II. Afurðir unnar úr plöntum

NFH 103 Guðrún Kjartansdóttir 1

II. Afurðir unnar úr plöntum

1. Aetherolum (rokfim olía) 2. Amylum (sterkja) 3. Balsam (ilmkvoða) 4. Oleum (feit olía) 5. Ýmsar plöntuafurðir (s.s.

gúmmí)


1. Aetherolum = rokfim olía

Mörg efni finnst í þeim. Þrána ekki eins og feitar

olíur. Geta oxast (dökknað og

lyktað illa). Viðkvæmar fyrir ljósi og súrefni.

Torleystar í vatni en þó nægilega til að gefa arómatíska lykt og bragð.


1. Aetherolum = rokfim olía

Algengast að vinna þær með gufueimingu.

Notaðar í: Bragðefni í lyfjagerð Húðlyf (geta haft

rubefacient verkun) Krydd, snyrtivörur

og ilmvötn.


Rokfimar olíur í Ph. Eur. eru 2

A) Eucalyptus Aetherolum. Blágúmmítré. Gefur af sér eucalyptusolíu

sem hefur þægilega lykt og kryddkennt bragð.

Notuð sem sótthreinsandi og lykteyðandi efni.

Til innöndunar gegn astma og nefkvefi.

Hálstöflur og kvefpreparöt (bragðefni)


Rokfimar olíur í Ph. Eur. eru 2

B) Menthae Piperitae Aetherolum. (sjá fyrr) Piparmintulauf sem

innihalda m.a. Mentól og mentón.

Rokfim olía í blöðum og blómstrandi sprotum.

Kvefpreparöt. Bragðefni í sælgæti.


Rokfimar olíur sem ekki eru í Ph. Eur.

Aetheroleum carvi = Kúmenolía. Krydd í íslenskt brennivín.

Aetheroleum rosae. Gerfi rósaolía (mest seld). Alvöru rósaolía mjög dýr. Rósavatn.


Rokfimar olíur sem ekki eru í Ph. Eur.

Aetheroleum anisi. Anísolía úr anísfræjum. (kóngabrjóstsykur).

Aetheroleum terbinthinae=terpentína, kemur úr lerki og furu (olíuharpix). Terpentína fæst með eimingu (þynnir, blettahreinsir og leysir). Handboltaharpix.


2. Amylum = Sterkja

Forðanæring í plöntum. Myndast í laufblöðum

og fræjum og neðanjarðarlíffærum.

Fjölsykra úr glúkósaeiningum.

Plöntur sem mynda sterkju í miklu magni: Korntegundir (50-65%) Kartöfluhýði (80%)


4 sterkjur eru í Ph. Eur.

A) Maydis Amylum Maíssterkja. (korn)

B) Oryzea Amylum. Hrísgrjónasterkja.(korn)

C) Solani Amylum. Kartöflusterkja eða kartöflumjöl.

D) Tritici Amylum. Hveitisterkja (korn)


Notkun á sterkju

1. Hjálparefni við töflugerð (fylliefni og sprengiefni).

2. Hráefni við framleiðslu á glúkósu og glúkósu-sýrópi.

3. Hráefni til framleiðslu á cýklódextrínsamböndum.


3. Balsam =Ilmkvoða (harpix)

Seigfljótandi þykkur vökvi sem myndast þegar tré er skorið.

Gefið við kvefi og til að auðvelda slímlosun.

Staðbundið á skeinur og sár, gróa betur og sótthreinsast.


1 Ilmkvoða er í Ph.Eur.

Benzoe Tonkinensis. Sótthreinsandi efni. Stundum notað sem

rotvarnarefni. Við gyllinæð og sem

sótthreinsandi t.d. eftir barnsburð.


Ilmkvoður sem ekki eru í Ph. Eur.

Balsamum peruvianum (perúbalsam). Sótthreinsandi og

blóðstoppandi á smá rispur.

Blandað laxerolíu á legusár.

Exem og kláða. Gyllinæðarstílar Kláðamaur áður fyrr.


Ilmkvoður sem ekki eru í Ph. Eur.

Balsamum copaiba. Naflaolía. Var notað gegn

sýkingum sem fólk fékk úr jarðveginum.

Var notað í Vestmannaeyjum því þar dóu mikið af nýfæddum börnum um miðja 19. öld.


4. Oleum = Olía (feit olía)(nokkrar í Ph.Eur.)

a) Amygdalae Oleum (Möndluolía). Fita úr möndlunum. Mjög dýr olía. Amygdalín sem er í

möndlunum er ekki í olíunni.

