هاي روستایی الحاقی به شهر یزدتأثیرپذیري ساخت بافت

)اکبرآباد:نمونه موردي(هاي جامع از طرح

2، فرشته رضائیان1رضا اکبري

ایران یزد، گروه شهرسازي، دانشکده هنر و معماري، دانشگاه یزد،

r_akbari@yazduni.ac.ir

چکیده

پیماید را می گسست راه هاي شهريتوجهی طرح، به موازات بیهاي روستایی ت بافتساخ ،روند الحاق روستاها به شهردر

- نوشتار حاضر با استفاده از روش توصیفی .شودهاي کار و معیشت روستائیان دستخوش تحوالت جدي میدر پی آن شیوهو

،ده به شهر دارد؛ آشنایی با این تأثیراتشهر یزد بر ساخت روستاهاي ملحق ش) جامع(هاي تحلیلی سعی در بیان تأثیرگذاري طرح

مسئولین و باالخص برايهاي شهري به ویژه طرح جامع، هاي مربوط، را در تهیۀ طرحهضرورت تجدید نظر در رویتواند می

ست متفاوت و گاه متناقض از آن در د هاییتلقی اشی در مفهوم ساخت کهدر این راستا با کنک .سازد آشکارترربط نهادهاي ذي

پذیري عام روستاها از طرح و سپس به پیمایش تأثیراتی که طرح هاي جامع سه دورۀ شهر ابتدا به بررسی تأثیربررسی طرح ؛ واست

شهري یزد با پیشنهاد رسمی هايحاکی از این واقعیت است که طرح، نتیجه .پرداخته شده است ،گذارده آبادبر بافت روستایی اکبر

به لحاظ (شمند آن را به صورت جزئی فرسوده سازمان فضایی روستا را از هم گسسته و بافت ارز ،ه شهربافت روستایی بالحاق

.آورده استدر از ساخت شهر )کالبدي و کارکردي

، بافت روستایی الحاقی، طرح جامع، شهر یزدساخت: واژه هاي کلیدي

انشگاه یزد، یزد، ایرانعضوهیات علمی، گروه شهرسازي، دانشکده هنر و معماري، د 1مسئول (مهندسی شهرسازي، گروه شهرسازي، دانشکده هنر و معماري، دانشگاه یزد، یزد، ایران کارشناسی دانشجوي2

frezaeian@ymail.com)مکاتبات

مقدمه - 1

- سبب می دربسیاري از موارد،تاهاي پیرامونی به شهرها هاي شهري با الحاق روسامروزه در کشورما طرح

ثیر نیروهاي شهري از طریق تغییر در توازن میان اجزاء أبه عنوان عضوي نو از شهر،تحت ت روستا که شوند

گاهی ساخت ودر کالبد وعملکرد سوق پیدا کند ها به سمت کهنگی و فرسودگیوعناصر و روابط بین آن

ر عمل این نه تنها د مندي از مزایاي شهري شدن،به شهر به جهت بهره با پیوند خوردن منسجم کالبد روستایی،

- ساخت شهر می هاي خود درآورد بلکه با سرعت قابل توجهی به سمت انحالل ارزشها را به دست نمیمزیت

هاي تعدد بافتبه واسطۀ - شهر یزد .نمی یابدبا شهر را )عملکردي و کالبدي( انطباق مجال و توانایی و رود

ضرورت پرداختن به به ویژه و شهر و روستاست) و نه محتوایی(هم پیوندي ظاهري نمونۀ بارز -ادغام شده

احساس می يهاي شهر و انحالل کامل در بافت شهرروستاي الحاقی اکبرآباد به جهت نزدیکی به یکی از هسته

.شود

به تواندمی که در ادبیات ساخت - هاي شهري و روستاییاز ویژگی در میان طیفیروستایی تعلیق بافت

- اي از ابهام باقی میجا که نقش روستا را در هالهناز آ - تعبیر شود) به لحاظ کالبدي(شامل 3نامعین بودن محیط

اي مسئولین در خارج از هاي سلیقهگاهی دخالت .سازدمواجه می گذارد، ساخت کارکرد روستا را با ناکارامدي

این تعلیق ،4و در برخی مواقع فاصلۀ زمانی میان الحاق واقعی و الحاق در میان اسنادهاي رسمی مرو تصمیمقل

در عین حال طرح هاي شهري موفق به حفظ زمین ؛ زنددامن میرا هاي روستایی الحاقی به شهربافتماهوي

.هاي کشاورزي روستاها نمی شوند

هاي روستایی چگونه نگاهی به بافتهاي جامع شهر یزد طرح د این است کهسؤالی که باید پاسخ داده شو

؟است طرح جامع پذیرفتهاجراي چه تأثیراتی از ،هاي روستایی ملحق شدهساخت بافت الحاقی داشته اند؟ و

ادبیات نظري- 2

روستاهایی که با :ه باشداشاره داشت تواندمیانسانی به چهار گونه سکونتگاه رشهروستاواژه کلیبه طور

اي که هاي سازگار گشتهمکان به شهر تبدیل می شوند؛ "طی یک ابالغیه"حد نصاب جمعیتی و رسیدن به

