenu gopara puarubea.

4 King-mi mo kantri epe-rupa surubaliare gokantri epe-rupa pa alia.

Aa mudu king nipumi onaa luabunamone oyaenu luabu nipu gina kone suasurubalia-dare kantri maoyaalia.

5Aamedamenipuna adami aa omemepi agaa tea-dare nipuna bipa nipu raape konama-aya.

6 Gore aa medame ni oyae pa gina kone salia-daare nipuna bipa nipu roape konamaaya.

Go yapare aa medaloma epea peme aanunimu raana raapu aawa yasa lo aalimi.

7 Epe redepone aanumi mo aa naaranuna kedaaritimi adoa go madaa kone waru sua rabamu aaeme.

Epe yaewae yae lowaea peme onaame re orawaru namakuaawa pa puaeme.

8 Paake pupitagi ne aanumi mo taun-para pirionaa waea peme rabu lo robaa-para radaamapaaeme.

Goa peme rabu mo epe kone redepoya imiaanumi nimu epe kone kateme rabu nimulo robaa kuma mua epe-rupa pimi.

9Gore epe kone i aame aameda konewae i aa kosolatalo palia-daare go aa nipu ora epe konenaia.

Go aa nipuri pa ratu yawe kone agu suanipumi wae agaa loa wae pora pamuapekone padane ia.

10 Aa yagonu tumaomaeme aanumiri epe rede-poya pimi aanu adoa rana na omeme.

Go yapare mo epe redepoya pimi aanuminimuna epe-rupa redepoya pimi aanuepe-rupa pirina kone imi.

11 Kone redepone na-imi aanu nimuna ratu yawekone sua agaa teme rabu pename ta.

Go yapare epe kone imi aanumiri nimunaratu yawe kone pa nimuna lo robaa-paraina nalapedepene gimeme.

12 Yaa agaa ne aanumi mo kantri surube aamuduna kogono paliare mo yaa agaa neaanu kantri-na ofisa kogono go wae aaluabumi palimi.

Ol Provep 29:13 53 Ol Provep 30:413 Aa adaame onaa luabu ini maria aya nimumi

oyae adenalo pea.Adaa Aa nipumi mo naraa aanu page kaloa

nimu rabuniaaae aa medaloma page kata.14 Gore aa mudu king piraliade aame aa naraa-

nuna epe redepone koso pagalia-dare oroyalo go ruruna king pa piruaalia.

15 Neme nena nogo naaki tua epe mana te-daarenipumi epe kone mua epe makuae yaepage mealia.

Go yapare nogo naakimi oro yalo nipunaraana ratua aaliare nimuna agira yala poloma-pitia.

16 Waea pi aanumi kantri surubalimi rabu mopalimide wae yaenu ora adaa yalia.

Go palimi rabu kantri surubalimi aanu nimuadaalupu napiralimi gore redepone aan-umi adalimi gore ora peboteme.

17 Gore neme nena naaki epe agaa lakeloa piralirabu nipumi nena agaa pagoa epe-rupapitia-dare epe kone sua pirali.

18 Adaa Aa-me onaa epe agaa nakata pisa yalorenimu kone rado rado sua pirita peme.

Go yapare aame Gote-na agaa ratua piral-imiri raana raapu piralia.

19 Go yapare nena kogono aa-para agu agaa te-dare neme nipu mada nama epeali.

Pinawa neme agaa lakete pare nena agaamada naratalia.

20 Aa meda nipu epe redepone kone nasaliaregore nipu epe kone minalo marede yam-ina palo adamina.

Go yapare aa meda epe agaa naloa pamabebola teare gore wala maredepoyalape-rupa maralia.

21 Nena kogono naaki ogesi rabu nipuna konemeape yae kalamama pua yali-daareoropere aanonapalia rabunenaoyae rayomealia.

22Ratu ora aipapulu yawe aamere onaa aa radonupage ratu mayawaya.

Goa pua mo ratu yawe aa nipu wae yaeadaapu pea.

23Aamedame nipu ora aa ayo loa nipuna aako tuabi minasaliare nipuna bi mada rabuanial-imi.

Aa medame nipuna bi rabuniaawa aliareorope go aa nipu adaa bi mealia.

24 Aa medame paake ne aa rabamealiare go aanipu page paake ne aa nona palia. Gopaliade yae amaa mea salia raburi nipukoso loa mada adialimi.

Go yapare nipumi paga saliare Gote-me nipuma-oyalia.

25 Aa medame aa yagonu pala omaliare go pala reena agona-para nipu pua piri nona pea.

Go yapare aa medame Adaa Aa mada konerulaliare nipu epe-rupa mada piralia.

26 Aa adaapumi kantri rupara aa mudu pimi aanuomeme pulalo pemere nimu raana omenalo peme.

Goa peme pare Adaa Aa-me niaana koneadoa niaana pemanu ora epe-rupa ru-maawa niaa rabamea.

27Epe kone rulae aanumiwaeapemeaanuna koneadoa raana na-omeme.

Go yapare mo waea peme aanumi epepora rateme aanu adape page raana na-omeme.

30Agu-na Epe Agaa Medaloma (Sapta 30-31)

1Go agaare Jakina si Agu-me Itele-para Ukal pagelakesimi agaa remaa yade.

2 Agu-me Gote ni raapu an pirua niri aa-da diayade sa.

Goa loa niri kone-daa waru na-isa.Nina konere ora wae sa.

3 Ni epe kone nasu ora ni oto pare Gote nipu oraepe redepone aa yade.

Pare neme nipu na-ade.4 So yaa-para aapi pua su-amaa wala ipisa pae?

Go page po-ripu aapina kimi ripinaa misapae?

Go page so moae madaa aapimi ipa mapiraasa?Goa pua laplap mada oyae sua aapimi kea-

punisa?Abia go ia su luabu apimi puri mapalaawa robo

ma-sasa?Nipuna biri aapiya?

Nipuna si-ri aapi ya?Go yaenuri nere makuae pae?

Ol Provep 30:5 54 Ol Provep 30:285 Oyae luaburi Gote nipuna saa rabu opesa. Gote-

na Agaare ora ria yade.Goa pua nipu piri peme onaare nipumi ke-

popu runane yawa surubea. Gore moetane epa aalialo ralubi maditema-rupamada nipuna agaa-me niaa rigitaniaawa.

6Nena agaameda loare gore Gote-na agaa yade pinalape.

Gote-me orope ne koso lalia rabu go aa-rewaea pi aa yade teme.

7-8 Gote nere oyae laapo agaa mulalo pi-ga nemego yae lapo giaina.

Oro yalo ni go su-amaa pirualua raburi yaaagaa-para makirae kone luabu gimanowa.

Neme niri amope-para aa naraa pagenamapirainalo-pi.

Dia nina nape eta robo-para giape.9 Neme oyae ora adaapu salua rabu ne masaa

rilawa.Adaa Aa-nere aapi yapae toa?

Ni naraa piralua raburi neme paake pupitagi noawaenu pualua rabu nina Gote Adaa nenabi ma-oyaluada go aaene lalo.

10 Neme surube aa piri pua kogono naakina binapua ma-oyaape.

Nipuna kogono aana bi ma-oyaali rabu Gotelorapalia rabu nipuna Gote-me ne talialolalo.

11 Onaa medalome goa teme:Gote-me nimina ama aapanu ma-bebolatina

teme.12-13 Onaa madalomame nimu waea meda

napema teme pare nimu amulupapubaaya-pulu Gote-na ini agaa madaanimuna pupitagi wae ia-daa adea.

Onaamedalomamenimu ora epe ta kone suapa onaa meda otaa kone imi.

14 Onaa medalomame naraa onaanu-para waeaagu pulalo peme.

Gore nimuna agaa abulu-para rai napi ekeaae ayaa-pulu nimumi mo naraa onaanaoya mulalo peme.

15 Yaapi nea paakana oge nogo laapo pia.Nipuna biri gupa teme: Ni gi ni gi teme.

Oyae maala-me nimuna raana mada na-porapoalia.

16 Pandanere aba ome aanuna tapa-para aeme.

Laapore ore aani raapu patea pare naakipadaa napia.

Repore sumi ipa adaapu mea pare ipa waruname.

Maalare kone ia repena sulaame oyae luaburea pare naare nona pea.

Go yaere ora luabu madaa naniminaata.17 Gore aa medame orena ama page aaraa lapona

agaa rasini omalia rabu go lapome nipumada narogaalipi.

Go rabu yaa itaa-para yaa aroka roka ipua iniepa rasu nabalipi.

18 Oyae ipa maala ora rado pi aaene yae yapuluneme ora mada na-makuaato.

19 Pandanere yaa ita nipu so yaa madaa awaya.Laapore paakare nipu aana madaa pamea.Repore ipa sipi-ri adaa ipa solowara madaa

pameade.Maalare aa-me ona raname omemede-rupa

pipi.20 Oname nipuna aa gimoa rado raapu patia

raburi nipumi ipa mea radepe rubua goata.

Neme yae meda napawade ta.21 Go su-amaare yae maala wae kone ia-pulu

go sumi go kone adoa gime waru omeapururu ora waru omea.

22 Go pemeare go-rupa:Kogono naaki naara yapare wala king ko-

gono pea.Aa medame kone nasua eta ora adaapu nea.

23 Ona meda nipu aa nape pa piruaawa aba ripiaaame gime ona yapare orope rumaeme.

Ona nipuna surube onana kogono nipumimulalo oyo moyo ari piralipi.

24 Go su-amaa yae maala raa-para pia parenimuna kone ora epeta:

25 Raguta puri na-ia pare eta dia yalia rabu napeeta waru amupu imi.

26 Yapa wamea page aana-para pimi pare nimupuri na-ia.

Goa peme pare nimuna adare aana rulalopeme.

27 Oboro nipuna aa muduri napia pare nimu uliripua pameme.

28Oge kaauniaamekimi ripinaawamealimare orayapare nimu aa mudu king-na adaparapimi.

Ol Provep 30:29 55 Ol Provep 31:2329 Oyae malare padane-para wata tina pameme:30 Kira mena me puri pabea-pulu pa kira anune

yaenu medaloma rabuaaya.Nimu pora pameme raburi oyae meda

madaa paala meme.31Yaa kuta kosapeamenipuna aalumusaawa pora

pamea.Lione mena ora aari oyae meda madaa

palamenaomoapare ora nipuna puri radoaaya.

Meme mena yadaapunu page king medamenimu mada natalimi.

32 Gore neme maeyae kone sua waeanu pulalopaliri nena bi naminaasape pare agaa gi-moa yalame omape.

33 Gore neme mena gawana adu mua mea perekepereke te rabu bata mada autea.

Aa medana ini kadu mataliri ratu yawalia.Gore yada rekalia.

31King Lemuel-na agaa

1 Go agaa-re King Lemuel-na agaa. Agime agaamana loa epe kone minalo lakesa.2 Nina naaki nere nina madiawa-pulu neme ne

raaname waru ome.Neme Gote agaa misu rabu ni gisa-da

madisu. Neme ake lano ya?3 Neme ona meda nayoloa money page nakaloa

nena puri dia yalia.Gore akoloya king-nu ma-oyaeme-daa go

agaa lagialo.4 Lemuel-yo king nimi ipa waini na-nape.

Nimumi bia nape kone nasalepape.5 Gore nimimi ipa agu nalimi raburi rekana agaa

ruguloa mo aa naraanu-para epea medamada napalimi.

6 Pa bia-para waene lapo-re omape onaa-parakedaa adaapu rini onaana nape eta yade.

7Go piane onaare ipa nalame omalimiri pa nalim-ina.

Yapare nimu naraa pimi onaa oyae rudu yoakedaa riapere kone rugulaawa nalimina.

8 Kedaa madaa nariape kepele pi onaarerabameape agaa lape.

Goa pua mo naraanumi koso teme rabu rabameape-na puri waru pabape.

9 Neme koso te rabu mogo onaanu epe-ruparedepoya pagape.

Goa pua neme mo naaranu raba mua su-rubape.

Redepone ona-na pea10 Go yapare aame ona epe kone-i rumaatalo pe?

Ora yapare kalai pua asa palia. Go piaeneona-na yotore gol-na yoto pea-rupamadayade.

11 Go piaene ona nipuna aanimi mo onana pealuabu epea peada aba adea.

Goa pea-pulu ona-me nipu raba mealia rabumo aa nipu oyae ora adaapu salia.

12 Go ona-me aani-para oro yalo epea agu pea.13 Nipumi laplap wariape ope adaapu page pusua

laplap adaapu wari pea.14 Nimu luabumi eta ora adaapu waru imi.

Gore akolo-ya? Go oname eta ora su adaalu-para mea epea.

Goremo adaa sipi-numi etamadita pemede-rupamadamea epea. 15Epe onamere yapiabi nane aina eta nipuna onaa raapu napeaba yawea.

Goa puare nipuna kogono onana pape ko-gono robo su kata.

16Mo puri pane oname su kabolalore su ora waruadoa kabea.

Goa pua orope mone muare repena waenemaapu kaboa poaaya.

17 Nipu oro meda gime naomea oro yalo puripaloa kogono puaaya.

18Nipuna labana wiki ora waele waru rubia epetarabu laba waru roaaya.

Go laba roaina ribaa ruma rumane nipunapea bisinisi raayo pua epe ta-daa adea.

19 Go piaaene oname ope waria nipuna bipalaplap rabuta.

20 Gore nipumi mo naraa onaa adoa oyaenu ruduteme rabulu kata.

21 Gore yai radaki adaa lopea rabu page nipunaaani nogo naaki yada dia kone ia.

Gore akolo ya? Nipumi mo laplap ora epepepena pi yae rabuta-pulu yada dia koneia.

22 Goa pua nipuna ada-para sape balaket oyaepage nipuna bipa rabuta-pulu nimunaada-para epeta.

Goa pua laplap kane-para yakopi lapo ratamua nipuna yamape oyae warita.

23 Gore mo adare-para piri aa mudunumi nipuadaa bi kateme.

Ol Provep 31:24 56 Ol Provep 31:31Nipuna aani page mo aa mudu meda yapulu

goa peme.24Oro yalomooname epemaminawaria aako lete

page waru warita.Goa pea-pulu mo bisinisi peme onaame epa

kabeme.25 Nipuna mogo pea kogono madaa mo ona ora

epeta kone sua mo ona kone mapiraawago piane ona yade teme.

Go orope epaliade yaere nipu palamenaomea.

26 Nipumi onaa kogono mogeatalo palia-darepawasi agaa loa pea.

Nipuna ta agaa luaburi epe kone-paramakuae yae lapo ora waru rubita.

27 Nipuna ada-para oyae surubolalo palia raburigime na-omea.

Goa pua epe puri pane kogono pea.28 Ora epeta ora epeta gore niaana ama teme. Mo

ona nipuna nogo naakimi goa teme.Nipuna animi ona-na bi orawaruminasaawa

goa ta.29Niaana taun-para page niana oge adarenu-nini

page go piane ona adaapu pimi:Pare neme go ona luabu rabuaye teme.

30 Ona padaneme niaa epe rede pi agaa lagialiapare nipuna peare rado piane.

Ona ora epe yalia page pinawa. Nipu oroyalo gorupa mada napitia. Goa pea-ganiaame Adaa Aa-na rolo-para pia onana biminasamina.

31 Niame ona nipuna epe kogono adoa nipunaepe kone page rumaawa nipuna bi mi-nasaeme.

Eklisiatis 1:1 57 Eklisiatis 1:18

Makuae Aa-me Nipuna KoneLapedepetaEklisiatisAba Ririnane Agaa

Go buku madaare Tisaa makuae aa medanipuna kone lapedepesa. Go makuae aa oyaeluabu waru adoa pirua onaa luabuna kone rayoado-kiritisa. Nipumi pora pamisimi-rupa luabuadoa onaa luabuna kone rudusa pulu nimunapirape laipi ruduyo osa. Goa adoa onaa niaanapimaa luabu ora re naia pema lo go agaa tu-isa.

Gote-re onaa niaana kone wasupana re ya-pulu niaa onaame Gote nipuna ia kone naadema.Gotere onaa na laipi naa araa. Goyapare Gotenakone iya namakuaema. Kedapi agaa, pagapepage kia marakepeya pare makuae Aame na gi-malepape ta. Niame Goteme rudupu yapidi gea.Gote nipu madaa kone rulaawa go suaama ogeyapidi rabu piramina.

Aa adaapumi Gotena agaa i buku-para ia agaaadoa nimu pogola saeme. Goyapare go buku-para ia agaa-me niaa gupa mea wata. Aa medanipu wae kone rado rado-me maoya taliare nipupage Gotena ruru mada pitia. Go buku-mi konewae su wae pora pami aanu ora adaapu rabamuanimu ora epe-rupa pimi. Nimu lo robaa kedaa oraadaapu sua waea peme aanu page epe-rupa rabamea. Makuae aame go buku tua ia dipia nimurabamea-pulu nimu ode mada pitimi. Goa puaGotena Epe agaa i buku adoa ratalimi rabu nimuora waru raba mealia.

Oyae luaburi waru yae-da dia1 King Devit-na si Jerusalem su aa mudu

makuae aa pirua nipumi go buku madaa remaatu isa.

2 Go makuae aame gupa sa: Oyae luaburi renaiapulu waru yaeda dia. 3 Niaame maali yalokalaipua kogono pema yaena abulu ake memapae? Kogono kalaipu pema rabu go-na ini akemema pae sa? 4 Onaa omeme rabu kagaa nogo-naaki ma-aditimi mo omeme onaana pada gon-umi meme sa. Go yapare go su-re pa gorupa agupa suaya. 5 Naare raa ipua wala pabola popeagore wala ekeraa-nane wala epaa opeaa. Oro yalonaare epaa rala wala puala pua komome omea.6Poripumo relapo* rayo nanemaowamaowapua

wala pereke tua epea-nane pea. 7 Ipa luaburi mosolowara madaa puaa rubita pare ipa solowaraabi narubita. Gore mo ipa nipu yokoa epea-parawala pua go ipa nipu wala solowara madaa walaepea. 8 Niaame go su-amaa ia yaenu mada konemapiraawa yapare gime ora wala omema. Gomaditima gi-re nalapedepetema. Niaame oyaeluabu adopa agaa luabupapagema. Pare gopemaluabumi niaa mada narabamealia.

9Ora abade oyaemedaloma opesa yaenuriwalaorope page wala opalia. Abade aanu mi oyaemedaloma pisimiri wala orope page palimi. Gosu-amaa-re kagaa yae meda wala naopalia. 10 Aamedalomame go yaere niaa naade kagaa yaelogupa teme. Goyapare yae ora abade isa yae pa inana-adoa gupa teme. Go yaere niaana amame niaaabi namadini rabu go yae isa. 11Aa medalomameaba niaana akuanu pirisimi rabu isa yaenumadaakone na-niminaeme. Oyae luaburi abia niaa gopiramona epea pare go kone rumaa niminapepage mareme.

Adaa Makuae yaere waru yae-da dia12 Niri waru makuae aa yapulu ni Israel on-

aana aa mudu king pirua neme nimu surube.13 Gore neme go su-amaa ia yae luabu adoa warumakualua kone sua re adesatalo pua adaa radaapikogono pe. Gopea pare Gote-me go geaa ko-gonore ora adaa kedapi kogono yade. 14 Nemego su-amaa ia yae luaburi ora aba ado kiritepare go oyae luaburi ora re naia. Aa medameporipu ratua ripinaatalo pea-rupa mada. 15 Oyaepaaki paliare niaame wala ma-redepo yape-rupamadadia. Oyaemeda nasaliare gore niaamemadanadipialima.

16 Ni adayoa makuae yae waru meawa-na konesua mo Jerusalem supara pirisimi aa mudunuluabu rabuayo kone gorupa i. Ni makuae yaewaru mua epe kone page waru i. 17 Neme oraabade epe kone-na re para maeyae kone para,eyaa kone para makuaeyae para nimuna pemekone rado rado mea makuatalo kalai pe. Pareneme poripu ratamea pe rupa mada. 18 Gore oraagaa riaa aamedanipu amaa-yomakuae yaewaruiare nipumadaawae kone adaapumi ripinita. Goapuaa nipuna makuae yae ora adaa yalia raburigore nipuna lo robaa kedaa page ora adaa yalia.

* 1:6: south and north

Eklisiatis 2:1 58 Eklisiatis 2:262

Pedo Pua rana Omoaeme Kone page re waru na-iya.

1 Neme epe kone sua pora pamuape madaakalai waru pe. Nina koneme niminae yae luabupu kiritalua kone sua pisu pare go pea re waru naimadaa pe. 2 Giri ne agaa-re maeyae kone medamadaa epeta kone sua pama pisuya. Goa pua epepedopi konemeniaanarabamea. 3Epe kone-na reasapulalo neme kalai waru pe. Goa peada nemeipa waene noa epe kone mulalo kalai waru pe.Oge rudupu yapidi-na onaanu su-amaa pimi rabuepe-rupa pirina kone sua asapuayo. Nimu ora epepora mea walawe kone sua pe.

4 Neme adaa ada adaapu pua kogono adaapupisude. Waene maapu page sasude. 5 Nemee-maapu adaapu sawa epe redepi repena inimedaloma wai poayo. 6 Neme go repena waimada koyape ipa naaku page medaloma roboi. 7 Neme kogono onaa adaapu kabamua, naakogono painalo mua kogono pina-to. Go kogonopae onaana si wanenu page luabu nina kogonoonaa pina-to. Jerusalem supara pateme aanumimena gawa sipisipi go neme punitu-rupa adaapumeda napunitimi. 8 Neme silpa golo page ninaada kagure luabu-nini mua pa kantri luabu-parapage me. Mo ada kagurena king rado radopimi aanuna silpa golo-nu page luabu neme me.Mo onaanu page neme raana omanalo yasa lapeadaapu teme. Raana omapena ona page adaapurumaayo.

9 Neme go yaenu luabu mea suare ni adaa aamudu pi. Abade mo Jerusalem supara aa mudupirisimi aanu nimumi oyae go neme i-rupa medana-isimi. Ni ora makuae aa go pirissu-rupa papi. 10 Nina konepara epea yaenu rayo nagimededia. Neme oyae meda epame ome yaenuri goreorameda. Neme aba pamapisude kogonomadareraana waru omoa go ome raanare mo pe kogono-na yoto go yade. 11 Go yapare neme mo kalaiwarupuape kogono aba adano. Mopuayokogonoluaburi waru yaeda diayapulu re naiya. Goreaa medame poripu ratu ripinatalo pe nona pea.12 Neme yae luabu pukirite-ga aa medame nialopawa aa mudu king pitia-daare nipumi pa ikogono-re ake palia pae? Oyae meda neme napiameda mada napalia.

Epe kone-re payae meda nonapaliaGoa pea-daa neme epe konena pora page

wae kone-na pora page adolalo pora asapuayo.

13 Neme kone go luabu aba ado kiritua goa konei. Epe kone epeta, wae kone, bebo kone paa-me riba rabuaniaya. 14 Makuae aanumi porawaru adoa gore epeta gore ota loa waru adoamakuaeme. Goyapare maeyae aanumi ribaanepora waru rateme. Neme oyae meda ade, goregupa: mo makuae aa nipuna kogono pu kiritearaburi maeyae aa-na kone-para makuae aanakone lapo padane pea. 15 Maeyae aanu madaapopea konere ni madaa page gorupa epolalo piakone i. Goa pea-ga nina makuae yae-me niriakea pua rabamealia pae? Go madare kone walagorupa niminaayo. Go i kone luabu waeparapawana kone i. 16 Oropere onaa luabumi niaakone rugulaawa gimalimi. Niaa maeyae aanupage makuae aanu page kone rugulaawa gimal-imi. Omalimi rabu maeyae aa para makuae aa-laapo mada omalipi yade. 17 Goa pea-pulu go su-amaa ia yae luabumi ni kedaa waru mea geapulunina kone wasupa-me gi waru pea. Aame poripuratu ripinatalo pea-rupa mada yapulu su-amaapema yae luabu re meda naiya.

Kalai Pema Kogono Luabu Re Meda Naiya18 Neme go kalai pua pama epawade yae rayo

gimaluame aba makuaayo. Gore ni alopali-ade aame go yaenu rayo nipumi mealia. Goapeapulu go yae luabu mada ni gi ora warupea. 19 Nina pada mealia aa-re makuae aamemealia pae maeyae aame mealia palo ni waru na-makuaayo. Goyapare neme kalaipua radaa pinamisude yaenu surbalia. Pare go kone luabunare page ora meda naia. 20 Goyapare neme gokalapi kogono madaa lo robaa kedaa waru me.21Neme kogono pulalore nina epe kone para ninamakuayae para kogono pape kina purimi muasalimi oyae-re, kogono napeme onaa katea.

Gore remeda naiya pulu gore wae yae ria.22 Oroyalo niaame kone ora adaapu ima paregome niaa epe yae meda meagea pae? 23Niaamego su-amaa aema raburi niaa oyaemadaa lo robaakedaa adaapu mea gea. Goame ribaa niaa upatema rabu aalu kada-para kone kone adaapumema. Go kone page ora re waru naia.

24 Niaame eta ipa noa niana pema kogononarana omema. Go page neme ade rabu Gotemegea. 25 Gote-me niaa eta nagulapea-daare akeapula pema pae? 26Onaa medaloma Gote raanameomeme onaare nipumi epe kone kalo makuayaekalo rana kata, goyapare wae yae peme onaareGotemeoyae kiritawa inaloaGote para epeapeme

Eklisiatis 3:1 59 Eklisiatis 4:4onaa kanata. Gore re meda naiya poripu ripinat-alo ratamea pe rupa mada.

3Gote-me Oyae Luabu Papena Yapidi Ia

1 Oyae luabu go su-amaa opearenipuna opape yapidina opea.2 Gote-me niaa onaa go su-amaa madiape di

gua wala omape di page gea.Eta wai poape yapidi page gua eta naape

awape yapidi page gea.3 Gote-me onaa yaina maetape page aa tu-

maope yapidi page luabu nipumi saaya.Nipumi oyae maoyaatua wala maepeape ya-

pidi page nipumi ama pea.4Nipumi re lape yapi di page giri lape yapidi

page nipumi ama saaya.Odo omape di page yasa pawa lape di page

saaya.5Nipumi onaa rapu patape yapidi page saaya

rekena sua gimape yapidi page saaya.Ona ripinape page ona naorape yapidi page

saaya.6 Oyaenu alupae asapape yapidi page oyae

alupape yapidi page saaya.Oyae waru amagepu sape di page saya oy-

aenu yolo rubape di page saaya.7 Laplap marae riripia wala rabulape di page

saaya.Agaa lorape yapidi page agaa lape di page

saaya.8 Di mo robaa kalape ao para di mo ratu

yawape ao saaya.Yada pape page gimape yapidi page saaya.

9 Kalaipu kogono peme aanu nimuna meapeepe yaere ake meme pae? 10Gote-me niaa reparaepenata kedaare neme aba ade. 11 Gote-me oyaeluabu ora epe rupa openata. Nipumi niana konemarekaawa oyae raayo page abia opea yae abadeopesa yaenu luabu makua adamonalo kone gea.Goyapare Gote nipuna pea luaburi abade pageabia page niaame na-adape-rupa pisa. 12 Nemego mada kone padane sua epe redepota adoa pe.Go epeta konere gupa. Niaame go su-amaa pimaraburi kone padane sua pedo waru pua piramina.13 Eta ipa nalima raburi raana rapu awa namina.Goa palimadare Gote nipumi pa ode gi yae medamadaa rana ora waru omoa namina.

14 Gote nipuna peanu senisi napea-daa nemewaru makuaayo. Dia go piane aure oroyalo pasu-aalia. Gote nipumi pulalo peare aa medamemakibumawa mada napalia. Gote nipuna pea

rayore medame na-alopalimi. Gote-me go pisareonaa luabu nipuna rolo-para pirinalo pisa. 15Abiago peayaenuri abade page opesa. Yaenu oropepaliade-nu page abade pesa yaenu. Gote-meabade pisa yaenu diana kone naia. Dia go yaenuwala opena kone ia.

Onaa Luabuna Kone Na-Epeta16 Neme ade rabu go su-amaa yae meda gupa

iya. Onaame epe kone epe pora ratua aperegimeme. Dia nimumi wae pora ora rateme.17 Goteme onaanu koso latalo palia raburi nemegupa kone saayo. Epea pi waea pi onaa raayo adokiritua rumalia kone i yapi medame.

18 Gore Gote nipumi niaa ko tulalo pea kone i.Niaa aanu-ri pa yaa yapanu rupa yade. 19 Niaaaanuna diayape pora-re yaa yapana di iya-rupamada yade. Yaa yapanu page omeme raburiniaa onaa-rupa mada omeme. Yaa yapanu pagemena oyaenu komo meme-rupa niaa onaanupage komo mema. Go yaenu luabu mada kagaapirape kone wasupa pia. Yaa yapa aarina konewasupa-me onaana kone wasupa narabua niaya.Nipuna kone wasupa lapo rata pa yae meda rupayade. 20 Gote-me su mua warisa-pulu nipu oma-lipi raburi gore nipu rata wala su autepe. 21 Aamedalomame gupa kone imi. Onaana wasare soyaapara pea raa yaa yapa mena aarinuna wasareno su-para pea kone gupa imi. Go yaena re lu-aburi aapimi makuaaya? 22Neme ade pare aamenipuna pea kogono rana omape pora padane gorewaru yae. Goamere ora rabuaya. Niaa omalimarabu orope ake palia lo medamemada lagialiaya?

4SurubeWae Kone, Radapi Kogono Para, Yago Rana

Omapea1 Neme wala ade pare go yaana rolopara pimi

onaada wae aurime surubea. Waeya pame onaana re ipa adawa. Goa pea pare nimu rabameape aapage meda dia. Puripane gavman-me page nimunarabamea. Mo gavmanme wae aanu rabamuaepe onaa gimea. 2 Neme onaa aba omeme-reepeta kone go-rupa i. Akoloya niaa go abi naomepa pima onaa-re keda radorado-na rolo para papima-daa laalo. 3Onaa medaloma go su-amaa abinamaditimi nuri nimu wini pina. Nimu go su-amaa peme wae yaenu luabu abi naademe-puluora epeta.

4 Onaame kalaipu kogono pua oyae medalomawaritimi neme ade. Gona rere nimuna adamiaanumi oyae adaapu imi kone sua go kone mada

Eklisiatis 4:5 60 Eklisiatis 5:10peme. Goa pua nimuna adami aanumi adoapadanepara eperupa piramona kone sua maeyaekone mada peme. Gore aa medame poripu rip-inatalo peme-rupa mada. 5 Kiaarakepea pimiaanupara gupa teme. Nipu maeyae aa pirua puridiayalia rabu omalia teme. 6 Pina-ga oyae ogesimada page kone perekea lo robaa padanepara suakogono pamina. Aame poripu ratu ripinatalo pearupa pama kogono palialo lalo.

7Neme rewaru nai konemeda adesude-re goregupa. 8 Aa meda nipu ame-aaraa page na-pirinipu padane awaya. Nipuna si page napia pareoro yalo kogono agu pala pirina pea. Nipu oyaeora adaapu ia pare ogesi page namea. Nipumimogo oyae mada kone sua oroyalo kogono puripaloa pea. Neme epe raana omape di page medanaia-ga akeaene kalae pe pae kone iya. Nipunago oyaenuri apimi mealia loa pea. Go piaeneaana kone oyoa nipuna pulalo pea oyae luabu ininamadini oyalia.

9 Aa laapo piralipiri ora yapare aa padaneagurapo piraliare ota. Aa laapo-me upayoa ko-gono palipiri nipuna kogono ora epealia. 10 Aanipuna yago meda lopaliadare mo nipuna yagomedame mada rabamealia. Pare aguraapo-aeaa madaa odo ora waru palia. Nipu rabameapeaa meda diayalia. 11 Nipu upame omalipiri,padanepara patalipi-pulu nipu kekapu palia. Goyapare aa nipu agurapo pirualia raburi nipunatopara kekapu mada paliaya? 12Aa padaneme iaarapu yadamada pu patalia pae? Aa laapo raapureyada mada palipi. Pare aa padane rapu mada dia.Opeamape ipa repo kopatawa yoteme raburi puriadaape salia pulu go ope mada narugutea.

13 Epe aa naara meda king pitiadare pare epekone meda nami kogono palia dare wae king pia.14 Naaki nipu kalabus amanane ipua king epaapia. Nipu naara naki madini yapare nipuna epekoneme mada surubalia.

15 Neme adalo pare king ogaeyoa omalia rabuogege aa medame pada mua king piralia. Gosuna pimi onaa luabumi go king-na roloparapirua nipuna agaa pagoa ratalimi. 16 Go su-parapimi onaa luabu nipuna rolopara pitimi. Goonaa luaburi aa medame mada nadipi kiritalimi.Nipu omalia rabu orope piralimi onaame nipumipisade kogono naniminaalimi. Go madaa pagere meda naiya. Gore aa medame poripu raturipinatalo pea-rupa mada.

5Gote para goa palua agaa pama na-lape

1 Gote nipuna ada-para polalo pali raburi monena peaa luabu aba waru adoa pope. Nenakone abi waru naade pa pali rabu mo opa katalopali yaenu puri napatea. Gore kone waru naiaanumi peme-rupa mada pali. Go piaene aanumiGote-na ini agaa madaa gore wae yae yade konewaru naimi. 2 Neme kone waru aba mua oropeagaa laape. Neme Gote raapu agaa talo palidaareagaa waru makuawa lape. Gore akoloya Gote soyaapara pia aa-re puri adaa iya niaare puri naionaa pima. Goa pea-ga neme Gote raapu agaaadaapu nalape. 3 Neme oyae mada kone adaapumealidare epaa page palia. Goa pua neme pamaagaa te raburi maeyae aanumi teme rupa agaanatapape. 4 Neme Gotepara ora goa palua loaagaa meda tedaare neme mo palide aure adalupunasurubape. Mo agaa lo rogalipide yae madaaoyaemeda napalire nemaeyae aameda. Gote-mego piaene aanu raaname naomea-ga Gote rapupalua tede agaa-na ini ora mamadiape. 5 NemeGote-para goa palua loa mo tedea napalidaarego peare naepeta. Gore nena tede agaa ratuaora palua kone nasalidaare neme goa palualo abinalape. 6 Neme pama goa palua loa napali rabune sinimeali. NemeGotena kogono aameda-paragoa palua tedaare gore momiru irini aapara agaaaba ne kone aba waru nasua lawayade nalape.Gore Gote-me ne ratu akolo yawoa nena kalaipu-pe kogono luabumaoyatina ya? 7Ne epaa adaapupi aa yalia page pama re nai kogono pu i aa yaliapage ne agaa ora adaapu ne aa yalia page ne Gotenipuna rolopara oro yalo waru piruape.

Mone Adaapu Saayo Kone Nasape8 Gavman aanumi naraa aanu kedaa mea gi-

alia rabu ne nareko-oyape. Nimuna koso eperedepoya napagoa nimu epe rupa pirape poranamea wateme-daare go konena rere gupa: Pepatea aana pea kogono adoa nimuna peme yaemadaa rumawa kedaa kateme. Go opisa pimiaanu nimuna surube aa so madaa piame adoapadane rupa keda katea. 9 Onaa su yoto memeyae, mo opisa pimi aanu-mi nimu page meme.Mone oyae opisa nimu mua mea rumawa nimupaake meme. Mo king pia aame page onaanamone oyae paake mea iya.

10 Gore aa medame mone adaapu sawe konesaliadaare nipu oroyalomone rudunepitia. Monerana omalia aare mone adapu nasalia. Mone

Eklisiatis 5:11 61 Eklisiatis 7:2adapu sali page eperupa mada napiti. Go pagerenaiya. 11Aamedana oyaeyaemadamealiadaarenipuna adami onaa epaa rulatabalia. Goa pearabu mo aa nipuna adami onaana inimi nipu amaadabapitimi. 12 Kogono aana u-re kumapu patea,nipu kogonokalai puae suapage, eta adapunanoapage. Goyapare Amane aare oyaeyae adapu konesalapirinia u napatamea.

13 Neme go su-amaa waeyae meda ia-da adeyae-re gupa. Aa medame nipuna raana rabuaawaoyae nakabea. Dia nipuna mone oyae warusurubea. 14 Orope nipuna oyaeyae luabu puadiayatabea. Goa pua nipuna naakina oyae pageora diata.

15 Niaana amanumi niaa madisimi raburi oyaepage namea epe pa ipisima. Go-rupa agu niaaomalima rabu oyae meda namea pe pamaa pal-ima. 16 Gore adaa odopi a pupima. Niaa gosu-amaa oyae meda namea epe pa epema-puluwala omoa pope page pa go rupa palima. Go su-amaa pirua kalaipu pima kogonore aa medameporipu ratu ripinaya-rupa mada. 17 Go su-amaapimaa raburi ribana rupara piriua aipapulu yainaomo, keda mu, raturatu yawo go na ruparapima. 18 Neme abia makuatoyaere, onaamenimuna poaeme yaenu napena pedo palimiriepeta. Nimuna radapina peme kogono nare adokaga pimi rabu. Goteme nipumi kane oyaenu.

19 Aa meda Gote-me mone oyaeyae adaapupekatea rabu nimu pedo rana omoa minalo kata.Nipuna kogono pedopu rana rapu minalo, go oy-aeyae nuri Gotena manayaina sawa gea. 20 Gote-me go aa nipuna pirape yae madaa raana warukata-pulu nipu ora epe-rupa pia. Goapeaparego aame nipu go suna rudupu pirape yana konenaniminaaya.

6Su-amaa kagaa pirape re naia

1 Neme ade pare go su-amaa pimi onaame waekedaa ritimidaa ade. Go kedare adape ritimi.2 Gote-me Aa mone mena e maapu oyaeyaeadaapu waru kata. Gorabu nipu oyae medanaruduta. Go yapare Gote-me aa nipuna oyaemadaa pedopu rana naomena teaa. Wala orope-re aa ruru rado medame nipuna go oyaenu muapedo palia. Gore remeda naiya ora wae aa meda.

3 Gore aa meda nipuna naaki 100 maadu suaadalupu pirua, nipuna oyae mada pedo palia,nipu omalia rabu eperupa na-rogalimiri oyalia.Gore naaki meda agina robaa rupara omaliare

gome rabuaniaaya. 4 Go piaene naaki nipuna bimeda naiya. Nipuna onaame page omea rabukone rugulaeme. 5 Go naaki nipuri naarena paapage abi naadea. Nipu oyae page meda naadeyapare nipu rogaeme rabu tapa-para kitu warumua pia. Goa pea-pulu oge naaki agina robaa-para omea-me oyae adaapu sua omea aana birabuaniaaya. 6 Goa pea-pulu nipuna oyae madaaraaname naomea. Aa nipu maali adaapu 1000 o2000 maali pirua omea pare mo agi-na robaaparaomea naaki-me rabuaya. Niaa raayo omalimapare padane matmat-para palima.

7 Niaame eta napena kogono waru pema. Goapema pare mo mema etame niana mada dia.8 Mo makuae aame mo namaku-ae aare akea-pua wini pea? Gore naara aa medame onaaluabuna ini agaa epea palia raburi gome nipuakepu rabamealia pae? 9Niaame oro yalo meawekone sua kone adaapu suaema yaenuri pinawa.Go ima kone page re meda naiya-ga gimamina.Aame po ripu ripinatalo aloma pea rupa mada.Go yapare niaame aba mema yaenu madaa raanawaru omamina.

10 Oyae luabu pama ode-da naopea. Gotenipumi oyae luabu opena saa agaa ratua opea.Gote nipumi niaa aanuna ima kone luabu aba adokiritea. Niaame Gote raapu udinona agaa madanatema. Gote nipuna purimi niaana puri luaburabuaya-ga niaa pawa nipuna rolopara piramina.11Niaame agaa adalupu lo yoloalima pare goameniaa mada nawini palima. Niaame re nai agaatema-pulu go agaa-me niaa narabamealia. 12Niaago su-amaa rudupu yapina pima. Gore naare ipuapabola popea rabu repena wasame rigitea-rupamada pima. Goa pea-ga niaa go suna piraperere ora waru naia. Niaame pora pamu eta noawape-rupare aapimi waru makuaya? Niaa oma-lima rabu go su-amaa paliade yae rayo aapimimakuaaya?

7Epe Kone

1 Aa medalomame ne ora epeta teme-daaregore ora waru epeta wele sada adaa yoto pea yaepage rabuaniaaya. Niaa omema raburi amameniaa madita yapi di page rabuaniaaya.

2Onaa omalimi rabu o-madaa piri-para palimi-mere gore eta adaa yawe para pema-rupa pagerabuaniaaya. Akolo ya niaa luabu ora omalima.Goa pea-ga niaa go su-amaa pa pima raburi konewaru sua piramina.

Eklisiatis 7:3 62 Eklisiatis 8:13Niaameoyaemedamadaa lo robaa kedameal-

imare giri tema page rabuaniaaya. Gore niaanalo robaa kedaa mema raburi ini-agaa-para ribaaaba waru ta. Goa peamere go suamaa ima konemaredepo yapena epe pora mea wata.

4 Ne epe kone saliri onaa omeme rabu omadaapirapere epe kone rapumada pirali. Go yapare aamedaloma epe kone na-i aa omadaa gimoa, nimuranarana ipara aanu rapu peme.

5 Epe kone-i aanumi ratu yawalimiri nemaredepo-yatalo peme. Gore epea meda,pedopua rana omeme onaana udinona kone pagerabuaniaaya.

6 Epe kone na-i aame girilalia daare go temegirina re naia. Gore gupa ititu repena ralaayapare somada yawe eta naralia.

7 Aa meda nipu epe kone salia pare aa medanaoyaenu pamu yoloa mealia-daare nipu maeyaneaa-rupa meda. Goa pua aa nipumi omeme puamone oyae pamu mealiadare nipuna sabariadeepe kone maoeya teapulu oyalia.

8 Aa medame kogono marekaa pulalo paliaregore epeta. Go yapare nipumi go kogono luabupukiritaliare epeare go peadaa.

9 Neme aa meda-para ora aba aipapulu ratunayawape. Mogo ratu yaweme konere kone warunai aanuna kone.

10 Neme gupa nalape. Abade yapi diri ora epeyade pare abia go yapi diri otapi nalape. Nemegopiaene agaa te-daare ne epe makuaeyae naiya.

11 Go su-amaa piruaeme onaa luabumi epekone salimiri epeta. Aaraanu omoa moae yaerumageme-rupa mada. 12 Epe kone-re mone-rupa ya-pulu niaa wae yapidi rabu page rabamea.Epe kone page makuae yaeme go mone-na purirabuaya. Go epe kone makuae yaeme niaa orawaru raba mea.

13 Gote-me pisana oyae luabu madaa kone oraaba waru sape. Gote-me oyae meda paakipi-rupa warialo pisa-daare aapimi wala epe-rupawariali pae? 14 Nena epe-rupa piti-daare goreepe-rupa pedopu piruape. Go yapare wae kedayapi di medame ne epaa mealia raburi gupa koneniminape. Goteme epe yapi di page wae yapidi page gea kone sape. Goa pea-ga wala oropeepaliade yaenuri niaada namakuaema.

15Nina laipiri waru yae-daa dia yapare ni go su-amaa pima raburi neme oyae rado rado adaapuade. Aa medaloma epe pora rateme pare nimupage omeme. Aamedalomawae pupitagi noaemepare nimu go su-amaa adalupa pa piruaeme.

16 Goa pea-ga niaame go su-amaa epe redepone-aure ratua epe kone agu sape mada kone adaapunasamina. Goa agu palima raburi niaana bipaniaa maoyaalima. 17 Gore niaa-me wae kone,wae pora ratape madaa, puripane kone ogeapusamina. Goa palima-daare niaana omape yaepage marudu yaema. 18 Ne go kone laapo waruruma adoa pora pamuape. Aa medame Gote-nasurube yaena rolo-para pirinatedaare ora epealia.

19 Ada-re meda para aa ki laapo pegepu piruago siti surubo alimiri go siti puri paloa aalia. Goapalia pare epe konena purimiri go ada kaguresurubalimina puri page rabaualia.

20 Go suna epe aa meda naaya. Dia aamedaloma nimumi wae sini peme.

21 Neme onaa luabuna agaa napagape. Nememo onaame teme agaa luabu pagalidare kogononaakimi nepara wae agaa tea. 22 Gore nena abamakuae, nememoonaamedaloma-parawae agaaaba tede.

23 Neme oyae raayona re adesaato pame kalaipere ni makuae aa opolalo pe. Nina kone ruduta-pulu mada diasa. 24 Oyae luabu opeana readasaatalo pua kalai waru pe. Gore niaa-me oyaemo-para ina page no rolo-para ina asapimide-rupa pe. Gore apimi mada adesaliya? 25 Goapua nina uni radaa-pinaloa makuae kone radorado adesatalo kalae waru pe. Go page neme waepupitagi kone page maeyae kone adolalo pagekogono radaa-pinaloa pe.

26 Asapua adawa raburi onanumi niaa kedaawaru mea geme-daa ade. Onaanumi niaamaroape kona yada waru ade. Nimuna ki-ri niaaadiape ope sene-me ade aaeme. Goa peme pareaa meda nipumi Gote madaa kone waru rulaliarego sene-me aditalo pea page yolaa-pa ina madapogola palia. Go sene-me mo pupitagi nemeaanu adialia napogola palimi. 27Makuaae aa-megoa ta. Neme wae yae epe yae laapona re waruadolalo pawa kogono pe. Goa pe pare abiare reona madaa asaa-daa waru adawa. 28 Neme onaepe asapawade paremeda ora naadawade. Aa oraadaapu papu papu pimi pare padane padane aanumedaloma epe pimi. Go yapare ona-re luabu orawae pimi. 29 Gote-me onaa luabuna epe pora abamanagolasaya-pulu nimumi kalaimada napalimi.Goa pea pare nimuna bipa peamea raayome nimupope rupa radaa mapaeme.

81Makuae aame oyae luabuna rewarumakuaya.

Eklisiatis 8:2 63 Eklisiatis 9:6Goa peme-ga mo makuae aanu-ri aapimi madarabualimi? Aa medana ini ribaa yalia-daare, epepaa pi kone sali aana ini agaa-para paa palia.

King-na Agaa Pagoa Ratape2 Neme aa king-na agaa pagoa ratape. Neme

mo Gote mada makuasua side agaa rataliri king-na agaa pagoa regenaape. 3Ne king raapu pirali-daare nipu ora nagimape. Neme king raapu yadapu agaa te-daare gore neme puri waru paloanalape. Gore king nipuna bipa rana ratua palialolalo. 4 King nipumi aanu luabumi nipuna agaapagoa ratalepa te-daare gore waru ratalepape.Neme go piare akolo pae lo mada na-agaa meal-imi? 5 Aa medame king-na agaa pagoa rataliarego aa nipu ora epe-rupa pitia. Aa nipu wale putipiraliare nipumi papea luabu-para nare inimi peakogono page warumakuaaya. 6Niaa aanuna kedamedaloma salia page pinawa, oyae rayo papenapora para nareini page iya. 7 Orope paliade yaeluabu makuapere marea. Go paliade oyae luabulagiape aa meda naaya. 8 Niaa omolalo pemarabu niaana wasaa-me niaa gimoa polalo pearaburi medame mada napora-poaliaa. Niaanaomape yapi di epalia pagemedamemada napora-poalimi. Yada peme raburi mo yada surube aamewala gimoa pupu-lo mada namea rapalia. Waepupitagi nea aame nipuna waea aba pea-pulunagimalia.

Niaame Pedo Pape Kone Samina9 Neme go ade yae rayore go suna pemeda na

koneme makuayo. Yapidi medamere, aa-yagorabuaniawa, waea-peme aanu rogaemeda ade.10 Waeapi aa page rogaemeda ade. Wala adapulawa mo siti para mo wae aa nipuna bi walaminasaere epeme. Gore remeda naiya da ade.

11 Waeapi aana rema amaa abi na epea raburi,mo onaame nimuna peme waea mada yala-poteme. 12Waeapi onaapage sini pemeonaapageabi naome adalupu pa aeme. Ni makuato Gotepala omeme onaa eperupa pitimi. Gore akoloyanimu Gote pala omeme pulu. 13 Gore akoloya,waea-pi aame Gote pala naomeapulu, nipu rapumadanapitimi. Gore nipuGote-na surubena rolo-para napia-pulu nipu adalupu go su-amaa madanapiralia. 14 Go suna agaa medaloma teme parere waru naiya. Oro medare mo epe redepoya piriaanumi wae yoto meme. Gore epe aanumi meapeepe yoto wala wae aanumi meme-re neme lalo remeda naia peme.

15 Goa peme-daa neme epe kone epe ratapereepeta kone i. Niaame ratape epe pora meda naia.Goa pea-ga niaame ipa, etano pa epe raana raanapi-rupa awamina. Niaana pape kogono radaa peapare niaa go su-amaa Gote-me mea gea yapi diraburi pawa epe-rupa pedopu piramina.

16 Neme aanumi ribaa page paa-para pagepuaemea adolalo kalaipu kogono pe. 17 Oyaeraayo Gote-me pisaaya neme ado kirite pare ni-aame go su-amaa ia yae luabu-na re mada naadokiritema. Gore pinawamomakuae aanumi go yaeluabuna re ora aba ado kiritama teme page goreora agaa-daa nateme. Nimumi go yaenuna re oramada na-adasalimi.

9Niaa Repara Oyae Luabu Epalia

1 Neme oyaenu madaa kone sua ade raburigupa makuaayo. Gote-me mo epe aanu madaapape aure page redepone aanu page pa aanumedaloma madaa papea page luabu aba adea.Nipu-mi oyae raana omape page raana naomapeyapi di page Gote nipuna mada mea. Oyaemedaloma orope ake paliare nia namakuaema.2 Go yapare niaa raayo madaa epa-pe yae medaora ia. Gore niaa Gotena ini agaa mada epeapalima page ora epe redepone aa palima page orasuku suku puti aa yalia page niaa waea pi aanuyalia page o Gote nipu repara epekaapi miru iriniaa yalia page niaa epe miru nairini aa luabu yaliapage epe wae aa luabu yalia page Gote madaaora yadamakua loa agaa tea-de aa mada pageyadamakua natea aa madaa page epalia. 3 Niaago su-amaa pima onaa luabu mada gopiane yaerayo niaa piripara ora epea. Onaa luabu go su-amaa pima raburi wae yae niaa repara ora epea.Gore gupa wae kone-para maeyae kone luabunimina robaapara rulatabea. Goa pea pulu nimuomeme. 4 Raa mena laion-aba omea-mere papiayaname rabuniaya. Padane go-rupare mo papimiaanumi aba omeme aanu page rabuniaeme. Goremo papimi aanumi nimu aba makuaawa niaareomalima kone imi. 5Goa pea pare mo aba omemeaanu nimu oyae meda goa palia kone nasaapimi.Onaanumi nimu aba kone rugulaeme pare goonaa nimumi epe oyae meape mada pimi. 6Onaaomeme raburi nimuna pupitagi epame omapekone page wae kone imi page oyae luabu omemerabudiata. Goa pea-pulu go omemeonaa luabunakogono go su-amaa meda naia.

Eklisiatis 9:7 64 Eklisiatis 10:197 Ne aipapulu ipa waine no lo robapara kuma

pinaloa eta no raana aba meaina. Gote-me goapapere epeta loa aba ee lade. 8 Oroyalo nemepepenawarupua raana omoape. 9Nenaore raapurana omo eperupa piru pate page go suna renaiya. Ne go suna ape page re naiya. Goteme gosuna apena yapidi geada pa goa pe. 10 Neme ko-gono meda pali-daare puri waru paloa go kogonoora pape. Gore akoloya ne omali raburi kogonopape page epe kone sape page ne makuaaeyaemeape page ora mada nameali.

11 Neme go su-amaa oyae meda gupa ade. Aameda alomaa pea pare oyae namea. Yada piaanumi page nawinipeme. Epe kone sua makuaeyae warumeme aanu pagemone adapu nameme.Kogono radorado pumakuae aanu nimu adaa ko-gono nameme. Goa pua wae yapidi nimu madaaepea. 12 Adaa keda niaa madaa epolalo pearenadema. Konamaema rabu ya-yapa roalade rupawae yapidimi niaa aipapulu ripinatalo agu rapea.

Epea Peme-para Waea Peme Lapo Rata13 Neme yae meda peada ade. Go peare epe

kone i aame pape kepele pia. Mo ade yaere go-rupa. 14 Oge siti meda aaya pare goparare onaaora adaapu napimi. Gopara king meda nipu-na yada pi aanu rapu ipisimi. Gore mo yada piaanumi mo oge siti kutapubasimi. 15 Goa pemepare mo oge siti-para aa naraa meda pirisa. Goaa nipu epe kone sua makuae yae page warumakuaya. Nipuna epe kone mada go oge sitipaaya. Goa pisa rabu orope onaame mode aanaara-re wala kone rugulasimi. 16Go konere niaagupa go mea wata-daa. Epe konemere adaa puripage rabuaniaya. Go yapare onaa luabume gupakone imi. Naara aa nipunamakuae-para epe konepage ora epe-daa dia teme. Goa loa mo aa naara-na agaa napageme.

17 Epe kone i aana agaa pagalima-daare epetakone samina. Go piaene aana agaa-me rui loayaaaana agaa page rabuaniaya. 18 Epe koneme moyada pape yaenu rabuaniaya. Go yapare aapadane-me waea meda pulalo paliadare nipumioyae luabu maoyaatalia.

101 Puna mo wabola pabo i pe runane pua puaa

omalia-dare wabola pugu waru palia. Goa pearupare oge kone wae odabaawa epe kone i aanakone luabu maoyaatalia.

2 Epe kone i aame epea pulalo rapea. Go waekone ia aa madaare epe kone meda napatea. 3Mo

aa nipu poranini pamea rabu pagemo aa nipu abaademe-pulu onaame go aa nipu waeyaede konemakualimi.

4 Nena surube aame ne ratu yawalia-daarenena kogono nagimape. Neme waea adaape puapage pawa odo pabena ali-daare nena aamuduminena waeyae mearuba-alia.

5 Aa medalomame waea adaapu peme-daaneme adoa gime. Go pemea wae yaenuri aamudunumi peme. 6Mo aa mudunumi kone epe-rupa nai aanu kogono pama kateme. Moneadaapu sua amo teme aanumi peme kogono oranaepeta. 7 Naraa piri kogono naakimi mena osemadaa pirua pupulaina ade. Pare pa kogono aanupamuape rupare wala mo adaa aa mudu nimupamualaina ade.

8 Aa meda nipumi su naaku adaape roboasaliare nipuna bipa go naaku-para pabalia. Aamedame ana kepo rugutea-daare paakame nipunalia. 9 Aa medame ana polatua pereke-aliare aana-me nipu mada nalia. Aame repenakobealiare go repename nipu talia. 10 Aa medanipuna raigapi nepo-napi pa saliare gore nipumirai-eke naaya-pulu mo poalia repena waru nana-lia. Go yapare epe kone-i aame kogono epe-rupapea. 11 Aame paaka pawa epe-rupa mapirapekone sua aliare epeta. Go yapare paaka-me nipuwala nalia-daare go makuae-yae naepeta. 12 Epekone-i aame agaa ora epe-rupa tedare ne epebi meali. Ne onaa raapu wae ero agaa tedarenena bipa mabebolaali. 13 Go aa nipumi agaaripima talo pea raburi nipuna talo pea agaa luabuota. Nipuna agaa lo diayatalo pea raburi go agaamaeyaane aame ne nona pea. 14 Epe kone naiaamere agaa pa tea. Gore orope paliade yaenunaniminae pa agaa teme. Niaa omalima rabupalia page namakuaema.

15 Kone nai maeyae aa nipuna ada pope poranamakuawa kalai pama pea.

16 King meda pena naaki yalia pare nipunarurumi ribaa rekoa eta yawalimidare ada kagurepara kedaa adaa salia. 17 Go yapare king medanasimi king piralia-daare go ada kagure-para piriaa mudumi nimu eta yawalia page kepele palia.Gore nimu maeyatalo-da napeme pare pa tonapuri mulalo peme.

18Aameda nipu gi madua nipuna ada waru na-rigitaliare gore nipuna ada itipatame pabo talia.

19 Eta nape oyaenuri onaa, raana masape madapeme. Ipa waini neme rabu onaa lo robaa-para

Eklisiatis 10:20 65 Eklisiatis 12:12ora sae loa epeta kone inalo peme. Goa pemeparemone-re kogono raayo pape yae-para pema.

20 Nena pati ada robene-para pirua king-paraero agaa nalape. Neme nimu-para wae kone pagenasape. Neme goa palide adoa yaanumi mo aapua laketea.

11Kone Waru Sua Kogono Pape

1Neme su adapu-para kogonowaru pape oropene epe yoto adaapu meaina. 2 Go suamaa waeyapidi medaloma epalia. Nena mone bisinisiadapu para saina 7-pela 8-pela bisinisi pape-paramea paga sape.

3 So yaa madaa moae popa rubita raburi gosu-amaa yai lopea. Gore repena naare pabala-nane robalia page naare ipula-nane robalia pagepa roba salia. 4Ne e po sua, poripu yai epena konesurubali pare eta epe rupa nameali. 5Gote nipumioyae luabuwarisa. Goa pea pulu agina robaa-paranaaki akepu inagi tea palo niaa namakuaaema.Go-rupa agu Gote-me pea yae luaburi niaamemada naado kiritema. 6 Neme eta wai polalopaliri goremedaloma aebo poamedaloma yapipupoape. Go pea pare aebo poaede waru opeapalo yapipu poaede waru opala palo waru naade.Gorupare yapipu poae-para aebo poae lapo ratawaru opalia.

7 Paa ora epeta pulu niaa naarena paa ademaraburi raana waru omema. 8 Niaame maali yalogo su-amaa piruaema madaa raana ora waruomamina. Niaamaali adaapuna go su-amaapiral-ima page go madaa kone ora narugulamina. Niaaaba ome onaana tapa-para ora maali adaapunapirualima. Oyae luabu orope opaliade page waruyaeda dia.

Ogegeaana Agaa Mana9 Nimi ona inumakuaa, aa ogegeaa-nuri nimi

pena ona inumakuaa aa ogegeaa aaeme rabupedopu raana omo aatepape. Nimina rana ratuaalimina yapare, Gote-me nimi-na pemea luabumadaa koso laliaga kone waru sua atepape.

10 Nimi ona inumakuaa aa ogegeaa pirape yapidiri adaalupu-da naiya. Goa pea-ga nimi kedaamea gea yaere gimalepape. Nimina to yogaenemadaa kedaa mea gea yaenu page gimalepape.

121 Gote-me niaa luabu warisa. Goa pea-ga nimi

pena ona inumakua aa ogegeaa a-wa Gote nipumadaa kone rutalepape. Nimu kone rugulaawa

alimi rabu kone perekeape-rupa maralimi. Goapua nimi padane padane latapumi gupa teme.Nina kone wasupame raana napia teme. 2Go yapidinare nimina ini-para riba tea rabu gupa teme.Akua naare uba kedonu page waru narea pare yaiepope moae page waru nasala teme. 3 Go yap-inare nimina ki page omapaawa puri nasalia rabupururu yata aalia. Nimina ke page omapa-wa purinasalia rabu pulu-pulu tala-alia. Go rabu agaaimaa padane padane-si aalia. Goa pua nimimi etapuri paloti mada nanalimi. Nimina ini page ribaayalia rabu oyae waru naadalimi. 4 Nimina anepage poalia rabu adaalu pare awa temede agaamada napagali. Goa pua gigau loalia page madanapagalimi. Goa pea pare nimi patalimi raburiyaa-agaa tea padane mada pagali. 5 Go raburinimi pora-nini pamuape page so madaa pirapepage palame omalimi. Nimina iri page kama-iriopalia rabu pora pamuape-rupa maralimi. Oy-aeme page nimina lo robaa mada namarekaalia.

Goa pua nimi omali-mi rabu oroyalo piruapesupara palimi. Go rabu nimina adare-para pirionaa-me odome omoa re yasa loalimi. 6 Goapalimi-ga nimi abi naome pa pirua Gote madaakone rulatepape. Gore nimi laba paa udinitaderupa mada omalimi. Go page niaame ipa-noritalo peme rabu sosopene-na igu apetaboa ipapupubeade-rupa mada palia. 7 Nimina tore gosu autea. Kone popo Gote nipuna gisa-pulu konewasupare Gote nipu piri-para wala palia.

8Makuae aame nipumi oyae luabu waru yaedadia loare ogeda page naia ta.

Go Bukuna Agaa Lo Madiayae9 Makuae aa nipu epe koneme rulatabisa-pulu

onaa luabu go epe kone mogealia. Nipumi oraagaa ria-para saa-agaa page rumawa epere lu-abu buku-para mea tu isa. 10 Onaana aneparapagoa redeme omalimi loa buku-para popena sa.Goa pua ora agaa riaa uni mada polabaina loatu isa. 11 Go makuae aanuna agaa-re rigi ekewaru aayade-rupa mada. Gore mena pulubaenemaredepo yaemade-rupa mada. Makuae aamego agaa buku-para mea kiritaawa tu saliare goagaa ora adaalupu suaalia. Gore nili tema raburipinaya-de rupamada. Gote-re niaana surube aapulu nipumi go agaa niaa luabu lagiala.

12 Nina naaki neme yae meda lagiano. Aanumibuku temere go kogono ora diayape kogono-danapeme. Neme go buku oroyalo ado pirali raburi

Eklisiatis 12:13 66 Eklisiatis 12:14nena to yogaene gi-palia. Goa palia-ga neme gogi-madini kone-re waru adape.

13 Agaa luabu madiaaya neme gupa talo pi.Niaa aanuna riri-nane palimare go-rupa: NiaameGote padanemana rolo-para pirua nipuna poraia-rupa luabu ratua pawa epe-rupa piramina.14 Niaana puaema oyae luabu madaa Gote-meniaa adialia. Gore niaame kudiripi kone pagewae kone page ima pupitagi oyae luabu pema yaemada niaa koso madaa Gote-me adialia.

Matyu 1:1 67 Matyu 1:18

MatyuRipia Agaa

Gote-na Epe Agaa Matyu-mi tisa agaare bukmaalapuna riri-nane go ia-daa. Go agaamereYesu go su amaa ipisana re lapedepe ta. Abariri-nanere Maria-me Yesu madisa-na agaa ia.Goa pua nipuna kogono paa-mama pua nipu puaomesa-rupa go ia-daa. Gore nipu omoa walarekesa. Rekoa page ora lobaasa pua yaa-para abanapisa. Dia, nipuna ruru-repaapiri-parawala puaagaa lakeloa yaa-para orope pisa.

Buk Matyu-ri ripia Yesu madisade madaa tuawala Yesu baptais misa rabu Satan-me nipu kotisa remaa rayo go bukmadaa ia. Go page Yesumiepe agaa pamu lakeloa onaamaepeaasa-na remaarayo go buk Matyu-para ia. Remaa medalomareYesuGalili gimoa Jerusalempenaloanimuminiputu maomaawa repena polopeana tisimide parenipu matmat gimoa wala rekesa.

Gore ada yae meda Matyu-mi waatalo pisaregore gupa: Yesumi epa pisa kogono rayore: Gote-na agaa lakene aanumi simi yaade aunu-paraGote-me goa palua sade agaa-para Gote-na bukmadaa ia agaanu Yesumi maoraa yaya lo lagea.Gote-me Israel onaa nimu raba meape aa medaraapalua sa yaade aare gore Yesu yaade lo go buk-mi lapaaya.Robonu gupa adamina:

Maria-me madisa aa page nipuna akuanunabinu page go-para ia (1.1–2.23)

Jon-me onaa baptais mea sa (3.1-12)Yesu baptais misa rabu Satan-me nipu ko tisa

(3.13–4.11)Yesu nipu Galili su pua kogono pisa (4.12–

18.35)Yesu Galili su gimoa nipu Jerusalem pua pisa

(19.1–20.34)Nipu Jersalem taun-para pua sarara padane

pirisa (21.1–27.66)Yesu tapa-para wala rekesa (28.1-20)

Yesu Krais-na akuanuna biri gupa maasimi(Luk 3.23-38)

1 Go remaa madaare Yesu Krais-na akuanunabi aba gupa teme. Aba ripiare Yesuna akua Devitpirisa. Devit-na akua medare Abraham pirisa.

2 Abraham-re Aisak-na aaraa pirisa. Aisak-re Jekop-na aaraa pirisa. Jekop-re Juda-para

nipuna amenu-para nimuna aaraa pirisa. 3 Juda-re Peres-para Sera lapona aaraa pirisa. Nipunaamare Tamar pirisa. Peres-re Hesron-na aaraapirisa. Hesron-re Ram-na aaraa pirisa. 4 Ram-reAminadap-na aaraa pirisa. Aminadap-re Nason-na aaraa pirisa. Nason-re Salmon-na aaraapirisa. 5 Salmon-re Boas-na aaraa pirisa. (Nipunaagiri Rehap.) Boas nipuri Obet-na aaraa pirisa.(Nipuna agiri Rut.) Obet-re Jesi-na aaraa pirisa.6 Jesi nipuri King Devit-na aaraa pirisa.

Devit-ri Solomon-na aaraa pirisa. Nipuna agiriabade Uria ona pirisa. 7 Solomon-re Rehoboam-na aaraa pirisa. Rehoboam-re Abiya-na aaraapirisa. Abiya-re Asa-na aaraa pirisa. 8 Asa-reJehosafat-na aaraa pirisa. Jehosafat-re Jehoram-na aaraa pirisa. Jehoram-re Usia-na aaraa pirisa.9 Usia-re Jotam-na aaraa pirisa. Jotam-re Ahas-na aaraa pirisa. Ahas-re Hesekia-na aaraa pirisa.10 Hesekia-re Manase-na aaraa pirisa. Manase-re Emon-na aaraa pirisa. Emon Josaia-na aaraapirisa. 11 Josaia-re Jehoiakin-para nipuna amenumedaloma nimuna aaraa pirisa. Go raburi moIsrael onaanu nimu Babilon su-para kalabus adamapataasimi.

12 Nimu Babilon su-para kalabus patisimiraburi akuanuna bi gupa maasimi: Jehoiakin-re gore Sealtiel-na aaraa pirisa. Sealtiel-reSerubabel-na aaraa pirisa. 13 Serubabel-re Abiut-na aaraa pirisa. Abiut-ri Eliakim-na aaraa pirisa.Eliakim-ri Asor-na aaraa pirisa. 14 Aso-re Sadok-na aaraa pirisa. Sadok nipuri Akim-na aaraapirisa. Akim-ri Eliut-na aaraa pirisa. 15 Eliut-ri Eleasar-na aaraa pirisa. Eleasar-re Matan-naaaraa pirisa. Matan-re Jekop-na aaraa pirisa.16 Jekop-re Josep-na aaraa pirisa. Josep-re Maria-na aani pirisa.

Maria-re Yesuna agi pirisa. Yesu nipuna biriGote-na Mea Repae Aa (Mesaia) maasimi.

17 Gore abare Abraham-na ruru go pirisimionaana epa-mama pua Devit madaare akuanunaruru 14-pela pirisimi. Abade Devit pirisa rabuepa-mama puare nimu Babilon kalabus ada ma-pataasimi raburi akuanuna ruru 14-pela pirisimi.Goremapataasimi onaana epa-mamapuare Gote-naMea Repae Aamadisa rabu gomadaare akuanaruru 14-pela pa pirisimi.

Maria-me Yesu Krais madisa(Luk 2.1-7)

18 Yesu Krais nipu madisa-na remaare go-rupa:Nipuna agi Maria-re aba Josep-na rumaainalomada misimi. Goa pisimi pare Josep nipumi

Matyu 1:19 68 Matyu 2:16abi narumaasa rabu Maria-me nipu madaa HoliSpirit-mi naaki padaa pa maraasa. 19 Go onanipuna polalo pi aare Josep yapare nipu ora epeaa ya-pulu nipumi Maria yala namapolaano koneisa. Goa pisa-pulu nipumi kudiri pi kone suapawasi gimalua kone isa. 20 Josep nipumi gokone pa niminaaba pirina upaame Gote-na enselmeda adesa. Go ensel-me nipu-para lalo: Josepnere Devit-na si. Nena onaMaria meape paalamenaomape. Paga, mo robaa-para pia naakiri HoliSpirit-mimapiraariade. 21Nipumi naaki madialiarabu nipuna biri Yesu lape. Gore nipumi onaarayona wae yaenu mea raakepe ruboa nimu epe-rupa raba mua mapiraalia sa.

22 Gore Aa Mudu Gote-na agaa lakene aa medaagaa lakesa-pulu go oyae rayo apo-rupa ora pisa.Go agaa lakene aame abade gupa sa: 23 Pagelepa,ona inumakua meda aa raapu napatimi naakipadaa pirua naaki meda madialia pare go naakinipuna biri Emanuel lamina sa. Go bina re-regupa: Gote-re niaa raapu piruaaya.

24 Josep nipu u patua rekesa rabumo AaMudu-na ensel-me lakesa agaa pagoa nipumi go onanipuna ore-rupa misa. 25 Pare nipuna onamenaaki padaa pa pirina nipu raapu unapatasipi. Gonaaki madisa rabu Josep-me bi Yesu lo lakesa.

2Kimisu aanumi Yesu adola ipisimi

1 Maria-me Yesu Betlehem adaare-paramadisa. Go suri Judia su ru-nane aasa. Gonaaki nipu madisa raburi Herot nipu aa mudupirisa. Gore aba madinaloa uba kedo madaakone makuaae aanu medaloma mo naare opaipula-nane pirua Jerusalem su-para ipisimi. 2 Epaopopaawa agaa gupa misimi: Go kagaa naakinipu Juda onaanuna aamudu pirape aare aa-paramadia ya? Niaana su-para pirua nipu madinisu waala uba kedo adoa epa amaa. Nipuna biminasaatalo. 3Gore aa mudu Herot-me go remaapagoa pogolasaasa. Goa pua Jerusalem su-parapiri onaa rayo kone adaapu isimi. 4 Goa puaHerot-me Gote-na miru irae aa mudunu-pararekena agaa maalape aanu-para makiritaasa.Nimu kiritasimi rabu Herot-me agaa gupa misa:Gote-na Mea Repae Aare aapina su-para madiaya? 5 Gore nipu gupa lakesimi: Judia su ru-naneBetlehem adaare-para madiaaya simi. Gote-naagaa lakene aame pepa madaa gupa tu isa-gapagape simi: 6 Nimi Betlehem adaare-para pirionaanuri Juda su robo ru-nane pimi. Gore Juda

suna aa mudununa kone madaa ora epe-rupapimi. Goa pea-ga nimina su-parare aa mudumeda piralia. Go aamere nimi-para Israel su-parapiri onaanu-para surubalia.

7 Go tu isa agaa pagoare Herot nipumi pawasikaledoa mo naare ipula-nane piri makuaae aanuipulupa lo lakesa. Goa pua go uba kedo opapari-aade diri aa-rabu yaalo agaa misa. 8Go agaa muasana nipumi go makuaae aanu Betlehem adaare-para wala rapaawa agaa gupa lakesa: Nimi puarepuri paloa go naaki waru asapula pulupa. Nimimiaba adasaalimiri ni piri wala epa lagialepape. Goapalimiri neme page nipuna biminasaata palua sa.

9Mo aamuduna agaa aba pagoare nimu pisimi.Go adoa ipisimi uba kedo wala epa opoa puaa-mama puare mo naaki madu saapiri ada masaamadaa pua aasa. 10 Mo uba kedo wala adoarenimuna pu robaa-para raaname ora waru omes-imi.

11 Nimu ru-nane pua odobaawa simina monaaki Maria agiaaya pua adesimi. Go rabu ni-mumi su adoa rumu koba pua mo naakina biminasaasimi. Nimuna paus loboa epe kaa pi oyaemedaloma pa epa kasimi. Nimumi abu pi golaana-me warini epe yae-para paura epe kaa piyaenu-para epe kaa pi wabola nona piane yaemedalomapage epa kasimi. 12Gore upaameGote-me nimu gupa lakesa-pulu nimu Herot piri walanapisimina nimuna pora rado meda mada puanimuna ada wala pisimi.

Josep nipuna ona naaki-para Isip su-para pisimi13 Nimu aba penaaloa Gote-na ensel-me ipua

upaame Josep gupa epa lakesa: Nena naakiagiaayamea pu no Isip su-para pogola pulupa. Nego su-para piraina wala orope go su gimape yapidi epa lagialua. Abiare Herot-me go naaki asapuatulalo pia. 14 Gore Josep go agaa pagoa sana nipuruma rumane rekoa nipuna naaki agiaayamo Isipsu-para mea pisa. 15 Josep nipu mo Isip su-parapirina Herot omesa. Josep nipu go su-para pisareGote-na agaa lakene aanu lakesa-pulu pa pisa.Buk madaa Gote-na agaa lakene aa nipumi gupatisaa-ya: Nina naaki Isip su-para pirisa pare nemeyaasude tu isaya.

Herot-me nogo naaki rayo tamina sa16Gore abademo naare ipula-nane piri aanumi

Yesu madini su Herot nalakeloa pogola pisimi-pulu Herot-me nimu ratu yawesa. Herot nipumimo kimisu aanu-para agaa misa rabu go aanumimo uba kedo opasade di lakesimi-pulu Herot-me

Matyu 2:17 69 Matyu 4:1mo naaki madini di niminaawa tu maomaatalopisa. Go raburi nipumi Betlehem su-para piruamaali laapo abi napati naaki rayo tu maomaainasa. 17 Go kone madaare abade Gote-na agaalakene aa meda Jeremaia-me abade saa agaamegupa lakesa: 18Rama su adaare-parare agaamedapagoaeme. Go agaare nimumiri re lo pirua odomeomoaeme. Go rabu ona Resel-me nipuna nogonaakinu madaa re loaaya. Go rabu onaanumigo onaana pu robaa namakuma paeme. Dia-ga nipuna nogo naaki omesimi-pulu nipu re lopiruaaya.

Josep nipuna ore raapu Isip su gimoa wala pisimi19 Orope Herot aba omenaloa Aa Mudu-na en-

sel medame Isip su-para ipua Josep nipu upaamegupa epa lakesa: 20 Ne rekoa nena naaki agiaayamea pu nimina su Israel su-para wala pulupa. Monaaki tulalo paade aare aba omaade. 21Gore Josepnipu rekoa nipuna naaki agiya mea pua Israel su-para wala pisimi.

22 Gore Arkelaus-me nipuna aaraa Herotalopaawa nipu Judia suna aa mudu pirisa. GoreJosep-me go remaa aba pagesa-pulu nipu go su-para pope paalame omesa. Pare Gote-me Josepupaame agaa gupa epa lakesa. Go nimu Galili suru-nane wala pisimi. 23Nipu pua Nasaret adaare-para pua pirisimi. Gore abade Gote-na agaalakene aanumi ora agaa gupa lo mapataasimi:Nipuri Nasaret su-para piri aa simi.

3Jon baptais-mi agaa lapedepe sa(Mat 1.2-8; Luk 3.1-18; Jon 1.19-28)

1 Jon Batais ipua sana Judia su onaa napiri rinasu-nane epa aawaGote-na agaa lakelo aasa. 2Gorenipumi lalo: Gote-na Surube Suri aba re-para goepea-ga nimina pupitagi nape kone gimalepa sa.3 Abade Gote-na agaa lakene aa Aisaia-me Jonmadaa agaa gupa sa: Aa medame onaa napiri su-para aawa agaa gupa yaatea: Aa Mudu nipunaporanu waru wari salepape. Nipuna pamuapepora maredepo yatepape sa.

4 Jon nipumi abade kamel menana iri maraawamena yoganeme warini aako let-me rabuniaawayamesa. Goa puare nipumimata-para alubi aapa-para asapu no pirisa. 5 Go rabu mo Jerusalemsu-para Judia su rayo-para piri onaanumi ipaJordan repaa-para piri onaanu page Jon nipu piri-para ipisimi. 6 Ipuare nimuna waeanu lapedepene agaa lakesimi rabu Jon-me ipa Jordan-parabaptais kasa.

7 Yapare Jon nipumi Farisi aanu-para Sadyusiaanu-para nimu baptais minalo adesa. Goa puanipumi nimu gupa lakesa: Nimiri wae paakamemadini aanu pimi. Aapimi nimi gupa lagiaya? Gote-na orope ratu yawape konere nim-imi adobaawa piralimi. Go ratu yawe konerenimimi madaa pogola palimi ya? 8 Nimimiepe kogono pipape. Nimimi goa pua konerulalimi-daare ora kone rulae onaanu pitapape.9 Nimina robaa-parare Abraham-re niaana Aapakone nasalepape. Neme nimi lagialo: Go ia aana-re Gote-me Abraham-na sinu mada ma-aulaalia.10 Rai gaapiri repena re-para aba apo ia-daa iniwaru namadialiade repenare pitaa poa repenasulaa-para mea iralia.

11 Nemere nimi kone perekealiminalo pa amaabaptais gialo. Pare orope epaliade aa medamereHoli Spirit-na purimi repena sulaa nona pianeyae raapu baptais gialia. Niri raba mi aa ya-pulu neme go aa-na aariti esepea kege radepetalopalua pare mada dia. 12 Nipuna lama saapianipuna kimi ripinua aaya. Goa pua mo wit-na iniraapu ripu raloa go epe ininu agu mua nipunakiritape ada-para sulalo palia. Gore wae ripuriaipapulu nauduni repena sulaa-para mea iraliarabu pa roalia sa.

Jon-me Yesu baptais kasa(Mat 1.9-11; Luk 4.1-13)

13 Go raburi Yesu nipumi su Galili gimoa ipaJordan-nane ipisa. Nipu Jon piri pua Jon-mebaptais kanalo pisa. 14 Goa pisa pare Jon-meYesu gupa lakesa: Neme ni baptais gialiri epeta-ga akeane neme baptais gialua pae? 15 GoreYesumi nipu agaa gupa abusa: Palaina abiareneme toade-a pape. Niaame goa palimi-daareGote-me pamina ta rayo palima. Goa sa-pulu Jon-me nipuna agaa ratisa.

16 Yesu nipu baptais aba mua aipapulu nipumiipa Jordan gimoa so repaa-nane ipisa. Goa puaYesumi gupa adesa: Yaa-para pora gaape lobesarabu Gote-na Holi Spirit yaa puluma nona pianebiyaa ipua nipu madaa epaa pirisa. 17 Go rabuagaa meda yaa-para gupa laniaasa: Gore nina si-ga neme nipu madaa ora pedo waru pisa.

4Satan-me Yesuna kone adolalo ko tisa(Mak 1.12-13; Luk 4.1-13)

1Go raburi Holi Spirit-mi Yesu nipu onaa napirisu-para mea pisa. Go rabu Satan-me nipu kone

Matyu 4:2 70 Matyu 5:3adolalo ko tisa. 2 Yesu nipu raa-para yapi 40-pela pirua eta nanisa-pulu reame omesa. 3 Gorabu Satan-me ipua sana Yesu-para goa sa: Nereora Gote-na Si yaliare neme te rabu go aana-mebret aunialoa mea na sa. 4Go raburi Yesu nipumiagaa gupa lakesa: Gote-na buk madaa agaa gupaia: Onaanumi bret agu noa epe-rupa napirualimipare Gote-na lagi agaa rayo waru pagoare oroyaalo epe-rupa pitimi sa.

5 Go raburi Satan-me Yesu nipu wala so epeJerusalem siti-para lamua pisa. Gore nipu oraso lotu adaa masaa madaa lamu pua goa lakesa:6 Nere ora Gote-na Si yalia-daare gore ne golotu ada masaana aawa su amaa epa pogolape.Gore Gote-na buk madaa agaa gupa ia: Gote-mene madaa nipuna ensel-nu lakeloa ripinaatepatea rabu ne waru suruboa kimi ripinaabalimi.Goa pea-ga pogolali-daare aana-me page nena aamada natalia sa. 7 Gore Yesumi nipu goa lakesa:Gote-na agaa i buk madaare agaa meda gupa ia:Neme nena Mudu Gote-re kone adolalo nakotapeta.

8 Satan-me Yesu wala mea puare ora so poremedana eke madaa pua aaware su rayona i yaenuYesu walabesa. 9 Gore nipumi Yesu gupa lakesa:Neme nimadaa rumu koba pua nina biminasaali-daare go su amaa ia yae rayo ne gialua sa. 10 Gorabu Yesumi nipu goa lakesa: Satan nere pane pu.Gote-na buk-mi agaa gupa ta: Nena Mudu Gotepadane pia-ga nipu padanena bi minasaawa nipupadanena kogono pape.

11 Go raburi Satan-me Yesu nipu gimenaloaGote-na ensel-numi nipu raba mula ipisimi.

Yesumi Galili su-para kogono ripima pisa(Mak 1.14-15; Luk 4.14-15)

12 Yesumi Jon kalabus ada mapataarimi remaapagesa-pulu nipu Galili su-para pisa. 13 Gorenipu Nasaret su-para napirisa pare Kaperneamsu-para pua pirisa. Kaperneam suri ipa Galiliini repaa-para aasa. Go Kaperneam adaare-reSebulun-para Naptali su lapona robo rikiraanaaasa. 14 Gore aba Gote-na agaa lakene aa medaAisaia-me laama ipisa agaa ratua pa amaa ipisa.15Sebulun su-para Naptali su lapo-para piri onaa-nuri nimina su lapona porare mo ipa repaa-nanepua ipa Jordan-na mone pane aina. Go su laapo-parare ora Galili su robo ru-nane aasa pare rururado onaa adaapu pirisimi. 16Go su ribaane-parapirisimi onaanu nimumi epe adaa paa adalimi.Onaa rayore omape su ribaane-para piri onaanunimi pimi-para paa ora epalia.

17 Go raburi Yesumi nipuna epe agaa ripimalakesa: Gote-na Surube Su ora re-para go ipula-ganimimi wae kone gimoa lo robaa perekealepapesa.

Yesumi aa maala ni rata mea ipulupa sa(Mak 1.16-20; Luk 5.1-11)

18 Yesu nipu ipa Galili ini repaa-nane pamualaaasa rabu nipumi ameaya lapo adesa. Go ameayalapore Saimon Pita-para ame Andru lapomeena meape kogono pua agona pa amaa pisipi.19 Gore Yesu nipumi lalo: Nipiri ni raapu baina.Go ena meapena-rupa nipimi onaa mealipinalomogealua-ga ipulupa sa. 20 Gore nipu lapomeaipapulu mo ena agona gimoa nipu raapu pisipi.

21 Nipumi wala ogesi-daa pua ameaya lapomeda adesa. Nipu lapore Sebedi-na si Jems-paraJon ameaya pirisipi. Nipuna aaraa Sebedi raapuipunu madaa pirua nimuna ena agona rabu lalapirisipi. Yesumi nipu lapo ipulupa sa. 22 GorenipunaAapa pagemo ipunupage gimoaYesu ratamea pisipi.

Yesumi onaa adaapu waru raba misa(Luk 6.17-19)

23 Nipu Galili su rayona pora pamula pisa.Goa puare nipumi Juda aanuna lotu adanu-paraonaanu Gote-na surube suna agaa pamu mo-geasa. Gore nipumi Gote-na Surube Su madaaepe agaa pamu lakeloa sana mo onaanu nimunayaina rado rado maperekeaawa nimuna yoganemaepeaasa. 24 Goa pisa-pulu nipuna bi so Siriasu robo rayona piri onaanumi pago kiritisimi.Go onaanumi pago kiritaawa nimuna yaina radorado-para radaame ome onaa page mea ria ip-isimi. Nimuna yainare wae remo nimu madaapirua maeya ne onaanu page pirua uni rayo omapae page nimu mea ipisimi. Yesu nipumi nimurayo maperekeaa kiritisa. 25 Go rabu ora onaaadaapumi Yesu rata mea pisimi. Nimuna suriGalili-para adaare Dikapolis-para Jerusalem su-para Judia su robo ru-nanepara ipa Jordan-namone pane piri onaanu-para ora rayore agaapagoa rata mea pisimi.

5Yesumi rudu madaa aawa agaa mo onaa lakesa(Luk 6.20-23)

1 Yesu nipumi mogo onaa adaapu adoa nipu sorudumadaa opasaawa pua pirisa. Go rabu nipunadisaipel onaanu padane-para epa pirisimi.

2 Go rabu Yesumi nimu agaa gupa lakesa:3Nimi rayona robaa-para epe kone mulalo pirua

Matyu 5:4 71 Matyu 5:26niminaalimi-daare raana omo piralimina. Gote-na Surube Su nimimi ora mealimina.

4 Nimi rayome re lo pi-daare pedo pu piram-ina. Gore Gote-me nimina robaa-para kumamapainaalo goa palimina.

5 Nimi rayome nimina bi rabuaniaalimiri gorepedo pu piramina. Gore nimiri Gote-me su rayogialia.

6 Nimi rayome Gote-na epe kone padanemulalo palimi-daare nimiri Gote-me eta ru-latabenalo gialia. Goa pea-ga nimi pedo pu piral-imina.

7 Nimi rayome onaanu odome omalimiri pedopu piralimina. Gore nimi madaare Gote-me pageodome omalia.

8 Nimi rayona robaa-para epeaaliare pedo pupiralepape. Nimimi Gote mada adalimi.

9 Nimi rayome yada mapataalo palimi-daareGote-me nimi ora naa onaanu tea.

10 Nimi rayome Gote-na pora kurua kedaarialimi-daare pedo pu piralimina. Nimiri Gote-naSurube Su adalimi.

11 Gore nimimi naa ruru piritalo rata meaepalimide rabu nimumi adoa nimi-para ero agaalo wae kedaa pi kone sua yaa agaa medalomateme-daare nimimi pa raaname omalepape.

12 Nimina kone-para page raana waru omoapedowaru palimina. Goa pea-ga nimi so yaa-parai yoto epe adaapu gialia. Go wae konere nimumiaba Gote-na agaa lakene aanu riri-nane aba meakasimi.

Nimiri aipa-para paa laapo-rupa pimi(Mak 9.50; Luk 14.34-35)

13 Nimi kone rulae onaanuri go su amaa pirionaanuna rikiraane aipa-rupa pimi. Goa pea paremogo aipa-na rede aba dia yaliare gore niaameake palima rabu aipa walama-rede palima ya? Gopiane aipare nipuna rede napea-pulu onaanumimea ruboa nipuna aame rabuaatalimi.

14 Nimiri go su amaa piri onaanuna paa-rupapimi. Goa pua adaare so rudu madaa waritimirabu onaa rayome go adaarena paa waru ademe.15Gopage onaanumiri lammeda ewoa baket rolo-para nasalimi. Dia, pare ora ada-para mudialimigomere ada ru-nane piri onaa rayo paa epe-rupamealimi. 16 Goa pea-ga nimina epe paame paonaanuna ini agaa madaa roalia-daare nimuminimina epe palimide kogono adoa nimina Aapanabi minasaalimi.

Yesumi rekena agaa madaa agaa lakesa

17 Nimimiri neme Gote-na agaa lakene aa-nuna agaa-para rekena agaa-para gimaliminaloipisude kone nasalepape. Dia, neme go yaenumea rubolalo naipisu pare apo rekena agaanare waatalo ipisu. 18 Neme ora nimi lagialo: Gosu yaa lapo ora dia yaliade rabu page Gote-narekena agaana oge tu saabae pepasinu page alu-palia. Go rekena agaare ora pa saabaina Gote-meoyae rayo kiritalia. 19 Goa pea-ga onaa medalo-mame go rekena agaare oge agaa meda konesua onaanumi gimalimi-daare mogo rekena agaaogeme-ga Gote-na Surube Su-para nimu pageoge onaanu mapiraalia. Pare onaa rayome morekena agaa waru pagoa onaa medaloma page-nalomogealimi-daare gore soGote-na Surube Su-para page bi adaape salia. 20 Neme nimi lagialo:Gore nimimi Gote-na agaa pagoa nimina epekoneme kogono palimiri mo rekena agaa tisaanu-para mo Farisi aanu-para nimuna kogono maogeyalimi. Goa napalimiri nimimi Gote-na Surube Sumadaa na-adalimi.

Ratu yawe kone(Luk 12.57-59)

21 Niaana akuanumi abade pagesimi yaadeagaare gupa pagesimi: Aa meda natu maomapetade. Pare aa meda tu maomaliri koso pagapeaa piri-para mea palimi. 22 Pare neme abianimi lagialo: Aa medame nipuna ame-para ratuyawaliare nipu koso pagape aa piri-para meapalimi. Go page aa medame nipuna ame-paraagaa wae tea-daare kaunsil piri-para koso talolamua palimi. Gore aa medame ame-para ne oramaeya ne aa yana tea-daare nipu mo wae repenasulaa-para mea lo palia.

23 Goa puare neme Gote-para ora pi lape etamea yawo sua aana reke alta madaa mea epalirabunemenena amemenemadaawae kone inarego kone aba maepeaape: 24 Gore nena mo rialideofa mo aana alta madaa pa yawo sape. Goa puanena ame piri wala pua mode agaa wae wala puamaredepo yatepape. Go agaa aba wari kirituareorope Gote mo eta mea pua ora pi ta paina.

25 Gore aa medame ne raapu koso loa agaaunini salia-daare pena pora-nia palipi rabu epekone sua agaa maredepo yaawa pulupape. Goanapaliri go aame ne aipapulu koso pagape aapiri-para mea palia. Goa puare mo aame neplisman-nu mea katea. Goa puare nimumi nemea pua kalabus ada mapataalia. 26Neme ora ne

Matyu 5:27 72 Matyu 5:48lagialo: Nena koso kabape mone rayo mada na-abulu kiritaliri gore neme mo kalabus ada madanagimali.

Ona paake aa paake neme-na agaa27 Yesumi goa sa nimimi go agaare aba pages-

imide sa: Neme ona paake nayolape. Neme aapaake narumaape temede sa. 28 Go agaa aba pa-gesimide pare neme nimi wala gupa lagialo: Goreaa medame ona meda adalia pare nipumi go onapaake lamualua kone salia-daare go konemeremo ona aba paake yota.

29 Go pea-ga nena ini popo ki-naneme waeyaenu adoa pulalo paliare neme go ini rasuarubape. Goa pua nena ini padane rasu rubalirabu nena to yogane rayo wae su-para namealopalia. 30 Go page nena popo ki-naneme ne waeyae mulalo paliare go kiri kepe rubape. Goa puanena ki padane aaware nena to yogane rayo suwae-para namea lopalia.

Ona rasapena agaa(Mat 19.9; Mak 10.11-12; Luk 16.18)

31 Yesumi wala goa sa: Abade go agaa madaareakuanumi gupa simi: Aa medame nipuna oregimalia-daare nipumi ona rugulape pepa medaore kalape simi. 32 Goa simide pare neme nimilagialo: Aa rayome ona nagimalepape. Go onapaake rumea loa pa amaa nagimalepape. Goapea pare neme agaa loa ona nagimape. Gimaliarene page repaayana pora rugiti. Go page pa aamedame gimi ona rumaalia-daare neme page onapaake yone aa piralia. Goa pua repaaya maoyaali.

Ora yaa madaa makuaa ne agaa33 Yesumi agaa meda ora mone yola mon-

eaawa gupa sa: Agaa medare abana akuanumigupa simi-daa aba pagemede agaare gupa: Nimiyaa madaa makuaa agaa meda Gote-na ini agaamadaa talo palimi-daare go agaa madaa konewaru sua pipape simi. 34 Goa simi pare nemenimi lagialo: Nimimi yaa madaa makuaa pi nat-apape. Yaa madaare Gote nipuna pirape rekeyaade. Go pea-daa yaa madaa makuaa loa niminaagaa puri namapalaatepape. 35 Go page nimimiyaa madaa makuaa agaa meda go suna bimipuri namapalaatepape. Dia, go suri Gote nipunaaa lopae su yaade. Go page nimimi Jerusalemsumiri su yaa lapo makuaa agaa meda natapape.Dia, Jerusalem sumiri Aa Mudumi mea wasadesu yaade. 36 Gore nimimi nimina aalu iri walayaako pi kobere-daa mada namea ma-alimi-pulunimina aalu madaa yaa madaa makuaa agaa page

natepape. 37 Gore nimimi agaa teme rabu e-paradia lapo agaa agu tapape. Agaa mariripu temereSatan-me malaaya.

Waea palimide na-abutapape(Luk 6.29-30)

38 Nimimi agaa abade gupa pagesimide: Aameda nena ini apeminaliare nipuna ini pageapeminape. Aa medame nena agaa kimi odataliare nipuna agaa page abuloa oda tapesimide. 39 Goa simi pare neme nimi lagialo: Aamedame nimi-para waea paliade raburi nipu ratunayawalepape. Dia, pare aamedame nena peae kipaarame rola taliare gore perekea tua peaemeda-nane rola tina waalape. 40 Gupa wala aa medamenena mamina mua ne koso madaa aditalo paliaregore nena mamina meda page nipu wala kalape.41Gore bali medame nipuna oyaenu su ogesi-daaadaalu-para mea ria tea-daare gore neme walaogesi-daa su rado meda adaalu nona piane-parapage mea riape. 42 Go page aa medame ne-paraoyae gi tea-daare neme nipu kalape. Gore aamedame ne-para yoto meda gi tea-daare nememasaa nariaalape.

Yesumi lalo: iaa raapu epe kone sape(Luk 6.27-28; 6.32-36)

43 Yesumi agaa meda wala gupa sa: Akuanumiabade simide agaa gupa simi: Nimina adamionaa-para epe pedo pi kone salepape. Niminaiaanu-para wae kone salepape simi. 44 Goa simipare neme nimi lagialo: Nimina iaanu-para epepedo pi kone waru salepape. Goa page nimi-para waea palimiri go wae kone mea rubainaloGote yaaloa beten tapape. 45 Goa palimiri nimiriso yaa-para pia Aapana onaanu piralimi. Gote-me onaa wae epe lapo rata madaa naare apomarasaana-daa. Go page nipumi yai page aa waeepe lapo rata madaa apo epena sana-daa. 46 Gopea-ga mo onaa medalomame nimi raana omal-imide madaa nimu raana omalimiri go madaareepe yotomealimina? Dia,mo takismeape aanumipage goa peme. 47 Go page nimina amenu-paraabi patalepape temere mo onare akea teme pae?Gore baptais abi nami pa pimi onaame page goapeme. 48Gorenimi orawaru epe-rupapiralepape.Nimina Aapa so yaa-para epe-rupa pia-rupa nimipage epe-rupa mapiraalia.

6Onaa meda raba meapena agaa

Matyu 6:1 73 Matyu 6:231Yesumi goa sa: Nimimi waru adalepape. Nim-

imi lotu kogono pulalo peme rabu onaanumi nimiadena kone sua napipape. Nimimi niaana epekogonore onaame adena kone salimiri nimina soyaa-para piri Aapame nimina epe yoto meda na-abutea. 2 Go page nimimi naraame ome onaanunimu oyaeyae raba mu katemere gore nimimipenaame go yae mealepa loa yalaari napulupape.Goa palimiri nimimi yaa agaa ne onaanuna konepadane mogeaaeme. Nimuri lotu ada-para mopora-nia page pamua oyae kateme. Gore mo pionaanumiri nina bi padane minasaaina kone imi.Nina agaa pagalepa. Goa pemere nimuna yotooyaenu aba penaame go muaeme-daa. 3 Parenimimi mo onaa naraanu raba mulalo palimirioraa ki-naneme palide-a podo ki-naneme na-makuaaina lape. Nena adami aa page agaa na-pagena lape. 4 Dia, pare kudiri pi kone sua epebi mulalo kogono pipape. Goa palimiri niminaAapamere nimina epe kudiri pi kogono adoa nimiepe yotome abutea.

Beten lape kone(Luk 11.2-4)

5 Yesumi agaa meda gupa sa: Nimimi betentemede raburi yaa agaa ne onaa-rupa natapape.Nimimi lotu ada ru-nane aawa beten tapape. Gopage nimumi adaa pora aane-nane page onaan-umi niaa adena kone sua beten natapape. Goapea-ga nina agaa pagalepa. Gote-me nimunayoto oyaenuri aba kasa. 6 Go yapare nimi betenripima talo palimide raburi nimina ada rum-para pua pora poa nimi na-ademe Aapa madaabeten tapape. Goa puare nimina Aapame apo epekaledoa teme beten adoa nipumi nimi-para pageabutea.

7 Go page nimimi beten temede raburi pa agaameda yoloa nane gimalepape. Mo baptais namionaanumi beten lo yoloa adaapu teme rabu warupagalia kone imi. Go-rupa natapape. 8 Niminimuna kone naratalepape. Dia, nimimi betentalo koneme aba managolaeme raburi niminaAapa Gote-me nimi madaa rudu ta oyae rayo abaadoa makuaaya.

9 Gore nimimi beten gupa tapape:Niaana Aapa, nere yaa-para pi.

Nena biri oro yaalo epe-rupa ina.10 Nena Surube Su epena.

Nena konemere so yaa-para peme-rupa suamaa niaame page goa palima.

11 Abia go yapi padane madaare neme niaana etarumaaina.

12 Neme niaana wae yaenu mea rubaina-ga ni-aame pagewae kone saapi onaanuna konemea rubalima.

13 Neme niaare wae kedaa pi yaeme ko natainapare Satan-me niaa natinalo surubape.

14 Pagalepa. Nimimi onaa medalomana waeyaenu mea raakepe rubalimiri gore nimina soyaa-para pia Aapameniminawae yaenupagemearubalia. 15Pare nimimi pa onaamedalomana waeyaenu namea raakepe rubalimiri nimina Aapanipumi page nimina wae yaenu mada namearubalia.

Yesumi eta niti pape madaa agaa sa16Yesumi agaamedawala gupa sa: Nimimi lotu

kone sua eta gimalimi rabu yaa agaa ne onaa-rupanapipape. Nimuna ini agaa-para roke piralimina.Goa pua nimi reame ome onaa kone inalo peme.Pagalepa. Nimuna yoto oyaere aba muaeme.17 Pare nimimi nape yae madaa niti pua gimalimirabu nimina aalu-para wel mea puare nimina iniagaa-para waswas talepape. 18 Goa palimi raburinimimi eta gimalimi onaanumimada namakuaal-imi. Nimumi mada na-adalimi pare nimina na-adape Aapame apo kudiri pu i epe konere nipumimada adalia. Goa puare nena epe yoto madaabutea.

Epe oyaeyae mea makiritaaina agaa(Luk 12.33-34)

19 Nimimi epe yaenu go su amaa nakiritasalepape. Go su amaare go epe yaere daalinuminoa pa ramualia. Go su-para page paake neaanumi kepo aguloa meme. 20Nimina epe yaenurayore go su amaa nakirita salepape pare goyaenu so yaa-para kirita salepape. So yaa-pararedaalinumi nanomada naramualia. Goa pua paakene aanumi page so yaa-para yaere namealimi-gaso yaa-para oyae epe-rupa pa saabalia. 21 Goreepe yae kirita sali-parare nena kone page go-parapa saabalia.

Iniri tona paa(Luk 11.34-46)

22 Niaana iniri niaana tona lam paa-ruparoaaya. Ini epeaaliare gore nena to rayo pageepeaalia. 23 Pare ini o yaliare gore nena to rayo-para ribaa yoa o yalia. Goa pea rabu nena robaa-para roalia paa wala udinalia. Goa pua nenayogane-para ribaa yoa ne ora maoyaalia.

Aa padaneme surube aa laapona kogono madanapalia

(Luk 16.13)

Matyu 6:24 74 Matyu 7:1124Bosboi laapona kogonore aa padanememada

napalia. Goa palia raburi aa meda madaare epekone sua aa meda madaare wae kone sua aalia.Goa pea-ga aa padane madaa ora raaname omoaaa meda-parare nipu ratu yawalia. Go pagenimimi Gote-na kogono pala mone kogono palamada napalimi.

Epaame omoa kone adaapu meme(Luk 12.22-31)

25 Yesumi agaa meda wala gupa sa: Neme nimilagialo: Niaa epe-rupa piramina kone adaapunasalepape. Gore niaame ipa eta lapo ake nal-ima pae lo niaana yogane madaa ake maraalimapae loa kone adaapu nasalepape. Gore epe-rupa pirape konemere pa nape eta kone rabua-niaaya. Go page yoganeme pa mamina maraapekone rabuaniaaya. 26 Nimimi so biyaa pamemeyaanu adalepape. Nimunanape repena inimaapunapoa nimuna etare ada-para nakirita peme. Goanapeme pare nimina so yaa-para pia Aapamenimu eta kata. Pare Aapame nimi madaa iakoneme go yaanu rabuniaaya. 27 Nimimi go suamaa i yae madaa kone adaapu salimiri go kone-mere nimina pirapemaali ogesi-daa adaalumadanamayola salia. 28 Goa pea-ga nimina konereakeanemamina oyaemadaa penaateme? Nimimioge repena ini so amaa-nane opena adalepape.Gore nipu opea rabu nipumi kogono napuamam-ina page nawarita. 29 Goa pea pare neme nimilagialo: Abadere King Solomon nipuna pepenamamina epe epe yae agu yamesa rabu mo plauaini madaa pea-rupa nipumi pepena go-rupa pisapare plaua-menipunapepena rabuniaaya. 30Abiae-para ripu puti ia pare ekeraare wala tua repenasulaa-para iralimi. Pa ripumiri Gote-me pa sunapepena paaya. Goa pea nimi onaanuri ni madaakone ogepusi rulaeme. Nimina Gote-me nimipage waru surubalia. 31 Goa pea-ga nimimi koneadaapu gupa nasalepape: Niaame eta ipa laporeakenalimapalomamina akemaraalimapalo konenasalepape. 32 Go kone rayore su amaa konenarula pa piri onaanumi nimuna meape koneyaade. Pare nimina so yaa-para pia Aapa nipuminimi adoa oyae gialia. 33Go kone nasalepape parekone pereke sua Gote-na Surube Su madaa pagenipuna pape kogono page go lapo madaa koneaba saapiralepape. Goa palimi-daare nipumi oyaeradonu page mada nimi gialia. 34 Goa pea-gaekeraa-nane akea palua pae kone nasalepape.Dia, ekeraa-nane pape kone sape yaenu pa epalia.

Gore yapi meda madaa kedaa pa nariaalepape.Gore pa kedaanu ya-pulu nipuna pa epalia.

7Koso lape agaa(Luk 6.37-38; 6.41-42)

1 Yesumi agaa meda wala gupa sa: Nimimionaa medaloma pa amaa namariaawa koso laawanamea rumaatepape sa. Goa pua Gote-me nimipage go-rupa mada mea rumaalia. 2Nimimi onaameda pa amaa mariaawa koso teme-daare goreGote-me nimi madaa goa padane-rupa abutea.Nimimi go-rupa rumaalua kone salemede-rupago rumaape kone madaa-ga Gote-me nimipadane-rupa abutea. 3 Gore nimina amena ini-para oge ini mare aba adema teme. Goa pea parenimina ini-para i repena rekene na-ademe. 4Gorenimina ini-para repena rekene nona piane walaia-ga akeane gupa teme: Naa ame, nena ini-paraia oge ini mare mea rubano teme. 5 Go aa nereyaa agaa ne aa yaade. Aba ripiare nena ini-paraia repena rekene mea rubape. Goa pua oropereinimini waru pua nena amena ini-para aaya lomaepe-rupa mada rasamina.

6 Nimimi Gote-na yaere yananu nakatapape.Goa puare wala nimumi kaulataboa ne nolalopalia. Go page nimi kulubunu epe epe yaenumenana maa-nane namudiatepape. Goa puarenimimi mogo epe kulubunu rugulabebe palimi.

Beten loa agaa meamina(Luk 11.9-13)

7 Yesumi goa sa: Nimimi Gote-para betenteme-daare nipumi mada gialia. Nimimi oyaeasapalimiri nimimi mada adasaalimi. Nimimipora gaape pua tata palimiri Gote-me nimi-parapora gaape mada lobalia. 8 Onaa rayome Gote-para beten temere gore nimumi oyaenu madamealimi. Onaa rayome oyaenu asapalimi-daaremada ada salimi. Gore aame pora gaape talia-daare Gote-me pora mada lobalia.

9 Gore nimina naakinumi Aapa yaaloa bretmeda gi tea-daare nipumi aana meda mea kateaya? Dia. 10 Go page mo naakimi Aapa yaaloaena page meda gi tea raburi wae paaka medakatea ya? Go page mada nakata. 11 Goa pea-ganimi aanumi nimina naaki nogonu epe yaenu pakateme-ganimina so yaa-para piaAapamerenipumadaa beten teme-daare nipumi epe oyae pagepa mea gialia-ga beten loa agaa mealepape.

Matyu 7:12 75 Matyu 8:912 Pa onaanumi epe kone mua ni padane goa

meda pina kone satemade-rupare neme page goapape. Gore apo kone madaare Moses-na rekenaagaa-para Gote-na agaa lakene aana agaa rayo go-para ia.

Nimiri oge pora gaape-para ora pulupape(Luk 13.24)

13Yesumi agaa gupa sa: Nimiri oge pora gaape-para ora pua puaa odobatepape sa. Pora medaremo wae su-para pope pora gaape adaape madalobapa ia. Onaa adaapuri go pora-para polalopeme. 14Goapeapare oro yaalo kagaapirapeporagaapere ora ogesi ya-pulu kalai waru palimi. Goapea onaa padane padane laatapumi go pora-paramada palimi.

Pa repenana ini madialia waru adalepape(Luk 6.43-44; 13.25-27)

15 Yesumi agaa meda gupa sa: Gote-na bimadaa yaa agaa ne aanuri waru adalepape. Nimipiri-para epalimi rabunimumi epe sipsipmenanayogane aako yameme pare nimuna robaa-pararaa yana maeyae-na kone sua nimi nolalo peme.16 Go yaa agaa ne aanu epalimi rabu nimumi ko-gono palimi waru adoa niminaatepape. Repenaetolo etolo aere epe repena wain-na ini mada na-madialia. Go page repena fik-na epe iniri mo ripuwae pepo pi puti-para mada naratemade ora dia.17 Goa pea-ga ipa waru piri repena rayo madaaini epe-rupa madita. Pare wae kaapu ne repenarayo ini wae-rupa madita. 18 Epe repenamererepena ini wae-daa mada namadialia. Go-rupaagu repena waeme epe repena ini meda nama-dialia. 19 Repena rayo ini epe-rupa namaditarepoa repena sulaa-para mea iralia. 20 Goa pea-ga mo Gote-na bi madaa yaa agaa loa makiraeaanumiri kogono peme rabu nimuna madialimiini adalimina.

21 Gore onaa rayome ni-para Aa Mudu temepare nimimi Gote-na Surube Su-para madaa na-adalimi. Dia, pare onaa rayome niaana aapa soyaa-para piana kone ratalimiri Gote-na SurubeSu-para mada adalimi. 22 Apo yapi di epaliaderabu onaa adaapumi gupa teme: Aa Mudu, nemeabade nena bi onaa lakelo epe agaa mogeasimateme. Nena bi lakeloa abade niaame onaana waeremonu mea ruboa napi kogono adaapu pasimateme. 23 Go raburi neme nimu-para gupa lake-toa: Neme nimina ini-para waru na-adesude-ganimiri wae onaanu-ga ni piri-para paneaatepatoa.

Ada pape kone lapo(Luk 6.47-49)

24 Yesumi agaa meda gupa sa: Onaa rayomenina go agaa pago ratalimi-daare nimuna epekonere gupa imi: Aa medame ada pua aana-mepuri mapalaasa. 25 Goa puare yai ipisa raburi iparoa rubisaawa puri pane po ripumi ipua go adawalu walu malaasa. Go pisa pare mo ada oraaana-me puri waru mapalaawa pea-pulu madanarobesa. 26 Yapare onaa rayome nina agaapagoa naratalimiri nimuna kone gupa imi: Goonaanuna konere ada pigi puri namapaalae pamabaawa peme. 27 Goa puare yai ipua ipa roarubisaawa puri pane po ripu page ipua mo adaepa marobaasa. Gore mo ada lopesa rabu ora ewaru sa.

28 Yesumi go agaa lo kiritisa rabu pirisimionaa rayome pogolasaasimi. 29Gore nipumi agaalakesa rabu nimuna rekena agaana tisaanu-rupanalakesa. Dia, pare nipumi puri pane aa-na agaalakesa.

8Yesumi yakimi ti aa medana yaina maepeaasa(Mak 1.40-45; Luk 5.12-16)

1 Yesu so rudu gimoa kilipia ipisa pare onaarayome wala nipu rata mea ipisimi. 2 Go rabuyakimi ti aa meda Yesu piri-para epa rumu kobapua pirua nipumi lalo: Aa Adaa, neme ninayaina mada maperekeaina kone salo sa. 3Yesuminipuna yogane madaa ki oraawa lalo: Goa palua-ga abi kaapuaina. Goa sa rabu aipapulu morere rayo kaapu yabesa. 4 Yesumi nipu-para lalo:Nere adoaape. Neme onaamedaloma nalakelape.Nena yoganere Gote-na miru irae aame adenapope. Goa puare Moses-me sa-rupa eta yawape.Goa pali raburi nena yainare aba go dia yanaloonaanumi mada adalimi.

Yesumi soldia aa muduna kogono naaki mae-peaasa

(Luk 7.1-10)5 Yesu nipu Kaperneam su-para pisa rabu sol-

dia aanuna Aa Mudumi Yesu nipu-para agaamegupa ogesa: 6Aa Adaa, nina kogono naakiri yainaomoa ada saabaaya. Nipuna uni rayo omapaawaradaa ora adaape pea. 7 Gore Yesumi lalo: Nemenipu maperekeaata palua. 8 Yapare mo soldiaaanuna Aa Mudumi Yesu nipu agaa gupa lakesa:Aa Adaa, niri epe aa-daa dia-ga nere nina ada-para mada naepali. Goa pea-ga neme pa agaamete rabu nina naaki mada perekealia. 9Ni page naa

Matyu 8:10 76 Matyu 8:34

soldia aa mudunumi ni surubeme. Neme soldiaaanu page surube. Goa pea-ga neme soldia aapadane-paranepu torenipumadapalia. Aamedane ipu to raburi gore nipu mada epalia. Gore monina kogono naaki-para go kogono pa tore gorenipumimada palia. 10Yesumi go agaa pagoa koneadaapu isa-pulu mo nipu raapu ipisimi onaanu-para gupa lakesa: Neme ora nimi lagialo. Israelsu-para aa gupa kone rulae aa meda abade pagenapirisa.

11 Gore agaa pagalepa: Onaa adaapu mo naareopala-nane page pabala-nane page epalimi. Gorenimumi Abraham-para Aisak-para Jekop-para soGote-me Surube Su-para pirua akuanu raapu etano piralimi. 12 Goa palimi pare onaa medalomaso Gote-na Surube Su adolalo peme onaare nimuribaaene-para wala mea ratu talia. Go-parare rewaru loa nimuna abulu regepe no radaa nalimi.

13 Yesumi mo soldia aanuna aa mudu goalakesa: Nere abi pu. Neme kone rulaye-pulunena kone sae-rupa ora palia. Goa sa-pulu nipunakogono naakiri ora go rabu-ga maepeaasa.

Yesumi Pita-na orena agi raba misa(Mak 1.29-34; Luk 4.38-41)

14 Yesu nipu Pita-na ada-para pua odobaawaPita-na aayaa kekapu yaina omoa patae ina puaadesa. 15 Gore Yesumi nipuna ki mina misa rabumo kekapu yaina aba aipapulu perekesa. Go rabunipumi rekoare Yesuna eta iraasa.

Yesumi onaanu adaapu raba misa(Mak 1.32-34; Luk 4.40-41)

16 Gore aebore onaa medalomame wae remopiri onaa Yesu piri-para mea ipisimi. Nipumiagaame loa gowae remo rayo raakepe rubisa. Goapua nimuna yaina rayo page maepeaasa. 17 Go-rupa pisare abade Gote-me agaa meda Aisaia-nabuk-para gupa sa: Nipumi niaana yaina rayoreaba mea ruboa niaana yaina rado rado page mae-peaasa.

Onaa medalomame Yesu rata mea polalo peme(Luk 9.57-60)

18 Gore onaa adaapumi Yesu kutapu ma-aawasimi rabu nipumi lalo: Niaare ipamone panekenaa moneaawa baina sa. 19 Go rabu rekenaagaana tisaa meda ipua sana Yesu goa epa lakesa:Tisaa, su rayonapamuali rabuni ne raapupamua-pana. 20 Gore Yesumi nipu lakesa: Raa yana pati-parare su-para naaku ia. Yaanu page adawaritimipare ni Onaa Raapu Pirape Aa-na Siri nina kitupirua patape ada dia yaade. 21Goa sa rabu nipuna

disaipel aa medame nipu goa lakesa: Aa Adaa,ora lae pare nina Aapa aba rogaata pono. 22 PareYesumi nipu goa lakesa: Gore ome onaanuminimuna ome onaanu yago rogaalimi. Nere saanabana sa.

Yesumi adaa po ripu maloraasa(Mak 4.35-41; Luk 8.22-25)

23 Yesu nipu ipunu madaa pirua sana nipunadisaipel aanu nipu raapu pisimi. 24 Go rabu moipa adaape poripumi ipua ipunu maugitaalo pisa.Goa pisa pare Yesu nipu pa u patae isa. 25Goa pisarabu mo aanumi Yesu nipu pua marekaawa lalo:Aa Adaa, neme niaa raba mea. Niaare go ipa noaugialema-daa simi. 26 Gore nipumi nimu lakesa:Akeane nimimi paala omeme ya? Nimiri naa agaaogepusi robaa-paramuakone rulaeme. Gorenipurekoa po ripu-para ipa lapo puri pane agaa lakesa.Go rabu po ripu loraawa ipa eto ogesi-daa napisa.27Go rabu nimumi pogolasaawa lalo: Go aare akepiane aa ya simi? Go ipa-para po ripu laapomenipuna agaa pagea simi.

Yesumi maeyae aa lapona wae remo mea raturubisa

(Mak 5.1-17; Luk 8.26-37)28 Yesu nipu ipa mone pane pua mo Gerasa

ruruna su-para opapasa. Go-parare wae remopabo piri aa lapome matmat aana apedaa gimoaYesu nipu piri-para ipisipi. Nipuri ora raa-paramaeya ne aa lapo ya-pulu onaa rayo pala omoago nipu ae pora-nia napamisimi. 29 Gore nipulapome puri paloa gupa yaasipi: Nere Gote-na Si-ga neme niaa piri-parare ake pulalo epae? Goregoanu pape di abia dia-ga neme niaa radaa meagulalo akolo epae pae simi? 30 Go rabu menanuadaapupe mo-pare aawa eta nala aasimi 31 Mowae remome Yesu-para gupa ogesimi: Nemeniaa ratu tulalo pali-daare niaa mogo menanunarobaa-para ratutape simi.

32 Gore Yesumi mo remo-para nimi pulupa sa-pulu nimumi mo aa lapo gimoa remo nimu momenana robaa-para pua odobasimi. Go menarayo aloma pua mo rata madaa lopoa ipa ini-parapua ipa noa omabasimi.

33 Go rabu mo mena surube aanu nimu pogolapisimi. Nimu adaare-para pua go remaa onaarayo-para pua lakesimi. Lakesimi rabu mo waeremo pabo piri aa lapo madaa pianu rayo remaapua simi. 34 Go rabu mo adaare-para piri onaarayome Yesu nipu madaama ipisimi. Goa puanimumi nipu epa adoa gupa lakesimi: Go sugimoa nena su rado-para pu simi.

Matyu 9:1 77 Matyu 9:269

Yesumi kiki aa uni oma pae aa meda maepeaasa(Mak 2.1-12; Luk 5.17-26)

1 Yesu nipu ipunu madaa pirua ipa mone panepua nipu adaare meda-para pua opapasa. 2 Gorabu yaina ome aa meda Yesu piri-para ria ip-isimi. Goa pisimi pare nipuna uniri rayo omapaawa rekemadaa saabaasa. Yesumi nipuna konerulae adoa mo yaina ome aa goa lakesa: Go naaki,paala naomape. Nena waeanu raakepe rubaato.

3 Gore rekena agaa tisaanu medalomame goagaa pagoa nimuna kone-para gupa isimi: Goaamere Gote-para ero ta, kone isimi.

4 Yesumi mo nimuna kone-para adokaru muanimu-para lalo: Akeane nimina kone-para gupasaleme? 5 Akea pua kuma pi agaa toa ya? Nenawae yaenu mea rubano kedaa pia? Ne rekoa porapu lano kedaa pia? 6 Pare ni Onaa Raapu PirapeAa-na Siri go su amaa onaanuna pupitagi nemekone mea raakepe rubalua-ga puri adalimina.Goa pua nipumi mo uni oma pae aa-para lalo:Ne rekoa nena u pati yaenu mea ripinua nenaada-para pu sa. 7 Goa sa rabu nipu rekoa nipunaada-para pisa. 8 Onaa rayome go adoa siminapaalame omesimi. Gore Gote-me go piane pinalopuri kasa-pulu nimumi nipuna bi minasaasimi.

Yesumi Matyu yaasa(Mak 2.13-17; Luk 5.27-32)

9 Yesu nipu go su gimoa pore pamisa rabu aameda Matyu nipu mone takis mi ada-para pirinaadesa. Goa pua Yesumi nipu-para lalo: Neresaana bana. Goa sa rabu nipu rekoa ratamea pisa.

10 Yesu go aa-na ada-para eta nala pirisa. Gorabu mone takis mi aanu-para naraa onaanumedaloma-para Yesu page nipuna disaipel aanuraapu pirua eta padane-para nisimi. 11Goa pisimirabu Farisi aa medalomame go kone adoa nipunadisaipel aanu lakesimi: Nimina tisaa mo takis miaanu-para naraa onaanu raapu pia-ga akeane go-rupa eta no pira ya simi?

12 Yesu nipumi go agaa pagoa nipumi lalo:Yaina naome onaanu nimuri dokta piri-parapemede. Dia, yaina ome aanu nimu dokta piri-para peme. 13 Nimimi Gote nipuna buk-paralagisade agaa aba pua niminaatepa: Ofa sapekonemadaare neme raana napea pare neme rabameape kone madaa pedo pi. Yesumi wala lalo:Neme ora epe onaanu agu raba mulalo naipisu.Dia, pare naraa onaanu page rabamulalo ipisu sa.

Eta nane yaa madaa makuaa loa gimimi kone(Mak 2.18-22; Luk 5.33-39)

14Go raburi Jon-na disaipel aanuYesu piri-paraipuanimuminipu-para lalo: Farisi aanuniaa pageeta niti pua ado aema. Goa pema pare akeanenena disaipel aanumi eta pa nena te ya?

15 Gore Yesumi nimu goa lakesa: Ona rumaat-alo pe aare nipuna rurunu raapu pa piralia rabunimuna kone-para kedaa napalia. Pare oroperego ona rumaatalo pea aare wala gimalia-ga gorabu mo nipuna rurunumi odome omoa eta napemadaa niti pua pa piralimi.

16 Aa medame kagaa mamina rugini nipunaabana mamina podopene-para narabutea. Dia,pare nipumi go-rupa rugulua rabutea-daare momaminawalamariripiaa-mama pua adaapu riripitabalia. 17 Go page abana meme mena yogane-para aa medame kagaa ipa wain mada nano-rialia. Goa pali-daare mo kagaa ipame mememena yogane mariripiaawa mo ipa su amaa koy-alia. Goa puare mo meme mena yogane pagemapodopealia. Gore kagaa ipa wain-ri ora kagaameme mena yogane-para no rialimiri lapo rataepeaalia.

Yesumi aa muduna wane maepeaawa nipunamamina oraasa ona maepeaasa

(Mak 5.22-43; Luk 8.41-56)18 Yesumi nimu-para go agaa pa pena lakelala

aina aa mudumeda Yesu piri-para ipua rumu epakoba pua gupa sa: Nina nogore abia ora ini adupiapare neme epa ki sali rabumada rekalia sa. 19Goasa rabu Yesu nipu mo aa mudu raapu polalo pisarabu nipuna disaipel aanu page pisimi.

20 Pora-nia pisimi rabu ona medare nipunayaapi pupulae yainare maali 12-pela patisa. Goona nipu Yesuna masaa-nane ipua nipuna mam-ina aane-nane kimi oraasa. 21 Go ona nipunarobaa-para kone gupa isa: Neme nipuna maminamadaa ki oraaluare nina yaina mada dia yaliakone isa. 22 Goa puare Yesumi nipu wala pereketua adoa lalo: Go nogo. Neme ni madaa konerulaate-pulu nena yaina abia madia yaato. Ora gorabu-ga go yaina epeasa.

23 Gore Yesu nipu mo aa muduna ada-parapua opapaasa. Go-parare onaanumi emaa loare adaa lo pirisimi. 24 Gore Yesumi lalo: Nimipane piralepa. Go nogore pa u patana. Ora inina-adupiana. Go rabu nimumi nipu giri laasimi.25Mo onaa rayo pane pula pira loare Yesu nipumimo nogona ada rum ru-nane pua ki mina muanipu marekaasa. 26 Goa pisa rabu go remaa su

Matyu 9:27 78 Matyu 10:15

rayo-para pago kiritisimi. Yesumi ini rabuni aalapo-para agaamaarea aanupagepuamaepeaasa.

27 Yesu nipu go ada gimoa pora pamisa rabuini rubu pi aa laapome nipu rata mea ipua gupayaasipi: Nere Devit-na si-ga saa raba mea sipi.28Gore Yesu ada ru-nane penaaloa mo ini rubu piaa lapo nipu piri-para ipisipi rabu Yesumi nipu-para lalo: Go kogono mada palua-ga nipimi nimadaa kone rulalipi ya? Nipumi lalo: E, AaAdaa mada palipa sipi. 29 Goa sipi rabu Yesuminipuna ini kimi oraawa lalo: Nipimi ni madaakone rulaaripi-daare nipina ini madaa epeaalia.30 Goa puare nipuna ini wala epe sa. Goa puareYesumi nipu-para puri pane agaa gupa lakesa:Nipimi waru kudiri pipape. Onaa medalomanalaketapape. 31 Pare nipu gimoa pisa rabu go surayona Yesuna remaa pamisa.

32 Goa palaina onaa medalomame agaa maarewae remo pabo piri aa meda Yesu piri-para meaipisimi. 33 Gore Yesumi mo wae remo mea rake-peaasa rabu nipu laapome agaa lopaasipi. Goreonaa rayome kone adaapu sua gupa simi: GoIsrael su-para napi kogono go pamu pia-daa simi.34 Pare Farisi aanumi lalo: Wae remonuna aamudumi nipu puri kanaloa go pia simi.

Yesumi onaanu odome omesa(Mat 4.23; Mak 1.39; Luk 4.44)

35 Yesu nipu su adaare rayo-nini pamuasana nimuna lotu ada-para agaa pamu mo-geasa. Go rabu nipumi Gote-na Surube Sumadaa epe agaame loa sana onaanuna yainanumaperekeaasa. 36 Nipumi mo onaa rayo odomeomesa. Gore nimuna kone mabebola tua wae-rupa pirisimi-pulu nipumi odome omesa. Mosipsip-nunapunini aaraanapirisa rabugoonaanukalae-rupa pirisimi. 37 Goa pisimi-pulu Yesuminipuna disaipel aanu lakesa: Eta adaapu momaapu-para poro aaya pare kogono pape aanuadaapu napimi. 38 Goa pea-ga nimimi go maa-puna aaraa-para eta ini mea kirita sula epenabeten tapape sa.

10Aposel kogono aanuna bi(Mak 3.13-19; Luk 6.12-16)

1 Yesu nipuna aposel kogono aa 12-pela yaaloanimu kogono papena puri mapalaasa. Gorenimimi wae remo rakepeaminalo yaina rayomaperekeaaminalo onaa raba minalo puri gialuasa.

2 Mo aa 12-pela nimuna biri gupa: Saimon-reaba ripia Yesumi nipu aba mapiraasa. Nipuna bimedare Pita. Nipuna amere Andru page mapi-raasa. Goa pua Sebedi-na si Jems-para nipunaame Jon lapo page mapiraasa. 3 Gore Filip-para Bartolomyu lapo mapiraasa. MedalomareTomas-para takis mi aa Matyu lapo mapiraasa.Goa pua Jems-re Alfius-na si Tadius lapo mapi-raasa. 4Goa pua Saimon Selot-para Judas Iskariotpage mapiraasa. Go aamere pirua Yesu tapenakabereke misa.

Yesu mo aposel aa 12-pela kogono kasa(Mak 6.7-13; Luk 9.1-5)

5 Yesu nipumi mo aposel kogono aa 12-pelaagaamana gupa lakesa: Nimi aa ruru radonu piri-para napulupape. Goa pua nimi Samaria adaare-para page napulupape. 6 Dia, pare nimiri Is-rael su-para piri onaanuri ora alupae sipsip-rupapimi-ga nimu piri-para pulupape. 7 NimimiriGote-na Surube Su abia ora re-para epa ialo pualaketapape sa. 8Nimimi yaina ome onaanu mae-peaatepape. Ora ini adupini onaanu marekata-pape. Mo yakimi ti onaanu maepeaatepape. Waeremo mea raakepe rubatepape. Gore nimimi gopuri mealeme-pulu mo onaanuna yaina madaayoto nami mada pa maepeaatepape sa.

9 Nimimi mone yo-para mone ini-para oramone padane-para nimina oge nusi-para nama-dialepape. 10Go page nimimi palimi rabu rokanunamadia pulupape. Go page alopape maminameda-para aa ada-para pora pamuape rimaapupage namea pulupape. Dia-ga aame pa palimi-daare nimumi eta oyae mada gialimi.

11 Gore nimi adaare page su rado-para palimirinimimi aba waru adalepape. Nimimi epe amenumedaloma aba waru adoa go aa raapu piraamapuare nimi meape onaa dia yaliare puaa-mamapipape sa. 12 Gore nimimi ada meda-para pal-imi rabu go ada-para piri onaa-para epe-rupapiralepape tapape. 13 Gore mogo ada-para pirionaa-daa epe onaa yalia-daare gore nimina epekone nimu madaa pa salepape. Pare nimumiabi piralepape agaa na-abutimi-daare nimina epekonere wala mua go ada gimalepape. 14 Gore aamedame nimina agaa pagolalo nipuna ada-paranalamua palia-daare gore go adaare gimoa pulu-pape. Go rabu nimumi nimuna wae kone adenalonimina aa madaa ae kege kunu sua pulupape.15Pagalepa. Orope Gote-me onaanu yoto mea ru-maa katea di raburiwae adaare SodomGomora sulapo-para pirisimide onaanu-para kedaa kasade.

Matyu 10:16 79 Matyu 10:37Goa pisade pare go kedaamere go su-para mis-imide kedaa rabuniaa mealimi sa.

Kedaa epalia-ga waru adalepape(Mak 13.9-13; Luk 21.12-17)

16 Yesumi goa sa: Pagalepa. Neme nimirimaeyae yananuna rikiraana sipsip mena si-rupamea rapaato. Goa pea-ga nimimi ora pawapua paakanumi umu yoloa pameme-rupa pa-mualepape. Go page nimimi epe kone sua soyaa-para pirape kone mealimina pamualepape.17 Nimimi mo aanu waru adalepape. Nimuminimi aditalo kaunsil-na ada mea pua nimunalotu ada-para aipuyame nimi talimi. 18 Nimuminimi koso laatalo mo aa mudu kadipinu piri-paramea palimi. Goa pua nimimi nina kogono puanimu-para pa ruru radonu-para page epe agaalaketeme. 19 Gore nimumi nimi koso lape agaatemede raburi niaa ake tema pae kone adaapunasalepape. Dia, Gote-me go rabu laketemenaloagaa gialia. 20Go rabu nimimi agu raapo koso lapeagaa nateme. Dia, Holi Spirit nimina robaa-parapiralia rabu nimina Aapame agaa lagialia.

21 Go rabu aanu nipuna amenu wala kosomemariaawa nipuna ame tu maomalimi. Goreaaraanumi page nipuna si-para waea palia. Sin-umi page agi aaraanu-para agaa rasua koso lapeagaa loa tu maomalimi. 22 Go raburi nim-imi nina pora ratalimi-pulu onaa rayome nimironome omalimi. Pare onaa rayome puri paboani nagi-mama palimiri orope go su yaa lapo diayalia rabu go onaanu oro yaalo kagaa piraamalaama palimi. 23 Gore nimi adaare meda-paranimi kedaa gialimiri gore adaare rado meda-parapogola pulupape. Neme ora nimi lagialo: Israeladaare rayo-para kogono mada napu kiritalimipare Onaa Raapu Pirape Aa-na Si aba epalia.24 Skul teme naaki nogo nimiri nimina tisaanunarabuaniaaeme. Go-rupa agu kogono pape aan-umiri nimuna surube aa mada narabuaniaaeme.25 Goa pea-ga skul nogo naakimi nimuna tisaa-rupa piralimi-daare epe teme. Go page kogonopape aame nipuna aa mudu raapu nona pi pi-raliare epe teme. Goa pua ada padane surubeaa-para wae bi Belsebul* teme-daare nipuna adaraapu pimi-nu ora wae binu page katea.

Paala omape aana bi(Luk 12.2-7)

26 Goa pea-ga nimimi pa onaanu paalame nao-malepape. Dia, abiare oyaeyae rayo rigitabaayapare orope penaame sua kudiri pi kone rayopage onaanumi mada adoa penaame amaa pa-galimi. 27 Neme go ribaaene-para lagialo agaarenimimi naare paalu laketapape. Nimimi pawasipagaleme agaare su rudu madaa rekaawa laketa-pape. 28 Aa medalomame onaanuna to yoganemada tumaomalimi pare konewasupamada natumaomalimi. Goa pea-ga nimimi nimu madaapaala naomalepape. Yapare Gote-me yogane-para wasupa lapo repena sulaa-para mada meairalia-ga nipu madaa paala omalepape.

29 Nimimi oge yaasi laapore mone kane ogepadaneme kabeme. Goa pea pare nimuna Aa-pame nalaketea-daare oge yaa padane su amaamada nalopalia. 30 Gore nimina aalu iri rayoGote-me aba dipita. 31 Goa pea-ga nimimi paalanaomalepape. Nimimi mo ogege yaana kabapeyoto ora maoge yateme sa.

Yesuri go piane aa(Luk 12.8-9)

32 Yesumi agaa meda goa sa: Onaa rayome paonaanuna ini agaana niaa Yesuna onaanu pimalaketemere neme so yaa-para pia Aapa-para goonaanuna bi page laketoa sa. 33Pare onaa rayomepa onaanuna ini agaana ni masaa rilalimiri soyaa-para pia Aapana ini agaa madaa neme nimupage gimalua sa.

Yesu su amaa ipisare yada marekaatalo naipisa(Luk 12.51-53; 14.26-27)

34Nimimi niri go su amaa epe-rupapirape konemea ipisade kone nasalepape. Dia, pare neme raikutu nona piane agaa mea ipisu. 35 Naa ipisudekogono madaare yada pape kone adaapu gupasalimi. Aanu medaloma nimuna Aapanu-paraiaa aulalimi nogonumi nimuna aginu-para iaaaulalimi orenumi aayaanu-para iaa aulaliminaloipisude. 36Goa puare aamedanawae iaare nipunaada padane-para piri onaanu re-para aulaawaronome omalimi.

37 Onaa rayome nimuna Aapa amamadaa pedopu raana meme-rupa ni madaa raana waru nao-malimiri gore go onaanu ni raapu mada napiral-imi. Go page onaa rayome nimuna nogo naakinupedo pu raaname omoa ni madaa raaname warunaomalimiri go page ni raapu mada napiralimi.

* 10:25: Go biri Kenan su-para piri onaanuna makirae gote kone sua bi maasimi. Go bina rere gorupa: Nipu Gote rayona mudu goteteme. Goremo Juda aanumi gote rayo nipuna rolo-para pia simi. Goa loare Belsebul-na bi warumadaaminasaasimi. Goa pua wae remorayona bi nipu madaa popesa. Goa pisimi pare Belsebul-ri wae remo-para simi.

Matyu 10:38 80 Matyu 11:1938 Onaa rayome nina repena polopeana kedaanarua nina pora nakurialimiri ora ni raapu madanapiralimi. 39 Gore onaa rayome nimuna yoganemadaa kogono agu pu piralimiri nimuna wasu-panu pa alupalimi. Goa pea pare onaa rayomeni madaa kone rulaawa nimuna yogane madaakone narumalimiri nimuna wasupanu epe-rupaoro yaalo kagaa piraama laama palimi.

Onaa medalomame epe yoto mealimi(Mak 9.41)

40 Onaa rayome nimi mealimi-daare gore nipage mealimi. Gore onaa rayome ni madaa konerulaawa epe-rupamealimi-daare Gote-me ni meaepenasa-daa nimumi nipu madaa page kone ru-laawa mealimi. 41Onaa rayome Gote-na agaa lak-ene aa epe-rupa rabamealimi-daare Gote-me epeyoto gialia rabu waru mealimi. Mo agaa lakeneaa onaanu yoto mealimi-rupa go padane-ruparumaalia. Onaa rayome ora epe aa meda epaliarabu go aa adoa neme go aa raba mealua konesalimi-daare go nimu raba meae aa-para padane-rupa epe yotomealimi. Go agaa pagalepa. 42Onaamedalomame nina disaipel onaameda ipa kogorenape pe meda kateme-daare go epe kone madaaepe yoto mealimi.

11Jon Baptais-na disaipel aanu Yesu piri-para pisimi(Luk 7.18-35)

1 Yesumi go agaare nipuna aposel kogono aa12-pela lakesa. Go agaa lakelo kirituare nipugo adaare gimo mo-nane adaare medaloma-parapuare go onaanu-para epe agaa lakeloa mogeriaasa.

2 Jon-me nipu kalabus ada pirua Yesuna remaapagesa. Go rabu nipuna disaipel aa medalomaYesu piri-para mea rapaasa. 3 Go aanu nimumiYesu agaa gupa pua misimi: Nere Jon-me abaepalia lo lagisade aa yapae? Pa aa meda oropeepaliade ado pima?

4 Gore Yesumi nimu gupa lakesa: Nimimipua kogono adamede rayo ora yaade lo Jon pualaketapape. 5 Abia ini rabuni onaanumi oyaewaru adaleme. Aa wae onaanu pora pamualeme.Yakimi ti onaanuna rere kaapu yaa. Aane poaeonaanumiri abia aane lobaawa pagame. Aba omeonaanu page wala reka pimi. Go onaa naraanumipage Gote-na epe agaa pagaleme. Go remaarayore Jon pua laketapape. 6 Onaa rayome ni

madaa kone laapo nasu puri paloa kone rulalimi-daare go onaanu pedo pua waru piralimi.

7 Mo Jon-na disaipel aanu pulaina Yesumi moJon-re go piane aa yaade lo onaanu waru lakesa:Abade nimi mo onaa napiri su-para puare akeadolalo pisimi ya? Gore nimimi po ripumi kaberagualae adola pisimi ya? 8Nimi puare ake adolapisimi ya? Epemaminamaarae aanu adola pisimiya? Dia, aa mudu nimuna epe mamina maraawaepe ada-para piruaeme. 9 Gore ake adola pisimiya? Gote-na agaa lakene aa meda adola puameya? E, gore nemenimi lagialo: Go aamereGote-naagaa lakene aa medalomare nipumi rabuniaaya.10 Go aa madaare Gote-na buk madaa agaa gupaia: Gote-me lalo: Pagalepa. Neme nina agaa lapeaa aba epenatoa. Go aamere nimina pu robaakonena pora maredepo yaato tea. 11 Yesumi lalo:Pagalepa. Jon Baptais-ri go su amaa madini onaarayo rabuniaawa nipu ora epe ta sa. Pare Gote-na Surube Su-para polalo nogo naaki-rupa pimiriJon page rabuniaame.

12 Abade Jon agaa mogea aa pirisa rabu pageabia onaanumi Gote-na Surube Su-na agaa raturubulalo pirisimi. Go page wae puri pane aanuminimu ripinaatalo peme. 13 Gote-na agaa lakeneaa rayome page Moses-na rekena agaame agaalakela-mama ipuare Jon-me page Gote-na SurubeSu-na agaa laketa-rupa mogea kone rulaeme.14 Gore nimimi nimuna agaa pagamona konesalimi-daare gore Jon-re Gote-na agaa lakene aaElaija-rupa aba epalia simide. 15 Onaa rayome goagaana re niminaaba piralimiri waru pagalepa sa.

16 Go rabu go onaanu nimiri ake madaa saapi agaa lagialua ya? Nimimiri kone gupa meme.Nogo naakinu-rupa maket su-para pimi. Goapuare go nogo naaki rado medanu-para gupayaateme: 17Niaame nimi-para emaa pe tema parenimimi mata napabeme. Niaame odome omoanimi-para rupa yaasa tema pare nimimi re-daanateme sa. 18 Jon nipu ipua ipa wain-para etamedaloma-para nanisa pare nimimi nipumaeyaeaa simi. 19 Gore Onaa Raapu Pirape Aa-na Si niipua go etanu epa no ipa no pe-pulu onaanumilalo: Adalepa. Go aamere eta adaapupe noaipa wain page adaapu nea teme. Go aare monetakis mi aanu-para naraa onaanu raapu pia teme.Goa peme pare onaanumi ora Gote pia kone suakone rulalimina-ga Gote-na makuaae kone madaadalimina.

Matyu 11:20 81 Matyu 12:13Taun medaloma-parare onaanumi kone naru-

laeme(Luk 10.13-15)

20 Goa puare su adaare adaapu-para Yesunipumi napiaa kogono waru pisa pare go pirisimionaanumi kone naperekesimi. Gore Yesumi nimuratu yawoa nimu-para ape sa. 21 Gore nipumilalo: Korasin su-para mo Betsaida su lapo-parapiri onaanu madaa neme odo waru pia. Goreneme Tair Saidon su lapo-para napiaa kogono go-rupa pula pisu yaalore go Tair Saidon su-parapimi onaamere kone pereketa pisimi. Goa pulapisimi yaalore nimuna odo waatalore tagamepepeminua mamina yamola pisimi. 22 Pagalepa.Gore onaanuna yoto rumaape yapi di raburi Gote-me Tair Saidon su lapo piri onaanu kedaa katea.Goa palia pare nimimi wae kedaa ora waru rial-imi. 23Nimi Kaperneam su-para piri onaanu nim-imiri yaa-para polalo peme? Gore nimi wae su-para palimi. Mo napiaa kogono pawade-rupareSodom su-para pula peme yaalore gore abia goraburi mo Sodom su-para aata pea. 24 Pagalepa.Gote-me onaanu yoto rumaape di raburi nim-ina kedaamere mo Sodom su-para piri onaanunakedaa rabuniaa mealimi.

Yesumi kitu epa mealepa sa(Luk 10.21-22)

25 Go raburi Yesumi Gote beten gupa sa: OAapa, nere su yaa lapona Mudu pi. Gore abadereneme kone makuaae onaanu-para kone waru ionaanu-para nena kone kudiri pua nogonaakinu-rupa mea waaside. Go madaa ora pi lalo. 26 GoreAapa nena raana ratua go-rupa ne peme. 27NinaAapamere oyae rayo neme surubanolo gisa. Goapisa pare pa onaamedamenena Sina ni na-ademepare ne Aapa padane mamere ade. Aa medameAapa na-adea pare Simi padane-ma mere adea.Mo Simi onaanu Aapa waata-daare nimumi Aapaademe.

28Nimi onaanumiri kalai pu kogono pua kedaaria epemere ni piri ipulupape. Goa epalimirinimi kitu mapiraalua. 29 Goa puare nina pasaamadaa ia repenare gore nimimi mua niminapasaa madaa mea riaalepape. Gore neme epekone su pawa pi-pulu nimimi nina kone adoaadaapu mogeatepape. Goa palimiri nimimi kituepa mua piralimina. 30 Gore nina oyae riaperepenare kedaa napea. Nimina pasaa-para riapeyae salua-ga yapa pinalo riaalepape sa.

12Kitu Pirape Yapi di madaa agaa misimi(Mak 2.23-28; Luk 6.1-5)

1 Kitu Pirape Yapi di medare Yesu nipu witmaapu pamisa. Goa puare nipuna disaipel aanunimu reame omesimi-pulu mo wit-na ini keroasana mea nisimi. 2 Gore mo Farisi aanumi goadoa Yesu nipu gupa lakesimi: Adaina. KituPirape Yapi di madaare rekena agaame kogonodia ta pare nena aanumi agaa rasua pa peme.3 Yesumi nimu gupa lakesa: Gore nimimi Devit-para nipuna aanu page reame omoa pisa yaaderemaare nadipitimi ya? 4 Gore nipu Gote-na adaru-nane pua odobaawamoGote-na sape bretmeanisimi. Go bret-re Gote-na miru irae aanumi agunisimi pare mo aanumi rekena agaa rasaasimi.5 Pare nimimi abade Moses-na rekena agaa-parago remaa nadipiasimi ya? Gore lotu ada-parareGote-namiru irae aanumi kogonopuaKitu Pirapeyapi orona rekena agaa rasitimi. Goa pisimi parenimumi pa wae yae meda napisimi. 6 Gore nemenimi lagialo. Oyae go-para ia yaemere lotu adarabuaniaaya. 7 Pare nimimi Gote-na agaa medapagola peme yaalore waea napeme onaanu-paraagaamada nalaketa peme. Nipuna agaa go ia-daa:Ofa sape kone madaare neme raaname naomepare epe raba meape kone madaa pedo pi. 8OnaaRaapu Pirape Aa-na Siri Kitu Pirape Yapi Di-na AaMudu yaade.

Kitu Pirape Yapi di rabu Yesumi ki wae aa medamaepeaasa

(Mak 3.1-6; Luk 6.6-11)9 Yesumi go su-nane gimoa nimuna lotu ada

meda-para pisa. 10Goa pisa rabu aa meda nipunaki rudu ae aa meda pirisa. Gore aa medalomameYesu-para koso lape agaa loa nipu-para agaa gupasimi: Gore niaana rekena agaa madaare yainaomeonaare Sabat piri yapi di rabumaperekeaam-ina yapae dia yapae simi. 11 Gore Yesumi nimu-para lalo: Nimina rikiraana aa padanemere menasipsip punalia rabu medare Kitu Pirape Yapidi rabu kuba-para lopalia. Gore nimimi sipsipmenare mogo yapina amaa-nane nayola salimiya? 12Gore onaare sipsip mena-rupadaa dia. KituPirape Yapi Di-na page niaame onaa raba meali-mare rekena agaa narasitima. 13Gore nipumi moki rudu ae aa-para lalo: Nena ki ridula. Goa pisarabu go aa-na ki epe sa-pulu wala epe ki meda

Matyu 12:14 82 Matyu 12:37nona pisa. 14 Go raburi Farisi* aanu nimu rekapuare Yesu nipu tu maomaatalo yada robesimi.

Yesuri Gote-na epe kogono Raba Meape Aa15 Gore Yesu nipumi go agaa pagoa sana go

su gimoa pisa pare onaa adaapu nipu rata meapisimi. Goa puare nipumi yaina ome onaa rayomaepeaasa. 16Goa puare Yesumi nimu-para agaapuri paloa lakesa: Nina kogono pawade-rupaonaa medanu napua laketapape sa. 17 Goa lakesaagaa madaare Gote-na agaa lakene aa Aisaia-meagaa gupa sa: 18 Gote-me goa sa: Go aare ninamada mi aa ya-pulu neme nipu madaa raanamewaru omoa nipumadaa pedowaru pe. NemeninaHoli Spirit kaato raburi nipumi su rado-para pirionaa nina yoto rumaape yapi di lakena. 19 Gorenipumi agaa puri palo naloa ratu nayawalia. Goapua nipu pora-nia pamualaara pamualia. 20 Gorenipumi kogono pa amaa pua nipumi onaa rayoora epe kone inalo raba mealia. Goa pua nipumikabemeda ugitabolalo po ripumi rialaayaremadanarugula tabalia. Goa page lammeda uduna reperepe paliare nipumi mada namaudinalia. 21 Goapalia rabu ruru rado onaa rayome nipu madaakone rulaawa nipu ado piralimi.

Yesumi Belsebul raapu kogono pea simi(Mak 3.20-30; Luk 11.14-23; 12.10)

22 Go raburi ini rubuni aa meda nipu madaaremo pirisa-pulu nipuna agaa maaresa. Go aarenimumi Yesu nipu piri-para mea ipisimi. Go rabuYesumi go aa maepeaasa rabu mo aame agaalapaawa oyae page waru adesa. 23Gore onaa rayonimu pogolasaawa lalo: Go aare nipu Devit-na siyapae dia yapae simi? 24 Gore mo Farisi aanumionaanuna agaa pagoa goa simi: Wae remona aamudu Belsebul-mi go aa puri kata rabu nipumi goremo raapu pirua pia simi.

25 Gore Yesumi nimuna kone adokaru muanimu gupa lakesa: Adaare meda-para piri onaan-umi nimu rumaa yada palimi-daare gore rekepupaawa piralimi. Go adaare-para aaraalu nimumirugulala palimiri go ruru laporemadanakibuma-aalimi. 26 Goa pea-ga Satan-na su-parare rurupadaneme wala yada pua meda ratu rubaliarewala mada nakiritalipi pare nipuna ruru rugulalapa pipi. Go raburi nimuna su ora o yalia. 27 Gorenimumi gupa lamede: Belsebul-mi ne raba mearabu neme wae remo mea rubaaede. Goa pea-ga nimina disaipel aanuri aapimi raba minalo

nimumi wae remomea rubaeme ya? Nimumi goapeme-pulu nimina koso lape agaa rabuaniaaeme.28 Pare Gote-na Holi Spirit-mi ni raba mu purigea-pulu neme go wae remonu mea rubaayo.Goa pea-ga Gote-na Surube Su nimi piri-para abaepaade.

29 Gore aa medame puri pane aa medana ada-para pua odobaawa nipuna oyaeyaenu paakemu-lalo palia-daare gore nipu opeme aba rogaalimi.Nipumi goa puare nipuna ada-para i yaenu rayomada mealia.

30 Aa medame ni raapu napiraliare gore ninaiaa pia. Aamedamenaa sipsipmenanamea kiratamapiraaliare gore nipumimo sipsip-nu panemearatu rubalia.

31 Goa pea-ga neme nimi lagialo: Gote-meonaanuna wae yaenu-para wae ero agaanu rayomea rubalia pare onaa rayome Holi Spirit-paraero agaa teme-daare go wae yaere Gote-memadanamea rubalia. 32 Onaa rayome Onaa RaapuPirapeAa-na Si-parawae agaa temereGote-megowae yaenu mea rubalia. Pare onaa rayome HoliSpirit-para wae agaa temere Gote-me go wae yaemada namea rubalia. Gore abia page orope pageora mada namea rubalia.

Wae repenamere ini wae madialia(Luk 6.43-45)

33 Gore repena ini epere epe repena madaaba etalia. Wae repena opalia-daare wae ininumadialia. Goa pea-ga ini aba madita rabu gorepenare epe ta palo o ta palo mada makuaaema.34 Nimiri wae paakame madini onaanu-ga nim-imi epe agaare akepu teme ya? Nimiri waeanupeme-pulu nimina robaa-para rulatabea agaarepenaamewaatea. 35Aa epemedare nipuna robaa-para epe kone patea-pulu nipumi epe kone suaepe agaa tea. Aa wae-mere nipuna wae konerobaa-para rulatabea-pulu nipumi wae agaa tea.

36 Go agaa lagialo: Gote-me orope onaana yotomea rumaaliade rabu nimuna pianu rado radoado kiritua Gote-me yoto rumaa katea. 37Nina toagaa madaare Gote-me nimi koso lape agaa tea.Go teme agaa madaare Gote-me nimi epe onaa lowae onaa lo pagoa mea rumaalia.

Onaa medalomame napiaa kogono adamona simi(Mak 8.11-12; Luk 11.29-32)

* 12:14: Go aanumi goa simi: Kitu pirape yapi dina Yesumi onaa maepeaatare waea pia simi. Nimuna rekena agaa rugusa-daa Yesutaminaloa agaa go madaa maasimi. Go agaa medare Luk 13.14-para Jon 5.18-para page ia.

Matyu 12:38 83 Matyu 13:1438 Go raburi rekena agaana tisaa aa medalo-

mame Farisi aa medaloma-para gupa simi: Tisaa-ya, niaame nena napiaa meda paina adamonasimi.

39 Go raburi nipumi nimu gupa lakesa: Goabia pimi onaanumi waea pua Gote gimeme-gaakolo napiaa kogono adolalo peme. Pare nimuminipuna kogono meda na-adalimi. Pare nemeaa Jona-na pisade kogono padanere palua rabuadalimina. 40Abade Jona nipu adaa enana robaa-parare yapi repome pirisa. Goa pisana-rupareOnaa Raapu Pirape Aa-na Siri matmat-para yapirepome pirua wala rekalua sa. 41 Pare Gote-meonaana yoto mea rumaape yapi di epalia rabuNinive pirisimide onaanu rekoa nimu kosona ini-agaana palimi sa. Gore Jona-na agaa lakesarabu nimumi pagoa wae yaenu gimoa nimunakone robaa perekesimi. Goa pisimi pare abia gopima yapi dimi Jona-na kogono maoge yaeme sa.42 Gore Gote-me onaanuna yoto mea rumaapeyapi di rabu no re-nane piri Ona Mudu medarekoa nimina wae yae rayo madaa koso tea. Goonana bi Mudu Shiba teme. Gore go ona nipuSolomon-na epe agaa pagola pisa-pulu nipu surayona aane-nane pamisa. Goa pea pare aa gonimina rikiraana piamere Solomon-na kogonopage rabuaaya.

Wae remo wala ipisa(Luk 11.24-26)

43-44 Gore wae remome aa meda aba gimapaliare gore nipu su kaapu meda asapula pea.Go remo nipu pamea pare epe su ora asapuana-adalia-daare nipumi wala gupa tea: Nina abapirua epawade ada-para wala palua tea. Walapua puaa adea pare adede ada-parare puluma kiapepena pua waria sabaaya. 45 Goa pisa raburinipumi ora wae remo 7-pela wala pua lamumua sana nipu raapu ipuare mo ada ru-naneodobaawa pirisimi. Apo 7-pela nimumi remonawae kone maoge yaawa aba ripiare go aa wae-rupa pirisa pare abiare ora wae-rupa pia.

Yesu nipuna agi amenu agaa lakesa(Mak 3.31-35; Luk 8.19-21)

46 Yesu nipu mo onaanu raapu agaa pa lalapirina agi amenu amaa-nane epa aasimi. Nimuminipu raapu agaa talo pisimi. 47 Gore aa medamenipu goa lakesa: Nena ama-para nena amenuso amaa epa aeme. Gore ne raapu agaa talopimi. 48 Pare nipumi mo onaa-para lalo: Ninaama amenuri aapi ya? 49 Goa loare nipuna kimaalamenipunadisaipel onaanu-parawakia lalo:

Adalepa. Nina ama-para amenuri nimi yaade.50Onaa rayome nina so yaa-para piri Aapana agaawaru pago rateme-daare gore go onaa nina ame-para baani-para ama-rupa piralimi sa.

13Aa medame maapu-para eta ini poaaya(Mak 4.1-9; Luk 8.4-8)

1 Go raburi Yesumi mo ada gima pua ipa inirepaa-nane pua pirisa. Go rabu nipumi onaanuagaa moge riasa. 2 Go raburi ora onaa adaapunipu piri-para ipua pirisimi-pulu nipu ipunumedamadaa pirisa. Goa pisa raburi onaa rayo ipaini repaa-nane pa pirisimi. 3Go rabu nipumi oyaeadaapu mogeawa saa agaame agaa gupa lakesa:Aamedame nipunamaapu-para kibita wai radatapisa.

4Goremomaapu-para radata pisa raburi kibitaini medaloma mo pora-nia pa lopesa rabu yaan-umi mea nisimi. 5 Gore polalo mea pisa rabumedaloma aana rote madaa lopesa. Gore go-para kobere su ogepusi madaa isa-pulu go ini oraaipapulu opesa. 6 Pare naare epa roa radaa pearaburi su kelelo loa pitaa napua kaapu ta. 7 Mowit-na ini medaloma itutuae-para lopesa raburepena opoa adaa yo pua maregepeasa. 8 Parekibita ini medaloma epe ipa piri su-para lopoasana ini waru epe-rupa etesa. Goa pua opesa rabumedalomame ini 100-pela madiala medaloma 60-pela madisa. Goa pea pare medaloma pa padanepadane laata pu 30-pela madiala pisa. 9 Onaarayome go agaana re niminaaba pirua waru pa-galepape sa.

Saa pi agaana re(Mak 4.10-12; Luk 8.9-10)

10 Go rabu nipuna disaipel aanu Yesu nipu piri-para ipua gupa epa agaa misimi: Akeane oroyaalo neme niaa saa pi agaame agu lage pae?11 Yesumi lalo: Gote-na Surube Su madaa kudiripu i agaa ia pare nimimi aba pageme. Goa peapare nimimi wala napageme. 12Gore ona rayomeoyae adaapu aba saapitimi-daare Gote-me walaadaapu medaloma page sania katea. Goa puanipumi oyae adaapu salia. Pare onaa rayomekone ogepusi saapiru oyae meda nasaapiralimi.Go ogepusi page ora mea palua sa. 13 Nemenimi-para saa agaa agu tona re-re gupa: Nimunainimi oyae pa ademe pare nimimi oyaena rewaru na-ademe. Nimina aaneme pageme parenimimi kone-para waru naimi. 14 Go onaanu

Matyu 13:15 84 Matyu 13:36madaare Gote-na agaa lakene aa meda Aisaia-me agaa ora go-rupa saaya: Nimumi agaa pagopiralimi pare re-re waru naniminaalimi. Niminainimi pa adapaba piralimi pare oyae waru na-adalimi. 15 Go onaanuna kone waru nasua pimi.Nimimi nimuna aane pora poabaaya. Nimuna inirigiteme. Goa napula pisimi yaalore inimi oyaemada adola pisimi. Nimuna robaa-para paamadaepe ta pisa. Agaa pago mada niminaalimina.Gote-me lalo: Nimina kone perekea ni piri-paraepenatepape. Go rabu neme nimi maepeaalua.

16 Pare nimimi ora epe-rupa pimi-daare pedopipape. Nimina inimi oyae ado aaneme agaapago pimi-ga ora epe ta. 17 Go agaa pagalepa.Abade Gote-na agaa lakene aanu-para Gote-naonaa medaloma page abia nimimi go adalemeyae adolalo raaname omesimi. Pare nimumiabade na-adesimi. Abia nimi lagialo agaa pagolapisimi yaalore raanameomala pisimi pare go agaanapagesimi.

Wit-na ini poape saa agaana re(Mak 4.13-20; Luk 8.11-15)

18 Gore aa medame nipuna maapu-para wit-naini poasa remaana re-re gupa pagalepa. 19 Onaamedalomame Gote-na Surube Su madaa agaapagoa yapare naniminaaeme. Go onaanuri apopora-nia lope wit ini-rupa pimi pare robaa-para iagaare Satan ipua epamabebola tea. 20-21Goremokibita ini aana madaa lopesanare onaa medalo-mame Gote-na agaa aipapulu pagoa raanameomoa rata mea peme-rupa yapare go agaarenimuna robaa ru-nane pitaa waru napea. Goapea-pulu nipuna pitaa ogepusi pea. Goa pea-gaepe agaa madaa kedaa marialimi-daare nimimiGote-na agaa aipapulu gimoa lopalimi. 22 Mogorepena ini etoto-aepara lopesana-rupare nim-imi agaa pageme pare mone kogono-para waekone adaapu i su-para pimi-pulu go wae konerayome Gote-na agaa marabuniaaya. Goa pea-pulu ini waru namadita. 23Mogo ini epe su-paralopesare gore onaa medalomame Gote-na agaapagoa robaa-para mea sua kone rulaeme. Goapua nimuna ini page waru adaapu 100-pela wakiaini-rupa madita. Gore medalomana ini 60-pelamadita. Gore medaloma padane padane laatapina 30-pela madita.

Maapu-para wae ripu opeana saa agaa24 Yesumi nimu-para saa agaa meda wala

gupa sa: Gote-na Surube Su nona pianere aamedame epe repena ini nipuna maapu-parapoaaya. 25 Ribaa onaa u patala peme raburi iaa

medame ipua wae ripu mo maapu-para epe iniraapu radata. 26 Orope go ini etolalo pea rabumo wae ripu raapu aaya. 27 Goa puare kogononaakimi mo maapuna aaraa piri-para ipua lalo:Aa adaa, niaame abade nena maapu-para epe inipoasima kone sama pare akeane wae ripu opa ya?28 Gore aa adaame nimu goa lakesa: iaa medamepea. Gore mo kogono naakinumi lalo: Aa adaa,nena konemere niaamewae ripumea rasu rubolapomona kone sae?

29 Gore nipumi lalo: Dia, nimimi mo wae ripurasu rubala aawa mo epe kibita ini rasalimi-ga palaainawa. 30Gore pa ainaloa mo epe ini ratemaderabu go kogono naakinu-para gupa laketoa: Goripuwaenuri aba raloa rogaawa iralimina toa ripuepenuri padane ada-para rogaa kirita salepape-lolaketoa.

Bret ma-adaa yaape yis-na saa agaa(Mak 4.30-32; Luk 13.18-19)

31-32 Yesumi nimu saa agaa meda gupa lakesa:Gote-na Surube Suri gupiane: Repena yamo inimua aa meda nipuna maapu-para poaaya. Goreopea raburi wala adaa yoa pa repena medalomarabuaaya. Gore nipu repena nona piane aaliaderaburi yaamedaloma ipua go repena palaamadaaada waria pitimi.

33 Gore Yesumi saa agaa meda gupa lakesa:Gote-na Surube Suri bret adaa nalo yaape yis-rupa yaade sa. Ona medame go bret ma-adaayaape yis-para plaua ipa repo raapu sua mo-ropesa. Wariaa-mama puare oropere go yae rayoora adaa yalia. Gote-na Surube Suri go-rupa adaayalia.

Yesuna agaa talore saa agaame agu sa(Mak 4.33-34)

34 Yesumi go onaa adaapu saa agaame agulakesa. Yesumi nipumi agaa medana kudiri piwaru lakesa. 35 Gore abade Gote-na agaa lakeneaa-na agaana re adaliminalo gupa lagisade: Gote-na agaa lakene aame gupa sa:Neme agaa puri paloa toa-daare saa agaa mada

agu toa.Abade su yaa wariasade rabu piaanu rayo laama

ipua abia pia page toa.Ripu waena saa agaana re

36 Gore Yesu nipu mo onaanu nimuna pirinanipuna ada-para pisa. Go raburi mo nipuna dis-aipel aanu ipua go wae ripu maapu-para opeanasaa agaa ake-para teme-lo epa agaa misimi.

Matyu 13:37 85 Matyu 14:537 Yesumi lalo: Aa medame maapu-para epe

etana ini radata gore Onaa Raapu Pirape Aa-naSina agaa radata. 38 Maapuri onaana lo robaalawade. Epe iniri gore Gote-na onaanu-paralawade. Go ripu waenuri gore Satan-na onaanu-para lawade. 39 Mo iaame wae ripu mea poanalawadere gore Satan-para lawade. Eta ralapedi raburi gore go su amaa onaa mea rumaataloepaliade yapi di-para lawade. Maapu-para ko-gono naakinuri ensel-nupara lawade. 40Nimumiripu wae rayo mea rogaa sua repena sulaa-parairalimi-rupare orope go su amaa onaa mea ru-maata epaliade rabupalia-para lawade. 41Go rabuOnaa Raapu Pirape Aa-na Simi nipuna ensel-numea rapalia. Goa pua go ensel-numi pupitagine onaa page wae onaanu page kirita salimi.42 Goa puare go onaanuri repena sulaa-para mearubalimi. Go adaa repena sulaa-parare re oraadaape loa radaa waru noa agaa abulu regepe nopiralimi. 43 Goa puare Gote-na onaanuri AapanaSurube Su-para naare rea-rupa pedo pu piralimi.Aa medame go agaana re niminaaba piralimiriwaru pagalepape.

Mone paus asapalia-na saa agaa44 Gote-na Surube Suri go-rupa: Abade aa

medame epe yaenu su-para pua paga isa. Goa peapare aa medame go yae adesa. Go rabu nipumisu-para wala radomea pagaa isa. Goa adesa rado-pulu nipumi raaname waru omoa sana nipu puaonaamedalomamenipuna oyae kabeme. Goa puanipu go mone-me go su kabola pea.

Sekere madinina saa agaa45 Gote-na Surube Su-ri go-rupa: Aa medame

sekere madini asapua rome pea. 46 Nipumiora sekere yaba adea-pulu nipuna oyae rayokabenaloa nipumi mode mone-me mo sekere ro-pea.

Ena agona mada saa agaa47 Gote-na Surube Su page medare gupa pea

sa: Ena agona no ipa-para pua suare ena radorado piane adaapu meme. 48 Mo agona-parareena epa piru kiritinaloare ena meape aanumiagona mea yola peme. Goa pua nimumi epeena yapatua pane mea sua wae yapatuare ipa-para wala mea rubea. 49 Go konere orope yapidi epaliade-rupa: Go rabu ensel-nu su amaa ipuaonaa mea rumaalimi-ga onaana rikiraana waeonaa piralimi-daare go onaa epa mea kiritalimi.50Go raburi nimi epamuaremowae repena sulaa-para epamea rubalimi. Go repena sulaa-parare re

ora adaape loa radaa waru noa agaa abulu regepeno piralimi.

Abana agaa-para kagaa agaa lapona saa agaa(Mak 6.1-6; Luk 4.16-30)

51 Gore Yesumi nimu agaa misa: Go agaana re-re nimi rayo pago kiriteme ya? Gore nimumi lalo:E, rayo pago kiritema simi. 52 Gore nipumi nimulakesa: Rekena agaana tisaa aa rayome Gote-na Surube Su-na agaare aba makuaasimi pareada ru-para nipuna i abana wae yaenu-para epekagaa yaenu pua mua amaa-nane mea epalia-rupa mada sa.

Nasaret su-para piri onaa rayome Yesu gimisimi53 Yesu nipumi go saa agaa aba lo kirituare

nipumi go su gimoa pisa. 54 Gore nipuna adaare-para ipuare nipuna ruru onaa lotu ada-para Gote-na agaa moge riaasa. Mo onaanumi nipunaagaa pagoa pogolasaasimi. Goa pua nimumilalo: Go epe makuaae kone rayo page go epenapiaa page gonuri aa-para mea ya? 55 Go aa-na aaraare kamda kogono pi aa kone ima. Gopage nipuna agiri Maria kone ima. Jems-paraJosep-para Saimon-para Judas-para gonu nipunaamenu kone ima simi. 56 Gore nipuna baaninupage rayo niaa raapu padane-para go pima. Goapea-ga go kone rayore aa-para mea ya? 57 Goaloa nipu-para ratu yawesimi aanu adoa Yesuminimu-para lalo: Gote-na agaa lakene aanurisu rayona epe bi minasaaeme pare ora nipunaadaare padane-para epe bi naminasaaeme sa.58Nimumi kone narulasimi-pulu nipumi adenalonapiaa adaapu meda napisa.

14Jon Baptais omesa(Mak 6.14-29; Luk 3.19-20; 9.7-9)

1Go raburi gavman-na aamuduHerot Antipas-me Yesu madaa remaa pagesa. Go rabu nipumiGalili su rayo surubisa. 2 Gore nipuna kogonoaanu gupa lakesa: Go Jon Baptais-ri matmat-parawala rekaana kone salo sa. Goa pea-pulu nipumigo puri mua napiaa kogono go-rupa mada pia sa.

3 Gore go-rupa abade Herot-me Jon nipu kosoagaa laawa sana adia kalabus ada-para mapatasa.Gore Herot-me nipuna ame Filip-na ore Herodiasyotalo pisa. 4 Goa pisa pare Jon Baptais-mi Herotgoa lakesa: Rekena agaa gupa ia sa. Nena amenaore nayolo rumaape tade kone isa. 5 Herot-meJon tu maomaatalo pisa pare nipumi Juda onaa

Matyu 14:6 86 Matyu 14:36rayo paalame omesa. Go onaanuna konemere JonGote-na agaa lakene aa meda kone isimi.

6 Gore agimi Herot nipu madini di wala ip-isa rabu onaa adaapu nipu raapu patipu kiritapirisimi. Go raburi Herodias-na waneme nimunarikiraana aawa mat pabesa. Goa pisa rabu Herot-me raaname ora waru omesa. 7 Goa pisa-daanipumi wane-para yaa madaa makuaa loa agaagupa lakesa: Neme ni-para oyae medaloma gitere mada gialua sa. 8Mo onana agimi kone kasarabu nipumi lalo: Neme Jon Baptais-na aalu pletmadaa sua ni giape sa.

9Goa sa raburi mo aamuduna kone-para kedaapisa. Goa pisa pare abade nipumi mo nipu raapueta no piri onaanu-para yaa madaa makuaa agaalakesa. Go kone isa-pulu nipumi lalo: Go yae meakatoa kone isa. 10 Nipumi oda aanu medalomamo kalabus ada-para penaaloa Jon-na aalu rugutapenaasa. 11 Goa puare mo Jon nipuna aaluri pletmeda madaa sua mo ona inumakua epa kasimi.Gore nipuna agi piri mea pisa. 12 Goa puare moJon nipuna disaipel aanu ipua nipuna ro ria puaaana apedaa-para pua rogaasimi. Nimumi abarogaabaawa siminare Yesu pua lakesimi.

Yesumi aanu 5,000 eta kasa(Mak 6.31-44; Luk 9.10-17; Jon 6.1-13)

13 Yesu nipu go agaa pagoare ipunu medamadaa pirua onaa napiri su-para pirapalae pisa.Nipu padane-ma agu raapo pisa pare onaa ray-ome go remaa pagesimi. Goa pua adaare gi-moa pisa rabu onaanumi nipu rata mea pisimi.14 Orope Yesu nipuna ipunu mo ipa repaa-nanepua suare onaa adaapupe adoare odome omoanimuna yainanu page maepeaasa.

15 Gore ribaa sa raburi nipuna disaipel aanuipua lalo: Go su-parare onaa napiri su-para epaamaade-ga neme onaa rayo mea rapaawa eta moadaarenu-para kabola penaala simi. 16 Yesumilalo: Akeane nimu penaalamina ya? Nimina etakatapa sa. 17Gore nimumi lalo: Niaare eta adaapunasaema. Pa bret ipa supu-para ena ipa lapo imasimi. 18Yesumi gore mea ipulupa sa.

19 Mo onaare ripu madaa piralepa loare moena lapo-para mo bret supu-para misa. Goa puanipumi yaa-para adasaawa sana Gote-para ora piloa bret mea piribia nipuna aanu kasa. Goa puago aanumiri mo onaa rayo rumaa kasimi. 20Gorenimu rayome eta mada no kirituare eta ebomerebasket-nu 12-pela madu isimi. 21 Mo eta nisimionaare ora adaapupe pirisimi. Aa 5,000 pirisimipare nimumi ona nogo naakinuri nadipisimi.

Yesu ipa masaa madaa pora pamisa(Mak 6.45-52; Jon 6.16-21)

22 Yesumi nipuna disaipel aanu lakesa-daanimu ipa ini mone pane aba pisimi. Go rabunipu mo onaa mea rapatalo pisa. 23 Nipumi moonaa rayo aba penaaloa nipu padane beten taloso rudu madaa pisa. Ribaa nipu padane-ma sorudu madaa pirisa. 24 Gore mo ipunu aba mo iparikiraana penaaloa po ripumi nimu polalo pisimi-nane ipisa-pulu nimu ipa masaana pa pirisimi.25 Yapi pode lapaasa pare ribaa ogesi-daa payabaina Yesu nipu ipa masaa madaa ipua nipunaaanu piri-para epa opapasa. 26 Gore disaipelaanumi nipu mo ipa masaana ipisa adoa pogo-lasaawa lalo: Gore masalai meda epea kone suapogolasaawa paalame omoa puri palo yaasimi.27 Go raburi aipapulu Yesumi nimu goa lakesa:Puri mealepape. Ni epawade-ga nimimi paalamenaomalepape.

28 Go rabu Pita-me lalo: Aa Mudu, ora ne yalia-daare ni page apo ipamadaa, ipu lo lagi. 29Yesumilalo: Ne ipu sa. Pitamo ipunu gimoare ipamasaa-nini pua Yesu nipu aasa-para adolalo pisa. 30Parenipumi po ripu adoa paalame omoa ipa ini ru-nane odobatalo pisa. Goa pisa-daa nipumi lalo:Aa Mudu, neme ni raba meape.

31Go raburi aipapulu Yesu nipu kimi ripinaasa.Goa pua nipu lakesa: Akeane neme ni kone oge-pusi rulaari ya? Neme kone lapore akolo sae ya?32Goa puare nipu lapo so ipunu madaa opasaawapirisipi raburi po ripu dia sa. 33Gore ipunumadaapirisimide aanumi Yesu-para beten loa nimumilalo: Nere ora Gote-na si yana simi.

Genesaret su-para Yesumi yaina ome onaa adaapumaepeaasa

(Mak 6.53-56)34 Yesu-para nipuna moge riaae aanu-para

nimu ipa Genesaret rugulaama pua mone panepua opopasimi. 35 Go su-para piri onaamereYesuna ini agaa adesimi-pulu go su rayo-parapirisimi onaa lakeloa yaina ome onaa rayo Yesupiri-para lamua ipisimi. 36 Yesu nipu agaa muanena mamina rugi-nane yaina ome onaanumioraa mo inaloa ogesimi. Onaa rayome nipunamaminamadaa kimi oraawa siminanimuna yainarayo epeaanasimi.

15Gote-na rekena agaamere akuanuna agaa rabua-

niaaya(Mak 7.1-13)

Matyu 15:1 87 Matyu 15:281 Go raburi Farisi aanu-para rekena agaana

tisaanu-para Jerusalem su gimoa Yesu nipu piri-para ipua simina nimumi lalo: 2 Akolo nenadisaipel aanumi niaana akuanuna abana rekenaagaa rasitimi? Nimu eta nolalore rekena agaarasua nimuna ki oto* pua naradepeteme simi.

3 Gore Yesumi nimu-para lalo: Nimimi akeaneabana kone pa saapiruaeme? Goa pua nimimiGote-na rekena agaa rasamena. 4 Gore Gote-me gupa ta: Neme nena ama aapa lapona agaanarasape ta. Aa medame nipuna ama aapa-parawae agaa teme onaare tu omalia ta. 5 Goa tapare nimimi gupa teme: Aa meda nipuna Aapaama raba meape oyae medaloma sua yapare walaGote katoa tea. 6 Goa pua go rabu nipuna amaaapa raba meapere palaina tea. Go kone suanimimi Gote-na agaa rasua nimina abana konewaru suaeme. 7 Nimiri ora yaa agaa ne onaanupimi. Gote-na agaa lakene aa Aisaia-me nimimadaa agaa waru sade. Nipumi lalo:

8 Gote-me goa ta sa: Go onaanuri nimunaagaame nina bi minasaaeme sa. Pare nimuna lorobaa-para i koneme ni gimoa re-para napimi.9Go onaanumi pa nimuna rekena agaamogeaawaora Gote-na agaa lagema teme. Goa teme parenimumi nina bi pa amaa minasaaeme ta.

Wae yaeme aanu wae kone masaaya(Mak 7.14-23)

10 Go rabu Yesumi onaa nipu piri-para ipulupaloa nimu gupa lakesa: Nimimi pagoa kone warusalepape. 11Aa medame eta agaa-para mea nemerabu go yaeme nimu amulu namapaaya. Dia, pareonaana robaa-para i kone amaa-nane popalia-daare gome onaanu maoyaalia.

12 Go raburi nipuna disaipel aanumi nipu-paralalo: Farisi aanumi nena remaa pagoa nimuna purobaa o talamede?

13 Gore Yesumi lalo: Nina Aapa yaa-para pianipuna maapu-para napoae yaae meda opalia-daare pitaa apalae rasalia. 14 Mogo Farisi aanumadaa nimina kone narubalepape. Gore nimu inirubu pi aa-rupa pimi pare ini rubu pi yago poramada nawatea. Dia, nipu lapo rata naaku-paralopalipi.

15 Pita-me Yesu nipu gupa lakesa: Neme goagaana re waru lapa sa. Niaame waru makuaa-mona. 16 Gore Yesumi lalo: Nimi page konenaimi-ga apo aanuna yago pimi pae? 17 Orapagalepape. Gore oyae rayo agaa-para nemeyaenuri robaa ru-nane pea raburi oge ada-pararubemede. 18 Pare oyae meda robaa ru-nanepirua agaa-para epea yaere gore kone raapuepea-pulu onaanu amulu mapaalia. 19 Gore on-aana robaa-parare wae kone gupa imi. Onaatu maomape kone-para ona rasini meape kone-para ona paake yolape kone-para paake napekone-para yaa agaa lape-para onaa medalomanabi rabuaniaape kone-para go kone rayo robaa-para sua peme. 20 Go yae rayomere onaa amulumapaaya. Goa pea pare nimuna kone ratua kiradepea eta nalimiri go konemere onaanu amulunamapaalia. Ora dia.

Kenan su-para piri onameYesumadaa kone rulasa(Mak 7.24-30)

21 Yesu nipu go su gimoa nipu mo Tair Saidonsu-para pisa. 22 Goa pisa rabu Kenan su-parapiri ona medare go su-para pirisa-pulu nipu ipuagoa sa: Aa Adaa, nere Devit-na si yaade. Nemeni odome omape. Wae remome nina wane orawae-rupa tea sa. 23 Gore Yesu nipumi agaa medanalakesa raburi nipuna kogono aanumi goa simi:Go onamere e laama laama puaawa ne rata meaipula-ga neme wala penaala simi.

24 Gore Yesumi nimu agaa gupa lakesa: Gote-me ni mea rapaasadere neme go Israel su-para etapae sipsip menanu raba meanolo mearapaasa-daa ipisude sa. 25 Go rabu mo ona nipuipua Yesuna kibu re-para lopoa sana nipumi lalo:Aa adaa, neme ni raba meape. 26 Gore Yesuminipu agaa gupa lakesa: Niaame nogo naakinunaetamua pa yananu agaa-paramea lopalimare epeta. 27Gore mo oname lalo: Aa Adaa, neme ora laepare mo yananumiri nimuna Aapanuna eta ebomea nemede. 28Nipumi goa sa rabu Yesumi nipu-para agaa gupa lakesa: Go ona nena kone rulaeora adaape saena-ga ne madaa pina kone saenapalia sa Go agaa lakesa rabu mo nogo aipapulurekaasa.

Yesumi yaina ome onaa adaapu maepeaasa* 15:2: Farisi aanuna rekena agaare go-rupa. Pora kimisu pamua goa pisimi. Waea apalae pua eta pua nape yae-daa, ki radepea etapua nala pisimi. Go puaaware nimu ora epe ta kone isimi. Yesuna moge riae aanu kimisu aawa pua mo-rupa ki naradepene eta pa puanisimi. Go rabu Farisi aanumi go aanumi waea pua niaana akuanumi gide rekena agaa rugutame simi. Pare nimuna waea pa rogaa sabapirua ki radepe radepe pala pirua nimu epe ta kone isimi. Gotena rekena agaame goa-daa nata, pa nimuna rekena agaa waria ratisimi.

Matyu 15:29 88 Matyu 16:1629 Yesu nipu go su gimoa ipa ini Galili repaa-

para pisa. Goa pua nipu so rudu madaa-nane puapirisa. 30 Onaa adaapupe nipu piri-para epa kiri-taawa ke wae ini wae aane poae agaamaare yainarado rado ome rayo lamua ipua kiritasimi. Goapisimi rabu nimuna yaina rayo maperekeaasa.31Go raburi onaanumi mo agaa maare onaanumiagaa lamina ke wae onaame pora pamua to igipiigipini onaa epe-rupa pirina adesimi. Goa pisarabu go Israel su-para piri onaame Gote-na biminasaasimi.

Yesumi aanu adaapupe gupa 4,000 eta kasa(Mak 8.1-10)

32 Yesumi nipuna disaipel aanu-para ipulupaloa gupa lakesa: Neme go onaanu odome omalo.Yapi repo ni raapu pirama-pulu nimu reaemeomoa pimi. Gore neme nimuna ada penaatoa.Nimu pua pora-nia pa lopalimi. 33 Gore nipunaaanumi nipu goa lakesimi: Go su-parare onaaadaapupe pimide-ga bret akea pua mua go aanuadaapu mada rumaalima yapae simi. 34 GoreYesumi nimu agaa gupa misa: Nimina bret-reakepu raapo saapimi? Gore nimumi lalo: 7-pelasaapima. Enare padanepadaneoge enasi saapimasimi.

35 Gore Yesumi mo onaa rayo-para su amaapiralepa sa. 36 Goa pua nipumi mo 7-pela bret-para mo ena oge oge-para mua sana Gote-paraora pi loa piribisa. Goa pua nipuna disaipel aanukanaloa mo aanumi onaa rayo rumaa kasimi.37 Goa pua mogo aa rayome mo eta no kirituasimina disaipel aanumi eta ebo basket 7-pelamadu isimi. 38 Gore aanuri ora adaapupe 4,000pirisimi pare onaa nogo naakinuri nadipisimi.39 Yesumi mo onaa rayo nimuna ada penaaloanipuri ipunu madaa pirua Magadan su robo-parapisa.

16Yesu-para napiaa meda pali rabu adalimi simi(Mak 8.11-13; Luk 12.54-56)

1 Farisi aanu-para Sadyusi aanu-para ipua Yesuepa ko tisimi. Gore nimumi lalo: Puri pane napiakogono meda paina niaame adamona simi. Goapali rabu Gote-na puri mua nipuna kogono paariria lamona. 2 Gore nipumi lalo: Naare pabalainanimimi so yaa madaa moae kane ademe raburinimimi abiare pani palia teme. 3 Gore ribaa rekorabu page yaa-para koborea raburi po ripu ipua

yai ipu palia temede. Gore nimimi so yaa-paraadoare gupa temede-ga abia go di raburi nimimioyae adoa yaparemadana-adalimi? 4Abia go yapidi madaa piri onaanu nimiri wae pupitagi napeonaa pirua Gote madaa kone narulaeme. Nemenapiaa kogono panolo teme pare neme madanamea waatoa. Nimiri Jona-na pisade kogonopadanere adalimina. Goa loa nimu gimoa pisa.

Farisi aanu-para Sadyusi aanuna yis-na saa agaa(Mak 8.14-21)

5 Gore Yesuna disaipel aanu nimu ipa ke-naawa mone pane pisimi pare bret medalomanamea ipisimi. 6 Gore Yesumi nimu-para lalo:Nimimi waru adalepape. Mo Farisi aanu-paraSayusi aanuna bret ma-adaape yis* madaarewaru adalepape. 7Gore nimuna bipa goa simi: Ni-aame bret namea epa amaade madaa ta pae koneisimi. 8 Gore Yesumi nimu-para lalo: Nimi konewaru narulaeme-ga akeane niaare bret naimalame? 9Gore nimimi abi na-ademe? Gore nimimigo bret aa 5,000 onaame nisimi remaa aba konerugulaarimi? Goa pisu rabu nimimi eta ebome nuakepu raapo madu isimi ya? 10 Gore neme bret7-pela mo aanu 4,000 mea kasudere go madaananiminaaeme? Goa pua nimimi mo ebonuri nuakepu raapo madu isimi ya? 11 Neme nimi-parapa bret madaa nalawade-ga akeane nimimi na-niminaarimi? Gore nimimi mo Farisi aanu-paraSatyusi aanu-para nimuna bret ma-adaa yaapeyis-ri waru adalepape lawade sa.

12 Goa wala sa-pulu go rabu nipuna disaipelaanumi bret ma-adaa yaape yis-na agaa-daanalaade kone isimi. Dia, pare nipumi Farisi aanu-para Satyusi aanuna agaa ta kone isimi.

Pita-me Yesuri Onaa Raapu Pirape Aa lo lapaasa(Mak 8.27-30; Luk 9.18-21)

13Yesu nipumo Sisaria Filipai adaare-para pisaraburi nipumi nipuna disaipel aanu gupa lakesa:Onaanu nimi Raapu Pirape Aare aapi teme pae?14Nimumi lalo: Gore onaa medalomame nere JonBaptais teme. Medalomamere nere Elaija teme.Medalomamere ne Jeremaia yapalo Gote-na agaalakene aa yapalo gupa teme. 15Gore Yesu nipumilalo: Nimimiri ni aapi teme ya?

16 Gore Saimon Pita-me gupa sa: Nere OnaaRaapu Pirape Aa-na Si ya-pulu ne Gote-na Siyaade sa.

* 16:6: Bret adaa nalo lopaemede yist madaa saa agaa. Gore gupa Farisi aanu-para Sadyusi aanuna agaa oge meda nimi madaaepalia-daare nimi maoyaalia-ga adalepape sa.

Matyu 16:17 89 Matyu 17:1317 Gore Yesu nipumi lalo: Jon-na si Saimon

nere raaname waru omape. Go su amaa piri onaamedame neme go lae agaa nateme pare nina soyaa-para pia Aapame ne go agaa lagiaana. 18Goreneme ne lagialo: Ne Pita-re ne puri pane aananona piane-ga ne madaa nina ruru pirinalo onaawarialua. Goa palua-pulu Satan-na omape purimigo ruru onaa mada narabuaniaalia. 19 Gore soyaa-para ia surube suna pora gaape lobape kineme ne gialua. Oyae meda neme go su amaapa saapiraliri gore Gote-me so yaa-para page pasaabalia. Go page neme go su amaa yae esepealiriso yaa-para page Gote-me maesepeaalia. 20 Yesunipumi agaa puri paloa disaipel aanu-para gupalakesa: Nina bi Krais yaade-ga onaa meda nalake-tapape sa.

Yesu nipu omoa wala matmat-para rekalua sa(Mak 8.31–9.1; Luk 9.22-27)

21 Go raburi Yesumi nipuna disaipel aanu-paraorope epaliade yapi di rabu ni mada goa pal-imilo lapaasa. Nipumi nimu-para gupa sa: NiJerusalem su-para palua rabumakuaae aanu-paraaa mudunu-para Gote-na Miru Irae Aa mudunu-para rekena agaa tisaanu-para nimumi ni radaaadaa manaawa tu maomaawa rogaalimi. Goapalimi pare yapi repomematmat-para pirua walarekalua sa.

22 Gore Pita-me nipu mo nebo-nane lamuapua sana nipu gupa lakesa: Aa Mudu, nere oragoa napina. Go wae yaenu ne madaa naepena23 Gore Yesumi wala pereke tua adoa lalo: NereSatan yaana. Nere nina masaa-nane gimoa pupu.Nemere Gote-na kone na-adoa nina kone meapereketalo lae? Dia, pare su amaa piri aa-na konemeaena.

24 Go raburi Yesumi nipuna kogono aanu gupalakesa: Gore onaa rayome nina kone mua niratalimi-daare nimuna kone rabuaniaawa nenarepena polopea mea rua ni rata mea epape.25 Gore pa aa meda nipuna yogane pa irulusaapitia-daare gore nipunawasupa page etapalia.Pare onaa rayome ni madaa kone rulaawa epe-rupa mapiraape kone mealimi. 26 Gore pa aapadaneme su amaa oyae rayo saapiralia-daarenipuna kone wasupa etapalea. Go rabu go oyaerayome nipu akepu aba mealia ya? Onaanakonewasupa etapali-daare orawala na-adasaalia.27 Abiare Onaa Raapu Pirape Aa-na Siri nipunaAapana epe paana purimi nipuna ensel-nu raapuepalia. Go raburi onaa rayo nimuna kogonopeme-rupamada yoto katea. 28Pagalepape. Onaamedaloma go pimiri abi naomalimi pare nimumi

Onaa Raapu Pirape Aa-na Sina puri mea epaliarabu adalimi.

17Yesuna tore rado piane aasa(Mak 9.2-13; Luk 9.28-36)

1 Yapi di oraapu aba penaloa Yesumi Pita-paranipuna ame Jems Jon laapo page nimu mua sanaso rudu medana ora so madaa lamua opapasa.Goa pua nimu agu raapo pua pirisimi. 2 Gorego aa repona ini agaana nipu adobaina Yesunato perekea rado nona piane aawa pirisa. Nipunaini agaa-parare naare ipulae-para ade nona pisa.Nipuna mamina oyaere yaako pu tua lepo lepoatasa. 3Goa pua Moses-para Elaija lapo ipua Yesuraapu agaa lalaina adesimi. 4 Pita-me goa adoaYesu gupa lakesa: Aa Mudu, niaa go-para pimapare ora epe ta. Gore neme pokaalo ada repogo-para pano. Medare nena medare Moses-namedare Elija-na warialua.

5Nipumi go agaa pena lala pirina paa pu kipiaemoae medame nimu rigitisa. Go moaena ru-nanere agaa meda gupa sa: Go naakiri ora ninaepe Si. Neme nipu madaa pedo waru pe. Goa pe-ga nipuna agaa pagalepape sa.

6 Gore mo aanumi go agaa pagoa simina puru-rumi omoa paalame omesimi. 7 Gore Yesu nipunimu piri-para ipua nimu gupa epa lakesa: Nimipaalame naomalepape. Nimi rekalepa. 8 Goasa raburi nimumi adasaawa aanu meda napirinaYesu nipu padane-mare adesimi.

9 Nimu so rudu gimoa ora kilipita pulainaYesumi nimu-para puri paloa gupa lakesa: Nim-imi abia go adamede yaere onaa meda ora na-pua laketapape. Ora nalapae piraliminare niOnaa Raapu Pirape Aa-na Siri matmat-para walarekalua sa.

10 Gore nipuna aanumi nipu gupa lakesimi:Akeane mo rekena agaa tisaanumi mo Elaija abaepenalo teme?

11 Gore Yesu nipumi gupa lakesa: Elaija oraaba ipuare nipumi oyae rayo managola salia sa.12 Pare neme nimi lagialo: Elija-re aba ipisapare onaanumi nipu na-ademe pare nimumi waekone sua Elaija-para pisimi. Apo waea pisimidekonere Onaa raapu Pirape Aa radaamanaalimi sa.13Yesumi goa sa rabu nipuna disaipel aanumi JonBaptais-para lakesa-daa niminaasimi.

Yesumi wae remo piri naaki meda maetaasa(Mak 9.14-29; Luk 9.37-42)

Matyu 17:14 90 Matyu 18:914 Nimu onaa rayo piri-para pua opapasimi

raburi aa meda ipua Yesu madaa rumu kobapua agaa gupa misa: 15 Aa Adaa, nemere ninanaaki madaa odome omape. Nipu oro yaalomaeyaawa repena sulaa-para page ipa-para aguatapia. 16 Neme nena disaipel aanu piri-paralamua pe pare nimumi mada namaperekeaeme.

17 Gore Yesumi nipu lakesa: Go onaa nimirikone narulaawa pimi. Nimina robaa-parare ota. Nimi raapuri ni rana akepu raapo piraluaya? Nimina kedaare neme rana akepu raaporialua ya? Gore mo naaki ni piri mea ipulupasa. 18 Yesumi mo wae remo-para puri pane agaaloa sana mo naaki nipuna wae remo mea rubaasaraburi go naaki ora aipapulu rekesa.

19 Go raburi Yesu agu raapo pirina nipunadisaipel aanumi ipua gupa epa lakesimi: Ake puaniaame go wae remo mada namea rubema?

20 Gore Yesumi nimu-para lalo: Nimimi ninaagaa robaa-parawaru namea imi. Pagalepa. Nim-imi Gote-na agaamo repena kamana oge ini nonapiane robaa-para mea salimiri nimimi go su rudumadaare ne lusu rua mogo-nane pu teme raburimada palia. Goa ogesi-daa kone rulalimiri nimimikogono radomeda rayomada pu kiritalimi. 21Go-rupa wae remomea rubapere pora padane ia-daanimimi beten lo etamadaa niti pua go remomadamea rubalimi.

Nipu omoa wala rekalua rana laapo lakesa(Mak 9.30-32; Luk 9.43-45)

22 Gore Yesuna disaipel aa rayo Galili su-para epa pirisimi rabu Yesumi nimu-para lalo:Onaa Raapu Pirape Aa-na Siri nimumi iaanu meakateme. 23Goa puare nimumi nipu tu maomaawamea rogaalimi. Goa palimi parewala yapi repomematmat-para wala rekalua. Go raburi mo onaa-nuna kone-parare ora kedaame waru omesimi.

Yesumi lotu ada raba meape mone takis lopasa24 Wala orope Yesu-para nipuna disaipel

onaanu-para Kaperneam su-para pisimi. Goraburi no lotu adana mone takis mi aanumi Pita-para gupa epa lakesimi: Gore nimina tisaa-merelotu adana takis mone-re lopata ya?

25 Gore Pita nipumi e loa sana no ada ru-nane pua odobasa rabu Yesumi nipuna agaa abaloa Pita agaa gupa misa: Saimon, nemere akekone sae ya? Go su amaa aa mudunu-parareaapimi mone takis lopateme ya? Gore nimunaruru onaame lopateme pae pa kimisu aa rururadonumi lopateme ya? 26 Gore Pita-me lalo: Pa

kimisu aa ruru radonumi lopateme. Gore Yesumilalo: Nimumi goa peme-pulu nimuna rurumitakis nalopaina. 27 Goa peme pare neme nimunakone namaoyaalua-pulu ne mo ipa ini-para puaena agona pua sa. Ena ora aba mealiri nipunaagaa olape. Goa puare ena gona agaa-para monesalia rabu mua saa lapo ratana lotu adana monetakis mea kalape sa.

18So yaa-para aa muduri aapi ya?(Mak 9.33-37; Luk 9.46-48)

1Go raburi disaipel aanumi Yesu piri-para ipualalo: Gote-na Surube Su-parare aapi aa mudupitia ya simi.

2 Gore Yesumi naaki oge meda ipu loarenimuna rikiraana mapiraasa. 3 Goa pua nipumilalo: Pagalepa. Nimina kone perekea oge nogonaaki-rupa piralimiri Gote-na surube su-paramada adalimi. 4 Onaa rayome oge nogo naaki-rupa piralia-daare go onaanumiri Gote-na SurbeSu-para aa mudu piralimi.

5 Gore onaa rayome nina bi loa oge nogonaakinu-rupa epe kone su raba mealimi-daaregore ni-para page goa palimi.

Pupitagi nape kone(Mak 9.42-48; Luk 17.1-2)

6 Go oge nogo naakinuri ni madaa kone ru-laeme. Goa pea-ga onaa medame nimuna konerulae yae maoyaaliiare gore nipu mua adaa aana-me maa-para opeme adibaawa ipa ini-para mearubalimiri ora epe ta.

7 Go su amaa onaanuri oro yaalo wae yaenuminimuna kone rulae yae maoyaata-pulu odo orawaru pea. Gore oro yaalo wae yae epea pare gowae yae mea epea onaanuri odo ora waru pea.8 Gore nena kimi page aame page ne pupitagimanaali-daare gore ki aanu kepea rubalepape.Gore nena ki aa padane-ma aaware ne oro yaaloepe-rupa piraliri ora epe tea. Pare nena ki aa laporata pa aawa pirua wae yae paliri naudini repenasulaa-para mea rubalimi-pulu ora o tea. 9 Gopage nimina inimi wae yae meda adalimiri nenaini rasu rubalepape. Gore nena ini padane-maaaware epe-rupa ora yaalo pirali-pulu ora epe tea.Pare nena ini lapo rata pa riaawa pupitagi nalirine repena sulaa-paramea lopalimi-pulu ora o tea.

Sipsip etapae-na remaa(Luk 15.3-7)

Matyu 18:10 91 Matyu 18:3510 Nimimi waru adoa go oge onaanu narabua-

niaatepape. Dia, gore neme nimi lagialo: Ninaso yaa-para pi Aapana ensel-numi nogo naakinuwaru adoaawa surubea. 11 Gore Onaa RaapuPirape Aa-na Siri su amaa ipua wae-rupa etapaeonaanu raba mulalo ipisu.

12 Nimimi ake kone salimi ya? Aa medamesipsip 100-pela punalia pare mena sipsip padaneetapalia raburi mada naesapalia ya? Gore nipumimo 99-pela mena sipsip medaloma pa ainaloanipumi go mena sipsip padane asapula palia.13 Neme ora nimi lagialo: Mo sipsip etapaali-ade pare asapua adasaawa muare mo aa nipumiraaname omalia. Goa puare mo mena medalomapa aemenuri nimu madaa go-rupa raaname nao-malia. 14 Gore nimina so yaa-para pia Aapamerego oge nogo naakinu-rupa etapalimina kone naia.

Niaana amenumi pupitagi nalimiri rabameamina15 Gore nena ameme ne-para waea paliare ne

pua nipi lapo meda-para pirua nena amena waeyaenu mea waalape. Gore nena agaa pagaliaregore nena ame wala epe-rupa piralipi. 16Go pagenena agaa napagaliare neme agaa pagaliade aamedalomana aba lamua pua tapape. Goa puanimi repore mo aa laketa pulupape. 17 Pare nenaagaa napagaliare gore neme lotu ada-para pirionaa lakelape. Go lotu ada-para piri onaanaagaa page napagalia gore nipuna agu raapo porapamina gimalepape. Go rabu nipu Gote-na agaanapage aa-para takis wae-rupa mi aa-para go-rupa nona piane pitia.

18 Gore neme nimi lagialo: Oyae rayo go suamaa rogaa salimiri Gote-me so yaa-para pagerogaa salia. Pare go su amaa esepe salimiri Gote-me so yaa-para page esepesaalia.

19 Gore neme ora nimi lagialo: Nimina riki-raana piri onaa laapome kone padane sua oyaemeda mulalo beten tepere gore nina so yaa-para pia Aapame nipi mada gialia. 20 Gore onaarepome page lapome page nina bi madaa konerulaawa ada padane-para kirita piralimiri nimuraapu piralua.

Kogono naakimi yago nagimea remaa21 Go raburi Pita nipu Yesu piri-para ipua agaa

gupa misa: Aa Mudu, nina ameme ni-para waeapina neme nipuna wae kone rana akepu raapomea rubalua ya? Rana 7-pela pina gimalua ya?

22 Gore Yesumi nipu lakesa: Neme rana 7-pelapina gimape pi-daa nalawade. Dia, pare 70-pelataims 7-pela nipuna waea mea rubape.

23 Go madaare Gote-na Surube Suri go-rupayaade: Aa mudu king meda pirua nipumi yagomi kogono naakinu maredepo yatalo pea sa.24 Nipumi yago maredepo yainaloa ripima pisarabu kogono aa meda lamua ipisimi. Nipunayagore ora adaapupe, niaame mada nadipialima.Ora adaapu foti milion kina-rupa teme. 25 Paremo aame mogo mone yago mada na-abutea-pulu nipuna aa adaame gupa lakesa: Go aa nereora kogonome adini aa-rupa piraina. Go rabunipuna ona-para nipuna nogo naaki-para oyaerayo-para kabalimina. Goa pua go mone-re moyagomedaloma abutea. 26Goa sa rabumo kogononaaki nipu mo aa adaana kibu-para rumu kobapua adaniaa pirua lalo: Neme ni odome omape.Go yago rayore neme mada abutua. 27Go kogononaakina aa adaame nipu madaa odome omoanipu pirina gimisa. Goa pua nipuna yago monepage gimisa.

28 Go rabu go kogono naaki nipu amaa puarenipuna padane kogono pi naaki yago pua adesa.Go aare nipuna yago mone ogesi 40 kina go aamadaa isa. Go aa adesa-pulu nipumi mo aa-namaa regepeminua lalo: Neme nina yago rayoabulape.

29 Goa pisa-pulu nipuna kogono padane pi aanipu rumu koba pua agaame gupa ogesa: Nemeni odome omoa ni ado pirape. Neme yago madaabutua. 30 Pare nipumi gimi omoa kalabus adamapataasa. Goa pua nipuna yago abunalo madaesepeaalia.

31 Gore mo kogono padane pisimi aanumi gokone adoa nipuna robaa-para o sa. Goa pua rayonimuna aa adaa piri pua puaa lakesimi. 32 Goraburi aa adaame mo kogono naaki ipu loa gupalakesa: Nere kogonome adini naaki wae yana.Abade neme ni piri ipua re epa lae-daa nina yanorayo gimawade. 33Neme abade ne padane odomeomesude-ga akeane nena kogono padane pi naakiodome naomae ya? 34 Gore nipuna aa adaamenipu-para ratu yawoa nipu kalabus ada-para mearapaasa. Goa pua nipu radaa manaawa nipunayago rayo abunaloa mada esepealimi.

35 Go rabu Yesumi lalo: Nimi rayona konemenimina amena wae yae namea rakepealimiri ninaso yaa-para pia Aapame page nimi-para goa palia.

19Yesumi onaa rasini meape kone madaa agaa

lakesa(Mak 10.1-12; Luk 16.18)

Matyu 19:1 92 Matyu 19:281 Yesumi go agaa aba lo kiritua Galili su gimoa

mo ipa Jordan-na mone pane pua Judia su ru-nane pisa. 2 Go raburi onaa adaapumi nipu ratamea ipisimi rabu nipumi yaina ome onaa go su-para maepeaasa.

3 Gore mo Farisi aanumi Yesu ko tulalo ipualalo: Gore niaana rekena agaa madaare aamedame nipuna ore pa amaa mada gimalia ya?

4 Yesumi lalo: Gore nimi abade go agaa buk-para gupa nadipisimi ya? Aba ripiare Gote-meoyae rayo waria sana ona aa lapo aba warisa.5Goa pisa-ga aamedame nipuna Aapa ama gimoanipuna ona raapu padane-para piralipi. Go rabunipu lapore ora padane piralipi. 6 Goa pisa-pulu nipu lapo padane-rupa piralipi. Gore Gote-me aba nipu lapo makibuma lapaasa-pulu walarepaaya mada narugulalipi sa.

7 Gore mo Farisi aanumi nipu gupa lakes-imi: Goa lae pare Moses-na rekena agaamere aamedame nipuna ona rasini pepa tua kaloa nipupenaalape taasa. Akeane gupa sa ya?

8 Gore Yesumi nimu lakesa: Nimimi agaa na-pagoa wae kone imi-daa Moses-me nimina onarasini pora mea waasa. Pare ora abade Gote-meoyae warisa rabu go pora naisa. 9 Neme nimigupa lagialo: Gore aa rayona orenumi aa paakenanalia pare aanimi pa mea ratua ona rado medamealimi-daare go aanu nimumi ona paake yoneaa-rupa piralimi.

10 Gore Yesuna disaipel aanumi nipu lakesimi:Gore aa nipumo ona raapu agu aawalipiri ora epeta simi.

11Gore nipumi nimu gupa lakesa: Onaa rayomego agaa mada napago kiritalimi. Gote-me abadenimu puri pane agaa lagisade. 12Paga, aamedalo-mame kone rado rado salimiri nimumi ona madanayoteme. Medaloma nimuna amanumi ma-disimi rabu abe aa aeme. Aa medalomamereabade nimuna ru mu pasimi-pulu nimumi onamada narumaasimi. Aa medalomamere Gote-naSurube Su madaa kone sua ona narumaasimi. Aameda go agaa pago kiritaliare nipumimada palia.

Yesumi oge nogo naakinu agaa mana lakesa(Mak 10.13-16; Luk 18.15-17)

13 Go raburi Yesu piri-para oge nogo naakimedaloma lamua ipisimi. Gore nipumi nimunaaalu madaa ki sua beten lainalo mea ipisimi. Goapisimi pare nipuna aanumi mo onaanu-para ratuyawesimi. 14 Go rabu Yesu nipumi lalo: Goanatapape. Go nogo naakinuri ni piri-para epe-naatapape. Gote-na Surube Suri go nogo naaki gopiane-me mada mealimi. 15 Goa loa sana nipuna

kimi aalumadaa su kiritua nipu go su-para gimoapisa.

Aa ogege aa medame oyae adaapu isa(Mak 10.17-31; Luk 18.18-30)

16 Aa meda Yesu piri ipua goa epa sa: Tisaa,neme akea pua ni epe-rupa oro yaalo piralua ya?

17 Gore Yesumi nipu agaa misa: Akeane nemeni-para epe yae madaa agaa epa meae? Aapadane-ma epe ta. Gore ne ora epe-rupa piraluakone saliri neme Gote-na rekena agaa rayo waruratape.

18 Gore mo aame nipu gupa agaa misa: Gorekena agaare ake ya? Gore Yesumi lalo: Neme aameda natu maomape. Neme ona paake nayolape.Neme paake nanape. Onaa meda-para yaa agaanalape. 19 Nena ama aapanu raapu pawa piruanimuna bi minasaape agaa pagape. Nena adalapa piri onaanu raana ome-rupa nena yagomedaraana omape.

20 Go rabu mo aame Yesu gupa lakesa: Morekena agaa rayore aba pago kirite. Goa pawa-gameda abiare ake palua ya?

21GoreYesumi nipu lakesa: Neme ora epe-rupapitua kone saliri nena oyae rayo madaa monemua onaa naraanu kalape. Goa paliri nena epeyoto so yaa-para salia. Goa pua ni ratamea epape.22 Go raburi mo ogege aame go agaa rayo pagoakedaame omo pirisa. Gore nipumi oyae adaapuisa-pulu go yae rumape kedaame omesa.

23 Yesumi nipuna disaipel aanu-para lalo: Amone oyae adaapu i onaanuri Gote-na Surube Su-para popere kalai peme sa. 24 Agaa meda lagialo:Kamel mename noae kego-para pola pea pare orakalai pula pea. Goa pea pare amope aare so Gote-na Surube Su-para polalore apo mename noaekego-para kalai mada pua palia.

25 Gore nipuna aanumi go agaa pagoa nimuwaru pogolasaawa nimumi lalo: Goa pea-ga oroyaalo kagaa pirape konere aapimi mealia ya?

26 Gore Yesumi nimu waru adaaba sua lalo:Onaanumiri oyae mada napalimi pare Gote-meoyaeyae rayo mada palia.

27 Nipumi goa sa raburi Pita-me nipu-paragupa sa: Pagape, niaame niaana oyae rayo gimoane rata mea epa amaade. Goa pa amaade-ganiaamere ake mealima ya?

28Gore Yesumi nimi ora lagialo loa gupa lakesa:Orope kagaa yapi di opaliade raburi Onaa RaapuPirape Aa-na Siri epe king siaa madaa piralua.Go raburi nimi ni rata mea ipua nimi page epeking siaa 12-pela madaa pirua Israel onaana ruru

Matyu 19:29 93 Matyu 20:2612-pela madaa koso lape agaa pagalimina sa.29 Go rabu onaa rayome abade ni madaa konerulaawa nimumi nimuna ama aapa nogo naakiame baaninu page maapu oyae rayo gimisimi-pulu nimumi apo oyaeyae nona piane yoto orawaru mealimi. Goa pua nimu oro yaalo epe-rupakagaa piralimi. 30 Abia onaa adaapu riri-nanepimi pare wala orope masaa-nane pimi onaa abaripia epalimi. Goa pua nimu riri-nane epalimi.

20Wain maapu-para kogono pi naakinuna remaa

1 Gore Gote-na Surube Su-na agaa gupa ia sa:Aa medame nipuna wain maapu surubisa. Goapua nipu ora abasade yapipu wainmaapu kogonopinalo onaanu mula pisa. 2 Gore nipumi mokogono naakinu raapu kone padane suare go yapipadanemere ten kinameama palimi sa. Goa loarenimu mo wain maapu-para kogono pula penalomea rapaasa. 3 Goa puare naare rapataina nipukiritae su-para pua sana aa medaloma pa ainaadesa. 4 Gore nipumi go aanu gupa lakesa: Nimipage neme epemonemada gialua-gawainmaapukogono pula pulupa sa. 5 Goa loa nimu pisimi.Gore naare pabola pulaina page aa medalomawala agu mea rapaasa.

6 Gore ora aebo ribaa talo palaina maket-parapua aa medaloma pa aina adesa. Go rabu nipumilalo: Nimi go naare raama puaina ake ado piaemeya? 7 Gore nimumi lalo: Niaa kogono giape aameda dia yaade simi. Gore nimi page mo wainmaapu-para kogono pua pipa.

8 Ora ribaa sa raburi mo wain maapunaaaraame surube aa gupa lakesa: Neme kogononaakinu yaaloa nimuna mone kalape. Oropeepamede kogono naakinu kalaama kalaama puaaba ripia epamede kalo kiritape. 9 Gore aebo 5klok raburi kogono epa pisimide aanumiri tenkina agu kasa. 10 Gupa misimi pare ora abadeepa pisimide aanumiri nimu mone ora adaapupemealima kone isimi. Pare dia nimu page 10kina agu meama pisimi. 11 Nimumi muare momaapuna aaraa ratu yawesimi. 12 Gore nimumigupa simi: Go aanuri pena go epaade pare nimukogono ogepusi pamede pare nimu mone niaagiaede-rupa agumealeme. Niaamere naare paalukogono radaa pi pa amaa sima.

13 Nimumi goa simi raburi mo maapunaaaraame nimuna aa padane-mare gupa lakesa:Adami aa, neme ni namakiraate. Gore abadesaa agaa lapade rabu neme ten kina gialua laede.

14 Gore nena mone mua pu. Abade neme negisude-rupa orope meawade aanu page gode-rupa katoa. 15 Gore nina go mone-me page ninayada pulalo paluare gore mada dia? Neme epekone sawade pare nena pu-para udipa kone saeya?

16 Go rabu Yesumi lalo: Goa pea pare oropeepeme onaanuri nimu aba riri-nane popalimi.Yapare aba ripia epeme onaanuri wala oropeepamede.

Yesu nipu omoa matmat-para wala rekalua sa(Mak 10.32-34; Luk 18.31-33)

17Yesu nipu Jerusalem su-para polalore nipunadisaipel aa 12-pela mea pisa. Nimu pora-nia pu-laawa disaipel aanu agu raapo-para gupa lakesa:18 Pagalepa. Abia niaa Jerusalem su-para baina.Go-parare Onaa Raapu Pirape Aa-na Siri miruirae aa mudunu-para rekena agaa tisaanu meakateme. Go rabu nimumi koso lape agaa loatu maomalimi sa. 19 Gore nimumi muare onaaruru radonumea kanaloare nimumi wae ero agaaloa repena unimi tuare repena polopea-para tumaomalimi. Goa pua rogaalimi pare yapi repomematmat gimoa wala rekalua sa.

Jems Jon nipu lapo aa adaa piri talo pisipi(Mak 10.35-45)

20 Go raburi Sebedi-na oremere nipuna naakilapo Yesu piri-para lamua ipisa. Gore go onanipumi rumu koba pua su adaniaawa oyae medamadaaYesu-para ogesa. 21Gore Yesumi nipu agaamisa: Nere ake raana pea? Go oname lalo: Ne aamudu pirali rabu naa naaki laapore meda nenapopo ki-nane pirina meda koya ki-nane pirina sa.

22 Gore Yesumi nipu lakesa: Mo reke mulalopaape yaere nipumi waru na-adepe. Gore nip-imiri go neme ipa naluade kap madaare radaa piipa mada nalipi ya? Gore nipumi lalo: Saa madanalipa sipi. 23 Gore Yesumi nipu lakesa: Ninakap mada nalipiri gore epe ta pare nina popo ki-nanepara koya ki-nane lapore aapi piralia palogo agaare neme-daa namakuaayo sa. Apo pirapesiaanuri Aapa nipuna managola saaya.

24Mo 10-pela disaipel nimumi go remaa pagoamo ameaya ratu yawesimi. 25 Goa pisimi pareYesu nipumi nimu ipulupa loa sana nimu-paralalo: Nimimiri ademe. Ruru radona aa mudun-umi onaa rayo rabuniaawa nimi puri waru paboanimuna agaa ora pagalepape teme sa. 26Aamudumedaloma goa peme pare go konere nimi riki-raana nasaapiralepape. Dia, pare aameda nimina

Matyu 20:27 94 Matyu 21:17rikiraana aa mudu piritalo paliare gore nimi rabameape kogono aa aba piralia. 27 Aa medame nimudu piralua kone salia-daare gore nimi rabami aa-rupa aba pirina sa. 28 Onaa Raapu PirapeAare nipu rabamuanipuna kogono paminalo-daanaipisa. Dia, pare onaa adaapu raba mua nimumadaa epa omalalo ipisade. Goa pua nipuna konewasupa nimu raba meapena katalo ipisa.

Yesumi ini wae aa laapo maepeaasa(Mak 10.46-52; Luk 18.35-43)

29Gorenimu Jeriko su gimoapisimi raburi onaaadaapumi Yesu nipu rata mea pisimi. 30 Gore moini rubu pi aa lapo mo pora aane-nane pirisipi.Nipumi Yesu epea remaa aba pagoa nipumi puripaloa nipumi gupa yaasipi: NereDevit-na si nemesaa laapo madaa odome omape. 31 Goa sipi rabuonaa rayome nipina agaa loraatepa loa nipu-paraape simi. Yapare nipumi go agaa rasua wala orapuri palo yaasipi: Aa Adaa, nere Devit-na si-ganeme saa madaa odome omape sipi.

32 Gore Yesu nipu pua rekaawa nipu yaaloalalo: Neme nipiri ake pano ya? 33 Gore nipumigupa sipi: Aa Adaa, neme saana ini maepeaainakone salepa. 34Gore Yesumi odome omoa nipunaini maepeaasa. Ora go raburi nipuna inimi oyaewaru adoa simina nipu page Yesu rata mea pisipi.

21Yesu nipu Jerusalem su-para aa mudu-rupa pisa(Mak 11.1-11; Luk 19.28-40; Jon 12.12-19)

1 Nimu Jerusalem su-para re-para pua opa-pasimi rabu Rudu Oliv re-para epa pirisimi. Go-parare Betfage su adaare meda aasa. Go rabuYesumi nipuna disaipel aa lapo mea rapaasa.2 Nipumi go aa lapo gupa lakesa: Mogo adaare-para pulupa. Puare donki mena si agiaaya lapoapo opeme adiba aaya-ga pua adalepape. Nipimipua koloa mea ipulupape. 3 Gore aa medamenipi-para agaa meda epa teare nipimi nipu gupalaketapape: Aa Adaa nipu kogono go donki menamadaa ia-pulu nipu saamea palipa. Goa tepe rabuaa medame donki mena mea rapalia.

4 Go pisipina kogonore abade Gote-na agaalakene aame gupa sa: 5 Abia Saion su-para pirionaanu gupa laketapape: Aa mudu abia nimi piriapo ipula-daa. Nipu kone pawa sua donki menamasaana pirua no epea-daa. Nipumi mo ogedonki mena si onaameda abi napiri madaa pia sa.

6 Gore mo disaipel aa lapomere mo Yesumilakesa-rupa goa pua pisipi. 7 Nipumi mo donki

mena adibae yare puamua nipuna adaa mamina-nudonkimenamasaamada sua ipisipi. Goa puareYesu nipu so donki mena masaana pirisa. 8Nipupirua ipisa rabu onaa adaapupeme so pora repaarepaa rekasimi. Go rabu medalomame nimunamamina-nu pora-nia mea saapisimi. Medalo-mamere repena alanu yado saapisimi. GoreYesumi rabuama epenalo pisimi. 9 Go rabuonaa adaapu medaloma aba riri-nane pisimimedaloma pa aapu-nane ipua gupa yaasimi: KingDevit-na siri ipula-daa. Nipuna bi minasaam-ina. Aa Mudu-na bi mea ipula-daa nipuna biminasaamina yaasimi. Gote ora sone pia adaa aa-na bi kalamina yalaama pua mea ipisimi.

10 Yesu nipu Jerusalem su-para pisa raburimogo adaare-para piri onaa rayo pogolasaawasimina go aare aapi ya simi. 11Goremonipu raapupisimi onaame lalo: Gote-na agaa lakene aa Yesusimi. Nipu Galili su robo-para adaare Nasaret-para piri aa yaade simi.

Yesumi lotu ada-para oyae kabe aanu ratu tisa(Mak 11.15-19; Luk 19.45-48; Jon 2.13-22)

12 Yesu nipu mo lotu ada ru-nane puaodobaawa nipumi lotu ada-para pisa rabu moneoyae ropo pi aanu amaa-nane ratu tisa. Nipumipua mone ini ropo pi aanuna reke lakepe rubebepua yaanu kabe aanuna rekenu lakepe tisa. 13Goapuare nipumi agaa gupa lakesa: Gote-na agaa ibuk madaare nipumi gupa ta: Nina adaare betenlape ada lo bima-alimi parenimi paakene aanunakaledape ada-rupa perekea ma-arimina sa.

14 Yesu nipu lotu ada-para pirina ini waeonaanu-para aa wae onaa medaloma nipu piri-para ipisimi. Goa pisimi rabu nipumi nimu mae-peaasa. 15 Goa pisa pare Gote-na miru irae aamudunu-para mo rekena agaa tisaa aanu-paranimumi mo Yesumi napiaa kogono pina adesimi.Gore mo nogo naakinumi lotu ada-para piruagupa simi: King Devit-na sina bi minasaamina.Goa simi rabu nimumi ronome omesimi. 16 Goapua nimumi Yesu-para lalo: Neme mogo lamedeagaare pagae? Gore nipumi lalo: E, go agaarepagalo pare abade nimimi agaa gupa nadipisimikone salo: nimimi abade nogo naakinu-paramadu saapiri rupame agaa mana waru pagesimi-pulu nimumi bi minasaatalo pimi. Go agaa na-pageme ya? 17 Gore nimu pirina Yesu adaareBetani su-para ribaa pua puaa patisa.

Yesumi sa rabu repena fik kaapu sa(Mak 11.12-14; 11.20-24)

Matyu 21:18 95 Matyu 21:4118 Gore ekeraa-nane yapi lapaasa rabu Yesu

nipu so adaare-para pisa rabu reame pua omesa.19 Gore nipumi repena fik ini pora-nia adoa go-para pisa. Pua adesa pare ini padane-daa pagenaetasa pa amaa yope agu aasaaya. Gore Yesumimo repena fik lakesa: Nere ini wala meda oranamadiape. Goa sa rabu ora aipapulu mogorepena fik kaapu sa.

20 Gore disaipel aanumi goa adoa paalameomesimi. Go repena fik akea pua aipapulu kaapuyala kone isimi.

21 Yesumi lalo: Pagalepa. Nimimi kone warurulaawa kone lapo nasalimiri go repenafikmadaapawade-rupa nimi page goa agu mada palua. Go-rupa madare nimimi mogo aaya rudu ne lusu ruano ipa solwara-para pua pogola teme raburimadapagalia. 22 Gore nimimi ora kone rulaawa betenteme-daare gore oyaeyae rayo beten loa madamealimi.

Nere aapimi puri gisa palo Yesu nipu agaa misimi(Mak 11.27-33; Luk 20.1-8)

23 Gore Yesu nipu lotu ada ru-nane pirua onaarayo epe agaamoge riaasa. Go rabu Gote-naMiruIrae Aamudunu-para Israel aamudunu-para ipuaYesu-para epa lalo: Nere go kogonore aapina purimua pi simi. Nere abade go kogonore aapimipape laa-daa pi simi. Nere go kogono painalopuriri aapimi gia simi. 24Gore Yesumi nimu gupalakesa: Neme page agaa padane gupa nimi agaamealuame pi. Gore nimimi nina agaa-daa yagotalimiri neme page nimi nina kogono go aamegisalo nimi lagialua. 25 Jon-me abade onaanabaptaismea saayaade kogonoreGote-mekasa paepa onaanumi kasimi ya?

Go agaa pagoa nimuna agaa lalaawa gupa simi:Gore niaa Gote-me kasa tema-daare gore nipuminiaa gupa lagialia: Akeane nimimi Jon madaakone narulasimi palo lagialia. 26 Gore niaamepa onaanumi kasimi tema-daare niaana onaanumadaa paalame omalima. Gore onaa rayomeJon-re Gote-na agaa lakene aa kone imi temareniaa talimi. 27 Go rabu Yesuna agaa gupa abuloalakesimi: Niaare na-adema simi rabu Yesumi lalo:Goa teme-daare aapimi ni puri gua kogono geaaare nimi page mada nalagialua sa.

Aa padanena si laapo madaa saa agaa lakesa28 Yesumi adaa aa mudunu-para gupa lakesa:

Aa padaneme naaki lapo madu isa. Go remaarepagalepape. Gore aaraame mupaa naaki lakeloanere wain maapu kogono pula pu sa. 29 Gore

go naakimi gipia loa-ga wala orope kone perekeawala kogono pula pea. 30 Gore aaraame wala monaaki meda piri pua padane goa pua sa. Gorego naakimi lalo: Aapa, ni palua loaaya parenapisa. 31-32 Go rabu Yesumi lalo: Gore go naakilaapomadaare aapimi aaraana konemisipi? Gorenimumi lalo: Mupaa naakimi simi.

Gore Yesumi nimu-para lalo: Abade Jon nimipiri-para ipua nipumi epe pora madaa epe agaamogeasa pare nimimi kone narulasimi. Dia, paremo takis mi aanu-para aa paake rume onanuriorope nimumi Jon-na agaa madaa kone rulasimi.Goa pea-ga takis mi aanu-para aa paake rumeonanu-para nimuri Gote-na surube su-para abariri-ne adalimi. Goa pisimi pare nipu aba adoasimina kone naperekene nipu madaa kone naru-lasimi.

Wae aanumi maapu su rube remaa(Mak 12.1-12; Luk 20.9-19)

33 Nimi saa agaa meda pagalepa. Aa medamenipuna su adaape saawa wain maapu adaapepoasa. Nipumi kepo pu mawaawa go-para iniigipini yae warisa. Goa puare nipumi maapusurubape ada adaalupe maasa. Goa puare nipumimone yoto meape aanumi surubainaloa nipukimisu pisa. 34 Nipu pua aawa orope mo wainmaapu ini kereape di rudu sa rabu maapu surubeaanupiri-para kogono aamedalomapenasa. Gorenipumi mo surube aanu mo wain pore napemedaloma gina kone sua pisa. 35Go kone isa paremo maapu surubae aanumi nipuna kogono naakimeda aana-me tuare tu rubebe pisimi. 36 Goremo wain maapuna aaraame wala kogono naakimedaloma mea rapaasa. Pare aba mo maapusurubae aanumi pisimi-rupa tisimi.

37 Wala oropere nipuna si mea rapaasa.Aaraame nina naakina agaa pagalimi kone suamea rapaasa. 38 Pare mo maapu surubae aanunimumi naaki adoa nimumi goa simi: Go ipulaaamere aaraanamoae yae rayomealia-ga niaamenipu aipapulu tu maomaawa go maapuri niaa orameamina simi. 39Goa loa nipu tomaomaawamuaso kepo raranemea rubisimi. 40Yesumi agaa gupasa: Orope mo wain maapuna aaraa ipuare mowain maapu surubae aanu-parare ake palia koneimi?

41 Nimumi lalo: Go aa wae rayore waru talia.Goa pua mo wain maapu wala aa ruru rado meakatea. Go aanumi surubenaloa ini etaliade rabureraloa nipu epe kateme.

Matyu 21:42 96 Matyu 22:2242Gore Yesumi lalo: Nimimi Gote-na agaa i buk

madaa iade agaare pagamina:Abade kamda kogono pi aanumi mea rubesimi

yaade aana-re abiare ora epe-daa ada pal-imi.

Aa Mudumi abade goa pisa ya-pulu niaame goaana-mere epe rado piane ada maopaaliasa.

43 Goa pea-ga neme nimi ora lagialo: Gote-naSurube Su-na eta maopaeme onaa mea katea-daaadalimi sa. 44 Onaa rayome go aana madaa ma-gatabalimiri nimu asa tabebe palia. Go aana-meonaa meda taliare gore go onaa aasatua rugulalapalia.

45 Gote-na miru irae aa mudunu-para Farisiaanumi Yesuna saa agaa pagesimi rabu niaa-parata kone sua niminaasimi. 46 Goa sa raburi nipuripinaatalo pisimi pare onaa paalame omesimi.Onaame Yesu Gote-na agaa lakene aa kone isimi-pulu go aanumi paalame omesimi.

22Ona rumaawa ogere yawena saa agaa(Luk 14.16-24)

1 Gore Yesumi nimu-para saa agaa meda walagupa lakesa: 2 Gote-na Surube Suri gupiane:Aa mudu medame nipuna naakina ona rumaasarabure ogere adaape meda yawesa. 3 Goa puarenipumi ona rumaatalo yaweogere nola ipulupapeloa nipuna kogono naakinu agaa mea penaasa.Laketa pisimi pare onaanumi mo ogere gimoanaipisimi. 4 Gore naipisimi rabu aa mudumiwala kogono aa medaloma mea rapaawa gupalakesa: Nimi puare epape onaanu-para gupa pualaketapape sa: Pagalepa, nina ogere aba lusuagawamena yadapunu-para sinu page aba tu yawoima tapape sa. Eta rayo aba managola sama-ganimi ona rumaape eta nola ipulupape lo tapape.

5 Mo kogono naakinumi go agaa pua lakesimipare eta nape onaanumi go agaa gimoa nimunakogono pisimi. Medare nipuna maapu e polapisa. Medare nipuna bisnis kogono pula pisa.6 Goa pisimi pare aa medalomamere aa mudunakogono naakinu ripinaawa tu maomasimi. 7Goreaa mudu ratu yawoa nipuna soldia aanu mearapaasa. Nimumi mo kogono naaki aanu tumaomaawa nimuna ada rayo irabasimi.

8Goapuare aamuduminipunakogononaakinugupa lakesa: Ona rumaatalo yawe etare aba man-agola sawade pare mo neme yalawade onaana

konere o ta sa. 9 Goa pea-ga nimi mo pora-nia pua go adalimide onaa rayore eta yawe nolaepena laketapape sa. 10Nipumi goa sa raburi porakepaa-nini puare epe onaa-para wae onaa rayomakirita-mama pua adesa. Nimu rayo ipua moonaa rumaae aana ada epa marulatabasimi.

11 Mo onaa epa kirita pirisimi raburi aa mudunipu mo kiritae onaanu adolalo epa odobaawaadesa. Pare aa padane-mame ona rumaae rabukalae mamina namaraasa. 12 Gore aa mudumimo aa-para lalo: Adami aa, nere epe maminana-ayamaina-ga akolo yapae sa pare agaa na-abusa. 13Go raburi aa mudumi kogono aanu gupalakesa: Nimimi nipuna ki aa rogaawa so amaamea lopalimi rabu nipu su ribaane-para pirina sa.Go ribaane-para piruare nipu re lo nipuna kidipaarugulalo piralia sa.

14 Yesumi agaa gupa lo kiritisa: Gore Gote-meonaa adaapu yaata pare nipumi adoa aa padanepadane laatapu mua ru-nane mea pea sa.

Takis mone-re kalamina yapae lo agaa misimi(Mak 12.13-17; Luk 20.20-26)

15 Gore Farisi aanumi Yesuna kone adolalo kotisimi. 16 Nimuna disaipel aanu-para Herot-naaanu-para meda rabu Yesu piri mea rapasimi.Nimumi gupa pua simi: Tisaa, niaame nere oraagaa lape aa-rupa adema. Ora agaamere onaanumadaa rumaalia. Goa pe pare onaanu rayo konepadane-rupa ade. Dia, neme onaa rayo agaa radopiane lakete. 17Goa pede-ga neme abia yada konesaliri niaa lagi simi: Gore niaame Rom aa muduSisar-para takis mone kalamano yapae dia yapaeagaa misimi. Niaana rekena agaame ake ta paesimi.

18 Gore Yesu nipumi nimuna wae kone abaadoa nimu-para lalo: Nimiri yaa agaa ne aanu.Akeane nimimi ni-para yaa agaa loa ni ko taleme?19Nimimi mo takis kalape mone meda mea waat-apa sa. Goa sa rabu nimumimonemedamea ipuawaasimi. 20 Go rabu Yesumi nimu agaa misa: Gomone-na bi-para piksa-parare aapina ya? Gorenimumi Sisar-na simi. 21 Goa simi rabu Yesuminimu gupa lakesa: Gore Sisar-na yaere wala nipupua katapape pare Gote-na oyaere Gote nipunakatapape sa.

22 Nimumi go agaa pagoa pogolasaawa Yesugimoa pisisi.

Onaa omoa wala rekapere akepu yapae lo Yesuagaa misimi

(Mak 12.18-27; Luk 20.27-40)

Matyu 22:23 97 Matyu 23:523 Go raburi Sadyusi aanu nimu Yesu piri-

para ipisimi. Go aanu nimumiri ome onaanuwala narekalimi teme-daa goane Yesu epa agaamisimi. 24Nimu ipua lalo: Tisaa, Moses-me agaagupa mogeasa: Aa meda nogo naaki napirinaomaliare nipuna ona wasaa ameme nogo naakimadinalo mada rumaalia sa. 25 Gore abade nimuamealu 7-pela pirisimi. Pare aa mupaare onarumaawaomesa pare nipunanogonaaki napirisa.Goa pisa-pulu nipunamasaa-nane ameme go onawasaa nipu rumaasa. 26Wala ame laapo pa repopa page nogo naaki napirina omaamapa amaapisimi. Goa pu kiritua 7-pela amealu rayo paomesimi. 27 Mo amealu rayo omabasimi raburiorope mo ona page omesa. 28Gore neme mo omeonaa wala rekalimi rabu mo ona wasaare mogoaa 7-pela wala rekalimi-daa aapina ore ora piraliaya? Neme makuaaye nimu rayome mogo onanaaaniri aapi ora piralia ya?

29 Gore Yesumi nimu gupa lakesa: Nimiri Gote-na agaa napago nipuna puri page na-ademe-pulunimimi agaa pa-rupa teme sa. 30 Gore ome onaawala rekalimide raburi mo ona wala narumaal-imi. Dia, so yaa-parare ensel-rupa piralimi.

31 Pare go ome onaa wala rekape agaare nemenimi agaa mealo: Gore abade Gote-me gupasa: 32 Niri Abraham-para Aisak-para Jekop-paranimuna Gote pi sa. Goa pea-daa Gote-re aba omeonaanuna Gote-daa dia, pare nipu kagaa piraamalaama pope onaanuna Gote yaade. 33 Onaa ray-ome Yesuna agaa pagoa akepu tapae kone isimi.

Ora rekena agaana mupaa agaa(Mak 12.28-31; Luk 10.25-28)

34 Gore Yesumi Farisi Sadyusi aanuna agaapora poasa rabu Farisi aanumi go agaa pagoanipu adola ipisimi. 35 Nimu go epa kiritapirisimi raburi nimuna rekena agaana tisaapadane pirabasa-pulu nipumi Yesu ko tulalo goasa: 36Tisaa, mo rekena agaa rayo ora epe ta-ga oraaba mudu rekena agaare aaya pae simi.

37 Gore Yesu nipumi gupa lakesa: Nena MuduGote-re pu robaame page kone wasupame pagepuri-para rayome raana-me omoa pedo pu pi-ralepape sa. 38 Go rekena agaare ora aba mudu

agaa lagialo sa. 39 Gore rekena agaana lapo papadane go-rupa lagialo: Nimina yogane madaaraana omopedo pi kone imi-rupare pa onaamedapage padane-rupa raana omape sa. 40 Go rekenaagaa lapomere Moses-na rekena agaa rayo-paraGote-na agaa lakene aanu agaa rayo go agaa rolo-para epea.

Yesumi Farisi aanu-para Krais-ri aapi yapae loagaa misa

(Mak 12.35-37; Luk 20.41-44)41 Farisi aanu nimu pa kiritaba pirina Yesumi

nimu agaa gupa misa: 42Nimimiri Krais madaareake kone imi? Nipuri aapina si ya? Gore nimumiDevit-na si simi. 43 Goa simi rabu nipumi nimugupa lakesa: Holi Spirit-mi akeane Devit-na konemarekaasa-daa nipu akeane nina aa mudu sanaya? Gore Devit-mi lalo:44 Gote-me nina Aa Mudu gupa lakesa:

Nere nina popo ki-nane aa mudu piraina.Oropere nena iaanuri nina aa rolo-para

mapiraalua sa.45 Gore Onaa Raapu Pirape Aa-na Siri nipu Devit-na si yaade-ga akeane Devit-mi bi nina Aa Mudulakesa ya?

46 Gore aa medamemo Yesu nipuna agaa medana-abusimi. Gore nipu paalame omesimi-puluwala go rabu page orope page nipu-para agaameda nasimi.

23Rekena agaa tisaanu-para Farisi aanuna kone(Mak 12.38-39; Luk 11.43; 11.46; 20.45-46)

1 Orope Yesu nipumi nipuna disaipel aanu-para onaa rayo-para agaa gupa lakesa: 2 Morekena agaa tisaanu-para Farisi aanu-para nimuMoses-na agaa moge riaata pirisimi. 3 Goa pea-ga agaa rayo nimi lagialimiri nimimi pagoa warumogealepape. Goa palimi pare kone meda ni-mumi nimi mogealimiri napagalepape. Goa peapare go agaa napagoa rateme. 4 Gore nimumioyae adaapu rogaawa aanuna pasaa madaa mari-aaeme. Goa peme pare nimuna kimi mo onaanaraba meape naniminaeme. 5 Kogono rayonimumi pemere pa onaanumi nimu adena kone

* 23:5: Beten lape-rupare Juda aanumi bokis rogo meda-para ki ropa meda lapo-rupa warisimi. Mo yae laapore meda popo ki-nanepasaa madaa rua medaare kimi ripinaa pata pisimi. No bokis-ruparare pepa bi tapalae rogo meda isimi. Medare ini agaa-nane risimi.Go agaare Moses-na pepa rugini meda pagaa isimi. Goteme Israel onaanumi nipuna agaa pagoa ratinalo kasaa. Goa pua nimuna konesua gupa simi. Go agaare nena kimada rogabape simi. Sapi agaa loa. Nena konepara page rogabape simi. Goa pali rabu go agame nesaalia simi. Goa sim-rupa Judia aanumi mo agaa nimuna eno aama tu su nimuna ki madaa page tu isimi. Beten talore mo agaa tapalaepepa mapiraasimi. Pa aama narepalu page mo Farisi aanumi adenalo mo ki ropa-para bokis laapo sua pamisimi. Goa pisimiri nimunabipua nimu wala makiraasimi.

Matyu 23:6 98 Matyu 23:28

sua peme. Adalepa. Nimuna beten* ta polalopeme raburi rogope madu imi. Go nu amaaremadua ropaa-para enon yapa aapu-rupa ritimi.Go page nimuna mamina aanenu madaa oyaeyaepepena yaenu awo kilipiala peme. 6 Eta yawosaeme raburi nimumi mo riri-nane pirape siaago agu raaname omeme. Goa puare no lotu ada-para pimide-rupa riri-nane i rekemadaa raanameomeme. 7 Go page nimu mo maket-para pemerabu nimimi abi piralepape loa niaana tisaa temerabu nimumi pedo peme.

8 Pare onaanumi nimi-para tisaa pi-daa walanateme. Dia, nimu rayo amealu piralimi rabutisaa padane piralia. 9 Go page su amaa onaamedare niaana Aapa go pi-daa natapape. NiminaAapa padane-mare so yaa-para pia. 10Goa pea-ganimi-para nimumi Aa Adaa go pi-daa natapape.Dia, nimina aa muduri padane-ma pirua nipuKrais pia. 11 Goa puare nimi aa mudu piritalopalimiri nimi onaa rayome raba meape aa-rupaaba pirina. 12 Aa medame nipuna bipa aa mudupiritalo nipu bi minasaaliare nipuna bi rolo-parapalia. Pare aa medame nipuna bi rabuaniaaliaregore nipu aa mudu mapiraalia.

Yesumi yaa agaa ne tisaanu agaa lakesa(Mak 12.40; Luk 11.39-52; 20.47)

13Nimi rekena agaana tisaanu-para Farisi aanunimiri waru adalepape. Nimiri maeyae aanupimi. Nimimi onaanuna ini agaa madaa Gote-naSurube Su-na pora gaape poaemede. Goa pemepare nimina bipare naodobaeme. Go page onaamedaloma ru-nane pua odobatalo peme parenimimi rutu teme. 14 Nimi rekena agaa tisaanu-para Farisi aanu nimiri waru adalepape. Nimirimaeyae aanu adaapu pimi. Nimimi ona wasaa-nuna ada-para oyae rayo paake nolalo peme. Goapua nimimi go pupitagi nape kone rabuainaloabeten adaalu pa teme. Goa peme-pulu nimiri orawae yoto mealimi.

15Rekena agaana tisaanu-para Farisi aanu nimiwaru adalepape. Nimi ipunu madaa pirua ipasolwara rayona pamua su rayona onaa rayo nim-ina disaipel aa-rupa pirinalo pamuaeme. Niminadisaipel aanu mapiraaeme rabu nimu wala waenaaku-para go-rupa mapiraaeme. Gore nimi waenaaku-para ora palimi pare nipu nimimi naaku-para penaateme.

16 Nimi ini rabuni onaame onaa pora meawaatalo peme. Gore nimi aba waru adalepape.Nimimi gupa temede: Aa medana lotu adana bi

madaa yaa madaa makuaa tea-daare go agaarewaru yae-daa dia. Pare so yaa-para aaya lotuadana gol aana-me warini oyae-daa temere goreepe ta teme. 17 Nimiri ini rubu pi aanu maeyae-rupa pimi. Ake madaa kone sua teme? Goreaana-me warini mone mudu yapae mo aana-mewarini mone i epe lotu ada mudu yapae? 18 Gorenimimi gupa teme: Aameda aana rekemadaa yaamadaa makuaa tea-daare go agaa mada gimaliateme. Goa pea pare nipumi miru irua mo aanareke madaa sua yaa madaa makuaa tea-daare goagaa mada nagimalia teme. 19 Nimi ora ini rubupi onaa pimi. Gote-re ake kate ya? Gote-na miruirae epea paloGote-na aana rekemadaamiru iriniora epea ya? 20 Gore aa medame aana rekena bimadaa yada makuaa tea-daare nipuna agaare soreke madaa i yae raapu tea. 21 Gore aa medamelotu adana bimadaa yaamadaamakuaa tea-daareGote go ada-para pia-ga Gote-na bi madaa pagenipu agaa tea. 22 Gore aa medame so yaa madaamakuaa loa tea-daare gore Gote so-para piruanipu pia reke-para tepe.

23Nimi rekena agaana tisaanu-para Farisi aanunimiri waru adalepape. Nimiri ora maeyae aanupimi. Nimiri pa yabia meda-para rakia-para padiraani medaloma-para ogegepu pamu rugulu imiopenalo goa pua Gote medaloma pa kateme. Goapeme pare nimimi adaa rekena agaa rayore abagimeme. Go agaare epe kone i onaa rayo mearumaawa odo omape kona mea sua kone warurulaatepa. Rekena agaa saapirua Gote adalimakonere nasalepape. 24 Nimimi onaa medalomapora waatalo peme pare nimi aba ini rubu pi aapimi. Nimimi oge puna meda ipa-para adobaawapia rabu mena kamel ipa-para peme laapo ratamea noa yolaniaaya.

25Rekena agaana tisaanu nimi-para Farisi aanunimiri maeyae aanu-ga nimimi waru adalepape.Nimimiri pa kap-para plet lapona amaa-naneyogane radepeteme pare ru-nane pea amulu papuaaya. 26 Nimi Farisi aanuri ini rubu pi aanupimi. Aba ripiare mo kap-na ru-nane radepeal-imiri yogane page epeaalia.

27 Nimi rekena agaa tisaanu-para Farisi aanunimiri waru adalepape. Nimiri maeyae aa-rupapimi. Nimiri matmat-na pepena amaa-naneyaako pi pepeminua pimi. Nimimi amaa-nanepepenare epe-rupa peme pare no ru-nanere aauni-para wae pugu pi oyaeyae adaapu ia-rupapimi. 28 Nimiri apo matmat nona piane piruaamaa-nane nimi epe-rupa pimi. Pa onaanumi

Matyu 23:29 99 Matyu 24:14

nimina yogane ademe raburi nimiri epe aa koneimi pare nimina robaa-para ora agaa rasape konepage rulatabea.

Yesumi tisaanuri wae oyae mealimi sa(Luk 11.47-51)

29Nimi rekena agaana tisaanu-para Farisi aanunimiri waru adalepape. Nimiri agaa laapo ne aa-rupa pimi. Nimimi mo Gote-na agaa lakene aa-nuna matmat apedaa epe-rupa wariaawa amaa-nane pepena waru paeme. 30 Goa pua nimimigupa teme: Abade niaana akuanu raapu pirisima-rupa yaalo niaame mo Gote-na agaa lakene aanunatumaomaawa nimu narabamisima teme. 31Goagaa teme rabu nimi Gote-na agaa lakene aanutu maomape aanuna ruru pimi-daa teme. 32Gorenimimi nimina akuanuna kone mua aba pisimi-awala peme. 33 Nimiri wae paakame madini sinupimi. Gote-me koso agaa tea raburi nimimi akeapua mada gimoa wae naaku-para mada napiral-imi ya? Dia, wae yoto mu piralimi.

