ĐiTìmLẽSốngViktorE.Frankl

Nguyêntác:TrotzdemJazumLebensagen:EinPsychologeerlebtdasKonzentrationslager

Biêndịch:ĐặngNgọcThảo-GiangThủy-NgọcHânCôngtypháthành:FirstNews-TríViệt

Nhàxuấtbản:NXBTrẻSốtrang:224trang

Ngàyxuấtbản:08-2011∞∞∞∞∞

Đánhmáy:notrinosSoátlỗi&đónggói:BốBủmXìNgàyhoànthành:29-05-2016

Nguồn:Tve-4uEbookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Mụclục

LỜINÓIĐẦULỜIGIỚITHIỆUCHOLẦNẤNBẢNNĂM1992PHẦN1:NHỮNGTRẢINGHIỆMTRONGTRẠITẬPTRUNGPHẦN2:SƠLƯỢCVỀLIỆUPHÁPÝNGHĨATÁIBÚT1984LỜICUỐI

ViktorEmilFrankl(1905-1977)

Mộtlần,mọingườiyêucầuViktorFrankltómgọnýnghĩacuộcsốngcủaôngtrongchỉmộtcâu.Ôngđãviếtcâutrảlờitrêngiấyvàhỏilạicácsinhviênxemhọđoánôngđãviếtgì.

Saumộthồi im lặng,một sinhviênphátbiểu: “Ýnghĩa cuộc sống củathầylàgiúpngườikháctìmraýnghĩacuộcsốngcủahọ”.

“Chínhxác”-Franklnói.-“Đóchínhlànhữnglờimàtôiđãviết”.

LỜINÓIĐẦU

ĐitìmlẽsốngcủaViktorFrankllàmộttrongnhữngquyểnsáchkinhđiểncủathờiđại.Thôngthường,nếumộtquyểnsáchchỉcómộtđoạnvăn,mộtýtưởngcósứcmạnhthayđổicuộcsốngcủamộtngười,thìchỉriêngđiềuđócũngđãđủđểchúngtađọcđiđọclạivàdànhchonómộtchỗtrênkệsáchcủamình.Quyểnsáchnàycónhiềuđoạnvănnhưthế.

Trướchết,đâylàquyểnsáchviếtvềsựsinhtồn.GiốngnhưnhiềungườiDoTháisinhsốngtạiĐứcvàĐôngÂukhiấy,vốnnghĩrằngmìnhsẽđượcan toàn trong những năm 1930, Frankl đã trải qua khoảng thời gian chịunhiềunghiệtngãtrongtrạitậptrungvàtrạihủydiệtcủaĐứcquốcxã.Điềukìdiệulàôngđãsốngsót,cụmtừ“thépđãtôithếđấy”cóthểlộttảchínhxác trường hợp này. Nhưng trong quyển sách này, tác giả ít đề cập đếnnhữngkhónhọc,đauthương,mấtmátmàôngđãtrảiqua,thayvàođóôngviếtvềnhữngnguồnsứcmạnhđãgiúpông tồn tại.Nhiều lần trongquyểnsáchnày,FranklhaytríchdẫnlờicủaNietzche[1]: “Ngườinàocó lýdo đểsốngthìcóthểtồntạitrongmọinghịchcảnh”.Ôngchuaxótkểvềnhữngtùnhânđã đầu hàng cuộc sống,mất hết hy vọngở tương lai và chắc hẳn lànhữngngườiđầutiênsẽchết.Ítngườichếtvì thiếuthứcănvàthuốcmen,màphầnlớnhọchếtvìthiếuhyvọng,thiếumộtlẽsống.Ngượclại,Franklđãnuôigiữhyvọngđểgiữchomìnhsốngsótbằngcáchnghĩvềngườivợcủamìnhvàtrôngchờngàygặplạinàng.Ôngcònmơướcsauchiếntranhsẽđược thuyếtgiảngvềcácbàihọc tâmlýôngđãhọcđược từ trại tập trungAuschwitz.Rõràngcónhiềutùnhânkhaokhátđượcsốngđãchết,mộtsốchết vì bệnh,một số chết vì bị hỏa thiêu. Trong tập sách này, Frankl tậptrung lígiảinguyênnhânvìsaocónhữngngườiđãsốngsót trong trại tậptrungcủaphátxítĐứchơnlàđưaralờigiảithíchchocâuhỏivìsaophầnlớntrongsốhọđãkhôngbaogiờtrởvềnữa.

NhữngtrảinghiệmkinhhoàngcủatácgiảtrongtrạitậptrungAuschwitzđã củng cốmột trong những quan điểm chính của ông:Cuộc sống khôngphảichỉlàtìmkiếmkhoáilạc,nhưFreud[2]tintưởng,hoặctìmkiếmquyềnlực,nhưAlfredAdler[3]giảngdạy,màlàđitìmýnghĩacuộcsống.Nhiệmvụlớnlaonhấtcủamỗingườilàtìmraýnghĩatrongcuộcsốngcủamình.Franklđãnhìnthấybanguồnýnghĩacơbảncủađờingười:thànhtựutrongcôngviệc,sựquantâmchămsócđốivớinhữngngườithânyêuvàlòngcanđảmkhiđốimặtvớinhữngthờikhắcgaygocủacuộcsống.Đaukhổtựbảnthânnókhôngcóýnghĩagìcả,chínhcáchphảnứngcủachúngtamớikhoác

lênchochúngýnghĩa.Franklđãviếtrằngmộtngười“cóthểgiữvữnglòngquảcảm,phẩmgiávàsựbaodung,hoặcngườiấycóthểquênmấtphẩmgiácủaconngườivàtựđặtmìnhnganghàngloàicầmthútrongcuộcđấutranhkhắcnghiệtđểsinhtồn”.Ôngthừanhậnrằngchỉcómộtsốít tùnhâncủaĐứcquốcxãlàcóthểgiữđượcnhữngphẩmchấtấy,nhưng“chỉcầnmộtvídụnhưthếcũngđủchứngminhrằngsứcmạnhbêntrongcủaconngườicóthểđưangườiấyvượtlênsốphậnnghiệtngãcủamình”.

Franklluôntrungthànhvớiquanđiểm:Nhữngthếlựcvượtquákhảnăngkiểmsoátcủabạncóthểlấyđimọithứmàbạncó,chỉtrừmộtthứ,đólàsựtựdochọnlựacáchbạnphảnứngtrướchoàncảnh.Tôiluônápdụngquanđiểmnày của Frankl trong suốt cuộc đờimình cũng như trong vô số tìnhhuống tư vấn.Bạnkhông thể kiểm soát điều gì sẽ xảy ra trongđờimình,nhưngbạn luôn có thể kiểm soát cách đónnhận cũngnhư cách phảnứngtrướcmọitìnhhuốngcủacuộcsống.

CómộtcảnhtrongvởkịchIncidentatVichy(SựcốtạiVichy)củaArthurMiller,trongđó,mộtngườiđànôngtrunglưuxuấthiệntrướcchínhquyềnĐứcquốcxã,vốnđangchiếmđóngthịtrấncủaôngvàtrưngrabằngcấpcủamình:tấmbằngđạihọc,cácláthưthamkhảodonhữngngườicótiếngtămviết,v.v.TênlínhĐứcquốcxãhỏiông:“Màychỉcóthếthôisao?”.Ngườiđàn ông gật đầu.Tên lính quăng tất cả vào sọt rác và nói: “Tốt, giờmàychẳngcòngìnữa”.Ngườiđànôngcảmthấybịtổnthươngnặngnề.Franklđãnói rằngchúng tasẽkhôngbaogiờmấtđi tấtcảnếuchúng tavẫncònđượctựdolựachọncáchphảnứngvớisựviệc.

TrảinghiệmtôngiáocủatôiđãchotôithấychânlýtrongquanđiểmcủaFrankl.Tôibiếtcónhiềudoanhnhânthànhcôngsaukhinghỉhưu,đãmấthếtmọinhiệthuyếtvớicuộcsống.Vớihọ,dườngnhưýnghĩacuộcsốngchỉxoayquanhhaichữ“côngviệc”.Vìvậy,khikhôngcóviệclàmnữa,họcảmthấycuộcsốngtrởnênvôvị.Mỗingàyquađi,họlặnglẽngồitrongnhàbănkhoănthấymình“khôngbiếtlàmgì”.Tôibiếtnhiềungườiđãtrưởngthànhtừkhảnăngchịuđựngphithườngcủahọmộtkhihọcólòngtinrằngnhữngtaihọa,nghịchcảnhcủahọđangchịuđựngkhôngvôích.Đaphầnđốivớimọingười,việccómột lýdo để sốngkhiến chohọ có thể chịuđượcMọihoàn cảnh, có thể đó làmongmuốn được cùngmọi người trong gia đìnhgánhvácmộttrọngtráchnàođóhoặchyvọngcácbácsĩsẽtìmraphươngthuốcđiềutrịcănbệnhcủahọ.

TuyFranklvàtôicónhữngtrảinghiệmkhônggiốngnhausongnhữnggìchúngtôirútrađượctừnhữngbàihọccuộcsốngcónhiềuđiểmtươngđồng.NhữngquanđiểmtrongtậpsáchWhenbadThingsHappentoGoodPeople(Khiđiềutồitệxảyravớingườitốt)cóđượcsựtínnhiệmcủađộcgiảbởivì

chúng được rút ra từ chính những trải nghiệm của tôi trong quá trình tìmhiểucănbệnhdẫnđếncáichếtcủacontraimình.Trongkhiđó,họcthuyếtvềliệuphápýnghĩacủaFrankl trìnhbàyphươngthứcchữatrịvết thươngchotâmhồnbằngcáchdẫndắtnóđitìmýnghĩacuộcsống,nhữngtrangviếtđược đúc kết từ trải nghiệmmà tác giả phải chịu ởAuschwitz đã lập tứcnhậnđượcsựđồngcảmvàủnghộcủađộcgiả.Bạnkhôngthểtiếpnhậntoànbộgiátrịsâusắccủatậpsáchnàynếuchỉđọcphầnsaumàbỏquanửađầucủacuốnsách.

Mộtđiểmrấtcóýnghĩanữa,làlờiđềtựachoấnbảnnăm1962,đượcviếtbởiGordonAllport-mộtnhàtâmlýhọcnổitiếng,còntronglầnnày,lờiđềtựađượcviếtbởimộtgiáosĩ.Đâylàmộtquyểnsáchcóbànvềnhữngnộidungrấtsâusắcliênquanđếnlĩnhvựctôngiáo.Nóthểhiệntưtưởngchủđạocủatácgiảlàcuộcsốngcoýnghĩavàchúngtaphảihọccáchnhìncuộcsống theohướngcóýnghĩabấtkểhoàncảnhnàođinữa.Tácphẩmcũngnhấnmạnhmộtđiều:cuộcsốngnàycómộtýnghĩa tốihậu.Và trongbảngốc, trước khi bổ sung phần tái bút, Frankl đã kết thúc quyển sách bằngnhữnglờiđậmchấttôngiáonhấtcủathếkỉhaimươi:

Chúng tađãđếnchỗbiếtđượcConngười thựcsự làgì.Rốt cuộc, conngườilàhữuthểđãtạoraphònghơingạtởAuschwitz,nhưngcũnglàhữuthểhiênngangbướcvàophònghơingạt với kinhLạyChahoặccâukinhShemaYisrael[4]trênmôi.

HAROLDS.KUSHNER[5]

LỜIGIỚITHIỆUCHOLẦNẤNBẢNNĂM1992

Chođếnnay,quyểnsáchnàyđượcpháthànhgần100lầnbằngtiếngAnhvàđãđượcxuấtbảndưới21ngônngữ.ChỉriêngcácbảntiếngAnhđãđượcbánhơn3triệubản.

Nhữngthôngsốtrênhoàntoànlàsựthật,vàcólẽchúnglàlídotạisaocác phóng viên của nhiều tờ báo ở Mỹ, nhất là các đài truyền hình Mỹthườngbắtđầubuổiphỏngvấn,saukhiđãliệtkêcácconsốthựctế,bằnglờicatụng:“ThưatiếnsĩFrankl,cuốnsáchcủaôngluônnằmtrongdanhsáchnhữngấnphẩmđượcđôngđảođộcgiảđánhgiácao.Ôngcảmthấythếnàovềthànhcôngnày?”.Lúcấytôiluôntrảlờirằngtrướchết,tôikhônghềxemtìnhtrạngănkháchcủacuốnsáchlàmộtthànhtựuhaythànhcônggìvềphíabảnthântôichobằngđólàbiểuhiệnchonỗibấthạnhcủathờiđại:nếuhàngtrămngànngườitìmkiếmmộtcuốnsáchmàtiêuđềcủanóhứahẹnsẽgiảiquyếtvấnđềvềýnghĩacuộcsống,thìđâychắchẳnlàmộtvấnđềgaigócvớihọ.