؛ )2: 1387احمدي، .(شهري خود با محیط هستندمهاجران قومی درآن در پی سازگار کردن فرهنگ غیر

به معناي واسطۀ برقراري ارتباط3 تصویب هیأت وزیران4

به عنوان اجتماع و محیط زیست عادل بین اقتصاد،و با هدف ت هایی که بر پایه توسعه پایدار محیطیسگونتگاه

یا به مورد بحث هایبافتو ؛ )1: 1387مفیدی ویمانی،. (های آتی مطرح استای مطلوب برای توسعهگزینه

.شوددار شهری محسوب میهای مسئلهکه یکی از انواع بافت» بافت روستایی الحاقی به شهر«تر، عبارتی صحیح

دگرگونی در کیفیت و کمیت شیوه زندگی از به عنوان مکانی که )ه معنای مورد نظرب(شهرروستا

های روستایی را کاهش داده و سبب گیری در حوزه تصمیم، روستانشینی به سوی شهرنشینی را مد نظر دارد

- رد، با بیتر موااما در بیش) 2: 1387قرخلو،. (شود حفظ برخی از سنن گذشته می ۀمحوری برپایشهر توسعه

.دهدهایی از دست رفته را به دست نمیاعتنایی به عمدۀ سنن گذشته، الحاق به شهر، جز عنصری وابسته با ارزش

و پراکندگی واقع درباشد، ای غالباً خاص شهرهای کشورهای در حال توسعه میکه پدیده شهری خزش

پراکنش. 1 :برشمرد چنین توانمی را آن هایویژگی که است، آن پیرامون در شهر اجزای نامنظم گسترش

جمعیتی تراکم. 2 ؛]م - به تعبیری تداخل واحدهای تقسیم یا[ روستایی زمینهای روی بر شهر رشد نشده کنترل

. 4 ؛]م -کاربرد واحدهای تقسیمتغییر[ روستایی و کشاورزی زمینهای زودهنگام کاربری تغییر. 3 نسبتاًپایین؛

هایجاده امتداد در شهر پراکنش. 5 ؛]م -افزایش وسعت واحد تقسیم مسلط[ پیرامون به شهر رویه بی گسترش

ریزیبرنامه بدون اتفاقی، گسترشهای. 6 ؛]م - های اتصال دهنده به محیط پیرامونیجاذبۀ رابط[ شهر مادر به منتهی

از مجزا سابقاً هایسکونتگاه تنپیوس هم به موارد تربیش در .7و ؛]م -شده نبودن رشد ساختبینیپیش[ نامنظم و

.)3: 1388ضیاء توانا وقادرمزی،( ]م - )مرزها( عدم وضوح لبه ها[ هم

- بیش در کشورهای توسعه یافته ۀ فضایی و کالبدی شهرها متفاوت است؛توسعبا مواجهۀ کشورهای شمال

برای حفظ ه ود حفاظت قرار گرفتهای ملی موردولتی با عنوان طرح کاربری زمین هایها در طرحترین زمین

درآمد ساالنۀ عمومی از ؛مین برای کاربری انحصاری کشاورزیبندی زفنونی چون حوزه ،اراضی کشاورزی

حق توسعۀ زمین در منطقۀ رشد( ؛ حقوق توسعۀ قابل انتقالخریداری عمومی اراضی کشاورزی ؛حقوق توسعه

بندی تمایزی اراضی کشاورزی به کار ؛و مالیات)خته شده استنیافته که مطابق نرخ رشد به توسعه دهنده فرو

که در بیشترکشورهای در حال توسعه است در شرایطی این .)5 -4: 1386ضیاء توانا وامیر انتخابی،(شود برده می

به شهرها کارکردهای مولد محالت روستایی - به ویژه در نواحی مرکزی و نه در حاشیه - روستاها با پیوست

.یابدمی تقلیل

ساخت روستاشهري - 1-2

مستقیم اظهار نظر در زمینۀ ساخت در حوزه علم شهرسازی، اندیشمندان زیادی به صورت مستقیم و غیر

ۀعناصر در هر مجتمع زیستی وجود دارند که شالود برخی از اجزاء و ،(team ten) به اعتقاد گروه ده.اندنموده

& Alexander)دوشیویبی کریستوفر الکساندر و.کنندآن را قابل درک میت دهند و ساخاصلی را شکل می

Vidushi) تا از طریق آنها ساخت بودماندگارتر معتقدندکه در هر شهر می توان به دنبال چندین عامل یا عنصر

.ناصر اصلی شهرفعالیتی و ع مراکز عمدۀ شبکه ی اصلی دسترسی، :اند ازکه این عناصر عبارت اصلی را شناخت،

راند که شهأکید داشتهاین مورد ت نیز به )Fumihiko Maki(ماکی فومیهیکو و Edmund Bacon)(ادموند بیکن

قادر به کنترل ساخت ،دهی به ساخت اساسیحان با شکلطرا اساسی تشکیل شده وقسمت اساسی و غیر از دو

ای از عناصرکه هر یک به شهر به عنوان مجموعه(Aldo rossi) روسی آلدو. غیر اساسی شهر نیز خواهند بود

از دید او ساخت اصلی شهر قادر . نگردها است،میآن و ساخت اصلی پیوند دهندۀ دارای شخصیتی واحد هستند