34 Goa pea-ga nimimi pagalepape. NemeGote-na agaa lakene aanu-para kone makuaaeaanu-para Gote-na agaa lakene tisaanu-para rayonimi piri-para mea rapalua. Goa palua paremedalomare nimimi tu maomalimi. Medalomarerepena polopea mada nil-mi talimi. Medalomamo nimina lotu ada-para repena unimi talimi.Medalomare nimimi adaaremeda-para ratamon-eaawa adaare rado-para rata mea palimi. 35 Goapalimi-pulu epe-rupa pirape onaanuri nimumitu maomasimide-ga to madaare wae yoto rayomealimina. E, gore epe aa Abel pirisa rabu tumaomaniaama ipuare Berekia-na si Sekaraia-meepe tu maoma kiritisimide madaare wae yotomealimina. Go aa-na siri aba lotu ada-para piruaaana rekemadaa re-para pirua nimina piaanu eparumaalia. 36 Gore neme nimi ora lagialo: Apo tumaomaasimide onaanu page abia go rabu pimionaa nimuna wae kedaa rialimi sa.

Yesumi Jerusalem su madaa re sa(Luk 13.34-35; 19.41-44)

37 Jerusalem onaanu-ya. Nimimi Gote-na agaalakene aanu tu maomaeme Gote-na Mea RapaeAanu page aana-me teme. Ora rana adaapu nemenena sinu mea kirita sua upitalo pe. Gupa yaakutame nipuna sinu nipuna popa-paramea kiritamapiraatade-rupa pe. Goa pe pare nimimi nigimamede. 38 Nimimi pagalepa. Abiare niminaadaare pa ainalo gimalua. 39 E, gore neme nimigupa lagialo: Gore nimimi ni wala na-adalimi

pare nimimi orope gupa teme: Gote-na AaMudu-na bi meape aare nipu ora epe ta teme sa.

24Yesumi lotu ada kilipialia sa(Mak 13.1-2; Luk 21.5-6)

1Yesu nipu lotu ada-para pirua amaa-nane pisaraburi nipuna disaipel aanu nipumo lotu robene-rupa mea waatalo pisimi. 2Go rabu nipumi nimuagaa gupa lakesa: Nimimi go epe lotu ada waruadalimina. Neme nimi ora lagialo: Aana gomepubaa yaadare ora padane napubaalia pare rayokilipi rubalimi sa.

Yesumi wae kedaa rado rado adaapu epalia sa3 Yesu nipu so Rudu Oliv madaa pirina disaipel

aanu nimu padane pawa ipua gupa epa simi: Gokedaare aa-rabu epalia yapae lo agaa misimi. Oraaba ripiare ake aba epalia-daa niaame adalimapae? Go adalima raburi nena epape di-para su yaalapo mea perekealia rabu niminaalima simi.

4 Gore Yesu nipumi nimu gupa lakesa: Pa aamedame nimi makiraalia nimimi nipu aba waruadalepape. 5 Aa adaapupe ipua nina bi madaanimumi gupa teme: Niri Gote-na Mea Rapae Aa i-pulu loa onaa adaapu ora makiralimi. 6Go raburinimimi eaea marekaape agaa-para yada ora paperemaa pagalimi pare wala makirape agaa adaapunatapape. Go yaenu rayore aba epalia pare su yaaperekeape yapi diri go rabu abi naepalia. 7 Goapuare ruru medamere ruru rado radonu raapuyada palimi. Go page gavman-na adaa su radoradonu raapu yada palimi. Go rabu su rayo-parare reae adaa paboa su eto palia. 8 Go oyaerayo aba ripia epalia pare oname naaki maditalomasaa nalade-rupa palia.

9 Go raburi nimumi nimi aditalo mua kedaagua radaa manaawa nimi tu maomalimi. Goraburi nina agaawaru page onaa rayo nimiri konewae salimi. 10 Go raburi onaa adaapumi nimunaepe kone rulae yae gimoa wala nimuna amenuratu yawoa iaanu ta pea aa wala piralimi. 11 Gorabu makirae Gote-na agaa lakene aa adaapu itiralapae aa-rupa ipua onaa adaapu makiralimi.12 Go raburi wae yaenu adaapu su rayo-paraopaama epalia-pulu onaa adaapu nimuna eperaana omape kone mada gimalimi. 13Goa paliaderaburi aa medame puri paboa kone rulaawa warupiraliare gore su yaa lapo dia yalia rabu epe-rupakagaa piraama laama palimi. 14 Goa pea pare

Matyu 24:15 100 Matyu 24:44Gote-na Epe Agaare su rayo-para lakelo kirital-imi. Mo onaa rayome pago kiritinaloa go rabu suyaa lapo dia yalia.

Orope wae yaenu epalia(Mak 13.14-23; Luk 21.20-24)

15 Gore orope wae pugu pi yaeme epe lotu ada-para rekaina adalimi. Abade Gote-na agaa lakeneaa Daniel-me saa-rupare epa rekalia. Aa medamego agaana re pagali-daare waru pagape. 16 Goraburi Judia su-para piri onaa rayore so rudu aanaapedaa-paranu pogola pulupape. 17 Gore onaanunimuna ada gaa-nani piralimi pare nimuna adaru-nane i yaere namula pulupape. 18Go page on-aanuri maapu-para pitimiri niminamamina walanamula pulupape. 19 Go raburi ona nogo naakiadu nala pirinu-para naaki padaa piri onanu-paragore nimu madaa ora odo waru palia. 20 YapareKitu Pirape Yapi diri wae kogore yai rabu nimimada naepalia-ga nimimi Gote yaaloa betenwarutapape. 21 Go raburi kedaa ora adaape opalia.Gore su kagaa warisa rabu epa-mama pua abiapage kedaa gupiane meda naepea. 22 Goa peapare Gote-me abade go di rudupunamea sula pisayaalore onaa rayo ora omola pisimi. Pare Gote-me nipuna kone mapiraae onaa nimu wae konemealimi-pulu go yapi di marudu yaalia.

23 Go raburi aa medame nimi go agaa lagialiareadalepa: Gote-na Mea Rapae Aa go pia tea pagemogo-nane epa pia tea page nimimi nipuna agaamadaa kone narulaatepape 24 Go rabu yaa agaalape aa Gote-me mea rapaaria loa adaapu opa-palimi. Go rabu nimumi page napiaa-nu kogonopua oyae epape-rupa rado rado adaapu palimi.Goanunimumimada palimi pare Gote-menipunamapiraae onaa makiralimi. Goa yapare mada dia.

25 Gore neme nimi aba lagede-ga waru pa-galepa. 26 Goa pea-pulu pa onaanumi nimi gupalagialimi: Mo onaa napiri su-para aaya-ga teme-daare go su-para napulupape. Goa page nimumimogo kaleda yaa teme-daare nimuna agaa napa-galepape. 27 Di, Gote-me Onaa Raapu Pirape Aa-na Si epenatea rabu ari-yapa naare ipula-nanepabola-nane popea-rupa aipapulu epalia. 28Goreaba ome onaana yogane i-parare yaa itaayamanuepa kiritalimi.

Onaa Raapu Pirape Aa-na Si epalia(Mak 13.24-27; Luk 21.25-28)

29 Go rabu adaa kedaa aba pupu kiritinaloaaipapulu naare udunua ribaa yabalia. Goa pua

akua mada naraalia. Goa pua ubanu page yaa-para gimoa lopalia. Goa puare yaa-para ae puripane oyaenu page mada eto eto palia. 30 Goraburi Onaa Raapu Pirape Aa-na Si epape diriso yaa madaa oyae adenalo palia. Goa puamakuaamonalo. Go raburi go su amaa onaa rururayome re waru teme pare Onaa Raapu PirapeAa-na Siri so yaa moae yaako yaa madaa awoaipua nipu adaa puri paa raapu epalia. 31 Goapua biugel berona agaa pagenaloa nipuna ensel-nu mea rapalia. Goa palia raburi nipuna madami onaanu mea kiritalimi sa. Kiritalimi rabu suyaa lapo yarua aawaaya-nane pamua nipuna ruruonaanu epa mea kiritalimi.

Repena fik madaa saa agaa lakesa(Mak 13.28-31; Luk 21.29-33)

32 Nimimi repena fik ini madaa konemealepape. Nipuna palaa-para ipaa rubia yokagaa pulu rubea raburi gore abia pani palia koneimide. 33Go raburi oropere apo oyae rayo adalimirabu epaliade yapi di ora re-para managolaawaaaya sa. 34 Gore nimi waru pagalepa. Go pimaonaare abi naomalimi pare go oyae rayo openaloanimimi adalimi. 35Go su yaa laporemada dia yaliapare nina agaare oro yaalo kagaa pa salia sa.

36 Aa medame page go Kitu Pirape Yapi di pagenamakuaaeme. Yaa-para pimi ensel-numi pageni page go yapi di na-adema. Dia, niaana Aapapadane nipumi agu raapo go di saapia. 37 AbadeNoa nipu raapu pisimi onaanumi risimi kedaarenona piane wala Onaa Raapu Pirape Aa-na Si suamaa epaluade rabu go-rupa opalia. 38 Abadego aa Noa pirisa rabu ipa abi narubisa rabu ni-mumi ogere waima yawo ipa no ona rumaa goapaa-mama pisimi. Go page Noa nipu ipa ipunuru-nane odobaawa pirina goa pa pala pirisimi.39Goa puare nimu naniminae pirina ipa roa onaarayo tabesa. Go-rupa Onaa Raapu Pirape Aa-na Si epaluade rabu page goa palia. 40 Epaluaraburi aa lapo maapu-para kogono pala pirinapare Gote-me meda mua medare gimalia. 41 Onalapome page bret wariala piralipi Gote-me medagimoa meda mealia. 42 Goa pea-ga nimimi konewaru su piralepape. Nimimi nimina Aa Mudu-naepaliade yapi di naniminaaeme-ga waru surubapiralepape. 43 Nimimiri go agaa madaa konemealepape. Gore nimimi paake ne aa epapeyapi di niminaawa suruba pimi gore nimimi unapati rabu page mada suruba piralimi? Goapuare mo paake ne aame go aana ada ru-nanemada naodabalia. 44 Goa pea-ga nimimi page

Matyu 24:45 101 Matyu 25:21Onaa Raapu Pirape Aa-na Siri aa-rabu epalia palomaarea-ga nimimi pagewaru surubalepape. Gorenimimi namakuaae rabu epalua.

Epe kogono naaki-para wae kogono naaki laaponaagaa lakesa

(Luk 12.42-46)45 Gore epe kogono pi aamere epe kogono agu

pea? Go piane aare nipuna adaa aame nipurinipuna kogono naakinu rado surubenaloa nipusurube aa mapiraaya. Goa puare nipumi nimunaeta nape yapi di rabu eta rumaainalo mapiraasa.46 Orope mo aa wala epalia rabu mo nipuna ko-gono naakimi mo kasade kogono agaa-para aaliarabu raaname waru omalia sa. 47 Gore neme oranimi lagialo: Mo aa adaame go kogono naaki oyaerayo surubenalo aa mudu mapiraalia 48 Pare mokogono naakimi wae kogono pu piralia rabu aaadaare abi aipapulu naepalia kone ia. 49 Go konesua nipumi nipuna kogono naaki yagonu pamutua nipumi puri pane ipa pamu noa aanu raapuaasa. 50 Goa puare kogono naakimi nipu nanim-inae pa aaina epa opopalia. Goa palaina nipunaaa adaa ora meda aipapulu epalia. 51 Epalia rabuaa adaame go kogono naaki raimi tua teana momakirae aanu raapu mapiraalia Go-nane piruarenimuna kidipaa regepe no re lo wae-rupa piral-imi.

25Ona 10-pela pirisimi

1 Orope Gote-na Surubae Suri gupiane epalia:Ona inumakua 10-pela pirisimi raburi aa medaona pena rumaatalo epalia remaa pagesimi. Gorepagesimi-pulumo onaanumi 10-pela lam-numuanipu rumaape eta yawe-para epolalo pora-niamadaari pisimi. 2 Goa pisimi pare mo ona supurinimu maeyae pirisimi pare ona supuri epe koneisimi. 3Gore mo maeyae onanumi lam-re mea ip-isimi yapare alopape wel namea ipisimiya. 4 Paremo nimu kone waru saapirisimi onanuri nimunalam-para alopape wel raapu managolaawa meaipisimi. 5 Mo ona rumaape aa abi aipapulunaipisa-daa ado pirua nimuna ini-para u ipisa-daa umi kole male lapirae sua u patisimi.

6 Go rabu ribaare ruma rumane pirisimi raburimo 10-pela oname gupa pagesimi: Mo onarumaape aa go epea-ga mo pora repaa-ninimadaama pulupa simi. 7 Gore mo ona inumakuarayo rekoa nimuna lam managola sua pirisimi.8 Goa pua mo kone waru na i onanumi mo kone

waru i onanu-para lalo: Niaana lam udinitalo pia-ga nimina wel meda gialepa simi. 9Gore mo konepa sae onanumi nimu agaa gupa lakesimi: Dia, gowel-re nimi page niaa page mada dia simi. Goapea-ga nimina stua-para pua puaa kabalepa simi.10 Gore mo onanu nimu mo stua-para wabolakabola isimi raburi mo ona rumaape aa ipisa.Goremo onamedalomamanagola pirisimi rayoremo aa raapu ona rumaatalo yawe ogere nola puapora gaape garulabaawa pirisimi. 11 Orope moona inumakua medaloma wala pora gaape epatua lalo: Aa adaa, niaa epomona pora loba simi.12Gore nipumi nimu gupa lakesa: Nimiri aa-parapirua epame? Neme nimi ora na-ade maarea sa.

13 Go remaa lakeloa Yesumi onaanu-para lalo:Goa pea-ga nimimi waru surubalepape sa. Ninaaba epape diri ribaa epalia paalo aebo epaluapaalo ni na-ade sa.

Kogono naakimi mone rogaa palae mi madaa saaagaa

(Luk 19.11-27)14 Gore Gote-na Surube Suri gupiane yaade lo

remaa lagialo: Aameda su rado-para pora pamulapolalo palia pare nipuna kogono naakinu-para ip-ulupa loa sana oyae rayore nimimi surubalepapelo laketea. 15 Gore nipumi mo naakinuna puriado kone ado pua nipumi nimu oyae rumaa katea.Gore aa medare mone 20,000 kina rumaa kasa.Goa pua aameda 8,000 kina kasa. Wala aamedaremone 4,000 kina rumaawa kasa. Nipumi nimumone go-rupa kaloa nipu pisa. 16 Gore mo mone20,000 kina misade aame kogono aipapulu paamaa puare wala nipumi ode mone 20,000 kinameda sania saaba pirisa. 17 Mo aa meda 8,000kinamisade aame kogono pa amaa pua odemone8,000 kinamedamisa. 18Paremo aameda nipumimone 4,000 kina misade aa adaa mone mua sunaaku roboa pua paga isa.

19 Gore mo adaa aa nipu adaalu pirua sananipuna kogono naakinu mone adaapu kasa-pulunipu raapu agaa maredepoya laa-mama pulalokone sua ipisa. 20 Gore abade mone 20,000 kinamisade aa ipuare nipumi ode mone 2,000 kinamua nipumi epa lalo: Aa adaa, abade neme nimone 20,000 kina giside pare neme mone yotokogono pua wala go mone-na yago ode meda20,000 kina apo meawa sa. 21 Gore nipuna aaadaame nipu gupa lakesa: Epe ta-ga nere ora ninaepe kogono naaki-ga neme epe kogono paena sa.

Matyu 25:22 102 Matyu 25:46

Neme abade oge oyaesinu page waru surubaena-daa neme nere oyae adaapu surubainalo pi sa. Neipu saa ni raapu pedo pu pirapana.

22 Gore mone 8,000 kina kasade aa page ipuagoa epa sa: Aa adaa, neme page bisnis kogonopa amaa pua ode mone 8,000 kina profet meawasa. 23 Gore nipuna aa adaa me nipu gupa lakesa:Epe ta-ga nere ora epe kogono naaki yana sa.Neme abade epea pua kogono waru surubisina.Neme abade oge oyaeyaesi waru surubaena-daaabia neme oyaeyae adaapu surubaina kone salo.Goa pea-ga ipu saa lapo pedo pu pirapana.

24 Gore mo mone 4,000 kina misade aa pageipua gupa sa: Aa adaa, neme nere aba makuaayo.Nere puri pane aa yaade. Aa meda nipuna saemaapu-para neme eta wai aawa nisi. Go pagesu rugi meda-nane aa medana poae etare nememadua nisi. 25 Goa pea-daa neme paala omoanena mone su naaku roboa paga isu. Abiarenena mone go ada sa. 26 Gore nipuna aa adaamenipu-para lalo: Nere kogono naaki wae yaana.Nere ki aa raakepene aa yaana. Gore ora abadenemeaamedamepoae emaapu-para eta awesudelae ya? Go page aa medame nape eta nememadia yarina sa. 27 Gore nena mone-re mo benkada-para akeane namea epae ya? Goa pula pisiyaalore ni wala ne piri ipua mone ode medalomaraapu mone wala gula pae. 28 Gore nimimi moneadaapu gisude aanu wala mua mo mone 40,000kinami aa pua kala sa. 29Gore onaamedalomameoyae saapitimi-daare gore neme wala medalomasania katoa sa. Go page onaa medalomame oyaeogepusi saapiralimiri nina wala rayo epa mealuasa. 30Go kogono naaki waere ora su ribaane-parapena ratasaatepa sa. Gore nipuna kidipaa regepeno re lo piralia sa.

Aana Simi epe yoto rumaalia31 Oropere Onaa Raapu Pirape Aa-na Simi

ensel-nu raapu epalia raburi epe paa mea ipuaking siaa madaa pirua epalia. 32 Go raburisu amaa piri onaa rayo epe makiritaawa robolapo rumaalua. Go rumaaliade konere sipsipmeme menanu mo surube aanumi robo laporumaawa meda-nane meda-nane palia. 33 Goapuare nipumi sipsip menanuri nipuna ora ki-nanemeamapiraawaremomememenanuri koyaki-nane mea ma-aalia. 34 Goa palia-pulu moaa mudu nipuna popo ki-nane pitimide onaanu-parare gupa tea: Nimiri nina Aapana epe rabameape kone aba meamena-ga ipulupa tea. Abade

su yaa lapo pena warisa rabu Aapame niminaSurube Su mea sasa-ga nimimi epa mealepa tea.35 Gore abade ni ipa eta nalame omesu rabu etaipa gisimide toa. Niri kimisu pisude rabu niminaada-para lamua pisimide toa. 36 Ni mamina diasade raburi nimimi mamina gisimide toa. Niyaina omisude raburi nimimi ni raba misimidetoa. Ni kalabus ada patisu rabu ni adola ipisimidetoa. Nimimi goa pisimi-pulu nina Surube Sumealimina toa.

37 Go raburi mo epe kone i onaanumi gupateme: Aa Mudu, aa-rabu ne reame omesi rabuniaame ne eta gisima ya? Ne aa-rabu ipa nalameomesi-daa niaame ipa no gimisima ya teme?38 Gore aa-rabu ne pora kimisu-para pamisiderabu ne niaana ada-para lamua napamisima ya?Go page ne aa-rabu mamina dia yaade rabu ni-aame mamina gisima ya? 39Ne yaina omesi rabupage ne kalabus ada patisi rabu page niaame aa-rabu adola ipisima ya?

40 Go rabu aa mudu king-mi agaa gupa abutea:Neme nimi ora ria lagialo. Gore nimimi ninaAapa amenu-para pisimide aanuri gore nina ameogenu-para pisimide.

41 Goa lo kirituare neme mo koya ki-nane pi-ralimidenu gupa laketoa: Nimiri alupape onaanunimi nemena-ade-ga panepulupa toa sa. Goa puarepena naudini-para palimana. Go repena su-laareGote-meSatan-paranipuna enselnu-paranamanagola saaya. 42 Gore abade nimimi ni reameoma pirano eta ipa oyaeyae nagisimide toa. 43Nipora kimisu piri aa ipisude rabu nimimi ni niminaada-para nalamua pisimide toa. Ni mamina diasa raburi ni naraba misimide toa. Ni yaina omesurabu page kalabus ada patisu rabu ni nasurubes-imide toa.

44 Go raburi nimumi page nipu-para gupalaketeme: Aa Mudu, aa-rabu ne reame oma pi-raina adesima pae teme. Ne eta ipa nalame omesipage mamina dia sa page yaina omesi rabu pagekalabus ada patisi page niaame aa-rabu narabamisima ya?

45 Go raburi Aa Mudumi agaa gupa abu-tua: Gore neme ora nimi lagialo toa. Nimimiabade rolo rolo piramede ame baaninu narabamisimide-ga go raburi nimimi abade ni pagenaraba misimide toa. 46 Goa pe-pulu go onaarayore repena sulaa-para pua pirua oro yaaloradaa no piralimina. Pare mo epe ona rayore oroyaalo epe-rupa piralimi toa sa.

Matyu 26:1 103 Matyu 26:2826

Aa mudunumi Yesu taminaloa yada robesimi(Mak 14.1-2; Luk 22.1-2; Jon 11.45-53)

1 Go raburi Yesu nipumi go agaa rayo lo kiri-tua sana nipumi nipuna disaipel aanu-para gupalakesa: 2 Gore nimimi niminaaeme. Go Pasovayawe nape diri wala yapi laapo dia yalia rabusalia sa. Go rabu Onaa Raapu Pirape Aa-na Sirirepena polopea madaa talimi rabu omalia parewala rekalia sa.

3 Go raburi Gote-na miru irae aa mudunu-paramo Juda aanuna aa mudu-para nimu Gote-namiru irae aa Kaiafas-na ada-para pua kiritasimi.4 Goa puare nimumi kudiri pu Yesu nipu rip-inaawa tumaomaatalo yada robesimi. 5Parewalanimumi lalo: Gore Pasova yawe yapi di rabu niaago napamina-ga mo onaanumi niaa raapu yadamarekalimi simi.

Oname Yesuna aalu madaa wabola koyasa(Mak 14.3-9; Jon 12.1-8)

6 Yesu nipu Betani su-para pua yakimi ti yainamaperekeae aa Saimon-na ada-para pua pirisa.7 Go raburi Yesu eta nala pirisa pare ona medanipu piri-para ipisa. Go onamere aana-me warinibotol-para kaapu ti wabola pira palae meda meaipisa. Go wabolana yotore ora oyae adaapupemekabeme. Yesu nipu reke madaa eta no pirisaraburi go oname Yesuna aaluna madaa koyasa.8 Go raburi disaipel aanumi ratu waru yawoanimumi lalo: Go wabolare akeane pa koyaatepae? Mo nipuna yotore ora adaape yaade-ga akepea-daa mone rubeta? 9 Pare niaame go wabolayoto mealima raburi ora oyae adaapupe muamedaloma onaa riabo naraanu rumaa katemasimi.

10 Yesumi nimu adoa nimu gupa lakesa: Goreakeane go ona ratu yawaleme? Nipumi abadeni madaa ora epe kogono pisade. 11 Oro yaaloonaa naraanu raapu padane-para pitimi pare nirinimi raapu-daa oro yaalo napitima. 12 Go on-ame ni mada wabola koyaariaadere gore nipuminina ro matmat-para rogaalimi managolaasadesa. 13Waru pagalepa. Ora su rayo-para epe agaalaketa palimi raburi go oname ni madaa pia pageteme-ga nipu madaa kone meamina.

Yesuri Judas-me aa mudunu-para ora mea gialuasa

(Mak 14.10-11; Luk 22.3-6)

14 Go rabu disaipel aa 12-pela aa-na medanipuna biri Judas Iskariot nipu Gote-na miru iraeaanu piri-para pisa. 15Goa pua nipumi nimu-parapua lalo: Neme Yesu nimimea gialua-ga nimimirini ake gialimi pae sa. Go agaa lakesa rabu nimumimone* silva ini 30 kasimi. 16 Goa puare Judasnipumi Yesu adi katalo pua nipumi inimini pisa.

Yesu nipuna Pasova eta su nipuna disaipel aanuraapu nisa

(Mak 14.12-21; Luk 22.7-14; 22.21-23; Jon 13.21-30)17 Gore Bret Kaapuni Nape yapi di raburi dis-

aipel aanumiYesu nipu piri-para ipu lalo: NiaamePasova nape etare aa-para mea managola salimaya? 18 Go rabu nipumi lalo: Nimi mo ada re-para pua aa meda piraliade-para gupa laketa-pape: Tisaa-me lalo: Nina eta nape diri aba ruduyaana. Goa pea-ga nena ada-para eta Pasovanola epalualo pua lakelatepape. 19 Gore disaipelaanumi Yesuna agaa pagoa Pasova nape eta moada-para aba managola sasimi.

20 Gore ora aebore mo disaipel aa 12-pela Yesuraapu reke madaa eta nolalo pirisimi. 21 Nimueta nalalo pirina Yesumi lalo: Neme nimi ora rialagialo: Nimina rikiraana pia aa medame ni muaiaanuna kinamea katea sa. 22Goa sa rabu disaipelaanuna kone-para kedaa waru pisa-pulu nimupadane padaneme goa simi: Aa Mudu, ora nemadaa agaa lae palo loa nipu agaa gupa misimi.23 Pare nipumi go-rupa lakesa: Aa meda ni raapuplet madaa-para ki salipa. Go aamere ni madaakawae madua ni tape aa piralia sa. 24 Gore OnaaRaapu Pirape Aa-na Siri Gote-na agaa i buk-mita-rupa ratua yawalimi sa. Goa palimi pare OnaaRaapuPirapeAa tinalo kawaemadini aa padanereora odo waru pea sa. Go aare nipuna agimi abanamadita pisa yaalore ora epe ta pisa sa. 25 Gorekawae madini aa Judas nipumi gupa lakesa Tisaa-ya, Ni-para lae? Yesumi lalo: Nena lae sa.

Yesumi nipuna disaipel aanu raapu eta nisa(Mak 14.22-26; Luk 22.15-20)

26 Nimu eta nala pirina Yesu nipumi bret muapiribia Gote-para ora pi loa sana nipuna disaipelaanu kasa: Goa pua nipumi lalo: Gore nina to-ga mea nalepa. 27 Nimumi nala pirina ipa wainkap-para pira palae mua sana Gote-para ora piloa sana nimu kaloa lalo: Nimi rayome meanalepa. 28 Gore nina yaapimi Gote raapu meda-para pogatu pirapena wae yaenu mea rubenalo

* 26:15: Yesu tu maomatalo misa monere ini 30-pela yapare wala abiare kogono aanumi fotnait supu pu sua meme mone-rupa puamisa.

Matyu 26:29 104 Matyu 26:56koyaato. 29 Abia neme nimi lagialo: Wain ipareabia wala nanalima pare nina Aapana surube su-para nimi raapu kagaa wain namina.

30Goa loare nimumi yaasameda aba loa siminaamaa pua su Rudu Oliv-nane pisimi.

Yesumi Pita nipu masaa rilalia sa(Mak 14.27-31; Luk 22.31-34; Jon 13.36-38)

31 Yesumi nimu-para lalo: Abia go ribaa nimirayome ni gimoa pogola palimi sa. Go konemadaare Gote-na agaa i buk-mi gupa tu ia: Gote-na sipsip menasi surube aa tu maomalia rabusipsip rayo pu pa yabalimi sa. 32 Pare Gote-me nimatmat-para wala marekaalia rabu Galili su-parani aba riri-nane popalua sa. 33Gore Pita-me Yesuagaa gupa lakesa: Go aa rayome ne mada paliaadoa gimalimi pare ni padaneme nena gimaluasa. 34 Gore Yesumi nipu-para lalo: Neme abia goribaa yaa kuta agaa abi narekaina neme ni na-ade rana repo te. 35 Gore Pita nipu-para lalo:Niri ne raapu padane-para omalipa pare neme nenagimalua. Goa sa raburi disaipel aa rayo ni goaagu simi.

Yesumi Getsemani-para beten sa(Mak 14.32-42; Luk 22.39-46)

36 Yesu nipuna disaipel aanu raapu nipu Get-semani maapu-para pisimi. Goa pua nipunadisaipel aanu-para pawa piralepape sa. Ni mogo-para pua beten ta pulu sa. 37 Gore nipu raapuriPita-para Sebedi-na si lapo-para nimu pisimi.Go raburi nipuna robaa-para kedaa pua nipuora waru odome omesa. 38 Gore Yesumi nimulakesa: Nina kone-parare ora kedaa waru pua niora omape yaata-ga nimi go-pare pirua ni adabapitapape. 39 Gore nipu ogesi-daa pua nimuna iniagaa madaa pua lopoa beten gupa sa: O, ninaAapa, neme ni mada raba mealia-daare neme gokedaa pi kap meape. Pare nena kone ratua pape.Nena koneme pea pape.

40 Gore nipu wala mo disaipel aa 12-pela piripuare nimu aba patisimi ya. Go rabu Pita goalakesa: Nimimi niri naare ini ogesi-daa mada na-ado pitimi ya? 41 Gore ni wae yaeme ko tinaloepalia-ga beten loa nimi waru adoba piralepape.Nimina konemere raaname omeme pare yogane-mere gimi omea.

42Nipu wala rana laapo pua beten gupa pua sa:Nina Aapa, go kedaa meape kapmea pu kone salopare neme nape tedere nena raaname palia agupaina. 43Nipu wala ipuna disaipel aanu epa adesapare nimuna robaa-para kedaa pisa-daa wala pa

pata isimi. 44Nimu pa u patae ina pua beten ranarepo wala pua sa

45 Goa pua nipuna disaipel aanu piri-para walaipua lalo: Nimiri abade ora pa pirua kitu meme?Adalepa. Abiare Onaa Raapu Pirape Aa-na Si ni-mumi wae aanuna ki-nane mea kateme. 46 Bainanimi rekalepa. Yada lore aanu ni re-para meakatalo go epea-daa.

Judas-me Yesu iaanu mea waasa(Mak 14.43-50; Luk 22.47-53; Jon 18.3-12)

47 Yesu nipu agaa pa lala pirina disaipel aanu12-pela nimuna aa padane Judas nipu ipisa. Goipisa rabu onaa adaapu nipu raapu ipua sim-ina nimumi rai kutu-para repena uninu-para ru-lubaawa ipisimi. Gore nipuri Gote-namiru irae aamudunu-para Juda aanuna aamudunu-para pagenimumi mea penaasimi. 48 Go kawae madini aanipumi mo iaanu-para gupa palua-ga adalepapelo kudiri pi kone gupa lakesa: Neme aa meda-para nunu toare gore Yesu nipu-ga ripinaatepapesa. 49 Goa loare nipu aipapulu aloma pua sana:Tisaa, epe-rupa piraina epa loare nipuna ini agaa-para pua nunu sa. 50 Gore Yesumi nipu gupalakesa: Adami aa, mo nena pulalo epae kogonoreabi aipapulu pape. Go raburi nimu ipuare Yesunipu epa ripinaasimi.

51 Aa meda Yesu nipu raapu pirisipi aamerenipuna kimi rai kutu yolo risa. Goa pua nipumimo Gote-namiru irae aa-na kogono naakina aanepona tisa. 52 Goa pisa raburi Yesumi nipu goalakesa: Neme go naaki nena rai kutu wala abinipuna ada-para madia sa. Aa rayome rai kuturaapu yada palimiri gore rai kutumi aa rayo na-balia sa. 53Gore nimi naniminaaeme. Neme ninaAapa yaatoade rabu nipumi yada pape ensel-nugupa 12-pela ruru rabuniaae epenala toare madapagola pea. 54 Pare neme goa paluade raburiGote-na buk madaa ti agaana re mada naepalia.

55 Go rabu Yesumi onaa adaapu gupa lakesa:Nimi ni mula ipuare nimina rai kutu-para repenauni ripinuare nimimi paake ne aa meda mulaepame? Oro yaalo ni lotu ada-para pirua nemeonaanu agaa mogeaarude pare go rabu nimimini naepa misimide. 56 Goa pea pare mo Gote-naagaa lakene aanumi buk madaa aba tisimi-rupaora epenalo mada palimi.

Go rabu disaipel aa rayome Yesu gimoa nimupogola pisimi.

Kaunsil-na ini agaane madaa Yesu koso laasimi(Mak 14.53-65; Luk 22.54-55; 22.63-71; Jon 18.13-14;

18.19-24)

Matyu 26:57 105 Matyu 27:857 Yesu nipu epa ripinaawa mea ipisimi aan-

umiri Gote-na Miru Irae Aa mudunumi Kaiafas-na ada-para mea pisimi. Go ada-parare rekenaagaana tisaanu-para kone makuaa aa medaloma-para nimu padane kiritaba pirisimi. 58 Pita nipuYesu rata mea pisa pare ogesi-daa mo-pare puareGote-na miru irini aa-na epe pokaalo ada ru-nane pua pirisa. Nipu pua odobaawa mo surubeplisman-nu raapu pua pirua mo nimuna pimi-aadolalo pirisa.

59 Go rabu Gote-na Miru Irae Aa mudunu-para kaunsil rayo-para nimumi Yesu madaa paamaa makirae agaa mulalo Yesu nipu orope tumaomaatalo pisimi. 60Goa pisimi rabu aa adaapuepa kiritaawa makirae agaa epa simi. Goa pisimipare nipu tu maomape agaa meda nasimi. Goapisa pare orope aa lapo ipisipi. 61 Gore nipumiepa lalo: Go aamere Gote-na epe lotu ada lakeperuboa wala yapi repome wala palua laasimi.

62 Gore Gote-na Miru Irae Aa mudu nipu rekaawoa Yesu nipu agaa misa: Ne madaare agaaadaapu lo aaeme-ga nemere agaa meda madanate ya? 63 Goa sa pare Yesu nipumi agaa medanasa-pulu Gote-na miru irini aame gupa lakesa:Neme oro yaalo pirape Gote-na bimi yaa madaamakuaa agaamealo-ga neme agaameda niaa lagi.Nere Onaa Raapu Pirape Aa-na Si ya? Nere Gote-na Si ora ria ya?

64 Gore Yesumi lalo: Neme aba apo laede pareneme wala lagiano: Abia page orope page OnaaRaapu Pirape Aa-na Si oro yaalo Gote-na popo ki-nane pirano adalimi. Gore so yaa madaa moaeraapu pirua epalua rabu adalimi. 65 Yesumi goasa rabu Gote-na miru irini aame nipuna maminariripia lalo: Gore nipumi Gote madaa ero agaa ta-ga nipuna adasae aa medana agaa napagaminasimi. Dia, go aare Gote madaa ero agaa ta-ganapagalepape simi. 66 Gore nimimiri ake konesaleme? Go raburi nimumi gupa simi: Gore nipuora wae aa ya-pulu nipu ora tu maomamina simi.

67-68 Goa loare Yesu nipuna ini agaa-para soperapiaawa tisimi. Nimumi nipu ki paarame tuanere Gote-na agaa lakene aa ya-pulu lagi. Nereaapimi tala pae simi?

Pita-me Yesuri ni na-ade sa(Mak 14.66-72; Luk 22.56-62; Jon 18.15-18,25-27)

69 Go rabu Pita nipu ada peraana kepo ru-parapirisa pareGote-namiru irape aamuduna kogonoona medame Pita aa piri-para ipua lalo: Ne pageabade Yesu raapu so Galili su-para piraede sa.70 Goa sa pare Pita nipumi onaa rayona ini agaa

madaa ni-daa dia yaade loa goa sa: Neme go laeagaare ni maarea. 71 Goa loa sana nipu pua sokepona pora gaape-nane pua pirisa. Go rabu ko-gono ona medame nipu adoa go padane pirisimiaanu gupa lakesa: Go aare abade Yesu raapu noNasaret su-para pirisipi. 72Gore Pita-me makiraeagaa wala gupa sa: Ora yada makuaa neme go aana-ade sa. 73 Orope ogesi-daa pirua go re-paraaasimi aa medalomame Pita-para gupa lakesimi:Gore nere Yesu nipuna ruru pirua nipuna adaaagaa-rupa te simi. 74Go rabu Pita-me yadamaduaagaa puri palo lalo: Ni ora agaa nalagialore Gote-me ni talia lalo. Go aare ni na-ade. Nipumigo agaa lo kiritinaloa yaa gulame gagara agaasa. 75 Go rabu Pita-me abade Yesumi lakesadeagaawala niminaasa: Yaa kuta agaa abi narekainaneme rana repome ni gimali lo lakelaa. Go rabuPita nipu so amaa-nane pua re waru lo pirisa.

27Yesu nipu aa mudu Pailat piri-para mea pisimi(Mak 15.1; Luk 23.1-2; Jon 18.28-32)

1 Yapi lapaasa raburi Gote-na miru irae aamudunu-para kone makuaae Juda aa mudunu-para nimumimoYesu tumaomaatalo yada robes-imi. 2Nipu puri pane opeme adia so namba wangavman Pailat piri-para lamua pisimi.

Judas nipu omesa(Kog 1.18-19)

3 Gore mo kawae madini aa Judas nipumi Yesutinalo koso loa nipu ora tu maomatainaloa adesa.Gupa adesa-pulu nipumi wala kone pereke suamo mone silva ini 30-pela wala mo Gote-na miruirae aamudunu-para konewaru i Juda aamudunupiri wala mea pisa. 4 Goa pua nipumi lalo: Nemeaba waea pua ora epe aa tabena kabereke abameawade pare nipu waea meda napia. Gorenimumi nipu-para lalo: Gore niaana yada diayapare nena kogono aba paede simi. 5 Goa simirabu Judas nipumi mo mone silva ini 30-pela noepe lotu ada ru-nane ruboa sananipupua opepuanisa.

6 Gore mo Gote-na miru irae aa mudunumi gomone muare gupa simi: Gore aa tu maomaataloyoto kane mone simi. Gore rekena ia-ga lotuada-para i mone raapuri go mone nasamina simi.7 Go mone madaa agaa meda gupa robo suare gomone-mere sospen warini aanuna su kabaminasimi. Go su-parare pora kimisu onaana matmatwariamina simi. 8 Goa pisimi-pulu go suna biaa yaapi koyae bi maasimi. Go suri abia page

Matyu 27:9 106 Matyu 27:35pa ia. 9 Go-rupa abade agaa meda Gote-na agaalakene aa Jeremaia-me sade agaana re-re ora goipisa. Gore nipumi lalo: Nimumi go mone silvaini 30-pela misimi. Go mone-re mo Israel su-parapiri onaanumi aa tapena kabereke mi mone sa.10 Go mone mua simina Aa Mudumi lakesa-rupanimumi sospen warini aanuna su kabasimi. Goagaare Gote-na agaa lakene aa Jeremaia-me tuisa.

Pailat-me Yesu agaa misa(Mak 15.2-5; Luk 23.3-5; Jon 18.33-38)

11 Go rabu Yesu ora aa mudu gavman-na iniagaana rekainaloa mo gavman-na aa mudumiagaa gupa misa: Nere Juda aanuna aa mudu ya?Yesu nipumi lalo: Nena go laede sa. 12 Goa sapare Gote-na Miru Irae Aa mudunu-para konemakuaae Juda aa mudunumi pa amaa mariaawakoso lape agaa simi. Goa pisimi pare Yesu nipumiagaa meda na-abusa. 13 Goa pisa-pulu aa mudugavman Pailat-me lalo: Aa Adaa, mogo ne-parakoso lape agaa go temere pagae ya? 14Goa sa pareYesu nipumi agaa meda na-abusa rabu gavman-na aa mudu Pailat nipumi kone adaapu isa.

Namba wan gavman Pailat-me sa rabu Yesurepena polopea madaa tisimi

(Mak 15.6-15; Luk 23.13-25; Jon 18.39–19.16)15 Gore oro maali yaalore Pasova Ne yapi di

rabu mo gavman Pailat-me kalabus ada-para patiaanu padane pane penaalala pisa. Mo amaa-nane piri onaanumi niaana go aa penaalape simirabu go raana ratua penaalala pisimi. 16 Gorabu ora aa wae meda Jisas Barabas mo kalabusada-para pirisa. 17 Onaa rayo kiritaawa pirisimiraburi gavman-na aa mudu Pailat-me lalo: Nim-imi neme aapi penaalano kone saleme pa sa. GoreJisas Barabas giano yapae Yesu nipuna bi medaKrais giano ya sa. 18 Goa sa pare nipumi nimunakone makuaa misa. Nimumi Yesu madaa udipakone sua nipu mea kasimi. 19 Pailat nipu kosopagape siaa madaa pirina nipuna oreme wai agaagupa lo o ta sa: Apo epe aa madaare neme yadanalape. Neme abia ribaa upaa pua kedaamea-daaadawa sa.

20 Go rabu Gote-na Miru Irae Aa mudunu-parakone makuaae Juda aanuna aa mudunu mi onaarayona konemakiraawa goa simi: Barabas esepeaYesu ora tu maomamina tapape lakesimi. 21 Paremo namba wan gavman aa Pailat-me nimu-paralalo: Go aa lapore nimina konemere aapi pe-naalano ya sa? Gore nimumi lalo: Jisas Barabas

simi. 22 Gore gavman aa Pailat nipumi lalo: Yesunipuna bimeda Krais-re ake pano ya? Goa sa parenimumi puri paloa lalo: Nipu ora repena polopeamada omena tamina simi. 23 Pare gavman-na aaPailat-me lalo: Akeane ya? Nipumi wae yae medanapana sa. Goa sa pare nimumi puri paloa lalo:Nipu ora repena polopea mada tamina simi.

24Goremo Pailat nipumi mo onaanumi nipunaagaa mada napagalimi kone adesa. Nipunakonere nimumi yada marekaalimi kone isa. Goapea-daa nipuna ki ipa-para pataawa mo onaan-umi adenalo kunisa. Goa pua nipumimo onaanu-para lalo: Go aa tu maomapere ni-daa dia sayapare ora nimina kogono. 25 Goa sa rabu onaarayome agaa gupa simi: Go tu maomape aareniaa-para niaana nogo naakinumadaa kedaa epe-nawa simi. 26 Gore go rabu gavman-me JisasBarabas wala nimuna ada penaalo esepesa. Goapua nipumi Yesu repena unimi tua repena polo-peane nil-mi tinalo kasa.

Soldia aanumi Yesu-para ero agaa simi(Mak 15.16-20; Jon 19.2-3)

27 Go rabu mo gavman-na soldia aanumi Yesunipu mua mo gavman-na surube ada-para meapisimi. Goa puare soldia aa rayo nipu epa kutapuma-aawasimi. 28 Goa pua nipuna mamina meakolo ruboa kane mamina mea maara laasimi.29 Goa pua ititumi raguna nipuna aalu madaamaadipaasimi. Goa pua nipuna popo ki-nanerama meda mea maripinaasimi. Goa pua nipu re-para epa pirua rumu koba pua ero agaa gupa simi:Nere Juda aanuna aa mudu yaade-ga oro yaaloepe-rupa pirape simi. 30Goa pua nimumi sope roanipuna rimaapu mua nipuna aalu tisimi. 31Nipu-para ero agaa aba loare mode kane mamina walakolo ruboa nipuna abana mamina-nu wala meamaraasimi. Goapuarenipu repenapolopeanenil-mi tula pisimi.

Yesu repena polopea mada nil-mi tisimi(Mak 15.21-32; Luk 23.26-43; Jon 19.17-27)

32 Nimumi Yesu lamua pisimi rabu Sairini su-para piri aa meda Saimon pora-nia madaasimi.Goa pua nimumi go aa-para Yesuna repena polo-pea mea raba mu riaainalo mariaasimi. 33 Gorenimu puare su meda-para opapasimi. Go suriGolgo ta simi. Go bina re-re gupa: Aana aalu unirogaae su maasimi. 34Nimumi Yesu ipa wain waerero pi marasin raapu kasimi pare nipumi meanadoa-ga gimisa. 35 Gore nimumi nipu repena

Matyu 27:36 107 Matyu 27:63polopeamadaa tuare nipunamamina oyaeyae ru-maatalo satu-rupapu tisimi. 36GoapuarenimumipiruaYesu adaba pirisimi. 37So repenapolopeanarugi-nanere nipuna aalu sone abade nipu-parakoso lape agaa simide-rupa pepa madaa gupatisimi: Go aare Juda aanuna aa mudu yaade tutisimi.

38 Go raburi paake ne aa laapo Yesu nipuraapu nil-mi tisimi. Goa pua paake ne aa padanepopo ki-nane tua meda koya-nane tu mudi-aasimi. 39 Gore onaa rayo one lobasa aponelobasa pimisimi onaanumiri aalu wage wage puaero agaa lama lobasa pala pisimi. 40 Goa puanimumi lalo: Nere lotu ada kilipia wala yapirepome ma-alua side. Nere Gote-na Si yaliarenena go-rupa raba meape. Nere ora Gote-naSi yaliare apo repena polopea mada kilipia suamaa ipu isimi. 41 Goa simi rabu Gote-na miruirae aa mudunu-para rekena agaa tisaanu konemakuaae Juda aa mudunu-parame ero agaa gupasimi: 42 Gore nipumi aba onaa medaloma rabamua oro yaalo epe-rupa mapiraasa-pulu nipuminipuna bipa raba mua oro yaalo piralia. Gorenipuri Israel onaanuna mudu ya? Gore nipumirepena polopea gimoa su amaa kilipialia-daareniaame nipu madaa kone rulamina simi. 43 Gorenipumi Gote madaa kone rulaawa niri Gote-naSi tea-daare Gote-me nipu abia raba meala pameadamina simi. 44Goa puare mo Yesu raapu nil-mitisimide aa wae lapome page ero agaa simi-rupasipi.

Yesu nipu aba ini adupisa(Mak 15.33-41; Luk 23.44-49; Jon 19.28-30)

45 Gore naare rikiraana aasa rabu ribaame rig-itaama pua orope naare nogo-nane pabola pupu-laina yapiwala lapaasa. 46Naaremogo-nane popaaaina aebo 3 klok rabu Yesu nipumi puri paloagupa sa: Eli, eli, lama sabaktani sa. Go agaana re-re gupa: O, naa Aapa Gote, neme ni akolo gimaeya sa. 47 Gore mo re-para rekasimi onaanumi goagaa pagoa nimumi lalo: Go aamere Elaija yaatasimi. 48 Go raburi aa padaneme aba aloma pualubi nona piane yae misa. Goa puare rero piwain* ipa paba palae repena uni rugi-nane rogaapalaawa Yesu nipu nenalo kasa. 49 Goa pisa pareonaa medalomame lalo: Aba adamina go ipa abinakatapape simi. Elaija-me nipu raba mula ipula

pame adamina simi. 50Go rabu Yesu nipumi walapuri paloa yaaloa nipuna pu imu udunasa.

51 Go rabu mo lotu ada-para mudiabasimimamina so rugi-nane riripi taboa none rigi-nanepua riripi kiritisa. Goa puare su eto pua aanaadaapu lusatabebe pisa. 52 Go rabu page mat-mat loba tabama pua Gote-na ruru onaare abaomesimi pare wala go rabu marekaasa. 53 Gorenimumi matmat ora gimoa rekesimi. Wala oropeYesu rekesa rabu nimu epe adaare Jerusalemsu-para pisimi. Go raburi aa adaapumi nimuadesimi. 54 Soldia aa mudu-para nipuna soldiamedanu-para su eto-para oyae rayo mo pisa-daaadesimi-pulu nimumi paala waru omesimi. Gorabu nimumi gupa simi: Go aare ora Gote-na Siyaana simi.

55 Go rabu Galili su gimoa Yesu nipu rata meaipua nipu raba mulalo ipisimide ona medalomapirisimi. Nimu ogesi-daa mo-pare aawa nipuadesimi. 56 Gore nimuna rikiraanare go onanupirisimi: Makdala su-para piri ona Maria-paraame Jems-para Josep lapona agi Maria-paraSebedi-na si lapona agi-para nimu pirisimi.

Yesu nipu aana apedaa-para rogaasimi(Mak 15.42-47; Luk 23.50-55; Jon 19.38-42)

57 Gore ribaa yabaasa raburi amope aa medaJosep nipu Arimatea su-para pirua ipisa. Go aanipuri abade Yesuna disaipel aa pirisa. 58 Nipumo gavman-na opis-para ipua Yesu nipuna roria ponoloa epa agaa misa. Go rabu gavman-menipu lakeloa go aa Josep mea katapa sa. 59 Goapuare mo aa Josep-me Yesu nipuna ro mea ruaepe kagaa mamina yaako pimi rogaawa ria pisa.60Goa puare nipumi mo Yesu nipuna ro ria puarenipuna abade warini aana apedaa matmat-parapua rogaasa. Goa puare nipumi aana apedaa poragaape-para aana adaape medame garulaniaawapisa. 61 Maria Makdala-para Maria rado-paranipu lapo pirisipi. Nipu mo aana apedaa re-parapirua nipumi adapaba pirisipi.

Soldia medame matmat suruba aasa62 Gore ekeraa-nanere Kitu Pirape Yapi di aba

ipisa. Goa pisa-pulu Gote-na Miru Irae Aa mudu-para Farisi aanu-para mo Pailat raapu epa kiri-tasimi. 63Goa pua nimumi lalo: Adaa aa-ya, godeyaa agaa ne aamere nipu kagaa pirua goa sade:Gore yapi repo pa no matmat-para pirua wala

* 27:48: Mo ipa solowara-para i raa rua ipa pua mua Yesu mea kasimi. Go yae-re mea ne raburi ona to pabapape pi yae. Go yae meaipua repena uni madaa apula tua Yesuna agaa-para ma-apuraasimi.

Matyu 27:64 108 Matyu 28:20rekalua sa. 64Goa sa-ga yapi repo nimumi gomat-mat surubalepa lo agaa lakela. Gore nipuna dis-aipel aanumi nipuna ro paake epa mua onaanu-para nipu aba rekaaya loa niaamakiralimi-ga sol-dia aanumi surubalimina sa. Orope temede yaaagaare aba simide niaa makiralimi simi. 65 GorePailat-me lalo: Nimimi surubape aa medalomalamua pua mo matmat ora puri pane aanumipua surubatepa sa. 66 Goa sa-pulu nimumi momatmat rigitulalo aana-me garulasimi. Goa puanimumi mo aana rekena mea sua nimumi soldiaaa medaloma surubaina simi.

28Yesu matmat-para wala rekesa(Mak 16.1-10; Luk 24.1-10; Jon 20.1-18)

1 Gore Kitu Pirape Yapi di aba dia naloare adaaoro rabu naare rapasa. Go rabu Makdala su-parapiri ona Maria-para Maria meda nipu lapomematmat-para adola ipisipi. 2 Pulaina aipapulusu eto pisa rabu yaa-para piri ensel meda ipisa.Gore nipumi aana apedaana pora gaape meapereke tua isa-daa nipu go madaa pirina adesipi.3 Nipuna ini agaare so yaa madaa piri paa nonapisa. Nipunamamina-ri oramoae yaa yaako nonapisa. 4Go ensel ipisa-pulumo soldia aanu nimumigoa adoa paalame ora waru omesimi. Goa puanimu pururu pisa-daa aba ome onaa nona pianepirisimi.

5 Pare mo ensel-me mo ona laapo gupa lakesa:Gore nipimi paala naomalepape sa. Nimimirepena polopea-para tu maomaarimide Yesu as-apula epamena-daa niminaato sa. 6 Nipu go-para napia. Nipu abade sade-rupa wala rekaapua. Nipiri nipu rogaarimide-para epa adalepa.7 Gore nipi aipapulu wala pua nipuna disaipelaanu pua laketapape: Nipu aana apedaa matmat-para wala aba rekaade tapape sa. Nipu Galilisu-para aba riri-nane nimumi go-para adalimilo laketapape. Abiare neme lagiawade agaarekoneme niminaatepape sa.

8 Go agaa pagesipi rabu mo ona lapo nipupaalame omoa raaname waru omesipi. Goapisipi-pulu nipu lapome aipapulu mo aanaapedaa matmat gimoa disaipel aanu laketaloaloma pisipi. 9 Pare ora go rabu Yesu nipumiaipapulu nipu laapo mo pora madaawa lalo:Epe-rupa piralepa sa. Go raburi nipumi nipunakibu re-para pua ripinaa palae sua nipuna biminasaasipi. 10 Gore Yesumi nipu gupa lakesa:Nipimi paala naomalepape. Nipimi nina amenu

mo Galili su-para popena pua laketapape sa. GoGalili su-parare ni mada adalimi.

Soldia aa-na agaa11Mo ona lapo pena pora-nia pulaina mo mat-

mat surube soldia aa medaloma mo adaare-paraaipapulu pisimi. Goa puare Gote-na miru iraeaa mudunu-para mo adesimi yaena remaa pualakesimi. 12 Agaa pagesimi-pulu Gote-na miruirae aa mudunu nimu rayo-para kone waru i Judaaa mudunu-para nimu kirita pirua nimu agaarobesimi. Goa pua soldia aanu mone adaapukasimi. 13 Gore nimimi agaa gupa tapape simi:Ribaa niaa patala puaama rabu nipuna disaipelaanumi mea pua meaaya tapape simi. Goa puanipuna ro paake mea puamede tapape lo robes-imi. 14 Gore mo namba wan gavman-me go re-maa pagalia-daare niaame agaa medaloma walalakelamina. Niaa goa palima rabuwae yae nasaliasimi. 15 Go raburi soldia aanumi mone muaremo aanumi simi-rupa pua pisimi. Go agaa rayoreJudia su-para lama lama puare abia page pa lalapimi.

Yesumi nipuna disaipel aanu kogono goa pipape lokasa

(Mak 16.14-18; Luk 24.36-49; Jon 20.19-23)16 Disaipel aa 12-pela so Galili su rudu madaa

pisimi. Gore abade Yesumi pulupape sa-rupapisimi. 17Nimumi Yesu nipu adoa bi minasaasimipare aa medalomame kone lapo isimi, 18 Goa puaYesu nipu ora re-para ipua gupa epa lakesa: Gote-me su yaa lapona puri rayo ni gia. 19 Goa pea-ganimimi su rayo-para pua nina disaipel onaanu-rupamapiraatepape. Goa pua nimimi nimu Gote-na bi-para Sina bi-paraHoli Spirit-na bimi baptaiskatapape. 20 Goa pua neme abade agaa mananimi mogesude-rupa onaa rayo pua laketapape.Pagalepa. Niri nimi raapu piraama puare go suyaa lapo dia yalia rabu page nimi raapu piraluasa.

Mak 1:1 109 Mak 1:15

MakRipia AgaaGo bukMak-na riri-nane agaame gupa ta: Gore

Gote-na si Yesu Krais-na epe agaa yaade ta. Gobuk-para niaame adalema raburi Yesu ora puriwaru ia ta. Goa pua kogono adaapu pamu pisa.Nipuna purimi onaanu madaa piri wae remoratu rubo onaanuna waeanu mea rubo pea rabuademe. Yesu nipuna bi Onaa Raapu Pirape Aamaasimi. Goa pua nipuri onaanu wala mulaloepawa sa (10.45).

Mak-mere Yesuna kogono madaa remaaadaapu sa pare Yesumi onaanu moge riaae agaaadaapu nasa. Riri-nanere Mak-me Jon Baptais-naagaa ia. Goa puare Yesu baptais misa-pulu Satan-me Yesu ko tinalo pisa. Oropere Yesumi kedaarini onaanu odome omesare nimumi adenalomoge riasa. Aba ripiare disaipel aanumi Yesumipisa yaenuna re waru namakuaasimi. Go yapareoropere pawa pawasi makuaae yae misimi.

Yesu iaa aulaawa kedaa adaapu kasimi. Mak-na agaa tu kiritua lalore Yesu omoa wala rekaaremaa sa.

Madiaaya remaare Mak-me Yesu pode omesa-na remaa ia pare Yesu tu maomaawa repenapolopena tisimi remaa page lapedepeta.Robonu gupa adamina:

Epe Agaa remaa maepaasa (1.1-13)Yesu Galili su-para kogono pisa (1.14–9.50)Galili gimoa Jerusalem su-para pamuasa (10.1-

52)Tu maomatalo pisimi rabu sarara padane

Jerusalem su-nane pirisa (11.1–15.47)Yesu matmat-para gimoa wala rekesa (16.1-8)Wala epenaloa onaa adaapumi nipu adesimi

(16.9-20)

Jon Baptais-mi Epe Agaa lapedepesa(Mat 3.1-2; Luk 3.1-9,15-17; Jon 1.19-28)

1 Gote-na si Yesu Krais pirisa. Go buk madaarenipuna Epe Agaa* ia. 2 Ripiare Aisaia-me bukmadaa agaa gupa tisa: Gote-me lalo: Pagalepape.Neme nina agaa lakelape aa aba epenatoa. Nim-ina pu robaa-para pora-rupamaredepo yatepape.3 Mo aare nipu onaa napiri su-para aawa gupa

yaasa: Aa Mudu epalia-ga nipuna poranu epe-rupa managola su piralepape lo lakesa.

4 Aisaia-me gupa tisa-pulu Jon Baptais onaanapiri su-para aba ipua gupa lakesa: Onaanunawae kone perekealimi-daare baptais mealimina.Gote-me nimina pupitagi mea raakepe rubaliasa. 5 Gore Judia su robo ru-nane piri onaanu-para Jerusalem su-para piri onaanu page nimumiJon-na agaa pagola pisimi. Nimu rayona waealapedepe agaa lakeloa ipa Jordan-para baptaismisimi.

6 Jon-me kamel menana yogane maraawa sanamena yogane aako yamesa. Go aare onaa napirisu-para pirisa-pulu nipumi mata-para alubi Aapaasapu no pirisa. 7 Jon-me kiritaawa pirisimionaanu-para gupa sa: Naa masaa-nane aa medaepalia. Niri wae aa ya-pulu nipuna aariti esepeakege-daa mada naradepealua sa. 8Neme nimi paipame baptais† meaato pare Yesumiri ora HoliSpirit-na puri madaa baptais mealia sa.

Jon-me Yesu ipa Jordan-para baptais kasa(Mat 3.13-17; Luk 3.21-22)

9 Gore orope Yesu nipu Galili su robo ru-nanego adaare Nasaret su gimoa Jon piri-para pisa.10 Yesu nipu ipa repaa-nane aainaloa yaa poragaape lobesa-daa adesimi. Lobesa rabuHoli Spirityaa nona piane biyaa ipua sana Yesuna masaanaepa pirisa. 11 Biyaalaina yaa-para i agaa medagupa sa: Nere ora nina si naaki-ga nemenemadaapedo pi sa.

Satan-me Yesu ko tisa(Mat 4.1-11; Luk 4.1-13)

12 Go rabu Gote-na Siri Holi Spirit-mi onaanapiri su-para mea penaasa. 13Go-para nipu yapi40-pela pua pirina Satan-me Yesu pupitagi man-ataalo ko tisa. Go-para pirisa rabu kira menanuyaa yapanu Yesu raapu pirisimi pare ensel-numinipu suruba pirisimi.

Yesumi Galili su-para kogono ripima pisa(Mat 4.12-17; Luk 4.14-15)

14 Gore Jon kalabus ada-para mapataasimiraburi Yesumi Galili su-para ipua sana Gote-nakagaa agaa pamu lakesa. 15 Lakesa raburi gupasa: Gote-na Surube Su rudupu epalia-gawae koneperekea kagaa agaa madaa kone rulaatepape sa.

* 1:1: Go Epa Agaare Yesu Krais-na agaa yaade. Nipu Gotena Si ora ria. Goteme nipu mada oyae rayo maopae agaa yapare gimoa niaapiri-para epenalo mea repae agaa yaade. † 1:8: Jon baptais-me agaa gupa sa: Neme pe kogonore pa go su amaa ipame pe sa. PareYesumiri Holi Spirit-na puri madaa aawa mealia sa.

Mak 1:16 110 Mak 1:45Yesumi kogono aa maala misa(Mat 4.18-22; Luk 5.1-11)

16 Yesu ipa Galili ini repaa-nane pamisa rabunipumi aa laapo adesa. Nipumi Saimon Andruameaya lapo ipa ini-para ena agona sala pirinaadesa. Go aa lapona kogonore ena meape aalaapo pirisipi. 17 Yesumi nipu lapo-para lalo: Nirata mea ipua nina kone ratalipina. Goa puaena mepede-rupa onaanu page go-rupa madamealepape. 18 Goa sa rabu go aa lapome enaagona aipapulu gimoa Yesu raapu pisimi.

19 Yesu ipa mone pane ogesi-daa pua Sebedi-na si laapo adesa. Go aa laapona biri Jems-paraJon lapo. Go ameaya ipunu madaa pirua enaagona rabulala pirisipi. 20Yesumi go aa lapo adoaipulupa sa. Goa sa rabu go aa laapome nipunaaaraa-para kogono aanu-para gimoa Yesu raapupadane-para pisimi.

Wae remome maeyae aa pirisa(Luk 4.31-37)

21 Goa pua nimu Kaperneam su-para pisimi.Go Kitu Pirape Yapi rabu Yesumi Juda aanunalotu ada-para agaa mogeasa. 22 Mogeasa rabuonaanumi ki wage pua raaname omenaloa rekenaagaana tisaanu-rupa namogeaasa. Dia, parenipuna purimi rado-rupa agaa lakesa.

23 Go agaa mogeasa rabu wae remome maeyaeaa ipua sana agaa puri palo rui gupa sa: 24 GoNasaret su-para piri aa Yesu ya. Neme niaamadaa ake pulalo epae ya? Nemere ne ade-ga niaa tulalo epaena? 25 Goa sa rabu Yesumiremo-para agaa mana lalo: Agaa loraawa go aagimape. 26 Yesumi goa sa raburi wae remomemaeyae aa pururu mapaawa agaa puri pane loaregimoa pane popesa. 27 Gore rakepea pisa raburionaa rayome kidipaa ragi tua meda lakelala pupirisimi: Go aare ake piane aa ya? Mogo aa-naagaare ora rado meda yaade. Nipuna purimi waeremo agaa mana ta-daa nimumi pageme simi.28 Goa pisa-pulu Yesuna bi Galili su-para monemone laama pisimi.

Yesumi Saimon-na aayaana yaina maepeaasa(Mat 8.14-15; Luk 4.38-39)

29 Goa pisa raburi Yesu Juda aanuna lotu adagimoa Saimon-para ame Andru lapona ada-parapisa. Jems page Jon page medaa rabu pisimi.30 Gore Saimon-na aaya kekapu pi yaina omesa-daa nimumi Yesu epa lakesimi. 31Lakesimi raburiYesu ipua sana go onana ki ripinaawamarekaawakekapu pi yaina maepeaasa. Nipuna yaina dia sarabu nipumi nimu eta kasa.

Yesumi onaa adaapuna yaina maepeaasa(Mat 8.16-17; Luk 4.40-41)

32Naare pabola pisa raburi onaanu yaina omes-imi pagemasaa-nane remopiri onaanu page Yesupiri-para mea ipisimi. 33 Mea ipisimi raburi surayo-para piri onaanu page Yesu adolalo ipuapora gaape-para kirita pirisimi. 34 Pirisimi rabuYesumi onaa adaapuna yaina maepeaawa sanawae remonu pagemarakepeaasa. Wae remonumiYesu aba adesimi-pulu Yesumi onaanu-para goagaa natapape sa.

Yesumi Epe Agaa Galili su-para mogeasa(Luk 4.42-44)

35 Gore wala yapi pena lapatalo palaina Yesurekoa sana onaa napiri su amaa-nane pua Gote-para beten ta pisa. 36 Go raburi Saimon-para goadami aa medaloma page Yesu rata mea pisimi.37 Yesu adesimi rabu gupa simi: Onaa rayome neasapu pimi. 38 Yesumi lalo: Wala pa su meda-nane laketa baina loa neme nimu epe agaa mo-geaalua. 39Goa puare nipu Galili su robo ru-nanesu rado rado pamua Juda aanuna lotu ada-parapage lakeloa wae remonu page raakepe rubisa.

Yesumi lepra aa medana rere makaapu yaasa(Mat 8.1-4; Luk 5.12-16)

40 Goa pisa raburi yakimi ti aa medame ipuarumu koba pua pirua Yesu gupa ogesa: Neme nikone sali-daare naa reremakaapu yape sa 41Gupaogesa raburi Yesu nipumi odome omoa nipunaki ridulaawa go aana yogane oraawa lalo: Goapea-ga abia kaapu yape sa. 42 Goa pisa raburimogo yakimi ti aa-na yoganena rere kaapu yoawala epe-rupa pirisa. 43 Yesumi mo aa aipapulurepaawa puri paloa gupa sa: 44 Waru pagape.Onaa rayo nalakelape pare Gote-na Miru IraeAa piri-para nena yogane mea waalape. Moses-me Gote-para miru irua kalape aba sa-pulu gupapaina. Go pali raburi onaanumi nena rere kaaputa-daamada adalimi sa. 45Yesumi goa sa pare rerekaapu ne aamere agaa adaapu one mone pamulakesa. Goa pisa rabu Yesu adaare meda-parakaledoa pisa. Nipu onaa napiri pa su meda-parapirina onaanumi nipu piri-para agaa pagolalokiritata ipisimi.

2Yesumi pora napami aa meda maepeaasa(Mat 9.1-8; Luk 5.17-26)

Mak 2:1 111 Mak 2:241 Gore orope yapi medame Yesu nipu mo

Kaperneam* su-para epa pia remaa pagesimi.2 Pagesimi-pulu onaa adaapu kiritaawa ru-nanepora gaape-para page rulatabesa. Goa pu pirisimiraburi Yesumi Epe Agaa mogeasa. 3 Mogeasarabu yaina omo pora napami aare aamaalame riaipisimi. 4 Gore onaa adaapumi mo pora gaape-para rulatabesimi-puluYesupiri-paramadanariaipisimi. Goa pisa rabu mo yaina ome aa adamasaana ria pisimi. Goa pua ada pira kegepeminala paawa reke opeme rogaabaawa apalae ru-nane pawa lopaniaasimi. 5 Goa puare Yesuminimuna kone mua pora napami aa-para lalo: Nenaa naaki-ga nena pupitagi ne konemea rubaato.

6 Goa sa raburi rekena agaa tisaanu piruanimuna robaa-para kone gupa isimi: 7Mo aamereakeane ta pae simi. Nipumi Gote madaa eroagaa ta paaya. Nipumi pupitagi ne kone madamea rubalia ya? Gote nipu padaneme mada mearubalia kone isimi. 8Go kone isimi raburi Yesuminimuna robaa-para kone mua lalo: Nimimi gopiane konere akeane imi pae? 9 Ake kogono purimapalaatalo palua ya? Ni pora napami aa-napupitagi ne kone mea rubaluare go kogono puripatea ya? Nipu pora mapamuaaware go kogonoora puri patea ya? 10Ni Gote-na Si padanemere suamaa piri onaanuna pupitagi mada mea rubalua-ga adalepa. Go rabu yaina ome aa-para lalo:11Yapara page u pati yae mea ripinua rekoa adaapu. 12 Goa sa raburi yaina ome aa aipapulu rekoayapara mea ripinua pora pamisa. Pamisa raburionaanumi paalame omoa Gote-na bi minasaawagupa simi: Niaame oyae go piane na-adema simi.

Takis mi aa Livai-ri Yesu rata mea pisa(Mat 9.9-13; Luk 5.27-32)

13 Yesu ipa ini pagi-nane wala pisa rabu onaarayo Yesu piri-para epenaloa Yesumi agaa mogeriaasa. 14Yesuporapamisa rabuAlfius-na si Livai-ri takismi ada-para pirisa. Yesumi go aa adoa lalo:Ni rata mea ipu. Goa sa raburi Livai nipu rekoaYesu rata mea pisa.

15 Goa pisa rabu orope Yesu Livai-na ada-paraeta nolalo pisa. Takismi aanu-para pa riabo aanu-paraYesuna disaipel aanu-para nimu rayo ada ru-nane padane-para epa kiritaawa pirisimi. Goreonaanumi Yesu rata mea ipisimi-pulu ora adaapupirisimi. 16 Go raapu pirisimi pare Yesu nipu

pupitagi ne aanu-para takis mi aanu-para pirinaFarisi aanuna pepa tape aanumi nimu adesimi.Adesimi rabu nimumi disaipel aanu agaa gupamisimi: Akeane Yesu takis mi aanu-para pupitagine aanu raapu pirua eta nala pae simi. 17 Pepatape aanumi goa simi rabu Yesumi nimuna agaapagoa lalo: Yaina naome onaanuri dokta-na adanapeme pare yaina ome onaanu pemede. Go-rupa neme page epe kone i aa agu raba mula-daanaipisu pare onaa naraanu raba mulalo ipisu sa.

Eta madaa niti pape konere nimumi Yesu agaamisimi

(Mat 9.14-17; Luk 5.33-39)18 Rana medare Jon-na disaipel aanu page

Farisi aanu page Juda aanuna agaa mogeaawaeta madaa niti pua pa pirisimi. Go rabu onaamedalomame Yesu piri-para agaa mula ipisimi:Gore akeane Jon-nadisaipel aanupage Farisi aanupage eta nano pimi pare nena disaipel aanu etapa neme simi. 19 Goa simi rabu Yesumi saaagaa gupa sa: Aa medame ona rumaatalo piarabu nipuna adami aanumi eta kateme ya? E,kateme. Gore ona rumaape aa pia-pulu eta madakateme. 20 Oropere ona rumaape aa lamua paliarabu adami aanumi eta nape yae madaa niti puapiralimi.

21 Yesumi kagaa oyaeyae lapo madaa saa agaagupa lakesa: Aa medame mamina rugini kagaamua abana mamina madaa rabulalia ya? Dia,gupa rabulaalia rabu kagaa rabuni mamina-mereabanamaminamariripiaawa rugula tabalia. 22Gopage aa medame kagaa ipa wain-mi abana yapayogane pe-para yupialia ya? Dia, goa palia-daayogane podepe taboa kagaa ipa wain popalia.Gore kagaa wain-ri kagaa yapa yogane pe-parayupiape. Goa pea-ga abana kone-para kagaa konelapo padane-para nasalepape sa.

Disaipel aanumi Kitu Pirape Yapi rabu wit-na inipamu keresimi

(Mat 12.1-8; Luk 6.1-5)23 Wala Kitu Pirape Yapi† rabu Yesu-para

nipuna disaipel aanu-para wit maapu-parapamisimi. Gupa pamualaawa disaipel aanumiwit-na ini keresimi. 24 Gore keresimi rabu Farisiaanumi Yesu-para agaa gupa lakesimi: Ada.Akeane Kitu Pirape Yapi rabu nena disaipelaanumi rekena agaa rasua kogono peme?

* 2:1: Yesu pua pirisa adaare aapina yapalo marea. Pare Yesu nipu Kaperneam puala pisa rabu go adaa-para agu pua pirala pisa koneimi. Aa medalomame go adaare Andru-para Pita laapona kone imi. (Mak 1.29) † 2:23: Adaa oro simi yapina Juda aanumi kogononapamina loa rekena isimi. Go yapi dina biri Sabat teme.

Mak 2:25 112 Mak 3:26

25 Yesumi lalo: Devit-mi tisade remaare nadip-isimi? Devit aa medaloma raapu eta dia yoareame omesimi. 26 Reame omesimi raburi aameda Abaiata-re nipu Gote-na Miru Irae Aapirisa. Go aa mudu pirisa rabu Devit-miri lotuada-para bret pua mua noa aa medaloma pagekasa. Go bret-re Gote-na kalape bret ya-puluGote-na miru irini aanumi agu nisimi. Nimimi goagaana re niminaaeme ya?

27 Yesumi lalo: Gote-me Kitu Pirape Yapi roboisare onaa raba minalo pisa. Gote-na Kitu PirapeYapi madaa onaa nawarisa. 28 Ni Onaa RaapuPirape Aa ya-pulu niri Kitu Pirape yapina AaMudu pi sa.

3Ki rudu ae aa meda pirisa(Mat 12.9-14; Luk 6.6-11)

1 Wala orope Yesu Juda aanuna lotu ada-parapisa rabu ki rudu-ae aa meda pirisa. 2 Goa pisareKitu Pirape Yapi ya-pulu Farisi aanumi Yesu kosolape agaa ta polalo pirisimi. Gore Yesumi ki rudu-ae aa wala maepeaaliare koso laalima kone suapirisimi. 3 Goa pisa rabu Yesumi ki rudu-ae aa-para lalo: Rekoa ipu. 4Goa sa raburi nipumi Farisiaa-repaa agaa misa: Kogonore ake epe ta? Goreneme onaa raba mua epe-rupa mapiraano epe tapae onaa tu maomalimi epe ta pae? Kitu PirapeYapi diri ake kogonomada pamina? Go agaamisapare Farisi aanumi agaa na-abusimi. 5 Nimumiagaa pa yola mua pu-para rero pia pisimi-daaYesumi ratu yawesa pare-ga wala odome omesa.Odo omesa rabu ki rudu-ae aa-para lalo: Kiridula. Mo aame nipuna ki ridulasa rabu Yesumiki maepeaasa. 6 Goa pisa raburi Farisi aanumi aamudu Herot-na adami aanu piri-para pua Yesu tumaomaatalo yada robo pirisimi.

Ipa repaa-nane onaa adaapu kiritasimi(Luk 6.17-19)

7 Goa pisa rabu Yesumi nipuna disaipel aanugimoa wala ipa repaa-nane pisimi. Goa pisimiraburi su Galili-nane piri onaame orope rata meaipisimi. 8 Go page su Jerusalem su-para onaanupage su Idumea onaanu page ipa Jordan-na mo-nanena onaanu page Tair Saidon su lapona pirionaanu page go su rayona piri onaanumi Yesunaepe remaa pagolalo nipu piri-para kiritaawa ip-isimi. 9 Kiritasimi rabu Yesumi nipuna disaipelaanu-para lalo: Onaanumi niaa epa minabalimi-ga ipunu managola salepape sa. 10 Yesumionaa adaapuna yaina aba maepeaasa-pulu onaa

medalomame Yesuna to yogane oraatalo kiri-tasimi. 11 Goa pisa rabu wae remo pabo piriaanumi Yesu adoare yala poloa pogola pisimi.Aiya, ne ora Gote-na Si simi. 12 Goa simi raburiYesumi lalo: Naa bi natapape sa.

Yesumi nipuna disaipel aa 12-pela mada misa(Mat 10.1-4; Luk 6.12-16)

13 Goa pua wala go rabu Yesumi su rudunepua nipuna kone sua aa medaloma-para ipulupasa. 14 Goa pua Yesumi nipuna disaipel aa 12-pela mada mua lalo: Ni raapu kogono pu epekagaa agaa laketemena repaalua. 15 Nimimi goapalimi rabu nina purimi wae remo pabo piri aanumarakepealimi. 16Nipuna aposel 12-pela nimunabi gupa maasa: Saimon yapare Yesumi Pita loabi maasa. 17Medalomare Sebedi-na si Jems-paraJon lapo misa. Yesumi go ameala Boanerges lobi maasa. Go bi adaa agaa madaare yai ari talanaaki lapo teme sa. 18Yesumi aa medaloma gupamada misa: Andru-para Filip-para Batolomyu-para Matyu-para Tomas-para Alfius-na si Jems-para Tadius-para Saimon nipu Selot ruru pirisa.19 Gore namba 12 aare Judas nipu Iskariot su-para pirisa pare go aamere orope Yesu tulalokawe madini aa pirisa. Go aa rayo Yesumi nipunadisaipel aanu mapiraawa ada pisa.

Yesu Belsebul (Satan) raapu kogono madaa yadapisipi

(Mat 12.24-32; Luk 11.14-23; 12.10)20 Goa pisa rabu onaa ora adaapu wala

kiritasimi-pulu Yesu nipuna disaipel aanu pageeta nanisimi. 21 Eta nanisa remaa pagesimi rabuYesuna adami aanumi nipu mula ipisimi. GoreYesu kone maeyaawa eta nano piruaaya kone suanipu mula ipisimi.

22Goa pisa rabu rekena agaa tisaanumi nimunaJerusalem su-para gimoa epa lalo: Yesunamasaana Belsebul pia-pulu go remonuna purimiremo medaloma mada magimaalia simi. 23 Goasimi rabu Yesumi nimu yaaloa saa agaa lakesa:Satan-me nipu pua gimape re mada tea ya?Dia, onaana robaa-para piralia-pulu mada natea.24 Gore pa su meda-parare ruru padane piruarugulala paliare go suna puri ora mada dia yoao yalia. 25 Go page ada meda aaraalu rugulalapaawa yada palimiri go aaraaluna puri ora diayalia. 26Go page Satan-me nipuna surube onaanurugulala palia yaalore epe-rupa mada napiralimipare puri ora dia yalia.

Mak 3:27 113 Mak 4:2327 Yesumi Satan madaa saa agaa meda gupa

lakesa: Neme puri pane aa opeme aba rogaalirinipuna ada-para oyaeyae mada paake noa maoy-aali.

28 Go agaa pagalepape. Gote-me onaanapupitagi mada mea rubalia. Go page onaanumiero agaa rana adaapu temerenipumimada rabua-niaalia. 29 Goa pea pare onaanumi Holi Spiritmadaa ero teme-daare Gote-me go wae konerenamea rubalia. Go wae konere ora adaape ya-pulu mo aa-na go wae kone oro yaalo pa saapi-ralia. 30 Onaa medalomame Yesuna masaameremo pia aba simi-pulu Yesumi apo agaa lakesa.

Yesuna agi amenu(Mat 12.46-50; Luk 8.19-21)

31 Goa pisa raburi Yesuna agi amenu ipua adagaa-nane pirua Yesu adola ipisimi-daa agaa lomoneasimi. 32 Agaa o taasimi rabu onaanumiYesu piri-para kiritaawa simi: Nena agi amenuada gaa-nane pimi simi. Ne lamua polalo epayalame simi. 33 Goa simi rabu Yesumi lalo: Ninaama ame baaninuri aapi ya? 34 Go rabu nipupereke tua onaanu adoa agaa gupa lakesa: Goonaanuri naa ama naa ame baaninu pimi sa.35 Onaa rayome Gote-na kone ratalimi-daare goonaanu naa ame baani ama aapa pimi sa.

4Wit-na ini poae aa-na remaa(Mat 13.1-9; Luk 8.4-8)

1 Wala oro meda Yesumi ipa ini repaa-nanepua agaa pamu moge riasa. Mogeasa rabuonaa adaapu kiritisimi-pulu nipumi ipunumadaapirua ipa repaa-nane pua agaa lakesa. 2 Onaakiritasimi rabu Yesumi saa agaame gupa lakesa:

3 Gore wit-na ini poae aame ini pola pisa. 4Puapoasa rabu wit-na ini medaloma pora-nia madaalopesa. Go rabu yaanumi epa mea nisimi. 5 Inimedalomare no aana rote madaa lopesa. Goapisa rabu rote madaa-nane oge su kobere isa-pulu inimi aipapulu opesa. 6Aipapulu opesa parenaareme adesa rabu pita napua kaapu sa. 7 Inimedalomare repena eto ae-para lopesa pare adaasa raburi etoto putimi maregepeaawa wit-na ininaetisa. 8 Ini medalomare epe su kobere madaalopesa-pulu opoa sana ini epe-rupa etisa. Wit-na ini etisa rabu medalomare 30-pela etisa. Inimedalomare rikiraana sone pua ini 60-pela etisa.Medalomare ini rubi kiritua ora 100-pela etisa.

9 Goa pua Yesumi lalo: Onaa rayome go agaanare niminaalimiri waru pagalepape sa.

Saa pi agaana re(Mat 13.10-17; Luk 8.9-10)

10 Goa pua agu raapo pirisa rabu nipuna dis-aipel aanu raapu onaamedaloma ipua saa agaanare epa agaa misimi. 11 Gupa agaa misimi rabuYesumi lalo: Nimimiri Gote-na Surube Su*madaakudiri agaa pageme. Goa pea pare kepo raranepiri onaanu saa agaa laketalo pi. 12 Go agaana readalimi pare nimumi yada namakualimi: Onaan-umi ado pimi pare naniminaalimi. Pagalimi parenamakuaalimi. Gore niminaawa pupitagi ne konegimalimiri Gote-me waea yae mea rubalia.

Yesumi ini poae aa remaana re lakesa(Mat 13.18-23; Luk 8.11-15)

13 Yesumi nimu-para lalo: Go saa agaanare mada namakuaa pimi? Napagalimiri saanaagaare akolo makuaalimi ya? 14 Saa agaana regupa sa: Wit-na ini pua poae aamere nipu Gote-na kagaa agaa poaaya. 15 Gore pora uni madaalope wit-ri onaanumi kagaa agaa pagaminaloSatan-me aipapulu epa mabebolaalia. 16 Go aanarote madaa lope wit-ri onaanumi kagaa agaapagoa raana omo pimi. 17 Raana omeme parenimuna robaa-para pita napua pa ogesi pea. Ogeyapi di pirua kagaa agaa pageme pare wae yaemenimu talia rabu Gote gimoa aipapulu lopeme.18 Repena eto-para lopea wit-ri go onaanumikagaa agaa pagoa pare nimuna koneme abia akepalua pae kone imi. 19 Goa pua nimu sekeremenanu raana omoa oyaeyae mulalo peme. Goapea-pulu nimumi Gote-na kagaa agaa robaa-para ia pare go konememaregepaawa maoyaalia.20 Epe su kobere-para lopesa wit-ri onaanumi ka-gaa agaa pagoa ini epe-rupa maditimi. Go raburimedalomana iniri 30-pela etea. Medalomanareini 60-pela etea paremedalomana ini rubi kiritinagupa 100-pela etea sa.

Lam paana agaa(Luk 8.16-18)

21 Yesumi nimu agaa gupa misa: Onaanumirilam ewoa reke rolo-para imi ya? Reke rolo-para suare so madaa namudialimi ya? Dia, oramudiaemede. 22Gore oyaeyae pagaa suare oropemea wanalo peme. Oyaeyae kudiri pu salimiriorope Gote-na paame ada salia. 23 Nimimi goagaana re niminaaba piralimiri waru pagalepape.

* 4:11: Gotena surube su amaa penaame epa waasa. Onaame adoa makuaanialo pisa.

Mak 4:24 114 Mak 5:1324 Yesumi nimu-para wala lalo: Pageme agaare

waru surubape. Nimimi agaa mogeteme-daareGote-me mogo kogonona yago wala abutea. Goapua medaloma page gialia. 25Onaa medalomameoyae adaapu su pitimi-daare Gote-me medalomapagemea gialia. Pare onaa rayome ogepu oyae supitimiri oge abuna ora mu pa aalia.

Konape ini medalomana saa agaa26 Goa pisa rabu Yesumi wala lalo: Gote-na

Surube Suri go piane lo lagialo: Pa aa medameini su madaa radasa. 27 Nipu u patua rekoakogono pula pea rabu mo kibita ini opoa adaayalia. Goa pea pare go aame go ini opea-rupananiminaaya. 28Sumi nipuna ini madita. Goa puaaba ripiare yosi opoawalare uni aawawalare napeyae etalia. 29Goa pua go ini etea rabumo aame raikutu mua aipapulu warita palia. Gote-na SurubeSu onaanuri apo maapu madaa oyae opea-rupaadaapu piralimi.

Repena mastet inina saa agaa(Mat 13.31-32; Luk 13.18-19)

30 Goa pisa raburi nipumi wala lalo: Gote-na Surube Suri ake nona piane ya? Gote-naSurube Suri ake madaa lano ya? 31 Gote-naSurube Su gupa ia: Repena yamo mastet-meini su amaa radata rabu nipuna ini ora ogegeyaesi. 32 Ogege yaesi yapare opoare repena rayominabaaya. Go repena palaa adaa yalia-puluyaanumi ipua palaana ru-para ada peme. Gote-naSurube Su madaa piri onaanuri aba ogepu piruaorope adaapu piralimi.

Yesumi saa agaa disaipel aanu lakesa(Mat 13.34-35)

33 Yesumi saa agaa go-rupa lakesa. Nimumiagaana re niminaainalo mogeaata pisa. 34 PareYesumi nimu-para oro yaalo saa agaame agumogeasa. Goa pisa pare nipumi disaipel aanu-para saa agaana re lakesa.

Yesumi po ripu maloraasa(Mat 8.23-27; Luk 8.22-25)

35 Go yapi padanena aebo raburi Yesumi nimu-para lalo: Abiare ipa ini mone pane bai. 36 Goasa raburi Yesu ipunu ru-nane aba pirina disaipelaanu page epa pirisimi. Nimu pirisimi rabu ipunumedaloma page go-para isimi. 37 Goa pua ipaini madaa aba penaaloare po ripu ipua ipa kaitisa rabu ipunu-para ipa epa pabolalo pisa. 38 Gorabu Yesumi ipunu masaa-nane pirua kada sua upatisa. U patisa raburi nimumi nipu marekaawa

simina: Aya Tisaa, niaa omalima-ga kone nasaeya? 39 Goa simi rabu Yesumi rekoa po ripu-paraipa lapo agaa gupa lakesa: Mada-ga gima. Goa sarabu po ripu loraawa ipa eto napi pa pirisa. 40Goapisa raburi Yesumi nimu-para lalo: Akeane paalaomeme? Abia page epe agaare nimina robaa-parawaru nasame ya? 41 Goa sa raburi nimu paalaomoa simina agaa lo pirisimi: Go aare aapi yapaelo pirisimi. Go aa-na agaare po ripu-para ipa inilaapome pagea simi.

5Yesumi maeyae aa medana wae remo meape lo

rubisa(Mat 8.28-34; Luk 8.26-39)

1 Goa pisa raburi nimu ipa ini Gerasa-repaamone pane pisimi. 2Mone pane opapasimi raburiYesu ipunu gimoa popesa. Go rabu wae remopabo piri aa meda matmat apedaa gimoa Yesuaipapulu madaama ipisa. 3 Go remo pabo piriaa nipu matmat-na u patisa rabu onaanumi nipupuri pane opeme page mada na-adisimi. 4 Go aanipu oro yaalo hankap ope laapo rugulu rubebepala pisa-pulu mada na-adisimi. Goa pisa-pulunimumi nipu mada kuma namapaeme. 5 Oroyaalo mo aa matmat amaa-para pore laaponapamisa. Pamisa raburi nipu rui loa aana-menipuna to mea tala pisa.

6 Nipumi Yesu adesa rabu Yesu piri-paraaipapulu ipisa. Go rabu mo aame Yesu madaapaala omoa rumu koba pua epa pirisa. 7 Rumukoba pisa rabu puri paloa gupa yaasa: Ne oraMudu Gote-na Si Yesu yaade. Neme ni-para akepali ya? Gote-na bi madaa lalo-pulu neme nigimoa pu. 8Gore Yesu aba nipu wae remonu nipugimoa pope lo lakesa-pulu apo agaa sa. 9 Goa saraburi Yesumi nipu-para wala lalo: Nena biri aapiya loa agaa misa. Wae remo aaya aame lakesa:Remo adaapu ni-para odobaeme-pulu nina biririri yaade. 10 Go rabu mo aame Yesu-para puripaloa ogesa: Niaa rayo pora kimisu-para na-ratuta sa.

11 Goa pisa raburi menanumi rudu-nini epoalaasimi. 12 Wae remonumi Yesu-para lalo:Niaa mogo menanu-para mea repaa. Goapua nimuna robaa-para pomona gupa ogesimi.13 Gupa ogesimi raburi Yesumi nimu mea ra-paasa. Mea rapaasa rabu wae remonu mo aagimoa menana robaa-para pua odobasimi. Gorabu mena-repaame rata-para kilipia ipa-parapua omesimi. Menanuri ora 2000-rupa omesimi.

Mak 5:14 115 Mak 6:314 Gore mena puni aanumi go yae adoa adaare-

para pa su meda-nane pogola pua puaa lakes-imi. Lakesimi raburi onaa rayo ipua epa adesimi.15 Nimu Yesu piri-para ipua aba wae remo piriaa epa adesimi. Remo pirisade aare nipu piruamamina yamoa epe kone isa. Mo aa adesimi rabupaala omesimi. 16 Goa pua onaanumi wae remomenamadaa pua odobataina adesimi-pulu remaapamu simi. 17 Goa pisa rabu nimumi Yesu-paralalo: Niaana su gimoa su meda-para pope simi.

18 Yesu ipunu madaa piritalo pisa rabu moremopiri aameni page pirapana sa. 19Goa sa pareYesumi dia loa nena ruru piri-para pua ni madaaAa Mudumi epe kogono paa lo pua lakelape sa.Gote-me ni odome omalo pua lakelape sa. 20 Goapisa raburi aba remo piri aame Dekapolis su-parapua Yesuna kogono painalo lakesa. Onaa rayomepagoa ora pogolasaasimi.

Jairus-na wane marekaasa rabu ona medameYesuna mamina ripinaasade

(Mat 9.18-26; Luk 8.40-56)21 Yesumi ipunu madaa pirua ipa mone pane

wala kenaasa rabu onaa kiritasimi. Kiritasimirabu Yesu ipa ini repaa-nane pirisa. 22 Goa pisarabu aa meda nipuna bi Jairasi go aame Yesu piri-para ipisa. Nipu mo Juda aanuna lotu adana aamudu pirisa. Nipu Yesu adesa raburi Yesuna kibure-para ipua rumu koba pua agaa mulalo pisa.23 Rumu koba pua nipumi lalo: Naa oge nogo oraini adupialia. Gore ne epape. Nipuna to madaakimi oraali rabu nipuna yaina perekealia. 24 Goasa raburi Yesu nipu raapu pisipi.

Onaa adaapumi nipu ratamea pisimi rabu Yesupope pora rulatabesa. 25 Pora pisimi raburi onameda nipuna yaapi pupulae yaina maali ru repopatisa. 26Mo oname dokta-nuna ada pua nipunato mada radaa pina pisa pare namaperekeaasimi.Dia, pare go onana yaina adaa ya-mama pisa.27 Go ona Yesuna bi pagesa-pulu onaa pabokiritasimi-para ipua Yesunamasaa-nanemaminaoraata ipisa. 28Onamemamina oraawa kone gupamisa: Go aa-na mamina oraalua rabu ni madamaperekealia kone isa. 29 Goa pua oraasa raburinipuna yaapi kaapu sa rabu nipuna robaa-paraepea pi kone isa. 30 Mo oname oraasa raburiYesuna puri medaloma ma-puaasa-daa konemeadesa. Nipu pereke tua onaanu agaa gupa misa:Nina mamina aapimi oraaria ya? 31 Go agaamulalo pisa raburi Yesuna disaipel aanumi gupasimi: Gore onaa adaapu reko piramede-ga naamamina aapimi oraaria pae piri ake pea-daa le?

32 Pare Yesumi pereke tua adobasa. 33 Goa pisarabu onana kone-para paalame omesa. Paalaomoa pururu pua Yesuna kibu-para epa adaniaapirisa. Go oname yala omoa neme pawade-ganeme nimaepeaainalo pawa sa. 34Goa pisa raburiYesumi mo ona gupa lakesa: Aina, neme Gotemadaa kone rulaari-pulu ne epea pi-ga abia pawapope. Nena yaina puade sa.

35 Yesumi goa lalaina Jairas-na mea repaae aamedaloma go Juda aa muduna ada gimoa ipualalo: Nena wane ini adupiaade. Nere akeane tisaamea epali ya? 36 Goa simi pare Yesumi apo agaagimoa Juda aanuna aa mudu-para gupa sa: Paalanaomape. Dia, kone rulape. 37 Goa pisa raburiYesumi Pita-para Jems-para nipuna ame Jon-paramedaa-para baina sa. Pisimi raburi Yesumi lalo:Onaa medaloma ada-para naipulupape lo lakesa.38Nimu apo AaMudu-na ada re-para ipisimi rabuYesumi onaa rayo puri paloa re lala pirina adesa.39 Yesu ada-para pisa raburi onaa lakeloa lalo:Akeane re lo pimi? Go nogo na-ini adupita parepa u patana sa. 40 Goa sa raburi nimumi nogo iniadupisa-daa niminaasimi-pulu giri laasimi. Girilaasimi raburi onaanu amaa ratu tisa. Yesu-paramo nogona agi aaraa lapo-para disaipel aanu-para nimu rayo nogona ro isa ru-nane pisimi.41 Yesumi oge nogona ki mua Talita Kumi sa. Goagaare gupa sa: Oge nogo abi reka sa. 42 Goa saraburi gonogo aipapulu rekoapamisa. Gonogonamaali 12-pela pirisa. Mo nogo pamisa raburionaanumi paala omoa kidipaa ragi tu pirisimi.43Yesumi nimu-para lalo: Onaa medaloma napualaketapa. Go nogo eta katapape sa.

6Yesu Nasaret su-para ipisa rabu onaanumi nipu

masaa rilasimi(Mat 13.53-58; Luk 4.16-30)

1 Yesu go su gimoa nipuna adaare-para pisa.Pisa rabu nipuna disaipel aanumi nipu rata meapisimi. 2 Goa pisa raburi Yesu Kitu Pirape Yapidi rabu nipumi Juda aanuna lotu ada-para agaamogeaata pisa. Mogeasa rabu onaame pagoapogolasaawa gupa simi: Go aa-na kone aa-paramisa? Akea pua go adaa puri misa? Puri panekogono medaloma nipuna purimi wariala. 3 Goaare kamda kogono pi aa pirua nipuri Maria-na si yaade. Go page Jems-para Josep-paraJuda-para Saimon-para go aanu nipuna amenuyaade. Nipuna baaninu niaa padane-para pimasimi. Goa loa nimimi Yesu madaa robaa-para

Mak 6:4 116 Mak 6:32wae kone isimi. Goa pua nimumi Yesu gimisimi.4 Goa pisimi rabu Yesumi nimu-para lalo: Gote-na agaa lakene aare su rayo-para onaame nipunabi minasaaeme pare nipuna adaare-para nipunaruru-para nipuna aaraalu-para nimumi nipunabi naminasaaeme. 5 Goa pisimi rabu Yesumipuri pane kogono go-para mada nawarisa parenipumi onaana yaina padane padane laatapumaperekeaasa. 6 Yesu onaanuna pu robaa-parakone waru narulasimi-pulu Yesu ora paalameomesa. Goa pua Yesu adaare rayo-para epe agaamogeatalo pamisa.

Aposel aanuna kogono(Mat 10.5-15; Luk 9.1-6)

7 Goa pisa raburi Yesumi aposel kogono aa12-pela rapaasa. 8 Goa pisa rabu laapo laapolaatapu mua mea rapaasa. Yesumi nipuna dis-aipel aanu puri kaloa wae remo mea rubaainalopisa. Yesumi agaa gupa lakesa: Pora kimisu-para palimi rabu oyae namealepape pare ri-maapu ripinua pora pamula pulupape. Sapi-para nu-para mone pabe paus-para rayo nameapulupape lo lakesa. 9 Nimimi aariti sua palimipare mamina padane yamalepape. 10 Yesumipage nimu-para gupa lakesa: Adaa adaare-parapua kogono palimi raburi ada padane-para piruaeta nalepape. Adaare rado-para palimi rabugo ada nagimalepape. 11 Adaa adaare-para pal-imi rabu go onaanumi nimi gimoa epe agaanapagalimi-daare nimuna wae yae niminaainanimina aa madaa ae kege nimuna ada-para kunusatepape. 12 Goa sa raburi disaipel aanumi puaonaanu lakeloa lalo: Wae kone rabuaatepapesimi. 13 Disaipel aanumi wae remo pabo piriaa maepeaawa yaina ome onaana aalu madaawabola sua maperekeaasimi.

Jon Baptais omesa rabu(Mat 14.1-12; Luk 3.19-20; 9.7-9)

14 Goa pisimi rabu gavman-na aa mudu Herot-me disaipel aanuna kogonomadaa remaa pagesa.Yesuna bi sogo-nane puala nogo-nane puala pisa-pulu pagesa. Goa pisa raburi onaa medalomamelalo: Jon Baptais-ri matmat gimoa wala rekesa-pulu go puri mua apo kogono pamu puaaya simi.15 Goa simi pare onaa medalomame lalo: Go aarenipuna bi Elaija simi. Medalomame page lalo:Nipuri Gote-na agaa lakene aa abade pirisa yaadesimi. 16 Goa simi pare Herot-me pagoa gupa sa:Neme Jon-na aalu kepesu pare wala rekaade konesalo sa.

17 Abadere Herot-me nipuna ore Herodias-naagaa pagoa Jon opeme adia kalabus adamapatasa.Go aa mudumiri nipuna ame Filip-na ore Hero-dias paake yolo pirisa. 18Go kone isa-pulu Jon-meoro yaalo Herot gupa lakesa: Rekena ia-ga nenaamena ore nayola pe sa. 19 Goa sa raburi Herot-na oreme Jon-para wae kone sua tulalo pisa paremada dia. 20Goa pisa pare Jon epe kone su redepone aa pirisa-pulu Herot-me nipu madaa paalaomoa kalabus ada epe-rupa surubisa. Herot-meJon-na agaa pagesa rabu nipu kone laapo isa.

21 Goa pisa pare ore Herodias-me kone medaisa. Nipuna aani Herot-na agimi nipu madinidi ipisa rabu eta yawo kiritasimi. Ora nipunagavmanaanu-para soldia aanu-paraGalili suna aamudunu rayo epa kiritasimi. 22 Goa pisa raburiHerodias-na wane ipua Herot-na yaane aanu-para epa pirina yaasa pabesa rabu raana omesimi.Goa pisa rabu Herot aa mudu ya-pulu nogo-paralalo: Nena kone ake ya? Agaa meali yae madaagialua. 23 Goa pisa rabu Herot-me nogo-paramakuaa loa gupa lakesa: Neme agaa meali rabuake yae gialua. Nina adaa su rikiraana rumaawaoyaeyae adaapu gialua sa.

24 Goa sa raburi nogome agi piri pua lalo: Akelano ya? Agimi nogo lakeloa lalo: Jon-re baptaismi aa yaade nipuna aalu kepea meaina. 25 Goapisa rabu nogome aa mudu piri-para aipapulupua agaa mulalo gupa sa: Neme Jon-na aalu pletmadaa sua giaina. 26Goa sa raburi aamudumi Jonodome omesa. Yapare adamakuaa agaa lo lakesa-pulu nipuna wamo pi aanu pirua adesimi-puluneme nagimalua kone isa. 27 Goa pisa raburi aamudumi soldia-para lalo: Jon-na aalu pua kepeasa. Gore mo polis nipu kalabus ada-para pua Jon-na aalu kepisa. 28 Kepisa rabu plet madaa suawane kasa rabu wanemere nipuna agi kasa.

29 Goa pisa raburi disaipel aanumi pagoa ipuaJon-na ro ria pua rogaasimi.

Yesumi onaa adaapu 5,000 eta kasa(Mat 14.13-21; Luk 9.10-17; Jon 6.1-13)

30 Goa puare disaipel aanumi Yesu piri-parawala ipua Herot-na kogono pisa-rupa agaa epalakesimi. 31 Go rabu onaa adaapu epala pualapisimi-pulu Yesu-para disaipel aanu page etananisimi. Goa pea-ga Yesumi nipuna disaipel aa-para lalo: Go su gimoa onaa napiri su-para puakitu mada piramina sa. 32 Goa pisa rabu nimuipunu madaa pirua onaa napiri su-para pisimi.

Mak 6:33 117 Mak 7:533 Yapare pisimi raburi onaa adaapumi nimu

waru adesimi. Goa pua onaanumi adaarenu gi-moa pora-nia pisimi. Goa pua go onaanumi Yesuipunumadaa abi napenaloa nimuna piri-para abaepa kiritasimi. 34 Goa pisa raburi Yesumi ipunugimoa onaa adaapu adesa rabu nipuna pu robaa-para odome omesa. Go onaanu ora sipsip mena-rupa pa pirina yapare nimuna puni aanu napimi-daa odome omesa. Goa pua go rabu nipumi agaaadaapu mogeasa. 35 Gore ora aebo rabu Yesunadisaipel aanumi ipua nipu-para lalo: Go su-paraonaa ora dia ta. 36 Abia ribaa tea-ga onaanu adao taape. Goa pua nimuna eta kabola penaaloo taape. 37 Goa simi pare Yesumi lalo: Niminanimu eta katapape. Goa sa pare nimumi Yesu-para lalo: Niaame bret kabolalo palimare moneminare maali padane kogono pua mada kaboamea katema ya? 38 Goa simi rabu Yesumi nimu-para lalo: Nimina bret akepu raapo ya? Puaadalepa. Nimumi adoa gupa simi: Bret ipa supu-para ena ipa laapo ia simi.

39 Goa pisimi rabu Yesumi lalo: Nimu go-pareripu yamala madaa mapiraatepape. 40 Yesumigupa sa raburi go-para ona 100-pela kiritaawapirala meda-para onaa gupa 50-pela kiritaawapiraa-mama pu pirisimi. Gore rado rado rayogupa pirisimi. 41Goa pisa rabu Yesumi bret supu-para ena laapomua yaa-para adasaawa Gote-paraora pi sa. Goa loa bret piribia disaipel aanumionaanu rumaainalo kasa. Go ena laapo pageYesumi onaa rumaainalo kasa. 42 Goa pisa rabunimumi ora eta mada no pirisimi. 43 No kiriti-naloa disaipel aanumi eta ebo yarepea basket 12-pela madu isimi. 44Goa pisa rabu aa adaapu gupa5,000-pela eta nisimi.

Yesu ipa masaa madaa pamisa(Mat 14.22-23; Jon 6.16-21)

45 Goa pisa raburi Yesumi nipuna disaipel aa-para lalo: Ipunu madaa piralepape. Nimi ipamone pane Betsaida su aba pulupape. Goredisaipel aanu nimu penaaloa Yesumi onaa rayomea repaatalo pisa. 46 Yesumi onaa pawa pulu-pape lo lakeloa so rudu madaa beten ta pisa.47 Goa pua ora ribaa yabaasa raburi ipunu ipa inimadaa saabaina Yesu agu raapo so rudune pirisa.48 Go raburi disaipel aanumi ipunu yola muaipa apea kitu pirisimi rabu Yesumi nimu adesa.Po ripu nimu polalo pisimi-nane ipisa-pulu kitupirisimi. Gore yapi pode talo pisa raburi Yesunimu piri-para ipa masaana ipisa. Yesuna konerenimuna ipunu gimoa mogo-nane pa pisa. 49 Goa

pisa pare ipa masaa-nane pamualaina nimumiYesu ora pa remo meda kone sua pogolasaawayaasimi. 50 Yaasimi rabu nimumi adoa paalaomesimi. Paala omesimi-pulu nipumi nimu-paralalo: Paala naomalepape. Ni Yesu yaade sa. 51Goapisa raburi Yesu nimuna ipunu ru-nane pirina poripu loraasa. Goa pisa raburi nimu pogolasaawapaalame omesimi. 52 Gore disaipel aanumi bret-na kogonona re naniminaasimi. Dia, nimunarobaa-para go konena re ora namakuaasimi.

Yesumi Genesaret su-para piri yaina ome onaamaepeaasa

(Mat 14.34-36)53 Goa pisa raburi nimu ipa mone pane

pua Genesaret su opapaawa ipunu adibasimi.54Nimumi ipunu gimisimi rabu onaanumi Yesunaini agaa waru adesimi. 55 Go rabu nimu surayona aipapulu pisimi. Wala ipisimi raburi Yesupiri-para yaina ome onaanu reke madaa ria ip-isimi. 56 Goa pua orope Yesu ora oge su-paranuadaare-paranu emaapu-paranu go su rayo-parapamisa rabu onaanumi yaina ome onaa kiritaemaket amaa ria ipisimi. Goa pua nimumi Yesunamamina aane madaa oraamonalo ogesimi. Gupaoraainaloa nimuna yaina rayo maepeaasa.

7

Gote-na rekena agaamere akuanuna konerabuaaya

(Mat 15.1-9)1 Goa pisa raburi Farisi aanu rekena agaa

tisaanu page Jerusalem su-para gimoa Yesupiri kiritasimi. 2 Kiritasimi raburi disaipel aamedaloma eta nolalo pirua nimuna ki amulu piminisimi-daa kiritae aanumi ado pirisimi. 3 GoreFarisi aanu page Juda aanu page eta nolalore kiaba radepisimi. Nimuna akuana kone mogeaat-alo ki radepeteme. 4 Go page go Farisi aanumimaket-para kabeme eta aba radepeteme. Goa puanimuna porameda rado rado page ratisimi. Konemedare nimumi kopo-nupara plet-nupara kap-nupara rayo radepeteme. 5 Goa pea-ga Farisi aapage rekena agaa tisaanu page Yesu agaa mulalopisimi: Akeane nena disaipel aanumi nimumiakuana kone namogeteme pae? Nimuna kina

Mak 7:6 118 Mak 7:34oto pi yae naradepeaawa* amulu pimi eta nemesimi. 6 Yesumi nimu-para lalo: Nimi ora makiraeaanu pimi. Go madaare Gote-na agaa lakeneaa Aisaia-me pepa madaa gupa tisa: Go onaa-nuna agaamere nina bi minasaaeme pare nimunarobaa-para ni madaa kone naimi. 7 Go onaan-umi pa aanuna kone mogeteme pare ora Gote-na rekena agaa page pa teme. Goa teme-pulunimumi naa bi mada naminasaaeme. YesumiAisaia-na agaa gupa lakesa. 8 Goa pua Yesuminimu-para lalo: Nimi Gote-na rekena agaa gimoayapare akuana kone mogeteme.

9 Yesumi nimu-para lalo: Nimina kone ratulalopeme rabu kudiri kone sua Gote-na rekena agaagimeme. 10 Moses-me aba gupa sa: Niminaagi aaraa lapona agaa pagoa bi minasaatepapesa. Onaa rayome agi aaraa-para wae agaa teme-daare nimu ora tu maomalimi sa. 11-12 Moses-me gupa sa pare nimimi gupa simi: Onaa rayomeagi aaraanu-para lalo: mone neme saayore Gotemadaa imaa niti pua saato. Goa pea-ga ama aapanaraba mealua teme. 13 Goa peme-ga nimiminimina akuanuna agaa pagoa rateme raburi Gote-na agaa rasitimi. Goa puare nimimi kogono go-rupa adaapu pa peme sa.

Pupitagi manape yaenu(Mat 15.10-20)

14 Goa pisa rabu Yesumi onaa adaapu walayaaloa saa agaame lalo: Nimi rayo pagalepape.15 Nimimi epe eta nalimi rabu go etame nimi-daa mada nabebolalia. Dia, pare nimina robaa-para i konemenimimaoyaalia. 16Onaa rayome goagaana re niminaaba piralimiri waru pagalepape.

17 Goa pisa raburi Yesumi onaa gimoa ada-paraepenaloa disaipel aanumi saa agaana re madaaagaamulalo pisimi. 18Goa pua Yesumi nimu-paralalo: Nimimi nimu-rupa pirua kone naimi. Nimiora pagalepape. Onaanumi eta nalimi-daare gonape yaeme nimu mada namaoyaalia. 19 Dia-gago etare onaana kone-para nasalia pare robaa-para pua i tapa-para pea sa. Yesumi goa sarenape eta rayore ora epe ta loa sa. 20 Yesumi walalalo: Onaanuna robaa-para i koneme pupitagimanaalia. 21 Gore onaanuna robaa-para i konesua gupa peme: ona paake yolape-para paakenape kone-para aa tu maomape kone sua peme.

22 Go page aanumi ona rasini meape kone-paraoyae madaa epame omape kone-para waea papekone rayo peme. Go page makirae kone-parawae yalame omape kone-para wae udipa kone-para onaanuna bi rabuaniaape kone-para aa tapekone-para pa maeyae kone page ora go rayorobaa-para kone imi. 23Gowae kone rayore kone-para sua onaa maoyaaya. Yapare eta nape yaemegupa-daa napea sa.

Fonisia su-para piri oname Yesu kone rulasa(Mat 15.21-28)

24 Goa pua Yesu go su gimoa kimisu Tairadaare-para pisa. Goa pisa raburi nipu adameda-para odobaawa yapare onaanu nalakesa.Nalakesa pare nimuna pa makuaasimi. 25 Gorewae remopiri nogomedana agimi Yesu pia remaapagesa. Goa pua nipu Yesuna kibu re-para ipuarumu koba pua pirisa. 26 Mogo nogona agiriSiria adaare Fonisia oname madisa. Gore nipuYesumi mo nogo-para pia remo rakepeainaloogesa. 27 Goa pisa raburi Yesumi Juda aanunapora madaa kone sua saa agaame gupa sa: Goreaba niaame nogo naaki eta kalamina. Nogonaakina eta mua yana katemare epe kone-daa diasa.

28 Yapare mo oname Yesu gupa lakesa: AaMudu, ora lae pare reke rolo-para piri yananuminogo naakina eta ebo neme.

29 Yesumi nipu-para lalo: Gupa lae-ga nenaada-para wala pu. Wae remore nena nogo gimoapuade sa. 30 Goa pua no agimi ada pua ru-nane odobaawa nipuna nogo reke madaa epe-rupa pirina adesa. Go nogo piri wae remo rakepeapane pisa.

Yesumi aane poae agaa maare aa maepeaasa31 Goa pisa raburi Yesu Tair su-nane gimoa ipa

Galili su-para wala pisa. Pamisa rabu nipu adaasu robo Saidon ru-nane pamua adaare Dekapolis-para page pisa. 32 Goa pisa raburi onaa medalo-mame aane poa agaamaare aa Yesu piri-parameaipisimi. Mea ipua Yesumi go yaina ae aa-na tomadaa oraainalo ogesimi. 33 Yesumi mo aa muaonaa napiri su-para mea pua kimi aane-para suasope roa mo aa-na eke oraasa. 34 Oraasa rabuYesu yaa-para adasaawa sana odome omoa komomisa. Go rabumo aa-para lalo: Lobape sa. Yapare

* 7:5: Farisi aanuna rekena agaare go-rupa. Pora kimisu pamua goa pisimi. Waea apalae pua eta pua nape yada, ki radepea eta puanala pisimi. Go puaaware nimu ora epeta kone isimi. Yesuna moge riae aanu kimisu aawa pua mo-rupa ki naradepene eta pa puanisimi. Go rabu Farisi aanumi go aanumi waea pua niaana akuanumi gide rekena agaa rugutame simi. Pare nimuna waea pa rogaa sabapirua ki radepe radepe pala pirua nimu epeta kone isimi. Gotena rekena agaame goa-daa nata, pa nimuna rekena agaa waria ratisimi.

Mak 7:35 119 Mak 8:28Yesuna adaa agaame: Efata sa. 35Goa sa raburimoaa-na aane malobaawa eke maepeaawa agaa epe-rupa malaasa. 36Goa pisa raburi Yesumi onaanu-para agaa natapape sa. Yapare natapape lo lakesaraburi nimumi puri paboa lakesimi. 37 Apo re-maa pagesimi onaanumi Yesumi goa pisa-daa orapaalame omoa kidipaa ragi tua lalo: Mogo aameoyae rayo epe-rupa pea. Aane poae aa page agaamaare aa page nipumi epe-rupa maperekeaayasimi.

8Yesumi onaa 4,000 eta kasa(Mat 15.32-39)

1Gore orope onaa adaapu epa kiritasimi. Oropenimuna eta dia sa rabu Yesumi nipuna disaipelaanu-para yaaloa lalo: 2 Go onaanu yapi repomeni raapu piraamapare eta naname-pulu ni odomeomalo. 3 Neme nimuna adaa penaatoare reaepua pora-nia lopalimi. Onaa medalomare poraadaalu-para epame. 4 Nipuna disaipel aanuminipu-para lalo: Gore go suri onaa napimi-ganiaa aa-para pua bret kaboa nimu rumaalimaya? 5 Yesumi nimu-para lalo: Nimina bret akepuraapo ia? Nimumi lalo: 7-pela ia simi.

6 Go rabu Yesumi onaa rayo su madaa mapi-raasa. Goa pua Yesumi bret 7-pelamua Gote-paraora pi loa sana piribia nipuna disaipel aanu kasa.Yesumi kanaloa nimumi muare onaa rumaawakata pisimi. Goa pua disaipel aanumi rumaasimi.7 Goa pisimi raburi disaipel aanuna ena ogepusipage madu isimi. Go page Yesumi mua sana orapi loa onaa-para rumaatepape. 8 Goa pisa raburinimu eta ora waru no pirisimi. Eta nabenaloaebore basket 7-pela yarepea madu isimi. 9 Goraburi onaanuri 4,000 pirisimi.

10 Goa pua orope Yesumi nimu rapaasa. Pisimiraburi Yesupagenipunadisaipel aanupage ipunumadaa pirua Dalmanuta su robo ru-nane pisimi.

Farisi aanumi Yesu napiaa kogono mada pali ya-pae agaa misimi

(Mat 16.1-4)11 Go-para pirina Farisi aanu medalomame

Yesu piri-para ipua arere pisimi. Nimumi Yesuko tulalo ipua napiaa kogono mada pali yapalolakesimi. Go adalimare Gote-me puri ne guaaya-daa niminaalima simi. 12 Goa simi pare Yesuminipuna pu robaame komo mu rubua gupa sa:Akeane go padane rabu onaanumi napiaa kogonoasapeme pae? Ni ora lalo: Nimimi ora mada na-adalimina sa. 13Goa pua nipumi go onaanu gimoa

ipunu madaa pirua disaipel aanu raapu ipa monepane kenaasimi.

Farisi aanu-para Herot nimuna yis-na agaa(Mat 16.5-12)

14 Gore ipa mone pane pisimi pare disaipelaanumi kone rugulaawa bret namea isimi. Gokone rugulaawa nimumi bret ipa padane aguipunu-para mea isimi. 15 Go rabu Yesumi saaagaame nimu-para lalo: Pagalepape. Farisi aanu-para Herot-para nimuna bret ma-adaa yaape yiswaru adalepape. 16Yesumi goa sa raburi nimumigupa lala pirisimi: Niaa bret naima simi. 17 Goapisa raburi Yesumi nimu adoa mua nimu-paralalo: Niaa bret naima teme-ga akolo teme pae?Nimi abi naniminaaeme? Nimi kone naimi?18 Nimina inimiri na-ademe? Nimina aanemeagaa napageme? Gore nimimi kone rugulaemepae? 19Neme bret supu piribia onaa adaapu gupa5,000-pela giawade raburi nu eta ebonu akepuraapo yarepea madu isimi ya? Nimumi 12-pelasimi. 20 Goa simi rabu Yesumi wala lalo: Go pageonaa adaapu gupa 4,000-pela bret 7-pela giawaderaburi nu akepu raapo yare pea madu isimi ya?Go rabu nimumi 7-pela madu isima simi. 21 Goasimi raburi Yesumi nimu lakesa: Goa pawade pareabiare naniminaaeme?

Betsaida su-para piri ini rubu pi aa meda mae-peaasa

22 Goa pua nimu Betsaida su-para pisimi. Gorabu onaa medalomame ini rubu pi aa Yesu piri-para mea ipua lalo: Go aa oraape lo ogesimi.23 Goa pua Yesumi ini rubu pi aa-na ki mua adagaa-nane lamua pisa. Goa pisa raburi Yesumi moaa-na ini-para sope rapiaawa ki tone oraawa agaamisa: Ne oyae ade pae? 24Goa sa raburi mo aameadoa lalo: Neme aa adalo pare nimu pamualemeraburi repena nona pea. 25 Goa sa rabu Yesuminipuna ini wala oraainaloa waru perekea adesa.Adesa raburi mo aame oyae rayo pa epe-rupaadesa. 26 Goa pua Yesumi mo aa penalo repaawalalo: Nena ada puare adaare-para wala napope sa.

Pita-me Yesu-para lalo: Ne onaa Raapu Pirape Aasa

(Mat 16.13-20; Luk 9.18-21)27 Goa pua Yesu nipuna disaipel aanu raapu

Sisaria Filipai su lapo-nane pamisimi. Pamisimiraburi Yesumi nipuna disaipel aanu-para agaagupa misa: Onaanumi ni aapi teme? 28 Nimuminipu-para lalo: Gore onaa medalomame nere JonBaptais teme. Medalomame nere Gote-na agaa

Mak 8:29 120 Mak 9:18lakene aa Elaija teme. Medalomame nere Gote-na agaa lakene aa meda teme. 29Goa pua Yesuminimu-para wala lalo: Ora lae pare nimimi ni aapikone imi? Pita-me nipu-para lalo: Ne ora OnaaRaapu Pirape Aa-na Si Krais yaade sa. 30 Goa saraburi Yesumi nimu-para onaa rayonalaketapapesa.

Yesumi nipu omoa wala rekalua lo lakesa(Mat 16.21-28; Luk 9.22-27)

31 Goa pisa raburi Yesumi nimu gupa mogeasa:Ni Onaa Raapu Pirape Aa-na Si radaa waru nopiralua. Gore kone makuaae aanumi page Gote-na miru irape aa mudunu page rekena agaa ti-saanu page nimu rayome ni gimalimi. Nimumi niYesu tu maomalimi pare yapi repo dia naloa walarekalua. Yesumi agaa gupa mogeasa. 32 Yesuminimu-para apo agaana re waru lakesa. Goa sarabu Pita-me Yesu-para lalo: Ne talimi agaa gupanalape sa. 33 Goa sa pare Yesumi pereke tuanipuna disaipel aanu adesa rabu Pita-para ratuyawoa lalo: Ne Satan-na kone ia-ga nemere nigimape. Ne Gote-na kone nai pare ne su amaa-nuna kone i sa.

34Goa puare Yesumi onaanu page disaipel aanupage yaaloa lakesa: Oropere onaa rayome ni ratamea epalimi-daare repena polopeana kedaa ruanimuna kone gimoa ni rata mea ipulupape sa.35Onaa rayome nimuna yogane surubalimi-daareoro yaalo alupalimi. Pare onaa rayome ni madaapage epe agaa madaa nimuna kone gimalimi-daare oro yaalo piralimi. 36 Pa aa medame surayona mone yoto mealia pare nipuna kone wa-supa gimaliare go kone epe ta? Dia sa. 37 Goapua go aame kone wasupa ora wala mada mealiaya? Mada dia sa. 38 Goa pea-ga abia go pupitagino Gote gimape di rabu onaa rayome ni-para epeagaa lapo masaa rilalimi-daare neme nimu pagegimalua. Oropere ni onaa Raapu Pirape Aare epeensel-nuparaAapana epepuri raapu epalua-ga gorabu gimalua sa.

91 Goa pua Yesumi nipuna disaipel aanu-para

onaanu medaloma-para page lalo: Neme nimi-para ora lalo: Go-para pimi onaa medaloma nao-malimi pare nimumi aba Gote-na Surube Su-napuri mea epaliade adalimi sa.

Yesu to rado aawa pisa(Mat 17.1-13; Luk 9.28-36)

2 Wala yapi oraapu dia naloa Yesu-para Pita-para Jems-para Jon-para nimu padane-para so

rudu madaa pisimi. Gore Yesumi to rado aawapisa-daa adesimi. 3 Goa pisimi raburi nipunamamina-nu yaako pua lepo lepo atasa. Go yaakopu tisa rabu mamina rayo yaako pisa-rupare aamedamada napia-rupa pisa. 4Goa pisa rabu Elaijapage Moses page ipua sipina Yesu raapu agaa epasipi. 5Goa pua Pita-me Yesu-para lalo: Tisaa, niaago-para pimare epe ta. Pokaalo ada repo pamina.Medare nena medare Moses-na medare Elija-nawariamina. 6Gore Pita nimu page paala omoa aketeme pae kone isimi-pulu apo agaa sa. 7 Go rabumoae medame naare maudinae ru-para pirisimi.Go yaa-para moae raapu agaa gupa pagesimi:Gore ora nina epe Si. Neme nipu madaa pedopi. Nipuna agaa pagalepape sa. 8 Goa sa raburidisaipel aanumi aipapulu pereke tua adesimi pareYesu padane adesimi.

9 Nimu pore kilipisimi raburi Yesumi nimu-para lalo: Onaa meda-para nimimi abia adamedeyaere remaa natapape. Ni Onaa Raapu Pi-rape Aana Siri aba matmat-para madaa rekalua.10 Nimumi nipuna agaa pagesimi pare nimunaagaa gupa lo pirisimi: Go agaa ni matmat-pararekalua agaare ake agaa ya?

11Goa pua nimumi Yesu-para lalo: Rekena agaatisaanumi gupa teme: Elija-me oyae managolasua aba epena teme. Go agaana re ake ya? 12 Goasimi raburi Yesumi nimu-para lalo: Elija-re oyaerayo amege pulalo aba epalia. Goa pea pare Gote-na buk madaare Onaa Raapu Pirape Aa-na Si niriradaa aba waru no piralua. Goa pua onaanumi nigimalimi. Go agaana re niminaaeme? 13 Yapareneme nimi lagialo: Elaija aba ipisa pare go rabuonaanumi nimuna wae kone sua pirisimide sa.Gote-na buk madaare Elaija tulalo peme lagisa.

Yesumi agaa maare remo pabo piri naaki mae-peaasa

(Mat 17.14-21; Luk 9.37-43)14 Gore Yesu-para disaipel aanu ipa repo

wala disaipel aa medaloma raapu kiritaawa onaaadaapu adesimi. Go rabu disaipel aa medalo-mame rekena agaa tisaanu-para agaa lape arerepisimi. 15 Go pirisimi onaanumi Yesu adoa paalaomoare aipapulu ipua ki kasimi. 16 Kasimi raburiYesumi nimu-para agaa gupa misa: Ake madaaarere pu pimi? 17 Go agaa misa rabu go onaaadaapuna rikiraana pirisa aame lalo: Tisaa, ninanaaki ne piri-para mea epawa. Go naaki madaaremo pia-pulu agaa maarea. 18 Remome naakiyolo ria pea rabu malopaawa agaa yarua rako

Mak 9:19 121 Mak 9:47sopemadu to puri pata sa. Neme disaipel aa-paramaepeaape lawade pare nimu mada dia lamede.

19 Goa sa raburi Yesumi onaanu-para lalo:Nimiri epe agaa rasini onaa pimi. Ni nimi-paraoro di akepu raapo pa piralua ya? Neme nimi-para rana akepu raapo kogono waatoa ya? Gonaaki mea ipu. 20 Go lakenaloa naaki Yesu pirimea ipisimi. Remome Yesu adesa raburi naakimapururu mapaawa naaki su amaa malopaasa.Goa pua pereke pereke lalaawa rako sope madisa.

21Go pisa raburi Yesumi go naakina aaraa-paralalo: Go yaina maali akepu raapo ia? Aaraamelalo: Oge naaki pirisa rabu pisa. 22 Remome gonaaki tulalore repena sulaa-para page ipa-parapage mea malopaawa yogane maoyaatalo pea.Goa pea pare neme niaa madaa odome omoaraba meali palo maarea. 23 Goa sa rabu Yesumilalo: Neme mada palua palo maarea lae ya? Aamedame naa agaa robaa-para madiaalimiri oyaerayo ora mada palua. 24 Goa sa raburi aaraameaipapulu yaaloa robaa-para agaa namaditu-gani raba meape sa. 25 Gore Yesu onaa rayomenipu epa kiritaawa kuta pubasimi adesa-puluwaeremo-para puri pane agaa gupa sa: Ne aane poaeagaa maare ne wae remore neme puri pane agaalagialo: Mo aanipu rakepeanipu-parawala naepapirape sa. 26Goa sa raburi mo remome e loa naakimapururu pawa pisa. Goa pisa raburi mo naakinato kogore sa-daa onaamedalomame lalo: Nipu iniadupiaade simi. 27 Yapare Yesumi nipuna ki muamarekaasa. Goa pisa raburi rekatabisa.

28 Yesu ada-para wala pisa raburi disaipelaanumi onaa napimi rabu agaa mulalo pisimi:Akeaneniaana abamadanama-rakepeaarimapaesimi. 29 Yesumi nimu-para lalo: Remo gupianerebeten-me agu mada marakepaalia. Kone oyaemedalomame mada dia sa.

Yesumi nipu omo wala rekalua lo lakesa(Mat 17.22-23; Luk 9.43-45)

30 Nimumi go su gimoa Galili su robo ru-nane pamisimi. Pamisimi pare onaanumi nipuwala mada na-adalimilo Yesumi nimu nalakesa.31Nipumi disaipel aanu agaa rado mogeasa-pulukaleda pirisimi. Nipumi gupa mogeasa: Ni OnaaRaapuPirapeAa-na Siri orope iaanumi tinalomeakateme sa. Tinaloa wala yapi repo dia naloarekalua sa. 32Goa sa pare disaipel aanumi nipunaagaana re naniminaasimi. Goa pisimi pare paalaomesimi-pulu agaa meda namisimi.

Aapi ora aa mudu pia ya?(Mat 18.1-5; Luk 9.46-48)

33 Go rabu nimu su Kapaneam-para pisimi. Gorabu Yesumi ada pua pirua nimu-para agaa gupamisa: Niaa pora puamade raburi ake madaa arerepame ya? 34 Goa sa pare nimumi agaa medanasimi-para pora-nia pulaawa aapi ora aa mudupirua yapae arere pisimi. 35 Go rabu Yesu nipupirua disaipel aa 12-pela ipulupa sa. Nipuminimu-para lalo: Aa medame ni riri-nane abapiralua kone saliare gore nena kone gimoa onaarayo raba meape aa aba pirape. 36 Go sa raburiYesumi naaki meda ipu loare nimu piri rikiraanamea mapiraasa. Go rabu nipumi go naaki upiasana nimu-para lalo: 37 Onaa rayome go nogonaakinu padane epe-rupa mua raba mealimi-daare ni page go kone salimi. Onaa rayome niepe-rupa mua mealimi-daare nimumi ni mea otaae Aapa page mealimi sa.

Aa medame niaa wae kone nasaliare ora padaneonaa pima

(Luk 9.49-50)38 Jon-me Yesu-para lalo: Tisaa, aa medame

nena bimi aa medana wae remo pane mea rake-peaaria. Goa paa pare niaa raapu napima-ganiaame goa napape lama. 39 Goa sa pare Yesumilalo: Nipu namagimaape. Aa medame naa bi-para napiaa palia-daare orope nipumi ni madaawae agaa mada natea. 40 Gore onaa rayomeniaamadaa iaa na-aulaliare gore niaana adami aapitimi. 41 Pagalepa. Onaa rayome nimi ni Krais-na nogo naakinu adoa epe nape ipa gialimi-daarenimuna epe yoto waru mealimi sa.

Pupitagi ko tape kone(Mat 18.6-9; Luk 17.1-2)

42 Go oge nogo naaki meda ni madaa konerulalimi-daare onaa medame nimuna kone rulaebebolaliare ora o ta. Bebolalia-daare go onaanamaa-para adaa aana madu mudiaawa ipa-paralopaliare ora epe ta. 43 Yesumi saa agaa gupasa: Gore nena kimi ne pupitagi manaaliare meakepe poape. Ki kepene aa-rupa pirali-daare epeta pare epe ki lapo paina wae repena sulaa-parapiraliri ora o ta sa. 44Go adaa repena sulaa-parareonaana eteto piri yaenu naomeamo repena sulaapa ralaina. 45Nena aame ne pupitagi manaaliarego page nena aa kepe poape. Go sune aa ruguloapiraliri gore epe ta. Goa pea-ga epe aa lapo ratapaina pirua wala repena sulaa-para piraliri ora ota. 46Go adaa repena sulaa-para onaana eteto piriyaenu repena sulaa-para ralalia. 47 Go page nenainimi ne pupitagi manaaliare rasu rubape. Gore

Mak 9:48 122 Mak 10:27ini kalae rubu pi aa-rupa pirua Gote-na SurubeSu pua adali-daare epe ta. Goa pea pare epeini laapo pa apalae pirina repena sulaa-para mearubalimiri ora o yalia. 48 Go adaa repena sulaa-parare onaana eteto piri yaenu naomalia parerepena sulaa pa roalia.

49 Gore onaanumi pagalepa: Repena sulaareora puri ia-rupa page aipa puri ia-rupa pagenimimi Gote-na puri pane agaa pagoa waea papekone rabuaniaatepape.

50 Sol-re ora epe ta pare nipuna rede dia yaliarabu wala ake palima ya? Nimina aipa-rupa redemasaawa robaa-para kuma mapaawa onaa raapuepe-rupa piralepape sa.

10Yesumi ona rasini meape kone madaa agaa lakesa(Mat 19.1-12; Luk 16.18)

1 Yesu go su gimoa Judia su robo ru-nanepua ipa Jordan mone pane kenaawa pisa. Gorabu onaa adaapumi nipu piri-para wala epakiritasimi. Goa pisimi raburi nipuna pisa-rupaonaanu wala lakesa.

2 Goa pisa raburi Farisi aanumi Yesu ko tulaloipua makirae agaa gupa lakesimi: Gore niaanarekena agaa madaare aa medame ore gimalia-daare go kone epe ta simi. 3 Goa simi raburiYesumi nimu agaa gupa misa: Moses-me nimi-para ake lagisa ya? 4 Yesumi goa sa rabu nimumilalo: Aa medame ona gimalia-daare Moses-mego aame pepa mada rugutepe lakesa. 5 Goa simipare Yesumi agaa gupa misa: Nimimi agaa warunapageme-ga Moses-me pepa madaa agaa manago-rupa gisa. 6Pare aba su yaa laapowarisa raburiGote-me ona aa laapo warisa. 7 Goa pisa-puluaa medame nipuna aaraa agi gimoa nipuna oreraapu ora padane-rupa piralepape. 8 Goa puanipu laapodia yapare ora padanepiralipina. 9Goapua Gote-me repaaya padane mapiraasa-pulu aamedame mada narugulatepape sa.

10 Gore nimu ada-para wala pua disaipel aan-umi Yesu mo ona rasini madaa wala agaa misimi.11 Goa pua Yesumi nimu-para lalo: Aa medamenipuna ore gimoa ona rado meda rumaalia-daarego aame ona paake lami ona mapiraalia. 12 Gopage oname aani gimoa aa meda palia-daare gooname page nipuna aa paake rume kone sua paliasa.

Yesumi oge nogo naaki epe kone kasa(Mat 19.13-15; Luk 18.15-17)

13 Onaa medaloma Yesumi nogo naaki kimioraainalo nipu piri-para mea ipisimi. Yaparenipuna disaipel aanumi mo onaanu-para apesimi. 14Yesumi nipuna disaipel aanuna kone adoanipumi ratu yawoa nimu-para lalo: Nogo naakini piri-para mea epenawa. Gote-na Surube Su-parare nogo naaki-rupa piralimi-daa mealimina.15 Pagalepa. Onaa rayome Gote-na Surube Suadolalo pimiri nimu aba nogo naakina konemadamua adalimi sa. 16 Goa sa raburi Yesumi no gonaaki upiaawa kimi oraawa epe raba mi agaalakesa.

Aa mudu amope Yesu piri ipisa(Mat 19.16-30; Luk 18.18-30)

17 Yesu pora wala polalo pisa rabu aa medaaipapulu ipua Yesu madaa rumu koba pua agaamulalo: Epe Tisaa, ni oro yaalo kagaa piraamalaama pope kone mulalore ake palua pae? 18 Goasa raburi Yesumi nipu-para lalo: Gote nipupadane ora epe ta-ga akeane ni epe aa lae ya?19 Ne Gote-na rekena i agaa napage? Go-rupaia: Neme onaa meda natu maomape. Ona medapaake nayolape. Neme paake nanape. Onaa-para yaa agaa nalape. Onaa medana oyae mulalomakirae agaa nalape. Nena ama aapa laapona biminasaawa agaa waru pagalepape. 20 Go raburinipumi Yesu-para lalo: Tisaa, go rekena agaa ray-ore ni oge naaki rabu page abia page pagomogetosa. 21 Go rabu Yesumi nipu-para raana omoaadoba sua gupa sa: Ne kone padane nai. Nenaoyaenu pua mua mone yoto mua onaa naraanukala. Go rabu so yaa-para epe yae meaina-gani rata mea epape. 22 Yesumi goa sa raburi goaa-na oyaeyae adaapu isa-pulu nipuna ini agaaadaniaawa kedaame omoa pisa.

23 Goa pisa raburi Yesu pereke tua nipunadisaipel aanu adoa nimu-para lalo: Aa amopereGote-na Surube Supolalore ora kalai peme. 24Goasa-pulu disaipel aanumi paalame omesimi. Ya-pare Yesumi nimu-para saa agaame wala lalo:Naa naakinu-ga waru pagalepape. Onaa rayomeGote-na Surube Su adolalo peme pare kedaawarupea sa. 25 Gore kamel menare noi kego-parapalia yaalore kalai napea. Yapare aa amope Gote-na Surube Su-para polalore kamel menana kalaimaoge yaalia. 26 Goa sa raburi disaipel aanumipogolasaawa gupa lala pirisimi: Gore aapimimada oro yaalo kagaa piraama laama palia ya?27Yesumi nimu waru adabaawa lalo: Onaanumiriyaemedalomamada napalimi. Yapare Gote-mereonaa raba meape kogono rayo mada pea.

Mak 10:28 123 Mak 10:5228Go rabu Pita-me Yesu-para lalo: Ada, niaame

oyae rayo gimoa ne rata mea epame. 29-30Yesuminimu lakesa: Ni ora lae-daa pagalo. Onaa ray-omere nimuna ada page ame page baani pageama aapa page nogo naaki page su page ni-paraepe agaa-para ratulalo gimalia-daare nipu yagotu yoto waru mealimi. Goa pua abiare nimumiora adanu page amenu page baaninu page amanupage nogo naakinu page yoto rado rulatabenamealimi. Goa pea pare kedaa raapu mealimi sa.Goa pua orope kagaa su-para oro yaalo piralimisa. 31 Onaa adaapu abia riri-nane pimi pare goonaanuri orope masaa-nane piralimi. Goa puaabia orope piri onaanuri aba riri-nane piralimi.

Yesumi nipu omoa wala rekalua lo rana repo sa(Mat 20.17-19; Luk 18.31-34)

32 Nimu so Jerusalem su-para pora pamisimi.Goa pua Yesu aba pisa rabu disaipel aanumipaala omesimi. Go onaa medaloma nimu raapupamisimi rabu nimu page paala omesimi. Gorabu nipumi disaipel aa 12-pela mo-nane ogesipua nimu-para orope epaliade yae madaa agaalakesa. 33 Yesumi nimu-para lalo: Gore niaa soJerusalem su-para baina. Go-parare pa onaanumiGote-na Miru Irae Aa mudunu page Gote-na agaane tisaanu page nimumi ni Onaa Raapu PirapeAa-na Siri lamu mealimi. Go rabu go aanumi tumaomape koso agaa laketeme rabu ruru radomelamu mealimi. 34 Go raburi nimumi ni-para eroloa sope rapiaawa repena unimi tumaomalimi sa.Go palimi pare yapi repo dia naloa wala rekaluasa.

Jems Jon lapome Yesu agaa mulalo ipisipi(Mat 20.20-28)

35Go rabu Sebedi-na si Jems Jon lapo Yesu piri-para ipua lalo. Tisaa, saame ne agaa mulalo pipayaere neme ora painalo sipi. 36 Goa sipi raburiYesumi nipu-para lalo: Gore nipina kone-paraneme ake palua ya? 37 Nipumi Yesu-para lalo:Goa pape. Nere nena epe pirape siaa king madaapirua surube aa pirali rabu saa page pirapana.Meda nena popo ki-nane pirina meda nena koyaki-nane pirina sipi.

38 Yapare Yesumi nipu-para lalo: Nipi go siaamulalo pape yaere nipi namakuaaepe. Naa ipanaluade pe ipa-rupa radaa raapu mada nalipi ya?Niri baptais mealua-rupa nipiri go-rupa baptaismadamealipi ya? 39Nipu laapome nipu-para lalo:Saa mada sipi.

Yesumi nipu-para lalo: Neme nalua ipa perego-rupa mada nalipi. Go page nina mealua bap-tais go-rupamadamealipi. 40Gomada palipi parenina popo ki-nane page koya ki-nane mapiraapekonere neme agaa mada nalagialua. Go-parapirapere Aapa padaneme nipuna tea sa.

41 Gore disaipel aa medalomame go agaapagoare mo ameaya Jems Jon laapo-para ratuyawesimi. 42 Goa pisimi-pulu Yesumi nimu rayoyaaloa lalo: Ruru radona aa mudunumi nimunaonaanu madaa puri paloa nimuna koneme peme.Nimumi go onaanuwaru surubaeme. 43Goapemepare nimuna kone agaa namogealepape. Niminapadaneme aa mudu pirano kone salia-daare goaare nipu nimi aba rabamealia. 44Gopage niminapadane aba riri-nane polalore nipu aba kogonoaa-rupa piralia. 45 Ni Onaa Raapu Pirape Aa-na Siri onaanumi nina kogono paminalo naipisupare onaa raba mulalo ipisude. Nina kone wasu-pame onaanuna wae kone mea rubatalo ipisude.

Yesumi ini rubu pi aa Bartimeus-na inimaepeaasa(Mat 20.29-34; Luk 18.35-43)

46 Nimu Jeriko su-para ipisimi. Gore Yesupage nipuna disaipel aanu page onaanu pageJeriko su gimisimi raburi aa meda Bartimeus-miri pora aane-nane pirisa. Go aare ini rubu piaa pirua mone ogetalo pirisa. Nipuna aaraareTimias yaade. 47 Gore mo aare nipu Nasaret su-para piri aa Yesu epaa remaa pagesa-pulu nipumigupa yaasa: Yesu-ya, Devit-na si-ya. Ni odomeomape. 48 Goa sa raburi onaa medalomame nipuratu yawoa agaa nalape simi. Goa simi pare nipuora puri paloa wala yaasa: Devit-na si ni odomeomape. 49 Go rabu Yesumi pa aawa onaanu-paralalo: Go aa mea ipu lo lakesa. Nimimi ini rubu piaa-para yaaloa lalo: Paala naomape. Ne yaata-gareka pu simi. 50 Goa simi raburi mo aa maminakolo rubua aipapulu rekoa Yesu piri pisa. 51 Goapua Yesumi nipu-para lalo: Nena konere nemene-para ake palua ya? Ini rubu pi aame nipu-para lalo: Epe Tisaa, nina ini maepeaaina oyaeadaluame pi. 52 Yesumi nipu-para lalo: Abi pu.Nina agaa robaa-para maodaawa kone rulaari-pulu nena inimi oyae mada adali. Ora goa saraburi mo aa-na ini epe sa rabu nipu Yesu ratamea pisa.

11Yesu Jerusalem su-para ipisa rabu Gote-na bi mi-

nasaasimi(Mat 21.1-11; Luk 19.28-40; Jon 12.12-19)

Mak 11:1 124 Mak 11:29

1 Goa pua nimu Rudu Oliv-na pora-nia ipuasu Jerusalem su-na oge adaare su Betfasi-parasu Betani laapo re-para ipisimi. Ipisimi rabuYesumi nipuna disaipel aa laapo mea rapaasa.2 Go rabu nipumi nipu-para lalo: Mogo-nanesu adaare-para pulupa. Go-parare donki menameda adibaliare koloa mea ipulupape. Godonkimenare nipunamasaana onaanu abi napiri.3 Onaa medalomame ne-para go donki menaakeane mea pali pa temere goa tapape: AdaaAame go menana kogono saliare wala gialia latapape sa. 4 Goa sa raburi nimu pora pua donkimena meda adesimi. Go donki mena aba medanapora gaape uni-para aina repaasimi. 5 Go rabugo-para reko aasimi onaanumi nimu-para lalo:Akeane go mena iti kote ya? 6 Goa simi raburiYesuna sade agaa lakesimi. Goa pua nimumi pinamea pulupape simi. 7 Goa pua nimumi donkimena Yesu piri mea ipua nimuna mamina-numena masaana inaloa Yesu pirisa. 8 Goa pisaraburi onaame mamina-nu pora-nia rabolasimi.Medalomame maapu-nini repena palaa yo laapopoa pora-nia rabolabaama ipisimi. 9Goa pua riri-nane onaanu-para aapu-nane ipisimide onaan-umi page gupa yaasimi: Gote-na bi minasaamina.Go aare Gote-na bi madaa ipula-ga Gote-na adaabi kalamina loa yaasimi: 10Niaana akua Devit-naSurube Su epalia Gote-me puri kalaina. Gote-nabi minasaamina simi.

11Goa pua Yesu Jerusalem su-para pua Juda aa-nuna epe lotu ada-para oyae adola pisa. Nipumioyae adabaawa ribaa sa rabu nipu aa 12-pelaraapu Betani su-para pisimi.

Yesumi repena fik madaa yaina pisa rabu ininaetisa

(Mat 21.18-19)12 Goa pua wala ekeraa-nane Betani su-para

aawa ipisimi raburi Yesu reame omesa. 13 Reameomesa raburi nipumi mo-para aaya repena fik-nayo adoare ini etea palo adola pisa. Go ini ratalopisa raburi nipumi ini naetisa yo agu aasa adesa.14Goa adesa-pulu Yesumi repena-para agaa gupalakesa: Nena ini meda ora mada namadiali. Goasa raburi disaipel aanumi go agaa pagesimi.

Yesumi lotu ada-para bisnis rome pi aanu ratu tisa(Mat 21.12-17; Luk 19.45-48; Jon 2.13-22)

15 Nimu Jerusalem su-para opapasimi rabuYesu epe lotu ada ru-nane odobasa. Goa puanipumi lotu ada-para bisnis rome pi aanu mearatisa. Go rabu nipumimone ropo pi aanuna rekelakepe rubebe pua oyae romepi aanuna reke page

pua lakepe rubebe pisa. 16 Goa puare onaanumilotu ada ru-para oyae ritalo ipisimi rabu Yesumirekena isa. 17 Goa pisa raburi nipumi nimu-paraagaamoge riaawa lalo: Gote-na pepamadaa gupatu isa: Su rayona piri onaanumi naa ada oraGote-para beten lape ada tu isa. Yapare nimimipaake ne aanuna kaledape ada-rupa perekea ma-arimina sa.

18 Goa sa raburi Gote-na miru irae aa mudun-umi page rekena tisaanumi page pagoa nimumiYesu tu maomalima kone isimi. Goa pisimipare onaa rayome Yesuna epe agaa madaa raanaomoa pogolasaasimi-pulu go aanumi Yesu madanatisimi. 19 Ribaa Yesuna disaipel aanu raapu goadaare gimisimi.

Onaanumi beten loa kone waru rulalimiri oyaemealimina

(Mat 21.20-22)20 Goa pua wala ekeraa-nane yapipu nimu

pora-nia pisimi rabu nimumi mode repena fikaasa adesimi. Go adesimi raburi repena pageno repena pitaa page aba kaapu saaya. 21 Goapisa raburi Pita-me abade sade kone saapiruaYesu-para lalo: Tisaa ada, go yaina ape laede gorepena fik ora kaapu ta. 22-23 Yesumi nimu-paraagaa lakesa: Pagalepape. Gote-na agaa robaa-para kone rulaatepape. Nimimi mogo pore-parane rekaawa ipa-para pua pogola teme-daare goamada palia. Yapare agaa gupa teme rabu robaa-para kone laapo sua kone waru narulalimi-daaregoa mada napalia. 24 Goa pea-ga neme nimi-para lalo: Nimimi oyae mulalo beten teme rabuora mealima kone rulalimi-daare oyae ora madamealimi.

25Go page nimi beten talore nimimi onaamedamadaa wae kone imiri mea rubatepape. Goa puanimina so yaa-para pia Aapa nipumi page niminapupitagi mea rubalia. 26 Yapare onaa medalo-mana pupitagi namea rubalimiri yaa-para piaAapame abuna nimina pupitagi namea rubalia sa.

Aa medalomame Yesuna puri agaa mulalo pisimi(Mat 21.23-27; Luk 20.1-8)

27Goa pisa raburi nimu Jerusalem su-para walapisimi. Yesu lotu ada-para pamualaina Gote-na miru irae aa mudunu page Gote-na agaa laetisaanu page makuaae aanu page Yesu piri-paraipua lalo: 28 Gore aapina puri mua neme kogonope simi. Go kogono pe-ga aapimi puri guaaya?

29 Yesumi nimu-para lalo: Neme page nimi-para agaa padane agaa mealuame pi. Agaa yagotalimi rabu neme kogono pape puri aapimi gisare

Mak 11:30 125 Mak 12:22nimi madaa lagialua. 30 Agaa abutapa. Jon-re baptais meape lo puriri Gote-me kasa paeonaanumi kasimi pae? Go agaa abutapa.

31 Goa sa raburi nimuna arere pisimi. Goreniaame Gote tema-daare nipumi akeane Jon-naagaa madaa kone narulaeme pae tea. 32 Yapareniaa aanumi puri kasa tema page mada dia.Goa simiri nimumi onaanu madaa paalame omoasimi. Gore onaa rayome Jon ora Gote-na agaalakene aa pirisa-daa kone rulaeme-pulu mo aanupaalame omesimi. 33 Goa pua nimumi Yesu-paraagaa gupa lakesimi: Niaa maarea simi. Goa simi-pulu Yesumi nimu-para lalo: Gupa teme-ga aap-ina puri mua kogono pere nimi page nalagialuasa.

12Wain maapu wae-rupa surube aanu(Mat 21.33-46; Luk 20.9-19)

1 Go raburi Yesumi nimu-para saa agaa medagupa sa: Aa medame nipuna wain ini maapupoasa. Go rabu nipumi kepo waru pua naakupu sua ini igipi sape warisa. Goa puare nipumisurubape adamedawarisa. Goapuanipumimoneyoto meape aanumi surubenalo pora kimisu pisa.2Gore wala ini etesa raburi go maapuna aaraamekogono aa meda mo maapu surubape aanu piri-para mea rapaasa. Maapuna aaraana mone yotomeainalo kogono aa mea rapaasa. 3 Goa pisapare maapu surubape aanumi kogono aa rip-inaawa tua repaasimi. Repaasimi pare moneyoto nakasimi. 4 Goa pisa raburi kogono aa radomeda mea rapaasa. Nipumi mone yoto mula pisarabu nimumi go aa-na aalu tua wae yae pisimi.5Goa puamaapuna aaraame kogono aamedamearapaasa rabu tu maomasimi. Goa pua nimumiaa medaloma page tua aa medaloma page ora tumaomasimi. 6 Goa pua maapuna aaraare nipunasi padane pirisa yapare ora nipuna epe naakipirisa. Goa pua kogono aa medaloma dia sa-daanipuna si page wala repaawa kone gupa isa: Ninasi ya-pulu nipu madaa epe kone sua agaa pagenakone isa. 7Goa pisa-paramaapu surubape aanumiyada roboa gupa simi: Go naakimi maapu nipuoro mealia-ga tamina simi. Go maapu niaa madamealima simi goa palimare. 8 Goa loa go naakiripinaawa tu maomaawa maapu kepo rarane turubisimi.

9 Yesumi go remaa madaa lalo: Gore go inimaapuna aaraamere ake palia ya? Gore nipupua maapu surubape aanu tu maomaawa aa

medalomamaapu surubenalo katea. 10Gore nim-imi Gote-na buk madaa gupa dipitimi:Aana medare kamda kogono aanumi gimoa ya-

pare abia ora mupaa aana aaya sa.11 Go kogonore Gote-me piae-ga

niaame ora epe rado yae adema sa.12 Yesumi go saa agaa sa rabu Juda aa mudun-

umi nipu aditalo pisimi. Yesuna saa agaare niaamadaa ta kone isimi. Yaparenimumi onaa adaapumadaa paalame omesimi-pulu Yesu gimoa pisimi.

Takis mone-re Sisa kalamina pae lo agaa misimi(Mat 22.15-22; Luk 20.20-26)

13 Go raburi nimumi Farisi aanu page Herot-na adaami aanu page Yesu piri-para repaasimi.Nimumi Yesu agaa mua ko tisimi. 14 Goa pua moaanumi lalo: Tisaa, niaame ne adema-ga ne onaamadaa paala naomepare Gote-na konemadaa oraagaa mogeaate. Gore nena konemere aa mudu aariabo lapo madaa kone padane su pirua Gote-naredepo ne pora waru mogete. Goa pea-ga nemeniaa lagiape: Romgavman aamudu Sisar-na opis-para takis mone lopaemare go epe ta pae o ta?

15 Go takis mone-re lopamina yapae dia yapaesimi. Goa simi rabu Yesumi nimuna kone adoamua makirae agaa madaa kone isa-pulu nimu-para lalo: Akeane nimimi ni go agaame ko tulalopimi pae? Gore mone ini padane adano meaipulupa. 16 Goa sa raburi ini padane mea kasimi.Yesumi nimu-para lalo: Gomonemadaare aapinabi-para piksa-para ia pae? Nimumi nipu-paralalo: Sisar-na piksa nona piane simi. 17 Goa simiraburi Yesumi nimu-para lalo: Gore Sisar-na oyaeSisar pa katapape pare Gote-na oyaenu Gote-parapa katapape. Go sa raburi nimu pogolasaawapaalame omesimi.

Onaanu marekaape di madaare agaa misimi(Mat 22.23-33; Luk 20.27-40)

18 Goa pisa raburi Sadyusi aa medaloma Yesupiri-para ipisimi. Nimuna konere ome onaanumatmat-para wala narekalimi kone isimi. Ni-mumi agaa gupa mulalo pisimi: 19 Tisaa, Moses-me niaa-para pepa gupa tisa simi: Aa medanaame omenaloa ore pia pare nogo naaki napi-raliare go ona nipuna amena ore rumaawa nogonaaki madiaalia. 20 Sadyusi aanumi wala simi:Gore amealu 7-pela pirisimi. Mupaare onarumaawa omesa raburi nogo naaki namadisa.21 Gore ame laapome go aa-na ona wasaa ru-maawa omesa pare nogo naaki dia sa. Amerepome page goa pisa. 22 Goa puaa-mama puare

Mak 12:23 126 Mak 12:44ame naba seven nipumi mo ona rumaawa omesapare go oname nogo naaki namadesa. Oropere goaa-na ona wasaa page omesa. 23 Gore wala Gote-me onaa marekaama paliare go onare aapina onapiralia ya? Go ame 7-pela nimumi ona misimi-gasimi.

24 Yesumi nimu-para lalo: Gore nimimi Gote-na puri-para nipuna buk madaa i agaa-para orana-ademe-pulu apo agaa waea teme. 25 Oropematmat-para onaa rekalimi rabu yaa-para piriensel-nurupa piralimi. Goa pea-ga onaare gorabu abi narumaalimi.

26 Go page ome aanu rekalimi rabu go madaaMoses-na buk madaa i agaa gupa nadipisimi ya?Go buk-ri repena raane remaa agaare Gote-meMoses-para agaa gupa lakesa: Ni Abraham-paraAisak-para Jekop-para nimu rayona Gote pi sa.27 Go agaana re-re Gote-me ora kone wasupasuaeme onaanuna mudu pia. Nipu pa ome on-aanuna Gote-daa dia. Nimina agaare lo maoy-aateme sa.

Rekena agaa rayona mupaa agaa(Mat 22.34-40; Luk 10.25-28)

28 Go agaa lakesa raburi rekena agaana ti-saa meda pirua onaanuna agaa pagesa. Goaame Yesu nimu-para agaa epe-rupa abusa-pulunipumi Yesu-para agaa gupa mulalo pisa: Rekenaagaa meda ora mudu ya-pulu medaloma minaa-bata ya? 29 Yesumi lalo: Mupaa rekena agaagupa sa: Israel onaa pagalepape. Niaana MuduGote-re niaana ora mudu padane pia. 30 NimimiMudu Gote madaa pedo pu raaname omalimirinimuna pu robaa rayo-para kone wasupa rayo-para go rayore Gote madaa raaname omoa pedopu piralepape. 31 Rekena agaa laapona muduagaa gupa sa: Nimina yogane surubeme-ruparenimimi pa onaanumadaa raaname omoa pedo pupiralepape. Go rekena agaa laapore pa medamenarabuaniaaya.

32 Goa lanoloa mo rekena agaa tisaa-me Yesu-para Ialo: Tisaa loa neme ora waru lae. Gote nipuora Aa Mudu padane pia lae. Go page Gote pia-rupare pa gotenu medaloma napimi. 33 Goa pea-ga onaanumi Gote madaa raana omoa pedo pupiralimi-daare nimina pu robaa rayo-para konewasupa rayo-para puri rayo-parame pamina. Gopage nimina yogane surubeme-rupa nimina amemadaa raaname omoa pedo pu piralimina. Gokonere ora epe ta-ga go konemere miru irae pageoyae tu yawape kone page maoge yaaya.

34 Yesumi go aa-na epe makuaae kone adoalalo: Ne Gote-na Surube Su i-para polalo pi.

Goa sa raburi onaanumi nipu agaa namisimipare paala omoa pirisimi.

Yesuri ora Devit-na si yapae lo agaa misimi(Mat 22.41-46; Luk 20.41-44)

35Gore orope Yesumi Juda aanuna epe lotu adaru-para aawa agaa mogeawa lalo: Ake pua rekenaagaa madaa tisaanumi gupa teme: Onaa RaapuPirape Aa-na Siri nipu Devit-na si piralia teme.36 Holi Spirit-mi Devit kone kasa-pulu Devit-migupa sa:Gote-me nina Aa Mudu-para gupa lakesa:

Nina popo ki-nane aamudu piraina-ga iaanunena aa rolo-para marabuaniaalua sa.

37 Gore Devit-mi nipuna Aa Mudu sa-ga akeapua Onaa Raapu Pirape Aa-na Si wala Devit-na simada piralia ya? Onaa adaapu pirua Yesuna agaapagape raaname waru omesimi.

Yesumi rekena agaana tisaanu ratu yawesa(Mat 23.1-36; Luk 11.37-54; 20.45-47)

38 Yesuna disaipel aa-para agaa gupa lakesa:Rekena agaa tisaanuna kone waru adalepape. Ni-mumi mamina pepena pi adaalu yamoa su amaapua onaanumi abi piralepape teme rabu raanaomeme. 39 Go aanuna konere Juda aanuna lotuada-para odobaawa riri-nane reke madaa piritalopedo peme. Go page eta adaa yaweme raburirikiraa madaa piritalo pedo peme sa. 40 Go pianeaanumi kone medare nimu ona wasaana oyaepaake neme. Goa pua beten adaalu yoteme rabuonaanu makiraalimi. Goa peme-pulu orope disalia raburi nimuna wae yoto ora adaapemealimisa.

Ona wasaame mone epa kasa(Luk 21.1-4)

41 Yesumi lotu mone kiritasimi re-para piruaonaa adaapumi mone lopasimi-daa adesa. Goapua amope aanumimone adaapu lopasimi. 42Goapua ona wasaa meda ipua mone oge kane laapoepa lopasa. Go mone-re ora ogesi lopasa. 43 Goapisa raburi Yesumi nipuna disaipel aanu meda-para maepaawa agaa lalo: Nimi-para neme oralalo. Go ona wasaana mone-re ora aa medalomanimuna kateme maoge yaaya sa. 44 Nimumikateme rabu mone adaapu imi pare go onanipuna kata rabu eta kabape mone rayo kasa.Nipuna mone rayo dia yaade sa.

Mak 13:1 127 Mak 13:2713

Yesumi Juda aanuna lotu ada kilipialimi lo lakesa(Mat 24.1-2; Luk 21.5-6)

1 Goa pua Yesu Juda aanuna lotu ada gimoapisa. Go raburi disaipel aa padaneme nipu-paralalo: Tisaa, go adanu-para aana-nu page ora epeta-ga ada sa. 2 Yesumi nipu-para lalo: Go adaaadanuwaru adae? Gore go kiritasimi aana-nu orapadane-daa na-aritalia pare rayo lakepea rubebepalimi.

Yesumi kedaa epalia lo lakesa(Mat 24.3-14; Luk 21.7-19)

3 Gore oro meda Yesu Rudu Oliv-ne pirua moJuda aanuna epe lotu ada mone adesa. Pirisaraburi Jems-para Jon-para Edaru-para nimumiYesu piri-para ipua padane-para pirisimi rabuagaa gupa misimi: 4 Nena laede-rupa aa-rabupalia? Abia lagiape. Niaame ake adalimare gorego yae epalia lo mada niminaalima pae?

5 Yesumi nimu-para agaa abuloa lakesa: Aamedalomame ne makirae agaa mea lagialimiriwaru adalepape. 6 Orope aa medaloma ipua ninabi Yesu teme-ga onaa adaapu epe pora makiral-imi.

7 Go page nimimi yada marekaape agaa-paraora yada pape remaa-para pagalimi rabu paalanaomalepape. Goanu aba palia pare su yaaperekeape diri go rabu-daa dia. 8 Goa puareruru medalomame ruru rado-para yada palimi.Go page gavman adaa su medalomame gavmansu rado radonu raapu ada palimi. Go page surado rado-para suminini palia. Go page su radorado-para reae adaa pabalia. Goa palia pare goyaenuri naakimasaanala-rupamada epalia. Oyaemedaloma page orope epalia.

9 Yapare nimi wae onaanu raapu piralimi rabunimimi nina pora mea waateme. Nimumi nimiaditalo kaunsil-na ada-para mea pua koso teme.Go page nimumi nimi Juda aanuna lotu ada-paratua nimi kadipinu piri-para maawa aa mudunupiri pagemaawalimi. 10Goa palia pare epe agaareonaa piri su rayona aba lakelo kiritalimi. Goapua oropere go yapi di dia yalia. 11Nimumi nimimapataawa koso-para mea palimi raburi ni akelano yapae kone robaa-para namapiratepape. Goraburi Holi Spirit-mi agaa lagialia-pulu nimimiagaa mada laketeme. 12 Go raburi ame baanin-umi nimuna ame baani medaloma onaanu-parataminalo mea kateme. Aaraanumi nogo naaki

onaanu-para mea tainalo kateme. Nogo naak-inumi agi aaraa-para ratu yawoa taliminalo meakateme. 13 Nimiri nina si ya-pulu onaa rayomenimi ratu yawoa gimalimi. Goa palimi pare onaarayome ni nagi-mama palimiri orope go su yaadia yalia rabu page oro yaalo kagaa piraamalaama palimi.

Radaa adaa noa kedaa adaa rialimi(Mat 24.15-28; Luk 21.20-24)

14 Gore nimimi mabebolaawa pugu pi oyaeadalimi rabu go oyae epe ada-para rekalia-pulugo rabu su yaa lapo dia yalia. Go rabu su Judiapiri onaame rudu apedaa-para pogola pulupape.Gore bukDaniel-me tisa-daa onaanumi go agaanare aba ademe-pulu mada niminaalimi. 15 Gorabu onaanuri ada gaa-nane piralimiri ru-nanei oyaenu namula pulupape. 16 Go rabu pageonaa medaloma maapu-para piralimiri nimunamamina ura laapo namea yamola pulupape. 17Gopage ona medame nipuna nogo naaki padaa piapage adu nalae onaanu page pawa pogola palimirabu ni odo palia. 18Yapare go piane wae kogonoepea rabu naepenalo beten tapape. 19 Go rabuepaliade yaere onaanumi kedaa gupa ora medana-ademe. Gote-me su yaa laapo wariaa-mamaipua abia page radaa adaape go-rupa naepea.20Gote-me go wae yae epaliade yapi di namaruduyaliare onaa rayo ora omalimi. Yapare Gote-me nipuna mapiraae onaa madaa kone salia-daanipumi go di marudu yaalia.

21 Go raburi onaa medalomame goa teme: MeaRepae Aare go-para pia mogo-para pia teme-daare go agaa napagalepape. 22 Gore makiraeKrais-nu page makirae agaa lakene aanu pageopapalimi. Go rabu nimumi napiaa kogono puaoyae epape di radonu pinaloa adalimi. Goa puanimumi nimi Gote-na mapiraae onaanu makirat-alo epalimi. 23 Goa palimi pare waru adalepape.Go epaliade yae rayo madaa agaa aba laguaayo.

Gote-na Mea Rapae Aa epalia rabu(Mat 24.29-31; Luk 21.25-28)

24 Goa pua onaa madaa apo radaa aba ne-naloare naare udunoa akua naraalia. 25 Ubakedome yaa gimoa lopalia rabu yaa-para pirioyaenuna puri page maeto eto palia. 26 Goapalia raburi Onaa Raapu Pirape Aa-na Si adalimi.Nipumi yaa-para ipua nipuna puri oramea epalia.27 Go raburi nipumi ensel-nu repaawa su rayonaabade mapiraae onaare makiritaalia. Kiritalia

Mak 13:28 128 Mak 14:15rabu su yaa ruma aaya-nane pua re lapu lapuyarara yarara pu mea kiritalimi sa.

Repena fik madaa saa agaa lakesa(Mat 24.32-35; Luk 21.29-33)

28 Kama fik repenana kone waru mealepape.Nipuna palaa-para ipa rubia yo kagaa opea raburigo yae adoa pani palia kone su niminaamina.29Go page apowae yae epalia raburi kedaameapedi ora re-para epalia-ga niminaamina. 30Go agaapagalepa. Go pimi onaa abi naomalimi pare goyaenu aba epenalo adalimi. 31 Su yaa laapo abadia yalia pare nina agaa oro yaalo pa saabalia.

Yesu epalia diri onaanumi naniminaaeme(Mat 24.36-44)

32 Yapare go epaliade diri onaa medame pagenaniminaaeme. Yaa-para piri ensel page Gote-naSimi page namakuaaeme pare Aapa Gote-me aguraapo go di adoa niminaaya.

33 Go epaliade yapi di rabu naniminaaeme-gawaru ado piralepape. 34 Go yapi Di-na remaaregupa lagialo: Pa aa meda pora kimisu polalo pisa.Go rabu nipuna ada gimoa nipuna kogono aanuaba kogono rumaawa pisa. Go rabu pora gaapesurubape aa-para waru adoaape loa pisa. 35 Goreadoaatepape sa. Adana aaraare aa-rabu epaliapalo naniminaaeme. Ribaa epalia yapae rumarumane epalia yapae yaa kuta agaa piade rabuyapae yapipu epalia yapae maarea. Goa pea-ga ora waru adoaatepape. 36 Mogo adana aaraaepalia rabu nimi patalimiri ora o yalia. 37 Goreneme nimi-para lagialo-rupare onaa rayo-paraora ado piralepape lano sa.

14Aa mudunumi Yesu tulalo yada robesimi(Mat 26.1-5; Luk 22.1-2; Jon 11.45-53)

1 Goa pua orope wala yapi laapome Pasovayawe Di* epalia. Go rabu page Bret Nama-Adaa Yaape yapi di ya-pulu onaanu epa kiri-tasimi. Go raburi Gote-na Miru Irae Aa mudun-umi page rekena agaana tisaanumi page Yesutu maomaatalo pisimi-pulu nipu aditalo pisimi.2 Goa pisimi rabu nimumi lalo: Onaanumi wae-rupa pogolasaalimi-pulu go Pasova Yawena yapidi rabu mada na-adiatamina simi.

Yesu Betani su pirisa rabu oname ora epe kaa piwabala aaluna koyasa

(Mat 26.6-13; Jon 12.1-8)3 Gore Yesu Betani su-para ipua yakimi tisa

pare maepeaae aa Saimon-na ada-para pirisa.Pirisa raburi ona medame aana pe mua epe kaapu ti wabola pirapalae mea ipisa. Go ipare yotoora adaape inalo oname go pe loboa Yesuna aalumadaa koyasa. 4Koyasa rabu gopiri onaamedalo-mame ratu yawoa gupa lo pirisimi: Akeane goepe ipa pa rubala? 5 Go ipa kabola peme raburimone yo adaapu gupa 1200 kina mada mua riabonaraanupa kata pema. Goa loa nimumoona-paraape simi. 6 Goa pisa raburi Yesumi lalo: Go agaagimalepa. Akeane nipu madaa wae kone imi pae?Nipumi ora epe kone sua pia. 7 Riabo naraanurioro yaalo nimi raapu piralimi-pulu nimu madaaraba meape kone salimi-daare go rabu pipape.Yapare neme nimi raapu oro yaalo napiralua.8 Go onana kone epe ta-ga palainawa. Naa rorogaaliminalo naa tone go epe ipameaba koyaata.9 Pagalepa. Gore epe agaa su rayona laketemerabu onaanumi go onana bi pagenalo nipumi nimadaa ipa koyasa kone salimina.

Judas-re Yesu madaa kawae madini aa pirisa(Mat 26.14-16; Luk 22.3-6)

10 Go rabu disaipel 12-pela aa-na bi medareJudas Iskariot pirisa. Go aare Gote-na miru irapeaamudunu piri-para pua Yesu tulalo yada robesa.11Go aamudunumi Judas-na agaa pagoa raanameomoamonegialima simi. Goa simi-pulu Judas-meYesu ora tinalo mea katoa kone isa.

Yesu nipuna disaipel aanu raapu bret wain laaponisimi

(Mat 26.17-25; Luk 22.7-14,21-23; Jon 13.21-30)12 Go Bret Yis Nasape yapi di raburi disaipel

aanumi Yesu-para agaa gupa misimi: Niaa aa-rabu pua nena Pasova eta managola salima ya?Go rabu Pasova-na sipsip tisimi-pulu goa simi.13 Go raburi Yesumi nipuna disaipel aa laapomea repaawa lalo: Su yada-para palipi raburiipa noria ipulae aa meda madaalipi. Nipu ratamea pulupape. 14Nipu ada-para odobalia rabu goadana aaraa-para gupa laketapape. Tisaa-me lalo:Ni-para nina disaipel aanu-para niaa Pasova etanalima-pulu go ada rummeda ia palo laketapapesa. 15 Go tepe raburi mo aame nipi so-nane meapua epe pepena pi ada rum mea waatea. Go rabu

* 14:1: Goteme Israel onaa wala misa yapi di mea niminaawa bret kapmadaa aba noa pirinaloa Yesu akea pua ripinamina yapae koneisimi. Go agaare aa mudunumi simi.

Mak 14:16 129 Mak 14:46nipumi niaana eta nape yaenu mea managolasalepape. 16 Goa sa-pulu disaipel aanumi adaare-para pua Yesumi lakesade-rupa adesimi. Goa puanimumi Pasova eta managola saasimi.

17 Wala aebo raburi Yesu-para disaipel aa 12-pela padane-para pirisimi. 18 Goa puare nimureke madaa eta no pirisimi rabu Yesumi lalo:Pagalepa. Nimina aa padanere ora kawae madiniaa pia pare abia nipumi ni raapu eta pa no pia.19 Goa sa raburi nimu odome omoa disaipel aa12-pela aame padane padane nipu-para pua agaagupa misimi: Gore ni ora yapae lo gupa simi.20 Yesumi nimu-para lalo Aposel aa 12-pelanapadane abia saa laapo plet-para bret madaa kisapalae no pipa. 21 Gote-na buk madaa ta-rupaOnaa Raapu Pirape Aa-na Si omalua sa. Goa peapare go raburi nipuna kawaemadini aare wae yaeepaliana odome omalo. Go aare nipuna agimi abanamadita pisa yaalore ora epe ta sa.

Yesumi bret wain laapo kasa(Mat 26.26-30; Luk 22.15-20; 1Kor 11.23-25)

22 Eta nisimi raburi Yesu nipu bret mua Gote-para ora pi loa ruki ruki pua nipuna disaipel aanukasa. Kalalaawa gupa sa: Mealepa. Go bret-renina yogane gialo-ga mua nalepa. 23 Goa puaYesumi kapmuaGote-para ora pi loare kasa. Kasarabu nimumi rayo nisimi. 24 Go rabu Yesuminimu-para lalo: Go ipa wain-ri nina yaapi-gaonaanu madaa koyaato. Nina yaapi-miri Gote-naonaa ora agaame mapogasaalia. 25Nimi-para oralalo: Neme go ipa wain wala mada nanalua pareaba Gote-na surube su-para pirua nalua sa.

26 Goa pisa raburi nimumi ora pi yaasa loare suRudu Oliv-nane pisimi.

Yesumi Pita-para orope ni gimali agaa lakesa(Mat 26.31-35; Luk 22.31-34; Jon 13.36-38)

27 Pamisimi raburi Yesumi nimu-para lalo:Nimi rayome ni gimalimi. Gote-na buk madaagupa tu suaaya sa: Gote-me sipsip punini aa taliarabu sipsip yola minabalia sa. 28 Yapare ni walarekoa nimi Galili su-para palimi rabu ni aba riri-nane palua sa. 29Goa sa raburi Pita-me nipu-paralalo: Nimu rayome ne gimalimi pare neme madanagimalua sa. 30 Yesumi nipu-para lalo: Warupagalepa. Go ribaare yaa kutame e rana laapotalo palia pare aba rana repo neme ni Yesu na-ade te. 31 Goa sa raburi Pita-me puri palo yaaloagupa sa: Saa rana padane omalipa pare neme nenagimalua sa. Go disaipel aa rayome agaa padanegupa simi.

Yesumi Getsemani su-para beten sa(Mat 26.36-46; Luk 22.39-46)

32 Gore nimu su medana bi Getsemani-parapisimi. Go-para Yesumi nipuna disaipel aanu-para lalo: Go-para nimi piralimina neme beten tapulu sa. 33 Goa pua Yesumi Pita-para Jems-paraJon-para lamua pisa. Go rabuYesuna pu imu-paraora radaa pua kedaame omesa. 34 Nipumi nimu-para lalo: Nina robaa-para kedaa pua ni omaluasa. Go-nane adaba pitapape. 35Goa loa Yesu pora-nia wala ogesi pua suna lopesa. Lopoa Gote-parabeten gupa sa: Aapa, ni madaa ora kone salirigo radaa ni mada naepena magimaape. 36 Goaloa wala lalo: Aapa, ne oyae rayo mada pali-gani radaa nape gimano kap pane meape. Yapareneme kone salo-rupa napape. Dia, nena konemeniminaawa pape.

37 Goa loa wala ipisa pare nipuna disaipel aarepo u pa patisimi. Go rabu Yesumi adoa Pita-para lalo: Saimon-ya, ne u patae ya? Ne go ogeyapi rabu mada na-adobali? 38Gore wae yae-paralopalimi-ga beten loa adaaba piralepape. Niminakonere puri pata pare nimina yogane oma paaya.

39 Goa loa nipu wala pua beten agaa aba sa-rupa wala sa. 40Nipu disaipel aanu piri-para walaipisa rabu nimu pa u patisimi. Nimuna ini-parau wala ipisa-daa u patisimi. Nimumi rekoa nipu-para agaa wala meda na-abusimi.

41 Goa pua wala rana repo Yesu ipua nimu-para lalo: Nimi penaa u patua piralimi ya? Goremada. Abiare nimumi Onaa Raapu Pirape Aa-naSi pupitagi ne onaanu lamu kateme. 42 Rekoabaina. Ada, ni tapena kabereke meade aare abago epea-daa sa.

Judas-me Yesu iaanu mea kasa(Mat 26.47-56; Luk 22.47-53; Jon 18.3-12)

43Yesumi agaa lalaina go aposel-na rikiraanareaa Judas page onaa adaapu page medaloma ip-isimi. Nimumi nimuna repena uninu nimunarai kutunu mea ipisimi. Gote-na miru irae aamudunumi page rekena agaa tisaanu page aamudunumi repaasimi-pulu ipisimi. 44 Gupa ip-isimi rabu kawae madini aa Judas-mere nimu-para kudiri pi kone kaloa lalo: Neme go aa puanunu toa rabu go aa mealepape. Nipu adia warusuruboa mea pulupape sa.

45 Gore Judas ipisa raburi nipumi Yesu piriaipapulu pua puaa lalo: Aa Mudu sa. Goa loanipumi Yesu nunu sa. 46 Go rabu nimumi Yesuaditalo waru ripinaawa misimi.

Mak 14:47 130 Mak 15:247 Yapare aa meda re-para piri aame rai kutu

mua Gote-na aa mudu nipuna raba mi aa tulalopisa pare aane pona tisa. 48 Goa pua Yesuminimu-para lalo: Akeane nimimi rai kutu-pararepena uni-para mua ni talimi ya? Ni paakene aa ya? 49 Ni oro yaalo nimi raapu lotu ada-para pirua agaa mogeaaru pare go rabu ni aditalonaipisimide. Yapare Gote-na buk madaa ia-pulumada palimi. 50Go sa raburi disaipel aanumi nipugimoa pogola pisimi.

Ogege aa paala omoa aipapulu pisa51 Go rabu ogege aa medame Yesu rata mea

pisa. Go naakina to madaare mamina yaakopi agu yamesa. Go rabu aa medalomame nipuepa ripinaabasimi. 52 Yapare nipu mamina mal-opaawa pogola pisa.

Yesu aa mudu piri-para mea pisimi(Mat 26.57-68; Luk 22.54-55,63-71; Jon 18.13-14,19-

24)53 Go raburi nimumi Yesu Gote-na aa mudunu

piri-para mea pisimi. Go raburi Gote-na miruirae aa mudunumiri kone makuaae aanu-pararekena agaana tisaanu-para nimu padane-parakiritasimi. 54 Go raburi Pita-me Yesu rata meaipisa pare re-para naipisa. Nipu Gote-na miruirae aa mudununa epe pokaalo ada ru-nane puapirisa. Nipu plisman-nu raapu padane-para pirurepena adala pirisa.

55 Go raburi Gote-na miru irae aa mudunupage kaunsil aanumi page nimu rayome Yesu tumaomaatalo pisimi-pulu pa amaa makirae agaamulalo pisimi. Goa pisimi pare nimumi wae yaeora padane-daa na-adesimi. 56 Onaa adaapumiYesu madaa makirae agaa lo pirisimi pare agaarado rado simi. 57 Goa pisa-pulu aa medalomarekoa Yesu madaa makiraawa lalo: 58 Nipumi goepe lotu ada kimi wariniri kilipialua sa raburiniaame pagesima simi. Wala yapi repome lotuada rado wariabalua sa pare kimi namaalua sa.Go sa raburi niaame pagesima simi. 59 Nimumiremaa lakesimi pare agaa rado rado lakesimi.

60 Go rabu Gote-na miru irae aa mudumi nimupiri-para rekoa Yesu agaa gupa misa: Nimumi nemadaa go agaa tame-ga agaa mada na-abulali ya?61 Goa sa raburi Yesu pa pirua agaa nasa. Gote-na miru irae aa mudumi agaa wala gupa misa:Nere Onaa Raapu Pirape Aa-na Si ya? Nere epepuri i Gote-na Si ya? 62 Yesumi lalo: E, ni Onaa

Raapu Pirape Aa-na Si ya-pulu Gote-na ora ki-nane piralua nipuna puri mada adalimi. Ni yaamoae raapu madaa pirua epalua-daa adalimina.63 Goa sa raburi Gote-na miru irae aa mudumiYesu ero agaa ta kone sua nipuna mamina meariripia lalo: Akeane adasae aa medana agaa paga-mona ya? 64Nimimi nipuna ero agaa pagamede.Nimina kone ake ya? Goa sa rabu onaanumi niputu maomape simi.

65 Goa pisa raburi onaanumi Yesuna yoganemadaa sope rapiaawa nipuna ini rigitua gupasimi: Aapimi ne ta? Abi la. Goa simi raburiplisman-numi page nipuna to yogane tisimi.

Pita-me Yesu gimisa(Mat 26.69-75; Luk 22.56-62; Jon 18.15-18,25-27)

66 Go tisimi raburi Pita-me Aa Mudu-na adakepo ru-nanepapirisa. Go rabuGote-namiru iraeaa muduna kogono ona meda ipisa. 67 EpenaloaPita-me adaasa-pulu go oname nipu waru adabasua lalo: Ne page go Nasaret su-para piri aa Yesuraapu piriside. 68Yapare Pita-me dia loa gupa sa:Nena agaare neme napagoa naniminaato sa. Goraburi ada peraa-nane pua pora gaape-nane pisa.Go-para pulaina yaa kutame agaa sa. 69 Go-nanepisa raburi kogono pape oname Pita adoa pa pirionaanu-para lakesa: Go aare nipu Yesuna disaipelaa yaade sa. 70Goa sa pare Pita-me wala dia sa.

Wala orope ogesi-daa pa pirua onaanumi Pita-para gupa lakesimi: Nere ora disaipel aa yaade.Ya agaa nalape. Ne ora Galili su piri aa yaadesimi. 71Go rabuPita-menimu-para ora yaamadaamakuaa puri paloa lalo: Niri go tame aa maareani ora dia yaade sa. 72 Goa sa rabu yaa kuta walarana laapo agaa sa. Go rabu Pita-me Yesuna agaawala niminaasa. Yesumi aba gupa lakesa: Yaakuta agaa rana laapo tea raburi neme nina bi ranarepo gimali sa. Go agaa niminaasa-pulu nipumiodome omoa re waru lo pirisa.

15Yesuri Pailat piri mea pisimi(Mat 27.1-2,11-14; Luk 23.1-5; Jon 18.28-38)

1Gorewala yapi lapaasa rabuGote-namiru iraeaamudunu page konemakuaae aanu page rekenaagaana tisaanu page kaunsel-nu page nimu ray-ome yada robesimi. Goa pisa raburi nimumi Yesuopeme adia Pailat* piri-para mea pisimi. 2 Goapisimi raburi Pailat-me Yesu nipu agaa misa: Ne

* 15:1: Yesu tulalore ora warua medaa pua ripinaawa Rom gavman-na aa mudu Pailat piri mea pisimi.

Mak 15:3 131 Mak 15:34Juda aanuna ora aa mudu ya sa. Nipumi Pailat-para lalo: Ne ora lae sa. 3 Goa sa raburi Gote-na miru irae aa mudunumi Yesu madaa wae yaepinalo agaa adaapu lakesimi. 4 Goa simi rabuPailat-me Yesu-para agaa wala gupa misa: Neagaa mada nate ya? Nimumi ne wae yae papekone adaapu madaa agaa tame-ga neme napagaeya sa. 5 Goa sa pare Yesu agaa meda yago natisarabu Pailat-me kone adaapu kibu pisa.

Yesu repena polopea madaa tu maomasimi(Mat 27.15-26; Luk 23.13-25; Jon 18.39–19.16)

6 Gore oro yaalo Pasova yapina di raburi on-aanumi kalabus ada-para pati aa padane ese-peape kone isa-pulu Pailat-me goa pulalo pisa.7 Go raburi kalabus ada-parare gavman-na iaanupirisimi. Nimuna rikiraanare onaa tu mao-maasade aa meda Barabas pirisa. 8 Go raburionaa adaapumi Pailat-para ipua lalo: Ne Pasova-namaali dimadaare aameda esepeape simi. 9Goasimi rabu Pailat-me nimu-para agaa gupa misa:Nimina kone akepu saleme? Neme Juda aanunaaa mudu esepealua ya? 10 Goa sa pare Pailat-menimuna kone aba adesa. Nipumi Gote-na miruirape aa mudunumi Yesu madaa udipa kone suaaditalo ipisimi-daa adesa. 11Yapare Gote-namiruirae aamudunumi onaanumapogolasaasimi rabunimumi Pailat-para Barabas maesepeaape agaalakesimi. 12 Goa simi raburi Pailat-me nimu agaawala misa: Gore nimina Juda aa muduri nipumadaa ake palua ya sa. 13Nimumi nipu-para walayaasimi: Repena polopea madaa tu maomapesimi. 14 Goa simi raburi Pailat-me nimu-paralalo: Akeane ya? Nipu madaa wae yae medanaia sa. Yapare nimumi puri paloa gupa simi:Repena polopea madaa tamina simi. 15 Goa simiraburi Pailat-me onaanu madaa pedo pisa-pulunipumi Barabas esepeasa. Goa pua Pailat-meYesu repena unimi tua onaanumi repena polopeamadaa tinalo mea kasa.

Yada pape aanumi Yesu marakepeaa agaa simi(Mat 27.27-31; Jon 19.2-3)

16Goa pua soldia aanumi Yesu gavman-na kosolape ada ru-nane mea pua soldia aanu medalomapage yaasimi. 17 Go raburi go aanumi Yesumadaa epe kanemaminamayamaawa aalumadaaope etolo etolo ae mua raguna wariaawa maadi-paasimi. 18Goa pisimi raburi nimumi nipumadaamarakepeae agaa gupa simi: Ne Juda onaanuna aamudu-ga oro yaalo epe-rupa pirape simi. 19 Goaloa nimumi Yesuna aalu repena unimi tua sope

rapiaawa rumu koba pua adaniaawamapiraasimi.20 Gore nimumi nipu madaa giri laasimi raburinipuna epe kane mamina koloa ora nipuna mam-ina mayamaasimi. Goa pisimi raburi repenapolopeane tulalo mea pisimi.

Repena polopea madaa tisimi(Mat 27.32-44; Luk 23.26-43; Jon 19.17-27)

21 Goa pisimi raburi pa aa medana biri Saimonnipuna su Sairini gimoa pa ipisa rabu nimumi goaa repena polopea pasaane mariaasimi. Go aarenipu Aleksanda-para Rufus-para go naaki laponaaaraa nipu Sairini su-para pirisa.

22 Go raburi nimumi Yesu Golgo ta su-nanelamua pisimi. Go Golgo ta su biri adaa agaamadaare aalu uni rogaae su teme. 23Mea pisimiraburi nimumi nipu wae rero pi ipa katalo pisimipare gimisa. Go ipare wain-para rero pi yae medaraapumoropea kasimi. 24Goa puare nimumi Yesurepena polopea madaa tisimi. Goa puare nimuminipuna mamina-nu padane padane lo mua satu-rupa tu pirisimi.

25 Gore go naare pena opalaina Yesu repenapolopea madaa tisimi. 26Go tisimi raburi nimumikoso lape agaa pepa madaa gupa tisimi: Go aareJuda aanuna aa mudu yaade lo tu isimi. 27 Goapisimi rabu Yesu paake ne aa laapona rikiraanatua aa meda ora ki-nane tu aa meda koya ki-nanetala pasimi. 28 Goa pisimide konere Gote-na bukmadaa aba gupa tu isa: Nipu wae paake ne aaraapu mapiraasimi.

29 Goa pisa rabu pora one lobasa apone lobasapi onaanumiri nimuna aalu ma-wage wage puaero agaa gupa simi: Neme lotu ada kilipia yapirepome wala maaulua aba side. 30 Nena bipa neraba mea. Abiare repena polopea gimoa su amaaipu simi. 31 Gote-na miru irae aa mudunu pagerekena agaa tisaanu page nimumi Yesu-para eroagaa gupa lo pirisimi: Nipumi onaa medalomaraba mua oro yaalo mapiraasa-ga nipuna bipanipu raba mua oro yaalo pirinalo adamina simi.32 Go aare onaa Raapu Pirape Aa page Israelaa mudu page nipu go-rupa pia-pulu go repenapolopea gimalia-daare niaame nipu madaa konerulamina simi. Go repena polopea meda madaamudiasimi aa laapome page Yesu-para ape sipi.

Yesu omesa(Mat 27.45-56; Luk 23.44-49; Jon 19.28-30)

33 Gore naare rikiraana aasa rabu go su rayoribaa yabaasa. Goa pua su rayo rigitaama puanaare nogo-nane pabola pupulaina yapi wala la-paasa. 34 Go naare pabola popesa raburi Yesumi

Mak 15:35 132 Mak 16:14puri paloa gupa yaasa: Eli Eli lama sapaktanisa. Go adaa agaamere gupa sa: Naa Aapa Goteneme ni akolo gimae pae sa. 35 Pa piri onaamedalomanu pagoa gupa simi: Gore nipumi Elijayalaade simi. 36Goa sa raburi aa padane aipapuluipua lubi nona piane yaeme rero pi ipa paba palaerepena rugi-nane aguta palaawa nenalo kasa.Yesu kaloa gupa sa: Adoaape. Elija-mere nipurepena polopea madaa esepeaalia yapae niaameadamona sa. 37Goa sa raburi Yesu agaa puri paloyaa loa pu imu udunasa rabu omesa.

38 Goa pisa raburi lotu ada-para mudiabaemamina so rugi-nane riripi taboa none rugi-nanepua riripi kiritisa. 39Goa pisa raburi mo soldia aamudumi Yesu ini adupisa adesa-pulu gupa simi:Go aare Gote-na Si ora ria yaade sa.

40 Goa pisa rabu ona adaapu mo-para piruaadesimi. Ona medare Maria nipuna adaare Mak-dala su-para pirisa. Ona medare Maria nipuna siJems-para Josep-para nimu raapu pirisimi. Onameda Salomi page pirisa. 41 Aba Yesu Galilisu-para pirisa raburi mo onaanumi nipu ratamea pua nipu raba misimi. Ona medalomanuriYesumi Jerusalem su-para gimoa ipisa rabu nimuraapu meda ipisimi onaanu pirisimi.

Yesu aana apedaa-para rogaasimi(Mat 27.57-61; Luk 23.50-55; Jon 19.38-42)

42-43 Gore riba yolalo palaina Arimatea su-parapiri aa Josep ipisa. Go aare ora epe kaunsilaa pirisa. Nipumi Gote-na Surube Su epenaloadolalo pirisa. Nipu ipisa rabu ekeraa-nanereKitu Pirape Yapi ya-pulu nipumi Pailat piri-parapua Yesuna ro rogaata ponolo pua ogesa. 44 Goreogesa raburi Pailat-me Yesu aba ini adupisa lonapagesa. Goa pisa-daa nipumi soldia-na surubeaa meda yaaloa gupa lakesa: Mo aa ini adupiapae loa agaa misa. 45 Gore yada pape surubeaame e sa, ora omaade sa-daa Pailat-me Josepgupa lakesa: Yesuna ro mada mula pope sa.46 Goa sa raburi Josep-me yaako pi mamina muaro rogaawa aana apedaa matmat-para rogaasa.Nipumi rogaabaawa pora gaape-nane aana-megarulaniaasa. 47 Goa pisa raburi Makdala su-parapiri Maria-me page Josep-na agi Maria-me pageYesuna ro mo mea rogaasa-para adesipi.

16Yesu wala rekesa(Mat 28.1-8; Luk 24.1-12; Jon 20.1-10)

1 Gore Kitu Pirape Yapi dia naloa Makdalasu-para piri Maria-para Jems-na agi Maria-para

Salomi-para epe kaa pi wabala meda kabesimi.Nimumi Yesuna ro madaa sula pisimi. 2 Goreadaa orona yapipu rabu go onanu aana apedaamatmat-para adola pisimi. 3 Goa pisimi raburinimumi agaa gupa laarisimi: Aapimi pora gaapeaana mea lusu rubalia pae simi. 4Goa simi raburinimumi adasaawa adesimi pare aana lusu rubeadesimi. Go aana-re ora adaape. 5 Gore nimumiaana apedaamatmat-para odobatalo pua nimunapopoke-nane ogege aa meda adesimi. Nipunayaako pi mamina yamoa pirisa. Adesimi raburiora paala omoa pogolasaasimi.

6 Goa pisa pare mo naakimi nimu-para lalo:Paala naomalepape. Nimimiri Nasaret su-parapiri Yesu asapula epamede niminaato. Go aarerepena polopea madaa tamade. Yapare nipu abalaade-rupa rekaa pua go-para napia. Adalepa,go-para aba rogaarimide. 7 Yapare nimi abi puanipuna disaipel aanu-para Pita-para nipu Galilisu-para aba pua pirina laketapape. Nipumi nimiaba lakesa-rupa go su-para mada adalimi sa.

8 Goa sa raburi nimumi aana apedaa matmatgimoa aipapulu pisimi. Pisimi rabu ora pururuaawa paalame omesimi. Nimu paalame omesimi-pulu onaanu abi napua lakesimi.

Makdala su-para piri Maria-me Yesu adesa(Mat 28.9-10; Jon 20.11-18)

9 Goa pisa raburi Yesu adaa orona yapipurekesa. Rekesa raburi Makdala su-para piriMaria-me Yesu aba adesa. Go ona madaareYesumi wae remo 7-pela abamarakepeaasa. 10Goonamere nipu pua Yesuna adaami onaanu-paralakesa. Nimumi odo omoa re lo pirisimi rabulakesa. 11Yapare onamenemeYesu adaawa pa pialakesa rabu nimumi kone narulasimi.

Disaipel aa laapo piri-para Yesu opesa(Luk 24.13-35)

12 Oropere Yesuna disaipel aa laapo pulaawaipisa raburi nipuna to rado piane nona pi pirisa.Go rabu go aa laapore su amaa pora-nia pisipi.13 Goa pua go aa laapome onaa medaloma-parapua lakesipi pare nimumi go agaa madaa konenarulasimi.

Yesu disaipel aanu kogono kasa(Mat 28.16-20; Luk 24.36-49; Jon 20.19-23)

14Wala oropere disaipel aa 11-pela reke madaaeta no pirina Yesu ipisa. Gore aba onaamedalomame nimu-para Yesu pa pia epa lakes-imi pare kone narulasimi go agaa robaa-paranaodabasimi-pulu nipumi nimumo lagiame agaa

Mak 16:15 133 Mak 16:20madaa kone narulaarimi paloa ape sa. 15 Goraburi Yesumi nimu-para lalo: Su ada rayo-ninipua onaa rayo-para epe agaa pua lakelatepapesa. 16 Onaa rayome go agaa madaa kone rulaawabaptais muare oro yaalo kagaa piraama laamapalimi. Pare onaa rayome go epe agaa madaakone narulalimi-daare pupitagi ne kone madaawae yoto mealimi sa. 17 Kone rulae onaanumipuri mua gupa palimi: Na bi loa wae remomarakepealimi. Nimumi aba napage adaa agaaradonu page teme. 18 Nimumi paaka ripinaalimirabu naomalimi. Nimumi romo maalu nonapiane ipa nalimiri ora naomalimi. Nimumi yainaome onaanu aaluna kimi oraalimi rabu perekeal-imi sa.

Yesu yaa-para mea pisa(Luk 24.50-53; Kog 1.9-11)

19 Gore Aa Mudu Yesumi nimu-para agaa gupalakenaloa so yaa-para mea pisa. Goa puare Gote-na popo ki-nane pirisa. 20Goa pisa raburi disaipelaanumi su rayone pua epe agaa mogeasimi. Goapisimi raburi Aa Mudumi nimu raba mua purikasa. Puri kasa rabu nipumi disaipel aanumi agaapamu lo napiaa page pamu pua nipuna agaa purimapalaasimi. Go yaade.

Luk 1:1 134 Luk 1:17

LukRipia AgaaLuk-mi go buk-na agaa go-rupa tisa: Yesumi

Israel onaanu-para pa onaanu-para page walamulalo ipisa. Yesumi nipuna kogono ripimapulalore onaanu agaa lakesa (Luk 4.18). Go bukmadaa Luk-miri Yesumi onaa kedaa rini odomeomoa epea pi madaa remaa waru ia. Yesuna pisa-amere nipuna ruru onaame nipu madaa pedowaru peme. Maria-me nipu madisa rabu onaan-umi pedo waru pisimi (1.42-48; 2.10). Goa puaYesu so yaa-para pisa rabu page pedowaru pisimi(24.52).

Oyae adaapu Yesumi pisa yaenu rayo Lukpadaneme remaa sa. Go yaenu madaare pa bukmeda madaa agaa naia. Luk padaneme Yesu gosu amaa ipua pisa yaenu adaapu madaa remaata. Luk-na agaame Yesumi Samaria aame aameda raba misa sa. Nipumi saa agaa page tu isa.Naakimi aaraa gimoa pe saa agaa page Yesuna saaagaa medaloma page ia. Sakias takis mi aa madaapisa yaenu page Luk-mi agu remaa ta.

Luk-mi agaa adaapu sa yaenuri: Beten puripalo lape-para Holi Spirit-na kogono-para Gote-me onaana waeanumea rubape konena agaa tisa.Onanumi pia mada page Luki-mi agaa adaapu sa.

Luk-na agaare go buk madaa-daa nadia yaalia.Dia. Go buk Aposel-nuna kogono temade pageLuk-mi agu ti yaade. Go buk-miri Yesu abayaa-para penaloa Aposel aanumi pisimi kogonomadaa remaa page sa.Robonu gupa adamina:

Go agaana re (1.1-4)Yesu madinaloa Jon baptais page pirisipa (1.5–

2.52)Jon baptais-na remaa (3.1-20)Yesu baptais misa remaa page Satan-me Yesu

ko tisa remaa page (3.21–4.13)Yesu Galili su-para kogono pamu pisa (4.14–

9.50)Yesu Galili su gimoa Jerusalem su-nane pisa

(9.51–19.27)Yesu Jerusalem taun re-para pua sarara padane

pirisa (19.28–23.56)Yesu wala rekoa popesa-daa disaipel aanumi

nipu adesimi (24.1-53)

Luk-mi go epe remaare pepa madaa tuare aaTiofilus-para rapaasa

1 Yesa Tiofilus: Abadere aa adaapumi ni-aana rikiraana Gote-me maopasaade yaenu pepamadaa tisimi. 2 Gore ora ripia rabu go oyaeadoa epe agaa lakesimi onaanuna agaa pagesimi.Nimumi niaa lagisimi agaare aa adaapumi pepamadaa tisimi. 3 Goa pea-pulu aa mudu Tiofilus-re neme page go remaa rayo pepa madaa tuane piri-para repaalua kone sawa. Go remaanare rayo madaa kone waru niminaawa epe-rupataato. 4 Gupa taato-ga neme apo agaa rayona reniminaawa kone re lainalo pepa tu repaato.

Ensel-me Sakaraia-para Jon madiape di epaalakesa

5Herot Judia su-para aamudu pirisa rabuGote-na miru irae aa meda Sekaraia pirisa. NipuriGote-na miru irae aa meda Abaisa ruruna riki-raana pirisa. Sekaraia-na orena biri Elisabet. Goona page Gote-na miru irae aa ruruna ru-nanepirua madisa. 6 Go repaayare Gote-na ini agaanaepe-rupa pirua rekena agaa rayo pagoa epe-rupapirisipi. Nipu lapome Aa Mudu-na agaa warupagoa epe-rupa ora pirisipi. 7 Pare Elisabet-reonagae pirisa-pulu nipu nogo naaki namadisa.Goa pua nipu ora onagae yomagae lapo pirisipi.

8 Oro medare Sekaraia nipuna ruru aanuepa kiritaawa Gote-na kogono pulalo ipisimi.9 Go rabu miru irae aanuri nimumi oyae kasa-rupa tuare aana reke madaa miru iritalo pisimi.10 Sekaraia-me Gote-na lotu ada ru-nane miruiratalo pirina onaa adaapu ada gaa-nane betenpua lala pirisimi. 11Sekeraia ru-nane pisa rabu AaMudu-na ensel meda somiru irae aana reke popoke-nane epa rekasa. 12 Gore Sekaraia nipumi moensel adoa ora paalame waru omoa pogolasaasa.13 Go raburi ensel-me lalo: Sekaraia, neme paalanaomape. Gote-me nena beten aba pagaa. Nenaoname naaki madialia. Nemere go naakina bi Jonma-ape. 14 Go raburi ne pedo pua raana waruomali. Nipu madiali raburi onaa adaapumi nipumadaa pedo palimi. 15 Gore nipuri Aa Mudu-na ora aa mudu piralia. Nipumi ipa wain-parapuri pane ipa bia nanalia. Nipuna agina robaa-para piralaina Gote-na Holi Spirit nipu madaarulatabalia. 16MoGote-na ruru Israel su-para pirionaa adaapumi kone perekea nimuna Mudu Gotemadaa kone rulaliminalo Jon-me agaa laketeasa. 17 Nipumi Elija-na kone mogeawa puri warupaboa aa adaa pirua Gote-na agaa laketea. Goapuare Jon-me agi aaraanumi nimuna nogo naaki

Luk 1:18 135 Luk 1:50epe-rupa mapiraaina tea. Nipumi agaa rasinionaanuna konemaepeaawaAaMudu-na epaliadeyapi di madaa kone sua ado pirinalo laketea sa.

18 Go raburi Sekaraia-me ensel gupa lakesa:Neme go agaare akea pua ora lae kone salua ya?Ni page nina onagae sa laapo aba ogaetepa sa.

19 Goa sa rabu ensel-me Sekaraia-para gupalakesa: Niri Gebriel. Neme Gote-na ini agaamadaa rekaayo. Goa pe-pulu Gote nipumi ni mearapariaa-daa nemene go epe agaa lagialuame epapi. 20 Gore go agaana re ora palia pare nemego agaa kone narulaate-pulu nena agaa rabutea.Nena agaare maara palae puare ora lagiawadeagaana re opaliade raburi nena agaa lapali sa.

21 Sekaraia ada ru-nane adaalupu pirisa-puluonaa rayome kone adaapu sua adoaasimi. 22Gorenipu orope amaa-nane ipisa paremoonaanu agaamada nalakesa-pulu nipumi nimu adenalo pa kimaalame robo isa. Nipu agaa maare aa pirisa-pulu onaanumi nipu lotu ada ru-nane upaa-rupa adesa-pulu niminaasimi. 23 Wala oropereSekaraia nipuna miru irae kogono pi di dia saraburi nipuna adaa wala pisa. 24 Orope nipunaona Elisabet naaki akua supumi padaa piruakaledesa. Go rabu nipumi lalo: 25 Abiare AaMudumi ni madaa odome omoa ni-para goa pea.Gore abade naaki napirisa rabu onanuna ini agaamadaa yala posu pare abia epe ta sa.

Ensel-me Yesu Maria neme madiali lakesa26 Akualu 6-pela popesa rabu Elisabet naaki

padaa aba pirina Gote-me ensel Gebriel mo Galilisu robo ru-nane adaare Nasaret-para penaasa.27 Nipumi ona inumakua meda piri-para pisa.Abade go onare aa meda Josep-me rumaatalooyae kalabaasa. Go aare akua Devit-na rurumimadini aa pirisa. Ona inumakuana biri Maria.28 Go rabu ensel mo ona Maria piri puare go onaepe-rupa pirape sa. Aa Mudumi nere odomeomoa ne raapu padane-para pia sa. 29Ona Maria-me go ensel-na agaa pagoa kone adaapu isa. Goaa-na agaare akepu ta pae kone sua kedaa waruomesa.

30 Go raburi ensel-me Maria lakesa: Nemepaala naomape. Gote-na konemere ne purimeainalo pi sa. 31 Waru paga. Neme naakipadaapiruanaakimedamadiali. Nipunabiri Yesuma-ape. 32 Go naaki nipu aa adaa piralia rabuonaanumi nipu so yaamadaa pia Gote-na Si teme.Gore Gote-me nipu akua Devit-na ruruna ora aamudu mapiraalia. 33 Nipuri Jekop-na ruruna aa

mudu page oro yaalo piralia. Goa pua nipunaSurube Su ora namadia yaalia sa.

34 Goa sa rabu Maria-me mo ensel agaa misa:Go naakiri akea pua madialua ya? Neme aa pagemeda abi nape-ga.

35 Go raburi ensel-me gupa lakesa: Holi Spirit-mi ne madaa ipua Gote-na puri ora so madaamene waru surubalia. Goa palia-pulu orope go naakineme madiali. Gore onaanumi go epe naaki nipuepe aa loa Gote-na Si teme.

36 Gore paga. Nena aai Elisabet aba onagaeyapare nipuna robaa-para naaki meda pia. Abareonaanumi gupa simi: Nipumi nogo naaki madanamadialia simide pare abia nipuna akualu 6-pelapopea sa. 37Gore Gote-menapape yaeremeda oranaia sa. 38 Gore Maria-me lalo: Pagape. Niri AaMudu-na kogono ona ya-pulu neme go lae yaenupa pinawa sa. Goa sa raburi ensel-me pagoa walapisa.

Maria-me Elisabet adola pisa39 Gore orope Maria nipu rekoa aipapulu so

rudu-nane ae adaaremeda Judia pisa. 40Nipu puano Sekaraia-na ada-para pua odobaawa Elisabet-para epe naare pa lo agaa pua lakesa. 41 Elisabet-me Maria-na agaa pagesa raburi mo Elisabet-narobaa-para piri naaki pogosa. Go rabu Elisabetmadaa Holi Spirit rulatabesa. 42Go rabu Elisabet-me Maria-para puri paloa gupa sa: Robaa-parapirana page nipu epe puri mealia. 43 Gore nemeepe kogono napede pare nina Aa Mudu-na agimini adola epaa. 44 Pagape. Nena agaa pagawaderabu no robaa-para piri naakimiri pedo pua popapogolaade. 45 Aa Mudumi abade ne lagisadeagaare neme go ora adolalo pi sa. Goa pe-ga nemeraaname omape. Elisabet-me apo agaa gupa sa.

Maria-na yaasa46 Gore Maria-me lalo:

Nina konemere Aa Mudu-na bi minasaayo.47GoapuaninaRabaMiAaGotemadaapedowaru

pe.48 Niri nipuna kogono ona madaare nipumi ni

odome omoa raba muaaya.Gote-me puri pane epe oyae medaloma ni

madaa mea epea-pulu abia page oropepage gopuri paneGote-meni rabamualia.

Go pea-pulu onaa rayome ni ora epe onateme.

49 Goa pea-ga nipuna biri oro yaalo epe aalia.50 Onaa rayome nipuna agaa waru pagoa paala

omemere nipumi oro yaalo epe raba mikone katalo pia.

Luk 1:51 136 Luk 2:4Goa pea rabu oro yaalo madini onaanu

madaa go kone ia.51 Nipumiri abade napiaa kogono pisaaya.

Go rabu nipumi kone pogati onaamedalomaratu tisaaya.

52 Nipumi su amaa aa mudu puri pane aanurabuaniaawa

onaa naraanuna bi minasaasaya.53 Onaame nipuna agaa pagolalo kone imi onaare

nipumi oyae waru mea kaloaaya.Pare nipumi amope onaanu gimoa oyae

nakasa.54 Niaana akuanu-para aana oraawa lakesa agaa

nagimisa.Nipumi niaa Israel su-para piri kogono on-

aanu raba mulalo ipisa.55Go-rupare nipumi Abraham-para nipuna orope

madini naakinu-para oro yaalo odomeomoa raba muaaya sa.

56 Elisabet raapu Maria nipu akualu repo pirisapare orope wala nipuna ada pisa.

Elisabet-me Jon madisa57 Elisabet-na naaki madiape di raname sa

raburi mo naaki Jon madisa. 58 Elisabet nipunarurunu-para nipuna adaare padane-para piri on-aanumiri Elisabet naaki madiaade remaa pages-imi. Gore Aa Mudumi nipu odome omoa rabamisa-pulu nimu Elisabet raapu pedo pu pirisimi.

59 Gore yapi 8-pela pa piruare mo naakinayogane ruguta pisimi. Nipuna biri aaraana bi-rupa Sekaraia talo pisimi. 60 Go simi pare monaakina agimi dia sa. Nipuna biri Jon laminasa. 61 Go rabu nimumi lalo: Nena ai Aapa pagenena ruru page go-rupa bi ma-ae meda dia yaadesimi. 62 Go rabu nimumi aaraa agaa mulalo pakimi robo sua agaa misimi. Nipumi mo naakinabiri akepu bi ma-aalia pae kone sua agaa misimi.63 Sekaraia-me pepa tape yae meda mea gialepaloa gupa pepa madaa tisa: Go naakina biri Jonlo tisa. Goa tisa raburi mogo pirisimi onaamekone adaapu isimi. 64Go kone adaapu saapirinaremo Sekaraia-na agaa lapaasa. Go rabu nipunaagaa namaarea sa raburi nipumi agaa lapaawaGote-na bi minasaasa. 65 Go raburi mo nimunaadaare padane-para pirisimi onaamere paalameomesimi. Go remaare Judia su rayona pagesimi.66Onaa rayomego agaa kone-para su kiritua nimukone adaapu isimi. Nimumi gupa simi: Oroperego naakimiri akea palia pae? Gore mo naakimadaa Aa Mudumi puri kasa adesimi-pulu goasimi.

Sekaraia-me Gote-na lakene agaa lakesa67 Go rabu Holi Spirit aaraa Sekaraia madaa

rulatabenaloa nipumi Gote-na lakene agaa gupalakesa: 68 Niaamere Israel su-para piri Gote oraAa Mudu-na bi minasaamina. Nipu ipua nipunaonaa raba mula epea. Goa pua niaa esepeasa.69 Nipumi nipuna kogono aa Devit-na ruru-paranaaki mapiraasa. Nipumi go puri pane Raba MiAa mapiraasa. 70 Ora abade go agaare Gote-menipuna agaa lakene aanu gupa lakesa: 71 Nipuminiaana iaanumi natinalo raba mealua sa. Goreonaa rayome ratu yawoa niaa talimiri nimunapuri mada mea esepealua sa. 72 Nipumi niaanaakuanu madaa odome omoa raba mealua sa.Gote-me Abraham agaa lakesa waru makuaawaniminaasa. 73 Go rabu Gote-me yaa madaamakuaa loa akuaAbraham-para agaa gupa lakesa:74Nimina iaanuna puri madaa wae-rupa pitimiriesepealua sa. Goa puare paala naomalimi parekogono waru palimilo lakesa. 75 Goa pea-ga oroyaalo niaa piralima rabu nipuna ini agaa madaakogonowaru pu epe kone su piralima. 76Go naakinere oropere so yaa-para pia Gote-na agaa ne aapiraina teme. Ne Aa Muduna ririna pua nipunapora managola saina. 77 Go rabu nipumi onaa-nuna pupitagi ne konemea ruboa oro yaalo kagaapirape kone meaminalo laketea. 78 Gore niaanaGote-re pawa pirua odome omoa raba meapekogono pea. Goa pea-ga nipumi so yaa-para i paaniaa madaa epena tea. Go epe paare naare opea-rupa niaana robaa-para maepalia. 79 Goa pua soyaa-para i paare omape kone su wae-rupa pirionaanumadaa mea katea. Goa pua niaa epe-rupapirape pora pamuaminalo paa gialia. 80 Oroperego naaki Jon adaa yoa nipuna kone waru puripaboa pirisa. Go rabu nipu onaa napiri su-parapua pirisa. Orope Israel su-para piri onaanumiadalimide di rabu nipu go su gimoa opapaasa.

2Maria-me Yesu madisa(Mat 1.18-25)

1 Go raburi Rom su-para piri aa mudu SisarOgastus-mi puri pane lo meda isa. Nipuna su-rube onaa rayona bi pepa madaa talepape sa.2 Gore pena ripima bi pepa madaa tisimi raburiKwirinius-ri nipu Siria suna namba wan gavmanaa pirisa. 3 Goa puare onaa rayona bi pepamadaa mea sulalore nimuna adaare-para pisimi.4 Josep-re nipu Nasaret su-para pirisa. Nipu aamudu Devit-na ruru pirisa-pulu nipu Galili su

Luk 2:5 137 Luk 2:32robo ru-nane pua adaare Nasaret gimoa su Yutia-para pisa. Go su-parare akua Devit-na adaareBetlehem-para pisa. 5Nipuna ona Maria raapu bipepamadaamea tu sulalo pisipi. Go raburi Josep-me Maria pena rumaasa pare nipu naaki padaaaba pirisa. 6Nipu go su Betlehem-para pa pirinaMaria-na naaki madiape di rudu sa. 7 Go rabunipuna naaki mupaa madua pa mamina-me mearigitua isa. Goa pua gawana eta napewakomadaamea madu isa. Mo kimisu onaa patuladede pi adaaba rulatabesa-pulu gawana ada-para epa piruamadisa.

Ensel-numi mena sipsip puni aanu lakesimi8 Go raburi go su-parare mena sipsip puni

aanu medaloma adaare-para amaa aasimi. Gorenimumi ribaane-para nimuna sipsip mena suru-bisimi. 9 Gore Aa Mudu-na ensel meda nimupirisimi-para ipisa-pulu nimumi adesimi. Gorabu Aa Mudu nipuna epe paana purimi nimupirisimide-para epaa roasa. Roasa rabu nimumipaalame omo pirisimi. 10 Paala omesimi pareensel-me nimu gupa lakesa: Nimimi paala nao-malepape. Pagalepa. Neme nimi piri-para epeagaa mea i-pulu. Go agaa madaare onaa rayomeraaname omalimi. 11 Abia go ribaare Devit-naadaare-para ona padaneme nimi Raba meapeAa madiaade sa. Go aare ora Aa Mudu Kraisyaade. 12 Nimimi nipuri gupa adoa niminaalimisa: Nimimi puare naaki medamamina-me rogaaeadalepape. Nipu gawana eta ne kopo madaa apomapataeme-daa sa. 13 Ensel-me goa sa raburiora aipapulu so yaa-para ensel-nu ora adaapunipu raapu epa pabo aawa Gote-na bi gupa mi-nasaasimi: 14 So yaa-para piri Gote-na biri oraminasaamina simi. Go su amaa onaanuri Gote-mepedo pea-ga epe-rupa pirina simi.

Mo sipsip puni aanumi Yesu adola pisimi15 Ensel-numi mo aanu gimoa so yaa-para pe-

naaloa mo mena puni aanu nimumi gupa lalapirisimi: Abia Aa Mudumi niaa aba lagiade-gaaipapulu go naaki madiana-para adamina baisimi. 16 Nimu aipapulu pua Maria Josep nipulapo asapua adesimi. Go rabu mo naakiri gawanaeta ne wako madaa madu saabaena adesimi.17Nimumi pua adoa aba so ensel-numi mo naakimadaa lakesimide remaa lakesimi. 18 Mo onaarayome sipsip puni aanuna remaa pagoa koneadaapu isimi. 19 Yapare Maria-me mogo agaa

rayo nipuna kone-para mea sua kone adaapu supirisa. 20 Mo sipsip puni aanu nimu wala pisimirabu nimumi pagoa adame oyae madaa Gote-nabi minasaawa yaasa simi. Go remaare mo ensel-numi lakesimide-rupa adesimi.

Nimumi no naaki Yesu lo bi maasimi21 Orope yapi ru laapo penaloa mo naakina

yogane kepeata pisimi. Go rabu nipuna bi Yesumaasimi. Go biri agimi mo naaki nipu madaanapirina ensel-me go bi lakesa.

Simiono-para Ana lapome adaa lotu ada-paranaaki Yesu adesipi

22 Oropere Josep Maria lapome Moses-narekena agaa mogeawa to yogane kepeata* pisipi.Go rabu page nipu lapome naaki so Jerusalemsu-para madia pua Aa Mudu katalo lamua pisipi.23 Go kone madaare Aa Mudu-na rekena agaamadaa go-rupa tisa: Onaanumi naaki mupaamadu sama palimiri go naakinuri Aa Mudu-nakogono pinalo mea kalape. 24 Mo Aa Mudu-narekena agaa meda page mogeaatalo pisipi. Goreto yogane kepene rekena agaa gupa isa: Miruiritalo yaa puluma ipa lapo pa epe yaa lapo puamea irape isa.

25 Go raburi aa meda Simeon Jerusalem su-para pirisa. Go aare ora Gote-na pora kuruaepe aa pirisa. Nipumi Israel su-para piri onaanuraba mu mapiraape di ado pirisa. Simeon-re HoliSpirit-mi rulatabesa. 26 Holi Spirit-mi nipu-paraagaa gupa lakesa: Nere abi naomali pare Gote-me nipuna agaa garulae aa Mea Repae Aa abaadainalo lakesa. 27 Gore Holi Spirit-mi Simeongo kone kasa-pulu nipu epe adaa lotu ada-paraodobasa. Goa pua agi aaraame rekena agaa madamogeawa mo naaki Yesu adaa lotu ada-para meaipisipi. 28 Ipisipi rabu Simeon-me mo naaki Yesunipuna kimi upia Gote-na bi minasaawa gupa sa:29OAaMudu, nememadaa kone sua agaa garulae.

Goa pea-ga ni nena kogono aa omano laa.30 Neme niaa raba mulalo paenare nina inimi go

adalo.31Neme onaa rayona ini agaamadaa gomanagola

sua pae.32 Go epe paa padanemere ruru rado-para nena

pora mea waatea.* 2:22: Moses-na rekena agaame agaa meda gupa isa: Ona medame naaki madialia-daare gore amulu pea simi. Go agaa aba isa-puluMaria-me Yesu akua lu padanena sarara laapo (40 de) pa pirua wala orope lotu ada-para mea pisipi. Gore go rekena agaa ratua meapisipi. Gore Maria-para Josep lapome to yogane radepenalo mea pisimi.

Luk 2:33 138 Luk 3:6Goa puare niaa nena ruru Israel onaanu

madaare onaamedalomame epe kone sal-imi.

33 Simeon-me mo naaki-para agaa lakesa rabuagi aaraa lapo nipu kone adaapu isipi. 34 GoreSimeon-me nimu epe puri pane agaa lakelalaawamo naakina agi Maria gupa lakesa: Pagape. Gote-me go naaki mapiraasa-pulu nipumi Israel su-para piri onaanu adaapu maoyaalia. Goa peapare medaloma page oro yaalo mapiraalia Gote-me nipu rado piane aa mapiraalia rabu onaaadaapumi nipu madaa waea teme. 35 Goa temeraburi go onaanumiri nimuna kudiri pi kone meawaateme. Pare nena pu robaa-para odo omapekonere rai napimi-rupa awalia sa.

36 Gote-na agaa lakene ona meda Ana pirisa.Nipu Fanuel-na wane-ga Aser-na ruru-parapirisa. Nipuna aani raapu maali 7-pela pirisa.37 Orope nipuna piruasa. Nipumi oro yaalo lotuada nagimisa pare Gote-na kogonore ribaane-para page naare paalu page ora pu pirisa. Go rabunipumi eta madaa imaa niti pua beten agu lalapirisa. 38 Yesu Gote-para kasimi rabu Gote-paraora pi sa. Goa pua nipumi mo naaki madaa remaalakesa. Gore onaa rayore Gote-me Jerusalem su-para piri onaamaesepeainalo ado piruaeme-pararemaa lakesa.

Josep nipuna Nasaret adaare-para wala pisa39 Agi aaraa lapome mo Aa Mudu-na rekena

agaa rayo lo kiritua so Galili su robo ru-nane puanipuna adaare Nasaret su pisipi. 40Mo naaki nipuaba adaa yoa puri pasa. Go rabu nipu kone orawaru mealaina Gote-me puri page waru kasa.

Yesu nipu ogege aa rabu lotu ada-para pisa41 Mo Yesuna agi aaraa lapo nipuri oro yaalo

maali patinaloa nipu so Jerusalem su-para pualapisipi. Go rabu Juda aanuna olode meda Pasovadi adola pisipi. 42 Go raburi Yesu nipu maali 12-pela patisa. Go raburi mo olode rudu sa rabu soJerusalem su-para pisimi. 43 Orope so Jerusalemsu-para pua kiritaaware mo olode dia naloa adaareko pisimi. Pare mo ogege aa naaki Yesu nipuJerusalem su-para pa pirisa. Pirisa pare nipunaagi aaraa lapomere na-adesipi. 44 Agi aaraa laponipuna konere aba onaa medaloma raapu puanakone sua nipu pisipi. Pulaina yapi meda diasa pare naaki na-adesipi-pulu nipuna ruru-paraadami aanu medaloma adola pisipi. 45Nipumi as-apu pirisipi pare ora penaame napirisa. Go raburinipu lapo wala Jerusalem su-para asapula pisipi.

46 Nipumi asapala pirina yapi repo pa popesa.Go rabu mo lotu ada ru-nane wala asapa amaaipua epa adasaasipi. Nipu Juda tisaanu raapupirisaaya. Nipumi nimuna agaa pago nipumiagaa medaloma agaa mulalo pirisaaya. 47 Monipuna agaa pagesimi ona aanumiri go naakirikone adaa waru sana loa nimu pogolasaasimi.48Agi aaraa laapome nipu pua adoa pogolasaawaagimi lalo: Go naaki. Akeane neme saa gimae ya?Nena aaraa saa lapona robaa-parare kedaa orawaru pea. Saame ne asapu pirapa sa. 49 Nipumiagi aaraa lapo gupa lakesa: Nipimi niri akeaneasapape pae? Nipiri naa Aapana ada-para piritalopawa kone nasapena pae? 50 Nipumi saa agaa sapare go agaana re naniminaasipi.

51 Gore nipu agi aaraa lapo raapu pua Nasaretsu-para pua pirisimi. Go Nasaret ada pua piruaagi aaraa lapona agaa epe-rupa pagoa pirisa.Nipuna agimi mode agaa rayo kone-para mea supirisa. 52Gore Yesu nipu adaa sa raburi nipuna toyogane-para page kone page ora adaa sa. Goa puanipuGote-para su amaa piri onaanu-para nimunakone-para ora epe naaki kone isimi.

3Jon Baptais-mi agaa lakesa(Mat 3.1-12; Mak 1.1-8; Jon 1.19-28)

1 Aa mudu Sisar Taiberias-re nipuna Surube Sumaali 15-pela popesa. Go rabu Pontius Pailat-reso Judia su robo-para namba wan gavman pirisa.Go raburi Herot-re Galili su-para adaa gavmanpirua nipuna ame Filip-ri Ituria-para Trakonitissu lapone aa mudu pirisa. Go rabu page Lisanias-re Abilini su-para adaa gavman aa pirisa. 2 Gorabu page Anas-para Kaiafas lapore Gote-namiruirae aa mudu lapo pirisipi. Go rabu Sekaraia-na si Jon nipu onaa napiri su-para pirina Gote-me nipu agaa lakesa. 3 Go agaa pagoa nipuipa Jordan popea-para go su rayona agaa pamulakesa. Pamisa rabu go onaa nimimi kone perekeabaptais mealepa lo lakesa. Goa palimi-daareGote-me nimina pupitagi nape kone mea rubaliasa. 4 Go madaare Gote-na agaa lakene aa Aisaia-me pepa madaa gupa tisa: Onaa abuna napiri su-parare aamedame agaa gupa yaatea sa: AaMudu-na poramanagola salepape. Nipuna pami poranumaredepo yatepape. 5 Su awaro rayo-parare suawo pabalepape. Rudu-para pore rayo kadolorubalepape. Mawae pora rayo maepeaatepape.Pora rayomadaa aana iaremea rubalepape. 6Goa

Luk 3:7 139 Luk 3:32puare onaa rayome Gote-na oro yaalo mapiraapekone mada adalimi.

7 Onaa adaapuri Jon-me baptais kanalo ip-isimi. Ipisimi raburi nimu gupa lakesa: Nimiriwae paakame madini onaanu pimi. Gote-menipuna ratu yawape kone epalia-ga nimimi gi-malepape lo aapimi laguaaya pa sa? 8 Niminawae kone perekealimi-daa adena epe kogono pi-pape. Nimina pa agaame marekaawa gupa nata-pape: Abraham-re ora niaana akua pirisa-ga konenaperekealima lo natapape. Pagalepa. Gote-mego aaya aana-re ora Abraham-na sinu mada ma-aulaalia. 9 Rai gaapi aba no repena re-para apoia-daa epe repena ini waru namadialiare po ruarepena sulaa-para mea iralia sa.

10Nipumi goa sa rabuonaa adaapuminipu agaamisimi: naamere ake palima ya? 11 Gore nimu-para agaa gupa lakesa: Aamedamemamina laaposaliare aa meda mamina nasaliade aa kalape. Etanape yae salia aame page go-rupa rumaape sa.12Mone takis mi aa medaloma page nimu baptaismulalo ipisimi. Goa pua nipu agaa misimi: Tisaa,niaame ake palima ya? 13 Nipumi nimu lakesa:mone-re so gavman-me ta-rupamealepape. Nim-ina kone sua meda pa namealepape sa. 14 Soldiaaa medalomame page Jon nipu agaa misimi: Ni-aame ake palima ya? Gore nimu gupa lakesa:Nimimi paama koso natapape. Go page makiraeagaa naloa onaanuna mone paake namealepape.Ora nimina kogono madaa mone mi-rupa agumealepape sa.

15 Go epe agaa adaapu lakesa-pulu onaanumikone puri paloa sua gupa simi: Go Jon-re Gote-na Mea Repae Aa yapae dia yapae kone isimi.16 Kone gupa isimi raburi Jon-me nimu gupalakesa: Neme nimi madaa pa ipame baptaismeaato pare orope aa meda epaliare nipunapurimi ni maoge yaalia. Nipu ora epe ta-pulunemenipuna aariti esepea kege radepetalo palua.Pare nipumi baptais epa mealia rabu Holi Spirit-na puri repena sulaa nona piane nimi baptaisgialia. 17Nipuna lama sapara nipuna kimi ripinuaepalia. Nipuna wit-na ini ripu raapu raloa epeyaenu kiritae ada-para sulalo palia sa. Pare mowit-na ini o yaliadenuri naudinape repena sulaa-para mea lopalia rabu pa roalia sa.

18 Jon-me nimuna kone maredepo yatalo epeagaa rado rado lakeloa mogeasa.

Aa mudu Herot-me Jon kalabus ada mapatasa

19 Go agaa lakesa pare Jon-me aa mudu Herot-para nena amena oreHerodias nayolo rumaape lolakesa. Go page Herot-me pisa waea rayo madaaagaa lakesa. 20 Goa pisa-pulu Herot-me go agaamadaa yaala poloa kalabus ada-para mapataasa.

Jon-me Yesu baptais kasa(Mat 3.13-17; Mak 1.9-11)

21 Onaanu rayo baptais misimi rabu Yesu nipupage baptais misa. Nipu baptais mua beten lalapirina yaa pora lobesa. 22 Goa pua Holi Spirit yaapuluma nona piane so yaa gimoa ipisa. Gore Yesumadaa ipisa raburi so yaa-para agaa meda gupapagisimi: Nere ora nina epe Si. Neme ne madaaora pedo pi sa.

Yesuna akuanuna rurununa bi(Mat 1.1-17)

23 Yesu nipuna kogono mea ripima pisa raburinipuna maali 30-pela pirisa. Onaa rayomere nipuJosep-na si niminaasimi. Gore Josep-na aaraareHeli. 24 Heli nipuna aaraare Matat pirisa. Matatnipuna aaraare Livai pirisa. Livai nipuna aaraareMelki pirisa. Melki nipuna aaraare Janai pirisa.Janai nipuna aaraare Josep meda pirisa. 25 Josepnipuna aaraare Matatias pirisa. Matatias nipunaaaraare Amos pirisa. Amos nipuna aaraareNahum pirisa. Nahum nipuna aaraare Esli pirisa.Esli nipuna aaraare Nagai pirisa. 26Nagai nipunaaaraare Mat pirisa. Mat nipuna aaraare Mata-tias meda pirisa. Matatias nipuna aaraare Se-men pirisa. Semen nipuna aaraare Josek pirisa.Josek nipuna aaraare Joda pirisa. 27 Joda nipunaaaraare Joanan pirisa. Joanan nipuna aaraareResa pirisa. Resa nipuna aaraare Serubabelpirisa. Serubabel nipuna aaraare Sealtiel pirisa.Sealtiel nipuna aaraareNeri pirisa. 28Neri nipunaaaraare Melki pirisa. Melki nipuna aaraareAdi pirisa. Adi nipuna aaraare Kosam pirisa.Kosam nipuna aaraare Elmadam pirisa. Elmadamnipuna aaraare Er pirisa. 29 Er nipuna aaraareJosua pirisa. Josua nipuna aaraare Elieser pirisa.Elieser nipuna aaraare Jorim pirisa. Jorim nipunaaaraare Matat meda pirisa. Matat nipuna aaraareLivai meda pirisa. 30 Livai nipuna aaraare Simeonpirisa. Simeon nipuna aaraare Juda pirisa. Judanipuna aaraare Josep meda pirisa. Josep nipunaaaraare Jonam pirisa. Jonam nipuna aaraareEliakim pirisa. 31 Eliakim nipuna aaraare Meleapirisa. Melea nipuna aaraare Mena pirisa. Menanipuna aaraare Matata pirisa. Matata nipunaaaraare Netan pirisa. Netan nipuna aaraare Devitpirisa. 32 Devit nipuna aaraare Jesi pirisa. Jesinipuna aaraare Obet pirisa. Obet nipuna aaraare

Luk 3:33 140 Luk 4:20Boas pirisa. Boas nipuna aaraare Salmon pirisa.Salmon nipuna aaraare Nason pirisa. 33 Nasonnipuna aaraare Aminadap pirisa. Aminadapnipuna aaraare Atmin pirisa. Atmin nipunaaaraare Arni pirisa. Arni nipuna aaraare Hesronpirisa. Hesron nipuna aaraare Peres pirisa. Peresnipuna aaraare Juda meda pirisa. 34 Juda nipunaaaraare Jekop pirisa. Jekop nipuna aaraare Aisakpirisa. Aisak nipuna aaraare Abraham pirisa.Abrahamnipuna aaraare Tera pirisa. Tera nipunaaaraare Nahor pirisa. 35 Nahor nipuna aaraareSeruk pirisa. Seruk nipuna aaraare Reu pirisa.Reu nipuna aaraare Pelek pirisa. Pelek nipunaaaraare Eber pirisa. Eber nipuna aaraare Selapirisa. 36 Sela nipuna aaraare Kainan pirisa.Kainan nipuna aaraare Arpaksat pirisa. Arpaksatnipuna aaraare Siem pirisa. Siem nipuna aaraareNoa pirisa. Noa nipuna aaraare Lamek pirisa.37 Lamek nipuna aaraare Metusela pirisa. Me-tusela nipuna aaraare Enok pirisa. Enok nipunaaaraare Jaret pirisa. Jaret nipuna aaraare Ma-halalel pirisa. Mahalalel nipuna aaraare Kenanmeda pirisa. 38Kenan nipuna aaraare Enos pirisa.Enos nipuna aaraare Set pirisa. Set nipunaaaraare Adam pirisa. Adam nipuna aaraare Gotepirisa.

4Satan-me Yesuna kone ko tua pupitagi manatalo

ipisa(Mat 4.1-11; Mak 1.12,13)

1 Holi Spirit Yesu nipu madaa rulatabenaloaYesu nipu ipa Jordan-na gimoa pisa. Go rabuHoli Spirit-mi onaa napiri su-para mea pisa. 2Moonaa napiri su-para Yesu nipu yapi 40-pela pirinaSatan-me pupitagi manatalo ko tisa.

Go raburi Yesunipu eta ora nanisa-pulu go yapirayo dia naloa Yesu nipu reame omesa. 3 GoreSatan-me Yesu-para lalo: Nere Gote-na Si yaalorego aana-nu bret ma-aulaawa mea na sa. 4 Gorabu Yesumi Satan nipu-para gupa lakesa: Gote-na agaa i buk madaa gupa ia sa: Onaa bret agunanalepape. Dia, pare Gote-na agaa rayo pagoaoro yaalo pitimi sa.

5 Go rabu Satan-me Yesu upaa nona pianemapaawa sone lamua pua aipapulu su amaa pirionaa rayo ma-adasa. 6 Goa puare Satan-me Yesunipu lakesa: Go su amaa piri onaanuri go purirayo-para nimuna epe oyae rayo neme ne madagialua. Go yaenu rayore ni misude-pulu neme aameda katalo paluare mada palua sa. 7 Gore go

ada yaenuri ni madaa rumu pege pua beten te-daare rayo ne gialua sa. 8 Yesumi lalo: Gote-naagaa i buk madaare gupa ia: Nimimi Mudu Gotepadanena bi minasaawa nipuna kogono padanepipape sa.

9 Wala Satan-me Yesu nipu so Jerusalem su-para lotu ada madaa mea pua puaa mapiraasa.Go-para mapiraasa rabu Yesu-para lalo: Nereora Gote-na Si yaliare go-pare aawa no su amaapogola. 10 Go madaare Gote-na agaa i buk-migupa ta: Nipuna ensel-nu laketea raburi nimumine waru surubalimi sa. 11 Gote-na buk-mi pagegupa ta: Goa puare nimuna kimi ripinaalimi-puluaana eke medame nena aa mada natalia sa. 12 Goraburi Yesumi agaa gupa lakesa: Gote-na bukmadaa agaa meda gupa ia: Nena Mudu Gote-nakone adolalo ko natape sa. 13 Satan-me Yesu oyaerayo mea mapatalo ko tisa pare wala ko nati Yesugima pisa.

Yesu nipuna kogono Galili su-para ripima pisa(Mat 4.12-17; Mak 1.14,15)

14 Goa pisa rabu Yesu Holi Spirit-na puri warumisa. Go rabu nipu Galili su-para wala pisa.Nipuna remaare go su rayona aba pago kiritisimi.15 Go rabu nimuna lotu adanu-para pua onaaagaamogeasa. Mogeasa raburi nimumi nipuna biminasaasimi.

Nasaret onaanumi Yesu masaa rilasimi(Mat 13.53-58; Mak 6.1-6)

16 Goa puare Yesu nipuna Nasaret su-parapuaa-mama pu pisa. Go adaare-para nipu ogenaaki rabu pirua adaa sa. Goa pisa raburi KituPirape yapiri nipumi abade pala pisa-rupa lotuada-para pua Gote-na agaa dipiala aasa. 17 Gorabu nimumi Gote-na agaa lakenalo Aisaia-nabuk Yesu nipu mea kasimi. No buk loboa agaameda asapuare gupa dipisa: 18 Aa Mudu-na HoliSpirit-ri ni madaa epa pia. Nipumi ni muduaa mapiraawa onaa naraa nipuna epe agaa lake-lanolo pisa. Nipumi ni mea epenasa-daa waeadini onaanu epe agaa laketalo ipisu. Nimuini wae onaanu wala maepeaatalo ipisu. Nimuwae-rupa piri onaa rayo maesepeaatalo ipisu.19 Aa Mudu nipuna onaanu epe-rupa mapiraapedi laketo. Go kogono madaare nipumi ni meaepenasa.

20 Yesumi apo agaa pepa madaa dipi kirituabuk rogaawa mo buk surubae aa kaloare nipuagaa laketalo pirisa. Goa puare mo lotu ada-parapirisimi onaamere nipu padane odoba isimi.

Luk 4:21 141 Luk 4:4421 Gore nimu agaa ripimaawa lakesa: Abiare go

agaa dipiawa rabu pagamedere Gote-na agaanare-re ora gupa epaade. 22 Go raburi onaanuminipu madaa epe kone sua nipuna ora epe lakeneagaa madaa ora raaname omesimi. Goa pisimipare nimumi lalo: Go aare Josep-na side konesalema.

23 Go rabu nipumi nimu-para lalo: Nimimi saapi agaa pagalimi kone salo. Gore dokta nenabipa nena yaina aba maepeaa teme kone salo.Goa teme kone salo: Neme Kaperneam su-paranapiaa pawade remaa pageme. Goa pea-ga nemego niaana adaare-para page abi pape teme konesalo sa. 24 Pagalepa. Gote-na agaa lakene aarenipuna adaare-para go onaanumi nipu epe-rupanasurubeme sa. 25 Goa pea-ga nina agaa warupagalepa: Elaija pirisade raburi onawasaa adaapuIsrael su-para pirisimi. Go raburi maali repo-para akua 6-pela popesa pare yai naipisa. Goapuare su rayona reae adaape pabesa. 26 Goa pisapare Gote-me Elaija mo Israel ona wasaanu piri-para namea rapaasa. Dia, pare nipumi no Saidonsu-para Sarefat adaare piri ona wasaa-para mearapaasa. 27Go puare Gote-na agaa lakene aa Elisapirisa Raburi Israel su-para yakimi ti onaa adaapupirisimi. Goa pisa pare nimuna rikiraana padane-daa namakaapu yaawa epeasa. Dia, pare Siria su-para piri aa Neman-na padanere maepeaasa.

28 Yesumi agaa gupa sa rabu mo lotu ada-para pirisimi onaanumi go agaa pagoa nimuna purobaa-para ratu yawesimi. 29Nimumi ratu yawoaYesu ripinaawa nipu so adaare-nane mea ratutisimi. Go adaarere rudu meda madaa warisimirabu go pore rata mea pua nipu lopatalo pisimi.30Goa pisimi pare nipu onaa rayona rikiraana puawala pisa.

Yesumi remo pabo piri aa meda maepeaasa(Mak 1.21-28)

31 Yesu nipu adaa su robo Galili-na adaareKapaneam-para pisa. Go Kitu Pirape Yapirabu nipumi onaa rayo Gote-na agaa mogeasa.32 Mogeasa rabu ora puri pane agaa lakesa-puluonaanumi ora paalame omoa ki kidipaa ragi tupirisimi.

33 Go rabu mogo lotu ada-para aa meda pirisa.Go aa madaare wae remo meda pirua nipumi goaa ora puri paloa rui gupa malasa: 34 Aya, goNasaret su-para piri aa Yesu-ya. Nere niaa madaaake pulalo epae pae? Nemere ne adaede-ga nemeniaa tulalo epae pae? Nere ora Gote-na epe agaalagiape aa yaade sa.

35 Goa sa rabu Yesumi remo-para agaa manalalo: Neme agaa loraawa go aa gimoa pu sa. Goapua mo wae remome mo aa tua gona rikiraanamalopaawa go aa gimisa. Goa pua mo wae re-mome mo aa tua malopaawa go aa gimisa. Goapisa rabu go aa wala namaeyasa. 36 Go rabu onaarayome ki kidipaa ragi tua nimumi lakelala pupirisimi. Ora pua agaa gupa simi: Go agaare akeagaa ya? Go aame nipuna mo wae remo madaaagaamana lakenaloa nimumi agaa pagoaremo aagimoa pula simi. 37 Goa pisa raburi Yesu nipunaremaa go su rayona mone mone laama pisimi.

Yesumi Saimon Pita-na orena agi maepeaasa(Mat 8.14-17; Mak 1.29-34)

38Yesu nipu rekoa go lotu ada gimoa puare Sai-mon Pita-na ada-para pua odobasa. Mo SaimonPita-na orena agiri kekapu yaina ora wae medaomesa-pulu Yesumi rabaminalo lakesimi. 39Yesunipu mo yaina ome onana reke re-para pua moyaina-para rakepea lo agaa lakesa. Go rabu-gamo onana yaina perekea pora pamua nimuna etaoyae managola sasa.

Yesumi onaa adaapu raba misa(Mat 8.16-17; Mak 1.32-34)

40 Naare pabola pupulaina onaa medalomanaadami aanu yaina omesimi-pulu go aanu Yesupiri-para lamua ipisimi. Yesu nipuna ki mo onaarayona aalu madaa sama pisa. Goa puare nimunayaina rayo maepeaama pisa. 41 Mo wae remon-umi onaa adaapu gimisimi rabu gupa yaasimi:Nere Gote-na Si simi. Gore remonumi Yesunipu ora Gote-na Mea Repae Aa niminaasimi-pulu nipumi nimu-para agaa nalaketepape loaagaa maloraasa.

Yesu nipu adaare medaloma-para epe kogonopamu pisa

(Mak 1.35-39)42Ora abasade yapi lapaasa rabuYesu go adaare

gimoa onaa napiri su-para pisa. Goa pisa pareonaa rayome nipu asapua piri-para ipisimi. Gorabu nipuna pena-ga pa piramona kone isimi.43 Goa simi pare nipumi nimu gupa lakesa: Niadaare medaloma-para pua Gote-na Surube Sumadaa Epe Agaa laketoa. Gote-me ni mea ra-paasare go kogono pamu panolo pisa. 44 Gorenipumi Gote-na Epe Agaa Judia su robona lotuadanu-para mogeasa.

Luk 5:1 142 Luk 5:255

Yesumi sa rabu Pita-me ena adaapu misa(Mat 4.18-22; Mak 1.16-20)

1 Oro medare Yesu ipa Genesaret ini repaa-nane aasa. Go rabu onaanuGote-na agaa pagolalomaregepea-mama pua nipu piri ipisimi. 2Go rabuipa ini repaa-nane oge ipunu lapomea adibasimi-daa Yesumi adesa. Go ena meape aanumi moipunu gimoa ena agona radepeala pirisimi. 3Yesunipu Saimon-na ipunumadaa pua pirisa. Goa puanipumi Saimon-para lalo: Ipa repaa-nane gimoaipunu ogesi-daa yola pua bana sa. Go rabu Yesuipunumadaa piruare onaa adaapu agaa mogeasa.

4 Mo onaa agaa aba lakelo kirituare oropeSaimon gupa lakesa. Ipunu madaa mo ipa riki-raana bana sa. Go ipa rikiraana puare ena ag-ona lopaniaawa ena mealepape sa. 5 Saimon-megupa sa: Aa Mudu, abia go ribaare niaa rayomekalai adaa pa amaa pare niaame ena meda abunanameama. Yapare neme apo lae-daa neme enaagona lopaniaato-daa sa. 6 Nimumi goa puareena ora adaapupe misimi. Ora adaapu warumisimi-pulu agona kurupu tabolalo pisa. 7 Goapisa raburi mo nimuna yagonu medaloma ipunurado madaa pirua raba minalo ki wage pisimi.Gore nimu ipuare mo ipunu lapo madaa mo enamea marulatabasimi. Go raburi mo ipunu laporeena kedaamere ugitalo pisa. 8 Saimon Pita-mego adoa Yesuna kibu-para rumu koba pua gupasa: Aa Mudu, neme ni gimoa ne pu. Niri epeaa-daa dia yapare ora wae aa pi sa. 9 Pita-paraaa medaloma nipu raapu aasimi aanumiri mogoena adoa paalame omesimi. 10 Saimon nipunayago lapore Sebedi-na si Jems-para Jon laporenipu page pogolasaasipi. Gore Yesumi Saimonlakesa: Neme paala naomape. Oropere go enameae-rupare onaa mealepape sa. 11 Go raburiena mi aanumi nimuna ipunu ipa repaa-naneyolasa suare ena oyae rayo gimoaYesunipu raapupisimi.

Yesumi yakimi ti aa meda maepeaasa(Mat 8.1-4; Mak 1.40-45)

12 Rana medare Yesu su adaare meda-parapirisa rabu aameda yakimi tua kikiaa rayo rugulamimi pi aa pirisa. Go aa nipumi Yesu adoare suamaa lopoa nipuna ini agaa adaniaawa gupa sa:Aa Adaa, nena koneme ni maepeaano kone sali-daare Gote-me ni maepealia. 13 Go rabu Yesuminipu madaa ki salaawa lalo: Neme nena rerenukaapu na kone salo sa. Pena goa lalaina-ga go

yakimi ti aa-na rere aba dia sa. 14 Goa pisa rabuYesumi nipu-para agaa puri pane gupa sa: Nemewala aameda nalakelape. Nena to yoganere Gote-na miru irae aame adena abi pu. Goa puareMoses-me sa-rupa miru irae yae iraina. Goa paliraburi onaanumi mo nena yaina dia yana-rupamada adalimi sa. 15Goa sa paremo Yesuna pisadekogonore su ada rayona pago kiritisimi. Goapisa raburi onaa adaapumi nipuna agaa pagolaloipisimi. Go page nimuna yaina rayo rakepeainaloipisimi. 16 Goa pisimi raburi nipu oro yaalo onaanapiri su-para puare nipumi beten pua lo piralapisa.