Hiểnnhiên,ấntượngcủacuốnsáchcònnhờđếnnhữngyếutốkhácnữa.Phầnhainặngtínhlýthuyếthơn,vàcóthểnóinóđãcôđọngthànhbàihọcmàngườiđọccóthểrútratừphầnđầucuốnsách,phầntựthuật.Trongkhiđó,phầnmộtcótácdụngnhưnhữngbằngchứngxácthực,làcơsởthựctếchocáclýthuyếtcủatôi.Nhưvậy,cảhaiphầnđềugiúpchonhaucóđượctínhthuyếtphục.

Vàonăm1945,khithựchiệntậpsáchnày,trongđầutôichưabaogiờcóýniệmrằngmìnhviếtsáchđểtrởthànhngườinổitiếnghayđạtđượcthànhcônggìđó.Trongsuốt9ngàyliêntiếp,tôiđãtrăntrởrấtnhiềutrướckhiđiđếnquyếtđịnhkhôngtiếtlộtênngườiviết.Sựthậtlà,bảninđầutiênbằngtiếngĐứcđãkhôngcótêntôitrêntrangbìa,mặcdùvàophútcuối,trướckhisách được xuất bản, tôi đồng ý để tên mình trong trang tiêu đề theo lờikhuyêncủabạnbè.Trong tôi luônđinhninhmộtđiều rằngmột tácphẩmkhuyếtdanhsẽkhôngthểnàođemlạitêntuổichotácgiả.Mụcđíchcủatôiđơnthuầnchỉlàmuốnchuyểntảiđếnđộcgiảmộtvídụcụthể,chothấyrằngtrongmọihoàncảnh,cuộcsốngbaogiờcũngchứađựngmộtýnghĩanàođó,chodùđólàhoàncảnhkhắcnghiệtnhất.Vàtôichorằngnếumộtquanđiểmđượcminh họa từ những trải nghiệm khắc nghiệt như ở trại tập trung thìcuốn sách của tôi sẽ thêm tính thuyết phục.Vì vậy, tôi cảm thấy có trách

nhiệmviếtranhữnggìmìnhđãtrảiqua,bởivìtôinghĩrằngnócóthểgiúpđượcnhữngngườiđangtrênbờtuyệtvọng.

Vàvìthế,điềukhiếntôicảmthấykìlạvàchúýlà-trongsốhàngchụccuốnsáchmàtôilàtácgiảthìchínhcuốnnày,cuốnsáchmàtôicóýđịnhgiữkíntêntuổilạiđạtđượcthànhcông.Vìvậy,rấtnhiềulần,tôiđãrănbảocáchọctròcủamìnhởchâuÂuvàởMỹrằng:“Đừngnhắmvàothànhcông-vìcácemcàngnhắmvàonó,vàmuốnđạttớinó,thìcácemcàngdễtrượtquanó.Vìthànhcông,cũnggiốngnhưhạnhphúc,khôngthểtìmkiếmmàcó;nóphảitựsảnsinhra,vàchỉcóthểxuấthiệnkhimộtngườicốnghiếnhếtmình,hoặcsốngvìngườikháchơnlàvìbản thânmình.Hạnhphúcsẽđến,vàthànhcôngcũngsẽxuấthiện:cácemphảiđểnódiễnrabằngcáchđừngquantâmđếnnó.Tôimuốncácemlắngnghenhữnggìmàlươngtâmcácemralệnhphảilàmvàtiếptụcthựchiệnhếtmình.Vàcácemsẽthấyrằngvềlâudài-tôinhấnmạnhlàvềlâudài-thànhcôngsẽđếnvớicácembởivìcácemđãquênnghĩvềnó!”.

Cácđộcgiảcó thể thắcmắc tạisao tôikhông tìmcách thoát lysaukhiHitlerchiếmÁo.Hãyđểtôi trả lờibằngcáchkểlạicâuchuyệnsau.NgaytrướckhinướcMỹthamchiến,tôinhậnđượcthưmờiđếnLãnhsựquánMỹđặttạiViennađểnhậngiấythịthựcnhậpcảnhđếnMỹ.Chamẹtôirấtvuimừngvìhọmuốn tôinhanhchóng rờikhỏinướcÁo.Thếnhưng tôibỗngnhiêndodự:Liệutôicóthểđểchamẹởlạimộtmìnhđốimặtvớisốphận,vàchẳngsớmthìmuộn,họcũngsẽbịđưađếntrạitậptrung,hoặcthậmchíbịđưađếntrạihủydiệt?Lẽnàotôilàmộtngườivôtráchnhiệm?Liệutôicónênđiđếnmộtvùngđấttrùphú,cónhữngđiềukiệnthuậnlợigiúptôinuôidưỡngđứacontinhthầncủamình-Liệuphápýnghĩa (logotherapy)?Haytôinênnhậnlãnhtráchnhiệmcủamộtngườiconhiếuthuậnđốivớichamẹ-nhữngngườiđãkhôngtiếccảmạngsốngcủamìnhđểbảovệtôi?Tôiđãđắnđo,trăntrởrấtnhiềunhưngvẫnkhôngthểđưaraquyếtđịnhcuốicùng.Đâyđúnglàtìnhhuốngkhókhănnhưkhingườitachỉđượcướcmộtlần.

Chínhkhiđó, tôi trôngthấymộtmẩuđáhoanằmtrênmặtbàn.Tôihỏicha,vàônggiảithíchrằngôngđãtìmthấynótạinơimànhữngngườitheoĐảngXã hội quốc gia đã thiêu cháy thánh đường lớn nhất của ngườiDoTháitạiVienna.MẩuđáchatôimangvềnhàlàmộtphầncủanhữngphiếnđácókhắcMườiđiềurăncủaChúa,trongđócómộtkýtựtiếngHebrewmạvàngđượckhắctrênphiếnđá;chatôinóirằngkýtựnàyđạidiệnchomộttrongMườiđiềurăn.Tòmò,tôihỏiông:“Thưacha,điềurănđónóigìạ?”.Ôngtrảlời:“Hãytônkínhchamẹ,đểngươiđượcsốnglâutrênđất”.Vàolúcđó,tôiđãquyếtđịnhởlạivớichamẹcủamìnhtrênmảnhđấtnày,vàtấmvéthịthựcnhậpcảnhsangHoaKỳđãkhôngcócơhộiđượcdùngđến.

VIKTORE.FRANKL

Vienna-Áo,1992

PHẦN1NHỮNGTRẢINGHIỆMTRONGTRẠI

TẬPTRUNG

Quyểnsáchnàykhônghướngđếnviệc thuật lạinhữngsựviệc, sựkiệnlịchsửmàđâylàtậpsáchviếtvềnhữngtrảinghiệmcủacánhântôi,cũnglànhững trải nghiệmmàhàng triệu tù nhân trong trại tập trung củaPhát xítĐức đã phải chịu đựng trong suốt một khoảng thời gian dài. Đây là câuchuyệntrongmộttrạitậptrung,đượcmộttrongsốnhữngngườisốngsótkểlại.Tậpsáchnàykhôngchútrọngnhữngđiềughêrợnkinhhoàng,vốnđượcmôtảkhánhiều(tuyrấtítngườitin),mànóviếtvềnhữngnỗidàyvònhonhỏ.Nóicáchkhác,cuốnsáchsẽtìmcáchtrảlờicâuhỏi:Cáctùnhânnghĩvềcuộcsốnghàngngàytrongtrạitậptrungnhưthếnào?

Hầuhếtcácsựkiệnđượcmôtảởđâykhôngxảyratạicáctrạitậptrunglớnvànổitiếngmàởtrongnhữngtrạitậptrungnhỏ,nơihầuhếtcácsựcáchlythựcsựdiễnra.Câuchuyệnnàykhôngphảinóivềnỗiđauvàcáichếtcủanhữnganhhùngvàliệtsĩ,cũngkhôngnóivềcácCaponhiềuđặcân-hayvềnhữngtùnhânnổitiếng.Vìvậy,nókhôngtậptrungnhiềuvàonỗiđaucủanhữngconngườimạnhmẽ,mànótậptrungvàonhữnghysinh,sựgiàyvòvàcáichếtcủasốđôngnhữngnạnnhânvôdanhmàkhôngmộttàiliệunàoghinhận.Họchínhlànhữngngườitùthôngthường,nhữngngườikhôngcódấuhiệuđặcbiệttrêntayáo,vàbịcácCapocoithường.Trongkhinhữngtùnhân bình thường này không đủ ăn hoặc không có gì để ăn thì cácCapokhôngbaogiờbiếtđói;thựcracuộcsốngcủanhiềuCapotrongtrạicòntốthơncuộcsốngbênngoàicủahọ.Chínhhọthườnggâykhódễvới tùnhânhơnlàcáclínhcanh,vàcũngchínhhọđánhđậpcáctùnhântànbạohơnlínhSS(ĐộibảovệcủaquanPhátxít).DĩnhiênnhữngCaponàychỉđượcchọntừ những người tù có tính cách phù hợp với yêu cầu công việc. Nếu họkhôngđápứngnhữnggìđộingũlãnhđạotrôngchờthìngaylậptứchọsẽbịđàothải.Vìvậy,khiđượcchọn,họsẽnhanhchóngtrởnêntànnhẫngiốngnhữngtênlínhSSvàcáctrạitrưởng.Càngđộcácvàtànbạo,cácCapocàngđượccấptrênđánhgiácao.

Nhữngngườibênngoàithườngcócáinhìnchưađúngvềcuộcsốngtrongtrại-họthườngnhìnnhậnvềcuộcsốngcủacáctùnhânbằngconmắtxótxa,thươngcảm.Họhoàntoànkhôngbiếtrõvềcuộcđấutranhsinhtồnvôcùngkhắcnghiệtgiữacác tùnhân.Đây làmộtcuộcđấu tranhkhôngngơi

nghỉvìmiếngănhàngngày,vìsựsốngcòn,vìlợiíchcủabảnthânhayvìmộtngườibạntù.

Hãylấytrườnghợpvậnchuyểntùnhânlàmmộtvídụ.Việcvậnchuyểnthườngđượcthôngbáochínhthứcđểđưamộtsốtùnhânđếnmộttrạikhác;nhưngkhôngkhóđểdựđoánrằngđíchđếncủanhữngchuyếnđinàycóthểlàphònghơingạt.Mộtnhómnhững tùnhânbị bệnhhoặckhôngcònkhảnằnglàmviệcsẽđượcchọnrađểđưađếnmộttrạitậptrunglớnhơn,nơicótrangbịphònghơingạtvàlòthiêu.Thôngcáotuyểnchọnlàdấuhiệubáotrướcsẽcómộtcuộcẩuđảhỗnloạngiữacáctùnhânhoặcgiữacácnhómvớinhau.Điềuquantrọnglàsaunhữngtrậnquyếtchiếnsốngcònnày,têncủamộtvàitùnhânsẽđượcloạirakhỏidanhsáchcácnạnnhân,mặcdùmọingườiđềubiếtrõrằngvớimỗimộtngườiđượccứuthoátthìsẽcómộtnạnnhânkhácbịthếvào.

Cómộtlượngtùnhânnhấtđịnhtrênmỗilượtvậnchuyển,nhưngởđâysốlượngkhôngphảilàvấnđềbởivìmỗitùnhânchẳngcònlạigìngoàimộtconsố.Lúcnhậptrại,tấtcảgiấygiấytờcũngnhưnhữngvậtsởhữucủahọđềuđãbịtịchthu(ítrađâylàcáchthứcởAuschwitz).Vìvậy,mỗitùnhâncócơhộiđểnóiđạimộtcáitênhoặcmộtnghềnghiệpnàođó;vàvìnhiềulýdonhiềungườiđãlàmthế.Nhữngngườiphụtráchtrạichỉquantâmđếncácsốtù.Nhữngconsốnàythườngđượcxămlêndacủatùnhân,khâulênmộtnơi nào đó trên quần hoặc áo khoác của họ. Bất cứ lính canh nàomuốnhoạnhhọetùnhânthìchỉcầnliếcnhìnconsốấy(ánhnhìnđóthậtđángsợ);hắnchẳngbaogiờcầnhỏitêncủangườitùấylàmgì.