کوین لینچ به طور .ها را حفظ کنددر طول تاریخ آن است به عناصر اصلی وفرعی شهر معنا و مفهوم دهد و

؛او بر این نکته تاکید دارد که آن چه از کندارائه میمرتبط اما مطالبی ،شاره نکرده استمستقیم به مفهوم ساخت ا

هایی قابل تشخیص و قابلیت تصویر برداری ذهنی الگو کلیت شهر اهمیت می یابد،وجود تصویری خوانا،

از اصلی شهر صراست،وی عناصر اصلی سیمای شهر را راه،لبه،محله،گره و نشانه می بیندو به ضرورت تمایز عنا

به پدیده حاصل از نحوه آرایش، از نگاهی دیگر، . )65- 58: 1382بذرگر،( عناصر غیر اصلی اشاره می کند

این اجزا شامل واحدهای تقسیم، رابطها، مفاصل .ترتیب و چیدمان اشکال اجزای پدیده ها ساخت گفته می شود

).74: 1390نورمحمدزاد، بهزادفر و (و مرزهاست

های مختلف قلمرو کاربریدر سطح خرد، هر ساخت که دهندۀ ترین جزء تشکیلایپایه: واحد تقسیم.1

همانند هر پارسل یا .کنددارای خصوصیات مشترک را تفکیک میهایی در سطح کالن قلمروهای حوزهو

.از کلیتی شامل و بزرگتر 5هربلوک،محله یا شهر

.چون در ساخت، ذاتاً ماده وجود ندارد ؛سلها و غیره مورد نظر است، و نه خود آنهامیادین،معابر، پار» شکل«باید بدین نکته توجه نمود که 5

)گاننگارند: ماخذ(نمونه هایی از واحدهای تقسیم -1تصویر شماره

.اخت که بنا به تعریف فصل مشترک واحدهای تقسیم استجزئی از اجزای س:رابط.2

همانند . های سطحیپوشانی رابطو محل هم )های خطیدر مورد رابط(ها محل تالقی رابط :مفصل.3

و یا در مقیاس شهری ) تربه طور دقیق( های در ورودی پارسلو یا حت )پارسل( گونهای مشترک دو پلیگوشه

.ن و فلکه هامیادیشکل

به )در مورد کاربردهای هندسی(جا که در این؛ )دور می زند( که یک چیز را احاطه می کند چهآن:مرز.4

.به عنوان مثال حریم و یا محدودۀ معین شهرها ؛شکل یک خم بسته است

لیکن در ، استتری برخوردار شاز جامعیت بی اخیرتعریف رسد که نظر میبه ،سطور باالبه با نگاهی گذرا

گفته، در میان هر دسته، عناصر از عناصر چهارگانه پیش استفادۀ عملی از این تعریف این نکته باید لحاظ شود که

های کالبدی و عملکردی یکسانی نیستند یعنی هر دسته، خود شامل سلسله مراتبی از اجزایی ساخت دارای ارزش

اندیشمندانی چون کریستوفرالکساندر، گروه . های قابل توجهی نیز دارندوتبا وجوه مشترک است که گاه تفا

های و از طریق تمییز عناصر یا فعالیت اندهمگی به گونه ای این تفاوت را ابراز داشته... ده، بی وی دوشی، لینچ و

ختی اصلی است که دارای سا اند که شهر،به این موضوع اشاره داشته) تردد وسرزندههای پرمانند مکان(خاص

.گیردتر آن شکل میازکنار هم قرارگیری اجزای با اهمیت

رفتن به سمت و خودۀ شهردر جهت توسع با تصور روستاهای الحاقی به شهر به عنوان جزئی خارجی از آن،

ای بدین ترتیب اجز. دهدسوق می گسست آن را به سمتساخت ،روستا نادیده گرفتنبا بقا، دوام وهدف

به جای همراهی با هم درجهت نیل به هدفی )های آن استکه اکنون روستا یکی از زیرسیستم(سیستم شهر

.کنندموافق با یکدیگر شروع به تغییر میدر جهتی نا ،مشترک و حرکت به سمت پایداری دوجانبه

)گاننگارند: ماخذ(نمونه هایی از رابط -2تصویر شماره

)گانندنگار: ماخذ(نمونه هایی از مفصل -3تصویر شماره

فرهنگی و نمادین بوده که به بخش مذهبی،خود زمانی دارای عناصر اصلی هویتساخت روستایی که نهایتاً

به صورت برگهایی از با نزول مرتبه، حال در گذر از روستا به شهر،، انددادهرتی ساخت اصلی آن را شکل میعبا

.و اکنون از اجزای فرعی ساخت شهر محسوب می شود آمده،مراتب پایین سلسله مراتب شهری در

نمونه موردي - 3

ها و ، حومهاندترین تاًثیر را بر آن گذاردههای شهری یزد عمدهطرحد که یزبا گسترش محدودۀ شهر

گسترش بود که در مراحل ابتدایی این. روستاهای اطراف، ناخواسته بار سنگین شهری شدن را به دوش کشیدند

آباد، د، مهدیآباآباد، نعیمآباد، اکبرآباد، کسنویه، محمودآباد، نصرآباد، جنتآباد، رحیمروستاهای مریم