Yesumi pora napami kikiaa uni rayo oma pae aameda maepeaasa

(Mat 9.1-8; Mak 2.1-12)17 Oro medare Yesu nipumi Gote-na agaa onaa

rayo mogeaata pirisa. Go rabu Farisi aanu-pararekena agaana tisaanu-para pirisimi. NimuriGalili su robo-para Judia su robo-para Jerusalemsu robo-para go su rayona adaare-para epa-mamapua ipisimi. Go rabu Aa Mudumi Yesu nipu purikasa-pulu yaina ome onaa adaapu maepeaasa.18 Go rabu aa medalomame reke madaa aa medariaa ipisimi. Go aa-na kikiaa uni rayo omapasa.Nipu ada ru-nane riaa odobaawa Yesu nipu pirire-para pua ru sulalo pisimi. 19 Goa pisimi pareada rulatabesa-pulu mo aa mada naria ipisimi.Mo ada rulatabesa raburi mo yaina ome aa walaso adamasaa-nane riaa opasasimi. Riaa puare adapira kegepemina lapaawa mo onaa pirisimi riki-raa madaa lopaniaawa Yesu re-para masaasimi.20Yesumimo aanunimuwaru kone rulasimi-pulunipumi go aa adoa lalo: Nena pupitaginu mearubaato sa. 21 Goa sa raburi rekena agaa tisaanu-para Farisi aanu-para nimuna bipa agaa adaapugupa simi: Go aare aapi ya? Nipumi Gote-para eroagaa ta. Pupitaginu mea rubape aare go su amaameda dia yaade. Go kogonore Gote-me padanemada palia simi. 22Yesumi nimuna kone-para abaadokaru misa-pulu nimu-para agaa gupa lakesa:Nimina kone adaapuri akolo imi ya? 23 Akeputoa-daa epeaalia yapae? Pupitaginumea rubaayotoa rabu epeaalia yapae? Neme ne rekoa pu toapuri patea yapae? 24 Yapare neme agaa laketoarabu Gote-na Mea Rapae Aare neme go su amaapuri mua kogonomada palua-daa adalimina. Goapua wae yaenu neme mea rubaato. Go rabu mouni oma pae aa-para agaa gupa lakesa: Neme golalo-ga nena u pati yainu mea ripinua nena adapu sa. 25 Pena goa lalaina go pirisimi onaana ini

Luk 5:26 143 Luk 6:11

agaa madaa aipapulu rekesa. Mo aa nipuna u patiyaenu mea ripinua ada pisa. Nipu pua re Gote-na bi minasaama pisa. 26Go raburi onaa rayo orapogolasaasimi. Nimumi paala omoa pora radomeda adoa Gote-na bi minasaasima

Yesumi Livai Yaasa(Mat 9.9-13; Mak 2.13-17)

27 Yesu nipu puare mone takis mi aa Livainipuna ada-para pirina adesa. Go aare Yesumigupa lakesa: Ni rata mea epape sa. 28 Gore mo aanipuna oyaenu rayo gimoa Yesu rata mea pisa.

29 Goa puare Livai-mi Yesu eta adaa yawesimi.Yawesimi rabu takis mi aa adaapu page pa onaaadaapu page nimu padane nipuna ada-para etano pirisimi. 30 Go rabu Farisi aa medaloma-paranimuna rekena agaa tisaanu nimumi Yesuna dis-aipel aanu-para agaa adaapu simi. Gore nimumigupa simi: Nimiri go takismi aanu-parawae riaboaanu raapu go etare akolo neme pae? 31 Go rabuYesumi agaa gupa lakesa: Yaina naome onaaredokta piri-para napeme pare yaina ome onaaredokta piri-para pemede. 32 Neme ora epe kone ionaanu-para kone perekealiminalo agaa nalaketaipisu. Dia, pare wae riabo onaa rayome koneperekealiminalo su amaa ipisu sa.

Eta niti pua gimape kone(Mat 9.14-17; Mak 2.18-22)

33Onaamedalomame Yesu agaa gupa lakesimi:Jon-na disaipel aanumiri rana adaapu eta nitipua go eta gimoa beten teme. Farisi aanunadisaipel aanumi page goa peme. Yapare nenadisaipel aanumi eta pa no ipa oyaeyae pa aponeme-daa simi. 34 Goa simi rabu Yesumi nimulakesa: Ona rumaatalo aa meda nipuna adamionaa raapu piralia-daare go adami onaanu etagimoa pa piralimi ya? Dia gupa napemede. 35Dia,pare go ona rumaatalo pea aare orope nimuminipuna adami onaanu raapu mea palimi. Go diraburi eta madaa niti pua pa piralimi sa.

36 Yesumi nimu-para saa agaa page meda gupasa: Aa medame kagaa mamina meda mea riripiaabana mamina narabutemede. Pare aa medamegoa palimi-daare nipuna kagaa mamina maoy-aawa mo kagaa rugini mamina-re mogo abanamamina rado-rupa aalia. 37 Go page aa medameabana meme mena yogane-para kagaa ipa wainnano pabalia. Yapare aa medame goa paliaremo kagaa wain ipame abana meme mena yo-gane rugula tabalia. Goa pua mo ipa wain sumadaa koyoa mo meme mena yogane page madao yalia. 38 Gupa peme-ga kagaa ipa wain-ri kagaa

meme mena yogane-para mea koyo pabalepape.Goa pali rabu ipa wain no pabape yogane laapoepeaalia. 39Yapare pa aa medame abana ipa wainaba noare nipumi kagaa wain madaa kone naia.Dia-ga nipumi lalo: Abana wain-ri ora epe ta teasa.

6Kitu Pirape Yapi di madaa agaa misimi(Mat 12.1-8; Mak 2.23-28)

1 Orope Kitu Pirape Yapi di meda rabu Yesunipu wit-na ini maapu pamisa. Go rabu nipunadisaipel aanumi mo wit-na ini medaloma keres-imi. Goa puare nimuna kimi rakepea nisimi.2Go kogono pisimi rabu Farisi aanumedalomamenimu-para lalo: Go pemeare Kitu Pirape Yapi diraburi rekena ia-ga akolo naratua kogono pemepae? 3 Go raburi Yesumi nimu-para agaa gupalakesa: Nimimi Devit-para nipuna adami aanu-para nimumi reame omoa pisimiyaade remaanadipisimi ya? 4 Reame omesimi rabu nipumiGote-na ada ru-nane pua odobasa. Goa puamiru irae aame Gote kane bret misa. Devit-minoare nipuna adami aanu page kasa. Goa pisapare niaana rekena i agaa madaare Gote-na miruirae aanu padanemere go bret mada nalimi simi.5 Yesumi nimu gupa lakesa: Onaa Raapu PirapeSiri Kitu Pirape Yapi diri nipuna surubea sa.

Kitu Pirape Yapi dimi ki rudu ae aa meda Yesumimaepeaasa

(Mat 12.9-14; Mak 3.1-6)6 Orope Kitu Pirape Yapi di meda raburi Yesu

lotu ada-para pua onaanu agaa pamu lakesa. Goada-parare aa meda pirua nipuna popoke kiri orao sa. 7 Go rabu Farisi aanu-para rekena agaa tisaaanumiri Yesumadaa koso lape agaa talo pirisimi.Goa pisimi-pulu nimumi waru adolalo mo yainaome onaa Kitu Pirape Yapi di rabu Yesumi onaamaperekeaata palo kone mulalo adaba pirisimi.8 Goa pisimi pare Yesumi nimuna kone adesa-pulu mo ki rudu ae aa gupa lakesa: Ne rekoa go-pare ipu. Goa sa rabu nipu rekoa pua aasa. 9GoreYesumi nimu-para lalo: naamere Kitu Pirape Yapidi raburi rekena agaamere ake ta pae? Niaameepe kogono pamina yapae maoyaape kogonopamina ya? Niaame onaanu raba meamina yapaeniaame onaanu tu maomamina ya? 10 Go rabuYesumi aa rayo adabaina sana go aa goa lakesa:Nena ki epe-rupa ridula sa. Mo aame nipuna kiridulasa rabu nipuna kide ora epe sa. 11 Go rabu

Luk 6:12 144 Luk 6:35nimumi Yesu-para ratuwaru yawoa nimumi Yesumadaa niaame ake pamina yapae simi?

Yesumi aposel kogono aa 12-pela misa(Mat 10.1-4; Mak 3.13-19)

12 Go raburi Yesu nipumi beten talo rudumedamadaa pisa. Go rabu Gote re-para beten lalapirina yapi paa lapaasa. 13 Naare rapasa raburinipuna disaipel aanu-para ipulupa loa yaasa. Goapuanimuna rikiraana piri aa ru repona bi loa sanaora aposel kogono aanu mapiraasa. Nimuna bigupa sa: 14 Saimon wala Yesumi bi Pita maasa.Nipuna ame Andru-para meda Jems-para Jon-para Filip-para Batolomyu-para 15 Matyu-paraAlfius-na si Jems-para Saimon nipuna ruru biSelot nipu-para 16 Jems-na si Judas-para JudasIskariot-para go aa rayore Yesumi mapiraasa.Judas Iskariot-re nipu orope Yesu iaana kina meaisade aa yaade.

Yesumi onaa adaapu madaa kogono pisa(Mat 4.24-25; Mak 3.7-12)

17 Gore Yesu nimu raapu meda rabu rudumadaa kilipia ipuare su paluapae-para nipunadisaipel aanu raapu epa rekasimi. Go rabuonaa adaapu pirisimi. Nimuri Judia su rayo-para Jerusalem su-para nabisi adaare Tair Saidonlapo-para piri onaanu epa kiritasimi. 18 Nimurayo ipuare nipuna agaa pagoa nimuna yainamaepeainalo ipisimi. Go page onaa adaapuwae remome tinu epenaloa Yesumi maepeaasa.19 Go raburi onaa rayome nipu kimi oraatalopisimi. Nipuna purimi mo yaina ome onaa rayomaperekeasa-pulu goa pisimi.

Yesumi pedo peme onaanu-para re teme onaanu-para agaa lakesa

(Mat 5.1-12)20 Yesumi nipuna aposel kogono aanu waru

adaba sua lalo:Nimi naraa aanu raaname waru omalimina.

Gote-na Surube Su rayo mada adalimina.21 Nimi onaanuri abia reame apo omeme-ga

raaname omalimina. Nimina robaa rulatabenaloeta adaapu nalimina.

Abia nimimi re apo lo pimiri oropere giri loepe-rupa pirua raaname omalimina.

22 Ni Onaa Raapu Pirape Aa-na Sina agaa pa-galimi rabu pa onaanumi nimi adoa rono omoanimi masaa rilalimi. Goa pua nimumi ero agaaloa nimi wae bi gialimi pare go kone madaare paraaname omalepape. 23 Nimumi nimi-para goapalimi-daare nimimi raana ora waru omoa pedo

pipape. Pagalepa. Aba nimina akuanumi apokone mogeawa agaa lakene aanu-para page go-rupa pisimi. Gore nimina so yaa-para i yago tapeyaere ora epe adaape mealimina.

24 Pare nimi abia amo ne onaanuri waruadalepape. Nimina pa epe-rupa pirape kone abamuaeme.

25Abia go onaanu nimiri eta noa nimina robaa-para rubita-ga oropere reame waru omalimina.

Abia giri teme onaanuri nimimi waruadalepape. Oropere nimi re ora waru lo pitimi.26Gopage onaa rayomenimimadaa pedopalimirinimimi waru adalepape. Nimuna akuanumi yaaagaa ne aanu-para page aba gupa pisimi.

Niaana iaanu raapu kone perekea pedo pamina(Mat 5.38-48)

27 Yapare nina agaa pageme onaanu nimilagialo: Nimina iaanu madaa pedo pi konesalepape. Onaa medalomame nimi-para wae ratuyawape kone salimiri ora pi loa epe kone suarabameape. 28Onaamedalomame nimi-para waeagaa temere beten loa maepeaatepape. Onaamedalomame nimi maoyaatalo palimiri go pagebeten loa raba mealepape. 29 Gore onaa medamenena pea-para paarame rola taliare perekea tuamedane tina lape. Go page onaa medame nenaseket mea paliare gore nena siot meda pagekalape. 30 Aa medame oyae rome teare gorekalape. Go page onaa medame nena oyae muasaapiralimiri wala abi aipapulu gi pi natapape.31 Onaanumi raana pi kone sulalo palimi-daarenimi page kone padane go-rupa salepape.

32 Gore nimimi onaa meda madaa pedo pi konesalimi-daare nimumi nimi madaa pedo pi konesalimi. Go pea-ga go kone madaare puri madanamealimi. Dia-ga pupitagi nape onaa medalo-mame page nimu madaa pedo pi kone salimi-daare nimumi go page kone padane-rupa salim-ina. 33Go page nimi-para epe kone salimide onaa-nuri nimimi page nimu-para epe kone salimiri gomadaare epe puri namealimi. Dia-ga pupitagi neonanumi page goa peme. 34Go page nimimi onaamedaloma yaenu kaloa wala aba gi kone salimirigo kone madaare epe puri namealimi. Dia-gapupitagi ne onaanumi page waea peme onaanuoyae kateme. Gore yago mada abuteme kone suakateme. 35 Pare nimimi go kone namogeatepa.Nimimi iaanu pedo pua raba mealepape. Gopage oyaenu kaloa raba mealimi raburi gore niaamadaa epe yae mada abuteme kone nasalepape.Gote-me ora pi nateme-nu page pupitagi neme

Luk 6:36 145 Luk 7:8onaanu page nimu madaa epe kone sua odomeomea. Go epeapalimiri nimi so yaa-parapiaGote-na si wanenu pitimi. 36 Nimimi onaanu odomeomalimiri Aapa yaa madaa piame page odomeomalia.

Nimimi medana palimide aanu narumalepape(Mat 7.1-5)

37Nimimi onaamedalomamadaa epe onaawaeonaa kone nasua natapape. Goa palimiri Gote-me page nimi madaa koso lape agaa-rupa namearumaalia. Go page onaa medaloma madaa kedaapi kone narumaatepape. Goa palimiri Gote-mepage nimina kedaa narumaalia. Nimimi onaamedana waeanu mea rubalimiri Gote-me pagenimina waeanu mada mea rubalia. 38 Nimimioyae pa onaanu pa katemere Gote-me page nimigo konemadaa oyaenu pa gialia. Gialia rabu nim-ina ki-para waru rubalia rabu rulaniaawa maru-biaawa koyaalia. Nimimi oyae rumaawa onaanukatemede-rupare Gote-me go kateme-rupa rayoabuloa saniaalia.

39 Yesumi nimu-para saa agaa meda wala gupasa: Ini rubu pi aa medame nipuna ini rubu piyago poramadamea waatea ya? Dia-ga nipu laporata naaku-para lopalipi. 40 Go page skul temenogo naakinuri nimuna tisaa-rupa mudu madapiralimi ya? Dia, pare nimu aba skul waru loarenimu page wala mo tisaa nona palimi.

41 Gore mo nena amena ini-para ini mare apoia te pare nena ini-para adaape mo ia aba mea.42 Akea pua nimina ame gupa madaa laketemeya? Ameya, nena ini-parare ini mare ia. Goateme pare adaa repena rekepene nimina ini-paraaayare ora na-ademe. Nimina kone namaredepoyawa pimi-pulu ora maeyae onaa pimi. Abaripiare nimina ini-para aaya repena rekena abarasalepape. Oropere nimina ini waru ria piruamo nimina amena ini-para aaya oge loma madarasalimina sa.

Wae repena madaare wae ini etalia(Mat 7.16-20; 12.33-35)

43 Yesumi wala gupa sa: repena epemere iniwae-daa namadita. Go page wae repename epeini namadita. 44 Onaanumiri repena ini aba eteaadoare go ini epe talo o talo aba niminaaeme.Onaanumi repena eto madaa pa repena fik ininakereteme. Go page ope meda madaa wain ininakereteme. 45 Epe onaanumi nimuna robaa-para epe kone adaapu sua epeaanu adaapu peme.Wae aamewainmaapu pua nipuna kikiaame page

waea agu pea. Gore nimuna robaa-para ia konerenimuna agaa-para teme.

Ada papena re laapo(Mat 7.24-27)

46 Akeane nimimi ni-para Aa Mudu loa ninaagaa wala napageme? 47 Onaa nimi ni piri-paraipua nina agaa pagoa kone rulaawa ratalimi-daare ora epe-rupa pimi. Nimuna kone madaaremaa lagialo. 48 Go agaa page aare aa medameada pulalo pea. Aba ripiare naaku ora no-parapua robo suare ada pigi mea paboare aana muaruluaawa puri mapalaaya. Goa puare orope iparoa go ada marobaatalo pea pare mada dia. Moaa nipumi abade go ada waru pisa-pulu ora puripaloa aasa. 49 Pare aa medame nina agaa pagoanaratalia. Go aare nipuna ada gupa pisa: Nipumino su ru-nane ada pigi puri namapalae pa amaaawesa. Oropere go adaare ipa roa tisa rabu oraaipapulu robesa. Gore lopesa rabu ora kalaluwaru sa.

7Yesumi soldia aa muduna kogono naaki mae-

peaasa(Mat 8.5-13)

1 Yesumi onaanu agaa lakelo kirituaKaperneam su-para pisa. 2 Gore soldia aanunasurube aa meda pirisa. Go aana kogono naakiyaina adaa mua ini adupitalo pisa. 3 Mo soldiaaa mudumi Yesu pia remaa pagesa rabu nipumikone makuaae Juda medalomame mo Yesuadola penaasa. Nipumi mo naakina yaina epamaepeaaina kone isa. 4 Nimu Yesu piri-para puaagaa puri paloa gupa pua ogesimi: Apo soldiaaare epe aa ya-pulu neme raba meaina. 5Nipuminiaa Juda onaanumadaa pedo pi kone sua nipuminiaana lotu ada meda wariasa simi.

6GoreYesunimu raapupisa. Nimu ada regepeaaba pua opapasimi rabu mo aa mudumi adamiaa medaloma Yesu-para agaa gupa rapaasa: AaAdaa, neme kalai napape. Ni epe aa dia ya-puluna ada-para naepape sa. 7 Go page ni epe aa-daa dia ya-pulu ne piri-para pagemada naepalua.Pare neme abia pa agaame te rabu nina kogononaakina yaina perekena sa. 8 Gore ni page soldiaaa mudunumi agaa lagialimi rabu pagalua. Goreni page soldia aanu pawa surube. Gore neme sol-dia aa meda pu toare mada palia. Goa pua nemesoldia aa meda ipu toare mada epalia. Goa puanina kogono naaki-para kogono pa lo laketoaregore nipumi mada palia.

Luk 7:9 146 Luk 7:359 Yesumi go agaa pagoa mo aa madaa kone

adaapu sua aasa. Nipumi wala pereke tua monipu rata mea ipisimide onaa gupa lakesa: Gorepagalepa. Israel su-parare naa agaa pagae onaameda go-rupa na-ade. 10 Go rabu mo agaa meaipisimi aanuri adaa wala puare mo kogono naakiaba perekesa-daa adesimi.

Yesumi ona wasaana naaki marekaasa11 Orope ogesi pirua Yesu nipu wala adaare

Nain pisa. Nipuna disaipel aanu-para onaa adaa-pupe nipu raapu pisimi. 12 Go adaare-na porakerepo-nane odobatalo ipisimi rabu onaanumiaaro meda go ria ipisimi. Mo ome naakiri onawasaana naaki padane pirisa. Go adaare-para pirionaa rayore mo ona raapu re lama ipisimi. 13 AaMudumi go ona adoa nipumi odome ora waruomesa. Go rabu nipumimo ona-para gupa lakesa:Neme re nalape. 14 Goa loa nipu re-para pua moaaro isa-para ipua kimi oraasa. Goa pisa rabu moaaro risimi aanuri pa reko aasimi. Yesumi lalo: Googege aa neme lalo-ga ne reka. 15Mo aare ora iniadupisa pare rekaa pirua agaa lo pirisa. Goa pisarabuYesumi go naaki nipuna agiwala kasa. 16Goapisa raburi onaa rayome paalame omoa Gote-na bi minasaataawa lalo: Gote-na agaa lakeneaa mudu meda niaana rikiraana abia go epa pia.Goa loa nimumi lalo: Gote su amaa ipua nipunaonaa oro yaalo mapiraatalo epaana simi. 17 GoreYesuna remaare onaanumi Judia su rayona pagokiritisimi.

Jon-me nipuna disaipel aa lapo Yesu piri epenasa(Mat 11.2-19)

18-19 Jon-na disaipel aanumi go remaa Jon lak-enaloare nipumi disaipel aa lapo-para ipulupa sa.Go aa lapore AaMudu piri-para pua agaamealepalakesa. Gupa tapape sa: Nere Jon-me aba aamedaepalialo lagisa aa yapae pa aa meda ado piralimayapae tapape sa. 20 Go aa lapore Yesu piri-paraaba pua nipumi lalo: Nere abade epalia simide aayapae pa rado aa meda ado piralima yapae sipi?

21 Go raburi Yesumi onaa yaina rado rado omeonaa adaapu maepeaawa wae remo nimu madaapiri rayo mea rubisa. Nipumi ini rubu pi onaaadaapu page maepeaasa. 22 Yesumi nipu agaagupa pua laketapape sa: Nipimi abia go adoapagapede remaa Jon piri-para pua laketapape sa:Ini rubu pi onaanumi oyae wala waru adame. Aawae onaa page pora epe-rupa pamuame. Yakimiti onaanuna rere page kaapu yaade. Aane poaeonaanumi page aane lobenaloa agaa pageme.

Ome onaanu page wala reka pimi. Onaa naraan-umi page epe agaa waru pagalaeme. Go yae rayomadaa remaa pua tapape sa. 23 Aa medame nimadaa kone laapo nasua puri paloa kone rulaliarego onaare pedo waru pu piralia sa.

24 Jon-na agaa mea rapae aa lapore wala pisipi.Go rabu Yesumi Jonmadaa onaa rayo-para remaagupa lakesa: Aba Jon onaa napiri su-para pirinanimi go su-para puare ake adola pisimi pae?Nimimi po ripumi kabe ragualae adola puame ya?25 Nimi puare ake adola puame pae? Nimi puareaamedalomame epe epe set maarae adola puamepae? Dia-ga epe epe set maarae go piane aanuriaa mudununa ada-para piralemede. 26 Gore nimipuare ake adola puame pae? Nimimi Gote-naagaa lakene aa mudu adola puame. Gore orapagalepape. Go aa Gote-na agaa lakene aa ya-pare ora Gote-na agaa lakene aanu medalomarenipumi maoge yaaya. 27 Goa pea-ga Jon madaareGote-na agaa i buk-mi gupa ta: Gote-me lalo: Goaare nina agaa lakelape aa neme nipu aba meapenaatoa. Go aamere nimina pu robaa maredepoyaata epalia sa. 28 Pagalepa. Jon-mere go suamaa madini onaa rayo maoge yaalia pare Gote-na Surube Su-para piri pa aa medame Jon pagemaoge yaalia sa.

29 Goa sa rabu takis mi aanu-para onaa rayomepago kiritisimi. Nimumi Gote-na epe agaa manapagenaloa abade Jon-me baptais kasa. 30 Goapisimi pare Farisi aanu-para rekena agaana tisaa-nuri Jon-na baptais gimisimi. Goa pua nimumiGote-na epe pora gimisimi.

31 Yesumi lalo: Gore abia reko pimi onaa-nuri ake piane onaanu-rupa piralimi lano yapae?Nimuna kone-para ake kone saa pimi agaa lanoyapae? 32Nimuri gupa lano: Nogo naakinumaketamaa pirua nogo naaki radonu-para gupa teme:Niaame nimi madaa emaa tema pare nimimiyaasa napabeme. Niaame odo ome yaasa temarabu nimimi re nateme. 33 Yesumi wala gupasa: Gore Jon-me baptais ipua bret nanoa ipawain page nanisa. Goa pisa pare nimimi nipumaeyae aa simi. 34Abiare Onaa Raapu Pirape Aa-na Si ni ipua eta ipa no pi. Goa pe pare nimimilalo: Adalepa. Go aare eta adaapu noa ipa wainadaapu ne aa teme sa. Go aare mo takis miaanu-para naraa onaanu-para nimuna adami aaraapu piruaaya teme. 35 Nimimi goa teme pareonaanumi Gote-na kone memere niaa nimunamakuaae yae-daa go-rupa waateme.

Luk 7:36 147 Luk 8:10Ona wae medame Yesuna aa madaa wabola koy-

asa36 Farisi aa medame Yesu nipuna ada-para eta

nola epape sa. Yesu mo Farisi aa-na ada-parapua eta nala pirisa. 37 Gore ona wae medameYesu mo Farisi aa-na ada-para eta nala pia remaapagesa. Go remaa pagoa mo ona nipumi epekaapu ti wabola aana pe-para pirapalae Yesu piri-para mea ipisa. Go wabolana yotore ora adaapumadaa ora adaape. 38Mea ipuare Yesuna masaa-nane pua aa regepeaasa. Goa pua nipu re lalapirisa. Nipumi re loa go ipa Yesuna aa madaapogo sa. Goa puare re ipare nipuna aalu irimikunua makaapu yaasa. Mo oname Yesuna aamadaa nunu loa aa madaa epe kaa pi wabolapepeminasa.

39 Mo Farisi aame adoa nipumi gupa kone isa:Go aare ora Gote-na agaa lakene aa yaalore nipuorae ona mada niminaata pea. Go oname waepupitagi ne ona-ga mada adalia kone isa.

40 Go rabu Yesumi mo aa-na kone adoa lalo:Saimon, neme ne remaa meda lagialo. Saimon-me lalo: Tisaa, nena agaa la. 41 Gore Yesumilalo: Aa lapona yago aa padane madaa aaya. Aamedana yagore 2,000 kina misa. Aa medana yago200 kina misa. 42Mo aa lapome go yago abulape-rupa komome omesipi. Go raburi mo yago kaneaame mo aa lapo yago na-abulapape sa. Goa pisaraburi mo aa lapomere aapimi pedo waru pisapae?

43 Saimon-me agaa gupa lakesa: Neme gupakone salo. Aa medame nipuna yago adaapu murugulua na-abuni aare raaname omesa kone salo.Gore Yesumi lalo: Gupa ora lae sa.

44 Goa sa rabu nipumi go ona piri-para pereketua Saimon-para neme go ona ada sa. Ni nenaada ru-nane epawade pare nina aa radepeape ipanagiaede. Yapare go ona nipuna re ipame nina aaradepeaawa nipuna aalu irimimakaapu yariaade.45Nena ada ru-nane epawade rabu nunu nalaedepare go onamere nina aa madaa nunu laade.46Neme nina aalu-para wabola napaaride pare gooname nina aa madaa wabola pariaade. 47 Goapea-ga ne lagialo: Nipumi ni madaa raanameomoa ora nipunawaeanu adaapupe Gote-memearubata. Pare Gote-me onaa medana waeanuogepusi mea rubaliare go onaare ogepu raanameomalimi. 48 Gore Yesumi mo ona lakesa: Nemenena waeanu mea rubaato sa. 49 Goa sa rabuaa medaloma nipu raapu reke madaa pirua etanala pirisimi aanuri agaamakibumaawa goa simi:Go aare aapimi waeanu mada mea rubalia ya?

50Goa simi pare Yesumi go ona lakesa: Nena konerulaeme nemaepeaawa ne Gote raapumapiraata.Abia pua nena pu robaa epe-rupa ina sa.

8Ona medaloma Yesu rata mea ipisimi

1 Orope Yesu nipu su rayo-para mo pora-nia pamisa. Nipumi Gote-na Surube Su-na EpeAgaa laketalo mogeasa. Go rabu disaipel aa12-pela nipu raapu pamisimi. 2 Yesumi onamedaloma nimuna wae remonu marakepeawanimuna yainanu rayo maepeaasa. Go onanunipu raapu pora pamisimi. Go onanuna bi gupa:Makdala adaare piri Maria-re abade Yesumi waeremo 7-pela mea rubaasa. 3 Ona medana biJoana-re nipu aa mudu Herot-na ada surube aaSusa-na ore pirisa. Ona medalomare Susana-para ona rado adaapu page nipu raapu pamisimi.Go onanumiri mo disaipel aanu-para Yesu-paranimuna oyaeyae raba meaa-mama pulalo pisimi.

Aa medame konape wit maapu poasa(Mat 13.1-9; Mak 4.1-9)

4 Ora adaare rado rado-para piri onaa adaa-pumi Yesu piri-para epa kiritasimi. Goa pisimirabu nipumi nimu-para saa agaa meda gupalakesa: 5 Aa medame wit-na ini maapu-para polapisa. Nipumi ini maapu-para polalo pisa rabumedaloma pora-nia lopesa. Go iniri onaanumirabuatua yaanumi page nisimi. 6 Pare go aamewit ini medaloma poasa rabu aana madaa lopesa.Go aana madaa lopesa rabu suri aana madaaogepusi isa-pulu rayo kaapu yabesa. 7Wit-na inimedalomare repena eto ae-para lopesa. Go-paraopesa pare mo opeme adaa yoaminabaasa. 8Wit-na ini medalomare epe su-para lopoa opea. Gorewaru opoare wit-na ini etesa rabu ini 100-pelamadisa. Go saa agaa loare Yesumi gupa sa: Onaarayo nimi aane aalia-daare waru pagalepape sa.

Yesuna saa agaana re lakesa(Mat 13.10-17; Mak 4.10-12)

9 Go raburi nipuna disaipel aanumi go saaagaana re agaa misimi. 10 Goa puare nipumilalo: Gote-na Surube Su-na kudiri pi agaana renimimi aba ademe-daa lagialo. Yapare pa onaamedalomamere go Surube Su madaare pa saaagaa pageme. Goa pua nimuna inimi ademe pareoyae meda na-adalimi. Nimumi agaa pagemepare go agaana re-re mada naniminaalimi.

Yesumi wit-na ini madaa saa agaana re lakesa(Mat 13.18-23; Mak 4.13-20)

Luk 8:11 148 Luk 8:3311 Go saa agaana re-re gupa sa: Go wit-

na iniri Gote-na agaa yaade. 12 Pora-nia lo-pea iniri go-rupare onaanumi agaa pa pagemepare orope Satan ipua mogo agaa nimuna robaa-para wala paake mea. Nimumi kone rulaawaoro yaalo kagaa piraama laama palimi kone suaSatan-me paake muaaya. 13 Aana i su-para lopeiniri go onaanumi epe agaa pagoare pedo warupeme. Yapare ora robaa ru-nane pitaa napuaodobaaya-pulu nimumi kone ogepusi rulaeme.Orope Satan-me epa ko tulalo pea-daa wala Gote-na agaa gimeme. 14 Etolo etolo aaya su-paralope iniri go onaanumi agaa pageme pare go suamaana kedaanu page amaa yape page go pedopape kone rayome nimu minabaaya. Goa pea-pulu regepe minaawa ini waru naetea. 15 Su epe-para lopea iniri go onaanumi epe agaa pagoarobaa-para waru irulu saapiruaeme. Nimu pawapirua pageme-pulu nimumi ini warumaditimi sa.

Onaanumi lam pa ewoa reke rolo-para nasuaeme(Mak 4.21-25)

16 Yesumi wala lalo: Aa medame lam ewoarebaket rolo-para page reke rolo-para napagaasalia. Dia, pare onaanu ada ru-nane pirua lam-napaa minalo mudialimi sa. 17Gore oyaeyae adaapukuduripu imi yaenuri gore rayo penaame paanamea salia. Goa pua rigiteme yae rayore oropepenaame mea salia-daa mada adalimi sa.

18 Nimina pageme agaare waru surubalepape.Onaa rayome kone waru su piralimi-daare Gote-me kone oyae medaloma wala gialia. Pare onaarayome kone oyae waru nasu piralimi-daare gorenipuna saapia yae rayo aba mu paaya.

Yesuna agi-para nipuna amenu nimu agaa lakesa(Mat 12.46-50; Mak 3.31-35)

19 Yesu nipuna agi-para amenu nipu piri-paraipisimi. Go rabu onaa adaapu kiritisimi-pulunipu pirisa re-para pirape ae naisa. 20 Go raburionaa medame nipu lakesa: Nena agi-para nenaamenuri nimumi ne adola ipua amaa-nane epaaeme sa. 21 Go raburi Yesumi agaa gupa lakesa:Onaanumi Gote-na agaa pagoa kone rulaawaratalimi-daare go onaare nina ama-para ninaamenu-para pimi sa.

Yesumi adaa po ripu maloraasa(Mat 8.23-27; Mak 4.35-41)

22 Oro meda Yesu nipuna disaipel aanu raapuipunu madaa pirisimi. Gore nipumi nimu lakesa:Nimi mo ipa ini mone pane kenaama baina sa. Gorabu nimu polalo pisimi. 23 Ipunu madaa pirua

pisimi rabu Yesu nipu u patisa. Go rabu po ripuadaa meda awaro kanapu-nane ipisa. Goa puamo ipunu madaa ipa epa rubitalo pisa-pulu nimupaala omoa pirisimi. 24 Go rabu disaipel aanumiYesu pua marekaawa lalo: Adaa Aa, Abiare niaaora apo tala-daa simi. Yesu nipu rekoa sanamo poripu-para mo adaa ipa lapo-para puri paneagaa lakesa. Go agaa lakesa rabu po ripu ipalapo rata loraawa ipame eto eto wala napisa.25Go raburi nipumi disaipel aanu-para agaamisa:Naa agaa robaa-para mea imi pae? Goa sa rabunimumi pogolasaawa paala omoa agaa lala piruagupa simi: Go aare aapi ya? Po ripu-para ipa laporata agaa laketa rabu nipuna agaa pagepe simi.

Yesumi aa medana remo rakepeaasa(Mat 8.28-34; Mak 5.1-20)

26Goa pua Yesu-para nipuna disaipel-nu ipunumadaa pirua Gerasa su-para pisimi. Go suri ipaGalili mone pane aasa. 27Yesu nipu ipunu gimisarabu mo aa madaata ipisa. Go aare wae remomedaloma nipu madaa pirisa. Go aa ora abasadenipu mamina nayamoa ada-para napirisa pareonaa rogaae aana apedaa-para pirala pisa. 28 Goaame Yesu adoa puri pane agaa loa Yesuna kibu-para epa lopesa. Nipumi ora rui loa gupa yaasa:Yesu, nere so yaa madaa pia Gote-na Si yaade.Neme niri ake pali ya? Goa pua go aame agaagupa misa: Neme ni radaa manape yae nagiapesa. 29 Yesumi mo wae remo pane pu sa rabu mowae remome agaa puri palo yaaloa gimoa panepisa. Onaanumi oro yaalo puri pane opeme goaana ki aa lapo rogaawa nipu adisimi pare go waeremonu nipu madaa epa pirisimi. Goa pisimi-pulu nipumi go puri pane openu rugulu rubebepala pisa. Go rabu wae remome mo onaa napirisu-para go aa mea puala pisimi.

30 Gore Yesumi nipu agaa gupa misa: Nena biriaapi ya sa? Nipumi lalo: Paapu sa. Gore waeremo adaapu nipuna yogane-para pua odobasa-pulu go bi paapu lakesa. 31Gowae remonumi puripaloa Yesu-para gupa yaasimi: Neme niaa wae sunaaku-para namea mapiraape simi.

32 Go rabu mena adaapupeme oge rudu medare-para eta epa nala aasimi. Goa pea-pulu moremo wae nimumi Yesu-para puri paloa gupasimi: Neme niaa pawa go mena madaa odoba-mona lape simi. Goa simi rabu Yesumi nimupenaasa rabu nimu go mena-para pisimi. 33 Goasa-pulu gode wae remo rayomere mode aaregimoa rayo mode mena madaa pua odobasimi.

Luk 8:34 149 Luk 9:5Goa pisimi rabu mena rayore oge rudu kilipia ipaini repaa-nane awaro-para lopoa omabesimi.

34 Gore momena puni aanumi goa adoa siminapogolasaasimi. Goa pisimi rabu go agaa remaareadaare-para page pua lakeloa su rayona pago kiri-tisimi. 35Pagesimi rabu onaa rayome go remaanare adola ipisimi. Nimu Yesu piri-para ipua aaepa adesimi pare wae remome mode aa aba gimapisaaya. Mo aa nipu mamina yamoa nipuna konewaru isa. Go aa nipu Yesuna aa re-para adaniaabapirisaaya. Mo onaa rayome goa adoare paalameomesimi. 36 Onaanu medalomame aba go pisadeadesimi-pulu nimumi onaanu-para gode aare goapalo remaa laama pisimi. 37 Go remaa pages-imi rabu mo Gerasa su robo ru-nane piri onaarayomere Yesu nipu epa lakesimi: Nere pa pi-ganiaa gimoa pane pu simi. Nimumi ora paalamewaru omoa simi. Go rabu Yesu nipu ipunumadaapirua wala pisa. 38 Go rabu mo wae remomeaba gimisade aame Yesu-para gupa ogesa: Nirine raapu bana sa. 39 Nena adaare-para wala puaGote-me ne-para paade remaa rayore onanu pualakelape sa. Go rabu mo aa nipu pua mo nipunaadaare-para piri onaanu-para Yesumi nipu-parapisade remaa rayo pua lakesa.

Yesumi aa muduna wane wala marekaawa puaremamina oraasa ona page maepeaasa

(Mat 9.18-26; Mak 5.21-43)40 Yesu nipu ipa ini one pane wala ipisa raburi

onaa rayome nipu ado pirisimi. Goa pua nipuadoa simina raaname omesimi. 41 Go raburi aameda nipuna biri Jairus ipisa. Go aare lotu adanasurube aa mudu pirisa. Nipu Yesuna aa re-paraepa lopoa agaa puri paloa gupa ogesa: Nere ninaada-para epape sa. 42 Nipuna nogo padane-mamadu isa. Go nogona maaliri 12-pela yapare nipuini adupitalo pisa.

Go raburi onaanumi Yesu marege paa-mamapisimi. 43 Go rabu ona meda nipu onaa rayoraapu pamisa. Go onare yaapi pupulae yainaremaali 12-pela patisa. Gore go ona nipumi moneoyaenu yaina maepeaainalo dokta-nu kasa parenipuna yaina mada namaepeaasimi. 44 Go onareYesunamasaa-nane resi-para ipuare Yesu oraawamode yaapi kaapu yoa wala napopesa. 45Go rabuYesumi lalo: Niri onaa medame oraaria kone salosa. Nimu rayome ni dia ni dia agu simi. Go rabuPita-me lalo: Aa Adaa, onaa adaapumi kuta puanemaregepeaarimide. 46Goa sa rabu Yesumi lalo:Aa medame ni oraaria rabu nina puri aba yola

meade sa. 47 Mode onare nipu mada nakalesa-pulu nipu pururu pua Yesuna kibu re-para epaadaniaa pirisa. Goa pisa rabu onaa adaapuna iniagaana lakesa: Neme oraaru rabu nina yaapi oramogo aipapulu kaapu yaade sa. 48 Gore Yesuminipu lakesa: Go nogo, nena kone rulaeme nenayaina maepeaaria-ga epe pu robaa raapu pu sa.

49 Nipumi mo agaa pena lakelalaina mo adaareaa muduna agaa mea o taape aa meda ipisa.Nipumi aa mudu Jairus-para yaaloa lakesa: Nenanogo aba ini adupiaade sa. Apo tisaa-para nenakogono namapaape sa. 50 Yesumi go agaa pagoanipumi Jairus-para gupa lakesa: Neme paalanaomape pare konewaru rulape. Nena nogowalaepeaalia sa. 51Gore Yesu nipu go aa muduna ada-para puare ada ru-nane onaa rayo napulupapelo lakesa. Dia, pare Pita-para Jon-para Jems-para mo agi aaraa lapo-para go-rupare Yesu nipuraapu ru-nane pisimi. 52 Onaa rayo mo nogomadaa re lala pirisimi. Go rabu Yesumi lalo:Nipu naomaana-ga re natapape. Nipu pa u patasana sa. 53 Goa sa rabu mo nogo ora aba omesaadesimi-pulu Yesu madaa giri laasimi. 54 GoreYesumi nogona kiminamua gupa yaasa: Go nogo,ne reka sa. 55 Goa sa rabu mo nogona wasupawala epa odobaawa nipu aipapulu rekasa. GoapuareYesumi nimu lakesa: Nimimi etamedalomakatapa sa. 56 Mo nogona agi aaraa nipu laporeora paalame omesipi pare Yesumi nipu-para agaapuri paloa gupa sa: Go remaare onaa medanalaketapape sa.

9Yesumi nipuna disaipel aa 12-pela kogono kasa(Mat 10.5-15; Mak 6.7-13)

1 Yesumi disaipel aa 12-pela yaaloa nipumipuri-para suruboa paade kogono lapo kalaamapisa. Nimumi wae remonu rakepeainalo yainamaepeaainalo page puri kasa. 2 Goa pisare ni-mumi Gote-na Surube Su-na agaamogeawa yainaome onaanu medaloma maepeaainalo mea ra-paasa. 3 Go pua nimu lakesa: Nimimi pora pa-mualimi rabu oyae namea pulupape sa. Nimimirimaapu-para roka nu-para sapi-para mone-nupage namea pulupape sa. Nimimi go page mam-ina lapo namealepape. 4 Nimumi nimi ada ru-nane epe-rupa lamua palimiri gore nimi go adapadane-para pawa pua piralepape sa. Oroperenimina kogono dia naloa go adaare gimoa pulu-pape. 5 Yapare nimumi nimi ada-para nalamuapalimiri gore nimimi go adaare gimalepape sa.

Luk 9:6 150 Luk 9:29Goa pua nimina aa madaa kege kunua salepapesa. Go kunua salimi rabu go onaame nimuna waekone mada niminaalimi sa. 6 Goa sa-pulu nimipua su adaare rado rado-para pupa yabesimi. Goapua Gote-na Epe Agaa remaa pamu lakeloa yainaome onaana yaina maepeaasimi.

Aa mudu Herot-me Yesuna remaa pagesa(Mat 14.1-12; Mak 6.14-16)

7 Galili adaarena aa mudu Herot-me go re-maa rayo aba pago kiritisa-pulu nipumi aapi-para tame pae loa kone adaapu isa. Gore onaamedalomame Jon matmat-para wala rekasimi-pulu nipumi go aa kone isa. 8 Gore onaa medalo-mame Elaija wala epa pia simi. MedalomameGote-na ora abade agaa lakene aa padane walarekaana simi. 9 Go agaa madaare Herot-me lalo:Jon-na maare aba kepesude sa. Go remaa pagaloaare aapi yapae? Goa loa nipumi Yesu adolalopisa.

Yesumi aa 5,000 eta kasa(Mat 14.13-21; Mak 6.30-44; Jon 6.1-13)

10 Disaipel aanu nimu wala ipua niaa kogonogupa pa amaa lo Yesu nipu epa lakesimi. Gorabu nipumi nimu mea pua onaa gimoa adaaremeda Betsaida-para agu raapo pisimi. 11 Oropeonaanumiri nimu puame lo remaa pagesimi-pulunipu ratamea pisimi. Nimunipu piri-para ipisimiraburi nipumi piralepa loa sana nipumi nimuGote-na Surube Su madaa agaa lakesa. Go rabupage nipumi yaina ome onaanu page medalomamaepeaasa. 12 Gore naare pabalaina mo aa 12-pela nipu piri-para ipua lalo: Neme go onaanurinimuna ada penaala simi. Go-parare onaa adaapunapimi. Goa pea-ga mo adaare-nane eta kabou patape ada page asapua kabena penaala simi.13PareYesumi nimu lakesa: Nimimi eta katapa sa.Nimumi lalo: Niaana etare gupa: bret ipa supu-para ena laapo ima. Nemere go onaa rayona etakabamona kone sae ya? 14 Gore aanu 5,000 pabopirisimi.

Go rabu Yesumi nipuna disaipel aanu lakesa:Nimimi mo onaanu 50, 50 laatapu mapiraatepasa. 15 Goa pua disaipel aanumi onaa rayo mapirakiritasimi. 16 Yesu nipumi mo bret supu-paramo ena mua yaa-para adaba sua Gote-para ora pisa. Goa puare nipumi bret piribia disaipel aanukanaloa nimumi onaanu rumaasimi. 17Gorenimurayome ora mada nisimi. No kirituare eta ebo nu12-pela madu isimi.

Pita-me Yesu Onaa Raapu Pirape Aa-na Si yaadelo lapaasa

(Mat 16.13-19; Mak 8.27-29)18Oromeda Yesu nipu padane beten lala pirina

nipuna disaipel aanuri nipu piri-para ipisimi.Go rabu nipumi nimu agaa misa: Onaanumiriniri aapi teme pae? 19 Gore nimumi agaa gupalakesimi: Medalomamere nere Jon Baptais temeMedalomamere ne Elaija teme. Medalomare neabade Gote-na agaa lakene aa meda wala rekaanateme. 20 Gore nipumi nimu lakesa: Nimimiri niaapi teme ya? Gore Pita-me gupa sa: Nere OnaaRaapu Pirape Aa-na Si yaade sa.

Yesu nipu omoa wala rekalua sa(Mat 16.20-28; Mak 8.30–9.1)

21 Goa loare Yesumi nimu ora puri paloa agaamana lakesa: Go agaare pa onaa nalaketapape.22 Gore nipumi lalo: Ni Onaa Raapu Pirape Aa-naSiri kedaa adaape riaalua. Goa pua konemakuaaeJuda aanu page Gote-na miru irae aa mudunupage rekena agaa tisaa aanu page go aa rayomeni masaa rilalimi. Goa pua ni tu maomalimipare wala yapi repo dia naloa wala matmat-pararekalua sa.

23 Gore nipumi onaa rayo lakesa: Gore onaarayome ni madaa kone rulaawa palimi-daarenimuna kone rabuaniaawa repena polopeanakedaa oro yaalo rua nina pora kuralimina sa.24 Gore aa medame nipuna kone wasupa pa ir-ulu saapitiare gore nipuna wasupa page alupalia.Pare aa medame ni madaa kone sua nipuna bipayogane madaa kone nasaliare nipuna wasuparegore oro yaalo piraama laama palia. 25 Pare aamedame mone oyae waru mua su amaa oyaenupage rayo waru saliare nipuna kone wasupa goyaenumi akepu raba mealia ya? 26Gore onaa ray-ome ni-para nina epe agaa-para masaa rilalimi-daare ni Onaa Raapu Pirape Aamere go onaamasaa rilalua. Wala epalua rabu naa puri pageAapana epe paana puri page epe ensel-nuna pagemea epalua. 27Pagalepa. Onaamedalomago-parapimiri abi naomalimi. Dia, pare abanimumiGote-na Surube Su epenalo adalimi sa.

Yesuna to rado nona piane aulaawa aasa(Mat 17.1-13; Mak 9.2-13)

28Yesumi apo agaa aba loare sarara padane abadia sa. Go rabu nipumi Pita-para Jon-para Jems-para lamua pua rudu medane beten talo pisimi.29 Nipumi beten lala pirina nipuna ini agaa abarado perekea sana nipuna mamina page yaako

Luk 9:30 151 Luk 9:56pu tua lepo lepo atasa. 30 Goa puare aipapuluaa lapome nipu raapu agaa lala pirisipi. Go aalaapore Moses-para Elaija laapo Yesu raapu agaasipi. 31Nipuri yaa madaana epe paana puri raapuipisipi. Nipu lapome Yesu-para orope Gote-nakogono pu kiritainalo Jerusalem su-para omaliagaa lala pirisimi. 32Go rabu Pita-para mo adamiaanu-para u waru patisimi. Gore nimumi rekoapua Yesuna epe paana puri-para mo rekasipideaa lapo page adesimi. 33 Gore mo aa lapomeYesu gimoa polalo pisipi rabu Pita-me Yesu gupalakesa: Aa adaa, niaa go-para pimare ora epeta. Gore niaana pokaalo ada ipa repo paminaapa.Medare nena meda Moses-na medare Elija-napamina sa. Pita nipumi go agaa lakesa pare goagaana re naniminaasa.

34 Nipumi go agaa pa lalaina moae medamenimu aba rigitisa. Moaeme nimu rabuaniaasarabu nimumi paala omesimi. 35 Go moae-parareagaa meda gupa lakesa: Gore ora nina epe naaki-ga neme nipu aba mapiraasu. Nimimi nipunaagaa pagalepape. 36Gote-me agaa lakenaloa Yesunipu padane pirina adesimi. Gore disaipel aanunimumi agaa loraawa go adesimide yaenu madaaremaa nasimi.

Yesumi wae remo piri naaki meda maepeaasa(Mat 17.14-21; Mak 9.14-29)

37 Ekeraare so rudu gimoa kilipisimi rabu onaaadaapumi Yesu nipu pora-nia madaata ipisimi.38Go onaana rikiraana ae aamedame gupa yaaloaogesa: Tisaa, neme nina naaki odome omoaadape. Go naakiri ora naa padane-ma naakiyaade. 39Wae remomedamenipu irulu ripinaaya.Goa pea raburi mo wae remome nipu orolopaawamaeyaatea. Goa pua nipuna agaa-para rako sopemadita. Go rabu nipuna yogane maoyaaya. Goapua go remome naa naaki abi naminarepaaya.40Neme abade nena disaipel aanumi gowae remomea rakepealepa lo ogesude pare nimumi madanarakepeasimi.

41 Yesumi go kirita pirisimi onaanu-para gupalakesa: Nimiri kone waru narulaawa niminarobaa-para page ora o ta. Nimi raapu ni ranaakepu raapo piralua pae? Nimina wae kedaanuakepu raapo rialua pae? Goa loare go aa-paralakesa: Nena naaki lamua ipu sa. 42 Nipunanaakiri pena ipulaina mo wae remome orolopaawamaeyaesa. Go rabuYesumi go remo-parapuri pane agaa lakeloa mo naaki maepeaasa. Goapua nipuna aaraa mea kasa.

Yesumi nipu omalua lo rana laapo lakesa(Mat 17.22-23; Mak 9.30-32)

43-44 Onaa rayome Gote-na adaa puri adesimi-pulu nimu ora pogolasaasimi Go rabu Yesuminipuna disaipel aanu-para gupa sa: Neme agaalagialua-ga nimimi go agaawarupagopiralepape.Ni Onaa Raapu Pirape Aa-na Siri aa medalomamewae aanu mea kateme sa. 45 Pare nimumi gosaa agaana re naniminaasimi-pulu nimu paalameomoa nipu agaa namisimi.

Ririna epea aare aapi yapae simi(Mat 18.1-5; Mak 9.33-37)

46 Gore disaipel aanumi arere pua niaana riki-raanare riri-nane aape aare aapi yapae lo agaalala pirisimi. 47 Gore Yesumi nimuna kone adoanipumi naaki oge meda nipu raapu mea mapi-raasa. 48 Goa puare nipumi nimu lakesa: Onaarayo naa bi loa go oge naaki raba mealimi-daarenimimi ni page raba meme sa. Onaa rayo kogonopua naaki ora oge gupiane raba mealimi-daareonaa mudu pitimi sa.

Nimi iaa napiralimi-daare nimina adami onaapiralimi

(Mak 9.38-40)49Go rabu Jon-me agaa gupa abusa: Aa Adaa, aa

medame nena bi loa wae remo mea rakepea-daaadama sa. Goa pea pare go aame niaana rikiraanadisaipel aa napia-pulu nipu gimape lo lakelama.50 Go rabu Yesumi nipuna disaipel aa medalomagupa lakesa: Nimimi nipu gimoa natapape sa.Onaa rayo nimi-para iaa na-aulalimi-daare gorenimina adami onaa pitimi sa.

Yesu Samaria su-para polalo pisa rabu naepapesimi

51 Gote-me Yesu so yaa-para mea pope di rudusa. Goa pisa raburi Yesu nipu Jerusalem paluakone sua pisa. 52Go raburi aamedaloma-para waiagaa aba lo rapaasa. Go aanu nimu puare Samariaadaare meda-para odobaawa nipuna yaenu man-agolo satalo pisimi. 53Goa pisimi pare go su-parapiri onaanumi Yesu nimuna adaare-para lamuapope gimisimi. Gore Yesuri nimuna iaana suJerusalem su-para penaalo adesimi. 54 Disaipelaa Jon Jems lapome go kone adoa nipu laapomewala pua Yesu-para lalo: Aa Mudu, niaame soyaa-para ia repena sulaame go onaanu rabenalomea repaamina ya? 55Goa simi pare Yesumi walapereke tua nipu-para ora dia sa. 56Goa pua nimusu rado-para pisimi.

Luk 9:57 152 Luk 10:20

Onaa medalomame Yesu rata mea polalo pisimi(Mat 8.19-22)

57 Nimu pora-nia pisimi rabu aa medame Yesugoa lakesa: Ne su rayona pali-parare ni go-pararata mea epalua sa. 58 Goa sa rabu Yesumi nipugupa lakesa: Raa kira aune yana nimuna aanaapedaa raa-para pati ada aaya. Go page yaanurinimuna ada aaya pare Ni Onaanu Raapu PirapeAana Siri patape ada meda na-aaya sa. 59Nipumiaa rado meda gupa lakesa: Neme ni rata mea ipusa. Goa sa pare go aanipumi lalo: NemeninaAapaaba rogaata pono laa sa. 60 Yesumi nipu lakesa:Dia, nimuna wasupa ome onaanuri ora nimunaome yagonumi rogaaina lape. Ne pua Gote-naSurube Su madaa agaa pua lakelape sa.

61Aamedame gupa sa: Aa Adaa, nemene raapubanalo pi pare neme nina onaanu nimu-repaa abipiralepape ta pono laa sa. 62 Gore Yesumi nipugoa lakesa: Aa medame nipuna aalumi masaa-nanewala adaa-mamapaliareGote-na Surube Su-para mada napua piralia sa.

10Yesumi aa 72-pela epe kogono pula penaalo mea

rapaasa1 Orope Aa Mudumi aa 72-pela meda muare

laapo laapo lo mea rapaasa. Gore Yesu oropepenaalo adaare-para su rayo-parare nimumi abaagaa laketa pisimi. 2 Goa pua nipumi nimu gupalakesa: Eta adaapu apo maapunu-para ia parekogono aa adaapu napimi. Goa pea-ga nimimiapo maapuna aaraa-para beten tapape. Goa puaaaraame aa medaloma mo etanu mea kirita inalobeten tapape. 3 Pulupa. Nimiri sipsip mena-rupamo maeyae yanana rikiraana apo mea rapaato.4 Nimina mone paus-para roka nu-para aariti goyaenu namea pulupape. Goa pua pora-nia aeonaa-para abi piralepape pi natapape sa. 5 Gorenimimi ada meda-para pua odobalimi-daare abanipu gupa tapape: Go ada-para piri onaare epe-rupa piralepa tapape. Gore epe kone i aa meda goada-para pitia-daare nipumi nena epe kone muaabutea. 6Pare aameda gupanapitia-daareniminaepe konere nimina wala mealimina. 7 Nimi adameda-para pua piralimina gialimide nape etaoyaenuri nalepape. Goa pua-ga kogono aare nipuagaa abulape oyaemadamealia. Pare nimuna adarado radonu-para oyae namula pulupape.

8 Nimi adaare meda-para palimi rabu nimunaada-para epe-rupa mea odobalimiri gore eta ni-mumi gialimide nalepape. 9Go adaare-para yaina

ome onaanu maepeaatepape. Goa puare nimiminimu gupa laketapape: Gote-na Surube Su nimipiri re-para epea tapape. 10 Goa pua nimi adaaremeda-para puare nimi nimuna ada-para nalamuapalimiri go adaare pora-nane pua aawa gupatapape: 11 Nimina adaare-na kegere niaana aamadaa ina apo kunu satema-daa tapape. PareGote-na Surube Su abia go re-para epaade tapape.12 Neme nimi lagialo: Sodom adaare-para waeonaanu pirisimi-pulu kedaa adaa meda kasa. Goapisa pare go adaare-para epe agaa gimalimirikedaa ora waru katea sa.

Onaanumi kone napereketeme-pulu odo waru pea(Mat 11.20-24)

13 Yesumi wala lalo: Korasin su-para mo Bet-saida go lapo piri onaanu-para page ora odowarupia. Nimina su-para napiaa kogono pisude-rupaTair su-para Saidon su lapopare go-rupa pulapisu yaalore go su lapone piri onaanumi pupitagigimoa kone pereketa peme. Goa pula pisimiyaalore nimumi mamina kobere yamoa repenaegaa taga irita pisimi. 14 Gore Gote-me onaa waeyoto katea raburi go wae su lapo Tair Saidonlapo-para odome omoa kedaa katea. Goa paliapare go adaare-para pirua kone narulae onaanurinimi ora adaa kedaa meda mealimi sa. 15 NimiKaperneam su-para piri onaanuri nimina so yaa-para polalo peme pae? Dia nimi wae repenasulaa-para mea lopalia sa.

16 Goa loa nipuna disaipel aanu lakesa: Onaarayome nimina agaa pagalimiri gore nina agaapage pageme. Pare onaa rayome ni masaarilalimi-daare gore ni page masaa rilaeme. Goreni masaa rilalimiri abade nimumi ni rapaasadeAapa page masaa rilalimi sa.

Mode epe kogono aa 72-pela wala ipisimi17 Orope mo epe kogono aa 72-pela wala ipua

raaname omoasimi. Gore nimumi lalo: Aa Mudu,niaame abade nena bi lakelaama pisima rabuwae remonu page niaana agaa pagaame simi.18 Go rabu Yesumi nimu goa lakesa: Go rabuyaamadaare Satan so repena sulaa-rupa aipapululopesa-daa adesu. 19 Pagalepa. Neme nimi puriaba gisude-pulu nimimi paaka-para supi kalain-una agaa mada rogaalimi sa. Goa puare nim-imi Satan-na puri rayo rabuaniaalimi rabu oyaemedame nimi mada namaoyaalia sa. 20 Parewae remome nimina agaa pa pageme-pulu gopadane madaa raaname naomalepape. Dia, parenimina bi so yaa-para aba tisade-ga go madaapedo pipape sa.

Luk 10:21 153 Luk 11:1Yesumi pedo waru pua Aapa Gote-para ora pi sa(Mat 11.25-27; 13.16-17)

21 Go raburi Holi Spirit-mi Yesuna robaa-pararaana omape kone kasa rabu rulatabesa. Go rabuYesumi lalo: O Aapa, nere su amaa page yaa-parapage ora Aa Mudu pi. Abia neme kone adaapui onaanu-para makuaae onaanu-para nena konekudiri pua skul-nane onaanu mea waalaede sa.Ora gore Aapa, nena raanana ratua gupa pede-gaora pi. 22Nina Aapame kone-para oyae rayo nemesurubanolo gisa. Pare onaa rayome Sina kone na-ademe. Dia, pare Aapa padanemere adea. Gopage onaa rayome Aapana kone na-ademe pareSimi padanemere aapa adea. Goa pea pare SimionaanuAapana konewaatalo palia-daare nimumipage Aapa mada adalimi.

23 Go rabu Yesumi pereke tua disaipel aanu-para lalo: Nimimi go adaleme yae madaare nimipedo pu piralimina. 24Neme nimi lagialo: Abadeaa mudunu page Gote-na agaa lakene aanumipage abia nimi ademe yae adolalo pisimi. Parenimumi go oyae na-adesimi. Go page abia nimimigo pageme agaa pagolalo pisimi pare napages-imiya sa.

Samaria aa medame nipuna iaa odome omesa25 Gore rekena agaana tisaa meda Yesu piri-

para ipua Yesu ko tulalo pisa. Tisaa-ya, nemeakea pua oro yaalo kagaa pirape kone wasupamealua ya? 26Gore Yesumi nipu goa lakesa: Gote-na buk-parare akepu ia? Neme akepu dipiti pae?27Gore nipumi agaa gupa abusa: NenaMudu Gotemadaare pu robaa rayome page kone wasuparayome page puri rayome page pedo pu raanaomalepape ta. Go page nimina bipa nimi raanaomeme-rupare nimina yagonu page padane go-rupa pipape sa. 28 Gore Yesumi nipu goa lakesa:Gore neme agaa waru abulae. Neme goa paliri neoro yaalo epe-rupa kagaa pirali sa.

29 Yapare go rekena agaa tisaa-mere nipuna bipadane waru epena kone isa-pulu nipumi Yesuwala lakesa: Gore rekena agaame nina ada lapapiri onaanuri aapi-para ta pae? 30 Gore Yesunipumi remaa gupa lakesa: Aa medame nipunaJerusalem su-para gimoa Jeriko su-nane pisa. Gorabu wae paake ne aanu nimu pora madaasimirabu tuanipunamamina-nu koloa nipuna oyaenumisimi. Goa puare nipu waru tua pora-nia pa iniadupitalo palaina gima pisimi. 31Go raburi Gote-naMiru Irae Aameda go pora kuramea pisa. Gorenipumi go aa adaapare gimoamoporanebo-nanepuaa-mama pua pisa. 32 Goa pisa rabu aa meda

nipu Livai-repaa ruru piri aa nipu ipisa. Nipupora nebo-nane ipua mode aa tapaina adoare mopora aane-nane pakeawa gima pisa.

33 Goa pisa pare Samaria kimi su-para piri aapadanere mo pora-nia ipua go aa tapaina adoasana nipuna pu-para ora odome omesa. 34 Goapisa-pulu nipu re-para pua minasaawa marasinwel-para ipa wain koyo paboa mo nipuna rererogaasa. Mo rere rogaa kiritua mo aa marekaawanipuna donkimenamasaanameamapiraasa. Goapuare nipumi pora kimisu aanu patape adameda-para pua waru pua surubesa. 35Ekeraa-nanere goaame kimisu aanu patape ada surube adana aaraamone 100 kina-rupa pua kasa. Go pua nipumigupa lakesa: Neme go aa waru surubape. Gorenenamonemedalomamogo aamadaa palia-rupawala ipua epa abutua.

36 Goa loa sana Yesumi wala lalo: Gore abianeme ake kone sae pae? Aa repo pora-nia epamepare mode tapasade aana adami aare aapi ya?37 Go rabu mo rekena agaana tisaa-me lalo: Gokimisu aare odome omoa raba meade aa sa. Gorabu Yesumi nipu lakesa: Ne puare neme goa puapape sa.

Yesumi Marta-para Maria lapo adola pisa38 Yesu nipuna disaipel aanu raapu adaare

meda-para pisimi. Go-parare ona meda nipunabiri Marta go oname Yesu nipuna ada-para epe-rupa lamua pisa. 39 Marta nipuna aaki medanipuna biri Maria pirisa. Maria nipu Aa Mudu-naaa re-para epa pirua nipuna agaa pagesa. 40 Goapisa pare Marta-re kogono adaapu pua nimunanape eta managolata pirisa. Goa pisa rabu MartanipuYesu piri-para pua agaamisa: AaMudu, ninaaakimi ni gimaade-ga neme padane eta iru pi-gago kone madaare ake kone sali pae? Ni epa rabamina neme lakela sa. 41 Goa sa pare Aa Muduminipu-para agaa gupa lakesa: Marta, ni odo pia.Neme kone adaapu sua nena robaa-para ari-yapapea. Nere oyae rayo madaa kone sae. 42 Goa peapare neme kone padane sape. Go nena aki Maria-me mulalo pia yaere niaame rutu nalamina sa.

11Yesumi beten lape-rupa moge riaasa(Mat 6.9-13; 7.7-11)

1 Yapi medame Yesu nipu su meda-nane betenlala pirisa. Orope beten aba lo kiritinaloarenipuna disaipel aa medame nipu goa lakesa: AaMudu, neme niaare beten lape-rupa mogeape.

Luk 11:2 154 Luk 11:27Abade Jon-me nipuna disaipel aanu mogeasaya-rupa neme page niaa mogeape sa. 2 Gore nipuminimu gupa lakesa: Beten lape agaa teme raburinimimi gupa tapape sa:O Aapa, Nena biri oro yaalo ora epe-rupa ina.

Nena Surube Su epena.3 Abia go yapi padane madaare niaana eta giaina.4Niaana wae yaenu mea rubaina-ga niaame page

aba wae kone saapiraina onaanuna konemea rubalima.

Neme niaa kedaame omape yae ko natina.5 Yesumi goa loa sana nipuna disaipel aanu

gupa lakesa: Gore nimi medamere ribaa rumarumana pua nimina adami aa agaa gupa mealimi:Adami aa, neme ni bret ipa repo giaina pua te.6Nina adami aa meda pora kimisu pamua reameomoa nina ada-para epa pia. Goa pea pare nemekalape eta dia ya te. 7 Goa te raburi mo ada ru-nane pia adami aame gupa tea: Neme ni radaapi kogono nagiape. Pora gaape ora poa loko abatua nina nogo naakinu raapu aba patawa tea.Neme rekoa oyae mada nagialua tea. 8 Goa tearabu neme ake pali ya? Neme nimi lagialo: Goremo aame ne nipuna adami onaanu bret nagialia-daare ne yala napote pare ne pirua agaa lakete.Agaa pa amaa yaate-pulu nipu rekoa nena iayaenu gialia. 9 Go remaana re neme nimi lagialo:Gore nimimi Gote-para beten go-rupa tapape.Goa palimiri nipumi nimi oyae su gialia. Nimimioyae asapalimiri nimimi mada adasaalimi. Nim-imi pora gaape tu piralimiri Gote-me pora gaapemada epa lobalia. 10 Onaanumi Gote-para betentemere gore oyae mada mealimi. Onaanu oyaeasapalimiri nimumi oyae mada adasaalimi. On-aanumi pora gaape talimiri gore Gote-me nimu-para pora ora lobalia.

11 Gore nimina naaki nogonumi nimi-para enameda gialepa teme-daare paaka wae meda meakateme ya? 12Dia-ga mo naakimi yaa Aapa medagi tea-daare betamu meda mea kateme ya? Dia,mada nakateme. 13 Gore nimi wae aanu pimipareniminanaaki-para epe yaenukatemede. Goapemede-ga waru pagalepa. Niaana so yaa-parapia Aapamere onaanumi beten teme-daare HoliSpirit gialua sa.

Yesu Belsebul raapu kogono pea simi(Mat 12.22-30; Mak 3.20-27)

14 Wae remome aa medana agaa mamaraasarabu Yesumi go remo mea rubisa. Go rabu goaa-na agaa lapaasa. Goa pua onaa rayome koneadaapu sua pogolasaasimi. 15 Goa pisa rabu

onaa medalomame lalo: Wae remonuna aa muduBelsebul-mi Yesu puri kata rabu mea rubaayasimi. 16 Goa simi rabu aa medalomame Yesu kotulalo pisimi-pulu Yesumi napiaa kogono medapinaloa adamona simi. 17 Pare Yesumi nimunakone adokaru mua nimu gupa lakesa: Adaakagure meda-para piri onaanu rugulala paawayada palimiri go adaa rururi ora o yalimi. Gopage ada medana aaraalu rugulala paliare goaaraalu mada nakibuma piralimi. 18 Gore Satan-me nipuna surube onaanuri marugulala paaliayaalore nipuna puri page akea pua epe-rupa saliaya? Mada Dia, pare nimimi wae remonuna muduBelsebul-na purimi mea rubaayo teme. 19 Nemego purimi mea rubaayo teme-daare gore niminanaakinu madaare akea pua neme nimuna re-monu mea rubaayo pae? Nimina naakinuna waeremo radonu mea rubaayo pare nimimi ora agaanalaeme. 20 Dia-ga Gote-na purimi ni puri gisa-pulu go wae remonu mea rubaayo. Goa pe-puluGote-na Surube Su nimi piri-para aba epaade sa.21Gore puri pane aamedame etaa ripinua nipunaada-para surubaliare gore nipuna oyae rayo epe-rupa pa salia.

22 Goa palia pare puri waru pane aa rado apoaana ada-para ipua tuare maoyaalia. Goa puareapo aana etaa-para rai napi-para go surubape yaepaake noa tema aa medalomanu-para surubapeyae ruma katea sa. 23Onaa rayo nina adami onaanapitimi-daare gore nina iaa pimi. Onaa rayomeni raapuoyaenakiritemere gorenimumi raa-paramea ratu rubalimi sa.

Wae remo wala ipisa(Mat 12.43-45)

24 Gore wae remome aa meda gimaliare gorenipu su kaapu ne-para kitu pirape su asapulalopea. Gore nipumi go su epe meda na-adoarenipumi lalo: Abade nina pirisude ada-para walapalua tea. 25 Goa pea-daa nipu pua nipuna abanaada-para wala pua adea rabu nimumi puluma kiapepena pua waria piralimi. 26 Goa adea raburiwala ora wae remo 7-pela medaloma pua lamumisa. Goa puare nimu rayo mo ada ru-nanepua odobaawa pimi. Goa peme rabu abade moaa nipuri wae-rupa pirisa pare wala abia rayopiruaeme-pulu go aa abia ora wae-rupa meda piasa.

Pedo waru pua pirape kone27 Yesumi onaa adaapu kirata pirinaloa agaa

gupa lakesa: Go rabu nimina rikiraana piri onapadaneme agaa gupa sa: Gore abade ne madua

Luk 11:28 155 Luk 11:49adu gisade ona nipu padanemere pedo waru pinasa. 28 Goa sa pare Yesumi gupa sa: Ora lae pareonaame Gote-na epe agaa wala pagoa ratalimionaanumiri gore ora pedo pina sa.

Onaamedalomamenapiaa kogonoadamonapainasimi

(Mat 12.38-42; Mak 8.12)29 Onaa adaapu pa epa kiritaba pirina nimu

gupa lakesa: Abia go yapi di rabu pimi onaanuriora wae onaa pimi. Nimumi napiaa kogono medaadamona teme pare neme go-rupa kogono medanawatoa. Dia, pare Jona nipuna napiaa kogonopisade go padane mea waatoa sa. 30 Abade JonaGote-na agaa lakene aa pirina mo Ninive su-parapiri onaanumiGote-napuri pane kogono adesimi.Abia go rabu page ni Onaa Raapu Pirape Aa-naSi Gote-me go onaanumi adenalo napiaa kogonopalia rabu adalimi sa. 31 Oropere Gote-me onaa-nuna koso lape di madaare no re-nane ona mudupadaneme rekoa abia piri onaanu nimuna waeyaemadaa koso lape agaa lagialia. Gore go onameabade Solomon-na epe agaa mana pagola pisa-pulu nipu su rayona aane-nane pamisa. Goa pisapare nimina rikiraana pia yaeme apo Solomon-nakone ora maoge yaaya. Goa pea pare onaanuminipuna agaa napageme. 32 Gote-me onaanunakoso lape agaa di madaare gore Ninive su on-aanumi rekoa go abia piri onaanumiri Jonameagaa lakesa-daa nimumi kone perekeasimi. Goapisimi-pulu nimi madaa koso lape agaa madalagialimi. Goa palia pare abia nimina rikiraanapiri aame Jona maoge yaaya sa.

To yoganena paa madaa agaa lakesa(Mat 5.15; 6.22-23)

33 Yesumi wala lalo: Onaanumi lam ewoa golam baket rolo-para nasalemede sa. Dia, parenipumi mudianaloa onaanumi go paa adoa adaru-nane epa odobalimi. 34 Nena iniri nena yo-ganena paa lam-rupa roaaya. Gore nena iniepeaaliare gore nena to yogane rayo paa ru-latabea. Pare nena ini o yaliare gore nena toyogane rayo ribaa yabalia sa. 35Gore nena robaa-para ia paa wala ribaa yalia waru adalepape.36 Gore nena to rayo-para paa paliare kalae-nanedaa page ribaa nayaabalia. Go rabu lam-na paa ne madaa pirata ipulade-rupa nena toyogane-para paa gupa rulatabalia sa.

Farisi aanu rekena agaa tisaanuri waea pisimi(Mat 23.1-36; Mak 12.38-40; Luk 20.45-47)

37 Yesumi go agaa aba naloa Farisi aa medamenipuna ada-para eta nola ipu sa. Goa sa rabu moaa nipuna ada-para pua eta nala pirisa. 38 GoreYesumi eta nolalo ki naradepea-pulu mo Farisiaame adoa nipumi kone adaapu isa. 39 Goapisa rabu Aa Mudumi nipu gupa lakesa: Gorenimi Farisi aanuri nimimi plet kap-nuna yoganeradepeteme. Goa pea pare nimimi plet kap-nuna ru-parare naradepeteme. Goa pea parenimina robaa-para oyae adaapu saapirape konesu pupitagi nape kone page apo rulatabea-daasa. 40 Nimiri maeyae aanu pimi. Gote-me on-aana to yogane waria nipuna robaare nawarisapae? 41 Pare nimina plet kap-nupara saapiriyaenumedalomame naraa onaanu katapape. Goapalimi rabu nimi epe-rupa piralimi sa.

42 Pare Farisi aanu nimi waru adalepape.Nimi yabia meda-para rakia-para padi raanimedaloma-para warea go oge yae page Gotemedaloma kateme. Goa peme pare nimimi epe-rupa sape kone-para Gote madaa kone rulapekone-para gimeme. Pare nimimi go kone suamogea nagimalimiri gore epeaalia.

43 Nimi Farisi aanu nimimi waru adalepape.Nimi lotu ada ru-nane pua riri-nane pirape siaamadaa raaname apo omeme-daa. Go page nimikiritae maket ada-para pua onaanumi nimi-paraabi piralepape teme-daa raaname omeme.

44 Nimiri waru adalepape. Nimina kone gupa:Nimi pa matmat-rupaga gore pa onaanumi na-adoare rekena lusua rabuaemede.

45 Go rabu rekena agaana tisaa medame gupasa: Tisaa, neme goa loa niaa-para ero agaa niaamariaaye.

46 Yesumi lalo: Nimi rekena agaana tisaanuriwaru adalepape. Nimimi kedaa pi yae onaanunamasaa-nane mea mariaaeme. Goa peme parenimu riape-rupa maarea pare go kedaa pi yaerinalo nimimi raba meape kone naimi.

47 Nimimiri waru adalepape. Nimina akuan-umiri Gote-na agaa lakene aanu tisimiya. Goapisimi pare nimimi go akuanuna rogaape apedaawariaawa pepena epe-rupa paeme. 48 Goa pemerabu nimimi nimina akuanunawae pisimide koneniminaawa raaname omeme. Nimina akuan-umi Gote-na agaa lakene aanu tu maomaawarogaasimi-para nimimi nimuna matmat wari-aawa pepena paeme.

49 Go madaare Gote-me epe makuaae kone sualalo: Neme nina agaa lakene aanu page aposelkogono aanu page nimu piri-para penaato. Goa

Luk 11:50 156 Luk 12:18palua pare nimumi go aa medaloma tu mao-maawa medaloma kedaa pi yae kateme. 50 Goasa-pulu go pimi onaanuri abade mo Gote-na agaalakene aanu tu maomasimi madaa abia pageora kedaa adaape mealimi. 51 Aba Gote-me suyaa warinaloa mo aa Abel tu mao-mama ipuaSekaraia epe tu maomasimi rabu page kedaaadaape mealimi. Go aare Gote-na ada ru-nanepirisa rabu aana reke-paraGote-na epepirape adalapona rikiraana tu maomasimi. Gore neme nimilagialo: Abade Gote-na aanu tisimide kogononakedaare abia go piri onaanu nimimi rialimi.

52 Nimiri rekena agaa tisaanu-ga nimimi waruadalepape. Nimimi kone makuaae meapena poralobape ki nimimi riti peme. Goa peme parenimina odobatalo pora gaape nalobeme. Go pageonaa meda odobainalo page kone naimi parenimimi pora gaape garulaeme.

53 Yesumi go su gimisa rabu mo rekena agaatisaanu-para Farisi aanu-para Yesu madaa waeero agaa loa nipu madaa agaa rado rado misimi.54 Nimumi agaa loa nipu ko tulalo pisimi-pulunipu agaa adaapu agaa misimi. Nipumi pa yadatea-daare nimumi nipu koso madaa mea aditalopisimi.

12Makirae konere waru adalepape(Mat 10.26-27)

1 Onaanu ora adaapupe kiritaawa rulatabaawamedana aa madaa ata pisimi rabu Yesumi nipunadisaipel aanu-para agaa aba gupa sa: Nimi goFarisi aanuna bret ma-adaa yaape yis-ri waruadalepape. Neme nimuna makirae agaa madaalalo. 2Oyae rayo rigitabaaya yaere oropere amaasalia. Go page oyae rayo kudiri pu iare oroperepenaame waatea. 3 Goa pea-pulu agaa rayoribaane-para simiyaade agaare onaanumi epepaa-para pirua pagalimi. Gore agaa medalomapawasi ru-para pirua simiyaadere so rudu madaaaawa lamonealimi sa.

Onaame Gote madaa paala omamina(Mat 10.28-31)

4 Nina adami onaanu nimiri gupa lagiano: On-aanumi to yogane talimi-daare paalame naoma-lepape. Goa puare orope nimumi yada medamada napalimi. 5 Nimi paala omape onaa nimilagiano. Gote madaa paala waru omalepape.

Nipumi onaa tu maomaawa orope repena sulaa-para mada mea lopalia. Gore neme nimi la-gialo. Go aa padane madaa paalame omalepape.6 Nimimi ademe mone 2 toea-rupa yaa magatasupu kabeme. Pare Gote-me yaa oge go-rupamadaare konenarugulaaya. 7Nipumi nimina aaluiri rayo aba dipita. Gore nimimi paala naomeme-ga nimimi ogege kabape yaa-rupana yoto maogeyaeme.

Ni Yesuna ruru yaade lapere palaa naomamina(Mat 10.32-33; 12.32; 10.19-20)

8 Gore neme nimi lagialo. Onaa rayo pa on-aanuna ini agaa madaa nina bi laketemere goreni Onaa Raapu Pirape Aa-na Si neme page Gote-na ensel-nuna ini agaa madaa go onaanuna bilaketoa. 9 Goa palua pare onaa rayome onaanaini agaa madaa ni masaa rilalimiri gore Gote-naensel-na ini agaa madaa Onaa Raapu Pirape Aa-na Si neme nimu masaa rilalua.

10 Onaa rayome Onaa Raapu Pirape Aa-na Simadaa wae agaa teme-daare gore Gote-me goonaanawae yaemadamea rubalia. Goa palia pareonaa rayome Holi Spirit madaa ero agaa teme-daare Gote-me go onaanawae yae namea rubalia.

11 Gore nimumi nimi lotu ada-para mea puanamba wan gavman page adaare aa mudunumipage koso pagenalo mea palimi. Go rabu nimimipaalame naomoa kone adaapu nasalepape. Goreniaame agaa akepu abutema yapae niaame agaaakepu laketema yapae kone nasalepape. 12 Gorenimimi lape agaare Holi Spirit-mi nimina kone-para mapiraalia.

Amope maeyae aa mudu madaa saa agaa lakesa13 Go rabu go pirisimi onaana rikiraana piri aa

medame gupa sa: Tisaa-ya, Aapana moae yaenumo ameame rumaawa gina. Neme rumaawa nigina neme lakela sa. 14 Goa sa pare Yesumi nipugoa lakesa: Ake ya? Ni nimina koso pagape aa-para nimina oyae rumaape aa-para ni-daa dia.15 Gore nipumi nimu gupa lakesa: Nimimi waruadoa surubalepape. Nimimi epame omape konegimalepa. Aa medame nipu oyae adaapu salia-daare nipumi go yaenu madaa epe pirape konemada namealia.

16 Go rabu Yesumi nimu-para saa agaa medagupa sa: Amope medana epe su adaapu i-paramaapu eta oyae adaapu opoa nape ta. 17Go raburigo amo ne aa nipuna kone-para gupa isa: Abiaremo etamedaloma kirita sape adaare dia yaade-ganeme ake palua pae kone isa. 18Gore nipumi konegupa isa: Neme goa palua. Neme nina eta sape

Luk 12:19 157 Luk 12:42adanu kilipia ada ora adaape medaloma palua.Goa puare nina wit-na ini-para mo eta rayo goadanu-para mea kirita salua sa. 19Goa palua konesalo: Go aa nipuna epe yae rayore saapiranomaaliadaapumi popalia pare epe-rupa piralua. Goapea-ga abiare neme kitu pirua eta ipa nala puarepedo pu piralua kone isa: 20 Go kone isa pareGote-me nipu lakesa: Nere maeyae aa sa. Abia goribaa ne omali-ga abade nena mea kiritae saedeoyaenuri aapimi meali ya? 21 Go rabu Yesumiagaa gupa lo kiritisa: Onaanumi epe oyae adaapusalimiri apo maeyae aa-na kone mogeteme. Goapalimi pare nimu Gote-na ini agaa-para naraaonaa pimi sa.

Gote madaa kone rulaatepape(Mat 6.25-34)

22 Go rabu Yesumi nipuna disaipel aanugupa lakesa: Go remaa madaa kone mealepa.Niaame ake nalima palo epe-rupa piralima palokone adaapu nasalepape. Go page nimiminiaare yogane madaa ake maraalima palokone adaapu nasalepape. 23 Gore epe-rupapirua yogane surubalima eta nape yae-paramamina maraape-para go madaa kone adaapunasalepape. 24 Nimimi yaanuri adalepape.Nimumi onaana kone namogeaawa nape repenaini napoa eta namea kiriteme. Nimuna etakiritape ada page na-aaya. Dia, pare Gote-menimu raba mua eta kata. Gore nimi onaameremo yaanu ora rabuaniaaeme. 25 Nimina onaamedame go oyae madaa kone adaapu salia-daaregore nipunamaali ogesi-daa wala adaalupumadayolo pitia yapae? 26 Dia-ga gore nimimi oge etayaenu nasurubeme-ga nimimi pa yae medalomamadaa kone adaapu nasalepape.

27 Nimimi plaua ini adalepape. Nimumirimamina waritalo kalaipu kogono napeme. Dia,pare pagalepa. Abade mo amope Solomon-merenipuna pepena rayo pisa pare mo plaua ininuminipuna pepenamaoge yaaya. 28Gore Gote-memosu amaa ripu maopaawa nipuna pepena paaya.Goa pea pare go ripunu ekeraa-nanere nimumipoa repena sulaa-para iralimi. Goa pua nim-imi go ripu maoge yateme-pulu Gote-me niminamaraape mamina gua nimi waru surubalia. Gokone adaapu saleme rabu nimina kone rulapereora ogepu saapiruaeme. 29 Goa pea-ga nim-imi nape yae madaa kone adaapu nasalepape.Go page niaa ake nalima palo kone nasalepape.30Gore go su amaa pirua kone narulae onaanumigo yaenu rayo asapeme. Pare Aapame nimina

kone gupa imilo aba makuaaya. 31 Nimimi Gote-na Surube Su madaa kone rulaatepape. Goapalimi rabu mo oyaenu page mada gialia sa.

Yaa-para epe yaenu mea kirita sape kone(Mat 6.19-21)

32 Nimi oge sipsip menasinu nimimi paalanaomalepape. Nimina Aapame nipuna SurubeSu gulalo pedo pu pia. 33 Goa pea-ga niminaoyae rayore nimumi kabenaloa mone-re mo onaanaraanu katapape. Goa palimiri nimina monepaus ora puri pane sua so yaa-para epe yaenumada kirita salimina. Goa pua so yaa-para i yaerenaetapalia. Go page so yaa-parare paake ne aamepage namealia. Go page so yaa-parare alurai-para daalinu-para nimumi page go yae nanalimi.34 Gore nimimi epe yaenu kiritaeme-parare nim-ina kone page go-para agu pea sa.

Kogono naakinu managolae remaa(Mat 24.42-44)

35 Nimina mamina aako leteme marudu yat-apape. Goa pua lam wadunua managolaawapiralepape. 36 Nimi go-rupa piralepape sa: Ko-gono naakinuri nimuna aa adaa ado piralemede-rupa piralepape. Go surube aare nipu mo onarumaatalo eta yaweme-para adola palia. Goa pea-ga mo kogono naakinu ado pimi. Nipu ipua poragaape epa taliare kogono naakinumi pora gaapeaipapulu mada lobalimi. 37 Go adaa aame epaadalia rabu nipuna kogono naakinumi u napatuaadaba pitimi. Go rabu go kogono naakinuri pedopu pitimi. Pagalepa. Go aa adaame raanameomoa mamina aako leteme marudu yawa nimureke madaa mapiraalia Goa puare nipuna eta epakatea. 38 Gore nipu ora ruma rumana epalia paloyaa kuta mupaa rekalade rabu epalia palo mareapare nimi u napatalimi. Goa pea-pulu nipumi gokogono naakinu madaa ora pedo waru palia.

39 Nimi go agaa pagalepa. Gore adana aaraamepaake ne aa nipuna ada opalialo kone sua na-pataalia pare pa pitia. Go rabu mo paake neaa epalia mada naodobalia. 40 Gore Onaa RaapuPirape Aa-na Si nimimi naniminaawa pa piralimirabu epalia. Goa pea-ga nimimi page waru adopitapape sa.

Epe kogono naaki-para wae kogono naaki laaponaremaa

(Mat 24.45-51)41 Go rabu Pita-me goa sa: Aa Mudu, neme

go lae agaare niaa-para agu lae pae pa onaanurayo-para lae ya? 42 Gore Aa Mudumi lalo: Gore

Luk 12:43 158 Luk 13:5epe kogono pua epe kone i naakiri aapi ya?Go naakiri nipuna aa adaame ada piri onaanusurubenalo kogono katea. Go naakimiri onaamedaloma nimuna eta rumaainalo mapiraalia43 Orope aa adaa ada-para wala ipua mo kogononaakimi lakesa-rupa kogono pina adaliare nipumadaa raaname omalia. 44Neme nimi ora lagialo.Go rabu aa adaame nipu oyae rayo su surube-nalo aa mudu mapiraalia 45 Yapare mo kogononaakimi kone gupa mada salia: Nina aa adaareabi aipapulu naepalia kone salo. Goa kone suanipumi kogono naaki nogo medaloma tua eta noipa bia noa nipu maeyaalia. 46 Kogono naakimigoa pu pirua aa adaa abi naepea kone su epe-rupanasuruba pitia. Goa palia rabu nipuna aa adaa oromeda aipapulu epalia. Ipuare rai mua mo kogononaaki nipu waru tua nipu kogono waru nasurubenaakinu raapu mea rubalia.

47 Mo kogono naakimiri mo nipuna aa adaanakone adea pare nipumi aa adaana kogono na-paliare aa adaame ora puri waru paboa aipuyametalia. 48 Pare mo kogono naakimi nipuna aaadaana kone na-adoa yapare wae kedaa kogonopinaloa aa adaame ogepusi aipuyame talia. Goreonaanu kone oyae adaapu palimiri nimumi pageoyae adaapu wala mada abuteme. Goa pea-gaonaanu ora kone oyae adaapumuaemere nimumiora oyae adaapu medaloma page abuteme sa.

Yesu madaare onaanu rugulala pasimi(Mat 10.34-36)

49 Neme go su amaa ipisuri repena marataipisu. Goa pea-ga go repenare abi rena konesalo sa. 50 Neme kedaa pi baptais rado nonapi mealua pare nina robaa-para kedaa waru pia.51 Gore nimimiri niri go su amaa piri onaa epe-rupa mapiraatalo ipisu kone imi pae? Nemego su amaa epe-rupa pirape kone namea ip-isu. Dia, pare onaana rurunu marugulata ipisu.52 Abia page orope page onaa supu padane ada-para pitimiri nimu rugulala paawa piralimi. Goapua aa repomere mo aa laapo-para iaa aulal-imi. Goa pua mo aa laapomere mo aa repo-paraiaa aulalipi. 53 Go rabu aaraame nipuna naak-inu raapu yada kepeaalia. Goa pua naakinuminimuna aaraa-para iaa aulalimi. Go page ag-imiri nipuna wanenu raapu yada kepealipi-puluwanenumi nimuna aginu madaa iaa aulalimi.Ayaa medalomame nipuna naakina ore madaayada kepealia-pulu go orenumi nimuna aayaanumadaa iaa aulalimi sa.

Wae kedaa riape di waru adalepape(Mat 16.2-3)

54 Yesumi go onaanu-para page lakesa: Niminaare pabala aaya-nane moae meda rekalainaademe rabu aipapulu nimimi yai epolalo piateme. Gore ora teme rabu yai ora mada epea.55 Go page no re-nane puri pane po ripu epearabu ademere abia pani pia teme. Gore ora temerabu naare reade. 56 Nimiri makirae onaanupimi. Nimimi yaa-para su lapona robore waruado kiriteme. Goa peme pare nimimi abia go dirabu palia yaere na-amakuaaeme sa.

Ne aditalo paliade aa raapu agaa epe-rupa tapape(Mat 5.25-26)

57 Gore nimimi oyae ademe rabu nimimi akolowaru na-ado reke peme? 58 Aa medame nekoso laawa aditalo palia-daare nipi pena pora-niapulaawa nipina agaa maredepo yaawa pulupape.Goa napaliri nipumi ne mo koso page aa piri-para mea palia. Gore koso pagape aamere etaarini aanu mea katea. Go rabu etaa rini aanumirimo kalabus ada-para mea mapatalimi. 59 Goapea-ga neme ne lagialo: Ne mo kalabus ada-paraaipapulu mada naesepealimi pare aba ripia ogeyago aba abulaina sa.

13Onaamekonenaperekeyo saliare gore nipuwae su-

para palia1 Go raburi onaa medaloma pirua Yesu-para

Galili su-para piri aanu madaa remaa lakesimi.Go aanumiri nimumi Gote madaa mena yaapioyae raapu aana reke madaa irisimi rabu Pailat-me nimu tu maomasa. 2 Gore Yesumi nimu-paraagaa gupa lakesa: Nipumi Galili aanu gupa tumaomasa-pulu nimimi Galili su-para piri onaamedalomana pupitagi nape kone maoge yasimikone imi pae? 3 Neme ora nimi lagialo. Ora dia-ga nimi rayo pupitagi nape kone naperekealimirinimu omesimi-rupa agu omalimi. 4 Gore abadeSiloam su-para piri aa 18-pela nimuna remaa na-pageme pae? Nimu kogono pua aana-me wariniadaalu ada meda nimumadaa lopoa tu maomasa.Goa pisa-pulu nimumi mo Jerusalem su-para pirionaa medalomana pupitagi nape kone maogeyaasimi kone imi pae? 5 Dia-ga nimi waru la-gialo. Nimina pupitagi nape kone nagimoa konenaperekealimiri nimi rayo go-rupa wae su-paraagu palimi sa.

Repena meda ini namadita madaa remaa

Luk 13:6 159 Luk 13:306 Gore Yesumi saa agaa meda gupa sa: Aa

medame nipuna wain maapu rikiraana repenafik poasa. Orope nipu nape ini medaloma eteapame adama ipisa pare naetesa. 7Goa pisa raburinipumi mo maapu surube aa gupa lakesa: Abiaremaali repome go maapu-para repena ini etanapame asapula epawa pare naetana. Go repenapo rubape. Go repename mo suna ipa pa noamaoyariana sa. 8 Mo maapu surube aame agaagupa lakesa: Aa adaa, abia go maali pandanere paaainawa. Gore nipuna pitaa re-para aawa piriripua gawa menana i mea awo pabalua. 9 Walago ma-alimi ini madialiare epe tea pare namadi-aliare gore po rubaina sa.

Kitu PirapeYapi di rabuYesumi onamedana yainamaepeaasa

10 Kitu Pirape Yapi di meda rabu Yesumi lotuada ru-nane aawa agaa mogeasa. 11 Go-para onameda pirisa ona nipu madaa wae remo medapirisa. Gore romome mo ona nipuri yaina maali18-pela patisa rabu mo upege pi oname nipunamasaa mada namaridulaasa. 12 Yesumi go onaadoare gupa yaasa: Go ona, nena yainare abamearubaarude. 13Nipumimo onana aalumadaa ki isarabu aipapulu mode oname masaa maridulawareka aasa. Go rabu oname Gote-na bi minasaasa.14 Go raburi Kitu Pirape Yapi di yaade. Goa pea-ga Yesumi go onana yaina maepeaainaloa molotu ada surube aa mudumi ratu yawesa. Goapisa rabu aa mudumi onaanu gupa lakesa: Gorekogono pape diri yapi 6-pela ia. Nimimi yainamaperekeaina kone salimi-daare kogono papedi rabu ipulupape. Pare go kone salimiri KituPirape Yapi rabu napulupape. 15 Go raburi AaMudumi nipu gupa abusa: Nere makirae agaa neaa yaade. Nimiri Kitu Pirape Yapi rabu niminagawa mena-para donki mena-para gonumi ipanenalo ada-para pua esepeatalo peme. 16 Goapeme pare go onare nipu akua Abraham-na wanepia pare Satan-me maali 18-pela ru-para nipurogaasa. Goa pea-pulu Kitu Pirape Yapi oromenipuna yaina naesepealua yapae? 17 Nipumi goasa rabu nipuna iaanumi yala posimi. Goa pea pareonaanumi nipuna epe yae rayo madaa raanamewaru omesimi.

Repena mastet madaa saa agaa loa bret madaayaape yis-na agaa lakesa

(Mat 13.31-32; Mak 4.30-32)18 Yesumi gupa lakesa: Gote-na Surube Suri

ake madaa meano ya? Ake madaa mealua-daaepeaalia ya? 19Go piane lano: Oge repena mastet

ini-rupaga aamedame go ini mua nipunamaapu-para poasa. Gore orope opoa sana adaa repenanona piane opalia. Go rabu yaanuri go repenanapalaa madaa nimu ada waria piralimi.

20 Gore Yesumi wala sa: Neme Gote-na SurubeSu madaare ake lagiano ya? 21 Gupa lagiano:Gore bret ma-adaa yaape yis-rupa ona medamego yis mua palaawa ipa repo raapu adaa pe-paramea morope sa. Go palaawa ora adaa yalia. Go-rupare Gote-na Surube Su adaa yalia rabu onaanuadaapu pitimi sa.

Oge pora gaape(Mat 7.13-14,21-23)

22 Yesumi adaa adaare-para page oge adaare-nini page pamisa. Go rabu nipumi onaamedaloma agaa mogeaa-mama pua nipuJerusalem su-para polalo pisa. 23 Go rabu aamedame nipu agaa misa: Aa adaaya, gore Gote-me onaa ogepusi oro yaalo kagaa piraama laamamapuaalia ya? Go rabu Yesumi nimu goa lakesa:24 Abia nimimi oge pora gaape-para ora odobatapolalo pulupape. Neme nimi lagialo. Onaaadaapu go pora gaape-para odobatalo palimipare mada dia. 25 Orope mo ada surube aamerekoa ada pora gaape po salia. Goa palia rabunimi amaa-nane epa rekaawa pora gaape tuagupa teme: Aa adaa, niaa epomona pora lobateme. Go rabu nipumi nimi-para gupa lagialia:Nimi na-adawade-ga aa-para pirua epame paloni maarea tea. 26 Go rabu nimimi nipu gupalaketeme: Niaare abade ne raapu ipa no etanamade teme. Neme abade niaana adaare-paraipua niaa agaa page lagiade. 27 Pare nipumi nimigupa lagialia: Nimiri aa-para pirua epame palogore ni maarea tea. Nimi rayo pupitagi noaeonaanu pimi-ga nimi rayo ni piri gimoa pulupatea. 28Gore Abraham-para Aisak-para Jekop-paraGote-na agaa lakene aa rayo-para nimumiri Gote-na Surube Su-para pitimi. Goa pua nimimi nimuadalimi pare nimi amaa-nane mapiraalia Go rabunimimi abulu regepe noa re lo piralimi. 29Go rabuonaanuri naare opala-nane page naare pabala-nane page re lapone page epalimi. Go rayoreGote-na reke madaa eta no piralimi. 30 Go rabuabia aapu-nane pimi onaa medaloma riri-nanepua aba mudu piralimi. Go page abia mudu onaamedaloma pimiri go rabu nimu ora orope aapu-nane piralimi sa.

Yesu Jerusalem suna re sa(Mat 23.37-39)

Luk 13:31 160 Luk 14:2031 Oge-daa pirua Farisi aanu medaloma Yesu

piri-para ipua agaa lakesimi: Aa mudu Herot-me ne tu maomaatalo pia-ga neme go su gimoasu rado-para pu simi. 32 Gore Yesumi nimugoa lakesa: Nimimi go kira yanana si-para gupapua laketapape: Abia-para ekeraa lapore nemego wae remonu mea ruboa yaina ome onaanumaperekeyatalo pi. Goa pua kogono repome ninakogono dia yalia-ga pua laketapape sa. 33Go rabuYesumi nimu agaa gupa lakesa: Pare abia ekeraarudane ni pamualua. Goa pua Jerusalem su-para padane-para nimumi Gote-na agaa lakene aamada tu maomalimina.

34 Go rabu Yesumi lalo: Jerusalem su-para pirionaanu-ya. Nimimi Gote-na agaa lakene aanu tumaomaeme. Gote-me mea rapae onaanu pageaana-me temede. Ora rana adaapu go su-parapiri onaa rayo nina kimimea kiritaawa upitalo pe.Gore yaa kuta kebome nipuna sinu popaa rolo-para mea kirita mapiraatade-rupa upiaatalo pepare nimimi ni gimemede. 35 Pagalepa. Gote-me nimina su Jerusalem su-para aba gimoaaya.Nimimi ni abia na-adalimi pare orope ni madaadalimi. Nimimi mada adalimi pare aba gupateme: Aa Mudu-na bi mea ipisana aare nipu orapuri mina teme sa.

Yesumi to pabopae aa meda maepeaasa14

1Kitu PirapeYapi dimeda rabuYesu nipu Farisiaanuna aa mudu medana ada-para eta nola pisa.Goa pisa raburi onaanumi nipu ora waru adabapirisimi. 2 Go rabu ki aa lapo pabopae aa medarenipu mo Yesu piri-para ipisa. 3 Yesumi go aaodoa sana mo rekena agaa tisaanu-para mo Farisiaanu-para agaa gupa misa: Niaana rekena agaamadaare Kitu Pirape Yapi di rabu yaina ome aamada maperekeaina yapae dia yapae? 4 Goa sapare nimu agaa nane pa pirisimi. Goa pisimiraburi Yesumi mo aa mua nipuna yaina mae-peaawa nipuna adaa penaasa. 5Goa puare nipuminimu lakesa: Aa padanemere nipuna mena gawaipa naaku-para lopaliare nimimi Kitu Pirape Yapidi rabu amaa-nane nayola salimi ya? 6Goa sa parenimumi go agaa mada na-abusimi.

Aa medame nipuna kone rabuaniaaliare epe ta7 Yesumi eta nala pirisa rabu aa medaloma

aba riri-nane reke madaa agu piritalo pisimirabu Yesumi goa adesa-pulu nipumi saa agaamenimu gupa lakesa: 8 Gore aa medame nimi onarumaape eta yawe-para yaateare aba riri-nane

i reke madaa napua piralepape. Dia-ga mo neyaateade aame adaa bi ia page aa mudu meda go-pare epa pira tea rabu pua pirua agaa pagaina.9Go rabu mo ne yaateade aame gupa epa lagialia:Neme go riri-nane ia rekere mo aa mudu kalatea. Go rabu ne ora yala adaape poloa nipunarekeminarepaawamasaa-nane popali. 10Goa peapare aa medame eta nola epape tea raburi rekemasaa-nane pua piralepape. Go raburi mo neyaata aame ne epa adoa gupa lagialia: Adamiaaya tea. Nere go riri-nane epa pira tea. Gorabu mo ne raapu eta no piralimi aanumi neadaa bi gialimi. 11 Gore onaa rayome nimuna biminasaatalo palimiri orope nipu yala poloa ogeaa pitia. Goa pea pare onaa rayome nimuna konerabuaniaalimiri go onaare nimuna bi minasaalia.

12 Go rabu Yesumi nipu eta nola epapa laadeaa gupa lakesa: Neme eta waima yawali raburinena adami onaanu-para amenu-para rurunu-para nena su medanu mone adaapu imi onaanu-para rayo nayaalape. Dia-ga nimumi ne yaatemerabu nimuna ada-para eta nainaloare nena etaabuteme. 13 Dia, pare neme eta waima yawalirigore onaa naraanu-para ke wae onaanu-paraini rabuni onaanu-para eta nenalo yaatapape.14Goonaanumiri nena etamadana-abutemeparenimu puri waru mealimi. Orope Gote-me epeonaanu matmat-para marekaliade di rabu Gote-me abutea sa.

Eta waima adaape yawe madaa saa agaa lakesa(Mat 22.1-10)

15 Yesu go agaa lakesa rabu reke madaa piruaeta nisade aa medame Yesu gupa lakesa: Onaan-umi Gote-na Surube Su-para ru-nane pua nipunareke madaa pirua eta nalimi-daare nimuri pedopedo pu piralimi sa. 16 Pare nipumi saa agaagupa lakesa: Aa medame eta adaape yawolalopisa rabu onaa adaapupe-para eta nola ipulupapelo lakesa. 17 Gore eta nape di rudu sa rabunipumi kogono naakinu mearepaawa mo eta ne-nalo yaasade aanu ipulupa lo pua laketapa sa. Etarayo aba managola kiritaarima tapape sa. 18 Paremo onaa padane padane laatapu nimumi pa agaaloa mada napalima simi. Aa medame agaa gupasa: Nina emaapu meda kabawa-ga ni go adolapalua sa. Goa pe-pulu ni ora odo pia abia madanapalima. 19 Gore aa medame agaa gupa lakesa:Nina mena gawa 10-pela kabawa-pulu adia kuta-para mea pulu. Go kogono abia ia-daa odo pia sa.20Gore aa medame agaa gupa lakesa: Abia ni onapena go rumaato-pulu ni mada napalipa sa.

Luk 14:21 161 Luk 15:921 Go raburi mo kogono naaki nipu wala pua

nipu aa mudu laketa pisa. Go rabu mo aa adaameratu yawoa nipuna kogono naaki goa lakesa:Mogo adaare-para pua pora-nia page aipapulupua onaanu mealepa sa. Goa puare nemenaraanu-para ke wae onaanu-para ini rabunionaanu-para nimu rayo nina ada ru-nane lamuaepape sa.

22 Orope go kogono naakimi ipua lalo: Aa adaa,nena agaa aba pamu lawade pare reke medalomapa pu pa ia sa. 23 Go rabu aa mudumi kogononaaki gupa lakesa: Ne pua adaa pora kepaa-nini pua mo maapu pora kepaa-nini page puarenina ada ora rulatabena onaa rayo ora lamuaepape sa. 24 Neme ne lagialo. Abade onaa rayoneme yalawade onaanumiri naa eta ora ogesipage mada nanalimi sa.

Aa medame Yesu rata mea palimiri abana konegimoa pulupape

(Mat 10.37-38)25 Onaa adaapupe Yesu raapu pamisimi

rabu nipu pereke tua nimu agaa gupa lakesa:26 Gore onaa rayo ni rata mea epalimiri gorenimumi nimuna ama aapanu-para ore-para nogonaakinu-para ame baaninu-para nipuna kone-para ora gimoa epalimi. Goa pua nimu naadisaipel onaanu piralimi. 27Onaa rayome repenapolopeawarumea rua ni ratamea epaliami-daaregore ora nina disaipel onaa piralimi.

28 Nimina onaa medame ada adaalupe medapalua kone saliare nipu pirua go ada mada pukiritalua palo waru pirua koneme niminaalia.29 Goa napalia-daare nipumi ada pa pua napukiritalia rabu onaame nipu giri laalimi. Akolo ya?Kone waru nasua ada pame pea-pulu giri laalimi.30Go rabu nimumi lalo: Go aamere mopo ada peapare nipumi go ada mada napu kiritalia teme.

31 Gore aa mudu medame aa mudu rado medaraapu yada pula polalo palia-daare nipumi konewaru niminaa piralia. Gore nipuna yada papeaanuri 10,000-pela pimi pare mo aa meda nipunayada pape aanu 20,000-pela mea epalia. Goapea-pulu nipu mada ratalia kone sua gimalia.32Gore mo aa mudu nipumi mada naratalua konesalia-daare gore nipumi agaa lo maayaape aanuaa mudu meda piri-para mea penaatea. Goapua niaa yada gimoa epe-rupa pirapana laketapenaatea.

33 Apo remaana re madaare Yesumi gupalakesa: Nimina rikiraana onaa medame epe ko-gono pape kone nasua nipuna oyae rayo-para

masaa narilaliare go aare nina disaipel onaa-rupamada napiralimi sa.

Aipa sol-na remaa(Mat 5.13; Mak 9.50)

34 Apo epe kogono napu piralimiri ora waeaipa sol-rupa piralimi. Aipare ora epe yae aayapare mo aipa-na rede dia yalia rabu niaame akepua nipuna epe rede wala mapalima pae? 35 Gopiane aiparemaapu-para poae yae pagemada na-maopaalia. Goa pua mena gawana i re-para meaimi page madaa namaopaalia. Onaa rayome goagaana re niminaaba piralimiri waru pagalepapesa.

15Mena sipsip alupae remaa(Mat 18.12-14)

1 Oro medare takis mi aa adaapu-para riaboonaanu medaloma Yesuna agaa pagolalo epa kir-itaawa pirisimi. 2 Pirisimi rabu Farisi aanu-pararekena agaana tisaanu-parame ratu yawe agaagupa simi: Go aamere wae aanu raapu pirua etanala simi.

3 Goa simi raburi Yesumi nimu-para saa agaameda gupa lakesa: 4 Gore nimina rikiraana aamedame sipsip 100-pela punalia pare go sipsipmena padane alupalia. Goa palia raburi mo99-pela su meda-para eta nalaina punini aamemo padane alupariaade asapa amaa puare madapua mealia. 5 Gore nipumi ora pua adasaawamuare nipuna pasaa madaa mea rua pedo puaria epalia. 6 Goa pua nipuna ada-para epa opa-palia rabu nipuna adami aanu-para nipuna adapadane-para ae aanu-para ipulupa tea. Nimuepa kirita pirinaloa nipumi nimu goa laketea:Nimiri ni raapu pedo pu piramin aapa tea. Ninasipsip meda alupaaria pare neme asapaa-mamapua adasaawa meawa tea. 7 Neme go saa agaanarewala nimi lagialo: Onaa adaapumi gupa 99-pelaora epe-rupa piruawala kone pu robaawalamedamada naperekealimi-pulu so yaa-para nimumiraaname omeme. Goa peme pare wae aa padane-mame kone perekealia rabu so yaa-para raana piaora waru palimi sa.

Mone alupaena saa agaa8Gore onamedamemone ini 10-pela salia pare

padane ma-alupalia rabu nipu ake pali ya? Gorenipumi lam wadunua ada-para waru aasa asapaamaa pua adaasa mealia. 9Nipumi aba adasaawa

Luk 15:10 162 Luk 16:2

muare nipuna adami onaanu-para ada padane-para ae onaanu-para ipulupa tea. Nimu epa kiritapirinaloa nimu gupa laketea: Nimiri ni raapupedo pedo pamin aapa tea. Ninamone-re padanealupaaria pare neme wala asapua meawa tea.10Nemenimi-para go remaana re lagialo: Gote-naensel-numi wae aa padane kone perekealia rabupedo waru palimi sa.

Aa ogege aame aaraa gimina saa agaa11 Yesumi wala lalo: Aa medame naaki lapo

madu ia. 12 Gore laapo pa naakimi Aapa yaaloalalo: Nena moae oyaenuri rumaawa nina giali-rupare abi gi sa. Go raburi aaraame oyae rayorumaawa mo nipuna naaki laapo kasa. 13 Goremo naaki nipuna rumaa kane oyaeyaede rayokabenaloa mone mubisa. Goa puare su adaalu-para pisa. Goa puare nipu su adaalu meda-parapua pirisa. Goa pua nipuna monedere nipunapupitagi noa aba yolo rubebe pisa rabu dia sa.14 Goa puare nipuna mone oyaeyaede rayo parubebe pisa raburi orope go su-para reae adameda pabesa. Go rabu nipu oyae ogesi-daa abunameda naisa. 15 Goa pisa raburi nipu go su-paraae aa meda piri-para kogono asapula pisa. Goaamekogonomuaremena surubainalo go kogonomea kasa. 16Momenanu nimuri besaa abu nisimirabu robaamataalo go naakimimenana eta naluakone isa. Goa pisa pare pa aa medame page etanakasimi.

17 Goa pisa raburi nipuna kone aba niminaawagupa kone isa: Nina Aapana kogono naaki rayonaeta adaapu suaayaade kone isa. Gore ni go ada su-para aaware ora reame ni go omalo-daa kone isa.18 Neme go su gimoa nina Aapa piri wala paluakone isa. Gore neme Aapa yaaloa gupa pua toakone isa: Gote-na ini agaa madaa page nena iniagaa madaa page neme pupitagi no pirisude toakone isa. 19Abiare ni epe naaki-daa dia-ga nina sipi nalape toa kone isa. Niri pa nena kogononaaki-rupa mapiraaina toa kone isa. 20 Goa kone suarenipu rekoa aaraa piri wala polalo pisa.

Goa pisa pare nipu su adaalu-para pena ipu-laina aaraame aba adesa. Go rabu aaraa nipunarobaa-para odo ora waru omesa. Goa pua aaraanipu aloma puare mo si pua upipalae sua nunusipi. 21 Go rabu mo naakimi Aapa yaaloa nemeGote madaa page ne-para page pupitagi nape aa-rupa pirawade. Niri neme nena si pi-daa nalape.Niri epe naaki-daa dia. 22 Goa sa pare aaraamenipuna kogono naaki yaaloa goa lakesa: Nimimiora epede set adaalumea ipua epa yamatepa. Goa

pua nipuna kimadaa rinimedameamapiraatepa.Goa pua aariti page mea maraatepa. 23 Goa puaepe midi waru ae gawa menana si mea ipua tuyawatepa. Gore niaame eta yawoa noa epe konesua pedo pedo waru pamin aapa. 24 Gore ninanaakiri aba omana kone isude pare wala epa pia.Abare ora alupariaade pare wala go adasaato-daa. Go rabu nimumi pedo waru pu pirua eta nopirisimi.

25 Goa pisa pare nipuna mupaa naakiri maapu-nane pirisa. Orope nipu wala adaa ipua re-para opapaawa rabialo-para mata-para pagesa.26 Pagesa rabu nipumi kogono naaki meda yaaloaagaa misa: Apo ada-parare nimu ake peme pae?27Mo kogono naakimi nipu lakesa: Nena ame adawala epa yaade rabu nena Aapame gawa waruaayaade tu yawea. Gore mo naaki aba alupasadewala nena ada-para epe-rupa epa pia-daa pedopeme. 28Goa sa raburi mo naaki mupaa nipu ratuyawoa nipu ru-nane napua odobasa. Goa pisaraburi nipuna aaraa amaa-nane epenaloa saa oraru-nane banalo ogesa. 29 Goa sa pare mupaameaaraa gupa lakesa: Paga. Maali adaapumiri ninena kogono adini naaki-rupa pirua nena kogonopasude. Neme nena agaa rana padane-daa nara-sisude. Goa pede pare neme ake giae ya? Goreneme pa meme menasi meda gula pisi yaalorenaa adami aanu raapu pedo pu pirua mada yawonola pisima pare goa napiside. 30 Pare go nenanaakimiri nena yaenu rayowae onanumadaa aporubebe pisa. Wala epaana rabu page nipu odomeomoa gawa epe yae apo tu yawaaride sa.

31Go rabu aaraamenipu-para agaa gupa lakesa:Go naaki-ya. Oro yaalo yaalo nere saana apopipa-daa. Goa pea-ga naa oyae rayore ora nenayaade. 32 Goa pea pare abia niaame eta yawoapedo pamin aapa. Go nena amere aba omanakone ide-ga abiare wala go epe-rupa go epaana-daa. Gore ora alupasade pare abiare wala epaana-daa sa.

16Surube aa medame rome rudu maredepo yaena

saa agaa1 Yesumi nipuna disaipel aanu gupa lakesa:

Aa mudu meda nipuna mone oyae surubape aameda mapirisa. Go rabu aa medaloma mo aamudu piri ipua agaa meda gupa epa lakesimi:Nena mone oyae surubape aamere nena oyaeyaemea mabebolaria simi. 2 Go raburi mo oyaesurube aa nipu-para ipu loa lakesa: Nemere yada

Luk 16:3 163 Luk 16:24paena tame-ga ake pae? Nemere nina oyae rayosurubeaede-ga oyae pua dipia sa. Goa puare nerenina oyae wala nasurubaina sa.

3 Gore mo kogono aa nipuna konere gupa:nemere ake palua pae kone isa. Aa adaame abia niratulalo pia. Goa pea-ga neme su awape kogonowala meda papere neme pa onaanu meda-paraeta oyae gialepa lapere yalame omalua kone isa.4 Pare neme ora goa palua kone isa: Goa paluarenina kogono mada mea rataliade rabu adamionaanumi nimuna ada-para epe-rupamadapaluakone isa. 5 Pirua kone gupa isa mo surubapeaame nipuna aa mudu yago i onaanuri padanepadane lo yaasa. Go raburi nipu piri ipisimi. Goreaa padanere nipu aba epenaloa mo mone surubeaame nipu agaa misa: Nina aa muduna yagoreneme akepu mea ya? 6 Gore nipumi lalo: Wabalarepenare 100 dram misude sa. Go rabu surubeaame nipu gupa lakesa: Neme go yago tapepepare abia meano ne pa aipapulu pirua yago50 dram abulape sa. 7 Orope aa meda epenaloamo oyae surubape aame nipu agaa misa: Nenayagore akepu raapo ya? Gore nipumi lalo: Nemewit-na iniri bek 100 misu sa. Go rabu nipu goalakesa: Neme go yagona pepare i-ga gore nememedaloma gimoa 80 bek abulape sa.

8 Gore go surube aame su amaa kone sua go-rupa kogono pisa. Goa pisa-pulu oropere moaa mudumi makirae surube aa-na bi minasaasa.Gore pa su amaa piri onaanu nimumi yagomadaakogono puare aakone sua peme. Goa pua nimumiepe paa-para piri onaanu makiraawa nimuna ko-gono peme-rupa maoge yaeme sa.

9 Go rabu Yesumi wala goa sa: Gore neme nimilagialo. Go suna mone mu surube aanuri niminaadami onaanu raapu piralepape. Goa pua monedia yalia raburi nimi oro yaalo pirape ada-paraepe-rupa mada piralimi.

10 Oge oyaesinu kanaloa onaa rayome waruepe-rupa surubalimi-daare gore adaa oyaenupage nimumi waru surubalimi. Go-rupa pageonaa rayome oge oyaenu epea napaliare oyaeadaa page epeana palia 11 Nimimi go su amaapirua go su amaa ia yae waru nasurubaemerenimimi ora adaa yae mada nasurubalimi. 12 Gopage nimimi onaa medana oyae waru nasurubal-imiri aapimi nimina meape oyae mada gialia ya?

13 Kogono naaki meda nipumi aa laapona ko-gono mada napalia. Dia-ga nipumi aa meda epekone masalaawa meda ratu yaawa nipumi medamadaare ora raaname omoa-ga medare gimape

kone salia. Nimimiri Gote-para mone kogonolapo rata raana raapu mada napalimi.

Yesumi agaa meda lakesa14 Mo Farisi aanuri ora mone madaa raaname

omoa Yesuna agaa rayo pagesimi rabu nipu-paraero agaa simi. 15 Goa simi raburi Yesumi nimugupa lakesa: Nimina kogono pa pua onaanuna iniagaa madaa epe-rupa piritalo makiraeme. Nim-imi goa peme pare Gote-me nimina robaa-paraadea. Onaanumi pa oyae madaa pedo peme pareGote-na ini agaa madaare go yae ora ramea sa.

16 Gore Gote-na agaa lakene aanuna agaa-paraMoses-na rekena agaa-para go lapore Jon na-madisa rabu page pagesimi. Pare mo Jon ma-dita yapina ipuare abia page Gote-na Surube Sumadaa Epe Agaa su rayo-para aba pageme. Goapeme-pulu onaanu rayo Gote-na kepo ru-naneodobatalo peme.

17 Gore su yaa lapo ora aipapulu mada dia yaliapare rekena agaana rugisi-daa page ora madanadia yaalia sa.

18 Aa rayome ore gimoa rado rumaalimi-daareona paake yone aa pitimi. Go page aa rayomerasini ona rumaalimi-daare nimu ona paake yoneaa-rupa pitimi sa.

Amo ne aa mudu-para Lasarus lapona remaa19 Abade amo ne aa meda pirua nipumi oro

yaalo epe kane mamina agu maraawa epe mam-ina page yamoa epe epe eta agu no aasa. 20 Gorenipuna ada pora gaape resi-para aa naraa medaLasarus nimumi ria ipisimi. Go aa-na to madaarerere putipe pirisa. 21 Gore Lasarus nipumi moamo ne aana ada reke rolo-para lope oyae etaebo asapu nolalo pirisa. Goa pisa rabu yanamedaloma ipuamo nipuna rere epa pete pete puasala pisimi.

22 Gore orope mo Lasara nipu omenaloa yaamadaa ensel-numi go aa-na wasupa mea ria puaAbraham raapu so yaa-para mapiraasimi. Oropemode amope nipu page omesa rabu rogaasimi.23Gore nipuwaenaaku-para pua pirua nipu radaaadaape nisa. Goa pisa rabu nipumi ora so-pareAbraham adasaasa rabu Lasarus raapu pirisa.24Go adasaasa rabu mo amo ne aame gupa yaasa:Aapa Abraham. Neme ni odome omape sa. NemeLasarus wala epenaloa nipuna ki maalame ipapataawa nina eke madaa epa saina. Goa pua ninaeke madaa ogesi kogorena sa. Neme go repenasulaa-para radaa ora adaape nalo sa.

Luk 16:25 164 Luk 17:2125 Goa sa rabu Abraham-me gupa sa: Nina

naaki. Neme kone narugulape. Abade su amaarene epe-rupa pirua epe epe yaenu agu meadepare Lasarus-ri no su amaa pirua wae yaenu mupirisa. Goa pisade pare abia go-para nipu epe-rupa pirina ne wala wae-rupa apo piruaye-daasa. 26 Gore yae meda page gupa apo ia-daa sa:Apone pimi aanu-para one pima aanuna riki-raanare Gote-me adaa kuba meda apo isana-daasa. Goa pisana-pulu niaa-para nimi-para padane-para mada nakibu mapiralima sa.

27 Go rabu mo amope aame gupa ogesa: Aapa,neme Lasarus su amaa wala penaaloa nina Aa-pana ada-para laketa penaala sa. 28 Nina amesupu pimi-ga Lasaaraame nimu puri pane agaalaketa penaaloa nimu page go radaa no piruapesu-para mada epalimilo lalo sa. 29 Go raburiAbraham-me lalo: Nena amenuri Moses-na agaaremaa-para Gote-na agaa lakene aanuna agaa pa-genawa sa. 30Go rabu mo amope aame Abraham-para lalo: Aapa Abraham dia. Go-rupare madanapagalimi pare aba ome aa meda wala matmatmadaa rekoa pua laketeare gore mada pagalimi.Go raburi paala omoa kone mada perekealimi sa.

31 Goa sa pare Abraham-me nipu lakesa: GoreMoses-na agaa-para Gote-na agaa lakene aanunaagaa napagalimiri aa meda matmat madaa walarekoa penaaloa go aame pua tea agaamadaa konenarulalimi sa.

17Wae koneme kone rulae yae maoyaaya(Mat 18.6-7,21-22; Mak 9.42)

1 Go raburi Yesumi nipuna disaipel aanu gupalakesa: Pa epaliade oyaeyae wae yae rayomereonaanu pupitagi manaalia. Goa palia pare onaamedame go pupitagi nape yae palia-daare nipumadaa odo waru pea sa. 2 Gore onaa medameoge nogo naakinuna kone rulae yae mabebolalia-daare gore waru adalepape. Goa palimi-daarenimuna maa-para adaa aana madu mudiaawa ipaini-para mea lopalimiri ora o ta sa.

3 Go kone namogealimi-daare nimi waru adoapiralepape lalo sa. 4 Gore yapi padane madaarenipumi ne-para rana 7-pela waea palia parenipu wala ipua ne-para ni odo pia loare koneperekealia. Goa tea-daare nipuna wae yae rana7-pela mea rubape sa.

Yesumi kone rulae kone madaa agaa lakesa5Aposel aanumi AaMudu gupa lakesimi: Neme

niaana kone rulaere ora waruma-adaa yape simi.

6 Go rabu Aa Mudumi nimu gupa lakesa: Gorenimina kone rulae konere go oge yamo ini-rupayalia go repena gupa mada laketeme: Nena pitarasua no ipa solwara masaana pua aape te-daarego repename nena agaa pagoa goa mada palia sa.

7 Yesumi wala lalo: Gore nimi padanemerenimina kogono naaki medame maapu-para suawoa page mena sipsip punita teme. Goa puanipu kogono gimoa ada-para epalia raburi nemego naaki aipapulu nena eta mea naa te ya? 8Goredia-ga neme nipu gupa lakete: Naa eta aba mearumaa te. Goa puare nena mamina marudupuyamoa neme eta aba no pirano pa ado pira te.Ni aba no kiritanoloa orope ne naina te. 9 Gorenena kogononaakimiri nena agaa pagalia-daa orapi mada te ya? Mada dia nipu kogono napua etapage nanaade. 10Goa palia-ga nimimi page Gote-me lagi yaenu rayopukiritua gupa tapape: Niaarepa kogono naakinu pima. Goa pua niaame oyaepemare ora niaana kogono pema tapape sa.

Yesu yakimi ti aa 10-pela maepeaasa11 Yesu nipu Jerusalem su-para pora-nia puare

Samaria Galili su lapona robo rikiraana pamisa.12-13 Nipu oge adaare meda-para pamisa rabuyakimi ti aa 10-pela nimu pora madaasimi. Gorabu nimu ogesi-daa mo-para rekoa puri paloagupa yaasimi: Yesu, ne aa adaa-ga niaa madaaodome omape simi. 14 Gore Yesumi nimu adoagupa lakesa: Nimina yoganere mo Gote-na miruirae aanu pua mea waatapa. Goa sa-pulu nimupisimi rabu nimuna rerenu kaapu yoa ora rayoepe simi. 15 Go rabu aa padane nipuna yoganewala epe sa adesa-pulu nipu Yesu piri-para walapuare Gote-na biminasaasa. 16Yesu piri-para puaYesuna kibu re-para aipapulu lopoanipu-para orapi sa. Go aare nipu Samaria adaare-para pirisa.17 Yesu nipumi go aa adoa gupa sa: Nemere aa10-pelana yainamaperekeaaru-ga aa 9-pelare aa-para puame pae? 18 Go pora kimisu aa padanerewala Gote-para ora pi lo laketa epaana. Go aamedaloma aa-para pimi pae? 19 Go rabu Yesuminipu gupa lakesa: Nere abade kone rulaari-pulunena yaina epeade-ga rekoa adaa pu sa.

Gote-na Surube Su-na di orope epalia(Mat 24.23-28,37-41)

20 Gore Farisi aanumi Yesu gupa agaa misimi:Gote-na Surube Su-na di aa-rabu epalia yapaesimi? Go raburi Yesumi nimu gupa lakesa: Gote-na Surube Su epaliade di raburi nimina pa oyaenumada na-adalimi. 21 Onaanumi Gote-na Surube

Luk 17:22 165 Luk 18:13

Su-na diri mogo-nane ia-ga adalepa pi-daa madanateme pare Gote-na Surube yaere aba epa ia.

22 Go rabu Yesumi nipuna disaipel aanu lakesa:Orope epaliade di rabu nimimi kone gupa salimi:Onaa Raapu Pirape Aa-na Siri yapi padanere ni-aame aipapulu abi adamona teme. Pare nimimimada na-adalimi. 23 Gore nimina rikiraana pimionaa medalomame nimi gupa lagialimi: Adalepa.Mo-nane nipu mo aaya-daa. Go-rupa lagialimipare nimuna agaa naratalepape. 24 So yaa-paraari-yapa pili pili popeade-rupa Onaa Raapu Pi-rapeAa-na Sina di aipapulu go-rupa epalia. 25Goapalua pare neme kedaa adaapu aba rialua rabu goabia go pimi onaanumi ni madaa masaa rilalimisa.

26 Gore abade mo Noa pirina pirisimide-rupaabia ni Onaa Raapu Pirape Aa-na Si madaa pagegupa palimi: 27 Noa pirisa rabu onaanu piruanimumi eta ipa bia nama pu ona rumaama pu puamo Noa nipu ipunu-para pua odobasa rabu pagepaa-mama pu pirisimi. Go rabu ipa adaape roasana onaa rayo tabesa. 28 Lot pirisa rabu pagepadane-rupa pisimi. Nipu pirisa rabu onaan-umi ipa no eta no oyae kaboa rumaama puaawaemaapupoa adawari goapisimi. 29Pare go aa Lot-me Sodom su gimoa pisa raburi ora go yapimi soyaa-para i repena sulaa page aana meda pugu piyae lapore yai nona piane su amaa madu lopesa.Goa pua go su ada onaa rayo rabisa. 30 Apopisade-rupare Onaa Raapu Pirape Aa-na Si ninadi penaame waatoa raburi gupa wala pu piralimisa.

31 Go di raburi onaanu nimina ada amaa-nane piralimiri gore nimina oyaenu ada ru-nane ina mada namula palimi. Go page onaanunimuna maapu-para pitimiri gore nimu ada-para oyae wala namula palimi. 32 Nimimi Lot-na oreme pereke tua oyae adesade remaa waruniminaatepape. 33 Gore onaa rayome nimunayogane surubolalo palimiri nimuna wasupa pagealupalia. Goa palia pare onaa rayome nimunayogane gimoare nimu oro yaalo pa pitimi.

34 Neme nimi lagialo: Go ribaare aa laapopadane reke madaa patalipi pare Gote-memedare mua medare pa pata ina gimalia. 35 Gorabu ona laapome eta wariape kogono palipi pareGote-me meda mua medare pa pirina gimalia.36 Gore aa laapo maapu-para kogono palipi pareGote-me aa medare mua aa meda gimalia sa.37 Go rabu disaipel aanumi agaa gupa misimi: AaMudu-ya. Goare aa-para palia yapae simi. Gore

Yesumi nimu gupa lakesa: Paga, mo ome onaanaro pa rogaabaayare yaa itaayama epa kiritaawaruaeme-pare sa.

18Ona wasaana koso pagena saa agaa

1Go rabuYesumi nimu saa agaamedamogeasa.Go agaana re-re beten nagimalepape lo lakesa.Yesumi lalo: 2 Taun meda-parare koso page aameda pirisa. Go koso page aamere Gote madaapaalame naomoa onaanu madaa page kone warunamapiraasa. 3 Gore ona wasaa medare goadaare-para pirua oro yaalo koso page aa piri-para ipua gupa epa lakelala pisa: Nina iaameni madaa waea pea-ga koso pagali rabu ni rabameape sa. 4 Aba ripia go koso page aame narabamulalo pisa pare orope nipuna robaa-para gupakone isa: Nemere Gote page paala napea onaanupage paalame naome. 5 Goa pea pare go onawasaame ni komo mapaaya-ga nipu koso madaaraba mealua kone isa. Gore goa-daa napaluarenipu oro yaalo koso madaa agu epalia rabu oropeni ora waru komo palia kone isa.

6 Go rabu Aa Mudumi gupa sa: Nimimi gokoso page wae aana konere waru adalepa sa.7 Gore Gote nipuna onaanumiri nipu-para oroyaalo ribaa aebo page nipu yaaloa re lo pimi. Goapea pare Gote-me nimuna koso madaa epe-rupanaraba mealia ya? Nipumi ado piraama piraamapua abi naraba mealia yapae? 8 Nipumi nimiaipapulu epe-rupa raba mua beten pagalia. Goapea pare oropere ni Onaa Raapu Pirape Aa-na Siepalua rabu su amaa piralimide onaanumi konerulalimi yapae?

Takis mi aanu-para Farisi aanu-para saa agaalakesa

9-10 Gore onaa medaloma ora wae onaanu koneisimi. Goa pisimi-pulu Yesumi saa agaa gupalakesa: Aa laapome beten talo lotu ada-parapisipi. Aa medare Farisi aa yaade. Aa medaremone takis mi aa yaade. 11 Farisi aare nipu aguraapo rekaawa beten gupa sa: O Gote, niri paaa radonu-rupa napi-daa neme ne-para ora pilalo. Nimumi oyae paake no ona rasini mu goapeme pare niri nimu-rupa napi. Go page abiamo mone takis mi aa go aaya-daa niri nipu-rupanapi-daa ora pi lalo. 12 Gore sarara rayona ru-para yapi laapome eta madaa niti pua gimede.Gore neme oyae rayomedalomare rugulua ne odegede. 13 Goa sa pare mo mone takis mi aare mo-para yola moneaawa nipumi beten sa rabu yala

Luk 18:14 166 Luk 18:40po sa-pulu na-adasaasa. Dia, pare nipuna aakorupitua beten gupa sa: O Gote, niri ora wae aa ya-pulu neme ni madaa odome omape sa.

14 Yesumi lalo: Neme nimi lagialo. Go takis miaare nipuna ada-para wala pisa rabu Gote-na iniagaana nipu redepo ne aa-rupa pirisa. Pare moFarisi aare pisa rabu redepo ne aa-rupa napirisa.Onaa rayome nimuna bi minasaalimi-daare Gote-me go onaa rabuaniaalia. Pare onaa rayomeGote-na ini agaana nimuna bi rabuaniaalimi-daare goonaana biri Gote-me minasaalia sa.

Yesumi oge naaki nogonu agaa mana kasa(Mat 19.13-15; Mak 10.13-16)

15Go rabu onaamedaloma nimuna yonu-para inogo naaki nimu Yesu piri lamua ipisimi. Yesuminipuna kimi aalu madaa oraainalo mea ipisimi.Goa pisimi pare disaipel aanumi go kone adesimirabu nimu-para ape simi. 16Goa simi pare Yesumimo nogo naakinu re-para ipulupa loa lalo: Nim-imi apo nogo naakinuri ni piri epenatapa. Gote-na Surube Su-para go piane nogo naaki adalimi.17 Pagalepa. Onaa rayome Gote-na Surube Su googe nogo naaki-rupa namu piralimiri ora madana-adalimi sa.

Amope aa meda madaa remaa lakesa(Mat 19.16-30; Mak 10.17-31)

18 Juda aa mudu medame Yesu agaa gupamisa: Epe tisaa-ya. Neme oro yaalo kagaa pi-raama laama pope konere ake puamealua yapae?19 Gore Yesumi nipu agaa gupa misa: Niri akeaneepe aa lae ya? Gote padanere ora epe ta. 20Nimirirekena agaa aba pagemede. Neme ona paakenayolape. Onaa meda natu maomape. Nemepaake nanape. Neme aa meda-para yaa agaanalape. Nena ama Aapana bi minasaa agaa warupagape sa. 21 Gore aa mudumi lalo: Aba ni ogenaaki rabu page abia go rabu page neme rekenaagaa rayo waru pagoa rate sa. 22 Yesumi goagaa pagoa nipu goa lakesa: Ora lae pare ne apoagaana pora padane nakuriti: Nena oyae madaame mone-re onaa naraanu pua rumaa kalape.Goa pali raburi so yaa-para nena epe yoto radoora pua meali. Goa puare ni rata mea ipu sa.23 Gore mo aa mudumi go agaa pagoa nipunarobaa-para kedaame ora waru omesa. Akolo ya?Nipu oyae adaapu isa-pulu.

24 Yesumi nipuna kedaa pi kone adoa lalo:Amope onaanuri oyae adaapu imi-pulu Gote-naSurube Su-para polalore kalai peme. 25 Gore

mena kamel-me noi kego nona piane-para palia-daare kalai waru palia. Gore ora kalai kogonoyapare amopenu Gote-na Surube Su adola po-lalore apo agaare maoge yaaya. 26 Onaanumigo agaa pagoa nimumi lalo: Go laede oro yaalokagaa pirape kone wasupare aapimi mada mealiayapae simi. 27 Yesumi lalo: Go-rupa piralimi-daare onaanumi mada napalia kone i yaere Gote-me mada palia sa.

28Gore Pita-me lalo: Paga. Niaame ne rata meaepolalo niaana oyaenu-para adanu-para aba gimaepa amaa sa. 29-30Yesumi nimu goa lakesa: E, ya-pare nimi lagialo: Onaa rayome Gote-na SurubeSu kone madaa rulaawa nimuna su adaarenu-para onaanu-para amenu-para ama aapa laponu-para nogo naakinu-para gimoa epalimi-daaregore abia gore yoto warumealimi. Goa pua oropekagaa di rabu page Gote-me oro yaalo kagaapirape kone kalo abutea sa.

Yesunipu omoawala rekalua lo rana repopa lakesa(Mat 20.17-19; Mak 10.32-34)

31 Yesumi nipuna 12-pela disaipel aanu mo-para agu raapo mea puare nipumi lalo: Abiareniaa Jerusalem su-para baina. Go su-parare abadeGote-na agaa lakene aanumi Onaa Raapu PirapeAa-na Si madaa lakeloa pepa madaa tisimideagaare gore ora yaluame pia. 32 Go su-pararenimumi ni pa ruru radonu lamu kateme. Goa puanimumi ni madaa giri laawa ero agaa loa soperapialimi. 33 Goa pua nimumi ni repena unimikudu tuare mada tu maomalimi. Goa palimi parewala yapi repo dia naloa wala rekalua sa. 34 Goagaa lakesa pare disaipel aanu nimumi go saaagaana re naniminaasimi.

Yesumi oyae ogene aa medana ini maepeaasa(Mat 20.29-34; Mak 10.46-52)

35 Yesu Jeriko su-para pisa rabu ini rabuni aameda pora aane-nane pirua onaanu-para moneogeyo pirala pisa. 36 Gore nipumi onaa adaa-pupe epeme remaa pagesa-pulu nipumi onaamedaloma agaa gupa misa: Gore apo onaanumiake teme pae? 37Gore nipu goa lakesimi: Nasaretada-para aede Yesu epea tame simi. 38 Gorenipumi puri paloa gupa yaasa: Yesu, nere Devit-na si yaade. Neme ni madaa odome omapesa. 39 Gupa yaasa rabu aba riri-nane pisimideonaanumi nipu-para ape gupa simi: Nena agaaloraa simi. Pare nipumi agaa wala ora puri paloayaasa: Nere Devit-na si-ga neme ni odome omapesa. 40 Go rabu Yesu nipu pa aawa nimu lakesa:

Luk 18:41 167 Luk 19:25Apo aare ni piri lamua ipulupa sa. Nipu re-paraipisa raburi Yesumi nipu agaa misa: 41 Nemenere ake pano kone sae? Nipumi lalo: Aa Adaa,nina ini maepeaape sa. 42 Go rabu Yesumi nipugupa lakesa: Nena inimi oyae ada. Neme konerulaari-pulu nena ini maepeaato sa. 43 Goa sarabu aipapulu nipuna inimi oyae adesa. Goa puanipumi Yesu rata mea pua Gote-na bi minasaasa.Onaanumi page goa adoaGote-na biminasaasimi.

19Sakius-na remaa

1-2 Yesu nipu Jeriko su-nane pisa rabu aa medanipuna biri Sakius nipu go-para pirisa. Go aaretakismi aanuna aamudupiruanipumone adaapuisa. 3 Go aamere Yesuri aapi yapae kone suawaru adolalo pisa. Goa pisa pare onaa adaapuperekaawa maebesimi-pulu nipu ora rudu aasi yaa-pulu Yesu adaape-rupa maaresa. 4 Gore nipuaipapulu riri-nane aba pua Yesu adolalo repenameda pua rumisa. Yesu go pora-nane epalia konesua ruma pirisa. 5 Gore Yesu nipumi mo pora-nia pua so Sakius pirisade-para adasaawa gupalakesa: Sakius, ne aipapulu kilipia ipu. Abiarenena ada-para pirapana sa. 6 Goa sa rabu nipuaipapulu kilipia pedo pua nipuna ada-para lamuapisa. 7Goa pisa pare onaa rayome go kone adoareratu yawoa gupa simi: Nipuri aawaemedana ada-para patula pula simi.

8 Go rabu Sakius nipu rekaawa Aa Mudu gupalakesa: Aa Adaa pagape, abiare nina oyae rayorikiraana rumaawa medalomare onaa naraanukalano. Go page abade neme makiraawa onaamedana oyae paake meala pere go yagore ranamaala ode abutua sa. 9 Yesumi nipu gupa lakesa:Abiare go nena ada-para piri onaanu oro yaalokagaa pirape kone mealimi. Ne go aa pageAbraham-na ruruna si piraena. 10Ni Onaa RaapuPirape Aa-na Siri neme alupae onaanu asapuaraba mulalo ipisu sa.

Yesumi mone meape kone madaa saa agaa lakesa(Mat 25.14-30)

11Nimu go agaa pago pirisimi onaanuri Yesumisaa agaa rado meda lakesa. Go rabu nipuJerusalem su re-para pisa-pulu nimumi Gote-naSurube Su-na di aba epena kone isimi. 12 Gokone isimi rabu Yesumi nimu gupa lakesa: Epeaa mudu meda su adaalu-para polalo pisa. Gosu-parare nimumi nipu aa mudu mapiraainaloaorope wala nipuna onaanu pua surubalia. 13Gore

nipu polalo pisa rabu nipuna kogono naaki 10-pela yaloare nipumi 800 kina padane padane lorumaa kasa. Goa pua nimu gupa lakesa: Ni aposu-para piralua rabu go mone-re rome pa amaapa amaa pu piralepape sa.

14 Pare mo nipuna ada padane-para piri on-aanumi nipu gimolalo ratu waru yawesimi. Goapuare nipu aba penaaloare aa medaloma walaorope mea penaasimi. Gonu nimumi mo mudumapiraape aanu-para go aa niaana aamudumadanapiralia simi. 15 Pare apo su-para nipu aa mudumapiraainaloa nipuna adaa re-para wala oropeipisa. Go rabu nipumi abademone kasade kogononaaki repaa-para aipapulu ni piri-para ipulupapelo agaa rapaasa. Nipumi nimuna ode mone-meakepu raapo saapiruaeme palo adano kone isa.

16Gore aamedame aba ripia monemisade aarenipu ipua sa: Aa adaaya. Neme gode 800 kinagiside pare neme rome pa amaa puare wala moneode 8,000 kina meda page meawa sa. 17 Gore aamudumi nipu gupa lakesa: Nere ora epe kogonopape naaki. Neme nina oge yaenu page warusurubaena-pulu abia neme adaare 10-pela madasurubaina sa.

18 Gore naaki laapo ipua epa lalo: Aa adaa,neme nena 800 kina rome pa amaa pisu pare wala4,000 kina meda pa ode mea sawa sa. 19 Gore aamudumi lalo: Epe ta-ga nere adaare supu madasurubaina sa. 20 Gore mo naaki meda ipua epalalo: Aa adaa, nena dola padanere go-para ia-ga neme abade hankisip-mi rogaawa paga isusa. 21 Nere ora puri pane aa ya-pulu oyae warumuaayede-daa ni paala omoa nena mone pagaasaaru. Neme onaa radonuna oyae mu pa onaaradome eta poaemedere gore neme aawame tedesa.

22 Gore mo aa mudumi go kogono naakiri gupalakesa. Nere ora kogono naaki wae yana. Nemego laede agaamadaa koso lape. Niri ora puri pabeaa lore neme ade pae? Pa oyae pa onaa radomesaapiri gore neme mealode lae? Eta pa onaaradome poaere awalode lae? 23 Goa paena-ganeme ninamone-re abademomone kiritape ada-para nasaari pae? Goa pula pisi yaalore ni walaipuare ode medaloma raapu epa mula pawa-gaakeane gupa napaari pae? 24 Go rabu nipumi moepa rekasimide onaanu-para gupa lakesa: Nimimigo saapiranamone 800 kina-remuamo 4,000 kinasaapimi naaki mea kata pa tea. 25Goa sa rabu moonaame nipu lakesimi: Aa adaa, nipuri 8,000 kinaode aba go sana-daa simi.

Luk 19:26 168 Luk 20:626 Gore nipumi lalo: Pagalepa. Onaa rayome

oyae saapitimi-daare neme medaloma wala ka-toa sa. Yapare onaa medalomame oyae warunasaapitimi-daare go nimuna saapimi oge yaenupage wala mealua sa. 27 Pare nina iaanuri ninimuna aa mudu napirina kone imi-ga go onaa-nuri go-pare mea ipua nina ini agaa mada epa tumaomatepape sa.

Yesu Jerusalem su-para aa mudu-rupa pisa(Mat 21.1-11; Mak 11.1-11; Jon 12.12-19)

28Yesu nipumi go agaa loare Jerusalem su-parapora-nia aba pisa. 29 Nipu Betepasi su robo ru-nane puare Betani adaare-para pisa rabu nipuRuduOliv re-para pisa. Goa puare nipuna disaipelaa laapo aba penaasa. 30 Go aa lapo-para gupalakesa: Nipiri mogo adaare mo-nane aaya-parapulupape. Go-para puare mena donki mena si-daa aa meda nipuna masaana abi napirina opepua koloa mea ipulupape. 31 Gore aa medame gomena donki akeane nipimi iti esepealepa tearenipimi agaa gupa laketapape: Aa Adaana kogonoia-daa mula pulupape la tapape sa.

32 Yesumi nipu lapo mea rapaasa raburi monipumi lakesa-rupa oyae rayo gupa adesipi.33 Nipumi mo donki mena ope kolala pirina modonki menana aaraanumi nipu gupa lakesimi:Ake pea-daa nipimi go donki mena si kolapatepepae simi. 34 Nipumi lalo: Aa Adaana kogono ia-daa pipa sipi.

35 Gore nipumi mo donki mena si Yesu pirimea ipisipi rabu nimuna mamina meda modonki mena madaa madu isipi. Goa pua Yesunipumomena donki menamasaana mapiraasipi.36 Gore nipu mo donki mena masaana piraamapisa rabu onaa rayo nimuna mamina-nu pora-nia saapisimi. 37 Nipu Oliv Rudu-nane pe porarugulaniaawa re-para ipisa rabu nipuna disaipelonaa adaapumi pedo pisimi. Nimumi abade monapiaa kogono adesimi-pulu nimumi puri paloaGote-para ora pi loa nipuna bi minasaama puyaasa laa-mama pu pisimi. 38 Go rabu nimumigupa yaasimi: AaMudu-na bimea epe aamudunabi minasaamina simi. Gote so yaa madaa epe-rupa piana adaa bi kalamina simi.

39 Go rabu Farisi aanu medalomare mo onaanuraapu pisimi. Go aanumi Yesu-para gupa lakes-imi: Tisaa-ya, nena disaipel-nu agaa loraatepalo lakela simi. 40 Gore Yesumi agaa gupa lakesa:Pagalepa. Nimuna agaa loraata peme yaaloregore mo aana-me Gote-na bi minasaalimi sa.

Yesumi Jerusalem su madaa re sa41 Yesu nipu Jerusalem su re-para pisa rabu

nipumi adoa re sa. 42 Re sa rabu nipumi lalo:Go su-para piri onaanu-ya, abia go yapi di madaanimimi epe-rupa pirape kone mada namealimi.Goa pea pare nimimi na-ademe. 43 Orope yapimedame iaanumi ipua yada kepo epa kutapubapiralimi. Goa puare nimi mada napogola palimi.44 Go rabu nimumi go nimina adaare Jerusalemsu-para aana kepo padane padane lakepe rubal-imi. Nimimi raba meape di na-ademe-pulu gokepo ru-nane piralimi onaa rayo tu maomalimisa.

Yesumi lotu ada-para oyae ropo pape aanuratutisa

(Mat 21.12-17; Mak 11.15-19; Jon 2.13-22)45 Goa pua Yesu nipu lotu ada-para pua

odobaawamo romepape kogono pi aanu pua ratutisa. 46 Go rabu nipumi nimu goa lakesa: Gotenipuna bukmadaa gupa tu isa: Nina adaare betenlape ada aayaade lo tisana. Goa pea pare nimimigo epe kone gimoa paake ne aanuna kaledapeada-rupa wariamena sa.

47 Goa pua Yesu oro yaalo lotu ada-para onaaagaa mogeasa. Goa pisa-pulu Gote-na miru iraeaa mudunu-para rekena agaana tisaanu-para on-aanuna aa mudu-para nimu rayo kiritaawa Yesutu maomaatalo yada robesimi. 48Goa pisimi pareonaa rayome Yesuna agaa waru pago pirisimi-pulu aa mudunumi go rabu mada natisimi.

20Yesu nipu aapimi go puri gisa palo agaa misimi(Mat 21.23-27; Mak 11.27-33)

1 Oro meda Yesumi lotu ada ru-nane onaanuEpe Agaa mogeasa rabu Gote-na miru irae aanu-para rekena agaana tisaanu-para kone makuaaeaanu-para nimu rayo Yesu nipu piri-para ipisimi.2 Ipisimi rabu nipu gupa lakesimi: Neme niaa lagi.Nena go kogonore aapimi mogeaaria-daa nemego kogono pamu pe pae? 3 Gore Yesumi nimu-para agaa gupa lakesa: Neme page nimi agaameda agaa mealua-ga nimimi ni lagialimina sa:4 Jon baptais me kogonore Gote-me kasa pae paonaanumi kasimi pae? 5 Gore nimuna kiritaawaagaa gupa simi: Niaame ake tema pae? Goreniaame Gote-me kasa tema-daare nipumi gupatea: Nimimiri akeane Jon madaa kone narulaemepae lagialia. 6 Gore niaame pa onaanumi kasimitema-daare go pimi onaa rayome aana-me niaatalimi. Go pimi onaanumi Jon-re ora Gote-na

Luk 20:7 169 Luk 20:31agaa lakene aa kone waru rulaeme. Goa pea-gapa onaanumi Jon kogono kasimide mada natemasimi. 7Nimumi Yesuna agaa abusimi rabu niaareJon-na baptais kogonore aapimi kasa pae maareasimi. 8 Go rabu Yesumi nimu goa lakesa: Gorenimimi maarea lamede-ga neme go kogonoreaapimi puri ni guaaya-daa pe palo nalagialua sa.

Wae onaanumi maapu surubeme remaa(Mat 21.33-46; Mak 12.1-12)

9 Go rabu Yesumi onaanu-para saa agaa medagupa lakesa: Aamedame nipuwainmaapu poasa.Goa puare nipuna maapuri yoto meape aanumisurubenaloa nipu pora kimisu adaalu-para pisa.10 Gore ora epe ini etesa raburi nipumi kogonoaa meda maapu surubape aanu maapu-para etaininu meaata penaasa. Goa pisa pare maapusurubape aanumi go aa ripinaawa tua wala pe-naasimi pare oyae nakasimi. 11 Goa pisimi-pulumo maapuna aaraame kogono naaki meda pe-naasa. Goa pisa pare mo aanumi nipu page eroagaa loa nipu tua oyae nakasimi. 12Goa puare moaame kogono aa repo mea rapaasa. Gore maapusurubape aanumi go naaki nipu page radaa kaloakepo amaa-nane pua tu rubisimi. 13 Goa pisimiraburimowainmaapuna aaraame lalo: Neme akepalua ya? Gore nina epe naaki padane mea ra-paluare nipuna agaa mada pagalimi kone salo sa.Goa puanipuna simea repasa. 14Goapisa paremomaapu surubape aanumi mo nipuna naaki ipisaadesimi rabu nimumi gupa simi: Go naakimiriorope aaraanamoae oyaenumealia-ga niaame tumaomaamina simi. Goa puare go maapu niaanamada surubamina simi. 15 Gore mo naaki keporu-nane epenaloa nimumi tu maomaawa amaa-nane pua rubisimi. Goa pua go maapuna aaraanipumi ake palia pae? 16 Nipumi gupa palia lolagialo: Nipumi ipua mo maapu surubape aanuepa tu maomaawa go wain maapuri pa aanumedalomame surubenalo mea katea sa. Gore goonaanumi go Yesuna agaa pagoa nimumi lalo:Dia, nipumi goa napalia simi.

17 Goa simi rabu Yesumi nimu adaba sua lalo:Dia tame pare Gote-na buk-mi iade agaana remadaa ake teme ya? Pagalepa sa:Kamda kogono pi aanumi aana meda mea ru-

bisimide.Pare go aana-re ora epe AaMudu-na aaya sa.

18 Onaa rayome go aana madaa magatabalimirinimu ogegepu rugula tabebe palia. Go aana-meonaa meda magataboa lopaliare go aare aasatuarugula palia sa.

Sisare tagisi mone katema palo agaa misimi(Mat 22.15-22; Mak 12.13-17)

19 Yesumi go saa agaa lakesa rabu rekenaagaana tisaanu-para Gote-na miru irae aamudunu-para nimumi niaa madaa agaa ta koneisimi. Ora go raburi nimumi nipu ripinaatalopisimi. Goa pisimi pare onaanu madaa paalaomoa gimisimi.

20 Goa puare nimumi nipu ripinaatalo waruadapaba aasimi. Goa pua go aanumi pa aamedalomana mone kanaloa makirae kone suaYesu piri penaasimi. Nimumi Yesu agaa mulalopisimi. Goa pua nipu ko tisimi. Goa puare monamba wan gavman-na purimi koso pagenalopisimi. 21 Go makirae aanumi Yesu agaa gupalakesimi: Tisaa, nena agaare ora epe ta. Nemeonaa rayo epe agaa mogeaate. Neme Gote-napora madaa ora agaa agu mogeaaye rabu aamudununa biri paalame naome. 22 Goa pe-ganemere ake kone sae pae? Niaana rekena agaamadaare niaame Rom suna aa mudu Sisar-paratakis kalamina yapae dia yapae simi. 23 PareYesumi nimuna makirae agaa madaare adokarumisa-pulu nipumi nimu lakesa: 24 mone medani mea waatapa. Go mone madaa pia piksa-para bi lapore aapina yapae? 25 Gore nimumilalo: Sisar-na simi. Goa simi-pulu Yesumi nimu-para gupa lakesa: Sisar-na yaere nipuna katapapepare Gote-na yaere Gote nipuna katapape sa.26Goremakirae aanumi onaanuna ini agaamadaaYesu namakiraeme-pulu nimu agaa loraawa papirisimi. Go page nipuna agaa madaa koneadaapu isimi-pulu agaa nalo pa aasimi.

Sadyusi onaame ome onaa wala narekalimi simi(Mat 22.23-33; Mak 12.18-27)

27 Sadyusi aanu medaloma Yesu nipu piri ip-isimi. Mo Sadyusi aanu nimuna konere ome on-aanuri wala mada narekalimi kone isimi. 28 Gorenipu agaamisimi: Tisaa-ya, Moses-me agaamedaniaa-para gupa tisana: Aa meda ona rumaawaomalia pare nogo naaki meda namadu salia. Goapuare go ona wasaame ome aa-na nogo naakinamadialia-daare go ome aa-na ameme go onamada rumaalia ya? Moses-me gupa tisana simi.29 Gore amealu 7-pela pirisimi. Aba mupaamereona rumaasa pare nipuna nogo naaki namadi-aawa nipu omesa. 30 Gore laapopa aame moona wasaa nipu misa. 31 Wala go aana masaa-nane aame repome page goa pisa. Goa paa-mamapuare mo amealu 7-pela nimumi mo ona padanemisimi pare nimu nogo naaki namadiaawa pa

Luk 20:32 170 Luk 21:12omesimi. 32 Oropere go ona page omesa. 33 Goreaba ome onaa wala rekalimide raburi go onapadanere aapina ore ora pitia ya? Mo aa 7-pelamego ona aba padane rumaasimide simi.

34 Gore Yesumi nimu goa lakesa: Abia gorabu su amaa pimi onaamere repaya pitimi.35 Pare orope ome onaa wala rekoa piralimideonaanumiri nimu repaaya aulape kone nasalia.36 Nimu Gote-na akero-rupa piralimi-pulu nimuwala mada naomalimi. Gote-me nimu matmat-paramarekaalia-pulu nimuGote-na si wane-rupaoro yaalo piralimi. 37 Ome onaa matmat-parawala rekapere Moses-me page aba tisaaya. Gobuk-ri repena rabe remaa lakesa rabu nipu AaMudu Abraham-para Jekop-para Aisak go reponaGote pa pia-daa tisa. 38 Go agaana re gupa sa:Gote-re ome onaanuna Gote-daa Dia, pare nipukagaa piraama laama pope onaanuna Gote yaade.Onaa rayo wala rekalimilo go agaa lakesa.

39 Nipumi goa sa raburi rekena agaa tisaan-umi gupa simi: Tisaa, neme ora waru lae simi.40 Goa simi pare nipu wala agaa meape paalameomesimi-pulu pa ora lae simi.

Gote-na Mea Rapae Aa madaa agaa misimi(Mat 22.41-46; Mak 12.35-37)

41 Yesumi nimu goa lakesa: Gore nimumi OnaaRaapu Pirape Aa-na Siri nipu Devit-na si piraliateme. Go agaana re ake ya? 42 Buk Sam madaareDevit nipuna agaa gupa sa:Gote-me nina Aa Mudu-para gupa lakesa:

Nina popeke ki-nane aamudumapiraalia sa.43 Oropere neme iaanu nena aa rolo-para

marabuaniaalua sa.44 Gore Devit-mi Aa Mudu nipu lakesa. Goalakesa-pulu Onaa Raapu Pirape Aa-na Siri Devit-na si-daa napiralia sa.

Rekena agaana tisaanuna kone(Mat 23.1-36; Mak 12.38-40; Luk 11.37-54)

45 Go onaa rayome pa pirua Yesuna agaa pagopirisimi rabu Yesumi nipuna disaipel aanu gupalakesa: 46 Rekena agaa tisaanuna kone waruadalepape. Nimumi mamina epe yamoa maket-na pua onaanumi abi piralepape teme raburaaname omeme. Go aanumiri Juda aanuna lotuada-para page eta yawaeme-para page reke riri-nane aba pua pimi. 47 Go aanumiri ona wasaanaoyae paake no peme. Goa pua nimumi betenadaalupu yoloa teme rabu onaanu makiraeme.Goa peme-pulu orope Gote-me koso salia rabunimuna wae yoto ora adaape mealimi sa.

21Ona wasaame oge mone ofa-rupa lopasa(Mak 12.41-44)

1 Yesumi adesa rabu amo ne aanumi lotuada-para mone i pe-para mone epa lopasimi.2 Go rabu naraa piri ona wasaa meda nipunaoge mone ipa laapo epa lopasa. Go mone-reora ogesi gupa 2 toea yaade. 3 Goa pisa pareYesumi lalo: Neme nimi lagialo. Go naraa piriona wasaame mone lopata rabu nipumi onaamedalomana mone maoge yaawa rabuniaaya.4 Medalomamere mone adaapu imi-pulu pa odemeda mua go mone epa lopasimi pare mo onanaraamere nipuna eta kabape mone rayo epalopasa.

Yesumi lotu ada kilipialimi lo lakesa(Mat 24.1-2; Mak 13.1-2)

5 Onaa medalomame lotu ada madaa agaa lalapirisimi. Nimumi go lotu adana aana pepena-para page Gote-me oyae pa katade-para ora epeta simi. Go rabu Yesumi lalo: 6 Abia nimimi goadaleme yaenuri orope yapi di epaliade rabu goadaa lakepe rubalimi-pulu aana padanede pagena-aritalia sa.

Yesumi kedaa adaapu epalia sa(Mat 24.3-14; Mak 13.3-13)

7 Gore nimumi Yesu nipu agaa gupa misimi:Tisaa, nena laede yaenuri aa-rabu epalia ya? Ni-aame ake adalima rabu go yaena yapi di epaliamada niminaawa makuaalimaa ya simi. 8Yesumilalo: Nimimi waru adalepape. Makirae aa adaapuipua nina bina gupa lagialimi: Niri Onaa RaapuPirape Aa-na Si yaade teme. Medalomamere goepaliade yapi di abia go epaana-daa teme. Parenimu narata mea pulupape. 9 Oropere nimimiyada pape remaa-para wae-rupa pogolasaape re-maa pagalimiri paalame naoma piralepape. Goyaenu aba palia pare su yaa perekene diri go-daadia.

10 Yesumi agaa meda wala gupa sa: Go raburiruru rado radonu yada palimi. Go-rupa gavmanadaa su robo rado radonu page yada palimi. 11Goraburi su rado rado-para suminini eto eto adaapaa-mamapua reae adaa paboawae yainanupageepalia. Go raburi so yaa-parare paala piae adaapupua wae oyae epape di page epalia.

12 Pare go oyae rayo abi naepalia. Dia aba ni-mumi nimi ripinaaba pirua wae kedaanu gialimi.Nimi mo lotu adanu ru-nane mea pua koso loakalabus ada mapatalimi. Goa puare nimumi nina

Luk 21:13 171 Luk 22:4kogono onaa rabuaniaatalo palimi rabu nimirikadipinu-para adaa aa mudunu nimuna ini agaamadaa mea palimi. 13 Go rabu nimimi nina EpeAgaa laketeme-daa goa palimi. 14 Nimumi nimikosona mea palimi raburi ni ake lano yapae koneaba namasatepape. 15 Dia-ga neme agaa-paraepe kone-para lagialua rabu nimina iaa rayomenimina agaa mada rasalimi.

16 Go rabu nimina ama aapanu-para amebaaninu-para nena ruru-para adami aanu-paranimumi iaanu mea kateme. Goa pua nimuminimi medaloma tu maomalimi. 17 Nimi ninaagaa rateme-pulu onaa rayome nimi-para oraratu yawo gimalimi. 18 Goa palimi pare niminaaalu-para ae iri meda mada ora napudia lopalia.19 Nimimi puri paloa ado piralimiri oro yaalokagaa piraama laama palimi sa.

Yesumi Jerusalem siti-ri o yalia lo lakesa(Mat 24.15-21; Mak 13.14-19)

20 Gore nimimi soldia aanu so Jerusalem su epakuta pina adalimiri go su go adaare pabo tape yapidi go opapa yada. 21 Go rabu Judia piri onaanunimiri ora rudu-nini aana apedaa-para pogolapulupape. Onaa medaloma ada-para piralimiripogola pulupape. Go page pa su rarane ae onaanuwala adaare-para naepa odobatepape. 22 GoreGote-na buk madaa i agaa rayore ora yalia goraburi Gote-na raturi go onaanu madaa koyaaliarabu wae yoto yapi di mea salia. 23 Go raburinogo naaki padaa piri onanu-para adu nalae-paraaipapulu napalimi-ga ora odo pea. Go sumadaareora adaa kedaape meda epalia-ga Gote-me go suamaa piri onaanu madaa ora ratu waru yawalia.24 Go rabu nimumi onaa medalomanu rai ku-tumi tua medaloma iaanumi adi rulubaawa rururadona rikiraana pua mapiraalimi. Go rabu pagepa onaa ruru rado medame Jerusalem mabebola-mama puare orope go wae di dia yalia.

Siri ora epalia(Mat 24.29-31; Mak 13.24-27)

25 Go raburi naare akua ubanuri rado radoaalimi. Go su amaa onaanu rayona robaa-parareadaa kedaa mu piralimi. Go ipa solwarame agaaloa ralia-daa paalame waru omalimi. 26 Onaaadaapumi go su-para oyae meda ipula kone suapu robaa-para paala waru omalimi pare ini-parapage emelalumapalia. Gore so yaa-para uba kedooyae eto eto palia-daa paalame waru omalimi.27 Goa pinaloa Onaa Raapu Pirape Aa-na Siri yaamoae raapu ipulaina puri adaape adalimi. 28Gore

orope gode yaenu ripima epalia rabu aipapulurekoa nimina aalumi waru adalepape. Go raburiGote-me nimina oro yaalo kagaa Pirape Yapi dirigo mea epea-daa sa.

Repena fik madaa saa agaa lakesa(Mat 24.32-35; Mak 13.28-31)

29 Go rabu Yesumi nimu saa agaa meda gupalakesa: Nimimi repena fik page pa repenamedanu page adalepape. 30 Kagaa ma-apulusaawa yo aalia-daare gore pani pua naare raliakone salemede. 31 Gupiane yaenu adalimi-daaregore Gote-na Surube Su-na di aba re-para goepaana-daa kone salepape.

32 Go agaa pagalepa: Abia go pimi onaa nao-malimi pare go yaenu aba epenalo adalimi. 33 Suyaa rayona yaere aba dia yalia pare nina agaa oroyaalo pa salia sa.

Waru adaba piralepape34 Gore nimimi waru adalepape. Nimimi oro

yaalo eta adaapu nayawo ipa bia noa maeyae neaa-rupa napiralepape. Go page go su amaa yoga-nena yaenumadaa kone adaapunasalepape. 35Goyapi diri nimi piri ora aipapulu epalia-ga gupanapiralepape. Go yapi di epalia rabu kona-rupaonaanu madaa perekea taboa ripinalia. 36 Goapalia-pulu nimi oro yaalo ado piralepape. Goapua Gote-me nimi puri gina ora yaalo betentapape. Goa palimiri wae yaenumi nimi piriepalia pare nimimi puri mua Onaa Raapu PirapeAa-na Si raapu epe-rupa mada piralimi sa.

37 Oro yaalo Yesumi onaa lotu ada-para puamogeasa. Goa pua ribaane-para nipu mo OlivRudu madaa patulalo puare lotu ada-para walayapipu epala pisa. 38 Goa pisa rabu onaameYesuna agaa pagolalo ipisimi.

22Yesu tulalo yada robesimi(Mat 26.1-5,14-16; Mak 14.1-2,10-11; Jon 11.45-53)

1 Bret-para yis nasua yawo ne Pasova yapi Diriaba rudu sa. 2Gote-na miru irae aa mudunu-pararekena agaana tisaanu-para nimumi Yesu tulalopisimi. Goa pisimi pare onaanu madaa paalameomoa kudiri pi kone su pirisimi.

3 Go raburi Satan-me Judas aanuna robaa-parapua odobasa. Mo Judas aanuna bimedare Iskariotteme. Go aa nipu mo 12-pela disaipel aa ru-nanepirisa. 4 Satan nipuna robaa-para odobasa-puluJudas nipu pua Gote-na miru irae aa mudunu-para mo lotu ada surube aanu-para agaa nimu

Luk 22:5 172 Luk 22:34raapu pua lo pirisimi. Nipumi Yesu nimumitinalo yada robesa. 5 Go raburi nimu pedo pedowaru puare nipu kalapemonemedaloma kirita supirisimi. 6Gore Judas aanumi nimuna agaa pagoaepe ta simi. Goa puare nipuri akea pua mada meawaatoa pae kone sua kone kone adaapumupirisa.Nipumi ranameda onaa adaapu raapunapitimiderabu nimu waatoa kone isa.

Yesu raapu disaipel aanu padane rabu Pasova etanisimi

(Mat 26.17-25; Mak 14.12-21; Jon 13.21-30)7 Olode rabu bret-para yis nasape di rudu sa

raburi Pasova eta irape sipsip mena si medatulalo pisimi. 8 Go rabu Pita-para Jon lapoYesu nipumi repaawa agaa gupa lakesa: Nipiminiaana Pasova eta namina oyae pua managolasalepape sa. 9 Gore nipumi agaa gupa misipi:Niaame aa-para pua managola sua namina yapaesipi. 10 Gore Yesumi nipu gupa lakesa: Pagalepa.Nipimi adaare-para palipi rabu ipa norini aameda madaalipi. Go aa nipu rata mea pulupape.Goa pua odobaliade ada-para pulupape. 11 Goapuare nipimi go adana aaraa gupa laketapepe sa:Tisaa-me ne agaa meape laa: Nipuna disaipelaanu raapu Pasova eta nalima-pulu neme go etamanagolape ada rum meda waalape lo pua agaameape sa. 12 Goa tepe raburi mo aame nipi adaaso madaa-nane mea pua epe pepena pi ada rumae-para mea waatea. Go-parare reke madaa oyaemanagola salepape sa. 13Go agaa lakenaloamo aalapo pua nipumi lakesade-rupa adesipi. Go rabunipu lapome Pasova eta managola sasipi.

Yesumi nipuna disaipel aanu eta kasa(Mat 26.26-30; Mak 14.22-26; 1Kor 11.23-25)

14 Eta nape di raburi Yesu nipuna disaipel aanuraapu reke madaa pirisa. 15 Gore nipumi nimugupa lakesa: Neme go etare nimi raapu nolalo oraraaname waru omalo. Gupa noa oropere nemekedaa pi yaenu rialua sa. 16 Neme nimi lagialo:Neme eta wala meda nimi raapu nanalua pareGote-na Surube Su rabu etana re adalimina sa.

17 Go rabu nipumi kap madaa pirapalae wainmua Gote-para ora pi loa nimu-para kalalaawalalo: Nimimi go kap-para mua rumaawa nalepa.18Neme nimi lagialo: Abia neme nimi raapu wainipare wala nanalua. Dia, pare Gote-na SurubeSu madaa go yaena re adoa nalua sa. 19 Goapuare nipumi bret mua Gote-para ora pi loapiribisa. Goa pua nimu kalalaawa lalo: Go bret-renina yogane-ga nimi raba minalo gialo. Nimimini madaa kone sua nalepape sa. 20 Goa puare

orope aba no kiritinaloa ipa wain pirapalae muakalalaawa lalo: Go kap-para piri wain-ri ninayaapi kupame nimi raba minalo koyaato. GoreGote raapu pogatu pirapena nimi madaa omaluasa. 21 Yapare adalepa. Ni yada lore aanu meakalape aare abia ni raapu go reke madaa padane-para eta go no piralepa-daa sa. 22 Onaa RaapuPirape Aa-na Siri Gote-na agaa ratua omalua sa.Goa pea pare mo ni iaanuna ki-nane mea kateadeaare ora kedaa waru mealia-daa odome omalosa. 23 Nipumi goa sa raburi nimumi aapimi paliayapae lala pisimi.

Disaipel aanuri aapi ora pia lo arere pisimi24 Disaipel aanumi arere pua nimuna riki-

raanare aa muduri aapi ora yapae simi. 25 GoreYesumi nimu gupa lakesa: Ruru radona aamudunu nimumi puri paloa nimuna ruru onaanusurubeme. Goa puare mo surube onaanumi bionaanuna raba mi aanu lo bi ma-aeme. 26 Parenimi gupa napiralepape. Dia-ga aa meda niminarikiraana aa mudu aba piralia-daare gore nipupora poa madini aa-rupa aba piralia. Niminamudu pirape aare aba kogono pua nimina rabami aa-rupa piralia. 27 Gore aa medame eta panolalo piruaaya pare aa medame kogono pua etarumaaya. Gore mo eta aba nolalo pia aare nipuaa mudu yana. Pare ni nimina rikiraana piruaayorabu nimi raba muaayo.

28Neme kedaa ruaayo rabu nimi ni raapu piruanagimisimide. 29 Gore neme su rayo surubanoloAapame nipuna puri gisa. Goa pea-ga neme pagenimi surube kogono gialua. 30 Gore nina SurubeSu-para pirua nimi naa reke madaa pirua etanamina. Goa pua nimi epe reke madaa piruaIsrael su-para piri ruru 12-pela onaana koso agaapagolalo piralimi.

Yesumi orope Pita-me ni masaa rilalia lo lakesa(Mat 26.31-35; Mak 14.27-31; Jon 13.36-38)

31 Ora Saimon, neme pagape. Gore wit poapeaamere nipuna etare epe ta palo o ta palo etawaru adalia. Go-rupare neme puri kasu-puluSatan-me nimi ko tulalo epalia. 32Yapare Saimonneme kone rulae yae nagimainalo neme ne rabamulalo beten to. Orope neme nimadaa konewalapereke sua nena amenu puri kalape sa.

33 Gore Pita-me goa sa: Aa Mudu, niri ne raapuabia banalo kalabus ada-para page ni ne raapumada omalua kone salo sa. 34 Gore Yesumi lalo:Pita ne lagialo. Abia go ribaare yaa kutame e talopalia rabu neme Yesu ni na-ade rana repo te sa.

Luk 22:35 173 Luk 22:62Mone paus-para nu-para rai kutu-parana agaa

lakesa35 Go rabu Yesumi nimu gupa lakesa: Nimiri

abade mea rapasude raburi nimina monepaus-para rokanu-para aariti go yaenu nameapisimide. Goa pisimide-ga nimi oyae meda rudusa pae? Gore nimumi lalo: Niaa muaema simi.36 Gore nimu gupa lakesa: Abiare onaa rayomemone paus-para rokanu-para saapitimiri meapulupape. Onaa rayome nipu adaalu rai kutunasalimiri nimina mamina madaa mone mua raikutu kabalepape. 37 Gore nimi lagialo: Gote-nabuk madaa ni-para gupa sa: Nipu onaa waenuraapu page mapiraaeme lo tisana. Go agaana re-re orope ni madaa epalia-ga adalimina sa. 38 Gorabu disaipel aanumi lalo: Aa Mudu, neme ade.Niaame adaalu rai kutu laapo go saapima simi.Gore nipumi lalo: Apo saapimi mada sa.

Yesumi Getsemani su-para beten sa(Mat 26.36-46; Mak 14.32-42)

39 Nipu amaa pua sana nipuna oro yaalopuala pia-rupa Oliv Rudu madaa pua pisa. Gorabu nipuna disaipel aanumiri nipu raapu pisimi.40 Mo Oliv Ruduna puare nipuna disaipel aanugupa lakesa: Wae yaeme nimi nako tina betentapape sa. 41 Goa loare nimu gimoa ogesi-daapuare rumu koba pua beten sa. Nipu pisade-rupare aana mea lopatema-rupa mada pisa. 42Gorabu nipumi lalo: Aapa, neme kone saliri ni radaanape pe kap mea pu. Yapare nina kone gimoanena raana ratano lape.

43 Go rabu yaa-para piri ensel meda nipu piri-para ipua nipu epa puri mapalaasa. 44 Yesu nipumadaa kedaa adaape rinalo pisa-pulu nipumibeten puri paboawala sa. Goa puare nipuna puduekatare yaapi kupa nona piane kilipia su amaapopesa. 45 Nipumi beten aba loa sana rekaawanipuna disaipel aanu piri-para pisa. Nipumi puaadesa pare nimuna robaa-para kedaa waru pisa-daa u patisimi. 46 Gore nimu gupa pua lakesa:Nimiri akeane u patu pimi? Nimi madaa waeyaeme nako tinalo beten lo piralepape sa.

Yesu aditalo ipisimi(Mat 26.47-56; Mak 14.43-50; Jon 18.3-11)

47 Yesu nipumi agaa pa lakelalaina onaanuadaapupe meda ipisimi. Gore Judas riri-naneepena onaanu nipu rata mea ipisimi. Go aaredisaipel aanuna ru-para pirisa. Nipu re-paraipua Yesu-para nunu talo ipisa. 48 Goa pisa pareYesumi Judas gupa lakesa: Neme Onaa Raapu

Pirape Aa-na Si nunu loa mea waaloa yada loreaanu katalo pae?

49 Gore disaipel aanu nipu raapu pirisimi aanumo ipisimide adoanimumi lalo: AaMudu, niaamenimuri go adaalu rai kutumi tamona ya? 50 Gorabu disaipel aa medame kogonome adini naakimeda rai kutumi tisa. Go naakiri Gote-na miruirae aa-na kogono pisa. Tisa rabu mo popo ki-nane aane pona taboa lopesa. 51 Goa pisa pareYesu nipumi goa adoa lalo: Go yada gimalepa.Nipuna kimi mua mo aane wala mea maasa.

52 Goa puare mo aanumi Yesu ripinaatalo ip-isimi. Gore Gote-na miru irae aa mudunu-para lotu ada surube surube aanu-para aa mudumedalomanu-para ipisimi. Ipisimi rabu nipumilalo: Nimina rai kutunu-para repena uninu meaepamena-ga gore nimimi ni paake ne aa kone suatulalo epame pae? 53 Oro yaalo niri nimi raapulotu ada-para pimade pare nimimi ni talima konenaimide. Goa pemede pare abia go yapi di raburiora nimina puri-para ribaana purimi rabuaata sa.

Pita-me lalo: Niri Yesu na-ade sa(Mat 26.57-58,69-75; Mak 14.53-54,66-72; Jon 18.12-

18,25-27)54 Goa puare nimumi Yesu epa adia Gote-na

miru irae aa muduna ada-para mea pisimi. Goapisimi raburi Pita nipumi nimu ratameapisa parenipu ogesi-daa mo-pare pua pirisa. 55 Go rabuaa medalomame epe pokaalo ada ru-nane repenaadala pirisimi-pulu Pita nipu page nimu raapupua pirisa. 56 Gore kogono ona medame Pitarepena re-para pirina adesa rabu go oname Pitanipu-para goa sa: Go aa page abade Yesu raapupirisa sa. 57 Pare Pita-me lalo: Go ona ni-daa dia-ga go aa-daa ni na-ade sa. 58 Pare wala ogesi-daapirua aa medame wala nipu adoa lalo: Ne pageYesu raapu piriside sa. Gore Pita nipumi lalo: Goaa ni-daa ora dia sa. 59Orope ogesi-daa adaalupupirua aa medame agaa ora puri paloa gupa sa: Goaa nipuna adaare Galili ya-pulu nipu abade Yesuraapu pirisa. 60Goa sa pare Pita-me lalo: Nemerego lae aa ora ni na-ade sa. Nipumi goa pa lalainayaa kutame aba aipapulu rekoa agaa sa. 61Go rabuAa Mudumi pereke tua Pita ada moneasa. Goapisa rabu Pita-me Aa Mudumi abade nipu-paralakalaade agaa wala niminaasa. Aba Yesumi gupalakesade: Go rabu yaa kuta abia rekoa agaa teapare neme ni rana repo gimali lakesade. 62 Goraburi Pita nipu so amaa-nane pua re puri palolala pirisa.

Luk 22:63 174 Luk 23:21Yesu ero agaa loa tisimi(Mat 26.67-68; Mak 14.65)

63 Go rabu Yesu surube aanu nimumi nipu eparipinaabawa ero agaa loa nipu tisimi. 64 Nipunaini mamina-me rigitua nipu agaa gupa misimi:Nere aapimi tala paa simi. Nere Gote-na agaalakene aa-ga agaa la simi. 65 Goa puare nimumiero agaa rado rado lakesimi.

Yesu nipu kaunsil piri mea pua koso la simi(Mat 26.59-66; Mak 14.55-64; Jon 18.19-24)

66 Orope yapi lapaasa raburi Israel onaana aamudunu-para Gote-na miru irae aanu-para morekena agaa tisaanu page epa kiritasimi. Goapuare Yesu nipu kaunsil piri mea pua agaa gupamisimi: 67Nere Onaa Wala Meape Aa-na Si yapaedia pae simi. Gore nipumi nimu lakesa: Goremada lagialua pare nimimi ni kone narulalimi.68 Go page neme nimi agaa medaloma mealuarenimimi agaa mada na-abuteme. 69 Abia pageorope page ni Onaa Raapu Pirape Aa-na Siri soyaa-para puri pane Gote-na popoke ki madaa oroyaalo pitua sa.

70 Go raburi nimu rayome lalo: Gore nere oraGote-na Si yapae simi. Nipumi nimu goa lakesa:Nimina bipa go tame yaade sa. 71 Gore nimumilalo: Niaame ake wala tema ya? Niaame nipunaagaa go pagalema-pulu pa adasae aanuna agaamedaloma gimalima simi.

23Yesu Pailat piri-para mea pisimi(Mat 27.1-2,11-14; Mak 15.1-5; Jon 18.28-38)

1 Go rabu kaunsil rayo aipapulu rekoa Yesu aamudu Pailat piri mea pisimi. 2Goa puare nimumikoso gupa laa simi: Go aamere niaana koneradomogea Sisar-paramone takis nakatapape laasimi. Go page niri ora aa mudu Krais ta simi.3 Go rabu Pailat-me nipu agaa misa: Nere Judaonaanuna Aa Mudu yapae sa. Yesumi lalo: Nenago lae-daa sa. 4 Go rabu Pailat-me Gote-na miruirae aamudunu-para onaa rayo-para gupa lakesa:Neme apo aa-na wae kone meda penaame na-adalo-ga akolo wae yoto katoa pae sa. 5 Goa sapare nimumi agaa puri paloa gupa simi: Nipumionaanu-para agaamogeaaya rabunimuwae-rupapogolasaasimi. Go kogonore pa amaa pua Galilisu-para pua Judia su-para pua abia go su-parapage epa pia simi.

Yesu nipu Herot piri koso laatalo mea pisimi

6 Pailat-me go agaa pagoa nipumi agaa gupa sa:Go aa nipuna suri Galili ya? 7Gore nimumi e simi-pulu Pailat-meYesuHerot piri-parameapenaasa.Gore Herot-mere Yesu madini su surubesa-pulugoapisa. Go rabuHerot nipupage Jerusalem-parapirisa.

8 Herot-me Yesu adoa raaname waru omesa.Yesu madaa remaa abade pagesa-pulu nipumiYesu adolalo pisa. Herot nipuna konere Yesuminapiaa kogono palia rabu adalua kone isa. 9 Gorabu Herot nipumi Yesu nipu agaa rado radomisa pare Yesu nipumi agaa meda na-abusa.10 Go rabu Gote-na miru irae aa mudunu-pararekena agaana tisaanu-para nimumi rekaawaYesu madaa puri pane koso agaa lo pisimi. 11 Gorabu Herot-para nipuna soldia aanumi Yesu-paramakiraawa ero agaa waru simi. Nimumi orapepena epe-rupa pi adaalu mamina meda muaYesu madaa yamasimi. Goa pua Pailat piri lamuapisimi. 12Abadere Herot nipumi Pailat raapu iaa-rupa pirisa pare wala go rabu kone padane suaadami aa-rupa wala pirisipi.

Yesu repena polopea madaa nil talepa sa(Mat 27.15-26; Mak 15.6-15; Jon 18.39–19.16)

13 Go rabu Pailat-me Gote-na miru iraeaa mudunu-para Juda aanuna aa mudumedalomanu-para onaa rayo page yaaloa makir-itasa. 14 Go rabu nimu gupa lakesa: Nimimiabade go aa ni piri lamua epame yaade. Nipumiwae pora rado onaanu mea waata lamede. Goagaa madaare nimina ini agaa madaa nipu apoagaa meawade pare nimimi mo nipu koso laatalopimi pare go aa nipumiri go waea meda napanakone salo sa. 15 Herot-me page go aa-na waeameda na-adesa. Pare na-adea-ga wala niaa piri-para go epenalana. Pagalepa. Go aamere abadenipumi waea meda napana-daa niaame nipumadaa natu maomalimina. 16 Goa pea-ga nemerepena unimi nipu mea kudu tuare nipu mearepaano sa. 17 Gore oro yaalo eta yawe napePasova yapi di rabu Pailat-me kalabus ada piriaa padane maesepeaata pisa.

18 Go rabu mo piri onaa rayome puri paloagupa yaasimi: Apo aare tu maomamina. Go aaJisas Barabas-re niaana wala esepea epenala simi.19 Jisas Barabas-me abade go adaare-para yadameda marekaawa aa meda tu maomaa nipu kal-abus ada-para mapataasimi aa-para simi. 20 GorePailat-me Yesu wala maesepeaatalo kone suaonaanu-para agaa wala yaasa. 21Goa pisa pare ni-mumi ora puri paloa gupa simi: Repena polopea

Luk 23:22 175 Luk 23:50-51madaa mea taminapa. Repena polopea madaatamin aapa simi. 22 Goa simi pare Pailat-me walarana repo gupa lakesa: Go aamere nipuna waeyae meda ake pana? Neme wae yae meda orana-adawade. Goa pea-pulu neme repena unimimea tua esepealua sa. 23 Goa sa pare nimumiora puri paloa Yesu repena polopea madaa tumaomamina simi. Goa pua nimumi Pailat-naagaa rabuaniaasimi. 24 Goa pua Pailat-me Yesutalepa loa nimuna agaa ratisa. 25 Nimuna waeaa Barabas mea esepeasa. Go aamere aba onaawae-rupa mapogolasaawa aa meda tu maomasarabu nipu kalabus ada-para mapataasimi. Goapisa pare mo onaanumi go aa wala esepea lo simirabu nimuna agaa pagoa Pailat-me Yesu nimunapinalo mea kasa.

Yesu repena polopea-para nil tisimi(Mat 27.32-44; Mak 15.21-32; Jon 19.17-27)

26 Nimumi Yesu nipu mea pisimi rabu pa aameda madaasimi. Go aa-na biri Saimon nipunasu Sairini gimoa ipua no adaare-para polalo pisa.Go rabu nimumi repena polopea nipuna pasaanemariaasimi. Nipumi mea ruare Yesuna masaa-nane rata mea pisa.

27 Goa puare ora onaa adaapumi Yesu rata meapisimi. Nimuna rikiraanare ona medalomame reloa yaasa odo pi laa-mama pisimi. 28 Pare Yesunipumi wala pereke tua nimu gupa lakesa: NimiriJerusalem onanu-ya. Ni madaa re natapape parenimi madaa page nimina nogo naaki madaa re lopiralapape sa. 29 Pagalepa. Orope kedaa meapedi epalia rabu nogo naaki namadua adu nakaneonanuri aipapulu mada pogola palimiri ora epeta teme sa. 30Go di raburi onaanumi mo rudunu-para gupa laketeme: Niaana masaa-nane lopoaniaa tu maomape teme. Gore wala oge rudunu-para gupa laketeme: Niaa makaledaape teme.31 Abiare ora pani pia-daa go kedaa pia peme-gaorope wae yai epalia rabu ake kedaa ora omalimiya?

32 Go rabu nimumi pupitagi ne aa lapo pagelamua pua Yesu raapu nil tulalo pisimi. 33 Nimupua su meda Aalu Rogaae su temede go-parapua aasimi. Go-para Yesu repena polopea madaanil tisimi. Mo wae aa laapo page nil-mi tuamedare Yesuna popo ki-nane tua medare koya-nane tisimi. 34 Gore Yesumi lalo: Aapa, nimumikone nasua pimi-ga nimuna wae yae mea rake-peape sa. Go pimi aare nimumi go yaena re na-adoa pimi sa. Go rabu go aanu nimumi Yesunipuna mamina koyo mua satu tu pirisimi.

35 Go rabu pa onaanumi pa rekaawa adapabapirisimi. Goa pisimi pare mo Juda aa mudunumiYesu-para ero gupa simi: Nipumi abade onaamedaloma raba meaaria-ga nipuna bipa nipuraba mea simi. Gore Gote-me nipu Mea Rapae Aaya-pulu mada palia simi. 36 Soldia aanumi pagenipu-para ero agaa simi. Nimumi Yesu re-paraipua rero pi ipa wain epa katalo pisimi. 37 Gorenimumi gupa simi: Nere ora Juda aanuna aamudu yalia-daare gore nena bipa raba mua nosuna ipu simi. 38 Pepa meda so repena polopearugi madaa tu saabaasimi: Go aare Juda aanunaAa Mudu yaade lo simi.

39 Mo aa wae lapo abade tu mudiasimidemedame Yesu-para ero agaa gupa sa: Ni OnaaRaapu Pirape Aa-na Si laede-ga neme saa pageraba mea sa. 40 Go rabu mode mudiasimide aamedame aa-para gupa ape sa: Niaame kedaapadane-rupa meamade-ga nere Gote paala napeapae sa. 41 Saana kedaare saana papade aena oramada gialeme. Pare abia go aare nipumi abadewaea meda napisa sa. 42 Goa pua nipumi Yesu-para lalo: Yesu nere aa mudu pirali raburi nimadaa kone saina sa. 43 Gore Yesu nipumi nipugupa lakesa: Neme ora ne lagialo. Abiare nere niraapu so Gote-na epe maapu-para pirapana sa.

Yesu nipu ini adupisa(Mat 27.45-56; Mak 15.33-41; Jon 19.28-30)

44 Go naare paalu rabu naare udunua ribaa yoasu rayo rigitaama pua naare nogo-nane pabolapopesa. 45 Goa pisa raburi mo lotu ada ru-nanemudiabae adaa mamina so rugi-nane riripitaboanone rugi-nane pua riripi kiritisa.

46 Yesu nipumi puri paloa gupa sa: Aapa, ninawasupare nena ki-nane apo salo-daa sa. Nipumigoa sa rabu pu imu udunasa.

47 Mo soldia aanuna aa mudumi go adesa-pulunipumi Gote-na bi minasaawa lalo: ora yaana goaare ora epe aa yana sa.

48 Onaa adaapumi nipu pia adolalo epa adopirisimi pare nimuna aako rupitua ada walapisimi.

49 Yesuna adami aanu rayo-para onanumedaloma aba so Galili su-para pirua Yesu nipurata mea ipisimi. Nimu ogesi-daa mo-pararekaawa mo oyae rayo ado kiritisimi.

Yesu matmat-para mea rogaasimi(Mat 27.57-61; Mak 15.42-47; Jon 19.38-42)

50-51 Aa meda nipuna biri Josep pirisa. NipuriJuda aanuna adaare meda biri Arimatea su-parapirua nipu ora epe aa pirua Gote-na Surube Su

Luk 23:52 176 Luk 24:24epenalo adolalo pirisa. Gore nipumi kaunsilraapu pirisa pare Yesu tu maomamina simi rabunipumi dia sa. 52 Go aa nipu Pailat piri puaYesuna rore nina mea ria pono sa. 53 Goa puanipuna ro mea ruare mamina yaako pimi rogaapalae mea pisa. Goa pua nipu aana apedaa meda-para pua rogaasa. Go-parare abade aa meda abinarogaasimi. 54Go yapi diri Kitu Pirape Yapi rudusa-pulu go adaa oro rabu nape etanu maredepoyaasimi.

55Onaanu abadeYesunipuGalili su gimisa rabunimumi nipu rata mea ipisimi. Nimumi Josepraapu pua mo aana apedaa matmat-para Josep-me rogaasa-rupa adesimi. 56 Goa pua nimumiadoa nimuna ada wala pua epe kaa pi yaenuYesuna ro madaa sainalo managolata pisimi.

24Yesu wala rekesa(Mat 28.1-10; Mak 16.1-8; Jon 20.1-10)

1 Gore adaa oro rabu kogono mupaa yapi dirabu mo onaanu matmat-para pisimi. Nimumimode kaa pide yaenu-para aba managola suamea madisimi. 2Matmat-para ipisimi rabu modepora gaape aana aba mea lusu rubenaloa ades-imi. 3 Goa pua nimumi no matmat apedaa-para pua adesimi pare Aa Mudu Yesu nipunarode nasabasaaya. 4 Goa pua nimu pa rekaawakone adaapu su pirisimi rabu aa lapo nimu re-para aipapulu opapasipi. Go aa lapore nipunamamina-nu ora yaako pu ti maraasipi. 5 Onanunimuri paalame omoa su adaniaawa pirina aalapome nimu gupa lakesipi: Nimimiri akeanematmat-para go aa asapeme pae? Go aa ora papia-pulu go-para mada na-adalimi sipi. 6 Nipurigo-paradaa napia nipu aba rekaade. Abade nipuso Galili su-para pa pirua nimi lagisade agaa walaniminaatepa. Aba gupa lagisa: 7 Onaana Si MeaRapae Aare wae onaanuna ki madaa mea katemerabu nipu repena polopea madaa tu maomalimi.Goa pea pare wala yapi repo dia naloa walarekalua lo lagisade sipi.

8Go rabu onanumi Yesu nipuna abade lakesadeagaa niminaasimi. 9Go rabu nimumi mo matmatapedaa gimoa wala pisimi. Go rabu nimumipa onaa medaloma-para disaipel aa 11-pela rayopiri-para pua mo nimumi adesimi yaenu rayopua lakesimi. 10 Matmat-para pua adesimideonanuna biri gupa: Maria nipuna su Magadala-para Jon-para Jems-na agi Maria-para go onanunimumi go yae adesimi. Go onanu-para pa

ona medaloma-para mo agaare moge riaae aanulakesimi. 11 Lakesimi pare aposel kogono aanumimo onanu pa amaa po ripu agaa pa tame koneisimi-pulu nimuna agaa madaa kone narulasimi.12 Pare Pita nipu rekoa matmat-para wala alomaadola pisa. Nipumi no aana apedaa matmat-parapua adaniaawa mamina padane adesa. Nipu walaada pua kone adaapu sua gore ake pana pae koneisa.

Emeus pora-nia Yesu adesipi(Mak 16.12-13)

13 Go raburi mo disaipel aanu ipa laapo Emeussu-para polalo pisipi. Nipu Jerusalem su gi-moa Emeasa pora-nia ogesi-daa adaalu pu pisipi.14 Nipu go pora-nia pulaaware mo abade ade-sipide remaa la-mama pisipi. 15 Nipu laapomeagaa la-mama pula pirina Yesu nipu ipua nipuraapu pisimi. 16 Go nipu laapome nipu adesipipare ora Yesu-rupa naniminaasipi.

17 Go rabu Yesumi nipu lapo lakesa: Nipimiriake laa-mama pula pipi?

Nipumi goa sa rabu nipu laapo pa rekabaawanipuna kone pu robaa-para kedaa pua ini agaa-para odo pina aasipi. 18 Go aa meda nipunabiri Kliopas go aame agaa gupa misa: Jerusalemsu-para pamede aanu-para lapade pare onaanu-para kimisu onaanu-para nimumi ademe-ga nepadane-mare abade gona remaa napage aa-parapirua lae pae? 19 Yesu nipumi nipu agaa gupamisa: Ake-para tape pae? Nipumi nipu gupalakesipi: Nasaret Yesuna remaa-para lapade. Goaare ora Gote-na agaa lakene aa pirua Gote-naini agaa-para ona rayona ini agaa-para ora puripane agaa madaa kogono laapo pea. 20 Pare ni-aana miru irae aa mudunu-para niaana aa mudumedalomanu-parame kaunsil mea kalamede sipi.Gore nimumi nipu tu maomatepape lakenaloanipu repena polopea madaa tamede sipi. 21 Goreabade niaame go aamere Israel onaanu niaa walaminalo mea rapae aa kone sama.

Gonu rayo pame raburi abiare yapi repo abago popaade. 22 Abiare niaana ruru ona medalo-mame niaa mapogolasaarimi. Ora abade yapipunimu matmat aana apedaa-para adola puame ya.23 Pare Yesu nipuna ro na-adame ya. Goa puanimu wala ipua niaame ensel medaloma adamalo lagiame. Gore ensel-numi Yesuri aba rekoaepe-rupa pia lo lagiame lame. 24 Niaana ruruaa medalomame matmat-para pua mo onanumiepa lagiamede-rupa pua adame pare nipu na-adameya sipi.

Luk 24:25 177 Luk 24:5325 Go rabu Yesumi nipu gupa lakesa: Gore

nipiri kone nasua tepe. Nipina robaa-parare moGote-na agaa lakene aanumi lagisimide remaamadaa kone ora ogepusi rulaaripina. 26 Nipi na-niminaaepe? Gote-na onaanu wala minalo MeaRepae Aame aba ripia radaa noa epe paana purimealialo napagapena? 27 Gore Yesumi Moses-naagaa madaa mea ripimaawa Gote-na agaa lakeneaanuna remaa rayo lakeloa Gote-na buk madaa iagaame nipu madaa ta-rupa go rayo lakesa.

28Nimu agaa laa-mama pua mo aa lapo nipunapolalo pisipi adaare re-para opapasimi. Go rabuYesu nipuna raaname ogesi-daa adaalu pu pisa.29 Goa pua mo aa lapome nipu-para lalo: Adoaa.Ogesi-daa pa piramina. Naare pabola pea-ganere saa raapu piramina sipi. Go rabu nipu adaru-nane pua nipu raapu padane-para pirisimi.30 Gore eta nolalore Yesu nipu raapu reke madaapirisipi. Go rabu nipumi bret mua Gote-para orapi loa piribia mo aa laapo kasa. 31 Nipumi goapisa rabu nipu lapome ini rupaawa robaa-parapaa ipisa rabu waru adesipi. Goa pisipi pare gorabu Yesu pa aipapulu pisa-pulu wala na-adesipi.32 Gore go aa lapome lalo: Saa aba pora-nia epa-pade rabu nipumi saa Gote-na agaa mogeaaria-daa saana pu robaa-para rekatabea sipi.

33 Nipu lapome goa loare aipapulu rekoa walaJerusalem su-para pisipi. Nipumi mo aposelkogono aa 11-pela page pa adami aa medalomapage nimu kiritaba pirina adesipi. 34 Gore moaanumi nipu gupa lakesimi: Aa Mudu ora rekaayaade simi. Saimon-me nipu ora adaa yaade sipi.35 Go raburi go aa lapome mo onaanu-para mopora-nia pisade remaa lakesipi. Goa pua AaMudunipumi bret mea piribiaawa niaa gia rabu saamewaru ada pa sipi.

Disaipel aanumi Yesu adesimi(Mat 28.16-20; Mak 16.14-18; Jon 20.19-23)

36 Nimumi go agaa lala pirina Yesu aipapulunimuna rikiraana epa rekasa. Go rabu nipuminimu-para lalo: Nimina robaa-para epe kumapi kone su piralepa sa. 37 Pare nimumi remomeda kone isimi-pulu nimumi paalame omesimi.38 Gore nipumi nimu gupa lakesa: Nimiri akeanepogolasaarimi ya? Nimina robaa-para kone adaa-puri akeane saleme pae? 39 Gore ora ni yaade-ganina ki aanu adalepa. Nimina kimi naa yoganeuni lapo-para oraatepa. Remore gupa-daa diayaade sa. 40 Nipumi goa loare nipuna ki aa laponimumi adenalo mea waasa. 41Nimumi pedo ora

waru pua kone adaapu isimi-pulu nimumi konenarulasimi. Go raburi nipumi nimu agaa misa:Nimiri eta medaloma saapimi pae sa. 42 Nimumiaba irabae ena piribini mea kasimi. 43 Gorenimumi adabaina nipumi mua nisa.

44 Nipumi nimu goa lakesa: Abade ni nimiraapu pa pirisude rabu nimi go yae madaa abalagisude. Gore moMoses-na rekena agaame pageGote-na agaa lakene aanumi page buk Sam-parapage ni madaa loa tisimi yaade. Go remaana reora adalimina lagiawade sa. 45 Go rabu nipuminimuna robaa-para paa maepasa-pulu nimumimoGote-na agaawaru adesimi. 46Go rabunipumiGote-me onaanu wala minalo Mea Repae aamerekedaa adaa meda rua matmat-para pirua yapirepo dia naloa ome su gimoa rekalialo i yaade sa.47 Nipuna bina purimi su rayona piri onaanumikone perekeaminalo agaa lakelatepape sa. Goapuare Gote-me onaanunawae yaemea rubalia-gaagaa laketepape sa. Go kogonore so Jerusalem-para ripima pua su rayona pinalo lakelatepa.48 Yesumi apo agaa lo kiritua nimu-para walalalo: Nimimi go adalemade yaenu madaa remaalaketapape. 49 Abade Gote-me puri gialua lolagisa-pulu neme ora mea repaalua. Pare nimimiso yaa-para i puri nimi madaa epenalo Jerusalemsiti-para adoaatepape sa.

Yesu yaa-para mea pisa(Mak 16.19-20; Kog 1.9-12)

50 Go rabu nimu go adaare gimoa Betani su-para lamua pisa. Go-parare nipuna ki minasaawanimu-para epe puri minalo agaa lakesa. 51Nimu-para lakelaama pua nimu piri-para gimisa. Goapua Gote-me nipu yaa-para mea pisa. 52 Gorenimumi nipuna bi minasaawa Jerusalem su-parawala pisimi. Pisimi rabu pedo waru pua raanameomoa pisimi. 53 Goa puare oro yaalo nimu lotuada-para pirua Gote-para ora pi lo pirisimi.

Jon 1:1 178 Jon 1:18

JonRipia Agaa

Aba ripiare Jon-me remaa lapatalore Yesuminapiaanu kogono madaa remaa tisa-pulu niaameYesu Gote-na ora gialua loa Raba Meape Aayadade lo makuaaema. Onaa medalomame Yesumadaa kone rulaasimi pare medaloma nipunaiaa-rupa pirua nipu kedaa waru mea kasimi.Sapta 13-17 remaa adalimi raburi Yesu nipunadisaipel aanu raapu pirisa rabu soldia aanuminipu aditalo ipisimi. Goa pua kedaa kasimi pareYesumi disaipel aanu epe agaa lakeloa nimu purikasa. Sapta medalomana remaare Yesu adi ruakoso laawa repena polopeane tisimi. Goa pisimipare matmat-para wala rekenaloa nipuna dis-aipel aanumi nipu adesimi.

Ona paake rume remaare Jon-na tisade bukmedaloma-para naia pare medaloma Sapta 8-para tapa ia.

Jon-me buk-narupare Yesu onaa rayo kagaaoro yaalo piraama lama pope kone wasupanaagaa lagisa. Gore pa amaa gea-pulu abia pageorope page pa pirualima. Goa pea pare niaameYesu nipuri pora ora ria page ora agaa ria pageoro yaalo pirape kone wasupa nipu yaade lokoneme niaa kagaa ma-piraalia. Jon-me oyaenuwaru adoa agaa lapaaya. Nipumi bret-para paa-para sipsip-para ipa waini-para epe eta ini pagego rayo madaa remaa lapaaya.Robonu gupa adamina:

Jon-me agaana re lapaaya (1.1-18)JonBaptais pageYesunadisaipel aanuna remaa

page (1.19-51)Yesu nipuna kogono pisa remaa (2.1-12.50)Yesu Jerusaleme su-para pirua ada ru-nane

pirisa remaa (13.1-19.42)Yesu matmat-para wala rekenaloa onaanumi

nipu adesimi remaa (20.1-31)Yesu Galili su-para ipisa remaa (21.1-25)

Agaame aa aulua niaana rikiraana epa pia1 Abade su yaa lapo nawarini rabu Gote-na

Agaa* aba pirisa. Go Agaare nipuna bipa nipuGote-rupa pirisa. 2 Aba ripiare go Agaa nipuGote raapu pirisipi. 3 Gote-me oyaeyae rayo goAgaame warisa-pulu wariape yae meda pa-rupa

naopapasa. 4 Go pirisa Agaare nipuna kagaa pi-raama laama pope kone isa-pulu nipumi go konesu amaa mea ipua onaanuna robaa-para paa meakasa. 5Go paare ora ribaane-para roasa-pulu rib-aanawae yaenumi go paa namaudunaaya. 6Gote-me aa medana bi Jon temenalo mea rapaasa. 7Goaamere go epe paa madaa agaa laketalo ipisa.Laketalo ipisa pare onaanumi go agaa pagoa Yesumadaa kone rulaminalo ipisa. 8 Go aare nipugo paa meape aa-daa dia yapare nipumi mo paamadaa agaa laketalo ipisa. 9 Ora go epe paaresu amaa madisa rabu onaa rayona robaa-paramakuaa adenalo paa katalo ipisa.

10 Go Agaare su amaa ipisa. Gote-me warisayaere go Agaame warisa. Nipu epa Agaapirisa pare onaanumi go Agaa waru na-adesimi.11 Go Agaare nipuna adaare-para epa pirisa parenipuna onaanumi nipuna agaa gimoa napages-imi. 12 Go rabu onaa medalomame nipuna porakurua nipu madaa kone rulaeme. Goa peme-pulu Gote-me nimu ora nipuna nogo naaki-rupa mapiraaya. 13 Nimu Gote-na nogo naaki-rupa piruaeme agi aaraa lapome madini nogonaaki napiruaeme. Dia, nimuna aaraare Gotepadaneme madisa-pulu rado-rupa piruaeme.

14 Go Agaare nipu yogane maawa sana aa-rupa piruare niaana rikiraana epa pirisa. Nipurinipuna Aapana Si padane ya-pulu Aaraana puripaa mu pirina adema. Niaana rikiraana pirisarabu ora agaa-para rabameape kone page nipunarobaa-para rulatabesa. 15 Jon-me nipu madaagupa lakesa: Go aa madaare neme abade agaagupa sude: Nipuri nina masaa-nane epalia parenipuna purimi ni maoge yaalia. Nipu aa mudupiralia pare ni abi namadini raburi nipu aba papirisa lagesude.

16 Nipuna epe raba meape kone-para titameomea-para rulatabena nipumi niaa padanepadane laatapu epe rabameapa kone page titameomea page gisa. 17 Gore Gote-me rekena agaakasa rabu Moses-me mea ipisa. Goa pisa pare epekone-para ora agaa-parare Yesu Krais-me meaipisa. 18Aa medame Gote ora na-ademe. Ora dia.Mo nipuna naaki nipu padane Gote raapumedaa-rupa pipi. Go naakimi nipuna Aapana agaa niaapiri-para mea ipua waata.

Jon Baptais-mi agaa lapedepesa(Mat 3.1-12; Mak 1.1-8; Luk 3.1-18)

* 1:1: Ora abade oyae medaa nai rabu Agaa aba pirisa. Go Agaa madaare Goteme go su yaa lapo page oyae rayo page maopaasa. GoAgaa nipu go suna ipua epaa omoa wala rekoa niaa rapu go pia-daa go Agaare Yesu Krais yaade.

Jon 1:19 179 Jon 1:5019 Jerusalem su-para piri Juda aanumi Gote-

na miru irae aanu-para Livai aa-para nimu rayoJon piri-para mea repaasimi. Goa pua nimumiJon agaa gupa misimi: Nere aapi ya? 20 Go rabuJon-me agaana kudiri pi redepo ne agaa gupalakesa: Niri Krais-daa dia sa. 21 Go rabu nimumilalo: Gore nere Krais-daa dia yaana-ga nere Elaijayapae simi. Dia sa. Gore ne Gote-na agaa lakeneaa ya? Dia sa. 22 Go rabu nimumi wala lapopaJon-para lalo: Gore nere aapi yapae simi. Niaamemo niaa mea repaarimi aanu-para agaa waruipua laketema-pulu ne-parare niaame ake temeya? 23 Go rabu Jon-me Aisaia-na agaa mogeawalakesa: Niri gupa pulalo pi: Neme onaa napiri su-para agaame yalano: Aa Mudu-na pamuape poramaredepo yaatapape to sa.

24 Go agaa mulalo pisimi aanuri Farisi aanunarurumi o taasimi. 25 Nimumi Jon agaa medawala agaa gupa misimi. Gore nere Krais-daa dialaede. Go page nere Gote-na agaa lakene aa-daa dia laede. Go page ni Elaija dia laede. Goapea-ga neme onaana baptais-ri akolo kate paesimi. 26 Goa simi rabu Jon-me gupa sa: Nemepa ipame baptais meaayo pare nimina rikiraanaaa meda rekaaya pare naniminaaeme. 27 Go aarenina masaa-nane epalia pare nipu ora epe aa ya-pulu nipuna aariti esepea kege radepeta palua sa.28 Apo agaare Betani su-para pisa. Go suri ipaJordan-na mone pane go su-para Jon-me baptaiskalaama pirua sa.

Yesuri Gote-na sipsip mena-rupa pirisa29 Ekeraa-nanere Jon-me Yesu ipisa rabu adoa

lalo: Adalepa. Gote-na sipsip si-rupa ya-pulunipumi su amaa piri onaa rayona pupitagi nekone wae rayo mea rubaalia. 30 Go aa madaareabade neme gupa sude: Nina masaa-nane aameda epalia pare nipu ni namadini rabu nipuaba pirisa-pulu nipu adaape pia. 31 Neme abadenipu na-adesu pare Juda onaanumi nipu adenalobaptais meaata ipisude sa.

32 Jon agaa gupa lakesa: Neme aba Holi Spirityaa nona piane biyaa ipua Yesuna aaluna epapirisa rabu adesu. 33 Go raburi niri Yesu yapae lowaru naniminaasu pare Gote-me ni gupa lagisa:Holi Spirit yaa nona piane biyaa ipua aa medamadaa epa piraliade aamere Holi Spirit-na bap-tais meala epalia sa. 34 Jon-me wala lalo: nemeora adawa pare nipu Gote-na Si ria yaade sa.

Yesumi nipuna disaipel aa medaloma aba mapi-raasa

35 Ekeraa-nane Jon nipuna disaipel aa laaporaapu pirisimi. 36 Go rabu Yesu pamualaina adoanipumi lalo: Nipu adalepa. Go aare Gote-na sipsipmena si yaade sa. 37 Mo disaipel aa laapome goagaa pagoa Yesu rata mea pisipi. 38 Rata meapisipi rabu Yesumi pereke tua nipu adesa-puluagaa gupa misa: Gore nipiri ake asapipi? Nipulapome lalo: Rabai, nere aapina ada-para pi? Gobi Rapaina re-re tisaa teme. 39 Go rabu nipumilalo: Epa adalepa. Goa sa-pulu nipu raapu puanipu piri ada-para pua pirisimi. Go yapi rayo nipuraapu pirisimi. Ada-para pirina naare nogo-nanepabola popesa.

40 Gore aa laapome Yesuna agaa pagesipi goaa medare Yesu raapu pisipi. Go aa-na biriAndru nipu Saimon Pita-na ame pirisa. 41 Gorabu Andru-mi ame Saimon adasaawa agaa gupalakesa: Niaame Mea Repae Aa aba adama sa. MeaRepae bina re gupa Mesaia Krais teme. 42Go rabuAndru-mi ame Yesu piri-para mea ipisa. Yesumigo ame adoa lalo: Nere Jon-na si Saimon yapareoropere nena bi Sifas† teme sa. Go bi perekeaerePita temena pare go bina re-re aana yaade.

Yesumi Nataniel-para Filip lapopare ipulupa sa43 Ekeraa-nane Yesu nipu Galili su-para polalo

pisa-pulu nipumi Filip adasaawa lalo: Saa banasa. 44 Filip-ri nipu madini suri Betsaida. Goadaare-re Andru Pita lapona adaare-para pirisipi.45 Gore Filip-mi Nataniel asapuare gupa lakesa:Moses-me abade rekena agaamadaa remaa tisadeaare niaame aba adasaarima. Gote-na agaa lak-ene aanumi page go aa epalialo pepa madaa tuisimide. Goa aare Nasaret su-para piri Josep-na siyaade sa. 46 Goa sa-pulu Nataniel-me agaa gupamisa: Gore epe yaenuri Nasaret su-para madaepena ya? Filip-mi agaa go-rupa sa: Adola banasa.

47 Gore Yesumi Nataniel nipu piri ipisa rabunipu agaa gupa lakesa: Go aare nipu ora Israelaa meda yaade. Nipumi yaa agaa nane aa yaadesa. 48 Go rabu Nataniel-me nipu-para agaa gupamisa: Niri aa-rabu makuaari ya? Gore Yesumilalo: Abade Filip nipi repena fik re-para piralainaadawade. 49 Goa sa rabu Nataniel-me lalo: Tisaa,ne ora Gote-na Si yaade. Ne ora Israel onaanaaa mudu pi sa. 50 Goa sa rabu Yesumi lalo:

† 1:42: Sifas-na bi-ri adaa agaa Arameik madaa maasimi. Goa pea pare Grik onaana adaa agaa madaa bi. Pita maasimi. Go bi laporatana rere aana teme.

Jon 1:51 180 Jon 3:2

Neme nere mo repena fik re-para pirae lawade-ga go madaa kone rulaari ya? Orope adali yaenapurimi go abia adae yaenumaoge yaalia sa. Oropeyae medalomame nina puri waru mea waatea.51 Yesumi nimu-para lalo: Neme ora ria lagialo.Oropere yaa-para pora lobenaloa Gote-na ensel-nu ni nipuna Onaanu Raapu Pirape Aa madaaepala puala palia-daa adalimina sa.

2Aa medame Kana su-para ona rumaasa

1-2 Wala yapi laapo dia naloa aa medameGalili su ru-nane pirua Kana adaare-para onarumaasa. Nipumi ona rumaasa-pulu Yesunaagi-para nipuna disaipel aanu-para yaasimi rabuadola ipisimi. 3Nimumi yawe eta aba noa oroperewain ipa dia sa rabu Yesuna agimi nipu-para lalo:Nimuna ipa wain dia yaade sa. 4 Gore Yesumilalo: Go ona, nina kogono aa neme agaa meda abinakelape. Nina kogono pape yapi diri abi naepea.5 Goa pisa rabu Yesuna agimi disaipel aanu gupalakesa: Nipumi gupa pipape teare nimimi goa orapipape sa.

6 Go ada aana-me warini ipa pe oraapu isa. Goaana pe padanere wabola piralade pe dila nonapiane isa. Juda aanu nimuna rekena kone isimi-pulu oro yaalo nimuna waswas tape ipa pe meaisimi. 7 Yesumi nipuna disaipel aanu-para lalo:Mogo aana pe madaa ipa nalepa sa. Goa sa-pulunimumi no rubia palala pua isimi. 8-9 Go rabuYesumi nimu-para lalo: Abia go ipa meda noriapua mo eta surube aa pua katapa. Nimu mo ipamea pua kasimi rabu mo aame mo ipa rede peapame mea nadesa. Go yaere abade pa ipa pirisapare abia ipa wain-ga go eta surube aame ipa aa-para mea pae loa namakuaasa. Yapare ipa nopabe kogono aanunimumi adesimi. Goa pea-pulumo eta surube aame mo ona rumaatalo pi aa-para lakeloa ipu sa. 10 Go rabu nipumi lalo: Aamedalomame epe ipa wain aba rumaainaloa on-aanumi adaapu nenaloare wala orope wae wainrumaasimi. Goa peme pare neme epe wain oropemea rumaariaa sa.

11 Go puri pane kogonore Yesumi Galili surobo ru-nane aaya Kana adaare-para aba ripimapisa. Go adaare-parare Yesumi nipuna epe paanapuri wanaloa nipuna disaipel aanumi nipumadaakone rulasimi.

12 Goa puare Yesu-para nipuna agi-paraamenu-para disaipel aanu-para mo Kaperneamadaare-para pua pirisimi.

Yesu Juda aanuna adaa lotu ada-para pisa(Mat 21.12-13; Mak 11.15-17; Luk 19.45-46)

13 Gore Juda aanuna Pasova yawe ne adaa yapidi rudu sa-pulu Yesu Jerusalem su-para pisa.14 Lotu ada ru-nanere aanumi maket pua gawasipsip yaa madaa yoto mealaina Yesumi adesa.Goa pua mone sens pape aanu reke madaa pi-rina adesa. 15 Yesumi ope mua ote meda wariaapo mena-para mena puni aanu-para lotu adaamaa-nane ratu tisa. Go page mo mone misimiaanuna reke musaawa mone lakepe rubebe pisa.16 Go rabu mo yaa madaa yoto mealae aanu-paraYesumi lalo: Go yaanu amaa mea pulupa. NinaAapana lotu ada namabebolatepa. Dia niminastua ada-rupa namula tapape sa. 17 Goa sa rabunipuna disaipel aanumi Gote-na agaa i bukmadaakone wala rulasimi. Mo buk madaa agaa gupaisa: Gote, nena lotu ada madaare neme konemapiraae-pulu nina pu robaa ora rekoaaya.

18 Go rabu Juda aanu Yesu agaa gupa mis-imi: Niaame nena puri waru adamona-ga akepiane napiaa kogono pali-daa adalima pae simi.19 Yesumi nimu agaa gupa lakesa: Nimi go Gote-na ada kilipialimi rabu neme yapi repona ru-para wala wariabalua. 20 Goa sa rabu nimumipogolasaawa Yesu-para agaa wala gupa lakesimi.Neme go ada yapi repona ru-para mada warialiya? Go lotu ada warisima diri maali 46-pela ru-para wariasima simi.

21 Yapare Yesumi lotu ada warialua agaa lakesarabu nipuna to yogane goa palia lo lakesa.22 Gore orope Gote-me Yesu matmat madaamarekainaloa nipuna disaipel aanumi mo sadeagaa wala niminaasimi. Go rabu nimumi Yesunaagaa-para Gote-na buk madaa i agaa-para konerulasimi.

Yesumi onaa rayona kone adoa niminaaya23 So Jerusalem su-para Pasova yawe ne adaa

yapi di isimi rabu Yesu page pisa. Go rabu Yesuminapiaa kogono pisa-pulu onaa adaapumi nipumadaa kone rulasimi. 24 Pare Yesumi onaa ray-ona kone adesa-pulu pa onaanu raapu piruapenakone narulasa. 25Nipumi onaa rayona robaa-paraadokaru misa-pulu pa onaa medame nipu konemakuaae meda nalakesimi.

3Yesu Nikodemus raapu agaa lala pasipi

1 Farisi ruruna aa medana biri Nikodemus nipuJuda aanuna aa mudu pirisa. 2 Go aame yapimeda ribaa Yesu piri-para ipua gupa sa: Tisaa,

Jon 3:3 181 Jon 3:33nere Gote-na agaa mogeainalo mea rapaasa. Gokonere niaame makuaaema pare Gote ne raapupia-pulu neme napiaa kogono epe-rupa pe sa.

3 Yesumi saa pi agaa gupa sa: Neme neora lagialo. Aa medame agina robaa-para walanapiralia-daare Gote-na Surube Su mada na-adalia sa. 4 Go rabu Nikodemus-mi lalo: Akeapua aa meda robaa-para wala mea madialia ya?Aa meda agina robaa-para wala piralia rabu ranalaapo mada namadialia.

5 Goa sa rabu Yesumi lalo: Neme ora lagialo.Aa medamere nipu ipa-para Holi Spirit-para na-mua piraliare Gote-na Surube Su mada na-adalia.6 Onaana yoganeme madini onaare yogane pa ia.Go page Holi Spirit-mi madini onaare Holi Spiritraapu pia. 7 Goa pea pare ne kagaa opainalo re-maa lagiawade-ga kone adaapu nasape. 8 Po ripunipuri aa-para popea palo mada na-ade. Niaamenipuna kete-daa pagema raburi aa-para epea paeaa-para pea palo niaame na-adema. Holi Spirit-mi madini onaamere po ripu-rupa go yaena remada ademe.

9 Goa sa rabu Nikodemus-mi lalo: Go lae agaamadaare akea pua kagaa palua ya? 10 Yesumilalo: Nere ora Israel onaanuna profet ya-puluneme go agaa naniminaate? 11 Neme ne lagialo.Niaame agaa tema rabu niaana ade yae-para pageagaa tema pare nimi rayome go agaa gimaleme.12Neme go su amaa yaenuna re lagialo rabu konenarulaeme. Goa pea-pulu orope yaa madaa yae-nuna re lagialua rabu page kone ora narulalimi.13 Gore pa onaa meda yaa-para abi napeme. On-aanu Raapu Pirape Aana Siri ni padane yaa-parapirua su amaa ipisude sa. 14 Abadere Moses-meonaa napiri su-para pua repena rugi madaa pakarogaawa minasaasa. Go-rupare orope nimumiOnaanu Raapu Pirape Aana Si mea tua pitalimi.15 Goa pea-pulu onaa rayome ni madaa konerulalimiri go onaa rayo oro yaalo kagaa piraamalaama palimi.

16 Gore Gote-me su amaa piri onaa rayo madaapedo pu raaname omesa-pulu ora nipuna Sipadane mea repasa. Goa pea-ga onaa rayomeni madaa kone mapiraalimiri nimu ora naomal-imi pare oro yaalo kagaa piraama laama palimi.17 Goa pea-pulu Gote-me ni nipuna Si su amaakoso agaa pagenalo namea rapaasa. Dia, pareonaa epe pora mea wanalo mea rapaasa. 18 Onaarayome ni madaa kone rulalimiri nipu koso agaanatea. Yapare onaa medalomame ni madaakonenarulalimiri nimukosomadaa aba popalimi.

Go onaanuri ni Gote-na Si padane madaa konenarulaeme-pulu koso madaa wae yoto mulalopimi. 19 Go koso lapena re-re gupa: Epe paago su amaa aba ipisa pare onaanumi waeanu pupimi. Nimumi go epe paa gimoa ribaa madaaraana omoa pimi. 20Go waea peme onaanuri epepaame nimuna wae yaenu penaame waatea lo gopaa masaa-nane mea roto tu ruboa pimi. Goapua nimu epe paa roaaya-para naepeme. 21 Goapea pare epea peme onaanuri Gote-na agaa pagopimi-pulu paa-para peme epe kogono wanaloepeme sa.

Jon-me Yesuri go piane aame kogono pealo onaalakesa

22Orope Yesu nipuna disaipel aanu raapu Judiasu robona ru-nane pisimi. Go su-parare Yesunimu raapu pirua baptais kasa. 23Go rabu Jon-meAinon su-para ipa adaapu popesa-pulu baptaisgo-para pua kasa. Haran suri Salim su re-paraaasa. Onaanu nipu pirisa-para epenaloa baptaiskasa. 24 Go raburi Herot-me Jon kalabus ada abinamapaatisa.

25 Go rabu Jon-na disaipel aa medalomameJuda aa meda-para ipame radepene rekena agaamadaa ape simi. 26 Ape simi rabu nimu Jon piriipua lalo: Tisaa, aa meda abade ne raapu ipaJordan-na mone pane pisipide kone niminaate?Go aa madaa agaa aba lagisi. Go aare abia baptaiskane aa ya-pulu onaa rayo nipu piri-para puabaptaismeme sa. 27Go rabu Jon-me lalo: Gote-meonaanu oyae nakateare nimumimada namealimi.28 Nimimi nina agaa aba pagesimi rabu nemeagaa gupa sude: Niri ora Gote-na Mea Repae Aa-daa dia yapare Gote-me ni aba mea epenasade.29 Aa medame nipuna ona rumaatalo paliare goona ora nipuna ore piralia. Go rabu go aa-naadami aanumi pago piralimi. Go adami aameona rumaatalo aa-na agaa pagalia rabu raanameomalia. Go konere nina raaname omape konego-rupa ora epeaalia. 30 Gore Yesuna biri orasone minasaamina pare nina biri su amaa parabuaniaalimina.

31 So yaa-para piruaaya epe aare niaa rayonaaamudu pia. Su amaamadini onaare ora su amaaonaa ya-pulu su amaa agaa madaa laketeme. Goapea pare so yaa-para pirua none epe i aare oyaerayona aa mudu pia. 32 Nipumi adoa pageayae madaa agaa laketa pare onaanumi nipunaagaa madaa kone narulaeme. 33 Goa pea pare

Jon 3:34 182 Jon 4:29onaa rayome nipuna agaa madaa kone rulaeme-pulu Gote-re ora agaa ne aa yaade. 34 Gote-me epenasa aare Gote-na Holi Spirit robaa-paramarulatabaaya-pulu go aamere Gote-na agaalaketa. 35Gore Aapame nipuna naaki madaa pedopu raaname omoa nipuna puri kanaloa oyae rayosurubea. 36 Goa pea-pulu onaa rayome Gote-naSi madaa kone rulalimi-daare oro yaalo kagaapiraama laama palimi. Yapare onaa rayomeGote-na Sina agaa rasalimiri oro yaalo napiralimi. Dia,pare Gote-na ratu yawe konere go onaanumi oroyaalo mealimi.

4Yesu Samaria su-para piri ona raapu agaa sipi

1 Farisi aanumiri Yesumi nipuna disaipel aaadaapu mua baptais katalo pagesimi. Goa pisa-pulu Yesuna disaipel onaanumiri Jon-na disaipelonaamaoge yaasa-daa pagesimi. 2Yapare Yesumibaptais nakasa pare nipuna disaipel aanumi agubaptais kasimi. 3 Yesumi go agaa pagoa Judiasu gimoa Galili su-para wala pisa. 4 Gore Judiasu gimoa Galili su puaa-mama puare Samaria su-para pua opopasa.

5 Mo Samaria suna adaarena bi medare Sikarsimi. Go adaare-re abade Jekop-me nipuna siJosep rumaa kasade sumaapuri go adaare re-paraaasa. 6 Go su-parare abade Jekop-me ipa napenaaku awesade. Yesu nipu pora pua paalameomesa-pulumo ipa naaku re-para pua kitu pirisa.Goa pua pirisa naare iniri 12 klok rabu pirisa.

7 Go rabu Samaria ona meda ipa nola ipisarabu Yesumi nipu-para lalo: Ipa meda no gi sa.8Go raburi nipuna disaipel aanuri abamo adaare-para eta kabolalo pisimi. 9 Goa sa rabu Samariaoname Yesu-para lalo: Nere Juda aa yapare niriSamaria ona ya-pulu akeane ni-para ipa nano gilae ya? Gore Juda aanuri Samaria onaa raapueta medaa-para nanisimi. 10 Yesu nipumi moona-para agaa gupa lakesa: Neme Gote-me pagiape yae niminaawa go ipa nano gi ta aa-na bipagola pae-daare gore ni agaa mula pae yaaloreora ipa yokea-rupa epe agaa mada lagula pawa.11 Mo oname lalo: Aa adaaya, nena ipa nape penasana. Go ipa naaku ora no-para pia-ga go epeipa yokea-rupa aa-para meali ya? 12Niaana akuaJekop-me go ipa nape naaku wari gisa. Gorenipumi page sinumi pagemena gawa sipsip-numipage go ipa no aema. Goa pea-ga nere Jekop

rabuniaawa pi ya? 13 Yesu nipumi lalo: Onaarayome go ipa nalimi-daare orope nimuna petokaapu yaalia rabu wala nolalo epalimi. 14 Yapareonaame nina gulalo pi ipa nalimi-daare ora madateme. Nina ipare onaana robaa-para ipa yokea-rupamapiraalua-pulu pa ipamedanane go ipameoro yaalo kagaa piraama laama palimi. 15Goa sa-pulu oname lalo: Aa adaa, go laede ipa giaina niorope go ipa naaku-para wala nanola epalua.

16 Goa sa rabu Yesumi nipu-para lalo: Nenaaani aba pua yaaloa one ipulupape. 17 Onamelalo: Ni aa meda napia sa. Yesumi lalo: Nenaaani napia laere gore ora lae. 18 Nere aa supupiside pare go abia ne raapu pipi aare ora nenaaani-daa dia. Go nena agaare ora lae. 19 Goa sarabuoname lalo: Aa adaaya, abia nemenere adalopare ne Gote-na agaa lakene aa yaana. 20NiaanaSamaria* akuanumi go rudu madaa rumua kiri-taawa Gote-na bi minasaasimi. Goa pisimi parenimi Juda aanumiri no Jerusalem su-para Gote-nabi minasaamina teme sa.

21 Yesumi nipu-para lalo: Ona, naa agaa warupaga. Orope epaliade yapi di rabu onaanumi gorudu madaa page Jerusalem su-para page Gote-na bi naminasalimi. 22 Nimi Samaria onaanurinimi kone nasua bi minasaaeme pare niaa Judaonaanumiri bi niminaawa minasaaema. Oroyaalo pirape konere Juda aanumi mea ipisimi.23Pare abia page orope epaliade yapi di rabu pageonaanumi Aapana bi padane epe-rupa minasaal-imi. Nipuna bi epe-rupa minasaaeme onaanuriAapame raaname omea. 24 Gote-re nipu ora HoliSpirit pia-pulu onaanumi nipuna bi minasaalimi-daare nimuna kone wasupame-para ora agaamelotu loa bi minasaamina. 25Go rabu oname Yesu-para lalo: Gote-na Mea Repae Aa nipuna bi medaKrais-re nipu epalia simi-daa niminaato sa. Goaa epalia rabu niaa oyae rayona re lagialia sa.26 Yesumi lalo: Go aare ni yaade. Abia ne raapuagaa go tapa-daa sa.

27 Goa lalaina Yesuna disaipel aanu ipua Yesupa ona meda raapu agaa lakeloaaya-ga koneadaapu isimi. Pare disaipel aanumi paala omoanalakesimi: Neme ake pua go ona lakelae pa simi.28 Go rabu go oname nipuna ipa pe gimoa moadaare-para pua onaanu-para gupa pua lakesa:29 Go aa meda epa adalepa. Nipumi nina pisude-anu rayo epa lagia-pulu nipu Gote-meMea Repae

* 4:20: Go onaanumi lotu tape rabu so pore Samaria madaa simi. Go porere Gerisim su-para aasa. Nimu go pore mada pua lotu pualala pisimi pare Juda onaanumi Jerusalem su-para lotu pua lala pisimi. Luk 9.53 page adape.

Jon 4:30 183 Jon 5:6Aa yapae sa. 30Goa sa rabu nimu su adaare gimoaYesu piri-para adola ipisimi.

31 Go ipisimi raburi mo disaipel aanumi nipu-para lalo: Tisaa, ne eta na simi. 32 Pare Yesunipumi lalo: Nina eta medaloma ina nimimi na-ademe. 33 Goa sa-pulu disaipel aanumi nimunalala pirua gupa simi: Aa medame nipuna eta epakalame ya? 34 Yesumi nimu-para lalo: Nipumi nimea epenasadere nipuna agaa pagoa kogono pukiritaayo. Go kogonore nina eta yaade.

35 Nimina saa pi agaa gupa teme: Akua 12-pela piruare eta nape awalimi. Nina saa agaa pa-galepa. Mo maapu-para adalepape. Mo maapu-para pore nape eta adaapu etea-ga keralimina.36 Maapuna eta kiritape aare yoto aba mea-puluetamere oro yaalo kagaa piraama laama ma-puaalia. Goa pea-pulu eta pone onaa-para etaaawae onaa-para nimu raapu raaname omalim-ina. 37 Saa agaa meda gupa teme: Aa padanememaapu-para eta wai poaaya pare aa medame etaawoa nalia teme. 38 Apo saa agaana re gupa sa:Nimi gomaapu-para e napoaemepare awalimina.Onaa medalomame go maapu eta poasimi-pulunimimi nipuna kogono madaare eta mealimina.

39 Gore mo adaare-para Samaria onaa adaa-pumi mo onana agaa pagesimi-pulu Yesuna agaamadaa kone rulasimi. Mo oname aba gupasa: Nina abade pisude wae yae rayo lagiaa sa.40 Gore Samaria onaanumi Yesu piri-para ipualalo: Niaana adaare-para pa piramina. Goa simirabu Yesu nipu yapi laapome go su-para pirisimi.41 Yesumi epe agaa lakesa-pulu onaa adaapuminipu madaa kone rulasimi. 42 Goa pisimi rabumo ona-para gupa lakesimi: Abia kone rulatemapare nena agaa agu-daa padane madaa konenarulatema. Dia, pare nipuna agaa pagemade-pulu onaa rayona Raba Meape Aa yaanaloa konerulaema simi.

Yesumi surube aa muduna sina yaina maepeaasa43 Yesu yapi laapo dia naloa Galili su-para pua

pirisa. 44 Goa pua Yesumi gupa sa: Gote-na agaalakene aare nipuna madini su-parare nipuna binaminasaaeme sa.

45Goa pea-pulu go su-para gimoa Galili su-parapisa raburi onaanumi nipuna ki mua raanameomesimi. Abare nimumi Juda aanuna eta yawe neadaa yapi di rabu Jerusalem su-paraYesupisa-daaadesimi.

46 Gore Yesu Kana adaare-para wala ipisa. Goadaare Galili su ru-nane aaya pare nipumi go su-para kagaa ipa wain aba warisaaya. Go su-parare

gavman surube aa meda pirisa. Nipu Kaperneamsu-para piri naakiri yaina omesa. 47 Gore goaamere Yesu Judia su gimoa Galili epaade remaapagesa-pulu Yesu piri ipisa. Pisa rabu nipunanaaki ini adupitalo pisa-pulu Yesu Kaperneamsu-para ipua nipuna naakina yaina maepeaainaloagaa misa. 48 Yesumi nipu-para lalo: Nimuminapiaa kogono rado rado na-adalimi-daare nimadaa kone narulaeme. 49 Bosboi-mi Yesu-paralalo: Aa adaa, nina naaki aba ini adupita-gaaipapulu bana sa. 50 Yesumi nipu-para lalo: Nepu, nena naakiri aba rekoa pia sa. Goa sa rabumoaame Yesuna agaa madaa kone rulaawa ada pisa.

51 Nipu pora-nia pulaina nipuna kogono naak-inumi pora madaawa lalo: Nena naakiri abarekoa pa pia simi. 52 Goa simi raburi nipuminimu agaa gupa misa: Aa-rabu yaina perekea ya?Nimumi lalo: Abala aebo bero raburi perekeanipuna kekapu dia yaade simi. 53 Goa simiraburi mo naakina aaraame ora go rabu Yesuminena naaki pa pia lakelaa-daa niminaasa. Goagaa niminaaya-pulu go aame page nipuna onanogo naakinu page Yesu madaa kone rulasimi.54 Yesumi Judia su gimoa Galili su-para pisa rabugo piane kogonore nipumi napiaa rana laapo pisa.

5Yesumi aa meda ipa Betesda ini repaa-nane mae-

peaasa1Gore apo napiaa kogono dia sa raburi oropere

Juda aanuna eta nape olode yapi di rudu sa rabuYesu Jerusalem su-para pisa.

2So Jerusalem su-para adaarena kepo rikiraanapora gaape meda isa. Go pora gaapena biri sipsipmenana pora gaape simi. Go pora gaapena re-parare oge ipa ini meda isa. Go ipa inina repaa-parare pokaalo ada supu aasa. Juda aanuna adaaagaa madaare go ipa ini biri Betesda teme. 3 Gopokaalo ada ru-nanere yaina ome onaa adaapuepa pirisimi. Nimuna yainare ini rubu pi onaanupage aa wae onaanu page pora napami onaanupage epa pirisimi. Nimumo ipame etoto pia-rupaadolalo pirisimi. 4GoapuaGote-na enselmedameno ipa ini-para pua odobaawa mo ipa maeto etomapaasa. Goa palia rabu aa padaneme aba noeto piade ipa ini-para odobaliare nipuna yaina diayalia.

5Gore aamedamopokaalo ada-para nipu yainapa inare maali 38-pela patisa. 6Yesumi mo aa-nayaina maali adaapu patisa adesa-pulu nipu-paralalo: Nena konemere yaina maperekealua kone i?

Jon 5:7 184 Jon 5:38

7 Yaina ome aame lalo: Aa adaa, mogo ipameeto palaina ni no ipa-para maodobape aare medadia ya. Nina ipa-para odobatalo pe rabu pa aameda aba ipa-para pua odobaaya sa. 8 Yesuminipu-para lalo: Ne rekoa nena yapara mea ruapora pamua sa. 9 Goa sa rabu mo aa-na yainaaipapulu perekea nipuna yapara mea rua porapamisa.

Mo aa-na yaina perekesa raburi Kitu PirapeYapi di pisa. 10 Goa raburi Juda aanumi momaperekeae aa-para lalo: Abiare Kitu Pirape Yapidi yaade. Nena yapara rini kogonore niaanarekena agaa rasaede simi. 11 Go aame lalo: Monina yaina maperekeae aame ni-para lalo: Nenayaparamea ruaporapamua lade sa. 12Goa sa rabunimumi nipu-para lalo: Gore nena yapara mearua pora pamualore aapimi lagiaa ya? 13Goa simipare yainamaperekeae aameYesu inimiwaru na-adesa. Go pokaalo ada ru-nane onaa adaapu abapirisimi-pulu Yesu pisa rabu mo aame waru na-adesa.

14 Orope Yesumi mo aa Juda aanuna lotuada-para adesa. Go raburi Yesumi lalo: Paga,abia nena yoganere epe-rupa aaya. Goa pea-gaora adaa waeape meda ne mada epalia-ga nenapupitagi ne kone gimape sa. 15Go rabumo Juda aapiri-para pua Yesumi ni maperekeaaria lo remaapua lakesa.

16 Goa sa rabu Yesumi Kitu Pirape Yapi dimadaa go aamaperekeasa rabu Juda aanumiwaeapua Yesu kedaa katalo pirisimi. 17 Goa pisa-daaYesumi nimu lakesa: Nina Aapame oro yaalokogono pala pia-ga neme page go pora ratua pe.18 Goa sa rabu Juda aanumi nipu ora talima koneisimi. Nimuna konere Yesumi Kitu Pirape Yapi diorona rekena agaa rasa. Go page Yesumi Gote-renina Aapa sa-pulu nipuri Gote nona piane pia-daaJuda aanumi tu maomaatalo pisimi.

Gote-na Siri kogono pape puri ia19 Go kone isimi rabu Yesumi nimu-para lalo:

Gore neme ora lagialo. Nina kogono pa amaanape. Ni Aapana Si ora ria yaalo Aapana kogonope. Nina Aapame kogono pea-rupa adoa pe.Aapame pea-rupa adoa mogeaayo. 20 Goa pea-ga nina Aapame ni nipuna naaki madaa pedo puraaname omoa nipuna pape kogono ni waatea.21 Goa pea-pulu Aapame ome onaa marekaawaoro yaalo mapiraalia-rupa go kone mogeawanina kone sua onaanu oro yaalo kagaa piraamalaama mapualua. 22 Go page Aapame koso lapeagaa onaa madaa natea pare ni nipuna naaki

go puri gisa-daa neme palua. 23 Goa palua-puluonaanumi Aapana bi minasaaeme-rupa nina bipage minasaalimina. Yapare onaanumi nina binaminasalimiri ni mea rapaasa Aapana bi pagenaminasaaeme.

24 Neme ora lagialo: Onaa rayome nina agaapagoanimea epenasa aapamadaa kone rulalimirioro yaalo kagaa piraama laama palimi. Go onaamadaare koso lape agaa natoa pare nimu omapekone aba gimoa oro yaalo kagaa piraama laamapalimi.

25 Neme ora lagialo sa: Abia go di rabu pageorope epaliade di rabu page ome onaanumi Gote-na Si nina agaa pagalimi. Pagalimi-pulu oro yaalokagaa piraama laama palimi. 26 Gore Aapare oroyaalo kagaa pirape konena re pia-pulu nipuminipuna naaki ni page gomapiraape re gisa. 27NiriOnaanu Raapu Pirape Aana Si ya-pulu Aapame nikoso lape agaana puri gisa. 28 Go agaa madaarekone adaapu nasalepape. Gore yapi di medaepalia rabu matmat-para rogaae onaanumi nimuyaatea rabu pagalimi. 29 Pagalimi-pulu nimumatmat su gimoa amaa epalimi. Goa pea-gaonaa medaloma epea palimi-nuri marekaawa oroyaalo kagaa piraama laamamapuaalia. Pare onaamedalomamewaeapalimirimarekaawakoso lapeagaa loa wae yoto katoa sa.

Onaa medalomame Yesuri aapi yapae simi30Go yaere neme agu raapo napalua pare Gote-

me lagi koso lape agaa toa. Goa pea-ga nina bipanina kone namogeto pare ni mea rapaasa Aapanakone rate. Goa pea-pulu nina koso lape agaare oraredepone yaade.

31 Pare neme nina agaa lagere yaa agaa to konesaleme. 32 Yapare aa medame ni madaa agaalaketa rabu ora ta kone salimi.

33 Gore nimimi Jon piri aa medaloma agaamea o taainalo penaasimi rabu nipu ora agaamadaa lakesa. 34 Gore neme onaa medana agaamadaa kone namapiraayo pare Gote-me onaaraba minalo go agaa nimi lagialo. 35 Jon-re epepaata nona pi ipua nipuna roasa paa onaanu kasa-pulu nimi Juda aanumi nipuna paa adoa pedo pupirisimi.

36 Jon-me ni madaa puri pane agaa lakesa parenina Aapame gisa kogono pe rabu Jon-na agaamaoge yaato. Go kogono palua rabu Aapameni mea epenasa-daa madaa adamina. 37 GoreAapame ni mea rapaasa-daa neme lagula ipisu.Nimimi nipuna agaa napagoa nipuna ini agaana-ademe. 38 Nipumi ni mea repaawa nipuna

Jon 5:39 185 Jon 6:26agaa robaa-para naimi-pulu ni madaa kone naru-laeme.

39 Nimumi oro yaalo kagaa piraama laama po-lalo kone imi-ga Gote-na buk dipiaeme. 40 Goapeme pare nimi ni piri oro yaalo kagaa pirapekone-daa namula epeme.

41 Niri onaanu pedo pua agaa pagoa raana om-enalo na-aato. 42 Goa pea pare nimina kone ade.Nimina robaa-para Gote madaa kone narulaeme.43Ni ipisude rabu Aapame mea repaawa puri gisapare nimimi ni ora gimeme. Goa pea pare aameda nipuna puri mea epalia-daare nimimi nipumadaa epe kone sua mealimi. 44 Nimina konerepa pedo pedo pala pimi. Yapare Gote-na pedo piagaare kone naimi-pulu akeane kone rulalimi ya?

45 Pare nimina koso lape agaa Aapa laketoakone nasalepape. Dia, nimimi Moses madaakone rulasimi-pulu nipumi nimi koso lape agaamadaa tea. 46 Pare nimimi Moses-na agaa madaakone waru rulasimi-daare Moses-me ni madaapepa tisa-ga ni madaa page kone mada rulasim-ina. 47 Pare nipuna tisade agaa madaa konenarulaeme-pulu nina agaa madaa page konemada narulalimi sa.