Trởvềvớicuộcvậnchuyển,ởđâykhôngcóthờigianlẫnnhucầuxemxétcácvấnđềvềđạolý.Mỗingườichỉcómộtsuynghĩtrongđầu:cốgắngsống sót vì gia đình đang chờmình ở nhà, và cứu các bạnmình.Vì vậy,ngườiđósẽkhôngdodựkhitìmcáchdànxếpchomộttùnhânkhác-một“consố”khác-thếchỗchomìnhtrênchuyếnvậnchuyểnđó.

Nhưtôiđãđềcậptrướcđó,quytrìnhchọnracácCapolàmộtquytrìnhtiêu cực; chỉ những tù nhân hung bạo nhấtmới được chọn để làm nhữngcôngviệcnày (mặcdù cũngcónhữngngoại lệ thúvị).NhưngngoàiviệctuyểnchọncácCapođượclựclượngSStiếnhành,còncómộtloạiquátrìnhtựtuyểnchọnluôndiễnragiữacáctùnhân.Nhìnchung,chỉcònnhữngtùnhânnhưthếmớicóthểsốngsót,nhữngngườisaunhiềunămlêlếttừtrạinàysangtrạikhác,đãđánhmấtmọicảmthứclươngtâmtrongcuộcchiếnsốngcòn.Họsẵnsàngsửdụngbấtcứcáchthứcnào,trungthựchaykhông,thậmchítànbạo,trộmcướpvàphảnbộibạnbècủahọđểgiữlạimạngsốngchomình.Nhữngngười được trởvềnhờvào sựmaymắnhoặcmột phépmàunàođóhayvìlýdogìđinữanhưchúngtôiđềubiếtrằng:nhữngđiều

tốtđẹpnhấttrongchúngtôiđãkhôngbaogiờtrởlại.Đãcónhiềutrìnhthuậtvềnhữngdữkiệnxảyratrongcáctrạitậptrung.Ởđây,cácsựviệcchỉcóýnghĩanếuchúnglàmộtphầntrảinghiệmcủaconngười.Khảoluậnsauđâysẽcốgắngmiêutảbảnchấtđíchthựccủacáctrảinghiệmấy.Đốivớinhữngbạntùcủatôi,tôisẽcốgắngkhắchọanhữngtrảinghiệmcủahọtheocáchhiểuhiệnnay.Vàvớinhữngngườichưatừngởtrại,nhữngmiêutảcủatôicóthểgiúphọhiểuvàhiểurõhơnnhữngtrảinghiệmcủarấtíttùnhânsốngsótvàđanggặpkhókhănvớicuộcsốnghiệntại.Thôngthường,họkhôngmuốn nói về những trải nghiệm ấy.Họ không cầnmột lời giải thích nào,cũngnhưnhữngngườikhácsẽkhôngthểhiểuđượccảmnhậncủahọkhiấycũngnhưbâygiờ.

Tôiđãnỗlựctrìnhbàymộtcáchhệthốngvềchủđềnày,nhưngthậtsựđâylàmộtviệcrấtkhó,bởivìtâmlýhọccầnsựnhậnxétkháchquan,khoahọc.Liệunhữngquansát,nghiêncứutừmộttùnhâncóđủsựkháchquancầnthiếthaykhông?Nhữngngườiởngoàitrạitấtnhiênsẽcócáinhìnkháchquanhơn, nhưnghọ lại không cóđủ trải nghiệm thực tế để có thểđưa ranhậnđịnhvềchângiátrịtừcuộcsốngcủanhữngconngườitừngphảichịuđựngbaođauđớncùngcực.Chỉcóngườitrongtrạimớihiểuđược.Trongtácphẩmcủamình,tôicốgắngkhôngápđặtbấtkỳýniệmchủquannào,vàđólàđiềuthựcsựkhókhănđốivớimộtcuốnsáchnhưthếnày.Đểnóilênnhữngtrảinghiệmrấtriêngcủabảnthânđôikhicầnphảicódũngkhí.Tôiđãđịnhviếtcuốnsáchnàymàkhôngcôngbốtêntácgiả,chỉsửdụngsốhiệutrongtùcủamình.Nhưngkhibảnthảohoànthành,tôinhậnthấyrằng,khicôngbốsáchmàgiấutênngườiviếtthìcuốnsáchsẽbịgiảmphânnửagiátrị.Tôicầnphảichịutráchnhiệmvớiđứacontinhthầncủamình,vàtrướchiệnthựclịchsử.Tôicóthểkhẳngđịnhtôilàngườikhônghềthíchphôbàysựviệc,songtrongquátrìnhthựchiệntậpsáchnày,tôigiữquanđiểmtrungthànhvớihiệnthựclịchsử,khôngcắtxéncũngkhôngthêudệt.

Tôisẽnhườngphầnphánxétchocácbạn-nhữngđộcgiảđángmến.Cácbạncóthểtựrútranhữngluậnđiểmlýthuyếtkhôkhansaukhitìmhiểunộidungcủacuốnsách.Nhữngluậnđiểmnàycóthểgópphầnvàoviệcnghiêncứutâmlýcủangười tù,đượctiếnhànhtừsauThếchiến thứnhất;nhữngluậnđiểmnàycũngkhôngxalạvớichúngtôiqua“hộichứngdâykẽmgai”.Nhìntừgócđộtíchcực,Thếchiếnthứhaiđãgiúpgiớinghiêncứuchúngtôibổsungthêmkiếnthứcvề“tâmlýhọcđạichúng”(xinphépđượctríchdẫnthuậtngữkhánổitiếngvàcũnglàtựađềmộtcuốnsáchcủaLeBon).Cuộcchiến ngoài đời cũng đã đem lại cho chúng tôi cả trại tập trung lẫn cuộcchiếncủacácsợithầnkinh.

Mụcđíchtôiviếttậpsáchnàylàmuốnnóilênnhữngtrảinghiệmcủatôi

vớitưcáchlàmộttùnhânbìnhthường.Tôicóthểtựhàokhituyênbốrằngtôikhôngđượctuyểnvàotrạivớitưcáchcủamộtchuyêngiatâmthầnhaynhưmộtbácsĩ,ngoạitrừnhữngtuầncuốitrongtrại.Mộtsốđồngnghiệpcủatôikhámaymắnkhiđượcchọnvào làmviệc trongcác trạmsơcứunóngbức,thiếuthốn,sửdụngcácmiếngbănggạcđượnglàmtừđốnggiấythải.119.104 là số hiệu của tôi trong trại, công việc của tôi gắn liền với chiếcxẻngđàođấtvàdụngcụlắprápcácthanhsắttrênđườngrayxelửa.Cólần,tôiđượcphâncôngđàohầmmộtmìnhđể tạođườngnướcngầmbêndướiconđườngvàtôiđãhoànthànhnhiệmvụ.Vớithànhtíchnày,chỉngaytrướclễGiáng sinh năm1944, tôi đã được tưởng thưởngmộtmón quàmàmọingười thườnggọi là“phiếuưuđãi”.Nhữngphiếunàydomộtcông tyxâydựngpháthành,chúngtôibuộcphảilàmviệcchocôngtynàynhưnhữngnôlệ.Tiềncôngmỗingàycủamỗitùnhânsẽđượctrảchocáctrạitrưởng,cókhiđượcthanhtoándướidạngnhữngtấmphiếuưuđãi.Mỗitấmphiếunàycógiátrịtươngđươngvới50xuĐứcthờiđóvàcóthểdùngđểđổilấysáuđiều thuốc,nhưng thường là saunhiều tuần laođộngcựcnhọcnhững tấmphiếunàymớiđếntaychúngtôi,vàđôikhichúngkhôngcònhiệulựcnữa.Tôitựhàotrởthànhngườisởhữunhữngtấmphiếucógiátrịtươngđương12điếuthuốc.Nhưngquantrọnghơnlànhữngđiếuthuốccóthểđổiđược12phầnxúp,và12phầnxúpthựcsựgiúptôichốngchọivớicơnđói.

Thựcra,đặcquyềnhútthuốcđượcdànhchocácCapo-nhữngngườicóđượcmứcphiếutiêuchuẩnmỗituần;hoặccóthểdànhchomộttùnhânlàmquảnđốctrongnhàkhohoặcphânxưởng,đượcnhậnmộtsốđiếuthuốcđểlàmnhữngcôngviệcnguyhiểm.Trườnghợpngoạilệduynhấtlàdànhchonhữngngườiđãmấtđiýchísinhtồnvàmuốn“tậnhưởng”nhữngngàycuốicùng.Vìvậy,khichúngtôinhìnthấymộtngườiđangđượcbaoquanhbởilànkhóithuốcmờđụcnhưchìmtrongcõivôthứcthìchúngtôibiếtrằnganhấyđã từbỏniềm tin,vàmộtkhiniềm tinấyđãmấtđi thì lònghamsốngcũngkhôngcònnữa.

Khikiểmtravôsốtàiliệuđượctíchlũytừnhiềuquansátvàtrảinghiệmcủacáctùnhân,tasẽthấyrõbagiaiđoạnphảnứngtinhthầncủangườitùđốivớicuộcsốngtrongtrại:giaiđoạnđầusaukhinhậptrại;giaiđoạnkhiđãquenvớicuộcsốngtrongtrại;vàgiaiđoạnsaukhiđượcthảtựdo.

Triệu chứng đặc trưng cho giai đoạn đầu là việc bị sốc. Trongmột sốhoàncảnhnhấtđịnh,cúsốcdiễnratrướccảkhicáctùnhânnhậptrại.Tôisẽđưaravídụvềviệcnhậptrạicủatôi:

Một nghìn năm trăm người được vận chuyển bằng xe lửa trong nhiềungàyđêm:cótámmươingườiởmỗitoaxe.Tấtcảđềuphảingồilênhànhlýcủamình-đâylàsốtàisảncánhânítỏicònsótlại.Cáctoaxechậtđếnnỗi

ánhbìnhminhxámxịtchỉcóthểxuyênvàokhehởởphíatrêncửasổ.Mọingườiđềumongmuốnchuyếnxesẽđưahọđếnmộtnhàmáysảnxuấtvũkhí-nơihọsẽđượclàmviệcnhưnhữnglaođộngbắtbuộc.ChúngtôikhôngbiếtmìnhcònđangởSilessiahayđãđếnBaLanrồi.Tiếngrítcủađộngcơthậtquáiđản,giốngnhưmộttiếngcầucứuđượcgửiratừchuyếnđibấthạnhđanghướngđếnđạingục.Chiếcxeđộtnhiênchuyểnhướng,rõràngnóđangtới gần trạm.Thình lình,một tiếngkhócbật lên từgiữanhững conngườiđang lo lắng: “Có bảng hiệu kìa,Auschwitz!”. Tim tất cảmọi người nhưngừngđậpvàolúcấy.Auschwitz-mộtcáitêngợilêntấtcảnhữnggìkhủngkhiếpnhất:phònghơingạt,lòthiêu,sựchếtchóc.Chiếcxeìạchtrênđườngnhưthểnómuốnchohànhkháchcủamìnhtránhđượccànglâucàngtốtcáithựctạiđángsợđangùađến:Auschwitz!

Bóngđêmdầnkhuấtdạng,nhữngđườngnétcủamộttrạigiamkhổnglồdầnhiệnra:hàngràokẽmgailướiđiện;nhữngthápcanh;nhữngchiếcđènpha;vàhàngdãynhữngngườiănmặcráchrướilờmờhiệnlêntrongbuổihừngđônguám,lêbướctrênnhữngconđườnghoangphếđếnmộtnơimàchúngtôikhônghềbiết.Cónhữngtiếnglahétvàtiếngcòiralệnh.Chúngtôikhônghiểugìcả.Trítưởngtượngcủatôihìnhdungrachiếcgiátreocổvớinhữngxácngườiđanggiãygiụa.Tôikhiếpsợ,nhưngcũngchẳngsao,bởivì từ từrồichúng tôicũngphảiquenvớicảnhkhiếpsợvàghêrợnấythôi.