- های بعد نیز خیرآباد، عیشدرسال. خرمشاد و اهرستان به شهر متصل شدند و جزو محالت آن به حساب آمدند

: 1389قادریان،. (آباد برچسب شهری را بر خود دیدند و در محدودۀ شهر یزد قرار گرفتندآباد و قاسمآباد، نجف

)1380پور،به نقل از اسماعیل 65

بررسی و نقد پیشنهادات مرتبط طرح هاي جامع - 1-3

ۀتصویب مرحل .طرح جامع تهیه شده است -80و 60، 50دهه – زمانی مختلف ۀبرای شهر یزد در سه دور

نیز به 1358دانشگاه تهران تهیه شده بود تا سال های زیبایهنر ۀکه توسط دانشکد 1352طرح جامع سال سوم

نیز مهندسین 80 ۀدر ده و انجام شدتوسط مشاورین شهربد 63نظر در سال جامع تجدیدۀ طرح تهی ،درازا کشید

.ترین طرح جامع شهر را تهیه کردندجدیدمشاور عرصه

)،با تصرف 1390بهرا، : مأخذ( -یزد موقعیت روستاشهرهای -4تصویر شمارۀ

:)58(دانشکده هنرهای زیباطرح جامع

هایی را جهت حوزه به تصویب رسید، 1358در سال یزد که 1350ۀ سوم از طرح جامع مصوب ده ۀمرحل

)5تصویر شماره (.ای بافت تاریخی پیشنهاد داداطراف نوار حاشیه در آتی شهر ۀوسعت

هایی مشخص که در شکل با شماره( های پیشنهاد داده شدهحوزه های بعد محالت روستایی پیراموندر سال

ۀزمین نی را وسعت بخشیدند وقانو ۀآمده و با الحاق خود به شهر محدودبه صورت بخشی از شهر در ،)اندشده

،مشخص شده هایلکه وضع کنونی به ترتیبکه در چنان .گیری روستاشهرها را فراهم آوردندشکل

حسن )6 مریم آباد،)5 مهدی آباد،)4خیرآباد و عیش آباد، اهرستان،) 3قاسم آباد،)2 نعیم آباد،)1یروستاشهرها

)66: 1389قادریان،( .دهندرا نشان می...دآباد وروستاشهرهای کسنویه،محمو نطفۀ اولیۀ) 7و آباد،

شود که پیشنهاد میجهت تثبیت جمعیت ":ه استروستاشهرها چنین بود گیری طرح در قبالدر واقع جهت

"اجتماعی شهریت داده شود های امور بهداشتی وفعالیت کاریهای توسعه زمینه ی بزرگ همراه باروستاهابه ...:

برای توسعه در نظر اضطراری ۀبا قابلیت استفاد اراضی مزروعی ،ۀ هنرهای زیباگاه طرح جامع دانشکداز دید

.شودگرفته می

:)شهربد(62طرح جامع

در شمال غرب، تفت،قاسم آباد؛-های یزدبر محور جاده ودر جنوب شهر ،منطقه باغداری صنعتی پیشنهادی

؛حسن آباد ودرشرق مهدی آباد را شامل می شود درشمال شرق، عیم آباد؛ن نصرآباد وکسنویه؛ در جنوب شرق،

این محورها ۀصنایع تولیدی وتبدیلی درحاشی ایجاد این مناطق حاشیه نشینان وافراد غیر مولد را جذب می کند،

به نقل از دانشکدۀ هنرهای 1390بهرا، : ماخذ(توسعه های پیشنهادی شهر یزد و نواحی روستایی اطراف آن -5تصویر شماره

)1358زیبا،

شود ی میدهی فضایسازمان مشارکت مردمی، ۀشود که به وسیلت بسیار وسیع مکانیزه پیشنهاد میباغا .قرار دارد

) 1363مهندسین مشاور شهربد،. (شودهای مسکونی بافت قدیم میدر خانه وموجب جذب افراد مستقر

- ۀ شهر قرار میباغاتی که در درون محدود :های روستایی به شهر می گویدأئید الحاق محدودهطرح ضمن ت

ها باال رفتن تعداد اقتصادی آنۀ بلکه به علت پای ، به علت تطابق با شرایط زیست اقلیمی نه تنها الزم هستند،گیرند

منجر به تعمیم دادن باغات به عنوان کاربری که این امر، شود،این مهندسین مشاور نیز توصیه می ها از سویآن

.)1363مهندسین مشاور شهربد،( متر مربع در شهر را شامل می شود 60حدودۀ سران و خاص در یزد گردیده،

: 88طرح جامع

ابل های قباغات ظرفیت شهر یزد با حفظ مجموعه اراضی کشاورزی و ۀروستاهای تاریخی محیط هم بست

های محیط طبیعی احیای ارزش های تفضیلی باید با رویکرد حفظ ولذا طرح .باشنداحیای فضاهای سبز را دارا می

باغات ۀیکپارچ ۀمحدود. )3،13ج : 1388مهندسین مشاور عرصه،( هدایت شوند وساختارهای تاریخی تنظیم و