Notkun í hjálparefni í stungulyf og smyrsli. Einnig í snyrtivörur.


b) Arachidis Oleum = jarðhnetuolía

Notuð í burðarefni í stungulyf sem gefin eru í vöðva (þarf að hreinsa sérstaklega).

Einnig notuð í smyrsli


c) Ricini Oleum =Laxerolía

Unnin úr fræjum laxerolíujurtarinnar (castor oil)

Fræin innihalda eiturefnið ricin og má ekki borða þau.

Ricin er fjarlægt úr olíunni. Hægðalyf.

Örvar þarmahreyfingar Örvar útskilnað vatns og

salta í ristli.


d) Olivae Oleum = Olífuolía

Unnin úr pressuðum ólífum. Notkun:

Burðarefni í stungulyf og smyrsli. Til matar. Mismunandi gæði. Extra

virgin oil (< 1% af fríum fitusýrum, nánast enginn hiti og lítill þrýstingur notaður.

Virgin oil. Ekki meira en 4% af fríum fitusýrum.

Pure olive oil. Lökust. Skán í hársverði ungabarna.


e) Sesami Oleum = Sesamolía

Inniheldur fenólefni sem geymist vel og virkar sem einhvers konar rotvarnarefni.

Notuð svipað og ólífuolía í stungulyf og smyrsli.


Olíur sem ekki eru í Ph. Eur.

Oleum Lini = Línolía (hörfræolía). Á tekk og mahoni við.

Oleum gossypii = Bómolía. Úr fræjum

bómullarplöntunnar. Aukaafurð við framleiðslu

á bómolíu er gossypol sem hefur verið notað í getnaðarvarnarlyf.


5. Ýmsar plöntuafurðir

Gúmmí: Acaciae Gummi Tragant

Aloe: Aloe Barbadensis,Aloe

Vera Aloe Capensis

Agar Karragenan


Gúmmí (slím, jurtagúmmí)

Seytl úr trjám. Skorið á tré og flett í hring. Opið sár

myndast sem hvetur gúmmímyndun. Seytlar og storknar í dropum.

Mikið notað hjálparefni í lyfjagerð:

Seigjuaukandi, súspenderani, emúlgator og bindi- og sundrunarefni í töflur.

2 drogar eru gúmmí í Ph. Eur.


a) Acaciae Gummi (Gummi arabicum, akasía)

Inniheldur m.a. Arabinsýru. Leyst í vatni myndar það

slím. Notað gegn: Hósta Særindum í hálsi Erting í maga og þörmum.

Hjálparefni í lyfjaframleiðslu (emúlgator og súspenderandi efni, Ópal)


b) Tragant (Astragalus gummifer, geitarhorn)

Innheldur m.a. Traganthin. Bólgnar út og myndar slím

með vatni. Súspenderandi og

seigjuaukandi, emúlgator. Bindiefni (Tragant E 413) Tragacantha pulverata =

tannlím.


Aloe = þurrkaður plöntusafi

A) Aloe Barbadensis Aloe Vera Þurrkaður safi jurtar sem vex í

Vestur-Indíum. Unninn úr afskornum laufbl. Laxerandi (minnst 28%

anthracen afbrigði). Notað á bruna og sár. Græðandi.


Aloe = þurrkaður plöntusafi

B) Aloe Capensis. Inniheldur minnst

18% af anthracen efnum.

Notað sem hægðalyf Notað sem

mýkingarefni í snyrtivörur.


Agar Geladium tegundir. Þurrkað slím (fjölsykrur)

sem unnið er úr rauðþörungum er vaxa í kyrrahafi.

Soðið með vatni myndar það slím sem stífnar við kólnun og myndar hlaup.

Verið notað frá dögum R. Koch t.a. Rækta örverur.


Agar

Stundum notað sem hægðalyf (dregur í sig vatn og bólgnar).

Hjálparefni í framleiðslu lyfja-forma og í matvælaframleiðslu.

Sundrunarefni í töflur Emulgator Seigjuaukandi efni Bakteríuæti Í gelsíun (sem burðarefni)


Karragenan

Írskur mosi. Efni sem unnið er úr

rauðþörungum (Chondus crispus teg.)

Vex víða einkum við stendur Írlands og Skotlands.


Karragenan

Inniheldur járn, kalsíum og joð.

Stundum bætt í fæðu í formi hlaups.

Notað í snyrtivörur og sem bindiefni í matvælaframleiðslu.

II. Afurðir unnar úr plöntum

Documents

Transcript of II. Afurðir unnar úr plöntum