Cuốicùng,chúng tôi tiếnvào trạm.Khônggianyênắng trướcđóđãbịphávỡbởinhiềutiếngquáttháoralệnh.Kểtừđây,chúngtôisẽphảinghenhữngâmthanhkhảnđục,gàothétkhôngngừngvọngratừtấtcảcáctrại.Nhữngâmthanhnàynghenhưtiếngthétcuốicùngcủanạnnhân,nhưngcóphầncònthảmthiếthơnthếnữa.Nólàâmthanhgaygắt,khảnđục,nhưthểđượcphátratừcổhọngcủamộtngườicứphảirênthétmãi,mộtngườiđãbịtratấn,hànhhạđếnmứcchếtđisốnglạikhôngbiếtđãbaonhiêulần.Cửamở,mộtsốtùnhânbêntrongtrạiùađến.Họmặcnhữngbộđồngphụccósọcvằn,đầucạotrọc,nhưngtrônghọkhákhỏemạnh.CáctùnhânởđâyđếntừcácquốcgiachâuÂukhácnhau,cóngườichỉbiếttiếngmẹđểcủamình,vì thếhọcốgắng traođổivớinhaubằngngônngữriêngcủamình.Tronghoàncảnhcậnkềcáichếtnày,nhữnggiọngnóiđaquốcgiaấykhiếntôicảmthấytứccười,thậmchíkỳquái.Giốngnhưngườichếtđuốinắmđượcmộtkhúccây,tínhlạcquanbẩmsinhcủatôi(thậtmaymắnlàtrongnhữngtìnhhuống tuyệtvọngnhất, phẩmchấtnày trong tôi thườngxuấthiện)đưa tôiđếnsuynghĩ:Nhữngtùnhânnàytrônghoàntoànkhỏemạnh,họcóvẻkháthoảimáivàthậmchícòncườiđùađược.Biếtđâumìnhcũngsẽđượcnhưhọ.

Trongtâmlýhọc,đâylàmộttrạngtháiđượcgọilàchứng“ảotưởngmiễntội”.Người bị kết án, trước khi bị hành quyết, có ảo tưởng rằngmình sẽđượcânxávàophútcuối.Chúngtôicũngcốbámvíuvàotiahyvọngấyvàtinrằngsựviệccũngsẽkhôngđếnnỗiquátệ.Việcnhìnthấyđôimáhồnghào,khuônmặtđầyđặncủanhữngtùnhânnàylàkhíchlệđángkểđốivớichúngtôi.Saunàychúngtôimớibiếtchútítrằnghọlànhữngngườiđượcchọnđểthànhlậpmộtđộiđặcbiệt,trongnhiềunămchuyêntiếpnhậncáctùnhânmớiđượcchuyểnvàotrạimỗingàyvớisốlượngvàtầnsuấtcàngtăng.Nhữngngườithuộcđộikiểmtranàychịutráchnhiệmlụcsoátnhữngngườimớiđếnbaogồmcảhànhlý,vậtdụngquýgiávànữtrangmànhữngngườibị bắt đã lénmang theo.Nhưvậy, nhữngđồ vật độc đáo bằngvàng, bạc,bạchkimvàkimcươngkhôngchỉnằm trongnhữngkho lưu trữchiến lợiphẩmcủaĐứcquốcxãmàcònởtrongtaycủalínhSS.

Mộtngànrưỡingườibịgiamtrongmộtkhuđượcxâydựngcósứcchứatốiđakhoảnghaitrămngười.Chúngtôilạnhvàđói.Khôngđủchỗchomỗingườingồi trênnềnđất trống,nóichichỗđềngả lưng.Khẩuphầnăncủachúngtôitrongsuốtbốnngàychỉlàmộtmẩubánhmìítỏi.Rồitôinghecáctùnhân lâunămđảmtráchviệc trôngcoi trạimặccảvớimộtngười trongnhómtiếpnhậnvềmộtcáikẹpcàvạtbằngbạchkimđínhkimcương.Đếncảnhữngchiếnlợiphẩmcuốicùnghọchianhaucũngđượcdùngđểđổilấyrượu-rượusơ-náp[6].TôikhôngnhớrõcầnbaonhiêungànmácĐứcđểđổilấylượngrượusơ-nápđủchomột“tốivuivẻ”nữa,nhưngtôibiếtrõrằngcác tùnhân lâunămđócần rượu sơ-nap.Trongnhữnghoàncảnhnhư thếnày,aicóthểtráchhọvềviệcsaysưachứ?CómộtnhómtùnhânkhácđượclínhSScungcấprượukhônghạnchế:họlànhữngngườiđượctuyểndụnglàmviệctrongcácphònghơingạtvàlòthiêu.Họbiếtrõmộtngàynàođóhọsẽbịthaythếbởimộtnhómkhácvàphảirờibỏvaitròkẻhànhquyếtmiễncưỡngđểchínhhọtrởthànhnạnnhân.

Hầunhưmọingườiđicùngtôitrongchuyếnxetửthầnấyđềusốngtrongảotưởngrằnghọsẽđượcânxá,rằngmọichuyệnrồisẽtốtđẹp.Chúngtôiđãkhôngnhậnthấysựthậttrầntrụiđằngsaunhữngcảnhtượngnốitiếpngaysau đó. Chúng tôi bị yêu cầu để lại hành lý trong xe và bước xuống xếpthànhhaihàng-phụnữmộtbên,đànôngmộtbên-đểmộttênlínhSScấpcaokiểmtrachúngtôi.Giờđâynghĩlại,tôivẫnngạcnhiênvìkhiđótôiđãcóđủcanđảmđểgiấuchiếcbalôvàobêntrongchiếcáokhoác.Từngngườimộttronghàngbịlụcsoát.ThậtnguyhiểmnếumộtlínhSSnàođópháthiệnchiếcbalôcủatôi.Kinhnghiệmchotôibiết,nếubịlộ,ítnhấttôisẽbịđánhtơitả.Theobảnnăng,tôithẳngngườitiếnđếnchỗtênlínhchịutráchnhiệmkiểmsoáttùnhânđểhắnkhôngchúýđếndángvẻnặngnhọcdochiếcbalô

củatôigâyra.Rồitôicũngđốimặtvớihắn.Hắncódángngườicaoốm,vừavặntrongbộđồngphụcmớinguyên.Bộdạngcủahắnhoàntoàntráingượcvớichúngtôi-nhữngkẻănmặcxốcxếchvàdơdáysauchuyếnđidài!Vớivẻmặt hoàn toàn lãnh đạm, tay trái đỡ lấy khuỷu tay phải, hắn thờơ chỉngóntrỏvàophíabêntráihoặcbênphải,nhưngđaphầnhắnthườngchỉvềbêntrái.Khôngmộtaitrongchúngtôikhiấyhiểuđượcýnghĩataihọađằngsaucáichỉtaycủatênlính.

Rồicũngđếnlượttôi.Cóngườinóithầmvớitôirằngphíabênphảilàchonhữngngườisẽđượclàmviệc,cònphíabêntráilàchonhữngngườibệnhvànhữngngườikhôngcókhảnăng laođộng -nhữngngườinàysẽđượcđưađếnnhữngkhutrạiđặcbiệt.Tôichỉbiếtđểmọiviệctựdiễnra,vàrồisựviệcđầutiêncũngđến.Chiếcbalônặnglàmtôihơinghiêngvềbêntrái,nhưngtôicốgắngđứngthẳngngười.TênlínhSSnhìntôimộtlượt,cóvẻnhưhắnhơingậpngừngtrướckhiđặthai taylênvai tôi.Tôigồnghếtsứcđểtỏranhanhnhẹn,hắnchầmchậmxoayngười tôichođếnkhimặt tôihướngvềphíabênphải,vàrồitôithẳngbướcvềphíađó.

Cuốicùng,đếnbuổichiều,chúngtôicũngđượcbiếtýnghĩacủa“tròchơichỉchỏ”bansáng.Đó làsựphánxétđầu tiênquyếtđịnhsựsốngcòncủachúngtôi,nócónghĩalàcáichết.Bảnánđượcthựcthitrongvòngvàigiờsauđó.Nhữngngườibịđưaquaphíabêntráiđượcdẫnthẳngtừtrạitớilòthiêu.Theomộtngườilàmviệcởđókểlại,tôiđượcbiếtrằngnhữngkhunhàđược dùng làm lò thiêu có viết chữ “phòng tắm” ở ngay trước cửa bằngnhiềuthứtiếngchâuÂu.Ởlốivào,mỗitùnhânđượcđưachomộtcụcxàphòng,vànhữngsựviệcdiễnratiếpsauđócólẽtôikhôngcầnthiếtphảinóitớinữa.Nhiềutàiliệuđãviếtvềcảnhtượngkhủngkhiếpnàyrồi.

Chúngtôi-sốngườiítỏiđãthoátchếttrongchuyếnđi-đãbiếtđượcsựthậtvàochiềuhômấy.TôihỏimộttùnhânvốnđãởđólâunămvềnơimàP.-ngườiđồngnghiệpvàlàbạncủatôiđượcđưađi.

-Anhấybịchuyểnquaphíabêntráiđúngkhông?

-Vâng!Tôitrảlời.

-Vậythìanhcóthểthấyanhấyởđằngkia.

-Ởđâu?-Mộtbàntaychỉvềốngkhóicáchđóvàitrămmét,mộtcộtlửabùng lên trênbầu trờixámxịt củaBaLanvànhanhchóngbốc lênnhữngđámkhóiđầysátkhí.

-Đólànơibạncủaanhở,anhấyđangbayđếnThiênđường.-Nhưngtôivẫnkhôngthểhiểuchođếnkhingườiđónóithẳngsựviệcchotôinghe.

Nhưngtôikhôngnóivềnhữngconngườiđãkhôngbaogiờtrởvềnữa,tôiđangnóivềnhữngngườiởlại.Lànhàtâmlýhọc,tôibiếtrằngchúngtôiđãtrảiquamộtchặngđườngdàikểtừlúcbướcxuốngnhàgavàolúcsángsớmchođếnđêmđầutiênởtrại.

MộtnhómlínhSScó trangbịsúngápgiảichúng tôiđi từ trạmxe lửa,quahàngràođiện,bướcvàotrạiđểđếnphòngvệsinh;đốivớinhữngngườiđãvượtquakỳtuyểnchọnđầutiên,đóthựcsựlàmộttrậngộtrửa.Mộtlầnnữa,ảotưởngvềsựânxácàngđượccủngcố.ẤntượngbanđầucủachúngtôivềlínhSSởđâylàdườngnhưhọkhôngcóvẻđángsợ,màthậmchílàcòn dễ gần nữa.Chẳngmấy chốc chúng tôi tìm ra lý do đằng sau sự “dễmến”đángngờđó.Đólàvìnhữngchiếcđồnghồtrêncổtaycủachúngtôi.Họmuốn thuyết phục chúng tôi đưa chohọ.Liệu chúng tôi có thể khônggiaonộptàisảncủamìnhđượcsao;vàtạisaonhữngngườitốtbụngấylạikhôngđượccóchiếcđồnghồcơchứ?Có thểmộtngàynàođóanhấy sẽgiúplạichúngtôi.

Chúngtôichờtrongmộtnhàkhonomcóvẻgiốngnhưphòngchờđểvàokhuvựctẩyuế.NhómlínhSSxuấthiện,bọnhọtrảiramộttấmkhănvàralệnhchochúngtôiphảibỏtấtcảtàisản,đồnghồvàcủacảivàođó.Vẫncònmộtsốtùnhânngâythơtrongchúngtôihỏirằnghọcóthểgiữlạichiếcnhẫncưới,miếngmề đay hoặcmột vậtmaymắn không. Lúc này chưa ai hiểuđượcrằngmọithứđềusẽbịtướcđoạt.

Tôicốgắngkếtbạnvớimộttrongsốcáctùnhâncũ.Lénđếngầnôngta,tôichỉvàocuộngiấyởtrongtúiáokhoáccủamìnhvànói:“Nàyanh,đâylàbảnthảocủamộtcuốnsáchkhoahọc.TôibiếtanhsẽnóirằngtôinêncámơnChúa vì còn sống, rằng được thế này làmaymắn lắm rồi. Nhưng tôikhôngcầmlòngđược,tôiphảigiữbảnthảonàybằngbấtcứgiánào,nóchứađựngcôngtrìnhnghiêncứucảđờitôi.Anhcóhiểukhông?”.

Đúngvậy,anhtabắtđầuhiểura.Mộtnụcườitừtừnhếchlêntrênkhuônmặtanh ta, lúcđầucóvẻ thươnghại, rồidầndầnchuyển thànhchếnhạo,lăngmạ.Cuốicùnghắnnémvàomặttôimộttừđểtrảlời-mộttừnằmtrongtừđiểncủacáctùnhântrongtrại:“Cứt!”.Vàolúcđó,tôiđãnhìnrasựthậttrần trụi,vàđãđiđếnmộtquyếtđịnhđánhgiấugiaiđoạnđầu trongphảnứngtâmlýcủatôi:từbỏtoànbộcuộcđờitrướckiacủamình.