به عنوان باغات و هویت منطقه محسوب شده، ناپذیر از عملکرد ومرتبط با بافت مسکونی بخش جدایی ومزارع

ارتباط تاریخی مزبور ومسیر ۀمنطق ۀشوند که تدقیق محدودبافت تاریخی پیرامونی شناخته می پیوندمزارع هم و

.)3،11ج: 1388 مهندسین مشاور عرصه،( ی استهای تفضیلمنوط به تهیه طرح

در حالی که قصد جلوگیری از تحرکات جمعیتی را دارد، در عمل با ضمیمه کردن روستاها 58طرح جامع

های روستایی به شود و بدون در نظر گرفتن سکونتگاهجایی جمعیت از شهر به روستاها میبه شهر باعث جابه

و دارای هویت مستقل به پیشنهاد رسمی انحالل بافت و هویت روستایی در شهر اقدام ای اجتماعیعنوان عرصه

غیر "و جذب افراد "ایجاد باغات بسیار وسیع مکانیزه"به دنبالگرایانه با نگاهی آرمان ،60دهه طرح .کندمی

باال خود، و ۀاخواندو ساکنین در بافت قدیم است در حالی که در واقعیت بافت الحاقی با افزایش جمعیت ن"مولد

کید به پیوند روستاهای اطراف به شهر و أت .های اتصالی به شهر دست به گریبان استرفتن تراکم به ویژه در لبه

گر نگاهی ابزاری به روستا در جهت توسعۀ نمایان توصیۀ افزایش باغات و اراضی کشاورزی محدودۀ شهر،

نیز اتخاذ تصمیم در خصوص 80 ۀطرح جامع ده .اقتصادی شهر بدون توجه به عواقب ادغام، برای روستا است

باید اراضی کشاورزی باغات و کهدر جایی دیگر با بیان این به طرح تفضیلی واگذار کرده و را روستاشهرها

.دهدأکید قرار میامر غیر ممکن را مورد تیابی به این دست حفظ شوند،

الحاقی از طرح جامع روستایی بافتساخت پذیري أثیرت - 2-3

آن را 1360گذارد و طرح جامه دهه صراحتاً به آن صحه می 50دهه انضمام روستاها به شهرکه طرح جامع

:داردادامه تا حال نیزای الحاقی است که هبافت مشکالتی در شروعی برای مسائل وۀ کند، نقطتر نیز میرسمی

، در روستاهای های مواتزمیناز بخش قابل توجهی 50سوم طرح جامع دهه ۀتصویب مرحل و 1358تاسال

: 1382سرایی،(خواران درآمدقانونی زمینبه تصرف و تفکیک غیرای و فضاهای حریم و مابین روستایی حاشیه

،)به مثابۀ واحد تقسیم( کشاورزی هایافزایش ارزش اقتصادی زمینو قانونی شهر ۀورود به محدودچرا که )4

تر برای کوچک )واحدهای تقسیم( وتفکیک به قطعات اراضیاین بخش زیادی از حاصل شدن عمدیبی

تر از زمین و کسب منظور استفادۀ هرچه اقتصادی به،تجاری،صنعتی و غیره،تخصیص به کاربری مسکونی

ها از سویی بخشی از این زمین .تر شدن رو می نهد؛ در نتیجه بافت به سمت ریزدانهشودرا سبب میسود حداکثر

وکنار بافت شهری رها شده وعالوه بر در گوشه تر قیمت در آیندهبه امید افزایش بیش ،نشد حاصلبیازپس

ۀسعومین وتأکمبود زمین برای تموجب ،اندرا ارائه داده از شهر )22: 1382سرایی،(این که الگویی متخلخل

.سیسات شهری شده اندأخدمات وت

های روستایی خورد که درکنار بافتای مجللی به چشم میهای سنگی و شیشهدر این محالت ساختمان

های کوچک دام و گاه ها گلهکه از کنار آنحالیاند؛ درهای سرسبز تولیدی قد برافراشتهگذشته و پهنه

. مانده بعضاً به شیوۀ زندگی خود ادامه می دهندجابر کنند و هنوز روستائیانان باربر عبور میچهارپای

از این ؛باعث فشار بر کاربری زمین شده است روستاهای الحاقی باال رفتن قیمت زمین در این)21: 1383دهقان،(

به ،تحت اشغال تراکم ساختمانی باالت حسم آباد،اکبرآباد واهرستان مساقاهایی از جمله نعیم آباد،رو دربخش

که بروز این اتفاق درک یکپارچه این محدوده ها را با بافت ؛قابل توجه است ،عنوان ساخت عمودی متراکم

.پراکنده روستا دشوار می سازد

تغییر مکان ( های تازه تأسیسۀ خیابانبه لب هاآنهایی در درون محالت،یا مراکز ها از راستهاما انتقال فعالیت

بافت . استبخش به بافت را به تحلیل بردههای حیاتسرزندگی این راسته هویت بافت و)بافت اصلیهای رابط

ارگانیک روستا که با پیشینه تاریخی خود طی سالها ثبات یافته است، با ورود جریان مدرنیته وتمایل به پادشهر

وبدین ترتیب ؛ز به استفاده مداوم از وسائل نقلیه نبوده استباریک خود جوابگوی نیا نشینی،با معابر کم عرض و