6Yesumi onaa 5,000 eta kasa(Mat 14.13-21; Mak 6.30-44; Luk 9.10-17)

1 Go agaa lakeloa Yesu nipu Galili ipa inimone pane wala pisa. Go ipa inina bi medareipa Taiberias teme. 2 Go raburi onaa adaapumiYesuna puri pane kogonome yaina ome onaamaperekeasa-daa adesimi-pulu nimumi nipu ratamea pisimi. 3 Go rabu Yesu-para nipuna disaipelaanu-para nimu rudu meda rumua pisimi. 4 Gorabu Juda onaanuna Pasova yawe ne adaa yapidi rudu sa. 5 Go rabu Yesumi onaa adaapu nipupiri epenalo adesa-pulu nipumi Filip-para lalo:Gore mo onaa adaapu epa pimi-ga nimuna napeetare aa-para kabalima ya? 6 Nipumi Filip-nakone adolalo go agaa sa pare Yesu nipuna papekone aba niminaasa.

7Go agaa sa rabu Filip-mi lalo: Go onaa rayomeeta ogepusi nalimi sa. Niaame bret kabape moneora adaapu ruboa kabalimare sa. 8 Gore SaimonPita-na ame Andru-mi lalo: 9Naaki ogesi meda gopia-ga nipuna bret ipa supu-para ena laapo-parasaapia. Goa pea pare go onaa adaapu pimi-pulumada nanalima sa. 10 Yesumi nipuna disaipelaanu-para lalo: Go onaanu mapiraatepa sa. Gosuna ripu adaapupe aasa. Go ripu aasa-para onaarayo pirisimi. Goa pua nimu 5,000-rupa pirisimi.

11 Go rabu Yesumi bret mua Gote-para ora piloa ripumadaa piri onaanu enamea rumaasa. Moena oge laapo page goa pinaloa onaanumi mo etaraapu nisimi. 12Eta noa ebo rubisimi rabu Yesuminipunadisaipel aanu-para lalo: Nimimi eta ebonurayore makiritaatepa. Medaloma narubaliminadia. 13 Goa sa-pulu bret supuna ebore basket 12-pela madu isimi.

14 Onaanumiri Yesuna napiaa kogono adesimi-pulu gupa simi: Go aare Gote-na agaa lakene aasu amaa epa yaade aa simi. 15 Goa simi rabu moonaanumiYesu nipu aamudumapiraatalo pisimi.Pare Yesumi go kone adesa-pulu nipu wala sorudu madaa agu raapo pua pisa.

Yesu ipa masaana pamisa(Mat 14.22-33; Mak 6.45-52)

16-17 Ora aebo raburi nipuna disaipel aanu moipa ini mone pane Kaperneam su-para polaloipunumadaa pirua pisimi. Goa pua ribaa yabaasapare Yesu nimu piri-para abi naipisa. 18 Goraburi po ripu adaape ipua ipa ini madaare mo-rope morope laama ipisa. 19 Gore mo disaipelaanumi ipunu madaa pirua ipa oge-daa adaalu-para modo kepaa nona piane yaeme ipa apeaawapisimi. Gupa polalo pisimi rabu Yesu ipamasaanapamisa-daa nimumi nipu adoa paalame omes-imi. 20 Go rabu Yesumi nimu-para lalo: Nimimipaala naomalepape. Gore ni yaade. 21 Goa sarabu nimumi nipu ipunu madaa epa pirina koneisimi. Goa pua go ipunu polalo pisimide su-paraaipapulu mea pisa.

Onaanumi Yesu asapu pirisimi22 Ekeraa-nanere ipa ini mone pane pirisimi

onaanumi ipunu padane aba ina adesimi. GoreYesu nipuna disaipel aanu raapu ipunu madaanapirina disaipel aanu nimuna pisimi-daa on-aanumi niminaasimi. 23 Goa pea pare ipunumedaloma Taberias su gimoa ipa ini repaa-naneisa. Go ipa repaananere Yesumi abala-rupa bretmadaa ora pi loa rumaainaloa onaanu adaapunisimi. 24 Gore onaanumi Yesu-para nipuna di-saipel aanu-para nimu raapu napirina adesimi.Goa pua nimimi mo Taiberias su polalo pi ipunumadaa pirua Kaperneam su-para Yesu asapulapisimi.

Yesu onaanuna oro yaalo nape eta nona pi pia25 Gore onaanumi Yesu ipa ini mone pane pua

adoare agaa gupa misimi: Tisaa, go-parare aa-rabu epae ya? 26 Yesumi lalo: Neme nimi ora

Jon 6:27 186 Jon 6:58lagialo. Neme napiaa kogono pawade rabu nim-imi ni asapula epame ya? Dia, pare nimimi bretabala noa robaa rulataba-daa nimimi ni asapulaepamena. 27 Go etare ramualia-ga nimimi go etamadaa kogono napipape. Dia, pare oro yaalo noakagaa pirape eta madaa kogono pipape. Eta go-rupare ni Onaanu Raapu Pirape Aana Si yaadepare Gote nina Aapame ni madaa pedo pua mearepasa-pulu neme go eta gialua sa.

28 Go rabu nimumi nipu-para agaa gupa mis-imi: Niaame akea pua Gote-na kogono madaapalima ya? 29 Yesumi agaa gupa abusa: Gote-nakogonore gupa ia sa: Niri nipumi mea epenasa-ga ni madaa kone rulaatepape sa.

30 Nimumi lalo: Niaame na-adema yae medamada pali ya? Gore ake kogono pali ya? Niaamenena napiaa kogono adalima-daa ne madaa konerulalima. 31Niaana akuanumi onaanapiri su-paraeta nisimi. Go madaare Gote-na buk madaa agaagupa ia simi: Nipumi yaa-para isade bret eta kasa-pulu nisimi. 32 Yesumi wala lalo. Neme nimiora lagialo: Moses-na bret nisimidere ora yaa-para i bret-daa dia sa. Dia, nina Aapame ora yaa-para iade bret guaaya. 33 Nina Aapame guaayabret-re neme yaa madaa gimoa su amaa ipuanimi onaanu oro yaalo mapiraape kone raapugialua. 34 Nimumi nipu-para gupa simi: AdaaAa, go oro yaalo kagaa mapiraape bret niaa oragiape simi. 35 Yesumi nimu-para lalo: Niri oroyaalo kagaa piruae bret yaade. Onaa rayo ni piri-para epalimiri oro yaalo reaemenaomalimi. Onaarayome ni madaa kone rulalimiri nimuna robaa-para ipa mada roalia.

36 Gore nimi aba lagiawade. Nimimi ni aaademepare konenarulaeme. 37NaaAapameonaarayo ni gea-pulu ni piri-para epalimi. Goa puaonaa ni piri-para epalimiri nagimalua. 38 NaaAapame ni su amaa mea epenasare nina kogonopanolo namea epenasa. Ora dia yapare nipunagisade kogono palua. 39 Nipumi ni kogono guamea pusa kogono gupa palua. Nipuna giapeonaanuri ora na alupalimina pare orope epaliadeyapi di rabu nimu rayo matmat-para marekaawaoro yaalo mapiraalua. 40Nina Aapana kone gupaia. Onaa rayome niri Aapana Si adoare ni madaakone rulalimiri oro yaalo epe-rupa kagaa piraamalaama palimi. Goa pea pare orope porapo yape dimadaare neme nimu marekaalua sa.

41Yesu nipu yaa-para i bret epawa sa rabu Judaaanumi mumu agaa loa ape simi. 42 Go raburinimumi lalo: Go aa Yesuri ora Josep-na si yaade.

Niaame nipuna agi aaraa lapo page ademade.Gore akeane yaa-para gimoa ipisu laa ya?

43 Yesumi agaa gupa abusa: Nimimi mumuagaa nalala piralepape. 44 Onaa meda ni piri-para pa mada naepalimi. Dia, Aapame onaameda mea epena kone saliare mada epealimi.Go Aapamere ni page epenasa. Goa pea-puluorope go di epalia raburi neme nimu matmat-para marekaalua. 45 Aba Gote-na agaa lakeneaanumi buk madaa agaa gupa tisimide: Onaarayore Gote-me nimu mogeaatalo pea agaa gupatisimide. Onaa rayore nina Aapana agaa pagoanipu kone mapiraalimiri ni piri-para mada epal-imi.

46 Go agaa lagialo pare onaa padaneme pageAapa abi na-ademe. Dia, ni Gote raapu piruaipisude-pulu neme agu raapo Aapa ade sa.47Neme nimi ora lagialo. Onaa rayome ni madaakone rulalimiri oro yaalo epe-rupa kagaa piraamalaama palimi. 48Nemere onaanu oro yaalo kagaamapiraawa nape bret yaade. 49Nimina akuanumiyaa-para i bret eta onaa napiri su-para nisimipare nimu aba omesimi. 50Pare yaa-para pirua suamaa epaawade bret onaanumi go bret nalimirinimu naomalimi. 51 So yaa-para pirua su amaaepawa bret-re ni ya-pulu ni oro yaalo piritalonape bret yaade. Onaanumi go bret nalimiri oroyaalo kagaa piraama laama palimi. Gore ninayoganere bret nona piane yae ya-pulu neme goyaogane onaa nimu gialua-pulu go su amaa pirionaanuri oro yaalo piralimi.

52Goa sa-pulumo Juda aanumiwae ape lo piruagupa simi: Gore ake pua nipuna yogane niaamenamonalo mada gialia ya simi.

53 Go rabu Yesumi nimu-para lalo: Neme nimi-para ora ria lagialo. Ni OnaanuRaapuPirapeAanaSi ya-pulu nimimi nina yogane kupa yapi laponamea nalimiri nimi epe-rupa oro yaalo madanapiralimi. 54Pare onaa rayome nina yoganemeanalimiri nimu epe-rupa oro yaalo yaalo piralimi.Goa pua orope epaliade porapo yapi di rabu nemenimu matmat-para marekalua. 55 Goa pea-ganina yogane-para yaapi laapore ora eta ria yaade.56Onaa rayome nina yogane-para nina yaapi laponalimiri nimu ni raapu piralimi ni page nimunarobaa-para piralua. 57 Nina oro yaalo kagaapirape Aapame ni mea rapaasa. Gore nipunapurimi ni raba minaaba oro yaalo piruaayo. Go-rupare onaa rayome ni nalimiri nimu oro yaalopiralimi. 58 Yaa-para sua none epede bret-reabade akuanumi nisimide bret nona piane-daa

Jon 6:59 187 Jon 7:19dia go bret rado yaade. Akuanumi nisimi bret-renoa omesimi pare onaa rayomenina bret nalimirioro yaalo kagaa piralimi. 59 Go agaare YesumiKaperneam lotu ada-para aawa lapedepesa.

Yesumi oro yaalo kagaa pirape agaa madaa agaalakesa

60 Gore nipuna disaipel aa medalomame goagaa pagoa lalo: Go agaare ora kedaa pia. Aapimigo agaa pago ratalia ya? 61 Aa medame Yesuagaa nalakesa pare nipuna disaipel aanumi goagaa madaa mumu agaa simi-daa nipumi nimu-para lalo: Go agaamere nimina kone maoyaawani gimalimi ya? 62 Gore ni Onaanu Raapu PirapeAana Siri nipuna pirua epe-para wala palia rabunimimi ake teme ya? 63 Holi Spirit-mi oro yaalokagaa pirape kone wasupa nipumi gupaaya-ga payoganeme niaa madaa naraba mealia. Go nimilagialo agaamere nimi Holi Spirit-para oro yaalokagaa pirape kone-para mealimi. 64 Pare nimunarikiraanare onaa medalomame kone narulaeme.Gore aba ripia onaa medalomame nipu madaakone narulatalo pisimi-daa niminaasa. Go pageaa medame nipuna kawae madini aa pirisa-daaadesa. 65Nipumi agaa meda gupa sa: Gore nemeaba lagiawade. Ni madaa kone narulaliare onaamedame nina Aapame naraba mina ni piri-paramada maepalia.

66 Go kedaa pi agaa lakesa-pulu Gote-na dis-aipel onaa adaapumi Yesu masaa rilaawa nipuraapu wala napamisimi. 67 Goa pisimi-puluYesumi nipuna disaipel aa 12-pela goa lakesa:Gore nimi page ni gimoa palimi ya?

68 Go sa raburi Saimon Pita-me Yesu-para agaagupa abusa: Aa Mudu, niaare aapi piri pomonalolae ya? Nena agaame niaa oro yaalo kagaa pirapeyae guaalia. 69 Gore niaame abia ne madaa konerulaarimaade. Nere Gote-me nipuna epe naakipadane epenasa-daa niminaaema.

70 Yesumi agaa gupa lakesa: Gore ake lano ya?Neme nimi 12-pela aa mada misude pare niminarikiraana aa padane nipu ora wae remo medanasi pisa. 71 Nipumi Judas madaa lakesa. Judas-reSaimon Iskariot-na si pirisa. Gore Judas-re nipudisaipel aa ru repona rikiraana pirisa pare oropenipumi Yesu tinalo kawae madu pirisa.

7Yesuna amenumi nipuna agaa napagesimi

1 Yesu nipu Galili su robo ru-nane pamisa. Goapisa pare Juda aanumi Yesu tulalo pisimi-pulu

Yesu Judia su robo ru-para gimoa napamisa. 2Gorabu Juda aanuna olodere pokaalo ada waria etanape yapi di olode rudu sa. 3 Go rabu Yesunaamenumi nipu-para lalo: Nena disaipel aanumirinapiaa kogono adenalo go su gimoa Judia su-para pope simi. 4 Aa medame kogono pulalopalia-daare nipumi oyae kudiripu napea. Goreneme go napiaa kogono pe rabu su amaa pimaonaa rayome adenalo go kogono mea waate simi.5 Gore nimuna amenu page nipu madaa konenarulasimi-pulu go agaa simi. 6 Yesumi nimu-para lalo: Onaa rayome ni adape yapi diri abinaepa pare nimina di oro yaalo pa ia. 7Onaanuminimi madaa iaa aulape kone naimi pare ni madaagoa peme. Neme nimuna waea madaa agaalaketo-pulu go wae iaa kone imi. 8Nimina apo etayawe ne adaa yapi di adola pulupa sa pare ninapopede yapi diri abia naepaa-daa abi napalua sa.9Nipumi nimugoa lakeloa Galili su-para pa pirisa.

Pokaalo ada-para eta nape yapi di opesa-daa Yesuadola pisa

10 Pare nipuna amenu eta yawe ne yapi di adolaaba pisimi rabu Yesumi page adola orope pisa.Pisa rabu nipu kaleda-mama pua oge pora-niapisa. 11 Gore Juda aanumi eta yawe ne adaa yapidi rabu su-para pirabaina naadesimi-pulu Yesunipu aa-para pia pae simi. 12Onaa adaapumi pageYesu madaa mumu agaa lo piruasimi. Goa puamedalomamenipu epe aa yaade loamedalomamedia sa rabu nipumi makirae agaa ta simi. 13 Goasimi pare onaanumi Juda onaamadaa paala omoapa mumu agaa simi.

14 Go eta yawe ne adaa yapina di rabu Yesumilotu ada-para pua odobaawa onaanu-para agaamoge riaasa. 15Mogeasa rabu Juda aanumi koneadaapu sua lalo: Akea pua go aame kone adaapuia pae loa nipu skul aa-para pua laa ya? 16Yesumilalo: Neme mogeaato agaana re-re nina agaa-daa dia. Gote-me ni mea epenasa-pulu nipunaagaa mogeaayo. 17 Onaa rayome Gote-na agaawarupagalimi-daarenina agaa gore oranina agaayapalo Gote-na agaa yapalomadawaru niminaal-imi. 18 Aa medame pa nipuna kone madaa agaatea-daare gore nipuna bi minasaatalo pea. Parenina Aapame ni mea epenasa-daa neme ora agaaloa yaa agaa meda na-aato.

19 Gore Moses-me rekena agaa gisade parenimina rikiraana aa padaneme go rekena agaanaratea. Gore akeane nimimi ni tu maomaatalo

Jon 7:20 188 Jon 7:48pimi. 20 Goa sa-pulu mo onaa rayome nipu-para goa simi: Wae remo meda nena masaanapia. Nere aapimi tu maomalia ya? 21 Yesumilalo: Neme abade napiaa kogono pawade rabunimimi pogolasaasimi. 22 Moses-me abade yo-gane kepeape agaa mana lagisa-pulu nimimi KituPirape Yapi di rabu naakinuna yogane kepeteme.Pare nimina akuanumi go kone aba gisimi-gaMoses-me aba nagisa. 23 Gore nimimi Moses-narekena agaa gimola pisimiri Kitu Pirape Yapi dirabu oge naakinuna yogane kepesimide. Goa peapare neme Kitu Pirape Yapi di rabu aa medanayaina maperekeaayo rabu nimimi ni ratu akoloyawaleme ya? 24 Nimi koso lape agaa-rupa temerabu pa kone sua teme. Gupa napipape yapareredepo ne kone sua koso lape agaa-rupa tapape.

Go aare Gote-na Mea Repae Aa yapae simi25 Jerusalem su-para pirisimi onaa medalo-

mame lalo: Go aare nimumi tu maomaatalo pimiya? 26 Gore adalepa. Nipumi pa onaana ini agaamadaa lalaina nimumi nipu madaa agaa medanateme. Goa pea-gamo aamudunumi go aare oraGote-na Mea Repae aa yana kone imi? 27 Pare goaa-na adaarere niaame adema-pulu nipu-daa dia.Gote-na Mea Repae Aa epaliade raburi nipunaadaarere aa medame mada na-adalia sa.

28 Yesu adaa lotu ada-para agaa mogeawa puripane agaame lalo: Nimimi ni-para nina adaare-para waru ademe kone imi? Gore nina kone suanaipisude. Dia, pare Aapame ni mea epenasarenipu ora agaana aaraa pia. Nimimi nipu na-ademe. 29 Yapare nipumi ni epenasa-pulu nipupiri-para gimoa ipisude.

30 Goa sa rabu nipu kalabus ada aditalo pisimipare nipuna yapi di naipisa-daa kimi narip-inaasimi. 31 Pare go kiritisimide onaana riki-raanare onaa adaapuminipumadaa kone rulaawalalo: Gore Gote-na Mea Repae aa epalia raburi goaame napiaa kogono mada maoge yaalia ya?

Yesu kalabus ada mea penaalo polis-mi mulaloipisimi

32 Farisi aanumi Yesumadaamumu loa karomeagaa simi-daa pagesimi. Goa pisimi-pulu nimu-para Gote-na miru irae aa mudunu-para nimumiYesu kalabus ada patinalo polis medaloma mearapasimi. 33Gore Yesumi lalo: Abia ni nimi raapurudupu piruarewala nipumi nimea epenasade aapiri-para wala palua sa. 34 Go rabu ni asapalimipare nimimi ni na-adasaalimi. Ni piralua su-parare mada naepalimi. 35 Goa sa rabu Juda

aanu nimuna agaa gupa lo pirisimi: Nipu aa-para palia rabu niaame asapu piralima ya? GoreGrik adaare-para kimisu palia ya? Go-parare Judaaanu pirua nipumi Grik onaa mogeteme-pulu go-para palia ya? Kone su pirisimi. 36 Yesumi lalo:Nimimi ni asapalimi pare nimimi ni mada na-adasaalimi. Go page nipumi lalo: Nina paluasu-parare nimi mada naepalimi. Goa sa-pulu goagaana re-re akepu tapae kone simi.

Yesuna agaa onaana robaa-para suare ipa madaaepea

37 Gore mo eta yawe ne adaa yapi di padanereora mudu yapi di yaade. Go rabu Yesu rekoa puripane agaa gupa lakesa: Onaa rayome nimumiipa mada pu imu kaapu yala teme-daare nemeipa giano ipulupape. 38 Gote-na buk madaa gupatisana: Onaa rayome ni madaa kone rulalimi-daare nimuna robaa-parare oro yaalo yokala piaipa popea-rupa agaa laketeme. 39 Nimumi Yesumadaa kone rulalimi rabu Holi Spirit mealimina-ga Yesumi Holi Spirit madaa go saa agaa lakesa.Go raburi Gote-me Yesu wala namarekaawa epepaana puri abi nakasa-pulu onaanumi Holi Spiritabi namisimi.

Juda onaa yada rugulala pasimi40Goremo Yesuna agaa pagesimi-pulu nimumi

lalo: Go aare ora Gote-na agaa lakene aa yaadesimi. 41 Medalomame lalo: Nipuri Gote-na MeaRepae Aa yaade simi. Pare medalomame lalo:Gote-me Mea Repae Aare Galili su-para madanaepalia. 42 Gote-na buk madaare Gote-na MeaRepae Aa Devit-na ruru piralia pare Devit madis-ade su adaare-para epalia. 43Go agaa rado radoreYesu madaa simi-pulu onaa rayo yada rugulalapawa pirisipi. 44 Medalomame nipu koso laawaaditalo pisimi pare namula pisimi.

Juda aa mudunumi Yesu nipu madaa kone naru-lasimi

45 Go raburi polisman-nupara Gote-na miruirae aa mudunu-para Farisi aanu-para walapisimi. Gore nimumi mo aanu-para gupa simi:Akeane mo aa nalamua epame ya? 46 Plisman-numi lalo: Gore abade go aame agaa lakela-rupadaa wala aa medame gupa mada natemede.47 Goa sa-pulu Farisi aanumi nimu-para agaagupa misimi: Go aame nimi page makiraariaya? 48 Gore niaana aa mudu padane-mame pageFarisi aa padane-mame page nipu madaa kone

Jon 7:49 189 Jon 8:26rulaemede remaa pageme ya? 49 Go kiritae on-aanumi Moses-na rekena agaa napageme-puluGote-me wae yoto katea.

50 Gore go onaanuna rikiraanare aa medaNikodemus pirisa. 51 Nipuri abade Yesu adolapisa. Nipumi onaanu-para lalo: Niaana rekenaagaamere pa onaa-para koso lape agaa tema-daare nipuna agaa aba pagoa nipuna wae koneniminaamona sa. 52 Goa sa-pulu onaanumi nipu-para ape agaa gupa simi. Gore ne page Galilipiri aa ya? Rekena agaa dipia makuaali. Gote-naagaa lakene aare Galili su-para mada naopalimiiade. 53Goa pua onaa rayo nimuna adaarenu-parapisimi.

8Farisi aanumi paake yone ona adesimi

1 Go raburi onaa rayo nimuna ada pisimi pareYesu Oliv rudune pisa. 2 Ekeraa-nanere yapilapaasa raburi Yesu nipu rekoa lotu ada ru-nanewala pisa. Go rabu onaa adaapu nipu piri-parakiritainaloa Yesumi pirua nimu agaamoge riaasa.3Go rabu rekena agaana tisaanu page Farisi aanupage nimumi paake aa rume ona pirina adesimi-pulu mo onaa piri-para go ona mea ipua waat-alo rikiraana marekasimi. 4 Go aanumi Yesu-para lalo: Tisaa, go oname aa paake rumea rabuadama. 5 Niaana rekena agaa madaare Moses-me gupa sa: Ona medame aa paake rumea-daareaana mua tu maomatepapelo buk madaa gupa tuia simi. Gore nemere ake te pae simi. 6Gomakiraeagaa madaare nimumi Yesu koso lape agaa kotulalo pisimi. Yapare Yesumi kubuniaawa nipunaki maalame su madaa pepa-rupa tisa.

7 Nimu paboa aawa agaa misimi rabu Yesumirekoa nimu-para lalo: Gore nimina rikiraanarepupitagi nane aa meda pia ya? Go-rupa piri aarenipumi ona aana-me aba tina sa. 8Goa loare walakubuniaawa kimaalame sumadaa pepa-rupa tisa.9 Nimumi go agaa pagoa nimu padane padanelaatapu popesimi rabu aa mudunu aba penaaloaaa medalomanu orope pisimi.

10 Nimu penaaloare Yesumi rekoa ona-paralalo. Go ona, mo aanuri aa-para pimi? Aamedame ne koso lape agaa-daa nata? 11 Onamelalo: Adaa Aa, rayo aba puame. Yesumi lalo: Goreneme page koso agaa nalano. Abia paina yaparepupitagi wala nanape sa.

Yesuri go su amaa piri onaa rayona epe paa

12 Yesumi nimu wala gupa lakesa: Niri su ray-one pimi onaa rayona epe paa yaade sa. Onaa ray-ome ni madaa kone rulalimi-daare nimu ribaane-para napamualimi pare nina paamere nimunaoro yaalo piraama pope pora waatoa sa. 13 Gorabu aanumi nipu-para lalo: Gore abia nereagaa te-pulu nena gode agaare ora agaa-daa diasimi. 14 Yesumi agaa gupa abusa: Gore ninaagaa lagedere neme ipisude su-para wala paluadesu page ade-pulu ora agaa lagialo. Gote ni aa-para palua palo aa-para ipisu palo nimimi na-ademe. 15 Nimina koso lape agaare go su amaakone madaa teme. 16 Pare neme koso lape agaatoa-daare ni agu raapome nalano-ga nina kosolape agaa ora lagialua. Aapame ni epenasare niraapu pipa. 17Nimina rekena agaamadaa gupa tuiade: Aa laapome oyae meda madaa padane agaatepere nipu lapona agaa ora epe ta toa. 18 Goapea-ga neme nina agaare lagialo rabu Aapameni mea epenasa-ga nipumi ni madaa agaa pagelagea.

19 Goa sa-pulu nimumi nipu agaa mulalopisimi: Nena Aapare aa-para pia ya?

Yesumi lalo: Nimimiri ni-para nina Aapa pagena-ademe. Pare nimimi ni ademe-rupaAapapageademe sa.

20 Yesu nipu adaa lotu adana mone paus kir-itape ada ru-nane pirua go agaa lakesa. Goregoa sa rabu nipuna yapi di narudu sa-pulu pa aamedame nipu na-aditalo pisa.

Yesumi lalo: Ni palua su-parare nimi madanaepalimi sa

21 Yesumi nimu-para wala lalo: Ni palua-pulunimimi ni asapalimi pare nimina pupitagi napekone pa saapimi-pulu nimi omalimi. Ni paluasu-parare mada naepalimi. 22 Goa sa rabu Judaaanumi lalo: Nipuna talo ni palua su-para madanapalima ta-ga akeane ta pae simi? Go agaanare-re nipuna ope nalia ya? 23 Yesumi lalo: nimirigo su amaa pimi onaa yapare niri sogo yaa-parapirua ipisu. Nimiri su amaa madini onaa yapareniri su amaa aa-daa dia. 24 Goa pea-pulu niminapupitagi nape kone saapirua omalimi-daa abalagiawade.

25Goa sa rabu nimumi nipu agaamulalo pisimi:Nere aapi ya? Yesumi lalo: Aba ripia nimi lag-isude niri gode yaade. 26 Nimina pupitagi napekone imi madaa neme agaa adaapu lagialua. Goapalua pare nipumi ni mea epenasadere nipu orapia-pulu nipuna agaa pagaliminalo laguaayo sa.

Jon 8:27 190 Jon 8:58

27 Mo saa agaare Aapame lakene agaa yaparenaniminaasimi. 28 Goa pea-pulu Yesumi nimu-para lalo: Oropere nimimi ni Onaanu RaapuPirape Aana Si minasaalimi rabu niri go agaanare yaa-pulu mada niminaalimi. Go rabu nimiminina koneme oyae napawa pare Aapame lagiagaa nimi laguayo-daa niminaalimi. 29 Nipumini epenasadere aba ni raapu pipa. Nipuna koneoro yaalo mogeaayo-pulu Aapame ni madaa pedopalia. Goa pea-ga ni agu raapo napiruaayo.30 Yesumi go agaa sa rabu onaa adaapumi nipumadaa kone rulasimi.

Ora ne agaame onaa ode mapiralia31 Juda medalomame Yesu madaa kone

rulasimi-daa Yesumi nimu-para lalo: Gorenimiri nina agaa pago mogealimiri nimi oranina disaipel onaa piralimi. 32 Nimimi oraagaa niminaalimi rabu ora agaame nimi odemaesepeaalia. 33 Goa sa-pulu nimumi lalo:Gore niaare Abraham-na si wane akuanu pima-pulu niaare aa medana kogonome adini aa-rupanapiraema. Goa pea-pulu neme akeane niaa odemapiraalua lae ya?

34 Yesumi nimu-para lalo: Onaanumi pupitagine kone saapiralimiri nimuri pupitagina ko-gonome adini onaa-rupa pimi sa. 35Kogono adiniaa meda nipuna kogono pi aaraana ada-para oroyaalo napiralia. Dia, pare Siri oro yaalo odemada piralia. 36 Niri Aapana Si ya-pulu nemenimi esepealuame nimi oro yaalo ode onaa-rupapiraliminalo pi.

37 Ni makuaayo, nimiri Abraham-na si akuanuyaade. Pare nina agaare nimina robaa-para naia-pulu nimimi ni tu maomaatalo pimi. 38 Aapameni mea wasade yae madaa lagialo pare nimimirinimina aapanumi lagisade-a pa peme.

39Nimumi nipu-para lalo: NiaanaAapareAbra-ham pirisade simi. Yesumi lalo: Nimi Abraham-na sinu pirisimi rabu nipuna pisade kogono mo-geteme. 40 Pare neme Gote-na lagi agaa nimiora agaa oro yaalo laguaayo. Neme laguaayopare nimumi ni tu maomaatalo peme. Go konereAbraham page napisa. 41 Go konere nimina Aa-pame pisade-a peme. Nimumi lalo: Niaana AapaGote padane pia. Go Aapare Gote ya-pulu niaapa paake aa yoloa madini naakinu-daa dia simi.42 Yesumi nimu-para lalo: Gore Gote-re niminaAapa ria yaalo ni madaa pedo pu raaname omolapame. Ni Gote raapu pirua go su amaa epawa.Nipumi ni mea epenasa rabu ipisu pa aama ninakone sua naipisude.

43 Go lagialo agaa akea pua mada nanimi-naaeme? Gore nina agaa gimoa napageme-pulunaniminaaeme. 44 Nimi Satan-na sinu ya-pulunimina Aapana kone mogeaatalo pimi. Nipuriora abade onaa tu maomae aa pirisade. Nipuriora agaa nane aa ya-pulu nipuna kone sua oraagaa ne aa pia. Nipumi yaa agaa tea rabunipuna kone sua mogeaaya. Nipu yaa agaanane aa pirua yaa agaa rayona aaraa pia-pulu gokone mogeaaya. 45 Neme ora agaa lagialo parenimimi ni madaa kone narulaeme. 46 Niminarikiraanare aa medame nina pupitagi nape konemeda adea? Dia-ga neme ora agaa lagialo-gaakeane ni madaa kone narulaeme? 47 Gote-na siwanenumiri nipuna agaa pagemepare nimi Gote-na sinu-daa dia yaa-pulu nina agaa napageme sa.

Yesumi lalo: Abraham napirina ni aba pirisu sa48 Goa sa-pulu Juda aanumi Yesu-para lalo: Ne

Samaria su-para piri aa loa nena raapu remomeda pia lama-ga ora lama pae? 49 Yesumi lalo:Remo-daa nina masaana napia. Neme Aapanabi minasaayo pare nimimi nina bi rabuaniaaeme.50 Neme nina bi napamu minasaayo dia. Aamedame nina bi minasaatalo pia-pulu go aareni madaa koso lape agaa epe-rupa mada tea.51 Neme nimi-para ora lalo: Onaa rayome ninaagaa pagoa saapiralimiri oro yaalo naomalimipare kagaa piralimi.

52Goa sa-pulu Juda aanumiYesu-para lalo: Abi-are nena masaa-nane remo pia-daa niaame waruadema. Onaa rayome nina agaa pagalimiri oroyaalo naomalimi laede. 53Goa lae pare Abraham-para Gote-na agaa lekene aa-para omesimi. Nereniaana Aapa Abraham mada maoge yaate simi?Gore Gote-na agaa lakene aanu page omesimi-gane aapi nona pi pirali ya?

54 Yesumi lalo: Neme nina bipa nina mi-nasaalua dia. Pare nina Aapame nina bi mi-nasaaya. Go Aapare niaana Gote padane abalamede. 55 Nimimi nipu na-ademe pare nemenipu ade. Neme nipu na-adolape yaalore ni nimiyaa agaa ne onaanu nona piane piruaayo. Pareneme nipu ade-pulu nipuna agaa mogeaato.

56 Nimina akua Abraham ni madini adolalopisa-pulu pedo pu pirisa. Gore adesa rabu oraraaname waru omo pirisa. 57 Go raburi Judaaanumi nipu-para lalo: Ne madini diri maali50-pela dia ya-pulu akeane neme Abraham adelae ya? 58 Yesumi lalo: Neme ora lalo. AbadeAbraham namadini rabu ni aba pirisude.

Jon 8:59 191 Jon 9:3059 Go raburi nimumi aana mua nipu tulalo

pisimi pare Yesu nipu kaledoa adaa lotu adaagimoa amaa pisa.

9Yesumi ini rubu pi aa maepeaasa

1 Yesu pora pamisa raburi nipumi ini rubu piaa meda adesa. Go aare agimi ini rabula palaemadisa. 2 Go aa adesa rabu disaipel aanumiYesu nipu agaa gupa misimi: Tisaa, nipu inirubu pi aa ya-pulu aapimi pupitagi noa ini rubumapasa ya? Go aa nipuna bipa pupitagi nisa palonipuna agi aaraa lapome pupitagi nisipi-daa pisapae simi. 3 Yesumi lalo: Go aa-na iniri nipunapupitagi page agi aaraa pupitagi page nanisa.Dia, pare nimimi Gote-na kogono adenalo aginarobaa-para pupalae madisa. 4 Abia naare rearaburi niaamenipuna ini epenasa Aapana kogonopamina. Orope ribaa yalia rabu kogono madaanapalima-pulu Aapana kogono abia pamina. 5Nisu amaa onaa raapu pa pi rabu nimu paa meakatoa sa.

6 Goa loare Yesumi sope risa. Mo sopere suraapu mokopea sana mo aa-na ini sua palae kimimea oraasa. 7 Go rabu nipumi agaa gupa sa:Go Siloam ipa ini-para waswas tula pu sa. Goipa Siloam-na biri adaa agaa meda madaa meapenaasa teme. Goa lakesa rabu go aa ipa pua iniradepea wala ipuare ini epe-rupa rupaawa oyaeadesa.

8 Gore nipuna adaare-para piri onaa medalo-mame nipu oyae ogetalo adesimi-pulu agaa gupamisimi: Abade go aamere oyaeyae oge mua gi-alepa lala pirisa simi. 9 Onaa medalomame lalo:E, go aa yaade simi. Pare onaa medalomame lalo:Dia, padane go piane ae rado simi. Go simi-pulugo aame lalo: Gore ni yaade sa.

10 Nimumi nipu agaa misimi: Nena iniri akeapua epea pae simi. 11 Gore aame lalo: Nimina aaYesu temede aame sope su raapu mokopea ninaini-para pepeminaaria. Go rabu nipumi ni-parane no ipa Siloam ini madaa waswas tula pu laa.Goa laa rabu waswas tula puaware ini rupaawaoyae waru adawa. 12Nimumi agaamisimi: Mo aa-na adaare aa-para pia ya? Nipumi maarea sa.

13 Go raburi mo ini rubu pi aa Farisi aanu piri-para mea pisimi. 14 Gore Yesumi mo aa-na ini-para kege mokopea maepeaaria diri Kitu PirapeYapi rabu pa simi. 15Go rabu Farisi aanumi go aa-para lalo. Nena iniri akea pua wala epea pae simi.Nipumi nimu-para lalo. Nipumi nina ini-para

kege tainaloanina ini agaa radepeaawaabia nemeoyae epe-rupa ade sa. 16 Farisi aa medalomamelalo: Nipumi rekena agaa rasu Kitu Pirape Yapidi madaa kogono paa-pulu Gote-me go aa nameaepenasa simi. Medalomame lalo. Pupitagi neaamere go piane napiaa kogono mada pea paesimi. Apo agaame nimu rugulala pawa pirisimi.17Mo aa wala agaa misimi: Gore nipumi nena inimarupariaa-daa lae-pulu nemere nipumadaa akete ya? Go aame lalo: Nipuri Gote-na agaa lakeneaa kone salo sa.

18Yapare Juda aanuna konere nipu aba ini rubupi aa pirua pare abia nipuna ini maepeaaria-daadia kone isimi. Go kone isimi-pulu nimumi go aa-na agi aaraa yaasimi. 19 Goa pua nimumi agaagupa misimi: Go naakiri nena ya? Neme madisiraburi ini rubu pi madu i si palo lagi. Goreakea pua nipumi abia oyae mada adea? 20 Goapua nipuna agi aaraa lapome lalo: Ora saana siyaade. Go page agimi ini rabula palae madu isa.21 Pare abia nipuna iniri akea pua rupariaa yapaesaa naniminaaepa. Go page aapimi nipuna inimarupariaa palo nipu pua agaa mealepa. Nipuoge naaki-daa dia ya-pulu nimi mada lagialiasipi. 22 Agi aaraa nipu lapo Juda aanu paalameomesipi-pulu nipumi goa sipi. Abare Juda aanumiagaa gupa robesimi: Aa medame Yesuri Gote-na Mea Repae Aa mo lotu ada-para teme-daareso amaa ratasamina simi. 23 Goa simi-pulu agiaaraame lalo: Nipu adaa aa ya-pulu nipu pua agaamealepa sipi.

24 Go rabu mo ini rubu pi aa wala yaaloa nipu-para lalo: Gote-me ne adea-ga neme yaa madaamakuaa loa ora agaa lape. Go nena ini marupaeaare pupitagi ne aa-rupa niminaatema. 25 Goaame lalo. Nipu pupitagi nea palo epe aa ya-palo ni maarea. Pare padane yae-daa niminaato.Abade nina amame ni madisa raburi ini rubu piaa pirisude. Goa pea pare abia nina ini epe ta-daapi sa.

26 Nimumi lalo: Nipumi ne mada ake paa?Nena iniri akea pua maepeaaria pae simi. 27Gorenipumi lalo: Neme nimi aba mo lagiawade parenina agaa napagoa wala agaa mealeme: Goreakeane wala pagalimi? Gore nimi nipuna disaipelaa-rupa piralimi pae sa.

28Goa sa-pulu nimumi nipu-para ero agaa gupasimi: Ne padanere go aa-na disaipel aa pi. NiaareMoses-na disaipel aanu pima. 29 Niaare Gote-me abade Moses agaa lakesa-daa niminaawa goaare aa-para epa palo niaa maarea simi. 30 Go

Jon 9:31 192 Jon 10:20raburi mo aame lalo: Go tame agaare ora radomeda. Go aare aa-para epa palo nimimi na-ademepare nina ini nipumi maepaaria 31 Gore niaameademe-ga Gote-me pupitagi ne onaanuna betenmada napageade. Dia, pare onaanumi nipunabi minasaawa nipuna agaa mogeteme-daare goonaana beten-re Gote-me pagea. 32 Ora su yaawarisa rabu onaanu omala ralala pua abia pageaamedana agimi ini rabula palae-rupa nipuna inimaepeariaade remaa napageme. 33Gore Gote-mego aa-daa namea epenata pisa yaalore nipumi gokogono mada napula paa sa.

34 Nimumi agaa gupa abusimi: Nena amamenere pupitagi noa madiana. Gore neme niaa agaalagiali ya? Goa loare go aa lotu adaa amaa-naneratisimi.

Kone rulae yaena saabapimi onare ini rubupi pimi35 Gore nimumi mo aa lotu ada amaa-nane

ratisimi rabu Yesu go remaa pagesa. Go rabu moaa asapua adasaawa agaa gupa misa: Ne OnaanuRaapu Pirape Aana Si madaa kone rulaate pae sa.36 Go aame lalo: Tisaa, go aare aapi ya? Nemeni lagiali-daare neme nipu madaa kone rulano.37 Yesumi nipu-para lalo: Neme nipu ade-ga abiasaa laapo agaa tepa sa. 38 Go rabu go aame lalo:Aa Mudu, neme kone rulaato. Goa loare nipunarumu koba pua Yesu re-para pirisa.

39 Go rabu Yesumi lalo: Ni go su amaa ipuarekoso lape agaa rumaatalo pi. Goa pua ini rubupi onaanumi oyaemada adalimi pare oyae ademeonaanuri ini rubupi onaanupiralimi sa. 40Goa sa-pulu Farisi aamedaloma nipu raapu pirisimi rabugo agaa pagoare agaa gupa misimi: Gore niaa inirubu pi aa-rupa pima lae pae simi. 41Yesumi lalo:Nimi ini rubu piata peme yaalore nimi pupitaginape kone nasula peme. Goa pea pare nimiminiaana iniri epe ta teme-pulu nimina pupitaginape kone pa saapitimi sa.

10Yesuri sipsip menana epe surube aa

1 Yesumi nimu-para lalo: Neme ora lagialo.Aa medame mena sipsip-na kepo ru-nane polalopaliare nipumi pora gaape aba lobalia. Goa peapare kepo kabulalia-daare nipu paake ne aa yaalopea. 2 Gore pora gaape-para odobaawa ru-nanepope aare nipu sipsip puni aa yaade. 3 Goa pea-ga pora gaape surube aame pora lobalia. Go rabumoaame sipsip nimunabi padanepadane laatapuyaaloa amaa-nane mea penaatea. 4 Goa puaresipsip puni aame amaa mea puare nipu aba palia.

Goa pua sipsip puni aa-na agaa pageme-pulu ratamea palimi. 5Sipsip-numi puni aa padanena agaapageme-pulu pa aa meda narata rata peme parepogola peme sa. 6 Yesumi nimu saa agaa lakesapare go agaana re naniminaasimi.

Yesuri mena sipsip epe-rupa puni aa-rupa pia7 Yesumi agaa wala lalo: Neme nimi ora la-

gialo. Niri sipsip mena-na pora gaape nonapiane pi. 8 Aba ripia ipisimi onaanuri paakene onaa ipisimi. Goa pisimi pare mena sipsip-numi nimuna agaa napagesimi. 9Niri pora gaapeya-pulu pora gaape lobanoloare onaanu ru-nanemada odobaawa oro yaalo epe-rupa kagaa pi-raama laama palimi. Goa pea-pulu nimu ru-naneodobaawa amaa pua go-rupa eta nalimi.

10 Goa pea pare paake ne aame oyae paake no-lalo ipua sipsip tu maomaatalo epea. Onaanumini ratamea ipuare oro yaalo kagaa piraama laamapalimi. Ni ipisuri onaanuna robaa-para oro yaalokagaa pirape epe kone mea kaloa rulatabenaloipisu. 11 Niri sipsip epe-rupa puni aa ya-pulunina sipsip-nu nimu madaa omaluame pi. 12 Paremone kogono pi aa medare nipu sipsip-na aaraadia-ga wae yana epenalo adaliare go aare pogolapalia. Goa pea-pulu wae yaname sipsip ratu noaratu rubebe palia. 13 Go aare nipu pa moneyoto kogono pi aa ya-pulu nipumi sipsip madaakone waru naia pare wae yana epalia rabu pogolapalimi sa.

14-15 Goa pea pare niri ora sipsip epe-rupa puniaa yaade. Go kone madaare neme sipsip ade-rupa nimumi ni ademe. Nimumi ni mada talimipare neme nimu punu piruaayo. Gore Aapameni adea-rupare neme Aapa ade. Gore neme ninasipsip raba mulalore nimu madaa omaluame pi.16 Nina pa sipsip medaloma page pimi pare gokepo ru-nane napimi. Goa pea-ga nimu pageru-nane mea epalua. Go rabu nina agaa pagenaloa padane kuta-para kiritinaloa nimu surubalua.17Goa pea-ga nimumadaa omaluame pi-pulu Aa-pame ni madaa pedo pu raaname omea. Nimumini tu maomalimi rabu neme wala rekoa epe-rupapiralua. 18 Pa onaame ni mada natu maomalimi.Dia, nina kone sua ni mada tinalo gimalua. Ninaoro yaalo kagaa pirape kone wasupare nimumitina toa page neme wala mealua page nina palua.Aapame go agaa aba lagisa-pulu goa palua su.

19 Juda aanumi go agaa pagesimi-pulu nimurugula palapa pu pirisimi. 20 Onaa medalo-mame lalo: Nipuna masaana remo pia-pulu nipumaeyaaya simi. Akeane nimimi nipuna agaa

Jon 10:21 193 Jon 11:15pageme simi. 21 Pare onaa medalomame lalo:Dia, remomemasaana piruare agaa go-rupamadanatea. Akeane remome ini rubu pi aa-na inimaepeaaria ya simi.

Juda onaame Yesu masaa rilasimi22 Gore Jerusalem su-para Kitu Pirape Yapi di

rudu sa. Go yapi di raburi abade nimuna lotuadana pora gaape lobesimi. 23 Go rabu Yesu molotu ada-para pua Solomon-na robene rum-parapamisa. 24 Go raburi Juda aanumi Yesu piri-paraepa kutapubaawa nimumi gupa lakesimi: Akeaneneme niaana pu imu marekaari ya? Goa pua goagaa lagiali ya? Nere Gote-na Mea Repae aa yaaloagaa waru lagiape simi.

25 Yesumi lalo: Neme aba lagiawade pare nim-imi go agaa napageme. Aapana puri kogonope rabu naa bi ma-adaa ademe. 26 Ademe parenimiri nina sipsip dia ya-pulu ni madaa konenarulaeme. 27 Nina sipsip-mi ni adoa nina agaapagoa ni ratamea epeme. 28Nemenimuoro yaalopiraama pope kone wasupa kaato-pulu ora madanaomalimi. Goa pua nina sipsip nina surubaayo-ga pa onaa medalomamemada napaake mealimi.29 Nina Aapare onaa rayona mudu aa ya-pulunipumi nimu surubena pa onaa medalomamemada napaake mealimi. 30 Aapa saa lapore orapadane-rupa pipa.

31 Goa sa rabu Juda aanumi aana mua niputulalo pisimi. 32 Yesumi nimu-para lalo: Aapamenapiaa kogono adaapu panolo guaaya-pulu gorenimu aba waalawade wala ake kogono madaakone sua aana-me ni tu maomaatalo palimi paesa.

33 Juda aanumi agaa gupa abusimi: Nena epekogono madaa aana-me natu maomalima yaparene Gote-para ero agaa lae-pulu aana-me tu mao-malima simi. Nere pa agaame akeane ne Gotenona piane pirali pae simi.

34 Yesumi lalo: Gore nimina rekena agaanabuk madaare Gote-me gupa sa: nimiri Gote nonapiane pimi lo tu ia. 35 Gore Gote-na buk-ri oroyaalo ora agaa lo aaya-daa pageme. Gore Gote-menipuna agaa onaa lakeloa nimi Gote nona pianepimi lakesa. 36Niri Aapame nipuna ririna sua suamaa mea rapaasa. Goa pisa-ga neme Gote-paraakolo ero agaa toalo lame ya? Niri Gote-na Silawade lame ya?

37 Neme Aapana kogono napaayo kone sua nimadaa kone narulaeme. 38 Pare nipuna kogonopaluare go napiaa kogono madaa kone rulata

peme. Goa pea-pulu Aapa saa lapo padane-rupapipa-ga niminaalimina sa.

39 Go rabu nimumi wala aditalo pisimi paremada naripinaasimi.

40 Go raburi Yesu nipu wala ipa Jordan pua ke-naawamonepamisare abade Jon-meonaa baptaiskasade-para pua pirisa. 41Go rabu onaa adaapuminipu piri-para ipua lalo: Jon-me go piane kogononapisa pare nipumi go aa madaa lagisade agaareora yaana simi. 42Go raburi onaa adaapumi Yesumadaa kone rulasimi.

11Lasarus omesa

1 Aa medana biri Lasarus nipu Betani su-parapirua yaina omesa. Go adaare-parare nipunabaaniMariaMarta laapo raapu pirisa. 2GoMaria-mere abade epe kaa pi wabola medame Yesunaaa laapomadaa koya suare nipuna irimimakaapuyaasa. 3 Go onana baani Lasarus yaina omesa-pulu nipuna baani laapo Yesu piri-para agaalaketa pisipi. Nipumi lalo: Abia nena epe adamiaare yaina omea sipi. 4 Yesumi go agaa pagoagupa lakesa: Lasarus-re ora ini adupiape yaina-daa dia. Gote-me nipuna epe paana puri oropeadaminalo abia yaina omea. Go yaina madaareGote-me nipuna naaki page epe bi gialiminalomeapana sa.

5 Yesumi Marta-para aki-para baani Lasarus-para pedo pu raaname omesa. 6 Goa pisa parenipumi Lasarus yaina omea remaa pagesa rabuyapi lapome nipu su-para pa pirisa. 7 Piruarenipumi disaipel aa-para lalo: Niaa wala Judia su-para baina. 8 Mo disaipel aanumi lalo: Tisaa,go su-parare Juda aanumi aana-me ne tu mao-maatalo pamede-ga ne go su-para akeane pali pa?9 Yesumi saa pi agaa gupa sa: Naare ralade rabuaa meda pora go rabu paame nipu raba mealia-pulu pora-nia namagataba lopalia. 10 Pare ribaayalaina go aa-na robaa-para paa naia-pulu go aapora-nia magataboa lopalia.

11 Goa loare Yesumi wala goa lakesa: Niaanaadami aa Lasarus-ri aba u pataade pare nemenipu wala marekata palua sa. 12 Mogo aanumilalo: Gore nipu u patare epe ta-ga nipuna madarekalia simi. 13 Pare Yesumi go saa agaana re-re Lasarus pa ini adupiaade lakesa pare disaipelaanumi pa u patana kone isimi. 14 Go koneisimi-pulu Yesumi go saa agaana re gupa lakesa:Lasarus ini adupia yaade sa. 15 Pare neme nipu

Jon 11:16 194 Jon 11:48piri-para napirawa-ga epe ta. Nimumi ni madaakone rulalimi-daare abiare nipu piri palima.

16 Tomas-na bi medare Didimus nipumi dis-aipel aa medaloma-para lalo: Tisaa, nipu raapubaina-ga ini adupiamona sa.

Yesuri wala rekapena page kagaa pirapena page reyaade

17 Gore Yesu Betani su-para pua puaa adesapare Lasarus yapi medame matmat-para ro-gaabasaaya. 18 Gore Betani su oge-daa mo-pareaawa Jerusalem su-para oge-daa mo-para aasa.Goa pisa-daa Juda onaa adaapumi Lasarus iniadupia remaa pagoare nimu Maria Marta lapopiri-para ipisimi. 19 Goa puare go ona laponarobaa-para makuma patalo ipisimi omaa ada.

20Marta-meYesu epea remaa pagesa rabu nipupora-nia madaata pisa pare Maria ada pa pirisa.21 Marta-me Yesu-para lalo: Aa Mudu, ne go su-para pirita epola pae yaalore nina baani madanaomala paa. 22 Gore abia page neme oyae medaGote-para beten te-daare nipumimada gialia-daaniminaato sa.

23 Yesumi lalo: Nena baaniri wala rekoa pi-ralia. 24Go oname lalo: Gore wala orope epaliadeyapi di rabu nipuna rekalia-daa niminaato sa.25Yesumi lalo: Gore niri onaanu wala marekaapere page nimuna kone wasupa oro yaalo kagaamapiraapena re page pi. Onaa rayome ni madaakone rulalimi-daare omalimi rabu nimuna konewasupa oro yaalo kagaa piraama laama palimi.26 Goa pea-ga onaa rayome pirua ni madaa konerulalimiri ora mada naomalimi. Neme go agaamadaa kone rulaate pae dia ya?

27 Marta-me lalo: Aa Mudu, neme ne madaakone rulaayo. Nere Gote-na Mea Repae Aa yaade.Nere Gote-me su amaa mea rapaasa-pulu ne oraGote-na Si kone sua kone rulaayo sa.

Yesumi re sa28 Marta-me gupa lakeloa sana nipuna aki

Maria-para pawasi yaaloa pua lakesa: Tisaa epapirua ne yaata-ga pulade sa. 29Maria nipumi goagaa pagoa Yesu aipapulu madaama pisa. 30Yesunipu adaare-para abi naopapasa pare aba Martanipu lapo madaasipi-para aasa. 31 Gore Mariarekoa pisa rabu Juda aanumi nipuna pu robaa-para makuma patalo pirisimi-pulu Maria ratamea pisimi. Nimumi Maria matmat-para re tapolalo pula kone isimi.

32Maria Yesu pirisa-nane pua nipu adoare kiburipinaaba pirua lalo: Aa Mudu, ne go su-para epa

pirita pae yaalore nina baani mada naomala paakone salo sa.

33 Yesumi Maria-para Juda aanu nimu raapupirua re lala pirina adesa. Goa pua nipuna robaa-para kedaa pua nipuna pu o sa. 34 Go raburinipumi nimu-para lalo: Nipu aa-para rogaarimiya? 35-36 Nimumi lalo: Aa Mudu, epa ada simi.Yesumi re sa-daa mo Juda aanumi lalo: Adalepa.Mo ome aamadaa pedo ora pua re ta simi. 37Pareaa medalomame lalo: Gore nipumi ini rubu pi aa-na ini maepeaaria. Goa pea-ga akeane nipumiLasarus akeane omena gima?

Yesumi Lasarus wala marekaasa38 Gore Yesuna pu robaa-para wala o sa-daa

nipu matmat-para pisa. Go matmat-re ora aanaapedaa-para aasa pare adaa aana-me pora gaapegarulasimi. 39 Go raburi Yesumi lalo: Go poragaape garulaarimide aana pane mealepa sa. Moome aa-na baani Marta-me lalo: Aa Mudu, nipurogaabaina yapi maala popea-pulu abiare nipunaro pugu palia. 40 Yesumi nipu-para lalo: Goreabade neme lagiawade. Neme kone rulali-daareGote-na epe paana puri mada adaina lawade.41 Goa sa raburi aana kapea mu pasa. Go rabuYesumi yaa-para adasaawa lalo: Aapa, nina agaawaru page-daa ora pi lalo. 42 Oro yaalo ninaagaa page pare go onaanu madaa apo lalo-daa.Goa lalo-ga nimumiri neme ni go su amaa mearapaasa-daa kone rulalimilo lalo sa.

43 Nipumi goa loa sana puri paloa gupa yaasa:Lasarus, ne rekoa amaa-nane ipu sa. 44 Goremo aba ome aa rekoa ipisa rabu nipuna ki aa-nuri abade rogaae mamina ralapata palae ipisa.Nipuna ini agaa pagemamina-me rogaae-rupa parogaa palae ipisa. Go rabuYesumi nimu-para lalo:Nipu pora pamina esepealepa sa.

Aa mudunumi Yesu tulalo yada robesimi(Mat 26.1-5; Mak 14.1-2; Luk 22.1-2)

45 Go rabu Maria adola ipisimide Juda onaaadaapumi Yesuna pisa adoare nipu madaa konerulasimi. 46 Pare aa medaloma Farisi-numi aanupiri-para puamoYesumi pisa yaenu pua lakesimi.47 Go simi-pulu Farisi aanu-para Gote-na MiruIrae Aa mudunu-para nimumi kaunsil aanu piri-para pua kiritaawa yada robesimi. Go raburinimumi lalo: Go aame napiaa kogono adaapupea-ga niaame akea pamina ya? 48 Nipumi oroyaalo goa paliare onaa rayome nipu madaa konerulalimi. Goa palimiri Rom suna surube aanumiipua niaana lotu ada epa kilipia niaana rurunurayo page yada pua tu maomali simi.

Jon 11:49 195 Jon 12:2049 Goa simi pare nimuna rikiraana aa meda

pirisa. Go aa-na biri Kaiafas nipu go maalipadane-mame Gote-na miru irae aa mapiraasimi.Go aame ero agaa gupa sa: Nimiri ora kone nasuaagaa pa teme. 50 Gore aa padaneme onaa rayomadaa omaliare ora epe ta. Pare niaana rurunutu maomalimiri o ta sa.

51 Go agaa sa pare go agaana re naniminaasa.Yapare nipu Gote-na miru irae aa mudu gomaali napirisa-pulu nipu Gote-na agaa lakeneaa-rupa pirua lakesa. Go lakesade agaana re-re Yesumi Juda onaa madaa omoa raba minalolakesa. 52 Yesumi onaa rayo madaa omali-puluGote-na onaa rayo ruru padane-paramapiraalim-inalo go agaa Kaiafas-me lakesa.

53 Goa sa-pulu go yapimi ripia-mama puareJuda surube aa aanumi Yesu tu maomaatalo yadarobo pirisimi. 54Goa pisa-pulu Yesu Judia su-paramada napisa pare go su gimoa adaare meda-parapua pirisa. Go adaarena biri Efraim. Go-pararenipuna disaipel aanu raapu pirisa.

55 Juda aanuna eta yawe nape Pasova yapi diaba napena mo su aane-nane adaare-para pirionaa adaapu Jerusalem su-para ipisimi. Goapisimi rabunimuna yoganeGote-na ini agaamae-peaatalo pua kiritasimi. 56 Go rabu onaame Yesuasapulalo pisimi. Nimu lotu ada ru-nane epa kir-itaawa agaa gupa simi: Ake kone sae ya? Nipurigo eta yawe ne Pasova yapi di adola epalia paesimi? 57 Farisi aanu-para Gote-na Miru Irae Aamudunumi agaa gupa lakesimi: Aa medame Yesunipu adalia-daare niaa lagialepa simi. NimumiYesu aditalo pisimi-pulu go agaa lakesimi.

12Maria-me Yesuna aa madaa wabola koyo sa(Mat 26.6-13; Mak 14.3-9)

1 Gore yapi di 6-pela aba dia naloa Juda aanunaPasova ne yapi di sula palimi-pulu Yesu ipu Be-tani su-para pisa. Go suri Lasarus omesa rabuYesumi nipu matmat-para marekaatalo pisade suyaade. 2 Go adaare-parare nimumi Yesuna etayawaasimi-pulu Marta-me eta panapu kasa rabuLasarus-para onaa medaloma Yesu raapu eta nopirisimi. 3 Go rabu Maria nipu wabola napupe rayo mea ipuare Yesuna aa mada koyo suapisa. Koyoare nipuna aalu irimi makaapu yaasa.Go wabolana epe kaare ada ru-nane rulatabesa.4 Goa pisa pare Yesu nipuna disaipel aa medareJudas Iskariot orope Yesu gimaliade aa nipumilalo: 5 Akeane go wabola madaa mone 1,200

kina nameape ya? Goa pua mone-re aa naraanukalamina. 6 Goa sa pare nipumi naraanu madaakone naisa. Dia, pare nipu mone paus surubapeaa pirisa pare medaloma paake no pisa. Nipuripaake ne aa ya-pulu apo yaa agaa sa.

7 Goa sa rabu Yesumi lalo: Pinawa. Nipunawabola koyaade konere orope omalua rabu ro-gaalimide onaanumi nipuna konemadaa agaa loapiralimina. 8 Gore naraame ome onaanuri oroyaalo nimi raapu piralimi pare ni nimi raapu oroyaalo napiralua sa.

Gote-na miru irae aanumi Lasarus tulalo pisimi9 Yesu nipu mo Betani su-para pirisa rabu Juda

aa adaapumi remaa pagoa Betani su-para ipisimi.Nimu Yesu padane adola pisimi pare YesumiLasarus matmat-para marekaasade aa page adolaipisimi. 10-11 Lasarus marekaasa-pulu Juda adaa-pumi nimuna aa mudu gimoa Yesu madaa konerulasimi. Goa pua Gote-na miru irae aa mudun-umi Lasarus tu maomape yada robesimi.

Yesu Jerusalem su-para aa mudu-rupa pisa(Mat 21.1-11; Mak 11.1-11; Luk 19.28-40)

12 Ekeraare eta yawe ne Pasova yapi di epalia-pulu onaa adaapumi Yesu Jerusalem su-paraepalialo remaa pagesimi. 13 Pagesimi-pulu ni-mumi repena yonu muare Yesu epape pora-niasulalo ria pisimi. Pa ipulaawa gupa yaasimi: Gote-na bi minasaamina simi. Go aare Gote-na bimadaa ipula-ga Gote-me raba mina simi.

14 Gore Gote-na buk madaa isa-rupare ratuaYesumi donkimena adibaemua go donkimenanamasaana pirisa. Gote-na buk madaa agaa gupaisa: 15 Su adaare Saion onaanu paalame naoma-lepape. Nena aamudumi donki menanamasaanapirua epea-ga adalepa. 16 Pare go raburi Yesunadisaipel aanumi go buk madaa i agaa nanimi-naasimi. Pare orope Yesu nipu epe paana purimula rekenaloa disaipel aanumi apo buk madaai agaare aba pisimi-daa wala niminaasimi.

17 Abare Yesumi Lasarus matmat-paramarekaasa rabu onaa adaapumi adesimi-pulu goremaa lama yola tisimi. 18 Goa pisimi-pulu onaaadaapumi Yesuna napiaa kogono madaa remaapagesimi-pulu nimumi nipu pora-nia madaatapisimi. 19 Go rabu Farisi aanumi gupa simi: Goresu amaa onaa rayome Yesuna pora kuritimi-ganiaame agaa mada narasalima simi.

Grik onaa medalomame Yesu adolalo ipisimi20 Onaanu Jerusalem su-para ipua Gote-na bi

minasaata pisimi rabu nimuna rikiraanare Grik

Jon 12:21 196 Jon 12:48onaa medaloma pisimi. 21 Nimu Filip piri-paraipua lalo: Niaame Yesu adamona simi. Go Filip-na ada Galili su ru-nane aasa. Go suna biriBetsaida simi. 22 Filip-mi Andru pua lakenaloanipu lapome Yesu laketa pisipi. 23 Yesumi nipu-para lalo: Abiare Onaanu Raapu Pirape AanaSiri nipuna epe paana puri meape diri epaade.24 Neme nipi ora lagialo: wit-na ini padanere suamaa poaeme pare naope pa saliare ora epe ta-daa dia. Pare go ini su-para poainaloa kaapuyoare wala opoa ini adaapu madialia. 25 Aamedame nipuna yogane kone wasupa madaapedo pu piraliare mada nasaapiralia. Pare aamedame su amaa pirua yogane waru yae-daakone dia salia-daare nipu oro yaalo kagaa pi-raama laama palia. 26 Onaa rayome nina kogonopalua teme-daare ni rata mea ipulupape. Goapea-pulu onaa medame nina kogono raba meapeonaa piraliare ni nipu raapu piralua. Aa medamenina kogono paliare nina Aapame go aana biminasaalia sa.

Yesumi nipuna omape di madaa agaa lakesa27 Yesumi lalo: Abiare neme kone adaapu

robaa-para mua kedaame omalo-ga neme akelano ya? Aapame abia go di ni madaa gimenatoa. Gupa lano ya? Dia, goa natoa-ga ni madaa gokedaa ginalo ipisude. 28Aapa, nena bi madaa purimapalaina. Goa sa rabu yaa-para agaameda gupaipisa: Nina bi madaare puri masaawa orope pagemasaalua sa. 29 Gore re-para piri onaa rayomego agaa pagoa gupa simi: Yaa-para ari kululu tasimi. Pare onaamedalomame lalo: Enselmedamenipu-para agaa ta simi.

30 Pare Yesumi nimu-para lalo: Go ta agaare nipagape agaa-daa dia. Nimi raba mulalo pagalim-inalo epaa ta. 31 Abiare go su amaa onaa madaakoso lape agaa ipula. Abiare go su amaa aa muduSatan rabuaniaalia. 32 Pare ni su amaa piranorerepena polopea madaa mea tua mudiabalimi*rabunemeonaa rayopage rabamuameapalua sa.33 Apo agaana re-re nipumi kedaa rua omaliademadaa ta sa.

34 Onaanumi Yesu-para lalo: Niaana rekenaagaa madaa gupa pagema simi: Gote-na MeaRepae Aare oro yaalo piralima lo buk madaa tuaia simi. Gore akea pua nimumi Onaa Raapu PirapeAa-na Si mea mudiabalimi ya? Go aare aapiyapae?

35 Yesumi saa pi agaa gupa abusa: Oge ruduyapina nimi raapuri ni paa nona piane piralua.Goa pea-ga nimi paa raapu epe-rupa piralepape.Goa palimiri ribaame nimi narigitalia. Onaameribaane-para pamualimiri aa-para pora pamual-imi palo na-ademe. 36 Goa pea-pulu paa raapupiralimi raburi go paamadaa kone rulalimina. Gopaare nimina robaa-para epenalo sa.

Juda aanu adaapumi Yesumadaa kone narulasimiYesumi go agaa loa sana nimu piri-para gimoa

sana kaleda pirisa. 37 Yesumi abade napiaa ko-gono pisa-daa adoa nipu madaa kone narulasimi.38 Goa pisa-daa Gote-na agaa lakene aa Aisaia-me nipuna agaa ora aata penaalo goa pisimi.Nipumi agaa gupa tu isa: Aa Mudu, niaana lakeneagaa madaare aapimi kone rulaaya? Aa Mudu-napuriri aapi-para mea waatea yapae?

39 Gore nimumi kone mada narulasimi-rupareAisaia-me agaa aba tu isa-pulu goa pisimi. Agaago-rupa tu isa: 40Gote-me nimuna ini aba rigitisa.Nipumi nimuna pu robaa-para aana ma-aulaawanimuna konemadia yaasa. Goa pisa-pulu nimunainimi oyae waru na-ademe. Nimuna robaa-parapaa naepena-ga ni kone napereketeme. Goa pea-ga neme nimu mada namaepealua sa. 41 Apoagaare Aisaia-me Krais-na epe paana puri adesa-pulu nipumi go agaa madaa lo isa.

42 Go rabu page Juda aanuna aa mudunumiYesumadaa kone rulasimi pare Farisi aanumadaapaala omesimi-pulu agaa kudiripu karome simi.Go rabu Farisi aanumi nimu lotu ada amaa-naneratu talima loa pisimi. 43Nimuna konere onaanapedo pape agaa loa Gote-me nimu raaname omeakone naisimi.

Yesuna kosome onaanu rumaalia44 Gore Yesumi puri paloa agaa gupa sa: Onaa

rayomenimadaa kone rulaemenimumi nimadaaagu raapo-daa narulalimi. Dia, pare nimimi nimea rapaasade Aapa madaa page kone rulalimi.45 Onaa rayome ni ademe rabu nimimi ni mearapaasade aa page ademe. 46Neme go su amaa ip-isuri paa-rupa ipisu-pulu onaa rayome ni madaakone rulalimiri ribaane-para mada napiralimi.47 Onaa rayome nina agaa pagoa rasalimiri nemenimu madaa koso lape agaa natoa. Dia, neme suamaa piri onaa raapu koso talo naipisu pare nimiraba mulalo ipisu. 48 Onaa rayome ni gimoa naaagaa napagalimiri nimuna koso pagape aa meda

* 12:32: Yesuna pisa kogono-para saa agaa page maoge yae nona pisa-daa Yesumi goa sa. Abiare ni go suna go aayo-daa sa. Walaorope oge-daa piruare repena madaa tua mudiabalimi raburi onaa rayo go pora-para yola popalua sa.

Jon 12:49 197 Jon 13:30pa pia. Gore orope yapinu dia yalia rabu nina la-gialo agaame nimuna koso agaa pagalimi. 49Ninakoneme agaa palano kone sua nalage. Ni mearapaasa Aapame ni lagisa agaa nimi laguaayo.50Nipuna lagi agaamere oro yaalo kagaa piraamalaama pope kone gia-daa niminaato. Goa pea-daaAapame lagisade agaa toame pi.

13Yesumi nipuna disaipel aanuna aa radepeasa

1 Mo Juda aanuna Pasova ne yapi diri walayapi di meda popenaloa epalia. Go raburi Yesuminipu go su gimoa Aapa piri-para wala paloa koneniminaasa. Nipumi nipuna su amaa onaa rayomadaa oro yaalo pedopu raana omape kone kalokiriti isa-pulu abia page go kone ia. 2 Gore oropeaebo Yesu nipuna disaipel aanu raapu eta nisimi.Go rabu Saimon Iskariot-na si Judas-me Satan-nakone kasa rabu Yesu madaa kawae madia pirisa.3 Gote-me Yesu nipu puri rayo kasa. Goa pisa-puluYesumi nipu aapa raapu aba pirua ipisu-parapalua kone sua niminaasa. 4 Goa pea-ga Yesuminipu eta nane gimoa rekesa rabu nipuna maminakolo isa. Goa puare nipuna mamina meda muakego madaa yamesa. 5 Goa puare nipumi kopo-para ipa koyo paboare nipumimoge riaae aanunaaa radepeasa. Goa pa amaa puare nipunamaminataul muare kunama pisa.

6 Goa puare nipu Saimon Pita piri ipisa rabuPita-me lalo: Aa Mudu, nemere nina aa rade-petalo pae? 7 Goa sa rabu Yesumi nipu-para lalo:Abiare nina napiralua pare oropemada niminaalisa. 8 Pita-me lalo: Nina aa naradepeape sa.Yesumi lalo: Neme nena aa-daa naradepealuarene nina disaipel aa-rupa mada napirali sa. 9 Gorabu Saimon Pita-me lalo: Aa Mudu, gore nina aaagu naradepeape pare nina ki aalunu page rayoradepeapeaina. 10Yesumi saa pi agaa gupa sa: Aamedame nipuna to rayo aba radepealiare nipunaamulu madaa wala waswas natalia. Nipuna aaagu radepeaalia. Nimi rayo amulu pea pare aapadane amuluna pea. 11Yesuna aposel kogono aapadaneme yada roboa kawae madini aba adesa-pulu nipumi nimi rayo amulu pi-daa napimi pareaa padane amulu pealo lakesa.

12 Gore Yesuna disaipel aa rayona aa radepeakiritisa. Goa pua nipuna mamina mea maraawanipuna eta nape siaa madaa pua pirua nimuagaa gupa misa: Gore abia neme nimi madaapawadeana re-re niminaaeme pae? 13 Nimimi

niri Tisaa-para Aa Mudu-para teme. Goa teme-ga ni ora go-rupa pi. 14 Niri Tisaa page AaMudu page yapare nimina aa apo radepeaato.Goa pea-ga nimimi nimina amenuna aa pageradepeatepape. 15 Neme nimi walalo kone muanimimi go-rupa ratalepape. 16 Neme nimi-paraora lagialo. Kogonome adini aamere nipunakogono surube aa wala narabunia. Goa page agaawai lo repaae aamere nipuna mea rapaasa aanarabualia. 17 Abia ora agaa page pare go agaapagoa kogono palimi-daare raaname omalimi.

18Neme nimi rayo-para nalalo. Dia, ninamapi-raarude aanu-para lalo. Pare go agaa madaareGote-na buk madaa gupa adalimina: Aa meda niraapu eta nalipa pare go aame ni rabuaniaalia.19 Abia go yaenu abi napea pare agaa lagialo-ga go di epaliade raburi nimimi ni mea RepaeAa madaa kone rulaatepape. 20 Neme ora agaalagialo. Aa medame neme mea rapaato onaanumealimiri ni page mealimi. Goa pea-ga nimimini mealimi rabu nimumi ni mea rapaasade Aapapage mealimi sa.

Judas-me Yesu yada lore aanu ora mea katea(Mat 26.20-25; Mak 14.17-21; Luk 22.21-23)

21 Yesumi goa loare nipuna robaa-para kedaapisu-daa agaa gupa sa: Neme nimi-para ora lalo.Aa medame nimina rikiraana pirua ni yada loreaanumeawaatea. 22Goa sa rabu nimuna ini agaa-para one adala mone adala pirisimi-daa aapi-para ta pae kone isimi. 23 Disaipel aa meda Jon-re Yesu re-para pirisa. Yesumi nipu raanameomesa. 24 Goa pisa-pulu Saimon Pita-me ni-paraini pobolo ridipiaawa aapi-para lama palo agaamua lagisa. 25 Goa pisa rabu nipumi neme Yesuora re-para pua pirua lalo: Aa Mudu, nemereaapi-para lae ya? 26 Yesumi lalo: Neme oge bretsapalae katoade aare go aa yaade. Goa loare ogebret mua Judas kasa. Go aare Saimon Iskariot-nasi pirisa.

27 Judas-me mo eta misa rabu Satan aipapulunipuna robaa-para pua odobasa. Go rabu Yesunipu-para lalo: Neme yada pulalo pali-daareaipapulu pape sa. 28 Goa sa pare nimumi goagaana re waru napagesimi. 29 Judas nipu monepaus surube aa ya-pulu nimumi Yesumi Judasekeraa yawape eta kabola penaalo laketa koneisimi. Goa laketa palomedalomameYesumi Judasmadaa naraa onaanu oyae kata penaalo ta koneisimi. 30 Pare Judas go eta mua sana amaa-naneaipapulu pisa. Go rabu ribaa yabasaaya.

Jon 13:31 198 Jon 14:23Yesumi rekena agaa kagaamoge riaae aanu lakesa

31 Judas penaaloa Yesumi lalo: Abiare ni On-aanu Raapu Pirape Aana Siri nipuna epe paanapuri mea waatea-daa adalimina. 32 Gore Gote-me nipuna epe paana puri ni madaa waatea-gani Onaanu Raapu Pirape Aana Si mada adalimina.Ora abia go nipumi waatea sa. 33 Go rabu Yesumilalo: Nina naakinu, abia oge rudupu yapi dinapiramina. Oropere nimimi ni asapalimi pareni paluade su-para mada naepalimi. Go agaareabade Juda onaanu page lakesude. 34 Abiareneme nimi kagaa rekena agaa lagialo. Nemenimi madaa pedo pu raana omalo kone ia-ruparenimina yagonu raapu kone padane go-rupa suapipalepape. 35Nimimi onaamadaa pedo pu raanaomalimiri pa onaa rayome nimiri nina disaipelaa-rupa pirualimi sa.

Pita-me Yesu nipu masaa rilaawa gimalia(Mat 26.31-35; Mak 14.27-31; Luk 22.31-34)

36 Saimon Pita-me Yesu-para lalo: Aa Mudu,nere aa-para pali pae? Yesumi lalo: Ni palua-parare nemenimada naratamea epali pare oropemada rata mea epali. 37 Goa sa rabu Pita-meagaa gupa misa: Aa Mudu, ne raapu abia madanapalipa ya? Nimumi ne tu maomalimiri ni pagetinawa sa.

38 Yesumi lalo: Neme ni madaa ora mada oma-lua lo ora lae palo maarea. Neme ne ora lagialo:Yaa kuta mupaa narekeaina neme nina bi ranarepo ni namakuaayo te sa.

14Yesuri Aapa piri pope pora ria yaade

1 Yesumi nipuna disaipel aanu-para lalo: Nim-ina robaa-para kone adaapu nasua kedaameomape kone page nasalepape. Nimimi Gotemadaa kone rulaawa ni madaa page kone ru-laatepape. 2 Nina Aapana ada adaapu aaya-ganimina pirape ada managola saata palua. Nemeyaa agaa nalagialo. 3Nimina pirape su pua man-agolaawa suare nimi mulalo epalua. Goa pea-ganiaa raapu piramina. 4Ni palua-para nimimi poramada adoa epalimi.

5 Tomas-me Yesu-para lalo: Aa Mudu, ne pali-parare abia namakuaatema. Akea pua niaameadoa pamualima ya? 6Yesumi nipu-para lalo: Nirinimina epape pora page ora agaana re page oroyaalo kagaa piraama laama popena re page pi.Ni padane go-rupa pi-pulu onaa medame poraradomeda asapuareAapa piri-paramadanapalia.7 Nimimi ni ademe-pulu nina Aapa page mada

adalimi. Gore abia ripima puare nimimi Aapaadoa nipu niminaaba piralimi.

8 Filip-mi Yesu-para lalo: Aa Mudu, nemeAapa niaa mea wala-ga niaame nipu padane adoaraaname omamona. 9 Yesumi lalo: Nimi raapurioro adaapu piraarude. Gore Filip neme ni waruna-adae sa. Aa medame ni adea rabu Aapa pageadea. Goa pea-ga akeane neme ni Aapa walainalae ya? 10 Gore Aapa saa medaa pipa-para konenarulaaye? Neme lagiawade agaare nina agaa-daa dia. Aapa ni raapu pirua nipuna kogono pea.11 Aapa saa padane-para pirapa lo lagiawade-gago madaa kone narulalimiri gore napiaa kogononeme pisude madaa kone rulaatepape.

12 Neme nimi-para ora lagialo. Onaa rayomeni madaa kone rulalimiri neme pe kogono-rupapalimi. Nimumi goa puare kogono adaapupe radomeda pagemada palimi. 13Nimimi nina bi madaaoyae agaa mealimiri go yaenu mada gialua. GoreAapana epe paana puri nipuna Simada epenatea-ga adalimina. 14 Nimimi nina bimi beten temereneme oyae mada gialua sa.

Yesumi Holi Spirit epenatoa lo lakesa15 Nimimi ni madaa pedo pu raaname omal-

imiri nina agaa mana waru ratalepape. 16 NemeAapa-para agaa mealua-ga nipumi nimi rabameape aa meda mea epenatea. Go aare oraagaana Holi Spirit ya-pulu oro yaalo nimi raapupadane-para piralia. 17 Pa su amaa onaanuminipu na-adoa naniminaaeme-pulu mada nameal-imi. Pare nipu nimi raapu piru robaa-pararulatabalia-pulu nimimi nipu mada adalimi.

18 Gore ni palua rabu nimi agu raapo napiral-imi. Niri nimi piri-para wala epalua. 19 Walaorope oge-daa go su amaa onaame ni wala na-adalimi pare nimimi ni mada adalimi. Go rabuneme oro yaalo piralua-pulu nimi page go-rupaoro yaalo piralimi. 20 Go di raburi nimimi niAapa raapu piralipa-daa adalimi. Nimi ni raapupiralimiri ni page nimi raapu piramina. 21 Onaarayome nina kagaa agaamana pagoamogealimirinimumi nimadaa pedo pu raaname omalimi. Goapua ni madaa pedo pu raaname omape onaanuriAapame page nimu pedo pu raaname omea. Goapua neme nimu madaa pedo pu raaname omoanina kone mea waatoa.

22 Go rabu Judas medame nipu Judas Iskeriotaa-daa dia nipumi lalo: AaMudu, nena kone niaa-para mea waate pare akeane pa su amaa pimionaanu page nawaate ya? 23 Yesumi lalo: Gore

Jon 14:24 199 Jon 15:20aa medane ni madaa pedo pu raaname omalia-daare nipumi nina agaa mogealia. Goa palia-pulu Aapame page go aamadaa pedo pu raanameomalia. Goa pea-ga Aapa saa go aa nipu piri-para pua nipu raapu piralipa. 24 Onaa rayome nimadaa pedo pu raaname naomalimiri nina agaanapageme. Goa pea pare go pagamede agaareora nina-daa dia yapare Aapame ni mea rapaawalagisa.

25-26 Go nimi raba meape aare Aapame nimadaa alopae aa meda epenatea. Go aare HoliSpirit ya-pulu nipumi nimi oyae rayo mogeawaneme aba lagi agaa page nimina kone-para measaapiralia.

27 Niri nimi gimoa nimi kuma pi kone robaa-para inalo gialua. Neme go kuma pi konegialo pare go su amaa piri onaanumi nimiguaeme-rupa naguaayo. Goa pea-ga kone adaapunasu paalame naomalepape. 28 Ni palua parenimi piri-para wala epalua lagiawade agaare abapagemede. Nimimi ni madaa pedo pu raanameomola peme yaalore ni Aapa piri-para palua-pulunimi pedo pu raaname omalimina. Nina aapaaa mudu ya-pulu nimimi go madaa pedo peme.29 Gore abia agaa go lagialo-ga apo epapede diepalia rabu nimi ni mada kone rulalimi.

30 Go su amaa nimi raapu agaa adaapu nayoloalagialua. Dia-ga go su amaa piri onaanuna aamudu Satan epalia. Goa pea pare nipuna purimini mada narabuaniaalia. 31 Gore neme Aapanaagaa rayo mogeaayo pare su amaa piri onaameneme Aapa madaa pedo pu raaname omalo-daaniminaalimina. Yapare baina rekalepa. Niaa gosu gimoa baina.

15Yesuri repena wain ria nona piane pia

1 Yesumi lalo: Niri ora wain ria nona pi-ane. Nina Aapare go wain ope surubape maa-puna aaraa pia. 2 Gore nina ope palaa rayomeini namadialiare Aapame go ope palaa pona turubea. Pare medalomame ini adaapu etalia-puluAapame go palaana rikininu rayo yaadea. Goapuare go palaame epe-rupa aawa ini ora adaapumadialia. 3 Neme nimi-para agaa aba lagisude-pulu nimi repena palaawae-rupa aina yadoa rubeepe yaade. 4 Ni nimi raapu piruare niaa oroyaalo epe-rupa piramina. Niaa gupanapiralimarenimi ini namadialimi. Go palaare repena madaawaru naopaliare nipuna ini pagemadamaetaalia.5 Niri repena ria nona piane pi pare nimiri go

repenana palaa nona piane pimi. Aa meda niraapu piralia-daare go aame nina agaa pagoanipuna ini madialia. Goa pua nimimi go kogonoagu raapo napalimi. 6 Aa medame saa raapunapiralipa-daare go aare pa repena palaa-rupayado rubalia. Goa puare kaapu naloare nimumeapua kiritaawa repena sulaa-para iralia.

7 Goa pea pare nimi ni raapu pirua nina agaapago piralimiri gore nimina raana madaa betenteme yae mealimina. 8 Gore nimi opoa ini warumadialimi rabu nina Aapana bi minasaalimi. Goapalimiri nimi nina disaipel onaa-rupa piralimina.9 Aapame ni madaa pedo pu raaname omea-rupare neme nimimadaa page go konemapirayo.Nimimi go kone mua saapiralepape. 10 Nimiminina agaa pago piralimiri nina pedo pu raanaomape kone ru-para pimi. Gore neme Aapanaagaa pago nipuna pedo pu raana omape konemuayo-rupa mealimina. 11-12 Nina agaa manaregupa: Neme nimi madaa pedo pu raaname ome-rupa nimina ame baaninu madaa page pedo puraaname omape kone mealepape. 13 Aa medamenipuna adami aa madaa pedo pu raana waruomaliare adami aa tu maomaatalo palimi rabupage nipu talepa teare gore ora epea pea. 14Gorenimimi nina agaa pagalimi-daare nina adamionaa piralimina. 15Goa pea-ga pagalepa. Kogonopi aanuri nimumi nimuna surube aa-na kone na-ademe. Goa pea pare Aapame ni lagi agaa rayonimi lagiawade-pulunemenimi-parare adami aa-na bi toa.

16 Nimimi ni abade namapiraasimi pare nemenimi aba nina epe kogono mapaawa ini adaapumadialiminalo mapiraasude. Go epe kogononaininu oro yaalo pamadu aalia. Goa pea-ga nimiminina bi madaa beten temere Aapame go yaegialia. 17 Goa pea-ga neme go agaa mana lagialo:Nimina ame baaninu madaa pedo pu raanameomalepape.

Moge riae aanuna agaa pageme onaame yadaloralimi

18Gore su amaa onaanumi nimimadaa pu imu-para wae rero pi kone salimiri nimumi ni madaapage go kone aba simi-ga niminaatepa. 19 Gorenimi go su amaa onaana ruru pimi-daare ni-mumi ora raaname omena nimuna si wane-rupapiralimina. Yapare nimi su amaa pirisimi rabuneme nimi yaaloa rado-rupa mapiraasu-pulu goonaanumi nimi madaa wae kone ini. 20Neme abalagiawade agaa pagalepa: Gore kogono aamere

Jon 15:21 200 Jon 16:22nipuna aa adaa mada narabuaniaaya. Goa pea-ga nimumi ni tulalo pisimi-pulu nimi page tulalopalimi. Nimuminina agaa pagalimiri nimina agaapage mada pagalimi. 21Gore nimiri nina kone ru-lae onaa ya-pulu nimumi nimi page tulalo palimi.Nina Aapame ni mea rapaasa-daa naniminaawapeme.

22 Neme nimu-para agaa nalakeloa pola pisuyaalore nimuna pupitagi ne kone nasaapiratapeme. Yapare ni ipua lakesude-pulu nimunapupitagi ne kone saapiruaeme. 23 Gore aamedame ni madaa iaa aulalia-daare naa Aapapage go-rupa iaa aulalimi. 24 Neme nimu pirinapiaa kogono ora rado-rupa napula pisu yaalorenimuna pupitagi ne kone nasaapiraama laamapalimi. Pare nina kogono adesimi pare ni-mumi ni-para naa Aapa saa raapu iaa auloame.25 Yapare goa pea-ga nimuna rekena agaa madaaaba tisimide-rupa abia epaade: Nimumi pa aamani madaa ratu yawe kone suaeme pepa madaatisa.

26 Gore nimina raba meape aare Aapa raapupirua epalia. Nipu ora agaana Holi Spirit ya-puluAapame mea rapalia rabu nimi piri-para epalia.Neme nipu Aapa piri-para mea penaatoa-pulunipumi ni madaa agaa lagialia. 27Gore nimi pageaba ripia ni raapu pirua abia page go-rupa pima-pulu nimimi page ni madaa agaa laketapape sa.

161 Nimimi epe kone rulae agaa nagimaliminalo

agaa abia lagiawade. 2 Oropere nimumi niminimuna lotu ada amaa ratu talimi. Orope di medaepalia rabu nimi tu maomalimi-daa ora niaameGote-na kogono pema kone sua palimi. 3NimumiAapa saa lapo na-ademe-pulu go lawade-rupapalimi. 4 Pare neme go agaa lagialo-pulu nimunapalimede di epalia rabu nimimi go agaana reniminaaba piralimina sa.

Holi Spirit-na kogono pea-rupa5 Aba ripia nimi raapu epa pirisude rabu go

agaa nalagisude. Pare abia nipumi ni abade mearapaasade-para palua. Goa palua pare niminarikinaana aa medame ne aa-para pali palo agaanameme. 6 Aba lagiawade-pulu nimina robaa-para kedaame omoa pimi. 7 Yapare neme nimiora agaa lagialo: Neme nimi gimoa paluare epeta. Akeane epe ta toa ya? Gore ni napaluareHoli Spirit naepalia. Pare ni palua-ga nipu nimipiri-para mea epenatoa. 8 Gore nipu epalia rabusu amaa piri onaanumi pupitagi ne kone-para

redepo ne kone-para Gote-na koso lape agaa-para go rayona re makuaaliminalo nipumi meawaatea. 9 Gore su amaa piri onaanumi ni madaakone narulaeme-pulu nimimi pupitagi nape ko-nena re na-ademe. 10 Goa pua ni Aapa piri-para ponoloa nimimi ni na-ademe-pulu nimumiredepo ne konena re na-ademe. 11 Goa pua gosu amaa piri aa mudu Satan madaa koso lapeagaa aba lakesade-pulu nimumi koso lape konenare na-ademe. 12 Nimi agaa adaapu lagialua parenimimi mada napagalimi.

13 Yapare ora agaa ne Holi Spirit epalia rabunipumi ora agaana re rayo mea waatea. Nipumiagaa lagialia rabu nipu agaa natea. Dia, pareagaa lagialia rabu nipumi pagaliade agaa-paraorope epaliade yae-para lagialia. 14 Nipuminina agaa pagoa nimi lagialia-pulu nipumi ninabi minasaalia. 15 Aapana oyaeyae rayore ninasaapiruayo-pulu neme nimi aba gupa lawade:Neme Holi Spirit lakene agaare nipumi nimi mealagialia-daa makuaalimi.

Robaa-para kedaa saliare epe agaa pagalimi-daare raana alo palia

16 Yapi di rudu rabu nimimi ni na-adalimipare wala orope ogesi-daa pirua nimimi ni walaadalimi sa. 17 Goa sa-pulu disaipel aa medalo-mame nimuna yagonu-para agaa gupa simi: Gota agaana re-re akepu ta pae? Nipumi gupa laadesimi: Orope ogesi-daa pirua nimimi ni na-adalimilaade pare orope wala nimimi ni adalimi laadesimi. Go page nipumi gupa laade: Nina Aapa piri-para palua-pulu go agaa lagialo laade simi. 18Goalaade-ga go agaana re akepu ya? Go agaana reniaa maarea simi.

19 Yesumi nipu agaa mulalo pisimi-daa adesarabu nipumi nimu gupa lakesa: Gore orope ni-mumi ni ogesi-daa pirua na-adalimi pare oropewala nimimi ni mada adalimi lawade. Apo agaamadaa agaa mulalo pimi pae? 20Neme nimi-paraora lagialo. Nimimi odo adaa omoa re adaa temepare go su amaa piri onaamere raaname omal-imi. Nimina robaa-para kedaa palia pare oropenimina robaa-para i kone perekea wala raanameomalimi. 21 Go-rupa sa: Nogo naaki maditimirabu onanumi nimuna madiape di rudu ta rabuonanuna pu robaa-para kedaa pea. Pare nimumimo nogo naaki madu suare pedo pedo pua kedaapi kone naimi. 22 Go-rupa abia nimuna robaa-para kedaa palia pare nemenimiwala adalua rabunimi raaname omalimi. Gore nimimi raanameomalimi rabu aa medame go raana omape kone

Jon 16:23 201 Jon 17:22mada namu palimi. 23Go di epalia raburi nimimini-para oyae meape agaa nateme. Neme nimiora lagialo: Nimimi Aapa-para nina bina betentemere Aapame go oyae gialia. 24Abadere nimiminina bi madaa beten nasimide. Goa pisa pare abiaagaa mealimina go yae gialia rabu nimina robaa-para raaname waru omalimi.

Go su amaa ia wae yaemere nimi mada narabua-niaalia

25 Neme saa agaame aba sude. Goa pea pareoropere saa agaa madaa natoa. Go rabu Aapanaora agaame lagialua. 26 Go yapi di epalia raburinimimi nipu-para nina bimi beten lamina. Gorenimimi beten teme rabu nimi raba minalo nemebeten akolo toa ya? 27 Aapare nipu nimi madaapedo pu raaname omea-pulu nimi nagialia. Nim-imi ni madaa raaname omoa ni Aapa piri-paraipisu-daa kone rulaarimi-pulu Aapame go koneia. 28 Gore Aapa piri gimoa su amaa ipisude-gaabiare su amaa gimoa aapa piri wala palua.

29 Go rabu nipuna disaipel aanumi nipu-paralalo: Abiare neme saa pi agaa nalae pare agaa epe-rupa lagiaede. 30Abiare neme oyae rayo lagiade-daa niminaatema. Goa pea-ga aa medame agaawalamada namealia. Goa pea-pulu ne Gote raapupirua gimoa ipisi-daa kone rulaema. Yesumi lalo:Abia kone waru narulaeme sa?

31-32 Pagalepa. Abia di apo rudu yala-daanimimi ni piri-para gimoare nimina ada padanepadane pogola pua piralimi. Go rabu ni agu raapopitua. Yapare Aapa raapu pi-pulu ni padane na-pitua. 33 Gore nimi ni raapu pirua nimina robaa-para kuma pi kone inalo apo agaa lagiawade. Gosu amaa piri onaanumi nimi kedaa waru gialimi-ga paalame naomalepape. Neme go su amaa pirionaanuna wae kone mea rubalua sa.

17Yesumi nipuna disaipel aanu beten la sa

1 Yesumi agaa loa sana so yaa-para adasaawalalo: Aapa, nina di rudu yala. Neme nena Si ni-para epe paana puri giali-ga neme page ne purigialua. 2 Gore neme su amaa onaa rayo surubapekogono giside-pulu nena giside onaanu oro yaalokagaa piraama laama pope kone kaato. 3 Oroyaalo kagaa piraama laama pope agaana re-regupa: Onaanumi ne ora Gote padane-ma konerulaawa neme ni rapaasade Yesu Krais madaapage kone rulaeme.

4 Neme nina kogono pu kiritisu-pulu nena epepaana puri mea waasude. 5 Aapa-ya, aba su yaa

laapo waria pirisipa-rupare nina epe paana puriisude-rupa abia wala giaina.

6 Go su amaa pirua nena disaipel onaanurineme ni giside-pulu neme nena bi lakelo kiri-tisude. Nimu nena onaanu yapare neme abarumaawa giside. 7 Gore nimumi nena agaapago mogesimi-pulu neme ni oyae rayo gisi-daa abia niminaaeme. 8 Neme agaa ni gisiderenimu aba lakesu rabu nimumi go agaa madaakone rulaeme. Abade ne raapu pirua ipisude-pulu nimumi ora agaa niminaawa neme ni meaepenaside-daa kone rulaeme.

9 Neme nimu madaa beten gupa laalua: Nemepa su amaa onaa madaa beten na-aato pareneme giside onaanuri nena onaanu ya-pulu nimumadaa beten laato. 10 Neme kone rulae onaareneme surubano-ga neme nina kone rulae onaapage surubaina. Goa pea-ga abia go onaanuminina bi minasaaeme.

11Abiarenepiri epalua-gani su amaapiri aa diayapare go onaanuri su amaa pimi. Ora epe Aapa-ya, nena puri pane bimi nimu surubape. Saapirapade-rupare nimu page niaa padane-rupa pi-ramina. 12 Nena bi giside-ga onaa raapu piruareneme nena bina purimi surubesude. Neme nimusurubesu-pulu nimu padane-daa naeta palimi.Nena buk madaa aba tisa-rupare aa padane nipuaba etapasa. 13 Abiare ne piri epalua pare gosu amaa piri onaana robaa-para ni madaa raanawaru omalimi-pulu go agaa lagialo.

14 Neme kone rulae onaanu-para nena agaalakesude rabu go su amaa onaanumi ratu yawes-imi. Gore kone rulae onanuri ni raapu pimi-pulu go su amaare ora nimuna adaare-daa dia.15 Gore abia neme kone rulae onaanu so yaa-para mea epainalo ne agaa namealo. Dia, parenemenimuwaru surubaina Satan-menimumadanamabebolainalo beten laato. 16 Ni page nimupage niaana ora adaare go su amaa-daa dia-ganiaana adaare ora yaa-para aaya. 17Nena agaareora agaa ria ya-pulu go agaame nimu ne raapumada mapiraalia 18 Abade neme ni su amaa mearapaside-rupa neme nimu su amaa piri onaa-paraepe agaa laketapape loa lakelawa. 19Neme nimuora nena si wanenu piralimina kone sua ni meapu lo ne lagialo.

20 Pare neme go onaa padane madaa betennato. Dia, pare onaa rayome epe agaa pago nimadaa kone rulaeme-daa beten laato. 21 Aapa-ya, Saa pirapanare imu page piramina. Goapuare su amaa onaame neme ni mea epenasi-daa kone rulalimi. 22 Neme ni giside epe paana

Jon 17:23 202 Jon 18:22

puri padane-rupa nimu kasu-pulu saa padanepirisipa-rupa nimu page pu robaa padane-rupasu piralimi lo beten laato. 23 Saame nimu rabamua pirina labana. Saa pipa-rupare nimuna purobaa padane-rupa su prina lapana. Goa pea-pulu su amaa onaanumi neme ni mea epenasideniminaalimi. Go page neme ni madaa pedo puraaname ome-rupa nimu madaa go piane konesaina.

24 Gore Aapa-ya, Nemere aba go onaanu nigiside. Goa pea-ga ni piri-para epalimi rabu nimusaa raapu piramina kone salo. Go rabu nemeepe paana puri ni giside-daa go paa ade. Goresu yaa nawarisu rabu neme ni madaa pedo puraaname omeside. 25 Gore redepo ne Aapa-ya, suamaaonaanuminena-ademe. Goapeaparenemene ade-rupa kone rulae onaame page ne ademe.26 Neme nena konei-rupa mua nimu lakelala pupiralua. Goa puare ni madaa pedo pu raanaomape-rupa nimu page mogeteme. Goa puare ninimu raapu piralua.

18Yesu aditalo ripinaasimi(Mat 26.47-56; Mak 14.43-50; Luk 22.47-53)

1 Yesumi beten aba loare nipuna disaipelaanu raapu go su gimoa oge ipa Kidron puakenaasimi. Go su-parare maapu meda isa-gaYesu nipuna disaipel aanu raapu go maapu-parapisimi. 2 Yesuna disaipel aanu raapu mo maapu-para aba kiritisimi-pulu Yesu madaa kawae ma-dini aa Judas-me page mo maapu aba adesa.3 Juda aa medaloma maapu-para lamua pisa. Goipisimi aanuri soldia aanu-para lotu ada surubeplisman-nupara nimu Judas raapu pisimi. Gosurube aanuri Gote-namiru irae aamudunu-paraFerisi aanumi page mea repaasimi. 4 Yesumioyaeyae rayo nipu madaa epenalo adesa-pulunipumi go aasimi aanu-para lalo: Gore nimimiaapi asapimi?

5 Nimumi lalo: Nasaret su-para piri aa Yesusimi. Nipumi lalo: Ni yaade sa. Go rabu yadarobe aa Judas nimu raapu aasa. 6 Gore Yesumi niyaade sa rabu nimu pogolasaawa simina su amaalopesimi.

7 Yesumi nimu agaa wala misa: Nimiri aapiasapimi pae sa. Nimumi lalo. Nasaret su-para piriYesu simi. 8 Yesumi lalo: Nimiri ni asapeme-daalagiawade. Nimimi ni adasaarimi-ga go disaipelaanu mea penaatapa. 9 Yesumi gupa sa: Aapa,neme giside onaanuri ora padane naetapalimi.

Nipumi nimu go aba lakene agaana re ora adami-nalo nimu mea penaatepa lo lakesa.

10 Go raburi Saimon Pita-me nipuna rai kutumua Gote-na miru irae aa muduna kogonomeadini naaki meda nipuna aane popo ki-nanekarapu tu rubisa. Go kogono adini naakina biriMalkus. 11 Goa pisa-pulu Yesumi Pita-para agaagupa lakesa: Neme mo rai kutu nipuna ada-parawala paba. Nina Aapame ni mea gi kap-na kedaapi yaere mada nanalua kone sae ya?

Yesuri Anas piri mea pisimi12 Go raburi soldia aanuri nimuna surube aa

mudu page Juda aanuna plisman-nu page ni-mumi Yesu ripinaawa opeme rogaasimi. 13 Goapua Anas piri-para mea pisimi. Go maali ru-nanere Kaiafas nipu Gote-na miru irae aa mudupirisa. Nipuri Anas-na akua pirisa. 14 Go aamereaba Juda aanu-para gupa lakesa: Aa padane-mame onaa rayo raba mulalo nipu omalia-daareora epe ta sa.

Pita-me lalo: Yesuri ni na-ade sa(Mat 26.69-70; Mak 14.66-68; Luk 22.55-57)

15 Saimon Pita Jon saa laapome Yesu rata meapisipa. Gote-na miru irae aa mudumi nipu abawaru adesa-pulu ni Yesu raapu ni Aa Mudu-naada gaa-nane pua pirisipa. 16 Goa pisa pare Pitaamaa-nane pora gaape regepea pirisa. Go rabunipu Gote-na miru irae aa mudumi adesa-pulunipu amaa-nane wala pua mo pora gaape surubeona agaa lakesu. Go rabu nipumi Pita ru-nanemea ipisa. 17 Go rabu pora gaape surube onamePita-para gupa lakesa: Ne page mogo Yesunadisaipel aa kone salo. Pita-me lalo: Ni-daa diasa. 18 Go rabu ora upaa pisa-daa kogono aanumipage plisman-numi page repena meda irua ades-imi. Goa pea-pulu Pita nipu nimu piri-para puarekaawa repena adala pirisa.

Gote-na miru irae aa mudumi Yesu agaa misa(Mat 26.59-66; Mak 14.55-64; Luk 22.66-71)

19 Go raburi Gote-na miru irae aa mudumiYesu-para nipuna disaipel aanu madaa nipunamoge riaae agaa page agaa misa. 20 Yesumi lalo:Neme kudiri pi kone nasaapirawa. Nina disaipelaanu agaare lotu ada-para Juda aanu kiritasimirabu go-para lakesu. 21 Goa pawa-pulu akeaneni agaa meae ya? Agaa pagemede onaanu agaameape. Abade nimumi nina agaa pagesimi-pulunimu agaa meape.

22 Yesumi goa sa rabu polisman medame Yesukimi paara tua sana lalo: Akeane Gote-na miru

Jon 18:23 203 Jon 19:7irae aa mudu-para ero agaa lae pae? 23 Yesumilalo: Neme agaa wae laware go piri onaanu-parago agaa lakelape. Yapare nemeora agaa lakelawa-ga niri akolo tae?

24 Goa sa rabu nipu pena adibaina Anas-meGote-na miru irae aa Kaiafas piri-para mea pisa.

Pita-me Yesu ni na-ade lo rana laapo sa(Mat 26.71-75; Mak 14.69-72; Luk 22.58-62)

25 Pita pirua repena adala pirina go pirisimi aamedalomame nipu-para lalo: Go aa page nipunadisaipel aa kone salema simi. Pare Pita-me yaaagaa gupa sa: Ni-daa dia sa.

26 Goa pua Gote-na Miru Irae Aa muduna ko-gono aa medame Pita adoa lalo: Nere nemeadawade rabu nipu raapu mo maapu aaripidekone salo sa. Goa sade aare abade Pita-me aanekarapu tu rubisa aa-na ruru piri aa ya-pulu adesa.27Go rabu Pita-mewala lalo: Ni-daa dia sa. Goa sarabu yaa gula rekoa agaa sa.

Yesu aa mudu Pailat piri mea pisimi(Mat 27.1-2,11-14; Mak 15.1-5; Luk 23.1-5)

28 Go rabu nimumi Yesu muare Kaiafas-na adagimoamonambawangavman-na adameapisimi.Gore ora yapi lapaasa rabu Juda aanumi yoganeoto napinalo ruru rado piri gavman madaa nitipua ru-nane napisimi. Yogane oto pi yaalore Judaaanumi Pasova eta mada naneme. 29 Goa pisimirabu aamuduPailat-menimumadaata pua amaa-nane aawa lalo: Go aare akeane aditalo pamepae?30Nimumi lalo: Go aamere wae yae meda napulapea yaalore ne piri-paramada namea epola pemasimi.

31 Pailat-me nimu-para lalo: Gore nimimi nim-ina nipu mea epame-rupa nimina koso lape agaanipu madaa tapape. Gore nimina kogono sa.Pare Juda aanumi lalo: Gore niaame aa medatu maomape-nare rekena agaa ia-pulu mada na-talima simi. 32 Go agaa madaare abade Yesuminipuna omape agaa lo mapaata sa-rupa lakesa-pulu abia go agaa ora ya talo pisa.

33 Go raburi Pailat gavman ada ru-nane walapua Yesu-para lalo: Nere Juda aanuna aa mudu?34 Yesumi lalo: Go laede agaare ora nemelae yapae aa medalomame lagiame-daa lae ya?35Pailat-me agaa gupa abusa: Niri Juda aa pi konesae ya? Gore nina ruru-para nimuna miru irae aamudunu page nimumi ne ni piri-para mea epameyaade. Goa pea-ga abade neme ake pisa pae?

36 Yesumi lalo: Nina surubape suri go suna-daadia. Go su amaa onaa surubola pulape yaalorenaa disaipel onaanumi ni raba minaloa yada pula

pema. Goa pula pema pare Juda aanumi ni madaanamealimi. Dia, su amaare nina surube su-daadia sa. 37 Goa sa-pulu Pailat-me agaa gupa misa:Nere onaa rayona aa mudu yapae sa. Yesumi lalo:Nena laede-ga ni aa mudu pi. Gore neme oraagaa laketalo pere amame ni madini rabu go suamaa epa pirua go kogono padane pe. Goa puaonaa rayo ora agaana poramogealimiri nina agaapageme sa. 38Go raburi Pailat-me lalo: Ora agaareake yapae?

AamuduPailat-meYesu repenapolopeana taminasa

(Mat 27.15-31; Mak 15.6-20; Luk 23.13-25)Go raburi Pailat amaa-nane pua Juda onaanu

piri-para pua lalo: Neme go aa-na waea medana-adawade. Akeane tu maomatepape toa ya?39Go raburi nimumi Aapa akuanuna kone mogeaPasova yapi di rabu kalabus ada pati aa medaesepeatalo pisimi. Goa pea-ga Pailat-me lalo: GoYesu Juda aanuna aa mudu esepeano yapae abitapa sa. 40Goa rabu nimumi puri paloa gupa simi:Go aa ora dia. Mo aa Barabas esepe rapaaina. Goaa Barabas-re nipumi pora pamua onaa tua oyaepaake no pisa pare go aa esepeaina simi.

191 Goa simi rabu Pailat-me Yesu mea epenasa

rabu aipuyame kudu tisimi. 2Go rabu soldia aan-umi ope ititumi raguna meda waria Yesuna aalumadaa maadipasimi. Goa puare nimumi maminakane mua Yesu madaa maraasimi. 3 Goa puanimumi nipu-para lalo: Juda aanuna aa muduriabia epe-rupa pirape simi. Goa loare mo Yesunipu ki paarame pua tisimi.

4 Pailat-re nipu ada gimoa wala amaa pua sanalalo: Adalepa. Nipu madaa wae yaenu medana-ade-pulu nipu amaa-nane lamua epalua-daaadamina sa. 5Gore Yesu nipu amaa puare nipunaope ititu raguna maadipae-para kane mamina-para page maraasa. Go rabu Pailat-me onaanulakesa: Go aa adalepa sa.

6 Gore Gote-na miru irae aa mudunu-paraplisman-nupara go rayome Yesu adoa gupa simi:Nipu repena polopea madaa nil-mi taminapa.Nipu repena polopea-para nil-mi taminapa simiraburi Pailat-me nimu-para lalo: Gore niminakogono-ga mua repena polopea madaa nil-mitalepa. Nipu madaa wae yae meda na-ade-ganimina mea talepa sa. 7 Juda aanumi lalo: Niaana

Jon 19:8 204 Jon 19:31rekena agaa madaare go aa nipu Gote-na Si laa-pulu niaame rekena agaana pora ratua nipumao-malima simi.

8 Pailat-me go agaa pagoare paalame waruomesa. 9 Nipuna gavman ada ru-nane puareYesu-para lalo: Nena suri aa-para pirua epae?Pare Yesumi agaa na-abusa. 10Goa pua Pailat-menipu-para lalo: Akeane ni agaa nalagiae ya? Niaa mudu ya-pulu ne mada mea rapalua palo nerepena polopeamadaa taminalo page nememadatoa sa.

11 Yesumi lalo: Gote-me ni surubenalo purigula pisa yaalore neme go mada gula pisu. Goapea-ga abade ni ne piri-para mea epamede aarenipuna pupitagi ne kone ora adaape saapira.12 Pailat-me go agaa pagoa kone adaapu suaYesu repaalua kone isa. Pare Juda aanumi gupayaasimi: Neme go aa repaaliri ne ora namba wangavman Sisar-na adami aa-daa dia simi. Go aarenipu aa mudu laa-pulu nipuri Sisar-na iaa piasimi.

13 Pailat-me go agaa pagoare nipumi Yesu soamaa-nane lamua ipisa. Goa puare nipuna kosopagape reke madaa pua pirisa. Go pisimi sumadaare biri Aana-me Warini Pora simi. Judaaanuna Hibru agaa madaare Gabata bi maasimi.14 Goa pisimi rabu naare rikiraana aina ekeraaadaa eta Pasova nape yapi di epalia. Go rabuPailat-me Juda aanu-para lalo: Nimina aa muduadalepa sa. 15 Nimumi puri paloa gupa yaasimi:Nipu tamina nipu tamina pu simi. Repenapolopea madaa nil-mi taminapa simi. Pailat-menimu agaa gupa lakesa. Gore nimimiri niminaaa mudu repena polopea madaa tu maomaminakone saleme? Goa sa rabumiru irae aamudunumilalo: Ora aa mudu padane pia go aare Sisar yaadesimi. 16Go rabuPailat-meYesumeapua kasa raburepena polopea madaa tulalo mea pisimi.

Yesu repena polopeana nil-mi tisimi(Mat 27.32-44; Mak 15.21-32; Luk 23.26-43)

17 Goa pua nimumi Yesu mea pisimi. Meapisimi rabuYesu repena polopeamariaawa lamuapisimi. Goa puare nipu su rado-para mea pisimi.Go pisimi suna biri Aa Aalu Rogaae Su teme.Go suri Hibru agaamere Golgo ta bi maasimi.18 Go su-parare nimumi nipu repena polopeamadaa nil-mi tisimi. Tisimi rabu wae aa lapopage repena polopea madaa tua Yesuri rikiraanatisimi.

19 Go rabu Pailat-me pepa meda tua so repenapolopea rugini mudiasa. Go pepa madaa agaagupa tua mudiasa: Nasaret su-para piri Yesuri

Juda aanuna Aa Mudu yaade. 20 Gore Yesu niputisimi-parare adaare adaape meda re-para aasa-pulu Juda adaapumimo pepa dipisimi. Go peparePailat-me Juda agaa-para Rom agaa-para Grikagaa-para tisa. 21 Gupa tinaloa miru irae Judaaa mudunumi Pailat-para lalo: Gore nipu Judaaanuna aa mudu lo pepa madaa natu saabapesimi. Pepa gupa tape simi: Go aame lalo: Ni Judaaanuna Aa Mudu yaade laa tape simi.

22Goa simi pare Pailat-me lalo: Mo pepamadaatawade agaare naperekealepape sa.

23 Mo soldia aanumi Yesu aba repena polopeamadaa tu maomaawa simina mo Yesuna maminarekepua 4-pela rumaasimi. Goa pua etaa rini aamaala pirisimi. Nimumi nipuna mamina misimipare go mamina rabula palae dia. 24 Goa pua-ga soldia aanumi lalo: Go mamina-re adaalupeya-pulu nariripiamina. Go mamina kasa pua aapadaneme mina simi. Goa pisimi-daa Gote-naagaa i buk madaa agaa gupa isa: Nimumi ninamamina oyae mea rumaawa go madaa kasa puamisimi. Pepamadaa gupa tisa-pulu soldia aanumigoa pisimi.

25 Tisimi rabu go aanu nimu Yesuna repenapolopea re-para pua rekaasimi. Yesuna agi-paranipuna papa-para nipuna agina yagoMaria laapopage go rayo pirisimi. Go yago laapo medarepadane Klopas-na ore pirina medare nipuna biMari Makdala bi ma-asimide ona pirisa. 26 GoreYesumi nipuna agi aaraa lapo Jon page adoa agi-para lalo: Go ona gore nena naaki sa. 27Goa loareJon-para lalo: Go onare nena ama pia. Goa sa-pulu neme nipuna agi nina ada-para lamua puapisu.

Yesu ini adupisa(Mat 27.45-56; Mak 15.33-41; Luk 23.44-49)

28 Go raburi Yesumi nipuna kogono dia sa-daagoa sa: Ni ipa nalame omalo sa. Nipuna agaaaba Gote-na buk madaa isa-pulu go agaa lakesa.29 Goa sa rabu rero pi ipa meda kap-para pirapalae isa. Soldia aanumi lubi omae nona pianeyae meda mua go yaeme oge kap-para rero pi ipameda pua kasimi. Goa puare nimumi repena unimadaa rukataawa Yesu nipu nenalo manaasimi.30 Yesumi rero pi ipa noa lalo: Nina go su amaakogono ora dia yaade sa. Goa loa sana nipuna aaluadaniaawa sana ini adupisa.

Yesuna perani ramame awesimi31 Go raburi Juda aanumi Pailat agaa gupa

misimi: Niaame mo repena polopea madaa tiaanuna aa uni ugituare niaa aaromea ria pomona

Jon 19:32 205 Jon 20:18simi. Gore ekeraa-nanere nimu Kitu Pirape Yapikone isimi-pulu apo aa ronu repena polopea-parapa saabaliare o yalia kone isimi. 32 Pailat-me esa-pulu soldia aanumi mo Yesu raapu nil tisimideaa lapona kibu rodope tisimi. 33 Goa pua nimuYesu nil tabae-para kibu ugitula ipisimi. Goa pisapare nipu aba ini adupisa-daa adesimi. 34Goa pisapare soldia aa padaneme nipuna ramame Yesunaperani-para awenaloa yaapi ipa laapo* aipapuluraa kilipisa. 35 Ni Jon-re neme waru adesu-pululagialo. Gore niaame nipu laketema agaa ora agaakone sua niminaamina. Goa pua nipumi pagekone mada rulalimi. 36 Soldia aanumi go pasimi-anuri Gote-na buk madaa gupa isa: Nipuna unimeda mada nakopetaliminalo buk madaa gupaisa-daa agaa ratisimi. 37 Gote-na agaa meda bukmadaa gupa ia: Onaanumi nimina ramame awedeaa adalimina tu ia.

Yesu aana apedaa matmat-para rogaasimi(Mat 27.57-61; Mak 15.42-47; Luk 23.50-56)

38Gore Yesu aba rogaata loare adaare Arimateasu-para piri aa Josep nipumi Pailat lakeloa Yesunipuna ro rita pono sa. Go Josep-re nipumino Juda aanu madaa paalame omea-pulu nipumikudiri pi kone sua Yesu madaa kone rulasa.Pailat-me e sa-pulu nipumi ria pisa. 39 GoreNikodemus-mi page go aa abade ribaa Yesu piri-para ipisade aare nipu Josep raapu pisa. Nipumirepena ipaa-para repena yo rado meda-para goyae lapo mea pisipi. Go yaenuna kedaare 30 kilonona piane mea pisipi. 40 Go aa laapome Yesunaro mua apo repena ipaa yo lapo sapalae mamina-para rogaa rua pisipi.

41 Mo Yesu repena polopea madaa tisimide re-para maapu meda saabaasa. Go maapu-parareaana apedaa matmat kagaa meda isa. Go aanaapedaa-para aa meda aba narogaasimi. 42 GoreJuda aanuna Kitu Pirape Yapi diri ekeraa-rupaya-pulu Yesu ro go re-para isa aana apedaa-pararogaasimi.

20Yesu wala rekesa(Mat 28.1-8; Mak 16.1-8; Luk 24.1-12)

1 Gore adaa oro rabu ribaa pa yabaina Makdalasu-para piri Maria mo aana apedaa matmat-paraipisa. Go rabu nimumi go aana apedaa pora gaapeaba lobapaina mo-pare aawa adesa. 2 Go rabuMaria-me aloma ipua Saimon Pita-para ni Jon

Yesuna raaname ome disaipel aa saa-para lalo: AaMudu-na rodere abamea ria puamena-ga aa-parapua ru imi pae maarea sa.

3 Goa sa rabu Pita saa lapo nipu gimoamo aanaapedaa matmat-para adola pisipa. 4Gore Pita saalapo aloma pisipa pare neme Pitamaorope yawoaaba aloma pisu. 5 Ni mo apedaa-para pua nonepatabaawa rogaaemamina adesupareno ru-nanena-adola pisu. 6-7 Pare Saimon Pita-re oropeaapu-nane ipuare mo apedaa-para ora odobaawapua adesa. Nipumi rogaae mamina padane isa-ga adesa. Goa pua mo mamina medaloma raapunaisa pare nipu pakipu palae isa. 8 Go rabu aanaapedaa-para ni aba aloma pua neme odobaawaru-nane pua adesu-pulu kone rulasu. 9Gore Gote-na buk-mi Yesu wala rekalia sa pare saame nan-iminaasipa. 10 Goa puare saa disaipel aa laporeada wala pisipa.

Makdala su-para piri Maria-me Yesu adesa(Mat 28.9-10; Mak 16.9-11)

11 Maria aana apedaa repaa-nane pua rekaaware lala aasa. Re pa lala aawa sana nipu kubuni-aawa aana apedaa ru-nane adaniaasa. 12 Go rabunipumi mamina yaako pi maarae ensel laapoadesa. Go ensel laapore Yesu ro rogaasimi-parapirisipi. Medare aalu-nane pirina medare olake-nane pirisa. 13Go ensel laapome Maria-para lalo:Go ona, akolo re lae? Oname lalo: Nina Aa Mudumea ria pisimina-ga aa-para mea ru imi pae?14 Goa loare nipu wala pereke tuare Yesu rekesa-daa adesa pare go aa Yesu ora naniminaasa.

15 Yesumi nipu agaa gupa misa: Go ona, nemeakeane re lae? Nere aapi asapi? Maria-na konerego aa mo maapu surube aa kone sua nipu-paralalo: Aa adaa, nipu aa-para ria puame? Ninamea rita pono ni lagi. 16 Yesumi nipu-para lalo:Maria sa. Goa sa-pulu Maria pereke tua Judaaanuna agaame Rabonai yaasa. Go bina re-re adaagaame tisaa simi. 17Yesumi nipu-para lalo: NinaAapa piri-para abi nape-pulu ni nasaapiraina-ganina amenu gupa pua lakelape: Ni so yaa-parapuare niaana Aapa piri wala palua. So yaa-parareniaana Aapa Gote piri palua lo lakelape.

18 Goa sa-pulu Makdala su-para piri ona nipupuare niaa disaipel aanu-para gupa epa lagisa:Neme Aa Mudu adawa. Nipuri niaana Gote piri-para palua lagia.

* 19:34: Yesuna peraani-para ramame awesimi rabu yaapi-para ipa kagaa karerene lapo koyasa adesare Yesu nipuna konemapiraawaraana omesa-daa aame adalo pisa. Gore Jon 19.26-27 agaame page ta-rupa ada.

Jon 20:19 206 Jon 21:12

Disaipel aanumi Yesu wala adesimi(Mat 28.16-20; Mak 16.14-18; Luk 24.36-49)

19 Go adaa oro rabu naare pabola pulainaniaa disaipel aanuri Juda aanu paala omesima-pulu ada ru-nane kiritaawa pora gaape garulaawapirisima. Go rabu Yesu nipu pa ipua niaa piri-para epa aawa lalo: Nimina lo robaa kuma pu inaepe kone su piralepape. 20 Goa loa sana nipunaki laapo-para perani page mea waasa. Go rabuniaame Aa Mudu adesima-pulu raaname omoapedo pedo pu pirisima. 21Go raburi Yesumi niaa-parawala lagisa: Nimina lo robaa epe kumapu inapiralepape. Aapame ni mea epenasa-rupa nemeonaanu piri-para mea repaalua. 22 Goa loa sananipuna popome niaa madaa komo polo paboalalo: Nimimi Holi Spirit mealepa. 23Onaa rayonawae yaenu raakepe rubalimiri go wae yaere oradia yalia. Goa pua narakepe rubalimiri go waeyaere namea rabuniaalia sa.

Tomas-me Yesu adesa24 Yesu niaa piri-para ipisa rabu disaipel aa

padane-mare napirisa. Go aare Tomas parenipuna bimedare Didimus. 25Go aa napirisa-puluniaame nipu lagesima: Paga, niaame Aa Muduadama sima. Pare Tomas-me lalo: Gore nipunaki madaa nil-mi tide kodo page nipuna perani-para nil-mi tide kodo oraalua-daare go rabu konerulalua sa.

26 Wala sarara meda penaaloa niaa disaipelaanu ada ru-nane pirisima. Go rabu Tomas niaaraapu pirisima. Niaame pora gaape garulasimapare Yesu niaana rikiraana epa opapaawa lalo:Nimina lo robaa kumapu ina piralepape. 27 Goaloa sana Tomas-para lalo: Nena kimi nina kikodo oraa. Ora oraawa adape. Gore oraawarenena ki ridulaawa nina perani-para tide kodopage oraape. Nere kone laapo nasape. Ni madaakone rulape. 28 Go rabu Tomas nipumi lalo: NinaAa Mudu loa nina Gote sa. 29 Yesumi nipu-paralalo: Neme ni adae-pulu ni madaa kone rulaate?Onaanumi ni na-adoa kone rulalimide onaarenimu raana omoa piralimina sa.

Go dipiae buk-na re30 Yesu napiaa kogono medaloma pisa rabu

niaa disaipel aanumi adesima. Goa pisa parego buk madaa rayo natu ima. 31 Pare go buk-para iade agaare nimimi Yesu ora Gote-na Sipage ora Gote-na Mea Repae Aa kone rulaminalotisude. Goa pua go kone nimuna robaa-para

maodobaawanipunamadaa kagaa piraama laamapalimi.

21Disaipel aa 7-pela nimumi Yesu adesimi

1 Oropere niaa nipuna disaipel aanu ipa iniTaiberias repaa-nane pirisima rabu Yesu ipisa-daa niaame nipu adesima. 2 Niaa piri-paragupa ipisa. Yesu nipuna disaipel aanu SaimonPita-para Tomas nipuna bi meda Didimus-paraNataniel-para pirisima. Go aa Nataniel nipuriGalili adaa su robo ru-nane Kana adaare-parama-dini aa pirisa. Gore nipu-para Sebedi-na naakinu-para aa meda laapo-para niaa rayo padane-parapirisima. 3 Go rabu Saimon Pita-me niaa-paralalo: Neme ena mula pulu sa. Goa sa rabu nemelalo: Niaa page baina sima. Goa loare niaa ipunumadaa pua pirisima. Goa pirisima pare go ribaaena padane-daa meda namisima.

4 Gore naare opapatalo palaina Yesu nipu noipa repaa-nane epa reka aasa. Reka aasa pareniaame Yesu kone-daa naisima. 5Go rabu nipuminiaa agaa misa: Nopo naaki-repaaya, nimimi enamedalomameame? Niaame lalo: Nameama sima.6 Go rabu nipumi lalo: Nimina ena agona moipunu popo ki-nane lopatepa sa. Goa puare goagona-para ena rulataboa enana kedaa pisa rabuipunu ru-nane mada nayolasaasima.

7 Go raburi neme Jon Pita lakesu: Go aareAa Mudu sude. Gore Saimon Pita-me nipunamamina kolo ruboa kogono pala aasa. Yaparenina agaa pagoare nipuna mamina maraawa ipa-para pua pogoloa ki sama pua Yesu aasa-parapisa. 8Niaa disaipel aa medalomare ipunu madaapiruare mo ena agona apalae mea pisima. Niaaipa repaa adaalu pu napirisima-pulu disaipel aan-umi mo ena agona ogesi adaalu (gupa 100 mita)yolasaasima.

9 Niaa ipa repaa-nane ipisima rabu repenameda rala aasa-daa adesima. Go-para ena-parabret-para go repena sulaa-para iraba aasa-daaadesima. 10 Go rabu Yesumi niaa-para lalo:Meamede ena medaloma mea ipulupa. 11Goa sa-pulu Saimon Pita nipu mo ipunu madaa pua sanamo ena agona yola ria ipisa. Go ena agona-parareena ora rulatabesa pare agona narugulatabisa.Gore ena dipisima pare ena 153-pela pirisa-ya.

12 Go rabu Yesumi niaa-para lalo: Epa nalepa.Goa sa pare niaame nere aapi yapae lo gupanasima. Ora Aa Mudu niminaasima-pulu agaa

Jon 21:13 207 Jon 21:25nasima. 13Go rabu Yesumi bretmua niaa gisa. Moena page goa pisa-daa mea misima.

14 Yesu matmat madaa aba rekoa puare niaapiri-para rana repo ipisa-daa adesima.

Yesu Pita laapo agaa sipi15 Niaa eta aba noare Yesumi Pita-para lalo:

Nere Jon-na si Saimon yaade. Ni madaa pedo pikone guaayere go konemere disaipel aanuna gokonemaoge yaape? Pita-me lalo: AaMudu, nemene madaa pedo waru pe sa. Yesumi nipu-parawala lakesa: Nina sipsip sinu suruboa eta kalapesa.

16 Wala rana laapo Yesumi lalo: Jon-na siSaimon-re neme ni madaa pedo pu kone warusuaaye pae? AaMudu, nemenemadaa pedo ome-daa ade sa. Yesumi nipu-para lalo: Gore nemenina sipsip menanu eta kalape sa.

17 Wala rana repo Yesumi Pita-para lalo: Sai-mon ne Jon-na si nemere ni madaa pedo puraaname ome ya? Gore Yesumi rana repo agaamisa-daa Pita-me odome omoa lalo: Aa Mudu,neme oyae rayo ade-ga neme ne madaa pedo puraaname ome-daa niminaate sa. Yesumi nipu-para lalo: Gore nina sipsip menanu suruboa etakalape.

18 Ne-para ora agaa lagialo. Ne ogege aa pirisirabu nena kone sua aako aapu lapo yamoa porapamisi. Pare ne yomagae pirali rabu nena kiridulainaloa aa medame ki adia nipuna kone suane mea palia. 19 Yesumi go saa agaa sa-daareorope Pita-na omape di rabu nimumi ki adia tumaomaliminalo pareGote-na biminasaalia sa. Gorabu Yesumi Pita-para lalo: Ni rata mea ipu sa.

Yesu Jon lapo agaa sipi20-21 Abare ni Yesu re-para pirua eta nisipa

rabu Pita-me agaa gupa misa: Aa Mudu, nenakawae madini aare aapi yapae? Gore abia Pita-me pereke tua ni adesa rabu nipumi lalo: Go aamadaare ake palia ya? 22 Yesumi lalo: Gore nipupa pirina epalua kone sanore nena kogono ya?Ne-para lawade ni rata mea ipu. 23 Yesumi goagaa sa-pulu ni mada naomaluade remaa lakesapare Yesu gupa nasa. Dia, nipu pirina epalua konesaluare nena kogono yapae lo gupa sa.

24 Ni Jon neme go oyaenu madaa remaa lag-isude. Neme page pepa madaa tisu. Go agaamadaare Yesu ora agaana re adema.

25 Pare Yesumi kogono medaloma adaapu pisa.Go kogono rayo rado rado pepa tulalo palimarego su amaa buk ora rulatabalia kone salo.

Ni Jon go buk tisude. Go yaade.

Kogono 1:1 208 Kogono 1:13

Aposel Aanuna KogonoRipia Agaa

Go buk Aposel aanuna kogonore Luk-na agaaogesi-daa wala lapopa oda ta saaya. Go buk pageLuk-mi tisa. Go buk-para adalima yaere gore HoliSpirit-mi Aposel aanu pora waasa rabu YesunaEpe Agaa pamu lakesimi. Gore Jerusalem su-parapage Judia su-para page Samaria su-para page orasu rayona page pamu lakesimi (1.8).

Buk Aposel-mere Krais-na lotu ada Juda aa-nuna rikiraane rekataboa oropere adaare rayonapage su rayona page pisa remaa sa. Luk-mi goamea waatalo pisa: Krais-na kogono-para onaa-nuna kone wasupame Yesu ratiae lapore, Gote-me abade Israel onaa lakesaya-rupa waatalo pisa.

Adaa yae meda Buk Aposel-me tare Gote-naHoli Spirit-na kogono. Aba ripiare Holi Spirit-ri Pentikos yapi di rabu disaipel aanu piri ipisa.Wala oropere Holi Spirit-mi nimuna kone mare-depo yaawa puri kasa.

Go bukmadaare agaa adaalupenuAposel-numipa onaanu lakesimi page ia. Niaame adalema.Onaa adaapumi go Epe Agaa kuritimi rabu lotuada adaa ta.

Moge riaae aanuna kogono madaare Aposelaanuna remaa adaapu ia pare agaa adaapuri Pita-para Pol lapona kogono pi-rupa page ia. Pita-re Yesu raapu pami disaipel yaade. Go yaparePol-mere aba ripia Yesu narata mea pamisa. Dia,Yesuna lotu teme onaanu rabuaniaatalo kogonopisa. Pare Yesumi Pol yaaloa nipuna kogononeme aba riri-nane paina palimina sa.

Go buk-na meda-paranuri Luk-mi Pol madaapia remaa talore: Niaame pemae ta. Makuae aaadaapumiri Luk page Pol raapu pamisana koneimi.Robonu gupa adamina:

Yesumi agaa lakeloa yaa-para pisa (1.1-11)Judas-na kogono aa medame misa (1.12-26)Jerusalem su-para epe agaa madaa kogono

pisimi (2.1–8.3)Judia su-para Samaria laapo ratana epe agaa

lakasimi (8.4–12.25)Pol pamua su adaarenu rayona epe agaa pamu

lakesa (13.1–28.31)

1 Yesa Tiofilus:* Nina aba pepa padanemadaare neme aba Yesuna pisade kogono-paranipuna agaa-para apo pepamadaa tua repaasude.2 Nipuna kogono ripima pa amaa pua so yaa-para penaalo go agaa rayo pepa tua repaasude.Goa pua Yesumi Holi Spirit-na purimi nipunamapiraasade aposel kogono aanu-para agaamanalakeloa sone pisa. 3 Gore aba omenaloa yapi di40-pela popenaloa aposel kogono aanu raapu epakiritaawa pirisa. Nimu raapu pirisa rabu nimuminipu ora pa pia kone inalo oyae adaapu pisa. Goapua epe kogono radonu pu Gote-na Surube Sumadaa agaa adaapu lakesa. 4 Aposel aanu raapukirita pirisa rabu Yesumi nimu agaa gupa lakesa:Nimimi Jerusalem suri nagimalepape. Nina Aa-pame gialiade yae mealiminapa ado piralepape.Go yae madaare neme agaa aba lagisude. 5 GoreJon-me onaanu pa ipame baptais meaasa parewala ogesi-daa pa pirua Holi Spirit-na puri madabaptais mealimina sa.

6 Aposel aanumi Yesu raapu kiritasimi rabunipu agaa gupa misimi: Aa Mudu, niaa Israelonaanuri aa-rabu niaame go su-para suruba pi-ralima yapae? 7 Yesumi lalo: Aapana yapinunipuna ia-rupa mada na-adema. Aapa nipunabipa di ia-pulu ni naniminaayo. 8 Yapare HoliSpirit nimi madaa epenatea rabu puri mealimi-pulu nina pisude remaa Jerusalem su-nane pageJudia Samaria lapona apo ipanu popea-nane surayona laketa pulupape sa.

Yesu yaa-para pisa(Mak 16.19-20; Luk 24.50-53)

9 Nipumi go agaa loa nimumi adapaba pirinaYesu yaa-para pua moae yako yaa medame nipumea pua rigitisa. 10 Yesu so yaa-para pisa rabuaposel kogono aanumi adaba pirina aa laapo nipuraapu rekasipi. Go aa laapona mamina-re yaakopi maraasipi. 11Nipu lapome lalo: Galili aanu-ya,akolo yaa-para adaba pimi pae? Go puade Yesuriwala orope go-rupa wala epalia sipi.

Judas-na kogono aa medame minalo mada misimi12 Goa pua aposel kogono aanu Rudu Oliv

kilipia wala Jerusalem su-para pisimi. Rudu Oliv-ri Jerusalem su-para siti re-paraga gupa wankilomita-rupa adaalupu aasa. 13 Jerusalem su-para puare nimuna so ada rum ae-para puapirisimi. Go pua pirisimi aanuna biri go-rupa:Pita-para Jon-para Jems Andru laapo page Filip

* 1:1: Go kogono aanuna buk-ri Luk-mi tua isa. Bukmedaa Luk nipuna page tisa. Goa pua nipuna yagomedaa Tiofilus piri tua repasa.

Kogono 1:14 209 Kogono 2:16Tomas laapo page Bartolomyu Matyu laapo pageJems medare Alfius-na si page Saimon-re nipuSelot-repaa page Juda-re Jems medana si pagenimu rayo pirisimi. 14Go aanu rayo nimuna konepadane-para sua beten lala pirisimi. Go ona raapupage Yesuna agi ame baaninu page beten lalapirisimi.

15 Goa pua yapi medaloma pisa rabu konerulae onaanu kiritasimi. Onaare gupa 120-pelakiritasimi. Go rabu Pita-me rekoa agaa gupasa: 16 Ame baaninu, pagalepape. Gote-na pepamadaa Holi Spirit-mi Juda onaanuna kone Devitaba kasa-pulu nipumi pepa madaa tisa. Go Juda-re Yesu gimoa iaanumi tinalo yada robesa. 17Goapisa pare Judas-re ora niaa raapu pirua niaanakogono raba minalo Yesumi Judas mapiraasa.

18 Yapare go aame yada roboa mone misa. Gomone-mere su meda kaboa orope ope noa lopoarobaa rugulataaboa lo koyapape pua omesa.19 Jerusalem su-para piri onaanu pagoa go sunabiri Akeldama maasimi. Go bina re aa yaapi i suteme.

20 Go madaare Buk Sam-para go aa madaaagaa gupa tisimiya: Nipuna ada pa rai aina. Aamedaloma go ada-para mada napirina sa. Goapage tisa: Aa medame nipuna kogono mina sa.

21Goa pea-ga abiare niaame aamedameamina.Go aa nipuri niaa raapu oro yaalo Yesumi agaamogeasa rabu page niaa pamisima rabu page gorayo ado kiriti aa adoa meamina simi. 22 Jon-meYesu baptaismea kasa rabupageYesu omoa rekoawala yaa madaa pisa rabu page go rayo ado piriaa meamina simi. Go piane aa mua niaa raapuYesuna omoa wala rekesa-ga pamu lamina simi.

23 Pita goa sa rabu aa laapo mada minalo gupasimi: Medare Josep nipuna bi medare Barsabaspage Justus page temede. Aa medare nipuna biMatias teme. 24 Go rabu beten gupa simi: O AaMudu, ne onaa rayona kone ade. Go aa laaponiaamemakeme tulalo palima aa neme aa padanemea waalape. 25 Goa puare go alopatema aameJudas-na kogono mina. Go aa Judas-re nipunayoto mua ora wae su-para pua simi. 26 Goaloa nimumi aa laapo adoa Matias madaa raanaomesimi. Go aa kogono aa 11-pela raapu aasimi.

2Holi Spirit epenasa

1 Yapi di Pentikos rudu sa rabu kone rulaeonaanu ada padane-para epa kiritasimi. Kiri-tasimi onaanuri 120-pela pirisimi. 2 Go Pentikosyapi rabu yae medame yaa madaa mu mu loasana aipapulu adaa po ripu-rupa ipisa. Go rabunimu piri ada-para epa rulatabesa. 3 Goa pisarabu nimumi repena sulaa-rupa rugula rugulapisa rabu nimumi adesimi. Rugula rugula puarabu repena sulaa nona piane yaere nimu madaapadane padane lo epa pirisa. 4Goa pisa rabu nimumadaa Holi Spirit-mi epa rulatabesa-pulu adaaagaa rado rado simi. Go agaare Holi Spirit-minimu kasa.

5Goa pisa rabu Juda aanumedaloma Jerusalemsu-para epa pirisimi. Gote madaa kone rulaeaanuri adaare su rayona page gimoa epa pirisimi.6 Gore onaa rayome go po ripu nona piane yaepagesimi rabu nimu rayo adola kiritasimi. Goapua nimuna adaa agaa pagesimi rabu nimu orapaala omesimi. 7 Goa pua nimumi kidipaa ragitua gupa simi: Go adaa agaa teme aanuri oraGalili su-para piri onaanu yaade simi. 8 Goa peapare nimumi agaa lalaina pagalema rabu niaanaadaa agaa pagalima simi. 9 Niaana suri Partia-para Midia-para Elam-para Mesopotemia-paraJudia-para Kapadosia-para Pontus-para Esia-para10 Frigia-para Pamfilia-para Isip-para mo adaa suLibia-para Sairini su page pirua epa amaa. Goreniaa medalomare Rom page pima simi. 11Niaareora Juda-para ruru rado onaanu lotu padane temaonaa page pima. Niaa medalomare su Krit Arebialapo page pima. Goa pea pare kone rulae onaan-umi agaa teme rabu nimu rayome niaana adaaagaa pagoa Gote-na epe kogonomadaa pagamadesimi. 12 Goa pisa-pulu aanuri ora pogolasaawa kiwage wage pua agaa gupa lo pirisimi: Go aare akepiane yapae simi. 13 Goa lo pirisimi pare pa aamedalomame giri laawa gupa simi: Go aanuri ipawain (bia) noa maeyateme simi.

Pita-me agaa lapedepesa14 Go rabu Pita aposel kogono aanu 11-pela

raapu rekaawa onaa rayo-para agaa puri paloagupa sa: Juda onaa-para, Jerusalem su-paraonaanu-ya, nimimi go agaa pagalepa. 15 Niminakonere nogo aanu ipa bia noa maeyateme* konesaeme pare abia naare pena ipulaina pa 9 klokrabu aema sa. 16 Ribaa rabu ipa bia nemede.Go kone madaare Gote-na agaa lakene aa Joel-me Gote-na buk madaa aba agaa gupa tu isaya:

* 2:15: Pitame go agaa lakesa re-re ia-daa sa. Akolo ya? Juda onaanuri yapipu eta noa ipa bia page nanisimi-daa sa.

Kogono 2:17 210 Kogono 2:47

17 Gote-me lalo: Orope su yaa dia yaliade rabuneme gupa palua: Nina Holi Spirit onaa rayomadaa mapiraalua. Goa pua nimina nogo naak-inu nina agaa laketeme. Goa pua nimina aanumioyae adalimi. 18 Go di rabu neme nina kogonoonaanuri Holi Spirit-na puri katoa. Katoa rabunina epe agaa laketeme. 19Goa pua neme so yaa-para oyae radonu mea salua. Goa pua su amaaoyae radonu mea salua rabu yapi page repenasulaa page wae miru page maopasalua. 20 Go AaMudu epaliade yapi dimadaare naare aba udininatoa sa. Goa pua akuare yaapi pi nona piane ma-alia. 21 Go rabu onaa rayome Aa Mudu-na bimadaa agaa lo kone rulalimiri oro yaalo kagaapiraama laama palimi sa.

22 Pita-me gupa sa: Israel onaanu-ya, goagaa pagalepape: Neme Nasaret aa Yesu madaalalo. Yesuri Gote-me nipu mapiraawa puri kasa-pulu kogono waru pisa. Goa pua nipumi puripane kogono-para ora epe kogono rado rado-para Gote-na puri mea waasa-daa niminaaeme.23 Yesuri Gote-me kone mapiraasa-pulu waekimisu onaanumi repena polopea madaa tinalomea rapaasa. 24 Goa pisimi pare omape yaeesepenalo Gote-me nipu marekaasa. Gore omapeyaeme Yesu matmat-para naripinaasa. 25 Gomadaare Devit-mi Yesu madaa aba gupa sa:Aa Mudu-ri oro yaalo ni raapu pipa-daa ade.

Goa pua ni raba mea-ga ni paala naomaluasa.

26 Goa pea-pulu epe koneme robaa-pararulatabea-daa pedo pi.

Nina yogane matmat-para rogaalimi parenina kone wasupa oro yaalo kagaa piralia.

27 Neme nina kone wasupare omape su-paranapenalo surubape.

Nina epe kogono aa-na yogane mada nara-mualia.

28Neme epe pora waaloa go pora oro yaalo kagaapirape pora ya-pulu ne raapu raana omopiralua sa.

29 Ame baaninu-ya, niaana akua Devit-na agaaepe-rupa lagialo. Nipu omenaloa matmat-pararogaasimi. Goa pua nipu rogaae aana apedaa gosu-para aaya. 30 Nipu Gote-na agaa lakene aapirua Gote-na ora agaa waru niminaasa. Gote-meyaamadaamakuaa loa sana gupa sa: Devitmadinisu-para ora aa mudu meda piralia sa. 31 Devit-mi Yesuna pape-anu orope epaliade yaenu adesa-pulu nipu rekaluana agaa lakesa. Goa pua Kraisome onaana su-para napirua yogane page nara-mualua sa. 32Pagalepa. Gote-me go aa Yesu Krais

marekaasa-daa niaame inimi adesima. 33 GoreYesu marekaasa rabu Gote-na popo ke-nane puapirisa. Goa pua Gote-me ora agaa loa Holi Spiritgialua sa. Goa sa-pulu nimimi abia go ademedeyaere Holi Spirit nipumi mea epenalade. 34 GoreDevit-ri Yesu pisa-rupa so yaa mada napirisa.Devit-mi lalo:Gote-me Aa Mudu Yesu-para.

Nina popo ke-nane piraina sa.35 Iaanu nena rolo-para mapiraalua sa.

36 Israel su-para piri onaa rayore ora Gote-me go Yesu Aa Mudu mapiraasade kone nimi-naatepape. GoYesuri nimi repenapolopeamadaatisimi pare Gote-me nipu ora niminaa loa MeaRepae Aa yaade lo lakesa.

37 Onaanu go agaa pagesimi rabu nimunarobaa-para kedaa pisa-daa nimumi Pita-paraaposel kogono aa medaloma-para gupa simi:Amenu, niaa ake palima ya? 38 Pita-me lakesa:nimi padane padane laatapuri kone perekea YesuKrais-na bi madaa baptais mealepa. Goa puanipumi nimina pupitagi marabuaniaawa HoliSpirit nimi pa gialia sa. 39 Gote-na ora agaarenimi-para nimina sinu-para su rayona lo kiri-tasimi. Go onaa rayore niaana Mudu Gote-menipu raapu mapiraalia sa.

40 Go puri pane agaare Pita-me nimu lakesa.Goa pua agaa mana adaapu loa gupa sa: Abiarepupitagi ne onaa adaapu pimi-ga nimiri nimugimoa wae kone nasalepape sa. 41 Goa sa rabuonaa adaapu nipuna agaa madaa raaname omoapagoa baptais misimi. Go yapi di rabu onaa 3,000-pela disaipel onaa raapu epa pirisimi.

Onaanu rayo pu robaa padane isimi42 Nimumi moge riaae aanuna agaa pagoa

epe-rupa pirua kone padane sua eta noa betenlo pirisimi. 43 Goa pua aposel kogono aanuminapiaa kogono page epe rado kogononu pagepisimi-pulu onaa rayome paala omoa pirisimi.44 Goa pua kone rulae onaa rayome kone padanesua nimuna oyaenu kiritaawa rumaa pirisimi.45 Goa pua pa onaanumi mo kone rulae onaa-nuna oyae kabenalo nimumi mone mua pa pirionaa rumaa kaloa nimu rayo epe-rupa pirisimi.46 Goa pua nimumi kone padane sua yapi padanepadane laatapumi lotu ada-para kiritasimi. Gopage nimuna ada-para eta noa ora raaname omopirisimi. 47 Goa pua nimumi Gote-na bi minasaapirua onaa rayome lalo: Nimi epe-rupa pimionaa. Goa pua oro yaalo Gote-na kone rulae onaa

Kogono 3:1 211 Kogono 4:1raapu onaa adaapu epa-mama pua nimuna nabaadaapu popesa.

3Pora napami aana ke maepeaasa

1 Gore beten lape di rabu Pita-para Jon nipulaapo aebo lotu ada-para pisipi. 2 Pisipi rabu goepe lotu adana pora gaape-nane pora napami aameda pirisa. Go aare agimi aa oyapalae madu isa.Oro yaalo epe pora gaape temede amaa-nane riaipuamapiraasimi. Go aame lotu ada-para odobal-imide onaanu-paramoneoyaemedaogenalomeamapiraasimi. 3 Pita Jon laapo lotu ada ru-naneodobatalo pisipi rabu go aame oyae meda gialepaloa ogesa. 4 Goa sa rabu mo aa laapome poranapami aa-na ini agaa waru adaba sua Pita-melalo: Saa adape sa. 5Gore pora napami aa nipumikone gupa isa: Ora oyae gialipi kone isa-pulu goaame waru adaba isa. 6Go rabu Pita-me nipu goalakesa: Ni mone oyae nasabaayo-pulu yae medagialuame pi sa. Nasaret su-para piri Yesuna binapurimi ne marekaluame lalo sa. 7 Goa loa go aa-na ki mina marekaasa. Marekaasa rabu go aa-naaa galo puri pasa. 8 Go aa raana omoare rekoapora pamisa. Goa pua nipu page Pita Jon raapuepe lotu ada-para pisimi. Pisimi rabu go aameora pogolaari pua Gote-na bi minasaasa. 9 NipupamuaGote-na biminasaasa rabu onaa adaapuminipu adesimi. 10 Go aa oro yaalo epe pora gaape-nane pirua mone ogesa-pulu onaanumi nimunaini agaame adesimi. Gore nipu abia pora epe-rupapamua ru-nane ipisa-daa go onaanumipaalaomoa ki wage pisimi.

Pita-me epe lotu ada-para agaana re lakesa11 Go lotu adana pokaalo ada meda aasa. Gona

biri Solomon-na pokaalo ada simi. Mo aamePita Jon laapo waru upia go pokaalo ada aasa-para onaa adaapu nipumi aipapulu adola pisimi.12Pita-me onaa rayo adoa agaa gupa lakesa: Israelonaanuri akeane nimimi ki wage pua pimi pae sa.Gore akeane saa adoba imi pae? Nimi ake koneimi pae? Saame epe kone sua saana purimi goaa maepeaaripa ya? Ora saana purimi-daa dia.13 Gore Gote-me paa. Ora niaana akua Abraham-para Aisak-para Jekop-para nimuna Gote-me goaa maepeaaria. Nipumi nipuna raba mi naakiYesuna bi minasaatalo paa. Go Yesuri nimimi apokadipi Pailat-na ini agaana yada roboa masaa ri-lasimide. Pailat-mereYesu repaalua kone isa parenimimi go agaa napagesimide. 14 Goa pua Yesu

ora Gote-na epe redepo ne aa pirisa pare nimiminipu gimoa Pailat-para onaa tu maomaatalo goaa epenala simide. 15 Goa pua nimimi oro yaalokagaa pirapena re Yesu yapare tisimide. Tisimipare Gote-me matmat-para marekaasa. Niaamego rayo adema. 16 Go Yesu nipuna bimi go poranapami aa maepeaaripa. Nipumi Yesu madaakone rulaasipi-daa Gote-me nipu puri kasa. E,gore nimimi go aa adaba pimi. Go aame Yesunaagaa robaa-para maodabaria-pulu nipu epe-rupapia sa.

17 Nina ame baaninu, nimi page nimina aamudunumi page Yesu-para pisimide yaere nan-iminaawa pisimi yaade. 18 Goa pea pare Gote-menipuna agaa lakene aanu-para gupa lakesa: KraisMesia radaa noa omalia lakesa. Go aanumi agaalakenaloa go agaana re maoyaasimi.

19 Goa pimi-ga kone perekea Gote-na konemua nimina pupitagi gimalimina go rabu nipumimea rubaalia. 20 Gote-me kagaa puri ginalo goapipape. Goa pua Gote-me Yesuri niminaa loaMeaRepae Aa ya-pulu aba mada mua mea repaasa.21 Pare nipu abia yaa-para ora pirua orope suamaa ipua kagaa yaenu masaalia. Go madaareGote-me nipuna agaa lakene aanu lakenaloa ni-mumi simi sa.

22GomadaareMoses-me aba gupa sa: Gote-meni nipuna kogono panolo mapiraasa sa. Go pea-ga nipuna lakene aa-na agaa rayome pagalimina.23Goa pua onaa rayome nipuna agaa napagalimi-daare Israel su gimoa ora nimu omabalimina.Moses-me agaa gupa tisa. 24 Pita-me wala lalo:Gote-me agaa lakene aa Samuel madaa piruaamaipuare agaa lakene aanumi rayo go agaa padanegupa simide. Nimuna agaana re abia adema sa.

25 Gote-me akuanu raapu aana oraawa sanaagaa lakene aanu agaa lakesa. Go ora agaareora nimina pagoa meape agaa yaade. Gote-meAbraham-para agaame pogatulalo gupa sa: Nenamadiali si akuanumi su amaa piri onaa rayo purikanalo mapiraalua sa. 26 Goa sa-pulu Gote-meniaa raba meape aa Yesu mea epenasa. Gote-meYesu marekaawa nimi piri-para aba epenasa. Goapua nimimi pupitagi ne kone masaa rilainalo epepuri mea epenasa.

4Nimumi Pita-para Jon lapo adisimi

1 Pita-para Jon lapome onaa agaa lakesimi rabuaanumi nipu laapo aditalo ipisimi. Aanu gupaipisimi: Gote-na miru irae aanu page lotu adana

Kogono 4:2 212 Kogono 4:31aa mudu polis page Juda aanuna page Sadyusiruru aanu page aditalo ipisimi. 2 Gore Pita Jonlaapome onaanu-para Yesu matmat-para rekoapia sipi. Goa sipi-pulu onaanumi ome onaanupage wala rekoa piralimi. Goa sipi-pulu moaanumi ratu waru yawoa aditalo ipisimi. 3 Goapua adisimi pare ribaa sa rabu ekeraa koso temesa. Goa pua koso nalo pi ada-para surubesimi.4 Goa pisimi pare onaa adaapumi nipu laaponaagaa pagoa kone rulasimi. Go rabu aa adaapumigupa 5,000 kone rulasimi.

5 Wala ekeraa-nane kaunsil-na aa mudunupage kone makuaae aanu page rekena agaa ti-saanu page Jerusalem su-para kiritasimi. 6 Gote-na miru irae aanuna mudu Anas-para Kaiafas-para Jon-para Aleksader-para miru irae aa mudurayo kiritasimi. 7Goa pua nimumi aposel kogonoaa laapo agaa misimi. Nipina kogonore aapina bimadaa puri mepe pae simi.

8 Goa simi rabu Pita madaare Holi Spiritodobasa-pulu gupa abusa: Onaa rayonamudu ya-patu page konemakuaae aanu page nina agaa pa-galepape sa. 9 Gore nimimi agaa mulalore saamepora napami aa raba mua maepeaaripade agaamemepae simi. 10Gomadaawarupagalepape. Gorekoa pia aare Nasaret su-para piri Yesu Krais-napurimi nipu ora maepaaripa. Go Yesuri nimimirepena polopea madaa nil-mi tisimide pare Gote-me nipumatmat-paramarekaasa. Nipuna purimipisa. 11Gote-na buk madaa i agaame Yesu madaasaa pi agaa gupa isa: Nimi kamda kogono pulalomeme aana-re gimisimide pare go aana abia orariri-nane aana sa. 12 Gore nipu padaneme oroyaalo kagaa piraama laama pope kone wasupamada gialia. Su rayo-para pimi onaanumi Yesunabi padaneme niaa epe-rupa mapiraalia teme sa.

13 Goa sa rabu kaunsil piri aanu paala omesimipare Pita Jon laapome puri pane agaa sipi. Goaa laapore skul nalo agaa mana waru napage aalapo-ga puri pane agaa sipi-daa adesimi. NipuYesu raapu pirisipi-daa adesimi. Goa pua moaanumi kone adaapu isimi. 14Yapare poranapamiaa perekea nimu raapu pirisa-pulu nimumi PitaJon laapo-para agaa na-abusimi.

15 Goa pua nimumi go aa laapo kaunsil gimoaamaa mea pulupa simi. Nimumi nipu laapomadaa koso lape agaa yada robesimi. 16 Go aalaapo madaare ake palima ya? Nipuna puri panenapiaanu kogono Jerusalem su-para onaa rayomepagamede. Goa pea-ga niaame go aa laapomeke wae aa namaepeaaripiri mada natapape sipi.

17 Yapare go agaa su payome pua pagena-gago aa laapo-para Yesuna remaa onaa medalomanalaketapape simi. 18 Goa loa go aa laapo ru-nane mea ipulupa loa sana agaa mana gupa simi:Yesuna agaa-para nipuna bi-para onaamedalomanalaketapape lamina.

19 Goa simi pare Pita Jon laapome agaa gupaabusipi: Nimimi tapape. Nimina agaa pagalemepalo ora Gote-na agaa pagaleme palo tapape.Gote-me sa adea-ga nimimi tapape. 20Gore saameadoa pagesipa-pulu agaa mada tepa kone salepasipi.

21Goa sipi rabu kaunsil aanumi nipu-para yadamalue tape agaa wala loa mea repaasimi. Onaarayome go aa laapona kogono madaa Gote-nabi minasaasimi rabu kaunsil aanumi nipu laaponatisimi. 22Mo wala yaina perekene aare nipunamadini maaliri 40-pela pirisa.

Gote-na kone rulae onaanumi puri minalo betenlala pirisimi

23Repaasimi rabu Pita Jon laapome adami onaapiri pua Gote-na miru irae aa mudu-para konemakuaae aanu-para nimumi pisimide agaa pualakesipi. 24Go onaame pagesimi rabu Gotemadaakone padane sua agaa lalo: Aapa, ne ora mudu.Neme su yaa lapo page ipa page yae rayo pagewarisi. 25 Nena Holi Spirit-mi niaana akua Devitagaa lakesa rabu nipumi pepa madaa gupa tisa:Akeane ruru rado onaanu ratu yawoa wae agaa lo

pimi?26 Su rayona aa mudunumi pepena pua mudu

yapatu kiritasimi.Nimumi Gote-para nipuna Raba Meape Aa

madaa page rabuaniaatalo kirita pirisimisa.

27 Devit-mi gupa tisa-ga abia Herot page Pon-tius Pailat page go aa mudu ruru rado onaanupage Israel su-para piri onaanu page nimu rayokiritaawa nena raba mi aa Mesia tulalo pisimi.28 Gote neme aba kone ina go mada palimi-pulunimu kiritatalo pirisimi. 29 Gote abiare nemenimuna yada palimiri waru adobaina. Goa puaniaare nena raba mi onaanumi nena agaa puripaloa lakelamona puri giape. 30 Nena konemeonaana yaina maepeaawa epe kogono mapaawapuri pane kogononu rado pamona puri giapesimi. Nena epe raba meape si Yesuna bimi giapesa. 31 Go beten lo kiritisimi rabu nimu piri-para pururu aasa. Goa pua Holi Spirit-mi nimurayo rulatabenaloa Gote-na epe agaa puri paloalakesimi.

Kogono 4:32 213 Kogono 5:24Kone rulae onaa kone padane imi

32 Kone rulae onaanumi kone padane suanimuna oyaenu rumaatalo padane-rupa pirisimi.Aa medamere nina agu raapo saapiralua konenaia. 33 Goa pua aposel kogono aanumi Aa MuduYesumatmat-para aba rekesa-daa agaa puri paloalakesimi. Ora goa pua nimu madaare Gote-naepe raba meape kone mea isa. 34 Goa pua konerulae onaanuna rikiraanare naraa onaa meda oranapirisa. Dia, onaa rayome su ada laapo yotomis-imi rabu aposel kogono aanu kasimi. 35 Goa puanimumi oyae dia ne onaanu-paramea rumaasimi.

36 Goa pisimi rabu aa medalomame Josepnipuna su kabesimi. Go aare nipu Livai-repaasu Saiprus madini aa pirisa pare aposel kogonoaanumi bi Barnabasmaasimi. Adaa agaamadaarego biri epe kone sape aa. 37 Go aare yoto muaaposel kogono aanu mone pua kasa.

5Ananaias Safaira repaaya pirisipi

1Kone rulae onaanu oyae gupa rumaasimi pareAnanaias Safaira repaaya pirisipi. Ananaias-menipuna sumedamadaamone yotomisa. 2Go rabunipumi medaloma paga sua medalomare aposelkogono aanu kasa. Go konere nipuna oreme kasa.3 Goa pisa rabu Pita-me lalo: Ananaias, akoloSatan-me ne makirae kone mea gia pa. Goa pea-ga neme Holi Spirit-para yaa agaa lae. Kone gupasaere su yoto mone medaloma nena pa pagaasaapi sa. 4 Go suri ora nena su yaade. Gore yotomeaede mone page nena yaade. Ora-ga akeanene kone laapo sua mone pagaa i pae? Ne paonaanu-para yaa agaa nalakelae pare neme oraGote-para yaa agaa lakelaede sa. 5 Ananaias-mego agaa pagoa sana nipu lopoa ora ini adupisa.Goa pua onaa medalomame go remaa pagoarepaalame omesimi. 6 Goa pisa rabu naaki ogegeaanu ipua Ananaias-na ro mea rua matmat-parapua rogaasimi.

7 Wala orope ogesi-daa pirua Ananaias-na orePita piri-para ipua mo pisana remaa napagesa.8 Pita-me mo ona agaa misa: Nena aani laapomo su madaa mone meapede pare akepu meapepae sa. E, meapade pare medaloma dia yaadesa. 9 Goa sa rabu Pita-me lakesa: Akeane nenaaani raapu wae kone sua Gote-na Holi Spirit-para yaa agaa lakelape? Nena aanina ro rogaaeaanu pora-nane pimi-ga nena yogane page goonaanumi rogaalimi sa. 10 Goa sa rabu go onaPita-na aa re-para lopoa omesa. Goa pua aanumiipua go onana ro ria pua aanina matmat re-para

pua rogaasimi. 11 Gore Yesuna disaipel onaanupage onaa medalomanu page apo remaa pagoaora paala omesimi.

Aposel aanumi puri pane kogono-para epe radokogono-para pisimi

12 Aposel aanumi onaana rikiraana napiaa ko-gono page epe rado kogononu page pisimi. Oromeda aposel kogono aanu-para onaa medalomaSolomon-na wane ada-para pua kiritasimi. 13 Gorabu pa onaa medaloma nimu raapu nakiritapirisimi pare kone rulae onaanu pala omoa nimuraapu nakiratasimi. 14 Goa pisa rabu Aa Mudumadaa kone rulae onaa adaapunimu raapumeda-para pirisimi. 15 Aposel aanumi kogono warupisimi-daa onaanumi yaina ome onaa pora-niaria pua reke madaa page yapara madaa pagemapiraasimi. Goa pua Pita pamisa rabu nipunawasupame yaina i onaa madaa kabulasa rabuome onaa maepeaainalo mapiraasimi. 16Goa puaJerusalem su mone pane piri yaina i onaa pageremo pabo piri onaa page maepeaainalo meaipisimi. Goa pisimi rabu aposel kogono aanuminimu maperekeasimi.

Aposel aanumi radaa nisimi17Goapisimi rabuGote-namiru irae aamudun-

umi page Sadyusi aanu page nimumi aposel ko-gono aanu madaa wae udipa kone isimi. Go rabunimumi ratu waru yawesimi. 18 Nimumi aposelkogono aa mapataatalo wae onaa piri karupusaada-para mea pisimi. 19 Goa pisimi pare go ribaaGote-na ensel medame kalabus adana pora loboaaposel kogono aa meda amaa-nane mea pua agaagupa lakesa: 20 Epe lotu ada-para pua onaa rayoYesumi kagaa kone gina laketapape sa. 21 Goasa rabu aposel kogono aanumi ensel-na agaapagoa yapi lapaasa rabu epe lotu ada-para puaagaa pamu mogeasimi. Gote-na miru irae mudu-para nipuna kogono aanu-para nimumi mo Judaaanuna kaunsil rayo kiritainalo yaasimi. Go rabukalabus ada-para agaa repaawa disaipel aanumeaepenalo lakesimi. 22 Goa pisa pare polis kalabusada ru-nane pua odobasimi rabu aposel kogonoaanu napirisimi. Na-adesimi rabu nimu kaunsilpiri-para agaa gupa pua lakesimi: 23Niaa kalabusada adola puaama pare pora gaape ora loko tuaoda polis adaba pirina sima. Goa pua pora gaapeloboa ru-nane pua go aanu-daa niaame na-adamasimi.

24 Epe lotu adana mudu polis page Gote-namiru irae aa mudunu polis page Gote-na miru

Kogono 5:25 214 Kogono 6:7

irae aa mudunu page nimumi go aposel kogonoaanu pa puamede remaa pagoare kone adaapuisimi. 25 Go kone su pirisimi rabu aa medameipua lalo: Pagalepa. Apo pateme aanumiri lotuada-para pirua onaanu agaa mogeaeme sa. 26Goasa raburi plisman-nu nimuna mudu raapu aposelkogono aanu mula pua wala ipisimi. Goa pisimipare onaanumi nimu aana-me talima kone suapawa mea ipisimi.

27 Goa pua aposel kogono aanuri ru-nane meapua kaunsil piri-para ma-ainalo Gote-na miruirae aame agaa mulalo pisa: 28Yesuna bi madaareagaa nalakelape aba lamade. Goa lamade parenimimi ora pa teme-daa adema. Go Jerusalem su-para rayome nimina lakene agaa pageme. Goapea-ga tu maomape kone niaa madaa masaat-alo peme. 29 Goa sa rabu Pita-para aposelkogono aanu medalomame agaa gupa abusimi:Niaa Gote-na agaa mana pagoa makuaaema.Goa pua aa medaloma agaa mana napageme.30 Niaana akuanuna Gote-me matmat-para Yesumarekaasa. Goa pisa pare nimimi aba repenapolopea madaa nil-mi tu maomasimide. 31 Goapisimi pare Gote-me Yesu marekaawa ki popo ki-nane pirua ora Aa Mudu page onaa Raba MeapeAa mapiraawsa. Nipumi Israel onaa rayo waekone perekeamina wae kone rabuaniaamina puripasa. 32Niaame page go kogono aba adesima. Goapea-ga Gote-me Holi Spirit-na puriri nipuna agaapagemede onaanu-para kasa sa.

33 Kaunsil aanumi go agaa pagesimi rabu ratuwaru yawoa aposel kogono aanu tamona koneisimi. 34 Go kone isimi rabu Farisi aa medarenipuna bi Gamliel* pirisa. Go aare kaunsilaanu piri-para pua rekasa. Go aare rekenaagaa mogeasa-pulu onaa rayome nipuna bi mi-nasaasimi. Nipumi rekoa lalo: Go aposel aanuamaamea pulupa sa. 35Amaa pisipi rabu kaunsil-nupara gupa lakesa: Israel aanu, nimimi go aa laa-pore ake palima kone saleme. 36Abadere Theudasipua ni ora Aa Mudu yaade lakesa. Goa sa-pulu aaadaapu gupa 400-pela nipu raapu pirisimi. Goapisa pare tu maomasimi rabu nipuna disaipelaa rayo pogola pisimi rabu nipuna kogono diasade. 37 Wala orope nimumi onaanuna bi tulaloipisimi rabu Galili aa Juda epa pirisa. Goa puaonaa adaapumi nipuna agaa pagesimi. Pagesimipare omenaloa nipuna disaipel onaa pa gimapisimi. 38 Goa pisa-pulu abia neme agaa lagialo.

Go aa laapo madaa koso natapape. Go aa laapogimalepa. Nipuna pulalo pi kogonore go pa suamaa kogono-rupadaa ora dia yalia. 39Yapare goaanumi Gote-na kogono peme-pulu nimimimadanarasalimi. Nimimi ora Gote madaa waea puakogono maoyalimilo lalo sa.

Goa sa rabu kaunsil aanumi Gameliel-na agaapagesimi. 40 Goa pisa rabu aposel kogono aatinalo ru-nane wala mea ipua agaa mana puripane gupa lakesimi: Yesuna bi mada agaa nat-apape loa repaasimi. 41 Go rabu aposel kogonoaa laapo kaunsil gimoa pisipi. Gimoa pisimi rabunimumi Yesuna bi madaa kedaa risimi-pulu nimuora raana omoa pisimi. 42Goa puare yapi rayomeaposel kogono aanu lotu ada-para page onaanunaada-para page Gote-naMea Repae Aa YesumadaaEpe Agaa mogeasimi.

6Aa 7-pela raba meape aa madaa misimi

1Go raburi disaipel onaana ruru adaa ya-mamapisa. Gore mo disaipel onaa Grik agaa simirepaame mo Hibru agaa ne repaa ratu yawesimi.Goa simi: Nimimi eta wasaa onanu nakateme.Dia pare niaana wasaa ona eta nakateme-puluepe-rupa nasurubeme simi. 2 Goa simi rabuaposel-na 12-pela page disaipel onaa rayo makir-itaawa gupa simi: Niaame Gote-na agaa gimoaeta oyaeyae rumaalima-daare go kone ora o yalia.3 Amenu, gupa pamina. Nimina rikiraana aa7-pela oyaeyae rumaaina mapiraatepape. Gomapiraalimide aanuri epe bi mealimi rabu nimuHoli Spirit warumu redepo ne kone waru su oyaesurubenalo mapiraatepa. 4 Go palimiri niaameoro yaalo beten loa Gote-na agaa laketema simi.

5 Aposel aa-na agaa pagoa nimumi raana omoapisimi. Goa pua aa-na bi ma-ae Stiven-re Gote-na agaa page Holi Spirit page nipuna robaa-para rulatabesa. Nipu mapaamisa. Goa puaFilip-para Prokorus-para Nikanor-para Timon-para Parmenas-para Nikolas-para go rayo madaamisa. Nikolas-re Antiok su pirua aba Juda aanuraapukone rulae abamisa. 6Gokone rulae onaan-umimo aa 7-pela disaipel mea ipisimi. Goa pisimirabu aposel kogono aanumi beten loa simina goaanu aalu madaa ki isimi.

7 Go raburi su rayona onaa adaapumi Gote-naagaa pagoa kone rulasimi. Goa pua Jerusalem su-para kone rulae onaa adaa yoa adaapu pisimi. Go

* 5:34: Aba ripia Pol nipu Yesu madaa kone abi narulasa rabu Gamaliel nipu Pol-na tisaa pirisa. Moge Riae Aanuna Kogono 22.3go-para ia.

Kogono 6:8 215 Kogono 7:18pageGote-namiru irae aa adaapunimumiYesunaagaa waru pago kone rulasimi.

Juda aanumi Stiven adisimi8 Gore Stiven-re Gote-na raba meape kone

page Holi Spirit-na puri page waru misa-pulunipumi onaa piri-para puri pane kogono-paraepe rado kogononu-para pua pisa. 9 Goa pisapare onaa medalomame Stiven raapu agaa arerepula pasimi. Go onaanuri Juda onaanuna lotuada medana bi Esepena Aanu simi. Go on-aanu page lotu adaare Sairini suna Juda on-aanu page Aleksandria suna Juda onaanu pageSilisia Esia su laapo piri Juda onaanu pageStiven raapu agaame arere pisimi. 10 Goa pisimipare Stiven-re Holi Spirit-na puri-para nipunamakuaae kone page adoa simina nipuna agaamada narasisimi. 11 Mada narasisimi-pulu aamedaloma mone kaloa gupa tapape simi: Stiven-me Moses-para page Gote-para page ero agaa ta-daa pagema tapape simi. 12 Goa pua lakenaloakone makuaae onaanu-para rekena agaa tisaanu-para nimuna kone wae-rupa marekasimi. Goapua nimumi Stiven piri ipua kaunsil-na ada-paraadi ria pisimi. 13 Goa pua nimuna yaa agaa neaanumi ru-nane mea penaaloa yaa agaa gupasimi: Go aare oro yaalo niaana Gote piri lotuada-para nipumi Moses-na agaa madaa ero agaaloaaya simi. 14Gupa pagesima simi: Go aame lalo:Nasaret su-para piri Yesumi epe lotu ada kilipiaMoses-me niaa gisade rekena agaa perekealialaasimi. 15 Goa loa makirasimi rabu kaunsil aan-umi Stiven-na ini agaare ora ensel-na ini agaanona piane adesimi.

7Stiven-me agaa sa

1 Goa simi rabu Gote-na miru irae aa mudun-umi Stiven agaa misimi: Nimumi ne-para lamedeagaare ora tame pae simi. 2 Stiven-me go re-maa gupa abusa: Amenu Aapanu, pagalepape.Niaana akua Abraham Haran su-para naepeMesopotemia su-para pirisa rabu epe paa pi Gote-me opapaawa agaa gupa lakesa: 3 Nena su-parapiri ruru gimoa su rado-para pope. Go surineme waatoa. 4 Goa sa-pulu Abraham Kaldiasu gimoa Haran su-nane pisa. Goa pua nipunaaaraa omenaloa Gote-me nipu go su-para meaepenasa. Nimi abia go pimi su madaa lalo. 5 Gorabu Gote-me Abraham nipuna surubape su kasa.Dia nipuna agu raapo pirape oge regepene su-daanakasa. Yapare Gote-me orope Abraham nipuna

sinu-para rurunu-para minalo ora agaa lakesa.Gote-me goa lakesa raburi Abraham-me naakimeda abi namadisa. 6 Gote-me gupa wala lakesa:Nena orope madiali naakina rurunuri pa kimisunaakinu ruru pirua nimu ora kogono madaaadini aa-rupa piralimi. Goa pua nimu ora maali400-pela wae-rupa piralimi sa. 7 Gore Gote-meAbraham-para wala lakesa: Apo ada kimisu-parapiri gavman-mere nena naakina rurunu kogonomadaa adia surubalimi. Goa palimi pare nemewae yoto abulanoloa nenamadini rurunu ne piri-para nina bi minasaatalo epalimi sa. 8 Goa loasana Gote-me pogatu pirapena Abraham yoganekepene kone kasa. Goa puare Abraham yoganekepene kone kasa. Goa pisa-pulu Abraham-meAisak madisa rabu yapi 8-pela pirua go naakinayogane kepeasa. Goa pua orope Aisak Jekopmadisa. Jekop-mere niaana akua 12-pela madisa.

9 Stiven-me agaa gupa lakesa: Jekop-na sinumiJosep-para wae kone sua Isip yoto mua kimisukogono aa-rupa mea pua yoto misimi. YapareGote-me Josep raapu pirua kedaa epalialo suru-bisa. Go rabu Fero ora Isip-na aa mudu pirisa.Goa pua Josep kabesimi rabu Gote-me Josep epemakuaae kone kasa. 10 Nipumi go kone kasa-pulu Fero-me Josep-para epe kone sua Josep oraIsip su rayona namba wan gavman aa mapiraasa.Goa pua nipuna ada page surubenalo surube aamapiraasa.

11Goa pisa-ga Isip su-para Kenan su laapo-parareae adaa paboa sapi e poape gimi omesimi. Goapisimi rabu niaana akuanu eta asapu pirisimi.12 Goa pisa rabu niaana akua Jekop-me Isip su-para eta ialo remaa pagoa nipuna sinu ranapadane pora kimisu-para mea rapaasa. 13 Ranalaapo pisimi rabu Josep-me amelu-para nipunakone lakesa rabu Fero-me Josep nipuna ruruadesa. 14 Goa pisa rabu Josep-me nipuna aaraaJekop-para agaa repaawa nipuna ruru Isip su-para ipulupape lo lakesa. Goa pisa rabu onaa 75-pela no-para pua pirisimi. 15 Go pisa rabu JekopIsip su-para pua omenaloa niaana akuanu pagego su-para pua omesimi. 16 Omenaloa nimunaronu Sikem su-para mea ria pua rogaasimi. Gosuri Abraham-me aa rogaape matmat kabenaloHamo-na naakinu mone kasa.

17 Goa pisa pare Gote-me Abraham-parapogatu pirape agaa kanalo di rudu sa rabuniaana ruru onaa adaapu Isip su-para kimisu puapirisimi. 18 Go-para pirisimi pare oropere Isip-na aa mudu meda pirua go aame Josep na-adesa.

Kogono 7:19 216 Kogono 7:4719 Go aa mudumi niaana ruru yala mapolaawaakuanu radaa mapaawa nimuna nogo naaki paomenalo su amaa-nane mea mapiraasa. 20 Gorabu Moses-na agimi nipu madisa. Go naakiri inikaapu epe-rupa ae naaki agimi akua repo madusaapirisa. Goa pisa pare orope nipu kalae naaki-rupa pirisa. 21Go rabu aa mudu Fero-na wanememua ora nipuna si-rupa surubisa. 22 Go rabu Isipkonemakuaae aanumi nipumogeasimi. Goa pisa-pulu Moses-ri nipu yada yaba ne aa pirua puripane agaa-para kogono-para pua aa mudu-rupapirisa.

23 Wala orope Moses-na maali 40-pela pati-naloa nipumi Israel su-para piri amenu adaluakone isa. 24 Goa pisa rabu Moses-me Isip aamedame ame ratu talaina adesa. Adesa-pulunipumi ame raba mulalo pua nipumi Isip aatu maomaawa yano abusa. 25 Goa pisa rabuMoses-me kone gupa isa: Gote-me ni puri ginaloneme amenu raba mealua rabu adalimi kone isa.Goa kone isa pare amenumi kone gupa naisimi.26 Wala ekeraa-nanere ame laapome yada pisipirabu Moses adoa yada napipape lo agaa gupalakesa: Ame laapo, nipiri ora ameaya-ga nipimiakeane maoyaaripi ya? 27 Goa sa pare mo aameratu yawoa go Moses orolopaawa lalo: Aapimine ora aa mudu-rupa mapiraria ya? 28 Abala goIsip aa meda taede-rupa ni tulalo pi pae? 29Gupapagesa rabu Moses paala omoa Midian su-parapogola pua yada taepe aa-rupa pua pirisa. Goapua oropere nipumi naaki laapo madisa.

30Maali 40-pela patisa rabu Moses onaa napirisu Rudu Sainai re-para pua ensel meda adesa.Adesa rabu repena sulaa ralae-na adesa. 31Moses-me adesa rabu nipumi pala omoa rabu nipu re-para pua adolalo pisa. Go rabu nipumi Aa Mudu-na agaa gupa pagesa: 32Niri nena akuanuna Goteyaade. Niri Abraham-para Aisak-para Jekop-paranimuna Gote yaade sa. Goa sa rabu Moses paalaomoa pururu pisa pare Gote piri-para na-adesa.33 Goa pisa rabu Gote-me nipu-para lalo: Nenaaariti kolape. Abia ne reka aate suri ora epe suyaade sa. 34Nemenina Isip su-para piri onaanunawae radaa pi kogono-daa ora ade. Nimuna repagoa nimu raba mulalo epawa. Goa pea-ga nerekoa ne Isip su-para painalo pi sa.

35GoMoses padanere Israel su-para piri onaan-umi aba gimoa gupa simi: Aapimi ne aa mudu-para koso pagape aa-rupa mapiraria pae? Goasimi pare Gote-me Moses aa mudu-para raba miaa-para pirinalo mea rapaasa. Go repena sulaa

ralae-para pirisa ensel-me Moses raba minaloGote-me Moses puri mapabasa. 36 Moses-mereIsip su-para napiaa kogono page rado kogononupage pisa. Nipumi onaanu Ipa kane kenaawaonaa napiri su-para maali 40-pela nimu suru-bisa. 37 Moses-miri Israel su-para piri onaa abagupa lakesa: Gote-me ni mapiraasa-rupa nim-ina rikiraana agaa lakene aa meda mapiraalia.38 Moses-re Israel su-para piri onaanu kiritasimirabu nipumi rabamisa. Nipumi ensel raapu RuduSainai madaa pirua agaa lakesa. Go ensel-meakuanu page agaa lakesa. Apo oro yaalo mapi-raape agaa pagesimi rabu nimi page pagaliminalolagisa.

39 Goa pisa pare go Moses-re niaana akuanumimasaa rilasimi. Nimimi nipu gimoa wala Isip su-para palima kone isimi. 40 Goa pua nimumi Arongupa lakesimi: Remo medaloma waria simi. Goapuanimumiporawanaloa oropepomona. Moses-re niaa Isip su-paramea epaade pare nipu aa-parapua palo maarea simi. 41 Goa simi rabu nimumiremo mena gawa-rupa warisimi. Nimumi pakimi warini mena gawa madaa gote ma-aulaawapedo pedo pu pirisimi. 42 Go rabu Gote-me nimuyaa-para aatade uba kedonuna bi minasaainalogimisa. Go madaare Gote-na agaa lakene aanumibuk madaa gupa tu isimi: Nimi Israel su-para pirionaanu-ya. Nimimi maali 40-pela su amaa piruamena gawanu tua miru irisimide-ga gore ni-parapisimi pae? Ora dia. 43 Nimimi mo remo Molek-na mamina warini aba mea kilipia ria pisimi.Go raapu mo remo Refan-na uba wasupa pageminasaasimi. Go remo wasupare nimimi warikiritisimi. Goa puare neme nimi Babilon su-paramea pua mapiraalua sa. Profet aame buk madaaapo agaa tu isa.

44 Stiven-me agaa pena lala sa: Niaana akua-nuri onaa napiri su-para pirua lotu ada selmamina-mewarisimi. Go adaare Gote-meMoses-para wariape lo robo isa-rupa warisimi. 45 Oropego mamina-me warini adaare akuanumi sinu-para kala-mamapua akuanumi kilipia ru pirisimi.Goa pua Josua-me ruru radonu ratamea pisa rabuakuanu sel ada go-paramea ria pisimi. Goa pulalopisimi rabu Gote-me iaanu aba ratu rubesa. Gosu-parare Devit madisa rabu page sel ada aasa.46 Devit-ri Gote-me epe aa kone isa-pulu nipumiGote-para ne ora akua Jekop-na Gote ya-pulunena pirape lotu ada warialuame pi lo beten sa.47 Go beten sa pare Devit-na naaki King Solomonnipumi go lotu ada warisa.

Kogono 7:48 217 Kogono 8:1948 Yapare so Mudu Gote-re pa kimi warini ada-

para napia. Go madaare Gote-na agaa lakeneaame gupa sa: 49Aa Mudumi gupa sa: Yaa-parareora nina pirape siaa yaade. No suri ora nina aai yae yaade. Goa pe-ga nimimi nina adaare akepiane palimi yapae? Go page nina kitu pirape suyaade. 50Neme go oyaenuri nina kimi waritu sa.

51 Stiven-me kaunsil gupa lakesa: Nimiri purero pina raa-para piri onaa pimi. Nimina aanepoaawa Gote-na agaa napageme. Nimiri nim-ina akuanumi Holi Spirit gimisimide-rupa peme.52 Profet ora padane nimina akuanumi radaanakasimi ya? Go page nimina akuanumi eperedepo ne aa madaa pora mea waalape aa tumaomasimi. Goa pua abia page nimimi nipukawae madua tu maomasimi. 53Nimiri ensel-meGote-na rekena agaa mea lagisa. Goa pisa parenimimi go agaa rasua napagaeme.

Nimumi Stiven aana-me tu maomaasimi54 Kaunsil piri aanumi Stiven-na agaa pagoare

ratu waru yawesimi-pulu nimuna abulu regepeno pirisimi. 55Yapare Stiven-re Holi Spirit nipunarobaa-para rulatabesa-pulu nipumi so yaa-paraGote-na epe paa adesa. Yesu Gote-na popo ke-nane pirina adesa. 56 Adalepa. So yaa lobapainaGote-na ki popo ke-nane Onaa Raapu Pirape Aa-na Si so pia-daa lo Stiven-me gupa sa.

57 Goa sa rabu nimumi aa-ya loa nimunaaane pora poaawa Stiven aipapulu aditalo pisimi.58 Nimumi nipu adaare amaa-nane rata mea puaaana-me tisimi. Goa pua nipu tu maomape aan-umimamina kaloa ogege aamedamea kasimi. Goaana biri Sol yaade. 59 Nimumi aana-me talainaStiven-me Gote-para beten gupa sa: Aa MuduYesu, nina wasupa mea sa. 60 Goa sa rabu rumukoba pua agaa puri paloa sa: Aa Mudu, go aanunapupitagi wae yoto na-abulape. Goa loa nipu iniadupia u patisa.

8Sol-me Gote-na kone rulae onaa kedaa kasa

1 Stiven tisimi go raburi Jerusalem su-parapiri kone rulae onaanu madaa wae kedaa dimarekaasa. Goa pisa-pulu nimu su rado rado-para yada ta reko pisimi. Nimu Judia Samariasu-para yada ta pisimi pare aposel kogono aanupadane napisimi. 2 Go raburi Gote madaa konewaru rulae aa medalomame Stiven ro rogaawa relo pirisimi. 3 Yapare Sol-me Gote-na ruru kedaakatalo maoyasa. Nipu ada padane padane laata

pu-para pamua kone rulae onaanu adia kalabusada-para mapatasa.

Samaria su-para Gote-na epe agaa lakesimi4 Yadata pisimi kone rulae onaanumi su ray-

ona pua epe agaa lapedepesimi. 5 Filip-ri nipusu Samaria adaare-pare pua apo piri onaanu-para Gote-me Mea Repae Aana agaa mogeasa.6Nipumi napiaa kogono pisa rabu onaa adaapuminipuna agaa pagoa kone rulasimi. 7 Goa pisarabu Filip-mi remopabopiri onaa adaapuna remorakepeaasa. Go rakepeataina agaa puri panesimi. Goa pua pora napami ki wae onaanu pageyaina omopa i onaanu page maepeaasa. 8 Gorabu Samaria su-parare onaanumi ora raanameomesimi.

9 Go adaare-parare aa meda nipuna bi Saimonpirisa. Go aare nipu yaina pia aa ya-pulu Samariasu-para piri onaa rayome nipu paala omesimi.Nipumi ni ora aamudu sa-pulu onaanumi nipunapuri adoa paala omesimi. 10 Samaria su-parapiri onaa rayo ora aa mudunu page riabo onaanupage go yaina pi aa-na bi waru minasaasimi. Goaa madaa gupa simi: Nipu Gote-na puri ia-pulubi Ora Puri lamina simi. 11 Ora raana adaapunipuna yaina pi kone adoa onaanumi nipu warupagesimi. 12 Goa pisimi pare Filip-mi Gote-naSurube Su madaa Yesu Krais-na bi madaa EpeAgaa lakesa rabu Samaria su onaame agaa madaakone rulaawa baptais misimi. 13 Go yaina pia aaSaimon page kone rulaawa baptaismua sana Filipre-para pirisa. Goa pua nipumi puri pane kogono-para kogono radonu-para adesa rabu paala omoaki maalu tisa.

14 Samaria onaa Gote-na agaa robaa-para mao-daasimi rabu Jerusalem su-para piri aposel ko-gono aanumi remaa pagesimi. Goa pua nimumiSamaria su-nane Pita Jon lapo mea penaasimi.15 Go aa laapo ipisipi rabu nipumi kone rulaeonaanu Holi Spirit minalo beten sipi. 16 HoliSpirit onaame abade namisimi-pulu nipumi goapisipi. Nimu baptais misimi rabu Yesuna bipadane pagoa misimi. 17 Goa pisa-pulu Pita Jonlapome nimuna aalu madaa ki inaloa Holi Spiritmisimi.

18 Aposel aa laapome aalu madaa ki isipi rabugo yaina pi aa Saimon-me onaanu Holi Spiritmisimi rabu adesa. Adesa rabu Pita Jon lapo-paramone-me kabano tapa lo agaa gupa lakesa: 19 Gopuriri ni gialepa. Nina kimi pa onaanuna aalunasanoloa Holi Spirit mealimi sa.

Kogono 8:20 218 Kogono 9:920 Goa sa pare Pita-me agaa gupa abusa: Nena

mone raapu wae repena sulaa-para pope. NemeGote-na pa ode gea yaere mone-me kabalua konenasape. 21 Nemere kogono pulalo niaa raapukogono aa mada napirali. Nena robaa-para eperedepo ne kone napia. 22 Pare nena robaa-parakone maepeaawa Aa Mudu-para beten lape. Goapua wae kone marabuaina beten lape. 23 Gorenena pu rero pi aa-rupa adalo sa. Go koneme nekalabus ada mapiraaya. 24 Goa sa-pulu Saimon-me Pita Jon lapo-para lalo: Aya, nena lae-rupa nimada wae yaenu naepena beten tapape sa.

25 Goa pua Jon Pita lapome Aa Mudu-na agaakone rolamogeawa Jerusalemsu-parawala pisipi.Pora-nia pisipi rabu Samaria su-para piri onaanuGote-na Epe Agaa lakesipi.

Filip-mi Itiopia su-para piri aa agaa lakesa26 Oropere Gote-na ensel medame Filip agaa

gupa lakesa: Nena oyae amege pua no-nanepuare Jerusalem su-para Gasa su lapone porapamuape sa. Go porare onaa napiri su-para gopopesa. 27 Goa sa rabu Filip-mi oyae amegepua pisa. Go pisa rabu Itiopia su-para piri aameda nipuna ada wala polalo pisa. Go aarenaaki namadini abe aa yapare ora aa mudu piruaKwin ona muduna mone surubisa. Go onana biriKadasi nipu Itiopia piri onaanu surubisa. Itiopiaaame Jerusalem su-para Gote-na bi minasaawaada wala polalo lotu ta pisa. 28Nipu hos-me yonekaaris madaa pirua popesa. Pira palae pulaawaagaa lakene aa Aisaia-na pepa madaa dipiaamapisa. 29Goa pua Holi Spirit-mi Filip lakesa: Mogohos-me yone kaarais re-para pua aasa. 30 Goasa rabu Filip go aa piri-para aipapulu pua agaalakene aa Aisaia-na buk dipialaina pagesa. Pagoaagaa gupa misa: Go dipiae agaana re niminaaepae? 31 Go aame lalo: Aa medame go agaanare nalagialiadere akea pua niminaalua yapae?Itiopia surube aame Filip gupa loa sana hos-meyone kaaris madaa ni raapu epa pira lo lakesa.

32 Mo dipisade agaana re gupa lakesa: Gorenipu tape mena sipsip-rupa nimumi nipu meapisimi. Oge mena sipsip-ri iri pudiatalo ro-gaawa pemede-rupa agaa lorainaloa nipu meapisimi. 33 Gore nimumi nipu ora rabuaniaawanipu mariae koso agaa simi. Gore nipu nogonaakinu page meda ora napiri. Goa pua nimuminipu tu maomainaloa so yaa-para pisa. Go agaareAisaia-na buk madaa apo-rupa tu isa.

34 Apode aame Aisaia-na buk dipiare Filip-paraagaa gupamisa: Go agaa lakene aa-na agaare aapi

madaa loaaya pae? Ora nipu madaa ta pae pa aameda madaa ta pae? 35 Goa sa rabu Filip-mi EpeAgaa adaapumogeasa. Go aana aba dipisa agaanare loare Yesuna Epe Agaa mogeaatalo pisa. 36Goapua pora pulaaware Itiopia surube aame ipa inimeda adesa. Goa pua nipumi lalo: Go ipa ada.Akeane neme baptais namealua yapae sa. 37Filip-mi nipu-para lalo: Nena pu robaame kone warurulali-daare baptais mada meali sa. Goa sa rabugo aame lalo: Abia Yesu Krais-re ora Gote-na Siyaade kone rulaato sa.

38 Go rabu mo aame oseme yone kaaris mal-oraawa nipu Filip lapo no ipa-para pisipi. Goapua Filip-mi baptais kasa. 39 Ipa masaana gimoaipisipi rabu Holi Spirit-mi Filip pane mea pisa.Mo aame Filip wala na-adisa pare nipu pora-niapisa rabu nipuna robaa-para raana ora waru pisa.40 Filip-mi kone mua nipu Asdot su-para pa epapirisa. Nipumi adaare rayona Epe Agaa lakela-mama puare Sisaria su-para pua pirisa.

9Sol kone perekeyo sua Gote-na agaa robaa-para

maodasa(Kog 22.4-16; 26.9-18)

1 Yapare go rabu Sol-me wae agaa lala puaGote-na aposel kogono aanu tu maomaatalo pisa.Goa pua nipumi Gote-na miru irae aa mudu piripua adesa. 2 Go aa mudumi pepa tinalo laketapisa. Goa pua Damaskus su-parare Sol-me Judaaanuna lotu ada ru-nane polalore Gote-na poraraati onaa lotu ada-para madaa asapisa. Goapua nipumi nimu Jerusalem su-para kalabus adaaditalo mea pisa. 3Gore Sol pua Damaskus adaareresi-para pamisa rabu nipu piri-para so yaa-parai paame nipuna ini agaa-para paa-rupa ipisa. 4Gorabu Sol nipu su amaa lopoa agaa meda gupapagesa: Sol Sol-ya, neme niri ake pea-daa maoy-aaye pae? 5Gore Sol-me lalo: Aa Mudu, nere aapiya? Agaa gupa abusa: Niri Yesu yaade. Nemere nioro yaalo maoyaaye. 6Yapare ne rekoa so adaare-para pu. Neme orope pali yae aa medame lagialiasa.

7 Go agaa sa rabu aa medaloma Sol raapupisimiri pa rekaawa agaa nasimi. Nimumi go agaapagesimi pare pa oyae meda na-adesimi. 8 Solsu madaa rekesa pare ini-para ribaa pa yabaasa.Goa pisa-pulu nipuna adami aanumi ki mina muaDamaskus su-para mea lamua pisimi. 9 Goreyapi repome Sol-na ini-para ribaa pa yabaina etananisa.

Kogono 9:10 219 Kogono 9:3810 Goa pua Damaskus su adaare-para Gote-

na agaa lae disaipel aa meda Ananaias pirisa.Nipumi upaa adesa rabu Gote-me agaa gupalakesa: Ananaias-ya sa. Nipumi lalo: Aa Mudu, nigo pi sa. 11 Gote-me nipu-para lalo: Ne rekoa gopora-para pu. Mo porana biri Redepone Pora, gopora-para pope. Ne Juda aanuna ada pua Tasassu-para piri aa Sol asapape. Abia go aa Sol-mebeten lala pia. 12Nipuna kone-parare aa meda neAnanaias nipuna ada-para pua aalu madaa ki epasaina kone saapia. Goa pali rabu nipuna ini walarupalua kone saapia.

13 Ananaias-me gupa sa: Aa Mudu, onaaadaapumi go aa-na wae kone adoa ni lagiame.Jerusalem su-parare nipumi nena epe kone rulaeonaa madaa wae kedaa mea kasa. 14 Gote-namiru irae aa nimu nipu pepa kasimi-pulu go aaDamaskus su-para ipuare nena bi minasaae onaaaditalo pea. 15 Aa Mudumi nipu-para lalo: Abipu. Neme nipu nina epe raba mi aa mapirayo.Nipumi nina bi su rayona mea pua ruru radonupage nimuna aamudunu page Israel onaanu pagenimumi pagenalo mea palia. 16 Nina kogonomadaare neme nipuna radaa nape yaenu meawaatoa.

17 Goa sa-pulu Ananaias pua go ada ru-nanepua odobaawa Sol-na aaluna nipuna kimi oraasa.Goa pua nipumi lalo: Ame-ya Sol, aba ne pora-nia pamua Aa Mudu Yesu adaede. Nipuminena ini rupaawa Holi Spirit nena robaa-pararulatabenalo ni mea epenala sa. 18 Goa sa rabuSol-na ini madaa rigitisa yae rakepe pasa rabu iniwala rupasa. Goa pisa rabu nipu rekoa baptaismisa. 19 Goa pua eta noa yogane-para puri walamisa.

20 Nipu Juda aanuna lotu adanu-para puaodobaawa Yesuna bi madaa agaa lakesa. Goregupa sa: Yesu ora Gote-na Si yaade sa. 21 Goonaanumi pagoare kidipaa ragi tu pirua agaagupa simi: Go aare aba Jerusalem su-para meapirua Gote-na biminasaae onaa tumaomasade aayaade. Go aare go-para ipua nipumi Gote-na poraraati onaa aditalo ipisa. Goa pua Gote-na miruirae aa mudunu piri-para mea polalo pi sa.

22Goa simi pare Sol-me agaamogeasa rabupurimeaa-mama pu pirisa. Nipumi Damaskus piriJuda aanu-para Yesu ora Gote-na Mea Repae Aayaade lakenaloa agaa mada na-abusimi.

23Goa pua oromedare Juda aanumi nimu kiritapirua Sol tulalo yada robesimi. 24 Pare Sol-menipu tulalo pisimi remaa aba pagesa. Goa puaJuda aanumi Sol tulalo pisimi rabu ada pora

gaapenuora ribaa page aebopage kaleda pirisimi.25 Goa pisa pare Sol-na disaipel onaanumi nipulamu mua adaa nu basket-para kaleda mapi-raasimi. Goa pua kepo ralu rarane basket-paramadua pua mea lopaniaasimi.

26 Sol Jerusalem su-para pua disaipel aanuraapu piritalo pisa. Goa pisa pare nimumi nipuGote-na disaipel aa dia yana kone sua paalaomesimi. 27 Go rabu Barnabas-me nipu rabamua disaipel aanu piri lamua pisa. Goa puaBarnabas-me Sol pora pamisa rabu Aa Muduadesade remaa lakesa. Goa pua Barnabas-meAa Mudu Solo-para agaa lakesade remaa lakesa.Sol Damaskus su-para pirisa rabu Yesuna agaapuri paloa mogeasade page remaa lakesa. 28 Goalakesa-pulu Sol-me disaipel aanu raapu pirua orapaala naomesa pare Jerusalem rayona pua AaMudu-na bi madaa puri pane agaa lakesa. 29 Goapua nipumi Grik agaa ne Juda aanu-para arereagaa lo pirisa rabu nimumi nipu tulalo pisimi.30 Go disaipel aanumi go remaa pagoare nimuSol Sisaria su-nane lamua puare Tasas su-parapenaasimi.

31 Goa pisa rabu Judia su robo-para Galilisu robo-para Samaria su robo-para kone rulaeonanu epe-rupa pirisimi. Goa pua Holi Spirit-mipuri kasa-pulu Gote-na ruru adaa yoa puri palopirisimi. Goa pua Gote-na ruru piri onaanuminipuna bi waru minasaa pirisimi.

Pita-me Ainias-na yaina maepeaasa32 Pita nipuri su rayona pamua agaa mogeasa

rabu oro medare Lida su-para piri kone rulaeonaanu adola pisa. 33 Go-parare aa meda nipunabi Ainias-re nipu pora napami aa ya-pulu rekemadaa pa pirisa. Go yainare nipu maali 8-pelaru-nane omesa. 34Pita-me nipu-para lalo: Ainias,Yesu Krais-me ne maepeaata-ga rekoa nena ya-para ludia maredepoya sa. Goa sa rabu Ainiasaipapulu rekesa. 35 Nipu rekoa pisa-pulu LidaSaron su lapo piri onanumi nipu adoa nimunakone perekea Gote-na agaa ratisimi.

Pita-me ome ona Tabita marekaasa36 Mo Jopa su-para Gote-na disaipel ona meda

pirisa. Nipuna biri Tabita yapare Grik agaamadaaDorkas simi. Go bina re-re ora aipapulu popeyae-daa teme. Go onare oro yaalo epe kogonopua naraa onaanu oyae kalala pisa. 37 Go rabunipu yainamedamua ini adupisa. Gore nipuna toradepea ada rum sone mea ria pua isimi. 38 Goreadaa kagure Jopare Lida su regepea aasa. Goa pua

Kogono 9:39 220 Kogono 10:23Jopa su-para piri disaipel aanumi Pita Lida su-para pia remaa pagesimi rabu aa laapo repaawaagaa gupa lakesimi: Niaa piri aipapulu epape lolakesimi. 39 Pita pagoa go su gimoa nimu raapuwala pisa. Opapasa rabu so ada rum ae madaa-nane lamua pisimi. Goa pua ona wasaa rayomePita kutapu mawabaawa re lo pisimi. NimumiDorkas nipuna warini mamina-nu oyaenu Pitamea waasimi. 40 Pita-me onaa rayo amaa pulupaloare rumu koba pua beten sa. Beten loare goonaana ro i-para inimi nipu adaniaawa gupa sa:Tabita, nere reka. Goa sa rabu oname nipuna inirupaawa Pita adoa reka pirisa. 41 Go rabu Pita-me nipuna ki mua marekaasa. Go rabu nipumikone rulae onaa-para ona wasaanu-para yaaloago ona epa adalepa sa. 42Go remaare Jopa su onemone lakelo kiritisimi-pulu onaa adaapumi Gote-na agaa madaa kone rulasimi. 43 Goa pua Pitanipu Jopa su-para yapi adaapu pirua nipu Saimonraapu pirisipi. Go Saimon-re mena gawana yo-ganeme oyae warini aa.

10Pita Kornilius laapona kogono

1 Aa meda nipuna bi Kornilius-ri nipu Sisariasu-para pirisa. Nipuri Rom suna aa mudu piruanipumi soldia aa 100-pela surubisa. Gore nipunasoldia aanuri nimu madini su Itali ya-pulu gobi Itali-repaa simi. 2 Go surube aare nipu oroyaalo lotu lo nimu raapu Gote-na bi minasaaeme,Nipumimone oyaeyae Juda aanuna naraa onaanukalo oro yaalo Gote-para beten lala pirisa. 3 Oromedare naare pereke tula pulaina 3 klok rabunipumi upaa-rupa pua oyae adesa. Adesa rabuGote-na ensel meda ipua epa lalo: Kornilius-ya.4Nipumi mo ensel paala omoa pa adabaawa lalo:Aa Mudu, ake palua ya? Go rabu ensel-me gupaabusa: Nena beten-para oyaeyae raba mi kone-parare Gote-me adaba pia. 5 Abiare neme agaamea pope naaki medaloma Jopa su-para penaala.Nimumi aameda lamua ipulupape lo lakelape. Goadola palimide aa-na biri Saimon yapare nipunabi meda Pita teme. 6 Go aare nipuna bi padane-rupa ne aa medana ada-para piralia. Nipurimena gawana yogane raapu kogono pi aa yaade.Nipuna adaare no ipa solwara repaa-nane aaya-daa sa.

7 Ensel-me Kornilius agaa gupa lakeloa pisa.Kornilius-mi nipuna kogono naaki laapo-parasoldia aa meda page nimu yaasa. Mo soldia aamedare nipu lotu agaa pagoa nipumi oro yaalo

Kornilius raapu pirua raba meape kogono pisa.8 Kornilius-mi go aa repo-para ensel-na remaalakeloa mo Jopa su-para mea penaasa.

Pita-me upa-rupame yada adesa9 Nimu pua pora-nia patua yapi lapaasa raburi

wala puare Jopa su re-para pua opapasimi. Gorabu naare rikiraana aina Pita-me ada masaanabeten ta pisa. 10 Go ada masaana pirisa rabunipu reame omoa eta nolalo pisa. Gore nimumieta managola kiritisimi rabu Pita-me upaa nonapiane yae meda adesa. 11 So yaa pora gaapelobenaloa nipumi yae meda adesa. Adaa maminanona piane yaere nimumi rugi maala ripinaawalopaniaataina adesa. 12Go mamina-na ru-naneremena yaa yapa waasa paaka oyaeyae pabo pirisa.13Go rabu agaa meda gupa pagesa: Pita, ne rekoamogo yaenu tu nape. 14 Pare Pita-me lalo: AaMudu, ni mada dia. Niaana rekena agaa ia-puluneme wae etanu-daa nanalua. 15 Gore wala ranalapopa agaa gupa lakesa: Gote-me eta oyae mae-peaayare neme go wae etanu-daa nalape. 16 Goagaare rana repo loa sana mamina oyae so yaa-para aipapulu mea pisa.

17 Gore Pita-me kone adaapu sua apo upaameadalo yaere ake yapae kone isa. Goa konesaapiralaina Kornilius-mi mo mea epenasa aan-umi agaa meama meama ipuare Saimon-na adapora gaape-nane epa rekasimi. 18 Nimumi gupayaasimi: Saimon nipuna bi medare Pita-ya. Goaare go ada-para pia pae napia pae simi. 19 Pita-me nipuna upaa pa niminaata pirina Holi Spirit-mi gupa lakesa: Pora gaapenanere aa repome nego asapeme-daa lo lakesa. 20Goa pea-ga ne rekoanimu raapu pope. Neme go aanumea epenalawa-ga kone adaapu nasape pare aipapulu pope sa.

21 Goa sa rabu Pita ada-para pua aanu-paralalo: Nimimi asapuaarimide aare ni yaade. Nimiake pula epame pae sa. 22 Nimumi agaa gupasimi: surube aa Kornilius-mi pulupa laa-daa epaamaa. Go aare epe aa pirua Gote-na bi minasaaeaa yaade. Juda onaa rayome nipu-para epe koneimi. Go aa-parare Gote-na ensel medame gupalakesa: Neme Pita-na agaamea rapape. 23Go agaapagoare Pita-me nimu ada ru-nane lamua pua etakalo surubisa. Wala yapipu Pita-me oyae amegepua nimu raapu pisa. Jopa su-para piri kone rulaeamenu medaloma page pisimi.

Pita nipu Konilias-na ada-para pisa

Kogono 10:24 221 Kogono 11:524 Nimu puare pora padane kura palae puare

Sisaria su-para pua opapasimi. Gore Kornilius-mi nimu adaba pirisa-pulu nipuna ruru-paranipuna adami onaanu-para yaanaloa adola kir-itasimi. 25 Pita ada ru-nane aba ripia odobasarabu Kornilius Pita-na kibu re-para pua lopesa.26Goa pisa pare Pita-me nipumarekaawa lalo: Nerekaina. Ni page pa nena yago yaade. 27 Goa puaPita Kornilius laapo agaa lama pua ada ru-naneodobasipi. Go ada ru-nanere onaa adaapu kiritapirisimi.

28 Pita-me nimu-para lalo: Nimimi ademe.Juda onaanuri pa ruru onaa radonu raapu madanapitimi. Niaa Juda aanuna rekena agaamegupa ta: Neme ruru radonu-para waea pi onaa-rupadaa natoa. Dia-ga Gote-me ni-para go konegimala. 29 Goa pea-ga nimimi ni lamua ipisimiderabu neme agaa narasisude pare agaa pagoa niepawa. Gore neme nimi abi agaa mealo: Niakeane yalame pae?

30 Kornilius-mi lalo: Gore numane gupi rabunaare pereke tua aina ada-para pirua beten lalapirisu. Go rabu aa meda nipu epe yaako pimamina maraawa ni piri-para epa rekaawa lalo:31 Kornilius, Gote-me nena beten-para oyae odekane kogono-para adoaaya. 32Neme aa meda noJopa su-para penaaloa aa Saimon Pita lamu mulapenaalawa. Go aare bi padane ne yagona ada-para pirina go ada ipa solwara repaa-para aaya.Yagore mena gawa yogane warini aa. 33 Goa sarabu neme aa medaloma aipapulu ne piri epenalawa. Newaru pagoa epae-ga niaa rayo abia Gote-na ini agaa-para epa pima. Go agaare ake ya?Gote-me ne lagi agaa manare niaame pagolaloado pima.

Pita-me Kornilius-na ada-para pirua agaa lakesa34 Pita-me agaa aba gupa lapedepesa: Gote-me

ruru rayo madaa kone padane ia-daa niminaato.35 Goa pua onaa rayome Gote-na bi minasaawanipu madaa epe kone rulaeme-daare Gote-menimu raaname omea. Su rayona piri onaanumadaa epe kone ia. 36 Aba Gote-me niaa Israelsu-para piri onaanu-paraYesumi epe-rupapirapeagaa laginalo mea rapaasa. Yesuri onaa rayonaAa Mudu pia. 37 Nimimi Jon-me aba Epe Agaamogeawa baptais kasa-daa pageme kone salo.Orope Yesumi Galili su-para agaa lakeloare Judasu rayona Epe Agaa mogeasa. 38Nimimi Gote-meYesu Holi Spirit-para puri kasade remaa pagemekone salo. Gote-re Yesu raapu pirisa-pulu nipumisu rayo pamua epe kogono pisa. Goa pua nipumi

onaa rayo Satan-na puri gimenalo mea rapaasa.39 Niaame Yesuna kogono rayo adema. Juda su-para Jerusalem su-para page onaanumi Yesunakogono adema. Go pisa pare nimumi go aa repenapolopea madaa tu maomasimi. 40 Goa pisimipare yapi repo matmat-para pirinaloa Gote-menipu matmat-para wala marekaasa. 41 Goa puaniaame adamonalo Gote-me marekaasa. Niaaagu raapo adamonalo namarekaasa pare onaamedalomame page adenalo pisa. Nipu matmat-para rekoa ipisa rabu niaa nipu raapu padane-para eta no pirisima. 42 Goa pua Yesumi niaa-para epe agaa pua laketapape sa-pulu go epeagaare onaanu pamu laketema. Gote-me nipupadane koso pagape aa mapiraasa-pulu niaamego agaa laketema. Gore ora pa pitimi onaanupage aba ome onaa page Yesumi nimuna kosopago rumaalia. 43 Gote-na agaa lakene aanumiYesu madaa agaa lakesimi. Onaa rayome Yesumadaa kone rulalimiri Yesuna bina purimi nim-ina pupitagi raakepe rubalia.

Onaa ruru rado medanumi Holi Spirit misimi44 Pita-me go agaa lalaina Holi Spirit nipuna

agaa pago pirisimi aanu rayo madaa ipisa. 45 Goapua kone rulae Juda aanuri Pita raapu piruapaalame omesimi. Gote-me nipuna Holi Spiritruru rado onaanu-para kasa-pulu Juda aanumiki ragi tua paalame omesimi. 46 Gore ruru radoonaanumi adaa agaa rado rado lo Gote-na biminasaasimi rabu Juda aanumi paalame omesimi.Goa pua Pita-me adoa lalo: 47Go aanuri Holi Spiritmeamedere niaame page go-rupa misima, Goapea-ga aapimi madaa rekena salia ya? Baptaismada mealimina sa. 48 Goa sa rabu Pita-meagaa mana gupa lakesa: Yesuna bi madaa baptaiskalape. Goa pua Pita-me mo aanu nimuna konemua yapi medaloma nimu raapu pirisa.

11Pita-me Jerusalem su-para piri kone rulae onaa

apo remaa lakesa1 Goa pisa rabu Judia piri disaipel aanu-para

kone rulae aanu-para nimumi pa ruru radomepage Gote-na epe agaa pageme remaa pages-imi. 2 Goa pua Pita Jerusalem su-para wala pisarabu oge naakina yogane kado talo peme aanumiPita-para rono omoa ratu yawesimi. 3 NimumiPita-para lalo: Ne abade ruru radonu yoganenakepene aa raapu eta no pirisimide.

4Goa simi rabuPita-me go agaana rewaru gupalakesa: 5 Niri Jopa adaare-para pirua beten lala

Kogono 11:6 222 Kogono 12:4pirisu. Go rabu nina konemea perekea upaa nonapiane yaemeda adesu. Goa pua oramamina nonapiane oyae meda nipuna rugi ripinaawa yaa-paraepa kilipia ni piri epa isa. 6 Gore neme maminaru-nane waru adesu rabu neme uri arinu-parapaakanu-para yaa yapanu oyae rayo adesu. 7 Gorabu agaa medame ni gupa lagisa: Pita, nemerekoa mo arinu tu nape. 8 Pare neme gupa lawa:Aa Mudu, neme madaa dia. Neme abade rekenai arinu madaa eta-rupadaa ora nanisude. 9 Pareyaa-para agaa wala lagisa: Gote-me oyaeyae rayomaepeaaya-ga oto pi yae kone nasape. 10 Goagaare rana repo paganoloa mo arinu oyae rayowala so yaa-para yola pua.

11 Ora go raburi Sisaria piri aa repo ni lamuapolalo nina ada-para epa opapasimi. 12 HoliSpirit-mi ne nimi raapu pu lo gupa lagisa-puluneme kone adaapu naisu. Go aa oraapu niraapu Sisaria su-para puare Kornilius-na ada-para pisima. 13 Gore Kornilius-mi ensel medanipuna ada-para pirina adesa remaareniaa lagisa.Go ensel-me nipu lakesa: Neme Jopa su-para aamea rapaawa Saimon lamua ipulupape. Go aanipuna bi laapopare Saimon Pita teme. 14 Goaa nipumi epe agaa lagialia rabu ne-para nenaada-para piri onaanu-para nimi oro yaalo kagaapiraama laama pope remaa lagialia. Go ensel-me gupa sa. 15 Gore neme agaa pena lalanoHoli Spirit nimu madaa ipisa. Abade niaa madaaipisade-rupa ipisa. 16 Ipisa rabu nemeAaMudumiagaa lagisade-rupa kone-para wala isu. Nipumiaba gupa sa: Jon-mere onaanu baptais kasa rabupa ipame kasa pare nimiri Holi Spirit-na baptaismealimina sa. 17 Niaame Aa Mudu Yesu Kraismadaa kone rulaawa Holi Spirit misima. Goapua abiare go ruru rado onaanu padane-rupamisimi. Gore padane-rupa misimi-pulu nemeGote-na kogono mada namaoyalua kone isu.

18 Gore nimumi Pita-na agaa pagoare nimunarono agaa gimoa Gote-na bi minasaasimi. Ni-mumi lalo: Gote-me ruru rado onaanu pageoro yaalo kagaa piraama laama paliminalo koneperekeape pora waasa.

Antiok su-para piri onaame kone rulasimi19 Stiven tisimi rabu adaa kedaa mea kasa-

pulu kone rulae onaanu pu pa yabisimi. Goa puaFonisia su-para Saiprus su-para Antiok su-parapage epe agaa lakesimi pare nimumi Juda onaanuagu agaa lakesimi. 20 Goa pisimi pare Saiprus

Sairini su laapo piri kone rulae aa medalomaAntiok su-para pua ruru rado onaa-para AaMuduYesuna Epe Agaa pua lakesimi. 21 Goa pua AaMudumi puri kasa-pulu onaa adaapumi Epe Agaamadaa kone rulaawa Gote-para kone perekesimi.

22 Goa pisimi rabu apo Jerusalem su-para konerulae onaanumi remaa pagesimi-pulu Barnabasmo Antiok su-para penaasimi. 23 Barnabas nipupua opapasa rabu nipumi Gote-me go onaanuraba mina adoa raaname omoa agaa gupa lakesa:Go epe agaa nagimoa Aa Mudu raapu puri paloakogono pu piralepape. 24 Barnabas ora epe aapirua nipumi Gote-na agaawaru pagoaHoli Spiritnipu madaa waru rulatabesa. Go rabu onaaadaapumiAaMudu-na agaamadaa kone rulasimi.

25-26 Goa pua Barnabas-me Sol mo Tasas su-para asapula pisa. Nipu aba adasaawa mo Antioksu-para lamua ipisa. Goa pua maali padanemeremo Antiok su-para Gote madaa kone rulae onaaraapu pirua onaa adaapu mogeasipi. Go Antioksu-parare nimumi disaipel onaanu Krais-na bi*aba kasimi.

27 Go rabu Gote-na agaa lakene aa medalomaJerusalem gimoa Antiok su-para pisimi. 28 Pisimirabu agaa lakene aameda Agabus page ipisa. HoliSpirit-mi su rayona reae ora adaape pabenalogo aa-na kone-para mea kasa. Goa pua Agabus-me onanu gupa lakesa. Gore orope aa muduSisa Klodius pirisa rabu reaeme waru omesimi.29 Go agaa pagesimi rabu disaipel onaanu Judiasu-para piri ame baani onaanu-para eta kabapemone mea pena kone isimi. Nimuna kone suamone padane padane kaloa gupa raba misimi.30 Nimumi goa pua Barnabas Sol lapo monekanaloa lotu ada surube aanu-para mea pisipi.

12Kone rulae onaanu radaa pi yaenu wala misimi

1 Go rabu aa mudu Herot-me Gote-na rurumedaloma-para kedaa waru mea kasa. 2 NipumiJon-na ame Jems rai kutumi tu maomasa. 3 Goapuare Juda aanumi nipu madaa pedo pisimi. Goapisa-pulu Herot-me Pita page kalabus mapatasa.Goa pisa yapi diri olode raburi bret ma-adaayis nasape di rabu pisa. 4 Pita adia kalabusada-para soldia 16-pela nimumi Pita surubisimi.Goa pisimi pare 4-pela surubenaloa 4-pela radomedame surubisimi. Herot-na konere go olodePasova dia naloa Juda aanu piri-para Pita mea

* 11:25-26: Barnabas-para Pol laapome Gote-na Epe Agaa lakesipi rabu onaanu lo robaa perekea Yesuna ruru pirismi. Go onaanunabiri Kristen misimi.

Kogono 12:5 223 Kogono 13:3palua kone isa. 5 Go pulalo pisa-pulu Pita kal-abus ada-para waru surubisimi. Go rabu Gote-na rurumi Pita rabaminalo Gote-para betenwarulaasimi.

Ensel-me Pita kalabus ada-para panemea rapaasa6 Go ribaa raburi Herot-me Pita ekeraa-nane

koso talo pisa. Goa pua go ribaa rabu Pita nipusoldia aa lapona rikiraana patisa. Nimu hankapadaape laapome adia oda plisman-numi kalabusada pora gaape-para surubisimi. 7 Ora go rabuAaMudu-na ensel epa aasa rabu kalabus ada-paranipuna paa ewo aasa. Ensel-me Pita-na pasaa tuamarekaasa. Marekaawa gupa sa: Ne aipapulu ipu.Goa sa rabu hankap su amaa kolataboa lopesa.8 Ensel-me lalo: Aako lete yamoa aariti maarasa. Pita-me goa pisa rabu ensel-me lalo: Nenamamina maraawa ni rata mea epape. 9 Pita goensel rata mea pua kalabus ada gimisa pare goensel-me pisare Pita maaresa. Nipuna konere paupaa pi kone isa. 10 Pare nipu lapo pua oda polispadane pirina popesipi wala laapo pa pora gaape-para pirina popesipi pare puri pane pora gaape-para pisipi. Go pora gaapere nipu pulaina nipunapa lobesa. Nipu amaa puare pora-nia pisipi rabuensel-me Pita aipapulu gimoa pisa.

11Go rabu Pita nipuna kone epa lobataboa gupakone isa. Abiare neme go paede yaere ora nemeniminaato. AaMudumi nipuna enselme epenala-pulu go ensel-me Herot-na puri gimanolo epe-nasa. Goa pea-ga Juda rurumi ni madaa pulalopamedere mada napalimi sa. 12 Nipumi go konesua Maria-na ada-para pisa. Go onare Jon-na agipirisa. Jon-na bi medare Mak. Gore onaa adaapugo ada-para pirua beten lala pirisimi. 13 Go rabuPita-me amaa-nane pora gaape tinaloa kogonoona Roda-me pora labolalo ipisa. 14Nipumi Pita-na agaa pagoare robaa-para raana omoa-ga poragaape nalobisa rabu ru-nane aipapulu wala pisa.Gore Pita ada pora gaape-para epa aaya-ga nimirekalepa sa. 15 Go nogome nimu gupa lakesarabu nimumi lalo: Nere maeyata pae simi. Parenogome lalo: Ora lawade sa. Goa pua onaanumilalo: Gore Pita-daa dia yapare nipuna ensel yaadesimi.

16 Go agaa simi rabu Pita-me awoa kimi poragaape tua ado adobasa. Goa pua ru-nanepiri onaaipua pora gaape loboa Pita-na ini agaa adesimi-pulu paalame omesimi. 17 Go raburi Pita-menipuna ki musaawa wa wa loa agaa maloraasa.Goa pua mo kalabus ada-para Aa Mudumi nipumea repaaria remaa lakesa. Goa pua Pita-me lalo:

Nimi Jems-para nipuna amenu-para go remaalaketapape sa. Goa loa ada gimoa wala su rado-para pisa.

18 Gore naare rapaasa raburi Pita napirisa-pulu mo soldia aanumi pogolasaawa agaa adaapusimi. 19 Gore aa mudu Herot-me puri pane agaalakenaloa asapisimi pare na-adasasimi. Goa puaaa mudumi mo surube aanu agaa mulalo ipulupasa. Nimuna agaa pagoare apo surube aanu puatu maomatepa lo lakesa. Go rabu Herot Judia sugimoa mo Sisaria su-para pua pirisa.

Herot nipu ini adupisa20 Gore Herot-me Tair Saidon su lapona piri

onaanu-para ratu yawesa. Goa pisa rabu go sulapo piri onaanu nimumi Herot adola pisimi.Nimumi kiritaawa aa Blastus-me nimu raba mi-nalo yaasimi. Go aare nipumi Herot-na adanasurube aa pirisa. Goa pisimi rabu Herot piri-parapua niaa epe-rupa piramina pua simi. Herot-naSurube Su rayo madaa nimuna eta misa-pulu goagaa lakesimi.

21 Onaanumi gupa lakesimi-pulu Herot-meagaa pagape di raburi nipuna epe pepena pawanipuna epe pirape siaa madaa pirua onaanu-para remaa lakesa. 22 Go agaa sa rabu onaanumilalaawa gupa yaasimi: Go agaare ora Gote-naagaa nona piane ta-ga ora pa aamedana agaa-daadia simi. 23 Goa simi rabu Herot-me Gote-na binaminasa-pulu enselmedameHerot tumaomasa.Goa pua ora ini omenalo mena kolaimi nipunayogane waru nisimi.

24Goa pisa pare Gote-na epe agaa puri paboa surayona pisa.

25 Barnabas Sol laapome kogono pu kirituaJerusalem gimoa go aa Jon Mak mea pua Antioksu-para pisimi.

13Barnabas Sol laapona kogono

1 Antiok su-para piri onaanuna lotu ada-parare Gote-na agaa lakene aanu-para tisaanupage pirisimi. Nimuna biri gupa: Barnabas-paraSimeon nipuna bi medare Niger-para Sairini su-para piri aa Lusius-para gavman adaa aa Herot-na ame Manain-para Sol-para nimu rayo lotuada padane-para pirisimi. 2 Go aanuri oro medalotu ada-para kiritaawa Gote-para beten loa etaadoaawa pirisimi. Go rabu Holi Spirit-mi nimu-para lalo: Go aa Barnabas Sol laapore nemekogono madaa mapirayo-pulu go aa laapome ko-gono palipinalo laketapape sa. 3 Goa sa rabu

Kogono 13:4 224 Kogono 13:27kiritae aanumi eta wala gimo beten medalomaloa nimuna kimi aaluna sua nipu laapo mea pe-naasimi.

Aposel aanumi Saiprus su-para epe agaa lapedes-imi

4 Holi Spirit-mi Barnabas-para Sol laapo meapenaaloa aa lapo no Selusia su pua Saiprus supolalo ipa sip kaboa pisipi. Go Saiprus suri ipasolwara rikiraana aasa. 5Go Saiprus su opapasipirabu Salamis adaare-para pirisipi. Go rabu nipuJuda aanuna lotu ada-para pua odobaa-mamapuaGote-na epe agaa lapedepesipi. Mogeasipi rabuJon Mak-me mo aa laapona kogono raba misa.

6 Nimu go ipa solwara rikiraana i su Saipruspamua lakesimi rabu Pafos su adaare-para pisimi.Go su-para pisimi rabu nimumi yaina pape aameda adesimi. Go Juda aanuna biri Bar Jisasrenipumi ni agaa lakene aa pi loa onaanu maki-rasa. 7 Go yaina pape aare nipu mo ipa solwararikiraana i su-para gavman-na mudu aa raapupirisa. Aa muduri nipuna bi Sergius Paulus loakone makuaae aa simide. Apo aa mudumi Gote-na epe agaa pagenalo Barnabas-para Sol laapoipulupape lo lakesa. 8 Goa pisa pare yaina papeaame aposel kogono aa laapona kogonomaoyaat-alo pisa. Go yaina aaraana biri Bar Jisas yapareadaa agaamere Elimas simide. Nipumi gavman-na aa mudumi Aa Muduna epe agaa robaa-paramaodobalialo agaa mabebolaasa. 9 Goa pisa pareSol-re nipuna bi meda Pol Holi Spirit-na purinipu waru rulatabesa-pulu nipumi Elimas-na iniagaa waru adabaawa lalo: 10 Nere ora Satan-na si yaade. Nere epe kone rayona iaa. Neremakirae aa pirua neme Gote-na ora redepo nepora maoyaatalo paena. 11 Neme gupa pe-puluGote-na kimi ne abia tina. Abia ne ini rubu pi aapirua naaremada na-adape. Gupa sa rabu Elimas-na ini-para kobere moae nona piane yaeme iniepa rigitisa. Goa pisa-pulu nipumi onaana ki rip-inaatalo asapisa. 12 Gore gavman-na aa mudumigo yae adesa rabu nipumi epe agaa madaa konerulasa. Nipumi AaMudu-na epe agaa pago pirisa-pulu nipu ora paala omesa.

Pol Barnabas laapo Pisidia Antiok su lapo-parapisipi

13 Pol nipuna ame raapu ipa sip madaa puapirua Pafos su gimoa Perga adaare su-parapisimi. Perga adaare-re Pamfilia su robo ru-nane aasa. Goa pisimi pare Jon Mak-me nimugimoa Jerusalem su-para wala pisa. 14Nimumi su

Pega gimoa puare Antiok suri Pisidia su robo ru-nane pua opapasimi. Goa pua oge oro rabu Judaaanuna lotu ada-para pua pirisimi. 15Go Juda aa-nuna lotu ada-para piri aa mudunumi Moses-narekena agaa dipiaawa Gote-na agaa lakene aanaagaa dipiare nimumi Pol-na amenupiri-para agaameda gupa penaasimi: Amenu, nimimi onaanunarobaa-para puri mapalaape agaa saliare medalagialepape simi.

16 Goa sa-pulu Pol rekoa ki wakiaawa pagalepaloa sana lalo: Israel onaanu nimimi pagalepape.Gote-na biminasaaeme ruru rado onaanu nimimipage pagalepape. 17 Gore Israel su-para piri on-aanuna Gote-me niaana akuanumapiraawa nimuIsip su-para yadata pe aanu pirisimi rabu nipumipuri kasa. 18 Goa pua nimu maali 40-pela onaanapiri su-para pamua kedaamu pirisimi. Go rabuGote-me nimu pa adabasa. 19 Goa pua Kenan su-para pirisimi rabu Gote-me onaa ruru 7-pela tubebolasa. Goa pua nipumi nimu go su kanaloamaali adaapu gupa 450 go su-para pirisimi. 20Goapuaoroperenipumi kosopagape aanumapiraawapiraama puare agaa lakene aa Samuel pirisa rabudiasa.

21 Goa pua Israel onaanumi aa mudu medamulalo pisimi rabu Gote-me Sol mapiraasa. Solo-re nipu Kis-na si ora Benjamin-na ruru ru-parapirisa. Nimuna aa mudu maali 40 pirisa. 22 Goapua Gote-me nipu ratua Devit aa mudu mapi-raasa. Go aa madaare Gote-me nipu remaa gupalakesa: Go aa Jesi-na si Devit-ri nina kone mo-geatalo pia-ga nipumi nina kone rayo adoa palia.23 Gote-me aana oraawa lakesa-pulu aa Devit-namadini sinu Israel onaanu raba minalo lakesa.Goa lakesa-pulu Yesu Devit-na ruru raapu pirisa.

24 Gore Yesu naipisa rabu Jon aba ipua Yesunapora amege pisa. Goa pua nipumi Israel su-parapiri onaanu-para pupitagi ne kone perekea bap-tais mealepape lo lakesa sa. 25 Jon-na kogono diatalo pisa rabu nipumi onaanu-para lalo: Nimimirini aapi kone imi? Niri mo nimina ada paba pimiaa-daa dia-ga pagalepape. Go aare nina masaa-nane epalia pare ni raba mi aa ya-pulu nipunaaariti esepea kege radepetalo palua.

26 Goa loa Sol-me wala lalo: Amenu pageAbraham-na madini sinu page ruru rado Gote-nabi minasaaeme onaanu page pagalepape. Gote-na agaa niaa raba minalo nipuna epe agaa niaare-para epenasa. 27Go Jerusalem su-para piri on-aanumi page nimina aamudunumi page Yesu oraraba mi aa lo na-adesimi. Go page oro yaalo Kitu

Kogono 13:28 225 Kogono 14:2Pirape Yapi rabu Gote-na agaa lakene aanuna bukdipinaloa gimoanapagesimi. Goa pemepareYesumadaa koso lape agaa simi rabu nimumi Gote-na agaa lakene aa-na agaa ora yaana lo adesimi.28Gore nimumi Yesuna wae yaenu pagemeda na-adesimi pare Pailat-para Yesu tinalo agaa mulalopisimi. 29 Gore nimumi Yesu madaa buk-paraisade agaa rayo kurukiritisimi. Goapuanipuna rorepena polopea madaa kilipia aana apedaa-pararogaasimi. 30 Goa pisimi pare ora omape su-parapirisa rabu Gote-me nipu wala marekaasa. 31Goapua aba Galili su gimoa Jerusalem su-para nipuraapu pora pamisimide aanumi nipu rana adaapuadesimi. Go adesimide aanumi abia pa pimi Judaonaanu-para agaa laketeme.

32 Niaa go-para epa pimare Gote-na Epe Agaanimi lagula epa amaa. Go Epe Agaare Gote-me aba niaana akuanu lakesa. 33 Go lakesadeagaare niaana akuanumi Si Yesu matmat-paramarekaasa-daamadaa pisa. Gomadaare Buk Sammadaa agaa gupa isa:Nere nina si.Abiare neme kogono gialo sa.34Gote-me Yesu nipumatmat-para marekainaloanipuna yogane mada naramualia. Go madaareGote-me buk-para gupa sa: Neme Devit-na eperaba meape puri ora gialua sa. 35 Goa puaBuk Sam-na agaa meda gupa tu isa: Nena oroyaalo epe-rupa pirape aa-na yogane mada nara-mualia sa. 36 Go Devit pirua Gote-na kogono puanipu padaneme onaa raba mulalo pisa. Go puaomesa rabu nipuna ro akuanuna matmat amaarogaawa yogane ramisa. 37Goa pisa pare Gote-memarekaasade aare nipuna yogane naramisaaya.38 Goa pea-ga amenu pagalepape. Neme go aaYesuna bi madaa lagialo. Nipumi onaanunapupitagi nape kone rakepea rubalia. 39 Goa puaonaa rayome nipu madaa kone rulaawa pupitagine kone madaa gimalimi. Moses-na rekenaagaame go pupitagi ne kone mada namarake-peaasa pare Yesumi ora pisa. 40 Gore waru pa-galepape. Abade Gote-na agaa lakene aanumilakesimi-daa nimi piri-para epalialo sa. Nimumigupa simi: 41 Nimi ero ne aanuri paalame omoawaru adalepape. Gore nimi abia pimi rabu nemeepe kogono pe. Neme go kogono pe pare aamedame go yaena re mea waateare kone madanarulalimi.

42 Barnabas Pol lapome go remaa lakeloa Judaaanuna lotu ada amaa pisipi. Goa pua onaamedalomame lalo: Wala Kitu Pirape Yapi rabu

niaa kiritamonaloa go agaa medaloma epa la-gialepape simi. 43 Go lotu ada gimoa pisimi Judaonaanu page ruru rado kone rulae onaanu pageBarnabas Pol lapo rata mea pisimi. Go rabu aalaapome lalo: Gote-na raba meape kone warusaapirua nipu madaa kone rulaatepape sipi.

44GoapuawalaKitu PirapeYapi di rabu adaare-para piri onaa rayo epa kiritaawa Gote-na epeagaa pagolalo ipisimi. 45 Goa pisimi pare Judaonaanumi go onaa adaapu epa kiritaawa adesimirabu nimuna robaa-para udipa kone isimi. Goapua nimumi Pol-na agaa rabuaniaatalo ero agaalala pirisimi. 46Goa pisimi pare Pol Barnabas nipulapomere Gote-na agaa puri paloa gupa lakesipi:Saame nimi Gote-na agaa aba lagiapade paregimamede. Goa gimamede pare nimimi go agaagimoa niaa oro yaalo kagaa piraama laama popekone mada napalima teme-ga adalepa. Abia saaruru rado meda-para palipa. 47 Aa Mudumi saaagaa mana gupa lagia: Neme nere aa ruru radomadaa ewape paa nona piane mea salua. Goapea-ga su rayona piri onaanumi epe agaa pagoakagaa piraama laama paliminalo nina paa nonapi piramina sa.

48 Gore ruru rado piri onaanumi go remaa pa-gesimi rabu nimu raaname omoa Gote-para epeagaa madaa ora pi simi. Gote-me aba oro yaalomapiraatalo mada misade onaanumi epe agaamadaa kone rulasimi. 49 Goa pua go su-parareonaa rayome Aa Mudu-na agaa pago kiritisimi.50 Goa pisa rabu Juda aanumi go adaare-para pirilotu teme aanu-para epe onaanu-paramudu onaamedaloma page wae-rupa marekasimi. Goa puago onaanumi Pol Barnabas laapo kedaa kaloapa su meda-nane ratisimi. 51 Goa pisimi pareaposel kogono aa lapome onaanu nimuna wae-rupa peme-daa kone inalo aa kege radepisipi. Goapua nipu wala Aikoniam su-para pisipi. 52 Goapua aposel kogono aanuri Holi Spirit-na puririnimuna robaa-para rulatabesa rabu raanameomesimi.

14Pol Barnabas lapome epe agaa Aikoniam su-para

mogeasipi1 Goa pua aba mogeasipi-rupa Pol Barnabas

lapo Aikoniam su-para Juda aanuna lotu ada-para pua mogesipi. Goa pisa rabu Juda onaaadaapu page ruru rado onaa adaapu page epeagaa madaa kone rulasimi. 2 Goa pisa pare konenarulae Juda onaanumi ruru rado onaanuna kone

Kogono 14:3 226 Kogono 14:27

maoyaasimi rabu ame baaninu madaa wae koneisimi. 3 Goa pisa-pulu Pol Barnabas nipu lapogo su-para yapi adaapu pirisipi. Pirisipi rabuAa Mudu madaa agaa puri paloa sipi. Go rabuGote-me ora nipuna raba meape kone madaaagaa lakenalo waasa. Goa pua go aa laapomenapiaa kogono page epe rado kogononu pagepinalo puri kasa. 4 Goa pisa pare go adaare-parapiri onaanuri kone laapo sua rugulalapa pirisimi.Onaa medalomame Juda aanuna pora kuritalopirisimi pare onaa medalomame aposel kogonoaa-na pora kuritalo pirisimi. 5 Go rabu ruru radoonaanu-para Juda aanu-para surube aanu pagenimumi aposel kogono aanumadaa wae kone suaaana-me tulalo pisimi.

6Goa pisa pare aposel kogono aanumi go remaapagesimi rabu nimu Listra Derbe su lapo adaare-para pogola pisimi. Go adaare lapore Likonia surobo ru-nane aasa. Go su rayona page pogolapisimi. 7 Go su-paranu nimumi Epe Agaa mo-geasimi.

Pol adaare Listra pirisa rabu aana-me tisimi8Go adaare Listra-parare pora napami aameda

pirua nipuna aa laapo omapasa. Agimi madisarabu aa o ya palae madu isa-pulu pora madanapamisa. 9 Gore Pol-me agaa lakesa rabu goaame waru pagesa. Pol-me nipu waru adabaawanipuna robaa-para yaina perekene kone adesa.10 Goa pisa-pulu nipumi puri paloa lalo: Warurekape sa. Goa sa rabumo aa aipapulu rekoa porapamisa.

11 Gore go-para piri onaa adaapumi Pol-nakogono adoa nimumi adaa agaa Likioniame gupasimi: Sogo yaa-para piri remonu yaa gimoa noneipua aanonapiane epeme simi. 12Goa loanimumiBanabas-na bi Remo Sus* bi maasimi. Goa puarePol-na bi Remo Hermes maasimi. Gore Pol agaaadaapu ne aa pirisa-pulu nimuna Hermes remonona piane kone isimi. 13 Goa pua Remo Sus-na adaarena pora gaape-nane aasa. Go remo AaMudu yapatumimena gawanamaamadaa repenakaladina ini sua kolo ria ipisimi. Nimumi koloria ipisimi rabu onaa adaapuna konemere menagawa tua aposel kogono aanu katema kone isimi.

14 Goa pisa pare Barnabas Pol lapo go remaapagesipi rabu nipuna yagaa iri pudia onaanu piririkiraana aipapulu pua yaasipi: 15Gokonere akoloimi pae? Saa ora nimi nona piane pa aa laapo

pipa. Saame Epe Agaa lagula epapa. Nimimiomape remonu gimoa oro yaalo piri Gote madaakone rulalimina. Gote-mere su yaa ipa pagenipuna piri oyae page warisa. 16 Abasadere gopirisimide akuanu nimuna kone oyaeyae radoisimi rabu Gote-me nimuna goa ora pa pina koneisa. 17Goa pisa pare nimimi kone adaliminalo epekogono pu pirisa. Goa pua nipumi epe maapuoyae waru openalo yai maepasa. Goa pisa-pulunimimi eta mada noa robaa-para epe kone supirisimi. 18 Go agaa sipi pare onaanumi menagawa aposel kogono aa laapo katalo pode pisimi.Goa pisimi pare nipumi rutu sipi. 19 Goa pisarabu Antiok Aikoniam su lapo-para piri Juda onaamedaloma Pol piri-para ipisimi. Goa pua go Judaaanumi onaanu-para aana-me Pol tulalo konekasimi. Nimumi Pol tua adaare su amaa meayolo rubisimi. Nimumi Pol ora ini adupiana koneisimi. 20 Goa pisimi pare disaipel onaanumi Polpiri-para kiritainaloa Pol ora rekoa adaare-parawala pamisa.

21 Goa pua ekeraa-nanere Pol Barnabas lapoDerbe su-para pisipi. Pol Barnabas lapome Derbesu-para Epe Agaa mogesipi rabu onaa adaapumiGote-na pora ratisimi. Goa pua nipu Listra su-para wala puare wala Aikoniam su-para puarewala Antiok su-para pisipi. 22 Nipumi kone ru-lae onaana robaa-para puri mapalasipi. Agaamana gupa lakesipi: Nimiri epe agaa waru su-ruboa mealepape. Gote-na Surube Su pope poramadaare kalai pua kedaa pi yae ria pua adalimina.23 Goa pua nipumi lotu ada padane padane laatasurube aanu mada mulalore beten lo eta nanopirisimi. Goa pua nipuna Gote-na purimi go aanusurubenalo beten sipi.

Pol Barnabas lapo Antiok Siria su-para wala pisipi24 Orope nipu laapo Pisidia su robo ru-nane

pua gimoare Pamfilia su-para opapasipi. 25 Goapua nipumi epe agaa Pega su-para piri onaanuGote-na agaa mogeawa no Atalia su-para pisipi.26 Sipi muare wala Antiok su-para pisipi. Gosu-parare lotu surube aanumi nipu lapo Gote-me surubenalo beten laawa penaasimi. Go pulapenaasimide kogonore abi dia sa. 27 Gore Antioksu-para opapasipi rabu Gote-na ruru onaanu kir-itainalo yaasipi. Goa pua Gote-na kogono madaaagaa lakesipi. Gote-me ruru rado piri onaanu-para epe agaa kone rulainalo pora mea waaloa

* 14:12: Grik onaame gote adaapu pia kone isimi. Goa pua Pol-para Barnabas laapona agaa waru namua nimumi Pol-re gote Hermessimi. Barnabas-re gote Sus simi. Go remo rayona re go aa lapo-rupa simi.

Kogono 14:28 227 Kogono 15:25remaa lakesipi. 28 Goa pua yapi adaapu mo konerulae onaa raapu pirisipi.

15Onaanu Jerusalem su-para kiritasimi

1 Aa medalomare Judia su gimoa Antiok su-para ipua Krais-na onaanu-para gupamogeasimi:Moses-na rekena agaa madaare nimimi yoganerugi nakepealimi-daare Gote raapu ora madanapitimi. 2 Goa simi rabu Pol Barnabas laponimu raapu ape loa arere pisimi. Goa pisimi-pulu Pol Barnabas lapo page Antiok su piri aamedaloma page Jerusalem su-para polalo pisimi.Goa pua nimumi aposel kogono aanu-para lotusurube aanu-para yogane kepene kone madaaagaa mulalo pisimi.

3 Goa pua Yesuna pora rati onaanumi nipumea penaasimi. Goa pua Fonisia su-para Samariasu-para puare agaa gupa simi: Adaa ruru radoonaanumi wae kone perekea Gote-na epe agaarobaa-para maodasimi. Goa simi rabu Krais-naonaanumi raana omesimi.

4 Goa pua Jerusalem su-para opapasimi rabuGote-na ruru-para aposel kogono aanu-para lotusurube aanu-para nimu rayome nimu ki mua oraraana omesimi. Go rabunimumi nimu-para Gote-na pisade kogono madaa remaa lakesimi. 5 Gorabu Farisi kone rulae aamedalomame rekoa lalo:Gore apo ruru rado aanumi page yogane rugikado tapape teme. Nimumi Moses-na rekenaagaa go-rupa pagaliminalo laketapape simi.

6 Goa simi-pulu aposel kogono aanu-para lotuada surube aanu raapu kiritaawa apo agaa madaakone padane sulalo pirisimi. 7 Go agaa loa yolokiritinaloa Pita-me rekoa lalo: Ame baaninu,Gote-me ni aba mada misa-daa adesimide. Goapea-ga neme Gote-na epe agaa ruru radonu-paramogeasu. Nimimi pagoa kone rulaliminalo mo-geaayo. 8 Gore Gote-me onaa rayona robaa-paraadea-ga nipumi ruru rado onaa nagimi yapareHoli Spirit misima-rupa ada ruru rado onaanumipage misimi. 9 Gote-me niaa Juda ruru onaanumo ruru rado onaanu kone padane sua HoliSpirit gisa. Nimumi kone rulasimi-pulu Gote-menimuna pupitagi ne kone rakepea rubaasa. 10Goapisa-pulu akeane niaame ruru rado-para Moses-na kedaa pi kone mogealima ya? Abare niaa-paraakuanu-para go kedaa pi kone mada nariaalima.11Dia, niaameAaMuduYesumadaa kone rulaemarabu nipumi nipuna epe raba mi koneme niaanarobaa-para paa ginaloa oro yaalo kagaa piraama

laama palima. Ada ruru rado nimumi page gokone padane salima.

12 Go agaa lakenaloa onaanumi agaa na-abusimi. Dia, pare Barnabas Pol lapome Gote-na puri pane kogono-para kogono radonu-paralakesipi rabu waru pagesimi. Go remaare rururado piri onaana su-para pisipi rabu lakesipi.

13 Gore agaa lakenaloa Jems-me lalo: Amenu,nina agaa pagalepape. 14 Gore Gote-me rururado onaame nipuna bi pagenalo mapiraasa. Gomadaare Simiono-me niaa-para go aba pisadeaanuna remaa lagisa. 15Gomadaare Gote-na agaane aanumi go pora adoa nimumi bukmadaa gupatu isimi: 16 Aa Mudumi lalo: Oropere ni walaepalua. Goa pua neme Devit-na sinumi kilipiniada-rupa marekalua. Wala marekalua rabu purikatoa sa. 17 Ruru rado rayona onaanumi ni AaMudu asapalimi. Go ruru rayore ora nina konerulae onaanu mapiraalua sa. 18 Aa Mudumi gupasade agaare ora abade nipuna kogono waatalo goagaa lakesa.