Bỗng nhiên, những tiếng thét ra lệnhmột lần nữa vang lên khiến chonhóm tùnhânchúng tôivốnđã táinhợtvìkinhhoàngcàng trởnênkhiếpđảmtộtđộ.Chúngtôibịlùatớicănphòngchờtrướckhitắm,tậphợpquanhmộttênlínhSSđãđợisẵnởđó.Hắnnói:“Chochúngmàyhaiphút,vàsẽtínhgiờbằngđồnghồcủatao.Tronghaiphút,chúngmàyphảicởihếtquần

áo ra và némxuống chân.Không đượcmang thứ gì theo người ngoại trừgiày, thắt lưng,dâyđeoquần,vàcó thể làmộtcáidâybuộc.Bắtđầuđếmđây-bắtđầu”.

Khôngmộtchútngậpngừng,mọingườivộivãlộtsạchquầnáo.Khithờigiangầnhết,họcàngcăngthẳnghơnvàvụngvềkéođồlót,thắtlưngvàdâygiày.Rồichúngtôinghethấynhữngâmthanhđầutiêncủatrậnroi;tiếngroidađangquấtxuốngnhữngthânthểtrầntruồng.

Tiếptheo,chúngtôibịdồnquamộtphòngkhácđểcạosạchlông-khôngchỉlàrâutócmàởtấtcảmọikhuvựctrêncơthể.Sauđóchúngtôixếphàngtrở lại dưới những vòi nước.Chúng tôi hầu như không thể nhận ra nhau;nhưngmộtsốngườithấynhẹnhõmhẳnkhiđểýthấynướcthựcsựnhỏgiọttừcácvòiphun.

Trongkhichúngtôiđợitắm,sựtrầntruồngđãthứctỉnhchúngtôi:chúngtôigiờthựcsựchẳngcòngìngoàithânthểtrờisinhnày-ngaycảmộtsợilôngcũngkhông;tấtcảnhữnggìmàchúngtôisởhữu,theođúngnghĩađen,chỉlàthânthểtrầntrụinày.Còngìkhácsótlạichochúngtôinhưmộtmốiliênhệvậtchấtvớicuộcđời trướcđâycủamình?Tôicòncặpkínhvàcáithắtlưng;màthắtlưngthìsauđótôiđãphảidùngđểđổilấymộtmẩubánhmì.

Nhữngaicòngiữđượcgiâybuộccảmthấyđượcanủichútít.Vàobuổitốinọ,ngườitùlâunămphụtráchtrạicủachúngtôiđãđóntiếpchúngtôibằngmộtbàidiễnvănmàtrongđóanhtuyênbốrằng(trongkhinóianhtachỉvàoxà)sẽđíchthântreocổbấtcứngườinàokhâutiềnhayđáquývàodâybuộccủamình“dướicáixàđó”.Anhtatựhàogiảithíchrằngluậtcủatrạichophépmộtngườiđãbámtrụởđâylâunămnhưanhtacáiquyềnđó.

Cònnhữngcâuchuyệnxoayquanhđôigiàycủachúngtôicũngkhônghềđơngiản.Mặcdùchúng tôi đượcphépgiữ chúng,nhưngnhữngngười cógiàycònkhátốtcuốicùngcũngphảiđổilấyloạigiàykhôngvừakhác.Rắcrốithựcsựdànhchonhữngtùnhânnàođãnghetheolờikhuyêncóvẻthiệnchí(khiởtrongphòngchờ)củacáctùnhânlâunăm,cắtngắnủngbằngcáchbỏđiphầnốngtrênrồidùngxàphònglàmtrơnvếtcắtđểchegiấu.BọnlínhSSdườngnhưchỉchờcóthế.Tấtcảnhữngngườibịnghilàmviệcnàyđượcđưavàotrongmộtphòngnhỏkếbên.Mộtlúcsauchúngtôinghethấytiếngroida,vàtiếngthétcủanhữngngườibịđánh.Vàlầnnàythìnókéodàikhálâu.

Thếlànhữngảotưởngmàchúngtôimườngtượngtrênxeđãbịtriệttiêutừngcáimột.Điềubấtngờlàtớilúcđó,hầuhếtchúngtôiđềubịxâmchiếm

bởimộtcảmgiáchàihước.Chúngtôibiếtrằngmìnhchẳngcógìđểmấttrừcáisinhmạngtrầntruồnglốbịchnày.Khicácvóinướcbắtđầuphun,tấtcảchúngtôiđãcốgắngvuiđùa,vềchínhmìnhvàvềnhữngngườikhác.Rốtcuộcthìnướcthậtsựđãchảyxuốngtừcácđườngống!

Khônghiểusaochúngtôilạicảmthấynựccườitrướccảnhhuốngấy,mặtkháctrongtâmtríchúngtôivẫnngầmdấylênsựtòmò.Tôiđãtừngtrảiquacảm giác này trước đây, đây là phản ứng của bản năng của cơ thể trướcnhữngtìnhhuốnglạlùngnàođó.Khitínhmạngcủatôicólầnbịnguyhiểmbởimột tainạn leo trèo, tôichỉcómộtcảmgiácduynhất trong thờikhắcquantrọngấy:sựtòmò,tòmòxemtôisẽthoátđượcantoànhaylàbịnứtsọhoặcbịvàichấnthươngkhác.

NgaycảtạiAuschwitz,sựtòmòvẫnâmthầmhiệnhữuvàởmộtgócđọnàođó,sựtòmòâmthầmđãgiúpchúngtôicóthểtáchmìnhrakhỏihiệnthựcxungquanh,tạochomìnhmộtvỏbọcsắtlạnhvàxemtấtcảnhữnggìđangdiễnra trướcmắtnhưmộtkhách thể.Lúcnàyđây,sự tòmòcũng làmộtphươngphápphòngvệ.Chúngtôiđềubănkhoănkhôngbiếtđiềugìsẽxảyratiếptheo,hìnhphạtnàođangchờđợichúngtôiphíatrước;chẳnghạnnhưhậuquảsauviệcchúng tôiđứnggiữa trời trongcáigiá lạnhcủabuổicuốithu,trầnnhưnhộngvàướtnhẹpsẽlàgì.Trongítngàytiếptheo,sựtòmò của chúng tôi chuyển thành ngạc nhiên - ngạc nhiên rằng chúng tôikhôngbịnhiễmlạnh.

Nhữngngườimớiđếnsẽcònphảingạcnhiêntrướcnhiềuviệctươngtựnhưthế.Cònbàihọcđầutiêndànhchodânngànhychúngtôilà:“Cáccuốnsáchgiáokhoađềunóidối!”.Ởđâuđótrongsáchnóirằngconngườikhôngthểsốngmàkhôngngủ trongmộtsốgiờnhấtđịnh.Hoàn toànsai!Tôiđãtừng tin rằngcómột sốđiềumà tôikhông thể làm: tôikhông thểngủmàkhôngcócáinàyhoặctôikhôngthểsốngvớicáikiacáinọ.ĐêmđầutiênởAuschwitzchúngtôiđãngủtrênnhữngchiếcgiườngđượclàmtừnhữngsợidâybện.Trênmỗigiường(dàichừng2đến2,5mét)có9ngườingủ,nằmtrựctiếptrênnhữngtấmván.9ngườichianhau2tấmchăn.Dĩnhiênchúngtôichỉcóthểnằmnghiêng,chenchúcvàrúcvàonhau,điềunàygiúpchúngtôiđỡ lạnhhơn.Mặcdùbịcấmmanggiày lêngiường,songmộtsốngườivẫnbímậtdùngthaychogốibấtkểchúngbịdínhđầybùnđất.Nếukhông,mỗingườisẽphảigốiđầulênkhuỷutay.Vàlúcnàygiấcngủkéodàiđemtheosựlãngquênvàxoadịunỗiđautrongítgiờngắnngủi.

Điềuđángnói làchúng tôi thựcsựngạcnhiên trướcsứcchịuđựngcủachínhmình:chúngtôikhôngthểđánhrăng,thiếuvitamintrầmtrọng,nhưngrănglợicủachúngtôikhỏehơncảtrướcđây.Chúngtôichỉmặcđộcmộtcáiáo sơmi trong nửa nămchođến khi nó ráchmướp, không thể hình dung

rằng trướcđó từng là những chiếc áo.Chúng tôi không thể tắm rửa trongnhiềungàyvìcácđườngốngnướcbịđóngbăng,nhưngnhữngvếtthươngvànhữngvết trầyxước trênda tayđầycáubẩn lạikhônghềbịnhiễm trùng.Hoặcmột người từng bị chứng khó ngủ, trước đây thường giậtmình tỉnhgiấcchỉvìmộttiếngđộngnhỏnhấtởphòngbêncạnh,thìgiờlạicóthểngủngonlànhbấtkểtiếngngáytonhưsấmcủangườinằmcạnhbên.

Nếucóngườihỏi liệucâunóicủaDostoevski[7] rằng conngười làmộtsinhvậtcóthểthíchnghivớimọihoàncảnhcóđúngkhông,thìchúngtôisẽtrảlời:“Đúng,conngườicóthểthíchnghivớimọihoàncảnh,nhưngđừnghỏichúngtôibằngcáchnào”.Nhưngcácnghiêncứutâmlýcủachúngtôikhiấyvẫnchưađưachúngtôiđixađếnthế;nhữngtùnhânchúngtôivẫnchưa đạt tớimức độ thích nghi này. Chúng tôi vẫn còn ở chặng đầu tiêntrongcácphảnứngtâmlýcủamình.

Hầuhếttùnhânđềucóýđịnhtựsát,dùchỉtrongkhoảnhkhắc.Ýđịnhnàyxuấtpháttừsựtuyệtvọng,từhiểmhọathườngtrựctrênđầuchúngtôitừngngày,từnggiờ,vàsựkềcậncáichếtmànhiềungườiphảichịuđựng.Từnhữngluậnđiểmcánhânmàtôisẽđềcậpởphầnsau,vàođêmđầutiênởtrại, tôiđã tựhứavớimìnhrằngtôisẽkhông“đâmđầuvàohàngràokẽmgai”.Đólàcáchtựtửphổbiếnnhấtởtrại-chỉcầnchạmvàohàngràodâykẽmgaicóđiện.Đốivớitôi,đểđưaraquyếtđịnhnàyhoàntoànkhôngcógìkhó.Chẳngíchlợigìviệctựtửcả,bởivìđốivớingườitù,nếutínhtoánvàđongđếmcáccơhộimộtcáchkháchquanthìhyvọngsốnglàrấtít.Khôngaicóthểchắcchắnbấtkỳđiềugì.Làmsaohọcóthểbiếtđượcrằngmìnhcónằmtrongsốngườiítỏithoátkhỏicácđợtthanhtrừngtùnhânhaykhông?CầnnhấnmạnhrằngcáctùnhântạiAuschwitz,tronggiaiđoạnchoángvángbanđầu,khônghềsợchết.Thậmchícácphònghơingạtcũngmấtđivẻđángsợ của chúng sau vài ngày đầu ở đây bởi rốt cuộc thì chúng đã ngăn cảnđượcýđịnhtựsátcủatùnhân.

Nhữngngườibạnmàtôigặpsaunàyđãnóivớitôirằngtôikhôngphảilàmộttrongnhữngngườibịkhủnghoảngvìcúsốcnhậptrại.Tôichỉcười,kháthànhthật,khinhữngsựviệcsauxảyravàobuổisángsaucáiđêmđầutiênởAuschwitz:Bấtchấpcácquyđịnhnghiêmkhắckhôngđượcrờikhỏicáclántrại,mộtđồnghươngcủatôiđãtớiAuschwitzvàituầntrướcléntrốnđếnlềucủachúngtôi.Anhấymuốntrấntĩnhvàanủichúngtôinênkểchochúngtôinghevàichuyện.Anhđãtrởnênrấtgầyđếnnỗithoạttiênchúngtôikhôngnhậnraanh.Vớisựhàihướcvàtháiđộbấtchấp,anhvộivàngchochúngtôimộtítmẹo:“Đừnglolắngquá!Đừngsợcáccuộctuyểnchọn!BácsĩM(bácsĩtrưởngthuộcđộiSS)thườngítnhiềuchiếucốchonhữngailàbácsĩđấy”.(Điềunàysai;nhữnglờitửtếcủabạntôilàkhôngđúng.Mộttùnhânđộ60

tuổi-bácsĩchịutráchnhiệmquảnlýkhutrạigiamcủatùnhânđãkểchotôingheviệcôngđãvanxinbácsĩMcứucontraimìnhkhỏibịđưatớiphònghơingạtnhưngbácsĩMđãlạnhlùngtừchối).