تر اراضی کشاورزی های عریضی که به نابودی هرچه بیشگسسته شدن پیوندهایش توسط خیابانمحکوم به

،روستای در یابندمجالی برای ابراز وجود نمی ها،مفاصلرابط نبود با اساساً جاکهوازآن.شده است ،دامن می زند

.اجتماعی نخواهد داشت هایگرایی جریانهم تسهیل برای مکانی ،تحول

اند،تغییر مرزهای خود مواجه بودهرآیند ادغام خود درشهرباافزایش جرم وفروستاشهرهای یزد در برخی

ۀآباد در روند گسترش پهنقاسمو آبادنعیم آباد،شهر شامل مهدیجنوبی بافتهای الحاقی روستاییکه چنان

از رشد ثر أسترش بافت پیرامونی به دور آنها متگبا ،هایی ضمن حفظ ساختارخودرادست جنوبی به مثابه قطبف

مونی شکل گرفته در اطراف بافت پیرا. )123: 1389قادریان،( اندای روبرو بودهشهری به صورت قابل مالحظه

الحاقی است واین موضوع سبب نبود ۀ ه پهنمکان زندگی مهاجرین از نقاط دیگر ب های روستایی معموالًاین هسته

.حس تعلق به مکان و قائل شدن اهمیتی کمتر برای احیای بافت است

ای گونه گاه بهجدید شهر در پیوند با روستا،هیچ اما مشکل بزرگ زمانی رخ می دهد که ساختار کالبدی

مشاهده ودرک عناصر شهری و روستایی به عبارتیبه ؛)113 :1390بهرا،(گردد نمیریزی شده تعریف برنامه

،ن که ذهنآکند بدون ا یا بالعکس را درانسان ایجاد میصورت منفصل از هم احساس گذر از شهر به روست

ته شدۀی گفرابطۀ منطقی موجود میان اجزا ،در یک نگاه .پیوستگی وانسجام فضایی خاصی را درک کند

.با شهر از دست رفته استها جدید و خارج از مقیاس آنها نیز با تداخل وظایف روستااین ساخت

هااز طرح بافت الحاقی اکبرآبادتأثیرپذیري - 3-3

که رشد نسبتاً-60دردهه ،قانونی شهر ۀپس از الحاق ناگهانی صفائیه به محدود - روستای الحاقی اکبرآباد

دارای تراکم و فتهثیر نیروهای شهری قرار گرأحت تت ،متوازن شهر را در طول سالیان پیشین دستخوش تغییر نمود

گی و آشفتگی سیستمهای تمیخآهم در ،بصری با یافتن تضاد کالبدی و وسپس ساختمانی باالتری شده و جمعیتی

ها خی کاربریبا حفظ مظاهر بر )ویالۀکوچ(مرکزی محلهۀ راست .ای نمایان استن به طور ویژهآروستا وشهر در

محل بلوار امام جعفر صادق خیابان کاشانی وو داده های خود را از دست رونق فعالیت انبارآب چون مسجد و

.تجمع فعالیتها شده است

)5ج :1386شمسه،: مأخذ( -)راست(1383و سال ،)چپ(1335اکبرآباد در تصویر هوایی سال -6تصویر شمارۀ

شفاهی اهالی و اظهارات ،اندأکید زیادی برآن داشتهها تطرحکه ،پیوست به شهرثیرات أدریافت تۀ در زمین

بررسی این اظهارات تغییرات اساسی را در .انداز سالخوردگان محله راهگشا بوده های ترسیمی یکیکروکی

های کشاورزی روستا وتغییر کاربری به مسکونی پس از تفکیک زمین روستا پس از ادغام در شهر می نمایاند؛

مشخص شده در شکل به وضوح تغییر ۀای که محدودبه گونه ه شهر بالفاصله کلید خورده است،پیوستن ب

)7تصویر شمارۀ (.نشان می دهد ...)و به تبع نیاز،تجاری و ( کاربری بخش زیادی از اراضی روستا را به مساکن

)گاننگارند :ذماخ(تجزیۀ واحد یکپارچۀ محله، با الحاق به شهر -8تصویر شمارۀ

شهر بوده و قانونی ۀحتی قبل از الحاق روستا به شهر هم جزءمحدود 8تصویرمشخص شده در شمالی بخش

ستا در ثر از ادغام روأمت ،ای به قدمت بافت تاریخی شهر است،در حالی که بخش جنوبیدر واقع دارای سابقه

- قسمت آن کالبدی این دو فرم.به خود جذب کرده است ومهاجرینی از داخل شهر راشهر به آن افزوده گردیده

بل از الحاق به ق،چنان متفاوت ودربرخی نقاط متناقض است که در وضعیت کنونی تشخیص واحد بودن این دو

شهر بوده ۀ واحد تقسیمی یکپارچه در کنار دیگر واحدهای تشکیل دهند ه،گویی محل.سختی ممکن می شود

)9تصویر شمارۀ (.نامتجانس و نابرابر را شامل می شود دو واحد کامالً ،است که حال

)گاننگارند :ماخذ(-)خیابان کاشانی(تباین کالبدی هستۀ تاریخی و بافت پیرامونی اکبرآباد -9تصویر شمارۀ