19 Jems-me wala lalo: Nina konere ruru radopiri onaanumi Gote-na agaa robaa-para maod-abalimiri nimu kone kedaa nakatema. 20 Dia,pare niaame nimu-para agaa meda gupa tuarepaaeme. Nimumi remo yawoa kane etananalepape tema. Go page ona paake yolapekone gimoa mena yapa maa moropene aririnanalepape teme. Go page yaapi nanalepapetema. 21 Gore ora abade abia page tisaanumiMoses-na rekena agaa madaa adaare rayo-parapirua oro yaalo Kitu Pirape Yapi rabu rekena agaadipitimi.

Jerusalem su-para kone rulae onaanumi ruru radoonaanu-para pepa tua o taasimi

22 Go rabu aposel kogono aanu-para lotu adasurube aanu-para piri onaa-para go nimu rayomekone padane sua aa medaloma mada mua Antioksu-para penaasimi. Goa pua nimumi Pol Barn-abas lapore aa medaloma raapu penaasimi. Goapua epe aamudu lapo Judas Sailas lapopagemadamua penaasimi. Judas-na bi medare Barsabas.23Mea pisimi rabu pepa tua kasimi:

Niaa aposel kogono aanu page lotu surubeaanu page niaame nipi Antiok su-para Syria su-para Silisia su-para ruru rado amenu epe-rupapiralepape lo o taatema. Niaame go agaa loo taatema. 24 Gore niaame remaa meda gupapagesima. Niaana ruru piri aa medalomame agaamana loa nimi mareko oyaarimi. Goa pagesimipare niaame go agaa mana nalakesima. 25 Pare

Kogono 15:26 228 Kogono 16:13goa simi-pulu niaa kiritaawa agaa laketema aamedaloma mua mea penaatema. Go niaana epeadami aanu Barnabas Pol lapo nimu raapu epal-imi. 26 Go aa lapore niaana Aa Mudu Yesunakogono pisipi rabu iaanumi nimu ora tu mao-masimi. 27 Goa pua mea o taarimade aare JudaSailas lapo penaatema. Go aa lapore niaanaagaa mua nimina ini agaa-para pirua go agaawala lagialimi. 28 Gore Holi Spirit-mi niaa agaalagisa-pulu niaamekedaa pi poramedalomanala-gialima. Dia, pare go rekena agaa agu lagial-ima: 29 Gore remo yawoa kane eta nanalepape.Gore yaapi page nanalepape. Go page menayaa yapa maa moropene page nanalepape. Gopage ona paake yolape kone nasalepape. Aporekena agaamaalamogeaatepape. Gowae yaenu-daa gimalimiri ora epe-rupa mada piralimi. Abipatalepape.

30 Go rabu agaa lakene aanu mea penaaloaAntiok su-para pisimi. Go su-para opapasimirabu kone rulae onaanu makiritawa pepa kasimi.31 Goa pua mo onaanumi go pepa dipia go remaamadaa raaname omesimi. 32 Juda Sailas laporeora Gote-na agaa lakene aa ya-pulu Krais-naonaanu-para agaa lala pirisipi. Goa pua nimunarobaa puri mapalainalo agaa lala pirisimi. 33 Goapua oro meda nimu raapu pirua wala o taasimideonaanu piri wala pulupape simi. Nipu polalopisipi rabu nimi epe-rupa piru patalepape sipi.34 Pisipi rabu Sailas nipuna konere pa piraluakone isa. 35 Gore Pol Barnabas lapo Antiok su-para page pirua onaa adaapu raapu Gote-na epeagaa mogeasipi.

Pol Barnabas laapo rugulala pasipi36 Wala oropere Pol-me Barnabas-para lalo:

Gore aba AaMudu-na epe agaa lakesipa su rayonawala bana. Goapuanimuepe-rupapimi pae adolabana sipi. 37 Goa sa pare Barnabas-mere Jon Makraapu mea palipa kone isa. 38 Goa sa pare Mak-me Pol Barnabas lapo aba gimoa Pamfilia su-parakogono napula pisa. Goa pisa-pulu Pol-me diasa. 39 Go rabu ape loa agaame arere pua rugulalapasipi. Goa pua Barnabas-me Mak mua walaSaiprus su-para sipi madaa pirua pisipi. 40 Gorabu Pol-re Sailas raapu pisipi. Go rabu Krais-na onaanumi Gote-me nipu rabaminalo lakesimi.41Goa pua Pol-me Siria Silisia su lapo pamua konerulae onaanuna robaa-para puri mapalaasa.

16Timoti page Pol Sailas lapo raapu pora pamisimi

1 Pol nipu Derbe su-para adola pua sana walaListra su-para pamisa. Go su-parare nipumidisaipel aa Timoti adesa. Go Timoti-na konerulae agiri Juda ona yapare nipuna aaraare Griksu-para pirisa. 2 Go Listra Aikoniam su laponepiri Krais-na onaanumi Timoti-ri epe agaa simi.3 Goa pua Pol-re Timoti nipu raapu palipa konesua Pol-me Timoti-na yogane rugi kado sa. Gokonere nipu laapo pora pamualipide su-pararemo Juda aanumi Timoti-na aaraare Grik aa remaapagalimilo yogane kado sa. 4 Go adaarenu-parapamisipi rabu abade so Jerusalem su-para piriaposel kogono aanu lotu ada surube aanunimumiaba simide remaa lakesipi. Nipumi kone rulaeonaanu-para go rekena agaana pora ratalepapelo lakesipi. 5Goa sipi raburi Gote-na ruru onaan-umi Gote-na agaa robaa-parawarumapira-mamapisimi. Go rabu nimu raapu onaa adaapu ralaa-mama pisimi.

Troas su pirisa rabu Pol-me upaa-rupa pua aameda adesa

6 Gore nimu Frigia Galesia su lapo-para pamuaGote-na epe agaa mogeasimi. Go-para sone Esiasu-para epe agaa laketa pisipi rabu Holi Spirit-mi go su-para napulupape loa dia sa. 7 Goa puanipu Misia su robo ru-nane pisipi rabu nipunakonere Bitinia su-para polalo pisipi. Goa pisa pareYesuna Holi Spirit-mi wala rekena isa. 8 Goa pisarabu nipu Misia su gimoa Troas adaare-para puapirisipi. 9 Go su-parare ribaa Pol-me Masedoniasu-para piri aa upaame adesa. Go aame rekoa Pol-para puri paloa gupa sa: Niaana Masedonia su-para ipua neme niaa raba mea sa. 10 Gore Pol-me go upaa pinaloa niaa aipapulu Masedonia supolalo pisima. Niri Luk page pisu. Niaana konereGote-me niaa mo Masedonia su-para piri onaanuepe agaa laketa pomonalo lakesa.

Ona Lidia-me kone perekesa11 Goa pea-ga niaa ipa sip madaa pirua mo

Troas su gimoa pua Samotres su redepo ne poramadaa pua opapasima. Gore ekeraa-nane Neapo-lis su-para pisima. 12 Go ipa repaa-para isa sugimoare go suna ru-nane puare Filipai su-parapua opapasima. Go Filipai suri Masedonia sunaru-para aasa. Go Filipai su-parare abade Rom suonaa epa pirisimi. Gore niaa yapi medaloma gosu-para pirisima. 13Goa pua niaame Juda aanunabeten lape su meda apo popea ipa repaa-para

Kogono 16:14 229 Kogono 16:40aaya kone isima. Goa pisa-pulu Kitu Pirape Yapidiri go su adaarena popea ipa repaa-para puapirisima. Go rabu niaame kiritasimide onaanuepe agaa lakesima. 14 Go kiritasimi ona medanabiri Lidia nipu pirisa. Go onare Taiataira su-para pirua nipumi dolo ini nona piane mamina-nu sua bisnis kogono pisa. Go onare aba nipumiGote madaa kone rulasa. Goa pua Pol-me agaasa rabu agaa pagenalo Aa Mudumi nipuna konemalobasa. 15 Go rabu nipu-para nipuna ada-parapiri onaanu page baptais misimi. Goa pua nipuminiaa-para lalo: Nimi ake kone imi pae? NemeGote madaa kone rulaayo kone salimiri nina ada-para epa piralepa. Nipumi go agaa puri pane sa-pulu nipuna agaa pagesima.

Pol-para Sailas lapo Filipai su-para kalabus adamapataasimi

16 Oro meda niaa beten lape su-para pisimarabu kogono madaa adini nogo pora-niamadaasima. Go nogore nipuna masaana waeremo pirisa-pulu go nogome orope epaliade koneagaame pa lakesa. Go orope epaliade agaa lakesarabu nipuna kogonona aaraanumi odemone yotoadaapu misimi. 17Go nogome Pol niaa raapu ratamea ipua gupa yaasa: Go aanuri so yaa madaaGote-na kogono pi aanu. Nimumi oro yaalo kagaapirape pora mea waateme. 18 Go nogome oroyaalo nimu yasaa-daa niaa gupa rata mea puayaasa rabu Pol-na pumi adaniaasa rabu nipupereke tua nogona remo-para goa lakesa: NemeYesu Krais-na bi madaa lalo: Go nogona masaanaabia rakepeape. Goa sa rabu remome go nogogimoa aipapulu rakepea pogola pisa.

19 Gore nogona aaraanumi nimuna moneyoto mi yaade kone sua Pol Sailas lapo opemeadibasimi. Nimumi adibasimi rabu maket amaaae aa mudunu piri-para mea pisimi. 20Go-parareRom su gavman-na aa mudunu piri mea pua lalo:Go aanuri Juda yaade. Nimuri niaana adaaremabebolaaeme. 21 Nipumi niaa Rom su-parapiri aanu-para pora rado mogetepe pare go agaamadaa rekena suaaya-pulu mada namogealima.22 Goa simi rabu onaa adaapumi page Pol Sailaslaapo-para wae agaa simi. Goa pua aa mudunumiPol Sailas lapona mamina kola mua repena unimikudu tamina simi. 23Gore aipuyame kudu tabebepua kalabus ada-para mea mapataasimi. Go rabukarapusa ada surube aa-parawaru surubape simi.24Go kalabus ada surube aa go agaamana pagoaremo aare kedaa pi repename aa rikiraana mearogaasa.

25Goapisa pare ribaa ruma rumanere Pol Sailaslapome Gote-para beten loa yaasa lala pirisipi.Go raburi nimuna mo kalabus yagonumi pagopirisimi. 26 Goa pisa pare ora puri pane sum-ininimi kalabus adana daa rayo rasa pabebe pisa.Goa pua pora gaape aipapulu lobapaawamo aanuadini ope sen page esepe pasa. 27Goremo kalabusada surube aa rekoa mo kalabus ada pora gaaperayo lobapa isare adesa. Nipumi kalabus aanuamaapogola pupaayabemekone sua rai napimuanipuna maa kepetalo pisa. 28 Goa pisa pare Pol-me yaaloa gupa lakesa: Nena bipa nenatape. Niaarayo pa pima. 29 Go rabu mo surube aame lammea ipulupa sa. Nipumi muare Pol Sailas piri-para aipapulu puare paalame omoa nipuna kibure-para lopesa. 30 Goa pua nipumi nimu amaa-nane mea pua lalo: Adaa aa laapoya, Gote-me niraba minalo neme ake palua ya?

31Nipumi goa sipi: Neme AaMudu Yesumadaakone rulape. Goa paliri Gote-me ne raba mua ne-para nena nogo naakinu page oro yaalo piralimisipi. 32 Go rabu nipu laapome Gote-na epe agaamo aa-para nipuna ada piri onaanu-para pagemogeasipi. 33Go rabu ora go ribaa agumo aa lapomua nipuna rere radepeasa. Goa puare nimu-repaa baptais misimi. 34 Goa pua kalabus adasurube aame Pol Sailas laapo nipuna ada-paramea pua eta kasa. Go rabu go aa-para nimu-repaapara Gote-na agaa robaa-para mea misimi-pulu raaname omesimi.

35 Gore yapi lapaasa rabu Rom aa mudunumiplisman-na aamudunu-para agaa gupa o taasimi:Apo aa lapo mea repaape lo lakesimi. 36 Go agaapagesa rabu kalabus ada surube aame Pol-paralalo: Bosboi aanumi ne Sailas lapo abia pulupapelo lagiame-pulu pawa pulupa sa. 37 Goa sa parePol-me plisman-na aamudunu-para lalo: Nimimisa waea meda papa-daa adame pae? Nimimionaanuna ini agaana aipuyame saa tamede. Goapuare saa kalabus ada-para mapatarimi. Abiarego konemadaawala kudiri pi kone sua saa repaal-imi ya? Dia, saana adaare Rom su ya-pulu mosurube aa nimuna go-para ipua saa repaaliminasa.

38 Gore plisman-numi Pol-na agaa Rom sugavman aanu lakesimi. Gore gavman aanumiPol Sailas nipuna adaare Rom su pagesimi rabupaalame omesimi. 39 Nimu paalame omoa pualalo: Niaa odome omalema. Go rabu nimu amaalamua ipua lalo: Abia go adaare gimalepape simi.40 Go rabu Pol Sailas lapo kalabus ada gimoa mo

Kogono 17:1 230 Kogono 17:22Litiana ada adola pisipi. Goa pua nipumi Krais-naonaanu adoa epe agaame nimuna pu robaa purimapalaatalo agaa lakeloa pisipi.

17Tesalonaika su-para pirisimi rabu

1 Pol Sailas laapo Amfipolis su-para pamuapuare wala Apolonia su-para pua gimoare Tesa-lonaika su-para pisipi. Go su-parare Juda onaa-nuna lotu ada meda aasa. 2 Gore Pol-me nipunapi-rupa mo lotu ada-para pisa. Goa pua Kitu Pi-rape Yapi repome nipumi Juda aanu raapu Gote-na buk madaa i agaa lala pirisimi. Go rabu Pol-me Juda aanu raapu agaame arere pisimi. 3 Goapua agaa lakesa rabu Gote-na buk madaa dipialakesa. Pol-me gupa sa: Go Yesu nipu ora Gote-na Mea Repae Aa Krais yaade. Nipumi onaanunakedaa rua matmat-para nipu wala rekesa-daa goagaa lagialo sa. 4 Goa pua onaanu medalomakone rulaawa Pol Sailas raapu pirisimi. Goa puakone rulae Grik onaa adaapu page ona mudumedaloma page Pol-para Sailas laapo rata meapisimi.

5 Goa pisa pare Juda aanumi wae udipa konesua pa piri riabo aanu medaloma yaaloa onaaadaapu makiritisimi. Goa pua adaare-para pirionaa rayome mapogolasaawa Jeson-na ada ku-tapu mawabaasimi. Gore nimumi Pol Sailas lapoasapua mo kiritae onaanu lamu katalo pisimi.6 Gore asapua napirisipi rabu Jeson-para konerulae amenumedaloma-para adia gavman-na su-rube aa piri mea pisimi. Nimumi goa puare puripaloa gupa yaasimi: Go aanuri mo su rayonawaeanu adaapu pamu peme rabu onaanu wae-rupa mapogolasata pepe. Abiare niaana adaare-para page epa pepe simi. 7 Go Jeson-me nimueta kalowamopuaaya. Nimumi nabawan gavmanaa muduna rekena agaa rasitimi. Nimuna aamudu rado meda pia nipuna biri Yesu teme. 8Goagaa loare onaa rayome page gavman aamudunupage go agaa pagoare nimu ora pogolasaasimi.9 Go rabu surube aanumi Jeson-para go aa lapo-para koso kabalepa simi. Goa pua nimumi mearepaasimi.

Beria su-para pirisimi rabu10 Gore ribaa sade raburi amenumi Pol Sailas

lapo aipapulu mo Beria su-para penaasimi. Nipugo su-para opapaaware Juda aanuna lotu ada-para pisipi. 11Mo Beria su-para piri Juda onaan-umi nimuna robaa-para epe kone sua mo Tesa-lonaika su-para piri onaanu-rupa naparisimi. Go

Beria su-para piri Juda onaanumi epe agaa pa-gesimi rabu raana waru omoa pago pirisimi. Goapua oro yaalo Gote-na buk-para onaanumi warudipia lakelo pirisimi. Gore mo aa lapona agaa orayaana pae dia yana pame adolalo kone sua bukdipisimi. 12 Goa pisimi-pulu onaa adaapumi epeagaa madaa kone rulasimi. Goa pua Grik muduonanu page Grik aanu page epe agaa madaa konerulasimi.

13 Goa pisa pare Tesalonaika su-para piri Judaaanumi Pol epe agaa Beria su-para mogeaataepealo pagesimi. Pagesimi rabu nimu Beria su-para piri onaa maoyaatalo ipisimi. 14 Go raburiKrais-na amenumi Pol aipapulu no nabisi su-paramea penaasimi. Goa pisa pare Sailas Timoti lapomo Beria su-para pa pirisipi. 15Go rabu Pol lamuapisimide aanu Pol raapu pua Atens su-para puaopapasimi. Goa pua mo aanu Beria su-para walapua Pol-me Sailas Timoti lapo ni piri aipapuluipulupape lo o taasa.

Pol Atens su-para pirisa rabu16 Pol-me Sailas Timoti lapo Atens su-para pa

ado pirisa. Go raburi Pol-me go adaare-parapiri onaanuna ribu robake wae remona aapaadesa-pulu nipuna pu robaa o sa. 17 Goa puarenipumi Juda aanuna lotu ada-para piri onaanu-para ruru rado Gote-na bi minasaaeme onaanuraapu yada loro pirisimi. Goa pua nipumi maketsu-para pirua pora pamualae onaanu page agaalakesa. 18 Gore Pol-me Yesu-para nipuna walamarekaape di madaa agaa lakesa. Goa lakesa-pulu mo Epikurius aanu-para Stoik agaa maalapeaanu page Pol-para ero agaa gupa simi: Go aarenipu agaa loboa agaa ne aa ya-pulu ake tea ya?Medalomame gupa simi: Go aa-na agaare pasu rado-para piri onaanuna yaa-para piri yakinumadaa tapaaya simi. Gore Pol-me Yesu matmat-para rekesa-para pa yakinu-para agaa lala-daakone gupa misimi. 19 Goa pisa-pulu nimumiPol kaunsil piri mea pua rudu Areopagus madaakiritasimi. Nimumi mea pua gupa simi: Nemeaba pamu laede kagaa agaa pagamona ia simi.20Nena agaamedalomare ora rado piane agaa ya-pulu go agaana re-re ora waru pagamona simi.21 Go Atens su-para piri onaanumi page go suadolalo pora kimisu onaanumi page oro yaalopirua kagaa agaa madaa yada robesimi-pulu Pol-para mo remaa laasimi.

22 Go rabu Pol nipu mo rudu Areopagus madaapirua kaunsil aanuna rikiraana rekoa gupa lakesa:

Kogono 17:23 231 Kogono 18:15Atens aanu, nimiri neme adawade rabu nimimilotu lape-rupana kone waru ratalepape. 23 Nigo nimina adaare pora-nia pamua nimina bi mi-nasaame yaenu waru ade. Goa pua neme aanareke meda ade. Go reke madaa agaa gupa tu isa:Go aana rekere pa na-ade yaa-para piri yakinayaade. Abiare neme go na-ademe yaki madaaagaa lagiano pagalepape sa.

24Gore Gote-me su amaa i yaenu-para su raapuwarisa. Go Gote-re su yaa lapona Aa Mudu ya-pulu onaanumi warini adanu-para napia. 25 Goapua go yaki goe-me aanu warini yae madaa konenaia. Gore nipumi onaanu rayo kone wasupa gukomo page oyaeyae rayo gupa guaaya. 26 Gote-me niaana akua padane waria rayo go akuamemadiasa. Nipumi onaa su rayo-para mapiraawanimuna pirape su robo kalo nimuna omape dikalo pisa. 27 Go onaanumi Gote asapua nipuadaliminalo goa pisa. Goa pisa pare Gote niaaraapu re-para pia. 28Gore nimina pepa tape aamegupa tisa: Niaa Gote raapu pima. Nipuna purinapiruaema. Go nimina konemakuaae aanumi pagepepa madaa gupa tisimi: Niaa page ora nipuna siyaade simi. 29 Niaa Gote-na si pima-pulu nipunakonewasupare epe abu pi aana-me page epe aanasilva-para pa aana-me warini yae-para go pianenapia-daa kone samina.

30 Abadere onaa nimu kone waru nasu ribaa-para pirisimi rabuGote-mewaruna-adabasa. Goapisa pare abiare nipumi su rayona piri onaanumiwae kone perekeaminalo agaa mana laguaaya.31 Go madaare nipumi su rayona onaanuna kosolape agaa pagolalo di meda aba mada misa. Goepaliade yapi di rabu nipuna mapiraae aame re-depo ne kone sua yoto rumaalia. Nipumi go aamarekaasa-ga apo epaliade yapi di madaa agaapagoa kone rula piramina.

32 Gore Pol-me go onaa piri-para walamarekaasade remaa lakesa rabu onaa medalo-mame ero agaa-daa loa giri laasimi. Paremedalomame gupa lakesimi: Gore nena goremaa wala pagamona simi. 33 Go raburi Pol-menimu kiritae-para gimoa pisa. 34 Goa pua onaamedalomame Pol raapu pirua epe agaa pago konerulasimi. Nimuna rikiraanare rudu Areopagusmadaa kaunsil piri aa Dionisius-mi kone rulasa.Go ona Damaris-para medalomanu nimumi pagekone rulasimi.

18Pol Korin su-para pirisa

1 Goa pisa raburi orope Pol-me Atens su gimoaKorin su-para pisa. 2 Go su-parare nipumi Judamedana biri Akwila adesa. Nipuna agi madinisuri Pontus yapare oge-daa abade Itali su gimoanipuna ore Prisila raapu Rom su-para ipisa. Goregavman aa mudu Klodius-mi Juda onaanu rayoRom su gimalepape lo lakesa-pulu Akwila Prisilalapo Rom su gimoa ipisipi. Go rabu Pol-me nipuadola pisa. 3 Pol nimuna kogono pisimi-pulunimu raapu pirua mamina rabulape kogono pukiritua mone yoto misimi. 4 Goa pua oro yaaloKitu Pirape Yapi rabu Pol nipu Juda onaanunalotu ada-para pirua nimu raapu agaa lala pirisimi.Nipumi mo Juda onaanu-para Grik onaa nu-paranimumi Gote-na bi minasaa minalo agaa lakesa.

5 Go Sailas Timoti lapo Masedonia su gimoaipisipi rabu Pol-me onaanu-para epe agaa oroyaalo lakelo pirisa. Nipumi Juda onaanu-paraYesuri ora Gote-na Mea Repae Aa yaade lo lakesa.6Goa pisa pare Juda aanumi mo agaa rasua nipu-para ero agaa simi. Go raburi Pol-me nipunamamina-na amulu radepea lalo: Nimina amulugo adalepa. Gore abia neme nimi gimoa rururadonu laketa palua pare aba lagiaade lo nimikone masaalua sa. 7 Goa loa Pol-me gimoa aaTitius Jastus-na ada-para pua pirisa. Go aare rururado piri aa yapare Gote-na bi minasaae aa yaade.Nipuna adaare Juda aanuna lotu ada resi-paraaasa. 8 Go rabu go Juda aanuna lotu adana aamudu Krispus-para nipuri paa nimumi Aa MuduYesumadaa kone rulasimi. Goa puaKorin su-parapiri onaa adaapumi epe agaa pagoa kone rulaawabaptais misimi.

9 Goa pua oro meda ribaare Pol-me upaapalaina Aa Mudumi nipu-para lalo: Neme paalanaomape pare agaa waru lakelape. 10 Niri neraapu padane-para pipa. Goa pea-pulu pa aamedame ne mada natalia. Dia-ga go adaare-parare nina onaa adaapu pimi. 11 Goa pisa-puluPol nipu Korin su-para pirinare maali padanepatua akua oraapu popesa. Go raburi nipuminimu Gote-na epe agaa moge riasa.

12Gore oropeGalio nipuAkaia sunanambawangavman surubalalo pirisa. Go rabu Juda aanukiritaawa Pol adia koso laata mea polalo gupasimi: 13 Go aamere onaanuna kone mabebolaawaGote-na bi minasaa agaa lo mogeaaya. Go rabuniaana rekena agaa rasisimi. 14Gore Pol-me agaalaketalo pisa pare Galio-me Juda onaanu-paralalo: Go aa pupitagi noawae yae piare neme pawapirua pagaluame pi. 15 Pare nimina yadanuna

Kogono 18:16 232 Kogono 19:12binu rekena agaanu teme-ga nimina koso tapape.Neme koso go-rupa napagalua. 16 Goa sa rabunipumi nimu amaamea ratu tisa. 17Goa pisa rabuonaa medalomame lotu adana aa mudu Sosotenimea ripinua koso pagape ada re-para mea puatisimi. Go tisimi pare Galio-me tinawa kone isa.

Pol Antiok su-para wala pisa18 Goa pua Pol Krais-na onaanu raapu yapi

medaloma go Korin su-para pirisa. Goa puawalare nipumi Prisila Akwila laapo mua go sugimoa ipa sip madaa pirua Siria su-para pisimi.Gore Pol mo Senkria su-para pirisa rabu Gote-para kepele napi agaa sa-pulu aalu iri napudisa.Orope nipuna kogono dia sa rabu aalu iri walapudisa. 19 Gore nimu Efesus su-para opapasimiraburi Pol Juda aanuna lotu ada-para pua nimuraapu agaame arere pisa. 20Goa pua Juda aanumiPol-para niaa raapu yapi medaloma piraminasimi pare Pol-me mada dia sa. 21 Goa pua nimu-para abi patalepape lakeloa lalo: Gote-me e tea-daare wala epalua. Goa pua nipumi ipa sip madaapirua Efesus su gimoa pisa. 22 Pol sipi madaapirua Sisaria su-para pua sana wala Jerusalem su-para piri kone rulae onaanu epe-rupa piralepa lolakesa. Goa loa ogesi pirua Antiok su-para pisa.

23 Antiok su-para ogesi piruare gimoa Gale-sia Frigia su lapona oge adaarenu-para puakone rulae onaanuna robaa-para puri mapalaawapamisa.

Apolos nipumi Efesus Korin su laapo-para epeagaa mogeasa

24 Go Juda aa meda nipuna bi Apolos-re nipumadini su Aleksandria-para pirisa. Go aa Efe-sus su-para epa pirisa. Nipu agaa waru ne aapirua Gote-na buk i agaa rayo dipia niminaasa.25Onaanumi nipu abade AaMudu-na pora madaamogeasimi. Nipumi Yesuna agaa lakesa rabu puripaboa ora waru epe-rupa lakesa. Goa pisa parenipuri Jon-na baptaismisa padane abamakuaasa.26 Gore nipumi Juda aanuna lotu ada-para puapuri paloa lakesa. Go rabu Prisila Akwila laapomenipuna agaa pagoare nipuna ada mea pua Gote-na disaipel agaa maredepo yasipi. 27 Goa puaoropere Apolos nipu Grik su Akaia-para polalopisa. Go rabu Efesus su-para piri Krais-na on-aanumi Grik su-para piri Kristen onaa-para pepatua o taasimi. Go pepa madaare go aa Apolosraba mu ki waru mealepa lo o taasimi. ApolosGrik su-para ipisa rabu Gote-na epe raba meapekone niminaawa kone rulae onaanu-para puri

waru kasa. 28 Go Juda aanu maket-para ipisimirabu Apolos-me onaanuna ini agaana arere warupisa. Goa pisa rabu nipumi Yesu ora Gote-na MeaRepae Aa waatalo Gote-na buk dipisa. Go rabuJuda aanumi agaa waru na-abusimi.

19Pol-me Efesus su-para epe agaa lapedepesa

1 Apolos Korin su-para pirisa rabu Pol nipu moadaa su robo ru-nanepuapamuare Efesus su-paraopapasa. Go su-parare nipumi kone rulae onaamedaloma adesa. 2 Adesa rabu agaa gupa misa:Abadere epe agaa madaa kone rulasimi rabuHoli Spirit page misimi ya? Nimumi agaa gupaabusimi: Dia, Holi Spirit piare niaa napagema.3Go rabu Pol-me lalo: Gore nimina baptais-ri akepiane misimi ya? Nimumi lalo: Jon-na baptaismisima simi.

4 Gore Pol-me lalo: Jon-na baptais-ri onaan-umi pupitagi ne kone pereketalo misimi. Goapea pare Jon-me Israel onaanu baptais kalalainaagaa gupa lakesa: Nina masaa-nane epaliade aaYesu madaa kone rulaatepape lo lakesa. 5 MoEfesus piri aanumi Pol-na agaa pagoare nimumiAaMudu Yesuna bi madaa baptais measimi. 6Goapua Pol-me nimuna aalu madaa ki inaloa HoliSpirit nimuna robaa-para ipisa. Go rabu nimumiadaa agaa rado rado loa simina Gote-na agaane aa-rupa pisimi. 7 Go-rupa simide aanuri 12-pela pirisimi. 8 Gore Pol nipumi Juda aanunalotu ada-para Gote-na epe agaa mogeala pirinareakua repo popesa. Nipumi Juda raapu agaa puripane lo pirua Gote-na Surube Su madaa laketalopirisa. 9 Goa pisa pare onaa medaloma nimunapu-para rero pisa-daa kone narulasimi. Go rabunimumi onaa rayona ini agaana AaMudu-na agaamadaa wae ero agaa simi. Goa simi-pulu Pol-me aposel kogono aanu mua nimu gimoa pisimi.Goa pua oro yaalo nipu Krais-na onaa raapu piruaTiranus-na skul ada-para agaa lo pirisimi. 10Gorenipumi maali laapome epe agaa lakelala pirinaEsia su-para piri onaa rayome Aa Mudu-na epeagaa pagesimi. Goa pua Juda onaanu page rururado piri Grik onaanu page epe agaa pagesimi.

Sipana sinuna remaa11 Go rabu Gote-me Pol napiaa kogono pinalo

raba misa. 12 Goa pisa rabu onaanumi Pol-nahankisip-para kogono pi mamina-nu yaina omeonaanu mea kasimi-daare nimuna yaina perekenimuna remonu rakepea pisimi.

Kogono 19:13 233 Kogono 19:3813 Goa pisa pare kimisu su-para piri Juda aanu

medaloma mone yoto pe yaenu mulalo onaa-nuna wae remo raakepesimi. Gupa raakepetaloreAa Mudu Yesuna bimi pisimi. Nimumi gupalakesimi: Go aa Pol-me Yesuna bimi rakepeade-rupa go bina lamina simi. 14 Gore Gote-na miruirae aa mudu Skeva-na si 7-pela nimumi remoraakepetalo gupa pisimi. 15 Go aa-na sinumiapo agaa teme rabu wae remome nimu-para lalo:Yesuri niaa adema Pol page niaa adema parenimiri aapi ya? 16Go rabumo wae remo pabo piriaame mo si 7-pelana rikiraana epa pogosa. Goapua mo aa tulalo pua ora waru tisa-pulu nimunayogane maoyasa. Go rabu nimuna mamina pagerayo riripinaaloa amaa pogola pisimi. 17Goa pisarabu Efesus su-para piri Juda onaa page rururado onaa page nimumi go remaa pagesimi. Goapua nimumi paalame omoa Aa Mudu Yesuna biwaru minasaasimi. 18 Go rabu kone rulae onaaadaapu ipua nimuna abade kudiri pi waeanu la-pedepesimi. 19 Goa pua medalomare Rom maalupi onaanu epa pirisimi. Go rabu nimuna waea pibuk mea kiritaawa onaanuna ini agaana repenasulaa-para irisimi. Go buk-na yoto mone dipiaregupa 600,000 kina-me kabesimi. 20 Go-rupareAa Mudu-na epe agaa puri paloa pisa-pulu onaaadaapumi page pagoa adesimi.

Efesus su-para piri onaanumi yada marekaasimi21 Goa pua orope Pol Jerusalem su-para po-

lalore nipumi mo Masedonia Akaia su lapo abaadola pisa. Nipumi kone gupa isa: Go-para abaadola puare orope Rom su page adola palua koneisa. 22 Go rabu nipu Esia su-para pirua nipunakogono aa laapo Timoti Erastus lapo Masedoniasu-para mea repaasa.

23 Gore Pol-me Yesuna pora madaa agaamogeasa-pulu onaa adaapumi rui loa wae-rupapogolasaasimi. 24Go remaana re gupa isa. Go epeaana silvawarini aamedaDimitirius piruamoon-aanu wae-rupa marekaasa. Go aamere epe aanameda silva-me remo ona Artemis-na oge remoAapa nona piane yaewari bisnis kogono pisa. Goapua nipumi go yae wariape aa adaapu yoto moneminalo kogono kasa. 25 Gore Pol pirisa rabu aposurube aame aana-me oyae silva warini kogonoaanu yago page makiritasa. Go rabu nipumi lalo:Pagalepa. Niaana aana silva kogono go bisnis epeyoto memade simi. 26 Goa pea pare nimimi Pol-na agaa pagoa niminaaeme pae? Go aa Pol-meonaa remo mada mawaritimi loa niaana warinigote-daa dia tea. Go tea-pulu go Efesus su-para

piri onaa adaapumi page Esia su robo ru-nane pirionaa adaapumi page Pol-na agaa pagoa niaanaoyae nakabalimi simi. 27 Go kone agaa lapo o ta-ga niaana bisnis kogono maoyaalia. Go page onaremo Atemis-na ada mabebolaawa go remonapuri madia yalia. Go remore Esia su-para pirionaanumi page su rayona piri onaanumi pageArtemis-na bi minasaaeme-ga ake palima ya?

28Nimumi go agaa pagoare nimuna robaa-paraora wae kone sua wae-rupa pogolasaawa gupasimi: Niaana remo Artemis-ri nipu Efesus su-parare ora mudu yaade. 29 Goa simi rabu gosu-para piri onaa rayome rui loasimi. Go ruiagaa ne onaanumi Pol Masedonia su pirua rabami aa laapo Gaius Aristarkus lapo adia ria puamo kiritae ada-para aipapulu pisimi. 30 Go rabuPol-na konere onaa rikiraana polalo pisa pareKrais-na onaanumi nipu ripinaasimi. 31 Go pageEsia gavman-na aamudumedalomaPol-na adamiaanu nimumi pepa tua Pol piri-para repaawagupa simi: Ne talimi-ga no kirita ada-paranapopelo o taasimi.

32 Go rabu kiritae ada-para piri onaanumi orarui loasimi. Goa pua nimuna kone agaa laporerado rado pupa yabesimi. Goa pisa pare onaaadaapumi epa kiritasimi pare akea pulalo epakiritasimi palo naniminaasimi. 33 Go rabu Judaaanumi aa meda Aleksandria onaanuna rikiraanamaasimi. Go rabu Aleksandria-me ki musaawamo onaanuna agaa gimenalo pisa. 34 Goa pisapare mo onaanumi nipu Juda aa-rupa adoarerayome agaa padaneme yaaloa gupa simi: RemoArtemis-ri niaa Efesus su-para piri onaanunaremo mudu yaade. Goa lalaina naare ini laapopopesa.

35 Orope mo Efesus su adaarena kuskus-mionaanuepe-rupamapiraasa. Go rabunipumi lalo:Efesus onaa pagalepa. Su rayona piri onaanumigo Efesus su adaare-para niaa remo Artemis-naada surubema lo namakuaaeme. Go page nipunapiksa nona piane aana yaa-para i epa lopenaloasurubema-daa onaa rayome pageme sa. 36 Goagaa madaare pa aa medame mada narasalimi-ga nimi rayo pawa piralepa. Gore orope odoomape pora gimalepape sa. 37 Go nimimi abadego aanu mea epame pare niaana remo ada-parai yaenu meda napaake nemede. Go page niaanaremo ona Artemis-para ero agaa natemede. 38GoDemitrius-para nipuna yago kogono aanu-paranimumi go aanu aditalo agaa teme-daare go kosolape di lamina. Gore koso pagape aa page pia.

Kogono 19:39 234 Kogono 20:2439 Goa pea pare nimimi pa yae medaloma madaateme-daare nimina kiritae di rabu tapape. 40 Goabiare yada pode marekaarimide-ga niaa map-ataatalo koso lape agaa mada teme yapae? Goreniaa wae-rupa pogolasae kone madaa ora agaamada natema. Goa pea-ga koso lape agaa temereake lano ya? 41Gore kuskus-mi goa loa go kiritaeonaanu-para pulupa.

20Pol-me Masedonia Grik su lapona wala pamisa

1 Mo nimuna agaa loraasimi rabu Pol-me di-saipel onaa makiritasa. Go rabu nimina robaa-para purimapalainalo agaa lakeloa patalepape sa.Go rabu Masedonia su-para polalo pisa. 2 Gorenipu oge su-para epe agaa lakela-mama pisa rabuonaanuna robaa-para puri mapabasa. Goa puawalare Grik su-para pisa. 3 Go su-parare akuarepome pirisa. Goa pua orope nipu Siria su-para polalore sipi mula pisa. Goa pisa pare Judaaanumi nipu tulalo yada robesimi-pulu Pol-meMasedonia su-para wala pono kone isa. 4 Goraburi Beria piri aa meda Sopata nipu Pirus-nasi pirua nipu Pol raapu pisa. Aa medaloma Polraapu pisimi aanu go rupa: Tesalonaika su-parapiri aa Aristarkus Sekundus lapo page Derbe su-para piri aa Gaius page Timoti page Esia su-parapiri aa Tikikus Trofimas lapo page nimu rayo Polraapu pisimi. 5 Go aanu aba puare niaa Troas su-para pua ado pirisimi. 6 Gore olode medana biriBret Nama-adaa Yape go yapi dia naloa niaa Fili-pai su gimoa sipi madaa pirua yapi supu pisima.Goa puare Troas su-para niaame apo aanu nimumadaasima. Go rabu sarara padane pirisima.

Pol Troas su-para wala pisa7 Gore wala oge oro rabu ribaa niaame eta

nola kiritasima. Go raburi Pol ekeraa palia-gaonaanu agaa lakelaama pua ora ribaa page agaaadaalu yolo lakesa. 8Goa pisa rabu niaa so kiritaeada ru-nanere lam adaapu mudiasimi. 9 Go rabuPol-me agaa lakelalaina ogege aa meda Yutikusnipu widoa re-para pirisa. Pirisa rabu nipunaini-para u ipisa-daa u patisa. U patisa rabu adaora sone robene ae repona pirua lopesa. Go rabunimu pua puaa misimi pare nipu aba ini adupisa.10 Goa pisa pare Pol-me nipu pua mo aa madaapua kubuniaawa onaanu-para lalo: Nimimi orapaalame naomalepape. Nipuna pu imu naudunaepa ia. 11 Go rabu Pol wala so ada rum ae repomadaa pua bret piribia nimu raapu nisa. Goapua Pol nipumi nimu-para agaa adaapu lakelala

pirina yapi lapaasa. Go raburi Pol pisa. 12Go rabunimumi go Yutikus nipu pa pirisa-daamea lamuapua raaname omesimi.

Pol Troas su gimoa Miletus su-para pamisa13 Pare niaa Asos su polalo aba pua sipi madaa

pirisima. Niaame Pol go Asos su-para madaatalopisima. Pol-meniaa di laguanipupora-nia epaluasa-pulu goa pisimi. 14 Go-rupa Pol-me niaa Asossu-para ada mua nipu niaa raapu sipi madaapamisima. Go puare niaa Mitilini su-para puapisima. 15 Niaa Mitilini su gimoa sipi madaapirua yapi padaneme Kios su mone pane puaopapasima. Goa pua ekeraare Samos su puarewala ekeraa-nane Miletus su-para pua pirisima.16Gore Pol-meEsia su-para yapi adaapunapiraluakone isa-pulu Efesus su gimisa. Nipuna konereJerusalem su-para aipapulu adola pisa. Go rabunipu Juda aanuna Pentikos yapi di olode adolalopisa.

Pol-me Efesus su-para pua lotu surube aa agaalakesa

17 Niaa Miletus su-para pirisima raburi Pol-me Efesus su-para agaa aba gupa rapaasa: Lotuada surube aanu ni piri-para ipulupape. 18Nimuipisimi rabu nipumi nimu-para lalo:

Nimimi nina kone ademe. Aba ripia ni mo esiasu-para ipisu yaade rabu oro yaalo nimi raapupirisimade. 19 Neme Aa Mudu-na kogono pisud-ere nina bi minasaaminalo nape. Dia, pare apoJuda aanumi agaa rasu kogono mabebolaaemerabu neme kedaa rua re page to. 20 Goa pisa pareneme nimi rabameape agaa nagimi lagisude. Goapua neme agaa mogesude rabu pa onaanuna iniagaana page nimina ada-para page mogeasude.21Goa pua nina puri pane agaamere Juda onaanu-para Grik onaanu-para agaa gupa lagisude sa:Nimina pupitagi ne kone gimoa Gote-na konemua Aa Mudu Yesu madaa kone rulaatepapesude. 22 Goa pua Holi Spirit-mi ni lagia-puluabia Jerusalem su-para paluame pi. Go su-pararenimumi ni-para ake palimi palo maarea. 23 Goapea pare Holi Spirit-mi ni agaa lagia: Pa adaarerayo adola pali raburi neme kalabus ada patukedaa adaapu page meainalo lagia.

24 Goa pea pare Aa Mudu Yesumi Gote-na rabameape kone ni gua Epe Agaa lakelape lo kogonogisa. Goa pisa rabu go kogono paa-mama pualakelo kiritaluare nimimi ni talimi page koneadaapu nasalo sa.

Kogono 20:25 235 Kogono 21:1425 Goa pea pare neme nimina rikiraana ipua

Gote-na Surube Sina agaa epa lagisude. Gorenimimi nina ini agaa wala na-adalimina konesalo. 26 Goa pea-pulu abia neme lagiano pa-galepape. Abiare pa onaa meda alupaliare nimadaa agaa naepalia. 27 Dia-ga neme Gote-nakone agaa rayo lagiape nimi pala pururu na-pea. 28 Nimi waru piralepape. Gore onaanumedaloma surubaliminaloHoli Spirit nimimadaamapiraasa. Go onaanuri AaMudunipuna yaapimikabesa-pulu nimimi nipuna sipsip waru suruboanape yae waru kalatepape. 29 Gore ni palua rabuaa medalomanu nimina rikiraana epa piralimi.Go aanumiri wae yana-rupa ipua Gote-na sipsipmaoyaalimi. 30 Goa pua nimi Krais-na onaanuriorope nimina rikiraanare aa medalomame yaaagaa loa makiralimi. Goa pua Krais-na onaamedaloma nimuna agaa rataliminalo makiralimi.31 Goa pea-ga waru surubalepape. Nimimi gomadaa kone waru salepape. Gore maali re-pome neme ribaa page yapipu page nimina konepadane padanemarekaliminalo pawade. Goa puakedaa rua neme agaa mogeaayo.

32 Abiare Gote-na surube kone meamina.Nipuna epe agaame nimi raba mu nimi puriginalo. Goa pua nimi page Gote-na epe kone rulaeonaa raapu piramina.

33Gonemepa onaanunamone sekeremamina-nu epaame ome kone naisu. 34 Gore aba ademenina pora pami aanu raapuri nina kimi kogonopua niaana oyae kabesu. 35 Goa pua niaame ko-gono waru pua naraa onaanu raba mulalo pema-daa gopora rataliminalomogesude. Niaamegupapalima rabu Aa Mudu Yesuna agaa niminaamina.Nipumi gupa sa: Oyae mealima rabu raana oma-lima pare oyae katema-rupa meape kone madaaraana palia.

36 Pol-me go agaa aba loare nipumi nimu raapurumu koba pua beten sa. 37 Go rabu nimumi Polupia re loa ki mua abi pope simi. 38 Nimuna purobaa-parare kedaawarupisa. Gore Pol-meoropenimina ini agaa mada na-adalua sa-pulu odomeomesimi. Goa pua nimumi Pol sipi adibae-paramea pisimi.

21Pol Jerusalem su-para pisa

1 Go rabu niaame onaanu patalepape loa sipimadaa pirua pisima. Niaa sipi madaa pirisimarabu redepo yabo puamoKos su-para opapasima.

Goa pua ekeraa-nane go Kos su gimoa Rodes su-para pua piruare wala Patara su-para pua opa-pasima. 2 Go su Patara-parare Fonisia su pisasipi meda mua nipu madaa pirua pisima. 3 Goapua niaame Saiprus su adoare go su-para nonepuare Siria su-para opapasima. Go suna adaareTair-re sipimimadini kako-nu go adaamea sulalopisima. 4 Go su-parare niaame Gote-na disaipelonaanumedaloma adola pisima. Goa pua nimunaadaa sarara padane pirisima. Gore Holi Spirit-mi mo Krais-na onaanu kone kasa-pulu nimumiPol-para Jerusalem su-para napope lo lakesimi.5Goa pisa pare niaana pora pamuape di madaareTair adaare gimoa polalo pisima. Pisima rabu aposu-para piri Krais-na aanu nogo naakinu-paraniaa raapu pamua adaare-para su ogege pora-para lamua pisimi. Goa pua niaa sipi i-para puaipa repaa-nane rumu koba pua beten sima. 6Gorenimumi niaa-para abi patalepape loa nimuna adawala pisimi. Goniaamepagepatalepape loare sipimadaa pirisima.

7 Niaa sipi madaa pirua-mama pua Tair su gi-moaTolemes su-para opapasima. Go rabuniaamekone rulae onaa adoa ki mua yapi padanemenimu raapu pirisima. 8 Ekeraa-nanere go sugimoa Sisaria su-para pua opapasima. Go rabuniaame epe agaa lakene aa Filip-na ada-para puapirisima. Go aare mo Jerusalem su-para kogonoaa 7-pela pirisimi-na padanere nipu pirisa. 9 Goaana inumakua nogo maalame Gote-na epe agaapagoa ratisimi.

10 Gore niaa mo aa-na ada-para oro medalomapiramonaloa Gote-na agaa lakene aa medaAgabus ipisa. Nipu Judia su gimoa Sisaria su-para ipisa. 11Nipu niaa piri ipuare Pol-na aako letmua nipuna ki aa lapo rogaasa. Goa pua nipumilalo: Holi Spirit-mi gupa lagia sa: Neme pawade-rupare Jerusalem su-para pimi Juda aanumirigo aako let-na aaraa rogaalima. Nimumi guparogaawa ruru rado aa medaloma mea kateme.

12Niaame go remaa pagesima-pulu go onaanu-para niaame Pol madaa re loa puri paloa lalo:Ne Jerusalem su-para napope. 13 Go rabu Pol-me lalo: Nimimi akolo nina robaa-para kedaamapatalo goa tame pae? Gore nimumi Jerusalemsu-para nina ki aa lapo rogaalimiri pinawa. GoreYesu Krais-na kogono madaa talimi-daare madapa omalua. 14Gore Pol-na koneme nipu ora paluakone isa-pulu niaame agaa loraawa gupa sima: AaMudu-na kone nipuna palia-ga pinawa sima.

Kogono 21:15 236 Kogono 21:3815 Go yapi medaloma dia naloa niaana oyaenu

managola sua Jerusalem su-para pisima. 16 Gopua Sisaria su-para piri Krais-na onaa medalomaniaa raapu pisima. Nimumi niaa Neson-na ada-para pua piramonalo lamua pisimi. Go aareSaiprus su pirua nipu ora abade Gote-na poraratisa.

Pol-me Jems adola pisa17Niaa Jerusalem su-para pisima rabu Krais-na

onaanumi niaa raaname omoa lamu misimi.18 Goa pua ekeraa-nane Pol nipu niaa raapu

Jems adola pisima. Go rabu lotu ada surube aanupage epa kiritasimi. 19 Pol-me nimu-para abiaepa amaa loare nipuna pisade kogono rayomadaaagaa lakesa. Gore ruru rado onaa piri-parareGote-me Pol rabamisa-daa remaa padane padanelaatapu lakesa.

20 Go aanumi remaa pagoare Gote-na bi mi-nasaasimi. Go rabu nimumi Pol-para lalo: Ame,ne ade. Juda onaanuri ora adaapumi Gotemadaa kone rulaarimi. Go onaa rayome Moses-na rekena agaa waru pago ratua mogeteme.21 Go Juda onaanumi nena agaa madaa pageme.Nimuna konere neme Juda aanu ruru radonuraapupimiriMoses-na rekena agaa gimalepape lokone imi. Juda aanuna kone naratalepape koneimi. 22 Go kone imi-pulu ne abia epaede remaapagalimi. Gore abia niaame ake palima ya? 23 Goabia neme niaana agaa pagape. Abiare aa maalapirua imaa niti kogono peme. 24 Gore ne goaanu lamu mua mea pu. Nimu raapu pua Judaaanuna kone mogeawa imaa niti pua epe-rupapiramina. Goa pua Juda aanuna kone mogeawanimuna sipsip kabenalo mone kalape. Goa puaJuda agaa mogeainalo nimuna iri pudiape. Gorabu neme Juda aanuna rekena agaa mogeali-daare aba pagesimide remaa madaa kone nasal-imi. 25 Goa pua mogo ruru rado kone rulaeonaanumi adenalo nimu pepa tu o taasima. Gopepa madaare agaa gupa lakesima: Nimimi remoyawe eta nanalepape lo gupa tisima. Nimumimena yaapi-para mena yapa maa kepene yae-para nanalepape lo gupa tisima. Nimumi onaarayome kone nasalepape lo gupa tama. 26Go rabuPol-me mo aa 4-pela lamua pua ekeraare Judaaanuna epe lotu ada-para pisa. Goa puare Pol-meonaanu-para go imaa niti dia yalia di oro kerepolakesa. Go diri dia naloare mena tua onaanumaepeaainalo Gote-para kateme. Goa pua Judaaanuna kone mogeasa.

Pol lotu ada-para pirina Juda aanumi aditalo ip-isimi

27 Gore yapi 7-pela pode dia talo pisa rabuEsia su-para pipi Juda onaa medalomame Polnipu lotu ada-para adesimi. Go raburi nimumionaa rayo pogolasaawa Pol ripinaa palae aditalopisimi. 28Nimumi ripinaawa gupa yaasimi: Israelonaa, niaa raba mealepa. Go aare nipu su rayonapamua onaa agaa gupa pamu laketa simi: Israelruru-para Moses-na rekena i agaa-para lotu ada-para nimu rayo gimalepa gupa laketa. Goa pea-pulu abia nipumi ruru rado Grik onaa go epelotu ada-para mea ipisa. Goa pua go epe adamaoyaaya. 29 Go Efesus su-para piri ruru rado aaTrofimus Pol raapu pirina adesimi-pulu goa simi.Gore Pol-me go aa lotu ada-para mea pula koneisimi.

30 Go rabu Jerusalem su-para piri onaanunimuri ora wae-rupa pogolasaasimi. Goa puaonaanumi aloma epa kiritaawa Pol ripinaa palaesua lotu ada amaa-nane kola pisimi. Goa pua lotuadana pora gaape rayo poasimi.

31 Go onaanumi Pol tulalo pisimi rabu Romsoldia aanuna surube aame Jerusalem su-parapiri onaanupogolasae remaapagesimi. 32Go rabusurube aame nipuna soldia aanu-para nipunayada aa mudunu-para yaaloa onaanu piri-paraaipapulu pisimi. Gore Pol tisimi onaanumi mudusurube aa soldia aanu adesimi rabu Pol gimoanatisimi. 33 Go raburi mudu surube aame Poladitalo soldia aanu gupa lakesa: Nimiri nipu opesen laapome adialepape. Go rabu nipumi onaanuagaa gupa misa: Go aare aapi ya? Nipumi ake peapae? 34 Go raburi onaa adaapu pirua agaa radorado loa yaasimi. Agaa adaapu simi-pulu mudusurube aame go yadana re waru na-adesa-pulunipuna soldia aanumi Pol adameapenaalo lakesa.35-36 Gore soldia aanumi Pol mo ada reke madaamea penaasimi rabu onaanumi Pol ratu tulalopisimi. Go onaanumi nipu ratamea ipua goa laariipisimi rabu gupa yaasimi: Go aa tu maomamina.Go rabu soldia aanumi Pol ria pisimi.

Pol-me agaa lakesa37Nimumi Pol soldia ada ru-nane lamua pisimi

rabu Pol-memudu surube aa-para lalo: Nina agaamada pagali ya? Goa sa rabu Pol-me Grik agaa sa-pulu surube aame agaa misa: Nere Grik agaa neaa ya sa. 38Gore nere Isip su-para madini aa konesawade. Abade neme 4,000 soldia etaa rini aanumea ipua yada marekaside kone sawade. Goa puaneme nimu onaa napiri su-para mea pisi kone

Kogono 21:39 237 Kogono 22:27sawade. Pare ne mo aa dia ya-daa adalo. 39 Pol-me surube aa-para lalo: E, ni go adaa dia. NiriJuda. Nina amame ni madini suri Tasare Silisiasu ru-nane aasa. Niri mudu adaare-para piri aayaade. Gore neme onaa-para lakelanowa. 40GoreBosboi-mi lakelasa-pulu Pol nipu mo reke madaaopasaasa. Gore Pol-me ki wage pua wawa sa rabuonaa rayome agaa loraasimi. Go rabu Pol Judaagaame onaanu-para agaa lakesa. Nipumi goa sa:

221 Aapanu amenu, nimina agaa abulano

pagalepape. 2 Pol Juda agaame sa rabu nimumiagaa ora loraabaawa pagesimi.

Go rabu Pol-me lalo: 3Niri ora Juda yaade. Ninaamame ni madini suri Tasas adaare-para madisa.Go suri Silisia ru-nane aaya pare ni Gameliel-naskul ta pisu rabu Jerusalem su-para adaa yabesu.Nimumi niaana akuana rekena i agaa waru mo-geasimi. Niri nimi abia Gote-na kone waru ratupimi-rupa ni go-rupa pisude. 4 Onaa medalomaGote-na disaipel onaanu neme medaloma maoy-aawa tu maomasude. Neme onaanu adi ria puakalabus ada-para mapatasude. 5 Goa pisuri moGote-na miru irae aa mudu page kaunsil pageademe-daa neme ora lalo. Gore go aa mudunumipepa ginaloa neme Damaskus su-para piri Judakata pisu. Goa pua neme kone rulae onaa aditalopua sen-me Jerusalem su-para mapatata pisu.

Pol-me Gote-na agaa pagoa kone perekene remaalakesa

(Kog 9.3-19; 26.12-18)6Go naare paalu bero rabu ni Damaskus adaare

re-para ipisu. Go rabu ni piri-para epe paa medaipua nina ini-para epa royo pisa. 7 Go rabu nisu amaa lopoa agaa meda gupa pagesu: Soloya,Neme niri akeane maoyari ya? 8 Go rabu nemelalo: Aa Mudu, nere aapi ya su. Niri adaareNasaret-para piri Yesu yaade sa. Neme ni kedaagua maoyaaride sa. 9 Go rabu onaa ni raapupirisimiri nimumi yaa-para i paa royo pisa pareso agaa napagesimi.

10Go rabu ni Pol-me gupa agaamisu: AaMudu,neme ake paluaaya su. Go rabu Aa Mudumi ni-para lalo: Ne rekoa Damaskus su-para pu. Goadaare-para aa medame Gote-na gialiade kogonorayo lagialia sa. 11 Go rabu neme so adaa paaadesu rabu ini rubupi aa-rupa aasu. Goapisa rabunina adami aanumi naa ki ripinaawa Damaskussu-para mea lamua pisimi.

12 Go su-parare aa meda Ananaias pirisa.Go aare niaana rekena agaa waru pagesa-puluDamaskus su-para piri Juda onaanumi nipu oraepe aa simi. 13 Go aare ni piri-para ipua lalo:Nina ame Sol, inimi oyae wala adaina. Ora gorabu nina ini rupainaloa neme nipu adesu. 14Goapua nipumi lalo: Niaana akuana Gote-me nipunakone niminaatalore ne nipuna aa mapiraasa. Goapua neme nipuna Epe Redepo Ne Si adoa nipunaagaa pagainalo mapiraasa. 15 Gore neme onaarayo-para nipuna agaa pua lakeloa aba pago adeyae rayo lakelape lo lakesa. 16 Gore akeane neado pabae pae? Ne rekoa nipuna bi madaa betenloa baptais meali-daare nena pupitagi raakeperubalia.

Gote-me Pol ruru rado onaa piri-para penaasa17 Gore neme Jerusalem su-para wala pua lotu

ada-para beten lala pirua upaa pi nona pua yadaadesu. 18 Go rabu Aa Mudu adesu pare nipumini-para lalo: Jerusalem su-para aipapulu gimoapope. Neme go su-para nina agaa lakete rabunapagalimi. 19 Go rabu neme goa lakesu: AaMudu, abade neme lotu ada rayona pamua nemadaa kone rulae onaanu adia tisude. Go remaaaba pagesimide su. 20 Gore abade nena agaadisaipel aa Stiven tu maomasimi rabu neme ad-abaawa nina robaa-para epe ta kone isude. Goraburi neme nipuna maomae aanuna maminaoyaeyaenu wamo pisude. Go remaa page pages-imide su. 21Gore AaMudumi ni-para lalo: Nere suadaalu-para ruru radonu onaanu raba meainalorepaalua sa.

22 Gore mo onaanumi Pol-na agaa pena pa-galaina mo ruru rado raba meanolo agaa sa rabunimumi puri paloa gupa yaasimi: Nipu tu mao-mamin aapa simi. Go aare su amaa epe-rupamada napiralia-ga tu maomamina simi. 23 Goasimi rabu nimumi ratu yawesimi-pulu yagaa iripudi rubua gaapinu wage wage pisimi. 24Go rabuRom-na soldia surube aame soldia ada-para meapuare nipu aipuyame talepa sa. Gore mo Judaonaanumi Pol madaa pogolasaa simi-daa surubeaame go yadana re asapisa. 25 Go pua soldia aan-umi Pol opeme rogaawa aipuyame tulalo pisimi.Go rabu Pol-me Rom surube aa agaa gupa misa:Nimimiri Rom aa madaa koso nalaaware madatalimi ya?

26 Go surube aame go agaa pagesa rabu orasurube aa mudu piri pua agaa gupa mulalo pisa:Neme ake pali ya? Go aare nina su Rom yaadelaa. 27Goa sa-pulumudu surube aamePol piri pua

Kogono 22:28 238 Kogono 23:20agaa gupa pua misa: Abi la. Nere Rom aa yapaeni lagi. Pol-me lalo: E, niri Rom aa yaade sa. 28Gorabumudu surube aame lalo: Nememone adaapukaloare ni Rom su-para piritalo rubisu. Gore Pol-me lalo: Ora lae pare niri amame Rom su roboadaare Tasas-para madisaaya. 29 Go pagesimirabu Pol-na agaa mulalo ipisimide aanumi Polaipapulu gimisimi. Goremudu surube aamepaalaomoa pirisa. Gore Pol-re ora Rom su-para piri aa-ga nipu sen-me adisa rabu rekena agaa rasisa.

Juda kaunsil aanu Pol-me agaa lakesa30 Gore mudu surube aa mudumi Juda aanumi

Pol koso madaa aditalo pisimi agaana re asapisa.Go kone sua ekeraa-nane Pol-na sen wala kola-pasa. Go rabu surube aame Gote-na miru iraeaanu-para kaunsil aanu-para epa kiritatepape lolakesa. Go rabu nipumi Pol kaunsil-na ini agaanamea pisa.

231 Go rabu Pol-me mo kaunsil aanu waru adabasua nipumi lalo: Naa Aapa amenu, ni oro yaaloGote-na ini agaana epe-rupa pirua abia page.Nina pu robaa-para epe kone i. 2Goa sa rabuGote-na miru irae aa Ananaias-me Pol re-para

aasimi aanu-para lalo: Go aa-na agaa-para talepasa. 3Gore tisimi rabu Pol-me nipu-para lalo:Gote-me ne page talia. Nena robaa-parare epeagaa naia pare tona pepena paena yaeme epe tasa. Ne Moses-na rekena agaame ni-para koso

agaa laina. Gore neme ni talepa agaalakelae-pulu nemere rekena agaa rasade.

4Pol-me goa sa rabu re-para pirisimi onaanumiPol-para lalo: Gore neme Gote-na miru irae aamudu-para ero agaa te ya simi. 5 Go rabu Pol-me lalo: Amenu, go Gote-na miru irae aa mudukone nasawade. Go Gote-na buk madaa gupa tuisa: Nimina aa mudu-para ero agaa natapape sa.

6 Goa pua Pol nipumi kaunsil aa medalomareSadyusi aanu-para medalomare Farisi ruru aanupirisimi-daa adesa. Goa adesa-pulu kaunsil-nupara gupa lakesa: Nina amenu, niri Farisi ru-rumi madini ya-pulu ni Farisi ruru aa pi sa. Nemeaba ome onaa rekalimilo go madaa kone rulaayo.Goa kone suayo-pulu nimimi abia ni madaa kosolape agaa tame.

7 Goa agaa sa raburi Sadyusi Farisi rurulaapo aanumi ape loa rugula lapa pirisimi.8 Gore Sadyusi aanumi aba ome onaanu matmat-para narekalimi loa ensel-nu page remonu pagenapimi loa kone rulaeme. Goa peme pare mo

Farisi aanumi ome onaanu rekalimi loa ensel-nu remonu page pimi loa kone rulasimi. 9 GorePol-me go yaa madaa makuaae agaa sa raburionaanumi rui loasimi. Go rabu rekena agaanatisaa medaloma nimu Farisi aanuna ruru raapupirisimi. Go aanumi rekoa agaa puri pane simi:Niaame go aa adema pare wae yaenu medanaia. Niaana konere enselmedanumi yapae remomedanumi yapae nipu-para agaa laketeme koneima. 10 Goa simi rabu ora pogolasaasimi-pulusoldia aanuna surube aa mudumi kone gupa isa:Aya, go aare nimumi nipu yolala pawa nipunayogane rugula tabalia. Nipumi kone gupa isa-pulu surube aame soldia aanu lakesa rabu moruru lapona rikiraana Pol mua soldia ada-paramea pisimi.

11 Gore wala ekeraa-nane ribaare Aa MudumiPol piri-para ipua gupa lalo: Pol, kone robaa-para kedaa nameape. Neme aba nina agaa moJerusalem su-para lakesi-rupa go Rom su-parapage wala lakelaina sa.

Juda aanumi Pol tulalo yada robesimi12 Gore yapi lapaasa raburi Juda aanumi epa

kiritaawa agaa roboa gupa simi: Niaame ora yaamadaa makuaa loa Pol ora tamina simi. Etanuipanu oyaeyae abi naneawa Pol aba tamina simi.13Go agaare aa 40-pela aanumi tulalo simi. 14Goapua nimumi Gote-na miru irae aanu-para konemakuaae aanu-para pua lalo: Niaame niti pua oraeta ipa naneawa Pol nipu aba tamina simi. 15Gorenimi aa mudunu-para kaunsil aanu-para nimimimo Rom surube aame Pol mea epena tapape. Gokudiri pi konere nimimi Pol-na agaa wala epe-rupa pagola puluma loa kaleda pirua nipu penaepalia raburi tu maomalimina.

16 Go yada robesimi pare Pol-na awame moJuda aanuna remaa pagesa. Goa pisa rabu nipusoldia ada-para Pol asapua pua lakesa. 17 Pol-meremaa pagesa rabu surube aa yaaloa nipu-paralalo: Go naakiri surube aa mudu piri neme lamuapu. Nipu madaa agaa ia-ga nipumi lagialia. 18 Gorabu nipumi naaki mua surube aa mudu nipunaada-para lamua pisa. Goa pua nipumi lalo: Mokalabus ada piri aa Pol-me ni yaaloa go naakilamua pu laa-daa mea epawa. Nipu agaa meda ia-ga ne lagialia.

19 Gore surube aa mudumi go naaki nipuna kimina mua nipu lapo agu raapo puare agaa gupamisa: Niri ake agaa lagiali ya sa. 20 Go naakimilalo: Juda aanumi gupa lame. Ekeraare Judaaanumi Pol kaunsil piri mea painalo lagialimi.

Kogono 23:21 239 Kogono 24:12Nimuna yaa agaare Pol madaa koso lape agaamedaloma pa maarimi. 21 Goa lagiame parenimuna agaa napagape. Nimuna aa 40-pela Pol tumaomaatalo gupa kaleda piralimi. Abadenimumiora yaa madaa makuaa loa eta ipa niti pua Poltuare namina simi. Abiare pa kaleda pirua nenapuri pane agaa madaa ado pimi. 22 Go raburisurube aa mudumi mo ogege aa mea penaaloaagaapuri palo gupa lakesa: Nemego lagiae agaareaa meda nalakelape.

Pol mabawane gavman Feliks piri penaasa23 Go raburi surube aa mudumi soldia surube

aa meda laapo ipulupa sa. Nipumi nipu lapo-para lalo: Nipimi soldia 200-pela rumaawa meapulupape. Go page aa 70-pela hosmasaana pirinatapape. Go page rai kutu rama lapo ripini aa 200rumaawa mea katapape. Nimi rayo Sisaria su-para polalore abia go ribaa nain klok-na gimoapulupape. 24 Gore Pol nipu pirape hos pagemeatepape. Pol-re nipu namba wan gavmanFeliks piri-para epe-rupa mea pulupape. 25 Goraburi surube aa mudumi loa o taape pepa medagupa tua kasa:

26 Yesa, Feliks nere namba wan gavman epe-rupa pirape Niri Klodius Lisias-me go pepa apotu repaato. 27 Juda aanumi go aa ripinaawanipu tu maomaatalo pisimi. Goa pisimi pareneme nipu Rom su-para madini aa ya-pulu ninasoldia aanumi nipu esepea apo mea ipulumi-daa. 28 Neme Juda aanumi nipu koso laawaaditalo pisimi remaa pagesu. Goa pua neme nipukaunsil piri-para mea pisu. 29 Gore nimuna kosolape agaare nimuna rekena agaa madaa Pol-paraagaame arere pisimi. Goa pisimi pare nimumigo aa kalabus ada mapatape page tu maomapekone page neme dia su. 30 Go Juda aanumi niputulalo pimi remaa pagawa rabu neme ne piri-paraaipapulu mea repaaru. Go rabu nipu koso lapeaanumi ne-para remaa mada lagialimi. Mo pepamadaa agaa gupa loa tisa.

31 Gupa tisa rabu mo soldia aanumi mo surubeaa muduna agaa ratisimi. Nimumi Pol lamuapuare ribaa Antipatris su-para pisimi. 32 Goapua yapi lapaasa rabu soldia aanumiri nimunaada wala pisimi. Go rabu hos masaana piruasoldia aanuri Pol raapu pisimi. 33 Gore Sisariasu-para pua opapasimi rabu nimumi namba wangavman piri-para puare apo pepa Pol lapo meakasimi. 34 Go rabu gavman-na aa mudu aame mopepa mua adoare Pol-para agaa gupa misa: Nenaadaare aa-para aaya ya? Pol-me Silisia su lakesa.

35 Go rabu go aame Pol-para lalo: Ne koso lapeaanu epalimi rabu nena remaa pagalua. Goa puanipumi lalo: Go aare gavman aa Herot-na adaaada-para waru adabaawa mapatape sa.

24Juda aanumi Pol koso laasimi

1 Gore orope yapi supu dia naloa Gote-na MiruIrae Aamudu Ananaias Sisaria su-para pisa. Nipupisa rabu kone makuaae aa medaloma page aameda nipuna bi Tertulus page nimu raapu pisimi.Go Tertulus aare nipu yada loaaya-rupa pirisa.Goa pua nimu rayo namba wan gavman Felikspiri-para pua Pol aditalo koso lape agaana relakesimi. 2 Go rabu Tertulus nipu koso pageloaayae aa ya-pulu nipumi agaa aba sa. Go aamePol aditalo koso lape agaa gupa lakesa: Epe aamudu Feliks, neme epe aamudu kogono pua yadamakuma pasi-pulu adaalupu epe-rupa pima. Goapua niaana su rayona epe poranu pamu bisnismarekasi-pulu go su robo ru-nanere ora epe aaya.3 Goa pea-pulu niaana robaa-parare oro yaaloniaame ne madaa ora pi tema.

4 Gore ne aa mudu ya-pulu neme agaa adaapunayolo pirapana. Neme oge remaa lagialo-ganeme epe-rupa mada pagaina. 5 Gore niaame goaa nipu wae kone adaapu ina adama. NipumiJuda aanu piri-para su rayona yada marekaaria.Nipu Nasaret onaanuna aa mudu pia-daa adema.6 Nipumi adaa lotu ada maoyatalo pisa rabu ni-aame nipu aditalo pisima. Gore niaame rekenaagaa madaa koso lape agaa talo pisimi. 7 Gorabu mo soldia aanu surube aa mudu Lisias-merenipu ipua mo aa puri paloa mea rapaasa. 8 Goraburi Lisias-me Pol adiape onaanu piri-parameapulupa sa. Gore neme go aa-na agaa meali-daarenipuna konemadaa ora agaa nata-pulu adali. Apoagaare Tertulus-mi sa.

9 Go agaa lakenaloa Juda aanumi ora ta lopirisimi.

Pol-me Feliks-na agaa abusa10 Go rabu namba wan gavman aame Pol-para

ini pobolo ridipiasa-pulu Pol-me lalo: Nere niade. Neme go su-para maali adaapumi koso pageaa pirisi. Goa pea-pulu nina konemere nena agaapagapere ni ora raana pia. 11 Gore aba yapi di12-pela popesa raburi ni Jerusalem su-para puarelotu ada-para beten ta pisu. Ora lalo-ga nimu-para agaa meape. 12 Go rabu nimumi ni onaa

Kogono 24:13 240 Kogono 25:8raapu agaame arere pua wae-rupa mapogolasu-daa na-adesimi. Dia, neme onaa raapu lotu ada-para page epe lotu ada-para page su adaare-parapage wae-rupa napirisima. Juda aanumi gupa na-adesimi. 13 Goa pea pare abia ni koso la talo pimipare go madaare ora agaa mada nalagialimi.

14 Pare go koso lape agaa madaare neme oraagaa lagianolore niaana akuanuna Gote-na biminasaawa nipuna pora kuramina. Neme Judaaanuna kone mogea Moses-na rekena agaa-paraGote-na agaa lakene aanuna buk-para go yaemadaa kone rulaayo. Pare nimumi go kagaaporare ora pora-daa dia teme. 15 Gore go aanuriniaame Gote-para kone padane rulaema. Gokonere aba ome onaa rayo Gote-me marekalia.Goa pua epe onaanu-para wae onaanu-para rayoGote-me marekaawa koso lape agaa tea. 16 Goapea-pulu nena robaa-para wae kone nasua Gote-na ini agaa-para onaanuna ini agaa lapo madaaepe-rupa piralua.

17 Gore neme maali adaapu Jerusalem su-paragimoa su rado-para pirisude. Jerusalem su-parawala ipisu rabu nina ruru raba mulalo moneoyae mea pisu. Go rabu page Gote madaa orapi lo yawape oyae irita pisu. 18 Gore neme gokogono pulalore lotu ada-para pirano nimumi niadasaasimi. Go lotu ada-para pirisu rabu nemeJuda aanuna rekena agaa ratua amulu radepeaepe-rupa pirisu. Go rabu onaa adaapu napiruawae-rupa namapogolasaasima. 19Yapare go rabuEsia su-para piri Judamedalomamo lotu ada-paraepa pirisimi. Go aanuri nimumi ni madaa waeyae adoare nimumi ni koso laata peme. 20Gore nikaunsil raapu piri aanu nimumi naawaea pawadekone ake pua ademe pae? 21 Yapare neme waekone padane sua nimuna rikiraana rekoa agaapadaneme gupa yaasude sa: Neme Gote madaakone rulayore ome onaa rayo wala rekalimi sude.Go kone rulayo-pulu ni abia koso madaa ipulurigoane pimi.

22 Pol-me go remaa sa rabu Feliks-mi kosolapere gimisa. Feliks-ri Gote-na pora waru adesa-pulu Feliks-mi nimu-para lalo: Gore nena kosomadaare agaa lagialua pare soldia surube aa Lisiasaba epenalo lamina. 23 Go rabu Feliks-mi Pol-na yada surube aa-para gupa lalo: Go aare warusuruboa nipu raba mulalo palimiri gimalepape.Nipuna adami aanumi eta oyaeyae kabenaloanipu kana lo tapape sa.

Pol kalabus ada-para pa pirisa

24 Gore yapi medaloma dia naloa Feliks nipunaore Drusila raapu ipisipi. Drusila nipu Juda onapirisa. Go rabu Feliks-mi Pol lamua ipua Pol-me Yesu Krais madaa kone rulae agaa lakenaloapagesa. 25 Go rabu Pol-me epe-rupa piruapekone-para robaa-para surubape kone-para oropeepaliade koso di-para agaa lakenaloa Feliks-mipaala omesa. Paala omoare gupa sa: Abi popesa. Ni kogono meda nasalia rabu neme ne yaaloawala pagalua. 26 Yapare Filiks-na kone rado isa.Kone medare Pol-me ni maesepeape kone gialiakone isa. Goa pea-pulu oro yaalo nipumi ipu loaagaa lala pisipi.

27 Goa pua Feliks-mi Juda aanu madaa pedopisa-pulu Pol kalabus ada-para pa patina sa.Oropere maali lapo patuare Porsius Festus-miFiliks-na kogono misa.

25Pol-me Sisar-para nina koso pagaina sa

1 Go raburi Festus nipu Sisaria su robo-paranamba wan gavman pirita ipisa. Gore yapi re-pome piruare Jerusalem su-para pisa. 2 Go su-parare Gote-na Miru Irae Aa mudunu-para Judaaanuna aamudunu-para nimumi Pol aditalo kosolape agaa laketa ipisimi. Go raburi nimumiFestus-para agaa gupa lakesimi. 3 Gore romeagaa-rupa loa Pol Jerusalem su-para mea penaagaa lakesimi. Gore nimuna kudiri pi konerenimumi kaledoa Pol pora-nia tumaomalima koneisimi. 4 Go rabu Festus-mi agaa gupa lakesa: Pol-re Sisaria su-para kalabus ada-para surubeme-pulu ni orope ogesi Sisaria su-para adola paluasa. 5 Go rabu nimina aa mudunu ni raapu Sisariasu-para palima. Go-parare go aa mudunumi Polmadaa koso lape agaa teme. Goa pua nipumi waeyae pea pae adainalo sa.

6 Festus nimu raapu Jerusalem su-para pirinayapi 8-pela yapalo 10-pela yapi popenaloa Sisariasu-para pisimi. Ekeraa-nane Festus aa mudukogono pulalore koso pagape ada-para pua rekemadaa pirisa rabu Pol mea ipu sa. 7Gore Pol meaipisa raburi Jerusalem su-para piri Juda aanu Polre-para epa rekoa nimumi Pol-me rekena agaarasaa lo agaa simi. Goa simi pare nimuna agaareFestus-mi yaa agaa tame kone isa. 8 Go raburiPol-me nipuna agaa gupa sa: Gore neme Judaaanuna rekena agaa narasisude. Neme lotu adanabebolaawa Rom su-para piri namba wan aamudu Sisar madaa page waea napawade.

Kogono 25:9 241 Kogono 26:79 Pare Festus-mi Juda aanu-para omeme pulalo

pisa. Go raburi nipumi Pol-para lalo: Gore nenakone akepu sae? Jerusalem su-parare nena kosopagenalo pali ya? 10 Pol-me nipu-para lalo: Nirinamba wan gavman aa Sisar-na koso agaa lapeada-para piranoloa go ada-para koso pagaliminasa. Ne niminaate. Neme Judanu-para waea medanapawa. 11 Go page neme ora waea pula peyaalore ni mada tu maomata peme. Goa pulape yaalore ni napogola palua. Yapare nimumi nimadaa pa yaa agaa teme-pulu ni nimumi madanamea palimi. Abiare namba wan gavman aaSisar-me nina agaa pagenalo lalo. 12 Go rabuFestus-mi nipuna kaunsil aanu raapu aba agaalala piruare Pol-para gupa sa: Namba wan Sisar-me nena koso pagena laede-ga mo Sisar piri-paramea palimi sa.

Festus nipumi King Agripa-para Pol agaa misa13 Yapi medaloma dia naloa ora Juda aanuna

su rayona aa mudu King Agripa-me Festus adolaipisa. King Agripa-na ore Banis page ipisipi.14 Nipu Sisaria su-para yapi medaloma pirisipirabu Festus-mi mo aa mudu King Agripa-paraPol-na remaa rayo lakesa. Nipumi lalo: Karapusaada-parare aa meda pirina Feliks-mi mapatasa.15 Ni Jerusalem su-para pisude rabu Gote-namiru irini aamudunu-para Juda aanunamakuaaeaanu-para nimumi Pol madaa koso laawa aditalopisimi. Goa pua neme Pol mapatanolo agaalagisimi. 16 Pare nipumi agaa gupa lalo: Romsu-para piri aanumi koso teme-rupare pa aamanapema sude. Dia, pare koso lape nipumi abanipuna koso lape aa raapu rekoa nimuna agaarabuaniaatalo pea su.

17 Gore nimu kiritainaloa neme aipapulu kosomarekaawa ekeraa-nane koso pagape ada-parapisu. Go rabu mo aa mea ipulupape su. 18 Goremo koso madaa adisimide aanumi rekoa remaalagisimi. Goa puamo aame ora wae yae pina konesua lagismi. Pare gupa nalagisimi. 19 Nimunaape ero agaare rekena agaa-para ome aa Yesu-para arere pisimi. Go aba ome aare Pol-me pakagaa pia ta simi. 20Gore ni go piane agaa pagoareora kekapu pi kogono kone isu. Goa pea-puluneme Pol-para agaa mulalo pisu. Nena koso-reJerusalem su-para pagena pali yapalo agaa misu.21 Pare Pol-me go agaa pu-para yolo mua nipumigupa sa: soldia aanumi ni Rom su-para lamua pal-imiri namba wan Sisar-me nina koso agaa warupagalia. Goa sa-daa neme nipu pa surubalepaloa orope Sisar-na ada-para mea palua su. 22 Go

raburi King Agripa-me Festus-para lalo: Nemego aa-na agaa paganowa sa. Gore Festus-mi lalo:Ekeraa pagaina.

23 Go ekeraa-nane King Agripa Banis laponipuna pepena waru pua onaanu pirina ipisipi.Go ipisipi rabu nipu lapo soldia aa mudunu-paraadaare aa mudunu-para nimu raapu kiritae ada-para pedo pua ipisimi. Goa pua Festus-me Polmea ipulupa lo agaa lakesa rabu Pol ru-nane meaipisimi. 24 Go rabu Festus-mi lalo: Aa muduKing Agripa page onaanu niaa raapu pimamepage go aa adalepape sa. Go su-para piri Judaaanu page Jerusalem su-para piri Juda aanu pagenimumi ni-para go aa-na wae yae madaa agaatalo ipisimi. Nimumi puri paloa agaa loa gupayaasimi: Go aa tu maomalima simi. 25 Goa simipare neme tu maomape konena re na-ade. Gorego aame aa mudu Sisar-na pu robaa yola misa-pulu neme Rom su-para mea repaalua kone isu.26 Goa palua pare Rom su aa mudu Sisar-parareneme ake loa pepe tano ya? Agaa naia-daa ne aamudu King Agripa-para page nimi piri-para pagemea epawade. Goa pua nimimi nipuna koso agaalagialimiri neme Sisar-para pepa mada repaalua.27 Gore neme adini aa meda Sisar piri-para parepaalua-rupa mada dia. Nipuna wae yaenu pepamadaa tua nipu raapu repaalua.

26Pol-me King Agripa agaa aba lakesa

1Go raburi King Agripa-me Pol-para lalo: Nenaagaa pagano la. Go rabu Pol nipuna ki minasaawasana nipumi lalo: 2Mudu King Agripa, nina kosomadaa abune agaare ne piri-para ipua lalore oraepe ta kone salo. Go Juda aanu nimuna kosolaarimide agaa madaa lalo. 3 Go neme Juda on-aanuna kone poranu niminaawa nimuna apelapeagaa page pagesi. Goa pea-daa neme agaa lanopawa pagaina kone salo.

4 Gore Juda aa rayome ni naaki pira-mama puaabia page naa ruru raapu Jerusalem su-para pi-daa ademe. 5 Neme ora aba ripia rekena agaamogea ni Farisi ruruna kone rate. Go Farisi ruruniaame Moses-na rekena agaa waru mogeaema.Juda aanumi goa ademe pare agaamada lagialimipalo maarea. 6 Gore Gote-me akuanu-para walamare kape agaa lakesa-daa neme go agaa madaakone rulaayo. Goa pea-daa abia nimumi nimadaakoso lape agaa temenalo piralo. 7Oropere niaanaruru 12-pela go ome onaanu marekaape agaanare adawe kone sua Gote-na bi minasaaeme. Aa

Kogono 26:8 242 Kogono 26:32mudu, paga. Neme go agaa madaa kone rulayo-pulu Juda onaanumi ni koso talo pemere goagaa madaa yaade. 8 Goa pea pare Juda aanuriakeane kone gupa imi pae? Gore Gote-me abaome onaawalamarekalia-daare gomadaa akeanekone narulalimi yapae?

9 Abade neme gupa kone isu. Neme Nasaretsu-para piri aa Yesuna bi rabuaniaalua kone suanipuna disaipel onaa page kedaa mea kasu. 10 E,neme Jerusalem su-para goa pisude. Mo Gote-na miru irini aa mudunumi ni puri gisimi-puluneme Gote-na ruru onaa medaloma kalabus ada-para mapatasu. Goa pua Juda aanu nimu tumaomatepa simi rabu neme page go kone isude.11 Gore rana adaapu nimu Juda aanuna lotu ada-para pirua nimumi Gote-para ero temenalo waekedaa kasu. Goa pua neme ora ratu yawoa paadaare-para kimisu pora pua rata mea pisude.

Pol-me nipu kone perekea Krais-na pisade remaalakesa

(Kog 9.3-19; 22.6-16)12 Pol-me wala goa sa: Goa pua neme mo miru

irini aanuna bi madaa Damaskus su-para pisu.Go pisu rabu Gote-na Miru Irae Aa mudunumi nipepa ginaloa go agaa rata mea ipisude. 13 Gorenaare paalu pora-nia pisu rabu so yaa-para i paameda ipisa-daa adesu. Aa mudu waru pagape.Go paare ora paa adaape ipua naare maogeasa.Go paa royo palaina ni raapu pisima aanumipage adesimi. 14 Go raburi niaa rayo su amaalopalamona Hibru agaame gupa sa: Sol, Sol-ya, neme niri akolo maoyaaye pae sa. Nemeeke ae yae meda one mu lopa mone mu lopaapo pi-ga nere waru adape sa. 15 Goa sa rabuneme lalo: Aa Mudu, nere aapi ya su. GoreAa Mudumi lalo. Niri Yesu yaade. Neme niradaa guaaye-daa lawade sa. 16 Pare abia ne reka.Neme ne kogono pape aa mapiraato. Neme nigo abia adaede-ga onaa pua lakelape. Goa puaorope nina agaa ne waatoa rabu go page onaanulakelaina. 17Neme ne Israel su-para piri onaanu-para ruru radonu-para mea repaalua pare nemene raba mealua-pulu nimumi ne madaa natalimi.18 Abiare nimuna robaa-para ribaa pa yabaayapare neme nimuna ini malobawa robaa-para paaepenalape. Go rabu nimumi Satan-na puri gimoaGote-na kone mua ni Yesu madaa kone rulalimi.Go raburi nemenimuna pupitagi ne kone raakeperubanoloa nimu Gote-na epe epenalape onaanuraapu piralimi sa.

Pol-me nipuna kogono madaa remaa lakesa19 Gore mudu King Agripa neme yaa-para

go pisa yae adoare neme go agaa narasawade.20 Neme agaa mogeasude rabu nimuna koneperekea Gote madaa kone rulaawa epe agaaratalepape lo mogesude. Goa pua pa onaanuminimi kagaa kone ratalimi rabu adalimi sude. Goagaare neme Damaskus su-para Jerusalem-parapua lakeloare Judia su rayona pua lakeloare rururadonu-para page lakesude. 21 Go epe agaa laat-alo ni lotu ada-para pirisu rabu Juda aanumi niripinaa palae mea pua ni tu maomatalo pisimi.22 Yapare nina raba mi aa Gote-me ni raba misa-pulu abia go-pare aawa nimi go agaa lagialo. Goreneme agaa lalo rabu aamudunu-para riabo aanu-para lagialo. Nina agaare Moses-para Gote-naagaa lakene aanumi orope epaliade yae madaalakesimi-rupa go padane-rupa lagialo. 23 Goagaare Gote-naMea Repae Aare radaa adaape noaomoare nipumi ora abamatmat-parawala rekesa.Goa pua nipumi niaa Juda aanu-para page rururadonu-para page epe paana re laketa palia. Goagaare lagisimide.

24 Pol-me agaa apo-rupa sa rabu Festus-mi Pol-para puri pane agaame lakesa: Pol, nere maeyaeaa pi. Nere skul adaapu loaye-pulu ne maeyae aapi kone salo. 25Gore Pol-me lalo: aa mudu, ni na-maeyaayo. Neme ora kone sua waru lalo. 26 Gorene King-mi neme pi remaa rayo pagoa apo yaerayo remaa pagesa-pulu neme page pala naomelapedepealua. 27 King Agripa nemere Gote-naagaa lakene aa-na agaa madaa kone rulaaye ya?Nina konere go agaa madaa kone rulaate konesalo.

28 Go raburi King Agripa-me Pol-para lalo: Neake kone sae pae? Go oge di rabu ni Krais-naonaa piralua ya? 29 Goa sa rabu Pol-me lalo: Oraoge di rabu yapalo ora oropenu yapalo maarea.Pare neme Gote-para agaa gupa lalo: Ne KingAgripa page pa pageme onaanu page ni raapumada piramina kone salo. Yapare go sen-me nimiadina kone nasalo.

30 Go raburi aa mudu King Agripa page monamba wan gavman aa Banis page medalomanuraapu rekoa pisimi. 31 Pisimi rabu amaa pua agaalala pirua gupa simi: Go aare mapatape pora naiatu maomape pora page naia simi. 32Go rabu KingAgripa-me Festus-para lalo: Go aa nipu madaesepealua pare nipu aa mudu Sisar-me nipunakoso aba pagena sa.

Kogono 27:1 243 Kogono 27:2427

Pol sip madaa pirua Rom su-para pisa1 Gore niaa Rom su-para sipi madaa bainalo

di isimi rabu Pol-para kalabus ada piri aamedaloma-para mea ipisimi. Go rabu soldiaaa Julius-mi mo aanu surubesa. Julius-ri nipuRom su soldia aa meda lomana surube aa pirisa.Nipuna soldia aanuna biri Sisar-na kiritae yadarobe aanu simi. 2 Go rabu ipa sipi medameAdramitium su-para gimoa ipisa-pulu niaamemulalo pirisima. Go sip-ri Esia su robona ipasolwara repaa-nane adaare rayo-para polalo pisa.Go rabu aa meda nipuna bi Aristarkus niaaraapu pirisima. Go aa-na adaare Masedoniaadaa su robo Tesalonaika su robona ru-para aasa.3 Ekeraa-nane niaa Saidon su-para pua pirisima.Go raburi Julius-mi Pol madaa epe kone isa-puluPol-me nipuna adaami onaanu adola pisa. Goapua nimumi eta oyaenu kalo surubisimi. 4 Gorego su Saidon gimoa wala puare po ripumi meaperekeyoa ora lopesa-pulu niaa wala pereke tuaSaiprus su-para po ripu naepea-nane popesima.5 Gore niaa pua pa ipa solwarana pora medakenaawa Silisia Pamfilia su lapo re-para pisima.Goa pua wala Lisia suna adaare Maria-para puaopapasima.

6Go su-parare soldia surube aame ipa sipmedaAleksandria su-para gimoa Rom su-para polalo pisipi adesa. Nipumi adesa-pulu niaa go sipi madaamapiraasa. 7 Gore po ripumi iru malasa-puluniaa pawasi pula piramona yapi medaloma diasa. Goa pua ora kalai pua mo Nidus su-para puaopapasima. Gore po ripumi niaana pora rabusarabu niaa popape-para maaresa. Goa pisa rabuniaa po ripu naepea-nane pua Krit su-para puareSalmone su-para opapasima. 8 Go raburi niaasolwara madaa pirua su repaa-nane pamua orakalai pua su meda adesima. Go suna biri IpanaEpe Poranu teme. Go Poranu adaare Lasea re-para aasa.

9 Gore kalai pu pua ora yapi adaapu lo rumaatapisa-pulu go akuame sipi madaa piramona poripu waru rekataboa niaa tulalo pisa kone isima.Go rabu page Juda aanumi eta niti pisimi-ga olodeaba dia sa. Go rabu Pol-me sipi surube aanu agaagupa lakesa: 10 Aanu, niaa mo wae po ripu aaya-nane palima rabu niaa kedaa waru mealima. Gopage niaana kako-para sip-para maoyawa niaapage omalima kone salo. 11 Pol-me gupa sapare soldia aanuna surube aa Julius-mi nipunaagaa napagesa. Nipumi sipina aaraa-para sipina

surube aa-para go aa laapona agaa pagesa. 12 Gopage mo ipa solwarana ipa pora isa pare waepo ripu ipisa rabu go su-para mada napirisima.Goa pisima-pulu sipi surube aa adaapumi solwararikiraana wala pua Finiks su-para palima koneisimi. Go Finiks suri adaa su robo Krit suna ipapora adaare su aasa. Go suri naare pabala-nanekepo pi nona piane aasa-pulu orope po ripu rabupiralima kone isimi.

Ipa sipi madaa pirisimi rabu po ripu adaa ipisa13Gore oropere epe po ripu oma pae ipisa-pulu

mo Finiks suna ipa porana baina kone isimi. Gorabu nimumimo sipi adini aene ope yoloa pisimi.Goa pua niaa Krit su repaa-nane pisima. 14 Goapisa pare ogepusi pirua puri pane po ripu medarekesa. Go po ripu yai laapo ora adaape ipisarabu mo ipa rikiraana aasade su Krit kanapu-nane ipisa. 15 Go po ripumi sipi tisa-pulu sipipo ripu epe-nane mada napisa pare pa po ripunakone ratua pa pamisimi. 16 Goa pua niaame ipasolwara rikiraana aasa oge su meda none pisima.Go rabu po ripumi sipi waru natisa. Go ipasolwara rikiraana aasade suna biri Kauda teme.Goa pisima rabu niaame sipina oge ipunu kalaipuamea rogaasima. 17Goa pua adaa ipunumadaayolasaawa opeme rogaasimi. Go rabu nimunakonere Libia su repaananere ipa mu aana lapoaasa-pulu talia kone isimi. Go raburi nimumiipunu mapopae sel mamina yolaniaasimi. Goyolaniaasimi rabu po ripumi sipi pa mea popesa.18 Go po ripumi malakepe pirasa-pulu wala yapilapaasa rabu niaame ipunu yapa pinalo mo kakoipa solwara-para mea rubisima. 19 Goa pua walayapi laapo dia naloa nimuna kimi sipina raba miope yaenu page mea rubisimi. 20 Goa pua yapiadaapu niaame akua-para naare-para ubanu na-adesima. Go rabu po ripu ora puri ipisa-pulu oraomalima kone isima.

21 Gore yapi adaapumi aanu eta nanisimi-pulu Pol-me nimu adola pua gupa lakesa: Goaanu nimumi abade nina agaa rasua Krit su-para napirisima. Goa pisimide pare nina agaapagola pisimi-daare mo kako rubape kone-parasipi mabebolape kone-para rayo madaa napulapeme. 22Goa pea pare abiare paala naomalepape.Nimina aamedanaomalia pare sipi padanemaoy-aalia. 23 Gore niri Gote raapu pirua nipuna biminasaayo. Goa pua neme nipuna kogono orape. Go ribaa ensel medame ni piri-para ipisa.24 Goa pua nipumi lalo: Pol-ya, Paala naomapelagia. Ne aa mudu Sisar piri-para madaa pua

Kogono 27:25 244 Kogono 28:8adali. Gote-me epe kone ia-ga ne raapu pimiaanu page naomalimi. 25 Ensel-me goa sa-pulupaala naomalepape. Gore apo lagia-rupa palia-daa kone rulaayo. 26Goa pea pare po ripumi niaaipa rikiraana ae su meda-para mea pena.

27 Gore wala sarara laapona ribaare yai poripu laapome riaare niaana sipi mo adaa solwaraMediterenian ipana masaa-nane mea popesa.Gore ribaa ruma rumanere sipina kogono pi aamesu meda re-para opapamona kone isimi. 28 Gorabu nimumi ope mua kedaa pi yae rogaawa iparu-nane lopaniaasimi. Goa pua nimumi mo ipanaaku-para maaka misimi rabu ogesi-daa adaalu(40 mita) yolo risimi. Nimu wala oge si-daa puaipa naaku-para maaka wala mua wala rudupu (30mita) yolo risimi. 29Gore niaana sipimi aana taliakone sua paalame omesima. Goa pua nimumimo sipina masaa-nane pua sipi adini ope maalamea lopaniaasimi. Go rabu naare epenalo adabapiralima kone isimi. 30 Go rabu sipina kogono piaanu medaloma sipi gimolalo kudiri pu kogonopisimi. Nimumi oge ipunu mea no ipa madaalopaniaatalo pisimi. Go rabu aa medalomamenimu sipina rugi-nane kogono rado meda pemekone isimi. Gore nimumi sipi adini aene opelopaniaalima kone isimi. 31 Goa pisa pare Pol-mekudiri pi kone adoa soldia surube aa-para nipunasoldia aanu-para lalo: Go sipina kogono pi aanupogola palimiri nimi page omalimi. 32 Goa sarabu soldia aanuri mo oge ipunu-na ope kadolarepaasimi.

33 Gore naare openaloa Pol-me go aanu agaagupa lakesa: Nimi sarara laapo ru-nane eta nane-made. 34 Abia eta nalepape. Nalimiri puri muamada piralimi. Gore niaa ora padane-daa pagenaomo ora oge radaa page nanama. 35 Go agaaloare Pol-me bret mua sipi kogono pi aanumiadena nipumi Gote-para ora pi loa sana bretnisa. 36 Go rabu nimuna pu robaa-pare epesa-daa nimumi page eta nisimi. 37 Gore niaasipi madaa pirisima aanuri adaapu (gupa 276)pirisima. 38 Gore eta mada noa nimumi sipiyapa pinalo wit-na ini no ipa solwara-para mearubisimi.

Sipi o sa rabu39 Gore naare rapasa rabu su adesimi pare

sipina kogono pi aanumi go su adoare pare binamakuaasimi. Go rabu nimumi sipina oge porameda ina adesimi. Go-parare ora epe ipa mu isa-pare nimumi sipi mo ipa mu madaa makusatalo

pisimi. 40 Goa pulalo ope aene rayo ponatuamo ipa solwara ru-nane pa isimi. Go rabu pagenimumi mo ipa apeape repenanu esepea isimi.Mo repenanuri mo sipina maredepo yape isa.Goa pisa rabu nimumi ipunu-na rugi-nane selmamina maridulasimi. Goa pua po ripumi ipunuipa repaa-nane mea palia kone isimi. 41 Goapisimi pare ipunu-mi adaa ipa mu tua su madaapopesa. Goa pua ipunu-na rugi-nane kusabasarabu napopesa. Go rabu ipunu-na masaa-nanereipa kaimi tua ipunumarugula tabesa. 42Go soldiaaanumi kalabus ada piri aanu palimilo ora talimakone isimi. Nimumi ipa ki mogea pogola palimi-daare ora talima kone isimi. 43 Yapare soldia aa-nuna surube aame Pol raba mulalo mo aanu-paranatalepape lakesa. Goa pua surube aame lalo: Ipakimi mogealimi-daare nimi aba ipa-para pogoloaipa repaa-nane pulupape sa. 44 Aa medalomarenimi ipunu-na robene repena ripinaawa pa sumadaa pulupape. Gore goa pisima rabu niaa rayoipa repaa-nane epe-rupa pua pirisima.

28Pol Malta su-para pisa

1 Niaa solwara repaa-nane waru pogola pisimago suna biri Malta simi. 2 Go su-para piri onaan-umi niaa ora waru raba misimi. Gore yai ipuaupaa pisa-pulu nimumi repena irua niaa re-paramea ipisimi. 3 Goa pua Pol-me repena uninuyarepea repena sulaa-para mea irinaloa repenakekapumi omoa waiba meda maopatabasa. Gorabu amaa-nane ipua Pol-na ki madaa noa pasaabaasa. 4Gore onaa rayomemo Pol-na ki apurapalae isa adesimi rabu nimumi lalo: Go aareabade onaa tu maomae aa yana simi. Gore ipasolwarame nipu natisa pare wae yae pi aa ya-pulu mada omalia kone isimi. 5 Goa pisa parePol-me ki mea rupitua waiba repena sulaa-paramea rubisa. Goa pisa pare Pol nipu epe-rupa papirisa. 6Go onaanumi Pol-na yogane pabolalo piapae aipapulu ini adupitalo pia kone sua adapabapirisimi. Pare nimumi adaalupu ado pirisimi rabuPol pa epe-rupa pirisa-pulu nimumi kone perekealalo: Go aare pa yaki remo meda yaana simi.

7 Gore go ipa rikiraana ae adaare su-para pirionaanuna aa mudu Publius pirisa. Gore goaame e maapu adaapu surubesa pare nipuna sumedane pirisima. Goa pua nipumi niaa adolaipua niaa nipuna ada-para yapi repome surubisa.8 Go raburi Publius-na aaraa yaina omoa pirisa.Nipuna yainare kekapu yaina-para robaa kululu

Kogono 28:9 245 Kogono 28:31ne lapo omesa. Go rabu Pol-me nipu piri puabeten loare nipuna aalu madaa ki sua sana mae-peaasa. 9Goa pisa rabu go su-para piri yaina omeonaanumi Pol piri-para ipisimi. Go rabu nimunayainamaepeaasa. 10Goapisimi-pulu nimuminiaapa ode oyae adaapu gua niaana pope di ipisa rabunimumi niaana yaenu mea pua sipi madaa puaisimi.

Pol Rom su-para pisa11 Gore niaa go su-para akua repo pirua ipa

sip madaa piruare pisima. Go ipunuri aba Alek-sandria su gimoa po ripu yainu ipisa rabu niaapiri-para epa aasa. Go sipina biri Uba KedoLaapo simi. 12Niaa go sipi madaa pirua Sirakyusadaare-para yapi repome pua pirisima. 13 Go sugimoare sipi madaa pirua adaare mo Regium su-para pua opapasima. Go suri ekeraa-nane poripu no-nane waru ipisa-pulu go po ripumi yapilaapo ipunu raba mua aipapulu mapopaasa rabuPuteoli adaare-para pua opapasima. 14 Go su-parare niaame Krais-na onaa medaloma ades-ima. Nimumi niaa waru raba misimi-pulu sararapadane nimuna ada-para pirisima. Goa puareniaa Rom su-para pua pirisima. 15 Gore mo Romsu piri kone rulae onaa medalomame niaa epemelo pagesimi ya-pulu niaamadata ipisimi. NimumiApius maket-na madasima. Go-pare page pasidiaada ipa repo aasa. Pol nipumi nimu aba adoanipuna pu robaa-para raana pisa-pulu Gote-paraora pi loa puri misa.

16 Gore niaa Rom adaare-para pua pirisimarabu Pol kalabus ada napirisa pare nipuna adarado-para pirina soldia aa padaneme nipu su-rubesa.

Pol-me epe agaa Rom su-para lapedepesa17 Gore yapi repo dia sa rabu Pol-me mo su-

para piri Juda aa mudunu nina ada-para kiritataipulupa sa. Nimu epa kiritasimi rabu nipuminimu goa lakesa: Amenu, neme niaana ruru-para akuanuna rekena agaa-para namaoyaarupare nimumi Jerusalem su-para Rom aanumi nimapatainalomea kasimi. 18GoremoRomaanuminina koso pagoare ni mea esepe pasimi. Nimumini tu maomape kone-daa na-adesimi. 19 Goapisa pare Juda aanumi nina bi ora rabuaniaasimi-pulu Sisar-me nina koso pagenalo lakesude. Goapisimi pare neme nina ruru madaa agaa medamekoso-daa nasude. 20 Gore Juda aanumi ni madaakoso gupa simi-pulu neme nimi adoa agaa lanokone isu. Gore neme Israel su-para piri onaanuna

MeaRapaeAamadaa adoa kone rulaayo. Goa pea-pulu nimumi ni ope sen-me adisimi.

21 Go rabu nimumi nipu-para lalo: Judia su-para piri aanumi pepa nao taarimi simi. Go pagemo su-para piri Juda amenumi agaa ne madaaremaa page wae agaa page nalagiame. 22 Goreniaame nena agaa pagamona abia lagiape. Paresu rayona piri onaanumi apo kagaa agaa pagoaape teme.

23 Go rabu nimumi Pol-na agaa pagoa yapi disua sana oropere onaa adaapu Pol-na ada-parapagola kiritasimi. Go rabu naare opaa-mamapua pabisa rabu page Pol-me Gote-na Surube Sumadaa agaa lakesa. Goa pua Pol-me nipuna koneperekea kone rulasa-daa remaa lakesa. Goa puanimumi Yesu madaa kone rulaliminalo Moses-na rekena agaa-para Gote-na agaa lakene aa-nabuk-para dipisa. 24 Pol-me goa pisa raburi onaamedalomame nipuna agaa kone rulasimi paremedalomame kone narulasimi. 25 Gore nimumiagaa rado rado loa polalo pisimi rabu Pol-meagaa padane-ma gupa lakesa: Go Gote-na agaalakene aa Aisaia-me agaa waru sa. Holi Spirit-mi nimina akuanu agaa lakesa-pulu Aisaia-mebuk madaa gupa tu isa: 26 Go onaanu-para pualakelape: Nimina aaneme agaa pago piralimipare ora koneme naniminaalimi. Niminaawa adopiralimi pare ora na-adalimi. 27 Go onaanunapu robaa-para ora wae kone simi. Nimuna aanepoasa. Nimuna ini rubu pisa. Go-rupa na pitimirinimuna inimi mada adalimi. Goa peme-pulugo-rupa pimi. Nimuna aaneme mada pagalimi.Nimuna pu robaa-para kone mada salimi. Goapua nimuna kone mada perekealimi. Goa palimi-daare Gote-me nimu maepealia.

28 Pol-me apo Aisaia-na agaa dipia wala lalo:Pagalepape. Gore ruru rado onaanumi Gote-naepe-rupa pirape agaa mada pagalimi-pulu nimupiri-para mea rapaasa. 29Pol go agaa sa rabu Judaaanu ada gimoa agaa laari pisimi.

30 Gore maali laapome Pol nipuna kabesadeada-para pirua onaanumi nipu adola ipisimi rabuPol-me epe kone kasa. 31 Go rabu Pol-me Gote-na Surube Su madaa agaa rayo lakesa. Go pageAa Mudu Yesu Krais-na madaa agaa waru lapede-pesa. Nipumi agaa sa rabu kudiri pi kone nasuamogeasa. Dia, pare nimumi nipu kedaa nakasimi-pulu nipumi agaa puri lapedepesa.

Rom 1:1 246 Rom 1:12

RomRipia AgaaPol-me go pepa tisare nipu mo Rom su-para

piri Kristen onaanu adola pope raaname omoatisa. Nimu raapu pa rudupu yapi dina piruamo Spen su-para Epe Agaa mogeaata polalo pisa.Go pepa madaare Pol-me lapaawa lagiala. GoreKrais-na Epe Agaa-para Yesu rateme onaana pi-aenu madaa pagiala.

Riri-nanere Pol Rom adaare-para piri Kristenonaanu-para epe yapi di lo o taata. Goa puanimu madaa neme Gote-me nimi raba minalobeten to sa. Oropere go pepana agaare goa tisa:Kone rulae yaena pora madaare niaa Gote-na ini-agaane redepone onaanu opalima. (1.17) Pol-me gupa sa: Onaa rayo, Juda ruru page pa rurumedanu page, waea pi onaanu yaade. Goa pea-gaGote-me nimi odome omoa nimu wala mina sa.Aa meda Yesu Krais kone rulalia-daare Gote-menipu wala mealia. Goa pua nipu Gote-na adamiaa-rupa pirua ora Yesu Krais-na ame piralia.

Gore Gote-me aa meda wala mealia-daarenipuna pu robaa kagaa opea. Gote nipu raapupirua nipuna Spirit page nipu madaa rubitabea.Goa pea-pulu waea-para omape kone lapomenipu suruboa nipu rabuaape puri meda naipi. Gosapta 5 madaa pua sapta 8 madaa madia yare Pol-me Gote-na rekena agaana re-para Holi Spirit-napuri Yesu Krais kone rulae onaanu mea waata-rupana agaa sa.

Go sapta 9 madaa pua sapta 11 madaa madiayaare Pol-me nipuna kedaa adaa medana remaasa. Pol-re Juda ruru yaade. Go onaa rururi abadeGote-me nipuna onaa-rupa mapiraasa. Yapareadaapumi Yesu masaa rilasimi. Pa ruru meda-nane epe onaanuri Yesuna disaipel pirisimi pareJuda rururi ora dia. Pol-me gupa sa: Juda aanunimuna bipa waea peme sa. Go yapare Pol-megupa kone isa: Oropere Juda onaa page Yesunaruru pitimi kone isa.

Pol-me agaa madia yaatalore Kristen onaanapapeae madaa remaa sa. Yago raaname omapenaagaa adaapu sa. Gote-na kogono papena pageagaa adaapu sa. Goa pua gavman-na rolo-parapirua yago raba meapena page agaa sa.Robonu gupa adamina:

Go buk-na re madaa agaa (1.1-17)Onaa rayome pupitagi neme (1.18–3.20)

Gote-na kagaa piraama lama pope pora (3.21–4.25)

Gote-me niaa maredepo-yaasa (5.1–8.39)Gote-me Israel onaa nipuna loa mada misa

(9.1–11.36)Kristen onaanuna epe pora (12.1–15.13)Pol-me go agaa mana madia yaare onaanu-

para abi patalepape sa (15.14–16.27)

Pol-me Rom su-para piri onaanu-para pepa ra-paasa

1 Ni Pol-re Yesu Krais-na aposel kogono aapirua go pepa tua repaato. Gote-me nipuna EpeAgaa mogeanolo yaaloa ni mapiraasa.

2Go Epe Agaare abasade Gote-me ora gialua sa-pulu nipuna agaa lakene aanumi Epe Buk madaatisimi. 3 Go Epe Agaare Gote-na Si madaa buk tuisimi. Go Si Yesu Krais-re niaana ora Aa Mudupia. Yesu su amaa madisa rabu aa mudu Devit-na ruru-para pirisa. 4 Nipu Gote-na epe konesu pirisa-pulu Gote-na adaa purimi matmat-paramarekaasa. Goa pea-pulu niaame nipu ora Gote-na Si ora pia-daa adema. 5Yesumi ni raba minaloGote-me ni aposel kogono aa mapiraasa. Goapua neme su rayona piri onaanu-para Gote-naagaa waru pagoa Yesu madaa kone rulaliminalomogeaato. 6 Goa pea-ga nimi Rom su-para pirionaanu page Gote-me nimi Yesu Krais raapupadane-para piraliminalo ni yaaloa mapiraasa.

7 Goa pea-ga neme nimi Rom su-para pirionaanu-para pepa tu repaato. Gote-me nimimadaa pedo pu raaname omoa nimi Yesu Kraisraapumapiraatalo yalaasa. Goa pua niaana Aapa-para niaana Aa Mudu Yesu Krais laapome nimiepe raba meape kone-para kuma pi kone-paragina.

Pol-me Gote-para ora piloa beten sa8 Gore su rayona piri onaa rayome nimi Yesu

madaa kone rulaeme-daa pageme. Goa pea-ga neme nimi madaa Yesu Krais-na bimi Gote-para beten loa ora pi to. 9 Neme Gote-na Simadaa Epe Agaa mogeaato rabu neme kone warusua nipuna kogono mogeaayo. Goa pua Gote-me ni adea-pulu neme ora agaa lagianolo adea.Neme beten to rabu oro yaalo nimi niminaawabeten to. 10 Goa pua Gote-me nipuna epe konesua pora mea waatea-daa neme nimi adolaloepalua. Goa pea-pulu neme Gote-para beten to.11Gore neme Gote-na agaame puri nimina robaa-paramapalaalua-me neme nimi ora adola epalua.12 Nina-daa dia, yapare niaame epe raba meape

Rom 1:13 247 Rom 2:1kone ropo pamina. Goa pua ni kone rulaemenimi raba mua puri gialua rabu nimimi go konepadane-rupa salimina.

13 Naa ame baaninu pagalepape. Rana adaapunimi adolalo pe pare oyae medalomame ni pasaapia. Neme nimu ruru rado raba misu rabunimumi Gote madaa kone rulasimi-rupare nimipage go-rupa raba mulalo pi. 14 Gore neme onaarayo odome omoa onaa rayo raba mulalo pi. Goapua ora epe-rupa piri onaanu page raa-para pirionaanu page kone makuaae onaanu page konenaimi onaanu page raba mulalo pi. 15 Goa pea-ga neme nimi Rom su-para piri onaanu page EpeAgaa mogealuame pi.

Epe Agaare Gote-na puri ia16Neme Gote-na Epe Agaa madaa kone padane

i-pulu yala napea. Go Epe Agaa Gote-na puriia-pulu aba Juda onaanumi page wala pa rururadonu page go agaa madaa kone rulaeme rabunimu oro yaalo kagaa piraama laama palimi.17 Go Epe Agaamere Gote-me onaanu mare-depo yainalo go pora mea waatea. Gore rip-ima pu piralimi-daare Gote-na agaa robaa-paramea saabaawa redepo ne onaa piralimi. Gote-na buk-mi gupa ta: Gote-me onaanu maredepoyaliade onaa rayomere Gote-na agaa robaa-paramea saabaawa oro yaalo pa kagaa piraama laamapalimi.

Su amaa piri onaa rayome pupitagi ne kone pasaapiraama laama peme

18 Gore yaa-para piri Gote-mere nipuna ratuyawape kone pupitagi ne onaanu madaa meawaatea. Go onaanumi wae kone saabaawa oraagaa rabuaniaaeme-pulu Gote-me ora ratu waruyawea. 19 Gote-me nipuna kone epe-rupa meawasa-pulu onaanumi Gote epe-rupa mada ades-imi. Gore Gote nipuna go kone penaame meawaata. 20 Gote-me aba su yaa wariaa-mamapua abia page onaanumi Gote-na kudiri pi kone-para nipuna puri-para nipuna pa rado epe kone-para waru ademe. Onaanumi Gote-na wariniyae ademe rabu Gote nipuna puri page ademe.Goa ademe-pulu niaame Gote-na kone-daa na-adaawa agaa gupa mada natema.

21 Nimumi Gote-na kone ademe pare nimumiGote nipuna bi naminasaawa go page nimuminipu-para ora pi-daa nasimi. Dia, gupa nasimipare nimuna maeyae kone sua nimuna pu robaa-para page ribaa pa yabaasa. 22 Nimuna konereniaa ora makuaae onaanu pima simi pare nimu

ora maeyae onaa-rupa pirisimi. 23 Nimumi oroyaalo kagaa pirapede Gote-na bi naminasaaemepare nimumi pa onaa-para yaa-para paaka-paramena-para yapa-para go yae nona piane wariniyaena bi minasaaeme.

24 Gore maeyae onaa-rupa pimi-pulu Gote-menimu giminaloa nimuna pu robaa-para i wae yaemadaa peme. Nimuna yogane madaa wae yalapolape kone sua peme. 25 Nimumi Gote-na oraagaa gimoa yaa agaa madaa pageme. Gote-reoyae rayo warisa pare nipuna bi naminasaaemepare nimuna pa warini yaena binu minasaaeme.

26 Gote-na bi padane niaame oro yaalo mi-nasaamina. Onaanumi goa peme-pulu Gote-menimuna wae yala polapea-anu pina gimisa. Goapua onanuri aanu raapu epe-rupa napitimi pareona yagonu raapu u patape kone sua peme. 27Gopage aanu medaloma page nimuna onanu gimoapa aa yagonu raapu yala pi kone sua peme. Aan-umiri yala pia peme-pulu nimuna go wae yaenumadaa yoto mealimi.

28 Onaanumi Gote niminaape kone gimeme-pulu Gote-me nimuna wae pugu pianu pinalogimisa. Gote-me nimu gimisa-pulu nimumipupitagi pa no pirua nagimisimi. 29 Goa puanimumi ora wae yaenu rayo gupa peme: Nimunawae yaenu pua wae konenu sua epaame omapekone page sua waea peme. Nimumi udipa konepage onaa tu maomape kone page yada papekone page makirae agaa lape kone page onaamedaloma mabebolape kone page nimumi waeaabulape kone page imi. 30 Goa pua nimumi onaamedalomana bi rabuaniaawa Gotemadaa orawaekone imi. Nimuri pugu pi kone sua rope pi konesua nimuna agaa adaapu teme. Nimuna konereniaa akea pua wae kone rado meda salima paekone sua nimuna agi aaraana agaa page rasitimi.31 Goa pua nimumi ona paake pua nimuna agaanamogeteme. Goa pua nimumi onaa medalomaodome naomeme pare pu robaa-para rerometeme. 32 Gore Gote-na rekena agaa madaareonaanu go-rupa piralimi-daare mada omalimi.Goa pea pare onaanu waea pa pala pimi. Gopage mada dia, pare nimumi waea peme onaamedaloma-para page raaname omeme.

2Gote-na koso epe-rupa loa rumaalia

1 Goa pea-ga Juda onaa nimumi pa onaamedaloma-para koso lape agaa mada nalaketemeya? Nimimi onaa medaloma-para koso lape agaa

Rom 2:2 248 Rom 2:27teme rabu nimimi page nimuna wae yae mogeapeme. Goa pea-pulu nimuna madaa koso lalapalimi. 2 Gore niaa Juda aanumi gupa nimi-naaema: Go onaame goa peme-ga Gote-me nimukoso lape agaa tea-daare ora epe aalia. 3 Parenimi Juda aanumi gupa kone imi? Nimi onaanapiae madaa koso lape agaa temere Gote-me nimimadaa koso lape agaa natea ya? Dia, nipumi nimimadaa page koso lape agaa mada tea. 4 Gote-meepe kone sua pawa pirua aipapulu ratu nayawea.Go konere nimimi namakuaaeme? Gote-me epekone su pia rabu nipuna konemere nimina waekone perekealiminalo epe pora mea waatalo pia.5Goa pea pare nimina lo robaa o ta-pulu wae yotomealimina. Gote-me nimi madaa ora ratu yawoanipuna orope epaliade yapi di rabu wae yoto eparumaalia. Go raburi Gote-me nipuna redepo nekoso lape agaa penaame waatea. 6 Go rabu Gote-me onaanuna kogono peme-rupa adoa nipumiyoto gupa rumaalia. 7 Onaa medalomame epekogono paa-mama pu piralimiri nimumi Gote-na epe paa-para adaa bi-para oro yaalo kagaapirape kone mealimi. 8 Pare onaa medalomameni agu raapo ora piralua kone sua epe pora gimoawae pora pameme. Goa peme-pulu Gote-menimu ratu waru yawoa ronome omalia. 9 Onaarayome wae pupitagi nalimiri nimumi kedaa piyaemua radaamealimi. Go yaere Juda aanuri abaminaloarewala ruru radonu pagemealimi. 10Goapea pare epe kogono pemede onaa rayo-parareGote-me epe paana puri-para adaa bi-para kumapi kone-para katea. Go konere Juda aanuri abaminaloa wala ruru radonumi page mealimi. 11Gomadaare Gote-me onaa rayo-para kone padanesua koso lape agaa epe-rupa laketea.

12 Gore ruru radonumi Moses-na rekena agaanapagesimi. Goa pea-pulu nimumi pupitagi noaomalimi rabu rekena agaana kepo rarane omal-imi. Goa pea pare Juda aanu nimumi Moses-narekena agaa pagesimi-pulu wae yae palimi rabugo rekena agaame nimu madaa koso loa yoto ru-maalia. 13 Juda onaanumi rekena agaa pa pagemerabu Gote-me nimu redepo ne onaa kone naisa.Dia, pare rekena agaa ora pagoa rateme raburedepo ne onaa pimi. 14Ruru radonu rekena agaanamisimi pare nimuna koneme rekena agaa ia-rupa kuritimi-daare go onaanumi nimuna konesua rekena agaa pageme kone isimi. Pare nimumiGote-na rekena agaa nameme. 15 Namisimi pare

nimuna kone mogea pora pameme rabu Gote-menimuna pu robaa-para rekena agaa mada adea.Goa puare nimuna robaa-para i koneme goa-daanapipape tea. Goa pea pare robaa meda-para ikoneme mada pipape tea. Goa pea-ga robaa-parai koneme rekena agaana pora mea waatea. 16Goapea-daa orope epaliade yapi di madaare Gote-me Yesu Krais-para laketea rabu nipumi onaanakudiri pi konemadaa adokarumua koso lape agaatea. Go madaare neme Epe Agaa mogeaayo.

Rekena agaa madaare Juda aanumi kone gupaisimi

17 Goa pea-ga nimiri akea palimi ya? NiaaJuda loa rekena agaa pagoa Gote madaa agaaadaapu teme. 18 Goa pua nimimiri Gote-na po-rare niminaaeme. Nimimi rekena agaa pagoaepe kogono pulalo niminaaeme. 19 Goa puanimina konemere niaame ini rubu pi onaanunapora mada waatema. Goa pua niaame ribaaneonaana robaa-para paa mea katema kone imi.20 Goa pua niaame maeyae onaanu epeae mo-gea nogo naakinu-para page kone katema koneimi. Nimuna konemere niaame rekena agaamadaare ora agaa rayo-para makuaae kone rayo-para muaema kone imi. 21Nimimiri onaa radon-umi pagenalo agaa mogeaaeme pare nimina bipago agaa mogeteme? Onaanu-para nimimi paakenanalepape loa laketeme pare-ga nimimi paakeneme ya? 22 Nimimi onaa radonu-para paakeyone kone nasalepape lo laketeme pare nimimigoa peme ya? Nimimiri remonu-para ero agaateme pare nimimi nimuna ada-para pua pa paakeneme. 23 Nimimi niaa agu raapo Gote-na rekenai agaa mu saapima teme pare nimimi Gote-narekena agaa rasitimi rabu nipuna bi rabuaniaalia.24Nimina konemadaare Gote-na bukmadaa agaagupa ia: Nimi Juda aanuna kone madaare rururado onaanumi go kone adoa Gote-na bi madaaero agaa teme.

25 Gore nimimi rekena agaa mogealimiri yo-gane rugi kepeape* konere epe ta. Goa peapare nimimi rekena agaa rasalimiri yogane abaakolo kepesimi? 26 Apo ruru rado aanuri yo-gane nakepeteme pare nimumi rekena agaa mo-gealimiri Gote-na kone-parare nimu ora yoganekepene onaa-rupa pitimi. 27 Goa pua ruru radoonaanumi nimi Juda onaanuri koso lape agaamada lagialimi. Nimimiri rekena agaa i buk dipiayogane kepeteme pare rekena agaa pa rasitimi.

* 2:25: Yogane kepenena re-re Juda onaa nimuna rekena agaa ratua pisimi nimu epe aa aatalo. Gotena ini agaana page yogane kepeawaea pa pala pirisimi-nuri pa nakepene-rupa wala aasimi.

Rom 2:28 249 Rom 3:24Goa pea pare ruru rado onaanumi rekena agaapageme pare yogane ora nakepeteme. 28 Goreora yogane kepeteme onaanuri ora Juda aanuya? Gore ini-agaa adoa ora Juda pima teme parenimu ora Juda aanu-daa dia. Nipuna yoganekepene yaere resa-me kepeteme. 29 Goa peapare ora Juda-re nipuna pu robaa-para yoganekepene kone salia-daare go aare ora Juda-rupapia. Go aa-na robaa-para yogane kepene kone ia-pulu resa-me napisa. Dia, Gote-na Holi Spirit-mipisa. Goa pisa-ga rekena agaame nimuna konenaperekesa. Go-rupa piri onaanuri onaa medalo-mamenimuna bi naminasaaemepare Gote-me gokone adoa nimuna bi minasaaya.

3Abana koneme epe kagaa kone mada narabuani-

aalia1 Goa pea-ga Juda aanu pirapere ake ora epe ta

pae? Go page yogane rugi kepene konere Judaonaa madaa akea pua epe ta pae? 2 Gore abareGote-me Juda aanu nipuna epe agaa surubenalokasa. Goa pea-pulu kone rayomadaa Juda aanumiepe yae misimi. 3 Gore Juda medalomame konerulae gimeme pare Gote-me go kone namogeanipuna agaa narasalia. 4 Dia-ga onaa rayore yaaagaa lala peme pare Gote-me oro yaalo ora agaata. Gote-na buk madaa agaa gupa ia:Neme agaa te rabu nimuna agaa loraalimi.Onaanumi koso lape agaa teme rabu neme

nimuna agaa rabuanaalia.5 Goa pea pare niaame wae yae pema rabu

onaanumi Gote-na redepo ne kone adola pemeyaalore gore ora epe ta pea. Goa pua Gote-meniaa madaa kedaa gialia rabu ora waea pi temaya? Neme go agaa tore su amaa piri aanuna konemaredepo yainalo to. 6 Dia, gupa natema. Gote-re nipu redepo ne kone su piruaaya. Goa pea-ga nipumi su amaa piri onaa rayo koso lape agaamea katea. 7 Goa pea pare neme yaa agaa lagulape yaalore onaanumi Gote-na ora agaa ria epe-rupa pagaliminalo lagula pe. Go pula pe yaaloreakeane Gote-me ni pupitagi ne aa tea ya? 8 Goatea-ga lamina: Niaame wae yae pemare epe yaealo patalo pema. Onaa medalomame neme apoagaa loaayo teme pare makiraeme. Goa teme-ganimumadaa koso lape agaa tea rabu nimuna waeyoto mealimi.

Onaa rayore redepo ne-rupa napimi

9 Goa pea-ga niaa Juda aanuri ruru radonamudu pirua epe-rupa pima tema? Dia-ga Judapage su ruru rado page wae yaeme rigitea.10Gote-na agaa pa ti buk madaa agaa gupa ia:Su amaa piri onaa rayore redepo ne onaa padane-

daa napimi.11 Goa pua kone makuaae onaa rayo ora padane-daa napimi.Onaa meda Gote aasa pulalo napimi.12 Onaa rayome Gote masaa rilaawa ora pa-rupapiruaeme.Onaa rayome ora wae yae pu pimi.Ora padaneme page epe kogono napea.13 Nimumi agaa teme rabu matmat-para ro-gaaemede

aa rona pugu pi-rupa agaa teme.Nimumi wae kone sua ora wae makirae agaa

teme.Nimumi wae agaa teme rabu mugununa eke mua

teme.14 Nimuna agaame ne wae rero pi agaarerobaa-para rulatabea.15 Nimumi aloma puare onaanu radaa mapaawatu maomaatalo peme.16 Oro yaalo pora-nia pameme rabunimumi oyae maoyaawa wae kedaa kateme.

17 Nimumi epe-rupa pirape pora na-ademe.18 Go pua nimumi Gote madaa paalame

naomeme.19 Gore Gote-me onaanu-para nipuna rekena

isade pepa kasa-pulu go onaanumi rekena agaamogealiminalo gisa. Goa pea-ga su amaa pirionaa rayome Gote-na ini agaa madaa pa agaamada na-abuteme. Dia go rekena agaame onaarayo Gote-na koso lape agaa pagaliminalo meagisa. 20 Gote-na rekena agaa mogealia-pulu goaare Gote-na ini agaa madaa redepo ne aa-rupanapia. Dia, rekena agaana kogonore aa medamepupitagi nalia-daare mea waatea.

Gote-me onaanu maredepo yalia21 Pare Gote-me onaanu maredepo yaalia rabu

go porare ora rekena agaana kogono-daa dia.Moses-me rekena agaa tisa rabu page Gote-naagaa lakene aanumi agaa lakesimi rabu page ni-mumi Gote-na maredepo ne kone madaa tisimi.22 Onaanumi Yesu madaa kone rulaeme-puluGote-me nimu maredepo yaaya. 23 Onaa rayomepupitagi neme-pulu nimumi Gote-na oro yaalomapiraape kone na-ademe. 24 Pare Gote-meepe raba meape kone sua onaanu esepe mare-depo yaasa-pulu nimu Yesu Krais raapu epe-rupa mapiraasa. Goa pea-pulu nipumi nimu

Rom 3:25 250 Rom 4:13madaa natalia. 25 Gote-me Yesu mea rapaasarabu niaana kone kedaa omenalo gisa. Go rabuniaame Yesu madaa kone rulalima rabu niaanawae yae mea rubalia. Onaanumiri Gote-me Yesumea gisare onaanu nipu raapu epe-rupa pirinalopisa. Abadere Gote-me pawa pirua onaanunawae yaenu pa adaba pirisa. 26 Pare abia Gote-me onaanu nipu raapu epe-rupa mapiraainaloniminaaeme-pulu Gote-me onaana wae yaenuwaru adea. Goa pea-ga Gote-me nipuna epe re-depo ne kone mea waatea. Goa pua onaa rayomeYesu madaa kone rulalimiri nipumi go onaanumaredepo yalia.

27 Goa pea-daa niaa Juda aanu akeane agaaadaapu tema ya? Niaa rekena agaa mogealimarabu niaame agaa adaapu mada tema ya? Dia,pare niaame Gote madaa kone rulaema rabu agaaadaapu mada tema. 28 Gore gupa pagamina:Onaanumi Gote madaa kone rulalimi-daare Gote-me go onaanumaredepo yalia. Onaanumi rekenaagaa mogeaaeme-daare nipumi nimu namare-depo yalia.

29 Go Gote-re niaa Juda onanuna Gote agu pia?Onaa ruru radonuna Gote page napia? E, nipururu radona Gote page pia. 30 Gote-na kone orapadane ia. Juda aanumi nipumadaa kone rulalimirabu Gote-me nimu maredepo yalia. Goa pageruru radonumi kone rulalimi rabu Gote-me nimupage maredepo yalia. 31Goa pea-ga niaame konerulalima rabu rekena agaa rasalima ya? Dia,niaame kone rulalima rabu rekena agaa puriwarumapalaalima.

4Abraham epe aa pirisa

1 Goa pea-ga niaana akua Abraham madaa aketeme ya? Nipuri ake ado kiritisa ya? 2 Abraham-me kogono pua Gote-na ini agaamadaa redepo neaa-rupa pirita pisa yaalore nipumi agaa adaapumadata pisa. Goa pea pare gupa napisa-puluGote-na ini agaamadaa agaa adaapu nasa. 3Gote-na buk madaa agaa gupa ia: Abraham-me Gotemadaa kone rulaawa sana go kone nipuna robaa-para isa-pulu Gote-me nipu kone redepo ne aamapiraasa. 4 Aa medana kogono pua mone yotomealia. Goa pea-daa nipuna yotore pame kaneyae-daa dia yapare nipuna kogono pua muaaya.5Parepa aamedame rekena agaana kogononapea

pare nipumi Gote madaa kone rulaaya. Gote-me wae kone saapiri onaanu maepeaayare Gote-me mo aa-na kone rulae adoa go onaa mare-depo yalia. 6 Devit-miri Gote-me aa medanakogono na-adesa pare maredepo yainalo lapede-pesa. Gote-me goa pisa-pulu go aa raanameomalia. 7 Go madaare Devit-mi agaa aba loamapataasa:Gote-me onaanu medalomana wae yae raakepe

ruboa nimuna pupitagi ne konemarabua-niaaya.

Goa pea-pulu go onaanuri ora raaname waruomeme.

8 Onaanuri Gote-me nimuna wae yaenumadaa kone nalia-daare go onaanuraaname waru omalia.

9 Gore Devit-mi raaname ome agaa tisaderemo abade nimuna yogane kepene Juda aanuagu madaa tisa ya? Dia, go konere yoganenakepene ruru radonumi page meme. Goa pea-ga niaa me Gote-na buk-para gupa adoa teme:Abraham-me Gote madaa kone rulaawa go konemapiraasa-pulu Gote-me nipu redepo ne aa koneisa. 10 Abraham-re aa-rabu Gote-me nipu epeaa kone isa ya? Nipuna yogane kepesimi rabupae nakepesimi rabu pae go kone aa-rabu isa:Gore nipuna yogane nakepesimi rabu Gote-menipu redepo ne aa kone aba isa. 11 Abraham-na yogane orope kepisimi-pulu Gote-me nipuaba redepo na aa kone isa-daa onaanumi gokone adesimi. Goa pisa-pulu Abraham-re yoganenakepene kone rulae aa rayona akua pia. Nimunayogane nakepisimi pare Gote-me nimu redepone onaa mapiraasa. Gore nimumi Gote madaakone rulaawa go kone robaa-para maodasimi-pulu nipumi nimu redepo ne onaanu mapiraasa.12 Goa pea pare Abraham-re yogane kepene aa-nuna akua page pirisa. Gore nimuna yoganenakepesimi rabu nimumi Gote madaa kone ru-laawa Abraham-na kone mua pirisimi. Abraham-na yogane nakepesimi rabu nipu Gote madaakone rulaawa pora pamisa. Goa pua yoganekepene onaanuri Gote-me nimuna pora pamikone adesa.

Onaanumi kone rulaeme rabu Gote raapu pogatupirape agaa meme

13Gote-me Abraham-para nipuna si wane-paranimuna su rayo mealiminaloa aana oraawa agaalakesa. Abraham-me rekena agaa pagesa-daa orapogatu pirape agaa nalakesa. Dia, pare nipumi

Rom 4:14 251 Rom 5:13Gote madaa kone rulasa-pulu Gote-me nipu re-depo ne aa mapiraawa epe su gialua lakesa.14 Gore Gote-me nipuna ora agaa-para rekenaagaa page Juda onaanu agu nakata. Dia, onaanumedalomame Gotemadaa kone rulaawamealimi.Goa puare Gote raapu ora pogatu pirape agaameonaanuna kone rulae puri mapalaaya. 15 Rekenaagaana kogonore Gote-na ratu yawape kone meaepea. Goa pea pare rekena agaa nai yalore goonaanumi rekena agaa narasita peme.

16 Goa pea-ga niaame kone rulalima rabu gopogatu pirape agaa mealima. Gote-me niaakone rulae onaa raba mua nipumi niaa rayoreAbraham-na si wane mapirinalo pogatu pirapeagaa pa guaaya. Gore Gote-na rekena agaapa pageme onaanu agu nakatea pare onaanumiAbraham-na kone mogea kone rulaemere go on-aanu page katea. Gore Abraham-re niaa konerulae onaa rayona akua pirisa. 17 Goa puareGote-na agaa pa ti buk-mi gupa ta: Ni Gote-mere Abraham su adaapuna aaraa mapiraato sa.Goa pea-ga niaa kone rulae onaanuri Gote-na iniagaana Abraham-na si wane pima. Gote-mereome onaanu wala marekaawa puri pane agaakatea rabu aba nimu kagaa piralimi.

18 Abraham-me kone rulaawa ado pirisa-puluGote-me ake gialia pae kone isa. Goa pisanagimisa-pulu nipuri su robo radona aaraa pirisa.Goa pea-daa Gote-na buk madaa ta: Abrahamnena si wane ora adaapu piralimi sa. 19 Gorabu Abraham-na maali 100 pirisa pare nipuminipuna yoganemadaa kedaa isa pare nipumi konerulaayae nagimisa. Nipuna yoganere igipi sa rabunipuna ore page abe onaa pirisa. Goa pisa pareGote-na agaa madaa kone mapiraasa. 20 Gorepogatu pirape agaa madaa nipu kone laapo nasuakone rulaayae nagimisa. Dia-ga nipuna kone ru-laeme nipuna robaa-para puri mapalaawa Gote-na biminasaasa. 21Goa pisa-pulu Gote nipumimoabade aana oraawa lakesade agaare Abraham-meora agaa-daa yaade kone isa. 22 Go kone sua agaarobaa-para odesa-pulu Gote-na buk madaa gupatisa: Gote-me nipu redepo ne aa mapiraasa.

23 Apo agaa nipu redepo ne aa mapiraasadeagaare nipu madaa agu-daa natisimi. 24Dia, pareniaa kone rulaawa redepo ne onaa piramonalogo agaa tisa. Gote-mere niaana Aa Mudu Yesumatmat-para marekaasa-daa niaame nipumadaakone rulaema. 25Go Yesuri nimumi iaanumi meakanaloa niaana wae yaenu madaa tu maomasimi.

Goa pisa pare Gote-me niaa maredepo yainalonipuna Si marekaawa oro yaalo pa pia.

5Gote-me niaa maredepo yaasa

1 Gore niaame Gote-na agaa robaa-para meaima-pulu nipumi niaa maredepo yaasa. Goapea-pulu niaana Aa Mudu Yesu Krais-me niaakuma pi kone gisa-daa Gote raapu epe-rupapima. 2 Yesuna agaa madaa niaame kone ru-laemare Yesumi Gote-na epe raba meape koneniaa piri-para mea ipisa. Goa pea-pulu Gote-naepe paana puri medaloma ginalo niaa raanameomoa ado piramina. 3 Goa pua kedaa epaliarabu go kedaame niaana kone rulae yae purimapalaainalo raaname omamina. 4Go puri paloarekape konere Gote-me niaa madaa epe konesuaaya. Go epe kone suaaya-pulu niaame epe-rupa ado piramina. 5Go ado piralima raburi Gote-me niaa epe kone gialia-pulu yala napotema.Gote-na pa oyae gisare Holi Spirit niaana robaa-para rulatabea. Goa pea-ga yala napone piram-ina.

6 Niaa puri napane pirisima rabu Gote-menipuna bipa Yesumi pupitagi ne onaanu rabaminalo omena gimisa. 7 Gore aa meda epe aaraba mulalo omalia-daare mada yaade. Goa peapare pa aa medamere goa mada palia ya? Nipuora epe aa rabaminalo mada omalia pae, maarea.8 Pare niaa pupitagi ne onaa pirisima raburipage Gote-me niaa madaa pedo pua raanameomesa-pulu Yesumi niaa wae onaanu madaa om-enawa sa. 9 Nipu omesa-pulu nipumi Gote-naini agaa madaare niaa epe redepo ne onaa-rupama-aulaaya. Goa pea-pulu orope Gote-me ratuyawape agaa loa koso lape agaa tea raburi Yesuminiaawaru rabamealia. 10Gore abare niaa Gote-naiaanu pirisima pare nipuna Si omesa-pulu nipuminiaa Gote-na adami onaanu mapiraaya. Goreabia Gote-na adami onaanu pima Yesumi niaa oroyaalo makagaa piraama laama palia. 11 Goa peapare gupa agu-daa dia. Niaana Aa Mudu YesuKrais-mi niaa Gote-na adami onaanu mapiraasa-pulu niaame Gote madaa ora raaname omamina.

Adam-me omape yaemea ipisa pare Yesumi kagaapirape yae mea epea

12 Aa padane Adam-me pupitagi nisa-pulu suamaa piri onaa madaa omape yae mea ipisa. Goapea-pulu onaa rayome pupitagi nisimi-pulu suamaapiri onaa rayomeomapepora-para pirisimi.13 Gore Moses-na rekena agaa naisa rabu go su

Rom 5:14 252 Rom 6:14amaa pirisimide onaanumi wae yae pisimi. Goapisa pare rekena agaa naisa-pulu Gote-me on-aanuna wae yaenu nadipiasade. 14 Pare Adampirisa rabu page omaama ipua Moses pirisa rabupage omape konemere onaa rayo rabuaniaasa.Adam-me Gote-na agaa mana rasua omesa pareomape koneme pupitagi go-rupa nanisimide on-aanu page rabuaniaasa.

Adam aba epenaloa Yesu nipu orope su amaaipisa. 15 Nipu laapo kone rado rado Isip pareAdam-re nipu orope epaliade Yesuna piksa wa-supa nona pirisa. Goa pea pare apo aa laapopadane piane napirisipi. Dia-ga Gote-na pa giyaere Adam-nawae yaemadaa ora rayomea kasa.Go aa padaneme pupitagi nisa-pulu onaa adaapupa omape kone misimi. Yapare Gote-me odo pikone ora adaape isa-pulu go aa Yesu Krais niaaraba minalo mea rapaasa. Gote-me go pa ode giyaere onaa rayo mea kasa. 16 Goa pea-ga Gote-na pa gi yaere mo aa padanena pupitagi napekone-rupadaa dia. Goa pea-ga mo aa padanemepupitagi nenaloa Gote-me onaanu-para wae yotomealimi lo lakesa. Goa pisa pare onaa rayomepupitagi adaapu no pirualimiri Gote-me madatalia pare nimi maredepo yaata pea. 17 Gore moAdam-me pupitagi nisa-pulu omape koneme niaarabuaniaasa. Goa pisa pare go aa meda YesuKrais-me kogono ora adaape pisa rabu Gote-meniaa waru raba misa. Onaa rayome Krais-na rabameape kone mua nipuna maredepo yape konepage pa mealimiri nimu oro yaalo kagaa piraamalaama palimi.

18 Goa pea-ga pupitagi nape kone padanemeonaa rayo Gote-me omape yoto mea kasa. Go-rupare Krais-na epe kogono padaneme onaa rayomea esepenaloa oro yaalo kagaa piraama laamapalimi. 19 Goa page aa padaneme Gote-na agaarasisa-pulu onaa adaapumi pupitagi nisimi. Go-rupare aa padane Yesumi Gote agaa pagesa-puluGote-me onaanu maredepo yaasa.

20 Gore onaanumi wae yae waru pisimi-daaGote-me Moses-na rekena agaa lakesa. Goa puaonaanumi pupitagi waru nisimi rabu Gote-meraba meape kone page waru gisa. 21 Goa pea-gaaba onaanumi pupitagi noa omape kone saapi-raamapisimiri abia Gote-meniaa rabamuamare-depo yalia-pulu Aa Mudu Yesu Krais-me niaa oroyaalo kagaa piraama laama pope kone gialia.

6Niaa wae yae madaa ome onaanu-rupa pima pare

Yesu raapu oro yaalo kagaa pirape onaanu pima1 Go sa-pulu niaame gupa lamina ya? Gote-me

nipuna epe raba meape kone niaa waru gialia-pulu niaame pupitagi pa no piralima ya? 2 Dia,gupa napamina. Niaa pupitagi nape kone madaaome onaa-rupa pima-ga akolo pupitagi no piral-ima ya? 3 Go agaa waru pagamina. Niaa Yesumadaa kone rulaawa baptais mua Yesu raapupirisima rabu nipuna omape kone page mu pima.4 Goa pea-ga niaa baptais mua niaa Yesu raapuomesimade. Goa pua nimumi niaare nipu raapurogaasimi. Goa pua Aapana epe paana purimiYesu ome onaa piri-paramea rekaasa-daa niaamepage baptais mua kagaa kone sua oro yaalo kagaapiraama laama palima.

Niaa Yesu raapu kagaa kone meamina5 Gore niaa nipu raapu omoa padane-rupa

pirisima-ga nipuwala rekoa pirisa-rupaniaa pagewala rekoa nipu raapu kagaa piraama laama pal-ima. 6 Goa pea-pulu niaame gupa niminaam-ina: Krais repena polopea madaa omesa rabuniaana abana wae yaenu nipu raapu omesa. Goapisa-pulu go abana pupitagi nape konena puririnipumi rabuaniaasa-pulu pupitagi nape konenapuri rolo-para ina lamina. 7 Goa pea-pulu onaameda omalia rabu pupitagi nape kone nipu madanasalia.

8 Gore niaame aba pupitagi nape koneYesu raapu omesa-pulu nipu raapu kagaapiraama laama palima-pulu nipu madaa konerulaema. 9 Gore Gote-me Yesu ome onaa piri-para marekaasa-pulu nipu wala naomalia-daaniminaaema. Go omape yaeme Yesu madanaripinaalia. 10 Nipuna omesa konena re-renipumi rana padane-ma pupitagi ne onaanumadaa omesa. Goa pisa-pulu nipu abia pirapekonere Gote raapu pa pia. 11 Go agaana re-renimimi pupitagi nape kone madaa niaa omalimakone saaba piralimi. Goa pua nimi Yesu Kraisraapu pirua Gote raapu niaa pa piralima konesamina.

12 Goa pea-pulu nimina pupitagi nape kone-merenimina yoganenarabuniaalia. Goa puanim-imi pupitagi nape kone namogealimi. 13Goa pea-ga nimina ki aanu-para nimina yogane rayomewae yae napipape. Dia, nimi aba ome onaa-rupapirisimi-daa Gote-me nimi marekaawa oro yaalokagaa pirape kone gisa. Goa pea-ga nimimi ki aayogane rayo Gote kaloa kogono pamina. 14 Gore

Rom 6:15 253 Rom 7:13pupitagi ne koneme nimi mada nasurubena. Dia,nimi rekena agaa rolo-para napirua nipuna kosolape agaa mada napagalimi. Dia-ga Gote-na eperaba meape koneme nimi surubena.

Niaa redepo ne konena kogonome adini aa piram-ina

15 Goa pea-ga naamere ake palima ya? Rekenaagaame niaa-para koso lape agaa nalagialia-puluGote-me niaa-para epe raba meape kone gialia.Goa pea-ga pupitagi namina ya? Dia, gupa na-pamina. 16 Go agaa niminaatepape. Nimimi aamedana agaa pagalimiri nipuna kogono adini aa-rupa piramina. Goa puare niaame pupitagi napekone mogealima-daare niaa ora omalima. Goapea pare niaame Gote-na agaa pagalima-daareGote-me niaa redepo ne onaa mapiraalia 17 PareGote-para ora pi lamina. Abare nimi pupitagi meadini onaa-rupa pirisimi pare abia epe agaa rayorobaa-para odenaloa waru pageme. 18 Gote-menimina pupitagi ne kone maesepeasa-pulu abiaredepone konemadaa adini onaa-rupapimi. 19Nigo adini agaa-para pa agaa gupa lalore niminakoneme abi na-adoa meme-daa lalo. Abaderenimina yogane-para nimina kone-para pupitaginape koneme rabuaniaasa. Goa pua nimi wae yaepape onaa pirua pupitagi nisimi. Go adini kogonomadaa kone sua abia gupa pipape. Abia nimimiepe kogono palimi-pulu epe redepo ne konemenimina wae kone rabuaniaalia.

20 Gore nimi pupitagi noa nipuna adini onaa-rupa pirisimi raburi redepo ne kone namisimi.21 Goa pua nimina abana pisimi-ae madaare yalapoteme-ga go yaeme nimi raba misa ya? Dia-gago aba waea pisimide yaeme omape yae gisade.22 Pare abiare Gote-me pupitagi ne kone madaamea esepesa-pulu nimi Gote-na kogonome adinionaa-rupa pimi. Goa pea-pulu nimi epe-rupapirua nimimi kogono rayo Gote madaa pamina.Goa pua oropere nimi oro yaalo kagaa piraamalaama palimi. 23 Pupitagi ne konemere onaanuyoto katea rabu omape yaemealimi. Goa pea pareGote-me ode pa gi yaemere niaana AaMudu YesuKrais raapu oro yaalo kagaa pirape konemealima.

7Lo robaa kagaa mulalo kogono pamina

1 Nina aame baaninu, Nimi neme lagialuaagaare aba niminaaeme. Gore rekena agaa abaniminaaemede lagialua. Onaanu pa pimi raburekena agaa mada makuaalimi. 2 Goa pea-daalalo: Gore onamedare nipuna aani pa piralia rabu

rekena agaame ta-rupa aani raapu pa piralipi.Pare aani omalia rabu nipuna aani raapu napia-pulu rekena agaa mada gimalia. 3 Gore aani papirina aa rado paliare go onare paake lami onateme. Pare aani aba omaliare mo rekena agaarolo-para napiralia. Go rabu nipu pa ona wasaa-ga aa rado rumaaliare aame rube ona napiralia.

4 Goa pea-ga nina ame baaninu, go rekenaagaa madaare nimi Yesuna ruru pimi-pulu gorekena agaame nimimada namaomalia. Gore onanipuna aani raapu pia-rupa Yesu raapu go-rupapiralepape. Yesu matmat-para marekaasa-ga ni-aame Gote-na pora pamua kogono epe-rupa puapiramina. 5 Abadere niaana koneme wae-rupamapiraawa rekena agaame wae kone marekaasa.Gowae konemere niaana pu robaa-parawae konesua pa omape kone gisa. 6 Pare abiare niaaGote-na rekena agaana rolo-para napiraaminalonipumi niaa mea esepeasa. Go rekena agaameniaa adini onaa-rupa saapirisa pare abia go agaamadaa niaa ome onaa-rupa gimoa kagaa pima.Abiare niaame aba rekena isade agaana poranamogeatema pare Holi Spirit-na kagaa poramoge riaaya.

Rekena agaa rasima rabu wae yaeme yoto gisa7 Goa pisa-ga abia niaame ake lamina ya?

Rekena agaare wae yae lamina ya? Ora madadia. Rekena agaame abade ni wae yae nameawaata pisa-daare ni wae yae-daa naniminaatapisu. Gore rekena agaame gupa ta: Neme pa aamedana oyae madaa epaame omape kone nasapeta. Goa ta rabu neme oyae madaa epaame omapekone aba niminaayo. 8 Gore rekena agaame nioyae epaame omape kone gisa-pulu ni pa epapi kone adaapu sua pisu. Goa pea-ga rekenaagaa nateme-daare wae yae pape konere ora purinapatea. 9 Abade neme rekena agaa napagesu-pulu ni pa pisu. Goa pisu pare rekena agaapaganoloa pupitagi nape kone ora rekesa rabuni pa omesu. 10 Goa pea-ga apo rekena agaaepe-rupa mapiraape kone namea ipisa pare ninaomape kone gisa. 11 Gore pupitagi nape konemeni makiraasa-pulu rekena agaame mea gisa. Goapua go rekena agaame ni tu maomasa.

12Goa pea pare Gote-na rekena agaare ora epe-rupa pirape yae yaade. Goa pua go rekena agaarayore ora epe yae-rupa redepo ne-para epe aaya.13 Goa pea-ga epe rekena agaame nina omapeyae mea ipisa ya? Ora Dia, pare pupitagi napekoneme omape yaemea ipisa. Wae konemere epe

Rom 7:14 254 Rom 8:16rekena agaa pereke tua naa robaa-para omapekone gisa. Goa pua go pupitagi nape konemeepe yae rigitua omape kone mea gisa. Goa pisa-pulu pupitagi nape konena remada adamina. Goapea-ga pupitagi nape konere rekena agaa-parakaledesa-pulu ora wae yae-daa niminaamina.

Onaanuna kone wasupa omape yaeme surubea14Niaame Gote-na rekena agaa-para Holi Spirit

pia-daa niminaaema. Goa pea pare ni su amaapiri aa ya-pulu ni ora pupitagimi adini aa-rupa papi. 15 Gore neme waea palua rabu neme go konenaniminaayo. Go rabu neme nina pulalo pi konenape pare nina pape kone mogeto. 16 Gore nemegimape kogono palua rabu go konemere rekenaagaa epe ta kone sua pe. 17 Goa pea-pulu nemeagu raapo go kone namogeto pare neme ninarobaa-para wae pupitagi nape kone epea. 18Goreneme nina abana kone-para epe kone naia-daaniminaato. Gore neme epe kogono palua konei rabu ni puri napabe-pulu epe kogono madanapalua. 19 Neme epe kogono namogeto paregimape kogono mogeto. 20Goa pua neme gimapeyaemogeto parenemeagu raapo go kogononape.Dia, pare nina robaa-para pupitagi nape konemego gimape kogono yotea.

21 Goa pua neme go pora ade: Neme epekogono pulalo pe rabu neme wae kogono agu pe.22 Nina robaa-para i konemere Gote-na rekenaagaa madaa raaname omea. 23 Goa pea pare ninayogane-para pora rado ia-daa ade. Go yogane-para i poramere nina koneme pulalo pe poramadaa yada pea. Goa pua nina to yoganenawae yae pape kone mogeaato rabu wae konemeni pa saapiruaaya. 24 Gome nina kone o ta.Go to yogane-para i koneme ni tu maomaaya-pulu aapimi ni go wae kone madaa maesepeaaliaya? 25 Gore niaana Aa Mudu Yesu Krais-me nimaesepeaalia-pulu Gote-para ora pi to. Goa pea-ga ni go-rupa pirano. Neme Gote-na rekena agaanina konememogealua. Goa pea pare nina abanakoneme waea pape konena pora mogeaatalo pea.

8Yesumi niaa Holi Spirit gua wae yaenu mea rubea

1 Goa puare niaa Yesu Krais raapu pima-puluwae yoto namealima. 2 Gore Holi Spirit-na kagaaporame niaa Yesu Krais raapu mapiraaya. Goapisa-ga pupitagi nape pora-para omape pora-para Holi Spirit-mi niaa esepea wae yae mearubisa. 3 Gore niaana abana kone ora o sa-pulu

rekena agaame niaa mada naraba misa. Dia,pare Gote-me pisa. Gore Gote-me nipuna Si meaepenasa rabu niaa wae onaa raapu epa pirisa.Niaa su amaa piri onaanuna kone nona pianemua ipisa-pulunipumi pupitagi nape konemadaarubu aasa. 4 Goa pua niaame Holi Spirit raapupirua abana kone namogeamina. Goa pea-ganiaame rekena agaana epe pora mada mogealim-inalo Gote-me pupitagi nape kone madaa rubuaasa.

5 Goa lalo: onaanuri nimuna abana kone imirigo abana kone ru-para pa pitimi. Goa pea pareonaanu nimuna robaa-para Holi Spirit mua piri-naloHoli Spirit-na agaamulalomogeteme. 6Goreabana koneme nena robaa-para sua moge riaa-yare ne pa omali. Goa pea pare nena robaa-paraHoli Spirit pirina nipuna agaa mogealiri ne oroyaalo kagaa pirape kone-para kuma pi kone-parameali. 7 Goa pea-ga onaa medame abana konepa saapitiare nipu Gote-na iaa-rupa piralia. Gupapiralia rabu nipumi Gote-na rekena agaa madanapage-rupa piralia. 8 Gore abana kone raapupameme onaanuri Gote-me nimu madaa pedomada napalia.

9 Yapare nimiri abana kone raapu pamionaanu-rupa napimi. Gote-na Holi Spirit niminarobaa-para piare nimi Holi Spirit-mi kone mogeapia. Gore Yesuna Holi Spirit nimina robaa-paranapiare nimi Yesuna ruru napimi. 10 Gore Yesurinimina robaa-para pia pare nimina yoganemepupitagi noa oma paaya. Goa pea pare Gote-menimi maredepo yaasa-pulu Holi Spirit-mi kagaaoro yaalo kagaa pirape kone guaaya. 11Gore Gote-na Holi Spirit-mi Yesu matmat-para marekaasa-pulu nipu nimina robaa-para pirina lamina.Goa pua Gote-me Krais marekaasa-pulu niminaomape yogane-para kagaa pirape kone gialia-gaHoli Spirit ora ria pia.

12Amebaaninu, goa pea-pulu niaame goawarupamina: Holi Spirit-na pora mogealima pare ni-aana abana kone wala namogeamina. 13 Gorenimina abana kone moge piralimiri nimina wa-supanu pa omalimi. Goa pea pare nimimi HoliSpirit-na puri mua nimina waea pape kone tumaomalimiri nimi ora kagaa oro yaalo pirapekone wasupa mada mealimi. 14 Gore Gote-naHoli Spirit-mi pora walaade onaanuri nimu oraGote-na si wane pimi. 15 Gore Gote-na gisadeHoli Spirit-mi nimi paala omape kogono adinionaa-rupadaa namapiraaya. Dia, pare Holi Spirit-mi nimi Gote-na si wane mapiraasa-pulu ni-aame Gote-para niaana Aapa mada tema. 16 Goa

Rom 8:17 255 Rom 8:38pua Gote-na Holi Spirit-ri niaana kone raapumakibumalia-pulu niaa ora Gote-na si wane pimalo mada laketema. 17 Gore niaa Gote-na si wanepima-pulu Gote-me epe puri nipuna ruru ginaloamema. Goa pua Gote-me Krais-na epe oyaesaapiraayare mealima. Gore kedaa nipu raapu ri-alimare nipu raapu epe paana puri pagemealima.

Orope epe pirape yae yaa-para mealima18 Gore Gote-me epe paana puri niaa-para mea

waatea rabu ora epe aalia. Goa pea-ga abianiaame kedaa pi yae ogesi-daa rialima rabu koneadaapu nasamina. 19 Gote-me warisade oyaenurirayoGote-menipuna siwanenu epa teade adolalopimi. 20 Gore Gote-me warini oyae rayore waeyoto katoa lo lakesa-pulu go wari isade yaenurio yoaaya. Go yaenuri nimuna bipa-daa nao temepareGote-mekone sua pisa. Goa pisa pare gowariisade yaenuri go epe yae orope openalo pea. 21Gowarini yaenuri abia pa rabuaaya pare orope Gote-me esepeaalia. Go rabu go oyaenuri Gote-na siwanenu raapu epe paana puri mu piramina.

22 Gore oyae warisaa-mama ipua abia pagewarini oyae rayo kedaame omoa piruaeme. Gokedaa pi konere oname naaki nogo madita rabumasaa nalade-rupa radaa noaeme. 23 Goa peapare Gote-me warisade yaenu agu raapo radaanano piruaaya. Dia, niaame Gote-me aba ripiagisade Holi Spirit misimade-pulu nipumi niaaraba minalo ado pima. Goa pea-ga Gote-meniaa nipuna si wanenu mapiraalia rabu nipuminiaana oma pae yogane madaa esepenaloa oroyaalo kagaa pirape kone mealima. 24 Gore niaagupa ado pirisima rabu Gote-me niaa oro yaalokagaa pirape kone gisa. Goa pea pare niaameado pirape yae aba adalimare gore akolo pa adopiralima ya? Dia aa medame aba ade yae madaana-ado piruaaya. 25 Goa pea pare abade na-adeyaemadaa ado piralima-daare epe kone sua pawapiralima.

26 Goa pua niaa omapaina pima rabu Gote-naHoli Spirit-mi niaa raba mulalo epea. Niaamebeten tema rabu niaame epe beten waru nan-iminaaema. Dia, pare Holi Spirit-mi niaa rabamulalore Gote-para beten ta. Nipumi beten loare adaapu laaya pare pa agaamere niaame gupamada natema. 27 Goa palia rabu Gote-me niaanarobaa-para kone adoa Holi Spirit-na kone pagemada niminaaya. Gore Holi Spirit-mi Gote-paraoyae oge yaaya rabu Gote-na kone adea-pulu niaaGote-na ruru mada mapiraalia.

28 Go pora rayo madaare Gote-me go onaanunipu madaa pedo pu raana ome onaanu rabamulalo pea. Gote-me nipuna epe kone suago onaanumi nipuna kogono pinalo mapiraasa.29 Gore Gote-me nipuna aba mapiraasade onaa-nuri nipuna si wane-rupa piraminalo misa. Goapua Sina kone mogeteme-daa nipuna Si Yesu oramupaa naaki-rupa pirisa. 30 Goa pea-pulu Gote-me kone sua mada mi onaanu yaaloa mapiraasa.Goa page nipumi go onaanu maredepo yaawasana nipuna epe paana puri go onaanu rumaakasa.

Gote-me niaa madaa pedo pu raaname omoa Yesumea rapaasa

31 Gore apo epe yae adema-ga gupa lamina:Gote-me niaa raapu pirua raba mealiare onaamedame niaa mada narabuaniaalimi. 32 Gorenipumi nipuna naaki nasaapirisa. Dia, pare Gote-me niaa rabamisa-pulu pa onanumi nipuna naakinimuna kedaa madaa tinalo pisa. Goa pisa-pulunipumi niaa page oyae rayo pa gialia.

33 Goa pea-ga niaare Gote-me onaa madaamisa-pulu pa onaanumi niaa madaa wae kosolape agaa mada teme ya? 34 Dia, onaa medameniaa wae yoto mada nagialimi. Yesu Krais-meniaa madaa omesa pare ora naomesa. Dia, nipuwala rekoa Gote-na popo ki-nane pua pia. Goapea-ga nipumi niaa raba minalo beten tea. 35Goapea-ga Krais-me niaa madaa pedo pua raanameomea pare pa onaa medame go epe kone niaamada naepenalo rutu teme ya? Dia-ga niaamadaawaepo ripu epalia rabupage kedaa rialimarabu page radaa nalima rabu page reaeme omal-ima rabu page oyae dia yalia rabu page oyaemeniaa maoyaalia rabu page niaa tu maomalimirabu page go yaenu rayome niaa Yesu raapupirape mada narugulalia. 36 Gote-na buk madaagupa ta:Niaare nena onaanu pima-ga yapi padane padane

laatpu niaa tu maomata palimi.Niaare sipsip tu maomaatalo peme-rupa pima.37 Goa pea pare go oyaenumi niaa mada narigita-balia. Dia-ga nipu Yesumi niaa madaa pedo puraana omesa-pulu niaame go kedaa pi yae madarabuaniaalima. 38 Gote-me niaa madaa pedo puraaname omea-pulu oyaenumi niaa mada na-marugulalia rabu ora mada niminaato. Goreomape yaeme page pa pirape yaeme page ensel-numi page yaa-para piri aa mudunu page susurube yaenu page abia piri yaenumi page oropeepaliade yaenu page niaa mada narugula-daa

Rom 8:39 256 Rom 9:24niminaato. 39 Go yaa-para piri yaenumi page nosu-para piri oyaenumi page niaa Gote-na pedopu raana omape kone mada narugulala palia.Gore Gote-me warini yae rayome page madanaminabalia-daaniminaato. Go konereniaanaAaMudu Yesu Krais-me niaa gisa.

9Gote-me Israel onaa nipuna loa mada misa

1 Neme ora agaa lagialo. Niri Krais-na aa ya-pulu neme yaa agaa mada nalalo. Holi Spirit-minaa pu robaa-para i kone suruboa nipumi ni-paraora agaa lalo mogeaaya. 2 Neme goa lalo-ga oranina Juda ruru madaare ora nina yogane yaapipadane pima-ga nina robaa-para kedaa waru puanaa pu robaa-para oro yaalo radaa pea. 3 Goreneme naa ruru raba mulalore Gote-na wae yotomada mua Yesu raapu rugula lapa piralua paremada dia. 4 Juda onaanu Gote-me nimu oramada misa. Goa pea-pulu Gote-me nimu nipunanogo naaki-rupa mapiraawa nipuna epe paanapuri kasa. Gote-me nimu madaa pogatu pirapeagaa* lakeloa rekena agaa kasa. Nimumi Gote-na bi minasaape kone waru mua Gote-na pogatupirape agaa pagoa misimi. 5 Juda aanuri abadeakuanumi nimu madu isimi. Nimuna ruru ru-nanere nimumi Krais-na to-rupa pirua madisimi.Goa pea-ga Gote-me onaa surubea-pulu niaameoro yaalo nipuna bi minasaamina. Go ora.

6 Neme Gote-me palua ne agaa napisa-daanalalo. Dia-ga Israel onaa rayore Gote-meora nipuna onaa loa namapiraasa. 7 Go pageAbraham-na siwane rayoreGote-na siwane rayo-daa napimi. Dia-ga Gote-me Abraham-para gupalakesa: Aisak-na madu saliade nogo naaki rayorenena nogo naaki pirina toa sa. 8 Goa pea-gapa aaraa radome madini nogo naakiri Gote-nasi wanenu-daa dia. Dia, pare go onaanu-parareGote-me aana oraawa agaa lakesa-daa nimu oranipuna nogo naaki pimi. 9 Gote-me Abrahamraapu pogatu pirape agaa gupa lakesa: Gore ninaepe di epalia rabu ni wala epalua-ga nena oreSara-me naaki Aisak madialia sa.

10 Go padane agaa agu-daa dia. Dia-ga go onaRebeka-na naaki laapona aaraare niaana akuaAisak-me madisa. 11-12 Goa pisa pare Gote-menipuna kone isa-pulu nipumi naaki padane madamua agi-para agaa gupa lakesa: Mupaa naakimiri

masaa-nane piri naakina kogono palia sa. Gote-me goa sa rabu agimi go laapo pa madisa naakilaapome epe yae-para wae yae-para na-adisipi.Goa pisa-ga Gote-me go naaki laapona kogonoadoa nipuna konememapiraasa. 13Nimumi Gote-na agaa i buk madaa gupa tisimi: Neme Jekopmadaa pedo pu raaname omesu pare Iso madaawae kone isu.

14 Goa pisa pare niaame Gote-me wae kogonopisana lamina pae? Ora dia. 15 Nipumi Moses-para gupa lakesa: Neme nina kone sua onaameda madaa odome omoa raba mealua sa. 16Goapea-pulu pa onaa medame mulalo pea kone-paranipuna pulalo pea kogono-para page Gote-me na-adea. Dia, pare nipumi odome omape kone measalia. 17 Gote-na buk madaa King Fero-para agaagupa lakesa: Neme nina puri mea waaloa nina bisu amaa piri onaa rayo-para mea pali-pulu nemene onaa rayona aa mudu mapiraasu sa. 18 Goapea-ga Gote-me onaa madaa odo omape konesalia-daa go palia pare nipumi onaamedana konemea oropetalo palia-daare goa page nipuna palia.

Gote-me wae yoto kalape kone-para odome omapekone-para go laapo isa

19Goa pea pare nimina aa padanemeni gupa palagialia: Gote-me goa palia-pulu akeane Gote-meonaanu-parawae yae peme tea ya? 20Yapare ninaadami aa, akolo neme Gote-para agaa gupa mealiya? Gore sumi warini oyae pabe pe-mere nipuwarini aa-para gupa tea ya? Neme niri akeanegupa warisi tea ya? 21 Dia-ga sospen sumi wariniaamere nipuna kone sua su mua warita. Nipumisu padane mada mua pe laapo mada warialia.Goa pua sospen padanere epe oyae pabape wariayapare sospen medare wae yae pabape madawarialia. 22Gore Gote-me onaanu sumiwarini pe-rupa warita. Nipumi nipuna ratu yawe kone pagepuri page mea wanalo warita. Goa pua nipumiratu yawoa mea rubape onaanu-para ora pawapirua adesa. Go onaanuri wae yae pabe pe nonapiane pimi.

23 Goa pea pare niaa onaa medalomare epeyae pabe pe nona piane pima. Goa pua Gote-meniaame nipuna epe paana puri mea walaminalopisa. Goa pua nipumi niaa madaa odome omoaniaa waru raba misa. Goa pea-ga nipumi niaanipuna epe paana puri meamanalo mapiraaya.24 Niaa Juda aanu piri-para page ruru radonupiri-para page niaare nipumi yaaloa mapiraasa.

* 9:4: Israel onaare Goteme nipuna paa-para puri pagemea waloa nina nogo naakinu sa. Goa pua nipumi goa ora paminamadaa agaarogaasa. Go page pogatu pirape agaa teme.

Rom 9:25 257 Rom 10:1525Gore go madaare profet Hosea-me Gote-na bukmadaa gupa tisa: Go onaanu aba nina dia sadeonaanuri ora nina toa. Go su rado madaa abapedo pu raaname naomere gonuri ora nina pedopu raana omape onaanu toa. 26 Goa pua aba sumeda-para piri onaame gupa simi: Nimi ora ninaonaanu-daa dia. Go su-parare oro yaalo pa piaGote-na si wanenu teme sa.

27 Go page Aisaia-me Israel onaa gupa lakesa:Go Israel onaanu nimiri ora ipa solwara mu ia-rupa piralimi rabu mada nadipialimi. Goa peapare pamedalomaoro yaalo kagaapiraama laamapalimi pare rayo-daa dia sa. 28 Goa pea-ga Aamudumi agaa aipapulu loa su amaa piri onaanumadaa yago rayo mea katea sa. 29 Aisaia-meabade page gupa sa: So yaa-para piri Mudu Gote-me niaana madu isade si wanenu namapiraa pis-are niaa go wae su Sodom Gomora laapo onaa-rupa pirita pema.

Israel onaame epe agaa namua redepone onaanunapirisimi

30 Goa pea-ga niaame gupa lamina. Goreruru rado onaanumi Gote-na redepo ne kone-daa na-asapisimi. Dia, pare nimumi Gote-naagaa robaa-para mea isimi-pulu nipumi nimuredepo ne onaanu mapiraasa. 31 Goa pisa pareIsrael su-para piri Juda onaanumiri rekena agaameda asapisimi. Nimu Gote-na ini agaana redepoma-yaatalo pirisimi pare gupa na-adesaasimi.32 Akeane go maredepo yaape rekena agaa na-adesaasimi ya? Gore nimumi asapisimi raburiGote-na agaa robaa-para namea isimi parenimuna pa kogono pisimi. Goa pua Yesu nipukoyati i aana areke nona piane pirisa-pulu Judaaanumi nipumadaa makataaboa lopesimi. 33Apomakataabape aana Yesu madaare Gote-na agaa ibuk madaa gupa ia: Adalepa, neme Saion su-paraaana medame koya ti sua mapiraasu. Nimumigo aana rabuaawa lopalimi. Goa pea pare onaamedame go aana mada kone rulaliare nipu yalamada napotea.

10Israel onaanumi Gote-na Epe Agaa namisimi

1Nina amebaaninu, Gote-menina Juda onaanuraba minalo nina robaa-para kedaa pi kone warui. Goa pua nimi oro yaalo kagaa piraama laamapaliminalo Gote yaaloa beten laayo. 2 Nemenimuna kone waru ade. Nimumi Gote madaa

lotu kogono waru peme pare wala waru nanim-inaaeme. 3 Gore nimumi Gote-me onaa mare-depo yape kone-daa naniminaaeme. Goa puanimuna pora kuritalo peme. Goa peme-pulu ni-mumi Gote-me onaa maredepo yape pora gimoapirisimi. 4 Gore onaa rayome Yesu madaa konerulaeme-ga Gote-me go onaanumaredepo yaaya.Goa pua Krais-me rekena agaa madia yaasa.

Gote-me onaa rayo-para oro yaalo kagaa pirapekone mada katea

5 Gore Gote-me onaa maredepo yape kogonomadaareMoses-me gupa tisa: Aamedame rekenaagaa rayo waru pago kiritaliare nipu oro yaalokagaa piraama laama palia. 6 Goa pea pare Gote-na agaa robaa-para mea sua redepo ne onaapirape agaa madaare gupa tu isa: Nena robaa-para kone gupa nasape: So yaa-parare aapi madapalia ya? 7 Goa temere Yesu su amaa nonemea paliminalo. Goa page robaa-para gupa konenasape: No omape su-parare aapi mada paliaya? Goa temere Yesu matmat-para wala madamarekalimi ya? 8 Gote-na buk-para gupa suaaya:Gote-na Epe Agaare nimi raapu ia-ga go agaarenimina robaa-para ina nimina agaame teme. GoEpe Agaare niaame nimimi robaa-para saliminalomogeaemade. 9Niaame gupa mogetema: Nimiminimina agaame Yesu ora niaana Aa Mudu loanimina robaa-para Gote-me Yesu matmat-paramarekaasa-ga kone rulalimiri oro yaalo kagaa pi-raama laama palima. 10Gore niaana robaa-pararekone rulaema-pulu Gote raapu niaa redepo neonaanu pima. Goa pua niaana agaame Yesu oraAa Mudu tema-pulu oro yaalo kagaa piraamalaama palima.

11Gore Gote-na bukmadaa gupa ia: Kone rulaeonaanuri nimu yala mada napoteme. 12 Goa puaJudanu-para Grik ruru radonu-para padane-rupapirua yala napoteme. Gote-re ora onaa rayonaAa Mudu padane ya-pulu onaanumi nipu-parayaateme rabu nipumi nimu ora waru epe-ruparaba mua puri katea. 13 Gote-na buk-mi gupa ta:Onaa rayome Gote-na bi madaa yaateme-daarenimu oro yaalo kagaa piraama laama palimi.

14 Goa pea pare nipu madaa kone narulalimiriakeane nipumi niaa yaatea ya? Goa pua nimumiEpe Agaa napagemere akeane kone rulalimi ya?Goa pua onaa medalomame nimu-para Epe Agaanalaketemere akeane Epe Agaa mada pagalimiya? 15 Goa pua agaa lakene aa namea penaate-mere akea pua Epe Agaa mada mogealimi ya? Go

Rom 10:16 258 Rom 11:16madaare Gote-na buk-mi gupa ta: Pora pamua-aeEpe Profet onaanuna konere ora epe ta isa.

16 Goa pea pare onaa rayome Epe Agaa madaaraaname naomeme. Aisaia-me agaa gupa sa:Aa Mudu-ya, Onaanumi saana agaa madaa konenarulaeme. 17 Goa pea-ga onaanumi Epe Agaapagoa agaa robaa-paramadamea salimi. Goa puaKrais madaa Epe Agaa mogealimi-daare go agaamada pagalimi.

18 Goa pea pare neme agaa gupa mealua: Ni-mumi Epe Agaa aba pagesimi ya? E, ora abapagesimi-ga Gote-na buk madaa agaa gupa isa:Nimuna lakene agaare su rayo-para piri onaan-umi pagesimide. Agaa laa-mama pua lakesimirabu su rayona piri onaanumi pagesimi. 19Nemeagaa wala mealo: Israel onaanuri go agaa nan-iminaaeme ya? E, nimu aba niminaaeme pageMoses-me agaa aba gupa sa: Neme nimimiri ogeruru rado madaa udipa kone masaalua. Nemenimimiri su rado-para piri kone namakuaae on-aanu madaa ratu mayawalua sa. Gore EpeAgaa pagesimi-pulu Juda aanumi goamadaa koneisimi. 20Go page Aisaia-me Gote-na agaa tisa rabupuri pane agaa gupa sa: Abade onaanumi ni na-asapisimide pare go onaanumi ni adasaasimi. On-aanumi ni-para ipu lo nasimide pare ni nimunarikiraana pua opapasu sa. 21 Pare Aisaia-meIsrael onaanu madaa pepa gupa tisa: Oro yaalonina ki ridulaawa nimu raba mulalo pisu pare goonaanumi nina agaa rasua ni ora gimisimide.

11Gote-me Israel onaanu odome omesa

1 Goa pea, neme agaa gupa mealo: Gote-menipuna Juda onaanu gimisa ya? Dia, ni page Israelaa pi-ga nimina akua Abraham-me ni madisa.Goa pua Benjamin-na ruru-para pirua ni madisa.2 Gote-mere nipuna ripima mapiraasade onanunagimisa. Gote-na buk madaa i agaare nipunaagaa lakene aa Elija-me Israel onaanu madaaodome omoa Gote-para agaa gupa lakesa: 3 AaMudu, nimumi nena agaa lakene aanu tu mao-maawa nena miru irae aana reke page lakeperubisimi. Goa pua ni agu raapo go pi pare ni tumaomaatalo asapeme sa. 4 Goa sa rabu Gote-menipu-para agaa gupa lakesa: Neme nina onaanuora adaapupe gupa 7,000 surube. Go onaanumiwae remo Bal-na bi naminasaasimi sa.

5 Goa pisa pare abia page Gote-me onaamedalomamadaa odomeomoayaaloamapiraasa.6 Gote-me mapiraasare nipumi nimuna kogono

adoa napisa. Dia, pare nipumi odome omoaraba misa. Gore Gote-me onaanuna kogono adoamapiraata pea yaalore nipuna odo omape kone-daa ora nasalia pare onaanuna kogono abuta.

7 Goa pea-ga mo Israel onaanumi Gote-na re-depo ne kone asapisimi pare na-adesimi. Na-adesimi pare Gote-me mapiraasade onaanumiadesimi. Goa pua onaa medalomanumi Gote-nayaane agaa gimoa pa pirisimi. 8Gomadaare Gote-na buk-para agaa gupa tisimi: Gote-me nimunaaane pora poaawa nimuna ini page rigitisa. Abiapage nimuna inimi na-adoa aaneme page na-pageme pare pa pimi. 9 Nimuna kone madaareDevit-mi gupa sa:Nimumi eta yawalimi rabu waasa kona madaa

roalade-rupa nimu page go-rupa rip-inaawa tamina.

10 Go rabu nimuna ini-para ribaa yoa oyaena-ademe.

Goa puare nimumi oro yaalo kedaa rialimi-ga Gote-me nimuna masaa ma oyaalia.

11 Goa pea-ga Juda Gote-na pora gimoa lopes-imi raburi oro yaalo wae-rupa piralimi ya? Dia-ga nimumi pupitagi nisimi-pulu Gote-me pa rururadonu-para oro yaalomapiraape konemea kasa.Goa pua Juda aanumi go kone adoa ruru radonumadaa wae udipa kone isimi. 12 Juda aanumipupitagi nisimi rabu go konemere su amaa pirionaanu ora epe pora mea waasa. Goa pua Judaaanumi Gote-na pora gimoa epe kone naisimirabu go konemere ruru radonu-para epe rabami kone ipisa. Goa pea-ga Gote-me Juda aanurayo kepo ru-nane mea epalia rabu su amaa pirionaanu waru raba mealia.

Gote-me ruru radonu raba misa-pulu nimu oroyaalo kagaa piraama laama palimi

13 Abiare ni Pol nimi ruru radonu-para agaalagialua. Ni nimina aposel kogono aa pirua nemenimina kogono paayo rabu go madaa ni pedopu pi. 14 Ni go palua rabu nina Juda ruru onaamedalomame nimimadaa udipa kone salimi. Goapua neme nimu raba mua nimu oro yaalo epe-rupa piramina kone sua kogono pe. 15 Gore abaGote-me Juda aanu gimisa rabu su amaa piri onaamedaloma Gote-na adami onanu pirisimi. Goapea-ga Gote-me Juda onaanu wala mea kepo ru-nane mapiraalia-pulu nimu ome onaa pirisimipare wala oro yaalo epe-rupa piralimi.

16Gore aba bret Gote-namiru irae aame piribiaGote katea-daare bret rayo page Gote-me nipumada mealia. Go page repena pitaa lusu kateare

Rom 11:17 259 Rom 12:1mo repena palaanu to rayo page nipuna madamealia. 17Gore Juda aanuri nimu epe repena oliv-rupa pirisimi. Goa pea pare ruru radonu nimupa raa-para aayae repena oliv-rupa pirisimi.Goa pua Gote-me apo epe repena oliv-na palaamedaloma yado ruboa nipumi raa-para aataderepena oliv palaa medalomamuamea rogaabasa.Goa pea-ga nimi ruru radonuri nimi raa-pararepena palaa-rupa pirisimi pare abia nimi Judaaanuna epe kone-para puri-para mua nimi raapuepe-rupa piruaeme. 18 Goa pea-ga nimimi rururadonuri apo repena palaa yado rube madaa waekone nasalepape. Gore akea pua nimina pedo pupiralimi? Nimi ora pa repena palaa-rupa pimi-ga nimimi repena pitaa irude namalaeme. Dia-garepena pitaa-mere nimi puri mapalaaya.

19 Goa pea pare nimimi gupa teme ya? Gote-me mo repena palaa Juda aanu yado ruboa niaaruru radonu gona pada-para malopaasa. 20 Oralae pare nimumi Gote madaa kone narulaeme-pulu Gote-me nimu tulalo yado rubisa. Nimi konerulaeme-pulu go kone padanemere nimi epe-rupa mapiraasa. Go madaare aakone nasalepape.Dia, pare nimimi Gote madaa paala omalepape.21Goremo Juda aanu nimu ora repena palaa-rupapirisimi pare Gote-me nimu ora yadoa rubisa.Goa pisa-pulu nipumi nimi page waru adalia.22Gomadaare Gote-na epe kone-para nipuna ratuyawape kone laapo waru adalepa. Gore pupitaginoa lopeme onanu madaare Gote-me nimu-pararatu yawea. Goa pea pare nimi-parare nipumiepe kone ia-ga go epe kone mu piralimi. Goapea pare gupa napiralimiri nipumi nimi pagerepena palaa-rupa yado rubalia. 23 Goa pua moJuda aanumi kone rulae pora gimalimiri Gote-menimu aba pirisimi-rupa wala mapiraalia-ga nimurepena oliv-na ora palaa-rupawala piralimi. GoreGote-me nimu wala mo repena palaa-para madamarogaabalia. 24 Gore nimi ruru rado onaanurinimi raa-para aatade repena oliv-na palaa-rupapirisimi. Goa pua Gote-me nimi yadoa epemaapuaatade repena oliv-para rogaabaaya. Goa pea-pulu Gote-me niaana repena oliv palaa Juda aanuraapumea rogaapere ora kalai pi kogono-daa dia.

Gote-me niaa rayo odome omea25 Nina ame baaninu, nimiri go ora agaana re

waru pagaliminalo lalo. Go kone salimiri niaaora kone makuaae onaa pima pi mada nateme.Go agaana re-re gupa: Go Israel onaanumi yola

mi kone imi pare oro yaalo gupa nasalimi. Gote-me ruru rado onaanu nipu raapu epa kiritainaloaJuda aanumi apo yola mi kone gimalimi. 26 Goraburi Gote-me Israel onaa rayo oro yaalo kagaapiraama laama pope yae katea. Go madaare ni-mumi Gote-na agaa i bukmadaa agaa gupa tisimi:Saion su-parare aameda nimi rabamulalo epalia.Nipumi Jekop-na ruruna pupitagi nape kone rayomea rubolalo epalia. 27 Gote-me sa: Nimuna waeyaenu mea rubaawa palua ne aanu pu kiritaluasa. 28 Juda aanumi Gote-na Epe Agaa gimisimi-pulu nimu abia Gote-na iaanu piruaeme. Goapua Gote-me nimi ruru radonu raba minalo pimi.Goa pea pare Gote-me Juda akuanu mapiraasa-pulu Gote-me Juda aanu medaloma page nipunaadami onaa kone isa. 29 Goa pea-ga Gote-mego Juda medaloma mapiraawa raba misa-pulunipumi kone maperekeaalia.

30 Goa pea pare nimi ruru radonuri abadenimimi Gote-na agaa rasisimi. Goa pisimi pareJuda aanumi Gote-na agaa rasisimi-pulu Gote-menimu odome omesa. 31 Goa pua Gote-me nimimadaa odome omesa-rupare nipumi Juda aanumadaa page odo omape kone isa. Goa pea-ga Judaaanu madaa page Gote-me odome omea. 32 GoreGote-me onaa rayo agaa rasini onaa mapiraasa.Goa pisa-pulu Gote-me onaa rayo madaa odomeomape kone mea waatea.

Niaame Gote-na bi minasaamina33 Gote-na epe raba meape kone ora adaape

sua ora epe ta-pulu ipa solwara ini-rupa ia. Goapea-ga aa medame nipuna kone namakuaaya.Go page nipuna agaa mana naniminaawa nipunapora mada na-adea. 34 Go madaare Gote-na bukmadaa gupa ia: Gore aa medame Gote-na konena-adea. Aa medamere nipu-para agaa manamada nalaketea. 35 Onaanumi Gote oyae nakate-mere nipumi nimu yago natalia. 36 Dia-ga oyaerayo nipumi waria mo oyae rayo page nipumisurubenalo ia. Goa pea-ga niaame oro yaalonipuna bi minasaa piramina. Go ora.

12Niaame Gote-na kogono madaare miru-rupa

kalamina1 Gore nina ame baaninu, Gote-me niaa madaa

odome waru omea-pulu gupa paminalo puripaloa lagialo: Nimina to-para kone-parare miruirae yae-rupa Gote-para kalamina. Goa puanipuna kogono pinalo katapape. Goa pal-imiri Gote-me raaname omalia. Nimimi nimina

Rom 12:2 260 Rom 13:5yogane-para kone-para gupa kateme-daare Gote-na bi waru minasaalimi. 2 Goa pua go su amaapiri onaanuna poranu naratalepape. Dia, pareGote-me nimina robaa-para i kone perekea kagaakone masaainalo nimimi nipuna kagaa kone suakogono palepape. Go kone sua kogono palimirabu nimimi Gote-na kone mada niminaalimina.Goa pua nimimi nipuna epe pora mada adoanipumi pedo pu oyae mada niminaawa ora waruepe yae page mada adalimi.

3 Gote-me ni Pol madaa odome omea-pulu niaposel kogono aa mapiraasa. Goa pisa-pulu nimirayo lagialo: Nimi nimina yogane madaa koneadaapu nasalepape. Dia, pare nimina yoganemada kone epe-rupa sua Gote-me gisade konewaru adamina. Goa pua nimi rayo padane padanelaatapu nimina robaa-para i epe agaa adoa konerumaa salepape. 4Gore niaana to yogane padanemadaare kinu aanu oyaenu rado rado aaya-garugi meda medame kogono rado rado ia. 5 Gopage niaa onaa adaapu piru su rado radonu pagepima. Goa pea pare niaa rayo Yesu raapu yoganepadane nona piane piriamina. Goa pea-ga apoyoganena rugi-rupa niaa makibumabaawa pima.

6 Goa pua Gote-me niaa madaa raba meapekone gisa-pulu niaa rayo go gisade kone rado radosua kogono pamina. Goa pua Gote-me niaa-paranipuna ora agaa lakene kone gisa-daare niaamekone rulaawa lakelamina. 7 Gore Gote-me on-aanu raba meape kone gisa-pulu go kogono warupamina. Gore tisaa kogono gisa-daare go kogonopage pamina. 8Goa pua aa medame onaanu oyaepa katoa kone salia-daare nipumi oyae rumaaliarabu yagomealua-daa natea. Goa pua aamedamekone rulae onaa surubalia-daare go kogono warupea. Goa pua aamedame onaameda odome omoaraba mealia-daare nipumi raana waru omoa gokogono pina.

9 Gore nimimi pedo pu raaname omalimi rabumakirae kone nasalepape. Goa pua wae kone orawaru gimoa epe kone sua piralepape. 10 Gorenimimi Krais raapu ame baani madaa pedo puraaname waru omalepape. Goa pua nimina amebaani raapu agaa waru loa epe kone salepape.11 Goa pua kogono kalai pua kogono gimi nao-malepape. Gore nimimi Gote-na kogono palimirabu kogono waru pipape. 12 Gore nimimi Goteado piralimi-ga go kone madaa raana omoa pi-ralepape. Goa pua wae kedaa epalia rabu pawasipirua oro yaalo beten lo piralepape.

13 Goa pua nimina ame baaninu nimuna oyaedia yalia rabu nimu raba mua oyae katapape. Gopage pora kimisu onaa epalimi rabu nimimi nimueta kaloa waru surubalepape.

14 Gore aa medalomame nimi kedaa gialimirabu epe kone sua Gote-menimu rabamina betentapape. Goa pua Gote-me go onaanu tina nata-pape pare raba mea pena beten latepape. 15Goreonaanumi odome omoa re teme-daare nimi pagenimu raapu go-rupa piralepape. 16 Gore nim-imi onaa rayo madaare epe kone padane suapiralepape. Goa pua aakone nasalepape pare pabi nami kogono rayo page pipape. Goa pua niaaora makuaae onaanu-daa kone nasalepape.

17 Gore aa medame nimi madaa waea palia-daare nimimi nipu waea yago natalepape. Dia,pare onaanumi epe kone salimi-daare go-rupapipape.

18 Gore nimina epe kone sua onaa raapu epe-rupa piramina. 19Nimina ame baaninuri iaanuminimi madaa waea palimiri nimimi go kone na-abutapape. Dia, pare Gote nipuna ratu yawe konemea abutea. 20 Gote-na buk madaa agaa medagupa ia: Nena yada lore aa reame omaliare etakalape. Goa pua nipu ipa nalame omalia pageipa page kalape. Goa paliri nipu ora yala potearabu nipuna lo radaa palia. 21 Gore wae yaemenimi rigitulalo palia rabu nimimi epe kone suaepe kogonome waea rabuniaawa piralepape.

13Niaame gavman kogono page pa wae yae kone

nasamina1 Onaa rayome gavman-na kogono waru aina

madu pamina. Gore Gote-me surube aa rayomapiraasa-pulu go abia pimi surube aanu pageGote-me mapiraaya. 2 Goa pisa-pulu aa medamegavman-na agaa rasaliare Gote-na agaa pagerasalia. Onaa rayome goa palimiri nipuna kosolape agaa mea epalia. 3 Gore epe kogonopeme onaanumi surube aa mudu madaa paalamenaomeme. Dia, pare wae kogono peme onaanumisurube aa mudu madaa paalame omeme. Goapea-ga neme surube aa mudu madaa paalamenaomalua kone saliri epe kogono agu pape. Goapaliri nipumi nena bi minasaalia. 4 Gore surubeaanuri Gote-na kogono pua ne raba mealimi. Goapea pare neme waea pali-daare ne paala omaina.Goa pali rabu nipumi rai kutu saaya-pulu Gote-na ratu yawape kone sua abutea. 5 Goa pea-ganimimi surube aanuna agaa pago piralepape. Goa

Rom 13:6 261 Rom 14:12palimi rabu Gote-me niaa madaa ratu yawaliakone nasalepape. Dia, pare nimina robaa-para ikone adoa epe kogono pipape.

6 Go madaare mone takis kalamina. Go surubeaanumi kogono peme rabu Gote-me ni page rabaminalo kogono peme. 7Goa pea-ga nimunamonerayo katapape. Goa pua mone takis-ri nimimikalo nimina su oyaenumadaa page katapape. Goapua nimimi aamudumadaa epe kone sua nimunabi minasaatepape.

Niaa rayome yagonu raaname omamina8 Gore nimimi onaanuna yano namealepape.

Nimina yano-rupa padanere nimimi ame baan-inu madaa pedo pu raaname omalepape. Goreonaa medame onaanu madaa pedo pu raanameomalia-daare go onaame Gote-na rekena agaapago kiritalia. 9Gote-na rekena agaame aba gupalagisade: Neme ona meda nayolape. Neme aameda natu maomape. Neme oyae paake nanape.Neme aamedana oyaenumadaa epamenaomape.Go rekena agaa-para medalomanu page nimunare-re go agaa padaneme ta: Nena ne pedo puraaname ome-rupare nena ada yagonu raapuonaanu madaa kone padane-rupa sape. 10 Aamedame nipuna adaa lapa piri aa madaa epekone salia-daare nipumi go aa madaa wae yae-daa mada namapalia. Goa pua pedo pu raanameomaliri neme rekena agaa rayo pago waru raate.

11 Gore abia go yapi diri kogono pape di ya-pulu nimimi go kone mogealepape. Abiare upati onaa-rupa napiralepape pare rekoa epe-rupapiramina. Gore niaame Gote madaa kone ru-lalimare nipu raapu oro yaalo kagaa pirape diepalia rabu piramina. Goa pisa pare abia niaanaoro yaalo kagaa piraama laama pope diri re-paraepalia. 12 Gore ribaa ora pode dia yalia rabuyapi ora pode lapaalia. Goa pea-pulu niaameribaana wae yae gimoa Gote-na paa-para pima-ga yada pape etaa mu saapiramina. 13 Niaa porapamualima rabu niaame ora paa-para pima onaa-rupa epe kone samina. Goa pua niaame waepupitagi nape yae napua ipa bia nanoa maeyam-ina. Goa pea-ga niaame paake nayoloa wae otopi kone nasamina. Go page niaame yada napuonaanu madaa udipa kone nasamina. 14Dia, pareniaana Aa Mudu Yesu Krais-na etaa ralubi-rupamea ripinaamina. Goa puare nimina wae konenasua gimalepape.

14Nimimi ame baaninuna pia narumamina

1 Gore aa medame kone waru narulaaya.Goa pea pare nimina rikiraana mea epalimirabu nimimi nipuna kone rulae yae madaa inalaatepape. 2 Gore onaa medalomamere puripaloa kone rulaawa oyae rayo pa neme. Goapeme pare kone waru narulaeme onaanumi midinaneme. 3 Goa pea-ga eta rayo ne onaanumi momena ari oyaenu-nane onaanu madaa wae konenasalepape. Go page padi raani nona piane etane onaanumi eta rayo ne onaanu madaa kosolape agaa natepape. Dia-ga Gote-me mo eta rayone onaanu page wala misade. 4 Gore neme paonaamedana kogono naaki madaa koso lape agaamada nalape. Dia-ga go aa nipu kogono surubeaa adaame nipuna kogono adoa teana epe kogonopaenalo wae kogono paenalo page nipuna tea.Goa pea pare Aa Mudu nipuna naaki raba mealia-pulu nipumi kogono epe-rupa mada palia.

5 Gore onaa medalomame yapi di meda oraadaa yapi di kone sua pa pimi. Pare onaa medalo-mame yapi di rayo madaa kone padane sua pimi.Goa pea-ga onaa rayome go yapi diri padanepadane laatapu waru yarera pamina. 6 Onaamedalomame yapi bi medare ora epe di konesua go rabu Gote-na bi minasaaeme. Oyae etarayo ne onaa page nimumi Gote-para ora pi loaneme rabu Gote-na bi minasaape. Goa pageeta rayo-nane onaame page Gote-para ora pi loaneme rabu Gote-na bi makuaaeme. 7Go madaareniaa rayo omalima page Gote nipuna yaade. Papiralima page Aa Mudu raapu piralima. 8 Goapua niaa omalima rabu page ora Aa Mudu madaakone sua palima. Goa pea-ga pa piralima pageomalima page ora niaa Aa Mudu raapu piramina.9 Gore Yesu omoa wala rekesa-pulu nipumiri papiri onaanu-para aba ome onaanu nimuna AaMudu pia.

10 Goa pea-ga nimimi nimina ame baaninu-parare ake koso lape agaa teme ya? Go page nim-imi nimina ame baani-para akeane gimoa pimiya? Niaa rayo Gote-na ini agaa madaa piramonanipumi niaa-para koso lape agaa lagialia. 11 Goapalia-ga Gote-na buk madaa agaa gupa ia: AaMudu nipumi gupa sa: Ni ora pa pi-ga onaa ray-omenimadaa rumupege palimi. Goa pua rayomeGote ora pia teme. 12 Goa pea-ga niaa padanepadane laatapuri niaana pemade kogonore Gotelakelamina.

Rom 14:13 262 Rom 15:14Nimina ame baaninu waea mapape kone nasam-

ina13Goapea-puluniaameamebaaninu-para koso

lape agaa naloamina. Dia, pare niaame gupapamina: Niaame oyae palima rabu ame baanin-umi wae kone masaatalo napipape. 14 Ni Yesuraapu pi-pulu neme oyae rayo ora wae yae-rupaadawade. Goa pea pare aa medame wae yae konerulaliare go yae wae-rupa aaya. 15 Goa pua nim-imi ame wae kone masaatalo eta nalimiri nim-imi nipu madaa pedo pu raaname naomalepape.Gore eta nalimi rabu Yesumi raba mulalo ome-sade onaa go etame namaoyaalia. 16Gore nimimiepe kone sua eta neme-ga onaa medalomame gomadaa wae bi kateme yaalore gupa napitapape.17Gote-na Surube Su-parare ipa noa eta nape-daadia. Nipuna Surube Su redepo ne kone-para epe-rupa pirape kone-para raana omape kone-parasalimina. Go kone rayore Holi Spirit-mi gialia.18 Goa pua onaanumiri Yesuna kogono go-rupapalimiri Gote-me nimu madaa pedo palia. Goapua pa onaanumi page nimu madaa epe konesalimi.

19Goapea-ga niaame epe kone sua onaanu epe-rupa piru pu robaa-para puri mapalaina kogonopamina. 20 Gore nimimi eta nape yaenumi Gote-na kogono nama-oyaatapape. Gore epa nape yaerayore mada nalimi pare etame ame baani medawae kone masaaliare gore go eta nape konere orao ta. 21 Gore nimina ame baaninu madaa konewaru salepape. Goa pua nimimi mena ari no ipawain no oyae meda kone salimi rabu mo amebaani wae konemasaalimi-ga go napipape. 22Goapea pare go eta nape kone madaare nimimi Gotemadaa kone sua pipape. Gore aa medame konelaapo nasua eta noa robaa-para kedaa nasaliarenipu raaname omalia. 23 Goa pea pare go aamekone laapo sua eta nalia-daare nipumi kone naru-laawa nalia. Goa pea-pulu go eta nalia rabu Gote-me nipu wae yoto katea. Gore aa medana robaa-para Gote madaa kone narulaawa oyae palia-daare nipumi pupitagi nea.

15Niaame Yesuna kone ratua nipuna pianu ratam-

ina1 Niaa kone rulaawa puri paloa pima onaanu

niaame puri napabe onaanu raba mua nimunakedaa ria mina. Goa pua niaana yogane madaapedo napamina. 2 Dia, pare niaame kogono puaamebaaninumadaa pedopua rabameamina. Goapalima rabu nimuna robaa-para purimapalalima.

3 Yesumi nipuna to yogane madaa pedo napisa.Dia, pareGote-na buk-paraYesumadaa agaa gupaia: Go onaanumi ne-para ero agaa temere nimunaero agaare ni madaa teme sa. 4 Gore Gote-nabuk madaa tisade agaare niaa mogeaatalo tisimi.Niaame go agaa pagemare niaa pawa piramon-alo go epe agaame niaana robaa-para puri ma-palaalia. 5 Goa pea-ga Gote-me nipu go pawapirape konena re pia-ga nipumi nimina robaa-para go kone gua puri mapalaalia. Goa pea-ganimi rayo Yesu Krais-na epe agaa mogea amebaaninu raapu epe-rupa piramina. 6 Goa puarenimi rayo agaa padane loa niaana Aa Mudu YesuKrais-na Aapa Gote-na bi padane minasaamina.

Gote-na Epe Agaare ruru radonu page rabaminalolakesa

7 Goa pea-ga Yesumi nimi misa-rupa nimimiame baaninu-para kone padane sua nimu raapuepe-rupa piralepape. Goa pua nimimi Gote-naepe paana puri waalamina. 8 Gore neme go agaalagialo. Gote-me Juda akuanu-para ora agaa riasa-pulu Yesumi go agaa ora agaa lakenalo Judaaanuna raba mi aa-rupa epa pirisa. 9 Goa puaYesuri ruru radonumi Gote-na odo omape konemua nipuna bi minasaatalo paawa epa pirisa.Gote-na buk madaare agaa gupa ia:Ni ruru radona rikiraana pirua nena biminasalua.

Nena bi madaa yaasa toa.10 Gote-na buk madaare agaa meda gupa ia:Nimi ruru radonuri Juda aanu raapu raana omoa

pedo pu piralepape.11 Gore mo buk meda madaare gupa ia:Ruru radonu page rayome Gote-na bi mi-

nasaatepape.Onaa rayome nipuna adaa bi waru mi-

nasaatepape.12 Gore Aisaia-me page gupa sa:Akua Jesi-na si Devit-mi naaki meda orope ma-

aalia.Go rabunipu ruru radonuna aamudupiralia.Goa pua nimumi Yesu madaa kone rulamina

sa.13 Gore Gote-re kone rulape konena re piralia.

Goa pea-ga nimimi nipu madaa kone rulaeme-pulu nipumi raana omape kone-para kuma pikone-para nimina robaa-para mea rulatabena gi-alia. Goa pea-pulu Holi Spirit-na purimi niminakone rulape kone ora madaa marula kiritalia.

Pol-me nipuna kogono madaa rana waru omesa14 Naa ame baaninu-ya, neme nimimi epe ko-

gono paminalo kone i. Nimina pu robaa-para

Rom 15:15 263 Rom 16:7makuaae kone rulatabea-ga nimimi Gote-na agaamogeala piralimina. 15 Goa pimi pare go pepamadaare aba lagisude agaa madaa kone narugu-laliminalo puri pane agaa medaloma repaato.Gote-meni go epe kogono gisa-pulu neme go puripane agaa lagialo. 16 Nipumi go kogono gua niruru radonuna raba mi aa mapiraasa. Goa puaneme Gote-na Epe Agaa mogeto rabu ni Gote-na miru irae aa-rupa pi. Goa pua Gote-me rururadonu madaa epe miru-rupa minalo kogono pe.Goa puaHoli Spirit-mi niaamaepeaaya-pulu Goteraapu mada piramina.

17 Goa pua ni Yesu Krais raapu pipa-puluneme Gote-na kogono pedo pu raaname omalua.18 Gore neme pisude kogono madaa agaa lagialorabu Krais-me ni raba misa-daa ruru radonumiGote-na agaa pagesimi. Nimu raba mulaloreagaa loa kogono pua go madaa puri pane agaalagialo. 19 Goa pua Holi Spirit-na purimi na-ade kogono-para puri pane kogono-para nemekogono pisu. Goa pua neme Jerusalem su-paramo Ilirikum su-para pa amaa puare Yesuna EpeAgaa lakela-mama pua lo kiritisu. 20 Goa puaneme onaanu Yesuna bi napagesimide su-paraEpe Agaa laketalo pisu. Gore aa medame EpeAgaa lakesare neme nipuna kogono wala madanapalua. 21 Go madaare Gote-na buk madaa agaagupa ia: Nipuna agaa nalakesimide onaanumirinipu adalimi. Nipuna agaa madaa napage onaan-umiri ora niminaalimi sa.

Pol nipu Rom su-para piri onaa adolalo pisa22 Goa pea-ga mo kogonome ni oro yaalo pa-

muape awi naia-pulu nimi na-adola ipisu. 23 Pareabia go su-para kogono dia yaade. Goa puaneme maali adaapumi nimi ora adola epolalopisu. 24Goa pea-pulu oropere ni Spen su paluaderabu nimi epa adalua. Goa pua nimi raapu ogesi-daa pirano nimimi ni raba mealimina.

25 Goa pea pare ni abia Jerusalem su-para puaGote-na ruru onaanu raba mula palua. 26 Gupapalua-daa Masedonia su-para Akaia su-para gosu lapona lotu ada-para piri onaanumi konesua onaa medaloma raba mealimi. Goa puaJerusalem-para piri onaa medalomare Gote-naruru onaanu pirua naraanu pimi-daa apo onaan-umi mone oyae gua Jerusalem su-para onaanuraba mulalo kata pu lame. 27 Gote nipu madaakone sua raba mealimi. Goa pea pare nimumi goonaanumadaa yago isimi. Gore Juda aanumi rururado raapu Gote-na kagaa pirape konemea gialia.

Goa pea-pulu ruru radonumi mo Juda aanu-parapa oyae yago mada abulamina.

28 Gore Jerusalem su-para kogono pu kirituanimuna mea kalape mone rayo kaloare Spen supolalore nimi aba adalua. 29 Goa pua nimi piriepalua rabu Yesuna epe puri rayo mea epalua.

30 Gore ame baaninu-ya, neme puri pane agaalagialo. Niaana Aa Mudu Yesu Krais-na bi madaaloa go page Holi Spirit-na pedo pu raana omapekone page lagialo. Goa pea-ga nimimi ni raapukone padane sua Gote-me ni raba minalo betenwaru latepape. 31 Goa pua Judia su-para pimikone narulae onaanumi ni natina beten tapape.Go page neme Jerusalem su-para mone meapalua rabuGote-na onaanumi raana omena betentapape. 32 Goa pua Gote-me e tea-daa neme nimiadola epalua. Go rabu nina robaa-para raanameomoa epe kitu mapiraalua.

33 Gore Gote-re ora kuma pi konena re ya-pulunipu nimi raapu pirina go ora yaade.

16Pol-me onaa adaapu-para abi patalepape lo lakesa

1 Gore niaana baani Fibi-ri waru surubalepalo agaa lagialo. Nipuri Senkria su lotu ada-para piri onaanu raba muaaya. 2 Nimiri Gote-na ruru piri onaanu ya-pulu Aa Mudu-na biminipuna ki mealepape. Goa pua nipuna oyaenudia yaliare raba mealepape. Go onamere onaaadaapu ni page raba misa-pulu nimina rikiraanamea mapiraatepape.

3 Gore neme Prisila Akwila repaaya-para epe-rupa piralepa lo agaa repaato. Nipu laapore niraapu Yesu Krais-na kogono padane pema. 4 Golapomere ni Pol madaa kone sua kogono pisipirabunimuminipu tulalo pisimi. Goa pea-ganemepage ruru radonuna lotu ada-para piri onaanupage nipu-para ora pi tapape. 5Gore nipuna ada-para kiritaawa kone rulae onaanu-para page epe-rupa piralepape agaa lo repaato.

Nina epe adami aa Epinitas-para page epe-rupapirape wai lo repaato. Go aare Esia rayo robo ru-nanere nipumi aba Yesu madaa kone rulasa.

6 Go ona Maria-re nimi raba mulalo kogonoadaape epe-rupa pisa-ga epe-rupa pirape lo lake-tapape.

7 Go page ni kalabus ada-para pirisu rabu naaJuda yago laapo Andronikus-para Junias-para niraapu pirisima. Gore nipu laapo-para epe-rupapiralepapewai lo repaato. Gote-na aposel kogonoaanumi go aa lapona bi waru pagesimi. Gote

Rom 16:8 264 Rom 16:27neme kone aba narulasu rabu nipumi aba konerulasipi.

8 Nimimi Ampliatus-para waru pirape lo lake-tapape. Go aare saa ora Aa Mudu naa adami aapirisipa.

9 Goa page niaa raapu Krais-na kogono pape aaEban-para naa epe adami aa Stekis-para epe-rupapiralepape lo laketapape.

10 Gore Apeles page epe-rupa pirape lo laketa-pape. Nipumi Krais-na agaa waru pagoa nipunapora kurisa-daa adesima.

Go page Aristobulus-na ada-para piri onaanuepe-rupa piralepape lo laketapape.

11 Go page naa Juda adami aa Herodian-paraepe-rupa pirape lo laketapape. Goa pua Narsisus-na ada-para piri Krais-na amenu-para page epe-rupa piralepape lo laketapape.

12 Gore aa laapore Trifina-para Trifosa laapoepe-rupa piralepape lo laketapape. Nipu laapomeAa Mudu-na kogono waru pepe.

Nina adami Persis-mi Aa Mudu-na kogonowaru pisa-ga epe-rupa pirape lo laketapape.

13 Neme Rufus-para page waru pirape wai lorepaato. Nipumi Aa Mudu-na kogono ora warupea. Goa pua nipuna agi page laketapape ninaama-rupa pirina.

14 Go page Asinkritus-para Flegon-paraHermes-para Patrobas-para Hermas-para moKrais-na amenu nimu padane-para pimi-ga epe-rupa piralepape lo laketapape.

15Medare Filologus-para nipuna ore Julia-paraNereus nipuna baani-para Olimpas-para Gote-naruru nimu raapu piri onaanu-para page laketa-pape.

16 Niaa Gote-na ruru onaamere ame baaninuraapu ki mua epe-rupa piralepape.

Gore Krais-na lotu ada-para piri onaanuminimi-para epe-rupa piralepape wai lo repaatema.

Onaa medalomame ne ruru ni ruru lo pimi17 Ame baaninu-ya, gore wae onaa medaloma

waru adoa masaa rilaatepape. Go wae onaanuminiaame mogeaarima agaa rasua onaanuna konerulae mabebolaaeme. Goa pua nimimi onaanumarugulata palimi-ga nimimi nimu waru omemenapipape. 18 Go piane onaanumi niaana AaMudu Krais-na kogono napeme pare nimuna waekone pa mogeatalo peme. Goa puare nimumiomeme agaa page pa epe makirae agaa temerabu epe kone saapimi onaana robaa mealepape.19Nimimiri Epe Agaa pagoamogeteme-pulu onaarayo go remaa pageme. Goa pea-ga neme nimi

madaa raana waru pea. Goa pua neme gupakone salo. Nimimi poranu waru adoa epe porapamualepape gore wae pora ora gimalepape.20 Goa palimiri Gote ora kuma pi konena re ya-pulu nipumi Satan nimina aa rolo-para rabuaawamapiraalia.

Niaana Aa Mudu Yesuna raba meape konerenimuna robaa-para epea-ga meamina.

21 Timoti saare kogono padane pua ameayapipa-pulu nipumi epe-rupa pirape nimi-para otaata. Gore yagonuri Lusius-para Jeson-paraSosipater-para nimi epe-rupa piralepape.

22 Niri Tertius neme Pol-na agaa pepa ru-parapirina loa Yesu raapu epe-rupa piralepape agaa lorepaato.

23 Gaius-ri nipumi ni nipuna ada-pare lamuapea. Nipumi nimi epe-rupa piralepape lo o taata.Go aa-na ada-parare Krais-na onaa medalomakiritaeme.

Go page Erastus-ri go adaarena mone surubeaare niaana ame Kwartus page epe-rupa piralepeagaa lo o taatepe.

24 Niaana Aa Mudu Yesu Krais-na epe rabameape agaa waru mealepape. Go ora yaade.

Niaame Gote-na bi kone mapiraawaminasaamina25 Niaame Gote-na bi minasaamina. Nipumi

nimina robaa-para puri mapalalia-ga nimi puripaloa kone rulatepape. Go madaare neme EpeAgaa mogetore Yesu Krais bi mada mogeto.Abade onaanumi go kudiri pi agaa dia yaalorena-adola pisimi. 26 Dia, pare Gote-na agaa neaanumi pepa madaa moge riaaeme. Goa pisimi-pulu nipuna ora agaa penaame mea isa. Goa pea-ga oro yaalo kagaa pirape Gote-me agaa lakesa-pulu gavman rado rado surube sunu-para pirionaanumi nipuna ora agaa madaa kone rulaawamogeteme. 27 Gore Gote ora padane pirua oyaerayoniminaaya. Goa puaYesuKrais-na epe paanapurimi Gote-na bi oro yaalominasaamina. Go orayaade.

1 Korin 1:1 265 1 Korin 1:14

Korin EgataaRipia Agaa

Pol pirisa raburi Korin-ri ora adaa adaaremedaaasa. Gore mo Grik su-parare Korin adaare roboAkaia su robo re-para aasa. Pol nipuri ora riri-nane mo Korin su-para Yesuna agaa lakene aapirisa. Goa pua go su-para lotu ada marekaasa.Pol-me nimu gimoa su meda-nane kogono pisaraburi Korin onaa-repaana lotu ada-para kedaaadaapu rekesa. Goa pea-daa go kedaanu warianimu epe kone kanalo go pepa Polo-me turepaasa.

Pol-me kone kedaa waru misa. Ake pea-daa?Mo Korin su-para pirisimi Kristen ruru onaanakone rulae yae o yaatalo pirisimi. Goa pua Pol-me nimuna epe kone o tea lo kone-daa waru isa.Repaayame epe redepone ae ratapena agaa sa.Onaame Gote-na Spirit-mi nimuna pora pami-rupa namaredepo yaaina teme rabu epea kedaamadaa page agaa sa. Lotu-na epe ae-para HoliSpirit-mi Kristen-nu kata oyae-anu madaa pageagaa sa. Ome onaanu wala rekalimi-na page agaasa.

Go yae rayome Korin onaa kedaa kasa. Pol-me nimu Gote-na raana makuaainalo nimu epeagaa lakesa. Kristen adaapumi raana omemeagaare sapta 13 madaa ia. Go robo madaare yagoraana omape aere Gote-me ora riri-nane nipunaonaanu kata sa.Robonu gupa adamina:

Pol-me Korin onaa-para epe-rupa piralepapesa (1.1-9)

Korin lotu ada-para onaa epe-rupa napirisimi(1.10–4.21)

Onaanu paake rumape kone lotu ada-parapisimi (5.1–7.40)

Kristen kone ratua remo gimoa lotu teme (8.1–11.1)

Yesu-na pora mogetema (11.2–14.40)Yesu wala rekesa-pulu kone rulae onaa page

rekalimi (15.1-58)Kristen onaanumi epe yae Judea onaa kasimi

(16.1-4)Pol nipuna bipamadaa yaade loa agaa garulasa

(16.5-24)

Pol-me Korin su-para pepa egataa tua rapaasa1Ni Pol-re Gote-me abade Yesu Krais-na aposel

kogono aa mapiraatalo yaasa. Ni go pepa talo

raburi niaana ame Sostenes-re saa laapo pipa.2 Saa piruare Korin su aaya lotu ada-para kiritapimi onaa nimi-para go pepa tua o taatepa. Goonaanuri Yesu Krais raapu piraminalo Gote-menipuna ruru mapiraatalo yaasa. Gore nimi-parasu rayona page niaana Aa Mudu Yesu Krais-nabi minasaaema rabu gore nimimi Aa Mudu-nabi page minasaaeme. Goa peme-ga nimu rayo-para go pepa tu repaato. 3Niaana Aapa Gote-paraniaanaAaMuduYesuKrais-paramenimi epe rabameape kone-para epe kuma pi kone-para niminarobaa-para masaaina.

Pol-me Gote-para ora pi sa4 Gote-me Yesu Krais mea repaawa nimi epe

raba meape kone raapu gisa. Go pisa-pulu gomadaare neme oro yaalo Gote-para ora pi to.5 Nimi Krais raapu pirua nipuna kone adaapumisimi. Goa pua nimimi Gote-na agaa-para konelapo nimina lo robaa-para mea imi. 6 Gore nemeKrais-na agaa lagisude rabu nimina robaa-parapuri paloa mea isimi. 7Goa pea-ga nimimi niaanaAa Mudu Yesu Krais epaliade yapi di adolalo adopimi. Ado piralimi rabu nimimi Gote-na puriora rayo muaeme. 8 Goa puare Yesu Krais-menimi puri mapala-mama puare orope Aa MuduYesu Krais epaliade yapi di raburi nimimi waeyae meda nasaapiralimi. 9 Gote-me abade niminipuna Si Yesu Krais niaana Aa Mudu nimi raapuepe-rupa padane-para mapiraasa. Goa pisa-puluniaame Gote nipuna ki madaa epe-rupa pirami-nalo nipumi niaa puri mapalaalia.

Lotu ada-para kiritae onaa rado rado rugula puapirisimi

10 Nina ame baaninu, neme niaana Aa MuduYesuKrais-na binanimi agaa gupa lagialo-ga nimirayome agaa padane-rupa tapape. Goa puarenimi rado rado rugula lapa lapapu napiralepape.Nimiri agaa lo kone sua robaa-para kone padanesua piralepape. 11 E, gore nina ame baaninu,mo Kloe ada-para piri onaanumi abade nimi ratuyawo pimilo aba lagiame. 12 Gore nimi padanelaatapumi agaa rado rado lo pimi-daa go madaalalo. Medaloma niaare ni Pol-na mogea on-aanu teme. Medaloma niaare Apolos-na mogeaonaanu teme. Medaloma niaare Pita-na teme.Medaloma niaare Krais-na mogea onaanu teme.13 Gore ake tema pae? Krais mada mea rugularugula palima-daa go epali yapae? Gore abadeni Polo-me nimi madaa repena polopeane omesuya? Nimimi ni Pol-na bimi mua baptais misimiyapae? Ora dia yaade. 14Nimina ruruna rikiraana

1 Korin 1:15 266 1 Korin 2:5

Krispus-para Gaius lapore neme baptais kasudepare pa medalomare neme Gote-para pa ora pisude. 15 Goa pea-ga nimina onaa medame abadeni Pol-na bi madaa baptais mua nina mogea onaapi-daa mada nateme. 16 Gore ora neme Stefanas-na ada-para piri onaa padanere baptais kasu parepa onaa medalomare kasu palo gore ni maarea.17 Krais-me niri onaa baptais kalanolo namearapaasa. Dia, nipumi nipuna Epe Agaa onaa rayo-para lakelanolo mea rapaasa. Gore Epe Agaamogeaayo rabu pa su amaa pirua kone makuaaeaanumi temede-rupa nato. Neme go-rupa lapeyalore Krais repena polopeamadaa omesade paregona puri rabuaniaatape. Goa palua-daare on-aanumi nipuna puri na-adalimi.

Yesuri Gote-na puri18 Gore onaa medalomame nimu alupatalo

pimi-pulu repena polopeana ome agaare pamaeyae agaa teme. Pare niaa Gote-na wala mis-ade onaanumi repenapolopeana agaare oraGote-na puri tema. 19 Gore Gote-na agaa i buk-migupa ta: Gore neme kone makuaae onaanunakone maoyalua. Neme buk adoa kone adaapui onaanuna kone page ma-oyaalua. 20 Goa pea-ga kone makuaae onaanumiri ake palimi ya? Aamedalomame konemakuaae aanumiri ake palimiya? Go su amaa pa amaa agaame yada yabaaanumiri ake palimi ya? Gote-me go su amaaonaanuna kone rayore ora maeyae kone-rupamea waata.

21 Goa pea-ga Gote nipuna kone sua oyae rayowaruniminaawakone gupamasaalua: Pa su amaaonaanumiri nimuna koneme Gote mada na-adolapisimi. Go onaanumi niaame laketema agaarepa makirae agaa kone imi pare go agaare onaamedalomame kone rulaminaloa Gote-me nimukagaa piraama laama mapiraalia. 22 Gore moJuda onaanumi lalo: Niaame so yaa-para i puripane kogono adalimi-daare nena agaamada konerulalimi. Pare Grik onaanumi puri waru paloakone waru i agaana re asapeme. 23 Pare niaamenimu Yesu aba repena polopea madaa tisimideremaa puri paloa laketema. Go agaamere moJuda aanu maoyaaya. Go page mo ruru radoonaanumi nimina pa maeyae agaa teme. 24 Pareabade Gote-me yaaloa mapiraasade onaanumirimo agaana re Krais pia-daa waru ademe. Goa puaJudanu-para apo ruru rado Grik-nupara niaameKrais adema. Krais-re Gote nipuna puri-paranipuna makuaae kone page yaade. 25Go su amaaonaame goa kone imi: Gote-na kone medalomare

o ta kone imi. Go konemere kone makuaae onaamedalomana kone rabuaaniaaya. Go page Gotenipu puri ora napabea teme pare nipuna purimirisu amaa onaanuna puri maoge yaaya.

26 Gore ame baaninu-ya, Gote-me nimi abayaaloa ipulupa sademadaare konewaru salepape.Goa pisa rabu nimina rikiraanare su amaa on-aanumi nimi kone makuaae onaa kone naisimi.Go page puri pane onaa adaapu napirisimide.Go page Gote-me nimina rikiraana onaa yaaloamapiraasa rabu mudu onaa adaapu napirua paonaanu pirisimide. 27 Gore su amaa onaanumikone sua pa naraa onaanu teme. Goa pea pareGote-me abade mo makuaae aanu yala mapo-latalo pisa-pulu go naraa onaanu yaaloa mapi-raasa. Gore su amaa onaanumi puri napabeonaa teme. Goa pea pare Gote-me abade puripane onaanu yala mapolatalo pisa-pulu go pa-rupa temede puri napabe onaa yaaloa mapiraasa.28Goa puare go su amaa onaanumi naraa onaa loagimoa bi nai onaa temede pare Gote-me yaaloamapiraasa. Goa pua pa onaanumi epe onaanutemedere Gote-me nimu rabuaniaaya. 29Nipumigoa pisa pare pa onaa medame nipuna bi Gote-naini agaa madaa naminaslimi. 30 Gote-me abadenimiri Yesu Krais raapu mapiraainaloa Krais-meora niaa kone guaaya. Goa pua nipuna ini agaananiaa redepo ne onaanu mapiraainaloa niaa meaesepea Gote-na ruru onaa epe-rupa piruaema.31 Go madaare Gote-na agaa i buk-mi gupa ta: Aamedamepedopedopaliare go aanipumiAaMudupadane pia-pulu go madaa pedo palia.

2Abade Pol-me repena polopea madaa onaa agaa

lakesa1 Nina ame baaninu-ya, abadere ni nimina

adaare-para ipua ora Gote-na kudiri pi agaa nimilagisude. Go rabu neme pa agaa yoloa konemakuaae aanumi teme-rupa nalagisude. 2Dia, ninimi raapu pirisu rabu neme Yesu Krais padanemadaa kone sua agaa lagisu. Nipu repena polopeamadaa omesa-daa go agaa lagisude. Go rabuneme pa yae meda madaa kone naisude. 3 Abadenimi raapu pirisude di rabu ni puri napasu. Dia,pare ni paala pururu omoa pisude. 4 Goa puaneme su amaa pirua konemakuaae aa-rupa piruaepe agaa nalagisude. Dia, pare Gote-na HoliSpirit-mi puri gisa-daa nimimi kone perekealim-inalo ora agaa ria lagisude. 5 Neme goa pederenimimi pa onaanamakuaae kone rulae yaemadaa

1 Korin 2:6 267 1 Korin 3:11kone narulasimide. Dia, pare Gote-na puri madaakone rulaeme.

Gote-na Holi Spirit-mi niaa epe kone gea6OraGote-na konemua abapuri patemeaanuri

gore nimumi kone waru mua agaa ria pagema.Goa pua nina lakene agaana re go su amaa naia.Dia, go page go su amaa aa muduna makuaaepuri madaa dia. Go aa mudu nimuna puri oraalupalia. 7 Dia, neme Gote-na kone laketo raburiabade go kudiri pu i konere Gote-me su amaapiri onaanu penaame nawasade. Gote-me suyaa nawarisa rabu nipumi niaa go epe paanapuri gulalo managola isa-pulu nipuna makuaaekonena remanagola adema. 8Gore abade su amaaaa mudunumi go konena re naniminaasimide.Dia-ga nimumi pagola pisimi yaalore niaana epeAa Mudu repena polopea madaa nil-mi madanatula pisimi. 9 Go madaare Gote-na agaa i buk-mi gupa ta: Onaa rayome Gote madaa pedo puraana omeme-daare Gote-me nimuna epe konemanagola sasa. Go konere ora onaa rayomenameme pare onaa rayome Gote madaa kone suaraana omeme go onaanu mealimi. 10 Go konerenipumi abade kudiri pu isa pare Gote-na HoliSpirit-mi niaa mea waasa. Ora go Holi Spirit-mioyae rayo adoa Gote-na kone kudiri pu i yaenupage rayo adea. 11 Aa medame pa onaa medanakone na-ademe. Dia, mo aa nipuna konenurinipuna kone-para niminaaya. 12 Go-rupare onaamedame Gote-na kone na-ademe. Dia, Gotenipuna konenuri Holi Spirit-mi nipuna kone-paraadea. Niaame abade go su amaa piri onaanunakone namisima. Dia, Gote-na Holi Spirit niaamadaa ipisa rabu misima. Goa pua niaame Gotenipunamea gi kone rayona remada niminaaema.13 Goa pea-ga Gote-na pa ode gi konena re-reniaame pa su amaa onaanumi nalamina. Dia, HoliSpirit-mi abade niaa mogeasa-pulu onaanu Gote-na Holi Spirit nimuna lo robaa-para piame nimu-para epe agaana re mogeaaya.

14 Pare onaa medaloma Holi Spirit napiralia-daare nimumi Gote-na Holi Spirit-na kone ia-rupa na-ademe. Nimumi go agaa teme rabu oramaeyae agaa teme. Pare onaanu Holi Spirit raapupiralimi-daare go onaanumi agu raapo go agaanare pago niminaaeme. 15 Holi Spirit onaa raapupimiri nimumi oyae rayona remada adoa rumaal-imi. Goa peme pare pa su amaa onaanumi HoliSpirit saapiri onaana koso lape agaa mada naru-maalimi. 16 E, gore Gote-na kone naniminaaememadaare agaa i buk-mi gupa ta: Gore pa onaa

medame Aa Mudu-na kone rayo na-ado kiritea.Pa aa medame nipu agaa mana mada nalaketeayapare niaa Holi Spirit muaema onaanuri Krais-na kone meme.

3Lotu kogono peme onaanuri Gote-na kogono

paeme1 Gore ame baaninu-ya, abade neme nimi agaa

lagisude rabunimiHoli Spirit raapunapirisimide.Goa pisimide neme nimi su amaa kone sua pirionaanu lagisude. Nimiri Krais madaa kone ru-laawa nogo naaki-rupa pimi. 2 Neme abade agaamana lagisude rabu puri pane eta meda nagisupare pa adu-rupa gisude. Go raburi nimimi puripane eta meda nanala pimi. Goa pea pare abiapage mada nanalimi. 3 Dia, nimimi su amaakone saapimi-pulu puri pane eta mada nanalimi.Gore abia page nimimi ame baaninu-para udipakone sua arere peme. Goa peme rabu go saapimikonere ora su amaa piri onaanuna kone sua abanakone pa saapimi. 4 Gore ni kone sua aa medamelalo: Niri Pol raapu pi tua pare wala aa radomelalo: Niri Apolos raapu pi tea. Go konenurinimimi su amaa piri onaanuna kone rateme.

5 Go aa Apolo-para Pol laapore ake palipa ya?Saame nimi kone rulape pora mea waaloa Gote-na rabameape aa lapo pipa. Aamudumi saa laapokogono rado gisa-pulu go kogono pulalo pepa.6 Neme abade eta ini wai poasu pare Apolos-meipa kasa. Goa pisipa pare Gote nipumi go inimaopaasa. 7 Gore ini wai poape onaanu page ipakateme onaanu page nimuna bi naminasaaema.Dia, Gote nipu padaneme eta maopaaya-pulu gonipu padane ora mudu piruaaya. 8 Eta ini waipoaaya onaanu-para ipa kata onaanu-para nimubi padane-rupa meme. Gote-me onaanuna ko-gono aba adoa go madaa yoto rado rado gialia.9Goapea-ga saare padane-rupa kogonopepaparenimiri Gote-na maapu-rupa pimi. Go page nimiriGote-na ada-rupa pimi.

Lotu ada-para kogono peme onaanuri nimu adawarini aa-rupa pimi

10 Gote-na odo ni madaa gisa-pulu ni ora epeada warini aa-rupa pi. Goa puare nemere ada daaaba su aawaama pe. Aa medamere go madaa epakibu maawa go ada epa pea. Gore go ada epapalimi aanumiri waru adalepape. 11 Gore abadeneme nimi-para Krais madaa mogeasude rabuYesu Krais-re nimina ada daa-rupa mapiraasu.Gore ada daa rado wariape aare meda napia.

1 Korin 3:12 268 1 Korin 4:1012 Gore onaanumi go ada daa madaa Gote-nakogono pulalo palimiri medalomame puri panegol-me warini nona pi palimi. Medaloma epeaana silva-me waritimi. Medalomare ora yotoadaape pea aaname waritimi. Goa pea pare onaamedalomame ada daa madaa Gote-na kogonowaritimi rabu pa repena-para yagi-para pa kaapune ripu palaame page waritimi. 13 Go pageorope Krais-me onaanuna kogono penaame meawaatea yapi di raburi go kogonona rewaru adalia.Go rabu page repena sulaa opalia-ga onaa rayopadane padane laatapu nimuna kogono repenasulaa mada adalimi. Go raburi kogono epe tapalo o ta pae onaanuna kogonona re adolalo palia.14 Go page aa medame nipuna ada go ada daamadaa peare repena sulaa mada naralia-daarego madaa epe yoto mealia. 15 Goa palia pare aamedana kogono wae ada-rupa paliare go aanayoto alupalia. Go kogono aa nipu epe-rupa piraliapare repena sulaame rapula diaari pi aa-rupapiralia.

Nimiri Gote-na epe ada ria yaade16Gore niaare Gote-na epe lotu ada-rupa pima-

pulu Holi Spirit-ri niaana lo robaa-para epa pia.17 Gore niaa Gote-na epe lotu ada nona pianepiramina Gote nipuna lotu adaare ora epe-rupaaaya. Goa pea-ga pa onaa medame Gote-na lotuada maoyaalia-daare Gote nipumi page go aa tumaomalia.

Niaame pa su amaa onaanuna bi naminasaamina18 Nimina bipa nimi makiraalimi waru

adalepape. Pa aa medame go su amaa yaenumadaa ni waru makuaayo tea-daare go-rupaaba maeyae pia. Goa pua wala kone makuaaemada piralia. 19 Gote-me go su amaa makuaaekone i onaa rayona makuaae kone rayo tea.Goa pea-pulu Gote-me nimuna kone rabuaaya.Go madaare Gote-na agaa i buk-mi go-rupata: Nipumi pa nimuna makuaae koneme nimumalopaalia. 20Gote-na agaa i buk-mi page goa ta:Aa Mudumi makuaae aanuna kone aba adea:Nipumi aba makuaaya. Oyae rayo aba palua kone

imi pare mada napalia.21Goa pea-ga nimimi pa su amaa piri onaanuna

kogono madaa agaa adaapu nalo piralepape. Dia-ga go su amaa i oyae rayore ora nimina meal-imina: 22 Ni Pol-para Apolos-para Pita-para gosu amaa oyaenu-para epe-rupa pirape yapi dipage omape yapi di page abia i yaenu page oropeadalimi yaenu page go rayo nimina mealimina.

23 Nimi Krais-na onaanu pimi. Goa pua Kraisnipuri Gote-na mea rapaasade aa pia.

4Aa mudumi nipuna aposel kogono aanu mapi-

raasa1 Nimimi niaa ademe rabu niaare Krais-na ko-

gono raba meape aanu kone salepape. NiaareGote-na kudiri pu i agaa suruboa laguaema. Goapea-ga niaa madaa kone padane salepape. 2Gorekogono surube aa adaame niaa surubape kogonogialiare niaame go kogono pu kiritalima. 3 Gorenimimi page pa onaanumi page su amaa konesua koso lape agaame nina kogono mea adolaloko talimiri ora pinawa. Gore neme nina kogonomadaa koso lape agaa na-aato. 4 Gore neme ninakogono madaa epe kone i pare go kone madaareonaanumi ni epe aa pi-daa mada tea. Dia-gaAa Mudumi nina kogono adoa ni madaa kosolape agaa tea. 5 Goa pea-ga Aa Mudu-na walaepape yapi di aba epaliare nimimi su amaa onaamadaa koso lape agaa aipapulu natapape. Dia,Aa Mudu epalia rabu onaa rayona robaa-para ikonere nipumi mua penaame mea waatea. Goapua Aa mudumi onaa rayona kudiri pi kone adoapenaame mea waatea. Go rabu Gote-me onaarayona kone waru adoare epe bi rumaape konesalia-daare gore mada gialia.

Korin onaanumi nimuna bi minasaasimi6Ame baaninu-ya, Go agaare Apolos saamadaa

pa lagiawade pare go agaare nimimi kone suago agaana re waru niminaatepape. Go agaaregupa teme: Pora epe-rupa kuralepape lo teme.Goa pua nimimi onaa medana bi narabuaniaatapua medana bi naminasata pipape. 7 Gore nimiriaa mudu-rupare aapimi mapiraasa pae? Gorenimina imi oyae rayore Gote-me guaaya. Goreora pa gisa-ga go agaa-rupare natapape: Niaanago yaenu pa muaema lo natapape.

8 E, gore nimiri epe oyaeme ora apo ru-latabeade. Go page nimiri oyae rayo sua epe-rupa pimi. Niaa page rabuaniaawa ora adaa amo-rupa aba pimi. Gore odo pia, nina raanamepage amope-rupa piralimina kone salo. Goa puaniaa page nimi raapu amo piramina. 9 Nemeregupa kone salo: Gote-me abade niaa aposel ko-gono aanu-para kogono mea gisa rabu niaa oraaapu-nane mea mapiraasa. Goa pua niaare paonaanuna ini agaana tu maomape onanu piruasu amaa onaa rayo-para ensel-nupara nimumiadabaina tu maomaatalo peme. 10 Gore niaame

1 Korin 4:11 269 1 Korin 5:10Krais madaa agaa mogetema-pulu onaanumi ni-aare maeyae ne onaanu teme. Goa pea parenimiri Krais-na kone makuaae onaa-rupa pimiteme. Niaare puri napatema pare nimimi niaaora puri pane onaanu teme. Pa onaanumi niaanabi rabuaniaaeme pare nimina bi pa minasaaeme.11Abade page abia page niaame Krais-na kogonopema rabu ora reame omoa ipa nalame pageomo piruaema. Niaana mamina oyaenu pagedia yaade. Nimumi niaa repena unimi taleme.Go page niaa kimisu rado rado-para pamuaema.12Niaana oyae kabape mone mealima-ga niaamekimi kalai pu kogono pu pima. Nimumi niaa-para wae agaa teme rabu niaame wae agaa na-abuloa wala nimu raba mulalo beten lamina. Ni-mumi niaa-para wae kedaa geme raburi niaamepa ado piruaema. 13 Nimumi niaa-para wae eroagaa teme rabu niaame nimu-para pawa epe agaatema. Niaare ora wae-rupa pima. Niaare aarayona amulu-rupa piraama ipua abia page go-rupa pa pima.

Korin su-para piri onaanumi Pol-na agaa pagesimi14 Go agaare neme nimi yala mapolape agaa

agu-daa nalalo. Dia, yapare nimi nina nogo naak-inu pimi-daa neme odome omoa nimina konemaredepo yaatalo lagialo. 15 Gore nimumi nimiKrais-na kone mogeteme tisaanuri gupa 10,000mada pitimi. Goa pea pare nimina Aapa padane-ma pia. Gore neme Epe Agaa nimi piri-paramea ipisu rabu go agaamadaa kone rulasimi-puluni padane-ma nimina Aapa-rupa pi ta. 16 Goapea-daa ni pora pamualo-rupa nimimi page pa-mualepape. 17Go pora pamualiminalo nemeTim-oti nimi piri-para mea rapaalua. Gore Timoti-riora nina si-rupaga neme raaname omalo. NipumiAa Mudu-na kogono waru surubea. Neme YesuKrais-na kone madaa mogeatalo pe-rupa nipuminimi go agaa mana wala lagialia. Go agaa manareneme su rayona Yesuna ruru onaanu go-rupamogeaayo.

18 Gore nimina rika-nane piri onaa medalo-mamere agaa rasua ni nimi piri-para naepaluakone imi. 19 Pare dia-ga Aa mudumi ni nimipiri epono kone salia-daare gore neme aipapuluepalua. Go rabu mo onaanumi agaa mana rasuapa agaa adaapu temere nimununa puri adalua.20 Gore Gote-me nipuna Surube Suna remaa paaama agaa lape yae-daa nawarisa. Dia, parenipuna Surube Suri onaanunipumi ora puri paloasurubea-ga mo onaana kone adalua. 21 Nimimiriake kone madaa raaname omalimi ya? Nimipiri-para epalua rabu neme agaa rasini onaa

aipuyame kudu tulalo epalua palo epe kone adoapedo pu raana omape kone sua pawa epalua palonimimi tapape.

5Ona paake yolala aa paake rumaala pi kone lotu

ada-para sapirisimi1 Pagalepa. Nimina rikiraanare wae kone

sua ona paake rume kone imi-daa neme remaapage. Nimimi ora kone rado meda sua peme-ga ribaane-para piritalo onaanumi goa napipape.Gore nimina aa medame nipuna Aapana oreraapu piruamulalo pea remaa pagawa. 2Goa pea-ga abiare nimimi kone pogati akolo pa saapimipae? Dia-ga nimimi go wae kone madaa kedaawaru omalepape. Go waea pi aare nimi raapunapirina nipuna rado-nane penaatapape.

3 Gore niri mo pane rado pi pare nina konerenimi piri-para epenato. Goa pea-ga ni page nimiraapu pima-daa niaana Aa Mudu Yesuna bimiabade go waea pisaaya madaa koso lape agaalawade. 4 Neme aba gupa lawade: Nimimi Gote-na bi minasaatalo kiritalimi rabu niri nimi raapupi-rupa Aa Mudu Yesuna purimi gupa pipape:5 Go aare nimimi rasua ora Satan kalamina. Goapuare Satan-me go aana yogane mada talia. Goapalia pare Aa Mudu epalia rabu go aa-na konewasupare Gote raapu kagaa piraama laama palia.

Korin su-para piri onaame waea pi aa ratu ru-bisimi

6 Gore nimimi waea pa adoa pogati konesaapimi-ga gore epea-daa napeme. Go saa agaaaba pageme kone salo: Gore yis ogepusimi bret-rema-adaa yaalia. 7Goa pea-ga nimimi abana yis-ri gimalepape. Goa pua nimiri kagaa bret yis nainona pi piralepape. Nimakuaato. Nimiri aba bretyis nai-rupa pimi. Ake pea-daa. Gore Yesu Kraisaba ofa-rupa tua kasimi. Nipu sipsip-rupa Gotere-para miru irape ofa-rupa kasimi. Gore Gote-me mo Israel onaanu esepe rapasa-pulu niaa oraepe-rupamapiraasa. 8Goapea-ga abia eta nalemarabu abana bret ma-adaa yaape yis nanamina.Dia, go abana yaemere pupitagi nape kone-paraona paake rume kone-para mea isa. Niaame etanalema rabu pa epe bret namina. Go bret-mereora agaa-para epe pirape kone-para mea isa.

9Pepa radomedare nimi-para abademea o taa-sude madaare gupa sude: Nimiri wae paake rumeonaanu raapu napiralepape sude. 10 Gore nemego agaa lagisu rabugo ribaane-para piri onaa rayogimaliminalo nalagiawade. Dia-ga apo ona yone

1 Korin 5:11 270 1 Korin 6:19aanu aa meda epame omeme onaanu agaa rasimionaanu pa remonuna bi minasaape onaanu gorayo gimoa palimiri nimimi go pa su amaa pagegimoa or asone palimina. 11 Pare go agaana re-reabade neme tisudere gupa: Aa medame ni Krais-na ame baani teme pare nimumi paake aa rumikone pa sua onaa medana oyaenu adoa epaameomoa pa remonuna bi minasaaeme. Go pagenimumi ero agaa loa ipa bia noa maeyaawa oyaepaake neme-pulu gonuri nimu raapu eta padane-para nanalepape. 12-13 Gore neme pa amaa-naneaeme onaanu madaa koso teme agaa na-aato.Pare rarane piri onaare Gote nipumi wae yotokatea. Dia, onaa nimina rikiraana pirua Gote-naonaanu koso lape agaa mada tapape. Goa pea-gaGote-na buk i agaa nagimalepape. Go agaana re-re gupa: Nimina rikiraana pirua waea pi aaremearatu rubape ta.

6Krais-na onaanumi nimina ame baani-para koso

lape agaa natapape1 Gore nimina rikiraana onaa medame ame

baani-para arere pua koso lape agaa talo pea-daare Gote-na ruru onaanumi go agaa mada pa-galimi. Gore pa su amaa pirua koso pagape aameapo agaa rumaaliare ora yala poteme. 2 Goreniaa Gote-na ruru onaa niaame su amaa pirionaa rayomadaa koso lape agaa pago rumaalima-pulu nimimi nanimimaateme pae? E, gore mosu amaa piri onaanuna agaa pago rumaalima-pulu akeane nimimi mo oge agaa mada napagoarumaalimi yapae? 3Gore niaame ensel-nuna agaapage pagoa rumaalima-ga go page niminaaemepae? E, gore nimuna agaa pagoa yoto rumaalima-pulu go niaana su amaa agaa oyaeyaenu pagerayo ora mada pago surubalimina. 4 Goa pea-ganimi apo agaa madaa agaa loa rumaalimi-daareakeane Gote-na ruru napiri onaanu surubenateme? 5 Neme nimi yala potemenalo go agaalagialo. Gore nimina rikiraanare mo niaana amebaaninuna agaa pago rumaape makuaae aa medadia ta pae? 6Gore nimina amemedame ame rado-para koso lape agaa tea-ga makuaae aanu napimikone salo. Go rabu kone narulae aanumi apo kosolape agaa pagoa rumaalimi.

7 E, gore nimina amenu-para koso lape agaateme-pulu nimimi maoyaaeme. Goa pea-ga nimimadaa wae kedaa epalia pawa adoa piralimina.Go rabu nimumi nimina bi rabuaniaalimi rabuakeane koso lape agaa teme pae? 8Yapare nimimi

goa peme rabu nimina waea pua ame baaninunabi rabuaniaaeme.

9 Niminaaeme-ga pagalepa. Waea peme onaa-nuri Gote-na Surube Sumada na-adalimi. Nimurimaeyae onaanu agu pimi: Paake yone onaanu-para pa remonuna bi minasaae onaanu-para onarasini mi aanu-para ona ma-aulaawa aa yagoraapu paake ne aanu page Gote-na Surube Su-para na-adalimi. 10 Go page onaa tua paakene onaanu-para onaa medana oyaenu epaameomeme onaanu-para ipa bia adaapu noa maeyaeonaanu-para ero agaa agaa ne onaanu-para epeagaa rasini onaanu-para go rayore Gote-na Su-rube Sumadana-adalimi. 11Nimi onaamedalomapage go piane pirisimi pare Gote-me nimi epe-rupa piraminalo waea mea rubisa. Goa pua nimiGote raapu ora epe-rupameamapiraasa. Gore AaMudu-na bi Yesu Krais madaa kone rulasimi-puluGote nipuna Holi Spirit-mi nimi maredepo yaawamapiraasa.

Niaana tore Gote-na Holi Spirit-na ada yaade12 Gore onaa medalomame gupa teme: Ora

oyae rayore neme mada pe. Gore ora yapareoyae rayome nimi naraba mea. Oyae rayoreneme page mada palua pare go yaena mogeapekone rolo-para mada napitua. 13 Onaa medalo-mame gupa teme: Eta robaa-para pitia. Go etarerobaa-para kirita piralia. Ora teme pare Gote-me lapo rata madia yalia. Gore onaana yoganerepaake no mapabaape to yaana kone imi, paredia. Onaana tore Aa mudumi surubape to yaade.Goa pua Aa Mudu-ri nipuna epe kone robaa-pararulatabenalo pea. 14Gote nipuna purimi AaMudumatmat-para marekaasa-pulu niaa page go-rupamarekaalia.