“Nhưngcómộtviệcmà tôi tha thiếtđềnghị cácanh”, anhấynói tiếp,“hãycạorâuhàngngày,vàomọilúccóthể,dùchophảicạorâubằngmảnhkínhhaydùcácanhcóphảichođimẩubánhmìcuốicùngvìnó.Cácanhsẽtrôngtrẻhơnvàviệccạorâusẽlàmgòmácácanhtrônghônghàohơn.Nếucácanhcònmuốnsống,cáchduynhấtlàhãychứngtỏchobọnlínhthấylàmìnhcònsức làmviệc.Để tôinóichonghe,nếunhưmột taySSthấycácanhđicànhắcvìbịthươngởgótchânthìngàyhômsauchắcchắnanhsẽbịđưađếnphònghơingạt.Cácanhcóbiếtchúngnónói“Moslem”nghĩalàgìkhông?Moslem là từ để chỉmột người chán nản và kiệt sức vì đau ốm,khôngthểlàmviệcchântaynặngđượcnữa…Chẳngsớmthìmuộn,thườnglàsớmthôi,các“Moslem”sẽbịđưatớiphònghơingạt.Bởivậy,hãynhớ:cạorâu,đứngthẳngvàđiđứngnhanhnhẹn.Tấtcảcácanhđangđứngđây,dùlàmớichỉđếnđây24giờ,cácanhcũngkhôngphảisợphònghơingạt,cólẽtrừanhnày”.Rồianhtachỉtayvàotôivànói:“Đừngtráchtôinóithẳngnhé”.Quaysangnhữngngườikhácanhtađáplại:“Sovớitấtcảmọingườithìanhtalàngườiduynhấtphảisợcuộctuyểnchọntiếptheo.Vậynênđừnglolắnggìcả!”.

Và tôiđãcười.Tôi tin rằngbấtcứaiởvị trícủa tôingàyđócũng làmđiềutươngtự.

TôinhớLessing[8]đãtừngnói:“Cónhữngthứkhiếnbạnđánhmấtlýtríhoặcbạnchẳngcógìđểmấtcả”.Mộtphảnứngkhácthườngtrongmộttìnhhuốngkhácthườnglàmộthànhvibìnhthường.Ngaycảnhữngnhàtâmlýhọc chúng tôi cũng cho rằng các phản ứng của con người trongmột tìnhhuống bất thường, như việc bị tống vào nhà thương điên cũng phải bấtthườngtùytheomứcđộbìnhthườngcủangườiđó.Phảnứngcủamộtngườitrướcviệcnhậptrạibiểuhiệnmộttrạngtháikhácthườngcủatríóc,nhưngtừgócđộkhoahọc,hiệntượngnàyđượcđánhgiálàbìnhthườngvànhưbạnsẽthấyởphầnsau,nólàphảnứngbìnhthườngcủatâmlýconngườitrướcmộthoàncảnhđịnhsẵn.Nhữngphảnứngnàycủacáctùnhân,nhưtôiđãmôtả,đãbắtđầuthayđổitrongítngày.Ngườitùchuyểntừgiaiđoạnmộtsanggiaiđoạnhai;giaiđoạnvôcảmtươngđối,khianhtatạothànhmộtkiểuchếtvềcảmxúc.

Ngoàinhữngphảnứngđãnóitrên,ngườitùmớiđếncòntrảiquanhữngđauđớnvềcảmxúckhácnữa,tấtcảcảmxúcmàanhtacốlàmdịuđi.Trướctiên,đólànỗinhớnhungvôtậnvềtổấmgiađìnhcủamình.Cảmxúcnày

thườngmạnhmẽđếnmứcngườitùcảmthấynhưbịnuốtchửngbởinỗidaydứt.Tiếpđếnlàcảmgiácghêtởm;ghêtởmtấtcảnhữngđiềuxấuxaxungquanhmình,từcáchconngườicưxửvớinhauchođếnhìnhthùgớmghiếccủatấtcảmọivậttrọngtù.

Hầuhếttùnhânđềuđượcphátmộtbộđồngphụcráchrướihơncảbộđồcủaconbùnhìn.Giữacáclềutrạitoànlàrác,càngcốdọnsạchthìcàngthấynhiềuthêm.Theothônglệ,ngườimớiđếntrại thườngđượcchovàonhómdọndẹphầmxívàthôngcống.Vàtronglúcvậnchuyển,nếuphânbắnlênmặtngườitùvàhọcóbiểuhiệnkinhtởmhoặccốquệtđithìcũngsẽbịCapocho ăn đấm.Cho nên họ càng cố nén nhịn ngay cả những phảnứng bìnhthường.

Giai đoạn đầu, không chịu được cảnh nhìn những người bạn tù ở cácnhómkhácbịtrừngphạt,ngườitùquaymặtđi;anhtacũngkhôngthểchịuđượcviệcchứngkiếncácbạn tù chạy lênchạyxuốnghànggiờ liền trongbùntheosựhướngdẫncủacáccúđấm.Nhiềungày,nhiềutuầnsauthìmọiviệcthayđổi.Từtờmờsáng,khitrờivẫncòntối,ngườitùđãlặnglẽđứngtrướclántrại,sẵnsàngđilàm.Anhcóthểnghethấytiếngthétvànhìnthấymộtbạntùbịđánhngã,bịdựngdậyvàbịđánhquỵmộtlầnnữachỉvìngườitùđóbịsốtnhưngđãbáocáotạibệnhxávàolúckhôngthíchhợp.Anhtabịtrừngphạtvìbịchorằngtrốnviệc.

Songngười tùnàođãđạt tớigiaiđoạnhai trongchuỗiphảnứngtâmlýcủamìnhsẽkhôngcóphảnứnggìcả,dùchỉlàmộtcáichớpmắt.Vàolúcấy,cảmgiáccủaanhđãbịchaisạnvàanhthảnnhiênchứngkiếncảnhtượngdiễnratrướcmắt.Mộtvídụkhác:ngườitùđangchờtrongtrạmxá,hyvọngđượccấpchohaingàylàmviệcnhẹtrongtrạivìbịthương,cólẽanhbịphùnềvàsốt.Anhtađứngyêntrongkhimộtcậubé12tuổiđượckhiêngvào.Cậubébịbắtđứngphạtnhiềugiờtrongtuyếthoặcphảilàmviệcbênngoàivớiđôichântrầnbởivìkhôngcógiàychocậu.Châncậubébịhoạitửvìtêcóngvàbácsĩgắptừngmẩuhoạitửđenrakhỏichâncậu,từngmiếngtừngmiếngmột.Sợhãi,gớmghiếcvàthươngcảmlànhữngcảmxúcmàngườitùấykhôngcòncảmnhậnđượcnữa.Cảnhnhữngngườiđauđớn,hấphốivàchếtđãtrởnênquáquenthuộcvớianhtrongsuốtnhiềutuầnởtrại;chúngkhôngcòncóthểkhiếnanhxúcđộngđượcnữa.

Cómộtthờigian,tôiởtrongtrạidànhchocácbệnhnhânbịsốt.Nhữngbệnhnhânnàybịsốtcaovà thường trong tình trạngmêsảng,nhiềungườigầnnhưhấphối.Saukhimột người chết, tôi nhìnnhững cảnh tượng tiếptheomàkhônghề có chút cảmgiácxót xanào.Từng tù nhân sẽ đếnbêncạnhcáixácvẫncònấmđó.Ngườithìnhặtnhạnhphầnkhoaitâythừacònsótlại;ngườithìđổigiàycủamìnhlấyđôigiàygỗcủangườiđãchết,người

thìlấyáo,ngườithìvuimừngvìcóthểlấyđượcmộtthứgìđó-dùchỉlàmộtsợidâycòntốt.

Tôiđãnhìnnhữngcảnhtượngnàymàchẳngchútđộnglòng.Cuốicùng,tôi gọi “y tá” khiêng cái xác đi.Để khiêng xác, anh ta nắm hai chân củangười đã chết, kéonó từ tấmván - vốn là giường của50bệnhnhân - rớtxuốngđất,rồilôixềnhxệchcáixáctrênmặtsànlồilõmhướngvềphíacửa.Việcvượtquahaibậcthềmđểbướcrangoàiluônlàđiềukhónhọcđốivớichúng tôibởihầunhưai cũngđãkiệt sứcvì thiếuăn.Sauvài tháng sốngtrongtrại,chúngtôikhôngthểbướclênnổinhữngbậcthangcao15cmnàymàkhôngvịnvàotayvịnđểkéomìnhlên.

Ngườibạntùkéocáixáclênnhữngbậcthang.Anhấykhónhọclêthânmìnhlêntrước.Tiếpđến,anhkéocáixáclêntheo:đầutiênlàchân,rồiđếnthân,vàcuốicùng-vớimộttiếngbộprõto-cáiđầuđượckéogiậtlênhaibậc.

Chỗởcủatôiđốidiệnvớibệnhxá,cạnhbênlàmộtchiếccửasổnhỏduynhấtnằmthấpởgầnsàn.Lúcnàytôiđangxìxụphúpchénxúpnóngđượcgiữchặttronghaibàntaytêcóng.Tôivôtìnhnhìnracửa.Cáixácvừamớibịvứtrangoàiđangnhìnchằmchằmvềphíatôivớiđôimắttrắngdã.Haitiếngđồnghồ trước tôicònnóichuyệnvớiôngấy,vậymà…Tôi tiếp tụchúpchénxúpcủamình.

Nếusựvôcảmcủatôikhôngkhiếntôibấtngờ-xétvềmặtchuyênmôn,thìgiờđâytôicũngchẳngcònnhớnổisựviệcnàybởivìcóquáítcảmxúcliênquan.

Sự thờơ, chai sạn cảmxúc là các triệu chứnggia tăngởgiai đoạnhaitrongphảnứngtâmlýcủangườitù,vàcuốicùnganhtatrởnênchailỳtrướcnhữngmànđánhđậpnhưtrúthàngngày,hànggiờ.Sựchailỳgiúpngườitùtựtạochomìnhmộtchiếcvỏbảovệcầnthiết.

Chỉcầnphạmphảinhữnglỗinhỏnhặtnhấtlàlậptứcchúngtôiphảihứngchịunhữngcúđánhtrờigiáng,đôikhichẳngcólýdogìcả.Vídụ,chúngtôiphảixếphàngởcôngtrườngđểchờđếnlượtnhậnbánhmìvàcólần,mộtngườiởsautôiđứnglệchrakhỏihàngmộtchút,vàviệckhôngthẳnghàngđãkhiếnmộtlínhSSkhóchịu.TôikhôngbiếtchuyệngìđangdiễnraởphíasaumìnhcũngnhưchẳnghiểunổingườilínhSSđónghĩgì,thếmàtựnhiêntôilạinhậnngayhaicúquấtvàođầu.Chỉđếnlúcấytôimớinhìnthấyngườilínhcanhđangđứngcạnhmìnhvớivâygậyđãđánhvàođầutôi.Vàolúcấy,khôngphảicơnđauvề thểxáckhiến tôicảmthấybị tổn thương(điềunàycũngđúngvớimộtsốngườilớnvàbọntrẻconkhibịphạt)màchínhcảm

giácđauvềtinhthầndobấtcông,vôlýmớikhiếntôicảmthấybịxúcphạmnhất.

Lạlàởchỗ,cókhimộtvếthằntrongtâmtrícònkhiếnngườitađauđớnhơncảvếtroitrênthânxác.Mộtlầnnọ,tôiphảiđứngngaytrênđườngrayxelửatrongcơnbãotuyết.Bấtkểthời tiết thếnào,nhómcủatôivẫnphảilàmviệckhôngngừng.Tôiđãlàmviệccậtlựcđểsửađoạnđườngraybởivìđólàcáchduynhấtgiúptôigiữấm.Chỉcómộtlầntôidừnglạiđểlấyhơivàđứngtựavàocáixẻng.Thậtkhôngmay,đúnglúcấytênlínhcanhquaylạivànghĩrằngtôiđãlườibiếng.Vếtthươngmàhắngâychotôikhôngphảitừnhữnglờinhụcmạhoặcnhữngcúđánh.Cólẽhắnnghĩhắnkhôngđángphảiphí lời chửimột tên tù rách rưới, hốc hác, không ra hình dáng con ngườiđangđứngtrướcmặthắn.Thayvàođó,hắnnhặtmộtviênđávàchọitôi.Đốivớitôi,hànhđộngnàygiốngnhưcáchbạnmuốnthuhútsựchúýcủamộtconvật, gọi convật đóquay lại làmviệc,một sinhvật hầunhưchẳngcóđiểmgìgiốngvớibạnđếnnỗibạnchẳngcẩnphảitrừngphạtnó.