)گاننگارند :ماخذ(تغییر کاربرد واحدهای تقسیم از کشاورزی به مسکونی در اکبرآباد -7تصویر شمارۀ

ان، ها به عنوان محملهای جریرابطپذیرفتن با قدیم محلههای محله، در راستۀ اصلی و محل تمرکز فعالیت

با افول جریان مذکور در کوچۀ ویال روبرو که طی گذار از روستا به شهر، تصاویر زیر به خوبی نشان می دهد

)10تصویر شمارۀ (.هستیم

)گاننگارند :ماخذ(نابودی راستۀ فعالیتی محله در گذار از روستا به شهر -10تصویر شمارۀ

ها موفق ب جریان حرکت انسانگرفته و اگرچه در جذبه خود درعوض رابطهای محیطی نقش این راسته را

.ماندنی در ذهن افراد نیستندیادقادر به ساختن تصویری خوانا و بهدر ارائۀ جریان اطالعات ضعفبا اند،بوده

، از مقیاس متناسب با عملکرد قبل از تهاجم شهر به روستا) مفاصل(های تالقی رابطهای درون بافت محل

های ؛ اما با اضافه شدن خیابانبخشیدندرا حیات می مردم روستاعادی اند وجریان زندگی خود برخوردار بوده

خطرات ترافیکی مفاصلی سرشار از ،های اصلیهای درون محله با تالقی با راهراه پرتردد کاشانی و جعفرصادق

ۀ ویال را به صورت راه شده است وکوچ اندکه به دلیل رعایت نشدن سلسله مراتب حادثرا به وجود آورده

گره درون چنینهم .صوتی شهر را به درون روستا کشانده است بین دوخیابان درآورده وآلودگی هوا وبری میان

را از دست )هاسازگار کردن جریان(خود عملکرد تجمع پذیری نشان داده شده، 11تصویر ای اصلی که درمحله

.داده است های پیرامونیرا به گره) گره( تنها عنوان خود داده است و

)نگارندگان: ماخذ(-)چپ(و مفاصل محله ) راست(ها رابط -11تصویر شمارۀ

این نشانگر گسترش شتابان بافت پیرامونی دو برابر شده و ترین اهالی تقریباًحدود روستا در ذهن قدیمی

های ایجاد فعالیتۀ خصوص به بهانجوم بخشی از جمعیت شهر بهه وی از الحاق روستا به محدوده شهر ناش

.بافت استۀ های در برگیرندبۀ خیابانتجاری به ل

- که خود دارای هسته( گرای روستا به صورت ساختی با دو هستۀ متباین به شهرو در مجموع ساخت مرکز

.شده است ملحق) هایی چند شده

جمع بندي و نتیجه گیري- 4

روستایی و بستر متحول شده - خصوصیات شهری دارایای میانه، که بافت روستایی الحاقی به عنوان ناحیه

انتزاعی به اجزای قابل تجزیه همچون سایر پدیده ها واجد ساخت کالبد و ؛مدرن ساکنین آن است-حیات سنتی

واحد تقسیم، : نحوه چیدمان اجزا شامل "، های مختلف اندیشمندانبا نگاهی به دیدگاه. باشدتشکیل دهنده می

لیکن در پذیرش این تعریف می .ترین تعریف برای واژه ساخت به نظر می رسدصحیح "رابط، مفصل، و مرز

به منظور طرح های شهر یزد،بررسی .عناصر ساخت اصلی، به منظور مداخله مورد توجه واقع شوندبایست

:اقی نشان دهنده نکات زیر استمطالعه تأثیر پذیری ساخت روستاهای الح

طرح جامع کند،روستاها را به شهر ضمیمه می تحرکات جمعیتیجهت جلوگیری از ،50طرح جامع دهه

و کند؛ها توصیه میکاربریباغات در بین ۀ باال رفتن تعداد روستاهای الحاقی را به امید افزایش سران 60دهه

ۀ ها،نکتاین روایتۀ در هم .ای فضاهای سبز از طریق روستاها اشاره داردهای قابل احیبه ظرفیت 80ۀطرح ده

ها به به این دلیل که طرح باغات است، ها برای حفظ اراضی زراعی وکه تالش طرح، شودمشترکی دیده می

ۀ وگاهی مجالی برای پاسخگویی به کمبود سران زمین برای توسعه آتی شهرۀ اراضی کشاورزی به صورت ذخیر

بدون در نظر گرفتن عناصر ها، تر از سایر کاربریویژه کاربری معابر که پررنگبه ها می نگرند،خی کاربریبر

، چرا که که هیچ تضمینی برای حفظ اراضی کشاورزی وجود ندارددرحالی ؛حیاتی روستا به آن تحمیل می شود

بنابراین روستا بدون تحقق اهداف مورد .آوردها را فراهم میتغییر کاربری آنهای قانونی به راحتی امکان تبصره

به این صورت که بافت برای ؛هایی در ساختار خود می شوددچار دگرگونی به شهر پیوسته و نظر طرح،

از طرفی می رود؛تراکم ساختمانی باالتر تر شدن وطبیعتاًیا تجاری به سمت ریزدانه تخصیص کاربری مسکونی و