15 Nimina yoganere Krais-na yoganena ruginiyaade lore namakuaaeme pae? Gore nimimi goamakuaaeme-ga Krais-na yoganere muamo paakeaa rumi onaana yogane mada nasalepape. Goreora mada dia yaade. 16 Pagalepa. Aa medamepaake pora pami ona raapu piraliare gore nipunayogane padane makibumalipi. Go ona aa laapomadaare Gote-me gupa sa: Nipuna yogane laporepadane makibumaepe. 17 Pare aa medame AaMudu mada makibumaliare gore nipuna konewasupa-para kone padane sua yogane padane-rupa piralia. 18 Goa pea-ga nimimi waipi ti konegimalepape. Wae pupitagi rayore tona amaa-nane ia pare waipi ti pupitage padanere nimunato ria maoyaaeme. 19 Go niminaaeme pare pa-galepa. Nimina yoganere Holi Spirit pirape epe

1 Korin 6:20 271 1 Korin 7:22ada-rupa pia. Goa pua Gote-me Holi Spirit nimiaba gisa-ga nimina yogane-para pia. Goa pea-pulu nimiri nipuna onaanu pimi. 20 Gore abadeGote-me nimi raba mulalore adaa yotome nimikabesa. Goa pea-ga nimina yoganeme kogonopua Gote-na bi minasaatepape.

7Pol-me repaaya aulua pirapena agaa sa

1 Gore nimimi abade pepa madaa agaa mis-imide agaare aba lagiano: Aa medame ona naru-maaliare gore epeaaliaya pa simide. 2 Goa peapare nimimi ona mu aa pu palimiri gore waipitape kone nasalimi. Dia, yapare goa peme rabunimina ona page aa page padane padane laatapuraapu piralimina. 3 Goa puare aa-na tore nipunaonana ya-pulu aame nagimalia. Go page onamenipuna tore aanina ya-pulu oname aani nagi-malia. 4Onamere nimuna tore nipuna nasurubea.Dia, nipuna aanimi surubea. Goa pea-ga aamepage nipuna to nasurubalia. Dia, nipuna onamenipuna aanina to surubalia. 5 Nipi aba repaayapipiri aani ore u patalipi kone salimiri medamedia pi-daa natea. Dia, pare nipimi beten loa konepadane sua ogesi-daa mada pa piralepa teperemada pa piralepape. Goa pua oropere nipi walapadane-para u patalepape. Gore nipimi goa na-palipiri Satan-me nipi waeamapataalo palia rabupaake nape kone rado rado sua piralipi. 6 Gorenimi-para abia go lagialo remaare ora nimi rabamulalo lagialo. Goa pea pare neme agaamana loanimimi rumaatepape pi-daa nalalo. 7 Gore nimionaa rayore ni ona napia-rupa piramina kone i.Yapare abade Gote-me onaa padane padane laat-apu epe puri pa kasa. Goa pea-ga aa medamerepuri radomealamedamere radomeala pimi-ga aamedalomame ona narumaatalo peme.

8Yapare aanu ona abi narumaae-para onanu aaabi nape-para ona wasaanu-para gonu madaareneme gupa lagialo: Gore ni agu raapo pi-rupa pi-ralimiri gore epeaalia. 9Yapare nimina konewarunasurubalimiri gore mada rumaalimina. Gorenimina robaa-para ona meaayo kone sua repenasulaa-rupa iraliare ora o ta-pulumada rumaalimi.

10 Gore abade aa pua piri onaanuri go agaamana apo lagialo-daa. Go agaare Aa mudumini lagisa-daa lalo: Onanuri nimina aani nagi-malepape. 11 Yapare nimina aani gimalimiri papirua aa rado meda napulupape. Gore pawasiwala puare nimina aani raapu kone padane-para

suawala piralepape. Goa pua yapare aanumi pagenimina ona wala nagimalepape.

12 Gore onaa medaloma-para neme agaa gupalagialo. Go agaare Aa Mudu-na agaa mana diayapare neme agaa meda lagialo. Gore Krais-na aa meda pirua nipuna ona Gote madaa konenarulalia-daare go ona nipu raapu piritalo paliarego aame nipu nagimape. 13Go page Krais-na onamedame nipuna aani Gote madaa kone narulalia-daare mo aa nipu raapu piritalore gore mo onaneme nena aani nagimape. 14 Gore kone narulaeaa medare nipuna oreme ora kone rulaaya-puluoreme go aa Gote raapu epe-rupa mapiraaya. Gopage ona meda nipu kone narulaaya pare nipunaaanimi kone rulaaya-pulu go ona Gote raapu epe-rupa mapiruaaya. Gupa-daa dia yaliare gorenimina nogo nakinu ribaane-para piralimi pareabiare epe-rupa pimi. 15 Yapare aa medameKraismadaa kone narulaawa nipuna ore gimolalopaliare mada gimalia. Goa palia-daare mo konerulae onaame nipuna rado mada palia. Goa pea-ga Gote-me abade nimi yaasadere rabu nimi epe-rupa mapiraatalo yaasa. 16 Ne Krais-na onamerenena aani raapu piraliri nipu mada oro yaalokagaa piraama laama palia palo dia yapae gorene naniminaaye. Go page ne Krais-na aame onaraapu piraliri oro yaalo kagaa piraama laamapalia palo dia yapae ne naniminaaye.

Gote-me niaa go-rupa piralimina kone ia-rupapiramina

17 Gore lotu-na kirataae piri ona nimi-paralalo. Nimi Aa Mudumi yaasade aa-rupa aeme.Gore nimiri Gote-na onaa pitimi. Neme pageagaa mana go-rupa mogeaayo. 18 Goa pisade-gaabade aa meda nipuna yogane kepene kodo walanapagaa salia. Go page aa meda abade nipunayogane nakepesa rabu Gote-me nipu yaanaloaregore rekena agaamogeatalo nipuna yoganemadanakepeaalia. 19 Yogane nakepene-para yoganekepene laapore pa yae meda nona pea. Goa peapare Gote-na agaa mana waru pagoa mogeal-imiri gore ora epeaalia. 20 Gore onaa rayomeabade kogono rado pu pirisimi rabu Gote-me niaayaloare abana kogono pa pu piralimina sa. 21Goreabade ne pa adini kogono-para pirua Gote-mene yaasare go kogono papena kedaame naomape.Dia, pare go nena adini kogono gimape porapenaame waatea-daare neme go pora rata meapua esepene aa-rupa mada piraina. 22 Gore aameda abade pa adini kogono pu pirisa raburi Aamudumi nipu yaanaloa nipuna pupitagi gimoa

1 Korin 7:23 272 1 Korin 8:5Aa Mudu-na esepene aa-rupa piruaaya. Goa peapareAaMudumi aameda yaanaloare nipu ode aa-rupa laariare nipu Krais-na kogono madaa adiniaa-rupa piruaaya. 23 Gote-me abade nimi madaaadaa yoto gua kabesa-ga nimi pa aa medalomanakogono madaa adini aanu-rupa napiralepape.24 Amenu, niaame kogono rado rado pisima rabuGote-me yaanaloa go kogono pa pua Gote nipuraapu pa piramina.

Pol-me ogege aanu-para ona inumakuanu agaalakesa

25 Gore abia neme ona inumakuanu nimi agaalagialo. Go agaare Aa mudumi agaa mana nalag-isa pare nina kone-para ia agaa lagialo. Abade Aamudumi ni madaa ora odome omoa ni raba misa-ga nimimi nina ki madaa pirua agaa pagalepape.26 Nemere go kone madaare epe ta kone i. Abiago raburi kedaa adaapu epea-ga nimina abadepirisimi-rupa wala go-rupa piralepape. 27 Goreabade nimina ona raapu pirisipi-rupa abia pageore gimape kone nasalepape. Go page nimimiona aba namisimi-daare ona meda mealua konenasalepape. 28Yapare nimimi ona aba rumaalimi-daare pupitagi nanalimi. Go page oname aa pearego page waea-daa dia. Yapare aba rumaasimideonaanuri go su amaa kedaa adaape muaeme-gago madaa kone mua agaa lagialo.

29 Amenu go agaana re pagalepa: Gote-memadia yaalia yapi diri abia rudu yaade. Goa pea-ga ona piri aanuri ona napiri aanu-rupa konesua Gote-na kogono pipape. 30 Abiare Gote-nakogono go-rupa pipape: Aanu re lo pimi aanuriwala re nalape kogono aanu-rupa piralimi. Aamedaloma pedo waru pi aanu page pedo pukogono pape aanu-rupa piralimi. Oyae kabeaanumi page oye kaboa nasurube aanu-rupa pi-ralepape. 31 Gore aa medalomame go su amaakogono peme-ga go kogono padane madaa konenasalepape. Gore go suri perekea ora rado nonapiane salia-pulu epe kone sua epe kogono pipape.

32 Nemere oyae adaapumi nimina kone nam-abebolaaina kone i. Aa medame ona naru-maayaga gore nipumi AaMudu-na kogonomadaakone waru ia. Gore nipumi Aa Mudumi raanameomenalo kone adenalo pea. 33Goa pea pare aameonaa rumaaware go su amaa i yae madaa konewaru ia. Gore nipumi nipuna oname raanameomenalo pea. 34Goa pua apo aa-rupare nipuna AaMudumadaa kone sua kogono pina. Goa pea paremo inumakua oname AaMudu-na kogonomadaakone waru ia. Goa pua nipu Aa Mudu raapu pirua

robaa-para i kone-para nipuna yogane lapo rataepe-rupa surubalua kone ia. Pare mo ona nipu aapea raburi go su amaa yaenu madaa kone adaapuia. Gore nipuna aanimi raaname omenalo moia kone maopaawa pea. 35 Neme go agaa lalorenimi waru rabaminalo lalo. Neme nimimadaa parekenanu nasalo. Dia, pare neme nimi oro yaaloepe-rupa pirua Aa Mudu-na kogono paliminalolagialo.

36 Gore aa meda nipuna remaani nogo abianarumaalia-daare go aare go nogo madaa konegupa salia: Neme go nogo namealo kone suarobaa-para ora tepe-rupa mo ona rumaatalopalia-daare mada rumaalia. Goa pua rumaalia-daare waea napea nipu pa rumaaina. 37 Goa peapare aa medame nipuna koneme puri paloa konesua ona narumaalia-daare go konere epe ta. Goapea pare nipumi nipuna kone suruboa ona oranarumaalua kone saliare go kone ora epe aalia.38 Goa pua mo inumakua ona rumaaware go aareepe kone ia. Yapare mo aa medame nipuna onanarumaatalo palia-daare nipumi ora epea palia.

39 Gore ona medana aani pa pirinare go onanipuna aani mada nagimalia. Goa pea parenipuna aani omenaloare go ona nipu aa radopolalo palia-daare go nipu mada palia. Goa paliapare nipu Krais-na ruru aa piralia. 40 Pare go onanipu pa piraliare gore nipu raaname waru omaliakone salo. Gomadaa konemealo pare Holi Spirit-mi mogeaata-rupa lagialo.

8Pol-me remo rado rado madaa eta iraeme-daa

agaa lakesa1 Abiare remo ada-para i aana madaa oyae

yawoa iritimi-daa go madaa agaa lagialo. Goreniaa rayome kone adaapu ima temere ora lame.Goa pea pare go kone adaapu pa suare rope ipulakone suaeme. Goa pea pare aa medame onaanumadaa pedo pu raana omape kone page salia-daare nipumi onaanu puri mapabaalia. 2 Goreaa medame neme oyae rayo aba ade kone salia-daare nipumi go yae rayona re abi na-ado kiritea.3 Goa pea pare aa medame Gote madaa pedo puraaname omalia-daare Gote-me go aa-na konewaru adoaalia.

4 Goa pea-ga nimumi eta yawoa remo ada-parai aana madaa miru iritimide madaa pagalepa. Moaananu ora pa amaa warisimi-ga niminaatepape.Gore Gote padanere ora pia-ga niaame go eta panamina. 5Gore pa ribaane-para piri onaanumi su

1 Korin 8:6 273 1 Korin 9:16amaa-para yaa-para page remo adaapu pia teme.Gore ora pa gotenu asubaanu go-rupa ora adaapuaeme. 6 Goa pea pare niaana Aapa Gote padane-ma pia-daa adoa niminaaema. Nipu oyae rayonare-ga gore niaare ora nipuna onaanu pima. Gopage Aa Mudu padane-ma piare gore ora YesuKrais pia. Nipumi abade oyae rayo waria nipuraapu meda napia.

7 Goa pisa pare niaame niminaawa remo ada-para irisimide eta pa no pima. Goa pea pareonaa medalomame abade remona ada-para aanamadaa eta yawesimide. Goa pisamadaa abia pageeta go-rupa noare go etare ora remonu madaamiru irinalo kone sua neme. Nimuna robaa-parai kone ora oma pea-pulu eta go-rupa neme rabunimuna kone maoyaaya. 8 Goa pea pare eta napeyaeme niaa Gote raapu namea palia-daa nimi-naaema. Dia-ga niaame go eta nanalimadaareepe-rupa napiralima. Goa pea-ga niaame nali-madaare wae-rupa napiralima. 9 Goa pea parenimimiri waru adalepape. Go etare nimimi panalimi rabu onaanu medalomame naniminaawakone waru narulaeme. Goa pea-pulu niminakone adoa rumaawa nimimi pupitagi nema konesalimi.

10 Gore nipu kone waru adaapu i aamere remoada-para pua eta nalia-daare pa aamedamemadaadalia. Goa pua go aana pu robaa-para konewaru narulaawa ne nainalo adalia rabu gorenipumi page remo ada-para irini eta nolalo palia.11 Gore kone waru narulae aame ne remo ada-para yawe eta nainalo adola pua yaalore ake paliaya? Gore ne kone makuaae aa ya-pulu nemenipumabebolali-daare omalia. Go aare nena ameKrais-me ne raba mulalo repena polopea madaaomesa. 12 Gore neme apo eta pa nalidaare nenaame baaninuna robaa-para puri napane konemaoyali. Goa pua neme Krais madaa page waeapali. 13Goa pea-pulu eta nape yaemere nena amepupitagi manaaliare neme go eta wala meda oroyaalo nanalua. Dia-ga nina ame nalopoa nipunakone mabebolaalua-ga go eta ora gimoaayo.

9Pol-me aposel kogono aanuna kogonomadaa agaa

mana lakesa1 Gore niri moge riaae aa yaalo esepene aa pi.

Neme Aa Mudu adesu-pulu nimimi Yesu ratalim-inalo pe. Goa pua nipu madaa kone rulaliminalope. 2 Gore onaa medalomamere niri moge riaaeaa-daa dia kone sua agaa adaapu teme. Goa peme

pare nimimi ni mogea aana kogono ademe. Niora aposel kogono aa pi-pulu nimi AaMudu raapupiruaeme.

3 Gore onaa medalomame ni rabuaniaataloagaa teme rabu neme gupa laketo: 4 Gore nemeaposel kogono pe rabu onaanumi nape eta madayoto gialimi pae? 5 Go page neme Krais-nakogono painalo onanu-rupa mua pora-nini pa-mualima ya? Gore moge riaae aa medaloma-para Aa Mudu-na amenu-para Pita page nimumipisimi-rupamada napalima pae? 6Gore Barnabassaa agu raapomere epe agaa mogetepa rabu etakogono-rupa palipa yapae? 7 Dia-ga gore aanusoldia kogono pua nimuna eta mada nakabal-imi. Go page aanumi nimuna eta wai poaeme-ga go eta nape yae mada nalimi. Go pageaanumi mena gawa surubeme rabu go gawanaadu mada neme. 8 Neme pa oyae madaa saa piagaa padane nalagialo-ga Moses-na rekena agaapagalepa: 9 Gawa mename konape wit rabuaataliaramedalomarenipuna agaanarogaape teme.Go agaare Gote-me mena gawanu padane madaanata. 10 Dia, pare apo agaana re niaa madaapage Iagisa. E, gore Moses-me go pepamere niaamadaa page tisa. Go agaana re-re gupa: Aalaapome nipuna kogono rado pua maapu-paramedame su awea pare medame eta rata. Goapua yapare kogono pisipi rabu go aa lapome etamedaloma mea nolalo kone sua pisipi. 11 Goapea-ga niaame Holi Spirit-na kone nimina robaa-para wai-rupa poaema-pulu nimina raba meapeoyae mema. 12 Gore aa medalomame niminaoyae go-rupa mealimi-daare niaame ora madamealima. Ora mada mealima pare niaame oyaegialepa natema.

Dia, pare Krais madaa Holi Spirit meme rabunimi lopalimi lo kedaa nagisima. Niaame niaanakedaa risimade. 13 Niminaaeme-ga pagalepa. Aamedalomame epe lotu ada-para kogono pemepare nimumi eta go epe lotu ada-para meme. Gopage aa medalomame mo aana reke madaa etasua epe kaa pi miru iritimi pare go eta medalomamada neme. 14 Goa peme pare Aa Muduna agaamana gupa ta: Aanu medalomame epe agaalaketemere gore onaanumi raba meape yaenumada abutimi sa.

15 Pare neme abade apo pora nakurua oyaemeda go-rupa namisu. Abia page neme oyaemeape go rupa-daa konenasua pepa taato. Dia-gani aba pa omoa pi-ga pa aa medame nina kogonomadaa pedo pi agaa mada narabuaniaalia. 16Pare

1 Korin 9:17 274 1 Korin 10:11neme epe agaa mogetore gore go madaa ninapedo pape yae-daa pare Aa mudumi ni kogonopainalo agaa mana lagisa. Goa pea-ga neme epeagaa namogeata pe yaalore gore ni ora kedaameomape kone sula pawa. 17 Gore nina pa konemesua go kogono pula pe yaalore gore neme yotooyae mada mulape. Pare nina koneme pageginalo palua? Dia, Gote-me ni go kogono gisa-pulu ora pa palua. 18 Goa pea-ga neme ake pianeyaemealua ya? Gore neme Epe Agaamogeto rabuonaanumi ni oyae gialepa na-aato. Mada toa pareEpe Agaa disaipel kogono pere neme raanameomoa go kone ora nina epe yoto yaade.

Pol-re onaa rayona kogono aa-rupa pirisa19 Gore niri pa aa medana kogono madaa adini

naaki napi. Dia, pare neme onaa Krais madaakone rulainalo onaa rayona kogono adini naaki-rupa paayo. 20 Goa pea-ga mo Juda aanu raapukogono pe rabu ni ora Juda aa-rupa piruaayo. Goapua neme Juda aanu Krais madaa kone rulami-nalo pe. Go rabu neme Moses-na rekena agaanarolo-para napi pare go onaa rayomere rekenaagaa waru kurua peme. Nimi rekena agaana rolo-para pimi-daa neme mo onaanu kone rulalimi-nalo rekena agaa kuritu. 21 Go page ruru radoonaanu raapupi rabunemenimu-rupa pirua Judaaanuna rekena agaana rolo-para napisu. Nemegoa pe rabu go onaanu kone rulaliminalo pe. Gorabu neme Gote-na rekena agaa nagimi. Dia,neme Krais-na rekena agaana rolo-para piruamogeaayo. 22Gore onaa medalomame kone rulaeyae robaa-parawarunamea imi. Goapea-ganimuraapu pirua kone padane sua go onaanu rabamulalo pe. Goa pua neme onaa rayona kone muaneme nimu kagaa piraama laama penaalo kogonorado pua kone rado sua pe. 23 Go kogono rayoneme pere gore Epe Agaa minasaatalo pe. Gorabu go onaanumi page Epe Agaana puri madamealimina.

Niaame aipapulu aloma puare epe yoto puameama

24 Go agaa aba pageme kone salo: Aa rayomealoma pua agiralina peme pare aa padane-mameepe yoto pu mealia. Goa pea-ga nimimi pagepuri paloa aloma pua kogono waru pua Gote-na epe yoto pua mealimina. 25 Gore mo aamedare alomapolalore aba ripiarenipunayoganepuri mapalaatalo pea. Goa pea rabu nipumi paramuape yoto mulalo pea. Goa pea pare niaameGote-na kogono pemare oro yaalo kagaa pirape

epe yoto mulalo pema. 26 Goa pea-ga ni agiralitalo pe rabu aipapulu redepo ne pora madaapolalore inimini nape. Ni yada pape aa-rupapi. Goa pua ki doleme tulalore neme ki wagewage nape. 27 Neme naa yogane puri paboakone surube-pulu neme nina yogane ki mogometuaayo. Gore neme onaa medaloma go agiralilape pora kurinalo agaa laketo. Goa pea-ga paonaa medame ne puri napabe temere naa yoganekone laapo puri mapalaayo.

10Niaa pupitagi noa lopalima waru adamina

1 Ame baaninu-ya, pagalepa. Gore niaanaakuanuri Moses rata mea pisimide remaa madaaniminaatepape. Goa pisimi rabu nimu rayomoaena rolo-para pirisimi-pulu nimu rayo papora pua orope ipa Retsi pua kenaasimi yaade.2 Goa pua nimu rayome yaako pi moae rolo-parapirua ipa ini-para kenaama pisimi rabu baptaisnona piane misimi. Goa pua Moses raapu piruabaptais nona pianemisimi. 3-4Goa pua nimu rayoabade Gote-na Holi Spirit-mi kasade eta-paraaana madaa epe i ipa nisimi. Go rabu nimumiaana-para epe i ipa nisimidere ora Krais nimuraapu pamisade. 5 Yapare nimuna rikiraana pirionaa adaapuri Gote-me nimu madaa pedo warunapisa-pulu onaa napiri su-para nimuna ronu paramuaaina gimisa.

6 Go oyae rayore niaa moge riape nona pianeadema. Niaame nimuna wae kone adoa niaamewae yae madaa epame naomamina. 7 Nimumiremo ada-para aana waria gona bi minasaasimi-rupa abia goa napami. Gore remonuna bi mi-nasaasimide madaare Gote-na agaa i buk-minimu madaa gupa ta: Onaa rayomere ipa eta no-lalo pirua wala rekoa mat pabesimi. 8Goa pea-ganiaame onaa paake yolade kone nasamina. Abadenimuna rikiraana onaanumi paake no pisimi rabuyapi padanemadaareGote-meonaa 23,000 tisade.9Gore niaame AaMudu page nako tamina. Abadeakuanu medalomame Gote gimisimi rabu paakawaeme nimu nisa rabu omabesimi. 10 Go pagenimimi Gote-para rono omape kone nasalepape.Abade nimuna rikiraana ae onaanumi gupa simiya-pulu onaa tu maomae ensel-me nimu rayo tumaomasaaya.

11 Gore oyae rayo abade akuanumi pisimideyaenuri onaanu piksa-rupa adenalo pisa. GoreGote-na agaa i buk-miri niaa agaa mana ginalotisimi. Abia niaa pima rabu Gote-me go su yaa

1 Korin 10:12 275 1 Korin 11:3madia yape diri rudu ta-ga go yae madaa konesamina. 12 Gore aa medame puri pane konesalia-daare nipumada lopoa o yalia-ga nipu waruadena. 13Nimi ko tulalo pi konere epalia. Go koneepalia rabu Gote-me nipuna ora agaa nagimalia.Dia, pare go koneme nimi ko tulalo epalia rabuGote-me nimi raba mealia-pulu go koneme nimimada narabuaniaalia. Dia-ga Gote-me nimi purigialia-daa epe-rupa mada rekalimi. Goa palia-pulu nimi apo ko tape kone mada gimalimi.

Gote-para wae remo lapo rata madaa lotu nalam-ina

14 Goa pea-ga nina adami aanu-ya, nimimiremonuna bi naminasaatepape. 15 Nimi konewaru imi-daa neme go agaa lagialo: Goa peapare go agaa pagoa nimina kone sua rumaatepa.16 Gore niaame puri mulalo kap mua Gote-paraora pi teme. Go raburi Krais-na yaapimi niaapuri gua raba minalo nema. Go bret page ni-aame piribitima noa nema raburi Krais-na yo-gane raapu pirua niaa raba minalo nema. 17Gorego bret ipa padane ya-pulu niaa onaa rayome gobret ipa padane noa yogane padane ma-aulaaya.18 Gore nimimi Juda aanuna kone madaa konemealepape. Gote-na miru irae aanumi mo aanareke madaa i eta nisimi rabu nimumi Gote raapupirua nipuna kogono pisimi.

19 Go agaana re pagalepa. Remo page miruirape yae page ora puri napata. 20 Goa pea-gamo ribaane-para piri onaanumi eta irua remonukateme rabu Gote-para napeme. Goa peme-pulunemere nimi wae remonu raapu padane-parakiratamina kone nai. 21Dia-ga nimiri AaMudu-nakap-para wae remona kap lapo rata mudataawamada nanalimi. Go page Aa Mudu-na reke-paramo wae remonuna reke-para lapo rata pirua etapadane-para mada nanalimi. 22 Gore Aa Muduniaa madaa udipa kone inalo peme pae? Niaanapurimiri nipuna puri mada maoge yaalia pae?Ora mada dia.

Niaa rayome Gote-na bi minasaamina23 Gore oyae rayore niaame mada pulalo pima

tema. Ora teme pare go oyae rayore epe yae-daa dia. Oyae rayore niaame mada palima temepare go oyae rayore niaa raba meape yae-daa dia.24 Onaa rayome neme pi kogono epeaalia kone

nasalepape. Dia, pare pa onaanu raba mulalopema kone sua piralepape.

25 Mo maket-na kabape* oyae rayore madakaboa pa nalimina. Goa palimi pare nimimi no-lalore robaa-para i kone aba na-agaa mealepape.26Gore Gote-na buk madaa i agaame gupa ta:Go su yaa rulatabea rayore ora Aa Mudu-na

yaade.27 Pare kone narulae aa medame ne yaatea-

daare gore nipu raapu eta nalua kone salirinipumi ne eta ginaloa rayo pa nape. Goa pea parego eta nalimi madaa kone namealepape. 28 Goapea pare pa aa medame ne-para go etare remonayaade tea-daare go eta gimape. Gimali rabu goaa-na robaa-para i kone madaa gimalia. 29 Gorenena robaa-para i konemadaa nalalo paremo aa-na konemadaa lalo. Gore nimimi gupa teme konesalo:

Ni eta rayo mada nalua-ga akolo pa onaaradona robaa-para i koneme ni pora mea waateapae? 30 Gore neme Gote-para ora pi loa eta meanaluare ora epe ta. Goa pea-ga pa onaa radomeakea pua rono agaa lagialimi pae?

31 Gore nimimi oyae nalimi rabu page kogonorado rado pu piralimi rabu page Gote-na bi mi-nasaatepape. 32 Gore nimimi pora ora epe-ruparatalepape. Goa palimi rabu mo Juda onaanu-para mo ruru rado onaanu-para mo Gote-na rurupiri onaanu page nimimi nimuna kone namaoy-aalimi. 33 Gore nina kone mogeaatepape: Nemepage onaa rayome nina kogono adoa raanameomenalo pe. Neme rabameape kogono nape pareonaa adaapu raba minalo kogono pe. Goa perabu Gote-me nimu medaloma oro yaalo kagaamapiraama laama penaalo kogono pe.

111 Gore ni Krais raapu pirua kogono mogeaayo-

rupa nimimi page go kone sua mogealepape.Pol-me aalu rigitua beten lape kone madaa agaa

lakesa2 Gore nimimi oro yaalo ni madaa kone

saabaawa mo neme mogeaayode agaa rayo warupagoa ratalepape. Goa pua nimina bi page mi-nasaayo. 3 Pare neme nimi pagaliminalo agaamana gupa lagialo: Ona rayona muduri nimunaaani yaade. Goa puare aa rayona aa mudure

* 10:25: Juda aanumi raa-para piri arinu pamu asapu tua makirae gote madaa epe kaa pi miru iraasimi. Goa puare maket pulalopage mea pisimi. Go agaa madaa Pol-me goa lakesa: Go suna piri yaenumi miru irateme-pulu niaa Yesuna ruru aanumi page pa nalimasa. Goa pea-ga Gote-re ora pia-ga go yaenumiri Gotena miru iratepape sa. Pol-me 1 Korin 8.1-13-para gupa sa: Go arinu waru adoanalepape lo lakesa. Goa pua Krais padane kone rulalimiri ora epealia lo lakesa.

1 Korin 11:4 276 1 Korin 11:29gore Krais yaade. Goa puare Krais-na muduriGote yaade. 4 Goa pea-ga aa medame beten loaGote-na agaa mogealia rabu nipumi aalu rigitulapea yaalore go aame nipuna Aa Mudu madaayala mapalia. 5 Go page ona medame beten loaGote-na agaa mogealia rabu aalu narigitula peayaalore oname nipuna aani yala mapalia. Onamedame goa palia-daare nipuna aalu iri pudiapekone-rupa sua piralia. 6 Gore oname nipunaaalu narigitaliare gore nipuna aalu iri rudupu papudinawa. Pare oname iri rudupu pudia pagerayopudia rubea page gomadaa yalamadapotea-ga gore nipuna aalu mada rigitina. 7 AamereGote-na epe puri pane nona piane aaya-ga go aalunarigitina. Goa pea pare onamere aa ma-adaayaalia.

8 E, gore Gote-me abade ona namua aa warisa.Dia, onare Gote-me aa-na unimi warisa. 9Goa puaGote-me aa mua ona raba minalo nawarisa. Dia-ga Gote-me aa raba minalo ona warisa. 10 Goapea-ga ensel-numi ona ademe-ga oname Gote-na bi minasaalia rabu go onana aanimi nipusurubenalo waata-pulu aalu rigitina.

11 Goa pea pare niaa Aa Mudu raapu piralimarabu ona aa lapo agu raapo mada napiralipina.Dia, pare nipu laapo raba mulalo pirina. 12 GoreGote-me aa-na unimua onawarisa. Goa pisa pareabiare onana yoganeme aa madita. Goa pea pareGote-re oyae rayo warisa.

13 Go agaare nimina pagoa rumaalimina: On-aanumi kiritalimi rabu oname nipuna aalu na-rigiti Gote-para beten teme-daare gore epe konememe? 14 Dia-ga onaanumi nimuna kone gupaimi: Aame aalu iri adaalupe aayare gore yalapalia. 15 Goa pea pare oname aalu iri adaalupeaayare gore nipuna epe pepena pe kone suapedo pea. Gore abade Gote-me aalu iri adaalupemapataawa nimuna aalu iri rigitinalo kone raapumapiraasa. 16 Pare aa medame go agaa pagoakone-para arere pali-daare pagalepa: Niaa aposelkogono aanu-para Gote-na lotu ada-pare kiritaeonaa medalomame page onana iri rigitape konemadaare agaa rado meda natema.

Korin onaame Aa Mudu-na eta maoyasimi17 Gore neme abia nimi agaa mana medaloma

lagialua pare nimina bi naminasaato. Gorenimina kiritaeme lotu ada-parare epe kone-daanasala peme. Dia nimimi wae kone medalomasala peme. 18 Go madaare pagalepa: Lotu ada-para kirita pirala peme raburi nimi rumaa pala

pua pirueme. Gore neme remaa go pagoa ogesi-daa kone rulaayo. 19 Gore lotu ada-para piri on-aanu rumaapala pua pimi. Goa pemepare niminarikiraana epe-rupa piri onaanu mada adalimina.20 Goa peme-pulu nimi rayo go-rupa kiritalimiraburi nimina Aa Mudu-na eta epe-rupa nanolakiritalimi. 21Gore dia, nimi rayore padanepadanelaatapumi nimina eta aipapulu neme. Goa peme-pulu medalomare pa reame oma pirina medalo-mamere ipa bia adaapu noa maeya onaa pimi.22 Gore ake peme pae? Nimina eta nape adameda na-aaya? Goa peme rabu nimimi Gote-na ruru pirape masaa rilaawa naraa onaa pimi-daa yala mapolaalia. Gore neme nimi-parare akelaguaayo ya? Gore palaina nimina bi minasaluaya? Dia-ga go yae madaare akeane nimina bimada minaasalua yapae?

Aa Mudu Yesumi nipuna aposel kogono aanu etaini kasa

(Mat 26.26-29; Mak 14.22-25; Luk 22.14-20)23 Go agaa mana abade nimi lagisudere gore

Aa mudumi ni gisa. Go agaa mana pagalepa:Juda aanumi Yesu iaanu-para mea kasa rabu Aamudumi bret misa. 24 Mua sana Gote-para orapi loa piribia gupa sa: Go bret-re nina to yoganelapo nimi raba minalo gialo. Nimimi ni madaakone sua piralepape. 25 Goa pua nimumi goeta nala pirina Yesumi kap ipa wain pirapalaemua padane-rupa goa pisa. Goa pua nipumilalo: Go kap-para nina yaapi pia-pulu Gote-nakagaa pogatu pirape agaa madaa nina yaapiminimi mapogataato. Oro yaalo nimimi nalimi rabuni madaa kone saabaawa nalepape sa. 26 Goreoro yaalo nimimi go bret noare go ipa kap-parapirapalae nalimi rabu Aa mudumi niaa madaaomesade kone mea waateme. Goa paa-mamapuare orope Aa Mudu wala epaliade yapi di rabukiritalimina.

Aa medame Aa Mudu-na eta maoyaaliare nipuwae yae pa saapiralia

27 Goa pea-ga abia aa medame wae-rupa piruago Aa Mudu-na bret mua ipa kap-para pira-palae pa nalia-daare gore Aa Mudu-na to yaapilaapo madaa mao yaawa pupitagi pa saapitia.28 Goa pea-ga onaa rayo nimina pu robaa waruadoa rumaawa go Krais raapu epe-rupa piram-ina. Goa pua epe-rupa piruare nimimi go bret-para ipa mada nalimi. 29 Gore onaa rayome Aa

1 Korin 11:30 277 1 Korin 12:23Mudu-na yoganena re naniminaawa pa amaa eta-rupa nalimi-daare nimuna wae yoto pua meal-imi. 30 Gore nimimi eta ini wae-rupa neme-pulunimina rikiraana onaa adaapu puri mada napaloayaina omoa medaloma ora omalimi. 31 Goreniaame go eta nolalore niaana kone pu robaawaru adoa wae yaenu waru adokaru mua ru-maamina. Go rabu Gote-me niaa wae yoto na-gialia. 32 Pare niaame goa napalimare Aa Mudu-ri niaana kone adoa nipumi wae yoto go madaarumaalia. Nipumi go kedaa gialia-ga nipumi suamaa piri onaanuwae yoto rumaalia rabu niaamenameamina.

33 Goa pea-ga nina ame baaninu-ya, nimi AaMudu-na eta nolalo epa kiritalimiri gore nimimionaa medaloma waru surubalepape. 34 Gore aapadane nipu reame omoa aipapulu nalia-daarenena ada-para nola pope. Goa pu palimi-daareGote-me nimi wae yoto nagialia.

Agaa ruguni meda iare orope nimi piri epalu-ade raburi maredepo yaalua.

12Pol-me Holi Spirit-na puri madaa agaa lakesa

1 Ame baaninu-ya, nimiri Holi Spirit-na puriadaliminalo lagialo. Go madaare agaa pagalepa.2 Abade nimi Gote-na kepo rarane pirisimideraburi wae omape remonumi nimi makiraawawae pora-para lamua pisimi. 3 Goa pea-ga warupagalepa: Gote-na Holi Spirit-mi aa meda porameawaatea-daare go aameYesu-para goa napapemada natea. Go page Holi Spirit piri aa medameYesuri ora Aa Mudu pia mada tea.

4 Holi Spirit-na puriri rado rado ia pare HoliSpirit nipumi rayo guaaya. 5 Niaame Aa Mudu-na kogono pua onaa raba mulalo pemare porarado rado ia-daa Aa Mudu padane raba mealima.6 Go page kogono pape kone rado rado ia paregore padane-ma mere onaa rayo kone guaaya.Goa pea-ga onaanumi nipuna kogono rayo madapalimi. 7 Holi Spirit-miri nipuna puri onaa rayopadane padane laatapu mea katea-pulu onaanumedaloma raba minalo pea. 8 E, gore Holi Spirit-mi aa padane puri mapalainaloa go aame onaanuGote madaa makuaae kone laketa. Aa medamepage go Holi Spirit-mi puri kanaloa oyaenuna readoa onaanu laketea. 9 Go Holi Spirit padane-mame aa meda puri pane kone rulape kone kata.Goa pua go Holi Spirit-mi aa meda puri kanaloayaina ome onaanu mada marekaalia. 10 HoliSpirit-mi puri gupa guaaya: Aa medamere puri

pane kogono pape puri meme. Medamere Gote-na epe agaa lakelape puri meme. Medamerepuri adoa gupa mada laketea: Go puriri ora HoliSpirit-na puri yapalo mo puri wae remonunapuri yapalo mada laketea. Aa medamere purimua nipumi abade napage adaa agaa rado madapagalia. Aa medamere puri mua aba napage adaaagaa radona re mada laketea. 11 Go-rupa purimuare Holi Spirit padaneme-ga go kogono rayomea rumaaya. Nipuna kone sua onaanu puri radorado kalaama pea.

Niaa rayore yogane padane yapare rado rado ma-aulaawa pima

12 Krais-na tore yogane rado rado-rupa aaya.Go-rupare niaa to yogane padane pirua yaparerugi rado ia. Goa pua Krais-ri ora niaana toyogane padane-rupa pia. 13 Goa pea-ga niaarayome Holi Spirit padane misima rabu baptaismua padane ma-aulaaya-daa pima. Niaa Judaaanu-para Grik aanu-para esepene aanu-para ko-gonome adini aanu-para go Holi Spirit padanemua padane-rupa pima.

14 Gore niaana to yogane madaa aaya rugiriora rado rado aaya. 15 Goa pua nipumi gupa patea: Niri ki-daa dia-ganiri to yoganena rugini-daadia. Go aa-na aare nipu ni tona mada napi tearepinawa-ga nipu yoganena rugi pa aalia. 16 Gopage aaneme gupa lalo: Niri ini-daa dia ya-puluniri to yoganena rugini-daa dia. Goa tea pareaanere nipu yoganena rugini pa aalia. 17 Goreyogane rayore ini yaalare akeane agaa mada pa-galima ya? Go page yogane rayore ini padaneyaalore akea puamada kaamealima ya? 18Yapareyoganere go-rupadaa dia. Abade Gote-me nipunaraana koneme yoganena rugini padane padanelaatapu maasa. 19 Gore yogane to rayona ruginipadane-rupa agu yaalore gore ora to yogane-rupana-aalia. 20Pare go-rupadaa dia. Yoganena ruginirado rado aaya pare ora yogane padane-rupa aguaaya. Go piane Gote-me kone rado rado gisa pareniaa rayo nipuna yogane padane-rupa piruaema.

21 Goa pea pare inimi ki-para gupa madanalaketea: Neme ni mada naraba muaye-garubalua tea. Go page aalumi aa-para gupa madanalaketea: Neme ni naraba muaye-ga rubalua.22Go rupa-daa dia, yapare niaame niaana yoganerugini meda puri napata kone ima pare go diayaliare ora omalima. 23 Gore niaame niaana toyoganena rugini medaloma madaa yala potema

1 Korin 12:24 278 1 Korin 13:13

pare medaloma waru suruboa medaloma nasu-rubema. 24 Goa pema pare mo epe yoganenarugini medalomare go-rupa nasurubema. Goapea pare Gote-me yogane rugininu rayo mak-ibumaawa warisa. Go rabu ora epe rugini-daadia kone ima pare nipumi go ruginu epe kogonokasa. 25 Nipumi goa pea-pulu yogane madaareruginina robo-rupa na-aaya. Dia-ga padanememedanarabuniaaya pare padane-rupa surubolaloaaya. 26 Goa pea-pulu yoganena rugini padanekedaa pea raburi gore yogane rayo page kedaapea. Gore yogane rugini medame pedo mealiareyogane rayo page pedo mealimi.

27 Goa pea-ga nimiri Krais-na yogane padane-rupa aeme pare rugini rado rado pimi-ga Gote-me kogono rado kalo kiritea. 28 Goa pua lotuada-para Gote-me onaamedaloma gupianemapi-raasa: Aba ripia aposel onaanuwala laaporeGote-na agaa lakene aa onaanu wala repore tisaanumapiraasa. Walare nipumi yaina maperekeapeonaanu raba meape onaanu nipuna kogono su-rubape onaanu adaa agaa rado lakene lape on-aanu mapiraaya. 29 Gore nipumi aposel ko-gono aanu padane agaa lakene aanu padane ti-saanu padane-rupa mapiraaya? Go page nipumionaa rayo napiaa kogono pinalo puri nakata?30 Go page nipumi onaa rayore yaina ome onaamaperekeape puri nakata? Go page nipumi onaarayo adaa agaa rado laminalo puri nakata. Gopage nipumi onaa rayo agaa radonuna re madaperekenalo puri nakata. 31 Goa pisa-ga nimimikone waru sua ora aa muduna agaa puri mulalopipape. Goa pea pare abiare go kone madaareneme nimi ora epe pora meda abia mea waatoa.

13Pedo pu raana omema kone

1 Gore neme onaanuna adaa agaanu-para soensel-nuna agaa page laketo-pulu go puri madadia. Dia-ga neme onaa medaloma madaa pedopu raana naomaluare neme apo lage agaare paberonu-rupa tape. Goa pua ru-para yadaa napirirepena lai-rupa tape. 2 Gore neme puri muaGote-na agaa epe-rupa mogealua page makuaaekone lapedepealua. Go page Gote-na kudiri pikone rayo niminaalua page gore go rayo adokiritalua. Gore neme apo puri mua mo konerayo palua pare neme onaanu madaa pedo puraaname naomaluare mo pe kogono pa amaapalua. Gore neme kone waru rulata pe yaalore

neme apo rudunu rekoa pogola pumada toa. Goapea pare neme onaanu madaa pedo pu raanamenaomaluare niri pa wae aa-rupa piralua. 3 Goreneme oyae onaa naraanu rumaawa kaato-pulunina yogane repena sulaa-para renalo pula peyaalore go koneme ni naraba mealia. Dia-ganeme onaanu-para pedo pu raanamenaomaluarego kone ora omapaaya.

4 Niaame pedo pu raana omape kone salima-daare niaa pawa pirua onaanu raba mualima.Go kone suare niaame onaanu rayo-para udipakone nasu rope pape kone nasu niaana bi nam-inasaamina. 5 Gore pedo pu raana omape konesalima-daare onaanuna kone nabebolaawa oy-aenu madaa epame omape kone nasamina. Goapua ratu nayawo onaanu raapu waea pemedekone nasaba piramina. 6 Pedo pu raana omapekone salima-daare wae kone madaare pedonapema pare ora agaa madaare raaname omema.7 Niaame go epe kone salima-daare oro yaalokedaa rayo pa ru piralima. Goa puare oro yaaloniaame kone rulaawa Gote madaa ado pirua epekone sua pawa piramina.

8 Gore Gote-me niaa pedo pu raana omea koneora nadia yaalia. Goa pea pare Gote-na ora agaalakene aa riare mada dia yalia. Goa pea-ga adaaagaa rado rado temede page dia yalia. Go page ni-aame makuaae kone adaape mada mealima parego page dia yalia. 9 Gore abiare niaame puri muamakuaae kone-paraHoli Spirit-na agaa lakene aa-na kogono page ora mada pamina. 10 Gore oropego puri rayona re epaliade yapi di raburi go abiaogesi pema kogono page alupalia. 11 Apo agaamadaare abade ni oge naaki-rupa pirisu raburigore oge naakinuna agaa-rupa sude. Go rabuneme nogo naaki kone sua go-rupa niminaawapisu. Abia ni ora aa ya-pulu neme wala nogonaakinuna kone nasalua. 12 Gore abia niaameGote-na puri adema rabu wasupame niaana iniagaa ademade-rupa go-rupa adamina. Goa peapare orope niaame Gote-na ini agaa-para adalimarabu waru adola palima. Abiare neme oyaena reora ogesi ade pare orope nipu adalua rabu oyaerayona re adalua. Gote-me nina robaa-para rayoadea-rupa kone rayo adalua. 13 Gore Gote madaaniaana kone repo ima. Abiare niaame oro yaalokone rulape kone-para Gote madaa ado surubapekone-para yago lo robaa kalape kone-para go yaerepore ora niaa madaa oro yaalo niaa mada salia.Go yapare yaago lo robaa kalape konere ora riri-nane ina lamina.

1 Korin 14:1 279 1 Korin 14:2314

Holi Spirit-na pa gi yae medana agaa medaloma1 Goa pea-ga nimimi pedo pu raaname omape

kone waru mua piralepape. Nimimi kone warusua Holi Spirit-na puri mulalo piralepape. Goapalimi rabu aba ripia Gote-na ora agaa lakeneaa pirape puri aba mealepa. 2 Gore aa medameaba napage adaa agaa rado teare gore nipumionaanu-para agaa nalaketea. Dia-ga onaanuminipuna agaa napageme-pulu nipumi Gote padanelaketa. Goa puare nimumi Holi Spirit-na purimua kudiri pu i agaana re lapedepe ta. 3 Pareaa medame Gote-na epe agaa laketeare nipumionaanu raba mua nimu puri mapalaawa epekuma pi kone mea katea. 4 Goa pea pare aameda napage adaa agaa rado tea rabu nipunapu robaa puri mapalaalia. Goa pea pare aameda nipumi Gote-na agaa laketa rabu nipumimo Yesuna ruru onaa rayona robaa-para purimapalaalia. 5 Gore nimi rayome adaa agaa radonaniminaawa teme-daare ora epe ta kone salo.Goa pea pare nimi rayome Gote-na agaa lakete-mere go puri ora epe ta kone salo. Gore aamedame adaa agaa rado naniminaawa tea rabu aaradome go agaa naperekealia-daare go konemeremo Yesuna ruru onaanu naraba meme. Goapuare aa medame adaa agaa rado naniminaawatea-daare epe ta pare aa medame Gote-na agaalaketea-daare nipumi epe puri mapalape kogonopea. 6 Gore ame baaninu, nimi napagape adaaagaa rado epa tea pare naperekeaayo lagialua-daare gore nimimi akepu pagalimi yapae? Goagaamere nimi akepu mada raba mealua ya?Nimi raba mulalore Gote-me ni waalape agaa-para Gote-na agaa lapedepeape agaa-para nimimogeape agaanu-para lariaalua.

Niaame adaa agaame Gote-na agaa lakelamina7 Gore onaanumi pa kudu-para gita-para go

yaenu page padane go-rupa agu-ga nipuna agaamadaa malaalimi. Gore onaa medalomame goyaenuna agaa waru napagalimiri yaasanu warunateme. 8 Go page soldia aa medame beromeagaawaru nalalia-daare gore aapimi yada oyaenumanagola pirita pea pae? 9 Nimi page go-rupanimimi pa adaa agaameda naniminaawa ta pemeyaalore onaanumiri akea pua go agaana re madapagalimi ya? Dia, nimimi agaa go-rupa teme-daare po ripumi go agaa ria palia. 10 Gore ora gosu amaa madaare onaanumi adaa agaa rado radoteme. Goa pea pare go adaa agaa rayona re ia.

11 Goa pea pare aa medame adaa agaa tea pareneme go agaana re naniminaaliri go aa saa lapoora kimisu aa laapo-rupa piralipa. 12Goa pea pareHoli Spirit-na puri mulalo pimi-pulu Yesuna ruruonaanu raba minalo puri mealepape.

13 Gore aa meda adaa agaa rado naniminaawatea-daare gore nipumi puri mua go agaana remulalo Gote-para beten tea. 14 Gore neme adaaagaa radome beten toa-daare gore naa kone wa-supa page pira palae beten toa. Goa pea parenina koneme pa nimiminaalua. 15 Goa pea-ganeme akea palua ya? Gore naa kone wasupamebeten toa pare naa koneme page pa beten toa.Goa puare yaasa toa rabu kone wasupame pagekoneme page go laapo ratame toa. 16 Gore nim-ina kone wasupame agu Gote-para ora pi teme-daare akeane pa kiritae aa medalomame go agaamakuaawa ora agaa ta tea ya? Gore nena radoagaa napagalia-pulu go ora agaa mada natea.17 Gore nimimi Gote-para ora pi lape beten loaepe-rupa mada teme-daare nimimi mo aa narabamealimi. 18 Gore neme adaa agaa rado loaayorenemenimimaoge yaayo. Gomadaare nemeGote-para ora pi to. 19 Goa pea pare onaanumi molotu ada-para kiritaawa Gote-na bi minasaaemerabu neme onaanu mogeatalo adaa agaa warupagenalo laketoa. Gore ora agaa ria ya-pulu nemepa bi 5-pela onaanu mada mogealua-daare oraepe ta. Goa pea-pulu akeane pa napage agaa radoloa bi 10,000 onaanu laketoa ya?

20 Ame baaninu-ya, nimina konere oge nogonaakinuna kone-rupa nasu piralepape. Gore waeyae pape madaare oge nogo naaki-rupa madapiralepape. Goa pea pare nimina konemere oraonaa-rupa kone su piralepape. 21 Gote-na bukmadaare kone narulae Juda aanumi Gote-na puriadenalo agaa go-rupa tu isimi: Aa mudumi lalo:Go onaanu-para agaa laketoa. Go rabu nemekimisu aanuna agaa radonumi laketoa. Go pageapo kimisu onaanumi nina agaa laketeme. Goapalua pare go rabu page nina agaa napagoa gi-malimi sa. 22Goa peade-pulu go agaa rado lakeneonaanumi Gote madaa kone rulainalo pea. Gokone rulae onaanumi Gote adenalo napea. Dia,pare Gote-na agaa lakene onaanumi Gote adenalopea. Goa pea-ga kone narulae onaanumi Gote-naadenalo nateme.

23 Gore kone rulae onaa rayome padane-parakiritaawa adaa agaa rado rado teme-daare gokone ake yapae? Gore kone narulae onaanumipage pa onaanumi page lotu ada ru-nane ora epa

1 Korin 14:24 280 1 Korin 15:10odobaawa Gote-na puri na-adenalo gupa teme:Nimuri maeyaenu yana teme. 24 Goa pea parekiritae onaa rayome Gote-na agaa teme-daarepa onaa meda page kone narulae onaa page epaodobaawa nimina agaa pagalimiri gupa palia.Gore go agaa nipuna robaa-para mea odobaawanipunawaeameawaatea. Goa puare go pagaliadeagaame nipuna wae yae mea rumaalia. 25 Goapuare nipuna robaa-para adokaru mua wala pe-naame mea salia. Go rabu nipumi Gote-na biminasaatalo rumu koba palia. Go rabu nipumigupa lapaalia: Gote-re nimina rikiraana ora epapia tea.

Lotu kogonore rayo epe-rupa pipape26 Goa pea-ga ame baaninu-ya, nimimiri akea

palimi ya? Nimi kiritaawa pimi raburi nimirayo kogono peme. Aa medamere yaasa temenamedamere agaamogealiminamedamere Gote-naagaa penaame mea temena medamere adaa agaarado temena medame go agaana re mea lagialia.Goa peme rabu go kogono rayome Yesuna ruruonaa raba mulalo peme. 27 Gore aa medalomakiritaawa adaa agaa rado talo palia-daare onaalaapo repome agaa rado mada teme. Goa temerabu nimu raapu agaa padane-para natapape.Dia, pare padane padane laatapu temenalo onaarado medamere go agaana re laketea. 28 Goa peapare go agaana re lakene aameda napiralia-daareonaa kiritalimi raburi apo agaa rado lape aame papiralia. Go rabu nipuna Gote raapu agaa padanemada tea. 29 Gore Gote-na agaa lakene aanurilaapo repome teme. Goa teme rabu onaamedalo-mare agaa pagoa koneme rumaalimi. 30 Goa peapare aa medame agaa lalaina Gote-me aa meda-para agaa laketea-daare go agaa aba pena lalaeaare nipuna agaa loraainaloa tea. 31 Go konemadaare nimi rayome padane padane laatapuagaa mada teme. Go rabu onaa rayome konewarumakuaawa purimapalalimi. 32Gote-na agaalakene aanumiri nipuna agaa suruboa laketea.

33 Go kiritalimi rabu Gote-na konere onaanu-miri epe-rupa pina kone ia. Goa pea-pulu Gote-naruru Yesuna ruru onaa rayo gupa pipape:

34Gore lotu ada-para kiritalimi raburi onanumiagaa loraawa pawa piralepape. Goa pua Judaaanuna rekena agaame ta-rupa onanumi lotuada-para kogono napina. 35 Gore ona medameagaana re pagolalo palimiri nimuna ada-parapirua aani agaa mealepape. Gore oname lotuada-para kiritae onaanu raapu agaa mana tea-daare ora yalame omalimi. 36 Go agaa madaa

kone adaapu saleme-pulu nimiri Gote-na agaanare nimimi mea ipisimi pae? Goa pea-ga nimiabade Gote-me agaa aba lagisa ya?

37 Gore pa aa medame niri Gote-na agaa lakeneaa pi kone sua ni Holi Spirit-na puri i konesalia-daare nipumi aba waru niminaalia: Go agaanimi-para pepa madaa talore gore Aa Mudu-naagaa mana lagialo. 38 Goa pea-ga aa medame goagaa napagaliare nipumi nimi agaa lagialia rabunapagalepape. 39 Ame baaninu, nimimi Gote-na epe agaa lakene aamere nipuna agaa warusuruboa onaanumi adaa agaa rado rado temerabu Gote-me puri guaaya-pulu nagimalepape.40 Gore nimimi Gote-na bi minasaatalo page lotulape kogono pulalo peme rabu page epe redepone kone sua pipape.

15Yesuri aba omoa matmat-para wala rekesa

1 Gore amenu, neme abade nimi-para lag-isude Epe Agaare kone perekea pagalepa. Gorenimi abade go agaa madaa kone rulaawa puripaloa pagaba pimi. 2 Go Gote-na epe agaaneme nimi aba mogeasude. Gore pa aama konenarulasimide-ga go epe agaa pago piralepape.Goa pua go agaame nimi oro yaalo kagaa pirapepuri gialia.

3 E, gore ora aba go remaa pagoare neme nimiepe agaa gupa lagisude: Krais omesare niaanawae yaenu rayomea rubatalo omesa. Goa pisa aa-na remaare abade Gote-na buk madaa tisimide.4 Krais omenaloa matmat-para rogaasimi. AbadeGote-na agaa i buk madaa tisimi-rupa yapi re-pome matmat-para pirua wala rekesa. 5 Goa puaPita-me nipu adenaloa orope aposel 12 page nipuadesimi. 6 Goa pua wala orope nipuna disaipelonaa 500 kiritaawa pirisimi rabu page adesimi.Go onaa adaapupere pimi pare medaloma abaomesimi. 7 Goa puare wala orope Jems-me nipuKrais adesa. Goa pua wala orope aposel kogonoaa rayome page nipu adesimi.

8 Go nimumi aba ado kiritinaloa neme pagenipu adesu. Neme adesu pare oge naaki-rupamaditimi pare neme nipu orope adesu. 9 E, goreapo aposel kogono aanuna rikiraanare nimumini maoge yasimi. Gore abade neme Gote-naruru onaanu kedaa kalala pisude-pulu neme goepe agaa kurini aposel kogono aa mabebola tisu.10 Pare Gote-me ni raba meape kone gisa-pulu niaposel kogono aa pi. Gore nipumi nipuna rabameape kone pa amaa-daa nagisa. Dia-ga aposel

1 Korin 15:11 281 1 Korin 15:34kogono aa medaloma abade kogono puri panepisimide pare neme kogono kalai pua nimunakogono maoge yaayo. Yapare nina agu raapo-daakogono nape. Dia, pare Gote-na raba meape konenina robaa-para saabaawa kogono puaayo. 11Goapea pare neme kogono pe rabu page nimumipeme rabu page go epe agaa mogetema. Goa puanimimi go agaa madaa kone rulaeme.

Gote-me ome onaa rayo wala marekaalia12 Gore niaame Krais omoa wala matmat-para

rekesa-daa go remaa oro yaalo lagema. Goapea-ga nimina rikiraana piri onaanumi aba iniadupini onaanuri wala narekalimi temere akeaneteme pae? 13 Gore ome onaa wala narekalimiyaalore abade Gote-me Krais page mada na-marekata pisa. 14 Gore Krais matmat-para abanarekola pisa yaalore abade Gote-me Krais pagemada namarekata pisa. Gore Krais matmat-para aba namarekata pisa yaalore gore niaameepe agaa mada napagola pema. Goa pula peayaalore nimimi ake madaa kone rulata peme ya-pae? 15Gore niaame Gote-me Krais matmat-paramarekaasa-daa laketema. Gore gupa napula pisayaalore niaame Gotemadaa yaa agaa temalo pisa.Goa pua Gote-me abade Krais namarekaata pisayaalore Gote-me ome onaanu page namarekaalapisa. 16Gore Gote-me ora ome onaa matmat-paranamarekaae yaalore gore Gote-me abade Kraispage namarekaasade lamina. 17 Goa puare Gote-me Krais matmat-para namarekata pisa yaaloregore Gote-me nimina wae yae-daa namea rubisapare nimi pa aama kone ruleme. 18Go page Kraisnamarekata pisa yaalore abade onaa medalo-mame Krais madaa kone rulaawa omesimi-daarego nimu page ora omoa pa alupalima tapema.19 Gore niaame su amaa pirua Krais madaa konerulaawa orope oro yaalo napirita pema yaaloreniaame yalame omoa odo omape kone warumeamina. Gore su amaa piri onaa medalomaodome omalimina pare niaame pa amaa konerulata pema yaalore niaa-para odome waru oma-limina.

20 Yapare go agaa ora ria-daa dia-ga Kraisaba omesa-daa Gote-me nipu wala marekaasa.Goa pisa-pulu ome onaa rayona riri-nane nipumimarekeaalia. Goa pea-ga Gote-me mo ome on-aanu rayo wala orope marekaalia. 21Gore omapekonere aa padane Adam-me abade go kone muasana su amaa mea ipisa. Goa pisa-ga aa medaKrais-me abade ome onaa wala marekaape konesu amaa mea wasade. 22 Go agaana re gupa: Niaa

rayo Adam-na si wanenu-ga niaa pa omalima. Gopage niaa Krais raapu abia pima-pulu Gote-meniaa rayo wala marekaalia. 23 Goa pea pare on-aanuna marekaape yapi diri niaa padane padanelaatapu rekoare oro yaalo piralima. Aba ripiamupaare Yesu Krais rekoa pisa-ga wala oroperenipu wala su amaa epaliade yapi di rabu niaanipuna ruru rayo wala rekalima.

24 Nipu epalia rabu oyae rayo dia yalia. Gorabu aa mudunu-para surube aanu-para go suamaa i puri rayo page ora Gote-na iaanu piralimi-pulu Krais-me mea rubalia. Goa pua nipumiGote-na surube puri wala nipuna Aapa katea.25 Gore Krais mudu mapiraawa pirinare Gote-me iaanu rayo marabuaniaawa Krais-na aa rolo-para mapiraalia 26 Go kogono dia naloa Krais-meomape konena puri page iaa-rupa rabuaniaawamadia yalia. 27 Go agaa madaare Gote-na buk-mi gupa ta: Gote-me oyae rayo nipuna aa rolo-para mea salia. Go pepamere oyae rayo ta-daa niaame aba pagemade: Gote-me oyae rayoKrais-mi surubenalo ta-pulu Gote nipuna rolo-para napiralia. 28 Gore Gote-me oyae rayo Krais-mi surubenalo mea kanaloare mo Siri nipuna Aa-pana surube yae rolo-para mapiraalia. Go raburiGote-me oyae rayo nipu padane-mame surubalia.

29 Pare go wala marekaape agaa ora dia yaloreonaa medalomame aba ome onaa raba mulalobaptais muaeme-ga akeane peme pae? Gore oraome aa meda wala narekola peme yaalore goremo ome onaa raba mulalo baptais akolo muaemepae? 30 Go page wala marekaape agaa dia yaliaregore akeane niaame radaa nape kogono oro yaalopalima ya? 31Amenu, neme ora ria lalo. Gore oroyaalo ni tulalo pi kogono pe. Goa pea pare niaanaAa Mudu Yesu Krais raapu pima-pulu neme nimimadaa pedo pua apo agaa lagiawade. 32 Nemeabade Efesus su raa-para piri maeyae yana nonapiane aanu raapu yada pisu. Goa pisu pare oraome onaanuri Gote-me wala namarekata pisayaalore neme akeane go yada pisu ya? Gore aamedalomame gupa ta: Ekeraare niaa omalima-pulu palaina eta no ipanu page namina. GoreGote-me ome onaanu namarekaata pea yaaloreapo agaa ora ta pema.

33Goa teme pare pa onaanumi niaa gupamaki-ralimi: Niaa wae aanu raapu pora pamualimaderaburi niaana epe kone maoyaalimi. 34 Goa pea-ga nimina wae kone gimoa epe redepo ne konesalepape. Nimimi waea wala napipape. Onaa

1 Korin 15:35 282 1 Korin 16:2medalomame nimi raapu pirua Gote na-ademe-ga nimu yala mapolatalo lalo.

Onaanu wala rekalimi rabu yogane ora rado nonapiane mealima

35 Pare aa medame agaa gupa mealia: Aba omeonaare akea puawala rekalimi ya? Nimuri yoganeake piane mua wala piralimi yapae? 36 Nimirimaeyae onaanu-ga pagalepa. Repena ininurisu-para poalimi. Goa pea pare aba kaapu-daana-ayaalia-daare gore nipu rado epe-rupa madanaopalia. 37 Go ininuri nimimi poalimi rabu oraopaliade yae-rupadaa dia. Dia, go poape iniripa wit-na ini-para pa ini radonu page pa suaaya.38 Gore Gote-me go ini madaa nipuna kone suapepena kata. Goa pua Gote-me repena ini radoradore nimuna yogane-rupa pepena rado radokata. 39 Yoganere oyae rayo padane piane agu-daa na-aeme. Dia-ga onaanuna yogane padane-rupa aeme pare yaa yapana yogane rado aaya. Goenana yogane page rado aaya. 40 Gore so yaa-para oyae page su amaa oyae page rado aaya. Goapua so yaa-para ia yaenuna pepenare rado paayapare go su amaa yaenuna pepena page rado pianeaaya. 41 So naare nipuna pepena rado-rupa peapare akua page nipuna pepena rado pea. Sogoubanuna rikiraanare nipuna pepenanu page radorado pea.

42 Go pepena madaare mo ome onaanu walarekalimi rabu nimuna yogane rado mua piral-imi. Goa pua to yogane rogaaeme rabu ora abaramea. Goa pea pare wala marekaalia yoganereora naramualia. 43Yogane niaame rogaaema rabugo nipu omapaawa ramea. Goa pea pare yoganewala marekaalia raburi ora epe rado-rupa aawapuri patea. 44Yogane mo rogaaemare pa su amaayogane yapare yogane wala marekaliare ora eperado-rupa mua piralima.

Gore go su amaa yogane aema-ga epe radoyogane mua rado-rupa piralima. 45 Gote-na agaaria i buk-mi gupa ta: Ora aba mupaa pirisade aaAdam-re kone wasupa mua epe-rupa pirisa. Goapisa pare orope pirisade Adam-re nipuna bi Kraistema. Go aare nipuna Holi Spirit-mi onaanu purigua oro yaalo kagaa piraama laama palia. 46 Goapalia pare Gote-na Holi Spirit-mi oro yaalo kagaapirape kone aba naepea. Dia-ga go su amaa konedia naloa Holi Spirit-na oro yaalo pirape konemada epalia. 47Goremomupaapirisade aaAdam-re Gote-me go aa sumi warisa. Goa pisa pare walalaapo pa Adam nona piane aa Krais-re nipu so

yaa-para pirua ipisa. 48 Gore niaa su amaa pimaonaanuri niaa sumi warisade aa-rupa pima. Goapea pare so yaa-para pua piri onaa rayore so yaa-para pirua ipisade aa pimi. 49Gore abiare niaa gosumi warini onaa pima-ga niaare yogane aema.Goa pea pare orope page so yaa-para pia aa nonapiane mada piralima.

50 Ame baaninu-ya, neme apo agaana re warulagialo: Niaame su amaa yogane aema rabuGote-na Surube Su mada na-adalima. Gore abiaramuape yoganere ora epe naramuape su-daamada nadia yalia. 51 Neme epe kudiri pi agaalagialua-ga waru pagalepa. Niaa rayore ora nao-malima pare Gote-me niaa perekea kagaa onaa-rupamapiraalia 52Orope bero talia rabu aipapuluari yapa pea-rupa aba ome onaanu rayo walarekalimi. Goa pua nimu oro yaalo piralimi. Gorabu Gote-me niaa pa piralimade onaanu oroyaalo mapiraalia-pulu niaana yogane rado-rupama-aulaalia. 53Go rabuniaa naramuape yoganerewala pereke yoa epe-rupa oro yaalo naramuape-rupa aalia. 54 E, gore mo aba ramisade yo-gane rekoa oro yaalo naramuape yogane ma-aulalia. Goa paliade raburi mo Gote-na bukmadaa tisimide agaana re adalima. Go rabuonaanumaomape kone dia yalia-pulu onaanu oroyaalo epe-rupa mada piralimi. Go madaare gupateme: 55Omape yae nena puri aa-para ia pae? Goomape yaere onaamabebola tulalo puriri aa-paraia yapae?

56 Gore onaanumi pupitagi neme-ga go omapeyapi di madaa radaa nape puri ia. Goa puamo pupitagi na puriri rekena agaame kaloaaya.57 Goa pea pare niaana Aa Mudu Yesu Krais-meniaa puri mapalaaya-pulu niaame apo pupitaginapuri mada rabuaniaaema. Go madaare Gote-paraora pi lamina.

58 Goa pea-ga ora nina epe ame baaninu-ya,nimimi puri waru paloa rekoa paalame naoma-lepape. Goa pua Aa Mudu-na kogono adaapuwaru pipape. Nimimi Aa Mudu-na kogono medapalimiri go kogono na-alupalia.

16Gote-na ruru onaana kirita sae mone

1 Abiare Gote-na onaa pa kirita kalape monemadaare agaa mana lagialo. Neme abade gokogono pinalore Galesia su lotu adanu-para kir-itae onaanu remaa lakesu-ga nimimi page goapipape. 2 Adaa oro raburi onaa rayome oyaemua nimina mone dipialepape. Go sarara madaa

1 Korin 16:3 283 1 Korin 16:24kogono pua muaeme mone-re medaloma warupagaa salepape. Goa pua orope ni nimi piri-paraepaluade rabu mone wala meda nakiritalimina.3 Orope ni epaluade raburi nimina aa medalomamapiraatepape. Goa pua neme nimuna pepakaloa go nimina pa kiritae mone so Jerusalem su-paramea penaatoa. 4Goa palua pare ni page popeyaliare gore nimu raapu palua.

Pol nipu Korin onaa adola pisa5 Gore ni Masedonia su-para aba puare nimi

piri wala orope epalua. 6 Goa palua pare nimiraapu ogesi-daa pirua ni wala orope su rado-parapora pamualuare nimimi ni raba mealimina. Goapea pare wae po ripu ipua ipa morope morope lorekalia-pulu nimi raapu pa adaalupu page piraluapalo ni maarea. 7 Gore ni Korin su epalua rabunimi aipapulu na-adalua. Dia, Aa mudumi goata pea yaalore nimi raapu adaalupu page piralua.8 Yapare ni Efesus su-para piruare Juda aanunaeta yawe ne Pentikos yapi di ado piralua. 9 Gosu-parare neme kogono adaapu epe-rupa madapalua pare iaanu adaapu page pa pimi.

10OropereTimoti nimi piri-para epalia-ganim-imi nipu waru surubalepape. Neme Aa Mudu-na kogono pe-rupa nipumi page pea-ga rabamealepape. 11 Gore aa medalomame Timoti paaakone suamasaa narilatepape. Dia, nimimi nipuraba mua orope nipu pora-nia epe-rupa lamuapulupape. Goa pua nipuri niaana ame medalomaraapu ni piri-para epalia-pulu neme ado piralua.

12 Abiare niaana ame Apolos madaa agaa re-maare gupa lagialo. Neme abade rana adaapunipu nimi raapu paliminalo lakesu. Goa pisu parenipu abia popere go kone naia-pulu orope epeyapi teade rabu nipu mada epalia.

Agaa remaa medaloma13Nimimi oyae waru adoa kone waru salepape.

Goa pua puri pabo aawa paala naomalepape.14 Nimimi kogono rayo palimi rabu pedo puraaname omalepape.

15 Gore neme naa adami aa Stefanas pagenipuna ona nogo naakinu nimu madaa remaaaba lagisude. Nimumiri mo Akaia su-para Gotemadaa kone aba rulasimide. Goa pua nimumiGote-na ruru onaa raba mulalo kogono warupisimi. 16 Gore nimimi go piane aa-na kone mo-geawa pawa piralimina. Goa puare onaa rayomenimu raapu pirua nimuna kogono epe-rupa pinamogeaatepape.

17Gore Stefanas-para Fortunatus-para Akaikusnimu abade ni piri ipisimi rabu neme raanamewaru omoa piruaayo. Gore nimu ni raapu madanaipisimi-pulu nimumi ni raba mu piruaeme.18Gore abade nimumi nimina robaa kuma pinalonimumi page abia goa peme. Goa pea-ga nimiminimu go piane aanu madaa epe kone salepape.

19 Gore Esia su robo-para aaya lotu-para kir-itae onaanumi nimi-para epe-rupa piralepapeagaa lo o taatema. Go page Akwila-para Prisilarepaayana ada-para epa kiritaeme onaa rayomeAa Mudu-na bimi madaa epe-rupa piralepape loo taatema. 20 Gore go-para piri Krais-na onaanurayo-para abi patalepape lo o taatema. Nimipadane padane laatapumi nimina ame baaninu-para ki mealepape.

21Niri Pol epe-rupa abi piralepape loa apo agaatua repaato.

22 Pare aa medame Aa Mudu madaa pedo puraaname naomalia-daare Gote-me nipu wae su-para mea lo palia. Gore Aa Mudu ne ora abia ipukone salo.

23 Aa Mudu Yesu nipuna epe raba meape konemealepa. 24 Nimi rayo Yesu Krais-na ruru pimi-daa ni pedo pu raana omaluame lalo. Go mada.Ni Pol yaade.

2 Korin 1:1 284 2 Korin 1:14

Korin LaapoRipia Agaa

Korin su-para piri onaa medalomame Pol waeagaa lo tisimi rabu Pol nipu lo robaa kedaa misa.Go lo robaa perekeare Pol-me raana raapu piruago pepa tua wala adenalo penasa. Nipumi Korinonaa raapu agaa maredepo yaatalo pisa. Go pepatisare nimu wala pedo pu raaname omolalo tisa.

Aba ripia ia agaare Pol nipumi aba lakesa-rupapuri pane agaa pepa mada tua wala lakesa. Goagaare Pol nipu wae aa-rupa ma-aluaawa waeagaa simi-daa waatalo tisa. Go pepa wala adoarenimuna lo robaa wala perekesimi. Go rabu Polnipu pedo pisa.

Go su-para piri Kristen-nu wae-rupa pirisimi.Goa pua Pol-me mone kiritaawa nimu piri meapolalo pisa. Goa pua sapta 8-para 9 laapomadaarePol-me Korin onaana lo robaa marekaawa mogokogononamone kalape agaa sa. Agaamedare Pol-me yaa agaa Aposel-nu medaloma Korin su-paraepa aawa Pol nipuna bi rabuaawa nipuna Aposelkogono mabebolae agaa simi-daa go madaa agaapage tisa.Robonu gupa adamina:

Pol-me Gote-para ora pi sa (1.1-11)Onaanuna rikirana epe agaa kogono pisa-rupa

(1.12–2.17)Yesu-na titame omeame onaa surubisa (3.1–

7.16)Naraa onaa ode yaenu pa kasimi (8.1–9.15)Pol-re kogono aa ora epe ria (10.1-13.10)Ma-diaya abi piralepape agaa (13.11-13)

Pol-me Korin su-para pepa laapopa penaasa1Niri Pol abade Gote-memadamua Yesu Krais-

na aposel kogono aa mapiraasa. Niaana ameTimoti saa laapo abia pipa rabu neme Korin sulotu adanu-para kirita pimi onaa nimina agaa tuarepaato. Mo Grik su-para pimi Yesuna ruru on-aanupiri-para go pepa tua repaato. 2NiaanaAapaGote-para niaana Aa Mudu Yesu Krais lapomenipuna epe raba meape kone-para kuma pi kone-para gialia rabu epe-rupa piralimina.

Pol-me ora pi sa3Niaame Gote-na bi minasaamina. Gore nipuri

ora Gote niaana Aa Mudu Yesu Krais-na Aapapirua niaa waru odome omea-pulu nipumi niaarayo epe-rupa raba muaaya. 4 Goa pua niaa

madaa kedaa epea rabu nipumi raba mua riaaya.Goa pea-pulu niaame page nipuna kone muakedaa rini onaa page raba meamina. 5 Goreniaame Krais madaa kone sua kedaa pi kone nipuraapu mea ritima. Goa pua niaame Krais-naadaa raba meape kone mea sua piramina. 6 Goreniaame kedaamedamealima rabu nimi rabamuaoro yaalo epe-rupa piraliminalo pema. Goa puaniaame rabameape konemealima rabunimi pageraba mealiminalo pema. Goa pua niaa pawapirua kedaa ritima-rupa nimimi page go purimapalaliminalo pema. 7 Goa pea-ga nimimi niaaraapu kedaa ritimi-pulu Gote-na puri mealimi.Gore niaamego rabameapepurimema-pulu nimipage mealimina pitapape.

8 Gore amenu pagalepa. Niaame Esia su rayo-para kedaa pi yae risima. Go rabu ora adaakedaapeme niaa rabuaniaasa-pulu niaana puripage maomapasa. Goa pisa-pulu niaare omalemakone isima. 9 Gore niaana robaa-para gupa koneisima: Mo koso page aame onaa tu maomaatalopalia-daare niaa madaa opalia kone isima. Goapisa pare niaana puri madaa kone narulasima-daa go kedaa ipisa ya? Dia, pare Gote-me ome on-aanu rayo wala marekaaya-pulu niaame nipunapuri madaa kone sua ora mada adalimi. 10 GoreEsia su-parare oyae medame niaa tu maomaatalopisa pare Gote-me niaa raba misa. Goa pisa-ga orope page niaa wala nipumi raba mealia.Gore nipumi niaa waru raba muaaya-daa ni nipumadaa puri paloa kone rulaema. 11 Nimimi pageniaa raba meape beten laatepape. Goa pua Gote-me nimi onaa adaapuna beten pagoa niaa rabamealia. Go madaare onaa medalomame niaamadaa kone sua Gote-para ora pi teme.

Pol-me Korin onaanu yaa agaa nalakesa12 Niaame nimina robaa-para adokaru mua

epea pema. Go madaare niaame go su amaapora epe-rupa pamua nimi raapu page epe-rupapiramina. Goa pua niaame go su amaa i konenasua kudiri pi kone naisima. Dia, Gote-na eperaba meape kone sua nipuna puri mua epe-rupapirua kone padane su piramina. 13 Goa pea-ganiaame agaa pepa madaa tu o taatemare nimimidipiare adaliminalo pema. Gore nimi rayomeado kiritaliminalo kogono pe. 14 Gore Aa MuduYesu epaliade yapi di raburi niaame nimi madaapedo pu piralima-rupa nimimi niaa madaa pagepedo pu piralimina. Go madaa abia ogesi-daaniminaaeme.

2 Korin 1:15 285 2 Korin 2:1415Gore niaame epe kone sua nimi rana lapo epe

kone mealiminalo nimi piri-para epolalo pima.Goa pua neme nimi piri rana lapo aba epaluakone salo. 16 Rana padanere Mesopotemia su-para palua kone salo pare wala Mesopotemia sugimoa wala nimi piri-para epalua kone salo. Gokone isima-rupare nimimi niaa raba mua walamo Judia su-para wala lamua palimina kone salo.17 Gore go madaare neme kone laapo sua epolalopisu ya? Gore neme epolalo pisu rabu naa biminasaatalo pisu ya? Gore neme agaa laapoloa e loa wala dia lo pisu ya? Nimi go agaamemakiraato kone isimi ya? 18 Gore Gote ora konepadane ia-ga neme agaa rayo e loa dia laporata nimi-para nasude. 19 Gore ni-para Sailas-para Timoti-para niaame nimina rikiraana piruanimi agaa lagisima-dere gore Gote-na Si ora rialoYesu Krais madaa agaa lagisimade. Gore Krais-re nipumi agaa laapo e loa dia lo natea. Dia,Yesu Krais-re ora Gote madaa e agu sa aa yaade.20 Gore Gote-me onaanu-para ora goa palua neagaa laketa-pulu Yesu Krais-me goa madaa e loaagaa pagoa ratisa. Goa pisa-ga niaame YesuKrais-na bi padanere ora e loa simana Gote-na biminasaatalo pema. 21 Gore Gote nipu padanemeniaa-para nimi-para Krais raapu puri mapalaaya.Goa pua abade Gote padaneme niaa epe rado-rupa meda mapiraasa. 22Goa pua nipumi nipunayope niaamadaa pua Holi Spirit niaana pu robaa-para mapiraasa. Goa pua nipuna orope giapekonere Holi Spirit-mi gua epe koneme palua neapisade. Goa pua niaame agaa laapomada natema.

Pol Korin su-para abi napisa23 Gore Gote-me ni adea-pulu neme yaa agaa

natoa. Neme nimi kedaa pi agaa-daa nala-gialua pare Korin su-para aipapulu naipisude.24 Niaamere nimina kone rulae yae madaa agaanatema. Dia, nimimi puri paloa kone rulasimide.Goa pea-pulu niaame nimi raapu raaname omoanimi epe-rupa piraliminalo kogono pema.

21 Gore ni nimi piri-para wala ipua kedaa gu-

lalore ora naepalua kone isu. 2 Dia, neme nim-ina kone-para kedaa mapaluadaare nimimi ninarobaa-para namaepeaalimi. Gore nimimi ni-paragupa pemede-ga akeane neme nimi-para kedaamea gialua ya? 3 Gore nimimi nina robaa-pararaana masaape kone mulalo palimi-daare ni walanimi piri-para ipua kedaa pi kone namealua koneisu. Go kone kedaa nagulalore neme pepa tua o

taato. Gore neme raaname ome raburi nimimipage go madaa raaname omeme-daa ade. 4 Goreabade neme nimi piri-para pepa tua o taarude.Go rabu naa robaa-para kedaa mua neme nimimadaa re page sude. Neme abade go pepatisuri gore nimina pu robaa-para kedaa masaat-alo agu napisu. Dia, pare neme nimi madaa pedopu raaname omape koneme nimi raba minalopisude.

Nimi waea palimiri epeame abulalepape5 Aa medame onaa medana robaa kedaa pi

kone mea kateare gore nipumi nina pu robaapage padane ya-pulu kedaa namasaaya. Dia,pare nipumi nimi rayo kedaa pi kone medalomamasaaya. Pare neme agaa ora puri palo lapedepenalano-ga pa onaanu medalomana robaa-parameme kone namea imi-daa lagialo. 6 Gore goaare nipuna pupitagi nisade rabu nimi adaapumikedaa kasimi-pulu gore abia go mada kone salo.7 Goa pea-ga abiare nimina kone pereke suanipuna pupitagi kone gimoa nipuna pu robaa-para maepealimina. Goa napalimi-daare nipunarobaa-para i kone kedaame nipu rabuaniaalia.8 Goa pea-daa nimimi odo pi kone sua raanameomape kone nipu mea waatemena. 9 Gore abadeneme mo pepa tisuri neme nimi ko tulalo pisude.Go rabu nimimi nina agaa mana ratemena paedia yapame adaluame tisude. 10 Yapare nimimionaa medana wae yaenu mea rubua raakepe pal-imiri neme page mea rubaayo. Gore go wae yaeneme mea rubalua-daare neme Yesu Krais-na iniagaa madaa mea ruboa nimi raba minalo pisu.11 Goa pua Satan-me niaa makiraawa rabuaani-aalo neme wae kone mea raakepe rubaayo. Gorenipuna kone aba adema.

Troas su-para Pol palua kone isa12 Abade Troas su-para pua Krais-na Epe Agaa

laketalo pisu rabu Aa Mudumi nipuna kogononapora gaape lobo isa. 13 Goa pisa pare niaanaameTaitus na-adasasu-pulu ni kone adaapumisu.Goa pua ni mo Troas su-para piri onaanu-parapatalepape loa ni Masedonia su-para nipu asapu-lalo pisu.

Gote-na puri mua yada pamina14 Gote-me oro yaalo ni raba mea-pulu neme

nipu-para ora pi to. Niaa Krais raapu piram-ina Gote-me Krais-na purimi niaana wae yaenuiaanu-rupa rabuaniaaya. Goa pea-ga niaana ko-gono Gote-me onaa rayo-para Kraismadaa remaalakelaama puaaya. Go rabu ora epe kaa pi agaare

2 Korin 2:15 286 2 Korin 4:2su rayo-para pea. 15 Gore niaame kogono pemarabu Krais ora epe kaa pi miru-rupa Gote piri-para pisa. Goa kaare oro yaalo kagaa pirapekone mi onaa-para page wae su naaku-para pal-imi onaa madaa page pua odobalia. 16 Gorewae naaku-para pope onaanumi go kaa memeraburi nimu tu maomaaya. Goa pea pare onaamedaloma oro yaalo epe-rupa kagaa piraamalaama pope kaameme rabu nimu epe-rupamapi-raaya. Goa pea-ga go epe kaa kalape kogonoreniaa rayomere niaana bipa napema. 17 Goreaa adaapumi Gote-na agaa madaa mone meapekogono pemede. Niaame goa napema pare Gote-me niaamea rapaasa-pulu nipuna ini agaamadaaagaa padane waru loa Krais raapu pirua kogonopamina.

3Kagaa agaana kogono ora pipape

1 Pare abia go pageme agaa madaa nina biminasaatalo lagialo ya? Gore aa medalomamepeme-rupa pepa kogono madaa bi waru meam-inalo pi ya? 2 Dia-ga niaana bi meape pepanona piane onaare nimi pimi. Go pepare niaanarobaa-para ia-ga onaa rayome nimi pepa nonapiane adoa dipitimi. 3 Go pepare Krais nipunatinaloa niaame nimi piri-para mea ipisima. Apopepa madaa nipumi pepa tape natua pepa-rupaaana madaa natisa. Dia, pare oro yaalo kagaapirape Gote-na Holi Spirit-mi onaanuna robaa-para pipaa-rupa tisa.

4 Gore Krais-me niaa raba misa-pulu niaameGote madaa kone rulaawa go agaa adaliminaloadaapu tu ima. 5Ora niaana bipa go kogonomadanapula pisima. Dia, Gote padaneme puri gearabu niaame go kogono mada pema. 6 Gore Gotenipumi niaa kone gua niaare nipu raapu pogatupirape kogono mea gisa-pulu mada palima. Gopogatu pirape agaare pa rekena agaa-daa Dia,pare Holi Spirit-miri nipuna pea. Gore rekenaagaame onaa omape kone kata pare Holi Spirit-miri onaanu epe-rupa mapiraape kone kata.

7 Gote-me rekena agaare aana madaa tua gisarabu Gote-na epe paana puri raapu ipisa. Goapisa-ga Moses-na ini-parare paa waru roaaya-pulu mo Israel onaanumi nipuna ini agaa-parana-adesimi. Goa pisa pare oropere go epe paanapuriri nadia sa. Gore rekena agaana kogonoreomape dina puri mea ipisa. 8 Goa pisa pareHoli Spirit-mi onaanu oro yaloa kagaa pirapepuri guaaya-pulu go rekena agaana puri maoge

yaaya. 9 Gore go rekena agaa simide raburi waeyoto mea ipisa pare go kogono madaa epe paanapuri adesima. Goa pua onaanu ora epe-rupamapiraape kogonore rekena agaana puri rabuaa-niaaya. 10 Goa pea-ga go kagaa agaana konenapuriri abia orawaru epe ta-pulu abana lo robaanapuriri madia yaasa. 11Gore go epe kogono madaaepe paana puri raapu wae kone ogepu aasa. Goapisa-pulu go oro yaalo kagaa pirape kone madaanipuna epe paana puri ora adaalupe su yamea.

12 Niaame go oro yaalo kagaa pirape agaamua piruaema-pulu niaame agaa puri paloa warulaketema. 13 Niaame Moses-me pisa napima.Gore mo Israel onaanumi Moses-na ini agaana ipaa apetua dia nalo nipu adesalimi-daa nipumiini agaana mamina ruginimi kunisa. 14 Gorenimuna pu robaa-para rero pisa rabu pa naipisapare abia page nimumi abade rekena agaa padipi pirala peme. Goa peme-ga mamina rugininona piane yaeme nimuna kone rigitisa. Gorepa onaame raa namea rubalimi pare Krais raapupitia rabu Gote-me go yae mea rubalia. 15 Goreabia page nimumi Moses-na agaa dipia pagopimi rabu mo mamina rugini nona piane yaemenimuna kone rigitabaaya. 16 Gore onaanu konenapereketeme rabu Gote-na buk-mi agaa gupata: Moses Aa Mudu raapu pirisa onaana maminaruginimi ini agaa pa rigitisa. 17 Go agaa madaareaa mudumi Holi Spirit madaa agaa ta. Goa pea-pulu Aa Mudu-na Holi Spirit aa meda madaapitiare go aa-na wae yae madaa esepeaalia rabunipu epe-rupa pa piralia. 18Goa pea-ga niaa rayoyae medame niaana ini agaa rigitape yae naia.Goa pea-ga ipa-para oyae lewa lewa pala aatade-rupa onaanumi Aa Mudu-na epe puri niaana iniagaa-para mada adalimi. Oro yaalo niaame goepe paana puri mua piruaema rabu Aa Mudu-na kagaa kone wasupa adape nona pima. Gomadaare Aa Mudu-ri Holi Spirit ya-pulu nipumigo kagaa konena puri page niaa guaaya.

4Kogono aanuri sumi warini pe nona pea

1 Gote-me abade niaa odome omoa nipuna epekogonopamonalo puri gisa. Goapea-puluniaamego kogonomadaa nagimalima. 2Dia, pare niaamekudiri pi konena wae yala polape konenu pageaba gimisimade. Abiare niaame yaa agaa medanaloa Gote-na agaa page niaame nabebolamina.Dia, niaame ora agaa rayo loa Gote-na ini agaa

2 Korin 4:3 287 2 Korin 5:9madaa pirua onaa rayona robaa-para i agaa ku-raliminalo kogono pema. 3Gore niaame epe agaago lagialema rabunamealiri gorene repena ralae-para mea lopalimi. 4 Go su amaa makirae Satan-memoonaanuna konemea rogaa ia-pulu nimunaini page rigitea. Goa pisa rabu Krais-na epe paanapuri-para Epe Agaame nimuna robaa-para madanaepea rabu nimumi nipu na-ademe. Goa pemepare Krais-re ora Gote-na piksa pia.

5 Gore niaame niaana pa amaa agaa-daa nala-gialema. Dia, niaame Yesu Krais-re ora Aa Mudupia lo lagua niaare nipuna kogono aa pima lolagema. 6 Gore abade Gote-me go ribaane su-para paa opena sa-pulu nipumi nipuna paareniaana robaa-para page mea ipisa. Goa pea-gaabia niaameGote-na epe paana puriri Krais-na iniagaa-para adema-pulu onaanu go agaa laketema.

7 Pare niaame go epe paa madaa kone mealimarabu niaa sumi warini pe nona piane pirua gopurina paa saapitima. Goa pea-pulu onaa rayomeGote-na puri ado kiritinaloa niaana puri madaadia kone salima. 8 Gore kedaamere su rayonaagaa epea pare niaa mada narabuaniaaya. Oroyaalore niaana robaa-para kone adaapu epea pareniaana kone ora namabebolaaya. 9 Go page iaaadaapumi rekoa niaa waea pulalo peme pareGote-me niaa naminaa repaaya. Gore aanuminiaana yogane radaa waru manaawa waea pemepare niaa ora natu maomalimi. 10 Goa pua oroyaalo niaana yogane madaa epape yaere niaanakone-para Yesu omesa-daa niminaaema. Goapea-pulu onaanumi nipuna kagaa kone wasupaniaana kone-paramua adaliminalo kogono pema.11 Gore niaa oro yaalo Yesuna kogono pema rabuaa medalomame niaa tu maomaatalo peme. Goapea-daa onaanumi Yesuna oro yaalo kagaa pirapekone wasupa adalimina niaame kogono pamina.12 Go agaana re-re omape koneme niaana konetu maomaatalo pamina. Goa pea pare oro yaalokagaa pirape koneme nimi raba minalo kogonopema.

13 Niaame Yesu madaa kone rulaemare abadeGote-na agaa i buk madaa gupa sa-rupa pema:Neme Gote madaa kone rulayo-pulu neme abalapasu. Gore niaame page kone rulaema-rupaniaame page agaame lapaema. 14 Gote-me AaMudu Yesu wala marekaasa-daa niaame abamakuaaema. Goa pua Gote-me niaa-para nimi-para marekaawa Yesu raapu mea mapiraalia15 Go lagialema agaa rayore nimi raba minalolagialema. Gore Gote-na epe raba meape konere

adaapu ora mu kiritalimina. Goa puare go madaanimimi beten adaapumi ora pi loa Gote-na biminasaalimina.

Yesu madaa kone rulaasimi16 Goa pea-ga niaame kogono nagimamina.

Gore ora niaana yoganere o ta pare pinawa loapadane padane laatapu Holi Spirit-mi niaana purobaa-para kagaa puri guaaya. 17 Gore go kedaaniaa madaa epeare ora adaape-daa dia madarialima. Goa pea pare go kedaamere niaa epekone gua oro yaalo kagaa pirape yoto adaapemeagialia. Goa pea-ga mogo oge kedaasimiri niaanarabuaniaaina lamina. 18Gore niaana inimi ade-made yae madaa na-adaba pima. Dia, niaame na-ade kagaa yaere waru adaba pima. Gore niaamego inimi ademare gore rudupu yapina salia. Goapea pare oyae niaame inimi na-adema yaere orosama lama pualia.

51 Gore niaana yoganere niaame su amaa ae

kabe ada nona piane pima. Go ada kilipialiarabu niaana ada meda Gote-me wariasa-daa nim-inaaema. Goa pisa-daa go adaare aa medameabade kimi napisa pare so yaa-para aayare niaanaoro yaalo pirape yogane gialia. 2 Gore abia niaasu amaa pima rabu niaame so yaa-para aaya adaora mulalo pu rekena pima. Sogo yaa madaayogane niaana pumi raana pina pima. 3 Sogoyoganemuamamina-rupa yamalima rabu niaanayogane naramualia. 4 Abia niaana yogane kabeada-rupa aaya-daa kedaa muaema. Gore niaamego su amaa yogane kilipiape kone naima. Dia,pare niaame kagaa yogane mulalo pima. Go rabuniaana omape yoganere niaa oro yaalo pirapeyoganeme alopaawa niaa rigitalia. 5 Gote-me ni-aare so kagaa yogane meamonalo managolaaya.Goa pua nipumi niaa orope gialiade yaenuri HoliSpirit gea-rupa ora gulalo agaa lo mapataaya.

6 Goa pea-ga niaame oro yaalo robaa-para puriwaru mua piramina. Abiare niaana su amaa yo-ganere niaana ada nona piane pima-pulu niaa goyogane-para mada pima. Goa pea pare niaare AaMudu raapu nipuna ada-para mada napiralima-daa niminaaeme. 7 Goa pua abiare niaame nipumadaa kone rulaawa pirua niaame go oyae abina-adema. 8 Goa pea-ga niaana robaa-para purimeamina. Niaamere go su amaa yoganere gimoaso yaa-para pua Aa Mudu raapu pirua kagaayogane mulalo pema. 9 Goa pea pare niaanakonere nipuna ada-para pua nipu raapu piralima

2 Korin 5:10 288 2 Korin 6:7palo go su amaa ada-para piralima palo niaameoro yaalo Aa Mudu raana omenalo kogono pema.10 Gore orope Krais-me niaana koso pagaliade diraburi niaa rayo epa kiritalima. Gore niaamewae kogono-para epe kogono-para palima-daareonaa rayo padane padane laatapunimuna yoto gokogono madaa mealimi.

Gote-na adami onaa piramina11 Gore niaame Aa Mudumadaa paalame omoa

kone niminaaema-pulu onaamenipumadaa konenarulaawa agaa laketema. Gore Gote-me niaaadokaru mina-ga nimimi page nimina pu robaa-para i koneme niaa ademe kone salo. 12 Goagaa madaare nimimi niaana bi minasaaminalonatema. Dia, pare nimimi niaa madaa konemeal-iminalo teme. Goa pua nimimi onaamedalomanaini agaa madaa niaa pedo paliminalo agaa teme.Gore onaa medalomame nimuna kogono madaapedo pua robaa-para i kone na-ademe. Nimuminimi-para agaa teme rabu nimina robaa-para ikone madaa agaa laketeme. 13Gore go onaanuminiaa maeyae onaa pima temere niaame Gote-nakogono waru pamina. Go page nimimi niaa epekone pema temere gore nimi raba meape kogonopipape. 14 Gore Krais-me niaa madaa pedo puodome omesa-ga niaa kone waru sua nimi rabaminalo kogono pema. Go aa padaneme onaarayo madaa omesa-daa onaa rayo nipu raapuomesimi. 15 Gore nipu onaa rayo madaa omesa-pulu onaa abia pa pimi nimimi kone waru suanimina pora pamua kone waru mealepape. Dia,pare nipumi niaa raba mulalo omoa wala rekesa-daa niaame nipu madaa kone rulaawa kagaa porapamuamina.

16 Goa pea-ga abia niaame onaanuna koneadema rabu su amaa i koneme narumaa samina.Gore ora abade niaame Krais nipu pa yoganepirina kone sua go-rupa mea rumaasima. Goapisima pare abiare niaame go kone gimoa go-rupa namea rumaaema. 17Gore aa medame Kraisraapu pirua kagaa kone mealiare nipu ora kagaaaa piralia. Goa pua abana wae kone rayore gimoakagaa kone mu saapiramina.

18 Apo kagaa konere Gote-me gua abanakone mea rubisa. Abadere nipuna iaa-rupapirisima pare Krais-na kagaa kone gua Gote raapupadane-para adami onaanu mapiraasa. Goa puanipumi niaa onaa medaloma raba meamonalokogono gisa. Goa pua niaame nipuna iaanumedaloma Gote-na adami onaanu ma-aulatalopema. 19Gore Gote-me onaa rayo Krais-na adami

onaanu mapiraasa-daa agaa lagema. Goa puaGote-me nimuna waea pisimi madaa kone na-sua wae yoto nasaapiruaaya. Gore onaa iaa-rupa pirisima rabu Gote-me niaa adami onaamapiraasa. Go kone madaare niaa kogono puaonaa laketema. 20 Goa pea-pulu niaame Krais-naagaa mua nipuna agaa laketema. Goa teme rabuGote nipuna agaa niaame lagialema. Goa puanaamereKrais-na agaamuanimu-para puri paloagupa teme: Gote-me nimi iaa aulaawa adamionaanuwalamapira ya-pulu agaa riawarumema.21 Krais-me waea meda page ora napisa yapareGote-me niaa Krais raapu wae onaa-ga epeloarayo epe-rupa mapiaaya. Go rabu nipu waea piaa-rupa ma-aulaasa. Goa pua Krais-me pisareniaa rayo nipu raapu padane-para pirua Gote-naredepo ne kone mua epe-rupa piraminalo pisa.

6Aposel kogono madaa kedaa risimi

1 Niaare Gote-na kogono paema-pulu nimi-para agaa puri palo gupa teme: Nimimi Gote-na epe raba meape kone aba meme-pulu warusurubalepape. 2 Go madaare pagalepape. Gote-me gupa tea: Aba nimi epe raba meape yapi diraburi nena agaa pagesude.

3 Gore niaame kogono epe-rupa pua onaanuwala lopalimilo-daa napema. Goa pua nimuminiaana kogono madaa ero agaa mada nateme.4 Dia, yapare onaanumi niaa Gote-na kogonoaa adaliminalo kogono pema. Goa pua niaameradaa no kogono pala piramonare kedaa riapekogono pu waea rado radome page rabualia-gakogono pawa pamina. 5 Goa pala piramonarenimumi niaa tisimi page kalabus ada-para map-ataasimi rabu page niaa wae-rupa piruaarimanaloa pogolasaasima rabu page kogono pisima. Ni-aare kogono madaa pu imu-para yaapi pu radaawaru noa u waru napatua reame waru omes-ima. 6 Goa pisa pare niaa abia epe-rupa pima-gakone waru niminaawa pawa pirua onaanu epe-rupa raba mema-pulu niaare oro Gote-na kogonoaanu-rupa ademe. Niaamere Holi Spirit-mi koneginaloa puri mua niaame onaanu madaa pedo puraaname waru omoa Gote-na kogono pa amaapema. 7 Niaame ora agaa laketema rabu Gote-na puri mada kogono pema. Goa pua niaameepe redepo ne kone ima-ga niaame Gote-na iaanutulalo pema rabu page nimumi niaa tulalo pemerabu page ora agaana redepo ne kone sua kogonopema.

2 Korin 6:8 289 2 Korin 7:98 Onaa medalomame niaana bi minasaaeme

pare medalomamere waea pimi teme. Medalo-mame niaa-para ero agaa loa masaa rilaemepare medalomame niaa epea aa-rupa adoa remaalaketeme. Nimumi niaare yaa agaa ne aanu koneimi pare niaamere ora agaa mea laketema. 9Goreonaa medalomame niaana bi napagesimi pareonaa adaapumi niaana bi waru pageme. Medalo-mame niaa omape-rupa pirisima pare abia nim-imi niaa kagaa pa pimi-daa ademe. Gore niaa epe-rupa piraminalo Gote-me niaa kedaa pi kogonomea gea. Goa pea pare go oyaeme niaa-daa natumaomaaya. 10Niaare niaana pu robaa-para kedaamema pare Gote-me niaa raba muaaya-pulu oroyaalo niaame raaname omamina. Niaare naraaonaa-rupa pirita pisima pare niaame Gote-naepe kone adaapu mua onaa adaapu page rumaakatema. Gore niaare oyaenu meda naima temepare niaame oyae rayo ora saapiruaema.

11 Gore Korin onaa nimi-para epe agaa-rupaapo lagialema pare nimina robaa-para i kone rayopenaame waatema. 12 Niaame niaana lo robaa-para i konere narogaa saapima. Dia, pare niminapu robaa-para epe kone waru naimi-pulu nim-imi niaa madaa pu robaa-para i kone penaamenawateme. 13 Gore abiare neme nimi lagialoaaraamenipuna si agaamana laketeme-rupa lalo:Niaame nimina robaa-para i kone rayo penaamewaatema-daa go nimimi epe kone mua go-rupapipape.

Niaare Gote-na ada-rupa pima14 Gote madaa kone narulae onaanuri kone

rado-rupa imi-ga nimu raapu pora napa-mualepape. Dia-ga epe kone i onaanu-paraagaa rasini onaanu raapu pora meda-paranapamualepape. Go page niaame abana kone-para kagaa kone lapo padane-para mada nakibu-malima. 15Go page Krais-para Satan lapona konepadane-para mada nasalipi. Gore mo kone rulaeonaanu-para kone narulae onaanu raapu konepadane-para mada nasalima. 16 Go page HoliSpirit niaa madaa pia-ga niaare Gote-na epe adanona piane pima. Goa pea-ga niaame remo yawei aana madaa kone mada nasalima. Gore niaareora pia Gote nipuna epe ada nona piane pima.Goa pea-pulu abade Gote-me gupa sa:Niri nimina robaa-para pirua nimi raapu padane-

para pamuamina.Goa pua niri nimina Gote piralua-pulu nimiri

nina ruru onaanu piralimi sa.17 Goa pisa-pulu Aa Mudumi gupa sa:Nimiri nimuna rikiraana gimoa ipulupape.

Goa puare nimimi remonuna wae konenaratalepape.

Goa palimi-daare neme nimi raapu piralua.18 Goa pua niri nimina Aapa ora ria piralua.Nimiri nina nogo naakinu piralimina.Aa Mudu-ri oyae rayona puri yaalo agaa gupa lo

mapataasa.7

1Gore nina amebaaninu-ya, Gote raapupogatupirape agaare niaa lagea. Goa pea-ga oyae ray-omere niaana kone-para robaa-para maoyaalia-daare mea ruboa epe-rupa piramina. Goa puareniaame Gote madaa paalame waru omoa epekagaa kone padane sua piralimina.

Korin onaame Pol madaa pedo pisimi2 Niaame abade aa meda-para waea napua aa

meda namaoyaawa page niaame abade aa medanamakirasima. Goa pea-ga nimimi niaa madaarepu robaa-para kone epenaatapape. 3Neme nimi-para mariae agaa-daa nalalo. Dia, neme abaapo lawade. Niaame nimi-para kone waru ima-daa nimi omalimi palo pa piralimi palo ni pagenimi raapu piruaayo. 4 Neme nimi madaa konemapiraawanimimadaapedowarupe. Gore kedaapi kone rayo niaa madaa epeare gore nina purobaa-para puri waru mapalaaya. Goa pua naaraana ome konere robaa-para rulatabea.

5 Gore abade niaa Masedonia su-para epa opa-pasima rabu niaa ogesi-daa kitu napirisima. Dia,wae kedaanu ipisa-daa onaanumi arere pua ni-aana robaa-parare paalame omesima. 6 Pare aameda nipuna pu robaa-para kedaa pea raburiGote-me nimuna pu robaa-para epe kuma pi konekata. Goa pea-ga Gote-me Taitus niaa piri-paramea rapaasa-daa niaana pu robaa-para puri ma-palaaya. 7 Taitus niaa piri-para ipisa rabu gomeagu niaana pu robaa-para puri namapalaasa. Dia,pare nimimi Taitus nipuna pu robaa-para epekone kasimi-pulu nipumi go agaa lagisa rabu ni-aana pu robaa-para puri page mapalaasa. Taitus-mi nimimi ni ora adolalo pamede-daa lagilo sa.Go page nimimi odome omoa ni raba mulalopeme-daa lagialo sa. Goa pea-pulu neme oraraaname waru omesa.

8 Gore neme pepa tua o taasude rabu niminarobaa-para kedaa mea gisa-daare ni abia odonapea. Yapare go pepa-me abade nimina purobaa-para oge rudupu kedaamapasa-daa odomeomesu. 9 Goa pea pore abiare neme raanamewaru omalo. Gore mo nimina robaa-para kedaa

2 Korin 7:10 290 2 Korin 8:11pi kone masaasude madaare raaname naome.Dia, pare go kedaa pi kone sua wala nimi gokone madaa lo robaa perekesimi-pulu go madaaraaname waru ome. Go kedaa pi kone madaareGote-me nimina lo robaa maepeaasa-pulu niaanaagaame nimina pu robaa-para namaoyasa. 10Dia-ga kedaa rialima-para lo robaa wae raapu ritimarabu Gote-me kogono pea-pulu gome onaanunakone maepeaawa oro yaalo mapiraape kone gu-lalo pea. Goa pea-ga kone perekealima lo robaa-parare ora epe ta-ga odome naomamina. Goapea pare go su amaa piri onaanuna kedaa-paralo robaa wae mema konemere nimumaoyainaloanimu ini adupialimi. 11 Gore lo robaa kedaapi kone gisa-mere Gote-me nimi raba misa-daawaru ado pimi. Go kedaa pi kone misimi-pulunimimi aipapulu rekoa kone maredepo yatepape.Goa pua aa medame waea pea rabu go madaarenimimi ratu yawoa Gote madaa paalame omoaniaa waru adolalo peme. Goa puare waea pemeonaare nimimi lo robaa marekaawa nipuna konemaredepo yatepape. Goa rayo madaare nimiminimina konere penaame epe-rupa meme. 12Goreneme go pepa nimi pimi-para tua o taasude rabuneme go pupitagi nisade aa raba minalo agu-daanatisude. Go page go aame onaa madaa waeapisa-daare go agu raapo madaa kone sua pepanatisude. Dia, pare Gote-na ini agaa madaarenimimi niaa agu raaname omoa niminaaliminalogo pepa tua o taasude.

13 Go nimina kone agaa pagema raburi niaameepe kone sua epe-rupa piraema. 14 Gore nemeabade nimi piri-para Taitus-me agaa adaapu pualakelasude. Goa pisu pare nimimi go agaamadaare ni yala namapasimi. Dia, agaa rayoniaame nimi-para simare gore ora agaa sima.Goa pea-ga niaame nimi madaa Taitus-para agaaadaapu loa epena sima. Go raburi niaame oraagaa lagisima kone sua makuaaema. 15 GoreTaitus nipu nimi piri ipisa raburi nimimi nipumulalore paala omeme kone adaapu sima. Gorabu nimi rayome nipuna agaa pagoamogeasimi-daa nipumi kone niminaabaaya. Goa pisimiderabu nipuna pu robaa-para nimi odome omoaraanamewaru omopia. 16Goa pea-ga abia niminakone-para epea palimi kone sua neme padane orawaru pedo pe.

8Raba meape kogono

1 Gore niaame nimi lagulalo pima yaere Gote-me Masedonia lotu ada-para kirita piri onaanuepe-rupa raba mina mua titame omenalo nimi-naalima. 2 Go onaa nimumi kedaa adaape meariasimi-pulu gomere nimuna kone rulae ko tulalopisa. Goa pua nimu naraa onaa-rupa pimi rabunimi robaa-para raaname waru omalimi. Goonaanumi mone ora adaapu kiritaawa kateme.3 Neme adoa nimi lagialo. Gore pa nimuna oyaeadoa go mone kirita sua medaloma rumaape-rupa isare waru rumaasimi. Goa pisa pare ni-mumi go kone page rabuaniaawa adaapu walamea kateme. 4 Go rabu nimumi agaa puri paloloa mo Judia lotu ada-para page Gote-na rururabamina isimi-pulu go kogono pisima. 5Nimunakonereniaameora epe ta kone isimaparenimumimone kogono agu-daa nakasimi. Dia, abadenimuna kone rayo Aa Mudu-para kasimi. Goapua nimumi Gote-na konemuanimumi niaa-parapage kone kaloa raba misimi.

6 Goa pea-ga Taitus-mi go kogono abade ripi-maawamone oyae kiritainalo lakesima. Nipumirinimina epe raana omape kogono raba minalolakesima. 7 Gore oyae rayo madaare nimimi epekone waru imi-ga Gote-para puri paloa kogonopua nimina raana omeme konena iniri mone kat-apape. Nimimi Gote madaa kone waru rulaawaagaa epe-rupa lakeloa makuaae kone waru suarabamulalo kone page waru imi. Goa pua nimiminiaa madaa page kone waru imi. Goa pea-gaabiare nimimi raana omape kogono meme rabukone waru ratua pipape.

8 Neme nimi pa pora medaloma nalagialopare onaa medalomame epe kogono pulalo pemeraburi kone mea waatea-ga adalepape. Go ko-gono madaare neme nimu odo omoa lo robaawaalape kone waru adaliminalo lagialo. 9 Gorenimimi niaana AaMudu Yesu Krais-na epe titameomoa rabameape konemadaa remaa pagesimide.Nipuri yaa-para aa mudu pirisa pare niaa rabamulalore nipu waea naraa nona piane epa pirisa.Nipumi aa naraa piritalo pisare nimi nipuna loaepe kone madaa rabu mulalo pisa.

10 Abia nina konere oyae kirita sape kogonomadaare nimi gupa lagialo: Go kogono aba maalipadane dia naloa ripimasimi-pulu abia pu kiri-tatepape. Go kogono madaare nimimi aba raanawaru omoa pulalo pisimi. 11 Goa pea-ga go ko-gono ora pu kiritalepape. Abade nimimi aipapulukogono raaname omoa marekasimi go kogono

2 Korin 8:12 291 2 Korin 9:8abia page aipapulu pubalepape. Gore nimina kir-itape mone adoa pipape. 12 Goa pea-daa nimimioyae katalo raaname omalimiri Gote-me go koneadoa raaname omea. Nipumi nimi gulalo pi oyaemadaa adoa raaname omalia. Nimimi kane oyaesaapimiri nipumi go madaa adoa rumaalia.

13Nemeoyae adaapumua onaamedaloma epe-rupa pirinalo oyae nakaato. Goa pula pe yaalorenimina oyae dia yalia. Neme nimi rayo padane-rupa piralimina kone i. 14 Abiare nimimi oyaeadaapu imi-ga oyae dia ta onaanu medalomakatapape. Goa pea pare nimi oyae dia yaliarabu nimumi oyae adaapu salimi-daare gore nimipage raba mealimi. Go madaare nimi-para nimuraapu padane-rupa piralimina. 15 Gore Gote-naagaa i buk-mi gupa ta: Aa medame eta adaapupemea kiritaaya pare rumaatalo pea rabu nipunaora adaapu naia. Gore aa medame ogepusi meakiritali-daare rumaame rabugorenipuna eta oge-pusi nadia yaalia sa.

Pol-me Taitus Korin su-para mea rapaasa16 Taitus-na konere niaana kone raapu padane-

rupa inalo nimi raba mulalo pea. Goa pua nipunakone madaa Gote-para ora pi tema. 17 Gorenipumi niaana agaa pagoa ratea pare nipuna gokogono pulalo kone mua nimi piri-para epalia.18 Niaana ame meda nipu raapu penaatema. Goamere Yesuna ruru onaa rayome Gote-na agaalakelape kogonomadaare nipuna bi minasaaeme.19 Goa pea pare go-rupa agu-daa dia. Gore moYesuna ruru onaanumi nipuri niaa raapu pe-naalame. Nimumi nipu Gote-na agaa kogono-para go mone surube kogono mea kasimi. Gomadaare niaame raaname omape kogono puaniaa Krais-na onaanu raba muaema. Onaanumigo epe pora adalimi rabu Aa Mudu-na bi madaminasaamina. 20 Go mone adaape madaare paaa medalomame ape yaenu mada nateme-daareniaame go yae epe-rupa surubema. 21 Niaanakonere Aa Mudu-na ini agaa madaa kogono warupamina. Yapare nipu madaa agu-daa napema.Dia, pare pa onaanuna ini agaa madaa page ko-gono waru pamina.

22 Goa pua mone epe-rupa surubalima-puluniaame niaana ame meda page nimu raapu pe-naatema. Nipuri oro yaalo niaame kogono radorado katema rabu nipumi puri paloa niaa rabamulalo pea. Gore abia nimi madaa kone waruia-pulu nipumi puri waru paloa go kogono madapalia.

23 Gore Taitus-ri nipu niaa kogono meda piyago pirina saamenimi rabamulalo kogono pepa.Taitus raapu palimide amenuri nimu Gote-naruru lotu adanu-para piri onaanu-repaa kogonopape aanu ya-pulu onaanumi nimuna kogonomadaa Krais-na bi minasaalimi. 24 Goa pea-ganimimi nimuna kogono madaa raaname oma-lepape. Goa palimi rabumo Gote-na ruru piri on-aanumi nimi madaa pedo pua madaa paliminaloteme.

9Pol-me Gote-na ruru raba mealepape lo agaa

lakesa1Gore Judia su-para pirua Gote-na ruru onaanu

nimumi raba mulalo oyae pa kateme. Goa remaapageme-ga neme nimi agaa wala adaalupu natuarepalua. 2Nimina konere niaame go kogono pal-ima kone imi-pulu neme mo Masedonia onaanunimi pedo pi agaa gupa pua lakesu: Aba patisamaali rabu Grik su-para pimi ame baaninuminimi raba mulalo piruaeme lo lakesu. Gore Mase-donia su-para piri onaa adaapumi nimina koneadoa nimumi pora waru mea waasimi. 3 Goa puaniaame nimi madaa pedo pua simade agaare paagaa nasima pare go amenu penaatema. Goa pea-ga neme abade nimi lagesude agaa madaare nim-imi oyae aba managolaba piralepape. 4 Niaameabade nimi madaa kone waru sua agaa adaapusima. Goa pea pare mo Masedonia su-para pirionaanu ni raapu nimi kiritaawa epola peme-puluoyae nakiritalimi-daare nimi yala potema. Goapua nimimi page yala waru poteme. 5 Goa pea-daa neme go amenu nimi piri-para aba mea epe-naaloare nimina pa kaloa rumaape yae managolasalepape. Goa pua pa mea rumaae yae managolasalimiri niaa epalima rabu ora nimina kone suakatemenalo adalima. Niaame gomone oyae yoloamulalo-daa napema.

6 Go madaare nimi kone gupa pagamede nim-inaatepape: aa medame nipuna eta wai ogepusipoaliare gore nipuna eta page ogepusi no patalia.Pare aa medame e adaapu poaliare gore nipumieta adaapu no patalia. 7 Goa pea-ga nimi padanepadane laatapumi nimina kone waru suare oyaerumaa katapape. Goa pua nimi oyae katalo pemerabu kone laapo nasu nakalapape dia, oramea ipuneme pi natapape. Dia, aa medame oyae kaloawaru raaname omeare Gote-me go aa madaapedo pu raaname omalia. 8 Gore Gote-me niminipuna oyae waru guaaya-ga nimimi mealimi

2 Korin 9:9 292 2 Korin 10:15rabu nimina ki-para rulatabalia. Goa pea-puluoro yaalo nimimi mealimi rabu oyae rayoremadasaapiru kiritalimi. Goa puare nimimi epe kogonorayo madaa pu kiritalimi. 9 Go-rupare Gote-nabuk-para agaa gupa ta:Go aa nipumi abade naraa piri onaanu-para oy-

aenu waru rumaa kasa.Nipuna epe konere oro yaalo pa saapiraama

laama palia.10 Goa pua Gote-me eta wai aanu mea kata rabunapenu page poaeme. Goa pea-ga eta ini gopiane yaere nimi adaapu ma-adaa gu kiritalia.Goa puare nipumi nimi epe kone su waru kalapeyaenu mealminalo epe oyae adaapu maopalia.11Goa pua nipumi nimi oyae adaapupemea gialiarabu oro yaalo nimimi page oyae adaapu madakateme. Goa pua niaame nimina pa gi yaenu meakatema rabu onaa adaapumi Gote-para go oyaemadaa ora pi mada teme. 12 Gore nimimi go epekogono palimi rabu Gote-na ruru onaa raba muanimu oyae rudu teme onaa rayo kalo kiritalimi.Goapeapare go-rupapadanedia. Goapalimi rabugo madaare nimumi Gote-para raana waru omoaora pi tema. 13 Goa pua nimimi go kogono puaonaa adaapu raba mulalo oyae rumaa kateme-pulu nimimi Krais-na epe agaana pora ratalimi-daare adalimina. Goa pua nimimi pa onaa radonurayo page kateme-pulu onaa adaapumi Gote-nabi minasaalimi. 14 Goa pua Gote-me nimi orawaru epe-rupa raba meape kone gua surubaaya.Goa pea-pulu nimumi nimi adaape raanamewaruomoa Gote-para beten teme. 15 Gore Gote-meniaa pa amaa guaaya yaere gore niaame ora naka-balima pare niaame Gote-para go madaare ora pilo piruamina.

10Pol-na kogono madaa marakepeaa agaa laasimi

1 Niri Pol neme nimina kone maredepo yataloKrais-na agaa kone nimi lagialua. Nimina riki-raana pimi onaa medalomame niri nimi raapuoge naaki-rupa pawa epa piruaayo teme. Goateme pare wala ni pisude raburi nimi madaapuri pane agaa pamu laayo teme. 2 Gore nemenimi agaa gupa mealo: Wala orope ni nimi piri-para epaluade raburi puri pane agaa lagula epeateme ya? Go onaanumi niri abana kone sua ko-gono pamu pealo teme-ga nimu padane pirinaloapuri pane agaa mada laketoa. 3 Ora niaare suamaa pima pare niaame go su amaa onaanunakone-rupa nasu piramina. 4 Gore niaame yada

pape yaenu aba saapimare pa go su amaa yaenusaapima kone nasamina. Dia, yapare niaameyada pema rabu Gote-na puri pane yada papekone samina. Goa pua niaame iaanu raapu yadapaape abuloa piri nona piane kepo mea rasitima.5Naamere nimuna yada paapemakirae agaana renagimema. Goa pua kone rayore onaanumi Gote-na epe kone gimolalo pemere go page niaamerugulala paina teme. Niaame onaa rayona konemarabuaniaawa niaa rayome Krais-na epe konemua nipuna agaa pago ratu piramina. 6 Goapua nimimi niaana agaa rayo pagoa rataliminalolagema. Goa pea pare onaa medalomame go agaarasatalimiri niaame puri pane agaa loa nimumimakuaainalo yaenu palima.

7 Gore nimimi go madaa kone waru salepape.Gore aa medame nipu Krais-na aa piritalo palia-daare nipuna robaa-para i kone aba niminaawakone wala melia. Gore nipu agu raapo Dia, pareniaa page Krais-na ruru onaanu pima. 8 GoreAa Mudumi niaa-para puri gisa-pulu neme gokogonomadaa pedopupiruaayo. Pare nemepa bimulalo pa amaa agaa nasude. Pagalepa. Nipumipuri gisare nimina robaa-para puri mapalainalogisa. Gore neme go purimi nimi namaoyaluapare go pe kogono madaare neme yala napotoa.9 Pare nimina koneme neme go agaa nimi paalamasaatalo o taariana kone nasalepape. 10 Gorenimimedalomame go piane agaa pa teme: E, gorePol-na pepare agaa puri pane kedaa pi agaa iateme. Yapare nipu niaa raapu pa epa pia pa epaomapaaya pare nipuna agaare pa agaa ia teme.11Gore go agaa teme onaanu nimimiri kone gupaniminaatepape: Niaare su adaalu-para pirua pagenimi raapu pima rabu page pepao taape kone-para page kone salima page ora padane kone suapema.

12 Gore onaa medalomame niaana bi mi-nasaaeme teme-daare nimu raapu napiralimapare paalame omema. Pa onaanuri nimi konewaru naimi. Nimuna pa piruaeme onaanurinimuna bi minasaape kone sua medaloma rabua-niaawa ko tape agaa kone epea rabu rumaawawaru ademe. 13 Pare niaame niaana bi madanaminasalima. Dia, abade Gote-me niaa meawasade kogono madaa niaame niminaawa pedopua kogono pema. Go gisade kogonore nimimipage go pema-daa. 14 Gore go kogono madaareniaame nimi piri-para ipua Krais madaa EpeAgaa lagisima rabu go gisade kogono pa pisima.Pa aa medana kogono rado meda yaalore madanapula pisima. 15 Goa pea pare aa medalo-

2 Korin 10:16 293 2 Korin 11:18mamere nimuna kogono rado peme rabu niaamego aanuna kogono madaa nimuna bi minasaatalonapema. Dia, Gote-me niaa kogono gisa-daa ni-aame nimina kone rulae yae puri waru palainaloado pima. Goa pua nimina rikiraanare niaameGote-na gisade kogono ora adaminalo kogonopamina. 16 Goa puare niaame nimina masaa-nane* piri onaanu medanu-para Epe Agaa laketapalima. Goa pua niaame aa medaloma nimunapeme kogono madaa bi namulalo pema.

17 Go madaare agaa gupa ia: Aa medame pedopedo palia-daare gore nipuna Aa Mudu ora pia-daa go madaa pedo palia. 18 Gore aa medamenipumi nipuna bi minasaaliare go konere epekone-daa dia. Dia, yapare Gote-me aa medamadaa pedo paliare go aa padanere ora nipuna biia.

11Pol-me makirae aanuna kogono gupa napipape sa

1 Gore neme pa maeyae agaa lalo-ga agaa lo-raawa pa pagalepape. Gore pa ogesi pirua pagam-ina. 2 Gote-me nimi madaa udipa kone ia-rupareneme page nimimadaa go kone i. Gore nimiri epeinumakua ona-rupa pirua epe aameda ora palimakone imi. Go epe wariae aare nipu Krais yaade.3 Pare neme nimi paalame waru ome. Aba momakirae kone Satan paaka nona piane pirua waeapua go onana kone maoyaasade. Gore go-rupanimina kone-para oyolalo nimimi Krais gimolalopeme rabu neme go madaa paalame ome. 4 Gorepa aa medaloma nimi piri ipua makirae Yesuradona agaa epa lageme rabu nimimi raanamewaru omoa kone rulaeme. Gore niaame abade gorado makirae Yesuna agaa-daa nagisimade. Goapea pare nimimi makirae epe remo madaa pageepe agaa rado madaa page pa pageme. Goa pemepare abade niaame agaa mogeasima rabu HoliSpirit-na epe agaa lagisimade pare rado agaa-rupa ma-aulasimide.

5 Pagalepa. Gore mo nimina epe aposel kogonoaanuna rola-para ni pa pide. Go kone imi ya?6Gore nina lagede agaare goa lape yaata kone suapa amaa-daa natema. Dia, pare neme makuaal-iminalo kone waru sua to. Gore oro yaalo nimiraapu pima rabu niaame go kone rayo nimi meawaasimade.

7 Neme abade Gote-na Epe Agaa lagisudemadaare neme mone yoto namisude. Go kone

madaare neme nimi epe onaanu mapiraatalonimina kone marekaasude. Gore neme gopisunare akeane go waea pisuna? 8 Neme nimiraapu pirua kogono pisu rabu Yesuna ruru onaamedalomame oyae gisimi. Gore nimi raba mu-lalore apo nimi surubeme onaanuna oyae paakenolalo-rupa mada pisude. 9 Abade ni nimiraapu pirisima raburi naa mone dia sade pareni raba mealepalo kedaa nagisude. Dia, mo ni-aana amenu Masedonia su gimoa mo Korin su-para ipisimi rabu ni madaa dia sa yaenu rayomea epasimi. Gore abadere nimimi ni raba mi-nalo kedaa ogesi-daa page meda nagisude. Goapua orope page oro yaalo ni go kogono palua.10Gore neme Krais-na ora agaa ria ya-pulu nememone yolape kogono-daa ora napalua. Goa pea-pulu gore ora mo Grik su robo rayo-para pia aamedame page nina kone mada narabuaniaalia.11 Gore neme goa palua ya? Neme nimi madaapedo pu raaname naome-pulu goa palua ya? Dia,Gote-me nimi raaname omanolo go kogono pe.

12 Gore pa aposel kogono aa medalomamerenimuna bi minasaatalo kone sua niaame pema-rupa kogono pinalo epa teme. Goa pea-daaneme nimuna puri rugulape kogono agu pala pi-ralua. 13 Gore mo aanuri yaa agaa aposel kogonoaanu-ga nimumi nimuna kogono madaa yaa agaamedaloma page teme. Nimuna wae kone sua payoganemere Krais-na ora aposel kogono aa-rupama-aulaawa piruaeme. 14 Gore niaame go madaaniminaamina. Satan-me page nipuna yoganepepena waru ma-aulaawa ensel-rupa to aaloaniaa makiratalo pea. 15 Goa pea-pulu nipunakogono aanumi nimuna kone mea perekenaloapa onaanumi nimu nipu ora epe kogono papeaanu kone salimi. Goa palimi raburi niaamego kogono madaare niminaamina. Gore oropenimuna kogonomadaawae yoto ora puamealimi.

Pol-me aposel kogono pua kedaa adaapu misa16Aba lawade parewala apo lalo: Aamedamere

niri pa bi minasaape agaa loa maeyae ne aa konenasalepape. Pare nimimi niri maeyae ne aa konesalimiri gore palainawa. Goa pea-ga oyae ogesimadaa page pedo palua. 17 Abia pedo palua parenemeAaMuduna go pe agaa ratua nalagiade. Dia,nemepedopi agaa lagialo rabunimaeyae aa nonapiane agaa lagiale teme. 18Gore ora aa adaapumigo su amaa onaanuna kone sua nimuna pedo pi

* 10:16: Pol-me niminamasaa-nane aaya adaare naare pabala-nane aaya adaare Korin-para Rom-para Spen-parana agaa lakesa. Gorepa i su meda-para Pol-me polalo pisa.

2 Korin 11:19 294 2 Korin 12:6

agaa teme-pulu neme page go kone sua ogesilagialua. 19 Nimimi ora epe kone imi-ga nimimiakeane pa maeyae ne aanu raapu pirua raanaomeme? 20 Gore pa aa medame nimi puri paneagaa lagu nimina mone mea rubo nimina oyaenumuboa nipumi nimi aakone sua nimina ini agaa kipaarame tua nimimi pirua agaa nateme. 21 Gorego pemea pape puriri napasima-pulu nememadayala pote.

22 Gore nimi Juda aanu pimi-rupa ni page go-rupa pi. Gore nimu Israel aanu pimiri ni pagego-rupa pi. Gore nimumi Abraham-na akuanupimi-rupare ni page go-rupa pi. 23 Gore nimuKrais-na kogono aanu pimi ya? Abiare neme ninabi minasaatalo maeyae ne aa teme-rupa lagialo.Goa pea pare neme Krais-na kogono madaareneme nimi re-para aba ripia lage. Nina kogonokalai pua neme nimu gupa maorope aayo: Kara-pusa ada-para rana adaapu mapatisimi rabu aamedalomame rana adaapu repena unimi ni kudutua yala mapolaasimi. Go madaare rana adaapuni ora pode ini adupisu. 24 Rana supu mo Judaaanumi ope oteme ni tisimiri rana adaapu gupa39-rupa tisimi. 25 Rana repore Rom su-para piriaanumi ni aipuyame tisimi. Ranamedare aanametisimi. Rana repore ni ipunu madaa pirua moipa solwaramemoropemorope lo paboa ipunumitisa. Yapi medamere ribaa rana lapo solwaramadaa oyae ripinua ipa masaana ria mawatainapirisu. 26 Ora rana adaapu ni su adaalu meda-para pora kimisu pamisu rabu ipame ru paboapode omesu. Goa pua pora pami onaa tumaomaepaake mi aanumi ni tulalo pisimi. Goa pua ninayago Juda aanumi page nimu ruru radonumipage ni tulalo pisimi. Goa pua adaare-para piriaanumi ni kedaa gua onaa napiri pa i su-para pirionaame page kedaa gisimi. Ipa solwara madaapamisu rabu page ora waru moropisa rabu orapode omesu. Goa pua nina makirae amenumipage ni kedaa agu gulalo pisimi. 27 Neme abadekogono radaa pi rado rado pisu. Oro medalomani ribaane-para pamua ni u waru napatisu. Niora eta ipa page reame omesu. Ora rana adaapunina eta no pirape ada-para mamina maraapepage dia sa. 28 Go yae agu-daa dia. Ora yapi tadeyaalore nemeYesuna ruru onaa rabamulalo koneadaapu i-pulu ni kedaa go-rupa ruayode. 29 Goapua kone rulae onaa padanere puri waru napatarabu ni page nina puri waru napaato. Goa pua

aa meda wae pupitagi nalia-daare neme go aa-nakone mabebolalua.

30 Gore neme pape kogono madaa nina bi mi-nasaatalo nina konere puri napalape yapare meawaatade yae madaa neme agaa lagialua. 31 GoreGote-re Aa Mudu Yesuna Aapa pia-ga nipunabiri oro yaalo minasaamina. Nipumi neme yaaagaa nalalo-daa niminaaya. 32 Gore Damaskusadaare-para pirisu rabu aa mudu Aretas-na gav-man pirisa. Go aamere nipuna oda plisman-nuadaare-na kepona pora gaape-nane epalia rabuPol adialepape loa mapiraasa. 33 Goa pisa parenina adami aanu medalomame nimuna adaa bas-ket nu-para ni mea madua pagaa isimi. Goapua mo adaare-na kepo loba pa i oge pora gaapemeda pawa malopaniaasimi rabu neme gavmanmakiraawa pogola pisu.

12Gote-me Pol oyae adaapu mea waasa

1 Gore nina bi minasaape konemere onaanaraba muaaya pare nina palua. Goa pea parenina upaamedalomame aba ripia agaamedalomaAa Mudumi upaa madaa mea waasa yaede madaaneme remaa lagialua. 2 Gore neme Gote madaakone rulae aa meda* ade. Nipuna maali 14 patisapare Gote-me go aa ora so yaa-para i su-para meapisa. Gore yogane apalaemea pisa paewaasameapisa pae gore ni maarea. Gote nipuna padaneniminaaya. 3Gore wala apo lalo-daa: Neme Gote-na so yaa-para i su-para mea pisa aare neme ade.Gorenipu yogane apalae pisa palo panipuna konewasupa agu raapo mea pisa pae ni maarea pareGote-me adea. 4 Pare so yaa-para i su-pararegore nipuna agaa rado rado pagesa. Go agaaresu amaa piri onaanumi go-rupa mada nateme.Gore ora rekena ia pae onaanumi so yaa-para iaoyae madaa nateme. 5Neme go yaa-para adaapeyae madaa pedo palua rabu nina bi naminasatalopalua. Gore nina pedo palua rabu nimimi nipuri namapalano niminaaemede yaemadaa pedopalua.

6 Gore ora nina upaa madaa pedo pi agaalagialuare gore niri maeyae ne aa-rupa madanapiralua. Ora dia, neme ora agaa agu toa. Goapalua pare neme pedo pa amaa napalua. Dia,aa medame nina kogono adoa nina agaa pagalia.Goa pua nipumi niri ora epe aa tea-daare nina

* 12:2: Pol-me Krais-na aa meda go aaya-daa sare api-para sa pae? Nipuna bipa nipu-para sa. Padane agaa madaa so lain 7 madaaadape.

2 Korin 12:7 295 2 Korin 13:2pi kogono madaa tea. Go rabu neme nina biminasaape kone madaa nata.

Radaa pi yaeme Pol-na to madaa kedaa-rupaawesa

7 Gote-me ni upaa madaa mea wasade oraadaa puri pane yae meda adesu. Gore nina binaminasalua pare radaa pi yae meda mea gisa.Goa pua ni rope pape kone naisu rabu Satan-naensel medame naa yoganemadaa yaina mea gisa.8Gowaeyainaremea raakepainaloAaMudu-pararana repo beten sude. 9 Goa pisu pare nipumini gupa lagisa: Gore nina epe raba meape yae-para titame ome konere ora ne madaa page piasa. Nena to yogane oma paaya raburi nina puriwaru minalo gialua sa. Gore Krais-na purimi nisurubea-pulu neme nina oma pae yogane madaaora raaname waru ome. 10 Goa pea-ga go Krais-na kogono madaare kedaa rado radonu ni madaaepea. Goa pua ni puri napaato rabu page wae eroagaa teme rabu page radaa ne rabu page kedaanugialeme rabu page wae po ripunu epea rabu pageora palainawa. Goa pea pare ni puri napaato rabuKrais-mi ni puri waru guaaya.

Pol-me Korin su-para piri onaana kone rulae yaepuri mapalasa

11 Neme apo bi minasaape agaare pa maeyaene aa-rupa pirua lalo. Goa pea pare nimimini marekaeme-pulu neme gupa apo lalo-daa.Gore nimimi nina bi minasaaliminalo ora epeta pare abade aposel kogono aanuna bi mi-nasaasimi. Gore niri ora aa-daa pirita pe yaalorenimina pa epe aposel kogono aanumi ni madanarabuaniaaeme. 12 Neme abade nimi raapupawa pirua kalai pu kogono pisu. Goa pua nemeora aposel kogono aa adaliminalo kogono pisude.Gore neme napiaanu page kogono rado pisuderabu na-ademe kogono pisu pare Gote-na purimea waatalo pisude. 13 Gore Yesuna ruru onaamedalomame ni rabamisimi. Goa pua neme oyaemadaa agaa namisudere nimi maoge yatalo pisuya? Gore odo pia pare nimi naraba misimi-daapisu ya?

14 Abiare nimi adolalo rana repopa e paluamepi. Goa pea pare neme nimina oyae gialepa-daanatoa. Dia, neme nimina mone mada namealua.Dia, pare neme ora niaa onaanu padane epe-rupa piraliminalo kone i. Gore nogo naakinuminimuna agi aaraanu raba meape oyae nameakiritaeme. Dia, mo agi aaraanumi padane nimunanogo naakinuna yaenu mea sua rana masaatalo

katemede. 15Gore neme raanameomoanimi rabamulalore nina oyaenu mada mea rubalua. Gopage nimi raba mulalore nina yogane page madamea tu rubalua. Goa pua neme nimi madaa pedopu raana omape konewaru salua-daare nimimi nimadaa go kone oge-daa abuteme ya?

16 Goa pea pare onaa medalomame ni-para apopiane aa pa teme: Ora nipumi niaana oyae namisapare nipumiri kudiri pi kone suamakirae agaameniaana konemabebolaaya. 17Gore akea pua nemegoa pisu ya? Neme aa medaloma abade nimi piri-paramea epenasu rabunimina oyaenu yosimi ya?18Neme abade Taitus nimi piri-para pu lo lakesurabu go aame mea epenasude. Gore Taitus-miyaa agaa loa nimina oyae meda paake misa ya?Gore saana robaa-para kone padane sua kogonopadane-rupa waru napisipa ya?

19 Gore nimimi kone gupa imi ya? Go pepatemare nimimi dipia niaa maredepo yanalo tamapae? Dia, niaame Krais-na kone mua agaa loaGote-na ini agaa madaa teme. Gore ora ninaadami aanu go agaare nimi raba minalo kogonorayo go-rupa pema. 20 Gore wala ni nimi piri-para epaluade raburi nimi epe-rupa padane-rupapiraliminaloa adalua. Goa pua nimi epe-rupanapiralimiri nimimi ni adalimi rabu nimi pageraaname waru naomalima. Gore neme nimiadalua rabu nimimi ratu yawo udipa kone surobaa-para wae kone su wae kone laapo su eroagaa-para po ripu agaa lo rope pape kone sumabebolape kone su go wae yae rayo adalua-pulupaalame ome. 21 Gore ni wala nimi piri epaluaderaburiwae-rupapiralimiri Gote-meni yalamapo-lalia lo paalame ome. Goa pua neme onaa adaapuabade waea pisimidemadaa re loaayo. Gore nimuwae pupitagi noa kone naperekesimi. Nimunapaake nape kone-para nimuna robaa-para waekone naperekesimi-pulu neme go kone madaarepaalame omoa yala pi lo robaa page mealua.

13Nimina kone rulae yae waru surubalepape

1Abiare nimi piri-para rana repopa apo epalua.Go palua pare Gote-na agaa i buk-mi gupa ta: waeyae madaare aa laapo page aa repome go agaapagalimi rabu go madaa puri palo loa maredepoyatepape ta. 2Abade nimi waea pisimi aanu pagenimi aa rayo-para pagewala lagialo. Goa pea pareaba rana laapo nimi raapu pirisude rabu nemepage lagisude. Goa pea pare abia page su adaalu-para pirua neme nimi gupa lagialo: Ni wala nimi

2 Korin 13:3 296 2 Korin 13:13piri-para epaluare neme aanu medaloma abadewaea pisimidere neme pa pina nagimalua. 3GoreKrais-na agaare nina agaa-para tea-ga mada pa-galimina. Goa pea-ga nipumi nimi raapu puripaloa kogono mea waatoa pare nipuna puri diayaade pi ora mada nateme. 4 Gore abade nipupuri nasabaina nipu repena polopea madaa nil-mi tisimide. Goa pisa pare Gote-na purimi nipuwala marekaasa-pulu puri paloa pa pia. Goapua niaa page nipu-rupa pirua puri patema pareGote-na purimiri niaamua kogonomapaaya rabuKrais raapu pima.

5 Nimimi nimina kone rulae agaa waru adoakone rumaatepape. Goa palimi rabu nimimi YesuKrais nimina robaa-para piralia-daa nimi madaadalimina. Goa pua nipu nimina robaa-para napi-tiare akeane kone rulalimi pae? 6 Gore nimiminimina kone adoa rumaalimi rabu niaa epe-rupapima rabu nimimi adalimina kone salo. 7Goa puaniaame nimi waea napaminalo beten laema. Goapua nimimi niaana bi minasaaminalo nato. Dia,parenimimi epepora adaliminalo redepone konesua kogono pipape. Goa pea pare nimimi epea-daa napema kone ima. 8 Gore niaame ora Gote-na epe agaa rabuaniaatalo kogono napalima. Dia,pare niaame ora agaa madaa kogono pamina.9 Gore niaa puri napatema pare nimi puri waruimi rabu niaame raaname waru omema. Goapua nimi oro yaalo waru epe-rupa piraliminalobeten laema. 10Goa pea-ga abiare niaa su adaalu-para pirua niaame nimi pimi-para pepa apo tuao taatema. Goa pua niri nimi raapu piralua rabuAa Mudu-na purimi kedaa nagialua. Nipumi gopuri nimadaa gisare gore nimina robaa-para purimapalanolo gisa. Gore nimi maoyaape yae medanagisa.

Pol-na madiaaya patalepape ne agaa11 Gore ame baaninu-ya, neme agaa loraawa

nimi-para abi patalepape lalo. Nimimi koneperekea kogono epe-rupa pipape. Nimimi ninaagaa pagalepape. Nimimi kone padane sua epe-rupa padane-rupa piralepape. Goa pua Gotenipumi pedo pu raana omape kone-para kuma pikone-para nimi raapu pirina.

12 Niaa Gote-na ruru pimi onaa rayo padanepadane laatapumi nimina yagonu raaname omoanunu pipape.

13 Aa Mudu Yesu Krais-re nipuna epe rabameape kone nimi ginaloa Gote-me nimi pa amaapedo pu raaname omalia rabu Holi Spirit niminapu robaa-para rulatabenaloa piralepape.

Go yaade. Ni Pol-me lalo.

Galesia 1:1 297 Galesia 1:13

GalesiaRipia AgaaAba ripia Yesuna agaa ratisimi onaare Juda

onaa yaade. Yapare oropere Yesumi Aposel Pol-me pa ruru onaanu agaa lakenalo mea rapaasa.Go pa onaa page Yesuna ruru onaa pirisimi raburikedaa adaa meda opisa. Abare go rurumiriMoses-na rekena agaa mo Juda aanumi pisimi-rupa naratisimi. Gore nimu Kristen pirisimiraburi Moses-na rekena agaa ratalimi yapae diayapae loa Pol-me go buk-para agaa tu repaasa.

Aa medalomame go onaanuri Juda aanumipisimi-rupa nimuna yogane kepenalo lakesimi.Goa pua Moses-na Rekena Agaa medaloma pageratinalo pisimi. Yapare Pol-media sa. Nipumi goasa: Niaame Yesu Krais madaa kone rulaema rabuniaa Gote-na ini-agaane epe redepone onaa pima.Goa pua niaa epe kagaa pirape yae mema sa.

Juda onaa medaloma mo Galesia su-para puaKristen onaa Moses-na rekena agaa ratinalo mo-geasimina paaya. Pol-me go remaa pagoa go pepaGalesia onaa re-para tu rapaasa. Gore nimunakone rulae yae-para nimuna pianu wala mare-depo yatalo tu rapaasa.

Riri-nanere Pol-me gupa sa: Gote-me ni Aposelkogono panolo madaa mea sa. Nipu aa medanaraana narate sa. Gote-me nipu epe agaa na-makuaae onaa epe agaa lakenalo mada misa.Oropere Pol-me gupa sa: Onaanu Yesu Kraismadaa kone rulaemere nimu Gote-na ini-agaaneredepone onaa pimi. Go pepana pora po agaa regupa: Yesu Krais-me niaa esepeaasa raburi HoliSpirit-mi niaana pora maredepo yaaya. Goa puaniaame yagonu-para epe ae pema.Robonu gupa adamina:

Ora kogono aa-na ora agaa ria (1.1-10)Pol-me kogono pinalo Gote-me nipu mada

misa (1.11-24)Kogono aa medalomame Pol lo roba kasimi

(2.1-10)Pol-me Pita agaa mana lakesa (2.11-14)Onaa Yesu madaa kone rulaasimi rabu kagaa

kone misimi (2.15-21)Rekena agaa madaa agaa lakesa (3.1–4.20)Ona Sara-para Hagar laapo saa agaa lakesa

(4.21-31)Holi Spirit-mi niaa marekaaya (5.1–6.10)Yesu-na repena polopea madaa omesa-na re-

maa lakesa (6.11-18)

Pol-me Galesia su-para o taape pepa tisa1 Ni Pol-re onaa medame kone sua ni aposel

kogono aa-rupa namadamisimi. Dia, pare AapaGote-me Yesu Krais matmat-para marekaasa-daanipu lapome ni aposel kogono aa mapiraasipi.2 Nina amenu niaame go Galesia su-para kiritapiri onaanu-para epe-rupa piralepa lo o taatema.

3Niaana Aapa Gote-para niaana Aa Mudu YesuKrais-para go lapome nimina pu robaa-para epekone page kuma pi kone page gua nimi rabamealipi. 4 Krais-me niaana Aapa Gote-na agaawaru pagoa Aaaraana bina kone kogono pisa.Niaare abia go su amaa pirua waea pi onaa raapupima. Goa pea pare nipumi niaa go su-para walamulalo nipuna ranamadaa epa omesa. 5Goa pisa-ga niaame Gote-na bi oro yaalo minasaamina. Goora.

Gote-na epe agaa padane ia6 Go nimimi peme kogono madaare ni pu-

rurumi omoa pogolasaasu. Gote-me epe konesua nimi odo omoa Krais mea rapasare niminipuna si wanenu-rupa mapiraatalo pisa. Goapisa pare nimimi aipapulu nipu gimoa nimimi paepe agaa rado meda rateme. 7 Goa peme pareGote-na epe agaa rado meda naia. Dia, pare onaamedalomame nimina kone yolo mabebolatalo iniritimi. Go rabu Krais-na epe agaa mea pereketaloini ritimi. 8 Goa peme pare nimu-para niaa-para yaa-para piri ensel meda-para nimi epe agaarado meda-rupa mogealimi-daare niaa rayo orawae repena sulaa-para piralima. 9 Abade nimilagiawade pare abia wala apo lagialo-daa: Gorepa onaa medame niaana aba lagisimade epe agaago-rupa napagalimiri gore mo onaa nimu waerepena sulaa-para palimi.

10 Abia neme go lagialo agaare pa onaanumi nimadaa epe kone inalo nalagialo. Dia, pare Gote-me ni madaa epe kone inalo lagialo. Gore nemeonaa omeme paluame nato. Dia, neme onaa paomeme paluare gore ni Krais-na kogono aa-daanapi.

Pol nipu aposel kogono aa-rupamapirisana remaa11 Gore naa ame baaninu-ya, nimi-para la-

gialo. Neme go epe mogeasude agaare pa aan-umi natemede-rupa sude. 12 Go page pa onaamedame ni nalagisa. Go page pa onaa medame ninamogeaasa. Ora dia yapare Yesu Krais nipumi nipenaame paa mea waasa.

13 Abade neme Juda aanu madaa pisude re-maa nimimi aba pagemede. Go rabu nemere

Galesia 1:14 298 Galesia 2:14odome naome su pare Gote-na disaipel onaa waekedaanu mea kaloa nimu rayo mabebolaasude.14Gore neme Juda aanuna lotu mogeaawa niaanaJuda akuanuna kone puri waru paloa mogeasude.Go rabu Juda aa yagonuna konere neme orarabuaasude.

15 Goa pisu pare abade nina amame ni na-madisa raburi Gote-me ni nipuna kogono panoloepe kone sua ni mada misa yaa. Goa pua nipuminipuna kogono panolo yaasa. 16 Goa pua nipunaSi ni mea waasa. Goa pua nipuna Epe Agaanapa su rayona pimi onaa rado rado rayo-paralakelanolo mea waasa. Gote-me nipuna Si ni meawaasa raburi neme aa medaloma agaa namisu.17Go page aba aposel pirisimi aanu Jerusalem su-para na-adola pisu. Dia, pare ni Arebia su-parapua piruare oropere Damaskus su-para wala pisu.18Orope maali repo patinaloa ni so Jerusalem su-para pua Pita agaa laketa pisu. Nipu raapuri yapilaapo pirisipa. 19 Go raburi neme aposel kogonoaa rado meda na-adesu pare Aa Mudu-na ameJems go aa padane-ma adesu. 20Go agaa abia nimipepa madaa tua epenalore Gote-me ni adea-gagore neme nimi namakiraayo.

21 Oropere ni Siria Silisia su lapo-para pisu.22 Goa pisu pare Judia su robo ru-nane lotu ada-para kiritae Krais-na onaanumi naa bi pagesimipare nina ini agaa-para waru na-adesimi. 23 Goapua nimumi pa onaanuna remaa padane gupa pa-gesimi: Abade nimu tulalo asapisade aare aba apomabebolatalo pisade epe agaa mogeaaya pagesimi. 24 Gote-me ni madaa goa pianu remaapagesimi-pulu nimumi Gote-na bi minasaasimi.

2Aposel aanumedalomame Pol raapu kone padane-

para isimi1 Abade maali 14 popenaloa ni Barnabas raapu

Jerusalem su-para wala pisipa. Neme Taitus pageniaa repo pisima. 2 Gore Gote-me ni agaa mealagisa-pulu ni pagoa pisu. Ni aa mudu agu raapoado kiritisu-pulu neme ruru rado piri onaanu-para epe agaa mogetode remaa lakesu. Goapua nina mogeasu agaa abade pisude page abiapage kogono namaoyaalialo nimu agaa lakesude.3 Taitus ni raapu pirisipa pare nipuna adaarereGrik aa pirisipa. Nipu kimisu aa yapare kiri-tae aanumi nipuna yogane kepeape agaa mananalagisimi. 4 Goa pisa pare ora makirae ameniaana amenumedaloma kudiri pua padane-paraepa odobasimi. Nimu kudiri pi kone sua niaa

piri-para epa odobasimi. Nimuna konemere niaaYesu Krais raapu epe-rupa piruaema-daa go koneadolalo ipisimi. Nimumi niaa Juda aanuna rekenaagaa ratamonalo adolalo ipisimi. Go rekena agaanakuralima-daare nimumi niaa rekena agaanarolo-para mapiraalimi kone isimi. 5 Goa pisimipare niaame Taitus-na yogane kepena pi-daaora nasima. Dia, niaame nimuna agaa ogesi-daa pagola pisimare nimimi page yogane kepenekone sua ora epe agaa mada napagalimi.

6 Goa pisimi pare nimuna aa mudu medalo-mame kagaa agaa mana meda nalagisimi. Gorenimuna bi rado radore nemere pa yada kone naipare Gote-mere aa mudununa bi madaa pedoraana naomea. 7 Ora dia, Gote-me ni ruru rado-para epe agaa lakelanolo mea rapasa-daa ades-imi. Abade Gote-me Pita Juda ruru piri-paramea rapaasa-rupa ni ruru rado onaa piri-paramea rapaasa. 8 Gore abade Gote-me Pita Judaaanuna rikiraana kogono pinalo puri kasa-rupani page Gote-me ruru radona rikiraana kogonopanolo puri gisa. 9Gore Jems-para Pita-para Jon-para nimuri lotu surubape aanu ya-pulu nimumiabade Gote-me ni kogono mea gisa-daa adesimi.Gupa adesimi-pulu nimumi Barnabas saana kimisimi. Niaare ora padane ame baaninu pira-mona simi. Barnabas saa lapo pa ruru radonarikiraana pua kogono pisipa. Goa palipa parenimuri Juda aanuna rikiraana kogono paminasima. 10 Nimumi go agaa padane-rupa agu lag-isimi: Niaamere naraame ome onaanu-para koneadaapu waru samina simi. Go konere neme oraraaname omoa oro yaalo go madaa kogono puripaloa pe.

Pol-me Pita-na wae yae penaame maopapaasa11 Gore Pita Antiok su-para ipisa raburi onaa-

nuna ini agaana agaa mana lakesu. Nipu waekone isa rabu goa pisu.

12 Abade Jems-na ruru medaloma naipisimirabu Pita-me ruru radonu raapu eta aba nisa.Goa pisa pare niaana rikiraanare Juda medalo-mame ruru rado aana yogane kepetalo konewaru isimi-pulu Pita-me nipuna yagonu madaapaalame omesa. Go rabu nipumi wala ruru radoraapu gimoa eta nanoa pa pirisa. 13 Goa pisarabu Juda aanu medalomame page paala omoaPita makirae kone isimi. Goa puare nimunamakirae konemere Barnabas-na kone page yolapisimi. 14Gore nimumi epe agaana pora epe-rupanakurisimi-daa nimu rayona ini agaana Pita-paragupa lakesu: Nere Juda yapare nena konere su

Galesia 2:15 299 Galesia 3:13-14rado-para onaanuna kone madaa aposel su. Goapea-pulu akeane neme ruru rado-para Juda aanu-na pora kuralepape lo lakelae pae su.

Onaa rayome Yesu kone rulalimi-daare go onaan-umi oro yaalo epe-rupa piralimi

15 Ora abade niaa Juda ruru madisimi rabu orapa pupitagi nape ruru rado-rupadaa namadisimi.16 Goa pea-ga onaa medame rekena agaa ratalia-daare go madaa Gote-na ini agaana redepo neonaa-daa napitia. Dia, pare onaa medame YesuKraismadaa kone rulalia-daare go onaa padanereGote-na ora redepo ne onaa tea. Goa pea-ganiaame Yesu Krais madaa kone aba rulaema. GoKrais madaa kone rulalima raburi Gote-na iniagaana redeponeonaapiruaema. Goapua rekenaagaa kurape kogono-daa dia. Onaa medamerekena agaa kuritalo palia-daare go madaareGote-me nipu redepo ne onaa-daa natea. 17 Parepa agaa meda lagialo: Niaame Krais madaakone rulaawa redepo ne onaa piralima rabu ni-aame Moses-na rekena agaa napagalima-daareake palia ya? Go rabu Krais-me niaa pupitagimanainalo lamina ya? Ora dia niaame goa madanatema. 18 Dia, pare neme Juda aanuna rekenaagaame niaa oro yaalo mapiraaina agaa gimisudepare go agaa wala makibumaalua go kone orao ta. 19-20 Juda aanuna rekena agaamere ni oroyaalo kagaa pirape kone nagisa-daa naratisima.Dia, Gote-me ni lagialia-rupa paluame pi. Ninaabana kone Krais-me repena polopea madaa ruaomesa-pulu nina bipa-daa kone nai. Dia, pareabia Krais nipu nina pu robaa-para pirina abia suamaa pima rabu Gote-na Si madaa kone rulaawapiramina. Gote-na Simi ni odome omesa-pulunipu ni madaa omesa. 21 Goa pisa-ga neme Gote-na epe raba meape kone mada namea rubalua.Dia, pare rekena agaame onaanumadamaredepoyaata peare gore Yesu nipuri pa amaa omesa.

3Pol-me rekena agaa-para kone rulae yae laapo

madaa agaa lakesa1 Galesia onaanuri nimi maeyae onaa-rupa

pimi. Yesu Krais aba nipu repena polopea madaatu mudiasimi remaa nimimi waru pagesimide.Abiare nimiri ake koneme mabebolaaya? 2Nemenimi-para agaa mealo: Nimimi Gote-na HoliSpirit misimi raburi gore akepu misimi ya? Nim-imi rekena agaa pagoa misimi pare epe agaapagoa kone rulae yae misimi ya? 3 Ora nimi

maeyae-rupa pimi kone salo. Nimimi abade ripi-masimi rabu Holi Spirit-mi nimi puri gisa. Goreabiare nimina rekena agaame kogono pubalimiya? 4 Abade nimi epe agaa madaa kedaa pi yaemisimi rabu gore nimimi go kedaa raapu konepa misimi ya? Ora dia kone salo. 5 Gore agaawala meanowa: Gote-me nimi Holi Spirit-na purigua napiaa kogono nimina rikiraana pisa. Gorenimimi abade epe agaa pagoa kone rulasimi-pulugoa pisa. Nimimi rekena agaa pagoa peme-daaGote-me go madaa kone naisa.

6 Abraham-na remaare Gote-na buk-mi gupata: Abraham-mere Gote kone rulasa-pulu Gote-me go kone adoa ne ora epe redepo ne aa sa.7 Pagalepa. Goa pisa-pulu onaa medalomameGote-na epe agaa pagoa kone rulaeme onaa-nuri gore nimu Abraham-na si wanenu piralimi.8Abade Gote-me ruru rado medanu page go agaaadalimi kone isa. Oropere ruru rado piri onaan-umi Epe Agaa madaa kone rulaawa epe redepone onaa piralimi-daa aba adesa. Gupa adesa-pulu abade Gote-na Epe Agaame Abraham-paralakesa-rupa Gote-na agaa i buk-mi gupa tu isa:Abraham, ne madaare Gote-me su rayona pirionaa epe puri mea mapiraalua sa. 9 Goa lakesa-pulu onaanumi Abraham-rupa kone rulaemerenimumi epe puri padane-rupamealimi. 10Yapareonaa rayome rekena agaa ratulalo piri onaanuriwae kedaa mealimi. Gore Gote-na agaa i buk-migupa ta: Gote-na rekena agaa i bukmadaare onaarayome go rekena agaa rayo napago kiriteme-pulu nimu ora wae kedaa mealimi ta. 11 Gote-na agaa i buk medame gupa ta: Onaa rayomekone rulalimiri Gote-me go onaare epe redepone onaa loa oro yaalo mapiraalia. Goa palia-puluonaa medame rekena agaa pagoa kuralia-daareGote-me go onaare epe onaa pi-daa ora natea.12 Rekena agaare kone rulae yae-daa dia yaparekogono pape kone yaade. Gote-na agaa i bukmadaa wala gupa ta: Onaa medame rekena agaaora rayo pagoa ratalimi-daare gore nipu go-rupaoro yaalo mada piralia ta.

13-14 Gote-na epe puriri nipumi Abrahamkasare Yesu Krais-me ruru radonu pagemea kasa.Krais-me niaa madaa omesa-pulu nipumi rekenaagaana kedaa rua niaa mea esepeasa. Go kedaamadaare Gote-na agaa i buk-mi gupa ta: Onaameda repena polopea madaa tu mudialimiri gorenipu wae kedaa mealia ta. Goa pea-ga niaameYesu Krais madaa kone rulaawa abade Gote-melakesa-rupa Holi Spirit meamina.

Galesia 3:15 300 Galesia 4:5Rekena agaame Gote-na pogatu pirape agaamada

namea rubalia15 Gore nina ame baaninu, neme pa kone meda

madaa remaa lagiano. Aa lapomenipu oyaemedamadaa agaa padane loa goa papana tepe-daarekone mada naperekealipi. Go page aa medameapo piane agaa madaa rado meda makibumaawaagaa mada narasalia. 16 Gore Gote-na pogatupirape agaameAbraham-para nipuna orope sinu-para lakesa. Go agaare Gote-me Juda rayo madaanalakesa pare aa padanemadaa lakesa. Gore nenanaaki padane sade-pulu gonaaki-rupare oraKraisyaade. 17 Nina agaana re-re gupa: Abade Gote-re ora agaa loa kogono palua-daa ora palua sa.Gore wala orope maali 430 patinaloa rekena agaamea ipisa. Gore orope ipisade rekena agaamereGote-na pogatu pirape agaa mada narasalia. Gorekena agaamere Gote-na paliade yaenu madanabebola talia. 18 Gore Gote-na giape konererekena agaame mea gialia yalore niaame pogatupirape agaa mada namealima. Pare Gote-meora agaa lakesa-pulu nipumi Abraham-para apopogatu pirape agaa mea kasa. 19 Gore Gote-napogatu pirape agaamere Abraham aba misa-puluakeane nimu rekena agaa wala mealimi ya? GoreGote nipumi onaanu wae yaenu penaame inalomea waatalo pisa. Goa pua nipumi rekena agaamakibuma Krais mea epena kasa. Go rekenaagaare Abraham-me naaki Yesumadialiade di dianaloa gimisa. Go naaki madaare abade Gote-meagaa loa palua mea pisa. Go rekena agaare ensel-numi mea ipua lakesimi. Goa puare nimumirikiraana ae aa Moses kanaloa Moses-me onaanumea kasa. 20 Pare Gote-me pogatu pirape agaaAbraham kasa rabu rikiraana ae onaa-para ensel-para meda-parame namea rubisimi. Dia Gotenipuna padanere ora pia.

Rekena agaamere niaa Gote piri-para mea polalopora waata

21 Gore rekena agaame Gote-na ora pogatupirape agaa meda rabuniaalia ya? Ora mada dia.Yapare rekena agaa medame niaa oro yaalo epe-rupa mada mapiraalia-daare Gote-me go rekenaagaa padane mada gisa. 22 Goa pea pare abiaGote-na agaa i buk-mi gupa ta: Wae koneme onaarayo rigitisade ta. Goa pea-ga niaa rayome Kraismadaa kone rulamina. Niaame goa palima rabuGote-na ora pogatu pirape agaa mada mealima.

23 Abade kone rulape di naopapasa raburirekena agaame niaa kalabus ada piri onaa-rupamea adisa. Niaa mea adisa pare niaame orope

Krais madaa kone rulatabenalo pirisimi raburekena agaame raba misa. 24Go rekena agaamereniaana tisaa-rupa surubisa. Niaa gupa rabamua Krais epenaloa nipu madaa kone rulatalopirisima. Kone rulaema rabu Gote-me niaa epeonaa tea. 25 Yapare abiare Krais-me kone rulaekonemea ipisana-daa rekena agaare niaana tisaa-rupa go agaana rolo-para mada napiralima.

Kone rulae yaeme niaa Gote-na si wanenu-rupamapiraalia

26 Nimi rayome Yesu Krais madaa kone ru-laeme rabu Yesu raapu nimi rayo Gote-na siwanenu mada piralimi. 27 Nimi onaanuri abadebaptais misimi rabu nimimi Yesuna mamina-rupa maraaeme. 28Abiare Juda onaanu-para Grikonaanu-para ora rado dia yaade. Goa pua niaarado kone nasalepape. Go page kogono madaaadini aanu-para pa esepene aanu page niaa radokone nasalepape. Go page aanu-para onanu-parakone rado rado nasalepape. Dia, pare abia niaaYesu Krais raapu pima-ga niaa rayo page orapadane-rupa pima. 29 Goa pea-ga nimi Yesunaruru onaa-rupa pimiri gore nimi Abraham-namadini siwane-rupa page pimi. Goa pea-ga abadeGote-me Abraham madaa agaa goa palua sadeaepisa-pulu nimimi page mealimi.

4Yesuna kogono mada Gote-na si wane pima

1 Nina agaa medare gupa: Naaki medamenipuna Aapana moae yaenu rayo mealia parenipu pena naaki ogege aa raburi nipu pa aaraanakogono naaki aba piralia. Goa palia pare oropenipuna aapana moae yae rayo surubalia. 2 Gorenipu ogege aa pirina nipuna oyae surubape aan-umi nipu waru surubalimi. Gore nimumi su-rubama puare Aapame abade mea robo isa yapidi madaa pua gimalimi. 3Go-rupa page go naaki-rupare Yesu abi naipisa rabu pirua niaa go su yaalapo surube remonuna kogono pa pirisima. 4PareGote-me nipuna kone sua rabu nipuna naaki suamaa mea epenasa. Oname nipu madinaloa Judaaanuna rekena agaana rolo-para pirisa. 5 Goreniaame Juda aanuna rekena agaa pago pirisima-daa nipumi niaa raba mulalo ipisa. Goa puanipumi niaa esepenaloare Gote-na si wane-rupamapiraasa.

Galesia 4:6 301 Galesia 4:306 Goa pua nipuna si wane-rupa piruaema-pulu

Gote-me nipuna sina Holi Spirit niaana robaa-para mea gisa. Nipu epa pirua go-rupa Aapa*Gote tea. 7 Goa pea-pulu abia nimiri pa kogonomadaa adini aa-rupa napimi pare nipuna si wa-nenu pimi. Nimi ora Gote-na si wanenu ya-puluora Gote-me si wanenu kalape yaenu gialia.

Pol-me Galesia onaanu titame omesa8 Ora abade nimimi Gote pia kone naisimi

pare nimimi pa remonuna kogono adini aanu-rupa pirisimi. 9 Aba gupa pirisimi pare abiarenimimi Gote ora ademe. Yapare Gote-me nimiriaba adea-ga akeane wala su amaa wae kone suaapo puri napane remome surubenalo piralimi ya?Ora nimuna kogono adini aa-rupare akeane walapirua pagalimi ya? 10 Oro yaalo nimimi Judaaanuna kagaa yapi di adolalore pa di meda-paramaali rabu adolalo peme. 11 Goa peme-daa nemenimi-para kone adaapu sua ni paalame ome. Gonimi madaa neme pe kogonore pa pua etapaliakone i.

12 Gore ame baaninu-ya, nimimi niaa konepadane-rupa samina. Gore niri aba nimina konemua nimi-rupa abia go pi-daa. Nimimi abadeni-para waea meda napisimide. 13 Nimimi ades-imide. Abade ni yaina omesu rabu neme epeagaa meda nimina rikiraana epa lapedepesude.14 Abade nina yoganere puri napabisa pare nim-imi go adaa kogonomadaa nimasaa narilasimide.Dia, pare nimimi ni misimide raburi gupa Gote-na ensel-rupa page Krais Yesu meape-rupa nimisimide. 15 Go raburi nimi raaname omesimidepare abiare nimi ake peme? Neme nimina abapisimide epe kone-rupa madaa lagialo. Abaderenimina ini rasita pisimi yaalore gore ni gulapisimi. 16 Ake ya? Abia ora agaa lagialo-daarenimina iaa-rupa piralua ya?

17 Ora aa medalomamere nimi omeme pemepare nimuna wae kepo ru-nane mapiraatalopeme. Goa puare nimimi nimuna agaa pago piral-iminalo makuaawa peme. 18 Gore pa onaanumi-para epe kone sua omeme palimi-daare gore epeta. Goa pea pare nimimi oro yaalo omeme palimipaloni nimi raapupiralua rabunimumi go koneremada gimalimi kone salo. 19 Gore nina nogonaakinu ni nimi madaa radaa gupa pia. Onanuminaaki maditalo masaa nalade-rupa radaa pia. Goradaa no piralo-ga Yesu Krais-na konere nimina

robaa-para waru rulatabaliade rabu go kone pudia yalia. 20 Abia nimi raapu meda napiralo-puluni odo waru pia. Nimi raapu piraluare neme nimiagaa rado meda lagialua. Abia nimina konenumadaa neme kone adaapu salo pare neme akepuraba mealua palo ni maarea.

Hagar-para Sera lapona saa agaa21 Nimi onaanuri rekena agaa pagoa go agaana

rolo-para piritalo peme-daa abia ni agaa gupamealua: Nimimiri Moses-na rekena agaa madaatisa aanuna agaa waru pageme ya? 22GomadaareGote-na agaa i buk-mi gupa ta: Abraham-re naakilapo madisa. Goa pisa rabu pa kogonome adinioname naaki padane madinaloa nipuna orememeda madisa. 23 Goa pisa pare pa kogonomeadini onana naakiri gore niaa nona pianemadisa.Goa pisa pare nipuna mupaa oreme madisa naakigore Gote-raapu pogatu pirape agaa lakesa-pulugo naaki madiasa. 24 Go remaa madaare regupa niminaatepape: Apo ona Hagar-re nipukogonome adisa-pulu Moses-na pogatu pirapeagaame onaanumea pogatua adisa. Goa pisa pareore meda esepene pirisa-rupa Gote-me pogatupirape agaame onaanu ode mapiraaya. Go abaripia pogatu pirape agaare Gote-me Sainai Rudumadaa mea kasa rabu Moses rekena agaa wariakasa. 25Go Sainai Ruduri Arebia su-para aasa. GoRuduri ora Juda onaanuna adaa adaare Jerusalemsu-para nona piane. Go Juda onaanu pa ko-gonome adini onaanu-rupa pirua si wanenu pagegupa pimi. 26Goa peme pare so Jerusalem su radomeda yaa-para aayare Moses-na rekena agaanarolo-para napua ia pare niaana loa sae su aaya.27 Gote-na agaa i buk-miri saa agaa meda gupata: Go oname nipuna robaa-para kaapu sa-daanogo naaki namadisa. Pare abia raana omape.Go ona aba nogo naaki radaa napina namadisipare abia raaname omea-ga epe-rupa yalape. Goona aani gimena pa pimiri nogo naaki adaapumadialia. Aani piri onaanumi nogo naaki go-rupa mada namadialimi ta. 28 Amenu, nimiriGote-me nipuna pogatu pirape agaana rolo-paramadisa Aisak nona piane padane-rupa nipunasi piramonalo pea. 29 Hagar-na siri niaa-rupamadisade naakimiri Aisak kedaa kasa. Go nonapianere Holi Spirit-na purimiri Aisak madisa-rupa abia page pa madini onaanumi niaa kedaagialimi. 30 Pare Gote-na agaa i buk-miri ake ta

* 4:6: Pol-me gupa lakesa: Holi spirit nimi madaa piame Aapa yata rabu nimimi Gote makuaaeme sa. Hibru agaana ame-rupareArameik agaa simi. Go agaa madaare page AAPA-ya simi. Go agaare Yesu-na adaa agaa padane agaa.

Galesia 4:31 302 Galesia 5:23ya? Gupa ta: Go pa kogono madaa adini ona-paranipuna si page nipu ratu rubamina ta. Gore gopa kogonome adini onana naaki pa akepaloa pirinaakimi aaraana moae yaenu mada namealia ta.31 Gore goa ta-ga niaare pa kogono madaa adinionana sinu-daa dia pare niaare espene onanasinu-rupa pima.

5Niaare ode akepaloa pimi onaa-rupa piramina

1 Gore Krais-me niaa akepaloa ode mapi-raaya. Goa pisa-pulu niaa akepaloa ode onaa-rupa piramina. Goa pea-ga nimiri puri warupaboa pirua adalepape. Gore onaa medalomamerekena agaame nimi wala aditalo palimi-ga waruadalepape.

2 Pagalepa. Niri Pol-me lagialo. Nimina yo-gane kepetalo palimiri gore Krais-me nimi madanaraba mealia. Ora dia. 3 Wala apo lagialo.Nimiri nimina yogane kepetalo palimi-daare gorenimumi rekena agaa rayo page pagalepape. 4Parenimimi rekena agaa pagolalo palimi raburi Gote-me nimiri ora epe redepo ne onaa natea. Dia-ganimimi goa palimi-daare nimimi Krais gimolaloagu peme. Gote-na epe raba meape kuma pikone page go rabu gimeme. 5 Pare Holi Spirit-na purimiri niaa raba minalo Gote madaa konerulamina. Goa pua niaa Gote-me epe redepone onaa mapiraalia 6 Gore niaa Yesu Krais raapupirua nipuna agaa pagoare go yogane kepeapepalo nakepeape agaare ora pinawa. Goa pea pareniaamere pedo pua raaname omape kone salimarabu niaana kone rulape kone puri mapalaalia.

7 Abadere nimi epe-rupa Gote-na raana omepora pamisimide. Gore aapimi pora rado meawaasa-daa epe agaa wala gimisimi ya? 8 Gote-me nimi yaasare nipumi pora rado meda meawaatalo nayaasade. 9 Aanumi saa agaa medagupa teme: Bret ma-adaa yaape yis ogepusi suarebret rayo ma-adaa yaalia teme. 10 Niaame AaMudu raapu piruaema-pulu neme nimi epe-rupapiramina kone rulaayo. Nimimi page go ninakone mealepape. Goa pua nimimi kone rado radonasalepape. Mo nimina kone mea mabebolaayaaare neme nipu madaa kone narulaato pare monipuna waeanu madaare gore nipu kedaa oramealia.

11 Gore nina ame baaninu-ya, nimi agaa mealo.Pa ona medalomame neme yogane kepeape agaapa mogeaaya teme. Gore goa to-daare akeaneni kedaa geme pae? Gore neme agaa go-rupa

to-daare gore repena polopeana agaame onaanakone nabebolalia. 12 Gore mo nimina konemabebolape aanuri nimumi go nimuna yoganeora kepe rubalepape. Goa pua surake page mupae aanu pirina kone salo.

13 Amenu, nimiri abade Gote-me nimi pa odepiramina kone sua nimi mapiraasa. Yapare nim-imi esepene kone salimi rabu abana konemerenimi surubalia-ga waru adalepape. Gore nimimiepe pedo pi kone sua nimina amenu raba musurubalepape. 14 Gore rekena agaa rayona re-reagaa padane-para ia-daa lagialo: Neme nena yo-gane pedo pe-rupare onaa medanu raapu raanaomoa pirape. 15 Yapare nimimi nimina rikiraanaratu yawaama pua yana-rupa pirua yada pu piral-imiri nimi waru adalepape. Nimi rayomao yaawabebola piralimi.

Holi Spirit-na kone-para abana lo robaa laponapea

16 Nina agaare go-rupa: Nimiri Holi Spirit-nakone ratua pamualepape. Nimimi goa palimiriabana kone mada gimalimi. 17Gore niaana abanakonemere Holi Spirit rabuaniaatalo pea pare HoliSpirit nipumi page abanawae kone rabuaniaatalopea. Goa pua nipu lapore iaa-rupa pipi. Goa pea-pulu nimimi pa kone sua pulalo pemeare madanapalimi. 18Holi Spirit-mi nimi porameawaatea-daare nimi Moses-na rekena agaana rolo-paranapiralimi.

19 Yapare nimimi abana koneme pora meawaatea-daare ona paake rume wae pugu pi konesu pu robaa-para wae kone rekoa gupa palimi.20 Go rabu makirae wae remonuna bi minasaawaromo malu pu peme. Go page iaa aula pirua yadamarekaawa udipa kone su ratu yawo oyae medaadoa epame omo peme. Go abana konemereamealu aaraalu page ruguta. Go page onaanu-para rurunu-para laapo wae kone sua rugulala pugupa piruaeme. 21Go rabu nimumi onaa medanaoyae pa mu ipa bia no wae yaasa lo maeyaekone page kone rado rado sua go-rupa peme.Abade neme nimi lagisude pare abia page wala golalo: Onaa rayome go-rupawaea palimiri Gote-naSurube Su-para mada na-adalimi.

22 Yapare Holi Spirit-mi kone guaaya-ga goapipape. Onaanumi nipuna kone muare pedo pikone su raana omoa pirua kuma pi kone su pawaepe-rupa piralimi. Go page epe kogono padanepu piralepape. 23 Go rabu nimimi pawasi koneepe-rupa sua piralimi rabu abana kone rabua-niaalimina. Go epe konenu imiri rekena agaa

Galesia 5:24 303 Galesia 6:18mabebolaatea pi-daa natema. 24 Yesuna onaaruru rayome nipu raapu nimuna abana konenurirepena polopea madaa tisimide. Goa pisimi rabuoyae epaame ome kone-para oyae meape kone-para go rayo repena polopeamadaamea tisimide.

25 Holi Spirit-mi niaa epe puri guaaya-pulunipumi niaana kone rayo page waru surubolalopea. 26 Goa pea-ga niaame rope ne kone nasam-ina. Goa pua niaame amenuna pu robaa-parawaekone namaawa udipa kone page nasamina.

6Niaana amenu raba mua nimuna kedaa riamina

1 Gore nina ame baaninu, nimimi aa medanawaea pina adalimiri gore nimi Holi Spirit muapimi aanumiri nipuna kone pawasi wala mare-depo yaatapape. Goa palimi rabu Satan-me nimipage ko talia-ga nimina kone waru surubalepape.2 Nimina ame baaninu raba mua nimuna kedaanimimi mea riaalepape. Goa puare nimimi Krais-na agaa mana pago kiritalimi. 3 Yapare pa aamedame ni Aa mudu kone salia-daare nipumimaeyae kone ia. 4Onaa rayome nimina kone adoaepe ta palo o ta palo rumaatepape. Gore nipumiepea palia-daare nipumi raaname omalia. Goapua epea palia-daare nipumi pa onaameda raapukogono pua adena kone nasalia. 5 Onaa rayomenimuna peme kogono mada kedaa rialimi.

6 Aa medame Gote-na agaa madaa tisaa pi tea-daare pa piri onaanu page nipu tisaa-rupa walapirua nimu moge riaalia.

7 Yapare nimimi makirae kone nasalepape.Pa onaa medame Gote mada namakiralimi. Aamedame eta nape yae wai poaliare eta openaloanipuna ini wala madaa mea nalia. 8 Aa medamenipuna abana kone saapirua kogono palia-daarego abana wae konemere nipu wae omape etanaini-rupa mea katea. Yapare aa medame HoliSpirit-mi raana ratua go madaa kogono palia-daare go Holi Spirit-mi nipu raba mealia rabunipu epe eta mua teana oro yaalo epe-rupa pi-ralia. 9 Goa palia-ga niaame epe kone su ko-gono palima-daare onaa rabamua nagimalimina.Dia, niaame go kogono nagimaliare epe nape etawai openaloa no piralima. 10 Goa palima-puluniaame epe raba meape pora meda adalimaregore niaame onaa rayo-para epe kone kalamina.Goa palima-daare niaame ora epe kone sua Gotemadaa kone rulaawa onaa waru raba meape konesamina.

Pol-me Yesu Krais-na repena polopea raanameomesa

11 Nimimi go pepa adalepa. Neme adaa koberepensol-me pepamadaa tua nimi piri apo repaato-daa. 12 Mo aa medalomamere nimina yoganekepeatalore nimumi agaa adaapu teme. Gorenimumi gupa teme rabu nimumi aa medalomanaini agaa madaa adaa bi mulalo agaa adaaputeme. Go-rupa pemere onaa medalomamerenimuYesuna repenapolopeamadaa kedaanameakanalo peme. 13 Pare mo aanumi nimuna Judaaanuna rekena agaa waru napageme. Dia, parenimumi nimina yogane kepeatalo palimi-daarenimina yogane kepeape konemadaa agaa adaaputeme. 14 Goa peme pare Yesu Krais-me nipuaba repena polopea madaa omesa-pulu nemego Aa Mudu Yesu Krais-na kogono madaa agaaadaapu paliminalo toa. Yesu repena polopeamadaa omesa. Goa pisa-pulu nipumi su amaakone waeanu mea rubisa. Goa pisa-pulu neme goyaenumadaa kone rulaawawae kone nasaniaalua15Yogane kepeape yapalo nakepeape yapalo goreora pinawa. Gote-me niaare kagaa onaa-rupamapiraaya-pulu go padane madaa kone rulaawapedo pamina. 16 Gore onaa rayomere go kagaakone mea pago kuralimiri nimumi epe kuma pikone-para odo omape kone-para mealimi. GoreGote-na ruru onaa rayome page go epe kone pagemealimi.

17 Abia oge agaa meda lagialo: Oropere aamedame ni kedaa mada nagialia. Ni Yesuna ko-gonome adini aa-rupa pi-pulu nina yogane madakodo suaaya.

18 Amenu, niaana Aa Mudu Yesu Krais-na eperaba meape kone-para epe kuma pi kone raapumealepa.

Go ora. Apo mada lawade. Ni Pol.

Efesus 1:1 304 Efesus 1:17

EfesusRipia AgaaEfesus agaana re-re go-rupa: Gote-me oyae

rayosi yaa-para ia yae page su-para ia yae pageYesu mada makiritaawa nipuna bina rolo-paraina ta. Goa pua nipuri yae rayona aalu pi-ralia. (1.10) Onaa rayo page Yesu mada epe-rupapirinaloa lo robaa kumapu sua Yesu mada konerulaasimi onaanu nimu lo roba padane-para suapirisimi. Yesuna pisa kogono madare Gote-meonaa rayo wala misa. Goa pua nimu Holi Spiritpa gisa. Go pisamere abade oyae ora gialua lo isaagaa makuainalo pisa. (1.14)

Laapopare Pol-me Kristen-nuri Krais raapurabuloa piralepape sa. Goa pua nimu konepadane sua Gote-na pianu ratalimina sa.

Go pepa madaare Pol-me saa agaa adaapu sa.Gore onaa rayo Yesu Krais raapu rabulu piruaora ruru padane-rupa pimi lo mea waatalo pisa.Gote-na onaare yogane padane-rupa pima. YesuKrais-re go to yoganena aalu-rupa pia (4.1-16).

Goa pua Yesu Krais-re go ada pigi-rupa aa-wobaaya (2.19-22). Gote-na onaare ada padane-rupa pimi sa. Yesuri go onana aani-rupa pia sa(5.22-32). Gote-menipunaonaamadaapulalo peaepea-nu waru adema sa.Robonu gupa adamina:

Epe-rupa piralepape agaa (1.1-2)Krais-na agaa mana epe (1.3–3.21)Kagaa piruape kone wasupare Yesu madaa

opea (4.1–6.20)Epe-rupa piralepape agaa (6.21-24)

Gote-me Yesu madaare niaa epe onaa ma-aulaaya1 Ni Pol-re Gote-me nipuna epe kone ni gua

ni Yesu Krais-na agaa mogeape aa mapiraasa.Neme go pepa tua nimi Gote-na onaa pimi-pararepaato. Nimi Efesus su-para piri onaanumiriYesu Krais madaa epe-rupa kone rula piralepa.2 Niaana Aapa Gote-para niaana Aa Mudu YesuKrais lapona epe raba meape kone-para kuma pikone nimina robaa-para ina.

Yesu madaa niaa yaa-para i yaenu gialia3 Gore niaame niaana Aa Mudu Yesu Krais

nipuna Aapa Gote-na bi minasaamina. Niaa Kraisraapu piruaema rabu Gote-me yaa-para piri HoliSpirit-na epe oyae rayo niaa guaaya. 4 AbadeGote-me go su yaa laapo abi nawarisa rabu

nipumi niaa raba mealua loa nipuna nogo naakiKrais raapu mapiraasa. Goa pisare nipuna iniagaa madaa niaame waea nasaapirua epe onaanupiraminalo pisa. 5Abade nipumi niaa raana waruomoa kone suaYesuKrais-mi niaa rabamina koneisa. Niaa nipu raapu piramona kone sua Krais suamaa mea rapaasa. 6 Gore Gote-me ora epe rabameape kone sua nipuna epe naaki pamea rapasa-pulu niaame Gote nipuna bi minasaamina.

7 Gore Krais-me nipuna yaapi mea koyasa-puluniaana waeanu raakepe rubaawa niaa epe-rupamapiraasa. Goa pua Gote-me niaa ora yaalopirapenawaru rabamisa. 8Nipumi niaa rabamisarabu epe kone niaana robaa-para rulaatebea. Goapua nipumi epe kone sua niaa go epe kone rayogisa. 9 Go konere abade nipumi kudiri pi isa pareabia go kone niaa mea waata. 10 Gote-me abadego isa konena re-re go-rupa: Orope nipuna yapidi epenaloa nipumi su yaa lapo-para warini oyaerayo mea kiritalia. Goa puare Yesu nipuri oramudu padane piralia.

11 Gote-me oro yaalo pulalo palia yaere nipunaraaname pea-pulu ora aba ripia nipuna koneratua niaa nipuna ruru-rupa Yesu raapu mapi-raasa. 12 Gore niaare aba Yesu Krais madaa konerulaema-pulu niaame Gote-na epe paana purinabi minasaamina.

13 Nimimi page aba gupa pisimi. Nimimi oraagaa aba pagoare Yesu Krais madaa kone ru-lasimi. Go Epe Agaa pagesimi-pulu oro yaalokagaa pirape kone misimi. Goa pua Gote-meHoli Spirit gialua sa-rupa nipumi gua sana niminipuna onaa mapiraawa gialua ta yae ora gumadia yalia. 14 Go Holi Spirit-ri niaana lorobaa-para rulaatebea-pulu Gote-me pogatu pi-rape agaa niaa nipuna onaa mada ora palia. Goapua Gote-me niaa raba mua esepesa-daa nipunabi minasaamina.

Pol-me Efesus onaa raba minalo beten laasa15 Goa pua nimimi Aa Mudu Yesu madaa kone

rulaeme remaa pagawa. Go page nimimi Gote-na ruru onaanu raapu epe raana omape koneaba imi remaa pagawa. 16 Nimimi goa peme-pulu oro yaalo neme Gote-para ora pi to. Nemeoro yaalo nimi madaa kone mapiraawa betenlaayo. 17 Neme niaana Aa Mudu Yesu Kraisepe Aapa Gote-para beten oro yaalo laawa aayo.Gore Gote-me nimi Holi Spirit ginalo beten laayo.Holi Spirit-miri Gote-na agaare nimina kone-parainalo beten laayo. Goa pua nimimi Gote-nakone waru mua kone mealiminalo beten laayo.

Efesus 1:18 305 Efesus 2:1818 Neme nimina robaa-para paa epenalo betento. Goa pua nipumi nimi raba misa-ga nipuado pirape konena re waru adalimina. Goa puanipuna ora epe puri nimi gialia rabu adalimina.Go yaenuri nipuna onaa niaa ginalo agaa sa-daanimimi adaliminalo beten to. 19 Gore niaamekone rulaema rabu oro yaalo nipumi puri guaaya-daa go kone adaliminalo beten to. Go adaa puririniaana robaa-para rulatabea. 20 Go purimi pageabade Krais matmat-para rogaasimi pare Gote-me nipu wala marekaasa. Nipu so yaa-para Gote-na popo ki-nane mea mapiraasa. 21Abiare Krais-me so yaa-para pirua surube ensel-nu page enselmudu aanu page remona asubaanu page go rayomadaare Yesu ora aa mudu padane piruaaya. Goapua nipu abia go su yaa-para piri onaanu pagewala orope warialiade su yaa laapona piralimionaanu page nipumi adaa bi mua nimuna AaMudu padane piralia. 22 Yesu ora mudu ya-puluGote-me oyae rayo Krais-na aa rolo-para meakirita isa. Goa pua Gote-me Krais ora kone rulaeonaanuna Aa Mudu mapiraasa. 23 Goa pea-gaKrais-na onaa rayore ora Krais-na yogane nonapiane piramina. Krais-me oyae rayo rulatabea-pulu nipuna yogane-rupa pimi.

2Gote-me niaa aba ome onaare Yesu raapu kagaa

mapiraaya1 Abade nimimiri Gote-na agaa gimoa pupitagi

nisimi-pulu nimina wasupanu ora omesimi. 2 Goraburi abade nimi go su amaa pirua wae onaanuraapu pirisimide. Goa pua nimimi wae ensel-nuna surube aanuna kone ratu pirisimi. Go waeremomere Gote-na agaa rasini onaanuna aaraaaawa surubesa. 3 Abade niaa rayore go wae on-aanu raapu pirua niaana abana koneme waeanurayo pa pu pirisima. Niaame go abana kone pasaapirua niaana tona raana ratu pirisima. Niaarayo wae onaa-rupa pirisima-pulu Gote-na ratuyawape kone niaa madaa page isa.

4 Gupa pirisima pare Gote-me niaa madaa odoadaape omoa pedo pu raaname ora omesa. 5 Goapua niaame nipuna agaa napagoa niaana wasupaome onaa-rupa pirisima rabu Gote-me niaa oraodome waru omoa raba misa. Goa pisa-pulunipumi niaare Krais raapu oro yaalo padane-paramapiraasa. 6 Goa pua nipumi niaa marekaawaYesu Krais raapu mapiraasa. Goa pisa rabuniaame so yaa-para pia Krais raapu piruaema.7 Nipumi goa pisare nipuna epe kone rayo oroyaalo orope pirape onaanumi adena kone sua

pisa. Goa pua Gote-me niaa pedo pu raana omeYesu Krais niaa raba minalo mea rapaasa. 8Gote-me nimi epe raba meape kone gisa-pulu nim-imi Krais madaa kone rulaawa oro yaalo kagaapiraama laama palima. Go konere niaame pulapisima-rupadaa dia pare Gote-me niaa pa odegisa. 9Goa pua niaame yae medamada napalima-pulu niaana bi naminasaamina. 10 Gote-me niaawarisa-pulu Yesu Krais raapu niaa onaa kagaa-rupa mapiraasa. Goa pua niaame nipuna epe ko-gono pamina. Abade Gote-me niaa go epe kogonopaminalo nipumi go kogono aba managola sasa.

Krais-me ruru lapo padane ma-aulaaya11 Mo Juda ruru nimumi nimuna yogane

kepeteme. Goa pua nimumi ruru rado onaanuriyogane nakepene aanu teme. Goa teme-pulunimi kone waru sua nimina aba pisimide yaemadaa kone niminaatepape. 12 Go raburi nimiabade Krais raapu re-para napirisimide. Nimiruru ora rado pirisimi-pulu Gote-na Israel on-aanu raapu napirisimide. Gote-me pogatu pirapeagaa nipuna Juda ruru lakesa-pulu nimi rururadonumi go palua ne kogono waru na-adesimi.Goa pua nimi go su amaa pa piraama pisimirabunimi Gote madaa kone narulaawa pirisimi.13 Abadere nimi rarane pirisimi pare abia Krais-na yaapimi nimimakiritaaya rabuYesuKrais nipuraapu re-para pimi. 14Abadere Juda aanumi nimiruru radonu raapu yada pisimi. Go yadamerenimuna rikiraana kepo-rupa aasa. Goa pisa pareKrais nipu omesa rabu go kepo lakepe rubaawanipi lapo wala ruru padane-rupa mea kiritasa.15 Goa pua Krais-me Juda aanuna rekena agaarayo mea rubisa. Go rekena agaana pora-paraagaa mana lapo rata mea rubisa. Nipumi goapisa rabu Juda ruru radonu ora padane-para meakiritaawa wala kagaa ruru padane mapiraasa. Gokagaa ruru padane ora nipu raapu ora epe-rupamapiraasa. 16Nipu repena polopea madaa omesarabu go ruru lapo makibumaawa yogane padane-rupa mapiraasa. Go repena polopea madaareiaa ausimide kone rayo mea rubisa. 17 Kraisipisa rabu nipumi Gote-na epe-rupa pirape agaamogeasa. Goa pisa rabu nipumi Gote adaalu-para pirisimi ruru rado page lakesa. Niaa Gotere-para pirisimade Juda aanu ruru page lagisa.18 Niaa Juda aanu-para ruru rado onaanu-paraKrais madaa kone padane sua niaana Aapa Gotepiri-para mada palima. Niaa Holi Spirit padanemuaema-pulu Krais-me Aapana pora niaa meawaatea.

Efesus 2:19 306 Efesus 4:119 Goa pea-pulu abiare nimi ruru rado on-

aanu page yada taepe onaa-rupa napima. Dia,abia nimiri Gote-na onaanu pirua ruru padane-rupa pimi. 20 Goa pua nimimiri Gote-na ada-rupa pisa. Nipumi niaa aposel kogono aanu-para Gote-na agaa lakene aanu-para go aanuriada daa-rupa awesa. Gote-me go ada pulalopisa-are Yesu Krais-re ora niaana ada pigi-rupamapiraasa. 21 Go adana puri rayore Yesu madaamakibumaawa puri mapalaasa. Goa pua nipumiAa Mudu-na epe lotu ada-rupa wariaa ma-adaayaaya. 22 Goa pea-ga Holi Spirit ada waria robaa-para pirua Gote page go ada-para pia. Goa puanimi Krais raapu pirua nipumi nimi ora konerulae onaa rayo makibumaawa nipuna ada-rupapimi.

3Pa onaanu Epe Agaa lakelape kogono paaya

1 Goa pea-ga ni Pol-re neme nimi ruru radopiri onaanu raba mulalo ni Yesu Krais-na kogonomadaa kalabus ada-para pi. 2 Gote-me ni eperaba meape kone gua nimi raba meape kogonogisadere pagesimide kone salo. 3 Go konereGote-me abade kudiri pu isade pare nipumi nilagisa. Go madaare aba neme agaa rudusi pepamadaa tua nimi piri-parao taasude. 4 Nimimigo agaa dipialimiri neme Krais-na kudiri pi agaamakuaaliminalo tu o taasude. 5 Oro yaalo abadeGote-me go kudiri pi agaare epe-rupa penaamenamea waasa. Goa pisa pare abia Gote-naHoli Spirit-miri nipuna epe aposel kogono aanu-para Gote-na agaa lakene aanu-para penaamelapaeme. 6 Go agaana kudiri remaare go-rupa:Epe agaamere nimi ruru rado onaanuri niaa Judaonnanu raapu meda-para pirua Gote-na epe rabameape kone meamina. Go nimi ruru rado on-aanuri Juda aanu raapu yogane padane makibu-maawa ruru padane pimi. Goa puare Gote-meYesu Krais madaa pogatu pirape agaa gisa-pulunimi page epe-rupa mada pitimi. 7 Gote-me nirigo epe agaana kogono raba mi aa mapiraasa.Nipumi ni go kogono panolo epe puri mapalaawakone epe-raapu gisa. 8 Niri Gote-na ruruna aaya-pulu rolo-para pawa pirisu. Go pirisu parenipumi ni madaa epe kone sua onaa ruru radomeda nipuna Epe Agaa lakelanolo kogono gisa.Goa pea-daa neme Krais-na raana omape EpeAgaa lakelaluame pi. 9Goa pua onaa rayo Gote-nakudiri pu pagaa i kone minalo mea waato. Gote-re nipu su yaa rayo wariaa nipumi onaana kone

rayore oro yaalo pa kudiri pu paga isa. 10 Goreabade nipumi page pagaa isa pare abiare nipunaruru padanere go epe kudiri pi agaa penaamepageme. Go raburi so ensel-na mudunu-para soyaa-para piri remonu page Gote-na rado radomakuaae kone adenalo abia nipumi penaamemeawaata. 11Goa pua Gote-me abade kone sua niaanaAa Mudu Yesu Krais-me mo kogono mea walapapisa. 12 Goa pea-daa abiare niaame nipu madaakone rulaawa Yesu raapu piramina. Goa pea-ganiaame paalame naomamina. Gote-na ini agaanaepe onaa-rupa rekamina. 13 Goa pea-pulu abianeme nimi-para agaa gupa lalo: Nimi madaakedaa rua nimi rabamulalo pi. Goa pea-ga niminarobaa-para kedaa namealepape.

Efesus onaanu Yesu raaname omalepape14 Gote-me goa pisa-pulu neme Aapana ini

agaana rumu koba pua beten lo aayo. 15 GoAapamere onaa rayo so yaa-para pimi page niaago su amaa aema page nipuna epe bi niaa madaamasaaya. 16 Neme beten gupa to: Nipunaepe kone rayo gua nimina pu robaa-para HoliSpirit mapiraawa puri waru ginalo beten laayo.17 Nimimi kone rulaeme-daa Krais nipu niminapu robaa-para pirinalo beten to. Goa pua Gote-me nipuna raana omape kone ma-salia rabu nimipuri paboa aalimi. Gupa repena pitaa no su-paraodobaawa puri mapalaaya-rupa nimi puri paboarekaliminalo beten laayo. 18 Goa pua nimi Gote-na ruru onaa rayo raapu pirua puri mealepape.Goa puare Yesuna odome ome konere ora adaayaa-mama pua waru adaape palia-ga nimimiadalimina. 19Gore nimi Yesuna raana ome konerewaru adalimina. Goa pea pare nipuna epe koneora rulatabea-pulu rayo ora mada na-adalimi.Gupamu piralimiri Gote-na epe kone i yae rayorenimi madaa ora waru rulatabena.

20 Gore nipuna puri adaape niaame makuaawaadapere kone-para beten teme rabu nipuna pu-rina agaa pa ogesi adema. Go purimiri niaanarobaa-para kogono pea-pulu nipuna bi ora mi-nasaamina. 21Goa pea-pulu Gote-na ruru onaanuYesu Krais-na bimi puri mapalaaya. Goa puaorope page abia page Gote-na bi minasaama puaoro yaalo minasaamina. Gore ora yaade.

4Niaa Krais-na onaare Krais-na yogane-rupa pima

1 Niri Aa Mudu-na kogono madaa ni kalabusada-para piruaayo. Gore abade Gote-me nimiyaaloa epe pora kuraminalo mapiraasa. Nimi go

Efesus 4:2 307 Efesus 4:30kone mogea piraliminalo lagialo. 2 Nimi rayoonaanuna rikiraana pawa pirua nimina bi nam-inasaatepape. Pa pawa aawae onaanu-rupa pi-ralepape. Nimimi nimina ame baaninu epe raanapi kone sua nimu rabamealepape. 3Holi Spirit-miniaa rayo padane piraminalo kone guaaya. Goapea-ga nimimi puri paloa go konere waru irulusaapiralepape. 4Niaa rayo ora to yogane padane-rupa gea-pulu Holi Spirit padane muaema. Go-rupa page Gote-me niaa yae padane-rupa ginalosurubema. 5 Go page ora Aa Mudu padane-mapia-pulu niaame nipu padane kone rulaawa bap-tais padane meamina. 6Go page Gote ora padanepirua nipu onaa rayona Aapa pia. Nipuri ora niaarayona Aa Mudu pirua niaana rikiraana kogonopua onaa rayona robaa-para pia. 7 Krais-me niaapadane padane laatapu epe raana pi yaenu pagisa. 8Go pa giape yaere Gote-na bukmadaa gupatu ia:Nipumi so yaa madaa pisa rabu kalabus piri on-

aanu mea pisa.Nipumi pa kane yaenu onaanu rumaa kasa.9 Go agaa so yaa madaa pisana re-re akepu ya? Goagaare aba ripia nipu su rolo-nane* aba ipisa. Goapua so yaa madaa wala pisa. 10 Goa pea-ga mo aaaba no su rolo-nane ipisa aare nipu wala so yaamadaa-nane page wala pisa. Nipu ora so yaa ru-nanena madaa-nane page pisa. Goa pua nipumisu yaa rayo marulaatabasa. 11 Go nipu padane-ma mere onaanu-para puri go-rupa pa kasa:Nipumi onaa medalomare aposel kogono aanumapiraasa. Medalomare Gote-na agaa lakeneaa mapiraasa. Medalomare epe agaa mogeapeaanu mapiraasa. Onaa medalomare kone rulaeonaanuna surube aanu mapiraasa. Medalomaretisa onaanu mapiraasa. 12 Nipumi go-rupa puaGote-na onaa raba minalo puri gisa. Goa pea-pulu niaame nipuna epe kogono palima-daareYesu Krais-na yogane ora waru adaa yalia. 13Goapua niaa rayome kone padane sua Gote-na Simipalimina kone ia ratua pamina. Go rabu niaaora onaa piralima. Go rabu Krais-na puri pagenipuna kone page niaana robaa-para ora warumarulaatabaina. 14 Go rabu page niaa wala ogenogo naaki-rupa napiramina. Nogo naaki pimarabu pa po ripu agaa pagoa kone laapo sua pima.Makirae agaa-para yaa agaa ne aanu-para pakone rulaema. Goa pua niaa pupitagi noa pima.15 Abiare niaame onaa raapu epe raana omape

kone sua ora agaa padane lamina. Goa puareora onaa pirua niaana Aa Mudu Krais-ri nipupadane raapu piramina. 16 Go aa mudumi niaanipuna yogane-rupamakibumaalia. Goa pua niaanipuna yoganeme raba mua niaa rayo medaa-para pogatea. Goa puare yogane padane piruaonaa padane padane laatapumi epe raana omapekone sua yogane puri minalo kogono pamina.

Krais-na onaare pora kagaa madaa pamuamina17 Goa pea-pulu neme nimi-para agaa meda

Aa Mudu-na bimi madaa puri paloa lagialo:Nimi ribaane-para piri wae onaa-rupa wala napi-ralepape. Gore nimuna kone rayo ora o ta.18 Nimuna konere ribaa ta. Goa pea-ga nimunalo robaa rogaa imi-pulu epe kone nasua pimi-pulu Gote-na kagaa epe kone gimeme. 19 Nimuwaea pua yala napoteme-pulu nimuorawae-rupapirua nimuna konere ora pugu pi yaenu papenarekea.

20 Pare nimimi abade Yesu Krais madaa konewae namisimi. 21Nimimi Krais-na agaare aba pa-gesimi kone salo. Goa pua nimi Krais-na disaipelonaa pimi-pulu ora agaa aba mogeasimi. 22 Goapea-ga abana kone gimalepape. Go abana konesu pirisimi rabu nimi abana koneme nimi measurubua rogaa isa. 23Abiare nimina kone-para lorobaanu kagaa rado epe mealepape. 24 Goa puanimi kagaa kone su piralepape. Gote-me go konekagaare ora nipuna-ga niaa gisa. Go kagaa koneremua temana ora epe-rupa mada pago piramina.

25 Goa pea-ga nimimi yaa agaa lape koneregimalepape. Nimimi ame baaninu-parare oraagaa ria tapape. Niaa rayore yogane padane-rupapima-ga goa pipape. 26Nimimi ratu yawalimiri gokonemere pupitagi manalia-ga gimalepape. Goratu yawe konere naare pabola palia rabu oragimalepape. 27 Gore nimina kone-parare Satanodobatalo pia-ga waru surubalepape. 28 Goreaa meda ne paake noaayere go kone gimoa ko-gono pape. Goa pua nena kimiri nimu rabamua naraa onaamedaloma page rabamealepape.29 Nimina agaame waea meda natapape. Dia,nimiri epe raba meape agaa agu tapape. Goreaa medana robaa-para kedaa palia-daare go aa-na kone puri mapalaatalo epe agaa tapape. Goapua nimina agaa pagalimide onaanu-para epeagaa laketapape. 30 Nimimi Gote-na Holi Spirit-ri niaana robaa-para pia-ga kedaa nakatapape.

* 4:9: Pol-me goa sa: Krais ipuare wae su ru-para aba popa piruare wala oropere yaa madaa ora sone pisa. Goa sa pare makuaae aamedalomame Krais aba su amaa ipisa pare go-rupa ora sone wala pisa teme.

Efesus 4:31 308 Efesus 5:27Gote-me nimi nipuna ruru mapiraatalo nipunaHoli Spirit mea gisa. Gupa gisa-pulu orope yapi diepalia rabu niaa maesepeaawa waea ora napam-ina. 31Nimimi nimina robaa-para ia wae konenurayo mea rubalepape. Go ratu yawape kone-parapu oyape kone-para wae-rupa rekape kone-paraero agaa-para wae agaa yala polape kone-para gorayo gimalepape. 32 Go wae kone rasua niminaame baaninu-para epe kone sua pawa piralepape.Gore Krais-me nimi madaa omesa-pulu Gote-menimina wae yaenu mea rubisa. Goa pea-ga nim-imi ame baaninuna wae yaenu rakepeatepape.

5Niaare epe paana piramina

1 Nimi Gote-na epe nogo naaki piraliminanipuna agaa ratalepape. 2 Nimimi pa onaamedaloma raana omoa pedo pu piralepape. GoreYesumi page niaamadaa raaname omoa pedo puasu amaa ipua sana niaamadaa omesa. Yesumi goapisare Gote-para miru irua epe rede pi kaa opoamea kasa.

3 Gore nimi Gote-na ruru pimi-ga aa paakerumi kone-para wae yala polape kone-paraepame omape kone page gimalepape. Gorewala nimina rikiraana go yaenuna pi pagenaopenaatapape. 4 Nimimi agaa waenu nalorapa agaa ratu yawe nalo agaa waenu nalo waeero ne agaanu natapape. Gonu napipape parenimimi Gote-para ora pi tapape. 5 Nimimi warupagalepa. Aameda nipu paake onaa yone aa pageyala polape kone i aa page epame omape kone i aapage go piane aanumiri Krais-para Gote laaponaSurube Su mada napalimi. Go kone rayore ora paremona bi minasaape kone yaade.

6 Nimimi waru adalepape. Aa medalomamenimi omeme pua go wae pora-para nimi lamuapalimi. Apo yae madaare Gote-na agaa rasuawaea peme-pulu nipu ratu yawea. 7 Goa pea-ganimimi nimu raapu padane-para napiralepape.8Abade nimi su ribaane-para pirisimide pare abiaAa Mudumi nimiri epe paa pi-para mea mapi-raaya. Goa pea-ga nimiri paa pi onaa-rupa porapamualepape. 9 Go epe paa-para piruaema rabuepe kone marekaawa epe redepo ne kone rayo-para ora agaa rayome puri mapalaaya. 10 NimiriAa Mudu-na raaname mealimina kone ia yaemealimina. 11 Nimi abana kone pa saapimi aanuraapu napiralepape. Go onaare pa ribaane-parapiritalo waea peme. Nimimi gupa napipape.Onaa rayo raana omoa goa pemere epe paa mea

waatapape. 12Nimuna kudiri pi yaenu pa agaamelapere ni yala pea. 13 Gore nimimi apo waeapemeonaanu epepaa-para penaamemea salimirigo kone waena re mada adalimi. Goa pua onaamedaloma epe paa-para mea mapiraalia. 14 Gomadaare Gote-na agaame gupa ta:U patea aare aipapulu rekape.

Ne tapa-para wala gimoa rekaina.Go rabu Krais-na epe paa ne madaa epenaloa

marekaaina.15 Goa pea-ga nimimi pora pamu pimi-rupa

waru adalepape. Nimi kone nai aa-rupa napi-ralepape pare kone makuaae aa-rupa piralipape.16 Abiare niaa go pima raburi ora wae yapinapima. Goa pea-pulu epe kogono asapu pamina.17 Goa pua nimi maeyae onaa-rupa napiralepapepare Aa Mudu-na kone mu piralepape.

18Nimimi ipa bia nanalepape. Dia, go ipa-merenimi maeyawa maoyaalia. Goa palia-ga niminarobaa-para Gote-na Holi Spirit mua rulatabenatapape. 19 Nimimi ame baaninu raapu epe bukyaasa lo epe mat yaasa lo epe lotu yaasa page lopuri ginalo piralepape. Nimina robaa-para epekone rulatabalia rabu Aa Mudu-para page epeagaa-para epe yaasa madaa loa pipape. 20 Oroyaalo nimimi Aapa Gote-para oyaenu rayomadaaora pi tapape. Goa puare niaana Aa Mudu YesuKrais-na bi loa mealepape.

Repaayana agaa21 Nimimi Krais-na bi minasaawa nimina ame

baaninu raapu epe kone su pawa piralepape.22Nimi onanumiri nimina aaninuna agaa pago

piralepape. Goa palimi rabu Aa Mudu-na agaapago piralimi. 23 Gore aame ona surubea-rupago-rupa madaa Krais-me Gote-na ruru surubea.Gote-na rururi Krais-na to yogane pima. Nipuminiaa kabisa-pulu nipuna onaa pima. 24Gore Gote-na rurumi Krais-na kone rolo-para pimi-rupanimi onanu page nimina aaninuna epe agaa rolo-para piralepape.

25 Nimi aanumi page nimina ore madaaraaname omoa pedo pu piralepape. Krais-meGote-na ruru madaa raaname omoa pedo puaomesa-pulu go-rupa pipape. 26 Krais-me moruru Gote katalo pisa-pulu goa palia. Go rurukasa rabu abare ipa-para epe agaa raapu radepeakasa. 27 Nipumi mo ruru ora nipuna ini agaanaepe-rupa aina kone isa. Goa pua nipuna ruruora pupitagi nano waea napu piramina. Nipunakonere niaa nipuna ruru mapiraatalo pisa-puluniaa ora epe-rupa piramina. Niaa wae yae meda

Efesus 5:28 309 Efesus 6:19naina kone isa. 28 Goa pea-ga nimi aanuminimina yogane madaa pedo pu piralemede-rupare nimina orenumadaa pedo pipape. 29-30Aamedame nipuna yogane ronome naomea. Dia,pare nipumi eta kaloa waru surubea. NiaareKrais-na yogane-rupa pima-ga nipuna rurusurubea-rupa surubamina. 31 Gote-na agaa ibuk-mi gupa ta: Ona nena agi aaraa lapo gimoaaani raapu ora padane-rupa piralipina. Go pageaa nipuna agi aaraa gimoa ona raapu pandane-rupa pirina. 32 Go agaare ora agaa adaapu ia-gapagalepa. Go agaare Krais-para nipuna onaa-paraepe-rupa piraminalo lagiala kone salo. 33 Goapea pare go agaare nimimi page pagalimina. Aarayome nimuna bipa nimu raaname omoa pedopu piraemede-rupare oremadaa go kone padane-rupa salepape. Ona rayome page nimina aa ninaagaa pagalepape.

6Nogo naaki agi aaraa rayona agaa

1 Nimi nogo naakinumiri nimina ama aapanaagaa waru pagalepape. Goa palimi-daare ora epeagaa mana waru mealimi. 2 Gore Gote-na agaa ibuk madaa gupa ia: Nena ama aapa lapona agaawaru pagalepape. Go agaa mana madaare Gote-me ora pogatu pirape agaa epe-rupa gupa sa:3Nimimi goa palimiri epe-rupa pirua go su amaaadaalupu mada piralimi sa.

4Nimi agi aaraanu nimiri nimina nogo naakinakone namao yaawa ratu naayawena tapape. Dia,nimimi nimu waru Aa Mudu-na bimi suruboaGote-na agaa waru lakeloa nimu waru mapi-raatepape.

Kogono naaki-para surubea aa lapona agaa5 Nimi pa kogono madaa adini naakinuri nim-

ina kogonona aaraamadaa paalame omoa nipunaagaa pagalepape. Goa puare makirae kone na-sua nimimi Krais-na kogono peme-rupa pipape.6 Gore nimumi ne ora epe naaki kone inalonimuna ini agaa madaa pa kogono agu napipape.Dia, pare nimi Krais-na kogonome adini naaki-rupa pirua Gote-na kone nimina robaa-para measua kogono pipape. 7Gore nimimi konewaru epe-rupa sua kogono pipape. Nimi goa palimiri paonaanuna kogono paema kone nasalepape. Dia,pare ora AaMudu-na kogono-rupa pipape. 8Gorenimimi go agaa waru pagalepa. Aa medamekogono epe-rupa palia raburi gore Aa Mudumiepe yoto katea. Gore nipu kogono adini aa yaliapage kogono esepene aa yalia page yoto katea.

9 Nimi kogono surube aanumiri nimu kogonoaanu-para page epeaanu agu pipape. Paalamasaape kone page gimalepape. Pagalepa. Nimikogono surube aanu page kogono madaa adiniaanu page gore ora yaa-para pia Adaa Aa padanepirua onaa rayo kone padane samonalo pea.

Kone rulae onaare yada pape onaanu-rupa pi-ralepa

10 Gore neme go agaare gupa lo kiritalua:Nimimi Aa Mudu raapu pirua puri paloa konerulaawa nimina robaa-para nipuna epe purimealepape. 11 Gote-me nimi soldia-na yada papeyaenu guaaya-ga mea salepape. Goa palimiriepe-rupa oro yaalo pirua Satan-na makirae konepage mada gimalimi. 12 Gore niaame onaanuraapu yada napema pare so yaa-para piri waeremonuna puri raapu yada pema. Niaame gowae ribaa surube puri pane remonu raapu yadapema. Go page niaamewae ensel mudunu surubeensel-nu raapu yada pema. 13Goa pea-ga nimimiGote-na yada pape oyaenu mea salepape. Goapalimiri wae yapi di raburi iaame nimi tulalopalimi rabu puri paloa mada rekalimi. Goa puanimimi Satan raapu yada paa-mama pua yada pukirituare nimina su-para puri paboa piralimi.

14 Gore nimiri go-rupa puri waru paloa pir-italore gupa pipape: Epe agaare puri paneaako lete-rupa yamalepape. Epe redepo nekonere kapa yome warini yae-rupame niminaaako madaa maraatepape. 15 Gore nimi man-agola palae piruare Gote-na Epe Agaame epe-rupa pirapemadaa laketapape. Nimimi go konereaariti-rupa maraatepape. 16 Gore nimimi oroyaalo nimina puri pane kone rulaere gore niminaralubi-rupameamadialepape. Go ralubimadaareSatan-me etaane repena sulaa ralade nona pianepialia rabu madaa agalu palia. 17 Nimi oro yaalokagaa piraama laama pope konere nimina kapayome warini raguna-rupa adipape. Nimi HoliSpirit-na rai kutu gina loare gore Gote-na epeagaa-rupa ripinaalepape. 18 Nimimi oro yaaloGote-me raba minalo beten tapape. Holi Spirit-mi kone gialiade-rupare nimimi beten rado radomadaa teme. Goa pea-ga waru ado pirua betennagimalepape. Goa puare oro yaalo nimimi Gote-na onaa medaloma raba minalo beten tapape.19Gore nimimi ni raba minalore beten gupa lake-tapape: Neme agaa laketoa rabu Gote-me paalaome kone mea rubinalo beten tapape. Go raburineme epe agaa madaare ruru rado-para Gote-na

Efesus 6:20 310 Efesus 6:24kudiri pi kone mada laketoa. 20 Niri go epe agaalakene aana kogono pawa. Gomadaare ni kalabusada-para pate. Gore epe agaa laketoa rabu nemepuri waru paloa Gote-na agaa lakelanolo Goteyaaloa beten tapape.

Agaa medaloma21 Gore neme pisude kogono rayo-para nina

piruaayo-rupa Tikikus-mi nimi lagialia. Tikikus-ri ora niaana epe raba mi aa pirua kone padanesua Aa Mudu-na kogono waru pea. 22Niaame akepisima go remaa pagaliminalo neme Tikikus mearapaato. Go remaa pagalimi agaamere nimina purobaa puri mapalaalia. 23Niaana Aapa Gote-paraAa Mudu Yesu Krais laapome ame baaninu nimirayo-para kuma pi kone-para raana omape kone-para kone rulape kone raapu waru mealimina.24Goa puare onaa rayore nimimi niaana AaMuduYesu Krais madaa oro yaalo raana omape konesua pedo pu kone salimiri gore Gote-na epe rabameape kone mealimina.

Go mada. Ni Pol yaade.

Filipai 1:1 311 Filipai 1:14

FilipaiRipia Agaa

Pol-me ipa solwara kenaawa mo Yurop su-para puaremoMesadonia su-para ia-daare Filipaisu-para epe agaa moge riaasa (Aposol 16.6-15).Oropere adaaremeda-parapisa rabunipukalabusada-para adisimi. Nipu pirua pagesa pare aamedalomame Filipai su-para piri Kristen onaanakone rulae yae mabebolaaeme simi. Pol-me Fil-ipai su-para rapaasa pepa dipialema raburi Polkone kedaa mi agaa meda na-adalema. Dia, parenipu Yesu madaa kone rulaawa pedo pu pirisa.

Aba ripiare Pol ora mone oyae dia sa. Go rabuFilipai onaamenipu rabamulalomone repaasimi.Go pepa madaare Pol-me Filipai ona-para gopisimi-a madaa ora pi lo agaa repaasa. Go pagenimumi Pol kalabus ada-para pia loa kone adaapusua kedaa mealimilo nimuna kone rulae mapuripalaatalo tisa.

Pol-me Gote-me nimu pa ode kasa yae madaaagaa lo repaasa. Go yaere go kagaa pirape yaeYesu Krais madaa misimi yae-para sa. Nimi Judaaanuna rekena agaa naratua go yae misimide sa.Dia, nimumi Yesu madaa kone rulasimi. Pol-me Filipai onaa Yesu Krais-na kone mina koneisa. Krais-mi nipu Aa Mudu kone naisa. Goapua nipuna raana-daa naratisa. Dia, nipuna bipanipu rabuaawa Gote-me kasa kogono pisa. Pol-me gupa sa: Onaanu Yesu raapu rabuloa pimionaare Gote-na lo robaa kuma meme sa. Nimuraana page waru omeme sa.

Go pepa dipialema raburi Pol-me Filipai lotuada-para piri onaanu raaname waru omesa-daamakuaatema.Robonu gupa adamina:

Aba adape agaa (1.1-11)Pol-na pisa remaa (1.12-26)Yesuna kagaa pirape kone (1.27–2.18)Timoti Epafroditis lapona kogono (2.19-30)Kedaanu waru adamina (3.1–4.9)Pol Filipai su-para piri onaa raapu pisa (4.10-

20)Pol-me abi patalepape agaa lakesa (4.21-23)

Pol-me pepa tua Filipai su-para rapaasa1 Pol Timoti saa laapore gore Yesu Krais-na

kogono naaki laapo pipa. Saame go pepare Filipaisu-para piri Yesu Krais madaa kone rulae onaa

rayome adaliminalo tu o taatepa. Nimi Gote-naruru onaanu-para go lotu ada-para surube aanu-para kogono raba mi aanu-para page nimimigo agaa pagaliminalo o taatepa. 2 Niaana AapaGote-para niaana Aa Mudu Yesu Krais laapomerenipuna epe raba meape kone-para kuma pi kone-para gina.

Pol-me Gote-para ora pi sa3 Oro yaalo nimi madaa kone epenaloare neme

Gote-para ora pi to. 4Oro yaalo neme nimimadaabeten tore neme raaname waru omoa to. 5 Abaripia agaa pagesimi rabu page abia page nemeepe agaa madaa kogono pere nimimi ni rabamuaeme-daa pe. Go pea rayore neme raanameomoa beten to. 6 Go madaare neme go-rupawaru niminaato: Gote-me go epe kogono nim-ina robaa-para marekaa-mama puare orope YesuKrais-na epaliade yapi di rabu nipumi go kogonomada pu kiritalia. 7 Gore nimi rayo madaareneme oro yaalo nina pu robaa-para epe konesuaayo. Nimi rayome ni epe agaa kogono panoloraba muaeme. Gore ni abia kalabus ada-para pirabu page ni esepene aa pirisu rabu page nimimini raba muaeme. Go-rupa pirisu rabu nemeiaanu-para epe agaa puri mapalaasude. Goa puaneme nimi rayo madaa nina robaa-para epe konesuaayo. 8 Gore neme Gote-na ini agaana YesuKrais nipuna odomeomape konere nemepadane-rupa nimi madaa page robaa-para kone suaayo.

9 Oro yaalo nimi madaa neme beten go-rupato: Nimina pedo pu raana omape kone ora adaayaa-mama palia rabu nimina makuaae kone-paraoyae maredepo yape kone page ora adaa yalia.10Goa pua nimimi oyae adalimi rabu ora epe-rupamada rumaatalo palimi. GoapuaKraiswala oropeepaliade yapi di raburi nimimi waea rayo raakeperuboa waenu wala nasaapiralimi. 11Goa pua YesuKrais nipuna ora epe kone rayo nimina robaa-para marulatabaalia. Go madaare Gote adaa bikaloa nipuna bi minasaalimina.

Pol-me epe agaa raba mulalo nipu kalabus ada-para pisa

12 Nina amenu, nimimi pagaliminalo lalo:Neme kedaa ruaayo rabu epe agaa narabuaayapare mo kedaame epe agaa puri mapabaaya.13 Goa pea-pulu go aa mudu Sisar-na ada surubesoldia aa rayo-para onaa medalomame page niKrais-na kogono pua kalabus ada pate lo remaapageme. 14 Go page ni kalabus ada-para pateraburi niaame ame adaapumi go madaa kone sua

Filipai 1:15 312 Filipai 2:7robaa-para purimapalaawaAaMudumadaa konerulaeme. Go raburi nimumi paala naomoa go epeagaa ora puri palaa-mama pua laketeme.

15 Goa pemede aa medalomamere ni madaaudipa pua nina bi rabuaniaatalo pua Krais-na agaa mogeteme. Goa peme pare onaamedalomare ora epe kone sua Krais-na epe agaalaketeme. 16 Go onaanumiri Gote-na epe agaapuri mapalaatalo kalapus ada-para pia kone imi.Goa pua nimumi ni madaa epe pedo raana omapekone sua epe agaa laketeme. 17 Goa pemepare medalomamere nimuna bipa nimuna bi mi-nasaatalo Krais pamakiraawa agaa laketeme. Goatemere ni kalabus ada-para pirua kedaa warumeanolo agaa laketeme. 18 Goa peme pare gokone rayore palainawa. Gore yaa agaa ne kone-para ora agaa ne kone-para nimumi Yesu Kraismadaa epe agaa laketeme-pulu neme go madaaraaname ome. Go madaare neme ora raanamewaru omoa piralua.

Ni oro yaalo kagaa piraama laama palua-daa Yesuraapu piralua

19 Gore neme raaname omoa gupa niminaato:Nimimi ni madaa beten temenare Yesu Krais-naHoli Spirit-mi ni raba mealia rabu nimimi ni mearepaalimi. 20 Gore nina pu robaa-parare konepadane gupa suaayo: Nina kogonomadaare nemeora ogesi-daa nagimalua. Dia, pare oro yaalo pageora abia page neme puri paloa pu robaa konemeKrais-na bi minasaaluame pi. Gore ni piraluapage omalua page neme Krais-na bi minasaatalope. 21Gore ni su amaa epe-rupa pa piraluare goreake ya? Gupa-daa ora Krais raapu piralua. Gopiralua pare ni omalua raburi neme ora nipunaepe yae rado meda mada mealua. 22 Yapare nisu amaa pa piraluare napiaa kogono mada palua-ga neme ake lano ya? Goa pua neme pa pirapepora-para palua palo omape pora-para palua paloneme aa-pora kuralua palo ni maarea. 23 Nemego madaare kone laapo i. Kone padanemere nigo su amaa gimoa Krais raapu pua piralua kone i.Goa palua-daa ora epeaalia. 24 Pare kone medareni go su amaa pa pirua nimi raba meapere goreora epe ta-daa go madaa kogono pano kone i.25Neme nimi madaa puri paloa kone suayo-puluni pa pirua nimi raba mealua kone salo. Go rabunimina kone rulaaye puri mapalaawa raanameomaliminalo porawaatoa. 26Goapuaniwala nimipiri epalua rabu nimimi Yesu Krais raapu pirua nimadaa pedo pu piralimina.

Filipai onaanu epea pua Gote-me radaa nenagimisa

27Yapare aalu agaare nimi pora epe-rupa pamupirua Krais-na epe agaame lagea-rupa pipape.Goa palimi raburi nimi adola epalua palo na-adola epalua palo nimimadaa epe remaa pagalua.Go remaare nimimi kone padane sua epe agaapuri mapalaatalo kogono pamina. Goa pula pemeyaalore nimimadaa ora epe remaamada pagalua.28 Gore nimina iaanu-para paala naomalepape.Nimina robaa-para puri mapalalimi rabu iaan-umi nimu lopalima kone salimi. Gore Gote-menimi raba mealia-pulu iaanu ratu tua epe-rupamada piralimi. 29 Gore nimimi Krais madaa konerulasimi rabu ora epe kogono pisimi. Goa peapare nipuna kogono madaa radaa page mealimi.30Abiare nimimi ni raapu pirua yada pamina. Goyadare abade neme kedaa risude-rupa ni raapupadane-para pirua pamina. Goa palima pareabia page neme go kedaa ruaayo-daa remaa apopageme.

2Niaana bi rabuaniaatepape

1 Gore nimimi Yesu madaa kone rulaawa nipuraapu pirua purimuaeme kone salo. Gore Yesuminimi pedo pua raaname omea-pulu nimi epe-rupa pimi kone salo. Gore nimi Holi Spiritraapu epe-rupa pirua kone padane sua pimi konesalo. Nimimiri onaanu medaloma madaa epekone sua odome omeme kone salo. 2 Goa peme-daare nimi rayome ora kone padane sua pedo puraana omape kone rumaatepape. Goa pua niminapu robaa-para kone padane su piralepape. Goapalimiri ni ora raaname waru omalua. 3 Niminabipa nimina bi minasaape kogono napipape. Gopage nimimi ni ora adaa aa pi kone sua kogononapipape. Dia nimimi onaanuna ini agaana pawaepe-rupa pua piralepape. Gore onaa medalo-mame pa onaa rabuaniaawa ni ora epe aa pi konenasalepape. 4 Nimina koneme oyae rayo nasu-rubalepape. Dia, pare nimimi onaa radonumadaakone sua nimuna oyaenu page surubatepape.

Krais nipuna bi rabuaniaasa rabu Gote-me nipunabi minasaasa

5Nimimiri Yesu Krais-na kone padane mua go-rupa moge ratalepape: 6Nipu ora Gote ria pirisa.Go pirisa pare nipumi ora Gote-rupa piruaayokone puri palo naisa. 7 Dia nipuna bipa nipumigo kone gimoare Nipumi pa kogono naaki-rupa

Filipai 2:8 313 Filipai 3:3pirisa. Goa pua nipu aa nona piane pirua ni-aana yogane nona piane aawa pirisa. 8 Nipunaraaname nipu rabuaniaawa nipu Gote-na agaapagoa go pora ratisa. Goa pua nipu repenapolopea madaa omesa. 9 Goa pisa-pulu Gote-menipuna bi minasaawa sana ora so madaa-nanesurubape go-rupa mapiraaya. Goa pua Gote-me nipu surube aa mapiraasa-daa nipuna bimiriora bi rayo rabuaniaaya. 10 Nipumi go bi Yesuminasaa-pulu yaa-para piri onaanu page su amaapiri onaanu page no-nane piri onaanu page onaarayomere rumu koba pua Yesuna bi minasaalimi.11Goa puare onaa rayomeYesu Krais ora AaMuduteme. Goa puare niaana Aapa Gote-na biri ora somadaa-nane minasaalimina.

Niaare onaanuna rikiraana paa-rupa piramina12Goa pea-ga nina epe adami onaanu pagalepa.

Nimiri oro yaalo abade niaa raapupirua nina agaapagesimide-rupa abia page pagalepape. Abia nigo su adaalu-para pi rabu page waru pagalepape.Gote-me nimi oro yaalo kagaa piraama laamapope kone guaaya. Goa pea-ga abia pa alomapua kogono waru pipape. Goa puare nimi oroyaalo epe-rupa pirape kone mealimi. 13 Gote-mere oro yaalo nimina robaa-para nipuna koneinalo kogono pea. Goa pea-ga nimimi nipunapora waru kuralepape.

14 Kogono rayo nimimi pulalo palimiri ratuyawe kone raapu napipape. 15-16 Goa palimirinimi epe-rupa pirua ora Gote-na si wane-rupapiralimi. Go rabu nimimi wae yaenu madaakone nasalepape. Dia, pare ora epe kone samina.Nimiri go su amaa wae-rupa pirua pupitagi napeonaana rikiraana pirua Gote-na oro yaalo epe-rupa mapiraape agaa laketapape. Goa laketemerabu nimi ora so yaa-para uba kedo nona pianepiralimi rabu nimumi nimina epe paa adalimi.Goa pua Yesu nipu wala epaliade yapi di raburineme nimi madaa pedo palua. Go raburi nemenimi madaa kogono abade pisudere ora pa amaanapisude-pulu adalua.

17 Nimimi Gote madaa kone rulatalo palimi-daare ni mada omaluame pi tapape. Nimimi konerulae onaare Gote piri-para epe miru irua orapi temede-rupa mada peme. Gore gupa omalu-are neme nimi madaa yaapi koyaata pe yaalorenena yaapimi raaname omoa nimi raapu page goraaname omape kone gulalo rumaayo. 18Goa puanimimi raaname omalimi rabu neme page koneepe mealua.

Pol-me Timoti penaalo agaa lakesa

19 Gore neme Aa Mudu Yesu madaa kone ru-laawa nimi piri-para Timoti mea rapalua. Nipuipuare gore nimina remaa lagialia rabu ninarobaa-para puri mapalaalia. 20 Timoti padane-mare saana pu robaa kone padane-rupa sua nimiraba mulalo pipa. 21 Go-para piri onaa medalo-mamere nimuna oyae rado rado pa amaa peme.Go peme-pulu nimumi Yesu Krais-na kogononapeme. 22 Goa peme pare nimimi Timoti-ri oraepe kogono pisa-daa ademe. Saa aaraala-rupapirua epe agaa madaa kogono pepa. 23 Gore oyaerayo akea pua palima ya? Neme aba waru adokiritalua. Goa pua neme nipu nimi piri-paraaipapulu mea rapalua. 24 Goa puare Aa Mudumini pora mea waatea rabu ogesi-daa pirua ni pagenimi piri-para epalua.

Pol-me Epafroditus agaa lakesa25 Nina konere niaana ame Epafroditus nimi

piri-para page mea rapalua kone salo. Gorenimimi nipu penaasimi rabu ora kone padanesua kogono pua iaanu-para ora puri paloa rabamuaaya. 26 Nipuna konere nimi adawe kone suapu o ta. Gore nimimi nipu yaina omea remaaaba pagamede-pulu nipuna kone-para kedaa pea.27 Ora abade nipu yaina omesa rabu pode iniadupisa pare Gote-me nipu madaa odo omesa.Goa pisa pare Gote-me nipu padanemadaa naodoomesa. Dia, pare ni page odo omesa. Gorenipu omola pisa yaalore ni kedaa waru rita pisu.28 Goa pea-ga nimimi nipu wala adaliminalo mearapalua kone salo. Go rabu nimimi raanameomalima rabu nina kedaa page dia yalia. 29 Goapea-ga nimimi nipu adalimi rabu raaname waruomalepape. Nipuri ora Aa Mudu-na ame-rupapia-ga ki waru katapape. Nimimi go piane aanabiri minasaatepape. 30 Nipumi Krais-na kogonopua ni madaa ora pode ini adupisa. Nimi rabamulalo niaana kogono madaa pu kiritalo.

3Krais madaa kone rulalia aare ora redepo ne aa

piralia1 Nina ame baaninu-ya, neme waru agaa lo

kiritua lagulalo pi: Nimiri Aa Mudumi raanaomape kone waru ginalo lalo. Neme agaa medanimi piri-para wala o taapere nimi raba meapenaya-pulu ni kedaame naomalo.

2 Nimimiri waea pape aanu waru adalepape.Nimu ora wae yana-rupa pirua nimina yoganekepetalo peme-ga waru adalepape. 3 Niaamepadanere ora yogane kadolape kone rado meda

Filipai 3:4 314 Filipai 4:6waru ima. Goa pua niaame Gote-na Holi Spirit-miri Gote-na biminasaawaYesuKrais raapupiruaraaname omoaema. Goa pua niaame yoganemadaa kone naima. Go yaemere niaa madanaraba mealia. 4 Gore neme go yogane madaai konenu waru ade-pulu agaa adaapu mada lalo.Gore aa medaloma nimu raba minalo yoganemadaa kone sua kepetalo pemere neme nimunakone page mada maoge yalua. 5 Pagalepa. Oromeda pa popenaloa nina yogane kepeasimi. NiriIsrael aa pirua amame Benjamin-na ruru madisa.Niri akuanuna Hibru agaa to. Nemere Juda on-aanuna rekena agaa waru pagoa Farisi aa pagepirisu. 6Goa pisu rabu neme pu maoyaawa Gote-na onaanu kedaa waru mea kasude. Gore nemerekena agaa pagoa go pora kurua go agaa ogesi-daa nagimoa pisu. 7 Yapare abia neme Kraismadaa kone rulaawa apo pisude yae rayore oraepe yoto meape yae-daa nato. Dia, go yae rayoreora etapape yaenu lalo. 8 Neme apo abana koneagu-para nalalo. Dia, pare nina Aa Mudu YesuKrais nipuna kone niminaaluame pi. Goa pea-ga niminaae kone madaare apo abana kone-paraoyae rayo etapainawa. Neme Yesuna kone muaneme kone rado meda rayore aba gimoa rubisu.Neme Krais padane raapu polalo pi-pulu oyaemedalomare ora wae eta ebo-rupa naaku-paramea rubalua. 9 Goa palua rabu ni nipu raapu orapadane piralua. Goa pea-ga niri nina bipa rekenaagaa kuralua-daare epe redepo ne kone madanamealua. Dia, pare nemeYesu Kraismadaa konerulayo-pulu nina redepo ne kone muaayo. Goredepo ne konere Gote-me gea-pulu go konemepuri mapalaaya. 10 Abiare neme Krais nipu walarekesa-daa makualaminalo pe. Go page nipumipisa-rupa kedaa rua nipuna omesade kone mo-geatalo pi. 11Neme goa paluare ni page matmat-para wala rekalua kone sua ado piralua.

Pol nipu robo-para aloma pisa12 Neme Yesuna kone rayo aba meawade kone

sua nalalo. Dia, neme kone rayo namuaayo pareneme mulalo pi. Goa pe rabu Yesu Krais-meabade ni misa-rupare neme nipuna kone mulalopi. 13 Nina ame baaninu-ya, neme go konere abinamu kirite. Dia, pare abiare neme ora konepadane gupa suaayo: Neme abade yaenuri konerugulaawa orope epe yaenu mulalo kogono puripaloa pe. 14 Goa pua Gote-na kone ni aipapulualoma epe-rupa puare epe yoto mulalo pi. Go

yotore Gote-meYesu Krais lakenaloa nipumi ni soyaa-para piranolo mayaatea.

15 Gore niaa Krais-na kone ora mema-ga konerayo mogeamina. Yapare nimi medaloma konerado saapimiri Gote-me go kone page madamaredepo yaalia. 16 Goa pea-ga niaame Kraisraapu kone aba meamade-rupare gore waru rip-inaabawa pora pamuamina.

17 Amenu, nimimiri nina kone ratalimina.Niaame pora epe-rupa ratalima-daare onaamedaloma go pora ratalimi pagewaru adalepape.18 Oro yaalo rana adaapu nimi laguaayo pareabia page wala apo lagialo rabu re lalo: Goreonaa adaapumi Gote-na pora madaa konenarulaawa Krais-na repena polopea madaa iaaaulaeme. 19 Go onaanuri nimumi Gote madaakone narulaeme pare yogane mada meape yaekone rulaeme. Nimumi kone rado suare yala piyae madaare raaname omeme. Nimuna su amaayaenu padane madaa puri pabea kone suaeme.Goa pea-pulu nimu ora wae naaku-para polalopimi. 20 Goa peme pare niaare yaa-para pirapeonaanu yaade. Niaamere Aa Mudu Yesu Kraisnipumi so yaa-para gimoa epaliade yapi di waruadopiramina. 21Go rabunipumi goniaana omapeyoganere wala nipuna epe yogane-rupa maawapuri gialia. Go puri nipu padaneme oyae rayosurubalia.

4Agaa mana medaloma

1 Goa pea-ga nina epe ame baaninu-ya, nemenimi madaa raaname omoa nimi adawe kone suapiruaayo. Neme nimimadaa ora pedo pe. Nimimigo agaa pagalimi-daare AaMudu raapuwaru epe-rupa piramina.

2 Gore Yuodia Sintike lapo nipiri Aa Muduraapu akiala-rupa pirua kone padane salepape.3 Gore saana kogono padane pepa-ga nemere goona laapo raba meape. Nipu laapome abade niraapu padane-para epe agaa kogono pisima. Nipulapo-para Klemen-para kogono padane pi onaamedaloma page niaa kogono padane pisima. Moonaa rayo oro yaalo piralimi-pulu nimuna binuGote-na buk madaa ia.

4 Oro yaalo nimimi Aa Mudu raaname oma-lepape. Neme wala lagialo: Nimimi raanamewaru omalepape.

5 Nimimi onaa rayo madaa kone pawa su pi-ralepape. Gore Aa Mudu epape diri abia re-para epalia. 6 Nimimi oyae madaa kone adaapunasalepape. Dia, pare oyae rayo dia yaliare beten

Filipai 4:7 315 Filipai 4:23loa Gote agaa mealepape. Goa puare niminarobaa-para ora pi tapape. 7 Goa palimi rabunimi Yesu Krais raapu piralimi-ga Gote-na kumapi konemere nimina kone pu robaa-para warusurubalia. Go kuma pi konere ora epe ta pare suamaa onaanumi mada naniminaalima.

8 Ame baaninu-ya, neme agaa waru walalagialo-ga go kone rayore ora epe kone salepape.Epe koneme gupa lagialo: Ora agaa-para epe yae-para redepo ne kone-para epe pope poranu-paraepe raana omape kone-para epe bi minasae yae-para go rayo madaa oro yaalo kone penaatapape.9 Nimimi nina agaa pago misimide-ga go koneratalepape. Gore ninamogeasude agaa-para ninapisude kogono lapo madaa kone sua go poraratalepape. Goa puaGote-meniaa-para epe kumapi kone guaaya-ga nimi raapu piruaaya.

Filipai onaanumi Pol ode yae pa kasimi10 Gore nimimi abade ni madaa kone sua raba

misimi. Goa pua abia page ni raba mulalopimi. Goa pea-ga ni Aa Mudu raapu pirua nemeraaname waru omalo. Ora abade nimimi ni koneisimi pare nimimi ni rabameape pora na-adesimi.11Niri oyae dia ta-daa agaanalagialo. Dia nemegomadaa kone adaapu nai. Oyae nipuna ni madaapa epalia-rupare ora epe ta kone suaayo. 12 Niriora aa naraape aa-rupa pirua oyae adaapumeapeaa-rupa page piruasu. Gore eta adaapu nape rabupage reae pi rabu page gona re-re neme ade. Gopage oyae adaapu saapiri rabu page oyae dia nerabu page gona re rayo adoa pawa pi. Oro yaalopage su rado rado-para page neme goanu rayoadoa pawa piruaayo. 13 Gore Krais-me ni puriguaaya-pulu go purimi neme oro yaalo oyae rayomada pu kiritalua.

14 Pare nimimi nina kedaa abade rua raba mis-imide. 15 Go Filipai su-para piri onaanuri nimimiaba adesimi. Neme Masedonia su gimoa Gote-na epe agaa lakelaama pisu rabu nimina lotu lopiri onaanumi ni raba misimi. Nimi padanemereniaa raapu epe oyae ropo pisimi. 16 Gore abani Tesalonaika su-para pirua oyae naisude rabunimimi rana adaapu ni raba misimide. 17 Nemeoyae medaloma pa giape kone nasalo. Dia, parenemere nimi go epe kone madaa epe ode yotoadaa mealimi rabu adaluame pi sude. 18 Abiareoyae rayore neme aba waru mu kiritisu-pulu orarulatabea. Nimina pa gi yaenuri Epafroditusnipumi mea ipisa. Go yaenuri Gote-na ini agaanaora epe kaa pide miru-rupa irua o taasimide. Goapisimi-pulu Gote-me go miru adoa sana raaname

omesa. Goa pua neme page raaname omalo.19 Goa pua nina Gote-mere nipuna ora epe yaenimi-para Yesu Krais mada gialia. Goa pea-pulunimi oyae medaloma dia yalia-daare mada gukiritalia. 20Gore niaana Aapa Gote nipuna biri oroyaalo minasaamina. Go ora.

Agaa rugi medaloma21 Nimi Gote-na onaanuri Yesu Krais raapu

pimi-ga abi epe-rupa piralepape lo repaato. Ninaamenu ni raapu pimamere nimumi page epe-rupa piralepape lo o taateme. 22Go Gote-na rurupiri onaa rayome page nimi-para abi epe-rupapiralepape lo o taateme. Medaloma Sisar-na adakogono paeme aanu nimumi puri paloa epe-rupapiralepape lo o taateme.

23AaMudu Yesu Krais-na epe rabameape konenimi madaa masaaina.

Apo mada. Ni yaade Pol.

Kolosi 1:1 316 Kolosi 1:18

KolosiRipia AgaaKolosi-ri Esia su ru-para aasa. Efesus-re Kolosi

adaare raapu re-para aasa. Pol nipu pa piruaaa medaloma pa onaa piri-para kogono pula pe-naasa pare nipu Kolosi su-para lotu ada medanamarekaasa. Pol-me aa medaloma Kolosi on-aanuna kone rulae yae mabebolaaeme remaapagesa. Goane go pepa tua kone perekenalorepaasa. Agaa puri panere goa sa: Yesu Krais-me niaa wala mealia sa. Goa pua niaa raba meapeporameda naia. Krais madare Gote-me oyae rayomaopaasa.

Pol-me go buk tua aa laapo piri-para mo Kolosisu-para mea pulupa loa repaasa. Mo aa laaponabiri Tikikus-para Onesimus lapo.Robonu gupa adamina:

Epe-rupa pulupape agaa (1.1-2)Beten loa ora pi agaa (1.3-8)Krais-re go piane aa (1.9–2.19)Kraismada kagaa pirape konewasupamealima

(2.20–4.6)Abi piralepape agaa (4.7-18)

Pol-me Kolosi su-para pepa tua rapaasa1 Ni Pol-re Gote-me ni epe kone sua ni Yesu

Krais-na aposel kogono aa mapiraasa. Ninaame Timoti raapu pirua go pepa tu repaato.2 Nimi Gote-na ruru onaanu nimi Kolosi su pirionaanu-para go pepa apo tu repaato-daa. NimimiKrais madaa kone rulaawa ame baaninu-rupapiralepape. Niaana Aapa Gote-me nimina robaa-para epe raba meape kone-para kuma pi kone-para gina.

Kolosi onaanumi Yesuna agaa madaa kone ru-lasimi

3 Oro yaalo niaame nimi madaa Gote-parabeten teme raburi ora pi teme. Nipuri niaanaAa Mudu Yesu Krais-na Aapa ora ria pia. 4 Gorenimimi Yesu Krais madaa kone rulaawa Gote-naruru onaa rayo-para epe pedo pu raana omemeremaa aba pagema. 5 Aba ripiare ora Epe Agaanimi mea lagisimi rabu nimimi go agaana rerobaa-para mea sua pimi. Goa puare nimimiso yaa-para iaa yae adoa mulalo piralimi-daarenimimi kone rulaawa Gote-na ruru-para pedo puraaname omo pimi. 6 Su rayo-parare go epe agaapago kiriteme. Goa pua onaa rayome epe konesua epe-rupa pimi. Goa pea pare nimimi aba

ripia Gote-na epe raba meape kone misimi rabunimimi go konewaru adesimi. Go-rupare su rayo-para Gote-na agaa pago kiriteme. 7 Niaana epekogono aa Epafras-me abade nimi go epe agaamoge riaasa. Go aare oro yaalo Yesu Krais-nakogonowaru surubua niaa raapu kogono padane-rupa pea. 8 Gore Holi Spirit-mi nimi aba pedo puraana omape kone gisa-pulu go aa nipumi niaalagisa.