Nhữngcúđánhkhônglàmchúngtôiđaubằngsựnhụcmạ.Cólầnchúngtôiphảimangnhữngthanhxàdàivànặngtrênđoạnđườngđóngbăng.Nếumộtngườibị trượt chân thìngườiđókhôngchỉgâynguyhiểmchochínhmìnhmàcònchocảnhữngngườiđangcùngkhiêngcâyxàvớianhấy.Mộtngườibạncũcủatôibịtrậtkhớphôngbẩmsinh.Nhưngdùvậy,anhấyvẫnvuivìđượclàmviệc,bởivìtàntậtcónghĩalàsẽphảichếtkhicuộctuyểnchọndiễnra.Anhấyđikhậpkhiễngtrênconđườngđóngbăngvớithanhxànặng,gầnnhưmuốnngãvàkéotheonhữngngườikhácvớimình.Lúcấy,tôi đangkhôngphải khiêng cây xà nào nên đã chạy sang giúp anh ấymàkhôngnghĩngợigì.Ngaylậptứctôibịquấtvàolưng,bịquởtráchvàbịralệnhquayvềvịtrícũ.Mộtvàiphúttrước,cũngtênlínhấyđãđánhtôivànóivớivẻtráchmócrằng“lũlợncácngười”khôngbiếttinhthầnđồngđộilàgì.

Mộtlầnnọ,ởtrongrừng,nhiệtđộlúcấykhoảngâm16°C,chúngtôiđangđàophầnđấtđãbịđóngbăngởphía trênđểđặtđườngốngnước.Lúcấy,sứckhỏecủatôikhôngđượctốt.Mộtquảnđốcvớiđôimácăngtrònhồnghàođếnbêncạnh.Khuônmặtcủahắnkhiếntôiliêntưởngđếncáiđầuheo.Tôinhìnthấytayhắnđượcủấmtrongđôigăngtayấmáp.Hắnquansáttôimộtlúc.Tôibiếtrằngthếnàomìnhcũnggặprắcrốibởivìđốngđấtmàtôiđàochobiếttiếnđộcôngviệccủatôikhôngtốt.

Rồihắncũnglêntiếng:

-Đồconlợn,taođãquansátmàycảbuổi!Giờtaosẽdạychomàycáchlàmviệc!Cứđợichođếnkhimàydùngrăngđàothứđấtbẩnthỉunày-màyrồi cũngsẽchếtnhưmộtconvật!Tao sẽkết thúccuộc sốngcủamàychỉ

tronghaingàythôi!Màychẳnglàmđượccáithágìởđờicả.Trướcđâymàylàmgìhảđồconlợn?Kinhdoanhà?

Tôiđịnhkhôngnóigì.Nhưngtôiphảicẩntrọngvớilờiđedoạsẽgiếttôi,vìvậytôiđứngthẳngngườivànhìnthẳngvàomắthắn.

-Tôilàbácsĩchuyênkhoa.

-Cáigì?Bácsĩcơà?Chắcmàymoiđượcrấtnhiềutiềntừmọingườihả?

-Sự thật thì tôigầnnhư làmkhôngcông trongcácbệnhviệndànhchongườinghèo.

Nhưnglúcnày thì tôiđãnóiquánhiều.Hắn laođếnvàđánh tôi, lahétnhưmộtkẻđiên.Tôikhôngnhớrõhắnđãlahétnhữnggì.

Từcâuchuyệnnhỏnhặtnày,tôimuốnchomọingườibiếtrằngcónhữngkhoảnhkhắc,sựphẫnuấtcũngvỡoàngaycảvớingườitùchaisạnnhất-tôiuấtứckhôngphảivìsựđộcácvànhữngcúđánhcủahắn,màvìhắnđãnhụcmạtôi.Lúcấy,tôitứcgiậnbởivìtôiphảilắngnghemộtgãchẳngbiếtgìvềcuộcsốngcủatôi,mộtgã(tôiphảithúnhận:câunóimàtôiđãnóivớicácbạntùcủamìnhsausựviệcấy,đãđemlạichotôicảmgiáckhoáichícủatrẻcon)“thôtụcvàhungbạođếnnỗicảytáởkhuvựcbênngoàiởbệnhviệncủatôicònkhôngchophéphắnvàokhuvựcchờ”.

Maythay,nhómcủatôiđượcmộtCapocóthiệncảmvớitôiquảnlý;hắntathíchtôibởivìtrongnhữnglầnđibộđếncôngtrường,tôichịulắngnghenhưng câu chuyệnyêu đươngvà các rắc rối trongđời sốnghônnhân củahắn.Tôiđãtạoấntượngvớihắnvềkhảnăngphântíchtínhcáchcũngnhưviệcđưaranhữnglờikhuyêntâmlý.Hắndànhchotôimộtsựcảmkíchđặcbiệtvàđiềunàycólợichotôirấtnhiều.Trongnhiềudịp,hắnđãchotôiđicạnhtrongnămhàngđầucủachiđội,mỗichiđộigồmkhoảng280người.Sựưuáinàyrấtquantrọng.Chúngtôiphảixếphàngtừsángsớmtrongkhitrờivẫncònmờtối.Aicũngsợbịtrễvàphảiđứngởnhữnghàngsau.Nếuphảichọnngườichonhữngcôngviệcvấtvả,nhânviênCapocấpcaosẽđếnvàthườngchọnnhữngngườimìnhcầntừhàngphíasau.Nhữngngườinàyphảiđingayđếnmộtnơilàmviệckhác,nhấtlàlàmnhữngloạiviệcđángsợdướisựđiềukhiểncủacáclínhcanhlạ.Thỉnhthoảng,nhânviênCapocấpcaisẽchọnnhữngngườiởnămhàngđầu,nhiệmvụcủanhữngngườiđượcchọn làbắtnhữngngườiđangcố tỏvẻnhanhnhẹn.Tấtcảsựphảnđốivàvanxinđềubịdậptắtbởinhữngcúđá,vàcácnạnnhânđượcchọnsẽbịlùavàochỗhọptrongtiếnglahétvàvànhữngcúđánh.

Tuynhiên,chỉcầnngườilínhCapoquảnlýnhómcủatôivẫncònmuốn

trútbầutâmsựthìsựviệcnàysẽkhôngxảyravớitôi.Tôiđãcómộtchỗantoànbêncạnhhắn.Ngoàiracòncómột thuậnlợinữa.Giốngnhưcácbạntrọngtrại,tôicũngbịchứngphùnề.Châncủatôisưngphùvàlớpdacăngđếnnỗitôikhómàgậpgốilạiđược.Tôibuộcphảikhôngcộtdâygiày,chỉcónhưvậybànchânsưngtocủatôimớixỏvừavàogiày.Khôngcònđủchỗđểmangvớchodùtôicóvớđinữa.Vìvậy,mộtphầnchântrầncủatôilúcnàocũngướtvàgiàylúcnàocũngđầytuyết.Dĩnhiênđiềunàykhiếnchântôi bị tê cóng và nứt nẻ.Mỗi bước đi làmột sự tra tấn. Tuyết đông lạnhquanhgiày của chúng tôi trong suốt chuyếnđi băngqua cánhđồng tuyết.Hếtngườinàytớingườikhácbịtrượtngãvànhữngngườiphíasausẽngãđèlênnhữngngườiphíatrước.Thếlàhàngngườibuộcphảidừnglạimộtlúc.Mộttrongnhữnglínhcanhsẽchạytớigiảiquyếtngaysựcố,hắnđậpbángsúnglênnhữngngườibịtrượtngã,quáttháoralệnhchohọmauchóngđứngdậy.Nhữngngườiđứngởđầuhàngsẽítphảidừnglạicònnhữngngườiđisausẽphảivộivãchạytrênđôichântrầnđểbắtkịpmọingười.TôirấtvuisướngkhiđượcchỉđịnhlàchuyêngiatâmlýriêngchongàyCapovàđượcphépđiởđầuhàng.

Đểđáp trảchosự tận tuỵcủa tôi,mỗi lầnchiaxúpđểăn trưa tại côngtrường,khitớilượtcủatôi,baogiờhắncũngmúcsâucáimôiđếntậnđáynồiđểvớtchotôimộtítđậu.TayCaponày-mộtcựuquânnhân-thậmchícòndámnóivớinhữngngườiquảnđốcmàtôiđãgâychuyệnrằnghắnbiếttôilàmộtlaocôngchămchỉ.Điềunàydĩnhiênchẳngthểthayđổiáccảmcủatênquảnđốcđốivớitôi(mộttrongnhiềulầntôithoátchết).Sauchuyệnxảyravớingườiquảnđốc,ngàyhômsauhắnchuyểntôiquanhómlàmviệckhác.

Cómộtsốquảnđốcrấtthôngcảmvớicáctùnhânvàđãlàmhếtsứcđểgiúpchochúngtôicóđiềukiệnlàmviệc,ănuốngdễchịuhơn,nhấtlàngaytạicôngtrườngxâydựng.Nhưnghọvẫnkhôngngừngnhắcchúngtôirằngmộtlaođộngbìnhthườngcóthểlàmgấpmấylầnchúngtôitrongmộtthờigian ngắn hơn. Nhưng họ cũng hiểu rằngmột công nhân bình thường sẽkhông thểsốngnổichỉvới325gbánhmì (đó làvềmặt lý thuyết -cònvềthựctếchúngtôithườngnhậníthơn)vàchưatớimộtlítxúpmỗingày;rằngmộtcôngnhânbìnhthườngsẽkhôngsốngtrongsựcăngthẳngthầnkinhmàchúngtôiđangphảichịu,khôngcótintứctừgiađình-nhữngngườiđãbịgửisangcáctrạitậptrungkháchoặcbịchochếtngạtngaylậptức;rằngmộtcôngnhânbìnhthườngsẽkhôngbịcáichếtđedoạliêntụctừngngày,từnggiờ.Tôi thậmchí còn chophépbản thânnóivớimộtquảnđốc tử tế rằng“nếuôngcóthểhọctừtôicáchvậndụngtrínãotrongkhoảngthờigianngắnnhưviệc tôiđanghọc làmđườngnày từông thì tôi thật sựnểphụcông”.Nghevậy,ôngấychỉmỉmcười.

Sựvôcảm,biểuhiệnchínhcủagiaiđoạnhainàylàmộtcơchếtựbảovệcầnthiết.Tấtcảmọinỗlựcđềuđượctậptrungvàomộtnhiệmvụduynhất:duytrìcuộcsốngcủamìnhvàbạntù.Vàobuổitối,tronglúcbịdồntrởvềtrại từnơi làmviệc, các tùnhân thường thởdài tựanủi: “Tốt rồi, lạiquađượcmộtngàynữa”.

Chúng ta có thể hiểu được rằng tình trạng căng thẳng cùng với sự tậptrungkhôngngừngvàoviệcduytrìsựsinhtồnkhôngchỉvắtkiệtsứclựcmàcònkhiếnchođờisốngtâmhồncủangườitùcũngbịđẩyxuốngmứccùngcực.Nhiềuđồngnghiệpcủatôiởtrongtrại,nhữngngườiđãđượcđàotạovềtâmlýthườngnóivề“sựthoáibộ”ởngườitù-sựluivềhìnhdạngnguyênsơhơncủađờisốngtinhthần.Nhữngmongướcvàkhátkhaosẽtrởnênrõrànghơntrongnhữnggiấcmơcủangườiấy.

Ngườitùthườngmơthấygìnhiềunhất?Đólàbánhmì,bánhngọt,thuốclávànhữngbuổitắmnướcnóng.Sựthiếuthốnnhữngnhucầuđơngiảnnàyđãkhiến tùnhân tìmkiếmsự thoảmãn trongnhữnggiấcmơ.Nhữnggiấcmơnàycólàmđượcgìtốtđẹphaykhônglạilàmộtchuyệnđángsợkhác;kẻmơmộngrồicũngphảithứcdậyvớicuộcsốngthựctếtrongtrại,cùngvớisựtráingượckhủngkhiếpgiữađờithựcvàmộngảo.