ای غریب تر در می باالتر و در نتیجه دارای چهرهدچار تراک یابد،میاتصال که به شهر از بافت روستایی ایلبه

برخی از با سرعتی غیر قابل تصور رو به ازدیاد می رود؛ مواتهای زمین.روستا می شودۀ مقایسه با بافت پراکند

بافت پیرامونی تاریخی وۀ هستضاد کالبدی واجتماعی بین تۀ مرزهای خود مواجه شده و زمین روستاها با گسترش

های محیطی نیز اتفاق خیابان ۀبه لبهای فعالیتی از درون بافت مکان راسته ازسویی دیگر تغییر .آنها فراهم می شود

باهویت روستایی ۀ های برجای مانده از هستارزش برد کهسو میو می این عوامل بافت را به این سمتتما .افتدمی

چه در اکبرآباد به چنان ساخت آن متحول می شود؛ۀ عناصر سازند اده و روابط بین اجزا ونیز از دست د خود را

واحد ( دو حوزهگسترش فیزیکی بافت و تفکیک آن به گفته موجب نوان نمونه موردی وجود عوامل پیشع

- محمل جریاناصلی به عنوان عملکردیۀ متناقض به لحاظ کالبدی شده و راست حدی متفاوت و تا کامالً )تقسیم

بدون القای حس تعلق،خاطره انگیزی و ( به صورتی ناقص و ناتمامکارکرد خود را ها و ارتباطات چهره به چهره،

.های پیرامونی داده استبه رابط )مرکزیت اجتماعی

اد پیشنهمحالت و یا -همانند قطعات تفکیکی ویژه در باغ ،طرح ها اگرچه پیشنهاداتی به خودی خود مثبت

باعث از هم گسسته در عمل صرفاًلیکن، -اندکه البته مثمر ثمر نبوده-اندمنطقۀ باغداری صنعتی را نیز ارائه داده

ها عملکردهای این بافتاند که این گسست، فروپاشی نظم پیوند با شهر شدههای روستایی همشدن ساخت بافت

گواه عینی این سخن می تواند این نکته باشد که امروزه ؛ ستز دست رفتن ماهیت مولد آنها را به دنبال داشته اا و

.آیندشمار بافتهای فرسوده شهری در می در روستاهای ملحق شده به شهر یزد تماماً

منابع ومآخذ - 5

60شماره آبادی، شکل پایداری از توسعه شهری، نگاهی به مفهوم روستاشهر، ، )1387( قادر، احمدی، - 1

تهران: کوشامهرنشر ساخت اصلی شهر،،)1382( محمدرضا، بذرگر، - 2

دانشکده هنر زای شهریزد با اصالح ساختار روستاشهرها، دانشگاه یزد،تحدید توسعه برون، )1390( بهرا، بهاره، - 3

معماری و

دانشگاه فصلنامه شناسی بافت کالبد تاریخی شهر یزد،، ساخت)1390(،حسین، ادفر، مصطفی و نور محمدزادبهز - 4

71- 87صص ره ششم،هنر، شما

62شماره مجله شهرداریها، ناپایداری در توسعه شهر یزد، ،)1383( مهدی، دهقان، - 5

84شماره تحقیقات جغرافیایی، ،توسعه فیزیکی شهر یزد ۀالگوهای چندگان ،)1383( محمد حسین، سرایی، - 6

فرایند در پیراشهری روستاهای اراضی کاربری ، تغییرات)1388( توانا،محمد حسن وحامد قادرمزی،ضیاء - 7

68شماره های جغرافیای انسانی،پژوهش سنندج، آباد وحسن نایسر روستاهایشهر خزش

پیامدهای آن در شهرستان روند تبدیل روستا به شهر و ،)1386( شهرام، انتخابی،حسن و امیرمحمد ،ضیاء توانا - 8

10شماره جغرافیا و توسعه، تالش،

: ثیر ادغام روستا درشهرأت ۀمطالع ،)1390(زمستان اعظم، و طاهری، مهدی ،کاظمیموسی قدیر و فیروزنیا، - 9

25شماره جغرافیا وتوسعه، نمونه موردی شهر کاشان،

دانشکده هنر ومعماری دانشگاه یزد، های روستاشهری،شناسی بافتگونه، )1389( مسعود، قادریان، -10

و کالبدی ساختار در دگرگونی بررسی ،)1387( ، اسکندری محمد ، آباد خلیل کالنتری حسین مهدی، قرخلو، -11

65 شماره انسانی، جغرافیای های پژوهش ،)آالردوپرندک: مورد( شهر - روستا تشکیل و روستاها معماری

60شماره آبادی، الگویی برای توسعه شهری پایدار، روستاشهر،، )1387(، پریسا مجید و یمانی، مفیدی، -12

وزارت مسکن وطالعات ثبت شهر تاریخی یزد در فهرست آثار ملی، م ،)1386(مشاور شمسه، مهندسین -13

شهرسازی

وزارت مسکن وشهرسازی ،طرح جامع شهر یزد ،)1363( مهندسین مشاور شهربد، -14

وزارت مسکن وشهرسازی طرح جامع شهر یزد، ،)1388( مهندسین مشاور عرصه، -15

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������