Pol-me beten loa Kolosi onaa puri mapalaasa9 Niaame nimi madaa remaa laema rabu page

abia page nimi madaa beten laema. Gote-menimina robaa-para kone gua raba minalo niaamebeten laema. Goa pua nimimi Holi Spirit-nakone waru niminaaware kone adaapu mealimi-nalo beten teme. 10 Go rabu nimimi Aa Mudu-napora pamua nipuna kone mealimi rabu Aa Mudunipumi raaname omalia. Go pora kurua epekogononu palimi-daare Gote-na epe kone niminarobaa-para ora adaa yalia. 11 Goa puare Gote-na puri rayome nimi puri mapalainalo niaamebeten gupa laema. Nipuna epe puri madaarenimimi epe-rupa pawa pirua kedaa rayo madarialimi. 12 Nimimi Aapa nipu-para ora pi loaraana omalimina. Gore nipumi nimi mapiraasa-pulu nipuna saapirae yae mea rumaa gialia. Goyaere niaa epe paa-para pima onaanumiri Gotenipuna ruru pima-ga go epe yae rayo mealima.13Abade su ribaane-para pirisimi rabu wae yaenapurimi niaa rabuaniaasa. Goa pisare Gote-meniaa rabamulalo nipuna epe Sina Surube Su-paramea mapiraasa. 14 Go Simiri niaana waea mearubaawa niaana pupitaginu ora pane misa.

Krais nipuna kone-para nipuna kogono laapomadaa agaa lakesa

15 Yesu Krais-re niaame nipu adema rabu nipuGote nona piane yapare onaanumi Gote na-ademe. Krais-re ora Gote-me warisade oyae rayosurubea. 16Gote-na Simiri so yaa-para i yae pagesu amaa i yaenu page rayo warisa. Nipumiriniaame adema yaenu page na-adema yaenu rayowarisa. Go yaa-para pimi remonu page asubaanupage surube ensel-nu page ensel mudunu pagerayo warisa. Goa pua Gote-me su yaa oyaeyaerayo warisadere nipuna Naakina rolo-para ia.17 Go oyaenu rayo nawarisa rabu nipu aba ripiapirisa. Goa pua nipu raapu epe-rupa ainalowarisa. 18 Gore kone rulae onaa rayore nipunayoganena ru-para piramina nipu niaana AaMudupia. Nipuri niaana yoganena re aa piruaaya.Nipuri go ome onaanu pimi-para pua pirisa pare

Kolosi 1:19 317 Kolosi 2:11Gote-me nipu wala marekaasa rabu nipu oyaerayona mudu piruaaya. 19 Gote-me nipuna purikone lapo rata rayore go naaki padane madaakata. 20 Gote nipuna koneme su yaa laapo rayonipuna ini agaana wala mea kiritatalo pisa-pulusu amaa mea rapaasa. Nipuna Si Yesu repenapolopea madaa omoa yaapi koyasa-pulu Gote-mesu yaa-para piri oyae page su amaa i yae pagenipuraapu epe-rupa mapiraatalo pisa.

21 Abadere nimi Gote raapu re-para napirisimipare nimi wae kone sua wae yae pua iaa-rupapirisimi. 22 Goa pisimi pare nipuna naakina toyogane repena polopea madaa tu maomasimirabu Gote-me abia nimi rayo nipuna adamionaanu-rupa mapiraaya. Goa pea-ga nipuminimiri nipuna onaanumapiraatalore ora pupitaginane wae yaenu nasaapiruae onaanu nipuna iniagaana pirinalo mea kirita mapiraasa. 23 Goapisa-ga nimimi Aa Mudu madaa kone waru ru-laawa nipuna agaa ratalepape. Goa pua waeyae medame nimi nayolo rialiadaare nimimi abapagesimide epe agaana oyae ado pirua nagimal-imina. Niri Pol aba ripia neme go epe agaa laguanimi rabameape aa pirisude. Go epe agaare go suamaa piri onaa rayome aba pageme.

Pol-me Kolosi onaanu raba misa24 Abia neme rialo kedaare nimi raba mealu-

ame raaname oma pi. Kedaamedalomare Yesuminipuna ruru onaanu raba mulalo risa. Guparisa pare abia page go kedaa medaloma pa ia.Nina yoganeme nape radaare Yesu nipuna nisadekonemakibumaawa rabamuaayo. 25Gote nipumiabade ni mapiraasa rabu ni lotu ada-para kiritaepiri onaanu raba mi aa mapiraasa. Goa pua nemenimi epe-rupa piraminalo raba muaayo. Goa puaneme Gote nipuna agaa nimi waru lage. 26 Oroyaalo abade go kudiri pua i agaare onaanu ray-ome napagesimi pare abiare Gote-na ruru onaarayo madaa penaame mea waata. 27Abiare Gote-me kone sua gupa pea: Nipuna kudiri pu i agaanare-re nipuna onaa rayo-para mea waata. Goora epe agaare onaa rayona rikiraana penaamewaatea. Go kudiri pu i agaana re-re gupa: Krais-re nimina robaa-para pia-pulu nimi Gote raapupirua nipuna epe paana puri kuma mealepape.28 Goa pea-ga niaame Krais-na epe agaa onaarayo-para mogeaema. Goa pua niaame makuaaekone mua agaa mogeaatalore agaa mana puripaboa laketema. Goa pua niaame onaa padanepadane laatapu lakeloa Krais raapu puri pane on-aanu piraminalo mogeaema. 29Go kogono pulalo

pe rabu nina purimiri oro yaalo neme kalai puakogono paayo madaa radaa pea. Go puriri Krais-mi nina robaa-para guaaya rabu neme kogonomada pe.

2Nimimi kone rulaawa mua yaa agaa gimalepape

1 Gore neme nimi madaa kogono pulalore niradaa pisa. Go page mo Laodisia su-para pirionaanu-para onaanu medalomame ni waru na-ademe pare raba mulalo kogono pe. 2 Nemekogono go-rupa pere nimuna pu robaa-para purimapalaawa pirua raana omape kone sua piralim-inalo kogono pe. Go rabu nimumi makuaae konemua pu robaa-para rulatabenalo waru mealimi-nalo. Goa pua nimimi Krais nipu Gote-na pagaai agaana re adaliminalo kogono peme. 3 Gote-napagae agaa rayo-para nipunamakuaae kone-paragonuri Krais-me niaana robaa-para epenalo meawaatea.

4 Goa pea-daa nimi lagialo: Aa medame nimiarere pua makiralia-daare nipuna agaa napa-galepa. Nipuna agaare ora epe puri pane agaakone salimi pare nimi makiralia. 5 Gore ninimi raapu meda-para napima pare nina konemenimi madaa epenaato. Nimimi Krais madaa puripaloa kone rulaawapadane-rupa pimi-pulu ni oraraaname omalo.

Yesu madaa kagaa pirape kone wasupa meamina6 Nimimi Yesu Krais ora nimina Aa Mudu

madaa kone ruleme-ga nipu madaa epe-rupapiruatepape. 7 Gore repena Pita no su-parapuri paloa aaya-rupa nimi page nipu raapu pi-ralepape. Goa pua nimimi nipuna puri meaa-mama pua kone waru rulaawa go-rupa pi-ralepape. Epe agaa mogeasa-rupare epe-rupapiralepape. Goa pua oro yaalo nimimi Gote-paraora pi tapape.

8 Nimimi waru adalepape. Aa medalomamesu amaa kone sua nimi makiraawa nipuna waepora pamuape epaame omalimi. Go su amaakonere nimumi Aapa akuanuna agaa mana ya-pulu su yaa surube ensel waenuna agaa pagoamogeaeme. Go rabunimumiKrais-na agaa namo-geteme.

9 Krais-na to yogane-parare Gote-na puri konerayo rulatabea. 10 Goa pea-ga nimimi Kraisraapu piramina Gote-na kone rayo nimina robaa-para rulatabena. Nipuri ora surube ensel-nupage ensel mudunu page go rayona mudu piru-aaya. 11 Gore nimi nipu raapu padane-para pirua

Kolosi 2:12 318 Kolosi 3:9nimina yogane kepesimi. Goa peme pare yo-gane kepeape konere aanumi pemede-rupadaanamisimi. Dia, Krais-me nimina wae pupitagine kone mea rubua nipuna kagaa kone gisa. Gorabu Krais-me yogane kepeteme-rupa wae yaemea rubisa. 12Gore nimimi baptais misimi raburinimumi Krais matmat-para rogaasimi-rupa nimipage nipu raapu rogaabaema. Goa pua Gote-na purimi Krais matmat-para marekaasa-rupanimimi baptaismuaKrais raapu omeonaanupiri-para gimoa rekaeme. 13Abadere nimimi pupitaginoa nimina kone wasupa omape-rupa pirisa. Goraburi nimi ruru rado onaa pirua rekena agaanapora naratisimi. Goa pisa pare Gote-me Kraistapa-paramarekaasa rabu nimi nipu raapumapi-raasa. Goa pua Gote-me niaana wae rayo mearubisa. 14 Gore aa medame yago mulalo go aa-na bi pepa mada tu ia. Go-rupare niaame rekenaagaa-para agaa mana-para napagesima rabu niaaraba minalo pisa. Goa pisa pare Yesu repenapolopea madaa omesa rabu niaana rekena agaapage rigitaniaasa. 15 Goa pua nipumi go repenapolopea madaa omesa rabu wae ensel-nu muduensel-nu iaanu ipulupa loa yaasa. Goa puareonaana ini agaana nipumi go iaanu adaniaawayala mapolasa.

Niaare Krais raapu aba omesima16 Gore nimumi nimi-para pa makirae agaa

meda nateme. Nimimi eta no ipa nape raburekena agaa page natemena. Gore adaa di rabupage kagaa akua opaliade rabu page Kitu Pirapeyapi di rabu page go madaa makirae agaa madanatemena. 17 Go agaare go-rupa lapere Kraisepape di rabu lapena managola pa ia. Goa paliapare go yaenuna re-re Krais yaade. 18 Gore paaa medame upaa pua epe oyae adoa koso lapeagaa-rupa lagialiare nipuna agaa napagalepape.Nimimi ensel-nuna bi minasaalimi-daare niminabi rabuaniaalimilo lagialia pare yaa agaa tea. Gopiane aare nipu abade piri aa-rupa pirua nipumiabana kone sua laguaaya. 19 Gore Krais ora AaMudu piruaaya pare mo aa-rupare Krais raapunapiruaaya. Krais-miri niaa nipuna yogane pi-raminalo puri gua surubea. Goa pua nipuna uni-para kogaapu-para puri gua niaa irulu saapiru-aaya. Goa pua Gote-me niaa Krais-na rururi nipuraapu piramonalo puri gea.

20 Nimiri aba Krais raapu omesimi rabu suyaa laapona wae remo rayona puri rabuniaasa.Goa pea-ga nimiri akeane wala go su amaa onaa-rupa piralimi? Goa pua nimi go rekena agaa

medaloma akeane pagopimi? 21Go rekena agaarego yae kimi nameape loa naoraape loa nena tomadaa narogaape agaa laguaaya? 22 Go pianerekena agaare ora pa ia-daa pa onaanumi go agaamana lagialeme. Goa yapare go eta-para oyaenu-para niaame pu kiritalima-daare ora dia yalia.23Gore ensel-nuna bi minasaape agaa mana-paranimina bi rabuaniaape agaamana-para to yoganemaoyaina teme agaare ora epe ta kone imi? Gorenimumi makuaae kone mua teme pare mo agaamananu pageme rabu Gote-na bi naminasaaeme.Dia, nimina bi meape madaa kone mapiraawapageme.

3Gote-me niaare Krais raapu aba marekaasa

1 Gote-me nimi Krais raapu aba marekaasa.Goa pisa-ga nimimi so yaa madaa i yaenuri nim-ina mealimina kone mapiraatepape. Sogo-parareKrais ora mudu pirua Gote-na popo ki-nane pia.2Oro yaalo nimi rayome so yaamadaa i yaemadaakone penaloa surubalepape. Nimimi go su amaai yaenu madaa kone namapiraatepape. 3 Gorego su amaa nimiri aba ome onaa-rupa pirisimi-pulu nimimi go su amaa i yaenu madaa konenamapiraatepape. Dia, pare nimina oro yaalo ka-gaa pirape kone wasaanu-para Krais Gote raapumea saaba pirina ta. 4Goa pua Krais-re niaana oroyaalo kagaa pirape konewasupana re yaade. Goreorope nipu su amaa wala epalia raburi nimi pagenipuna epe paana ru-para padane-para rekalimi.

Niaare kagaa onaa piramina5 Goa pea-pulu nimimi go su amaa agaa madaa

ia kone rayore tu maomatepape. Su amaa i konenimina robaa-para ia-ga gimalepape. Ona paakeyone kone-para yala polape kone-para paonaanuyonekone-parapupitagi nolalo pi kone-para oyaeinimi adoa epaame ome kone-para go rayore gi-malepape. Oyaemeda adoa epame omape konereora pa remona bi minasae kone. 6Gore onaa ray-ome Gote-na agaa napagoamowae yaenu palimi-daare Gote-mewae ratu yawape yotomada gialia.7Abade nimimi page go aanu raapu pirua niminarobaa-para i kone wae rayo mua nimimi waeporanu kuritalo pisimide.

8 Yapare abia nimiri wae kone go-rupa rayoregimalepape: Ratu yawe kone-para wae pape konerayo gimalepape. Go page ero agaa-para waepugupi agaa page rayo gimalepape. 9Nimina amebaaninuri namakiratepape. Dia-ga nimimi abana

Kolosi 3:10 319 Kolosi 4:6kone-para wae rayore aba gimisimide. 10 Goapua nimiri kagaa kone rayo meamede. Gote-menimi ora kagaa onaanu-rupa warisa-pulu nipumioro yaalo nipuna epe kone nona piane guaaya.Goa pua nimimi kone meaa-mama puare nipunakone rayo mu kiritamina. 11 Niaa kagaa on-aanu pima-ga ruru rado onaa-para Juda onaanu-para rado-rupa napiramina. Goa pua yoganekepeape aanu-para yogane nakepeape aanu-pararado napiramina. Goa pua kimisu onaanu-pararaa-para piri onaanu-para rado-rupa napiram-ina. Goa pua pa kogonome adini onaanu-parapa esepene onaanu-para go rayo-rupa rado radoabia napiramina. Dia-ga Krais-me niaa rayorepadane-rupa makibumaawa onaa rayona robaa-para rulatabenalo niaa kagaa onaanu mapiraasa.

Niaana yagonu raana waru omamina12 Gote-me nimi madaa pedo pu raaname

omesa-pulu nimiri ora nipuna ruru onaanu-rupamapiraaya. Goa pea-pulu nimimi kagaa kone go-rupa sua piralepape: Waru odome omape kone-para raba meape kone-para pawa pirape kone-para go kone rayo sua ora pawa aawae onaanupiralepape. 13 Goa puare nimina rikiraana pirionaa medalomame nimuna bipa arere pape agaaloa ne pae ni pae agaa teme-daare gore go waekone mea rubalepape. Gore Aa Mudumi niminawae yaenu aba mea rubisa-ga go-rupa nimiminimuna wae yaenu page mea rubatepape. 14 Goapuare pedo pu raaname omape kone salepape. Gokonemere ora epe kone rayo padane-para meamakibumaawa puri mapalaaya. Go rabu niaakone padane mada salima. 15 Krais-me nipunakuma pi kone guaaya-pulu go konemere niminapu robaa rumaalia. Gote-me abade nimi yo-gane padane-rupa mapiraawa yaasa rabu nipumigo epe kone su padane-rupa piraminalo pisa.Goa pea-ga nimimi oro yaalo Gote-para ora pitapape. 16 Krais-na ora epe agaare nimina purobaa-para waru rubina madialepape. Niminaame baaninu epe agaa rado rado mada maredepoyaina laketapape. Goa pua nimimi epe rupaleyaasa-para epemata-para epe lotu yaasa-para loanimina pu robaa-para i koneme Gote-para ora piwaru tapape. 17 Nimimi oyae rayo kogono puaagaa madaa teme-daare gore Aa Mudu Yesunabi madaa pipape. Goa pua nipuna bi madaarenimimi Aapa Gote-para ora pi tapape.

Kristen onaa-repaa madaa agaa

18Nimi onanuri nimina aa-na ada saru saru puapiralepape. Goa palimi-daare Aa Muduna poraepe-rupa kuralimi. 19 Nimi aanumi page niminaorenu pedo pu raaname omalepape. Goa puarenimimi wae kone nasua nimina orenu-para puripane agaa natapape.

20 Nimi nogo naakinumiri oro yaalo niminaama Aapana agaa rayo waru pagalepape. Goapalimi-daare Gote-me go piane kone raanameomalia. 21 Nimi aaraa aginumiri nimina nogonaakinu-para ratu nayawalepape. Goa palimi-daare nimuna pu robaa maoyaalimi.

Kogonome adini aanu-para surube aa lapona agaa22 Nimi kogonome adini aa rayore mo nim-

ina surube aa-na agaa rayo waru pagalepape.Gore nimumi ademe-ga pa amaa kogono puanimu omeme pulalo napipape. Dia, pare nim-imi Aa Mudu madaa kone waru saabaawa orakone padane sua kogono pipape. 23 Gore kogonorayo nimimi pemere Aa Muduna kogono-rupakone sua puri paloa kogono pipape. Nimimi paaa madaa kogono pape yaade kone nasalepape.24 Goa palimi-daare Aa Mudumi nimina epe yotogialia. Aba nipumi nipuna onaanuna oyae makir-itasa. Goa pua nimi rayo kogono peme rabuAdaa Aa Krais nipu padanena kogono peme-gapagalepape. 25 Gore pa aa medame wae yaepalia-daare gore go paliade waeamadaa wae yotomealia. Gote-me onaa rayo epe kone padane suago wae yae madaa abutea.

41 Nimi kogono surube aanu nimimi mo nimina

naakinu-para ora redepo ne kone sua surubapiralepe. Nimina Adaa Aa page so yaa-para piruaadea-ga pagalepape.

Agaa mana medaloma2 Nimimi oro yaalo beten teme rabu waru

ado piralimi. Goa pua nimimi Gote-para ora pilaatepape. 3 Niaa page raba minalo Gote-paranimimi beten laatepape. Gote-me niaa pora meawanaloa niaame nipuna epe agaame Krais kudiripi agaa madaa puri paboa lamona beten tapape.Go agaa madaare nimumi ni aba kalabus adamapataasimi. 4Nimi neme go epe agaana re warumaredepo yawa lakelano beten tapape.

5 Gore oro yaalo Gote madaa kone narulaemeonaanu adalimi rabu nimumi epe pora adenalokone waru sua agaa laketapape. 6Nimina agaare

Kolosi 4:7 320 Kolosi 4:18oro yaalo epe-rupa loa rede waru pina laketa-pape. Goa pua nimimi onaanuna agaa page epe-rupa oro yaalo abutapape.

Pol-me Tikikus-para Onesimus lapo mea rapaasa7 Niaana epe ame Tikikus nipumi epe remaa

rayo laguaaya. Tikikis-ri nipu ni raapu piruaAa Mudu-na kogono ora waru puaaya. 8 Goapea-ga neme go aa nimi piri-para mea rapalua.Nipumi niaa madaa remaa lagialia rabu niminapu robaa-para epe kone mada salimi. 9 Nipuepalia rabu neme Onesimus-ri* ora niaana epekogono pape ame awaa ora nimina adami aa pageyaade. Oyaeyae rayo go-para pea-daa nipuminimi lagula epalipa.

Pol-me abi piralepape agaa Kolosi onaanu re-pararapaasa

10 Aristarkus-ri kalabus ada padane-parapatepa pare go aamere nimi abi piralepape lo otaata. Mak nipu Barnabas-na aai go ameayamepage abi piralepape lo o taata. Gore nipunimi piri-para epalia raburi gore nimimi nipumealepape. Go madaare abade neme nimi-paraagaa mana la moyaasude. 11 Jisas nipuna bi medaJustus temede aa nipumi page abi piralepape lo otaata. Go aa repore Juda aanu pirua Yesu madaakone rulasimi. Go aa repore Gote-na Surube Sunaagaa madaa ni raapu padane-para kogono pema.Goa pua nimumi ni waru raba muaeme.

12 Epafras-me page nimi-para abi piralepape loo taata. Go aa page nimina adami aa pirua YesuKrais-na kogono pea. Oro yaalo nimi raba minalobeten puri paloa loaaya. Goa pua Gote-me nimipurimapalaawa ora onaamapiraawa nipuna agaawaru pagoa puri mealiminalo oro yaalo betenloaaya. 13 Neme nipumi kogono waru pea-daaneme nimi go-rupa lagialo: Nipumi nimi-paraLaodisia su-para piri onaanu page Hierapolis su-para pimi onaaanu page raba muaaya. 14 Demaspage niaana epe dokta Luk go lapome page nimiabi piralepape agaa lo o taatepe.

15 Nimi page neme abi piralepape lo agaareLaodisia su-para piri onaanu laketapape. Goapua nimimi abi piralepape agaare Nimfa-na ada-para kiritaawa pimi. Krais-na onaanu page lake-tapape. 16Nimimi go pepa aba dipi kirituare walamo Laodisia su-para lotu kiritae lo pimi onaan-umi dipina penaatapape. Go rabu page Laodisiasu-para pimi onaa nimumi pepa meda o taanaloa

nimimi go page dipialepape. 17 Gore nimimiArkipus-ri gupa pua laketapape: Aa Mudumiabademea gisae kogonore nemewaru pu kiritapelo pua laketapape.

18 Niri nina go pepa kimi patalepape agaa la otaato: Abi patalepape. Ni Pol yaade. Niri kalabusada-para pa pi-ga nimimi ni madaa kone narugu-laatepape. Gote-na epe raba meape konere nimipadane padane lo gina.

Go mada.

* 4:9: Onesimus-re Filemon-na kogonome adini aa. Epe Agaana re adede kogonome adini aame page Tikikus raapu laama epalipi loalakesa. Filimo-na agaa madaa page apo ia-daa.

1 Tesalonaika 1:1 321 1 Tesalonaika 2:2

Tesalonaika EgataaRipia Agaa

Tesalonaika-re Mesadonia-na su robo ru-paraaaya. Pol-me Pilipai gimoare Tesalonaika su-parapua lotu ada marekaasa (Aposel 17.1-9). PareJuda aanumi adesimi rabu onaa adaapumi Pol-na agaa ratua Kristen opesimi rabu nimumi Polwae kone sua Tesalonaika magimaasimi. OropePol mo Korini su-para pua pirisa rabu nipunakogono yago Timoti ipua mo Tesalonaika su-parapiri Kristen onaanuna remaa lakesa.

Pol-me Timoti-na agaa pagoa go pepare Tesa-lonaika onaana kone rulae yae puri mapalaat-alo Pol-para Silas-para Timoti-repaame tisimi.Makuae aa adaapumiri go pepare Pol-na riri-nane ti pepa kone imi. Go pepa-parare Pol-meTesalonaika su-para pimi onaana kone rulae yae-para epe-ae lapo madaa raaname omesa.

Go Kristen-repaamere Krais wala ake puaepalia pae lo namakuaasimi. Yesu abi naepenaloa omesimide onaanu page epe piraama laamapope su mealimi palo makuaatalo pisimi. Yesuaa-rabu epalia palo page makuaatalo pisimi. Pol-me nimuna agaa abuloa gupa sa: Nimi epe aeratalepape sa. Goa pua nimi managolaawa Yesuepalia yapi surubalepaape sa.Robonu gupa adamina:

Epe-rupa pitapape agaa (1.1-3)Kone rulae yae gupa ina agaa (1.4–3.13)Goa napipape agaa (4.1-12)Krais wala epalia rabu kone rulae onaanu epa

mealia (4.13–5.11)Gote-me nimi raba mealia-ga epe-rupa pita-

pape (5.12-28)

Pol-me Tesalonaika pepa egataa tua rapaasa1 Ni Pol-para Sailas-para Timoti-para niaame

go peparemo Tesalonaika Yesuna ruru onaa nim-imi adaliminalo tu o taatema. Nimi Aapa Gote-para Aa Mudu Yesu Krais laapo raapu piri onaa-nuri Gote-na epe raba meape kone-para kuma pikone laapo mealimina.

Tesalonaika onaaanumi kone rulaawa pirisimi2 Oro yaalore niaame beten tema rabu nimina

bi loa nimi madaa tema. 3 Gore niaame niaanaAapa Gote-para beten tema rabu nimimi konerulaawa pora kuritimi-daa niminaaema. Goa puanimimi onaanu madaa pedo pu raaname omoa

niaana Aa Mudu Yesu Krais puri paloa ado pimi.4 Gore ame baaninu-ya, nimiri Gote-me pedo puraaname omoa nimi Yesu raapu mapiraasa-daaniaame aba makuaaema.

5 Niaame go Epe Agaa nimi piri mea ipisimarego Epe Agaa madaa kone waru rulaawa mea ip-isima. Goa pua niaame lagisima rabu pa agaamenasima pare puri-para Holi Spirit laapo raapumea lagiamade. Go rabu nimi piri-para ipua nimiraba mula ipisima. Go kone rayore nimimi abamakuaaeme.

6 Go rabu nimimi niaana pora-para Aa Mudu-na pora laapo-para kuritimi. Goa pua nimimiGote-na agaa pagoa kedaa adaapu risimi. Goapisimi pare Holi Spirit-mi nimi raana maomasa-pulu nimimi Epe Agaa madaa wala pedo peme.7 Goa pisimi rabu Masedonia su-para piri konerulae onaa-para Akaia su-para piri kone rulaeonaa rayome nimina epe pora adesimi. 8 Goaadesimi rabu nimimi Aa Mudu-na Epe Agaa warupagoa onaanumi su meda-para lamoneala Grikisu-para lamoneala pua su rayo-para pago kiri-tisimi. Goa puaMasedonia Akaia su lapo-para pirionaanumi pagenaloa su rayo-parare nimi Gote-na agaa madaa kone rulaawa pagesimi. Goa pea-ga niaame wala nimi lagiape agaare meda panaima. 9Apo onaanumi nimina kone madaa agaagupa teme. Abade niaame nimi piri-para ipisimaraburi niaa epe-rupa suruboa makirae remonugimisimi-daa remaa teme. Goa pua nimi konepereke sua Gote madaa kone rulaawa oro yaalopirape Gote nipuna kogono pisimina teme. 10 Gopage nimimi Gote-na Simi so yaa gimoa wala gosu amaa epaliade yapi di madaa ado pimilo goremaa teme. Go Naakiri nipu abade omesa pareGote-me nipu wala marekaasa. Goa pisa-puluorope Gote-me wae ratu yawape kone mea kateadi rabu Yesumi niaa epe-rupa surubea-pulu Gote-me niaa wae-rupa na-abutea.

2Tesalonaika su-para Pol-na pisa kogono

1 Gore nina ame baaninu-ya, abade niaa nimipiri-para ipisima rabu niaana kogono epe-rupapisima-pulu onaa adaapu kone rulasimi. Goremaare nimi makuaaeme. 2 Abade niaa Tesa-lonaika su naipisima rabu mo Filipai su-pararekedaa waru risima. Go page niaa-para ero simi-daa nimimi aba pagesimi. Goa pisimi pare Gote-me niaana robaa-para nipuna puri mapalasa-pulu Epe Agaa lagisimade. Goa pisima rabu iaa

1 Tesalonaika 2:3 322 1 Tesalonaika 3:2adaapumi kedaa gisimi. 3Niaame agaa nimi lage-mare gore niaamewae kone nasu robaa-para waekoneme makirae agaa natema. 4 Dia, pare Gote-me niaa laguaaya-rupare lageme. Gore nipuminiaa nipuna Epe Agaa onaanu-para lakelamonalokogono gisa. Goa pisa-pulu niaame puri paloalaketema. Goa pemare aanumi niaana kogonoepame omape kone inalo napema. Dia, pare Gote-me go kogono raana omenalo pema. Goa pemareGote nipumi niaana pu robaa-para adokaru muarumaaya. 5Gore niaame agaa la moyaasima rabuniaame nimi omeme pi agaa nalagisimi-daa ades-imi. Niaame go kogono pisimare gore niaameepame omape kone sua kogono napisima. Orodia yapare gore Gote-me page adea. 6 Niaamego kogonore nimimi page pa onaa radonu pageniaana bi minasaaliminalo napisima. 7 Go ko-gono pisima rabu niaare Krais-na aposel kogonoaanu pirua niaa adaa bi mulalo napisima. Dia,yapare nimi padane-para pirisima raburi niaameora epe kone sua nimi raba mulalo pirisima.Go-rupare onanumi nimuna nogo naakinu pawasurubalemede-rupa kogono pisima. 8 Niaamenimi madaa pedo pu ora raaname omema-puluniaame nimi raapu pirua Gote-na Epe Agaa talopisima. Go pua nimi raba mulalore nimumi niaatu maomata pisimi yaalore niaame kone adaapunasula pisima. Nimiri ora niaana epe adamionaanu ya-pulu go kone sua kogono pisima.

9 Gore niaana radaa pi kogonore ame baaninu-ya, nimimi aba ademe. Niaame Gote-na EpeAgaa mogeasima rabu nimi lagulalore puri warupaloa pisima. Gore niaame nimina eta oyaenugialiminalo napisima pare oro yaalo niaame kimikogono pisima.

10 Gore nimimi page Gote-me page niaanapora waru adesimi. Nimi kone rulae onaanu-miri niaame kone ora epe sua redepo ne-rupapirisimi-pulu nimimi waea na-adesimi. 11 Goreaaraa medame nipuna nogo naakinu-para epeaanu peade-rupare gore niaame page nimi-parapisima. Goa pua padane padane laatapu epeapema-daa ademe. 12 Niaame nimina robaa-parapuri page kuma pi kone page gialema. Niaamereora Gote-na kone mua pora go-rupa pamuami-nalo pisima. Goa pua Gote-me nimi madaa pedopinalo pora pamualepape lo lagesima. Gore Gote-me nimi nipuna epe puri mua nipuna Surube Su-para paliminalo mapiraaya.

Juda amenumi kedaa risimi-rupa nimimi page

riaalepape13 Go oyae madaare niaame Gote-para ora pi

tema. Abade niaame Gote-na agaa nimi lagisimarabu nimimi pa onaanuna agaa-rupa napages-imide. Dia, pare nimimi ora Gote-na agaa pa-gesimide. Gore nimimi Gote madaa kone ru-laeme rabu go agaame nimina robaa-para purimapalaaya. 14 Nina amenu, nimiri Gote-na lotuadanu-para kiritae onaa so Judia adaa su-parapirisimi piane pimi. Nimu Yesu Krais madaa konerulasimi-pulu gore nimu Gote-na ruru onaa piru-aeme. Gore mo Judia su-para pirua Yesu Kraismadaa kone rulaeme onaanumi kedaa go-ruparisimi. 15 Juda aanumi Aa Mudu Yesu-para Gote-na agaa lakene aanu-para tu maomasimi rabuniaa page kedaa gisimi. Go aanuri Gote gimoaora onaa rayo-para iaa aulaeme. 16 Gore niaamepa ruru radonu-para epe agaa laketa pisima. Goapisa pare nimumi epe agaa pagoa kone rulatapisimi pare Juda aanumi epe agaa mogeape porarugusimi. Goa pisimi-pulu nimuna wae yotomeape yaere mea rulataboa pupitagi pa neme.Goa peme pare Gote nipuna ratu yawape agaarenimu madaa aba epa ia.

Pol-me Tesalonaika onaanu adape raana omesa17 Gore ame baaninu-ya, niaa aba nimi raapu

pirisimade pare Juda aanumi niaa ratisimi. Gorabu niaa ogesi nimi raapu rugula lapaawa pima.Gore ora niaana inimi nimi na-adema pare niaanakonere ora nimi raapu inaloa pima. Go rabuniaame nimi adola epape pora asapu pima. Nimiora adawe kone sua niaana pu robaa-para ora osa. 18 Goa pea-daa niaame nimi adola epalimakone isima. Niri Pol oro adola epaayo kone suapora asapisu pare Satan-me niaana pora rabusa.19 Oropere niaana Aa Mudu Yesu wala epaliadeyapi di raburi niaa nipuna ini agaa madaa rekoatemana niaa ake mealima ya? Go rabu niaameakemadaa raanameomalima ya? Goa puaniaamepa giape yaere ake agaa adaapu loa mealima ya?Gore nimi madaa tema. 20 Gore nimi madaareniaa pedo pu pima.

3Pol-me Timoti-ri nimu puri mapalainalo penaasa

1 Niaame nimi adolalo pirisimade rabu Sailassaa lapo Atens su-para pa piralipa kone sua Tim-oti mea rapasipa. 2 Go-para pirisipa rabu saameTimoti nimina kone rulae yae puri mapalainalomea rapasipa. Gore nipuri niaana ame piruaGote-na kogono saa raapu pua Krais-na Epe Agaa

1 Tesalonaika 3:3 323 1 Tesalonaika 4:13lakene aa yaade. 3Gore nimi medaloma go kedaariama puare masaa narilaliminalo Timoti mearapasima. Gore Gote-me niaa go kedaa riamonaloaba mapiraasa-daa makuaaema. 4 Gore abadeniaa nimi raapu pirisima rabu niaame radaa nal-ima lo lagisima. Gore padane lagisimade-rupareabia nimimi adaleme. 5 Goa pea-pulu neme nimipa ado pirano kone naisu. Dia, neme Timotinimina kone rulae yae adenalo mea o taasu.Gore Satan-me nimi malopaawa niaana kogonomaoyatalo pisa-daa Timoti mea rapasu.

Timoti-mi epe agaa lakesa rabu Pol-me raanaomesa

6 Goa pisu pare abia Timoti-mi nimi gimoaepaade. Goa puare nipumi niaa-para epe re-maa epa lagiade. Nipumi nimina pedo pu raanaomape kone-para kone rulae-para lagiade. Gorenipumi gupa lagia: Oro yaalo nimimi niaa madaakone sua niaa adolalo peme lagia. Gore niaamenimi adolalo pema-rupa peme. 7 Gore ninaame baaninu-ya, niaame go remaa rapaema rabunimimi kone waru rulaeme-pulu nimimi niaanarobaa go pemeame puri mapalaeme. Goa pea-ganimi re-para wae kedaa epalia rabu page radaanape rabu page puri mu piruatepape. 8Gore nim-imi Aa Mudu raapu puri waru paloa piruaeme-rupa niaa raapu page ora epe-rupa piruatepape.9 Gore abia niaame nimi madaa Gote-para orapi tama. Gore niaame nimi madaa Gote-na iniagaana raana omema rabu oro yaalo ora pi tema.10 Gore naare paalu page ribaa page nimina iniagaa ora adalima kone sua Gote-para oro yaaloagaa muaema. Gore nimina kone rulae ogesi-daadia yaliare niaame nimi raba mulalo epalima.

Pol-me Gote-para nimu piri-para mea penaalobeten sa

11Niaana konereniaanaAapaGote-paraniaanaAa Mudu Yesu-para nipumi niaare nimi piri-para epamonalo pora mea waatea. 12 Niaanakonere Asubame nimina pedo pua raana omapeyae ma-adaa yaalia. Goa pua nimimi mo amebaaninu-para onaa rayo-para page go kone ma-adaa yaa-mama palimina. Goa paa-mama puareniaame nimi madaa pedo pu raana omema-rupapiralepape. 13 Niaana konere Gote-me niminapu robaa-para puri gialia. Goa pua oropereniaana Aa Mudu Yesu wala epalia raburi konerulae onaanu page nipu raapu pirua nipumi nimimaepeaalia. Goa pua niaana Aapa Gote-na iniagaana nimi yala napoteme.

4Epe pora pamuaema rabu Gote-me raana omea

1 Gore nina ame baaninu-ya, abiare ni-aame nimi mogeasima-rupare Gote-na poraratalepape. Niaame puri paloa Aa Mudu Yesunabi madaa waru lagialema. Abiare nimimi go poraepe-rupa pamuaeme-rupare orope page go-rupaagu pamualepape.

2 Gore niaame agaa rayo Aa Mudu Yesunabi-para agaa mana lagemade rabu aba pagokiriteme. 3 Gote-na konere gupa: Nimimi onapaake yolape kone rayo gimoa nimi ora epe-rupapiralepape. 4 Gore aa rayome ona rumaape konesalimi-daare epe-rupa piralipa kone sua ona oraepe-rupa rumaatepape. 5Rumaalimi rabu niminakone-para wae-rupa epame naomalepape. Goapalimi-daare Gote-na agaa napage pa piri aanumipeme. 6 Go kone madaare nimina ame baaninu-para waea napua nimu namakiratepape. Goreaanumi kone rado rado go-rupa sua waeanu pal-imiri gore Aa Mudumi go kone madaa wae yotokatea. Abade niaame go agaare ora puri palolagisimade. 7 Gote-me niaa paake aa rumi konesaminalo namapiraasa. Dia, nipumi niaa epe-rupa piraminalo yaaloa mapiraasa. 8 Goa pea-pulu aa medame mogeape agaa gimalia-daarenipumi pa aa meda masaa narialaaya. Dia, parenipumi Gote masaa rilaaya. Go masaa rilaemeGote nipumi nipuna Holi Spirit guaaya.

9Nimimi amebaaninumadaapedopu raanameomape konere pepa-para mada natu repaalua.Dia, Gote-me ame baaninu-para pedo pu raanaomalepape lo aba moge riaasade. 10 Goa pisa-pulu nimimi nimina ame baaninu Masedonia su-para pirinu-para pedo pu raaname omesimi. Goapisimi pare ame baaninuri niaame nimi puri ma-palaawa gupa pipape lo lagialema. 11 Gore konegupa mogeatepape: Nimi pawa pirape kone warusua maa adaalu-ae onaa-rupa napiralepape. Gopage nimina kimi kogono pipape. Gore abadeniaame nimi-para agaa lagisimade-rupa pipape.12 Goa palimiri Gote madaa kone narulae onaan-umi nimi epe bi gialimi. Go raburi nimina oyaepage narudu yaalia-pulu onaa medalomana oyaemeape kone nasalimi.

Orope Aa Mudu ipua niaa marekaawa kiritalia13 Gore nina ame baaninu, pagalepape. Ni-

aame aba ome onaanu madaa paliade-a lagulalopima. Goa pua onaa medalomame ome onaanuwala narekalimi kone suaeme rabu nimuna pu

1 Tesalonaika 4:14 324 1 Tesalonaika 5:23o ta. Goa peme-ga nimimi go madaa ora agaapagalepa. 14 Gore Yesu omoa wala rekesa-daa gomadaa niaame kone rulaema. Goa pua Yesunapuri madaare Gote-me Krais-na onaa aba omenupage marekaawa Yesu raapu padane-para meaepenatea-daa niaame go madaa kone rulaema.

15Niaame AaMudu-na agaa nimi gupa lagema:Wala oropere Aa Mudu wala epaliade yapi diraburi papiri onaanu orope epenalo aba omeonaa riri-nane aba palimi. 16 Dia, Gote-na muduensel-me agaa puri palo yaatea raburi Gote-naberome page e tea. Go raburi Aa Mudu nipu soyaa gimoa epalia. Goa palia pare aba ripia onaamedaloma Yesu madaa kone rulaawa omesimionaanuri nimu aba ripia rekaa epalimi. 17 Goapuare niaa pa pitimade onaanuri Gote-me niaa gomarekaalia onaa raapu pitima. Goa pua nipuminiaa rayo so yaa-para moae raapu mea pua AaMudu madaata palima. Goa puare niaame AaMudu raapu oro yaalo nipu raapu kagaa piraamalaama palima. 18 Nipumi goa palia-ga nimiminiaana go agaa remaa pagoa ame baaninuna lorobaa-para puri mapalaainalo pua laketapape.

5Aa Mudu epalia di managolaawa piramina

1Nina ame baaninu-ya, niaameAaMudu epapediri go rabu epalialo pepa madaa akolo tua lagia-mona ya? 2Gore nimina bipa Aa Mudu epape diriribaa paake ne aa-rupa epalia-daa aba pageme.3 Gore onaanumi abiare nimu ora epe-rupa pimateme-daare nimu maoyaape diri aipapulu nimumadaa epalia. Goa paliade raburi onanumi naakinogo maditimi-rupa di epalia-pulu nimimi goradaa mada napakealimi. 4 Yapare nina amebaaninu, nimiri ribaane-para napimi-ga go yapidi epaliade raburi paake ne aa-rupa epalia. 5Dia-ga nimi rayore paa-para piralepape. Niaareribaane-para wae-rupa napiramina. 6 Goa pea-ga niaare mo wae onaa radonu u patu pimi-rupanapiramina. Dia, pare niaana ini waru rupaawaniaana kone waru redepo naloa piramina. 7 Goreu pateme onaanuri ribaa ora patemede. Gopage ribaare onaanumi ipa bia noa maeyaemede.8 Goa peme pare niaa paa-para pima-ga niamerewaru adoa surubamina. Niaame kone rulae yae-para raana omape kone-para sua go konere ka-paa yome warini mamina-rupa maraamina. Goapuare Gote-me niaa oro yaalo epe-rupa mapi-raape konere niaame kaapa yome warini raguna-rupa adi pamina. 9 Gote-me niaare nipuna ratu

yawe kone meamonalo-daa namapiraasa. Dia,niaana Aa Mudu Yesu Krais omesa rabu nipuminiaa oro yaalo piraminalo kone gisa. 10Krais nipuabade niaa madaa omesa. Goa pua nipuna dirabuniaa papiralimapageora omalimapage gorenipu raapu padane-para piralima. 11 Goa pea-ganimimi ame baaninu raba mua epe agaa lakeloapu robaa-para puri mapalatepape. Gore abia gopeme-rupare gupa pipape.

Gote-na ruru onaame epeaanu pina12 Nina ame baaninu, nimi niaame gupa la-

gialema: Aanu medaloma nimina rikiraana epekogono peme-ga go lotu surube aanuna agaamana epe-rupa pagalepape. Go aanuri AaMudumi nimi aa mudu-rupa mapiraaya-pulunimumi nimina kone maredepo yaanalo agaalageme. 13 Gore nimumi epe kogono peme-ganimimi nimu-para ora epe kone sua pedo puraana omape kone salepape. Nimiri nimina amebaaninu raapu epe kone padane sua pawa pi-ralepape.

14 Gore ame baaninu-ya, niaame nimi-parapuri pane agaa gupa lagialema: Aa medaloma ko-gono gimi omeme aanuri nimimi purimapalaawaepe-rupa pirina tapape. Go page aa medalomanimuna pu robaa-para paalame ome aanuri purimapalatepape. Onaa medaloma puri naimi onaaraba mealepape. Goa pua aa rayo nimimi pawasiraba meaa-mama pipape.

15 Gore onaa medalomame nimi-parawaea palimi-daare wala nimu-para waea na-abutepape. Dia, pare oro yaalo nimina amebaaninu-para onaa rayo-para page epe kone suaepe-rupa raba mealepape.

16 Nimimi oro yaalo raaname omo piralepape.17Nimimi oro yaalo beten tapape. 18Gore nimimiGote-para oyae rayo madaa ora pi tapape. YesuKrais raapu pimi-pulu Gote-me nimi raanameomalia.

19 Nimimi Holi Spirit-na puri narogaatepape.20 Onaa medalomame nimi-para Gote-na agaalagialimi-daare nimimi nimu masaa nari-latepape. 21 Gore nimimi oyae rayore waruniminaawa nimina kone-para epeaaliade yaewaru saapiralepape. 22Goa puare wae yaenu rayoora gimalepape.

23 Gote-me niaa epe kuma pi kone guaaya.Goa pua nipumi nimi rayo ora nipuna onaanumapiraatalo pea. Goa pua nipumi nimina kone-para wasupa-para to yogane rayo page suruboa

1 Tesalonaika 5:24 325 1 Tesalonaika 5:28ora nipuna onaanu piramonalo pea. Goa pea-ga niaana Aa Mudu Yesu Krais epaliade yapi diraburi nimi wae-rupa mada napiralimi. 24 Gote-me nimi yaaloa mua epe kone oro yaalo nimimadaa ia-pulu nipumi raba muaaya.

25 Gore ame baaninu, nimimi Gote-me niaaraba minalo beten tapape.

26 Gote-na ruru pimi ame baaninu rayo abipiralepape lo laketapape.

27 Aa Mudu-na bimiri nimi-para agaa puripaloa lagialo: Go pepare nimimi ame baaninupimi-para rayo dipialepape.

28 Niaana Aa Mudu Yesu Krais-na epe rabameape kone abi mealimina.

Ni Pol go yaade.

2 Tesalonaika 1:1 326 2 Tesalonaika 1:12

Tesalonaika LaapoRipia Agaa

Tesalonaika su-para piri onaame Krais walaepalia raburi ake ora palia pae kone isimi.Medalomamere Aa Muduna yapi diri aba epaadesimi. Go madaare Pol-para Silas-para Timotinimumi onaana kone maredepo yatalo go pepatisimi.

Pol-me talo: Go yapi diri abi naepaade sa. Riri-nanere onaame kalai waru pua wae aanumi puriwaru pabalimi sa. Rekena agaa rasini aa medaipua Yesu Krais-na iaa aba adalimi sa.

Pol-me mo onaa-para lalo: Nimina kone rulaeyaena puri ma-adaa yaaina kedaa riaalepape sa.Nimuna bipa puri paboa kogono pu nimu surube-nalo sa. Nipu-para nipuna kogono aa yagonumipeme-rupa kogonopape ki aa narabinalo sa. Yagoraba meape page ki aa narakepealepape sa.Robonu gupa adamina:

Aba adape agaa (1.1-2)Pol-me ora pi loa yapare waru adalepape sa

(1.3-12)Yesu wala epalia agaa (2.1-17)Kristen-na pora epe-rupa pamualepape agaa

(3.1-15)Pora poae agaa (3.16-18)

Pol-me Tesalonaika su-para pepa rana laapo ra-paasa

1 Sailas-para Timoti-para ni Pol page niaamerenimi Tesalonaika su-para pimi Yesuna ruru on-aanumadaa kone ima. Goa pea-daa neme pepa turepaato. Nimiri niaana Aapa Gote-para Aa MuduYesu Krais raapu piramina.

2 Goa pua Aapa Gote-para Aa Mudu Yesu Krais-parame nimi-para epe raba meape kone pagekuma pi kone page guaina.

Pol-me Gote-para ora pi sa3 Gore niaana ame baaninu, niaame nimi

madaare Gote-para oro yaalo ora pi tema. Gokonere ora epe ta gore nimina kone rulaereora adaa yaa-mama pea. Goa pua nimimi amebaaninu-para pedo pu raana omape kone adaapumonemone sama peme. 4Goa peme-pulu niaameGote-na lotu ada-para kiritaaware nimina biwaruminasaaema. Gore nimumi nimi kedaa gemerabu radaa noa page nimi epe-rupa pimi. Goa

pua nimimi puri paloa kone waru rulaeme-daaniaame nimi madaa agaa adaapu tema.

Gote-me niaa epe redepo ne-rupa rumaalia5 Gore nimina rigita pimi kedaa madaare ni-

aame Gote-me yoto epe-rupa rumaalia-daa adal-ima. Goa pua nimimi Gote-na Surube Su oraadolalore kedaa ruaeme. 6 Gore onaa medalo-mame nimi kedaa mea epeme onaanuri Gote-menimu madaa page kedaa katea. Gore Gote-meepe-rupa nipumi goa palia. 7 Go pua abia kedaaritimi onaanuri nipumi raba mealia. Goa pea-ga nipumi niaa-para page goa palia. Oropere AaMudu Yesu-para nipuna puri pane ensel-nuparasogo yaa gimoa epape di rabu Gote-me niaanakedaanu madia yalia. 8 Go rabu go su amaaepalimi rabu adaa repena sulaa page mea epalia.Goa pua Gote madaa kone narulae piralimideonaanuri gore wae su naaku-para mea rubalia.Gore Aa Mudu Yesuna Epe Agaa napageme on-aanuri mea rubalia. 9 Go onaanumiri ora radaaadaape no pirua Gote raapu padane-para napi-ralimi. Dia, pare adaalu su rado-para Gote na-ado piralimi. Goa pua nimumi Aa Mudu-na iniagaa-para nipuna epe paana puri-para ora na-adalimi pare wae-rupa pua piralimi. Gore YesuKrais wala epaliade yapi di raburi abia wae-rupapiri onaanuri go wae su-para palimi. 10 Gorenipu epaliade yapi di raburi nipuna kone rulaeonaa rayome nipuna bi minasaawa nipu madaaraaname omo piralimi. Niaame abade nipunaagaa nimi lagisimade rabu nimimi kone rulasimi.Goa pisimi-pulu nimi page mo onaa medalomaraapu epe-rupa piralimi.

Pol-me Tesalonaika onaa raba minalo beten sa11 Goa pea-daa niaame go madaa kone sua oro

yaalo niaana Gote-me nimi raba minalo betenlaema. Gote-menimi yaaloa epe-rupamapiraasa-daa niaame go madaa kone sua Gote-me nimipuri ginaloa epe-rupa piraliminalo beten laema.Goa pua nimimi epea pulalo palimiri nipuna purinimi ginalo beten tema. Goa puare nimimi Yesumadaa kone rulaawa pemede kogonore ora warupu kiritaliminalo beten laema. 12 Goa palimi-daare niaana Aa Mudu Yesuna bi minasaalimi.Goa pua nipumi nimina bi page minasaalia. Goamadaare niaana Gote-para Aa Mudu Yesu Kraislapona epe raba meape kone gupa gialipi.

2Krais wala epaliade

2 Tesalonaika 2:1 327 2 Tesalonaika 3:51 Gore nina ame baaninu-ya, niaana Aa

Mudu Yesu Krais wala epenaloa niaa nipuraapu padane-para kiritalima. Goa palimi-daaneme agaa puri paloa gupa lagialo: 2 Goreonaa medalomame Aa Mudu epape di medanaia teme-daare go agaa madaa kone adaapunasu piralepape. Gore pa aa medame Gote-na koneme niminaawa go-rupa lagialia pae panipuna niminaae agaa tapae maarea. Gorenimumi niaame pepa madaa tisimade agaa temepalo ni maarea. 3 Gore aa medame nimi-paraagaa rado makirae konenu gupa lagalimi-daarenimuna agaa napagalepape. Go yae epaliadeyapi diri ora aba pa naepalia. Dia, yapare abaripia onaa adaapumi pupitagi noa Gote masaarilae onaa epa kiritalimi. Goa pua rekena agaarasini aa page aba epenaloa onaanumi adalimi.Go wae aare nipu wae su naaku-para pope aayaade. 4Go aamere onaanumi oyaenu rayomadaabeten loa Gote-na epe yaenu teme-daa go rekenaagaa rasini aame apo yae rayo maoyaatalo palia.Goa pua nipuna bi minasaawa mo oyaenu rayorabuaniaalia. Goa pua nipu Gote-na epe ada-parapua pirua gupa tea: Niri ora Gote yaade tea.

5 Pagalepa, abade ni nimi raapu pirua gomadaare aba remaa laguaarude. 6 Apo waea piaare abia page kogono pala pia. Goa pea pare abianipuna pora pamea-rupare nimimi aba adamede.Gore Gote-me nipu laketea di rabu apo rekenaagaa rasini aa epalia. 7Gore go rekena agaa rasapekogonore abia page nipu kaledoa kogono pa pea.Goa pea pare orope epaliade yapi diri wae kogonomadaa pora rabuni aa penaaloa apo wae ko-gononu aipapulu opapalia. 8Go raburi mo rekenaagaa rasini aa nipuri penaame epa opapalia. Goapalia pare Aa Mudu Yesu nipuna agaana komomenipu tu maomalia. Gore Aa Mudu-ri nipunaepe paa raapu amaa penaame epalia raburi morekena agaa rasini aa ora madia yalia. 9 Gorekena agaa rasini aa epaliadere mo Satan-napurimi mea epalia. Go rabu nipumi yaa agaaloa napiaa kogono rayo-para makirae puri panekone-para kogono rado rado palia. 10-11 Goa puago wae aamere ora makirae kogono palia rabunipumi wae naaku-para polalo pemede onaanumakiralia. Yapare go onaanumi ora agaa madaakonemada narulalimi-pulu Gote-me nimumadaamakirape yaenu epenatea. Goa pua nimumi gomakirae agaamadaa kone rulalimi. Goa puaGote-me nimu oro yaalo epe-rupa mada namapiraliapare wae naaku-para palimi. 12Go madaare onaa

rayome abade ora agaa madaa kone narulaawawaea pape madaare raaname omeme. Goa peme-ga Gote-na koso lape di raburi nimumi wae yotomealimi.

Gote-me niaa wala mealualo mada misa13 Pare ame baaninu, nimiri Aa Mudumi nimi

madaa pedo pu raaname omea-pulu oro yaaloniaame nimi madaa Gote-para ora pi tema. Oraabadere Gote-me nimi oro yaalo kagaa piraamalaama paliminalo mada misa. Goa pua nimimiora agaa madaa kone rulasimi-pulu Holi Spirit-na purimi nimiri Gote-na onaa mapiraasa. 14 Gomadaare niaame nimi-para Epe Agaa lagisimarabu Gote-me nimi yaaloa mapiraasa. Nipuminiaana Aa Mudu Yesu Krais-na epe paana purimeaminalo yaaloa mada misa. 15 Goa pea-gaame baaninu-ya, nimiri waru epe-rupa puri warupaloa piralepape. Gote-na ora agaa niaame abadenimi lagisima page pepa madaa tisimade agaapage nimimi waru niminaawa piralepape.

16 Niaana Aa Mudu Yesu Krais-para niaanaAapa Gote lapo nipumi niaa madaa pedo puraaname omoaepe. Goa pua nipumi epe konesua nipuna oro yaalo kagaa pirape puri-para epekuma pi su gialipina. 17 Goa pea-ga nipuminimina pu robaa-para puri mapalaina. Goa puanimimi epe kogono puare kone waru sua agaaepe-rupa temenalo nimi raba mealipina.

3Gote-me niaa raba mina beten laatepape

1 Gore ame baaninu-ya, agaa abia lo kiritalua.Niaa Gote-me raba mina beten laatepape. Goapuare Aa Muduna agaa su rayo-para pago kir-itina go mada nipuna bi minasaamina betentapape. Gore nimina rikiraana pagesimide-rupapagenalo beten tapape. 2 Go page nimimi waepupitagi nape aanumi niaa waea napinalo Gote-para beten tapape. Gore onaa rayo Gote madaakone narulaeme-ga beten gupa tapape.

3 Yapare aa mudu-miri niaa madaa kone orawaru mapiraawa nipumi nimi puri mapalaawanimi surubalia. Goa palia rabu Satan-me nimimada namao yaalia. 4 Go page Aa Mudumi nimimadaa niaana konemaredepo yaaya rabu niaameagaa lagemade-rupa nimimi page ora goa peme-daa niminaaema.

5 Gore Aa Mudumi nimina kone maredepoyaina. Goa pua nimimi Gote-na pedo puraana omape kone niminaawa Krais-na puri panemarekaape kone mealimina.

2 Tesalonaika 3:6 328 2 Tesalonaika 3:18Aa rayome kogono waru pipape

6 Gore nina ame baaninu-ya, niaame Aa MuduYesu Krais-na bi madaa agaa mana gupa la-gialema: Pa aa medalomame kogono gimoa ni-aana lagisimade agaa napagalimide aanu raapunapiralepape. 7 Gore nimimi niaana konemealepape. Abadere nimi raapu padane-parapirisima raburi ki aa esepene aanu napirua ko-gono pisimade. 8 Niaame nimina etanu pagepa amaa namea nisimade pare niaame mone-mekabesimade. Niaame kogono puri paloa pua kalaipu radaa pi kogono ribaa page naare paalu pagepisima. Gore nimimi niaa madaa mone narubal-iminalo goa pisima. 9 Gore niaame kogono gupapisima-pulu nimina eta nape oyaeyaenuri niaagialepa mada ta pisima. Goa mada ta pisimi parenimimi niaana pora adoa mogealiminalo kogonopisimade.

10Abade niaa nimi raapu pirisima rabu niaamenimi agaa mana gupa lagisimade: Aa medamekogono gimalia-daare go aamere eta mada nanopatalia simade. 11 Niaame nimina ruru aanumedalomare pa pirua kogono napemelo remaapagema. Go pagoare go agaa sima. Go aanurinimuna maa adaalu mapuaawa aa medana oy-aenu adoa agaa pa teme. 12 Gore Aa Mudu YesuKrais-na bi madaare niaame go aanu agaa manapuri paloa gupa teme: Porawaru epe-rupa pamuakogono pua nimina eta mealepape.

13 Goa pea-ga ame baaninu-ya, nimimi epekogono pape gimi naomalepape. 14 Gore niaamego pepa tua otaamonaloa aa medame napagalia-daare go aa waru adalepape. Goa pua nimu raapunapiralepape. Goa pua nimumi nimuna wae konemadaa nimu yala poteme. 15Goa pea pare nimimiiaa kone nasalepape. Dia-ga nimimi nipu amekone sua agaa mana tapape.

Agaa medaloma16 Aa Mudu nipuri ora kuma pi konena re ya-

pulu nipumi oro yaalo oyae rayo madaare kumapi kone gina. Aa Mudu-ri nimi raapu pirina.

17 Niri Pol nina abi patalepape lo pepa madaarepaato. Gore nina pepa rayo madaa neme go-rupa agu tuaayo.

18 Niaana Aa Mudu Yesu Krais-na epe lo robaakuma nimi rayo raapu pirina.

Go mada ni Pol yaade.

1 Timoti 1:1 329 1 Timoti 1:13

Timoti EgataaRipia Agaa

Timoti-ri nipu ogege aa meda pirua nipunaadaare Listra suri Galesia su robo-para pirisa.Nipuna agiri Juda onapare nipuna aaraareGrik aapirisa. Pol-me Timoti kogono pamu pinalo mearepaasa (Aposel 16.1-3).

Timoti-ri oropemo Epesas su-para i lotu adanaaa mudu pirisa rabu Pol-me go pepa nipu piri tuarapaasa.

Riri-nane go pepamere gupa ta: Onaana konerulae yae aa medalomame mabebolaalimi-gaTimoti ne waru adoba aape ta. Go aanuna konerado piane gupa imi: Go su amaa yaenuri epeyaenu-daa dia sa. Aa medame ora epe pirapeyae mulalore nipumi eta medaloma niti pua onanamealia.

Laapopa agaana adaa re agaa gupa ia: Epe lotu-para kogono surubape-na agaa sa. Goa pua lotuadana kogono aa-para surube aa ake piane aapiralia pae agaa sa. Agaa medare Timoti-ri Krais-na epe kogono aa pirape sa. Nipumi lotu adanaruru onaa padane padane laatapu-para pape aenapage agaa sa.Robonu gupa adamina:

Epe-rupa piralepape agaa (1.1-2)Epe agaa ake piane su-para pula (1.3–3.13)Gote-na agaa-para nipuna piare ora adaape

(3.14–4.5)Pol-me agaa mana Timoti lakesa (4.6–6.21)

Pol-me Timoti piri pepa egataa tua rapaasa1 Ni Pol-re Yesu Krais nipuna madaa misa-daa

nipuna kogono aa pi. Niaana raba mi aa Gote-me niaa Yesu Krais madaa wala mua niaa nipunaloa mapiraaya. 2 Timoti, neme lagisude epe agaapagoa neme kone rulae. Goa pua nere ora ninasi ya-pulu neme go pepare ne piri-para epenalorepaato. Gore Aapa Gote-para niaana Aa MuduYesu Krais lapome nipuna epe raba meape kone-para odo omape kone-para kuma pi lo robaa niaaguaaya.

Niaame yaa agaa ora gimamina3 Abade ni Masedonia su-para polalo pisu

rabu nere Efesus su-para pirape lagisude parepa pirape lo wala lagialo. Go su-parare aamedalomame yaa agaa gimoa redepo ne agaamogeaatepape lo lakelape. 4 Gore Juda aanuri

mina iti remaa page gimoa nimuna pa Aapaakuanuna binu page nadipialepape lo lakelape.Go piane konemere ape ero agaa marekaataloteme. Go piane agaamere Gote-na agaa diayalia kone sua go agaame kone rulaeme onaanunimu naraba mealia kone imi. 5 Gore abia goagaa mana nimi-para lagialo-ga nimimi go agaawaru pagalimina. Pagalimi rabu nimina robaa-para epe kone padane sua robaa-para i redepone konena pamua Gote-na kone robaa-para measalimina. Go konenumiri onaanu madaa pedo puraana omape konemarekaalia. 6Aamedalomamego redepo ne agaa gimisimi-pulu nimu pa agaalama pua Gote-na pora narateme. 7NimuGote-narekena agaana tisaa piritalo pisimi pare nimunaagaa-para nimuna puri pane agaa rayo page nag-imeme.

8 Gore Moses-na rekena agaa pagolapemareepe ta pea. Yapare go rekena agaa epe-rupapagoakuramina. 9 Pare rekena agaare epe onaanumadaa naia-daa niminaaeme. Dia, rekena agaarasini onaanu maredepo yaanalo gisa. Goa puaGote masaa rilaawa waea peme aanumi pagalim-inalo gisa. Goa pua onaa medalomame Gote-nakone madaa ero loa abana kone imi pare Gote-me nimu rekena agaa pagaliminalo gisa. Onaamedalomame agi aaraa tu maomaawa pa onaaradonu page tu maomaeme-daa go rekena agaaadoa rataminalo gisa. 10 Goa pua aa paake yoneaanumi pagaliminalo mea gisa. Aanu medalomaonanu-para waea pua onaanumi paake noa pirurabuame page rekena agaa pagaliminalo gisa.Gore onaanumiri yaa madaa makuaa agaa lo yaaagaa teme onaanu page ora maredepa yataloagaa gimoa peme rabu rekena agaame go yaenupenaamemeawanalo tu isa. 11Gomaredepo yapeagaare Gote-me Epe Agaa remaa madaa gisa. Goapua onaanumi go agaana re adaliminalo mogeriaayo. Go Epe Agaare neme Gote-na epe paanakuma pi puri mada mogeaayo.

Gote-me Pol odome omesa rabu Pol nipumi Gote-para ora pi sa

12 Niaana Aa Mudu Yesu Krais-me ni kogonopanolo puri gisa-pulu neme ora pi to. Gorenipumi ni nipuna kogono epe-rupa panolo nimadaa kone gua ni mapiraasa. Goa pisa-puluneme nipu-para ora pi lalo. 13 Gore ora abadeneme Krais wae agaa lo tua neme nipuna rurupiri onaanu-para yada kepea nimu-para ero agaapamu sude. Goa pisu pare neme nipu madaa aba

1 Timoti 1:14 330 1 Timoti 2:15kone narulasu-pulu neme kone waru nasua go-rupa aba pu pirisu. Go kone naisu rabu nipumini odome omesa. 14 Goa pua Aa Mudumi ni waruodome omoa nipuna epe raba meape kone gisa.Goa pua nipumi robaa-para kone rulae-para pedopu raaname omoa kone kuma pi gisa rabu YesuKrais raapu epe-rupa piruaayo.

15Yesu Krais su amaa ipisare gore niaa pupitagine onaanu oro yaalo epe-rupa mapiraatalo ip-isa. Go agaare ora agaa teme-ga onaa rayomepagoa kone waru rulaatepape: Gore ora pupitaginapena aa mudu ni Pol pirisude. 16 Goa peapare Yesu Krais-me nipu ora pawa pirua ratunayawape kone penaame waasa. Go rabu Gote-me ni wae aa mudu pirisu pare odome omoa rabamisa. Goa pisare nipumiwala orope kone rulaawapiralimide onaanu naa kone adenalo pisa. Go on-aanumi ni adoa nipu madaa kone rulalimi-daarenimu oro yaalo kagaa piraama laama palimi. Goapisa-pulu Gote-me ni odome omoa raba misa.17 Gore nipuri oro yaalo piruaayaade Aa MuduGote yapare onaa nimimi page nipu na-ademe.Goa pea-ga nipuna epe paana puri-para nipunaadaa bi-parare oro yaalo minasaamina. Go ora.

Timoti iaanu raapu yada pinalo puri pasa18Nina si Timoti-ri, abade Gote-na agaa lakene

aanumi ne madaa agaa laasimide. Neme go agaaniminaawa agaa mana lagialo. Neme go agaapuri paloa pagoa neme yada waru pape. 19 Goapua puri paloa kone rulaawa robaa-para i epekone waru sape. Gore aa medalomame nimunarobaa-para i epe kone rubisimi rabu nimuna konerulaemaoyasimi. 20Aa go-rupa pimiri Himeneus-para Aleksander-para nipu laapome goa pisipi.Goa pisipi-pulu neme nipu laapore Satan-na purimadaa mea kasu. Goa pua nipu laapome Gote-nabi madaa ero agaa wala meda nasipi.

2Beten lape loa agaa meape

1 Gore nena aba ripia pape kogonore nemegupa lagialo: Onaa rayome Gote-para betentapape. Goa pua lape agaa-para onaanu rabameape agaa-para oyaemeape agaa page beten loaagaa mealepape. 2 Beten temenare aa mudunumadaa page gavman-numadaa nimimi Gote-parabeten tapape. Gore nipumi niaa epe-rupa su-rubena niaa rayo ora pawa epe-rupa piraminabeten go-rupa latepape. Goa puare niaa Gote-naora epe kone mogea pora epe-rupa pamuamina.3 Beten go-rupa teme rabu ora epe ta-ga niaana

Raba Mi Aa Gote-me niaa raana waru omea.4 Niaa beten tema rabu Gote-me nipuna konereonaanu rayo oro yaalo kagaa piraama laama puanimumi ora agaana re waru adena kone suaaya.5 Gore Gote padane-ma ora pia. Gore aa padaneYesu Krais-me Gote-para onaanu-para epe-rupapiraminalo makibumaaya. 6Gore onaa rayo YesuKrais nipu omoa wala kaba misa. Goa pua Gote-me ria omena kone isa-daa Yesu omesa. Go konemadaare Gote-me onaa rayo oro yaalo epe-rupamapiraatalo wala misa-daa makuaaema. 7 Gorenina kogonore nipuna epe agaa onaa lakelanoloGote-me ni aposel kogono aa mapiraasa. Goa puanipumi niri onaa meda-para piru epe agaa mo-geanolo madaa mua mapiraasa. Gore nimumi goagaare ora agaa loa go madaa kone rulaliminalope. Go madaare neme yaa agaa nalalo.

8 Gore nina konere lotu ada rayona kirita pirionaa rayomere beten lamina. Goa pua nimu oraepe-rupa pirua ratu yawape kone-para yada papekone gimalepa. Go raburi nimuna robaa-para epekone sua beten teme rabu ora epeaalia.

Onaanuna agaa9 Gore nina konere onanu nimina uranu epe

kone sua pawa epe-rupa yama piralepape. Goapua nimina aalu iri madaa pepena adaapu napuepe epe yaenumi pepena napu kubulu sekeren-umi pepena adaapu napamina. Goa pua yotoadaapeme kabe mamina-nu page namaraalim-ina. 10Dia, onaanu nimi Gote-na wanenu piritalotemere gore nimimi epe kogononu palimiri gorenimina robaa-para ora epe pepena-rupa pipape.11 Onanumiri nipuna kone rabuaniaawa agaa lo-raawa agaa pago piralepape. 12 Nemere onanu-para Gote-na agaa aanumi gupa mogetepape lonato. Dia-ga onanuri lotu ada-para agaa loraawapawa pirua pagamina. 13 Gore Gote-me Adamriri-nanewaria pirinaloa oropewarisa-daa onanumadaa go agaa lagialo. 14 Go page Satan-meAdam-para yaa agaa aba nalakesa rabu ona-paraaba yaa agaa lakenalo go oname Gote-na rekenaagaa rasisa. 15 Gore onanumi kone rulaawa epekone saa-mama pua piralimiri Gote-me nimuraba minalo epe-rupa piralimi. Goa puare onan-umi nogo naaki madialimi rabu Gote-me nimuepe-rupa raba mina.

3Pol-me Yesuna ruru onaanu surube aanu agaa

mana lakesa

1 Timoti 3:1 331 1 Timoti 4:51Go agaarewaru pagalepa. AamedameYesuna

ruru onaanu surubanoloa kone mealiare gorenipumi ora epe kogono pulalo pea. 2 Goa puaYesuna ruru onaa surube aa nipu waru epe-rupapirua onaa medalomame nipu madaa wae yaemeda na-adalimi. Goa pua nipuri ore padaneraapu epe-rupa piralia. Goa pua nipumi oyaenolalo palia rabu adaapunanena. Goa puanipumiepe kone sua epea pua pirina. Goa pua nipumionaanu rayo ada mua page nipu onaa rayo-parapage epe agaa mada mogeawa mea waatea. 3Goapua nipumi ipa bia naliare maeyae ne aa napi-ralia. Go page nipu aipapulu ratu yawe konenasua piralia. Dia-ga nipumi onaanu-para pawakuma pi kone ina. Goa pua nipumi mone madaapage kone adaapu naina. 4 Nipumi nipuna onanaakinu waru surubalia. Nipuna nogo naakin-umi nipuna agaa epe-rupa pagalimi. 5 Gore aamedame nipuna ona naakinu waru nasurubalia-daare gorenipumiGote-paraYesuna ruru onaanumada nasurubalia. 6 Gore pena kagaa aalu ipami aame nipu surube aa madaa napiralia. Dia-ganipumi Satan-na kone mogealia-pulu aakone suaSatan wae yoto misade-rupa nipu page mealia.7Go lotu onaanu surube aare Gote-na ruru napirionaanumi nipu epe aa lamina. Gore nipu epeapi-daa nateme-daare onaanumi nipu madaa waekone ina. Go rabu Satan-namakirae koneme nipumealia rabu yala potea.

Lotu ada-para kiritae onaa raba mi aanuna agaamana

8 Goa puare mo Yesuna ruru onaa raba miaanumiri kone padane waru sua epe-rupa piruakogono pamina. Goa pua nimumi ipa bia warunanoa maeyane aa-rupa napirina. Goa puanimumi aa medalomana mone oyaeyae madaepaame ome kone nasalepape. 9 Niaana konerulae agaana re-re Gote-me nimu mea waatea-daa nimumi suruboa robaa-para kone waru nim-inaawa samina. 10 Aba ripiare nimuna kogonoko tulalo pea-ga adalepape. Goa pua nimumiepe-rupa palimi-daare nimumi Yesuna ruru on-aanuna kogono pa pina. 11 Goa pea pare nimunaonanu page kone waru su pirua pa po ripu agaanatapape. Gore nimumi nimuna kone suruboaoyae rayo madaa epe kone sua epe-rupa pipape.12Yesuna ruru kiritae onaa surube aanumiri goreona padane raapu piralepape. Goa pua nimuminimuna ona nogo naaki waru surubalepape. 13Aamedalomame Yesuna ruru onaanu surubenalokogono palimiri epe kogono pua nimu epe bi

mealimi. Goa puare niaame Yesu Krais madaakone rulaawa nipu raapu pima-ga go raba miaanumi agaa puri paloa onaanu mada laketeme.

Pol-me Gote-na piaanu madaa agaa lakesa14 Gore abia go pepa talore ni nimi piri-para

aipapulu adolalo epaluame pi. 15 Goa pea pareneme aipapulu naepaluare nimimi go agaa dipiamogealiminalo Gote-na ruru kiritae onaanumiepe-rupa pirape kone niminaalimina. Gote oroyaalo piruaaya-ga nipuna ruru pirua nipuna epelotu ada-rupa pimi. Goa pua go onaanuri Gotenipuna ada pigi nona piane nimumi epe agaaraapuwaruwamo pua surubeme. 16Gore Gote-naagaa mea waasa-daa go agaana re ria ora adema.Goa pea-pulu aa medame go epe agaa madaanarabuaniaalia. Niaame Krais madaa gupa tema:Nipu ora aa nona piane aulua yogane mua su

amaa ipisa.Nipumi Holi Spirit-na epe pora rayo pe-

naame mea waasa.Go rabu ensel-numi page adesimi. On-

aanumi nipuna ruru rayo piri-para mo-geasimi.

Su amaa onaanumi rayome nipu madaa konerulasimi.

Goa pua Gote-me nipuna epe paana purikatalore nipu so yaa madaa mea pisa.

4Yaa agaa ne aanuna agaa

1 Holi Spirit-mi agaa waru gupa lapa lagea:Orope yapi di epalia rabu aa medalomame konerulae agaa gimalimi. Goa pua nimumi aa maki-rae wae remona agaa pagoa Satan-na kogonoaanuna makirae agaa page pagalimi ta. 2Go agaamadaare yaa agaa ne aanumiri nimumi maki-rae agaa teme rabu nimuna robaa-para i konepalakua yoa garuta-daa Satan-na kone sua teme.3Goa piane aa rurumiri nimu ona narumaape loaeta medaloma nanape lo mogeteme. Go temepare abade Gote-me go etanu warisa-pulu niaaonaanumi ora agaa niminaawa kone rulaema-pulu go etanu madaa Gote-para ora pi loa madanalima. 4 Oyae rayore Gote-me warisanare oraepe ta. Goa pea-ga wala meda pa nagimaliminayapare niaame mua Gote-para beten ora pi lam-ina. 5 Gore Gote-na agaa-para beten lapomereniaa Gote nipuna ruru onaa ma-aulaaya.

Timoti-ri Krais-na epe kogono aa pirina

1 Timoti 4:6 332 1 Timoti 5:116 Gore neme go agaa mana niaana amenu

lakete-daare nere Yesu Krais-na kogono aa epe-rupa pirali. Goare nipuna agaa mada kone ru-laawa go pageme agaa mogealiri ne puri panekonemu pirali. 7Goa pea pare onaamedalomameGote-na agaa nalaawa pa remaa pamu teme-daare gomakirae agaa nimimimasaa rilaatepape.Gote-na kone muare nimi puri mapalainalo pa-galepape. 8 Gore niaana yogane puri mapalapekone gome niaa ogesi-daa raba mealia. Goa peapare Gote-na kone gome niaa oro yaalo rabamealia. Goa pua abia niaa pa pima-rupa pageorope epe-rupa piralimi rabu page go konemeniaa raba muali. 9 Go agaare ora agaa teme-ga onaa rayome pagoa kone rulalimina. 10 Gomadaare Gote-me onaanu rayo ora yaalo maka-gaa piraama laama mapiraalia-pulu nipumi konerulae onaanu-para goa palia. Goa pua niaameoro yaalo kagaa pirape Gote madaa kone rulaawanipu ado pima. Goa pea-ga niaame Gote-na konemulalo kalai pu kogono pamina.

11 Gore neme go agaare onaa rayo-para puripaloa agaamanamogeape. 12Gore ne pena ogegeaa ae-ga nimumi nere pa aa meda kone nasalimi.Dia, pare neme agaa padane lo pora epe-rupapamu pedo pu raaname omo kone rula epe-rupapiraina. Goa pali rabu onaanumi go epe konerayo adoa ratulalo palimi. 13 Nina epalua-daareabi page gore Gote-na agaa mana ia-rupa onaanupagena dipia lakelape. Goa pua neme nimu-paraGote-na pora waru kuraliminalo agaa lakelape.14 Gore abade lotu-na aa mudunumi ne mada kiisimi rabu nimumi Holi Spirit-na puri meainaloGote-na agaa lagisimi. Goa pisa-ga go agaanapuri nagimape. 15 Gore onaa medalomame poraepe-rupa kura-mama palimi rabu adalimi. Goapea-pulu oro yaalo go kogono pulalore nena konerayome go kogono puawaru surubape. 16Goa puanena kone waru surubape. Go onaanu mogealirabu waru piralimi. Oro yaalo neme go kogonopuri paloa pape. Go kogono paama pali rabu nenaagaa page ratalimide onaanu page ne page oroyaalo kagaa piraama laama palimi.

5Onaa rayo nena agi baani Aapa ame pirina

1 Neme yomagaenu-para ratu nayawape. Dia-ga neme nena Aapa te-rupa nipu-para agaa pawaloamaredepo yape. Goa pua ogegea yagonu nena

amenu-rupa nimu raapu pirape. 2 Goa pua on-agaenuri ora nena agi-rupa kone sape. Go-rupapage ona inumakuanu page ora nena baaninukone sape. Goa pua ona rayo madaa epe kone suapora pamuatepape.

Ona wasaanuna agaa mana3 Gore ona meda nipuna aa abana ini adupi-

aliare nipu agu raapo ona wasaa piruaalia-pulunipu waru raba meape kone samina. 4 Pare onawasaa medare nipuna si wanenu pirina nipunaakuanu page pirina-ga nimumi aba ripia ko-gonore gupa palia. Go madu i si wanenumi Gotemadaa kone su aba ripia nimuna agi aaraanu-paraaaya akuanu page raba mealimina. Gote-me gokone madaa raaname ora waru omea.

5 Gore ona wasaare medare nipuna aani abaomesa-pulu nipu ora agu raapo pirina nipunasurubape onaanu napimi. Goa pea-ga nipumiGote madaa kone waru rulaawa oro yaalo naarepaalu page ribaa pagenipumiGote-para beten loaoyae mulalo agaa muaaya. 6 Goa pea pare onawasaa medare nipuna abana kone wae pa saabapia-pulu nipu pa piruaaya rabu nipu omape konemuaaya. 7 Gore pa onaanumi mo ona wasaanu-para wae agaa nateme-daare Gote-na agaa manapagoa ratina laketapape. 8 Goa pea pare aarayome nimuna rurunu waru nasurubalimi pageaa rayome nimuna onanu naraba mealimi pageaanumi nimuna kone rulae yae gimeme. Goa pea-daa su ribaane-para piri onaanu wae-rupa pimipare nimi page ora wae-rupa piralimi. 9 Goreona wasaa lotu kogono pepa madaare pa onawasaa rado radona binu madaa natape. Dia, pareona wasaa medare nipu maali 60 pa pirua aapadaneme rumaasade bi pepa madaa mada tuina. 10 Goa pua nipu epe kogono rado rado piona temenare abade nipumi nipuna si wanenuwaru surubalia. Go page pora kimisu-para pirionaanu page eta katea. Go page nipumi Gote-naruru onaanuna aa radepeaasa.* Go page nipumiabade naraa piri onaanu raba misa. Goa puanipumi epe kogono rado rado page pea-pulu goona wasaanu go-rupa lotu kogono pinalo nimunabi pepa madaa tu sape.

11 Goa pea pare ona wasaa medalomare nimuogege aa wala polalo peme-ga nimuna biri pepamadaa natape. Dia-ga nimuna robaa-para aa

* 5:10: Abade go yapi di raburi onaa meda nena adaa-para epealia rabu aa madaa-ae kegere kogonome adini onaame radepeatapisimi. Go piane kogonore nipuna kogono aanu-para pipape lo lakesa.

1 Timoti 5:12 333 1 Timoti 6:7polalo kone rekea rabu nimumi Krais masaa ri-laeme. 12 Goa puare abade nimumi kone ru-laawa Krais-na lotu kogono wala gimalimi-daarenimumi Krais-para simide agaa rasalimi. 13 Gorenimumi Krais gimoa kone rado page gupa imi:Nimumi kogono gimi omoa adaare rayo-para papamuaeme. Goa pua nimumi onaanu medalo-mana agaa paake mua pamu laketeme. Goa puanimumi pa kudiri agaa madaa loaeme. 14-15 Goapea pare ona wasaa medaloma kia abia pa porapamulalo Satan-na pora kuritimi. Goa pea-pulu nina konere aani ogege aa ome ona wasaa-nuri nimu wala rumaawa nogo naaki maduaada surubalimina. Nimumi goa palimiri ni-aana iaa medalomame niaa-para wae agaa madanateme. 16Goa pea pare kone rulae onaa medalo-mare nipuna ruru-para ona wasaanu pitimi-daare nimuna kone wasupa waru surubalepape.Yesuna ruru onaa nimumi oyae kalape kedaanaomalimi. Dia, pare agu raapo piri ona wasaanuwaru surubalepape.

Aa mudununa agaa kogono waru pinalo17 Gore lotu adaa surube kogono ora epe-

rupa peme-daare nimimi pa aa medana meapeyotore ora laapo mealimina. Gore mo su-rube aanu nimumi onaanu Gote-na agaa warulakeloa mogealimi-daare yoto ora waru meal-imina. 18 Gote-na agaa i buk-mi ta-ruparapagema: Mena gawame konape wit rabuaniaaliaaburi nipuna yoto-ga nipuna agaa namea rogaapeta. Go pe-ga kogono aanumi nimu yoto madamealimi. 19 Gore aa medame lotu surube aamadaa waea tea-daare nimimi nipuna agaa napa-galepape. Goa pea pare aa repo lapome adalepatemere nimuna agaa mada pagape. 20 Gore lotusurube aa medalomame wae pu piralimi-daaregore neme Yesuna ruru onaa rayona ini agaamadaa go aa-para agaa mana waru lape. Goapuare mo onaa medaloma page nimu paalameomalimi-ga lakelape.

21Gote-na ini agaa-para Yesu Krais-na ini agaa-para Gote nipuna mapiraasade ensel-nuna iniagaa madaa page ne ora agaa lagialimi. Nemereapo agaa mana waru pagape. Goa pua agaa ray-ona re ora waru naniminaawa pa agaa aipapulugupa nalape. Goa pua neme agaa mana laketerabu aa yago madaa paala naomape. 22 Nemeaa medalomame nimuna aalu madaa ki aipapulunasape. Dia, nimumi waea pulalo palimiri nimuraapu napirape. Dia, pare oro yaalo ora epe-rupapirape.

23 Neme pa ipa wain nolalo paliri ipa wainogesi-daa sua nape. Goa paliri nena robaa-paraogesi-daa raba mealia.

24 Aa medalomame waea peme pare waruadema. Goa pea-ga gowae yaenumadaawae yotominalo aba mea palia. Yapare aa medalomanawae yaere kaledoa peme pare oropere onaa rayonimuna kone penaa mea adalimi. 25 Go-rupa epekogono page penaame epe-rupa adalima. Go-rupare epe yae medalomare abia penaame na-adema. Goa pea-ga epe yaenu oro yaalo kudiri pumada nasaama lama polalo pia.

6Kogono naakinuna agaa

1 Kogono madaa adini onaa rayomere go koneniminaatepape: Nimina aa adaapumiri ora epe aamudu kone sua nimuna bi minasaatepape teme.Goa pua pa onaanumi Gote-na bi madaa ero agaanaloa niaana aposel-me page ero agaa nateme.

2 Pa kogono pape naakinuri nimuna aamudun-umi kone rulaawa ame baani agu pimi-ga nipunaagaa narasalepape. Dia, pare go aa mudunurinimu Krais-na ruru page pimi-pulu nimuna ko-gono orawaru epe-rupa pipape. Goa pua nimi ko-gono naakinuri kogono madaa epe yoto mealimirabu pedo pu raaname omoa kogono pamina.

Oyae adaapu saayo konere wae kone yaade3 Oro yaalo neme onaanu kone pa epe go-

rupa menalo agaa loa mogeape. Pa aa medamereniaana Aa Mudu Yesu Krais-na ora agaa-paraniaana mogeaema kone gimoa pa agaa radomeda mogealia-daare gore nipumi Yesuna agaa-rupadaa natea. 4Go-rupare nimu pa rope pi konesua kone waru naimi. Nimuna konere nimumiape loa agaa madaa yada pulalo peme. Onaanumigo kone salimi rabu nimumi udipa kone sua arerepua ero agaa loa wae yala po tare maraakepeakone page salimi. 5 Goa pua mo onaanumi oroyaalo ratu yawoa wae agaa abuteme. Go pianeonaanu nimuna konere pa maeyae kone sua oraagaa nateme. Nimuna konere Gote mada oyaemulalo teme.

6 Gore aa medame Gote-na raana kurua paoyaenu madaa kone narulalia-daare gore nipuraaname waru omalia. Go rabu nipumi pa oy-aeyae epaame ome kone nasalia. 7 Gore niaanaamame niaa su amaa pena maditimi raburi niaaoyae raapu namadu imi. Go-rupare niaame gosu amaa gimalimade raburi niaame oyaenu page

1 Timoti 6:8 334 1 Timoti 6:21mada naria palima. 8 Goa niaame eta maminaoyae suaemare niaame gore ora epe ta lamina.9 Goa pea pare aa medalomame oyae adaapusulalo kone salimi-daare gore wae koneme nimuko tulalo pea. Goa pua nimuna konemere oyaeadaapu epame omeme-pulu nimumi oyae adaapusaayo kone imi-pulu bebolalimi. 10Goremomoneoyae meape konere ora wae yaena re ya-pulu gooyae kone madaa opea. Aa medalomame monemadaa epame waru omeme-pulu nimuna konerulae gimoanimuna ropaa-para kedaa adaape ruawae-rupa piruasimi.

Aloma pua kagaa pirape kone wasupa meamina11Goa pea pare nere Gote raapu pi-ga nememo

wae kone gimape. Goa puare neme epe redepone kone-para epe-rupa pirape kone-para konerulae-para pedo pu raana omape kone-para waruepe-rupa rekape kone-para pawa epe kuma pikone apo rayore ora mealepape. 12Goa pua Kraismadaa kone rulaawa kogono kalai puaa-mamapuare oro yaalo kagaa pirape kone meamina. Goepe-rupa pirape kone pirinalo Gote ne yaaloagisade. Goa pua neme onaa adaapuna ini agaamadaa nina epe kone rulae aba lapedepesu.

13 Gote nipumi oyae rayo wariaawa kone kasa.Go page Yesu Krais-me abade Pontius Pailat-naini agaa madaa ni Gote-na si aayo lo lapede-pesa. Go Naakina Aaraana ini agaa madaareneme agaa puri paloa go-rupa lagialo: 14 Gote-me epe kone mua niaa mea waasa-ga neme epe-rupa surubape. Neme go-rupa surubaa-mamapuare orope niaana Aa Mudu Yesu Krais walaepaliade yapi di rabu penaame epalia-daa adal-imi. 15Nipuna epaliade yapi di madaare Gote-menipuna raana ratua mea waatea. Gote-me nipupadane-ma puri paloa onaanu suruboa aa mudurayonaAaMudu pia. Goa page nipu ora aa adaanaAa Mudu pia. 16Nipu padane-ma nipuna puri oranadia yalia. Gote-na purina paa ora adaape ya-pulu niaa nipu piri re-para mada napalima. Aamedame abade nipu na-adesa pare onaa rayomeabi page nipumadaa na-adalimi. Nipu ora adaa bipage oro yaalo kagaa pirape puri page ora saabapiruaaya. Go ora.

Oyaeyae adaapu i aanuna agaa mana17 Gore go su amaa pirua oyae adaapu saayo

kone suaeme aanu gupa laketapape: Nimi paaakone gimoa oyae madaa kone ogepu ru-laatepape. Oyae rayo dia yalia yaenu madaarenimimi raaname waru naomalepape. Dia, pare

Gote-me niaa oyae rayo epe-rupa meaminalogo-rupa waru guaaya. Goa pea-ga nipu madaaraaname omoa kone mapiraawa ado piramina.18 Go oyaenu adaapu suaemede aanu agaa managupa lakelape: Nimimi epe kogono rayo warupamina. Goa pua nimimi epe kogono rayo madakone marekaeme-pulu nimumi go madaa raanawaruomalimi. Goapuanimumi oro yaalo nimunaoyae onaanu kaloa rumaatepape. 19Gore nimumigo agaa pagalimi-daare orope nimu epe meapeyoto mulalore epe kogono pamina. Goa puanimupurimua oro yaalo epe-rupa piraama laamapalimi.

Timoti nena kogono waru surubape20 Timoti, abade Gote-me ne epe moge riape

kogono gisade-ga waru surubape. Goa pua pasu amaa i agaa-para pa maeyae ape lape agaa-para gimape. Goa agaare pa onaa medalomanakone waru nasua makuaape agaa teme pare gopiane agaa ora o ta. 21 Gore aa medalomamego makuaape agaa epa ia tema pare nimumi eperedepo ne agaa gimeme. Gote-na epe rabameapekonere nimi raapu ina.

Go mada. Ni Pol yaade.

2 Timoti 1:1 335 2 Timoti 1:14

Timoti LaapoRipia Agaa

Timoti-ri Pol-na kogono aa pirisa. Pol-me gopepare nipu piri-para tua penaasa. Pol-me nipuepe pora ratinalomea waatalo tu rapaasa. Timotinipuna kone rulae yae nayola painalo page YesuKrais-na epe agaa lakelape lo agaa tua repaasa.Nipumi Gote-na redepo ne pora ratinalo page gopepa tisa. Onaame nipu radaa-para kedaa lapomea kateme page go yaeme nipu kasa kogonopuri paboa pinalo tu rapaasa.

Timoti-ri wae kone i aanuna agaa wae na-pagape. Go piane agaa pageme onaana pirapeyae bebolalia. Timoti-miri Pol-na piaanu nimi-naawa ratina sa. Gore puri pabo kone rula yae-para robaa kumapu ina pirape-para yago rabamemeape-para kedaa rado rado riapena agaa sa.Robonu gupa adamina:

Abi piralepape agaa-para Timoti madaa betenlae-rupa (1.1-2)

Krais madaa yala napotapape (1.3-18)Krais raapu pirua yada papena agaa (2.1-26)Po rapo yapi di rabu onaanumi waea palimi

(3.1-9)Kone rulaawa piralepape (3.10–4.8)Timoti-mi Pol wala epenalo abi piralepape

(4.9-22)

Timoti-ri ora Gote-na kogono aa-rupa pirape1 Niri Pol Gote-me ni epe kone gua Yesu Krais-

na kogono aa mapiraasa. Goa pisa-pulu niaa YesuKrais raapu oro yaalo pima. Nipumi goa palua loia agaamere niaa epe-rupa mada piramina.

2Timoti, nere ora nina si ya-pulu neme go pepane piri-para tu repaato. Aapa Gote-para niaanaAa Mudu Yesu Krais laapona epe raba meapekone-para odo omape kone-para kuma pi konepage nena pu robaa-para mea repaina.

Gote-na Epe Agaa madaa yalame naomamina3 Gore nina Aapa akuanumi i kone sua Gote-na

kogono pisimide-rupa neme page nimuna porakuritu. Goa pua neme nipu-para ora pi to. Gorenina beten-mere ribaa page naare paalu page oroyaalo ne madaa kone sua Gote-para beten to.4 Wala niminaayo rabu patape loa nena ini-parakilipisade remadaa kone sua ne ora adawe kone i.

Goa paluare neme raaname waru omalua. 5 Goreneme ne ora kone padane sua niminaabaayo.Go puri paloa rulape agaare nena aaya Lois-para nena ama Yunis laapome page go-rupa konerulasipi. Goa pua go epe kone rulaere ne madaapage ia-daa waru niminaayo. 6 Goa pea-ga nemenena epe kone ora nagimape. Abade neme naaki nena aalu mada isu rabu neme Gote-na purimiside. Goa pua abiare neme wala go puriri orawaru marekaawa paina. 7 Dia nipuna Holi Spirit-na puri niaana robaa-para rulatabea rabu niaapuri paloa pedo pu raana omape kone sua niaasurubema. Goapuaniaamepaala naomoakogonopamina.

8 Goa pea-ga neme Aa Muduna agaa lakelaperabu yalame naomape. Gore ni kalabus ada-para pi-daa go madaa yalame naomape. Dia-gaGote-me puri gialia raburi ni raapu kedaa ruaAa Mudu-na Epe Agaa onaanu lakelape. 9 AbadeGote-me niaa oro yaalo kagaa pirape kone guaniaa nipuna ruru onaa rayo piraminalo yaaloamapiraasa. Gore nipumi niaame epe kogonomeda pisima-daa kone napisa pare nipumi eperaba meape koneme pisa. Ora abade Gote-me suyaa nawarisa yapi di rabu Yesu Krais niaa gulalokone mapiraawa agaa lo mapataasa. 10 Goa pisapare abia go raburi niaana RabaMi Aa Yesu Krais-me go epe kone niaa penaame mea waasa. GoreYesu Krais-me omape puri mea ruboa nipuminiaa oro yaalo epe-rupa mapiraatalo Epe Agaapenaame mea waasa.

11 Nipumi abade ni Epe Agaa lakelape kogono-para Gote-na kogono panolo ni aposel kogonoaa mapiraasa. 12 Goa pea-ga neme go kogonopua kedaa ruaayo pare go madaa yala-daa napea.Dia, pare neme nina kone rulae aare konemeaba ade-pulu nipumi nina pawade kogonorewarusurubaa-mama puare orope su amaa epaliadeyapi di rabu page goa palia. Goa pea-pulu nipunaagaa madaare nina robaa-para kone waru ru-laayo.

13 Gore Timoti ora agaa ripiare abade nemene mogesude waru niminaape. Go agaamerene ora kagaa mapiraawa epe pora mea waatea.Goa puare niaana Yesu Krais raapu pirua nipumadaa kone rulaawa raana omo pedo pu piruape.14 Niaana robaa-para pia Holi Spirit-na purimiepe agaa waru mogeawa surubape.

* 1:15: Pol-me lalo: Esia su-para piri onaame ni aba gimame rabu Figelus-para Hemogenis nipu laapome page ni gimape. Akolo ya?Wae yaeme go su minabalia lo lakesa.

2 Timoti 1:15 336 2 Timoti 2:2015 Gore nemere Esia su-para piri onaa rayome

ni gimisimi remaa pagesi. Gore Figelus-paraHermogenes* laapome page ni aba gimisipi.

16 Neme Aa Mudu Onesiforus-repaa odomeomenalo beten laayo. Ora rana adaapu go aamenina robaa-para epe kone masaalua. Go page nikalabus ada-para pi rabunipuminimadaa yalamenaomesa. 17 Dia, nipu Rom su-para ipisa rabuni epa asapu pirua orope ni adesa. 18 Goa pea-ga Aa Mudu epaliade yapi di rabu Aa Muduminipu odome omenalo neme beten laayo. Gopage ni Efesus su-para pirisu rabu rana adaapuOnesiforus-mi ni raba misa-daa pa niminaaba pi.

2Timoti-ri Yesu Krais-na epe etaa rini aa-rupa aasa

1 Gore naa si Timoti, nere Yesu Krais raapupirua nipuna epe raba mi kone mua nipuna puripage meape. 2 Go agaa rayo abade pagesidereneme onaa adaapuna ini agaamadaa lagisude. Goagaare epe aa surubena lakelape. Go rabunimumionaa radonumi page mada adoa mogealimi.

3 Nere Yesu Krais-na epe etaa rini aa-rupapirua kedaanu page riaaina. 4Gore aa meda nipuetaa rini aa piralia-daare nipumi kogono radonu-para bisnis-nu page napalia. Dia, nipumi nipunaaa mudumi nipuna kogono madaa raaname om-enalo etaa rini kogono agu pea. 5 Gore aamedame agirali lapena aloma pali-daare nipumialoma pope pora gimoa napopene pora kabu-laawa rekena rasaliare epe yoto namealia. 6 Gopage aa medame nipuna maapu-para kalai pukogono pua epe-rupa surubaliare gore nipumi gomaapu-para poae etare nipu aba nalia. 7 Goreneme go ne lagialo saa agaa niminaape. Goa puaAa Mudumi go agaana re rayore mada lagialia.

8 Neme Yesu Krais oro yaalo niminaape. Nipuaba omesa rabu Gote-me nipu wala marekaasa.Nipuri Devit-na rurumi madu i naaki pirisadepare neme Epe Agaa go naaki madaa mogeasude.9 Neme go Epe Agaa lapedepe to-daa aanumikedaa mariaawa ni pupitagi ne aa-rupa kalabusada adi mapataaeme. Goa peme pare Gote-naEpe Agaare kalabus ada-paradaa namapataaeme.10 Goa pea-pulu nina robaa-para puri mapalaawaneme go wae kedaanu rayo ritu. Goa pua Gote-me nipuna mapiraasade onaanu oro yaalo kagaapiraama laama pope kone mealiminalo kedaaritu. Gore oro yaalo kagaa pirape kone-para oroyaalo epe paana puri page Yesu Krais raapu pirua

mealimina. 11 Niaame go agaa madaa puri paloakone rulamina:Gore ora abade niaa nipu raapu omola pisima-

daare gore niaa nipu raapu piralima.12Gore niaame puri paloa kedaa rayo ru piralima-

daare gore nipu raapu page pirua oyaesurubalima.

Gore niaame nipu masaa rilalima-daare gorenipumi niaa page masaa rilalia.

13 Goa pea pare niaame nipuna agaa gimoanaratalimare gore nipu padanemerenipuna agaa nagimalia.

Gore nipuna konere nipumi wala rado medanasalia.

Ora epe kogono aare Gote-na ini agaa madaa adaabi ia

14 Gore go agaare nena onaanuna kone-paramasaape. Goa pua Gote-na ini agaa madaa nemeonaanu-para go puri pane agaa mana waru lake-lape: Nimimi agaa madaa yada napipape lape. Gokonemere onaanumada narabamealia pare onaamedalomame go agaa pageme raburi nimunakone maoyaalia.

15 Neme ora epe kogono paa-mama paliri goreGote-me nena kogono raaname omalia. Goa pea-pulu neme Gote-na redepo ne agaa epe-rupalakete-daa nere go kogono mada yala naomali.16 Gore pa onaanumi abana kone sua pa remaalo pitimi-daare go agaa madaare masaa rilape.Go piane agaare onaanumi pageme rabu Gotegimoa nipu raapu napitimi. 17Onaanumi go agaateme rabu go agaare wae rere pi nona pirua gowae yae adaa yoa onaa adaapu madialia. Apoagaa ne aa laapo Himeneus-para Filetus laaporenimunamoge riae tisaa pipi. 18Go aa laapome epeagaana pora gimoa nipumi niaa epe-rupa walamarekaape diri aba popesade lo onaanu laketepe.Go agaamere Krais-na onaa medalomana konerulae mabebolaawa maoyaaya.

19 Goa pea pare Gote-me niaa epe-rupa mapi-raape porare aba makuaasa. Go agaare gupasa: aa mudumiri nipuna ruru onaanuna ini agaawaru adea. Goa pua pepa meda gupa page tu isa:Onaa rayome niaa Aa Mudu raapu pima teme-daare nimumi wae kone rayore ora gimoa masaarilalimina sa.

20 Gore adaa ada-para plet-nupara dis-nupararado rado ia. Goa pua medalomare epe silvaaaname warini page epe gol aaname warini pageia. Go agu-daa dia pare plet medaloma repenamepage sumi page waritimi. Goa pua medalomare

2 Timoti 2:21 337 2 Timoti 3:13epe kogono mada waritimi pare medalomare paamaa kogono mada waritimi. 21 Goa pea pareaa medame go pa kogono pape plet wae-rupagimoa epe-rupa piraliare nipu epe kogono papeplet nona piane pirua epe kogono palia. Goapua nipu epe kogono rayo pulalo kone su piruanipumi nipuna Aa Mudu mada raba mealia.

22Gore nemeogegeanuna robaa-parawae koneagu mealimilore masaa rilape. Goa puare eperedepo ne kone-para kone rulape kone-para pedopu raana omape kone-para kuma pi kone-para gokone rayo mada pirape. Goa pua aa medalomanimuna robaa-para kone padane sua Gote-menimu raba minalo beten teme-daare nimu raapuepe-rupa pirape. 23 Goa pea pare maeyae kone-para kone nai lo rubebe pi agaanu page napa-gape. Go piane agaamere pa yada pape konemarekaaya-daa ade. 24 Aa medame Aa Mudu-na kogono palimi-daare nipumi ero agaa madanatea. Dia, nipumi onaanu rayo-para epe konesua agaa pawa loa ora epe tisaa-rupa piralia.25Nipumi pawasi kogono pua agaa rasini onaanuraapu agaa pawa maredepo yalia-daare Gote-menimu raba mealia. Goa palia-daare nimumi konepu robaa perekeare ora agaa mada waru adalimi.26 Goa pua nimuna kone epe-rupa redepo yabosalimiri nimumi Satan-na pora gimoa pogola pa-mualimi. Goa napalimiri Satan-me nipuna enaagona nona piane-para mapiraalia rabu nipuminipuna agaa pago pirinalo pea.

3Po raapo yapi di rabu

1 Gore neme kone waru niminaape. Orope suyaa perekeape yapi di raburi onaamadaa wae yaeadaapu opapalia. 2 Go rabu naama naama rubiniaanu page piralimi. Goa pua oyae epaame omeonaanu page piralimi. Goa pua pa agaa adaapulape aanu page piralimi. Goa pua onaanumi waeero agaa teme. Goa pua nimuna agi aaraanunaagaa rasalimi. Goa pua nimumi ora pi pagemada nateme. Goa pua nimumi Gote-na kogonomasaa rialimi. 3 Goa pua nimumi onaa rayo-para wae kone salimi. Goa pua nimumi odomeomape kone page nasalimi. Goa pua nimumi epeonaanuna bi marabuaniaalimi. Goa pua nimumiora wae-rupa pogolasaawa nimumi ratu waruyada onaanu tulalo piralimi. Goa pua nimumiepe kone rayore iaa onaa aulalimi. 4 Goa pua

nimuna yagonu-para kawae madialimi. Goa puanimuna wae kone aipapulu marekaalimi. Goapua nimu aakone sua nimuna to yogane madaapedo pedo puare nimumi Gote madaa pedo puraanamenaomalimi. 5Goa palimi pare nimuna paagaame lotu loa Gote-na bi teme pare ora Gote-na puriri namakuaalimi. Nere go piane onaanuru-para napope.

6 Aa medaloma go piane aanumiri kudiri pikone sua pora pamua onanuna ada ru-nane puaodobaeme. Mo onanu nimu epe kone nasu robaa-para wae kedaanu saapirua nimumi pupitagi no-lalo peme. Goa peme rabu go wae aanumi moonanuna konemabebolaaeme. 7Go onanuri nimuoro yaalo epe agaa pago pimi pare nimumi oraagaana re mada naniminaaeme. 8 Gore abadereJanes-para Jambres* lapome Moses-na agaa na-pagoa yada lorape kone isipi. Go-rupa madaarewae aanumiri Gote-na ora agaa ria gimoa iaaaulaeme. Gorenimuna konere abamaoyawakonerulapere ora naimi. 9 Go-rupa pimi pare niminakonemere waea adaapu-daa napalimi. Dia onaarayome nimuna maeyae kone adalimi. Aba rip-iare Janes-para Jambres laapona kone adesimi-rupa nimina kone page adalimi.

Gote-na agaare waru mogeape10Goa pea pare abade neme pora ratisude-rupa

neme page abia go-rupa ratape. Goa pua nemego pora kurua nina mogeape agaa pagemede.Goa pua nina polalo pi porare neme page waruade. Goa puare nina kone rulae yae-para ninaepe-rupa pirape kone-para nina pedo pu raanaomape kone-para nina puri paloa ado pirapekone-para go kone rayore neme aba ade. 11 Gopage wae aanu medalomame ni-para waeanupisimi page rana adaapu radaa nisude page nemegonu ade. Gore kedaanu rayo mo Antiok su-para page Aikoniam su-para page Listra su-parapage kedaa rado radore ni madaa agu ipisa-daaneme risude. Goa pisu pare neme mo wae aanugimanolo Aa Mudumi go kedaa rayo ni madaaraba misa. 12 Gore onaa rayome Yesu Kraisraapu pirua Gote-na konememe rabu iaanumi goonaa kedaa kateme. 13 Goa pea pare wae aanu-para makirae agaa lakene aanumi wae agaa warulaketeme. Goa pua ora wae-rupa makiralimi. Gopeme pare nimuna bipa go peme aame nimuwalamakiraeme.

* 3:8: Moses-na yapi di rabu Juda onaana remaa gupa ia. Janes-para Jambres lapore Isip supara yaasa rupina aa pirisipi. Go remaareKisim Bek 7.22, 9.11 go-para page ia.

2 Timoti 3:14 338 2 Timoti 4:2114Goa pemepare nemere abademopagoa kone

rulaside agaare waru puri paloa kone rulape.Gore neme go ora agaa ria lagisimide onaanunakone abawaru adesi-pulu nimi niminaabaawa pe.15 Gore neme go page niminaaye. Abade ne ogenaaki pirua Gote-na Epe Buk madaa i agaa pagopirisi. Go buk-miri ne ora makuaae kone gisa-pulu go pora kuriti. Goa puare Yesu Krais madaakone rulaawa ne oro yaalo kagaa piraama laamapali. Goa painalo Gote-me ne wala misa. 16 Gote-na agaa i buk rayore nipunaHoli Spirit-mi go agaakaloa puri mapalaasa. Gore Epe Agaana kogonoreora agaa mogeawa kone maredepo yawoa niaanawae yaenu pagewaaloa niaana epe pora pamuapeagaa mana page lagialia. 17 Go agaa pagemeonaanumiri Gote-na kogono peme rabu pu robaa-para puri mapalaawa nipuna redepo ne konemeepe kogono rado rado mada palimi.

4Gote-na agaa onaa lakelaina

1 Gore Yesu Krais-me pa piri onaanu-para abaome onaanu-para rayo yoto epa rumaalia-daaneme Gote-na ini agaa madaa ne agaa puri paloagupa lagialo: Yesu Krais-re go su amaa ipua niaaoro yaalo surubalia-pulu go mada agaa mana la-gialo: 2Neme nipuna agaa onaanu waru lakelape.Goa pua ora yapi di rayo madaare oro yaalo puripaloa waru lakelape. Goa pua pawasi pua agaawaru lakelape. Goa puanimuna konemaepeaainaora puri pane agaa lakelape. Goa pua nimunakone maredepo yaana lakelape. Go page nimunarobaa-para puri mapalainalo lakelape. 3 Goa peapare oropere epaliade yapi di rabu onaanumi oraagaa ria napagalimi. Go rabu nimuna pu robaaru-nane i kone madaa raaname omolalo nimunatisaa rado radonu mea kiritalimi. Goa pua motisaanumi nimuna raaname ome agaa lakenalorado rado mea kiritaa-mama palimi. 4 Goa puarenimumi ora agaa pagapere gimoa nimumi pa re-maanu pagolalore nimuna lo robaa marekeaawapiralimi. 5 Goa pea-ga oro yaalo nena kone warusuruboa pora waru kurua pope. Goa pua kedaanurua neme Epe Agaa lakelape kogono waru puaGote-na gisade kogonore waru pu kiritape.

Pol-na kogonore go dia yala6 Gore abia Gote-na miru iritalo repename

waini ipa mea koyaaeme-rupa nina yaapi koyal-imi rabu re-para omalalo pi. Abia nina kogonomadaare nina omape di rudu yala. 7 Gore aanu

epe agirali aloma pemede-rupare neme pora rayopamuaware Gote-na gisade epe kone rulae agaariare nemewaru surubede. 8Goa pea-ga epe-rupaaipapulu epeme onaana yotore aba managolasaabaaya. Go epe yotore mo epe koso pagape AaMudumi nina aalu madaa epe raguna-rupa meaadi palia. Go aa epaliade yapi di raburi nipumini go epe yae gialia pare ni padane nagialia.Dia, pare onaa rayome nipuna epape di madaaraaname omoa suruba pimi onaanu page katea.

Agaa lo madiaaya patalepape ne agaa9 Gore ni piri-para aipapulu epaina kalai pape.

10 Paga, Demas-me niri aba gimoa su amaa yaeratulalo raaname omesa. Gore nipumi ni gimoaTesalonaika su-para pisa. Kresens nipuri Gale-sia su-para pisa Taitus-ri Dalmesia su-nane pisa.11 Goa pua Luk padanere ni raapu pa pipa. GorenemeMak pua lamumuamea epape. Nipuri ninakogono madaa ni epe-rupa raba mealia. 12NemeTikikus aba Efesus su-para mea rapaasu.

13 Gore ne epolalo pali-daare nina saket moKarpus nipu kasu-ga Troas su-para ia-ga nemeora pua meatepape. Go page buk mea epali rabumo hos yoganemewarini buk-ri neme tisu-ga oramea epape.

14 Aleksander nipu oyaenu aana bras-mekunua warini aamere nipumi abade ni-para orawaea pamupisa. Gore orope nipunamowaea pisamadaare AaMudumi ora wae yoto katea. 15Nemepage go aa waru adape. Nipumi abade niaanaagaa rabuaniaatalo agu pisa-ga. 16 Aba ripiareneme koso lape agaa sude raburi aa meda ni rabamulalo napirisa. Dia go raburi aa rayome nigimisimi. Yapare neme nimu wae yoto naminaloGote-para beten laayo. 17 Goa pisimi rabu AaMudumi abade ni raapu pirua ni puri gisa. Gorabu neme mo ruru rado piri onaanu rayo epeagaa pagenalo pamu lakesude. Go rabu iaanumiora wae yana-rupa pirua ni nolalo pisimi. Goapisimi pare Gote-me ni raba misade. 18 Go-rupamadaare aanumi ni waea pulalo peme pare AaMudumi ni raba mealia. Goa puare nipumi ninipuna so yaa-para Surube Su adanolo epe-rupamea palia. Goa pea-ga oro yaalo Aa Mudu-na biminasaamina. Go ora.

19 Nemere Prisila-para Akwila repaaya-paraepe-rupa piralepa lo wai lo repaato. Go pageOnesiforus-repaa page epe-rupa piranalo wai lorepaato. 20Erastus nipuri Korin su-para pa pirisa.Goa pisa pare Trofimus yaina omesa-pulu moMiletus su-para aina ipisude. 21 Gore upame

2 Timoti 4:22 339 2 Timoti 4:22omoa po ripu epape dinu epalia-ga neme ni piri-para aipapulu abi epape.

Yubulus-para, Pudens-para, Linus-para,Klodia-para go nena amenu rayo page epe-rupapiralepape agaa lo o taatema.

22 Aa Muduri nena kone raapu piralia. Goa puanimi rayome Gote-na epe raba meape kone kumapi mealimina.

Go mada. Ni Pol yaade.

Taitus 1:1 340 Taitus 1:15

TaitusRipia AgaaTaitus-ri Juda aa-daa dia pare nipuKristen ausa

rabu Pol-na Aposel kogono raba misa. Pol-meTaitus-ri mo ipa solwara ini madaa i su Krit su-para mina repaasa. Lotu adana kogono surube-nalo mapiraasa.

Riri-nanere pepa-me gupa ta: Krit onaanapeme aere ora naepe ta sa. Goa pea-ga lotu adanamudu aa piritalo paliade aare epe pora ora ratalia.Oropere Pol-me Taitus-para onaa padane padanelaatapu mogeaape yae lakesa. Gore yomagaepage onagae page ogege aa-para inimakua-parapa kogono naakinu page rayo mogeaatepape lolakesa: Go pepana pora po agaare gupa: Taitus-mi onaanu kone lo robaa padane sua yagonu-paraepe onaa piralepape lo mogeaina. Goa pua nimuyada agaanu pu ratu nayawena sa.Robonu gupa adamina:

Abi piralepape agaa-para Taitus beten lae-rupaagaa (1.1-4)

Onaanu Krais-na ruru ma-aulapena agaa ria(1.5-16)

Onanu nimuri go piane pimi (2.1–3.11)Taitus-na agaa mana-para abi patape agaa

(3.12-15)

Pol-me Taitus puri mapalape agaa tua pepa ra-paasa

1 Ni Pol-re Gote-na kogono pua Yesu Krais-na aposel kogono aa page pi. 2 Go ora agaareniaame oro yaalo kagaa piraama laama polaloreado piruaema. Gote-re nipumi yaa agaa nata pareabade su yaa abi nawarisa di rabu nipumi niaa-para oro yaalo kagaa pirape kone gialua kone isa.3 Goa puare orope nipuna epe di raburi nipuminipuna epe agaame go oro yaalo mapiraape konemadaa penaame wasade. Goa puare nipumi goagaa neme surubanolo pisa. Goa pua niaana Rabameape Gote-me ne go epe agaa lakelape sa-pulugoa mogeaato.

4 Go pepare neme Taitus-para tu repaato. Nereora nina naaki piraina kone i. Goa pua nena konerulae yaere niaa raapu padane-rupa rulaema.

Pol-me lotu ada-para kirita piri onaa surubapeaanu agaa mana lakesa

5Nememe abade Krit su-para piraina gimisudekogono medaloma waru maredepo yaanalo

pisude. Goa puare ora adaare rayo-parare nemeYesuna ruru onaanuna surube aanu mapiraainakone isu. Goa pea-ga nina lagisude agaa mananiminaabape: 6 Go lotu surubape aare nipu epe-rupa pirua nipu mada wae yae meda naina. Gopage nipu ona padane rumaaina. Goa pua nipunasi wanenumi Krais madaa kone rulalimina. Gopage onaa medalomame nimu pupitagi nape-para agaa rasini si wanenumada nalamina. 7Gorego aamere nipu Gote-na lotu kogono surubea-ga onaanumi nipuna wae yae na-adenalo nipupora epe-rupa pamea. Go page nipumi aakonenasua nipumi aipapulu ratu nayawea. Nipumiipa bia noa peme-rupa maeya nape kone naia.Nipumi wae-rupa pogolasaawa onaanu natina.Go page nipumi mone oyaeyaenu page epamenaomea. 8 Dia, pare pora kimisu onaa epemeraburi nipumi waru raba mina. Nipumi eperedepo yape kone rayo madaa epame naomena.Nipuna robaa-para i kone waru suruboa Gote-napora epe-rupa pamua redepo ne kone waru ina.9Goa pua nipumi abade mogesimide agaa madaakone rulaawa waru lakena. Go rabu epe agaalaketea rabu nipumi onaanuna kone pu robaa-para puri mapalaina. Go rabu page nipumi agaarasini onaanuna kone maredepo yaawa epe poramea waatalo pina.

Krit su-parare yaa agaa ne aanu adaapu pirisimi10 Gore agaa rasini aanu adaapu pirua pa agaa

rado rado pa pamu loare onaanuna konemakirat-alo peme. Goa peme rabu Juda aanu adaapu yo-gane kepene ruru pimi-ga go aanumi apomakiraeagaa adaapu teme. 11 Go aanumiri waea pulaloreonaanuna oyae yola muaeme. Go yala polapekogono peme rabu ora agaana mogeteme-puluaaraalu rado radonuna kone mabebolaaeme. Goapea-ga neme go piane aanuna agaa maloraape.12Abade Krit aamedare nipu agaa lakene aa piruagupa sa: Krit aanuri oro yaalo yaa agaa ne aanupimi. Goa pua kira mena-rupa pirua kogono gi-moa eta adaapu noa poto labene aanu-rupa pimita. 13 Go agaare nipumi ora agaa sa. Gore nim-ina kone perekea epe-rupa rulaliminalo nimu-para ape loa agaa puri paloa lakelape. 14 Gorenimumi Juda aanuna pa itinu-para pa onaanunarekena agaa-para giminalo agaa lakelape. Aporekena agaanuri ora agaa masaa rilaeme aanumilaketeme.

15 Gore aanu medalomare epe kone sua pimirinimumi oyae rayo ademe rabu epe kone agu

Taitus 1:16 341 Taitus 3:3suaeme. Goa pea pare aanu medalomare robaa-para wae kone sua kone narulaemere oyae rayoademe rabu ora wae kone agu suaeme. Gorenimuna kone-para nimuna robaa-para i konepage ora mabebolainalo peme. 16 Gore niaameGote adema teme pare nimumi Gote-na pora epe-rupa nakuritimi pare yaa agaa teme. Go aanurinimumi ratu yawoa agaa rasini onaanu pimi-puluepea-daa ora napeme.

2Onagae yomagaenumi epea pipape

1 Goa pea pare nemere epe maredepo yapeagaa onaanu-para mogeape. Goa pua nemenimu gupa lakelape. 2 Yomagae aanuri niminamaeyaatapape. Dia, pare nimi epe kone warusua nimina kone waru surubalepape lo lakelape.Goa pua kone rulae agaa-para pedo pu raanaomape kone-para adoa rekaape kone-para waruniminaatepape lo lakelape.

3 Onagaenu page gupa lakelape: Nimi porapamualimi rabu Gote-na epe kone sape onaanu-rupa pamualepape lo lakelape. Nimimi onaamedalomana bi narabuaniaawa oro yaalo ipa bianoa meme kone nasalepape lo lakelape. Nim-imi epe pora waalape tisaa-rupa piralepape lolakelape. 4 Goa pua epe agaa mea waatemerabu pena rumaae onaanumi nimuna aaninu-para nogo naakinu-para pedo pu raana omapekone sua piralimi. 5Goa puare go onanuri nimunakone suruboa epe-rupa pirua nimuna ada-parakogono page waru surubenalo pora waateme.Goa pua go onanumiri nimuna aanina agaa warupagaliminalo pora mada waateme. Goa pua ni-mumi pora epe-rupa kuralimi-daare pa onaan-umi Gote-na epe agaa madaa wae agaa madanateme.

Aa ogegeanu madaa agaa mana lakesa6Goa pea pare neme aa ogegeanu nimuna kone

waru surubena agaa puri paloa lakelape. 7 Gorene Taitus-ri neme onaanu epe pora kurinalo epekogonopape. Goa pua agaamogete rabu epe konepadane sua lakelape. 8 Goa pua neme epe agaapamu te-daare onaanumi nena bi mada narabua-niaalimi. Goa puare niaana iaanumi niaa-parawae agaa mada nateme pare nimu yala poteme.

Kogono naakinuna agaa mana9Nememo kogonome adini naakinu gupa lake-

lape: Gore kogono rayo peme rabu aa adaanaagaa pagoa epe kogono pipape lo lakelape. Goa

pua mo aa adaame nimu waru raaname oma-lia. Go page nimuna aa adaa-para wae agaamena-abutapape. 10 Oge oyaesinu page paakenamealepape. Dia, pare nimumi agaa waru ratuaepe pora padane pamualepape. Goa palimi rabuonaanumi nimuna epe kogono rayo adoa niaanaepe Raba mi Gote-na mogeasa agaare ora madaaminasaalimi.

Epe-rupa pirua Krais-na epape di ado piramina11Gore Gote-na epe rabameape konere nipumi

onaa rayo rabaminalo penaamemeawaasa. 12Goepe raba meape agaa pagema rabu Gote nipumasaa narilaawa su amaa i kone gimoa oyaenuepame naomema. Go agaa pagema rabu niaameniaana kone suruboa Gote raapu epe-rupa pi-ramina. 13 Gore niaame Gote-na raba meapeagaa pagoa ratalima rabu niaame puri paloa moepe raana omape di epalia madaa ado pitima.Go di rabu niaana adaa Gote nipuna epe paanapuri mea waatea-daa rayome adalima. Go dirabu page niaana Raba Mi aa Yesu Krais epalia.14Nipumiri niaa rabamulalo niaana wae yae rayomea rubatalo omesa. Goa pisare niaa nipunaruru piramonalo pisa. Goa pisa-ga niaana pumarekalaina niaame epe kogono waru pamina.

15 Go agaare oro yaalo onaanu pagena mo-geape. Nemenimuna robaa-para purimapalaawawae yaenu gimalepape. Goa pua puri pane agaamanawaru lakelape. Goa pua pa onaanumedamenere riabo aa kone nasalimi.

3Niaa epe kone sua piruamina

1 Gore surube onaa rayome gavman-na agaa-para aamuduna agaa-para pagoa pora ratalepapeloa nimuna kone maredepo yaina agaa manalakelape. Goa pua nimumi epe kogono rayo palapirinalo waru lakelape. 2 Nimumi onaa medamadaa pawae agaa natapape lo lakelape. Goa puanimu pawa epe-rupa pirua epe konere oro yaaloonaa rayo-para salepape lo lakelape.

3 Gore abade page niaame maeyae kone suaagaa rasua wae-rupa pirisima. Goa pua niaamerekonewae rado rado isima rabu niaamewae yaenumadaa robaa-para raaname ome kone isimade.Goa pua niaame abade aanumedalomamadawaekone sua nimuna oyaenumadaa oro yaalo epameomopirisima. Goapua aamedalomameniaa-paraiaa aulasimi rabu niaame go wae kone abutalorenimu-para page iaa aula pirisima.

Taitus 3:4 342 Taitus 3:154 Goa pisima pare niaa Raba meape Gote-me

niaa-para epe kone su pedo pu raaname omesa.5Goa pua nipumi niaa oro yaalo kagaa mapiraapekone gisa. Goa pisare niaame nipuna epe ko-gono pisima-daa napisa. Dia, pare nipumi niaaodome omoa niaa oro yaalo kagaa piraama laamapopena pisa. Goa pisa rabu nipuna Holi Spirit-na purimi niaa kagaa nogo naaki-rupamapiraasa.6 Gore niaana Raba Mi Aa Yesu Krais-me kogonopisa-daare Gote-me Holi Spirit-na puri rayo niaamadaa mea epenasa. 7 Nipuna epe raba meapekone gisa rabu nipumi niaa epe redepo ne onaanumapiraasa. Goa puare niaamemo oro yaalo kagaapirape epe kone mua abia page niaame go konemadaa ado piramina. 8 Go agaare ora agaa riayaade.

Nina konemere go agaa neme puri paloa lake-laina kone salo. Goa pua onaanu medalomameGote madaa puri paloa kone rulalimiri gore nimiepe kogono palimina. 9 Goa pea pare kuma napiagaa-para nimi madini akuana di-para arere puane agaa-para rekena agaa madaa ape ne agaa-parare go rayore ora gimape. Gore niaame ademarabu mo agaamere niaa epe pora ratapena-daanaraba mea.

10 Gore aa medame Yesuna ruru onaanumarugulala palia-daare neme puri pane agaamana rana padane page rana laapo page lakelape.Goa pali pare nena agaa napagalimi-daare goreneme nimu gimape. 11 Gore neme makuaape go-rupa aare nipuna wae yaeme nipuna kone oramaoyaaya. Goa pua nipumi wae yae pea rabu gowae yaeme nipu wae aa penaame waatea.

Agaa medaloma lakesa12 Gore orope Artemas-para Tikikus laapo ne

piri-para epenatoa-daare ne aipapulu go Nikopo-lis su-para epope. Go su-parare wae upameomape yapi Di-na go su-para epalia-ga abi epope.13 Neme go rekena agaa tisaa aa Senas rabameape. Apolos page rabameape. Nemenipuporapamina oyaenu page raba meape.

14 Go page neme niaana onaa rurunuri oroyaalo epe kogono paminalo mogeape. Goa puareonaa medaloma oyaenu ora dia yaliare raba mi-nalo lakelape. Goa pua nimi pa ki aa esepeneonaanu napiraliminalo lakelape.

15 Onaa rayo ni raapu padane-para pima on-aamere epe-rupapiralepe lo agaawai lo o taaema.Gore niaana adami onaanu pirua kone rulaemedeonaanuri epe-rupa piralepape lo lakelape.

Gote-na epe raba meape kone nimi rayo raapuina.

Filimon 1 343 Filimon 20

FilimonRipia AgaaFilimon-re ora adaa aa pirua mo Kolosi su-

para Kristen pirisa. Onesimus-ri nipuna kogononaaki pirisa. Nipuna kogono surube aa gimoapa su meda-para pogola pisa. Go adaare-paraOnesimus nipu Pol ada mua Kristen-rupa pirisa.

Go yapi dinare Pol nipu kalabus ada-parapirisa-pulu Filimon adola pope-rupamarisa. Parenipumi pepa tua Onesimus kasa. Goa pua Ones-imus wala nipuna surube aa piri-para mea ra-paasa. Go pepa madaare Pol-me Filimon gupalakesa: Nena kogono naaki ratu nayawape sa.Abiare go kogono naakiri Kristen pia-ga Filimonnemere ora nena ame-rupa meape.Robonu gupa adamina:

Filemon epe-rupa aawape agaa (1-3)Pol-me Filemon lakeloa Onesimus-re go piane

aa sa (4-22)Abi awape agaa-para beten lae-rupa (23-25)

Pol-me Philemon piri pepa tua rapaasa1 Ni Pol-re Yesu Krais-na kogono madaa kal-

abus ada-para pi. Niaana ame Timoti saalaapome go pepa Philemon ne re-para o taatepa.Nere ora ni raapu kogono padane-rupa pepa.2 Niaana baani Apia su-para niaana kogono yagoaa Akipaa-para go pepa o taatepa. Go page nenaada-para lotu kiritalo pimi onaanu-para page gopepa o taatepa.

3Niaana Aapa Gote-para niaana Aa Mudu YesuKrais lapome nipuna epe raba meape agaa-parakuma pi kone-para nimina pu robaa-para meagina.

Philemon-me Aa Mudu kone rulasa4 Nina ame Philemon nere oro yaalo neme

beten to rabu nena bi loa Gote-para ora pi to.5Gore nemere Gote-na ruru onaa madaa pedo puraaname omoa Aa Mudu Yesu madaa kone warurulaaye-daa remaa pagoaayo. 6 Gore niaa nimikone rulaeme onaanu raapu kone padane-rupasamina. Goa pua niaa Yesu raapu pirua nipunapuri rayo adaminalo beten to. 7 Gore epe ame aawaru paga. Nena pedo pu raana omape konereora epe ta konemere naa robaa-para raana omapekone masaawa puri ora mapalaaya. Gore neme

kone gupa suaaye rabu Gote-na ruru onaanunarobaa-para epe kone masaaye.

Philemon-me Onesimus-ri nipuna ame-rupa lamumisa

8 Goa pua saa Krais-na ame pipa-pulu nemeoyae meda paina kone i. Goa pua neme gokonere agaamana-rupa lagialo. 9Neme nemadaapedo pu raana omalo-ga neme agaa pawa meape.Gore ni Yesu Krais-na agaa lakene aa ya-pulu nikalabus ada-para pi. Goa pea pare puri paneagaa nalagialua. 10 Dia, pare neme Krais-na porapamuae kone isa-daa Onesimus*madaa agaa tepakone i. Neme kalabus pirua neme nipu naa si-rupa kone rulape konemogeaaya-pulu niri Krais-na Aapa pi. 11Abade nipumiri ne raapu pirua epekogono napisade. Goa pisade pare abiare nipumisaa laapo rata raba meape kogono pala.

12 Abia nipu wala ne piri mea repaato. Goa pirabu nina robaa-para kone nipu mada pira palaeepalia. 13 Neme epe agaa moge riape kogonomadaa kalabus ada piruaayo-pulu neme Ones-imus ni raapu pirua ni raba mina kone sawa. Goapua nena alo-para nipu pirita penalo. 14 Goa peapare neme gomadaa e natedaare gore neme nipunasaapitua. Dia, pare nena koneme nipu epenalakone sali-daare neme nipu mada mea rapalua.

15 Gore nipumi abade ne ogesi gimisade pareabiare wala nipu oro yaalo ne raapu piralip-ina. 16 Goa puare abia nipuri pa kogonomeadini naaki-rupadaa napia. Dia, pare abiare nipuora niaana Krais-na ame ya-pulu nipu madaa pakogono adini aa pia-daa natema. Gore nemepage nipu ora nina ame ya-pulu raaname omalo.Goa pea-ga neme nipu mealiri nipu kogono adininaaki epe-rupa piralia. Goa pea pare nipu AaMudu raapu pirua ora nena ame ya-pulu nemenipu madaa raana ora waru omape.

17 Goa pua neme saa Krais-na kogono padanepepa kone sali-daare gore ni mulalo agaa lage-rupa Onesimus page go-rupa waru mogeawameape. 18 Goa pea pare nipumi abade ne madaawaea meda palo pisa-daare ni madaa yago ma-ape. Goa pua nipumi rudu meda mealo pisa-daare gore ni madaa yago ma-ape. 19 Niri Polgo agaare ora nina kimi talo: Go yanore ninabipa abutua. Gore ora nena epe-rupa pirape konemadaare nere ni madaa yago ia-ga akeane nemego madaa agaa lano ya? 20 Gore nina ame Aa

* 1:10: Onesimus-ri Filimon-na kogonome adini aa yapare nipu pogola pua Pol raapu pisa. Goa puare nipu Kristen aa-rupa puapirisa. Juda onaana rekena agaare go-rupa. Kogonome adini aa medaa gupa pogola palia-daare surube aame yada pi aanu lakeloarepena polopea madaa nilimi tala pisimi.

Filimon 21 344 Filimon 25Mudu-na bi madaare go epe raana pi kogonopape. Ne saa laapore Krais-na ame lapo pipa-gago kone madaare neme naa robaa-para epe konemasaape.

21 Neme go pepa epenalalore go agaa ratuapiraina kone sua pi. Gore neme mo pape laloyaenu rayo-para medaloma page mada pali konesalo. 22 Goa pea pare ne agaa meda pa lagialo:Neme nina ada pada meda managola sape. Goreneme kone salo pare Gote-me nimina beten pa-galia rabu niri wala nimi raapumadaamapiraaliakone salo.

Agaa medaloma lakesa23 Epafras-re ni raapu Yesu Krais-na kogono

madaa kalabus ada-para piruaaepa. Go aamereneepe-rupa pirapelo wai lo o taata. 24Nina kogonopadane-para pi aanu Mak-para Aristarkus-paraDemas-para Luk-para nimumi page ne-para epe-rupa pirapelo wai lo o taateme.

25 Abiare Aa Mudu Yesu Krais-me nipuna rabameape kone kuma pi nimina robaa-para mearepaaina. Goa pua nimi raapu ina.

Go mada. Ni Pol yaade.

Hibru 1:1 345 Hibru 1:11

HibruRipia AgaaGo Hibru agaame Kristen onaa meda nimuna

kone rula yae gimisimi-daa go onaanu raba mu-lalo agaa tisa. Gore nimu rabuaniaawa kedaakasimi. Go bukmiri nimuna kone rula yae purimapalaalia. Gote-me Yesu Krais madaa pisa ko-gonona page agaa sa. Krais padanemere Gote-naepe ae mea waata.

Agaa adaa repo madaa agaa gupa sa: 1) Yesuriora Gote-na Si pia. Yesu nipu go su amaa paaasa raburi kedaa adaapu rua radaa adaapu nisa.Goaene Gote-me Yesuri ora onaa rayo raba mi-nalo riri-nane mapiraasa (2.10). Goa pua YesumiProfet aanu-para ensel-nupara Moses page orarabuaaya. 2) Gote-me nipu ora eta irini aa-rupamapiraasa. Juda aanuna eta irini aa page orarabuaaya. 3) Yesuri ora eta irini Aa Mudu pia-pulu nipumadaa kone rulae onaa rayomadawalamealia. Moses-na rekena agaame tare Yesumipisa kogonona ora piksa-rupa ta.

Go pepamere onaa kone rulae yae puri ma-palaawa abade Israel onaana puri pane kone rulaeyae madaa agaa adaapu ia (sapta 11). Gupa sa:kedaa epalia page pinawa. Nimina kone rulae yaewaru ripinua omalepape. Yesu piri pua nipunapiae ratalepape. Radaa-para kedaanu apo ritimiripakeatepape sa.Robonu gupa adamina:

Yesuri Gote-na puri (1.1-3)Yesumiri ensel-nupagemaoge yaaya (1.4–2.18)Yesumi Moses Josua lapo rabuaniaaya (3.1–

4.13)Yesumi ofamiru irape aanumaoge yaaya (4.14–

7.28)Yesumi waru agaa-daa maoge yaaya (8.1–9.28)Yesumi sipsip-na yaapi maoge yaaya (10.1-39)Kone rulae yae penaame ina (11.1-12.29)Gote madaa kone sua pora pamualepape (13.1-

19)Onaanu rabaminalo beten sa (13.20-21)Pora po agaa (13.22-25)

Gote-na Simi niaa agaa laguaaya1 Abade rana adaapu kone rado madaare Gote-

me niaana aapa akuanu agaa lakesa rabu Gote-na agaa lakene aanumi agaa rado rado adaapulakesimi. 2 Goa simi pare abia page ora orope di

rabuGotenipuna Simi niaa nipuna agaa laguaaya.Gore Gote-na Si nipumi go su oyae rayo warisa.Goa pua su yaa perekealia rabu Gote-me nipunaSi oyae rayo minalo mapiraasa. 3 Simiri Gotenipuna epe paana puri mea waatea. Nipuri Gote-na kone nona pi pirua nipuna puri pane agaamenipuna warini onaa rayo-para oyaenu rayo-parapuri mapalaaya. Nipumi onaanuna wae yaenumea rubape kogono dia naloa nipu yaa-para puaGote-na popo ki-nane pua piruaaya. Gote-reora oyae rayona re ya-pulu nipu padane go-rupapiruaaya.

Gote-na Simiri ensel-nu maoge yaaya4 Gote-me nipuna Naaki su amaa mea rapaasa-

daa go Naaki nipuna bimiri ensel-nuna bi pagemaoge yao sa. Go-rupa abade aaraame Si lakeloanena bimi ensel-nuna bi maoge yoa sa. 5 Siriora mupaa naaki padane ya-pulu abade Gote-meensel medaloma gupa nalekesa:Nere nina Si pi-daa nalakesa.Abiare niri nena Aapa pitualo enselnu nalakesa.Niri nipuna Aapa piralua. Nipuri nina Si piralialo

ensel-nu nalakesa.6 Dia, pare abade Gote nipuna mupaa naaki gosu amaa rapatalo pisa rabu nipumi goa sa: Ninaensel-numiri go naakina bi minasaalimina sa.7Goa sa pare nipumi mo ensel-nu gupa lakesa:Go ensel-nu aipapulu po ripu nona piane mea

repaato.Goa pua nina kogono pi ensel-nu repena sulaa-

rupa mapiraayo.8 Goa loa Gote-me nipuna Naaki gupa lakesa:Nena surubape yaenu Gote piri-para oro yaalo pa

su aalia.Nena surube suri onaanumi ora redepo ne kone

sua waru surubalimi.9 Naa redepo ne kone madaa ora waru pedo pu

raaname omo aaye.Goa pea pare wae konere ora gimi ome.Goa pea-pulu ni ora nenaGote-meneme abade ne

mapiraasude.Goa pua nena epe kogono aa yagonu epe bi kate

rabu raaname omeme.Goa pisi pare nena bi minasaawa raana omape

kone gisa rabu nimuna bi maoge yaasa.10 Goa pua Si madaa Gote-na agaa i buk madaagupa sa:Aa Mudu abade neme go su waria sogo yaa page

warisu ia.11 Go su yaa lapore ora nu piri-rupa kalepe pape

pua dia yalia.Yapare nere oro yaalo kagaa piraama laama pali.

Hibru 1:12 346 Hibru 2:1512 Goa pua aanumi mamina mea koba pimide-

rupaneme go su yaa lapo kobapu mua madia yaali.Goa puare aanumi maarae yae koloa alo paeme-

rupare go su yaa lapo kagaa perekealia.Goa pea pare nere oro yaalo pi-rupa agu pa

piraama puare ne ogae-rupa napirali.13 Abade Gote-me ensel-nu page goa nalakesa:Nimiri nina popo ki-nane epa piralepa lo

nalakesa.Goa puare nimina iaanu kibu rolo-para mapi-

raalua lo nalakesa.14 Go agaare Si padane mada lagisa pare go ensel-nu nimuri pa wasupanu nona piane mapiraasa.Nimu Gote-na kogono pinalo mapiraasa. Gote-me ensel-nu oro yaalo kagaa piruape onaanu rabaminalo mea rapaaya.

2Gote-me niaa wala misare ora adaa pisa

1 Goa pea-ga ora agaa ria niaame aba page-madere niaana kone-para waru mea sua nimi-naaba piramina. Goa pua niaame go pagema agaaogesi-daa page nagimamina. 2 Gote-na rekenaagaare aba ripia ensel medalomame kanaloa meaipisimi. Goa pisa pare onaa rayome go agaanapago kiritisimi rabu nimuna napagesimi konemada wae yoto misimide. 3 Goa pisimi-puluGote-me niaa oro yaalo mapiraape kogonore oraadaape pisa-pulu niaame go mada masaa rilali-mare niaame page ora wae yoto waru mealima.

Aba ripiare Aa Mudu nipuna oro yaalo mapi-raape agaa lakesa. Goa pua onaa medalomamenipuna agaa pagoa simina nimumi go agaa niaamea waasimi. 4 Gote-me page nimumi agaa adomakuaainalore nipuna purimi kogono rado radopu na-ade kogono page nipumi napiaa kogonorado rado page pisa. Go page Gote-me nipunakone sua Holi Spirit-na puri onaanu re-para ru-maa kasa.

Yesuri onaanu niaa wala mi aa5 Abiare niaame makuaaema. Gote-me go sua

yaa waritalo pisa rabu nipumi ensel-nu go suyaa surubenalo namapiraasa. 6Dia, pare Gote-naagaa i buk-para aa medame agaa go-rupa tisa:O Gote, onaanu niaare ake ya?Niaa pa oyaenu-rupaga akea puaniaamadaa kone

sua niaa surube pae?7 Oge yapi di-na neme niaa mo ensel-nuna rolo-

para mapiraasi.

Goa pua neme niaa epe paana puri-para gisi rabuora aa muduna bi puri lapo misima.

8 Goa pua neme oyae rayo niaana purimi suruba-monalo mapiraasi.

Gore go agaamere Gote-na oyae rayore onaanumisurubenalo mapiraasa ta. Goa pua nipumi oraoyae rayo surubaaya. Goa pea pare abiare onaan-umi oyae rayo surubema pare waru na-adema.9 Dia, pare abia niaame Yesu adema. Abaderudupu yapi di raburi nipu ensel-nuna rolo-paramapiraasa. GoapuaGote-na epe rabameape konemadaa onaa rayo raba mulalo Yesu omesa. Gorenipumi go onaa rayona kedaanu rua omesa-puluGote-me nipuminasaawa nipuna epe paana puri-para adaa bi lapo kasa.

10 Goa pua Gote nipuri ora oyae rayona reya-pulu nipumi oyae rayo warisa-pulu nipunasurubea. Goa pea-ga nipumi nipuna epe paanapuri si wane adaapu lamua pua katalo pisa-pulu Yesu radaa manaasimi. Go radaa no pirisarabu Yesumi onaanu oro yaalo epe-rupa mapi-raainalo riri-nane pua pirisa. Gote-me oyaewariaawa surubea-pulu go pisare gore ora epeapisa. 11 Yesumi onaa rayona waea mea ruboaepe-rupa mapiraaya. Goa pua nipu-para nipunaepe-rupa mapiraae onaanu-para nimuna Aapareora padane pia. Goa pea-ga Yesumi go onaanu-para ame baani gupa lapere nipumi yala napota.12Gore nipumi lalo:O Gote-ya, nena biri nina amenu laketoa.Gore neme nena bi minasaaluame mo Yesuna

ruru onaana ini agaana madaa ne madaaepe yaasa toa.

13 Gore nipumi agaa wala gupa sa: NemeGote madaa kone waru mapiraalua. Goa loanipumi wala goa sa: Gote-me abade nogo naakimedaloma ni gisa-pulu ni go nogo naakinu raapupiruaayo sa.

Yesuri su amaa aa alua niaa raba misa14 Gore nipumi nimu nogo naaki bi lakesadere

nimu yogane yaapi apalae onaanu pirisimi. Goapisa-pulu Yesu nipu page go onaanu nona pianepirua nimu madaa omape kone sua pisa. Goapua omesa raburi nipumi onaa maomape puri iaa Satan-na puri maoyaatalo pisa. 15Nipumi goapisa rabu onaanuri su amaa pirua omape madaapaalame omesimi. Goa pua nimu go madaa waekone saapirisimi: Nimu paala omesimi rabu gokonemere nimu wae-rupa mapiraasa. Goa pisa-pulu Yesu omesare go omape koneme adini on-aanu esepetalo pisa.

Hibru 2:16 347 Hibru 3:1816 Go madaare abade nipumi ensel-nu raba

mulalo naipisa. Dia, pare nipumi Abraham-memadu i ruru onaanu rabamisa. 17Goa pua nipunaamenuna kone padane-rupa mu pirisa. Nipumigoa puare nipu Gote-na miru irae aa piruarenipumi Gote-na kogono puaaya. Gore nipu miruirae aa-rupa pirisa rabu nipumi kone padane suaodome omoa pisa. Goa pisa rabu nipumi onaarayona wae yaenu mea rakepeatalo pisa. 18 Goapua nipu mada wae kedaanu ipisare pupitagi nekoneme nipu ko tulalo ipisa. Nipumi go kedaanurisa-pulu wae yaenumi onaanu ko tulalo palia-daare gore nipumi nimu mada raba mealia.

3Yesuna adaa bimiri Moses-na bi page rabuniaaya

1Nina Krais-na ame baaninu-ya, Gote-me nimipage yaaloa epe-rupa mapiraasa. Goa pisa-ganimimi Yesu madaa kone waru salepape. Gote-me Yesu niaa piri-para mea rapasanare nipumiGote-na miru irae aa mudu pirua niaame konerulaminalo kogono pisa. 2 Goa pua Gote-meabade nipu go kogono mapaasa rabu nipumiGote-na agaa orawaru pagesa. Gote-na ruru onaamedalomare nipuna ada ru-para piri nona pianepirisimi. Goa pua abade Moses-me kogono pisapare Yesumi go kogono wala ora misa. 3 Goa peapare Gote-me Yesu nipu adaa bi mina kone isa.Go adaa bimiri Moses-na adaa bi maoge yainakone isa. Gore ada pi aare nipuna adaa bi muaayarabu nipumi go adana bi rabuaniaaya. Go-rupareYesuri nipuna adaa bimi ada pi aa nona piane pia.4 Go ada rayore kogono pape aame paaya. Goapua oyae rayo warini aare ora Gote nipu padanepia. 5 Gore Moses-me nipu kogono puare nipumiGote-na porawaru ratua nipuna ruru raapu piruaagaa waru lakesa. Go rabu nipumi Gote-na oropepape-anuna agaa go rurunu lakesa. 6 Goa pisapare Krais-re Gote-na Si pirua nipumi Gote-naruru onaa ada nona piane waria mapiraaya. Gorenipumi Gote-na agaa ratua go kogono pisa. Goreoro yaalo niaana robaa-para puri mapalaawa AaMudu epaliade yapi di madaa pedo pu waru su-ruba pimare niaa page Gote-na ruru mada pima.Goa pua nipuna ada nona piane pima.

Agaa rasini onaanuri Gote-na kitu pirape sunamealimi

7 Goa pea-ga niaame Holi Spirit-na agaapagamina. Gore Gote-na buk madaa i agaamegupa ta:

Abia Holi Spirit-na agaa pagalimi-daare niminapu robaa-para go agaamealimina lo robaanarogaatepape.

8 Abade nimina akuanumi nipuna agaa rasuaaakone isimiya-rupa napipape.

Go rabu nimimimo onaa napiri su-para pua piruaGote ko tisimi rabu yola mi kone isimi.

9Go su-parare nimina akuanumimaali 40 ru-parapisa.

Kogono pisu rabu ado kiritisimi. Go adisimirabu ronome omoa ni ko tisimi.

10 Goa pisimi-pulu neme go onaanu nimu oraronome omoa neme goa lakesu:

Oro yaalo nimimi kone wae sua nina agaaoro yaalo rasua nina kone namua pora go-rupa pameme.

11 Ni ora rono pisa rabu neme ora yaa madaamakuaa loa goa lakesu:

Nimi nina pirape su-parare ni raapu oramada naepa piralimi sude.

Israel onaanumi Gote-na agaa rasisimi-rupa ni-aame goa napamina

12 Gore amenu nimina rikiraana aa medanipuna pu robaa-para wae kone salia-daare Gotemadaa kone narulaaya. Goa pua nipumi oro yaalopiri Gote gimalia-ga nimimi nipu waru suruboaadalepape. 13 Goa pea pare nimina rikiraana pirionaanumimakiraawa pu robaa-para yolami konesulalo palimi-daare oro yaalo go ame baaninuwaru raba mealepape. Goa pua Gote-na bukmadaa i agaamere go rabu ta diri niaame pagemada adalima. 14 Goa pua abade ripia niaamekone puri paloa rulasima-rupare abia page gokone puri paloa rulaa-mama puare omalima rabupage goa palima. Goa pua niaare ora Krais raapunipuna onaa pitima.15 Go madaare Gote-na buk madaa i agaame gupa

tua suaaya:Gore abia go rabu nipuna agaa pagalimiri gore

nimi pu robaa narogaatepape.Abade nimimi nipuna agaa rasua wae onaa

pirisimide-rupa go kone namogeatepape sa.16 Gore abade Gote-na agaare aapimi pa pagoa

wae kone sua nipuna agaa rasisimi pae? Goonaa rayore Moses-me nimu Isip su gimoa lamuapisa raburi go wae kone simi. 17 Gore maali 40patinaloare Gote-me aapi ratu yawesa pae? Gorenipumi waea pisimide onaanu ronome omesa.Goa pisa-pulu nimu omenaloa nimuna ronu onaanapiri su-para pa suaasa. 18 Gore Gote-me orayaa madaa makuaa loa gupa lakesa: Nimi epeKitu Pirape su-para ni raapu napiralimi. Goa

Hibru 3:19 348 Hibru 5:3saere aapi madaa sa ya? Gore abade mo nipunaagaa rasisimi onaanu lakesa. 19 Gore nimumikone narulaawa Gote-na epe Kitu Pirape Yapi su-parare mada napua pirisimi-daa pagemade.

4Gote-na ruru onaanu kitu mealimi

1 Gore abia Gote-na ora lalo loa aana oraeagaare niaa nipu raapu ora kitu piramonalo lag-isa. Goa pua nimimi nimina rikiraana onaamedaloma paala omoa waru adalepape. Goa puaKitu Pirape Sumulalo surubalimina. 2Gore abadeIsrael onaanumi Epe Agaa pagesimide-rupa ni-aame page pagema. Nimumi Epe Agaa go pa-gesimi pare nimu naraba misa. Gore nimumi paaaneme pagoa yapare nimumi kone narulasimi.3 Niaa onaanumi kone rulaemare gore mo epe-rupa pirape kone mua Gote raapu pima. AbadeGote-me go madaa agaa gupa lakesa:Ni ronowaru pea-pulu neme ora yaamakuaa lalo:

Nimuri oro yaalo nina pirape su-para niraapu ora mada napiralimi sa.

Goa sa pare nipumi su yaa wariboa kogono pisarabu nipumi go kitu pirape sumanagolasa. 4Goreyapi di 7 madaare Gote-na agaa i bukmadaa gupatua isa: Gote-me nipuna kogono rayo aba pukiritua yapi 7-mere nipu kitu pirisa tu isa. 5Walago agaa medame gupa sa: Nimuri epe pirape su-para oro yaalo ni raapumadaa naepalimi sa. 6Goapua Epe Agaa aba pagoa kone narulasimi-pulunimu Gote raapu kitu pirape su-para napirisimi.Goa pea pare onaamedaloma Epe Agaa pagesimi-pulu ru-nane pua Gote raapu mada kitu piralim-ina. 7 Go-rupa kitu piralimi-daare Gote-me yapidi rado meda page mea isa. Go isa yapi Di-nabiri ora go rabu-ga go bi abia maasa. Oroperemaali adaapu aba patinaloa Gote-me Devit lake-naloa Devit-mi buk-para tumapataasa. Go agaareniaame go-rupa dipitima:Go rabu nimimi nipuna agaa pagalimi rabu nim-

ina lo robaa-para wae kone nasa epape sa.8 Yapare abade Josua-me onaanu epe Kitu Pi-

rape Su-para mea pola pisa yaalore gore Gote-mewala Kitu Pirape Su meda madaa agaa nalaketapisa. 9 Goa pea pare Gote-na rurumi pua meapesuri abia page pa ia. 10 Gore Gote-na kitu pirapesu-parare onaanu nimuna kogono gimoa kitupiralimi. Gore abade Gote-me nipuna kogonopu kiritua kitu pirisa-rupa kitu piralimi. 11 Goapea-ga niaame Gote-na agaa waru pagoa niaaoro yaalo epe-rupa pirape su-para pua piramina.

Niaa rayome go agaa rasalima-daare abade goonaanu nimumi kitu pirape su-para napisimi-rupa niaa page kitu pirape suna ru-para madanapalima.

12Gote-na agaare oranaomapaayapare go agaaora puri paloa pia. Go agaare nipu rai kutunaeke nona piane ya-pulu eke laapo-ae rai kutumedaloma maoge yaaya. Goa pua onaanumi goagaa pageme rabu nimuna robaa-para rai kutunona piane yaeme awea. Goa pua go agaanapuriri niaana kone wasupa lapo kiritaaya-paraawea. Goa puare nipuna puriri wala niaana unirodai makibumaaya-para page awea. Goa puarego agaana purimimi niaana robaa-para i kone-para niaana raana pi kone-para adokaru muarumaaya. 13 Gore Gote-me warini yae medanipuna ini agaana mada nakaledalimi. Dia, paresu yaa rayona oyaere Gote nipuna ini agaa madaapenaame suaaya. Goa pea-pulu Gote padanemeniaana pema-nu adoa mada rumaalia.

Yesuri niaana miru irae aa mudu pia14 Gore niaana miru iraawa adaa aa mudu

pa pia. Nipu Yesu Gote-na Siri so yaa-parapua odobaawa Gote raapu piruaaya. Goa pea-ga niaame go kone rulae kone waru irulu saabapiramina. 15Niaame niaanawae yae rabuape purinaima. Dia, pare niaana miru irae aa mudumiriwae yaeme niaa ko tulalo pia rabu go aa muduminiaa ora odome omo aaya. Goa pua nipumi niaaraba mulalo pea. Go oyae rayome nipu abadeko tulalo pisa pare nipumi wae yae meda napisa.16 Goa pea-ga Gote-me niaana robaa-para purimapalaalia rabu Gote-na surubape kone warumula baina. Go-parare nipuna epe raba meapekone meamina. Go pua niaa madaa kedaa saliarenipuna epe koneme niaa raba mealia.

5Miru irae aa Yesumi niaa wala misa

1 Gore onaanuri Gote-na miru irape aa mudumedare nimuna rikiraana mada mua mapiraaya.Goa pua nimu raba minalo mapiraaya. Goa puanipumi Gote pa kalape yaenu-para miru irae ko-gono puaaya. Gore Gote-me nimuna wae yaenumea rakepeainalo go miru irae kogono pea. 2Goapea pare nipumi page pa kone rado rado sua purinapata. Goa pua onaa medalomame waea puapuri napateme rabu nipumi nimu raba mulalorekogono pawa paaya. 3 Gore nipumi page waeapisa-pulu nipumi nipuna wae yae-para niaanawae yae rayo mea rubapena miru iraasa.

Hibru 5:4 349 Hibru 6:84 Go Gote-na miru irae aa mudunumi kogono

peme rabu adaa bi kateme. Goa pea pare pa aameda nipuna kogono napeme. Dia, Gote-me nipukogono pinalo yaaloa mapiraaya. Go-rupare abaripia Gote-meAron yaaloamiru irae aamadamuamapiraasa.

5 Go page Krais-re nipuna bi nipuna minasaat-alo Gote-namiru irae aamudu napirisa. Dia, pareGote-me nipu go epe kogono pinalo lakesa:Nere ora nina Si yaade.Abia neme ne nina Si penaame mea waalalo lo

lakesa.6 Gore Gote-na agaa buk-para gupa tu isimi:Nere Gote-na miru irae kogono oro yaalo paina.Goa pua ne miru irae aa Melkisedek-rupa piraina

sa.7 Abade Yesu nipu su amaa epa aasa raburi

nipumi Gote-para beten-me* agaa misa. Goa puanipu omape paala omoa gimolalo pisa rabu Gote-me nipu raba minalo beten lalaawa puri paloyaaloa re page waru sa. Goa pua Yesu nipumiGote-na kogono pawa pua nipuna bi rabuaasa-pulu Gote-me nipuna beten pagesa. 8 Yesurinipu ora Gote-na Si yapare nipumi radaa nisarabu nipu Gote-na agaa waru ratua pora mo-geatalo radaa nisa. 9 Goa pua nipumi Gote-na agaa waru pagoa ratisa-pulu nipu oro yaalokagaa pirape konena re piruaaya. Goa pea-puluonaa rayome nipu madaa kone rulaawa nipunaagaa pageme rabu oro yaalo kagaa piraama laamapalimi. 10 Goa pea-ga Gote-me nipu miru iraeaa mudu mapiraasa. Goa pua go aa Melkisedek-na rurunu mo miru ira-mama pua pisimi-rupamapiraasa.

Niaare oge nogo naaki-rupa napiramina11 Go miru irae kogono madaare niaame agaa

adaapu lagialima pare go agaana re aba nim-inaaliminalo kalai waru pema. Gore nimimiaaroma yoa pageme-daa abia nalagialo. 12 Goreniaame nimi waru mogeaawa niaa nimina tisaa-rupa pima. Goa pea pare nimimi kone waru abinasu kiriteme. Goa pua Gote-na aba pagesimideagaana re-re pa aamedamewala nimi lagina. Goapuare nimimi puri pane agaanuri eta nona pianenanoaeme. Dia, yapare abia nimimi adu-ipaanona piane pa no aeme. 13 Gore onaa medameadu ipaa-rupa pa no pimiri nimu oge nogo naaki-rupa pa pimi. Goa pua nipumi epe pora wae pora

laapo mada na-ado rumaaya rabu pa adu ipaa-rupa no pimi. 14 Goa pea pare puri pane etareora onaanumi waru neme. Go-rupa onaanumiriepe pora wae pora lapo mada adoa rumaalia.Nimimiri epe pora na-ado pimi.

6Niaame puri waru paloa kone rulamina

1 Gore abiare niaame epe puri pane agaa mo-geamina. Goa puare niaame Yesuna agaana reagu-daa nalamina. Go page niaame aba pages-imade agaana re padane go piane agu nalam-ina. Niaame abade kone pereke sua pa kogonomasaa rilaawa Gote padane madaa kone rulasi-made. 2 Goa pua niaame abade baptais meapeagaa pagoa aalu madaa ki sape agaa page pa-gesima. Goa pua go agaa-para ome onaa walarekape agaa-para orope Gote-me koso pagenaloyoto meape agaa-para go agaa rayo pagesima-pulu go-rupa agu nalamina. Dia-ga niaame oraonaanuna kone waru sua agaa lamina. 3 GoreGote-me niaa puri ginalore ora niaame puri paloakogono pamina.

4 Onaa medalomame Gote gimalimiri akea puaniaame go onaanuna kone wala maperekealimaya? Gore nimumi Gote-na epe paa-para pirua soyaa-para epede puri misimide rabu Holi Spirit-mi nimu piri ipisa. 5 Gore nimumi Gote-naagaa pagoa nimu pora pamua ora epe ta koneisimi. Goa pua nimumi Gote-na orope epape Di-na puri medaloma adesimi. 6 Goa pisimi parego piane onaanu nimu lopome rabu Gote madaamasaa rilaeme. Goa peme raburi nimumi Gote-na Si wala repena polopea-para rana laapo tuamudiaaeme. Goa peme onaanu Krais adoa nimuyala mapolalia. Goa peme rabu nimu wala koneperekea nipu piri-para epape pora meda naia.

Onaanumi Gotemasaa rilaeme rabu ope etelo eteloopenaloa mao yaaeme-rupa peme

7 Oro yaalo yai epea rabu sumi yai mea-puluonaanumi nimuna nape yaere go su sege-para epoaeme. Goa peare Gote-me onaa raba mulalo sumadaa goa pisa. 8Goa pea pare su ope etelo etelomadita suri ora wae su teme. Goa pea-pulu go suwae madaare Gote-me wae ero agaa laketea raburepena sulaa-para ralia.

* 5:7: Yesu Getsemani maapu beten lo pirua go ipula kedaanu pane mea ruba sa. Go-para page adaa: Mat 26.36-46, Mak 14.32-42,Luk 22.39-46. Gore Gote-me nipuna beten pagesa ora ria. Gote-me Krais omena gimoa tapa-para wala marekaasa. Omape yaeme nipunaripinasa. Goa pisa-daa Krais adaa bi ora madaa i medaa kasa. Goa pua aa mudu rayona adaa aa mudu nipu pia. Padane agaa medaa:Kog 2.24, Hib 2.9, Fil 2.6-11.

Hibru 6:9 350 Hibru 7:69 Gore nina adami aanu abiare niaame go

puri pane agaa lagema rabu nimiri go-rupanaomalimi-daa waru adema. Gore nimimi oroyaalo epe-rupa kagaa pirape kone muaeme rabuGote-na epe puri mua epe-rupa piramina. 10Gotenipuna epe kone sua nimi raba mealia. Goapea-ga kogono rayo nimimi pisimidere nipuminimi mada nakone rugulalia. Dia-ga abade nim-imi nipu madaa pedo pu raana omesimi-pulunimimi Krais-na ame baaninu oyae kaloa rabamisimi. Goa pisimi pare abia page gupa peme.Goa pea-ga Gote-me nakone rugulalia. 11 Goreniaame nimi rayona lo robaa rekoa kogono puripalo paa-mama pua omape di epalia rabu pam-ina kone salema. Goa palimi-daare nimina epeado piri yaenu waru mealima. 12 Gore niminakone-para gimi naomalepape. Dia, pare nimimikone waru rulaeme onaanuna kone ado mogeaepe-rupa ado piramina. Go rabu abade Gote-me nipuna onaanu-para meaminalo kasa yaenunimimi mealimina.

Niaame Gote-na ora palua ta agaa madaa konerulamina

13 Abade Gote-me Abraham-para aana oraawagoa palua lo agaa lakesa rabu nipumi yaa makuaaloa ora agaa ria lakesa. Goa puare puri paneaa meda napirisa-pulu Gote-na puri rabuaniaanipumi yaa makuaa loa nipuna bimi loa agaa rialakesa. 14 Neme ne ora ria lagialo sa. Goa loanipumi lalo: Neme aana orae agaa loa puri adaapegua nena orope madiali sina akuanu ruru adaa-pupemapiraalua sa. 15Goa sa rabu Abrahamnipupa ado pirua gimi aipapulu naomesa pare nipumiGote-na aana orae agaa suruba pirua misa.

16 Gore aa medame ora yaa madaa makuaaloa agaa tea-daare go aame nipuna bimi nateapare adaa aa medana bi loa ora lalo tea. Goapua nipuna agaa puri mapalaatalo pea-pulu aalaapome yada palipi rabu apo yaa madaa makuaaloare ora papeanu-para ora meape yaenu madateme. 17 Gore abade Gote nipumi gupa pisa.Nipuna Simi onaa raba minalo niaa penaamemaasa. Goa pua nipuna pulalo pi kogono madaakone naperekeyo salimi lo nipumi nipuna aanaorae agaa puri mapalaatalo yaa madaa makuaaagaa sa. 18 Goa pua abiare go ora lalo agaa-paraaana orae agaa laapo ia parewala radomeda naia.Go laapo madare Gote-me yaa agaa mada natea.

Goa pea-pulu niaare nipu raapu oro yaalo kagaapiraama laama palima. Goa pua mu kiritape diriniaana kone-para waru niminaaba pirua robaa-para puri mapalamina. 19 Gote-me niaa adopiralepape loa aana orae agaa-para pogatu pirapeagaa-para robaa-para ora waru samina. Go kone-mere niaa Gote-na yaa-para i epe lotu ada ru-paraepe-rupamea palia. Sogo yaa-para i epe lotu ada-para palima rabu nimumi epe lotu adana mudiaemamina ru-para odobasimi-rupa ora odobalima.20 Go rekena i lotu ada-rupare Yesumi niaa rabamulalo nipu aba pua odobaawa pirisa. NipuriGote-na miru irae aa mudu Melkisedek-na ruruyaalo pisa.

7Melkisedek nipu ora Gote-na miru irae aa mudu

pirisa1 Go Melkisedek aare Salem su-para aa mudu

pirua nipu ora so yaa madaa pia Gote-na miruirae aa mudu page pirisa. Abade Abraham-meyada pua aa mudu yapatu tua nipu adaa walapisa rabu mo Melkisedek-re nipumi Abrahammo pora-nia madaawa nipu agaa mana kasa.2 Goa pisa rabu Abraham-me yada waipina misayaenu rayo rikiraana rumaala paawamedalomareMelkisedek kasa. Niaame go Melkisedek-na birigupa perekeamina: Epe redepo ne kone rayonaaa mudu lamina. Nipu Salem su-para piri aamudu ya-pulu go suna biri gupa perekeamina:Nipu epe-rupa pawa piri aa mudu lamina. 3 GoreMelkisedek-re* aaraa aginu page napiri nipunaakuanu page agimi nipu madini di-para nipuomape di page ora naia. Goa pua oro yaalopiruaaya pare nipu Gote-na Si nona piane ora pia.Nipu Gote-na miru irae aa oro yaalo pa pia.

4 Melkisedek-re ora aa adaa-ga nimimi pa-galepape. Niaana ora mupaa akuare Abraham-re nipumi yadana waipi mua mea ipisa yaenurumaawa medaloma Melkisedek kasa. 5 Goremiru irae Livai-na si rurumiri Gote-na miru iraekogono misimi. Go kogono madaare agaa managupa lakesimi: Nimumi Israel onaana oyae rayorumaa lapaawa ki lapo pegepuri nimi mealepapelo lakesimi. Goremo Israel onaare ora Livai-repaapirua ora Abraham-na si wanenu page pirisimi.Gore Abraham-na ruru pirisimi aanuri Livai-minipuna amenuna ki lapo pegepu rumaape oyaekasimi. 6 Goa pisa pare Melkisedek nipu Livai

* 7:3: Melkisedek-re agimi go dina madisa pi page nata. Go dina omesa pi page nata. Nipuri go piane aa lo page buk Baibel-me nata.Goa pea pare go Hibru agaa tea aame Melkisedek-re Krais-rupa aa mudu kogono oro yalo yalo pisa ta.

Hibru 7:7 351 Hibru 7:27ruru namadisimi. Go ruru napirisa pare nipumiAbraham-na oyae rugi 10 rumaawa misa. GoapuareMelkisedeknipumiri Abrahamagaa lakeloapuri kasa. Gore Abraham-mere Gote nipuna aanaorae agaa mea lakesa-daa ora aa mudu pirisa.Gupa pirisa pare nipumi Melkisedek oyae kasarabu go aa-na puri misa. 7 Gore niaame gupamakuaamina puri kata aare ora adaa aa pia. Goapua Melkisedek-mere Abraham maoge yaasa.

8 Gore mo Livai-repaare onaanumi oyae rugi10 rumaainaloa nimu misimi pare nimu page paomesimi. Goa pisa pare Melkisedek nipumiri on-aanuna oyae 10 rumaaemua pa pirisa. Gore Gote-na agaa i buk madaare nipu abia page pa pia-daaniminaaema. 9 Goa pea-ga abasadere Abraham-me Melkisedek-para oyae 10 kasa rabu Livai-mipage kasa. Gore Livai aanuna si wanenumi apooyae 10 misimide-pulu Livai-mi page kasa. Goapisa pare Melkisedek nipuna gupa-daa nakasa.10Gore Melkisedek-para Abraham laapo mo poramadaasipi rabu akua Abraham-me nipu pirisa.Goa pisa pare Livai-ri nipuna akuana robaa-parawasupa pirisa.

Gote-na miru irae kogonore aa rado abia pa pia11 Abade Israel su-para piri onaanumi rekena

agaa misimi rabu Livai ruru aanu Gote-na miruirae kogono agu pisimi. Goa pua mo Livairuru aanumi Gote-na miru irae kogono ora epe-rupa pisimi rabu Gote-me miru irae aa radomeda orope namapiraata pisa. Yapare Gote-namiru irae aa rado meda mapiraatalo pisa rabunipumi Erono-repaa namapiraae Melkisedek-repaa mapiraasa. 12 Goa pisa pare Gote-namiru irae aa ruru-daa alopata pula peme yaaloregore rekena agaame miru irae kogono page meaperekealia. 13 Goa pua niaana Aa Murdu-ri nipumadaa apo agaa tisade aare nipu ruru rado pirisa.Goa pua nipuna rurunumi miru irae aa muduabade aana reke madaa Gote-na miru go-rupanairisimi. 14Dia-ga niaana Aa Mudu Juda aanunarurunumi madisimi-daa niminaaema. Go madisapare Moses-me Gote-na miru irae aa-na kogonomadaa agaa lakesa rabu Juda ruruna bi nalakesa.

Miru irae aa meda Melkisedek-rupa15 Gore Gote-na miru irae aa rado meda go

piare mo Melkisedek nona piane pia-pulu miruirae kagaa agaana re-re waru niminaamina. 16Goaare rado ruru meda yapare rekena agaame nipuGote-na miru irae aa namapiraasa. Dia, pare

nipuri oro yaalo kagaa pirape koneme nipu Gote-na miru irae aa mada mua mapiraasa. 17 Gote-nabuk madaa i agaame nipu madaa gupa tu isa:Nere nina miru irae aa oro yaalo piraina tu isa.Melkisedek nona piane-rupa pirali.18 Goa sa-pulu abana rekena agaare puri na-paboa niaa naraba misa-pulu Gote-me mea ru-bisa. 19 Gore Moses-na rekena agaame abadeonaanu ora epe-rupa namapiraasa. Goa pisa-pulu Gote-me ora epe pora rado meda warisa.Go kagaa miru irae aamere abana rekena agaarabuaniaawa niaare Gote piri-para mea palia.

20 Gote-me Yesu nipuna kagaa miru irae aamapiraasare nipumi yaa madaa makuaa ora laloloa mapiraasa. Abade miru irae aanu mapiraasarabu aa medame go-rupa naloa pirisimi. 21 PareYesu nipu miru irae aa pirinalo Gote nipuna yaamadaamakua sa. Gore Gote-me nipu gupa lakesa:Nere miru irae aa oro yaalo pirape.Ni AaMudumi yaamadaamakuaae agaa loa neme

wala kone naperekealua sa.22 Go agaa lakesa rabu Yesumi ora epe aanaoraalapae agaamea ipisa rabu nipumi abademiruirisimide kogono rabuaniaawa nipuna kagaa ko-gono puaaya.

23 Abade Gote-na miru irisimide aanuri nimuomaama pisimi. Goa pua nimumi oro yaaloalopata pua nimumi kogono pala pisimi. 24 Goapisimi pare Yesu nipuri oro yaalo pa pirua nipumimiru irini kogono oro yaalo palia. Goa pea-pulunimumi alopae aa medaloma mada namapiraal-imi. 25 Goa pea-pulu abia page orope page onaamedalomame nipu madaa kone rulalimiri Gotepiri-para polalo palimi rabu go onaanu oro yaalopirina lape su-para mapiraawa rabamealia. Gorenipu oro yaalo pa pia-pulu nipumi onaanumadaaGote-me nimu raba minalo beten loaaya.

Gote-na miru irae aa mudu Yesumi niaa rabamuaaya

26 Goa pea-ga Yesumiri niaana miru irae aamudu pirua niaa waru raba muaaya. Gore nipuriora epe-rupa pirua nipumi wae yaenu medanapisa-pulu ora wae yae pi onaanu gimea. Nipuriora epe aa rado pirisa-pulu Gote-me waea pionaanu raapu meda-para napirina so yaa-paraaa mudu mapiraasa. 27 Abade Gote-na miru iraeaa mudunumi yapi padane padane laatapu aanareke mada pua epe yaenu Gote-para miru irisimi.Goa pua aba nimuna wae yaenu mea rubenalomiru iraasimi. Goa pua oropere onaanuna waeyaenu mea rubenalo miru irisimi. Goa pisimi

Hibru 7:28 352 Hibru 9:4pare Yesumi nipu omoa nipuna yogane Gotekasa rabu nipumi rana padane kasa. Goa pisarenipuna wae yae madaa naomesa. 28 Gore Moses-na rekena agaamepa pupitagi ne aanurimiru iraeaa mudunu mapiraasa. Rekena agaa maala misapare orope Gote-me yaa madaa makuaa loa pisarabu nipuna Si mapiraasa. Gote nipumi goa pisa-pulu nipumi Yesu oro yaalo epe-rupa mapiraasa.

8Yesuri yaa-para miru irape Aa Mudu pia

1 Gore mo temade agaana re-re go-rupa: Ni-aana go-rupa epe miru irape aa muduri pa pia.Nipuri so yaa-para pia Aa Muduna king siaa popoki-nane ora epe-rupa pia. 2 Nipumi Gote-na orawaru epe ada-para miru irae kogono pea. Goadaare abade aa medame nawarisimi pare AaMudu nipuna bipa pa warisa.

3 Gote-na miru irae aa rayomere Gote-parapa ode kane oyaenu-para epe sipsip menanunamiru-para mea kalainalo mapiraasimi. Goa pea-pulu niaanamiru irae aa Yesumi page epe oyaenukatalo pea. 4 Yesuri nipu su amaa pirita pisayaalore nipu Gote-na Miru Irae Aa napirita pea.Akolo ya? Gote-na miru irae aa medaloma suamaa aba pirua rekena agaame ta-rupa nimumiGote pa kane oyae kateme. 5 Nimumi Gote-namiru irae kogonopemerenimumi so yaa-para epelotu ada ru-nane i kogono nona piane go sunapeme. Go-rupare Moses-me page pisa. Mosesnipumi sel mamina-me warini lotu ada pulalomarekaasa raburi Gote-me gupa lakesa: Goreneme ada wariali rabu oyae rayore neme ne sorudumadaameawalawadenona pianewariape lolakesa. 6Goa pisa pare Gote-me Yesu nipunamiruirae kogono mea kasa rabu go kogonome miruirae aa medalomana kogono rabuaniaasa. GoreYesu nipumi Gote-re niaa raapu kagaa pogatupirua kogono abade pisimi-rupa rabuaniaaya.Gore go kagaa pogatu pirape kogono pisa rabuora epe aana orae agaame mea lagisa-pulu abanaaana orae agaa rabuaniaasa.

Kagaa pogatu pirape agaame abana aana oraeagaa rabuaaya

7 Gore aba ripia pogatu pirisa-rupa ora epeta pisa yaalore gore Gote-me wala rana laapopapogatu pirape gimola pisa. 8 Goa pisa pare Gote-me abana pogatu pirape agaamadaa pedo napisa.Goa pua onaanuna wae yae penaame waasa rabunipumi adoa lalo: Abade Aa Mudumi gupa sa:

Pagalepa. Ora orope epaliade yapi di raburi nemeIsrael onaanu raapu kagaa pogatu pirape agaalaketoa. Goa puamo Juda onaa ruru page laketoa.9 Goa palua pare abade neme nimuna akuanuraapu pogatu piru kogono pisu-rupa napalua.Abade neme nimu suruboa Isip su gimenalo meapisu. Goa pisu rabu nimumi nina pogatu pirapeagaa madaa kone narulasimi. Goa pisimi-puluneme nimu gimisu. Aa Mudumi go madaa agaagupa sa. Gore Aa Mudumi wala page gupa sa:10Gokagaapogatupirape agaa radomedare Israelonaanu laketoa. Go raburi nemenina rekena agaarayore nimuna robaa-para ina toa sa. Goa puarenimuna kone-para masaalua. Goa puare nirinimuna Gote piralua-pulu nimuri naa ruru onaapiralimi. 11 Goa palua rabu nimumi nimuna amebaaninu-para Aa Mudu madaa kone rulaatepapelo nalaketeme. Go rabu page nimumi nimuna supadane-para piri onaanu-para Aa Mudu madaakone rulaatepape lo nalaketeme. Dia yapare onaarayome ni madaa kone aba rula kiritua makuaal-imi. Goa pua onaa naraanu page aamudunu pagerayome kone rula kiritalimi. 12 Go rabu nemenimu madaa odome omoa nimina wae yaenumea rubalua. Goa pua neme nimuna wae yaenuminarepaawa neme mea rubalua. Aa Mudumiagaa gupa sa.

13 Gore Gote-me kagaa pogatu pirape agaamadaa agaa lakesa-pulu go agaamere abana mu-paa pogatu pirisimi agaa ora rabuaniaasa. Goapua abade i yaenuri ora aipapulu dia yalia.

9Abade miru irae aanumi sipsip oyaena yaapimi

miru irisimi1 Aba ripia Gote raapu pogatu pirape agaa

lakesa rabu onaanumi Gote-na bi minasaamerabu go agaame pora mea waasa. Go pogatupirape agaa kasa rabu nimumi epe lotu ada gosu amaa warisimi. 2 Gore nimumi lotu ada medasel mamina-me pisimi. Goa pua nimumi abariri-nane robo sua sel ada padane pisimi. Goada-parare lam reke madaa Gote-na warini bretraapu mea isimi. Go riri-nane adana ru-paranabiri Epe Rekena Robene Rum simi. 3 Gore ni-mumi mamina-me kepo pua gona masaa-nanereoge sel ada meda pisimi. Goa ada laapona biriOra Epe Rekena Robene Rum simi. 4 Go ada-parare epe kaa pi miru irae yae isa. Go yaenumea irisimi aana rekere aana gol-me warisimi.Go ada-parare meda-para pogatu pirape agaa

Hibru 9:5 353 Hibru 9:21sape bokis mea isimi. Go bokis-ri nipuna ragalameda aana gol-me warisimi. Go bokis-parareeta mana pabe botol-para Aron-na rimaapu-paraaana laapo page mea isimi. Mo botol-re aana gol-me warisimi. Mo rimaapuri kagaa repena yonuapalae saapirisimi. Mo aana laapo madaa Goteraapu pogatu pirape agaa tapalaawa isimi. 5Gorego bokis so madaare ensel nona piane yae laapomarekaasimi. Nipuri epe paana purimuaGote-naepapirape robomeawaasipi. Nipupa awoapopaaridulasipi robo-parare onaanuna wae yaenu mearubape robo mea waasa. Goa pisa pare abia goyaenuna re rayo mada nalagialua.

6 Gore nimumi oyaenu go-rupa managolaawapisimi. Goa pua oro yaaloremo Gote-namiru iraeaanu nimuri mo mamina-me riri-nane warinilotu ada-para puare nimuna pa kogono pupirisimi. 7 Goa pisimi pare epe mamina adalaapopa rum ru-nanere Gote-na miru irae aamudu padane odobata pisa. Ora maali rayo-parare rana padane agu puala pisa. Goa pisarabu nipumi yaapi mea puala pisa. Go yaapi-miri nipuna wae yae-para onaanuna wae yaemea rubainalo miru irala pisa. Go wae yaenurionaanumi kone waru naniminaawa pisimi parenipumi go rayo mea rubainalo pisa. 8 Go abanaporamadaareHoli Spirit-mi niaa go-rupawaatea:Gore mo aba warisimide riri-nane sel ada-parakogono pisimi rabu go epe sel lotu ada ru-nane mada na-adesimi. 9 Go mamina-me warinisel adaare abia niaame go rabu makuaamonalowarisimi. Go sel-me warini lotu ada-parare ni-mumi Gote kane oyaeyaenu-para mena oyaenumirunu-para kasimi. Goa pisimi pare go onaa-nuna robaa-para i kone namaeapeaasa. 10 Gomiru irae konere etanu-para ipa nape yaenu-para onaa redepo yaape yaenu page go yaenumadaa irisimi. Goa pisimi rabu rekena agaa kuruato yogane madaa kone sua pisimi. Gote-me gorekena agaa rayo kasare gore nimumi kuramapu pimi. Goa peme pare Krais-me oyae rayomaredepo yaanalo kagaa oyae mea ipisimi.

Krais-mere nipuna yaapimi ora pi lo miru irisa11 Gore apo ipisade epe yaenuna miru irae aa

mudu Yesu nipumi kagaa oyae mea ipisa. Nipunalotu adaare ora epe ta-daa pa su amaa onaanakimi warini-rupa dia. Nipuna pirape adaarepa sua amaa onaana kimi warisimi-rupadaa dia.12Gore Krais nipu Epe Rekena Rum-para pisa rabunipumimeme sipsip-nu yaapi nameapisa. Dia ya-pare nipuna yaapimi rana padane Gote-paramiru

irisa-pulu nipu so epe ada-para rana padane pisa.Goa pisare nipumi niaa oro yaalo kagaamapiraat-alo pisa. 13Gore aba pirisimide onaamedalomanayogane oto madaa niti pisimi. Goa pua mo Gote-na miru irae aanumi meme menanu-para gawamena yadapununa yaapi muare mo gawa menawai page repena sulaa-para irisimi. Goa pua goirini yaapi muare mo onaanu mada mea radupisimi. Goa pisimi raburi nimuna yogane oramaepeaawa epe-rupa pirinalo pisimi. 14Goawarupisimi pare Krais-na yaapimi go pisimi-a rayorabuniaasa. Yesu Krais-re nipumi oyae medanaisa. Dia, pare Holi Spirit-na puri oro yaalo nipumadaa isa-pulu nipuna tore Gote-para ora epemiru-rupa kasa. Goa pisa-pulu nipuna yaapi-miriniaana yogane agu-daa namaepeaasa. Dia, pareniaana pu robaa-para i kone rayo maepeaasa-pulu niaame oro yaalo pia Gote-na kogono epe-rupa pamina.

Yesuna yaapimi kagaa pogatu pirape agaa purimapalaaya

15 Goa pisa-pulu Krais-me niaa raapu kagaapogatu pirape agaana porare nipuna yaapimi puapuri mapalaasa. Goa pua nipu omesa rabu onaarayo abana rekena agaa isimi rabu nimuna pisimiwae yaenu madaa nimu maesepeatalo omesa.Goa pisa-pulu Gote-me onaa rayo yaaloa mapi-raasadere nimumi Gote-na aana orae epe purirayo oro yaalo mealimina.

16 Gore aa medame nipu orope omalua konesalia-daare nipuna moae yaenu-para nu yapararumaatalo palia. Goa pua nipuna simi oyaeminalo pepa madaa tua mapataasa. Goa puasimi aaraana moae yaenu mulalo palia-daareonaa medalomame apo pepa ademe-pulu sinipuna mealia. 17 Goa pea pare aaraa pa kagaapirinare simi moae yaenu meape pepa madaakone nasalia. Dia, pare omenaloare nimumimulalore aanuna bi dipia rumaalimi. 18 Go konepadane-rupa suare abade nimumi rekena agaapadane isimi rabu yaapimi go agaa puri ma-palaasimi. 19 Aba ripiare Moses-me rekena agaarayo onaa lakelo kiritisa. Goa puare oroperenipumi gawa kebonu meme menanuna yaapi-para ipa-para moropisimi. Goa pua nipumi sipsipmenana iri-para repena hisop-na yo apalae muayaapi pataasa. Goa puare nipumi mo yaapimirekena agaa i buk-para onaanu rayo madaa pagepasa. 20 Go rabu nipumi lalo: Gote-me nimirekena agaa pagaliminalo lagisanare go yaapi-miri apo agaa pogatu mapiraaya. 21 Goa puare

Hibru 9:22 354 Hibru 10:10Mosesmo yaapimi selmamina adamada pagemolotu ada-para sape yaenumadaa page go yaapinuradu radu pasa. 22 Gore rekena agaa madaareyaapimi oyae rayo pode maepeaaya. Go pageyaapi nakoyalimiri Gote-me onaanunawae yaenunamea rakepeaalia.

Krais nipuna tome miru irisa rabu niaana waeyaenu rayo mea rubaasa

23 Gore go su amaa lotu ada-para Gote miruirata pisimide yaere so yaa-para i yae nona pi-ane mea waasimi. Goa pea pare so yaa-para iyaenu rayomadaare epemiru irae yae rado pianemedamemaepeaatalo pisa. 24Gore abadeKrais pasu amaa aanumi warini ada-para naodobasa. Goaanumipisimidemamina adaare so yaa-para aayanona piane aasa. Goa puare abiare Krais Gote-naini agaa madaa pirua nipumi niaa raba minalo puaaya.

25 Gore maali padane padane laatapu raburiJuda aanuna miru irae aa mudu Epe RekenaRobene Rum-para odobaawamenamedana yaapimea isa. Goa pisima pare Krais-mere nipunabipa yaapi koya sa rabu nimumi miru iritalopeme-rupare oro yaalo rana adaapu nakoyasa.26Gorenipumi rana adaapupula pisa yaalore gorenipumi kedaa rana adaapu rita pisa. Dia goa pulapisa yaalore Gote-me su warisana rabu nipumikedaa riaa-mama ipua abia page pa kedaa ruatapisa. Ora dia-ga Krais su amaa rana padane ipuakedaa risa-pulu wala laapo pa narita epalia. Goapua nipu niaa madaa omesa rabu Gote-para miruiritalo puare niaana wae yae rayo mea rubisa.27 Onaa rayore padane rabu omoa wala oropeGote-me onaa rayo koso madaa epena tea. 28Goapea-rupare Yesu Krais-mere nipuna rana padaneGote-para miru iritalo kasa. Goa pisa rabu onaarayona wae yaenu mea raakepe rubatalo pisa.Goa pisa-ga wala oropere rana laapo epalia rabuwae yaenu mea rubolalo-daa naepalia. Dia, pareonaanuri nipu madaa kone ora waru rulaawanipu ado piralimi-daare nipumi go onaanu kagaamapiraama laama palia.

10Abade irisimide mirumiri wae yaenu narakepesa

1 Gore Juda aanuna rekena agaame oropepaliade-anu rayo penaame nawaasa. Goa puarekena agaare ora yaena re waru namea waasapare wasupa ademe-rupa mada adesimi. Rekena

agaamere maali padane laatapu Gote-para oy-aena miru padane-rupa miru ira-mama pu piru-asimi. Goa pua oro yaalo onaanu nimu lotu ada-para pisimi rabu rekena agaame nimu namaepeakiritisa. 2 Dia yapare rekena agaame Gote-na biminasaatalo pisimi onaanuri nimu waru mare-depo yata pisa yaalore gore nimumi Gote-paraepe kaa pi miru wala nairita pisimi. Go pagemiruirua onaanuna kedaa dia ta pisa yaalore nimumimiru irae kogono gimoa waea nasaapirita pisimi.3 Goa pisimi pare oro yaalo maali epala pisa rabumo nimuna miru irisimi rabu nimuna wae yaenupa niminaaba pirua gona irisimi. 4 Goa pea-gagawa mena yadapuna yaapi-para meme menanayaapipara-mere onaanuna wae yaenu ora namearubisa.

5 Goa pea-pulu Krais go su amaa epolalo pirisaraburi nipumi Gote-para gupa sa:Gore nimumi pa gawa mena-para meme mena-

nuna yaapi koyoa miru irua katemerenimu gimi omesi.

Goa pua neme nina miru iratalo nena yogane abamanagola saaye.

6 Gore nimumi meme gawanuna to yogane rayoaana reke madaa sua repena sulaa-paramea sua miru irua wae yaenu rayo mearubaasimi.

Neme go kone rayo raaname naomesi.7 Goa pisi-daa neme goa sude:

O Gote, neme ni adape.Abade ni madaa rekena agaa i buk madaa

pepa tisimi ya-rupare abiare nena agaapagoa ratulalo aba epawa sa.

8 Go aba ripiare nipu madaa rekena agaamemiru irisimina agaa madaa gupa su: Nimumimeme gawamenanu tuamiru iritimiri gore nemegime sa. Goa pua oyae ari go yaenu aanareke madaa repena sulaa-para wae yaenu mearubenalo miru iritimiri neme go kone madaaraaname page naomesi. 9Goa puare wala oroperenipumi gupa sa: Gore neme ni adape. Nirinena agaa pagoa ratulalo aba epawa sa. Goa sa-pulu nimuna abanamiru irisimide kogono rayorenipumi mea ruboare Krais niaa madaa omapekogono mea lopasa. 10 Yesu Krais-mere Gote-nakone rayo mua pisa-pulu nipuna yoganere Gote-na miru irape-rupa rana padane pisa. Goa pisa-pulu go madaare nipumi niaana wae yaenu mearubainaloa epe-rupa pima.

Krais nipuna to mea kasa rabu ofa-rupa pua waeyaenu rayo mea rubisa

Hibru 10:11 355 Hibru 10:3411 Gote-na miru irae Juda aa rayore reke

madaa rekaawa nimuna kogono oro yaalo arin-una miru padane-rupa irisimi. Oro yaalo goapeme pare gomere onaanuna wae yaenu madanamea rubaasa. 12 Goa pea pare Krais-me niaanawae yaenu mea rubape miru-rupare ora ranapadane-ma iraasame epesa. Go madaare oroyaalo go kogonome niaana wae yaenu rayo mearuba kiritisa. Nipumi goa puare nipu Gote-napopo ki-nane pua pia. 13 Nipu goa pu kirituareGote-me nipuna iaanu nipuna aa rolo-para meamapiraainalo nipu ado pirua surubesa. 14 Gorenipumi rana padane miru irisaana kogono puaonaanu maepeaawa nimu oro yaalo epe-rupamapiraatalo pisa.

15 Go madaare Holi Spirit-mi page niaa agaagupa laguaaya: Gore Aa Mudumi goa sa: 16 Gokagaa pogatua pirape yaere go-rupa: Nemenimu raapu pogatapena agaa kagaa gupa laketoa:Nina rekena agaa rayore nimuna lo robaa-paramasaalua. Goa pua nimuna kone-para rekenaagaa page tu salua sa. 17 Goa lakeloa sana walaorope agaa meda gupa lakesa: Neme nimunawae yaenu pisimide kogono madaa naniminaabapiralua sa. 18 Gore Gote-me wae yaenu aba mearubaasa-pulu wala niaame wae yae raakepenalomiru wala meda nairalima.

Niaame Gote kone waru rulaawa re-para baina19 Goa pea-ga nina ame baaninu, Yesu nipuna

yaapimi niaa aba kabesa-pulu Gote-na sogo eperekena rum-para pua odobatalore gore niaamepaalame naomamina. 20 Nipumi ora epe ka-gaa pora warisa-pulu niaa mo Gote-na ada-parabaina. Go kagaa oro yaalo pirape porare nipuomesa rabunimumi nipuna yoganemo epe adanamamina pora gaape nona pianemaoyaasimi. Goapisa-daa niaa ora epe ru-nane mada odobamina.21Gore niaana Gote-namiru irae aamudu padanepia-pulu niaa Gote-na rurunu mapiraaya. 22Gorenipumi abade nipuna yaapimi niaana robaa-parai wae kone rayo mea ruboa niaa maepeaasa. Goapua nipumi niaana yogane page epe ipame abaradepeasa. Goa pisa-pulu niaame kone padanesulalore puri waru paloa kone rulaawa Gote re-para baina. 23Goa pua epe oyae gialua ta-pulu ni-aame kone waru rulaawa ado piramina. Goa puaGote-me aana oraawa ora palua ta yaenuri oramada palia. 24Goa pua niaame niaana ame baan-inu madaa kone waru sua nimu raba meamina.Niaame goa palima rabu nimumi raana omapekone-para epe kogono pape pora agu ratinalo

raba meamina. 25 Goa pua niaana ame baan-inu raapu kirita pirape konere nakone rugulam-ina. Onaamedalomame kone rugulaawa pirisimi-rupa napiramina. Dia, niaame ame baaninunarobaa-para puri mapalamina. Gore niaame AaMuduna epape diri abiare aba rudu yala-ga nimuora waru raba meamina.

Niaame Gote-na Siri masaa narilamina26 Gore niaame Krais-na agaa aba waru pago

kiritua wala orope niaana koneme pupitaginalima-daare go wae yae mea rubolalore miruirae konemere mada namea rubalia. 27Dia-ga ni-aame paalame ora waru omoa koso lape di madaakone waru sua paalame omoa piramina. Goreonaa medalomare Gote-na iaanu apo piruaeme-pulu koso pagoare wae yoto minaloa oro yaaloraape repena sulaa-mere nimu rayo ralia. 28Goreaa medaloma Moses-na rekena agaa rasisimiriadasae aa repo lapome nipuna pisa waenu lakes-imi. Goa pisa rabu koso pagoare nimumi goaa madaa odome naomoa nipu tu maomasimi.29 Goa pisa pare aa medame Gote-na Si masaarilalia-daare Gote-me raaname omalia ya? Dia, goaamere ora wae yoto adaape mulalo pea. Yesunayaapi-miri abade go aa nipu wala misa. Goa pisapare mo Yesuna yaapimi Gote-na kagaa pogatupirape yae nipuna puri mapalaasa. Go pisa-puluGote-na Holi Spirit-mi rabameape kone guaayareora waea pea kone imi. 30 Go agaare Gote-melagiala-ga pagalepa: Neme waea pi onaanu-parakone sua yago abutua sa. Goa pua nipumi walaagaa gupa sa: Aa Mudumi nipuna ruru onaa kosopago rumaalia sa. 31Goapea-ga aameda apo-rupawaea paliare oro yaalo pa piri Gote-mewae yaenayago tulalo palia-pulu go madaare paalame waruomamina.

Niaame kone rulae yae madaa rekaamina32 Pare nimimi abade pirisimide-rupa nimi-

naatepape. Gore Gote-na epe paa adoa kedaaadaapu risimi rabu go yaenumi nimi narabuani-aasa. 33 Goa pua yapi medalomamere nimuminimi pa onaana ini agaana marekaawa ero agaaloa waea pisimi. Goa pua oro medamere onaamedaloma kedaa go-rupa risimi rabu nimiminimu raba mulalore nimu raapu pua pirisimi.34 Goa pua onaa medaloma kalabus ada-parapirisimi rabu nimimi odome omesimi. Goa puaaanumi nimina oyae wala perea meala pisimirabu nimimi raaname omoa ria mina gimisimi.

Hibru 10:35 356 Hibru 11:13Gore nimina oro yaalo epe pirape oyaenu ia-daaniminaawa go kedaanu riasimi.

35 Goa pisa-ga nimina robaa-para i puri panekone rulae yae nimimi nagimalepape. Dia,go koneme nimi epe yoto adaape mea gialia.36 Nimimi puri paloa rekaape kone salepape.Nimimi goa palimi rabu nimimi Gote-na agaamogeawa Gote-me aana oraawa ora palua ta-puluepe oyaenu piruamealimina. 37Gore Gote-na bukmadaa gupa tu isa: Orope oge-daa pirua epaliadeaare ora epalia. Gore nipuri ado piruaaya. 38 Goapea pare nina epe redepo ne onaanumi konerulaawa nimi oro yaalo epe-rupa piralepape. Goapalimi pare nimu padane-mame ni masaa rilalia-daare neme nipu madaa raaname naomalua.

39Goa sa pare niaame paalame naomoa pururupiae naloa alupamina. Dia, niaame ora kone warurulaawa oro yaalo kagaa piraama laama palima.

11Kone rulae yaena re agaa

1 Niaana kone rulae yaeme mealua kone suaadopia yaereGote-meora gialia-daamakuaaema.Goa pua niaame aba na-adema yaenuniaana konewasupame aba niminaaya. Go konere ora riayaade. 2 Abade pirisimi aanumi kone rulasimirabu Gote-me nimu ora epe bi kasa. 3 Niaamepage go-rupa kone rulaema. Goa pua Gote-me suyaa lapore go agaamewarisaaya-daamakuaaema.Goa pua oyae rayo niaame namakuaaema yaenumua Gote-me warisa.

Abel-para Enok-para Noa nimuna kone rulaeyaena agaa

4 Abel-me Gote madaa kone waru rulasa. Goapua Gote-para miru irisa rabu nipuna miru oraepea redepo sa. Goa pua Kein-na miru maogeyaasa. Goa pisare Abel-me kone rulasa-pulu gomadaare Gote-me nipu maredepo yawa epe bikasa. Abel-meGote oyaenu pa ode kasa-daa Gote-me ora raana waru omesa. Gore Abel nipuri abaomesa pare nipu Gote madaa kone rulaawa pirisaagaare niaame pa go pagema-daa.

5 Enok page Gote madaa kone rulasa-pulu nipunaomesa. Nipu pa pirapalae Gote-me yaa-paramea pisa. Goa pisa rabu onaanumi nipu asapupirisimi pare nipu na-adasasimi. Gore Gote-naagaa i buk madaare goa palia lo gupa tu isa:AbadeGote-meEnok so yaa-para nameapisa rabuGote nipu madaa pedo pisa. 6 Gore aa medameGote kone narulalia-daare Gote-me nipu madapedo napalia. Gore aa rayo Gote piri-para polalo

palimi-daare nimumi Gote ora pa pia-daa konerulalimi. Go onaaanumi Gote kone rulalimi-daarenipumi nimu epe yaenu katea.

7 Noa-me page Gote madaa kone rulasa-puluGote-me Noa lakeloa wae kedaa meda oropeepalialo remaa lapalasa. Go yae Noa-me abana-makuaasa pare nipumi Gote-na agaa narasinisana sipi meda aba warisa. Goa puare nipunaona nogo naakinu nimu ru-nane pua odobaawaepe-rupa pirisimi. Go nipuna kone rulae yaemeresu amaa piri onaa rayo madaare yada robe nonapiane-rupa rumaasa. Gore Noa nipu kone warurulasa-pulu Gote-me nipu ora redepo ne aamapi-raasa.

Abraham-para Sara laapo8 Abraham-me Gote kone rulasa-pulu Gote-me

nipu yaasa rabuAbraham-meGote-na agaa pagoaratisa. Goa pua Gote-me ne adaare meda gialualoa waatalo pisa. Go suri Abraham nipumi na-adesa pare nipumi kone rulaawa nipumi go sumealua kone sua pirisa. 9Nipumi kone rulaawareabade Gote-me gialua sa su-para pua pirisa. Nipugo su-para pua pirisa raburi gore nipu porakimisu aa nona piane pua pirisa. Goa pua nipunamamina-me pi ada mea pua Aisak-para Jekopnipu lapo pirisimi. Go aa lapore Gote-me nipuraapu go su ora minalo lakela palasa. 10 Oroyaalo Gote-me Abraham madaa kone mapiraawawarini adaare ya-pulu adawe kone sua pirisa.Abraham nipu omoare go ada re-para palua konesua kone rulaawa pirisa. Gore Gote nipumi goadaare warisare oro yaalo kagaa pirape ada pigimua warisa.

11 Sara-me page Gote mada kone rulasa-pulunipuna naaki nogo madiape diri aba dia naloaonagae pirisa pare nipumi Gote madaa kone ru-lasa. Goa pua Gote-me aana oraawa ora palua loagaa lakesa-pulumada palia kone isa. 12Goa pisa-pulu nipu ogae yoa re-para pode omesa pare nipuora nogo naaki adaapuna aaraa pirisa. Nipunamadini si wanenuri gore nimu so yaa-para aayauba kedonu-rupa pimi. Go page ipa solwaramadaiade ipa mu-rupa page pirisimi. Go onaanuriniaame mada nadipi kiritalima.

13 Go onaanuri nimu kone rula piruare abaomesimi. Goa pua nimu abade go su amaapirisimi raburi nimumi Gote-me aana oraawa goapalua lo lakesa yaenu abi namisimi. Dia, parenimumi go yaenu oro opapalia-daa niminaawamealima kone madaa raaname omesimi. Goapisimi-pulu go su amaare nimu yada tae epe onaa

Hibru 11:14 357 Hibru 11:33pirua ora pa pora kimisu onaanupimalo penaamelapaasimi. 14 Onaanumi agaa go-rupa temenarenimumi ora epe su rado mealima madaa agaapenaame lapaasimi. 15 Go onaanuri nimumi abapirua ipisimide su-para ta pisimi yaalore go kone-mere nimu wala pola pisimi. 16 Yapare nimuna ikonere ora epe su rado meda adawe kone isimi.Go suri yaa-para padane ia. Go kone isimi-pulunimumi Gote-para nere ora niaana Gote temasimi rabu Gote-me yalame naomesa. Dia, nipumigo onaanuna kone rulae yae madaa oro yaalokagaa pirape epe adaare so yaa-para managolasaaya.

17Abade Gote-me Abraham-na kone adolalo kotisa rabu Abraham-me Gote madaa kone rulasa.Goa pisa-pulu nipuna si Aisak Gote-paramiru iraeyae nona piane tulalo pisa. Gore Gote-me aanaoraawa goa palua lo agaa lakesa-pulu Abraham-me nipuna si miru irape nagimisa. 18 Gore Gote-me Abraham-para Aisak madaa aana oraawa orapalua lo agaame gupa lakesa: Gore Aisak-narurumiri nena si wanenu madialia sa. 19 GoreAbraham-me si tulalo pisa rabu nipumi konegupa isa: Nipu ora omalia-daare pinawa konesua Gote-me nipu wala mada marekaalia koneisa. Goa kone isa pare abiare go piane agaa ia:Abraham nipuna konemere naaki tua matmat-para aba rogaabae yapare nipumatmat-parawalamisa.

Aisak-para Jekop-para Josep-para20 Aisak-me Gote madaa kone rulasa-pulu

nipumi agaa mana Jekop-para Iso lapo puri mi-nalo agaa mana lakesa. Go agaare nipumi oropepapea mada kone lakesa.

21 Jekop-mere Gote madaa kone rulasa-pulunipuna omape di rudu sa raburi nipumi Josep-nasi laapo-para puri minalo agaa mana lakesa. Goapulalore nipuna rimaapu ripinua rumu pege puaaalu adaniaawa Gote-na bi minasaasa.

22 Josep nipu omolalo pala pirua pa kone ru-laawa orope Israel onaanu Isip su gimoa palimi lolakesa. Goa pua nipumi kone rulaawa nipuna uniro rogaabae wala mua mea pulupape lo lakesa.

23 Moses-na agi aaraa lapomere Gote madaakone rulasipi. Goa pua naaki Moses madisipirabu nipumi ipa ini repaa-nane aasa aroka re-parare naaki akua repo ru-nane paga isipi. Goregonaakiri ora ini ro epenaakimadu isipi. Goa pua

agi aaraa laapome king-na agaa madaa paalameomoa pagaa isipi.

24 Gore Moses nipu Gote madaa kone rulaawaaba adaa yaboa sana ni ora aa mudu Fero-nawanena si-daa dia yaade lo abamakuaasa. 25Gorenipuna konere Gote-na ruru onaa raapu pirua gokedaa nimu raapu rita palua kone isa. Gore nirigo su amaa rudupu pirua pupitagi napere gipiakone sua pisa. 26 Gore nimumi Krais-na* kogonomadaa ni ero agaa teme-daare ora epe agaa tekone isa. Go konere Isip su-para i mone oyae rayorabuniaae kone misa. Gore nipumi mo Gote-naepe yotomeape di rabu raanameomalua kone isa.

27 GoreMoses nipumi Gote madaa kone rulasa-pulu nipumi Isip su-para piri aa mudumi nipuratu yawalia madaa paalame naomesa-pulu gosu gimoa pisa. Gore aa medame Gote ora na-ademe pare Moses-na koneme Gote adesa-pulunipu ora puri paloa pirisa. 28 Gore Moses nipumiGote madaa kone rulasa-pulu nipumi eta irape diisa. Goa puare nipumi gawa menana yaapi poragaape madaa pepe minainalo lakesa. Moses-menaakimupaamaomape ensel-me Israel onaanunamadini mupaa naaki natinalo rekena mada isa.

Israel onaa adaapumi Gote kone rulaawa purimisimi

29 Gore Israel onaanumi Gote madaa konerulasimi-pulu nimumi Ipa Kaane kenaasimiraburi ora su kaapu ne nona piane kenaasimi.Goa pisimi pare Isip su-para piri aanumi go ipakaapune pare nimu tulalo rata mea pisimi pareipame nimu rigitisa rabu nimu omabesimi.

30 Gore Israel onaa nimumi Gote madaa konerulasimi-pulu nimumi Jeriko adaarena kepo yapi7-pela pamuma-aawasimi. Goa pisimi rabu nimuGote madaa kone rulasimi-pulu go konemereadaare-na aana kepo malopasimi.

31 Go page aa paake yone ona Rahap Gotemadaa kone rulaawa nipumi ada kedo aa laporaba misa. Goa pisa-pulu nipumi mo agaa napa-gesimi onaanu raapu meda-para natisimi.

32 Pare abiare neme agaa akepu makibumalano ya? Dia-ga neme Gideon-para Barak-paraSamson-para Jepta-para Devit-para Samuel-paramo Gote-na agaa mea lakene aanu page remaaadaalu ya-pulu mada nalagialo. 33 Go onaa ray-omere Gote madaa kone rulasimi-pulu nimumigavman padanena su-para piri onaa rayo orapuri paloa yada pua rabuaniaasimi. Nimumi

* 11:26: Krais-na bina re-re go-rupa: Gote-memadaamua nipuna kogono pa inalomea repae aa. Moses-mi Israel onaanuna rikiraanaIsip su-para Gotena kogono pua puaa yaala poteare pinawa kone sua go buk Hibru tea aame makuaawa tisa.

Hibru 11:34 358 Hibru 12:10ora epe kone sua goa pisimi-pulu nimumi Gote-me aana oraawa goa palua ne yaenu misimi.Go Gote madaa kone rulae onaanumi wae kiramenana agaa page rogaae-rupa mada pisimi.34 Gore nimumi repena sulaa adaape ralae pagemaudunaasimi. Iaanumi rai kutu nona pianeyaeme page kone rulae onaanu awolalo pisimipare nimu pogola pisimi. Nimi ora omapae onaapirisimi pare wala orope puri pasimi. Goa puareyada pulalore nimu ora puri paloa yada pua ni-mumi soldia ruru rado adaapu pamu ratu tisimi.35 Goa pua onanu medalomame kone rulasimi-pulu aba ini adupini onaanu page wala rekes-imi. Aa medalomare kalabus ada-para patinaloanimuna iaanumi nimu epa tisimi. Nimumi Gote-para masaa rilata pisimi yaalore gore iaanuminimu esepe repata pisimi. Goa pisa pare nimumiiaanuna agaa napagesimi. Dia, iaanumi niaatalimi rabu matmat-para wala rekoa oro yaalopiraama laama palima kone isimi.

36 Gore kone rulae onaa medalomare iaanumiero agaa loa aipuyame kudu tisimi. Medalomareiaanumi sen-me adi ruare kalabus ada-para map-ataasimi. 37Gore aamedalomare iaanumi aanametu repena ebepene yaeme page ebepea rai kutumipage kepe tua maomasimi. Kone rulae onaamedalomamere oyae dia sa-daa meme sipsip-na irimi warini mamina yamoa pora pamuasimi.Gore nimu naraa onaa piraawa kedaa waru meakasimi. 38Goa pua nimu pogola puare nimu onaanapiri su-para pua su rudunu meda meda madaapua aana apedaa-para page pua kaleda piralapisimi. Gore nimu ora epe onaa pirismi-pulunimumi go su amaa wae-rupa pirisimi onaanuraapu napirita pisimi yaalore ora epe ta pisa.

39 Gore go onaa rayo Gote madaa kone rulatapisimi yaalore nimu Gote-na ini agaa ne ora epeonaa pirita pisimi. Goa pisa pare abade Gote-me aana oraawa nimu-para ora palua sa yae abinameme. 40 Gore abade Gote-me niaana oraepe yae rado meda managolaawa sasa. Goa puaabade pirisimi kone rulae onaanuri nimu aba riri-nane mada namula palimi. Dia, pare Gote-nakonere go-rupa isa: Niaa nimu raapu epe-rupapiraminalo managolaawa saaya.

12Yesu waru ado mea kone rulamina

1 Gore abade epea pisimide onaanuri nimukone rulasimi-pulu niaa kutapumawabaawa niaaepe pora mea waasimi. Goa pea-ga niaame ni-aana wae kedaa pi yaenu rayo gimamina. Goa

puare niaana robaa-para epe agaame puri ma-palaawa Gote nipu piri-para polalore pora-niawaru aipapulu baina. 2 Goa puare niaana in-imiri Yesu piri-para ada palae baina. Gore nipupadane-ma niaana kone rulapena re page niaanaepe yoto meapena re page pia. Gore abade Yesunipu orope onaanu epe-rupa mapiraape konemadaare raaname omesa. Goa pua nipumi adaakedaa pi yaenu mea rua repena polopea madaaomesa. Goa pua nipumi repena polopea madaayala naomesa pare omoa wala rekoa Gote-napopo ki-nane siaa king mua pua pia.

Gote-me niaa kedaa geare maredepo yatalo pea3 Gore abade waea pisimi aanumi Yesu ratu

yawesimi rabu nipu ora puri waru paloa pisadekogono niminaatepape. Goa puare nimimi ko-gono nagimi nimina robaa-para paala naomoapiralepape. 4Gore nimimi kedaa rabuapena yadapeme pare nimina yaapi abi nakoyaeme. 5 GoreGote-me nipuna agaa puri mapabaliminalo lag-isade agaare aba kone rugulabeme. Nipumi gupalalo: Nere nina si ya-pulu Aa Mudumi nena konemaredepo yatalo yada palia-daare gomadaawaruadape. Goa pea-ga ne epe-rupa pirainalo nemaredepo yape kedaa gialia-daare nena robaa-para wae kone nasape. 6 Gore akolo ya? AaMudumi onaa rayo madaa pedo pu raana omea-pulu nimuna kone maredepo yaanalo kedaa gea.Goa pea-ga onaa rayo nipuna si wanenu pimatemare nipumi kone maredepo yaanalo repenapalaa kudumi talia.

7 Goa peare Gote-me nimi kedaa gua puri ma-palaawa pawa piraliminalo pea. Gote-me nimi-para kedaa geare ora nipuna si wanenu pima la-monalo pea. Gore nogo naaki medaloma nimunaagi aaraanumi maredepo yape-rupa niaana konemaredepo yatalo pea. 8 Goa pea-pulu Gote-me nipuna nogo naaki rayo-para agaa mana loakedaa katea. Goa pea-ga nimi-daa Aapame na-maredepo yaliare gore nimiri ora nipuna nogonaakinu napimi. Goa pua nimiri pa paake muamadini naaki-rupa piralimi. 9 Gore niaana gosu amaa aapanumiri niaa agaa mana lo kedaagisimide rabu niaame nimuna agaa kurua bi mi-nasaasima. Goa pea-ga niaana kagaa poranaaaraare niaame nipuna agaa pagoa nipuna porakurua ora epe-rupa piramina. 10Niaa go su amaapiri aapanumiri nipuna raaname niaa oge nogonaaki raburi niaa agaamana loa kedaa gisimi. Goapea pare Gote-me niaa nipu raapu ora epe-rupapiraminalo niaa raba meape agaa mana raapu

Hibru 12:11 359 Hibru 12:27kedaa gialia. Goa pua niaa nipuna epe paa-para pima. 11 Gore niaana Aapame niaa kedaaguaaya raburi niaana robaa-para wae kone suniaame pedo pedo pua napimade. Goa pea pareoropere go kedaa rua agaa mana pagoa epe-rupapamualimide onaanuri pu robaa-para epe kumapi kone sua ora epe-rupa pirualima.

Niaana uni radaa pina kone rulaawa rekaamina12 Go page nimina ki aa laapo aba omapalia

page pina-ga pa rekaatepape. 13 Goa pua apo re-depone porana pamuamina. Go-rupa pamualimi-daare gore nimina aare ora nao yaalia pare walaepeaalia.

14 Gore nimimi onaa rayo raapu epe-rupa pi-ramina kone mealepape. Goa palima-daare oraepe-rupa piralima. Gore aa meda nipumi epe-rupa pirape kone nasalia-daare gore nipumi AaMudu mada na-adalia. 15 Gore nimimi waruadalepape. Akolo ya? Niaana ame baaninunimu Gote-na epe raba meape agaa gimoa masaarilalimi-daare waru adalepape. Goa pea-ga onaamedalomanimina rikiraanapiruanimuna konerewae rero pi ini nona piane salimi. Gore nimirigo etana ini rero pi ini mimi mao yaalia. 16 Goapea pare aa medame ona paake yolape kone supiralia waru adalepape. Aa medame Gote masaarilalia-daare nipumi gimalia-ga waru adalepape.Go konere abade Iso-me page isa. Goa pisa rabunipumi eta rana padane yawape kabolalore nipumupaa naaki nipu pirua meape epe yaenu pagerayo rubisa. 17 Gore nipumi nipuna Aapana agaamana yaenu wala mulalo pisa rabu Aapame dialakesa. Gore Iso-me epe yaenu wala mulaloasapisa pare nipuna kone perekeape pora na-adasaasa. Goa pua re loa pirua asapisa pare na-adasaasa-ga waru niminaatepape.

Niaa yaa-para aba pima18 Abiare nimimi oyae meda kimi oraawa

adape-rupa abi na-ademe. Go-rupare Israel on-aanumi so Sainai Rudu madaa adaa repena su-laa adesimi. Go page ora ribaa ruma rumanepirua puri pane po ripu page misimi. 19 Goapisimi rabumedame bero talaina agaamedamerenimu agaa lakesa rabu Israel onaanumiri go agaaogesi pagoa simina go agaa paalame omesimi.Goa pua nimumi Moses-para re loa niaare goagaa wala pagapere gipia lo lakesimi. 20 Gore

Gote-me nimu lakesa agaa maname lalo: Goreaa medame page gawa meme sipsip-nu page goruduna epalia-daare gore aana mua nipu ora tumaomatepape sa. 21 Nimumi go adesimi yaenumadaare nimu paalame waru omesimi. Goa pisa-pulu goreMoses-mepage lalo: Nemeora paalamewaru omoa pogolasaayo sa.

22 Gore nimumi abade oyae go-rupanudaa na-adesimi. Dia, pare abiare nimi Saion rudu madaepamede. Gore abiare oro yaalo pa pia Gote-naadaare-para epamena. Go adaare ora so yaa-paraae Jerusalem su meda-ga go-parare pedo pu pimiensel paapu paapu adaapu raapu epamena.

23 Abiare nimiri Gote-na mupaa naakina* rurukiritae-para apo epamena-daa. Go rururi Gote-me nimuna binu pepa madaa aba tua sana pepatapalaere so yaa-para ina epamede. Nimiri onaarayo madaa redepo ne koso page Gote piri-paraepamede. Go page nimiri abade Gote-me on-aanuna wasupa maredepo yaasade onaanuri oroyaalo ora epe-rupa piralimide onaa epamena.24Nimiri Yesu-ya epame. Nipuri niaana rikiraanapiri aa pia. Nipuna yaapimi niaa pogatu pirapeyae puri mapalaasa. Gore nipumi nipuna yaapiminiaana wae yae mearubisa. Goa puare go kagaaporamere aba pirisade aa Abel nipuna waea abu-lasade yaapi nona piane-daa dia.

Niaa epe-rupa surubuaaya25 Goa pea-ga nimimi waru adoa surubalepape.

Go agaa lape aa masaa narilamina. Ora abadego su amaa piri onaanuri Gote-me puri paneagaa lakesa pare nimumi nipuna agaa rasisimi.Goa pisimi-pulu nimumi nimuna wae yoto madanapogola pisimi. Goa pea-ga abiare Gote nipuso yapare pirua niaa puri pane agaa laguaaya.Goa pea-ga niaame nipuna agaa mada masaarilalima-daare gore niaa wae su-para mada piritapalima. 26 Abadere Gote-na agaame sa rabu sueto mapaasa. Goa pisa pare abiare nipumi niaaaana oraawa ora gupa lagea: Neme su wala-daamaetopalua pare go rabu neme su yaa laapo ratamea perekealua ia. 27 Go agaa ta-rupa nipumi suwala maetopalia-pulu niaame go agaana re gupaniminaamina: Abade Gote-me warisa yaenurinipuna maetopaawa wala mealia. Pare oyaemedaloma mada namaetopape yaenuri ora pasalia.

* 12:23: Krais-ri Gotena Si ora ria. (Hibru 1.6). Go buk Hibru tea aame gupa ta: Gote-me nipuna Sina ki madaa ia. Go suna pimaonaanu waru katalo lapedepeta (6.12-para 9.15). Juda onaana rekena agaa madaare mupaa naakimi aaraana yaenu waru mealia. Gokone ratuare Gotena yaenu Si-mi mua niaa mea gea.

Hibru 12:28 360 Hibru 13:18

28 Niaame Gote-na Surube Suri etoto napaliamadaare Gote-para ora pi lamina. Goa puanipuna raaname omea kogono pua niaame betenwaru loa nipuna kone mu piramina. Goa pua ni-aame nipuna bi minasaawa nipu madaa paalameomamina. 29 Gore niaana Gote-me oyae rayorepena sulaame ralade-rupa mea iralia-pulu epe-rupa pirua nipu madaa paalame omamina.

13Niaana ame baaninu raaname omamina

1GoreKrais-na onaa nimimiri oro yaalo niminaame baaninu madaa pedo pua raaname omo pi-ralepape. 2Gore pora kimisu aanu epalimiri gorenimimi nimu lamua pua ada mealepape. Goreabade aa medalomame gupa pisimi rabu enselmedaloma nimuna ada-para mea ipua surubes-imi. Gore nimumi ensel kone-daa naisimi pare papora kimisu aanu kone isimi.

3 Gore niaana ame baaninu kalabus ada-parapimiri niaame page nimu raba mulalore nimure-para epea pamina kone mealepape. Go pageonaamedaloma kedaa ruaeme gore radaa pinaloanimu raapu kedaa riamina.

4 Gore repaaya auloa pirape-are ora waru epeta. Gote-na ini agaa madaa ora epe-rupa pi-ralepape. Gore Gote-me aa paake rumi onanu-para ona paake ne aanu rayo potare peme-puluwae yoto mealimi sa.

5 Gore nimimi mone madaa epame omapekonere ora nasalepape. Go page oyae nimimi abasaapimiri ora go mada kone sua piralepape. Gomadaa Gote-me aba gupa sa: Neme nimi madanagimalua nimimasaa ora narilalua sa. 6Goa pea-ga niaame niaana pu robaa-para puri mapalaawagupa lamina:Aa Mudumi niaa raba muaaya.Goa pea-ga neme paalame naomalua.Gore onaanu medalomame ni madaa pa yada

mada napalimi kone i?Mada dia.

Yesuna agaa madaa yala palamina7 Gore nimina aa mudunumi abade Gote-na

agaa nimi lagisimide waru niminaatepape. Gorenimumi abade pa pirua pora epe-rupa pamisimi-daa go aanumi kone rulaawa pirisimi-rupa mo-geawa piralepape.

8Yesu Krais ora piri-rupa pa pia. Gore aba pageabia page oro yaalo page padane pa pia. 9 Goreagaa rado radome nimina agaa epa mabebolaawamogealimiri Gote-na pora nagimalimina. Niaana

robaa-parare Gote-na epe raba meape agaamepuri mapalaliare ora epeaalia. Gore niaana konerobaa-parare eta nape yaenu rekena salima-daarepuri napalalia. Go poranuri onaanumi aba pagopirisimi pare go rekena agaame nimu narabamisa.

Ofa miru irisimina Gote-me raaname omea10 Niaana miru irini aana rekere Juda aanuna

mamina-me pi lotu ada-para isa-pulu go-paramiru irisimi. Go aanumiri aana reke madaairini yae mada nanisimi. 11 Gore Gote-na miruirae Juda aa mudumi sipsip gawanuna yaapimuare ora Epe Rekena Robene Rum-para meapuare Gote-me wae yaenu mea rubenalo miruiruasimi. Goa pisa pare gawa sipsip-nu riareGote-na epe lotu adana kepo rarare iruasimi.12 Goa pisimi-rupa Yesu nipu radaa noa repenapolopea-para omesa rabu nipu page adaare keporarane pua omesa. Goa pua nipumi niaana waeyaenu mea rubolalore nipuna yaapimi niaa mae-peaasa. 13 Goa pea-ga niaa page nipu raapukepo rarane baina. Go kepo raranere nimuminipu abade yala mapolaasimi. Goa pisa-rupareabia niaame nipuna kogono pema rabu onaan-umi niaa nipu raapu yala polamina. 14 Gore gosu amaare adaare oro yaalo kagaa pirape medaora naia. Dia, niaame oro yaalo kagaa pirapeadaare ora meaminalo asapamina. 15 Goa pea-ganiaame Yesuna bi madaare Gote-para ora pi loaraaname waru omamina. Niaame go epe raanapi konere gore oro yaalo nipu kalamina. Goa puamiru irape-rupare niaana agaa Gote lakelamina.16 Gore nimi onaanumi epe kogono papere konenarugulatepape. Goa pua nimimi oyae dia yaliadeonaanu rumaawa katapape. Gore go kogonoreora miru irini-rupa mada peme-pulu Gote-megoa peme rabu raaname waru omea.

17 Nimina aa mudunumiri nimi raba mulalooro yaalo surube-ga nimuna agaa pagalepape.Nimumiri oro yaalo nimina epe kone surubemerabu nimuna kogono madaare Gote-para agaalaketeme. Gore nimimi nimuna agaa waru ratal-imiri gore nimumi raaname waru omoa nimunakogono epe-rupa palimi. Goa pea pare nimunakone pu robaa-para kone kedaa pi salimi-daarenimumi nimi mada naraba mealimi.

Gote-na agaame niaa rabamina18 Gote-me niaa raba minalo nimimi beten

tapape. Gore niaame Gote-na ini agaa madaaniaana robaa-para i kone ora redepo yaina kone

Hibru 13:19 361 Hibru 13:25salema. Goa puare niaare oro yaalo kogono epe-rupa pulalo pima. 19 Gore Gote-me ni nimi piriaipapulu wala epenatea-daare nimimi Gote-parabeten waru tapape.

20 Gote-me niaana Aa Mudu Yesu matmat-parawala marekaasa. Yesu omesa rabu oro yaalokagaa pogatu pirape agaa maepeaasa. Goa puaabiare Yesu nipuri Gote-na sipsip surube aamudupia. 21Gore Gote-me epe kuma pi kone nimi gina.Goa pua nimimi nipuna agaa pagoa rataliminalogo kone rayo gialia. Goa pua nipuna raana omeaeniaa madaa sua Krais-na kogono pamina. Goapuare nipuna adaa biri oro yaalo minasaamina.Gore ora yaade.

Go agaana pora poae agaa22 Ame baaninu-ya, nimi-para neme puri paloa

agaa apo lagialo-daa. Gore nimimi pawa piruanimi puri mapalape agaa waru pagalepape. Gopepa nimi piri-para tu repaatore pa rudusi-gapagalepape. 23 Gore niaana ame Timoti kal-abus ada-para patea-pulu esepeame-daa remaalagialo. Gore nipu ni piri aipapulu epaliade raburisaa laapo ratame nimi mada adola epalipa.

24Nimimi niaa epe-rupa piramina agaare nim-ina aamudunu-para Gote-na ruru onaa rayo pagelaketapape. Rom su-para piri Krais-na ruru on-aanumi nimi epe-rupa piralepape lo lamoyatema.

25 Gote-na epe raba meape agaare nimi rayomada ina. Go yaade.

Jems 1:1 362 Jems 1:17

JemsRipia Agaa

Jems-na pepa madaare epe agaa adaapu tisa.Gore Gote-na onaanumi epe pora ratinalo mo-geasa. Onaanu epe konemu epemakuaae yaemunipuna agaa makuaainalo saa agaa adaapu tisa.

Jems-me agaa puri paboa gupa sa: Yesu madaakone rulae onaare padaa napiralmi sa. Dia,yagonu raapu epea-nu palia sa. Gomere nipu puripaboa kone rulaaya lo mea waatea sa.Robonu gupa adamina:

Aba adape agaa (1.1)Kone rulae yaere waru ina lape agaa (1.2-8)Naraanu-para oyae adaapu i onaanuna agaa

(1.9-11)Ko tulalo epalia rabu pa pea (1.12-18)Agaa pagoa ratamina agaa (1.19-27)Onaame kone padane samina (2.1-13)Kone rulaawa kogono pamina (2.14-26)Niaana eke waru surubamina (3.1-18)Su amaa pirua ratape kone iaa-rupa (4.1–5.6)Agaa mana medaloma (5.7-20)1 Niri Jems Gote-para Aa Mudu Yesu Krais

laapona kogono aa piruaayo. Neme go pepareIsrael ruru onaa 12-pela piri-para tu repaato.Go nimina su gimoa su rado-para yada tapua pirisimide onaanu nimi-parare epe-rupa pi-ralepape lo repaato.

Ko ti yaemere niaa puri mapalaaya2 Nina ame baaninu, pagalepa. Nimi madaa

ko tape kone rado rado epalia rabu pu robaa-para wae kone nasalepape. Dia, epe pedo pi konesalepape. 3 Gore nimimi Gote madaa puri paloakone rulaawa apo ko tape kone rabuaniaalimirabu puri paloa wae kedaanu page mada rialimi.Goa palimi-daare rabu pedo pu piralimi. 4 Goapea pare nimimi oro yaalo puri paloa rekaapekone waru epe-rupa sua wae kedaanu riamina.Goa pua nimimi epe kone waru sua palimi-daarenimina robaa-paraGote-na epe konenadia yaalia.Dia, nimina robaa-para epe kone waru rulata-balia.

Onaa medaloma epe kone rudu tea-daare betentapape

5 Gore nimi medaloma nimu epe kone rudutea-daare gore nipumi beten loa Gote-me nipukone kanalo agaa mealia. Gote-me kone adaapu

onaa rayo epe-rupa kata-ga onaa medaloma apokone dia yalia rabu nipumi ratu yawe agaa natea.6 Goa pea pare Gote-para beten teme rabu konewaru rulaawa nipumi epe kone gina tapape. Goapea-ga kone laapore nasalepape. Gore Gote-meni gialia pae nagialia pae kone salimi-daare gokonere ipa raa epala puala pea-rupa kone gupaimi. 7 Aa medame kone gupa salia-daare nipumigupa Aa Mudumi nipu oyae meda gialia konenaina. 8 Dia-ga go aana konere mao yaalia-pulukone rayo nipumi iare gore nipumi kone laaposua pora pamualia. Go palia rabu Gote-me oyaenakatea.

Oyae adaapu i aa-para aa naraa lapo9Gore niaana ame baaninumedaloma aa naraa

piralimiri pedo pamina. Gore akolo ya? Gote-me nimu adaa bi katea-pulu go-rupa pina. 10 Goyapare oyae adaapu ia aare Gote-me nipuna birabuaniaalia rabu page pedo pina. Ake pea-daaya? Oyae adaapu uburaeme aanuri nimu pakira-rupa omalimi. 11Nipuna ini ro su amaa lopea rabuinina epe pepena page kilipi tea. Go-rupare amone aare mogo yaenu pa saabaina omalia.

Oyaeyaenumi onaanuna kone mabebolaaya12 Aa medare kedaa pi yaeme nipu ko tinaloa

yapare kone waru rulalia-daare nipu raanamewaru omalia. Go aame ko tape kone rayo rabuani-aaliare Gote-me nipu epe yoto katea. Go palimiriGote-me aana oraawa oyae gialua sa. Go pakalape konere onaa rayome Gote madaa pedopu raaname omalimi-daare oro yaalo kagaa pi-rape kone wasupa katea. 13 Goa pea pare oyaemedame aa meda ko talia rabu go aa-na konemarekaawa nipumi waea paliare nipumi agaagupa mada natea: Go page Gote-me ni go konesanolo mea gia. Dia-ga wae yaeme Gote madaako natea. Go yaere Gote-me onaa madaa ko tapekone nasuaaya. 14 Goa pea pare niaa rayonarobaa-para i wae koneme aipapulu aba rekataboaniaa ko tulalo pea. Goa pua go koneme niaaomeme pua niaana konemakiraawa niaamewaeapema. 15Goa puare go niaana wae kone aipapulurekataboa go koneme pupitagi manaape konemadita. Goa pua go pupitagi nape kone adaa yoaonaanu oro yaalo maomape kone masaaya.

16 Nimi nina ame baaninuri go koneme nimimakiraalia-ga waru adalepape. 17 Gore epe pakane kone rayore go yaenuri epe adaa paa wariniaaraame go oyaenumi niaa raba minalo mea epe-naata. Niaana goAapamere so yaa-para rado rado

Jems 1:18 363 Jems 2:11epea-rupa paa ya-pulu Gote-me kone naperekeaniaa ribaa mada nama-ayaalia. 18 Dia-ga nipunakone sua nipuna agaame loa niaa warisa. Goapisa-pulu nipuna warini oyae rayo madaare niaaririna mapiraatalo pisa.

Niaame agaa waru pago mea ratamina19 Nimiri ora nina epe ame baaninu pimi-ga

go agaana re waru pagalepape. Nimi rayomeaipapulu ora agaa ria pagalepa. Goa pua nimimiaipapulu agaa nalaketapape. Goa pua nimimipage agaa pawa loa ratu nayawalepape. 20 Goreaa medalomame ratu yawape kone salimi-daareGote-na epe redepo ne konemada namarekalimi.21 Goa pea-pulu wae yae pape kone rayo-parapugu pi kone rayo-para page ora gimalepape.Gore nimimi nimina bi rabuaniaawa Gote-menimina robaa-para i sade agaare nimimi nimi-naaba piralepape. Go agaa pagoa pu robaa-paramea salimi-daare go agaamenimi oro yaalo kagaapiraama laama mapuaalia.

22 Gore nimimi go nipuna agaa aaneme paamaa napagalepape. Dia-ga go agaa pagoa porapamu kogono pipape. Goa napalimiri nimirimakiraeme. 23 Gore aa medame Gote-na agaapa amaa pagoa namogeta-daare niaame ini agaa-para wasupamadaa ademade-rupa nipumi pa go-rupa pea. 24Go aame nipuna wasupame ini agaa-para adalia pare nipuna ini agaa aipapulu konerugulaaya. 25 Goa pea pare aa medame waeapape kone madaa rekena agaa epe-rupa ado nim-inaabaawa rataliare Gote-me go aare epe kogonopinalo raba mealia. Go aare nipuna aaneme papage aa-daa dia. Nipumi go agaa pagoa kogonopea-pulu Gote-me puri kata.

26 Gore aa medame kone gupa salia: Niriora epe aa ya-pulu Gote-para epea puaayo konesuaaya. Aa medame goa kone sua nipuna ekewaru nasurubea-pulu nipuna kone makiraaya.Goa pea-pulu nipuna kone rulae yae-para nipunabeten ta-rupa page pa-rupa ta. 27 Gore Goteraapu epe-rupa pirape kogono pamina Gote-naagaa mana waru pagamina. Niaame kalae nogonaakinu-para ona wasaanu-para waru suruboanimuna kedaa raba meamina. Goa pua pora epe-rupa pamua su amaa piri onaanuna wae kone-rupa nameamina. Goa pemare Aapa Gote-meniaa ora nipu raapu pima tea.

2Niaame onaa rayo madaare odome padane-rupa

omamina

1 Gore nina ame baaninu, nimimi niaana AaMudu Yesu Krais madaa kone rulaawa nipu raapupimi. Goa pua niaana epe paa-para pia AaMudu raapu pimi. Goa pea-ga nimimiri onaanubi ia page bi naia page kone padane sua ko-gono pipape. 2 Gore aa medame nipuna epemaarae yaenu yamoa nipuna aana gol-me warinikialonu page mapiraawa nimina lotu ada-paraepa odobalia. Goa pea pare naraa aa medarenipu wae mamina yamoa nipu nimina lotu ada-para epa odobalia. 3 Goa palia pare nimimi momamina epe epe yaenu yame aa-para gupa teme:Ayo, mogo aa nere go epe siaa madaa epa pirateme. Goa pua nipuna bi minasaalimi pare moaa naraa-parare gupa teme: Neremogo-nane puarekaa teme. Yapare piralua kone sali-daare goresu amaa nina kibu rolo-para pira teme. 4 Gorenimimi go kone sua goa palimi-daare nimiminimina rikiraana amenu mea rumaawa koso lapeagaa teme. Go rabu nimina robaa-para wae konesua onaa wae-rupa rumaawa ademe.

5 Gore nina epe ame baaninu, nimimiri warupagalepape. Go su amaa onaa rayona ini agaamadaa wae naraa onaa-rupa piralimiri go onaa-nuri Gote-me epe kone rulaliminalo mapiraasa.Goa pua nimu epe agaa madaa amope-rupa piral-imi. Goa pua go onaanuri Gote madaa pedo puraana omeme-ga nipumi aana oraawa epe SurubeSu adenalo mapiraalia. 6 Pare nimimi go naraanuyala mapoaaeme. Nimi makuaalepape. Aapiminimi rabuaniaawa kedaa mariaaeme? Go pagenimiri aapimi koso madaa yola peme pae? Goaremo mone oraae aanumi padane goa pemede.7 Gote-me abade Krais-na epe bi nimi lagisapare mo amope aanumi go epe bi rabuaniaaeme.Goa peme-ga nimimiri akeane amopenuna bi mi-nasaawa naraanu yala mapolaaeme pae?

8Gore abade Gote-namupaa rekena agaamedaGote-na agaa i buk-para gupa tisaaya: Nena pedopu raana omape kone i-rupare gore neme adameda-para nena yagomadaa kome go-rupa raanaomape sa. Goa puare nimimi epe kone sua morekena agaa kuralimi-daare ora epe ta. 9 Goapea pare nimimi onaanu epe yae maraaeme rabuepe-rupa raba muaeme. Yapare medaloma adoamasaa rilaeme rabu nimumi wae kone imi. Goapeme rabu go rekena agaame nimiri ora agaarasini onaanu tea-daa adalimi. 10 Goa pua aapadane-mame rekena agaa rayo pago kiritalapare nipumi rekena agaa padane rasaliare gorenipumi rekena agaa rayo rasita. 11 Gote-me gupa

Jems 2:12 364 Jems 3:5sade: Neme ona paake nayolape sade. Goa sapare padane gome page saaya: Neme aa medanatu maomape. Gore neme ona paake yoloaneme aa meda tua maomaliri gore neme rekenaagaa rasini aa piruaaye. 12 Gore Gote-me onaanurekena agaame mea esepeaaya. Goa pua nipumigo rekena agaame nimi madaa koso lape agaatea. Goa pea-ga oro yaalo nimimi go madaa konesua onaa rayo agaa padane lo pora pamualepape.13 Gore abade aa medame onaa meda odomenaomola pisa-daare gore Gote-me go aa madaakoso-me mea rumaalia rabu nipumi odo ogesi-daa page naomalia. Goa pea pare aa medameonaa yagonu odome omeare gore nipumi kosoepe-rupa mada pagalia.

Kone rulae yaeme epe kogono napaliare o ta14 Gore nina ame baaninuri aa medame neme

Krais madaa kone rulaayo tea pare nipumi epekogono napea. Goa pea-pulu go aana pa konerulaemere nipu oro yaalo epe-rupa pirape su-para mada namea palia. 15 Goa pea pare niaanaame baani medalomare epe maraape mamina-para nimu eta nape yae-para ora naimi. 16 Goapea-ga nimimi mo nimu-para Gote-me nimi rabamina nimina to kekapu pape mamina-para etapage adaapu nalepa lo agaame teme-daare goagaare ake pu ya? Nimimi goa loa nimu rabameape maminanu-para etanu nakatemere goagaa padanemere nimu waru naraba mealia.17 Gore aa medame kone rulaayo tea pare papirua nipumi epe kogono napaliare nipuna konerulaere ome mada pa piralia.

18 Goa pea pare aa medame gupa tea: Nemekone waru rulaayo pare neme pa epe kogono petea. Goa tea-daare neme gupa lalo: Gore nemekone rulayere akea pua epe kogono mada palipae? Goa pea pare neme epe kogono pe rabunina kone rulae mada adaina. 19 Gore nemeGote ora padane agu raapo pia kone go-ruparulaaye pae? Go kone ora epe ta pare wae re-monumi page go-rupa kone rulaeme-pulu nimuwaru pagolasaeme. 20Nena konere maeyae-rupasuaaye. Gore neme pa kone rulaawa epe kogononapaluare go koneme omape onaa mapiraalia.21 Abade niaana akua Abraham-me nipuna siAisak-re Gote-para aana reke madaa miru iritalopisa. Goa pisa-pulu Gote-me Abraham nipunakone adoa nipuri ora redepo ne aa sa. 22Nimimigo remaana re naniminaaeme pae? Abraham-na epe kogono-para nipuna kone rulae raapu ko-gono padane pisa. Nipumi epe kogono pisa rabu

nipuna kone rulae puri mapalaasa. 23 AbadereGote-me gupa sa: Abraham-me Gote madaa konerulasa-pulu Gote-me go kone rulasa-na madaareGote-me nipu ora epe redepo ne aakone isa. Goapua Gote-me Abraham-para gupa sa: Nere ninaadami aa sa. Go agaana re-re Gote-na agaa i bukmadaa tisimiya. 24Gore aa medame kone rulalia-daa Gote-me go aare ora redepo ta pi-daa natea.Dia, pare nipumi aa medame epe redepo ne koneia-daare go aame kone rulaawa epe kogono pagepalia.

25 Go kone padanere abade aa paake rumeona Rahap-me abade Josua aanumi agaa meaepenaasimide aanu nipuna ada-para epe-rupasurubisa. Goa pua nipumi nimu raba mua walanimu pora rado meda-para rapaasa. Goa pisa-pulu Gote-me Rahap-re ora epe redepo ne onamapiraasa. 26Gore niaana yogane wasupa apalaenapirita pema yaalore niaa omola pema. Gopage niaame pa kone rulaawa epe kogonona na-pula pema yaalore niaana kone rulape kone pageomola pea.

3Niaana ekere waru surubamina

1 Gore nina ame baaninu-ya, nimi medalomaretisaa piralua kone aipapulu nasalepape. Dia-gaorope Gote-na agaa maalae onaanuna agaa warupagoa rumaatalo palia. Goa pua niaa tisaanupitima aanuri Gote-me niaana kogono adoa orapuri paloa rumaalia. 2 Gore oro yaalo niaa ray-ome rado rado waea pema. Gore aa medamenipuna agaa teade rabu nipumi nipuna eke su-ruboa agaa wae nata pea yaalore go aa nipupadane ora epe-rupa pirita pea. Goa pula peayaalore nipumi nipuna eke waru suruboa nipunato yogane page waru surubola pea. 3Gore niaamehos menana agaa-para ope aeneme aditimaderabu niaana koneme sua go hos niaame pora-nialamua penaatema. Goa pea-ga go oge aenemehos-na kone rayo surubea. 4 Go page nimimiipunu ipa madaa pameade ipunu page adoa koneniminaa. Go ipunu-ri ora puri pane adaa yae-ga nipu puri pane adaa po ripu ipulaawa ipamadaa mapopaaya. Goa pea pare mo ipunu-namoropeala piri yaere ora oge yaesi yapare moipunu mea pami aa nipumi yada-para polaloregore mo oge moropeape yaere mea moropetaraburi pea. 5 Go page niaana eke yogane-parapage oge rugini yapare ekeme to yogane rayosurubea-ga ora to rayona i ekeme padaneme agaa

Jems 3:6 365 Jems 4:8adaapu teme. 6 Ekeme page robaa-para i waekone mea tea-ga gore repena sulaa nona pianeralia. Go ekere niaana yogane rayona rikiraanaaaya-ga nipumi wae agaa kone rayo padane-paraepa mea kiritaawa lapaaya. Goa puare nipuminiaana yogane rayo maoyawa raa-mama pea-ganiaana pora pamemanu page gore ora maoyaaya.Go repena sulaana konere wae naakuna repenasulaame nipuna poloa maraaya. 7 Gore raa-para piri mena yapa yaanu-para paaka-para ipasolwara mada pia yaenu page go yaenu rayoreaanumi aba makuma pasimi pare agaa pagea.Abia page aanu goa pamina. 8 Goa pea pare aamedame nipuna eke mada namakuma palia. Dia-ga oro yaalo niaana ekeme rekoa wae agaanu talopea. Goa pea-ga niaame mada nasurubema pareniaana eke madaa ora wae ripana ia. 9 Padane goekemere niaana Aa Mudu Aapana bi minasaayapare niaana yagonu-para wae agaa teme. Goapema pare go onaanuri Gote-me nipuna konewasupa nona piane warisa. 10 Goa pea pareniaana eke padane-mamereGote-na biminasaat-alo page wae agaa talo pema. Gore nina amebaaninu niaame go-rupa kone mada nasalima.11 Dia-ga ipa naaku-parare epe ipa-para solwara-para padane rabu napiralia. 12 Gore nina amebaaninuri gore repena fik-miri wala repena kamaini mada naepa etalia. Go page repena wainmiriwala repena fik ini mada naepa etalia. Go pageipa solwarare gore wala epe ipa mada naautea.Go page niaame wae agaa-para epe agaa padaneagaa-para mada natema.

Epe konere Gote madaa epea13 Gore nimina rikiraanare aa medame epe

kone sua kone waru salia-daare nipumi epe porapamualiadepagenipuna epe kogonopaliade pageonaanu-para epe kone mea waatea. Goa palia-daare kone makuaawa aakone nasalia. 14 Goapeaparenimimi onaamedaloma-para udipa konenasua ero agaa naloa nimina bi naminasaatepape.Dia-ga goa palimi-daare nimimi aakone sua oraagaa gimoa yaa agaa teme. 15Apo kone go-rupareonaanumi so Gote piri yaa-para namuaeme. Dia-ga ora abana kone sua Satan-me ginaloa peme-pulu su amaa onaanuna konemogea peme. 16Goapua aa medalomame onaa radonu udipa konesua nimuna bi minasaatalo palimi-daare go koneraapu wae yae rado rado pua epe-rupa napimi.17 Goa pea pare aa medame epe makuaae koneGote piri-para mealia-daare nipuna konere gupaia: Ora aba ripa mupaare so yaa-para mi konere

ora epeaaya. Goa pua onaanumi go makuaaekone sua onaamedalomanu raapuwaru epe-rupapawasi piruare pa onaa radonu-para agaa warupagoa teme. Nimumi epe kone sulalore gorenimumi aba odome waru omoa epe kogonomeonaanu raba mulalo peme. Goa pua nimumionaa rayo madaa kone padane sua namakiralimi.18Goa pua niaame epe redepo ne kone padane supiralima-daare niaame onaamedalomapage rabamua epe-rupa mapiralima.

4Su amaa yaenu madaa raaname omalimiri Gote-

na iaa piralimi1 Gore nimina rikiraana yada pu ratu yawe

konere ake pua meme pae? Gore nimimi robaa-para oyae epame omeme-pulu go konemere oroyaalo nimina yogane maoyaatalo pea. 2Nimimirioyae rado radonu mulalo peme pare nimimi na-muaeme. Goa pea-pulu nimimi oyae mulaloreonaa tu maomaatalo peme. Goa pua nimimipage oyaenu epame omeme pare nimimi madanamealimi. Goa peme-pulu gore nimimi ratuwaru yawoa yada peme. Gore nimimi Gote-paraagaa nalaketeme-ga nipuna giape yae namulalopeme. 3 Goa pea pare nimimi oyae mulalo betenteme-daare nimina robaa-para i kone ora o ta-pulu nimimi mada namealimi. Dia, nimina kone-mere pa epame omape yae mulalore Gote-paraagaa meme. 4 Nimi onaanuri ora agaa rasini on-aanu pimi. Gore aa medame go su amaa konenumada raaname omalia-daare nipumi Gote-paraiaa autalo pea. Goa pea-pulu aa medame nipunago su amaa oyaenu mulalo palia-daare nipu pageGote-na yada kepene aa-rupa piralia. 5 Go konemadaare Gote-na agaa i buk-miri niaa agaa mananalaguaaya. Dia, yapare Gote-me abade mapi-raasade Holi Spirit-ri ora puri waru paloa nipunakone nipuna kogono pamonalo mapiraasa.

6 Goa pua Gote-me nipuna raba meape koneniaa ora waru guaaya. Goa pea-pulu nipuna agaai buk-mi gupa tua isaya: Gote-me kone pogationaanu ora gimoaaya pare nipumi pawa aawaeonaanu nipuna raba meape kone waru kaloaaya.7Goa pea-ga nimimi nimina pa kone rabuaniaawaGote-na agaa pago pirua pawa piralepape. Goapua niaame Satan amaa mapiraalimare nipumipage nimi aipapulu gimoa pogola palia. 8 NimiriGote piri-para re-para pulupape. Goa palimiriGote nipumi nimi piri-para page epalia. Nimi

Jems 4:9 366 Jems 5:11wae-rupa piri onaanuri nimina kimi waea peme-ga ki waru radepealepape. Nimi makirae konelapo imi onaanuri nimina pu robaa-para i waekone rayo mea rubalepape. 9 Nimina robaa-parakedaa mulalore nimimi re lo piralepape. Abianimina pedo pua giri teme-rupare wala perekeare teme. Goa puare nimina raana omape konegimoa kedaa waru ritalo piralepape. 10 Go koneperekea Gote-na ini agaa madaa nimina konemaoge yawa piralepape. Nimimi goa palimi rabuGote-me nimi epe-rupa raba mua nimina bi mi-nasaalia.

Niaame pa amaa mariae agaa nalamina11 Ame baaninu nimimi Gote-na onaanu-para

wae agaa natapape. Gore aamedame nipuna amebaani madaa wae agaa loa koso lape agaa tea-daare nipumi rekena i agaa madaa wae agaa loarasita. Gore neme rekena agaa rasali-daare nemerekena agaa napago pirali. Goa pua go rabu nemerekena i agaa madaa koso pagape aa-rupa pirali.Goa pua Gote-rupa pirali-ga rekena i agaa madaakoso natapape. 12 Goa pea pare Gote padane-ma piare nipumi rekena agaa sua koso pagolalopiruaaye. Gore nipu padane-mamere onaanu oroyaalo mapiraape kogono pua onaanu maomapepage go kogono pea. Goa pea-pulu ne raapupadane-para piri onaanu madaa koso lape agaate-daare nere ora Aa Mudu nipuna pape kogonopuaaye.

Niaame Gote-na agaa narasamina13 Nimi onaanumi pagalepape. Nimimi lalo:

Niaame ekeraa abia go adaare-para palua paremaali padane pirua ode mone kogono pua moneadaapu mealima. Gupa teme-ga nina agaa pa-galepape. 14 Nimina ekeraa-nane pirape koneremada makuaaeme pae? Nimina pirape diri pamoae ogesi-daa rekasaawa wala dia yalia pea-rupa pimi-ga pagalepape. 15 Goa pua nimimigupa temenalo: Gore Aa Mudumi kone salia-daare niaa mada pirua kogono rado rado palia.16Goa pea pare nimiri nimina aakone sua niminabi madaa agaa adaapu teme-ga go-rupare orao yaalia. 17 Goa pea-ga aa medame epe porapamuape kone niminaawa napalia-daare go aarenipumi oro yaalo wae yae pape kone saapiralia.

5Amope aanuna agaa

1 Abiare nimi amope aanuri nina agaa pa-galepape. Ora wae kedaanu nimi piri epalia-ga

nimimi re waru loa nimimi puri paloa piralepape.2 Gore nimina kako-nu nimina pepenanu pageaipapulu ramualia. Goa pua alurai daali oy-aeyaeme nimina mamina-nu aba nabea. 3 Goapua nimina epe aaname warini gol-para epe aanasilva-para aba abu pua ramuaaya. Go abu puaramuape yaemere onaanuna ini agaamadaa nim-ina wae yaenu rayo penaame salia. Goa puago amope yaere repena sulaame nimina yoganeralade-rupa roaaya. Goa pua go raburi niminakiritae kako mone oyaeyae-daa page dia yalia.4Waru pagalepape. Nimina maapu-para eta napeawasimide kogono naakinuri nimimi nimu maki-raawa nimuna oge yoto kalape oyaenumedalomapa saapitimi. Goa pua nimina eta kiritape kogononaakinu page nimumi puri paloa waru yaateme.Goa pea-pulu nimuna agaare so yaa-para piri puripaloa surube Gote-me nimuna agaa pagea. 5Goreoro yaalo nimi amope aanu su amaa piruare gorenimimi epe epe yaenu adaapumuapedopedopuapimi. Goa pua eta waru adaapupe noa menanunona piane pimi. Goa pea pare abia nimi tapeyapi di re-para epalia. 6 Nimimi epe redepo neaanu koso lape agaa loa aba tumaomasimide. Goapisimi rabu nipumi nimi nagimisa. Goa pea-ganimi go pimi amope aanuri waru adalepape.

Niaana pu robaa puri mapalaawa kedaa rua AaMudu ado piramina

7 Goa pea-ga nina ame baaninu, nimimiri AaMudu epape yapi di pawa ado piralepape. Gorenimimiri maapu sae aaraame maapu-para epenape yae etainalo ado piruaaya-rupa adamina.Nipumi nipuna pu robaa-para puri mapalaawayai-para naare-para ado pirua nipumi eta mu-lalo pea. 8 Gore nimimi page nimina pu robaa-para puri mapalwa kedaanu pawa riaalepape. AaMudu wala epape yapi diri ora aba rudu yala-gakone waru sua puri paloa kone rulaatepape.

9 Gore nina ame baaninu, nimina onaanu-pararonome naomalepape. Goa palimiri koso pagapeGote-me nimi-para wae yoto rumaa gialia. Gorekoso pagape aare nipu epolalo pia. 10 Gore amebaaninu-ya, aba gupa pageme. Mo abade piriGote-na agaa lakene aanumiri Aa Mudu-na bimadaa agaa lakesimi. Gore abade nimumi nimu-para waea pisimide onaanuna kedaa pawa risimi.Goa pisimi-pulu nimimi go nimuna kone adoamogealepape. 11 Pagalepa. Abade go aanu nimukone rulaawa kedaa risimi-pulu niaame nimupedo pu pirisimide aanu teme. Nimimi Jop-na

Jems 5:12 367 Jems 5:20remaare aba pagemede. Abade nipumi nipunapu robaa puri mapalaawa pawa pirua nipumadaawae yaenu ipisa rabu nipumi puri paloa risa.Goa pua oropere Aa Mudumi nipu madaa odomeomoa raba misa. Gore Aa Mudumi niaa madaaodome waru omoa oro yaalo niaa raba minaloniaame adema.

Niaame ora yaamadaamakuaa agaa pa nalamina12 Gore nina ame baaninu, nimimi aana orae

agaa teme-daare yaamadaamakuaa loa agaa nat-apape. Nimimi yaa makuaa su makuaa loa oyaemedaloma page makuaa loa agaame natapape.Dia, nimimi agaa meda madaa e teme-daare ora etapape. Go page dia teme-daare ora gomadaa diatapape. Gore nimimi kone laapo sua yaa madaamakuaa teme-daare oropere nimimi Gote-na waeyoto mealimi.

Redepo ne aame beten tea rabu go beten ora puriwaru pabea

13 Gore nimina rikiraana piri ame baanimedame kedaa pi yae ruaayare nipumi Gote-para beten talo pea. Goa pua ame baani medanarobaa-para raaname omeare nipumi Gote-nabi minasaatalo yaasa talo pea. 14 Pare niminarikiraanare niaana ame baanimeda yaina omearenipumi lotu ada surube aanu yaatea. Goa puamo aanumi nipu madaa beten loa Aa Mudu-nabimi nipuna yogane madaa wabola koya salimi.15 Gore nimumi Gote madaa kone waru rulaawabeten teme-daare Aa Mudumi go yaina ome aawala marekaalia. Goa puare abade nipumi pisareAa Mudumi go wae yaenu rayo page mea rubalia.16Goa pea-ga niminawae yaenuri nimina amenu-para lapatepape. Goa pua nimimi nimina amebaaninu perekenalo Gote-para beten tapape.Gore kone rulaawa epe-rupa piri aame beten tea-daare nipuna beten-me puri paloa raba mealia.17 Abade Elija pirisa rabu niaa nona piane pirisa.Goa pisa pare nipumi puri paloa Gote-para yainaepenalo beten sa. Goa pisa-pulu maali repo-para akua oraapu madaare yai naipisa. 18 Goapinalo nipumi beten wala sa raburi yai ipua sanago su amaa eta nape yaenu wala opesa.

Aa meda Gote-na pora gimoa piraliare wala lamumua walamina

19Gore nina ame baaninu nimina rikiraana piriaa medame ora epe agaa gimoa nipumi wae yaeagu pulalo palia-daare gore nipu epe pora walamea waalape. 20 Pagalepa. Aa medame pupitagine aa epe pora mea waaloa raba meape. Goa

pua go raba meae aame waea wala napi epe-rupamapiraalia rabu mo wae aana kone wasupa kagaapiraama laama palia. Goa puare Gote-me go koneadoa go pupitagi nape aana wae yae ora adaapumea rubalia.

1 Pita 1:1 368 1 Pita 1:12

Pita EgataaRipia Agaa

Pita-me go pepare kedaa adaa ritimi Kristenonaana kone rulae yae mapuri palaatalo agaaadaapu gupa tisa: Kristen-numiri Yesu Krais-naepe agaa madaa kone rulatepape. Yesu nipuomoa wala rekesa. Goa pua nipumi wala epalualo lagisa. Go agaamakuaawa wala epalia waru su-rubamina sa. Ora ria Kristen-numiri kedaa ritimipare go yaere nimuna kone rulae yae ko tulalopea. Goa pea-ga nimumi kone waru rulaawa Yesuwala epalia surubena. Go yapi di raburi nimu epeyae mealimi.Robonu gupa adamina:

Aba adape agaa (1.1-2)Gote-na oro yaalo kagaa pirape (1.3-12)Gote raapu epe-rupa piramina (1.13–2.10)Kedaa epalia rabu pape-anu (2.11–4.19)Pawa pirua Gote-na kogono pamina (5.1-11)Pora po agaa (5.12-14)

Pita-me pepa rana padane tua rapaasa1 Ni Pita-re Yesu Krais-na kogono aa pirua

neme go pepa Gote-na ruru onaanu nimi pimi-para repaato. Nimi abade nimina adaarenu gi-moa mo su rado rado-para yada ta onaanu puapimi. Gore Pontus-para Galesia-para Kapadosia-para Esia-para Bitinia su robonu-para pua pimi-ga go pepa neme nimi piri-para repaato. 2 Oraabadere aapa Gote nipuna kone sua nimi nipunaonaanu mapiraasa. Gore Holi Spirit-mi abadenimi ora epe onaanu mapiraasa rabu Gote-me nimi Yesu Krais-na agaa pagoa rataliminalopisa. Goa pua Yesu omoa wala rekoa pisa rabunipuna yaapimi nimina wae yaenu mea radeperubisa. Gore nipumi nimi epe-rupa mapiraainalopisa. Nipuna epe kuma pi kone-para nipunaepe raba meape agaa-para nimina robaa-pararulatabenalo repaato.

Kagaa pirape kone wasupare so yaa-para meam-ina

3 Niaame Gote-na bi minasaawa ora pi lamina.Nipuri niaana Aa Mudu Yesu Krais-na aapa pia.Gore nipumi niaa odome waru omoa Yesu walamarekaasa. Goa pua Gote-me niaa kagaa onaa-rupa mapiraasa. Goa pea-ga niaa ora epe-rupapirua orope Gote-me niaaminalo ado pima. 4Goapua nipumi nipuna onaanuri so yaa-para i epe

kone wasupa gialia. Goa pea-ga niaame go yaeora ginalo ado pima. Go epe yaenu nipumi oroyaalo surubea-pulu mada naramualia page naoyaalia page oro yaalo nipumi managola suaaya.5 Nimimi Gote madaa kone rulalimi rabu nipunapurimiri niaa surubaina. Goa pua nipumi niaaoro yaalo epe-rupamapiraapena kone epalia rabumadaa mea waatea. Go rabu niaame nipuna epesurube yae mealima.

6 Go madaa niaame pedo pamina. Goa peapare abia niaame oge rudupu pirua kedaa radorado ru piruaeme. 7 Go konemere nimi Gotemadaa konewaru rulaemepalo nimina kone-parako tea. Gore epe abu pi aana gol-re mada otea paloa nimumi go gol repena sulaa-para meairitimi. Go rabu go gol-na puri ademe. Goa peapare nimina kone rulape kone ko tulalo pea. Goapea-pulu kedaa pi oyae medame nimina kone-para maoyaatalo palia rabu mada nao yaalia.Dia yapare nimina kone puri mapalaatalo pea.Goa pea-ga nimina kone rulae yaere aana gol-napuri page maoge yaaya. Goa pua oropere YesuKrais su amaa penaame waatea rabu nimina biminasaainaloa nimimi epe paana puri page adabi page mealimi. 8Gore abade nimimi nipuna ini-para na-adesimi pare nimimi nipumadaapedopuraaname omeme. Go page abia nimimi nipu na-ademe pare nimimi konewaru rulaeme. Goa pea-ga nimimi raaname waru omalepape. Go omemeraana-mere go su amaa omemede rana rayomaoge yaaya. Goa pea-ga niaame go madaa paagaamemadanalaketema. 9Goapuanimimi konerulape konena re muaeme-pulu raaname waruomeme. Go kone rulape konena re-re nimimiGote nimina konewasupa oro yaalomapiraainalomuaeme.

10 Go oro yaalo kagaa pirape kone madaareGote-na agaa lageme aanumi abade go agaana relagisimi-pulu go agaa mu pirisimi. Goa pua Gote-me nimu pa gi kone ginalo agaa mea waasimi.11Gore Yesu Krais-naHoli Spirit-ri nimuna robaa-para pirua Yesumi kedaa rado rado rua walaorope adaa bi minalo Gote nipuna agaa lakeneaanu lakesa. Goa pisimi-pulu nimumi oro yaalogo yaenu aa-rabu epalia yapae? Akeane epaliayapae agaa mu pirisimi. 12 Goa pua Gote-menimuna kogono napinalo mea waasa. Gore abadeGote-na agaa lakene aanumi go agaamadaa lakes-imi rabu nimi raba mulalo kogono pisimi. Goapisimi-pulu nimimi page aba pageme. Gore abadenimumi EpeAgaamea lagisimi rabuGote-meHoli

1 Pita 1:13 369 1 Pita 2:5Spirit so yaa-para epenaloa nipuna purimi epeagaa niaa lagisimi. Goa pua ensel-numi page goepe agaana re niminaata peme yaalore nimumiraaname waru omeme.

Gote-me niaa epe-rupa piraminalo mapiraasa13 Goa pea-ga nimina kone maredepo yawa

waru surubalepape. Goa pua nimina kone ray-ore Yesu Krais su amaa penaame epalia rabunipumi epe kone gina loa waru ado piralepape.14 Nimiri nogo naakinumi agi aaraanuna agaawaru pagemede-rupa Gote-na agaa pagoa pi-ralepape. Gore abadere nimimi kone warunaniminaawa wae konena pora ratu pirisimi.Goa pisimi pare abiare nimimi go pora walanaratalepape. 15Dia, Gote-me nimi aba yaasaderenipu ora epe-rupa rado pia. Goa pea-ga nimimipora pamualimi rabu epe redepo ne kone suapamualepape. 16Gore Gote-na agaa i buk-mi gupatuaaya: Niri oro yaalo epe-rupa rado piane pi-ganimi oro yaalo gupa piralepa.

Ora adaa yotome Gote-me niaa raba misa17 Gore nimimi Gote-para beten teme rabu

Aapa-ya teme. Go Aapamere onaa rayo madaakone padane sua kogono rayo adoa onaanunakone padane padane laatapu mea rumaaya. Gorego su amaare ora niaana adaare-daa dia yaade.Goa pea-ga su amaa pitimi rabu nipumadaa paalaomape kone waru sua pora pamualepape. 18Goreabade nimina akuanumi wae yaemogeasimi rabunimimi go kone agu ratisimi. Goa pea pareGote-me niaa go wae koneme rogaasaba esepe-nalo raba misa. Niaa raba mua kabesa rabu gosu amaa yaeme niaa naraba misa. Dia, go suamaa aana silva-para gol-parame warini yaereramua nipuna puri dia yalia. 19 Gote-me nimiwae yae madaa maesepeatalo pisa rabu pa suamaa i epe yaeme napisa. Dia, pare Krais-nayaapimi niaa pane mua maesepeaasa. Goa pisarabu nimumi ora epe pepesonemena sipsip si tuamiru* irsimide-rupa Gote-me Krais su amaa mearapasa-pulu niaanawae yaemadaamea esepeasa.20 Gote-me go su yaa abi nawarini awoare Kraisnipumi go kogono pinalo mada misa. Goa puanimi raba mulalo orope go di raburi penaamesu amaa mea waasa. 21 Gore Krais su amaa ipuanimi raba misa. Goa pua Gote nipuna Krais abadematmat-para wala marekaawa bi kasa. Goa pisa-pulu nimimi Gote madaa kone rulaawa ado pimi.

Niaana amenu baaninu pedo pu raaname omam-ina

22 Gore abia nimimi go agaare ora waru pagoarateme rabu nimina kone maepeaaya. Goa puanimina kone rulae yaeme ame baaninu-para konewaru sua pedo pu raana omalepape. Goa puanimimi nimu madaa puri paloa robaa-para konepadane salepape. 23 Gore Gote-na oro yaalokagaa pirape agaame nimi kagaa onaa madisa.Gore ama aapame nimi madisipi-rupa dia yapareoro yaalo pirape Aapame nimi kagaa onaa mapi-raasa. 24 Gore Gote-na agaa i buk-mi gupa ta:Onaa rayore su amaa aaya ripunu nona pianepimi. Goa pua nimuna to madaa pepena rayoremo ripununa ini nona pea. Gore ripu kaapuyoa nipuna ini radalapa lopea-rupare onaanuadaalupu napirua omalimi. 25 Goa pea pare AaMudu-na agaare oro yaalo pa salia. Go agaarenimumi Epe Agaa nimi piri-para mea ipisa rabupageme.

2Aa Muduri oro yaalo kagaa pirape aana nona

piane pia1 Goa pea-ga nimimi wae kone rayo gi-

malepape. Goa pua yaa agaa lape kone-parakudiri pi kone-para udiapa kone-para ero agaa-para go rayo gimalepape. 2 Gore nogo naak-inumi adu nala omemede-rupa nimimi Gote-naepe agaa madaa go-rupa waru raaname omoaadu-rupa nalame omalepape. Goa pua oro yaalonalimi-daare go epe agaame nimi puri waru ma-palaaya raburi nimi Gote raapu oro yaalo epe-rupa kagaa piraama laama palimi. 3 Gore nimimiAa Muduna epe odome ome kone aba misimi-pulu redeme waru omeme.

4 Gore nimiri Aa Muduna piri-para ipulupape.Nipuri oro yaalo kagaa pirape aana nona pianepia pare Gote-me go aana ora epe ta kone suamapiraasa. 5 Gore nimi pa kagaa pimi onaa pageaana-rupa puri paloa rekoa ipulupape. Goa puaGote-me nimiri Holi Spirit-na ada-rupa waritalopea. Goa palia-daare nimimi Gote-na epe onaapirua miru irae kogono pamina. Goa pua nimimiHoli Spirit-na kone mua Gote-para ora epe miruirae yae kalamina. Goa palimi rabu Yesu Kraisnipuna pisade kogono madaa kone sua pamina.Goa pua Gote-me go iralimide miru adolaloregore raaname waru omalia.

* 1:19: Israel onaame Gote-para ora pi loamiru iritalore epe sipsipmena adoa pua irala pisimi. (Wok Pris 22.17-25) Pita-me go rekenaagaa makuaawa goa sa: Krais-ri epe miru irape mena sipsip si yade sa.

1 Pita 2:6 370 1 Pita 2:246 Go madaare Gote-na agaa i buk meda page

gupa tu isa: Neme yoto adaa meape aana medamadaa misu. Go aanare ada puri mapalape aanaya-pulu abia neme nipuri Saion su-para mapi-rayo. Goa pea-pulu onaa rayome nipu madaakone rulalimi rabu nimu yala mada napoteme.7 Nimi nipu madaa kone rulaeme onaanuri nim-imi go aana ora waru epe ta teme. Goa pea pareonaa medalomame kone narulaeme onaa nimimadaare agaa gupa ta:Go aanare kogono aanumi abade gimisimide.Goa pisimi pare abia go aanare nipu ada rayo puri

mapalaaya sa.8 Go page Gote-na agaa i buk medame gupa ta:Go aana-mere onaanu magataboa lopalimi. Gopage go aana-mere onaanu malopalialo tu isaya.ImumiGote-na agaamadaa konenarulasimi-pulugo agaa madaa magatabesimi. Abade Gote-megoa palimilo kone isa-ga goa pisimi.

Niaare Gote-na ruru onaanu pima9 Goa pea pare Gote-me nimi aba madaa

misa-pulu nimiri nipuna ruru onaanu piruaeme.Nimiri miru irae onaa piruaeme. Nimiri ora epeadaa su robo meda-para piruaeme. Goa pea-ganipumi nimi nipuna epe kogono rayo onaanu-para lakelaminalo mapiraasa. Abade Gote-menimi yaasa raburi nimimi wae ribaane su gi-moa nipuna epe paa pi ru-nane epa odobasimi.10 Abadere nimiri pa wae onaa ruru piruasimidepare abiare nimi Gote-na ruru onaa piruaeme.Abadere nimimi Gote-na odo omape kone nan-iminaasimi pare abiare Gote-me nimi nipuna odoomape koneme raba misa.

Niaare Gote-na kogono onaa piramina11 Gore nimina adami onaanuri nimi go su

amaa oge rudupusi piralimi. Goa pea-pulu orapora kimisu onaanu page yada ta epe onaanupage nimi gupa piralimi. Go madaare nemenimi gupa lagialo: Nimimi waea yolape konesua palimi-daare nimina wasupanu raapu yadakepetalo palimi. Goa pea-ga nimimi go waekone rabuaniaawa gimalepape. 12 Gore nimimiribaane-para piri onaanu raapu polalore konewaru sua epe-rupa pamualepape. Goa pua ni-mumi nimi waea pape onaanu talo peme rabunimina epe pora aba adena. Goa peme-pulunimumi Gote-na epape di rabu nipuna bi mi-nasaalimi.

13 Nimimi Aa Mudu madaa kone penaloa gosu amaa aa muduna agaa mana rayo ratalepape.Goa pua go su robo rayona aa mudu page nimimi

nipuna agaa pagoa ratalepape. 14 Gore ora aamudumi gavman-nu mea epenaloa nimumi waeyae peme onaanu-para yago tua wae yoto meakanalo mea epenasa. Goa pua epe kone imi on-aanuna bi minasaainalo mea epenasa. Goa pea-ga gavman-nuna agaa page waru pagalepape.15Gore Gote-na konere nimimi ora epea paliminakone isa. Goa palimiri nimimi agaa pa-rupa loamayae aanuna agaa madaa loraalimi. 16 Gorenimiri epe ode pirape-rupa piralepape. Goa peapare epe ode pirape onaa pitimi rabu niaare oyaerayo mada pua wae yae mada rigitalimina lonatapape. Dia, nimiri Gote-na kogonome adinionaanu-rupa piralepape. 17Goa pua nimimi onaalubu-para epe bi mina kone salepape. Goa puareKrais-na ame baaninu-para pedo pu raanameomalepape. Goa pua nimimi Gote mada paalaomoa nimi ora aa mudu epe bi ina kone salepape.

Niaame Krais-na kone mua waea napamina18 Nimi kogono naaki nimimiri mo nimi su-

rubeme aanu epe bi mina kone waru sua pi-ralepape. Goa palimi rabu nimimi epe kone suaraba mi aanu padane-para adalepape. Dia, parenimimi mo wae agaa loa surube aanuna agaapage waru pago piralepape. 19 Gore nimimi Gotemadaa kone rulaawa pora pameme rabu nimimiradaa noa kedaa pa riaalepape. Goa palimi-daareGote-me go konemadaa raaname omoa nimi rabamealia. 20Goa pua nimimi epe kogono peme rabunimumi kedaa gialimi-daare Gote-me nimi rabamealia. Goa pea pare nimimi waea teme-pulunimumi nimi tua kedaa gialimi. Goa pua nimimigo wae yae ora mealimi-daare akeane Gote-menimi epe bi gua raba mealia ya? Mada dia.

21 Goa pea pare Gote-me nimi kedaa riaminaloyaaloa madaa mea. Gore Krais-me waea napuaradaa pa amaa nisa. Goa pisare nipumi niaago pora rataminalo mea waasa. 22 Gore nipumiabade waea meda napisa. Goa pua nipu yaa agaapage ora meda nasa. 23 Gore nimumi nipu-parawae ero agaa simi rabu nipumi nimu-para go waeagaa na-abusa. Goa pua nipumi radaa adaa nisarabu nipumi yada meda nasa. Dia, pare nipumiepe redepo ne lape agaa Gote madaa ado pirasa.24Gore Krais nipuna yoganeme niaana wae yaenurayo mea ruare nipu so repena polopea madaaomesa. Nipumi goa pisare niaana wae yaenu lubumea rubatalo pisa. Goa puare niaa su amaa pitimarabu epe redepo ne kone saminalo pisa. Gorenimumi nipu nil-mi tu maomasimi rabu nipuminiaa ora maepeaasa.

1 Pita 2:25 371 1 Pita 3:1825 Abade nimi sipsip menanu pora gimoa

alupatade-rupa pirisimi. Goa pea pare abiarewala mo mena sipsip surubape Aa piri-para walamea ipisa-pulu nipumi nimina konewasupawarusurubalia.

3Repaaya-na agaa

1 Gore Aa Mudumi nimina kone wasupasurubea-rupare nimi onanuri nimina aaninunaagaa pagoa piralepape. Goa palimi rabu nim-ina aani medalomame nimina pora epe-rupapiralimi-rupa adalimi. Goa pua nimimi Gote-na agaa madaa kone rulatepape. Goa puarenimimi pa agaa nateme pare aaninumi niminaepe kone adoa wae kone perekealimi. 2 Goremo orenu nimimi epe kone sua pora epe-rupapamualimi-daare aanimi goa adoa gomadaa pagekone rulalimi. 3 Gore nimimi pa amaa yoga-nena pepena agu peme. Gore niaame aalu irinumadaa pepena waru pawa aana-me warini epeoyae page pepena pua epe mamina rado radonupagemaraata palima kone-daa nasalepape. 4Dia-ga nimina pepenare epe kone nimina robaa-para waru mea salepape. Goa palimiri go epepepena naramualia-ga go epe kone pu robaa-parasaabaawa epe-rupa piralimi. Go konere Gote-na ini agaa madaa ora epe ta. 5 Abadere onan-umi Gote madaa kone rulaawa epe-rupa pirisimi.Go onanu nimuna pepenare nimuna aaninunaagaa pagoa pawa pirisimi rabu ora epe pepenanona piane pisimi. 6 Ona Sera-mere kone go-rupa isa. Nipumi nipuna aani Abraham-na agaapagesa rabu nina aa adaa kone sua nipuna kogonopasa. Goa pua nimimi epe kogono pua oyae medamadaa paalamenaomalimi-daare nimi page Sera-na wanenu nona piane pimi.

7 Nimi aaninuri nimina orenu raapu waru pi-ralimi pare onaanu nimuna yoganere puri warunapabea-ga nimimi nimu madaa epe kone suaraba mealepape. Nimi onaa raapu epe-rupapiraliminaloa Gote-me nipuna oro yaalo kagaapirape kone pa gialia. Gore nimimi go epe porapamualimi-daare oyae medame nimina betenlape agaa mada narabuaniaalia.

Niaame kone padane sua piramina8Gore abia neme go agaare gupa lo kiritaluame

pi: Nimi rayome epe kone padane-rupa sulaloreonaa rayo odome omalepape. Goa pua niminaame baaninu-para pedo pu raaname omoa nimuraba mua nimu adaa bi mina kone nasalepape.

9Goa pua aa medalomame nimi waea palimi rabunimimi nimu-para waea napua abutapape. Gopage nimi-para wae agaa teme rabu nimu-parawae agaa na-abutapape. Dia-ga nimimi agaaabute rabu Gote-na puri mina agaa laketapape.Gore abade Gote-me nimi yaaloa mapiraasa rabuepe puri gialua loa pisa.

10 Gore Gote-na agaa i buk madaa gupa tu ia:Aamedamenipu epe-rupa pirua raanameomalua

kone sali-daare:Gore nipumi wae agaa-para yaa agaa-para

ora natea.11 Goa puare nipumi wae yae rayo masaa rilaawaepe kogono agu palia.

Gore nipumi epe kone sua pawa epe-rupapirape pora kuritalo palia.

12 Go pora madaare Aa Mudumi epe redepo neonaa waru adoaaya.

Goa pua nipumi oro yaalo nimuna betenpagoa nimu raba muaaya.

Goa pea pare Aa Mudu waea peme onaanuadoa gimoaaya.

13 Goa pea pare nimimi puri paloa epe konesulalo palimi-daare aapimi nimi madamao yaaliaya? Gore ora mada dia. 14 Goa pea pare nim-imi epe kogono pua go madaa radaa nalimi-daare gore nimimi raana omo piralepape. Gopage nimimi pa aanu madaa paalame naoma-lepape. Go page nimina robaa-para kone adaapunasalepape. 15Dia-ga nimina robaa-parare Krais-na bi minasaawa ora niaana Aa Mudu kone suapiralepape. Gore pa aa medame nimina epe adopirape yaere ake yapae tea-daare oro yaalo nim-imi kone waru sua go agaa epe-rupa abutimina.16 Goa pua nimuna agaa abutalo palimiri pawasiepe kone sua agaa laketapape. Nimina pua robaa-para i konere epe-rupa salepape. Goa palimirinimi-para ero agaa teme rabunimumi nimi Krais-na pora ratua piri onaa adalimi. Goa pua nimunateme yaa agaa madaa yala mada poteme. 17 GoreGote-me gupa kone saliare niaame epe kogonopua gomadaa kedaamealimare gore epeaalia tea.Goa pua niaamewae yae pua gomadaa wae kedaamealimare gore o yalia.

Krais omoa rekesare niaa kaba mulalo pisa18 Gore Krais nipu niaa madaa omesa. Goa

pua nipu rana komeame niaana wae yae rayomea rubulalo omesa. Nipu ora epe redepo neaa pirisa. Goa pua nipumi niaa wae onaanuGote piri-para lamua polalo omesa. Nipu ora aa-rupa pirisa rabu nimumi nipuna to yogane tu

1 Pita 3:19 372 1 Pita 4:18maomasimi pare nipunawasuparewala rekoa oroyaalo kagaa pa pia. 19 Gore Krais nipuna wasuparekoare wala wae naaku-para pimi onaana konewasupanu epe agaa laketa pisa. 20 Go onaanakone wasupanuri abasade Noa pirisa raburi ni-mumi Gote-na agaa rasisimi. Go rabu Gote-menimu aipapulu natisa pare Noa-me ipunu warisarabu Gote-me pa ado pirisa. Go ipunu-parareonaa 8-pela ru-nane pirinaloa ipame page natisa.21Gore mo ipare abia go baptais meape pora meawaasa. Pare abia baptais mulalore pa yoganenaoto pi oyae namea rakepeaalia. Dia, nimina purobaa-para epe kone sua nimimi Gote-para oraagaa loa baptais mealepape. Go madaare YesuKrais matmat-para wala rekesa-pulu nimimi gomadaa kone rulaawa baptais mua oro yaalo kagaapiraama lama palimi. 22 Gore nipu so yaa-paraaba pua Gote-na popo ki-nane pua pia. Goa puanipumi ensel-nu rayo-para so yaa-para pimi puripane mudu-para go rayore Krais-me surubea.

4Niaame abana lo robaa gimamina

1 Krais-me abade nipuna yogane madaa radaanisa. Gore nimimi page go kone padane-rupakone sua robaa-para puri mapalaatepape. Goreaa medame pupitagi nape kone gimolalo palia-daare nipumi radaa nalia. 2 Goa pea-ga nimisu amaa piralimi rabu nimimi pa onaanuna waeyae pape kone gimoa Gote-na kone mua porapamualepape. 3Gore nimimi abade Gote-na agaanapagesimi rabu nimimi ribaane-para piri onaa-rupa pirisimide. Goa pua nimimi yala polapekone su ona yolape kone su ipa bia noa maeyawawae pupitagi no ipa bia nolalo kiritaawa makiraeremona binu minasaasimi. 4 Abadere nimiminimu raapu go wae yae pisimi. Goa pea-ga abiago wae poranu gimoa napameme rabu ribaane-para piri onaanumi naniminaawa nimi-para waeero agaa teme. 5 Goa orope Gote-na koso pagapeAa Mudu piralia rabu nipumi pa piri onaanu-para aba ome onaanu-para nimuna yoto mearumaalia. Goa palia rabu mo ribaane-para pirionaanumi nimuna peme kogono madaa lakelal-imi. 6 Goa pea-ga Krais-me aba ome onaa piri-para pua Epe Agaa lakesa. Goa pisa rabu nimunayogane apalae onaa rayo koso agaa pagoa yotomealimi. Goa pisa pare nimimi kone rulaawanimuna kone wasupanuri Gote raapu piralimi-daare go Epe Agaa aba lakesa.

Epe kogono naakimi Gote-na oyae rumaalimi7 Abia oyae rayo dia yape diri apo rudu yala.

Goa pea-ga nimimi kone waru sua puri paloareka aatepape. Goa puare nimimi beten lapekone oro yaalo salepape. 8 Goa puare nim-ina amenu baaninu-para pedo pu raaname waruomalepape. Go konemere ora waea pape koneadaapu mada rigitabalia. 9 Goa pua nimina amebaaninu epalimi rabu nimina ada lamua puawarusurubalepape. Goa pulalore go madaa nimimiratu nayawalepape. 10Nimi rayo padane padanelaatapumiri Gote-na puri rado rado misimi-pulunimina amenu baaninu raba mua epe-rupa su-rubalepape. Goa palimi rabu nimimi onaamedaloma raba mulalore Gote-na puri rumaam-ina. 11 Gore aa medame agaa mogetalore nipumiGote-na epe agaa lagina. Go page aa medameonaa raba mulalore nipumi mo Gote-na kanepurimi kogono pina. Goa pua kogono rayomadaare onaanumi Yesu Krais-para Gote-na biminasaamina. Gore nipumadaare epe paana purimedaloma-para oro yaalo mealimina. Go ora.

Krais-mi kedaa risa nona pi epalia-ga riamina12 Gore nina epe adami onaanuri go radaa pi

oyae medalomame nimi ko tulalo epalia-ga gomadaa napogolasaatepape. Gore go oyaere orarado piane yae-daa lo gupa natapape. 13 Dia-ganimimi Krais raapu radaa no aaeme-ga raanamewaru omalepape. Goa pua oropere nipuna epepaana puri penaame waatea rabu nimina robaa-parare raaname ora waru omalimi. 14 Gore nim-imi Krais-na agaa pagoa nipuna pora kuritimirabu nimumi nimi-para wae ero agaa teme-daarenimimi raaname omalepape. Go rabu Gote-naHoli Spirit-ri ora Epe Paa ya-pulu nipu nimi raapuepa pirua nimi raba mealia. 15 Goa pea parenimina onaameda tumaomape aapirua pagewaepape aa pirua page pa pupitagi nape aa pirua pagego-rupa piralimi-daare kedaa ora mada mealimi.16 Goa pea pare nimi Krais-na onaa pirua gomadaa kedaa rialimi-daare gomadaa yala napota-pape. Dia, pare nimi Krais-na bi teme-daare gokedaanu rua Gote-para ora pi tapape.

17 Gore Gote-me nipuna koso lape agaa tearaburi go yapi di aba rudu yalia. Goa puaniaa Gote-na ruru madaa koso aba loa rumaalia.Goa pua go onaanumi Epe Agaa madaa konenarulimiri Gote-menimu-para orawae yotowaruabutea. 18 Go madaare Gote-na buk madaa gupatuaaya: Gore epe onaanumi oro yaalo kagaapirape kone minalo kalai pu kogono waru pea.

1 Pita 4:19 373 1 Pita 5:14Goapea-ga onaamedalomameGotemadaamasaarilaawa wae yae peme-ga nimuri ake palimi ya?19 Goa pea-ga onaa medalomame kedaa ritimirabu Gote-me go pora waaloaaya. Goa pea-pulunimumi epe kogono pua Gote-me niaa surubenakone samina. Nipumi abade niaa warisa-puluniaa waru epe-rupa suruboa nipuna bina agaapagoamina.

5Nimi aa mudunumi Gote-na sipsip waru su-

rubalepape1Gore neme page Gote-na ruru onaanu surube.

Goa pea-ga nimimi page Gote-na ruru onaanusurubape aanu puri pane agaa lagialo. Krais-me radaa no pirisa rabu adesu. Goa pua nipunaepe paana puri penaame waatea rabu ni pagemealua. Goa pea-pulu neme nimi lotu surubaeaanuri kogono go-rupa paliminalo agaa gupa la-gialo: 2 Gore nimimi Gote nipuna gisade ruruonaanu waru surubalepape. Nimuri ora sipsip-rupa piruaeme-ga waru surubalepape. Gupa su-rubalimi rabu Gote-na raana ome pora pamuaraaname omena surubalepape. Nimimi go ko-gono palimi rabu yoto meape kogono-rupa napi-pape. Dia, pare nimina pu rekatabena go kogonowaru pipape. 3Goa pua nimimi surubape onaanumadaa kogonopalimi rabunimuna agaa narabua-niaalimi. Dia, pare nimimi nimu epe pora meawaatapape. Goa pua nimina epe pora rata meaepalimi. 4 Gore nimimi goa puaa-mama puare gosipsip surubape aamudu epalia rabu nipumi nimiora epe yoto gialia. Go yotore ora naramualia.

Niaame niaana pa kone rabuaniaawa epe konesamina

5 Goa pea-ga nimi ogege aanuri nimimi pagesurubape aanuna agaa waru pagalepape. Goapuare nimimi pawasi pirua nimina amenu rabamua pawa piralepape. Go raba meape konerekogono mamina-rupa yamalepape. Go madaareGote-na buk madaa gupa tua ia: Gote-me aakonei onaanu gimea pare nipumi pawa aawae onaanuepe-rupa rabameape kone kaloaaya. 6Goa pea-ganimina aakone rabuaniaawa nimiri Gote-na puripane aa kibu re-para pawa piralepape. Goa puanipuna kone sua yapi di salia raburi nipumi nimiminasaalia. 7 Goa pea-ga nipumi nimi surubea-pulu nimina kone adaapu sape konere nipu piri-para mea rubalepape.

8 Gore nimimi kone waru marekaawa su-rubalepape. Nimina iaa Satan-re nipu menakirame e waru puri paloa tade-rupa agaa lo pa-muaaya. Goa pua nipumi puri paloa pamuareonaa medaloma asapua nimuna kone mabebo-laatalo pea. 9 Goa pea-ga nimimi puri paloakone rulaawa nipu gimalepape. Gore pagalepa.Nimina go su amaa pimi ame baaninu rayorenimumi wae kedaa nimimi ritimi-rupa ritimi.10Goa pua nimimi kedaa riaala palimi-daare Gotenipuna nimi surubalia. Go rabu nipumi nimi epe-rupa mapiraawa ora onaa mapalaalia. Gote-mereepe raba meape kone rayo gua nipumi nimi Kraisraapumapiraasa. Goa pua nipuna epe paana purioro yaalo mealiminalo pisa. 11 Goa puare nipumioyae rayo surubo oro yaalo puri waru suaaya. Goora yaade.

Agaa medaloma12 Neme go rudu pepa tua repaato rabu Sailas-

me ni rabameala. Go aare ora niaana ora epe amepia. Neme go pepa talore nimi puri mapalaatalogo agaare ora Gote-na epe raba meape agaa ya-pulu go lagialo-daa. Goa pea-ga nimimi go agaamadaa puri mu piralepape.

13 Gore Babilon* su-para piri ame baaninuminimi epe-rupa piralepape lo repaateme. GoYesuna ruru onaanuri Gote-me nimu page yaaloanipuna ruru mapiraasa. Goa pua nina si Mak-me page nimi-para epe-rupa piralepape lo otaata.14 Nimi rayome nimina amenu baaninu-paraKrais-na onaanuna pedo pu raaname omape konesua nimuna ki mealepape. Nimi Krais raapu pirionaanuri nimina pu robaa-para epe kuma pi konemeamina.

* 5:13: Pita-me Babilon agaana re-re go-rupa: Rom adaare-pare Babilon aasa. Akolo ya? Pita-na yapi dina Gote-na onaanu Babilonsu-para piri Rom onaanumi waea adaapu pisimi. Gore Babilon onaame aba pisimi-rupa wala pisimi-daa sa.

2 Pita 1:1 374 2 Pita 1:16

Pita LaapoRipia Agaa

Go pepana re gupa: moge riaae aanu medalo-mame pora pamua Kristen onaana kone rulae yaemabebolaeme-ga go aanuna agaa napagalepapesa. Aposel aanumi lakesimide agaa waru rip-inaatepape lo tisa. Goa palimi raburi Gote warumakuaa Yesu page waru makuaalimi. Aposelaanumiri Yesu ora nimuna inimi adesimi. Yesuminimu mogeasa agaa page pagesimi.

Aa medalomame Yesu wala naepalia simi. Gopepa-me gupa ta: Ora wala epalia ta. Nipu abinaepea pare go agaana re-re gupa: Gote-me aameda pa alupaina kone naisa. Onaa rayo lorobaa perekena kone isa. Gote-re nipumi onaanuodome omoa nipu pawasi pirua raba misa. (3.9)Robonu gupa adamina:

Aba adape agaa (1.1-2)Gote-meniaa yaaloamadamuamapiraasa (1.3-

21)Makirae tisaa (2.1-22)Yesu ora wala epalia (3.1-18)

Pita-me pepa rana laapopa tua rapaasa1 Ni Saimon Pita-re ni Yesu Krais-na aposel

kogono aa pirua nipuna kogono aa page piruaayo.Neme go pepare onaa medaloma abade konerulasimide onaanu re-para repaato. Gore koneniaame rulaema-rupa nimimi page rulaeme-gaora epe ta. Goa pua niaa rayore Gote-na RabaMi Aa Yesu Krais page nipuna epe redepo ne aayapare niaa pa amaa gisipi. Go madaare niaamekone rulaema. 2Abiare nimimi Gote-para niaanaAa Mudu Yesu-para nipuna epe makuaae konemeamina. Goa pua nipuna go epe raba meapekone-para epe kuma pi kone-para nimi madaawaru adaapu rulatabena.

Niaare Gote-me yaaloa mapiraasa3 Gote-mere nipuna epe puri pane oyae rayo-

para kone wasupa gulalore nipumi niaa yaaloanipu si raapu mapiraasa. Goa pea-ga nipu madaakone niminaawa pora pamuamina. 4 Goa puanipumi nipuna epe kagaa pirape kone wasupaYesu madaa managola saasa. Goa pua niaa gi-alia. Nimimi go nipuna kone mua nipu raapupiruaeme-ga go su amaa piri onaanu wae-rupamapiraape kone mada pogola pua gimeme.

5 Goa pea-pulu nimimi go epe kone madaanimina kone rulae kone raapu epe kogono konesua makibumaatepape. Goa puare nimina epeapape kogono raapu nimimi makuaae kone suamea makibumatepape. 6 Goa puare nimina konesuruboa Gote-na kone mua nimi epe-rupa pa-mualepape. Goa pua nimimi nimina kone su-ruboa go raapu puri paloa pawa pirape konemua kedaanu page riaalepape. Goa pua kedaariape kone raapu ora epe-rupa pirape kone suamakibumatepape. 7 Goa puare nimina epe-rupapirape kone raapuri ame baaninu-para epe konesua pedo pua pipape. Go raapu onaanu madaapedo pu raaname omape kone raapu Gote madaakone sua mapiraatepape.

8 Gore nimimi go kone rayo ora waru saapitimirabu nimimi niaana Aa Mudu Yesu Krais madaakone waru niminaama puare niaa madinalo ko-gono pamina. 9 Goa pea pare onaa medame gokone nasuaemere nimuna ini o ta-daa oyae mo-pare aaliade yae mada na-adea. Goa pua iniwae aame Gote nipuna wae yae mea raakeperubisa-daa kone rugula waru na-adea. 10Goa pea-ga nina ame baaninu Gote-me nimi aba yaaloanipuna ruru loa mapiraasa. Goa pisa-ga nimimiwala nipuna pisade kogono puri paloa waru irulusaapiralepape. Gore nimimi goa palimi rabu nimimada nalopalimi. 11 Gore nimimi go agaa pagoaratalimi-daare nimimi oro yaalo kagaa pirapeyapi di odobaawa pirualimi. Go Surube Suri ni-aana AaMudu RabaMi Aa Yesu Krais-mi surubea-ga ipulupape lo waru lagialia.

12Goa pea-ga go oyaemadaare nemenimi konenarugulaliminalo oro yaalo lagialua. Goa paluapare nimimi go agaa aba waru pagoa simina oraagaa madaa puri paloa ado piruaeme. 13 Goa peapare neme go su amaa piruare neme nimi walagupa lagialuare gore nimina kone marekaatalope. Goa konere ora epe ta kone salua. 14 Goreneme ogesi-daa pirua nina yogane gimolalo nim-inaayo. Go madaare Aa Mudu Yesu Krais-me nipenaame lagisa. 15Goa pea-pulu orope omanoloago agaa rayo niminaabaawa nimi epe-rupa madapagalimina.

Krais-na epe paana puri adesima16 Gote-na agaa niaame nimi-para niaana Aa

Mudu Yesu Krais puri paloa epape di lagema. Goapua niaame pa iti agaa napagoa lagema. Dia-gaora niaana inimi nipuna adaa puri adesima-pulu

2 Pita 1:17 375 2 Pita 2:13niaame gomadaa lagema.* 17Gore Aapa Gote-menipuna bi minasaa rabu epe paana puri kasa rabuniaa pirua adesima. Go rabu so epe puri paneGote-na agaa medame Yesu-para gupa lakesa: GoAare ora nina epe Si-ga neme nipu madaa pedopu piruaayo sa. 18Nipu raapuri epe rekena i rudumadaa pirisima rabu niaame so yaa-para epaadeagaa pagesima. 19 Goa pea-daa niaame Gote-naagaa lakene aanuna agaa madaa puri paloa konerulaema. Nimimi page go agaa waru pagalepape.Go agaare ribaane-para lam-rupa ralaaya. Goapea pare Krais ipisa rabu yapi tade-rupa mo paamaoge yaaya. Goa ipisa rabu nipuna paa niminarobaa-para sulalo ipisa.

20 Goa pea pare nimimi go agaana waru nimi-naatepape. Niaana pa koneme Gote-na buk-parai agaana re-daa penaame nalaketema. 21 Dia-gapa aa meda nipuna koneme Gote-na agaana re-daa namea lagisa. Dia-ga Holi Spirit-mi konekalaa-mama pisa-ga nimumi Gote-na agaa on-aanu lakesimi.

2Wae aanumi kone rulae onaana kone mabebo-

laaeme(Jud 4-13)

1 Gore abade Gote makirae aanu Israel su-para rekoasimi. Goa pisimi-rupare nimi piri-para makirae tisaanu page piralimi. Nimumionaanu wae-rupa mapiraatalo makirae agaa epalagialimi. Goa pua nimu epe-rupa mapiraasadeAdaa Aa masaa rilalimi. Gore nimumi goa palimilo Gote-me nimu wae-rupa palimiri mao yaalia.2 Goa pea pare onaa adaapumiri makirae tisaa-nuna wae kone ratua mogeteme. Nimumi goapalimi rabu onaa medalomame Epe Agaana poramadaa wae agaa teme. 3 Go makirae tisaanunimuri ora onaa medana oyae epame omoa nim-ina oyae yoloa mulalo palimi. Goa pua nimunakone sua pa remaa lagialimi. Goa palimi parenimuna koso pagape Gote-mere nimunawae yotomanagola saaya. Goa pua nimu wae su-paramapiraatalo paliade Gote-re nipu ora u napati paado pia.

4 Ensel medalomame abade waea pisimi rabuGote-me nimuna wae yae nagimisa. Dia, parenipumi nimu wae su naaku-para adibasa. Oraribaa yabaaya naaku-parare nimu orope kosolape yapi di rabu yoto minalo sen-me adibaaya.

5 Go page abade pirisimi onaanumiri Gote masaarilasimi rabu nipumi nimu nagimisa. Dia, nipumigo wae onaanu piri-para go su rayona ipameminabasa. Goa pisa rabu Noa padanere nipumiepe redepo ne agaa lakesa. Goa pua Gote-me nipuraapu onaa 7-pela epe-rupa pirinaloa surubisa.6 Goa page Gote-me Sodom Gomora su adaarelapo repena sulaame irabisa. Go adaare lapo-parare nimuna wae yaena yago go-rupa abusa-daa waea pi onaa rayome go pora ademe. NimiSodom Gomora adaare pirisimide onaanu-rupapiralimiri nimi page maoyaalia. 7 Gore abadego rabu pirisade aa Lot-re nipumi go paakeyolo pirisimi onaanuna wae yae madaa ora koneadaapu isa. Goa pisa-pulu Gote-me go aa Lot natumaomaae raba misa. 8 Gore go epe-rupa pirisadeaamere nimuna rikiraana pirua nimuna pisimiwae yaenu ado pirisa. Goa pua oro yaalo nimunawae agaa pago pirisa rabu nimuna wae yaen-umi nipuna robaa-para ia epe konemabebolaawakedaa waru risa. 9 Gote-me mo aanu raba misa.Goa pua wae yaeme nipuna onaanu ko tulalopalia rabu Aa Mudumi nimu page raba mulaloniminaaya. Goa pua Aa Mudumi koso pagolaloado piri onaanu page surubulalo pea. Goa puaorope koso lape di rabuwae yoto katea. 10Goapuaonaamedalomanimina kone-para rekatabala puapaake yolape kone su AaMudu-na puri oramasaarilaa-daa gimeme.

Goa peme-pulu wae su-para pua wae yotoadaapemealimi. Momakirae tisaanuri puri paloawae pogati kone imi. Goa pea-pulu nimumi yaa-para piri epe ensel-nu paala naomeme. Dia ya-pare nimumi ensel-nupara ero agaa teme. 11Goapeme pare mo ensel-nuna purimi makirae tisaa-nuna puri maoge yalia. Goa pea pare ensel-numinimuna Aa Mudu-na ini agaa madaa mo makiraetisaa-para ero agaa loa koso nateme. 12 Gore yaayapa mena kiranu go oyaeme kone kaloa madinionaa-rupa pimi. Nimu yaa yapa-rupa patinalopirua nimuna konere mo makirae tisaanumi go-rupamogeaateme. Goa puare nimumi oyaemedanamakualimiri gore nimumi nipu-para wae eroagaa teme. Goa pea-ga nimuri yaa yapa menakiranu nona piane pimi-ga nipumi nimu ora maoyaalia. 13 Nimumi abade onaanu wae yae kaloaradaa manasimi. Go-rupare nimu-para mo waeyae madaa radaa manaalia. Gore naare paalurabu nimumi pedo pedo pu piritalore wae pua

* 1:16: Pita-me goa sa: Niaame tema agaare ora ria tema-ga nimina waru surubalepape sa. Akolo ya? Yesus Krais-mi pia ora ria adoago agaa lapedepetema sa. (Mat 17.1-13, Mak 9.2-13, Luk 9.28-36)

2 Pita 2:14 376 2 Pita 3:9nimuna yogane madaa kone sua pimi. Gorenimumi nimi raapu eta nolalo pimi rabu nimumiwae yae pulalore makirae kone madaa pedo pedopeme. Goa pea pare nimimi go nimuna konewae madaa yala potapape. 14 Nimuna inimirioro yaalo wae onaanu adabaawa paake yolo pimi.Goa pua nimuna wae pupitagi nape kone suapimi pare mada nagimalimi. Nimuna robaa-parare oyae epaame ome kone sulalo peme-ganimumi puri napane onaanu malopatalo peme.Goa peme-pulu Gote-me go wae tisaanu nimunawae yoto saapiraaya. 15 Gore nimumi abade epepora madaa masaa rilaawa gimisimi-pulu nimualupalimi. Goa pua nimumi mo aa Beor-na sinapora pisa-ae mogeatalo peme. Go aa-na si Bal-mere wae agu pisa rabu mone yoto misa-puluraaname omesa. 16 Nipumi goa pua waea pisa-pulu agaa natade mena donki medame aanumitamede-rupa agaa lakesa. Goa puamo aa Bal-pararatu yawoa apo wae yae pape konere mo donkimename magimaape lo agaa lakesa.

17 Go makirae tisaanuri epe agaa naloaeme-pulu nimu lumalade ipa-rupa piruaeme. Go pagenimumi kone rado rado suaeme rabu pa yai lubinona piane pimi. Goa pea-ga Gote-me nimu orawae naakuna ribaane-para pirinalo mea lopalia.18Go aanumi pa aakone sua go su amaa pamaeyaeagaa loa wae yae peme onaanu-para laketea. Gopemede onaanumi go wae yae gimolalo peme.Goa peme pare mo aanumi nimu epaa omemepua paake yolape kone mogeaawa wae kone radorado page mogeteme. Goa peme pare wae yaegimoa pogotalo peme onaanumi go makirae ti-saanuna pora kuritimi. Go rabu wae yae madaanagimamina. 19Gowae aanumiri go onaanu-paraniaame nimi esepealima teme pare nimuna waekoneme mao yaape kogono peme. Gore pa waekonemedame aameda rabuaniaawamao yaaliarego aamere wae yae pu piralia. 20 Gore abadeonaa medalomame niaana Raba Mi Aa Mudu AaYesu Krais madaa kone rulaawa nipuna konemisimi. Goa pisimi rabu nimumi go su amaa waepuri pane yae pogola pua gimisimi. Goa pisimipare wala wae koneme nimu wala rabuaniaawamao yaaliare go onaanuri ora wae-rupa piralimi.Gore aba ripia wae-rupa pirisimi pare nimu waeyaemewala rabuaniaaya-pulu abia nimuorawae-rupa piruaeme. 21 Goa pea-ga nimumi abade eperedepo ne pora napamua pula pisimi yaalore epeta pea. Goa pea pare aba epe pora pamua walaGote-na kane agaa mana masaa rilasimi-pulu ora

o ta. 22 Gore nimu madaa pisade yadare niaamego remaa dipia ora ta-daa niminaaeme: Yananipuna maaku ratu rubea pare go maaku walamea nalia. Meda page gupa teme: Mena waswastaawa salima rabu nipumi kege-para pua kegepepeminua wala iralia temade-rupa peme.

3Aa Muduri ora wala epalia

1 Nina epe adami onaanu abia go pepa nimipiri-para rana laapopa tua repaato. Go pepa laporata madaare neme nimina kone-para mo oyaemone minaabaeme-daa robaa-para ora epe konemasaatalo pepa tu repaato. 2 Gore nimimi goagaa niminaabatepape. Ora abade Gote-na oraepe agaa lakene aanumi simide agaa-para RabaMi Aa Mudu-na agaa mana niminaaminalo gialo.Go agaare nimina aposel kogono aanumi nimi abalagisimde.

3 Gore aba ripia nimimi go agaa waru pa-galepape. OropeAaMudu-na epape yapi di raburiaanu medaloma opapaawa nimuna wae kone suapalimi. Goa pua nimumi nimi madaa giri laawaero agaa teme. 4 Goa pua gupa teme: Nipumiabade ora wala epalua sa ya? Gore abiare nipuaa-para pua pia ya? Abade niaana aapa akuanuomesimi rabu puaa-mama pua abia page Gote-me oyae rayo warisade-rupa pa ia teme. 5 Goateme pare nimumi go ora agaa gimoa gupa na-niminaatalo pimi: Ora abade Gote-na agaame suyaa laapo waribisa. Goa pua go suri ipa raapuwaria isa-ga ipame page waribisa. 6 Goa pea-ga Gote-me agaa sa raburi abade su amaa ipameminabaawa tisa. Go ipa-mere su rayo minabasa.7 Goa pea pare abia aaya su yaa lapomere Gote-me koso lape yapi di surubea. Goa pea-ga Gote-me sade agaa padaneme go su yaa lapo repenasulaame epa renalo surubea. Go raburi wae yaepeme onaanumi kosona ini agaana epa aainaloanipumi nimu mao yaalia.

8 Gore nina ora adami onaanu nimimi go agaapadane-ma madaare kone ora narugulatepape.Aa Mudu-na konemere maali 1,000 nipu ora yapidi padane nona piane kone suaaya. 9 Goa pea-gaAa Mudumi nipu raapu pogatu pirape agaa loanipumi oyae maoyaatalore kogono pawa napea.Aa medaloma goa teme pare aa padane pagemaoyana kone Gote-me naia. Dia nipuna konereniaa onaanu rayo kone pereke samina. Goa koneniaa madaa sua nipumi niaa wala go epa mealiaado piruamina.

2 Pita 3:10 377 2 Pita 3:18Orope go su yaa lapo dia yalia

10 Goa pea pare Aa Mudu-na epape yapi diraburi paake ne aa-rupa epalia. Go raburi yaa-para buba loa so yaa-para aaya yae rayo ora diayalia. Goa pua so yaa-para aaya uba kedonurirayo repena sulaame rabalia. Goa pua go su pagesu amaa aaya oyaenu page rayo rabalia. 11 Goreoyae rayo ora go-rupa dia yalia-pulu nimiri akeapua epe-rupa madaa piralimi ya? Gore nimimiepe kone rayo sua niaame Gote-na pora waruratamina tapape. 12Nimimi go kone sua Gote-nayapi di madaa su ruba piralimi raburi go yapi diaipapulu epenalo kogono pipape. Go Di raburi*repena sulaame so yaa-para i yaenu raboa diayalia. Goa pua puri waru pabe repena sulaame soubanu page raboa ipa nona pi aulua rayo lopalia.13Goa puare Gote-me su yaa lapo kagaa warialuasa-ga ora agaa lagisa. Go kagaa su-parare eperedepo ne kone sua epe onaa piralimi. Goa pea-ga niaame go padane madaa kone rulaawa adopiruaeme.

Niaame kone waru pereke sua Aa Mudu ado pi-ramina

14 Goa pea-ga nina adami onaanu nimimi goyapi di epalia ado piramina. Gote-na ini agaanaepe kone sua wae oyae meda wala nasaapiram-ina. Goa pua nimi Gote raapu padane-parapogatua piralepape. 15 Gore Aa Mudu-na pawapirape konemadaare nipumi nimi oro yaalo pawamapiraatalo pea. Gote-me niaana epe ame Polmakuaae kone waru kasa-ga nipumi page gomadaa nimi pepa tua rapaasa. 16 Gore nipunapepa rayo-parare nipumi orope epape yapi dimadaa remaa lagulalo tisa. Nipuna pepanu-parare agaa medalomana re-re kalai pua pagapeagaa ya-pulu aanu medalomame go agaa madaamakiraawa mogeteme. Nimumi kone waru nasunaniminaawa-ga gupa mogeteme. Nimumi goagaa mabebolaaemere Gote-na agaa i buk madaamedaloma pagemabebolaawa pamogeteme. Goapemere nimu wae su-para polalo peme.

17 Goa pea pare nina adami onaanu nimimiabade go agaare pagesimi. Goa pea-ga go agaanare-re orope epalia yapi di rabu nimina kone warusua piralepape. Goa pua nimimi mo Gote-napora narateme aanuna wae kone namogeamina.Goa pua abia nimina epe-rupa mapiraape konenagimalimiri ora nalopalimi. 18 Nimiri niaana

Aa Mudu-na raba meape kone-para niaana RabaMi Aa Yesu Krais-na makuaae kone-para meaa-mama pua robaa-para rulatabenalo piralepape.Nimi madaare abia page oro yaalo page nipumiepe paana puri gina. Go ora yaade.

* 3:12: 2 Pita 3.9-me page gupa ta: Adaa aa abi naipulare su aama pima onaanu lo robaa waru perekenalo pea. Go kone waru ratuaniaana kone wasupa Gote katemare gore Adaa Aa nipu epape mana go laemade sa. Kogono 3.19-21 adape.

1 Jon 1:1 378 1 Jon 2:5

Jon EgataaRipia Agaa

Go pepa madaare kone re laapo-rupa ia. Kris-ten onaanu aapa Gote-para Si Yesu Krais laporaapu lo robaa padane sua pirinalo raba mulalotisa. Yapare ribaane-para piri onaame nimimaki-raawa yola pena kone naia.

Go ribaane-para piri onaame gupa teme: Gosu amaa ia oyaenuri ora epe yaenu-daa dia teme.Yesuri ora Gote-na si yaade. Goa pea-pulu nipuora aa aalua go su amaa yaenu raapumada narab-uloa piralia. Niaa su amaa onaame pema-rupagoa mada napalia. Nimumi gupa simi: Aa medaGote raapu epe-rupa piritalo palia-daare go aanipu su amaa yaenu madaa kone naina simi. Goapea-ga go yaenu ratape madaa kone naina.

Jon-mere Kristen onaame go piane agaa na-pagena kone isa. Nipumi gupa sa: Yesu oraaa opesa. Goa pua onaame Yesu madaa konerulasimi. Nimumi Gote raaname waru omoa paonaanu page raaname omalepape.Robonu gupa adamina:

Aba adape agaa (1.1-4)Paa-para ribaa lapo (1.5–2.29)Gote-na nogo naaki-para Seten-na nogo naaki

lapo (3.1-24)Ora agaa-para ya agaa lapo (4.1-6)pedo pu raana ompape kone sua kogono pam-

ina (4.7-21)Kone rulaawa su amaa kone rabuaniaamina

(5.1-21)

Oro yaalo pirape agaana agaa1 Gore ora aba ripia isade yaere neme nimi-

para go pepa madaa tua repaato. Niaa aposel ko-gono aanuri niaana inimi go yae adoa kimi pageoraasima. Goa pea-ga niaame epe-rupa oro yaalopirape agaa madaa remaa tua otaatema. 2Go oroyaalo pirape agaare abade penaame amaa ipisarabu niaame adesima. Goa pea-pulu niaame goyaemadaa agaa loa epe-rupa oro yaalo pirape yaemadaa remaa laketema. Abade nipu aapa raapupirisa pare amaa penaame ipisa-pulu niaamenimi lagialema. 3 Niaamere aba adoa pagema-pulu go madaare niaame agaa lagialema. Gupalagialemare niaa raapu kone pu robaa padane-para saminalo pema. Goa pua niaana aapa Gote-para nipuna si Yesu Krais raapu page go kone

sua niminaainalo pema. 4 Goa pua niaame goagaa pepa madaa talemare gore niaana robaa-para raaname waru omape kone sua rata meapolalo pema.

Niaame oro yaalo kagaa pirape kone sua porapamuamina

5 Go agaa nipuna simi niaa laginaloa niaamepagoa nimi-para gupa lagialema. Gote nipu orapaa-rupa pia-pulu nipu madaa oge ribaane waeyae page oro meda naia. 6 Goa pea-ga niaamenipu raapu piramina tema pare niaame wala waeribaane-para pora pamualimare niaame niaanapamualimade pora madaa yaa agaa tema. 7 Goapea pare niaame epe paana pora adoa epe-rupapamualima-daare niaame niaana amenu raapupadane-para pawasi epe-rupa piralima. Goapalima-rupare Gote-na Si Yesu omoa yaapi kilip-isare niaana wae yaenu rayo mea rubenalo pisa.Goa pua nipu epe paa-para pia-pulu niaame gonipuna pora mogetema.

8 Goa pea pare niaame ni pupitagi ne aa tema-daare gore niaana bipa niaa makiraawa niaanarobaa-para ora agaa naia. 9 Goa pea pare niaameniaana wae yaenu rayo aba lapalalima rabu Gote-me niaa nagimalia. Dia yapare nipumi epe konepadane sua niaana wae yaenu mea rubalia. Goapua wae yaenu rayore mea ruboa niaa mae-peaalia. 10Goa pea pare niaame abadewaeamedanapisu temare go agaamere niaame Gote ora yaaagaa ne aa mapiralima. Goa pua go-rupa temarenipuna agaare niaana pu robaa-para naia.

2Krais-re niaa raba mi aa piruaaya

1 Gore nimi naa nogo naakinu nimimi waeanapaliminalo neme go Gote-na agaa nimi re-paratua repaato. Goa pea pare onaa medame waeapaliare niaana raba mi aa Yesu Krais pia. Nipumiaapa raapu padane-para pirua niaa raba mulaloaapa-para ogeyo pia. 2Nipumi niaana wae yaenumea rubatalo nipuna kogono pea. Gore nipumigo kogonore niaa agu raba mulalo napea pare suamaa piri onaa rayo raba mulalo pea.

3 Gore niaame Gote-na agaa mana pagoaratalima-daare niaame nipu waru epe-rupa adoaniminaalima.

4 Goa pea pare aa medame gupa tea: NemereGote ora waru ade tea. Goa tea pare nipumi Gote-na agaa mana waru napago kuralia-daare go aanipuri yaa agaa ne aa ya-pulu ora epe agaarenipuna robaa-para namea ia. 5 Goa pea pare

1 Jon 2:6 379 1 Jon 2:25aa medame Gote-na agaa waru pagoa kuralia-daare nipumi Gote madaa pedopua raanamewaru omea. Gore niaame Gote epe-rupa adolapula pema yaalore gupa pula pema:

6Ni Gote raapu piruaayo tema-daare gore YesuKrais-me pamisade-rupare niaame page go-rupapamuamina.

Aa medame nipuna ame madaa pedo pu raanameomalia-daare gore nipu epe paa-para pora pamualia

7 Gore nina epe adami aanu neme go agaamana nimi madaa talore go agaa pena kagaa agaamana-daa natoa. Dia, nimimi aba ripia Kraisraapu pirua go agaa mana pagesimide. 8 Goapea pare abia go agaa manare neme nimi-parakagaa mana page lalo. Goa pea pare go agaanare-re Krais-me makuaasa-rupa nimina kone-parapage waru makuaaeme. Goa puare go kagaa agaamaname ribaa dia yaa-mama puare ora paa piyapi aba malapaaya.

9 Goa pea pare aa medame ni epe paa-parapora pamualo tea pare nipumi nipuna ame-parawae kone salia. Ora go piane aare nipu ribaane-para pa piruaaya. 10 Goa pea pare aa medamenipuna amenu madaa pedo pu raaname omoapamualiare go aare Gote-na epe paa-para pa-muaaya. Goa pua nipu onaa medaloma-parapupitagi nape kone nipuna robaa-para medanaia. 11 Goa pea pare aa medame nipuna amemadaa wae kone salia-daare nipu ora ribaane-para pa pamuaaya. Nipu ribaane-para porapamea rabu ribaame nipuna ini maoyaaya-pulunipumi epe pora asapea.

12 Nimi nina nogo naakinuri Gote-me niminawae yaenu Krais-na bimi mea rubaasa. Goa pisa-pulu neme go pepare nimi piri-para tua repaato.

13Nimi nina aapanuri nimimi aba ripia pirisadeaa Yesu ademe. Goa pea-ga neme go peparenimimi pagaliminalo lalo.

Nimi nina ogege aanuri nimimi Satan abarabuaniaaeme-pulu neme go pepare nimi madaarepaato.

14 Gore nimi nogo naakinu nimimi Aapanakone waru ademe-pulu neme go agaare nimimipagaliminalo tua repaato.

Nimi nina aapanu nimimi aba ripia pirisadeaare ademe-pulu nimi go agaa pagaliminalo tuarepaato.

Nimi aa ogegeanuri puri waru imi-pulu Gote-na agaare nimina robaa-para ia. Goa puare nim-imi Satan page aba rabuaniaaeme-pulu neme goagaa nimi-para repaato.

Niaa go su amaa i yae madaa pedo pu raanamenaomamina

15 Nimi go su amaa piri onaanuna kone-parago su amaa i yaenu-para pedo pu raaname nao-malepape. Gore nimimi go su amaa yaenu madaapedo pu raaname omalimiri nimina robaa-parareaapa madaa pedo pu raaname omape kone naia.16 Gore go su amaa kone rayore Aapame nameaisa. Goa pea-ga robaa-para i pupitagi nolalo kone-para onaanumi oyae adoa epame omemede kone-para onaanumi su amaa i pedo pape yae-para gorayore ora su amaa i kone ya-pulu Aapame gokone-daa namea ia. 17 Gore go su yaa lapo pageonaanumi su amaa pulalo pemeae page ora diayalia. Goa pea pare onaa rayome Gote-na konemogealimi-daare nimu oro yaalo kagaa piralimi.

Krais-na iaanuri aba epa opapasimi18 Nina nogo naakinuya, abia su yaa lapo dia

talo pia-pulu di rudu yala. Abadere nimimiYesuna iaa epalia remaa aba pagesimide. Goapua abiare Yesuna iaanu rayo aba apo epamede-pulu niaame su yaa lapo dia yape di rudu yala-ga niminaamina. 19 Go iaanuri niaana ruru oranapirisimi-pulu nimumi niaa gimiside. Gore ni-aana ruru raapu pirita pisima yaalore niaa abanagimola pisimi. Goa pea pare niaana rurugimisimi-pulu go onaanu ora nimu niaana rurunapimi.

20 Goa pea pare nimi rayo madaare Krais-meHoli Spirit aba waru mea gisa-pulu nimi ray-omere go agaa waru niminaaeme. 21 Goa puanimimiri agaa napagola pisimi yaalore neme gopepa natua repaata pisu. Pare nimimi ora agaawaru pagesimi-pulu neme go pepa tua repaasu.Goa pua niaame agaa tema rabu yaa agaa natema-daa niminaaeme. 22 Gore yaa agaa ne aare aapiya? Go aamere Yesuri ora Gote-na Mea Otae AaKrais-daa dia tea-daare go aare nipu yaa agaane aa yaade. Go aare nipumi aapa-para Si laporatamasaa rilaawaKrais-para ora iaama-aulaaya.23 Goa pua Si Yesu masaa rilaaya rabu aapa pagemasaa rilaaya. Goa pea pare Si Yesu madaa konerulalia-daare Aapa madaa page kone rulalia.

Holi Spirit-mi niaare ora agaa mogeaaya24 Goa pea-ga nimimi epe agaa aba ripia

go pagesimide-rupare nimina robaa-para saapi-ralepape. Goa palimiri aapa-para Si lapo raapuoro yaalo epe-rupa piralimina. 25 Go madaareKrais-me abade niaa oro yaalo kagaa pirape konegialua lo pogatu pirape agaa lagisa.

1 Jon 2:26 380 1 Jon 3:1826 Gore neme go agaare nimi makiratalalo

peme aanuna peme-aenu madaa pepa tuarepaato. 27 Goa pea pare abade Krais-me nipunaHoli Spirit-ri nimiwarumea gisa. Goa pua nipunaHoli Spirit nimina robaa-para rulatabea rabu paaa medame nimi agaa mada namogealia. Dia-gaHoli Spirit-mi nimi oyae rayore waru mogeaaya.Goa pua go Holi Spirit-mi yaa agaa nata-pulu oraagaamogeaaya. Goa pea-ga nimimiHoli Spirit-naagaa kurua nipu raapu waru piralepape.

28 Gore nina nogo naakinu nimi Krais raapuwaru piralepape. Goa palimiri orope nipu pe-naame su amaa epalia di raburi niaana robaa-para puriwarumapalaawanipuna ini agaamadaayala napolamina. 29Gore nimimi Krais ora redepone aa piruaaya-daa niminaaeme. Goa pua onaarayore epe kone sua kogono peme rabu Gote-nanogo naakinu pimi-daa niminaaema.

3Abiare niaa Gote-na si wanenu pima

1 Gore Gote-me niaa onaanu-para pedo puraaname waru omea-ga adamina. Nipumi pe-dopua raaname omape kone adaapu ia-pulunipumi niaa-parare nipuna si wanenu tea. Goregoa tea-daare niaare Gote-na si wanenu pima.Goa pea pare su amaa piri onaanumi Gote-daa na-ademe. Goa pua nimumi niaa Gote-na si wanenupima page na-ademe. 2 Gore niaana epe adamionaanuri abiare niaa Gote-na ruru onaanu pima.Gupa pima pare oropere niaa piralima-rupareabia penaame nawata. Goa pea pare niaame abagupa niminaaema: Orope Yesu Krais penaameepape di rabu niaame nipu waru adalima. Gorabu nipu-rupa epalima. 3 Goa pua onaa rayomenipu epenalo kone rulaawa ado pimiri nimuna purobaa-para epe kone inaloa surubeme. Goa puarenimuna epe-rupa pirape konere Krais-mi ia-rupaimi.

4 Onaa medalomame waea pua Gote-na rekenaagaa page rasitimi. Gore wae yae pape konenare-re rekena agaa rasini kone madaa ia. 5 Gorenimimi gupa niminaaeme: Krais abade su amaaipisare nipumiwae yaenumea rubulalo ipisa. Goapisa pare abia page nipu madaa wae yaenu medanaia. 6 Goa pea-ga onaa rayo Krais raapu piruae-mere goonaanumipupitagi gimoapiruaeme. Goapea pare onaa rayo pupitagi no piruaemere ni-mumi abade Krais na-adoa nipu naniminaaeme.

7 Gore nina nogo naakinu, aa medalomamenimi makiralimi-ga waru adalepape. Dia-ga epekogono pi aare nipu ora redepo ne aa pia. Goa pua

nipumi Krais-na redepo ne kone mogea nipumipea. 8 Ora aba ripiare Satan-me waea paa-mamapua abia page aamedamewaea peare nipu Seten-na ruru-para piruaaya. Gore Gote-na Si su amaaipisare nipumi Satan-na kogono madia yatalo ip-isa. 9Gore aa meda Gote-na si pirua Gote-na konemua piruali-daare nipumi kone wae rayo gimoaepe-rupa piruaaya. Goa pua Gote go aa nipunaaapa pia-pulu waea mada napu piralia. 10 Goreniaame aapi ora Gote-na si yapae lo aapi Satan-na rurunu yapae lo adolalo palima-daare niaamegupa adamina: Onaa rayome epe kone nasuaepe kogono napalimi-daare gore Gote-na rurunapiruaeme. Go page onaa medame nimuna amemadaa pedo pu raaname naomalimi-daare nimupage Gote-na nogo naakinu-rupa napiruaeme.

Niaana ame baaninu pedo pu raaname omamina11 Gore ora aba ripia nimimi agaa gupa pa-

gesimide: Niaame niaana ame baani yagonupedo pu raaname omamina. 12 Niaamere Kein-me pisa yadea napamina. Gore nipuri Satan-naruru pirisa-pulu nipuna ame tu maomasa. Gorenipuna amere akeane tu maomasa ya? Go aanipuna kogonore o sa pare nipuna amena koneora epesa-daa nipumi ame udipa kone sua tumaomasa.

13 Gore ame baaninu-ya, iaa onaanumi nimimadaa ratu yawo piruaeme. Goa pea pare nimimigo kone madaa napogolasatepape. 14 Niaameniaana amenumadaa pedo pu raaname omemareabana omape kone gimoa Gote-na kagaa konemua nipu raapu pima-daa niminaaema. Goreaa meda nipumi pedo pu raana omape konenasalia-daare nipu wae omape kone pa saapia.15 Onaanumi nimuna ame baaninu-para ratuyawape kone salimi-daare ame baaninu tumaomape kone imi. Goa pua onaa tu maomaayaaare gore nipu oro yaalo pirape kone na-agaananiminaaya. 16Yesumiri niaamadaa epa omesa-pulu abiare niaame pedo pu raana omape konemada niminaaema. Goa pea-ga niaame pageniaana ame baaninu madaa pedo pu raanameomalima-daare nimumadaa omamina. 17Goa peapare aa medame amope pirua nipumi aa medaoyae nasaapirina adalia. Adalia pare nipuna purobaa-para raba meape kone nasalia-daare goaare nipuna robaa-para Gote madaa pedo puraaname naomea. 18 Gore nina naaki nogonuniaana ame baaninu-para pedo pu raanameomemare pa kone agaame agu raana naomamina.

1 Jon 3:19 381 1 Jon 4:14Dia-ga niaame nimu-para pedo pu odome waruomoa nimu-para ora epea pamina.

Kone waru rulae onaanumiri Gote-na ini agaamadaa paalame naomeme

19 Gore Gote-na agaa pagoa nipuna pora ku-rua ratema-daare niaame ake lamina ya? Goreniaana robaa-para ora redepo tea rabu Gote-naini agaana puri paloa mada rekamina. 20 Goapua niaana robaa-para i koneme niaa kedaa geareniaame gupa niminaaema: Gote nipumi oyaerayo ado kiritea-pulu nipumi robaa-para koneadokaru mealia. 21 Goa pea-ga nina epe adamiaanu niaana pu robaa-para i koneme niaa kedaanagialia-daare niaame Gote-na ini agaa madaarobaa-para puri mapalaawa epe-rupa piramina.22 Niaame Gote-na agaa mana pagoa nipu pedopinalo kogono pema-pulu nipu-para beten lam-ina. Goa pua agaa mealima yae nipumi oragialia. 23 Goa pua nipumi agaa mana gupalaguaaya: Nimimi nina Si Yesu Krais-na bi madaakone rulaawa ame baaninu-para onaa radonu-para page pedo pu raaname omalepape ta. Goagaa manare Krais-me niaa rayo padane-rupalagisa. 24 Goa pua onaa rayome Gote-na agaamana pagoa mogealimi-daare nimu Gote raapupiruaeme. Goa puare Gote nimu raapu page piru-aaya. Go page Gote-me niaa Holi Spirit guaaya-pulu niaame Gote niaa raapu pia-daamadaa nim-inaaema.

4Gote-na Holi Spirit-para wae remo Satan lapo

1 Gore nina epe adami onaanu-ya Gote madaamakirae agaa ne aa adaapu go su amaa epa pimi.Goa pea-ga aa rayome nina robaa-para Holi Spiritpia temere go agaa madaa kone narulaatepape.Pare nimimi nimuna robaa-para Holi Spirit piapalo adolalore nimuna agaa pagoa go agaana rewaru adalepape. Goa pua Gote-me nimu HoliSpirit kasa palo nakasa palo adamina. 2 Goreora Gote-na Holi Spirit-mi go agaa laketa peayaalore gupa adalimina: Aa rayome Yesu Kraissu amaa madisa rabu aa nona piane ausa teme-daare go aanuri nimuna robaa-para Gote-na HoliSpirit pia. 3 Goa pea pare aa rayome Yesu suamaa aa nona piane pirisalo nateme-daare goaanu nimuna robaa-para Holi Spirit napia. Yesumadaa makirae agaa teme-pulu nimuna robaa-parare wae remo Satan pia. Gore abade go pianeaa epalialo remaapagesimidere abiare go su amaaaba epa pia.

4 Gore nina naaki nogonu nimiri Gote-na siwanenu pirua makirae aanuna agaa napageme.Gore nimina robaa-para pia Holi Spirit-na purimiapo rarane piri onaanuna remonu aba rabuani-aaya. 5Go onaanuri abana su amaa i yaenumadaaagaa teme. Gore go su amaa piri onaanumi pagerarane piri onaanumi page nimuna agaa warupageme. 6 Goa peme pare niaa Gote-na rurupiruaema. Gore onaa rayome Gote makuaaemerabu nimumi niaana agaa mada pageme. Goapea pare onaa rayome Gote na-makuaaeme rabunimumi niaana agaa napageme. goa pua niaameonaanuna kone ado rumaatalore nimumi niaanaagaa pageme palo dia yapalo adamina. Goa puaniaame Holi Spirit-na ora agaa-para wae remoSatan-na yaa agaa-para go lapomadaa adoa warurumaamina.

Aa medame Gote raana omaliare pa onaa pageraana omalia

7Gore nina adami onaanu niaame ame baaninupedo pu raana omamina. Go konere Gote-meguaaya. Goa pua onaa medame go kone salimi-daare nipu Gote-na si wane pirua Gotewaru adea.8 Gote nipu ora pedo pu raana omape konenare ya-pulu onaa rayome onaanu madaa pedo puraaname naomalimi-daare go onaa Gote-na rurunapiralimi. 9Gore Gote nipuna naaki ora padane-ma pirisa pare nipumi go naaki go su amaa mearapaasa. Goa pua niaame nipu madaa kone ru-laawa oro yaalo kagaa pirape kone mulalo pema.Gore Gote-me goa pisa-pulu Gote-me niaa nipunapedo pu raana omape kone mea waasa. 10 Gorepedo pu raana omape konena re-re niaame Gotemadaa pedo pu raaname aba naomesima. Oradia, Gote-me niaamadaa aba pedo pu raana omoanipuna Si go su amaa mea rapaasare niaana waeyaenu mea rubenalo pisa. Go konere ora pedo puraana omape konena re yaade.

11 Gore adami onaanu Gote-me go kone niaagisa-ga niaame page niaana ame baaninu madaago kone waru samina. 12 Gore abade go su amaapiri aa medame nipuna inimi Gote-na ini agaana-adesa. Dia, pare niaame niaana ame baaninu-para pedo pu raaname omalima-daare Gote niaaraapu pirua nipuna pedo pu raana omape konereniaana robaa-para waru rulatabea.

13 Nipumi abade nipuna Holi Spirit niaa gisa.Goa pisa-pulu gupa niminaaema: Niaare nipuraapu padane-para pima. Goa pua nipu pageniaana robaa-para pia. 14 Gore Aapame nipunaSi Yesu mea rapasare gore niaa su amaa onaarayo raba minalo ipisa. Gore niaame go kone aba

1 Jon 4:15 382 1 Jon 5:14pago adema-pulu go remaa temade. 15Gore onaarayome Yesuri ora Gote-na Si teme-daare nimuriGote raapu padane-para pirina Gote page go on-aanuna robaa-para pia. 16 Goa puare Gote-meniaa madaa pedo pu raaname omea-ga niaamego madaa kone rulamina. Goa pua onaanumiGote madaa raana omoa nipu raapu piralimi-daare Gote-menimu raapu page piruaaya. 17GoreGote-na pedo pu raana omape koneme niaa waruaurubea-pulu niaa go su amaa piruare Yesu-rupapiralima. Goa pea-pulu adaa koso lape di raburiniaame paalame naomalima. 18 Onaa rayomepedopu raanameomalima-daarewae yotomadaapaalame naomamina. Dia-ga go yago raanaome kone rulataboa-pulu go konemere paalameomape kone rasu rubalia. Goa pua onaa rayomewae yae madaa wae yoto mealua kone salimi-daare nimumi paalame omeme. Goa pea pareonaa rayome paala omalimi-daare nimuna robaa-parare pedo pu raana omape kone narulatabea.

19 Gote-me niaa madaa pedo pu raanameomesa-pulu niaame go kone mada abutema.20 Goa pea pare aa medame lalo: Neme Gotemadaa pedo pu raaname ome. Nipumi gupatea pare nipuna ame madaa ratu yawape konesuaaya. Gore go aa nipure yaa agaa ne aa pia.Gore go aare nipuna su amaa piri ame adoa nipumada pedo pu raaname naomea. Goa pea rabugo aamere Gote na-adea-pulu nipumi Gotemadaapedo pu raana omape pora mada na-adalia. 21GomadaareKrais-meniaa agaamanagupa lagisa: Aamedame Gote madaa pedo pu raaname omalia-daare nipuna ame madaa page go kone salia.

5Kone rulae onaanumiri go su amaa ia yae rayo

rabuaniaaeme1Onaa rayomeYesuri ora KraisMesaia pirua go

su amaa ipisa-daa kone rulalimiri nimuGote-na siwanenu pimi. Goa pua onaa rayome nimuna aapamadaa pedopu raanameomalimiri gore nipuna siwanenu-para page go kone salimi. 2 Go page ni-aame Gotemadaa pedo pu raaname omoa nipunaagaa mana waru pagalima-daare gore niaameGote-na si wanenu-para page pedo pu raanameomamina. 3 Gore niaame Gote-na agaa manawaru pago ratalima-daare niaame Gote madaapedo pu raaname omape kone mea waatema.Gore nipuna agaa mana kalai pua napagape ya-pulu niaamewaru pagamina. 4Gore Gote-na agaamana kedaa napea-pulu Gote-na si wane rayome

su amaa piri onaanuna wae kone mada rabuani-aaeme. Niaame kone rulaema rabu go koneme gosu amaa wae kone rayo mea rabuaniaaya.

5 Gore onaa rayome go su amaa konenu rabua-niaatalo palimi-daare nimumi Yesu ora Gote-naSi pia kone rulamina. Goa pua nimumi su amaapiri onaanuna wae kone mada rabuaniaalimi.

Got-me nipuna Si madaa agaa epe-rupa laguaaya6 Yesu Krais-re nipu su amaa ipisa. Nipu

ipisa rabunipuna baptais-para nipuna yaapi-parakoyatalo ipisa. Go rabu nipumi ipa agu raaponamea ipisa. Dia, yapare nipumi ipa mea ipisarabu nipumi nipuna yaapi page mea ipisa. HoliSpirit-ri ora agaana re ya-pulu Holi Spirit-mi goagaa niaa laguaaya. 7 Goa pea-ga niaa ipa repoyaeme agaa lageme. 8 Go yae repo gupa: HoliSpirit-para ipa-para nipuna yapi-para go repomenipu madaa niaa-para agaa mea lageme-pulu orapadane agaa teme.

9 Gore adasae aanumi temede agaare niaamego agaa madaa kone rulaema. Goa pea pareGote-me nipuna agaa laguaaya rabu ora puripaloa aanuna agaa rabuaniaaya. Gupa lagiapeagaare aba Gote-me nipuna Si Yesu madaa agaalaguaaya. 10Onaa rayome Gote-na Si madaa konerulaemere nimumi Gote-me lakene agaa robaa-para mea suaeme. Goa pea pare ona rayomeGote madaa kone narulalimiri nimumi Gote-nasi madaa lakene agaa madaa kone narulaeme.Goa pua nimumi Gote-re yaa agaa ne aa-rupamapiraaeme. 11 Gore ora agaa Gote-me niaalaguaayare gupa pagamina: Gote-me abade niaaoro yaalo pirape kone gisa. Gupa pisa-ga oroyaalo kagaa pirape konena re-re niaa nipuna SiYesu raapu pirua muaema. 12Onaa rayome Gote-na Si madaa kone rulaawa pogatua pitimi-daarenimumi go oro yaalo kagaa pirape konemuaeme.Goa pea pare onaa rayomeGote-na Simadaa konenarulaawa nipu raapu napiruaemere nimu oroyaalo nipu raapu napiralimi.

Niaame oro yaalo epe-rupa pirape kone nimi-naamina

13 Neme go pepa nimimi adaliminalo repaa-tore nimimi oro yaalo Gote raapu pirua nimi-naaminalo repaato. Nimimi Gote-na Si Yesunabi madaa kone rulaeme-pulu oro yaalo kagaapirapena re adaliminalo repaato. 14 Gore niaameGote-na kone mua nipu-para oyae meda agaamulalo pema. Go raburi nipumi niaana betenpagoa adalia? Gore nipuna kone muaema rabu

1 Jon 5:15 383 1 Jon 5:21niaameGote-na ini agaamadaa puri paloa rekam-ina. 15 Gore niaame nipu-para beten tema rabunipumi pagalia. Gore niaame beten loa niaamenipu-para niaa oyae meda ginalo agaa mealimarabu go yae page gialia-daa niminaaema.

16 Gore nimimi aa meda waea meda palainaadalimi-daare Gote-me go aa oro yaalo kagaapirape kone kana beten tapape. Gore ame baan-inu pupitagi neme rabu nimimi Gote-me mearubenalo beten tapape. Goa pea pare betentalore Gote-me go wae yaenu mada mea rubapeyalia-daare go madaa beten tapape lalo. Goapea pare waea medare Gote-me mada namearubape yalia-daare go madaa Gote yaaloa betennatapape. 17 Gore pupitagi nape kone rayore orawae yae yapare wae yae medalomare Gote-memada raakepe rubalia.

18Niaame gupa adema: Gore onaa rayore Gote-na si wanenu pimiri nimumi waea pape konenaimi. Dia-ga Gote-me nipuna si waenu surubearabu wae Satan-me nimu madaa namabebolalia.19Niaare Gote-na si wane pima kone aba niaameniminaaema. Go page Satan-re go su amaa pirionaa rayo surubea-daa niaame niminaaema.

20 Gore Gote-na Siri niaa kagaa mapiraapekone gula ipisa-daa niminaaema. Goa pisa-puluniaame ora Gote padane pia-daa kone waru ru-laema. Niaare ora Gote padane raapu pima. Goapua nipuna Si Yesu Krais raapu page piruaema.Gore nipu ora Gote ya-pulu oro yaalo epe-rupamapiraape konena re piruaaya.

21 Gore nina nogo naakinu nimiri go su amaamakirae gote ora gimalepape.

2 Jon 1 384 2 Jon 13

Jon LaapoRipia Agaa

Lotu adana aa mudu meda Jon-me go pepatisa. Onaa adaapumiri lotu ada padane-para pirionaanu piri tu rapaasana kone imi. Nimumi yagoraaname omoa yaa agaa ne aanu waru adoa ainakone isa. Go aanuri Gote-na agaamabebolae aanuyaade.Robonu gupa adamina:

Aba adape agaa (1-3)Pedo pu raana omape agaa (4-6)Makirae tisaa aa-nu waru adalepape (7-11)Pora po agaa (12-13)

Jon-me pepa rana laapopa tua rapaasa1 Niri Gote-na ruru onaanuna aa mudu Jon-

me go epe ona-para* nena nogo naakinu-parago agaa tua repaato. Gore nimi Esia su robo-para piri onaanuri neme nimi madaa pedo puraaname waru omalo. Goa pea pare neme agu-daa dia. Onaa rayome ora agaa pageme rabu goonaanumi nimi madaa pedo pu raaname omeme.2 Gore ora agaana re-re niaame niaana robaa-para mea samina. Goa pua oro yaalo page niaamadaa salia. 3 Gore aapa Gote-para nipuna SiYesu Krais lapome nipuna raba meape kone-paraodome omape konepare epe kuma pi kone-paraniaa gea. Goa mealima rabu niaa ora agaa loaonaanu pedo pu raaname omamina.

Niaame pedopua raaname omape kone samina4 Gore nena nogo naakinu medalomame ora

agaa loa epe pora pameme-daa neme raanamewaru ome. Go-rupa pamuapenare Aapame agaamana niaa lagiaa. 5 Goa pua abia neme nimiepe onaa-para gupa lagialo: Niaa rayome pedopu raaname omamina. Go agaare neme kagaaagaa mana nalagialo. Dia, ora aba ripiare nimimigo agaa mana pagesimi. 6 Gore pedo pu raanaomape kone madaare niaame Gote-na agaa manapagesimade-rupa go agaa waru pago pora pa-muamina. Go aba ripia pagesimade agaa manaregupa: Nimi rayome pedo pu raaname omapekone mua piralepape.

Niaame Krais-na agaa waru saapiramina

7 Gore aa adaapumi niaa makiratalo su rayonapora pamu kiriteme. Goa pua nimumi Yesu Kraisnipu abade su amaa aa nona piane naipirisa teme.Gore aamedamegoa teare go aa nipu ora yaa agaane aa pirua nipu Krais-na iaa pia. 8 Goa pea-ganimimi oyaenu mulalo kogono peme-ga nimiminimina kone waru sua mo mealiminata yoto oramealimina. Goa palimi rabu nimina yotonu pagenaetapalia pare rayo mada mealimi. 9 Goa peapare aa medame Krais-na epe agaa mana warunapagoa nipu wae kone sua Krais-na kone raapunapitiare goa paliade aare Gote nipu raapu napi-ralia. Goa pea pare aa medame Krais-na agaawaru pago kuralia-daare go aare nipu aapa-paraSi lapo nipu raapu pirualia. 10 Goa pea-ga aameda nimi piri-para epa agaa aba pagesimidenamea epaliare gore nimimi nipu nimina ada-para nalamua pulupape. Go page nimimi nipu-para epe-rupa pirape lo agaa natapape. 11 Goreaamedame go piane aa-para epe-rupa pirape tea-daare gore nipuna pea wae kogono raba mulalota.

Agaa medaloma12Neme nimimi adaliminalo agaa adaapu pepa

mada tua repaano waape pina-ga neme nimiadola epaluade raburi agaa waru lagialua. Goapua niaame raaname waru omoa padane-parapirua agaa lamina.

13 Gore nena epe baanina nogo naakinumi ne-para epe-rupa pirape lo agaa repaateme.

* 1:1: Go agaare ora ona-para na-sa. Dia, Esia su-para piri onaanu-para saa pi agaa lakesa. Gore Jon-me goa sa: Neme nimi raanaomalo-rupare ora agaa ria makuaaeme onaame page nimi raana waru omenalo lakesa. Gore Esia su-para piri Krias-na ruru onaa-parasa.

3 Jon 1 385 3 Jon 15

Jon RepoRipia Agaa

Lotu adana mudu aa medame go agaa tuaaa mudu meda Gaius-para tu rapaasa. NipumiGaius-na bi minasaasa. Gore akepea-daa ya?Nipumi pa Kristen onaanu raba mulalo pisa. Goapua nipumi Gaius-para aa meda Diotrefes padanewaru surubape sa.Robonu gupa adamina:

Aba adape agaa (1-4)Gaius-ri kogono waru pisa (5-8)Diotrefes-re kogono wae-rupa pisa (9-10)Demitrius-ri kogono epe-rupa pisa (11-12)Pora poae agaa (13-14)

Jon-me pepa repopa tua rapaasa1Niri Gote-na ruru surube aa Jon-me go pepare

ne nina epe adami aa Gaius piri-para tua repaato.Neme ne ora pedo pu raaname omalo.

2 Nere ora nina adami aa ya-pulu neme nenaoyae rayo epe-rupa ainalo Gote-para beten laayo.Goa pua nena kone epe-rupa sua nena yoganepage epe-rupa surubenalo Gote yaaloa betenlaayo. 3Abade nina amenumedalomani piri-paraipuare nimumi ne ora epe agaa madaa kone ru-laaye simi. Ni agaa gupa epa lagisimi rabu nemenimu ora raaname waru omesu. Goa pea pareneme oro yaalo kone rulae yaemadaa pora pame-daa nememakuaayo. 4Gore nina nogo naakinumiepe agaa waru pagoa rateme-daa neme remaapagoa raaname ora waru ome. Go madaare nemeraaname ora waru ome. Go epe raaname omapekonere wala yadame page mada narabuaniaalia.

Gaius-mi epe kogono pisa5 Gore nina epe adami aamere ame baaninu

raba mulalo kogono ora waru pea. Goa pe rabuni pora kimisu amenu page go-rupa epe konesua nimi raba mete. 6 Go raba miside ame baanimedalomame nena pedo pu raana omape konemadaa go-para piri Yesuna ruru onaanu lake-lame. Goa puare neme nimu raba mua epe poramea walaminalo pe-ga epe-rupa pamualepape.7 Nimu go amenuri Krais-na kogono pulalo porapamuaeme rabu nimumi kone narulae onaanuraba meape yae namisimi. 8 Goa pea-ga niaaKrais-na onaanumi go aanu raba meamina. Gore

nimumi ora agaa madaa kone mua kogono pemerabu niaame nimu raapu padane-para Gote-naagaa ora pia mada kogono pamina.

Diotrefes-me wae kone isa9NemeGote-na ruruonaanu re-para rudupepa

meda aba tua otaasude. Goa pisu pare Diotrefesnipu nimuna aa mudu piritalo pisa-pulu nipuminina agaa napagesa. 10Goa pea-pulu ni nimi piri-para epalua rabu neme go nipuna pisade yae rayomadaa lapedepealua. Gore nipumi niaa madaaagaa wae rado rado loa yaa agaa pamu sa-pulugoa nimi lagialua. Gore nipumi goa agu-daanapea pare nipumi niaana amenu nipuna ada-para nalamua pea. Go page onaa medalomamego ame baaninu nimuna ada-para lamua polalopeme rabu nipumi dia loa nimu mo Gote-na ruruonaanu pane ratu tala pea.

Demitrius-miri ora epe kone isa11 Gore nina ora epe adami aa nemere go wae

kone namogeape. Dia, neme epe pora pamuape-rupa mogeape. Onaa rayome epe kogono pemeregore nimu ora Gote-na ruru pirua peme. Goapea pare onaa rayome wae kogono pemere gorenimumi abade Gote na-adoa pisimi.

12 Onaa rayomere Demitrius-na* pia madaaagaa epe-rupa laeme. Goa pua Gote-na oraagaame page mo aame epea pealo lapaaya. Goreneme page nipuna epe kogonomadaa agaa laayo.Goa pua neme makuaaye, neme ora agaa to.

Agaa medaloma13 Gore neme ne agaa adaapu lagulalo pi pare

neme go agaare pepa madaa mada natalua. 14Diayapare neme ne orope ogesi-daa pirua epa adaluakone salo. Go raburi saa agaa lapana.

15 Nena pu robaa-para epe kuma pi konemeaina. Gore nena adami aanumi ne-para epe-rupa pirape agaa lo repaatema. Neme page ninaadami onaa rayo-para epe-rupa piralepape loagaa repaato.

* 1:12: Demitrius-ri Krais-na aa mudu pirisa. Jon-me nipuna bi rado yapare pepa tu paboare nipuna bi Demitrius maasa.

Jud 1 386 Jud 12

JudRipia Agaa

Go pepana agaare 2 Pita madaa ia-rupa padaneagaa nona pea. Epe agaana iaanuna agaa napa-galepape lo Gote-na onaanu laketalo tisa. Goapua gupa ta: Gote-me niaa go padane piane konerulae yae gisa. Niaa nipuna onaanu gisa-pulu aamedamemana kone sua go agaamadana-alopalia(ves 3).Robonu gupa adamina:

Aba adape agaa (1-2)Epe pora pamua makirae tisaa-nu gimamina

(3-16)Gote madaa kone rulae yae nagimalepape (17-

23)Epe-rupa piralepape agaa (24-25)

Jud-mi pepa tua rapaasa1Ni Jud-ri Yesu Krais-na kogono aa pi pare niri

Jems-na ame page yaade. Neme go pepa Gote-naonaa nimi piri-para epenalalo. Nimiri aapa Gote-na pedo pu raana omape kone nimi raapu ina goapua Yesu Krais-me nimi waru surubena. 2 GoreGote-me nimi odome omape kone-para epe kumapi agaa-para pedo pu raana omape kone-para gorayo gina loa nimina robaa-para rulatabenaloagome pua kuma mapaina.

Epe agaana iaanu page pimi(2Pit 2.1-18)

3 Gore nina epe adami ame baaninu nemeGote nipu raapu oro yaalo epe-rupa piruape konemadaa tua repaato. Go konere niaa nimi raapumeda-para pima. Go agaa tulalo pe rabu nemeagaa ora puri paloa repaayo pare pea. Go agaareGote-me nipuna onaanu gisade kone rulape yaeora waru surubalepape lo agaa repaato. 4 Gorekone narulae onaa medalomare niaana rikiraanalotu ada-para kudiri pu epa pimi. Goa pua ni-mumi Gote masaa rilaawa gimeme-pulu nimumiGote-na epe raba meape agaa page perekea ni-mumi pa agaa rado mogeteme. Goa pua nimumiwae oyae rado rado waritalo peme rabu nimunawae yae namakuaaeme. Goa pua nimumi nimunaAa Mudumi Yesu Krais masaa rilaeme. Ora agaai buk madaa go aanu madaa agaa tu isa. NimiriGote-na koso madaa ipua wae yoto mealimina tuisa.

5 Gore nimimi aba pageme pare nimina konewala marekaliminalo apo lagialo. Aa Mudumi Is-rael onaa nimu raba mulalo lamua pisa. Goa pisapare Gote nipu kone narulasimi onaare nipumirayo tu maomasa. 6 Go agaa page kone-para suawarupagalepape. Abadere ensel-nupagenimunaepe surube kogono gimoa epe-rupa napirisimi.Goa pua nimuna su adanu gimisimi. Goa pisimi-pulu Gote-me nimu sen-me adia oro yaalo piraperibaane-paramea rapaasa. Goa puanimuGote-naadaa koso tea rabu nimu wae yoto waru minaloribaane naaku-para mapiraaya. 7 Go agaa warupagalepa. Abadere onaanu mo Sodom Gomorasu lapona pirisimi onaanumi page ensel-numipisimi-rupa waea pirisimi. Goa puare nimumiona paake rume kone suare pa onaa medalomaraapu page wae kone rado rado sua pisimi. Goapisimi-pulu Gote-me nimuna go kogono abu-talore nimu repena sulaa-para oro yaalo pirual-imi.

Goa pua abia niaa go onaanumi onanuna gopisimide waea makuaawa naratamina. 8 Go pagemo abia pimi onaa nimuna wae upaa rado radopua wae kone rado radomuaeme. Goa peme rabunimimi wae pugu pi kone sua nimuna yoganemaoyaeme. Goa puare nimimi Gote-na surubekogono masaa rilaeme. Goa puare nimumi soyaa-para piri epe ensel-nupara page ero agaateme. 9 Go wae kone madaare aba ripia surubeensel Maikel-mere Satan raapu yada pisipi. Goapua nipu laapome Moses-na ome rore aapimi oramealia yapae loa agaa adaapu loa yada pisipi rabumo ensel Maikel nipumi aakone nasua nipumimo Satan-para wae ero agaa meda nasa. Dia,pare nipumi gupa sa: Aa Mudu nipumi ne-paraape loa wae yae gialia sa. 10 Goa pea pare moyaa agaa teme aanumi oyae waru na-ado kirituaoyae madaa wae ero agaa pa teme. Goa puarenimuna konere mo kira menana wae kone nonapiane meme. Goa pua go konemere nimu orawae-rupa mapiraalia-pulu oyalimi. 11Gore abadekone narulae aa Kein-me pora pamisade-rupa ni-mumi go pora mogeatalo peme. Goa peme-pulunimumi ora wae yoto adaape mealimi. Nimimimone mulalore mo yaa agaa ne aa Balam-na poramogea Gote-na pora gimoa wae pupitagi neme.Goa pua nimimi abade pirisade aa mudu Kora-napora page mogeteme. Apo aa Kora-me Moses-naagaa gimisa-rupare nimumi Gote masaa rilaawapora pamuaeme.

12 Goa peme rabu nimi ame baaninu raapukirita piruare kone padane-para sua Aa Mudu-

Jud 13 387 Jud 25na eta nalimi rabu mo aanumi page nimina etamao yaapena epa kiritaeme. Goa pua nimuri nimiraapu eta padane-para noa nimu surubape konenamua paalame naomeme. Gore maapu kaaputa rabu yai epea-daa raaname omema. Goa peapare po ripumi kobere moaenu mone ria pua onewala ria epala peare yai naepa. Go rabu niaanapu robaa o ta. Go-rupa madaare mogo aanumeora epe agaa laketema teme pare nimuna yoganesuruboa yaa agaa teme. 13 Gore nimumi yalapi kone padane sua peme. Nimuna pupitagi nekonere ipa moropealade rabu raku supi madusalade-rupa pa oyaeyae mada kone suaeme. Goapua so uba kedonu pora narati popea-rupa waekone suaeme. Go kone imi-pulu Gote-me goonaanu nimuna pirape suri ora ribaa ru-nanepirinaloa wariasa. Goa pua nimu go-para oroyaalo pirinalo warisaaya lo lakesa.

Nimu wae yoto mealimi14 Aba ripiare Adam nipu piruare epa-mama

ipuare Enok nipu Adam-na ruru 7-pelana puapirisa. Gore Enok-me Gote-na agaare kone naru-lae iaanu gupa lakesa: Aa Mudu nipu epe enselpaapu paapu adaapu raapu epalia. 15 Goa puanipumi koso pagoa laape onaa rayo wae yotokatalo palia. Goa pua onaa rayome nipuna agaanapagoa nimuna pupitagi no aaeme-pulu nipuminimu gowae su ribaane-paramapiraalia. Goa puaonaanumi wae-rupa pirua Gote ora wae ero agaaloaaeme-pulu nipumi nimu wae yoto katea. Goagaare Enok-me lakesa. 16 Go yaa agaa ne iaanu-miri ora yaalo ratu yawoawae yae adaapu pua on-aanu rado-para page go nimuna piae moyaaeme.Goa pua go aanumi mo agaa ratua nimuna waekone mogeteme. Nimumi nimuna bi minasaatalopeme. Go page aamedalomana oyae paake nolalopeme page omape aanu agu peme.

Nimimi puri waru paloa kone rulaatepape17 Goa pea-ga nina adami aanuri nimimi kone

waru su piralepape. Abade Gote-na aposel ko-gono aanumi agaa lagisimide agaa nakone rugu-latepape. 18 Gore nimumi nimi gupa lagisimi:Orope epaliade yapi di raburi aa medalomamereGote-na i agaa madaa giri laalimi. Goa pua ni-mumi Gotemadaamasaa rilalimi rabu nimuna purobaa-para wae kone pa pogatala piralimi simi.19Go aanumiri nimu kone nasua onaanu rugulalapua piruaeme. Goa peme rabu abana kone suapeme-pulu Holi Spirit nimu raapu napia.

20 Goa pea pare nimi ora nina adami aanurinimina robaa-para puri mapalaawa epe kone ru-lae yae raapu piralepape. Goa puare nimimibeten teme rabu Holi Spirit-na puri madaa betentapape. 21Goapuanimimi oro yaalo Gote-na pedopu raana omape kone puri paloa saapiralepape.Goa pua oro yaalo niaana AaMudu Yesu Krais adopiralepape. Goa pua Aa Mudumi odome omoanipumi nimi oro yaalo kagaa piraama laamapope kone gialia-ga ado piralepape. 22 Goa peapare aa medalomame kone laapo mealimi-daarenimimi nimu odome waru omalepape. 23 Gorenimuri repena sulaa-para piri onaa piane pimi-ga nimimi nimu aipapulu raba mealepape. Goapuare nimimi onaa medaloma page paala waruomoa odome waru omalepape. Goa palimi rabunimuna robaa-para i wae pupitagi nape kone-mere nimuna maarae mamina amulu paaya. Goapea-ga raba mealimi rabu go mamina amulu pinona piane yae ora gimoa paalame omalepape.

Gote-para ora pi lamina24 Gote-me nimi ora epe-rupa surubea-pulu

nimi wae yaena naaku-para nalopalimina. Goapuare nipumi nimi nipuna epe paana puri madaamarekaalia rabu nimimi wae yae nasaapiralimi.Goa pua nimi ora pedo pedo pua raana omoapiralimi-pulu nimi madaa waea nasalia. 25 GoGote nipu padane-ma ora pia-pulu niaana AaMudu Yesu Krais-na kogono madaa niaa rabamisa. Gore nipumi adaa bi mua niaana aa mudupirua puri paloa surubape Aa Mudu pia. Gorenipuri abade go-rupa agu kagaa piraama laamaipisa-rupa abia page pa pia orope page go-rupaagu oro yaalo pa piralia. Go ora.

Kudiri 1:1 388 Kudiri 1:11

Kudiri Pi Agaa LapaasaRipia Agaa

Go buk-ri aa medalomame Kristen onaa-parawae yae pisimi-daa goa napipape agaa tisa. Goreake pea-daa ya? Kristen onaame Yesu Krais-riora nimuna Aa Mudu yaade loa kone rulasimi.Go buk-miri Kristen onaana kone rulae yae purimapalaalia. Goa pu kedaa adaame nimu narabua-niaalia.

Go buk-parare orope pape yaenuna saa agaaadaapu ia. Abia go yapina pimi Kristen-numirigo saa agaare makuaawa pimi. Pare baptaisnami onaamere namakuaalimi. Go saa agaana regupa: Yesu Krais-ri ora Aa Mudu pirua nipuna kimadaare Gote-me iaa rayo rabualia. Satan pagerabualia. Yesumi nipuna kogono madia yaaliaraburi Gote-me onaanu puri paboa pirua nimunakone rulae yae-na mina repaae-mere epe yotokatea. Nimu Gote raapu piralimi. Goa pua nimukedaa meda wala namealimi. Gore ake pea-daaya? Gote-me oyae rayosi kagaa maopaalia.Robonu gupa adamina:

Aba adape agaa (1.1-8)Lotu kerepopu-para agaa mana sa (1.9–3.22)Rogaa palae buk madaa agaa ria ia (4.1–7.17)Bero kerepopu madaa ria agaa (8.1–11.19)Wataa-para raa kira aune yae laapona agaa

(12.1–13.18)Oyae rado rado adesa (14.1-15.8)Gote-na ratu yawe konere plet kerepopu

madaa isa (16.1-21)Gote-me yaa-para piri iaa rayo rabua sa (17.1–

20.10)Adaa koso teme rabu (20.11-15)Kagaa su laapo warialia (21.1–22.5)Pora poae agaa (22.6-21)

Jon-me so yaa-para pi yaenu adoa pepamadaa tisa1 Go pepa madaare so yaa-para kudiri pu isa

yae Yesu Krais-me penaame mea waasa. Go konerayore Gote-me Yesu lakenaloa Yesumi nipunaaposel kogono aanu-para orope epaliade yaemadaa agaa lakesa. Krais nipumi oyae rayo meawaasa rabu nipuna ensel-me ni nipuna kogono piaa Jon piri-para mea rapaasa. 2Ni Jon-re neme goyae rayo aba ado kiritisu-daa ora ia lo lagialo. Gopepare neme Gote-na lagi agaa-para Yesu Krais-me mea wane agaa-para lagialo.

3 Onaanumi go pepa dipia orope epape remaapagoa go pepa madaa ti agaa pago kiritalimirigo onaa rayo nimumi raaname waru omalimi.Gore Gote-me go oyae rayomeawaalape diri ruduyala-daa lagialo.

Jon-me agaa 7-pela ruru piri-para rapasa4 Neme go pepa lotu ada ruru 7-pela nimi mo

Esia su robo ru-nane pimi onaa nimimi pagoaniminaalo repaato. Gote abia page pirua oraabade page nipu pirua pare wala orope nipuepalia. Goa pea-ga nimimi nipuna epe rabameape kone-para epe kuma pi kone-para meal-imina. Goa pua go epe kone popo 7-pela nipunaepe pirape siaa re-para pimi-ga nimumi pageapo epe konenu meamonalo guaeme. 5 Goa puaYesu Krais-re nipumi page apo epe konenu nimiguaaya. Nipuri oro yaalo epe redepo ne agaalakene aa piruaaya. Nipu aba ripia matmat-paramarekesa-pulu nipu go su amaa pimi aa mudurayona Aa Mudu padane pia.

Nipumi niaa madaa pedo pu raaname omoanipuna yaapimi niaana wae yaenu rayo mearaakepe rubisa. 6 Goa pua nipumi abade niaarenipu pirape di madaa nipuna miru irae ruru-rupa mapiraasa. Goa pua ora nipuna aapa Gotepadanena kogono pamonalomapiraasa. Goa pea-ga Yesu Krais-re ora yaalo yaalo nipu epe paanapuri-para nipuna pirape puri page mina. Go ora.

7 Adalepa. Nipu moae raapu ipula-daa onaarayona inimi adalimi. Gore nipu abade nil-mitisimide aanumi wala page adalimi. Goa pua suamaa piri onaa rayome nipu madaa aako rupituawala re waru teme. Goa agaare ora ria yaade.

8 Gore ora puri pane Mudu Gote-me gupa sa:Ni padanere abade pirisu abia page pa pia oropepage pa piralua sa. Go Gote padane abade piruaabia page pa pia orope page pa piralia.

Jon-me Krais adesa9 Ni Jon-re nimina ame ria piruaayo. Ni Yesu

raapu pirua nimina riaayo-ga rayome kedaa ri-amina. Goa pua niaa Gote-na yapi Di-na piruaniaa rayo padane-para pua kedaa epe-rupa riapirimina. Neme abade Gote-na agaa lakeloaneme Yesumi mea waasade agaa lakesude. Goapisu pare nimumi ni yada tae aa mapiraawa sol-wara rikiraana ae su Patmos-parameamapiraasa.10 Gore Aa Mudu-mi adaa oro raburi Holi Spirit-mi agaa laketa pisa. Goa pua neme nina masaa-nane pagesu rabu go agaare ora berona agaa-rupasa. 11 Go agaamere gupa sa: Oyae rayo nemeadaliri buk madaa tua mo lotu ada-para kirita

Kudiri 1:12 389 Kudiri 2:10pimi ruru 7-pela-para otaape. Gore neme Efe-sus Yesuna ruru onaa-para Smerna Yesuna ruruonaa-para Pergamum Yesuna ruru onaa-para Ta-iataira Yesuna ruru onaa-para Sardis Yesuna ruruonaa-para Filadelfia Yesuna ruru onaa-para pagego rayo otaape sa.

12 Gore neme go agaa lagisi rabu pereke tuapane pisu. Goa pua adesu pare aana gol-me warini marekaape yae 7-pela isa-daa adesu.13 Goa pua go lam marekaape yaena rikiraanareaa meda pirisa. Nipu su amaa mapiraape aa Yesunona pi pirisa. Gore nipumi mamina adaalupeyamoa nipuna aa page rigitua pirisa. Goa puareaana gol-me warini aako leteme nipuna aakomadaa yamesa. 14Go aare nipuna aalu rayore orayaako pu rubisa pare ora puri pane yaako pimoaeyaa koya nona pisa. Goa puare nipuna iniri orarepena sulaa nona pua paa pu rubisa. 15 Goa puanipuna aare ora lepo lepo aasa pare aana barasarepena madaa irua kalo ti madaa lepo lepo atasa.Goa pua nipuna agaare ipa adaape otade-rupamadaa pagesu. 16 Goa puare nipuna popoke ki-nanere uba kedo ipa 7-pela saapirisa. Goa pua raikutu eke one apone laapo ratae amaa opapasa.Goa pua nipuna ini agaa-para pisa paare naareipulae-para pi ade nona pisa.

17 Neme nipu pua adesu raburi nipuna aakibu-para pua lopoa niri ini adupialemede-rupaomesu-ya. Goa pisu pare nipuna kimi popo ki-nane oraawa lalo: Neme paalame naomape. Niriora aba ripia pirua wala orope page epaluade Aapi. 18Abade ni ora ini adupisu pare abia ora pa pi-ga adalimina. Goa pua ni oro yaalo kagaa piraamalaama palua. Goa pe-ga neme onaanuna omesu-para page pa pirape su page rata surubaayo.19 Goa pea-ga neme adae oyae rayo pepa madaatape. Goa pua abia go ia yaenu page orope epalideoyaenu page go rayo pepa madaa tape. 20 Nemenina popo ki-nane uba kedo 7-pela aana gol-mewarini lam saapirape yae page adae. Go kudiripi yaena re-re go-rupa: Go uba 7-pela gore gupalotu ada 7-pelana ensel-nu nona piane aaya. Golam saapirape yae 7-pela nimumo lotu ada 7-pelanona piane aaya sa.

2Efesus onaanuna agaa penaasa

1 Neme Efesus lotu ada-para piri ensel onaanupiri-para pepa meda gupa tua otaape sa. Goagaare popo ki-nane uba kedo 7-pela saapiruaaana gol-me warini lam yaruape yae 7-pelana

rikiraana pimi aanumiri gupa lalo: 2 Oyae rayonimimi peme yaere neme aba makuaayo. Nemenimina epe pawa pirape kone ade. Gore nimi orawae-rupa piri onaame raaname waru naomeme-daa ade. Go page nimumi niaa page aposelkogono aanu teme rabu nimimi nimuna temeagaana re adesimi. Go pua nimi ko tisimi rabunimimi nimuna yaa agaa penaame mea waasimi.Go nimina konere neme ade. 3Goa pua nimi pawapirua nina bi madaa kedaa rua kalai pu kogonogimi naomeside neme ade.

4 Goa pea pare neme nimi lagiape agaa ia:Abade nimimi pena kagaa rabu rana kone misideraburi nimimi ni madaa pedo pu raaname omes-imide pare abiare nimimi go konewala gimoa goanapeme.

7-pela ruru onaa re-para pepa penaasa5 Nimimi go wae kone gimoa abade epe

pisimide-rupa go madaa kone salepape. Gorenimimi kone naperekealimi-daare nimi piri-paraipua nimina lam paa epa mealua. 6 Goa peapare go epe konere nimimi pa saapitimi. Goreneme Nikolas-na ruru gimi ome-rupa nimimipage nimu gimi omeme. 7 Gore onaanumi agaapagolalo pimiri Holi Spirit-mi lotu adanu-parakiritae onaanu laketade agaa pagalepape. Goreonaa rayome yada puri paloa wae yae rabua-niaalimiri neme nimu oro yaalo kagaa piraperepenana ini nenalo katoa. Go repena iniri Gote-na maapu-para etea.

Smerna onaana agaa penaasa8 Smerna Yesuna ruru ensel-nupara pepameda

gupa tua otaape: Go agaare ni aba ripia piruawalaorope page oro yaalo page piralua-ga neme la-gialo: Ni aba omesu pare wala orope ni epe-rupapa pi-ga neme nimi agaa lagialo. 9 Gore nemenimi madaa epaade wae kedaanu ado kirite. Goapua nimi onaa naraa-rupa pimi pare nina konerenimi amo onaanu-rupa piralimina. Goa pua aamedalomame nimi-para wae agaa teme-daa ade.Nimumiri niaa Juda aanu teme pare nimuri Judaaanuna ruru napimi. Dia-ga nimuri Seten-naruru pimi. 10 Orope ogesi-daa pirua kedaanu ri-alimi pare nimimi go madaa paala naomalepape.Pagalepa. Satan-me nimina kone ko tulalo palia-pulu nipumi nimina onaa medaloma kalabus adamapataalia. Goa palia rabu nimimi kedaa yapi 10ru-para rialimi. Goa pea pare nimimi Gote madaakone rulaa-mama puare omalimide rabu nemenimi oro yaalo mapiraape yoto gialua.

Kudiri 2:11 390 Kudiri 2:29

11 Gore onaanu agaa pagolalo pimiri HoliSpirit-mi lotu ada-para piri onaanu laketeadeagaa pagalepape. Gore onaa rayome yada puripaloa wae yae rabuaniaalimiri Gote-me yotokatea rabu wala rana lapo omape konere nimimada nasalia sa.

Pergamum su-para Yesuna ruru onaana agaa pisa12 Pergamum lotu ada-para piri ensel-nupara

pepa meda gupa tua otaape sa. Go agaare ekelaapo waru ae rai kutu saapiri aame lagialo.13Neme nimina suri aba ade pare Satan-re go su-para aa mudu pia. Goa pea pare nimimi ninabi madaa puri paloa kone rulaeme. Goa pua goSatan pia su-parare onaanumi go Gote madaaagaa lakene aa Antipas tu maomasimi. Gorenimimi ni goa pape lo kone rulae kone medanagimisimi.

14 Goa pea pare neme nimi-para agaa manamedaloma lagialo-ga pagalepape. Nimi Perga-mum su-para pimi onaa medalomame Balam-na wae kone mogeteme. Abade Balam-meBalak-para wae agaa mogeasa. Goa pisa rabuBalak-me Israel onaa pupitagi manaasa rabu ni-mumi wae remona ada-para yawesimi eta meanisimi. Goa pua nimumi paake yone kone isimi.15 Goa peme pare onaa medalomame nimi raapupirua Nikolas-na wae kone mogea ria teme.16 Goa pea-ga nimina pu robaa-para i wae koneperekealepape. Nimimi goa napalimiri gore niogesi-daa pirua nimi piri-para ipua neme go on-aanu raapuyada epapalua. Goa paluare nina agaaru-nane pirua amaa opapae rai kutumi go agaarasini onaanu raapu yada palua.

17 Gore onaanumi agaa pagolalo palimiri HoliSpirit-mi Yesuna ruru onaa-para laketade agaamana waru pagalepape. Gore onaa rayome yadapuri paloa wae yae rabuaniaalimiri neme etamedaloma so yaa-para kudiri pu saayo-ga nemego eta mea gialua. Goa puare neme aana yaakopi page meda gialua. Go gialuade aana madaareneme kagaa bi inalo gialua. Go kagaa biri onaamedalomame na-ademe pare mo aana mealiadeonaa padane laatapu nimumi kone sua niminaal-imi sa.

Taiataira Yesuna ruru onaanuna agaa18 Gore neme mo Taiataira Yesuna ruru ensel-

nupara pepameda tua otaape sa. Go agaare Gote-na Simi lagisa. Gore nipuna iniri ora repena sulaaralade-rupa rea. Go page nipuna aare aana brasrepename roa katade-rupa roaaya. Nipumi go

agaare nimi madaa laguaaya: 19 Neme niminakone rayo ado kirite sa. Goa pe-ga neme niminapedo pu raana omape kone-para kone rulapekone-para nimina raba meape kogono-para nim-ina pawa pirua kedaa riape kone-para go rayoneme ade. Goa pua nimimi abi kogono peme raburipae kogono maoge aaeme.

20 Goa pea pare abiare neme go agaa nimilagialo-ga pagalepape. Nimi mo ona Jesepel-nuraapu pirua nagimeme-pulu ora o ta. Go onamereni Gote-na agaa lae ona tade. Goa pea parenipumi nimi nina kogono naakinu nimuna konemabebolaaya. Goa pea-pulu nimumi ona paakeyolo nimumi abade wae remo ada-para irini oyaeno piruaeme. 21Gore go oname nipuna wae konenaperekea pawa napirisa. Goa pua nipuna paakeaa yolape kone nagimisa. 22 Goa pea-pulu nemego ona kedaa minalo yaina ada mea salua. Goapuamo aamedalomanipu raapupaake yone konesua padane-para wae radaa nalimi. Go aanumigo wae yae madaa kone naperekealimiri nemeabia nimu madaa go kedaa katoa. 23 Goa puago oname madu saliade nogo naakinu nimu rayopage tabalua. Goa palua rabu lotu ada rayo-para kiritae onaanumi mada adalimi. Gore nemeonaa rayona kone-para adokaru mua ado kirite-daa lalo. Neme nimi padane padane laatapunakogono adalua rabu go madaa yoto abutua.

24 Goa pea pare nimi Taiataira su-para pirionaanuri nimimedalomamere gowae agaa pagoanamogeteme. Goa pua pa onaa medalomameSatan-na raguna lusini kone epe ta temede parenimimi go kone gupa na-ademe. Goa pea-puluneme nimi madaa wala kedaa meda namariaalua.25 Goa pea pare epe kone rayo nimina saapimiriora saapira-maama pipape orope ni wala epalu-ade rabu epa adalua.

26 Gore onaa rayome puri paloa yada pua waeyae rabuaniaa-mama pua omalimi rabu nemenimu puri katoa. Go rabu neme nimu su rayonaaa mudunu mapiraalua. 27 Goa puare nimumipuri pane aene rimaapu ripinua su rayo-parapimi onaa surubalimi. Go puri mua nimumi su-rubalimi rabu sumiwarini sospen pua polatabebapea-rupare onaanu go-rupa tua surubalimi. Gosurubape kogonore Aapame ni gisa-pulu nimukatoa. 28 Goa pua neme so yaa-para aatadeakuana aai uba kedo nimu katoa. 29 Gore onaarayome go agaa pagolalo pimiri waru pagalepapesa. Go agaare Holi Spirit-mi lotu ada-para pimaonaa niaa lagialia.

Kudiri 3:1 391 Kudiri 3:173

Sardis lotu ada-para piri onaanuna agaa1 Gore neme Sardis lotu ada-para pimi onaanu

pepameda tua otaape sa. Go Gote-na 7-pela konepopomeni suruboa gouba kedo 7-pela pagenemesurube. Goa pe-pulu nimimi go agaare pagalim-inalo tua repaato. Neme nimina kone rayo adokirite. Gore nimumi nimi-parare gupa teme: GoYesuna ruru onaare epe-rupa pa pimi teme. Goateme pare nimi aba omabeme. 2Goa pea-ga nim-imi aipapulu reka piralepape. Goa pua niminaabia go saapimi konere puri mapalatepape. Goanapalimiri nimina pa saapimi kone page ora diayoa omolalo pia. Gore nimiri nina Gote-na iniagaa madaa pirua kogono ora epe-rupa napeme.3Goa pea-ga nimina konemarekaawa piralepape.Abade nimumi agaamogeasimi rabu nimimi epe-rupa pagesimi pare go agaa waru pago suruboawae yae gimoa perekealepape. Gore nimimi unarekoa piralimi rabu neme paake ne aa ribaaipulumide-rupa epalua. Goa palua-ga aa-rabuepalua palo nimimi go diri mada namakuame.

4Goapea pare nimi Sardis su-para pimi pa onaamedalomare nimina mamina oyaenu oto nama-raatepape. Goa pea-ga nimimi nimina yaako pimamina-nu maraawa ni raapu pora pamuamina.Gore nimi ora epe-rupa pimi-pulu ni raapu pa-muamina.

5 Goa pua onaa rayo yada puri paloa wae yaerabuaniaalimiri neme go piane yaako pi maminamea maraalaalua. Goa puare nimuna binuri epe-rupa oro yaalo kagaa pirape bukmadaa ora naku-nalua. Dia-ga nina aapa-para nipuna ensel-nunaini agaa madaa neme go epe-rupa pimi onaareora nina onaanu toa. 6Gore onaa rayome go agaapagalimiri waru pagalepape sa. Go agaare HoliSpirit-mi mo Yesuna ruru onaa-para laketa.

Filadelfia su-para ae Yesuna ruru onaanuna agaa7 Gore neme Filadelfia lotu ada-para piri ensel-

nupara pepa meda tua repaato sa. Goa agaareni ora e-rupa oro yaalo kone padane su pirualagialo. Nemere niaana akua Devit-mi pora kisaapirua lobesa-rupa pa aa medame mada na-garulalia. Go page neme pora garulaayo rabuaripa aa medalomame wala mada nalobalimi. 8Goreoyae rayo nimimi peme yaere neme aba ade.Nimina ini agaa madaare neme go pora gaapelobo saayo-ga aa medame mada nagarulalia. Goapua nimimi oge-daa puri pateme-daa ade. Goapea-pulu nimimi nina agaa pagoa ni madaa konerulaeme. 9 Pagalepa. Go Satan-na rururi nimumi

niaa Juda aanuna ruru teme. Goa teme parenimuri Juda aanu ruru napimi pare yaa agaa neaanu pimi. Go aanuri neme nimu mea ipuarenimina rumu pege pua beten malaalua. Goapalua raburi go onaa rayome ni madaa pedo puraaname omoa mada niminaalimi. 10Neme nimi-para agaa mana loa pawa piralepape lo lagisude.Nimimi go agaa pagesimi rabuwae kedaanu go suamaa epalia rabu neme nimi epe-rupa surubalua.Go kedaanuri onaa rayo ko tulalo epalia. 11 Goapuare nimi piri-para orope epalua. Goa pea-ganimina saapiri oyaere waru irulu saapiralepape.Goa palimi rabu pa aa medame nimina oro yaalomapiraape yoto-daa paake namealia.

12 Gore aa medame puri paloa wae yae rabua-niaaliare neme nipu Gote-na epe adaa pigi-rupamapiraalua. Goa palua rabu nipumi go epe adagimoa amaa-nane mada napalia. Goa pua nemenina Gote-na bi nipuna yogane madaa tu salua.Go page nina Gote-na ora kagaa adaare Jerusalemsuna biri go aa-na yogane madaa tu salua. Gokagaa adaare yaa-para gimoa nina Gote piri-paraepalia. Goa pua nina kagaa bi go aa madaa tusalua. 13 Gore onaa rayome go agaa pagalimirigo agaa waru pagalepape. Goa palimi rabu HoliSpirit-mi Yesuna ruru onaanu-para epe onaa loaepe yaenu giala.

Laodisia Yesuna ruru onaanuna agaa14 Gore neme Laodisia Yesuna ruru ensel-

nupara pepa meda tua otaape sa. Go agaanapuriri Gote-me su yaa warisa rabu isade agaa. Goagaare neme Gotemadaa ora laawa kone rulaayo.Gote-na warisade yaena re pirina go agaare nemenimi-para lagialo. 15Gore nimina kogonore nemeaba ado kirite. Goa pua nimiri upame naomoaora kekapumi page naomo pimi. Goa pua nim-imi kone laapo imi-daa gipia. Neme kone gupasalo: Upame omoa nina kogono waru napaaemeonaare mada adalua. Go page kekapumi omoakogono waru peme go page mada adalua. Goapea pare abia na-ade. 16 Pare dia nimi pa ogesikekapu pi pirua ora kekapu pea-rupa dia ora upaapea-rupa dia yapare nimina kogono rede napea-pulu neme nina agaa-para maaku-rupa ratulalopi. 17Gore nimimi gupa teme: Niaare mone adaa-pupe sua oyae ora adaapupe ima teme. Naamereora oyae rayo suaema teme. Goa teme parenimi ora wae-rupa pimi-ga nimi odome omalo.Goa pua nimiri ura onaapu nayame ini rubu pi

Kudiri 3:18 392 Kudiri 4:11onaa-rupa pimi.* 18 Goa pea-pulu neme go agaanimi lagialo: Nina aana gol kabalepape. Gogol-re repena sulaame roa epe suku pi yae ia-ga kabo sua amo ne onaanu piralimi. Go pagenimimi yaako pi mamina kaboa nimina yoganerigitinaloa pitimi onaa rayona ini agaa madaayala napoteme. Go page nimi naini-para sapeepe marasin kabalepape. Goa palimiri nimimioyae rayomada adalimi. 19Gore onaa rayomadaapedo pu raanaame omere gore nimu-para agaamana loa nimuna kone maredepo yaanalo kumamapaayo. Goa pea-ga nena kone ora waru suawae yae madaa nimimi kone perekealepape.

20 Pagalepa. Ni pora gaape-para rekaawapora gaape tuaayo. Gore aa medame nina agaapagoa pora lobalia-daare ni nipuna ada-para epaodobaawanipu raapupiralua. Goa puanemenipuraapu eta no piralua nipu page ni raapu eta nopiralia. 21 Gore onaa rayome puri paloa yada puawae yae rabuaniaalimi nimuri nina epe pirapesiaa king ia-para ni raapumapiraalua. Gore abadeneme yada pua wae yae rabuaniaasu-pulu nipage nina so Aapana epe pirape siaa king madaaaapa raapu piruaayo. Go-rupa mada piralimi sa.22 Gore onaa rayome go agaa pagalimiri warupagalepape. Go agaareHoli Spirit-miYesuna ruruonaanu-para agaa laketa.

4So yaa-para pia Gote madaa beten loaeme

1 Gore yae aba dia naloa so yaa madaa poragaape meda loba pa isa-daa ni Jon-me adesu.Agaa medare bero temede-rupa pagesu pare goagaame ni wala gupa lagisa: Nere sopo-pare ipusa. Neme orope epaliade oyae rayo mea waatoasa. 2 Go raburi aipapulu Holi Spirit ni piri-paraipua puri gisa. Goa pisa pare so yaa-para pirapesiaa king* meda isa pare aa meda go madaapisrisa-daa adesu. 3 Go siaa madaa pirisade aaregore gupa adesu. Go aana ini agaa madaarepotopotopalasa-ga gore aana jaspa-para konilianlapona epe pepena nona piane pisa. Go raburiasawakumi go aamudupirisa siaameamaawa isa.Gupa isa pare aana emeral kagaa rekene ne madapoto poto pala aasa. 4 Goa pua go aa mudunapiri siaa madaare siaa 24 mo mudu makuaae aa

pirisa-para mawaawa saabaasa. Go siaanu madaakone makuaae aa 24 pirisimi. Gore mo aa muduyapatunamamina-re yaako pi agu yamesimi. Goapuare nimumi aana gol-me warini raguna dip-isimi. 5 Mo aa mudu pirisa siaa madaare yakirepena pitaa-rupa agaa rado radonu-para yaa-para kululu tade-rupa page ipisa. Goa pua aamudu pirape siaa robaa-nanere paata 7-pela risa.Go risade paata 7-pelari gore Gote-na kone popo7-pela yaade 6 Go Aa Mudu-na pirape siaanarobaa-nanere oyae meda saabasa-ga gore adaaipa ini nona piane isa pare ipa wasupa rilala aasa-pulu waru adesu.

Goa puare aa muduna siaa su mawaae-nanerepa pirae yae maala pirisimi. Go oyae maalarenimuna robaa-nane page nimuna masaa-nanepage go lapo rata madaare ini adaapu risimi.7 Go piri yae padanere nipu ora mena laion-rupapirisa. Lapore mena gawa nona piane pirisa.Gore repore nipuna ini agaa pa onaa nona pianepirisa. Oyae maalare yaa itaayama biyaa paminona piane pirisa. 8 Go pa pia yae maalare nimupadane padane laatapu madaare nimuna popaa 6agu aasa. Goa puare nimuna popaa rayo madaapage rolo-nane page ini risimi. Gore ribaa pagepaa-para page oro yaalore nimumi yaasa gupaloaasimi: Mudu Gote-re ne puri adaape pate-ga.Ne ora epe ta. Ne ora epe ta. Ne ora epe ta simi.Ne ora abade page pirua abia page pi ora yaalopage piruali simi. Go agaare u napati pa piruateme.

9 Go pa piri oyae maalame aa mudu pirapesiaa king oro yaalo pa pi aa loa yaasa teme. Goatemere nipuna biminasaawa nipu puri ina-ga orapi lo pimi. Oro yaalomo oyaemaala-mere gupa lopimi. 10Yaasa teme rabumomakuaae aamudunu24 rumu koba pua Gote-na bi minasaa pimi. Goapua nimuna epe raguna mo aa mudu pirape siaa-na robaa-nane mea ludi lopaawa nimumi gupateme:11 O Gote, nere niaana Aa Mudu padane yaade.Ne padanere onaa rayome epe paana puri page

bi minasaape kone page puri rayo pagemeaina teme.

Gore abade neme oyae rayo warisi.Goa pua neme kone sua oyae waria pisi rabu go

oyae rayo epe-rupapirape kone kasi teme.* 3:17: Laodisia onaa nimuna ini agaanare nimu oyaewaru ora-ae pirisimi pare Gotena ini agaanare nimu odo pi onaa-rupa piruasimi.Padane agaa 2.9-para adape. * 4:2: Jon-me siaa king madaa pirina adea aare Gote-para ta. Yapare go agaamere ora Gote adawapi-daa nata. Dia, pare lain 7-para 10 laapomadaare Gote sia kingmadaa pia ta. Goa pea pare Gote-re onaa-rupa pia pi-daa nata. Nipunapaa-para nipuna pepena-para nipuna su adaa ora epe ta-daa adaawa lade.

Kudiri 5:1 393 Kudiri 6:45

Jon-me buk meda rogaa palae ina adesa1 Goa pua neme epe siaa madaa pia aana ki

adesu. Nipuna popoke ki-nanere nipumi rogaaebukmeda isa. Go buk-ri amaa-nane page ru-nanepage tapalae isa. Goa pua rekena i ope 7-pela-me mo buk madaa rogaa palae isa. 2 Goa puaneme puri pane ensel meda adesu rabu nipumipuri paloa gupa sa: Ora epe aamedare aapi ya? Gobuk madaa rekena ia-ga aapimi rogaabae operemada esepea buk lobalimi? 3 Goa sa pare aamedare yaa-para napiri go su amaa napirua suru-nane page aa meda napirisa. Goa pisa-puluno buk mada mea esepea ru-nane adape aa medapage napirisa. 4 Goa pua nimumi epe aa medaasapainaloa nipumi buk loboa adenalo napirisa-pulu neme re ora waru sude 5 Go rabu makuaaeaamudumedame ni gupa lagisa: Neme re nalape.Neme Yesu adape. Nipuri mo Juda aanu rurumimadisade puri pane mena laion yaade. Goa puaniaana akua Devit-mi go puri pane aa madisa. Goaamere wae yae rabuaniaasa-pulu mo buk 7-pelarogaapa iare nipumi mada esepea mea rubalia sa.

Jon-me sipsip mena si adesa6 Go rabu neme sipsip mena si meda adesu.

Nipu aa mudu pirape siaa king re-para rekesa.Go sipsip-ri nimumi abade tumaomasimide nonapiane adesu. Goa pua mo sipsip-ri apo piruaayaoyae maalana rikiraana page mo makuaae aa 24mudunu rikiraana page nipu aasa. Goa pua mosipsip-ri nipu madaa aalu eperaa 7-pela aawa ini7-pela aasa. Gore gupa Gote-na 7-pela Kone Popogo madaa pirina Gote-me nimu su rayo-para mearapaasa. 7 Go rabu mo sipsip-mi king siaa madaapiri-para puare Gote-na popo ki-nane i buk puamisa 8 Gore nipumi go buk misa rabu apo epepaa pi yae maala page makuaae aa mudu yapatu24-pela page mo sipsip madaa rumu koba puapirisimi. Go aa mudu rayome alowa nona pianerabialo saapirisimi. Go page aana gol-me wariniplet kopo mea isimi. Go plet madaare epe kaapi miru irae yae adaapu isimi. Gomere Gote-naruru onaana temede beten nona piane simi. 9 Goraburi nimumi kagaa yaasa meda gupa simi:Ne ora epe ta-ga mogo buk muare mo nipu ro-

gaabaaya reke mada esepea sape.Gore abade nimumi ne tu maomasimi rabu nena

yaapimi Gote-na onaa piramonalo kabesi.Gore neme ruru rado rado piri onaanu-para adaa

agaa rado rado teme-para page to rado

rado aeme onaanu page ora kimisu surayo-para piri onaanu page nena yaapimikabesi.

10 Go onaa rayore neme niaana Gote-na miru iraekogono kaloa go onaa mapiraasi.

Goa pisi-pulu nimumi su amaa pimi pua surubo-lalo piralimi simi.

Sipsip mena sina bi minasaasimi11Gorenemewala adesu rabunemeensel adaa-

puna agaa pagesu. Nimuri ora adaapupirua ipa o-rupa pirisimi pare mada nadipialima. Gore nimuking siaa-para pa piri yaemaalapu-paramakuaaeaa mudunu 24 mea kutapu maawa aasimi. 12 Goapua nimumi puri paloa gupa yaasimi:Go sipsip mena abade tu maomasimi pare abia

nipu epa pia.Goa pea pare nipumi surubape puri muaaya.Go page epe oyae rayo-para epe makuaae kone-

para adaa puri page muaaya.Goa pua onaa rayome nipuna bi minasaamina.Goa puare nipumi epe paana puri-para adaa bi-

para muaaya simi.13 Go rabu neme so yaa-para piri oyae rayo-

para su amaa piri oyae rayo-para su ru-nane pirioyae page go yae rayona agaa pagesu. Gore nimurayome yaaloa gupa simi:Gote-re Aa Mudu siaa king madaa pia-ga nipuna

sipsip si page nipu laapome adaa bi-parabi minasaape kone-para epe paana puri-para ora puri rayo-para oro yaalo yaalomuaepe simi.

14 Goa simi rabu mo pirisimi yae maalamelalo: Go ora yaade loa agaame abusimi. Goa puamakuaae aamudu24nimu rumukobapuanipunabi minasaa beten simi.

6Sipsip mename buk-na ope 7-pela rogaa palae

esepisa1 Go rabu neme ope 7-pelame rogaaede buk-

ri mo sipsip simi mupaa rogaaede aba kagoloisa-daa adesu. Goa pua mo piri yae maalanapadaneme nere ipu sa. Go yaeme agaa sa raburiyaa-para kululu tade-rupa sa. 2 Gore neme walainimi adesu pare yaako pi hos mena meda adesu.Go hos madaa pirisa aame etaa awo risa. Goa puanimumi nipu epe ragunameda kasimi. Goa puarenipu yada pape kogono pu kiriti aa-rupa pirisa.

3Wala mo sipsip simi mo buk rogaae ope laapoesepisa. Goa pua pa pipi oyae laapome nere ipusa-daa pagesu. 4Goapuahosmedawala ipisa parekane ipisa. Go mena madaa pirisa aa puri page

Kudiri 6:5 394 Kudiri 7:5kasa. Nipu go kogono pinalo rai kutu adaalupemeda kasa. Go rabu nipu aipapulu pua go su amaapiri onaanuyadapuaonaa radonu tumaomainalopisa.

5 Wala sipsip simi mo buk rogaae ope repoesepisa. Go rabu neme pa pimi oyae repomenere ipu sa-daa pagesu. Gore neme wala adesuraburi kobere hos meda ipisa. Go hos madaapirisade aamere kedaa meape yae meda rip-inaasa. 6Goa pua neme pa pimi yae maalana riki-raanare agaa meda gupa pagesu: yapi padanemekogono kabape-rupa adaa yotore oge pe-parapaba palae i wit madaa meape. Go page go yapipadanena yoto adaa mone-mere pa oge pe repopabapalae i wit bali mada meape Goa pea pareneme wain-para wel lapo rata namaoyaape sa.

7 Goa pua mo sipsip simi mo buk madaa ro-gaaede rekena ope maala esepisa. Go rabu mopa pimi oyae maalame nere ipu simi-daa pagesu.8 Goa puare neme wala adesu rabu abu pi hosmeda ipisa. Go hos madaa pirisade aa nipuna biriOmape yae simi. Go aamere wae su-para pirapeyae mea ipisaaya. Goa puare nipumi su amaa pirionaa rayo adoa sana robo maala mea rumaawaruru padane tu maoma puri misa. Goa puanipu lapome ruru padane madaare rai kutumi tumaomape puri mua reame maomape puri muayaina maomape puri mua su amaa ae kira menaoyaenumi page tu maomape puri misipi.

9Goa puamo sipsip simi mo buk rogaae rekenaope supu mea esepisa. Goa puare aba ome aanawasupanu aana reke rolo-para adesu. Abadego onaanumiri Gote-na agaa puri paloa lakeloaGote madaa kone rulaawa lakesimi-pulu iaanuminimu tabesimi. 10 Go rabu go wasupanumiripuri paloa gupa simi: O puri pane Aa Mudu,nere ora epe-rupa pi-ga nena kone rayo ora epeta. Gore yapi akepu raapo dia yalia rabu nemego su amaa piri onaanu-para koso lape agaa teya? Goa pua nimumi niaa tisimi-ga aa-rabuneme niaana yapinuri nimu-para abulaali paesimi. 11 Goa puare nipumi mamina adaalu yaakopi yapatua nimu padane padane laatapu kasa.Goa pua nipumi nimu gupa lakesa: Gore nimiogesi adoaawa kitu piralepape. Oropere niminakogono padane pi onaanu-para nimina amenu-para nimina tu maomasimide-rupa palimi. Goapua go omalimide onaanuna dia yo kiritinaloanimina yaapi mada abutua sa.

12 Gore neme mo sipsip simi mo buk rogaaerekena ope oraapu esepisa-daa adesu. Goa pisa

rabu su amaa su eto eto adaape meda pua naarewala perekea kobere sa. Nipu kobere bek nonapi aasa. Goa pua akua page perekea kane aasa.Goa pua ora yaapi nona piane aasa. 13Go page soyaa-para aaya ubanu go su amaa lopesimi. Gorerepena fik iniri porea-ga po ripumi maodaaya-rupa uba kedo go-rupa lopesimi. 14Gore yaa pagedia sa rabu yaa-para makobapaawa salemede-rupa koba pisa. Goa pua rudu rayo page ipasolwara pirade su rayo page su rado-para meapisa. 15 Goa pisa pare su amaa mudu piri aanuyapatupage su adaare surubemeaanupage soldiaaanuna aa mudu yapatu page amapenu page puripane aanu page adini kogono pi aanu page ko-gono esepene aa rayo page gore nimu rayo aanaapedaa-para kaleda pirisimi. Go rabu so rudunumadaa ae adaa aana rolo-para kaleda pirisimi.16 Nimu go-rupa pirisimi rabu nimumi rudunu-para aana-nu page gupa simi: Nimu roboa niaamakaledaatepa simi. Gore king siaamadaa pirapeaa-para go sipsip si lapome niaa ratu yawape niaamakaledaatepape. 17 Gore nipuna ratu yawapeadaa yapi di ipua wae yaenuna yoto abutalo pea-pulu onaa rayo agaa meda mada nateme simi.

7Israel onaa 144,000-me Gote-na yope pi oyae mis-

imi1 Goa pu kiritinaloare neme ensel maalapu

adesu. Nimu naare ipula pabala re laaponepage rekasimi. Goa pua ensel-numi mo po ripumaloraasimi-pulu go su madaa naria pua mo ipasolwaramadaa page go repenanu page naria pisa.2 Goa pua neme ensel meda so naare opea-naneipisa-daa adesu. Nipumi mo Gote-na yope pi yaemea ipisa. Goa pua nipumi abade mo Gote-mepuri kasade ensel maalapu-para puri paloa yaasa.Go ensel maalare Gote-me ipa solwara-para gosu laapo maoyaatinalo puri meda kasa. 3 Goremo ensel medame lalo: Nimimi go ipa solwara-para go su-para repenanu page abi namaoy-atalepape. Niaame niaana Gote-na kogono pionaanuri nipuna yope pi oyae nimuna enomadaaaba salima sa. Goa palima-daare nimimi go su ipasolwara-para repena oyaeyae mada maoyalimi.4 Goa pua Gote-na yope pi yae eno madaa rinionaanuri nipuna di pagesu. Gore Israel su-parapiri 144,000 onaaGote-na yopepi yaemupirisimi.Israel ruru 12 gupame misimi. 5Gore Juda rururionaa ora adaapu gupa 12,000 Gote-na yope pi yaemisimi. Gore Ruben-na ruru onaa page gupa ora

Kudiri 7:6 395 Kudiri 8:5

adaapu 12,000 Gote-na yopemisismi. Gat-na ruruonaa page adaapupe gupa 12,000 Gote-na yopepi yae mua pirisimi. 6 Gore Asa-na ruru onaapage ora adaapupe gupa 12,000 onaame Gote-na yope mua pirisimi. Go page Naptali-na ruruonaa ora adaapu gupa 12,000 Gote-na yope piyae mua pirisimi. Go page Manase-na ruru pageonaa ora adaapupe gupa 12,000 Gote-na yopemua pirisimi. 7 Gore Simeon-na ruru onaa pageora adaapu gupa 12,000 onaame Gote-na yopemua pirisimi. Go page Livai-na ruru page oraonaa adaapu gupa 12,000 mua pirisimi. Go pageIsakar-na ruru adaapu gupa 12,000 onaame pagemua pirisimi. 8 Sebulun-na ruru page ora adaapugupa 12,000 onaame page Gote-na yope muapirisimi. Josep-na ruru page ora adaapu gupa12,000 onaame Gote-na ruru yope pi yae muapirisimi. Benjamin-na rururi ora adaapu gupa12,000 onaame Gote-na yope mua pirisimi. Goonaa rayomere Gote-na yope pi yae mua pirisimi.

Onaa ora adaapupeme Gote madaa beten simi9Goa pu kiritinaloa nemewala kiritae onaa ora

adaapupe adesu. Su rayona piri onaanu rayoreora adaapupe pirisimi pare onaanu nimu madanadipisu. Go onaa rayore gavman padanena onaarado radonu page ruru rado radonu page yoganerado rado ae onaanu page adaa agaa rado radone onaanu page go rayo nimuna rado pirisimi.Goa pua nimu aa mudu piri siaa king madaa pagemo sipsip sina ini agaa madaa page aawasimi.Nimu rayome yaako pi mamina adaalupe yamoanimuna kimi kaa ai yo ripinaasimi. 10 Goa puanimumi puri palo yaaloa gupa simi: Go niaanaGote-re king siaa madaa pi sipsip si page nipulapomeniaa oro yaalo kagaamapiraape kone gisi-pulu niaa kagaa onaa epe-rupa pima simi.

11 Goa pua apo pa ae oyae maalapu-para ensel-nupara konemakuaae aa 24 nimumo aamudupiasiaa king madaa kiritaawa aasimi. Go rabu nimurayo king siaa i-nane rumupegepuanimumiGotemadaa beten simi. 12 Go rabu nimumi gupa simi:Niaana Gote ora pirana-ga oro yaalo nipuna biminasaamina. Goa puare nipu madaa epe paanapuri-para epe makuaae kone rayo ia-ga niaamenipu-para ora pi lamina. Go page nipumi ora puriadaape ia-ga niaame nipu adaa bi kalamina simi.Go rayore ora nipuna ia pare oro yaalo nipuna painalo teme simi. Go agaare ora yaade simi.

Radaare apo dia yala-daa

13 Go rabu makuaae aa mudu medame ni agaagupa misa: Go onaanuri nimumi yaako pi mam-ina maraarimi-ga gonuri aapi ya? Gore nimuriaane pirua ipisimi? 14 Gore neme nipuna agaagupa abusu: Adaa aa, nena ade. Goa sude rabunipumi ni gupa lagisa: Go onaa rayore abadewae kedaanu ipisa rabu nimumi go kedaa epe-rupa risimi. Nimuna adaalu mamina-nuri sipsip-na yaapimi radepeasa-pulumomamina-nu yaakoyaako puaaya. 15 Goa pea-pulu nimu Gote-na aamudu pirape siaana robaa-nane rekaeme. Goapua naare paalu page ribaa page nimu Gote-na epe ada-para pirua nipuna kogono palimi.Goa pua mo aa mudu piri siaa madaa pia Gote-me nimu raapu pirua surubalia. 16 Gore nimuwala reame naomo ipa nalame page naomalimi.Naareme nimu page mada na-adalia. Goa puanaaremepagepa kekapupi oyaemedamenimunayogane mada naraalia. 17 Dia, sipsip siri nipu aamudu pirape siaa rikiraana pia-ga nipuri nimunasurube aa-rupa piralia. Gore nipumi nimu oroyaalo mapiraape ipa naaku-para mea palia. Goapua nimu puri mapalape ipa nalimi. Goa puaGote-me nimuna ini-para kilipialiade re kunalia-pulu nimumi re wala nateme.

8Buk rogaae ope 7-pela esepisa

1 Gore mo sipsip simi mo buk rogaae ope 7-pela mea esepisa. Goa pisa rabu so yaa-para agaaloraawa ketopala ape oyae page dia yama puarenaare ini ogesi-daa perekea dia sa. 2 Goa puaneme Gote-na ini agaa madaa rekaasimi ensel 7-pela adesu. Go rabu nimu bero 7-pela kasa.

3 Goa pua ensel rado meda mo aana reke aasare-para epa rekaasa. Goa puare nipumi Gote-na epe kaa pi miru irae aana gol-me warini pletmadaa sapalae sasa. Go ensel-re epe kaa pimiru adaapu kasimi. Go kaa pi miruri Gote-naonaa rayona beten lape agaa sapalae isa. Goapua go ensel-me king siaa robaa-nane aana rekemadaa irinalo mea isa. 4 Go miru irae epe kaa piyaere ensel-me plet ripinaasa rabu Gote-na ruruonaana beten raapu so yaa-para pia Gote piri-para popesa. 5Goa pua ensel-me epe kaa pi miruiru sape plet-re mea pua mo aana reke madaarepena sulaa muare mo plet mada rulatabesa.Goa puare go repena sulaare no su amaa mealopasa. Go repena sulaa aba mea lopainaloareyaa-para kululu loa buba sa. Go buba sa raburi

Kudiri 8:6 396 Kudiri 9:12yaa-para yaki repena pitaa-rupa page pisa. Gorabu page su eto eto pisa.

Ensel maalapumi bero tala aasimi6 Go rabu ensel 7-pela nimumi bero lape oyae

managola talo pirisimi.7 Goa pua mupaa ensel-me nipuna bero tisa.

Go raburi radaaki aapa-para repena sulaa laaporeyaapi raapu maayadataawa su amaa koyo pabesa.Goa pua su amaa i oyae rayo repo puru piapare rumaaema-rupare repena sulaame rumaaesu rugi meda-nane page mo rumaae repena rugimeda-nane page kagaa rekene ripu rayo rabisa.

8Goa puamo ensel laapome nipuna bero tisipi.Go raburi adaa rudu meda nona piane repenasulaame ralaina no ipa solwaramadaa pua lopesa.Goa pua ipa solwara ipa repo mea rumaaemeipa solwara robo padane yaapi nona piane ma-aulaasa. 9Goa pua pa solwara mada piri oyaenurirepo rumaae mea padanere ini adupisimi. Goapua ipa solwara madaa i sip rayo rumaawa orarobo padane ma-aulaawa go sip-nuri ora roboamabebolaasa.

10 Go rabu mo ensel repome nimuna berotisimi. Go raburi adaa uba kedo medare repenasulaa pupalae so yaa-para gimoa no su amaa epalopesa. Goa puare pupulae ipa-para ipa yokeapage robo repo rumaaemare go uba mo ipa robopadanemadaa lopesa. 11Goubana biri Rero pi Yaesimi. Go uba lopesa rabu ipa rayo robo padanerero mapasa. Goa pisa-pulu aa adaapumi go ipanisimi raburi nimu omabesimi.

12 Goa pua mo ensel maalame nipuna berotisimi. Goa pua niaame akua-para uba-paranaare-para robo repo mea rumaaeme-arego naare uba akuanuna paare rana padanemaudunaasa. Goa pisa-pulu nimu paa pinatalopisimi rabu nimuna paana puriri medaloma ribaayabaina loraasa Goa pisa-pulu yapi-para ribaalapore nipuna ralade di rabu medaloma rigitisa.Robo padane rigitua narisa.

13 Go rabu neme so yaa-para adaa itaayamameda riya pua agaa puri paloa sa raburi nemepagesu. Nipumi gupa sa: Odo pia, wae yae apoepea-daa. Go su amaa piri onaa rayo madaare gowae yae apo epalia. Gore mo ensel repo rayomenimuna bero talimi rabu onaanu madaa kedaaepenalo odome omalo sa.

9Ensel supame bero tisa

1 Goa pua mo ensel supame bero tisa. Gorabu neme uba kedo meda so yaa-para ralataboaepa lopesa-daa adesu. Goa pua go ubare nipumino wae su naakuna pora gaape lobenalo ki kasa.Go naakuri ora su ru-nane isa pare adape-rupaia. 2 Goa pua mo ubame go naakuna poragaape loboare no naaku-para opatabea miruriadaa repena irini rabu piade-rupa miru kaapugo-rupa opesa. Go naaku-para opesade puripane mirumiri naare-para po ripu lapo rata ribaamaayabaasa. 3Goa pua oboro ora adaapu gomirurayo gimoa nimu so ru-nane rayona pisimi. Goapuare go oboronu nimuri supi kalai nona pianenapuri kasa. Goa pua nimu radaa kalapelo purikasa. 4Gorenimumipurimisimi rabu ripu yamalarepena oyaenu rayo namaoyatepape lakesa. Goredia, pare nimimi Gote-na yope pi oyae nimunaeno-para nasabaayade onaa yapatu talepape lolakesa. 5 Goa pua nimumi akualu supumiri gowae aanu radaa mapaawa yapare nimu ora natumaomatepape sa. Gore mo supi kalaimi onaanune rabu nimuna radaa peade-rupare itaa alubimineade nona piane radaa gupa mealimi. 6 Goakualu supu madaare nimu omalalo pora asapupiralimi pare nimumi pora na-adasaalimi. Gorenimuna konere niaa abi omawe kone salimi parenimu madaa omape yae naepalia.

7 Neme go oboronu adesu rabu nimu yada pu-lalo pimide hos nona pisa. Nimuna aalu madaareaana gol-me warini raguna nona piane adipisimi.Goa pisa pare nimuna ini agaare gupa aanu nonapi aasimi. 8Goa puare nimuna aalu iriri onanunaaalu iri adaalupe nona piane aasimi. Go pea parenimuna eta nape agaare gupamena laion-na agaanona piane aasa. 9 Nimuna aako madaare kapayomewarini mamina nona pianemaraasimi. Goapua nimuna popaare yaa kaimana popaame tade-rupa baubau simi. Go popaanuna agaare aameda yada pulalore hos madaa yada pape yaeripinaa palae pirua nimumi yolade kaarana agaanona piane baubau simi. 10 Go oboronu madaarenipuna aapuri rama rugi nona pua ekewaru awoaonaanu awesimi. 11 Nimu surubape aa mudupadane mapiraasa. Go aa muduri no su nekaa-para surube Satan-na wae ensel piruaaya. Goensel-na biri Hibru adaa agaa madaare Abadonteme. Goa pua Grik adaa agaa madaare Apolionteme. Goa pea pare niaana adaa agaa madaareOyae Raayo Maoyaape Aa tema.

12 Abana wae kedaa dia naloare wala kedaalapore orope pa epalia-ga adalimina.

Kudiri 9:13 397 Kudiri 10:10Ensel oraapumi bero tisimi

13Goa pua ensel oraapumi bero tisimi. Goa pisarabu neme agaa meda gupa pagesu. Go agaareaalu eperaamaala aana gol-mewarini rekemadaaaasade yaena rikiraana pagesu. Go rekere Gote-na robaa-nane aasa. 14 Gore mo agaame berotisade ensel oraapu-para gupa lakesa: Gore enselipa maalapuri adaa ipa Yufretis-para kalabus adapatisimi. Gore neme nimu epenalo pua esepearepaape sa. 15 Gore nipumi mo ensel maala puaepenasa. Gore onaa rayo ruru repo mea ru-maawa ensel maalame ruru padane tu maomaat-alo pisimi. Go ensel-nu aba managolatalo pisa.Gore ora abi go yapi rabu naare aayade di rabu-para akua rabu-para padane go ma-alimi aguraapo go kogono managola pirisimi. 16 Gore mosoldia aanu hos mena madaa pirisimide-ruparegore ora adaapu ripu yamala-rupa 200,000,000pirisimi. Neme nimuna dipia bi gupa pagesu.17Gore neme upaa nona piane pua adesu rabu hosmadaa pirisimide aanu adesu. Goa pua nimunaaakore maraape kapa yome warini mamina-nurikane page kagaa rekene page abu pi page meakasimi. Go kaanere ora repena sulaa nona pisa.Go kagaa rekene ora aana bisululu nona pisa.Go abu piri ora aana silva nona pisa. Goa puahos menanuna aaluri mena laion-na aalu nonapiane adesu. Goa pua miru-para repena sulaa-para bisululu-para go yaenumoropeta-pulu pugupea. Goa pea pare go yaere nimuna agaa-paraepa odobawoa aloma peme. 18 Gore su amaa pirionaa rayo ruru repo rumaawa gowae yae repomeruru padane tu maomasa. Go wae yae reporegupa mo repena sulaa-para miru-para bisululu-para rapalae ipua hos menanuna agaa-para epaodobasa. 19 Go hos menana puriri nimuna aapu-nane page nimuna agaa-nane lapo pua odobasa.Goa pisa pare nipuna aapuri paaka nona pisaaalu page aasa. Gomere onaame radaa manatalotisimi.

20 Gore mo onaa rayo medaloma rumaa mapi-raasa yapaturi go wae yaeme nimu natu mao-masa. Goa pisa pare nimumi nimuna wae konenaperekeasimi. Goa pua nimumi wae remonunabi minasaape kone nagimisimi. Go page nimumiaana repena laapo warini makirae yaenu nag-imisimi. Warisimi rabu aana gol-para aana silva-para aana bras-para pa aaname page warisimi.Goa pisimi pare go makirae yaenuri oyae na-adoagaa napage pora napameme. 21 Go page go aarayomere abade aanu medaloma tu maomaawanimumi romo malumi tua paake yone kone sua

oyaenu paake nisimi. Goa pisimi pare nimumikone naperekeasimi. Go pua go oyaenu madaamasaa narilasimi.

10Ensel-me Jon buk kasa rabu nipumi nisa

1 Gore aba dia naloare neme so yaa-para piripuri pane ensel meda ipisa-daa adesu. Nipunayoganere ora moaeme rigitua maraasa. Goa puaasawakuri nipuna aalu maawa isa. Nipuna iniagaa-parare naare roae nona pisa. Nipuna aalaapo madaa repena sulaame ralae nona pisa.2 Gore nipuna kimi oge buk-si meda saapirisa.Nipuna aa kalae-nanere ipa solwara mada aawaaa koya-nanere su amaa aasa. 3 Goa pua menalaion adaapumi puri paloa e tade-rupa nipumiyaasimi. Goa puare so yaa-parare kululu 7-pelabuba loa sana nimumi nipu-para agaa abusimi.4 Go kululu 7-pela buba lo kiritinaloare neme gopepa tulalo pisu. Goa pisu pare neme so yaa-parai agaa meda gupa pagesu: Go kululu 7-pelamibuba sa-daa nena kone-para kudiripu waru sapesa. Neme pepa mada natape sa.

5 Go pua neme adesu rabu ipa solwara-para suamaa lapone rekasade ensel-me nipuna popokekiri so yaa-nane minasaasa. 6 Goa pua nipumiGote-na bi madaa yaa madaa makuaa sa. Goapua Gote-re oro yaalo pirua abade su yaa laporata wariasa sa. Nipumi go yae lapo-para ia oyaerayo page warisa. Ipa solwara page oyae rayogo ipa solwara-para piri oyaenu page warisa. Gomadare ensel-me yaa madaa makuaa loa gupasa: 7 Dia-ga orope ensel 7-pelame bero nipunae talo palia raburi Gote-me nipuna kudiripu ikonemadia yaawa pogatu piramina sa. Go konereabade Gote-me nipuna kogono pua agaa manalakene aanu lakesa.

8 Goa pua so yaa-para aba pagesude agaaregore ni wala gupa lagisa: Go ensel-me kimi buksaapirua nipu no ipa solwara-para su amaa lapowala rekaaya-daa buk pua mea sa. 9 Gore nemeensel piri puare neme go oge buk-ri ni gi lakesu.Gore nipumi ni-para lalo: Neme mea naliri nenaagaa-parare alubi aapa ne nona piane rede palia.Goa pea pare nena robaa-para ramua rero paliasa. 10 Nipumi goa lagisa-pulu neme nipuna kimisaapiri buk misu. Gore neme agaa-para nisu rabualubi aapa nona pua redewaru pisa. Goa pisa parenina robaa-para puare ora rero waru pisa.

Kudiri 10:11 398 Kudiri 11:1711 Goa puare ni-para gupa lagisa: Gore neme

Gote-na agaa wala lakelape. Go agaamere su ray-ona epaliade oyaenu madaa remaa lakelape. Goapua yogane rado radonu onaanu-para gavmanrado rado-para adaa agaa rado radonu-para aamudunu-para go rayo madaa lo kiritaina sa.

11Aa lapome agaa lapedepesipi

1 Goa puare nimumi ada robo sulalo kawi palaasalemade-rupare ni Jon gisa. Go yaere porapami repena uni-rupa gua ni-para lagisa: Nepua Gote-na epe ada-para pua nipuna miru iraeaana reke adaalupe laapo madaa pua mea sa.Goa pua neme nimumi lotu ada-para beten temepare akepu raapo yapame dipiape. 2 Goa peapare Gote-na epe adaarena peraa-nane adaalupuyoloa nameape. Go peraa-nanere pa ribaane-para piri onaanu go-para epa piralimi. Goa puanimumi akua 42 ru-para Gote-na epe adaare-paramao yaama palimi. 3 Gore nina agaa lakelapeaa laapore neme puri kaloa repaalua. Go rabunipumi bek piriri mamina-rupa yamoa Gote-naagaa nipumi onaa laketepe. Gore mo Gote-na epeagaa lakelaama pula pirinare yapi di gupa 1,260go-rupa patalia.

4 Go agaa lakelape aa laapore su surube AaMudu-na ini agaa madaa rekaalipi. Go aa laa-pore Gote-na agaa lakene aa laapo ya-pulu nipurepena oliv laapo-para lam laapo page gona riki-raana piralipi. 5 Gore pa aa medalomame nipumao yaatalo palia-daare gore nipuna agaa-pararepena sulaame iralipi. Goa puare nipuna iaanuwaru iraabalipi. Gore onaa rayomenipu-parawaepulalo palimi-daare nipumi nimu irua tu mao-maalipi. 6 Goa pua nipuna purimi yai naepenaloyaa madaa pora poalipi. Goa pua Gote-na agaalakelala palipi rabu yai naepalia. Go page nipulaapome ipa yokea-para rayo surubalipi pare goipare kupa nona piane mada ma-aulaalipi. Goapua nipumi nipuna kone suare go su amaa pirionaare wae yainanu rado rado peme-pulu madatalipi.

7 Gore nipumi Gote-na agaa lakelo kiritalipirabu raa-para piri raa yana pita pea yaparenaaku-para gimoa amaa-nane epalia. Goa puanipumi nipu lapo raapu yada pua rabuaniaawanipu lapo tu maomalia. 8 Gore nipuna yoganero lapore mo adaa adaarena pora-nia pua salipi.

Gore niaame go adaare madaa saa agaa gupateme Sodom Isip laapore wae su teme. Goadaare-parare nipina Aa Mudu repena polopeamadaa nil-mi tisimi. 9 Go rabu onaa rayomego aa laapona ro ado ladede palimi rabu nipunaro narogaaminalo agaa adaapu teme. Go onaarayore nimuna su rado radonu page nimunaruru rado radonu page adaa agaa rado rado nepage gavman-me surube su robo radonu page gorayome yapi repo dia yoa maalana rikiraanarenipu lapona ro pa ado piralimi. 10 Gore su amaaonaa rayomere nipu lapo omalipi rabu raanameomalimi. Goa palipi rabu nimumi yaasa lo etanuno nimuna adami ona oyae pa ode kalo piralimi.Gore go aa laapore Gote-na agaa lakene aa piruasu amaa onaanu nimu kedaa waru mea kasipi-pulu goa palimi.

11 Goa pua yapi repo dia naloa maalana naarerikiraana aatade rabu Gote-me nipu laaponakone wasupa wala polo pabesa. Goa pisa rabunipu rekoa aasipi rabu onaa rayome nipu laapoadoa ora paalame omoa pogolasaasimi. 12 Nipurekaasipi rabu yaa-para agaameda gupa puri paloyaaloa lakesa. Nipi lapore go yaa-para ipulupa sa.Gore iaanumi adobaina nipu yaa-para moaememadaa pisipi. 13 Goa pua yaa-para pulaina sueto pisa. Goa pisa rabu 9 adaa adaare su agaamua mabebolaasa. Goa pua su eto pisa rabu onaa7,000 omesimi. Goa pua onaa medaloma pa piruanimumi paalame waru omesimi. Goa pua rabu soyaa-para pia Gote-na bi minasaasimi.

14 Goa pua adaa wae kedaa laapo aba dia naloayapare wala repo pa kedaa go piane epalia-ga adopiralepape.

Namba seven ensel-me bero tisa15 Go rabu mo ensel namba 7 nipu epa rekaawa

bero tisa. Go rabu so yaa-para i agaa medamepuri paloa gupa sa: Abiare go su rayo surubapeaare niaana Aa Mudu-para nipuna Mea Repae AaKrais* lapome surubalipi sa. Goa pea-pulu Krais-me oro yaalo surubalia sa. 16Goa sa rabumo konemakuaae aa mudunu 24 nimuna king siaa madaapirua Gote re-para pirua nimumi adaniaa lopoaGote madaa beten gupa simi.17 O Mudu Gote, ne ora puri ia.Nere abia page piruaaye abade page pirisi.Nere abia nena adaa purimi onaanu suruboaaye-

daare niaame ora pi tema.* 11:15: Grik agaa madaa gupa teme: Onaanu wala minalo mea repea-aere nimumi bi Krais ma-aasimi.

Kudiri 11:18 399 Kudiri 12:1718 Gore mo pa ribaane-para piri onaanumi ora

ratu waru yawalimi.Gore abia nena ratu yawape di re-para saina-ga

ome onaaanu koso lapena epa aalimi.Abiare neme niaa kogono naakinu-para nena

agaa ratua ae aanu epe yoto kalaina.Goa pua nena ruru rayo page naraanu page adaa

bi imi onaanu page nimumi ne paalameomeme-ga epe yotomeape yape di abia goipula-daa.

Go page abiare onaanumi su mao yaeme-pulunimu tape di abia go ipula-daa.

19 Gore nimumi go agaa loare so yaa-para aayaGote-na epe adana pora gaape lobesimi. Goapua pogatu pirape agaa i buk rogo epe ada ru-nane isa-daa adesimi. Go raburi yai repena piaari kululu loa suminini page pua yai radaki aapawaru lopesa.

12Ona-para adaa waata paaka lapo

1Go rabu so yaa-para adaa yaemeda-rupa opa-pasa. Go yaere onameda pirisa. Gore mo onaamenaarere nipuna mamina-rupa yamoa nipuna aarolo-para akua opo risa. Goa pua nipuna aalumadaare uba kedo 12 kepaa kepapu opo risa. 2Goonana nogo naaki padaa pirisa-pulu madiapenamasaa nisa. Goa pua ora radaa waru pisa-pulunipumi puri paloa epa yaasa. 3 Gore yaa-paraadape yae meda pa opesa Go yaere adaa waatapenona piane isa. Gore nipu ora kaloti pirua aaluri7-pela aasa. Goa pua eperaa 10 aasa. Gore nipunaaalu rayo madaare epe raguna padane laatapuadipisa. 4 Gore uba rayo robo repo rumaawa mowaata nipuna aapumiri so yaa-para ae uba kedorobo padane mea yoloa no su amaa mea lopasa.Goa pua so yaa-parare ubana robo lapo padanerepa aasipi.

Gowaataremo ona nogo naakimaditalo pisadeonana ini agaamadaa epa reka aasa. Gore nipumiadapaba pirina nipumi mo naaki madu i meanolalo pisa. 5Goa pua mo ona naaki madu isa. Gonaakimiri orope onaanu rayo surubalia sa. Goreoname naaki abamadu kiritinaloare aipapulumonaaki mea pua Gote-na king siaa rolo-para meapisimi. 6 Goa pisa rabu mo onare onaanu napirisu-nane pogola pisa. Go su-nanere Gote-menipuna sumemanogolasasa. Goa pisa-ga nimumiyapi di 1,260 ru-nane eta kalo surubaasimi.

7 Go raburi yada adaa meda so yaa-para pulalopisimi. Maikel-para nipuna epe ensel-nu rayo

raapu mo adaa paaka raapu yada pisimi. Goapua mo waata-para nipuna wae ensel-nuparapage yada pulalo pisimi. 8 Goa pisimi parenimumi waata rabuaniaasimi-pulu waata-paranipuna ensel-nupara nimu yaa-para adaalupu pi-rape awi naisa. 9 Goa pua mo waata amaa mearubisimi. Go waatare ora abasade piri waata-ganipunabiri Satan yapareWaeRemonaMudu simi.Nipumi ora su amaa onaa rayo makiraaya. Goapisa-pulu nimumi nipu no so amaamea lopasimi.

10 Go rabu so yaa-para puri pane agaa medagupa pagesu: Abiare Gote-me nipuna oro yaalokagaa pirape kone mea ipua niaa gua rabamuaaya. Abia Gote-me nipuna puri page pe-naame mea waaloa mudu piruaaya. Abia nipunaMea Repae Aame nipuna surube puri meawaloaaya. Gore apo wae aare oro yaalo naarepaalunu page ribaanu page Gote-na ini agaamadaa pirua nipuna onaa madaa go wae kosolape agaa sa. Go aa Satan-me koso lape agaa lopirisa. Goa pisa pare abiare ensel-numi nipu suamaa mea lopaarimi. 11 Niaana amenumi nipurabuaniaasimi rabu nimumi sipsip sina yaapimiraba misa. Goa pua nimumi ora agaa go lakesimirabu go madaa page puri mua Satan rabuani-aasimi. Nimumi go pisimi rabu nimu go soamaa epe-rupa pirape kone naisimi. Dia, parenimuna kone wae isimi-pulu iaanumi nimu tumaomasimi. 12 Goa pea-ga nimi yaa-para pirionaa rayorenimi raanamewaru omoapiralimina.Goa pea pare no ipa solwara re-para piri onaarayore adaa kedaa nimi re-para epalia-ga waruadalepape. Gore Satan nimi raapu aba pia parenipu pua pirape yapi diri rudupu yaalo ratu waruyawesa.

13 Gore mo waatame nipu no su amaa piranokone isa pare nipumi abade naaki madisade onaratu tisa. 14 Goa pisa-pulu nimumi adaa yaaitaayamana popaa mua mo ona madaa maasimi.Goa pua nipu onaa napiri su-para riya pua goadaawaata gimoa pogola pisa. Go-parare nimumieta waru kaloa nipu go su-para waru surubisimi.Gore nimumi suruba pirinare maali repo patuareakua oraapu pirisa. Go rabu waata nipu madanatisa. 15Goa pua ona tulalo mo waatame nipunaagaa-para ipa maaku ratu isa. Go ipare ora adaaipa ralade-rupa maaku ratisa pare ipa raa puaremo ona rata mea pisa. 16 Goa pisa pare mosumi go ona raba misa. Goa pua su lobatabebepuare mowaatame nipuna agaa-para maaku ratuisade ipare su-para raa odobasa. 17 Goa pisa

Kudiri 12:18 400 Kudiri 13:16rabu adaa waata nipumiri mo ona-para ora ronoadaape yawesa-pulu nipu puare go onana si wanemedaloma raapu pua yada pula pisa. Go si wa-nenuri nimumi Gote-na rekena agaa waru pagoaYesumi mea wasade agaa madaa kone rulaeme-pulu waatame nimu raapu yada pula pisa. 18 Goapua mo waata nipuri no ipa solwara repaa-nanereka aasa.

13Raa kira aune yae laapo ipisipi

1 Gore neme adesu raburi raa kira aune yaemeda no ipa solwara-para sone opapasa. Nipunaaalu eperaare 10-pela opoa nipuna aalu 7-pelaaasa. Goa pua nipuna aalu eperaa 10-pelamadaare aa muduna epe raguna padane padanelo mea adipasa. Goa pua nipuna aalu 7-pelamadaare Gote madaa ero ne bi tua isa. 2 Goraa kira aune yae adesu raburi nipu lepat menanona piane pirisa kone isu. Nipuna aare gupabea menana aa nona pisa. Goa pua nipunaagaare laion menana agaa nona pisa. Mo adaapaakawaata nipuna puririmo kira aune yae kaloanipumi nipuna aa mudu pirape siaa king madaamapiraasa. Goa puare nipumi nipu surubape puripage kasa. 3 Gore mo kira aune yae madaarenipuna aalu padane aba tinaloa ome nona pea.Goa pea pare go aalu madaa piri rerere aba kaapuyoa aalu wala epe aasa. Goa pisa-pulu su amaapiri onaa rayome go raa kira aune yae madaapaalame omoa nipu rata mea pisimi. 4 Gore adaapaaka waatape nipuna puriri go raa kira auneyae kasa. Goa pisa-pulu onaa rayome go waatamadaa beten lo pirisimi. Goa pua nimumi mo raakira aune yae madaa page paalame omoa betenlo pirisimi. Goa pua nimumi gupa simi: Go kiraaune yaere nipuri ake nona palia pae simi. Goreonaanumi nipu raapu yada mada napalimi simi.

5 Gore Gote-me mo raa kira aune yae nipunapalaina gimisa raburi nipumi Gote-para ero agaaadaapu simi. Nimimi go ero agaa lalainare akua42 popesa. 6 Goa pisa pare nipumi Gote-parawae ero agaa loa Gote-na bi-para Gote nipunapiri su-para ero agaa loa go Gote-na so yaa-para pimi rurunu-para page wae ero agaa simi.7Goa pua Gote-me nipuna onaanu raapu yada papina gimisa-pulu yada puri paloa puare nipunaruru marabuaniaasa. Goa pua Gote-me pa pinagimisa-pulu raa kira aune yaeme ruru rayo-parasu rayona pimi onaa to rado rado aeme onaanu-para adaa agaa rado rado teme-para gavman rado

rado surube onaanu-para go rayo surubenalowae yaeme puri mea kasa. 8 Gore su yaa laaponawarisa rabu Gote-me onaanuna bi mo tisimidemena sipsip sina buk madaa tu isa. Goa pea-gasu amaa onaa rayore nimuna bi Gote-na oro yaalomapiraape buk-para natu isa-pulu nimumi go raakira aune yae madaa beten lo piralimi.

9 Gore onaa rayome pagaleme agaa waru pa-galepape. 10 Gore onaa medaloma kalabus ada-para patula polalo palimiri gore nimu page kal-abus ada-para mea palimi. Gore onaa medalomarai kutumi tua maomalimi-daare gore nimu pagerai kutumi tu maomalimi. Goa palimi-pulu Gote-na ruru onaare puri palo pirua nimimi konerulape kone waru saapiralepape.

11 Gore neme adesu rabu kira aune yaemedare no su ru-nane pirua so amaa-nane ipisa.Nipuna aalu madaare sipsip memenuna piade-rupa eperaa laapo pisa. Nipumi agaa sa rabu mopaaka waatana agaa-rupa sa. 12 Go raa kira auneyae laapo nipumi aba ripia ipua raa kira auneyaena puri mua nipu raapu pisa. Goa pua nipumisu amaa pimi onaa page oyae rayome page abadeipisade kira aune yaemadaa betenmalasa. Go abaripia ipisade raa kira aune yaere nipu maomapewae reredere aba kaapu sade. 13 Gore go laapoparaa kira aune yaemere puri pane adaa kogonorado rado pisa. Goa pua nipumi onaanuna iniagaa madaare so yaa-para i repena sulaa meda suamaa mea lopasa. 14 Goa pua aba ripia pirisa raakira aune yaena ini agaa madaare oyae laapomenapiaa kogono rado rado pisa. Go rabu Gote-mepa adoba pirisa. Goa pua kira aune yae laapomerego su amaa piri onaa rayo makiraa pirisipi. Gorenipumi onaanu gupa lakesa: Nimimi mo raa kiraaune yae mupaare repename warini piksa medawarialepape. Goa puare nipuna biminasaatepapesa. Go raa kira aune yaere abade rai kutumitisimiya pare nipu naome pa pirisa. 15 Goa puaGote-me mo raa kira aune yae laapome kogonopina gimisa. Goa pisa rabu oyae laapome abaripa warisimi repenamewarini piksamadaa konepopo polo pabisa. Goa pisa-pulu go repenamewarini piksa-me agaa loa onaa medaloma nipu-para beten natemere gore nimumada tumaoma-lia sa.

16 Goa pua mo raa kira aune yaemere nipupuri pabisa-pulu onaa rayore nimuna popo ki-nane page nimuna eno madaa page yope pub-abebe pisa. Goa pisa rabu aa mudunu-para naraapiri onaanu-para amo onaanu-para pa kogonome

Kudiri 13:17 401 Kudiri 14:13

adini onaanu-para pa esepene onaanu-para gorayo madaa yope pubabebe pisa. 17 Goa pisa-pulu pa onaa meda raa kira aune yaena yope-daanapubalia-daare nipumi oyaenumedalomamadanakabalia. Goa pua nimumi page nipuna oyaemada nakabalimi. Go kira aune yaena yoperenipuna bi-rupa talimiri nabanu talimi. 18Niaamego madare kone waru samina. Gore aanumedaloma makuaaemere go kira aune yaenanaba waru adoa samina nabana re waru nimi-naamina. Go naba perekea sanare aa medana biteme. Go naba dipitimare 666 mada adalima.

14Onaa 144,000-me sipsip mena si madaa yaasa simi

1Neme wala adesu rabu mo sipsip siri so Saionrudu madaa aasa. Goa pua onaa 144,000 nipuraapu aasimi. Go onaanuri sipsip menana si-para nipuna aaraana bi laapore abade Gote-menimuna eno madaa tisa. 2 Goa pua nemere agaameda pagesu pare go agaare adaa ipame o ta-rupa page adaa ari kululu ta-rupa pagesu. Goagaare adaa spika-para lalae nona piane pagesu.3 Goa pua go onaanuri nimu aa mudu pirape siaaking eno-nane rekaasimi. Goa pua pa piri yaemaala page mo makuaae aa mudu 24-na ini agaamadaa rekaasimi. Goa pua go onaa 144,000 Gote-me nimu raba mu kabesa-pulu nimumi kagaayaasa meda simi. Pa onaa radonumiri go yaasanaagaamada napagesimi. 4Go pirisimi aa rayomereabade nimumi ona medaloma narumaawa onaraapu u napatisimi. Dia, go aanu nimu ora epekone wasupa meape nona piane pirisimi. Gore surayona mo sipsip si tulalo pisa-parare mo aanunimu rayo page puala pisimi. Gore nimu gosu amaa piri onaa raapu pirisimi rabu Gote-menimu nipuna ruru aba ripia kaboa mapiraasa. Goaanuri Gote-me nipuna sipsip si raapu go aanuaba riri-nane mapiraasa. 5 Nimumi abade yaaagaa nasimi. Goa pua nimumi pupitagi napegimoa epe-rupa pirisimi.

Ensel repome agaa lapedepesimi6 Gore neme ensel meda so yaa-para biyaa

ipulaina adesu. Nipumi oro yaalo pirape EpeAgaa mea pisa. Goa pua nipuna kogonore EpeAgaa so amaa piri onaanu lakelo kiritisa. Goa puagavman rado radome surube onaanu-para ruru

rado radonu-para ada agaa rado rado ne onaanu-para to rado rado aeme onaanu page lakelo kiri-tisa. 7 Gore nipumi puri paloa gupa lakesa: Gote-me onaa rayo koso laawa yoto rumaape diri abarudu yala-ga nimimi nipu madaa paalame omoanipuna puri epe bi minasaatepape. Goa pea-ga nimimi Gote padane adalimina beten tapape.Nipumi abade su-para yaa-para ipa solwara-paraoyae rayo nipumi warisa.

8 Gore ensel medamere mo aba pisa ensel-namasaa-nane ipisa. Go ensel laapome agaa medagupa sipi: Adaa Babilon* adaa adaare-re ora pabotina sa. Go Babilon so padanere su rayona pirionaanu-para nipuna puri pane wae kone kanaloapaake yone kone agu isimi. Gore nipumi puripane wain ipa kasa-pulu nimumi pupitagi nisimi.9Gore wala ensel meda nipu mo ensel laapopanamasaa-nane ipisa. Go ensel repopame puri paloagupa sa: Gore onaa rayome go raa kira auneyae page nipuna repename warini piksa page golaapona bi minasaalimiri nimuna ki madaa pageeno madaa page kira aune yaena bi mua yopepalimi sa. 10 Goa pua go onaanuri nimuna Gote-na wae ipa wain nalimina. Go wain-ri Gote-naratu yawe wain ipa-ga nenalo ratu yawe koneraapu epalia. Dia-ga nipuna ratu yawe konereniaana wae yaena yoto giape oyae raapu kap-para koyo pabo salia. Go onaanumi mo ipa meanalimide raburi nimumi radaa waru noa repenasulaa kekapu palae bisululu raapu piralimi. Gopua ora epe ensel-nuna ini agaa-para epe sipsipsina ini agaa madaa page radaa no piralimi. 11Gorepena sulaana mirumiri nimu radaa manasuaoro yaalo so madaa popalia. Go onaanumirimi kira aune yae-para nipuna repename warinipiksa-para beten lo biminasaasimi-daare go onaanimuna bi minaloa wae yoto mealimi. Goa puaribaa-para naare paalu page nimumi kitu napiriradaa no piralimi.

12Goa pea-ga Gote-na ruru onaanuri puri paloapiramina. Goa palimiri nimimi Gote-na agaamana waru pagoa Yesu mada page kone rulapiramina.

13 Goa pua neme so yaa-para epe agaa medapagesu rabu go-rupa sa: Neme agaa gupa lape sa:Abia page oropenu page onaa rayome Aa Mudumadaa kogono pua omalimi-daare go onaanunimumi epe raana pi kone mealimina sa. Goa sarabu Holi Spirit-mi e loa go agaa go-rupa abusa:

* 14:8: Go agaare Romadaare-para lalaawaBabilon adaare loa saa pi agaa lakesa. 1 Pita 5.13madaa page ta-rupa. Pare konemedamerewaea peme onaare Babilon adaarena bi meme sa.

Kudiri 14:14 402 Kudiri 15:8Nimumi abade go kalai pu kogono pisimi-pulunimu kitu piralimi. Goa pua nimuna pisimidekogono madaa epe yoto mealimi sa.

Maapu eta madiape di rabu14 Goa pua neme adesu rabu so yaa-para yaako

pi moae meda isa. Go moae madaare su amaaaa nona pi meda pirisa. Goa pua nipuna aalumadaa aana gol-me warini epe raguna adipisa.Nipuna kimiri pakipi rai napi ora eke waru aemeda saapirasa. 15 Go rabu ensel rado medareepe lotu ada amaa-nane pelataboa ipisa. Goapua nipumi so moaemadaa piri aa-para puri palogupa yaasa: Nena pakipi rai napimiri eta napeoyae kadolaina sa. Go su amaa eta nape yapidi aba epaade-ga epe eta rayo aba poroaaya-ganapea-ga nakepoaina sa. 16 Goa pua so moaemadaa piri aamere nipuna pakipi rai napi ripinaapalae su amaa ipisa. Goa pisare nipumi su amaaporo aaya epe eta rayo meamina.

17 Goa pua neme gupa adesu. Go rabu enselmedaGote-me epe lotu ada so yaa-para aaya-parapirua amaa-nane ipisa. Go ensel-me page pakipirai napi eke waru ae ripinaasa. 18Goa pua repenasulaa surubae ensel medame page so yaa-para iaana reke gimoa nipu page ipisa. Goa pua nipumimo eke waru ae pakipi rai napi saapirae ensel-para gupa lakesa: Nena pakipi rai napi medamua no su amaa ia wain maapu tu kiritape sa.Gore gomaapuna ini rayore porabea-ga ralape sa.19Goa lakesa rabu mo ensel-me nipuna pakipi rainapi su amaa ipuamea wagepua tisa rabu nipumimo wain pu madaa ini etapalae ralabisa. Goapua nipumi go ini rayore aaname igipini oyae-para mea lopasa. Goa pua go oyaeme rabuatinalopisa-rupare Gote-na ratu yawe kone mada misa.20Goa pua adaa adaare kepo raranerewain igipiniyaeme ini igipisa. Go oyaemewain ini rayo igipisarabu nipuna agaa-para yaapi waru popesa rabusu adaalu-para gupa 200mail pupua wala pa onaaminabae-rupa risa.

157-pela ensel-me 7-pela waea sasimi

1 Go rabu neme so yaa-para kagaa puri paneyae meda adesu. Go oyaere ora rado piane ya-pulu neme kone adaapu isu. Gore ensel 7 pirua suamaa onaanu maoyaatalo wae yaina nona pianeyaenu 7-pela saapirisimi. Gore orope gowae oyaepopa dia yaliade raburi wala wae yae meda oranaepalia. Go wae yae 7-pela madaare Gote-naratu yawe konere ora dia yalia. 2Go rabuneme ipa

ini adaape nona piane adaa oyae meda adesu. Goipare widoa garulape wasupa glas raapu repenasulaa raapu moropea warisa. Goa pua nemeonaa medaloma adesu. Nimumi mo raa-para pirikira aune yae-para nipuna repenamewarini piksaraapu yada pua nipu rabuaniaasimi. Go kira auneyae nipuna bi perekea pa naba isa. Go onaanuminipu ipa ini madaa wasupa nona piane adolalopua pirisimi. Goa pua Gote-me nimu alowa kasa-pulu nimumi go saapirisimi. 3 Nimumi Gote-nakogono aa Moses-na yaasa loa sipsip sina yaasapage laasimi. Go yasaare gupa simi:O Aa Mudu Gote, nere puri adaape pate.Go kogono rayo neme pere ora epe kogono ya-

pulu puri paloa pe.Nere go su amaa piri onaa rayona aa mudu

padane piruaaye.Goa pua nena konere ora epe ta-ga ora redepo ne

kone suaaye.4 Aa Mudu, ne padanere ora epe aa pi-ga onaa

rayome ne madaa paalame omalimi.Goa pua onaa rayome nena bi waru minasaaeme.Goa pua su rayona piri onaanu ne piri-para epa

rumu koba pua aalu adaniaawa nimumine madaa beten teme.

Gore su rayo-para piri onaanumi nena epe redepone kogono adoa kiriteme-pulu goa palimisimi.

5Goa pua so yaa-para aaya epe sel lotu ada poragaape lobesa-daa adesu. Go lotu ada-parare Gotenipuna pirape ada aasa. 6 Goa pua ensel 7-pelanimumi orope wae yae saapirua padane padanelaatapu epe ada gimoa amaa-nane ipisimi. Gorenimumi ora epe yaako pi mamina yamoa nimumiepe aana gol-me warini aako lete nimuna kadesamadaa yamesimi. 7 Goa pua pa oro yaalo pirioyae maala pana medamere ensel 7-pela-parago yaenu kasa. Go oyaere nimumi aana gol-me plet 7-pela sapalae kasimide oyaere Gote-naratu yawe kone go plet 7-pela madaa rulatabesa.Go Gote-re nipu oro yaalo kagaa piraama laamapalia. 8 Goa pua Gote-na puri-para nipuna epepaana puri-para gona miruri Gote-na epe lotuada-para rulatabesa. Goa pua epe lotu ada-pararepa onaanu mada napalimi. Dia, mo ensel ipa 7-pelame wae-rupa mapiraape kogono 7-pela abapu kiritinaloa ru-nane wala orope palimi.

16Gote-na ratu yawe kone panapu saabaaya

Kudiri 16:1 403 Kudiri 16:21

1 Goa pua mo epe lotu ada ru-nane agaa medasa rabu neme pagesu. Go agaame go ensel 7-pela-para puri paloa goa sa: Nimi puare Gote-na ratuyawe konere plet kerepopu madaa ia-ga mea puano su amaa koyo rubalepa sa.

2 Goa pua aba ripia aasa ensel-me nipuna adaaplet mea pua su amaa koyo lopasa. Goa pisaraburi mo raa kira aune yaena yope pisimideonaanu madaare wae adaa gaale rerenu mapi-raasa. Go onaanumi abade mo kira aune yaenipuna piksa adoa beten simide onaanu madaapage mapiraasa.

3 Goa pua ensel laapomere nipuna adaa pleti yaere mo ipa solwara madaa mea koyo lopasa.Goa pisa rabu yaapiri ipa solwara madaa aba omeonaanuna yapi-rupa popesa. Goa pisa raburi noipa solwara-para piri oyaenuri rayo omabesimi.

4 Goa pua ensel repo pamere nipuna pletmadaa sapalae muare no ipanu popea-para pageipa yokea-para page koyo pabesa. Goa pisa rabuipa rayo perekeare yaapi agu popesa. 5 Go rabuneme ipa surube ensel-na agaa pagesu. Nipumigoa sa: Epe Redepo ne Goto, nere abia page piabade page pirisi. Nena koso lape agaa madaareneme wae yoto mea rumaali rabu ne redepo nekone sua rumaaina sa. 6Go wae menana yope miaanumiri abade Gote-na ruru-para Gote-na agaalakene aanu page tu maomaasimi rabu nimunayaapi pupubisa. Goa pisa-pulu go onaa waenumiyapi nenalo kalape sa. Goa pua nimuna yoto orawaru mealimi. 7 Goa pua agaa meda aana rekeaaya-para gupapagesu: AaMuduGote, nemepurirayo waru pate. Nena koso lape agaame onaamea rumaali pare nena epe redepo ne kone suarumaali sa.

8 Goa pua ensel maalame nipuna adaa pletmadaa sapalae yaere naare madaa mea koyasa.Goa pua Gote-me naare nipu puri kasa raburigo naare kekapumi onaa rayona yogane laulapape pisa. 9 Gore naare waru risa rabu nipunakekapu ora adaape pisa rabu onaanu rayo warurisa. Go rabu Gote-me go wae yae madaa purikasa rabu nipuna bi madaa ero agaa simi. Goasimi pare nimumi wae kone naperekea Gote-naepe puri pane bi naminasaimi. 10 Goa pua moensel supumiri nipuna adaa plet madaa sapalaemo raa kira waena aa mudu pirape siaa kingmadaa mea koyasa. Go raburi mo raa kira auneyaena ruru pirisimi onaa rayomadaa ribaa yaamapisa. Goa pua nimu radaa waru no pirisimi-pulunimuna abulu page regepe no pirisimi. 11 Goa

pua nimuna tomadaa gaale rere pirisa-nuri radaawaru nisimi. Goa pisa pare nimumi yaa-para piriGote madaa ero agaa simi. Goa simi pare nimumikone naperekea abana wae kone nagimisimi.

12 Goa pua mo ensel oraapumiri nipuna adaaplet madaa sapalae adaa ipa Yufretis madaa meakoyasa. Goa pisa rabu mo ipa rayo makaapuyabaawa no naare ipula-nane piri aa mudunuepenalo pora warisa. 13 Goa pua neme puri panewae remo ipa repore uri kenome nona pianeadesu. Nimu mo adaa paaka waatapena agaa-para mo raa kira aune yaena agaa-para makiraeagaa ne aana agaa-para page epa opatabisimi.14Go remonuri orawae remo rayo yapare nimuminapiaa kogono rado rado pisimi. Gore nimu suamaa piri aa mudunu rayo piri-para pisimi. Goapua go puri pane Gote-na adaa yapi di raburi goaa mudunumi yada pinalo mea kiritalia.

15 Waru pagalepa: Ni Yesuri paake nape aanuipulumide-rupa aipapulu epalua. Goa palua-gaonaanumi u napatu ura onaapu epe-rupa yamoapiralimi-daare nimi raaname omalimi. Goa puani epaluade rabu go onaanumedalomameura on-aapu waru naayame aanumi ni mada na-adalimi.Goa pua onaana ini agaana aako onaapu yamoapimi onaanumi yala napoteme.

16 Goa pua wae remo rayome aa mudunupadane-para makiritisa. Go makiratape suri Judaaanuna agaamere Amagedon teme.

17Goa puamo ensel 7-pelame nipuna adaa pletmadaa isade nipumi po ripu-para mea rubaasa.Goa pua epe ada ru-nane aa mudu pirape siaaking isa-para agaa medame puri paloa goa sa: Goyaenuri abia dia yala sa. 18 Goa pua yaki repenapiaa-mama puare oyaeme agaa adaapu rado radoloa yaa-para kululu loa su minini adaape pisa.Abade Gote-me onaa wariaa-mama ipuare go pi-ane su minini meda napinasa pare go su etomeora rayo rabuanaasa. 19Goa pua adaa adaare roborepo rupialala pisa. Goa pua su rado rado rayonaadaarenu rayo agaa me loa maoyaatisa. Goa pisapare Gote-me wae su Babilon abutalo kone suanipumi Babilon nipuna kap madaa wae ipa wainpirapalae mua mea manasa. Go wain ipare Gotenipuna ratu yawe kone rayo go-para mapiraasa.20 Go rabu page ipa solwara rikiraana aaya sunurayominabaawa rudunu page ora dia yalia. 21Goapua adaa yai raapuri radaki aapa adaape epalopalia. Go radaki aapa padane padane laatapumadaare rais bek-na kedaa-rupa lopesa. Go yaa-para lopoa onaanuna tomadaa tisa. Gore go yaere

Kudiri 17:1 404 Kudiri 17:15ora wae yae ya-pulu onaanumi Gote-para wae eroagaa simi.

17Aa rume oname wae yoto misa

1Goa puamo adaa plet 7-pela saapiraeme ensel7-pelare padanemere ni piri ipua ni gupa epalagisa: Ne epali rabu nememo adaa paake aa rumionamewae yotomelia rabu neme adaina. Nipunaadaa adaare ipa adaapu pope repaa-para warisa.2 Go su amaa piri aa mudunu wae kone adaapusua Gote gimoa Satan-na kone misimi. Go konerenimumimoadaare-para paake aa rumi kone-rupasua pirisimi. Goa pua su amaa piri onaa rayomegoona* raapuwaeapupiruaremaeyae onaa-rupapirisimi sa.

3 Go rabu Holi Spirit ni raapu pirasa rabu moensel-me ni onaa napiri su-para mea pisa. Go su-parare neme ona meda adesu. Go onare nipumikane raa kira aune yaenamasaamadaa pirasa. Goraa kira aune yaena to yogane madaare wae birado rado adaapu tu saabaasa. Go bi rado radoreGote ero agaa lape-rupa tu saabaasa. Goremo raakira aune yae nipuna aalu 7-pela aasa. Goa puanipuna aalu kepare 7 aasa. 4Go onamere epe kanemamina-para koberemamina lapomaraawa aanagol-me warini pepenapu palae mapiraasa. Goreabade nimumi epe aana-para epe kulubu-paramone yoto adaapumi kabesimi. Goa pua nipunakimi page aana gol-me warini kap saapirisa. Gorepaake nape kone sua pisa-pulu nipumi Gote-para wae ero lape yae-para pugu pi yaenu-paramo kap-para mapiraasa-pulu rulatabesa. 5 Gorenipuna eno madaa page bi saabaasa. Go bimadaare saa agaame kudiri pu re gupa saabaasa:Adaa Babilon suri nipu paake aa rumi kone ionaanu-para wae pugu pia pi onaanu-para gosuna agi padane piruaaya. 6 Go onamere abadeGote-na ruru onaa tu maomaawa nimuna yaapinoare nipu maeyasa. Go page onaanumi Yesumadaa kone rulaawa nagimisimi-pulu go onametu maomaawa nimuna yapi noa maeyasa. Goreneme go ona adesu raburi pogolasaawa koneadaapu isu.

7 Neme akeane kone adaapu sae? Goa puaensel-me ni agaa gupa misa: Neme akeane koneadaapu sae? Neme abiare go onana kudiri pikonena re-re nememea ipua ne lagialua. Goa puago raa kira aune yaenamasaamadaa ona pia page

re lagialua. Go yaere nipuna aaluri 7-pela aawanipuna aalu eperaa 10-pela pisa. 8 Neme go raakira aune yae aba adesu rabu nipu abade pirisapare abiare napia. Goa pea pare oropere nipusu naaku gimoa amaa-nane penaame epalia. Gorabu nipu popalia-rupa ora na-adalimi. Goa puago su amaa piri onaanu medaloma abade Gote-me su yaa nawarisa rabu nimuna binu oro yaalokagaa pirape buk madaa natu isa. Go onaanunimumi go raa kira aune yae ademe rabu nimumikone adaapu meme. Gore abade nipu pirisa pareabiare wala napiruaaya. Goa pea pare wala oropenipu wala epalia. Go rabu nimimi kone adaapumealimi.

9Aamedame kone waru suamaluba kegealiarego oyaena re makuaalimi. Go aalu 7-pela aasapare kanapu 7-pela tisa. Go rudunu† madaareona pirisa. 10 Goa pua adaa aa mudu 7-pela pagepirisimi. Goa pua mo aalu 7 aasare aa mudu 7-pela nona piane pirisimi. Aa mudu supuri abademea rubisimi pare abiare padane-ma pa pia. Goapua padane-mare aa mudu-rupa nipu wala oropepiralia. Gupa piralia pare nipu oge rudupu yapi dimada piralia.

11 Go raa kira aune yae abade pirisa pare walaabia napiare nipu page aa mudu 8-pela pa-rupapia. Goa pea pare nipu mo namba 7-pela mudunaruru aawa su naaku-para piralia. 12 Gore nemeaalu eperaa 10-pela su adaarena ora aa mudu 10-pela piralimi. Go aa mudu-para nipu abi naepapirua surubeme. Dia, pare orope go raa kira auneyaena puri mua nipu raapu surubalimi. Nimupirape diri pena naare ini perekealaina padanepiralimi pare ogesi surubalimi. 13Go aa mudu 10-pela nimumi kone padane agu sua nimuna puri-para nimuna surubape kone page mo raa kiraaune yae pua kateme. 14 Goa pua nimu rayomemena sipsip si raapu yada palimi. Go rabumo sip-sip si nipu madaa kone rulae onaanu-para nimuraapu yada pua go aa mudunu rabuaniaalimi.Nipuri Aa Mudu rayona ora Aa Mudu page kingaamudu rayona AaMudu page piralia-pulumadarabuaniaalimi. Goa pua nipu raapu pirape on-aanuri nipuna aba yaaloa mapiraasa-pulu nipunaagaa waru pagoa nipuna pora ratalimi sa.

15 Goa pua mo ensel nipumi ni page gupalagisa. Abade nere go adaa ipa ini-para piradeona yaade. Goa ipa madaare nena to yogane rado

* 17:2: Go ona paake aa paake rumi yaena agaamere Gote gimoa pa yaaga Gote-para rado yaenu rateme onaa-para sa. Gote-na inimadaare gore aa nipuna ore gimoa ona paake yone-rupa madaa sa. † 17:9: Rom ada kagurere 7-pela rudu meda madaa warisimi.Go madaa saa pi agaa ta paaya.

Kudiri 17:16 405 Kudiri 18:13ae onaanu-para kiritae onaanu-para su rado radopiri onaanu-para adaa agaa rado rado ne onaanu-para ade. 16 Gore aba ade aalu eperaa 10 oyaepage raa kira aune yae laapome paake aa rumiona madaa wae kone waru sua tulalo palipi. Goapua nipu waru tuare nipuna oyaenu mamina-nu page kolo rialipi. Goa puare nipuna yogane-para aaya midi mea noa nipu repena sulaa-paramea irabalimi. 17 Gore Gote-me nimuna konerobaa-para nipuna kone mapiraasa. Goa pisa-pulu nimumi kone padane sua nimuna surubapepuriri kira aune yae kateme. Goa pa amaa pulaaainare Gote-na agaana re ora penaame epaliarabu go puri dia yalia. 18 Gore mo ona nipuora wae adaa adaare-para piri onaa nona pianeya-pulu nipu su amaa pimi aa mudununa purirabuaaniaalia sa.

18Babilon adaare pabo tisimi

1 Neme go yaenu aba adoa ensel meda so yaa-para pirua ipisa-daa adesu. Gore nipu adaa puriisa pare nipuna epe paame go su madaa roaliarabu epe-rupa surubenalo pisa. 2 Gore nipumiagaa puri paloa gupa sa: Adaa Babilon su adaarepabo tina. Abiare go adaare-para wae remonu-para wae oto pi remonu page pimi. Goa puago osade adaare-parare wae oto pi yaanu pagenipumadaa ada waria aeme. 3Gore abade nipunaonaa rayo nipuna ipa wain kaloa nipu agaa manalakesa. Go puri pane wain-ri nimu wae-rupapirape kone mulalo no pirisimi. Gore go su amaapirisimi aa mudu king-numi page go ona nipuraapu wae paake nape kone sua pirisimi. Goapua go su amaa bisnis kogono pua mone pisimiaanumi page go onana pupitagi nape konemadaamone yoto adaapu misimi sa.

4 Goa pua neme agaa meda so yaa-para ipisarabu gupa pagesu: Nimiri nina onaanu-ga nimigo su gimoa pulupa. Nimi goa palimi-daare nipuraapu waea napalimina. Goa palimiri nipumimealia wae yoto namealimi. 5 Nipuna wae yaerayore ora adaapupe saa-mama puare ora so yaapopa oraata aaya. Goa pea-ga Gote-me nipunawae yae rayo madaa aba niminaa kiritea. 6 Gorenimimi go wae onana kone niminaawa nimimiabulu kiritalepape. Gore nipumi abade nipunawae kogono pisa madaare nimimi wae yotomerana laapo abutapape. Gore nipumi abade ipapuri pane kap-para mea gisa-ga nimimi ora puripane ipa nena nipuna dis-para satepape. 7 Gore

nipumi abade nipuna bi minasaawa epe pepenapua epe-rupa pirisa. Goa pisa-ga nimimi go koneabutalo palimiri radaa waru manaatepape. Gorenipumi wae kone saliare oyae go-rupa katapape.Goa puare nimimi nipu re waru adoa abuta. Gorenipuna robaa-para kone go-rupa mua lagialia:Niri go su yaa rayo surube mudu ona ya-pulu goaamudu pirape siaa mada piruaayo tea. Gore niriona wasaa napia loa wae kedaa page naepalia-pulu neme re mada natoa. 8 Goa tea-pulu waeoyae rado radore padane go yaapimi agu nipumadaa epalia. Go rabu yaina page mua kedaaadaape rua piralia. Goa pua reae adaa pagepabalia. Goa palia raburi repena sulaame Babilonadaare rayo waru rabalia. Gore Aa Mudu Gote-me nipu raapu koso loa wae yoto mea katea-pulunipu ora puri paloa pa pia sa.

9 Go rabu go su amaa pirisimi aa mudu king-numiri go ona raapu ora waea pua yolape konesua piralimi. Goa pisimi-pulu go aa mudu king-numiri nipu mea irini miru adalimi rabu nimunaaako rupitua re lo piralimi. 10 Gore mo aa muduking-numi nipuna radaa nape yae aba adoare ni-mumi paalame omalimi. Goa pua nimu rekaawagupa teme: Odo-e, loare odo ora waru pia teme.Go Babilon adaare nere puri waru pane adaaadaare yaade. Gore naare ini padane pereketalainare nena wae yaenu yoto abulamono teme.

11-12 Goa pua su amaa pimi mone yoto mi aan-umi page go adaare madaa re waru loare nimunapu robaa-para ora o tea rabu re waru teme. Gorenimuna kako-nupara moae yaenu meape onaanapimi-pulu kakore nakabalimi teme. Nimunaaana gol-para aana silva-para epe yoto meapeaana-para epe kulubu-para go mone yoto adaapuaba misimi. Go page epe yaako pi mamina-para kobere mamina page ora oma pae epelapalape page kane mamina page go oyaenuabia nakabalimi. Goa pua epe kaa pi repenanupage elepan menana imaame warini yae pageepe yoto meape repename warini yae page abianakabalimi. Goa pua aana bras-para aene-paraepe puri pane aana gonumi warini yae pagenakabalimi. 13 Goa pua go kako-nu page naka-balimi: Sinamon-para yabia-para kaa pi miruirae yae-para repena maara nona piane yae-pararepena emabo nona piane yae-para wain-parawabola-para bret warini palaawa-para wit-paramena gawa sipsipnu-para hos mena-para hosmename yone kaaranu-para kogono madaa adiniaanu page abia nakabalimi. Goa onaanu page

Kudiri 18:14 406 Kudiri 19:5nakabeme pare nimuna kone wasupa mabebo-laaeme. 14 Goa pea-pulu mone yoto mi aanumigo onaanu goa madaa nateme: Go oyaere nenarobaa-para adawe kone sua aba mula pisi pare gorayo ne gimoa dia yalia teme. Goa pua epe yotomeape yae rayo page nena epe pepena oyae rayopage go rayo dianialo pi-pulu ora diania tea.

15 Goa pua mone yoto mi aa medalomamere goadaare-para bisnis kogono aba pua mone adaapumisimi. Go aanuri nimumi go onana radaa pioyae adoa paalame omoa nipu ora mo-para puapiralimi. Gore nimu mo-para aawa re waru lopirua gupa yaatea: 16 Odo waru pia. Go aba nenaini agaare ona epena pepena-rupa mapaawa yotomisi rabu waea piside teme. Abade nipumi epeyaako pi mamina-para epe mimi pi mamina-parakane mamina rado rado yamesa. Goa pua nipunatona pepenare aana gol-mewarini yaemuamoneyoto waru i aana pepenanu page ora epe yaako pikulubumi page nipuna pepena waru pisa. 17 Goapisa pare naare ini padane perekealaina go peperayo dia yoa pane pula teme. Go page mo ipaipunu rini aanu page mo ipunu kaboa su rado-para polalo palia onaanu page go ipunu ru-nanekogono pi aanu page mo ipa solwara madaa ko-gono pua mone mi aanu page nimu rayo Babilonsu adolalo rekaasimi. 18 Gore nimumi mo adaarerepena sulaame irisa miru adesimi rabu nimumipuri palo goa simi. Go adaare-re nipu padane orapuri pata-ga meda go-rupa na-aaya simi. 19 Goaloa nimuna aalunu madaa kege mea awo sua relo nimuna robaa-para kedaa pina pirisimi. Goapua nimumi goa simi: Odo waru pia simi. Goadaa adaare-para ora wae yae meda epaade simi.Go adaare-parare ipa solwara madaa pamisadeipunu-na aaraanu ipu nipuna pora pamua yotomua amope-rupa pirisimi. Goa pea pare naareini padane pereke talaina go adaare raboa reponasade simi.

20 Nere yaa-para piri Gote-na ruru onaanu-para aposel kogono aanu-para Gote-na agaa lak-ene aanu-para nimi rayome mogo adaare raboarepo nasala madaa raaname waru omalepape.Gore go onana adaare nipumi abade nimi-parawaea pisa-pulu Gote-me adoa koso laawa waeyotome abusa.

21 Go agaa aba dia naloare puri pane en-sel medame aana adaape meda minasaawa ipasolwara-para mea lopasa. Go aanana kedaarewit-na ini marabuaawa pelatabebe pinalo i yaeya-pulu kedaa waru pisa. Nipumi goa pisa rabunipumi lalo: Go mea lopaato-rupare nimumi

adaa adaare Babilon page gupa mea rubawadesa. Goa pua ora dia yalia-pulu onaanumi walamada na-adalimi. 22 Goa pea-pulu go adaare-para alowana agaa pagape rabialo rado radonaagaa page emaape page bero page temede-rupaonaanumimada napagalimi. Goa pua oyaewarinikone rado rado imi aanu page wala ne go adaare-para napitimi. Goa pua wit maraabuape yaena epage wala meda napagalimi. 23 Goa pua lam kolomemena paare go adaare-para wala meda madanaroalia. Goa pua ona aa lapo page rumaatalopalipide raburi nipuna rome agaa meda madanalalapalimi. Abade nena mone yoto mi aanupirisimide raburi gore go su rayona nimu mudupirisimide. Go rabu abade nena romo malumumineme su amaa piri onaa rado radonu makirasidesa.

24 Gore Gote-me nipuna ruruna yapi pagenipuna agaa lakene aanuna yaapi page go adaare-para koyasimi-pulu nipumi Babilon piri onaanu-para wae kedaa yoto kaloa yaapi abusa. GoreGote-na iaanumi tu maomasimi rabu koyasimiyaapi rayo wala abuteme.

19Babilon adaare tisa rabu pedo pisimi

1 Goa pua wala orope neme puri pane agaameda pagesu. Go agaare so yaa-para piri onaaadaapumi Gote-na bi gupa minasaa laasimi: Ni-aame Gote-na bi minasaamina. Niaana Gotenipu padane-mame oro yaalo kagaa pirape konewasupa-para nipuna epe paana puri niaa guaaya.Goa pua nipu ora puri pane aa piruaaya. 2 Gotenipuna koso lape agaare ora waru loa epe redepone kone ya-pulu yoto mea rumaalia. Goa puaGote-me paake aa rume onana wae yoto rumaakasa. Go oname Gote-na kogono onaanu tumaomasa-pulu nipuna go wae yaena yoto kasa.

3 Goa pua yaa-para aae onaanumi gupayaasimi: aapa Gote nipuna bi mada minasaaminasimi. Gore repena sulaame mo adaa adaareirabasa rabu nipuna miru so yaa-para oroadaalupu puaa-mama pisa. 4 Go agaa lokiritainalo mo kone makuaae aa mudu 24-paramo pa piri oyae ipa maala-para nimu rayomerumu koba pua pirisimi. Go rabu nimu page aamudunumi page Gote nipuna siaa king madaapirina beten lo pirisimi. Goa pua nimumigupa simi: Ora ria yaade. Niaame Gote-na biminasaamina simi. 5 Go rabu Gote-na aa mudu

Kudiri 19:6 407 Kudiri 19:20piri king siaa-para agaa meda gupa ipisa: Gote-na kogono onaanu-para onaa rayome Gote paalaomeme-nupara onaa naraanu-para aa mudunu-para nimi rayome Gote-na bi minasaatepape sa.

Sipsip sina ona rumaatalo pisa rabu eta adaa irisa6 Go rabu adaa onaanu kiritaba pirua agaa

meda gupa lo pirisimi-daa pagesu. Go lalaasimiagaare adaa ipa o lalae nona pisa. Go agaareso yaa-para kululu tade-rupa simi. Go agaa simirabu nimumi gupa simi: Gote-na biminasaamina.Aa Murdu-ri niaana puri pane Gote-ga abia nipuora aamudu pirina simi. 7Goa pea-ga niaame epekonewaru sua raanamewaru omamina. Nipu epepuri ia-ga nipuna bi minasaamina. Gore sipsip*mena sina ona rumaape yapi diri aba rudu ta-ga nipuna onare epepe mamina managola suapia. 8 Gore Gote-me e laade-ga go oname oraepe yaako pi mamina mua nipuna to mada meamaraasimi. Go epe mamina-re Gote-na rurupirua onaanumi epe kogono pasimide-pulu gomamina nona piane yamesimi.

9 Goa pua ensel-me ni-para gupa lagisa: Goagaa pepa madaa waru tu sape sa. Sipsip menasina ona rumaawa eta yawae di rabu Gote-meonaa medalomanu yaaloa eta nola ipulupa tea-ganimumi raaname omalimina. Goa loa nipumi niwala gupa lagisa: Go agaare Gote nipuna ora agaalagialo sa. 10 Go rabu niri ensel-na aa kibu-nanerumu koba pua neme nipu madaa beten toamepisu. Goa pisu pare nipumi ni gupa lagisa: Nemeni-para goa napape sa. Niri nena kogono naaki pi.Goa pea-ga nena amenu raapu kogono pide. Goreonaa rayome Yesu penaame mea waasa-daa oraagaa waru pageme onaanu raapu kogono pagepide. Goa pea-ga nina bi naminasaina Gote-na bipadane minasaape lo lagisa.

Aa meda yaako pi hos mena masaana pirisa11 Gore neme yaa-para adesu rabu yaa pora

gaape loboa hos mena yaako pi meda ipisa-daa adesu. Go hos madaa pirisa aana biriKone Rulape-para Ora Agaa Ne Aa gupa teme.Go aare nipuna koso lape kogono epe-rupa ru-maawa nipumi epe kone agu sua yada go-rupapea. 12Nipuna ini laapore repena sulaa-rupa roanipuna aalu raguna adaapu adipisa. Goa puanipuna yogane madaare bi meda tu saabaasa.Goa pisa pare nipu agu raapome go bina re

makuaaya. 13 Goa pua nipuna maarae adaalumamina-re yaapimi radepesa. Gore nipuna biriGote-na Ora Agaana Re teme. 14Gore so yaa-parapiri yada pape aa rado radonu nimuna yaako pihos madaa pirua nimumi go aa ratamea pisimi.Goa pua nimuna to madaare ora epe lapalapeyaako pimaraawa ora lepo lepo pi yaemaraasimi.15 Gore mo aa-na agaa-parare eke waru ae raikutu pelatabisa. Go rai kutumi su rado rado-para piri onaa rayo rabuaniaalia. Goa palia raburinipumi puri pane aene rimaapu ripinua nipumionaanu rayo waru surubalia. Goa pua nipumiwain ini igipini yae-para nipuna wain inina iparabuaniaalia-rupare puri pane Gote-na ratu yawekone mea katea. 16 Gore nipuna adaalu maaraemamina page nipuna palaa madaa page bi gupatu saabaasa: Go aare Aa Mudu rayona Aa Mudupage Aa Mudu rayonme AaMudu yaade. Go-rupatu saabaasa.

17 Goa pua ensel meda naare ini-para rekaaaina adesu. Gore nipumi so yaa madaa pamualaaasaaya pare puri palo yaaloa gupa yaasa: NimiriGote-na ogere waima yaaloa nalimina epa kir-itatepa. 18 Gore aa mudununa yogane midinuepa nalimina. Go yoganere soldia aanu-paranimuna surubape aa mudunu-para hos mena-para nimunamasaana pirape aanu-para ora onaarayona yogane midinu epa nalimina. Goa puakogonome adini aanu page pa piruae aanu pageonaa naraanu page aa mudunu page go rayomeyogane midinu epa nalimina sa.

19 Go rabu neme mo raa kira aune yae-parago su amaa piri aa mudunu-para nimuna soldiaaanu-para nimu rayo epa kiritabaina adesu. Gorenimumi go hos mena madaa pirapalae ipisadeaa raapu yada pulalo pisimi. Goa pua nimuminipuna yada pape aanu raapu yada pinalo pisimi.20 Goa pisa pare nipumi raa kira aune yae-paramakirae gote-na agaa lakene aanu rayo kalabusada-paramapataasimi. Goamakirae gote-na agaalakene aamere mo raa-para piri yaena ini agaamadaa napiaa kogono adaapu pisa. Go puri panekogonomeremo raa-para piri yaena yope palaasaadesimi onaa rayo makirasa. Go page nipumirepename warini piksa adoa beten simide onaapage makirasa. Go rabu mo raa-para piri yae-para makirae agaa lakene aa mo adaa naaku-paramea rubisimi. Go-parare radaa pi repena sulaa-para bisululu rapalae repena egaa waru rala aaya.

* 19:7: Sipsip menasi ona rumaatalo pisa aere Krais Yesu-para ta. Krais nipuna rumaape onare go su aama pimi onaanu-para sa.Krais nipu su aama wala epaliare nipuna onaanu epa rumaawa epe su adaa-para mea palia. Oro yalo yalo piruape su yaade.

Kudiri 19:21 408 Kudiri 20:1521 Goa pua hos mena madaa piri aame nipunaagaa-para opatabea rai kutumi kira aune yae-para makirae aa lapona soldia aanu tu maomasa.Goa pisa rabu yaa adaapu biyaa ipua go aanuna roepa nabisa rabu nimuna robaa rulatabesa.

20Satan maali 1,000 kalabus patisa

1 Go rabu ensel meda so yaa-para gimoa epakilipisa-daa neme adesu. Gore no-para saa-mamapuaede naakuna ki nipumi garulaniaatalo meaipua nipumi kedaa pi ope sen page ripinaasa.2 Nipu ora abade pirisa rabu page ora iruluripinaa palae isa. Go paakare nipu abade piriwaata nona piane Satan ya-pulu ensel-me nipuope sen-me adia nipu maali 1,000-rupa kalabusada mapataasa. 3 Gore ensel nipu no naaku-para mea lopaawa pora waru poasa. Goa puanaaku madaare oyae mea lopae raburi dede lamapulade-rupapara garulaniaasa. Goa pisa-puluSatan-me su rayona piri onaanu wala mada na-makiralia. Gore nipu maali 1,000 aba dia naloaorope nipu onaanu wala makiraainalo epena tea.Gore nipu rudupu yapi Di-na esepe palia rabupora pamualia.

4 Go rabu neme aa mudununa pirape siaaking-nu adesu pare go siaa madaa pimi aanuadesu. Gore Gote-me nimu kane kogonore ni-mumi koso lape agaa pagoa onaanuna yoto mearumaainalo puri kasa. Goa pua onaanu Yesumimea wasade ora agaa-para Gote-na agaa riapage lakesimi-pulu iaanumi goa napipape loanimuna maa kepesimi. Goa pua onaa wasupanumedaloma page adesu. Go wasupanumi raa-parapiri oyae-para nipuna repename warini pikisimadaa beten nasimi. Goa pua go raa-para piri oy-aena yopere nimuna enomadaa page kinumadaapage napisimi. Goa pea-ga nimu rekoa Kraisraapu maali 1,000 aa mudu pirua surubalimi.5 Goa pisa pare ome onaa medalomare go rabuabi naare raalimi pare maali 1,000 aba dia naloanimu page rekalimi. Go rabu Gote-me ome onaamarekaape yapi di epalia. 6 Gore onaa aba ripiarekalimidere Gote-na epe kone mi onaa ya-puluraaname waru omalimi. Wala rana lapo omapepurimiri onaanu mada narabuaniaalia. Gore oradia go onaanuri Gote-para Krais lapona miru iraeonaanu pua pirialimi. Goa pua nimu Krais raapuaa mudu-rupa maali 1,000 ru-para piralimi.

Satan-na puri-para nipu page pabo talimi

7 Orope maali 1,000 dia yalia raburi Satan nipuamaa-nane epenalo kalabus ada pora gaape lobapalia. 8 Go raburi nipu amaa-nane ipuare gonaare ipula pabala re lapone piri onaanu rayomakira tula epalia. Go piri onaanuri nimu Gote-na ruru-para Megok-na ruru lapo piruaeme. Goapuanimuyadapinalo Satan-memeamakiritaalia.Gore nipuna meape onaanuri solwara mu-rupaepa kiritalimi. 9 Go onaanuri nimu su rado radorayo palimiri Gote-na ruru onaana adaare wariapiri-para pua kuta palimi. Go adaare-para pimionaare Gote-me pedo pu raaname waru oma-lia. Goa pea-ga repena sulaa so yaa-para ipuarego soldia onaa rayo rabalia. 10 Go rabu Satan-me abade nimu makirasae onaare Gote-me poragaape garulaawa naakupe-para mea lopalia. Go-parare adaa repena sulaa-para bisululu ralae-para sua aalimi. Go naaku-parare raa kira imae-para makirae agaa lakene aa nipu lapore aba mealopalia. Goa pua nimu piruare ribaa page naarepaalu page e lala pirua radaa agu no piralimi.

Lo kiritape koso adaa rekalia11 Go rabu neme adaa aa mudu pirape siaa king

adesu. Go siaare ora yaako puti madaa piri aapage adesu. Gore nipumi puri paloa agaa sa rabusu yaa laapo pereke tua pogola pisipi. 12 Goa puaneme aba ome onaa rayo adesu. Goa puamo onaanaraanu-para mudunu-para aa mudu pirape siaaia-nane rekaasimi. Goa pua mo siaa madaa piriaame buk lobenalo mea kasimi. Goa pua ora epe-rupa kagaa piraama laama pope buk page mealobesa. Goa puare nipumi buk-nupara nimunapisimide kogono adoa rumaasa. Go rabu mo abaome onaa rayo koso naloa yoto rumaasa. 13 Gorabu abade ipa solwara-para omesimide onaanupage marekaalia rabu rekoa epalimi. Goa puawae omape naakumi nipuna maomape onaanupage epenatea. Goa pua koso pagape aame nimurayona koso pagalia. Goa pua abade nimumipisimide kogono niminaawa nimuna yoto gu-rupa marula katea. 14 Goa pua adaa mago-mawe naaku-para rara inimi warini repena su-laa adaape ralaaya-parare omape kone-para omeonaanu page mea lopasa. Go adaa magomawenaaku repena sulaa rala aaya-parare wala ranalapo pa omapere go-para palimi. 15 Goa puarekoso pagape aame onaa rayona binu epe bukmadaa nasalia-daare nipumi go onaanu naakurepena sulaa rea-para mea lopalia.

Kudiri 21:1 409 Kudiri 21:1921

Kagaa su yaa lapo opalia1 Go rabu neme kagaa yaa-para kagaa su lapo

adesu. Go raburi abana su-para yaa lapo rata diayoa ipa solwara page dia yalia rabu wala medanasalia. 2 Goa pua neme kagaa opaliade epeJerusalem su-para siti adesu. Go adesu rabukagaaadaarere Gote-na su gimoa su amaa ipisa. GoreJerusalem su-para siti nipumi pepena ora epemeda pua sasa. Go pepenare nogonumi aa polaloraana waru omoa pepena epe-rupa peme-rupamada pua Jerusalem kagaa go piane ipisa. 3 Gorabu agaa meda mo aa mudu pirape siaa king isa-para puri paloa gupa sa: Pagalepa. Abiare Gote-na kagaa adaarere nipuna onaanu raapu aaya.Goa pea-ga nipu nimuna rikiraana salia rabu niminipuna ruru onaa piralimi. Gore Gote nipu nimuraapupiralia-pulu ora nimunaGote padane raapupiralimi. 4 Go rabu nipumi nimuna lo pimi reipa rayore dia yalia. Goa pua onaanu nimu walanaomoa robaa-para kedaa page wala namealimi.Goa puare nimumi re page wala mada nateme.Goa pua nimumi radaa page wala nanalimi. Goapua abana su yaa laapore ora dia yalia sa.

5Go rabu aamuduna siaa kingmadaa piri aamegoa sa: Neme oyae rayo kagaa warialua sa. Goapua nipumi ni wala lagisa: Neme go agaare pepamadaa tape. Goa agaare ora agaa ria onaa rayomego agaa madaa kone rulalimina sa. 6 Goa loanipumi ni wala gupa lagisa: Go oyae rayore diayaade. Niri ora aba ripia page pira-mama pisudeabia page pa piralua wala orope page pira-mamapalua. Niri ora oyae rayona re pi. Goa pea-ga onaarayome ipa nalame omalimi-daare neme mo ipaepe oro yaalo kagaa pirape ipa yokea-para meamapiraalua. 7 Gore onaa rayome yada pu kirituawae yae gimalimi rabu neme epe kone katoa. Goapua ni nimuna Gote piralua rabu nimu nina siwane-rupa piralimi.

8 Goa pea pare paalame omoa pogolasaaemedeonaanu-para kawae madini onaanu-para waepugu pi kone sua piri onaanu-para onaa tu mao-maemede onaanu-para aa rume yone onanu-pararomo malu saapiri onaanu-para remo aapa mi-nasaaeme onaanu-para yaa agaa ne onaanu-parago rayo nimu no magomawe repena sulaa-parabisululu rapalae su naaku-para mea lopalimi. Gonaakuri rana laapopa omape su ya-pulu radaa nopiralimi sa.

Kagaa Jerusalem su adesu

9 Goa pua ensel 7-pela pirina meda ni piri-para ipisa. Go ensel nipu dis 7-pela saapiri enselipisa. Nimuna dis-nuri orope epape wae yae paboisa. Go ensel-me ni gupa lagisa: Ipu. Nemesipsip sina ore ne mea waatoa. Abia nipumipena go rumaaria. 10 Go rabu Holi Spirit nimadaa puri paloa epa pirisa rabu ni ora rudu so-para lamua pisa. Go raburi nipumi ni go epeadaare kagaa Jerusalem su-para siti mea waasa.Go siti-ri Gote so yaa-para gimoa su amaa ipisa.11 Goa pua su amaa ipisa rabu Gote-na epe paanapurimiri go adaare-para roasa. Paa nipu lepolepo aatade ru paare ora epe aana jaspa nonapiane roasa. Go aana jaspa madaare mone yotowarumua nipuna pepenare ora penaame wasupamadaa ademade-rupa pisa. 12Go adaarena pisimikepore ora adaalupe pua adaare maawa kutapuisa. Go kepona pora gaape 12 lobo isimi-pareensel 12-pelame pora gaapenu surubesimi. Gopora gaape padane padane madaare Israel on-aanu nimuna ruru 12-na bi rado rado tu sabaasa.13 Goa pua naare ipula-nanere pora gaape repolobesimi. Naare pabala-nanepora gaape repopualobesare meda-nane repo meda-nane page repopua lobesa pare makiritaawa 12 warisa. 14 Goadaarena kepone nipuna irima yaruape yaereaana 12 yaruasimi. Mo aana 12 madaare sipsipmena sina 12 disaipel-na bi tua saabaasimi.

15 Go ensel ni raapu agaa sipa rabu nipu goadaarena naba mulalo aana gol-me warini oy-aeme meda saapirisa. Gore nipumi adaarenapora gaapenu page kepo page robo mulalo puago oyae saapirisa. 16 Go adaa adaarena roboreora peraa lapo page maluae lapo page gore oraepe-rupa padane nona pisa. Gore rudu rabulaawapage adaalu ke-nane page rata padanea pisa.Gore ensel-me ada mada mulalore nipumi kawipaala mua ada mada misa. Nipuna rugi laporeadaalu gupa 2,500 kilomita misa. Goa pua moadana malue ke-nane lapo robo sua isa raburi orapadane-rupa aasa. 17Goa pua ensel-me kepo pisa.Goa pua keporekae-rupana madaa misa raburi 65mita pisa. Go ada robo isa kawi palaare aanumiada robo salemede-rupa ensel-me page padanego yaeme robo isa.

18 Go adaare kepo warisa aanare jaspa-mewarisimi. Goa pua mo adaarere aana gol-mewarisimi. Goa pisa pare go adaarerewasupa palaemadaa lepo lepo yaatae aasa. 19 Goa pua moadaarena kepo yamanu kebe ti aanare Gote-memone yoto ora adaape aana rado radonu mua

Kudiri 21:20 410 Kudiri 22:11

mo adaare-na kebe tasaasa. Gore ora aba ripiaepe pepena pae aanare aana jaspa aasa. Go aanamadaare aana sapaia aasa. Goa pua aana reporeyaako pi-ga go aanana biri aget teme. Go aanamadaare pa aana kagaa rekene aana emeral teme.20 Goa pua aana supuri kane yaako pu ti lapoaepe pare sadonikis teme. Gore pa aana kanemedare konilian aasa. Goa pua kepo pi aanareabu pi krisolait aasa. Goa pua ru laapo pa aanarekagaa rekene aana beril aasa. Goa pua repenapadane aanare abu pi aana topas aasa. Goa puaki lapo pegepupa aanare kagaa kererene-para abupi lapo kiritae aana krispores aasa. Goa pua aaegataa aanare radopiane rimupi nonapiane aanahaiasin aasa. Goa pua 12-pa aanare ora kane radopiane aana ametis aasa. Go aana rayore nimumiwariaawa surubisimi. 21Go kepona pora gaape 12madaare adaa mone yoto meape epe aana sekeremua warisimi. Goa pea pare ora epe adaa sekerepadanemere pora gaape padane warisimi. Goadaare-na pamuape porare ora epe aana gol-mewarisimi-pulu epe-rupa lepo lepo yaawa kuma piaasa.

22 Goa pua neme go adaare-para epe mea nonapiane lotu ada meda-ae na-adesu. Dia, puripane Aa Mudu Gote-me page sipsip Si page nipulapo go adaare-para pirualipi. 23 Go adaare-parare naare akua laaapo naroaaya pare Gotenipuna epe paana purimi ma-aulaawa roaawasa. Go page sipsip mena Simiri go adaare-nalam paa-rupa roalia. 24 Goa pea-pulu su amaapiri onaa rayore go adaare-na paa madaa piru-alimi. Goa pua go su amaa piri aa mudunuminimuna mone yoto meape oyaenuri go adaare-para mea epalimi. 25 Goa pua naare paalurimo adaare-para oro yaalo paa pualia rabu poragaapenu paa lobapasalia. Dia yapare go adaarenapaame su rayo rabualia. 26 Go raburi su rayonapepena pape oyae rayo page mone yoto meapeoyaenu page no adaare ru-nane mada mea epal-imi. 27Goa palimi parewae oto pi yaenu-parawaeyae pua yala mapolateme onaanu-para yaa agaane onaanu-para go rayore adaare ru-nane madanaepa odobalimi. Gore ora mada dia yapare mosipsip Simi onaa medalomana biri oro yaalo epe-rupa pirape bukmadaa aba tu isa-pulu go onaanupadanere go adaare-para mada pua odobalimi.

22Ipa-para repena lapo adesa

1 Goa pua mo ensel-me ora epe pupulae ipameda waasa. Go ipare wasupa-rupa lepo lepoyaatae adesu. Go ipare Gote-para sipsip Si laponaking siaa rolo-para yokoa ipua sanare onaanukagaa mapiraape ipa yade lo lagisa. 2 Go ipanipuri mo adaarena adaa pora rikiraana yokoaipisa. Go ipa mone pane one pane lapore onaanuoro yaalo kagaa pirape repena page aasa. Gorepenana iniri etala pia rabu ini 12 rado etala. Gopua akua 12 madaare go-rupa ini etala pisa. Gorepena nipuna yore su rayo-para piri onaa rabameape-rupa etea. 3 Goa pua oyae rayo Gote-meratu rubalia rabuwae yaenumeda go adaare-parawala nasalia.

Gore Gote-para Sipsip Mena Si laapona aamudu pirape siaa king-ri go ada re-para salia.Goa pua Gote nipuna kogono onaanumi nipunabi minasaawa beten lalaalimi. 4 Goa pua niaamenipuna ini agaa adoa nipuna biri niaana enomadaa tu saabalia. 5 Goa pua ribaame go su walanasurubalia. Goa pua Mudu Gote nimuna paarenaarena paa madaa kone nasalimi. Goa puarenimu oro yaalo onaa mudunu piralimi.

Yesu wala epalia6 Go rabu ensel-me ni gupa lagisa: Go agaare

ora agaa ya-pulu onaa rayome go agaa madaakone rulalimina. Gore Aa Mudu Gote-me nipunaagaa lakene aanuri nipuna Holi Spirit kata. Goapea-ga nipumi ni nipuna ensel-me nipuna ko-gono onaanu-para aipapulu orope epaliade oyaerayo gupa lo makuaainalo mea rapaasa. 7Yesumilalo: Pagalepape. Niri nimi piri-para aipapuluepalua. Gore onaa rayome Gote-na agaa go bukmadaa ia waru pago piralimiri nimu raanamewaru omena sa.

8 Go agaa oyae rayore ni Jon-me pagoa ora riaadesu. Gore neme go agaa oyae rayo aba pagoaado kiritisu rabu mo ensel-me ni go oyae rayomea waasa-pulu neme nipu rumu koba pua betentalo pirisu. 9 Goa pisu pare nipumi ni-para goalagisa: Gupa napape. Niri ne-para nena Gote-naagaa lakene amenu page nimina kogono padanepi aa yaade. Niri go buk-para i agaa pagemeonaa rayona adami aa pi. Goa pea-ga neme Gotepadane madaare beten loa nipuna bi minasaapesa. 10 Goa pua nipumi ni gupa lagisa: Go Gote-na epaliade remaare go buk madaa ia-ga nemenapagaasape. Dia-ga go oyae rayona epaliadeyapi diri aba rudu yaade sa. 11Goa pea-ga wae yaepeme onaanu nimuna wae yae ora pa pipape. Gopage onaa medaloma oto pi kone imiri gore ora

Kudiri 22:12 411 Kudiri 22:21wae oto pi kone pa pina. Gore onaa medalomameepe kogono palimiri gore ora epe kogono paina.Go page onaa medaloma ora epe redepo ne-rupapiralimi gore nimu go rupa pa piralimina sa.

12 Gore Yesumi pagalepape sa. Neme aipapuluipua nimi giape yotomea epalua sa. Goa pua onaarayome kogono pisimi-rupa adoare go madaaneme nimuna yoto rumaalua sa. 13 Ni padane-mare ora abade page pirisude wala orope pagepiraama laamapalua sa. Goa puaniri ora aba ripiapirisude wala orope page pa piralua. Gore ni oyaerayona re ya-pulu oyae rayo neme pu kiritalua.

14 Gore onaa rayo nimuna adaalu mamina-nuwaru radepe suare nimu raaname omo piralimi.Goa puare nimu oro yaalo pirape repenana inimada mea nalimi. Goa pua nimu mo kagaaadaarena pora gaape-para mada pua odobalimi.15Goa pea pare adaarena kepo raranere wae konesua yana nona piane onaanu pirualimi. Go raranepage romo malu saapiri onaanu-para paake aarume ona-para ona yone onaanu-para onaa tumaomae onaanu-para wae remona aapa saapimionaanu-para yaa agaa ne onaanu-para go rayoadaare rarane piralimi. Mo yaa agaa ne onaanurinimu Gote-na adaare kagaa rarane piralimi. 16NiYesuri nemenina ensel nimina lotu ada-paramearepaawa go agaa naa ruru onaa pua lakelaasu. Nipadanere Devit-na ruru agepa madisa. Gore niriyapi malataalo aayade uba kedo ai nona piane

piralua sa.17 Gore Holi Spirit-para mo sipsip mena si

lapome lalo: Nere ipu sipi. Goa pea-ga onaarayome go agaa pagalimiri nimu page epalimi.Go onaa rayome ipa nalame omalimiri epe ipanola baina lamina. Goa pua onaa rayome go oroyaalo kagaa pirape ipa nolalo palimiri go ipa epanalepape.

18 Go buk madaare Gote-me orope mea epali-ade aanuna remaa ya-pulu ni Jon-me go agaapageme onaanu-para puri pane agaamadaa gupalagialo: Gore aa medame go buk-na agaa raapupa agaa meda makibuma paliare Gote-me nipukedaa waru katea. Goa palia rabu Gote-me gobuk-para tisude wae yae 7-pelare go aa katoa.19 Go pua aa medame go Gote-na agaa medago buk-para mea rubaliare Gote-me go aa oyaerumaaliade pare nipuna oyae mea rubalia. Gomea rubaliade yaere nipuna oro yaalo mapiraaperepena ini-para nipu go epe adaare-para odobali-ade pora page namealia. Go rumaape yaere gobuk madaa tua oro yaalo laguaayode.

20 Gore Yesumiri go agaa rayo madaa nipunaora agaa ta-ga loa kone mapiraalimiri gupa lalo:Go agaare ora yaade. Goa pea-pulu ni pageaipapulu epalua sa.

Gore Aa Mudu Yesu ne aipapulu ipu.21 Gore Aa Mudu Yesuna epe raba meape kuma

pi konere nimi rayo madaa ina. Go yaade. Jon.