Tôiđãkhôngbaogiờquênđượcviệcmìnhđãbịđánhthứcgiữađêmbởitiếngúớcủangườibạntùnằmbên,rõrànganhấyđangtrongcơnácmộng.Bởiluônthấythươngcảmchonhữngngườiđangphảichịuđựngnhữngcơnácmộnghaymêsảngnêntôiđãmuốnđánhthứcngườiđànôngtộinghiệpđódậy.Tôiđưatayđịnhlayanhấydậynhưngbỗngnhiêntôirụttaylại,losợđiềumìnhsắplàm.Vàolúcđó,tôinhậnthứcrõmộtsựthậtrằngkhôngcógiấcmơnào,chodùcóghêsợđếnmấy,lạiđángsợbằngthựctếởtrại,vốnđangvâybủachúngtôi;vậymàtôilạiđịnhđưaanhấytrởlạivớithựctếcònkhủngkhiếphơncảácmộngkia.

Bởivìthiếuăntrầmtrọngnênkhôngcógìkhóhiểukhisựthèmănluônlàvấnđềưutiênhàngđầutrongtâmtrícủanhữngngườitù.Hãyquansátcáctùnhânkhihọđượclàmviệcgầnnhauvàkhôngbịgiámsátchặtchẽ.Ngaylập tứchọsẽbànvề thứcăn.Mộtngườisẽhỏingườiđanglàmviệcbêncạnhmìnhvềmónănyêuthíchcủangườiđó.Vàrồihọsẽtraođổicôngthứcvàlênthựcđơntrongngàykhiđượctrảtựdovàtrởvềnhà.Họcứtiếptục tưởngtưởngmọiviệc thậtchi tiếtvàcâuchuyệnchỉkết thúckhinhậnđượclờicảnhbáođượctruyềntừtrênxuống,thôngthườnglờicảnhbảonàyđượctruyềndướidạngmậtkhẩuđặcbiệthoặcmộtconsốvớihàmý:“Línhcanhđangđến”.

Tôi luôn xem những cuộc bàn tán về thức ăn giữa các bạn tù là nguy

hiểm.Dùrằngviệckíchthíchcơthểbằnghìnhảnhcácmónănngonthậtchitiết vàhấpdẫnđãphầnnàođógiúp các tùnhângiải toả tâm lý tạm thời,nhưngnólàmộtảogiác,mànếuxétvềmặttâmlýthìảogiácchắcchắnlàcóhại.

Trongsuốtthờigianởtùsaunày,khẩuphầnănmỗingàycủachúngtôichỉcònlànướcxúp-đượcphânphátmộtlầntrongngàykèmvớimộtmẩubánhmì.Ngoài bữa ăn đó, chúng tôi còn cómột “bữa ăn bổ sung” trongngày: hôm thìmộtmẩubơvụnhoặcmột lát xúcxích, hôm làmộtmiếngphô-mát, có khi lại là một chút mật ong hoặc là một thìa mứt. Về dinhdưỡng,chếđộănnàychắcchắnkhôngđápứngđượcyêucầutốithiểucủacơthể,nhấtlàkhicáctùnhânphảilaođộngchântaynặngnhọckhôngnghỉngơi,phơimìnhtrongtiếttrờilạnhbuốtkhôngđủquầnáochengười.Nhữngngười bị bệnh được “chăm sóc đặc biệt” - tức là những người được phépnằmởtronglềutrạimàkhôngcầnphảirờitrạiđểđilàmviệc-thậmchícònbịđốixửtệhơn.

Khi những lớp mỡ dưới da biến mất, trông chúng tôi chẳng khác nàonhữngbộxươngkhô,cókhácchănglàđượckhoácthêmlớpdavàbộquầnáocũrách.Cơthểchúngtôibịbàomòntheotừngngày.Nósửdụngchínhnguồndưỡngchấtđãtíchluỹđểduytrìsựtồntạicủachínhnó.Saunhiềulầnquansát,mỗimộtngườitrongchúngtôicóthểdựđoánkháchínhxácaisẽlàngườirađitiếptheovàkhinào.“Anhấykhôngcònsốngđượclâuđâu”hoặc“Tiếptheosẽlàanhấy”,chúngtôithìthầmtronglúcbắtchấyrậnchonhau.Mỗimộtngàyquađi,đếnchiều tối,chúngtôiquansátchínhcơ thểtrầntruồngcủamìnhvàcócùngsuynghĩ:Cơthểcủatôithựcsựchỉcònlàmộtcáixác.Tôicòngìlàtôinữa?Tôivẫnlàtôibêndướilớpdabọcxươngnày, làmột thànhviên thuộcđámđôngđằngsauhàng ràokẽmgai, tụ tậptrongnhữnglềutrạichậthẹp.Tôilàmộtphầncủađámngườimàmỗingàyaiaicũngnhậnrarằngmộtphầnnàođócủacơthểbắtđầumụcrã.

Nhưđãđềcậpởtrên,ýnghĩvềthứcănvàcácmónkhoáikhẩuđãănsâuvàotrongnhậnthứccủangườitù.Mỗikhicóthờigianrảnhlàhọnghĩngayđếnthứcăn,đâylàđiềukhôngthểtránhkhỏi.Mọingườisẽthôngcảmvớichúngtôikhibiếtrằngngaycảnhữngngườicứngcỏinhấttrongchúngtôicũngaoướcđếnngàycóđủthứcăn,khôngphảichỉvìcơthểchúngtôithèmkhátthứcăn,màcònvìbiếtrằngnhữngchuỗingàysốngkhôngrasốngnày-sựthiếuthốnnhữngnhucầutốithiểucủaconngườikhiếnchúngtôikhôngthểnghĩgìkhácngoàithứcăn-cuốicùngcũngchấmdứt.

Nhữngngườichưatừngtrảiquahoàncảnhnhưvậythìkhómàhiểuđượcnhữngcuộcđấutranhtinhthầndữdộimàmộtngườiđangtrongcơnđóiphảitrải qua.Họkhómàhiểuđượcnỗi thốngkhổcủaviệcphảiđứngđàoxới

hànggiờliềntrongmộtcáihào,mònmỏichờđợiâmthanhduynhấtphátratừchiếccòithôngbáo9giờ30hay10giờsáng-khoảngthờigiannửatiếngđượcnghỉđểăntrưa-lúcnày,cáctùnhânsẽđượctựdobênkhẩuphầnăncủamình(miễnlàbánhmìvẫncòn).Cácbạncũngkhómàhiểuđượcsựkhổsởcủanhữngngười tùkhihọ liên tụchỏingườiquảnđốc -nếungườiđókhôngphảilàngườiquákhắtkhe-rằngmấygiờrồi;vàkhẽchạmvàomẩubánhmìtrongtúiáo,trướctiênmânmênóbằngnhữngngóntaytêcóng,sauđómớibẻmộtmẩunhỏchovàomiệng,vàcuốicùng,vớimộtchútýchícuốicùng,bỏmẩubánhmìvàotúitrởlại,vàtựhứarằngphảiđểdànhchođếnchiều.

Dùlàvôthứchoặccóýthứcđinữathìchúngtôicũngkhôngngừngđấutranhđểtìmracáchsửdụnghợplýnhấtphầnbánhmìítỏivốnchỉcònđượcphátduynhấtmộtlầnvàolúccuốingày.Cóhaiphươngánđểxửlývấnđềnày.Mộtlàsẽănhếtphầnbánhmìđóngaylậptức.Điềunàycóhaithuậnlợi,thứnhấtlàsẽthoảmãnngaycơnđóitứcthờitrongmộtlúc,ítnhấtmộtlần trongngày,và thứhai là sẽkhôngphải lo lắngbịmất trộm.Cáchgiảiquyếtcủanhómthứhailàchianhỏphầnbánhmìđóthànhnhiềuphầnchonhiềulầnsửdụng,vànhómnàycũngcónhữnglílẽriêngcủahọ.Tôicuốicùngcũngnhậpbọnvớinhómthứhai.

Thờiđiểmkinhkhủngnhấttrong24hởtrạilàthờiđiểmthứcdậylúctrờivẫncòntối,batiếngcòiinhỏilôichúngtôidậytừgiấcngủmỏimệt,aicũngchưakịp tỉnh hẳn.Chúng tôi bắt đầu vật vã với đôi giàyướt, cố nhét đôichânđaunhứcvàsưngphồngdobịphùvào trong.Cónhững tiếng rên rỉ,kêu thanquen thuộcvềnhữngphiềnphức lặt vặt, chẳnghạnnhưviệc lấydâykẽmthaychodâygiàybịđứt.Mộtsángnọ,tôinghemộtngườimàtôibiết là rấtngoancườngvà tự trọngkhócnấc lênnhưmộtđứa trẻbởiôngbuộcphảiđichântrầntrêntuyếtdokhôngthểmangvừađôigiàycủamình.Trongthờikhắckinhkhủngđó,tôitìmthấymộtchútanủi;tôilấyramẩubánhmìtừtrongtúivàkhoankhoáinhaitrệutrạo.

Sựthiếuănlàmốiquantâmhàngđầucủacáctùnhân,đócũnglàlýdocủasựthiếuvắngyếutốtìnhdụcởđây.Ngoàinhữngtácđộngtừcúsốcbanđầu,suydinhdưỡngcólẽlàlờigiảithíchduynhấtchođiềumànhàtâmlýsẽquansátđượctrongcáctrạitoànđànôngnày:đólà,tỷdụnhưtrạilính,thì ở đây hầu như không xảy ra các lệch lạc về tình dục. Ngay cả trongnhữnggiấcmơ,ngườitùdườngnhưcũngkhôngquantâmđếntìnhdục,mặcdùcáccảmxúc tuyệtvọng,cáiđẹphoặccáccảmgiáchưngphấnvẫn thểhiệnrõràngtrongnhữnggiấcmơ.

Vớiphầnlớntùnhân,mọinỗlựccủahọđượcdùngđểchốngchọivớicáiđói,cáirétvàđểtậptrunggiữlạiphầndathịtcònlạiđãkhiếnhọkhôngcòn

quantâmđếnnhữngviệckhôngphụcvụchocácmụcđíchấy,vàđiềunàygiải thích sự thiếu thốn tình cảmhoàn toàncủangười tù.TrênđườngvậnchuyểntừAuschwitzđếntrạiDachau,tôiđãcócơhộinhìnlạimáinhàxưayêudấucủamình.Chuyếnxelửachởchúngtôi-khoảng2000tùnhân-đingangquaVienna.Vàokhoảnggiữađêm,chúngtôiđingangquamộttrongnhữngtrạmxelửaởthủđô.Tàusẽđingangquaconđườngcóngôinhàđãgắnbóvớitôitừthuởlọtlòngchođếnlúctôibịbắt.

Trongkhoangtàuchở50ngườichúngtôicóhailỗthônghơinhỏ.Chỉcóđủchỗchomộtnhómngồixổmtrênsàn,cònnhữngngườikhácphảiđứnghànggiờliền,chenchúcquanhcáilỗthônghơi.Tôikiễngchânnhìnquađầunhữngngườikhácquachấnsongcửasổvàbắtgặpmộtcáinhìnkỳlạcủathịtrấnquênhà.ChúngtôicảmthấymìnhđangđiđếngầncáichếthơnbaogiờhếtbởivìchúngtôinghĩrằngchuyếnxeđangđiđếntrạiởMauthausenvàchúng tôi chỉ cònmột hoặc hai tuần để sống.Tôi có cảmgiác kỳ lạ rằngmìnhđangnhìnnhữngconđường,quảngtrườngvàcácngôinhàthờithơấuquađôimắtcủamộtngườiđãchết,đangtrởvềtừmộtthếgiớikhácvànhìnxuốngthànhphốma.

Saunhiều giờ trì hoãn, xe lửa rời khỏi trạm.Và rồi xuất hiệnmột conđường - con đường của tôi! Những thanh niên đã ở tù nhiều năm xemchuyếnđilàmộtsựkiệntuyệtvời,họnhìnchămchúthôngquacáilỗthônghơi.Tôikhẩnkhoảnxinhọchotôiđứngtrướclỗthônghơimộtlúcthôi.Tôicố giải thích việc nhìn thấy hình ảnh đó có ý nghĩa với tôi như thế nào.Nhưng lời khẩnnài của tôi đã bị từ chốimột cách thẳng thừngvới giọngđiệuđầychếnhạo:“Ôngđãsốngởđâynhiềunămrồisao?Vậythìôngđãngắmnhìnđủrồi!”.

Cóthểnóirằngtrongtrạicũngcó“sinhhoạtvănhoá”.Trongđó,haivấnđềđượccáctùnhânquantâmnhấtlàchínhtrịvàtôngiáo.Tìnhhìnhchínhtrịđượcbàn tánkhắpnơi trongtrại;cáccuộcnóichuyệngiữacác tùnhânchủyếuxoayquanhcáctinđồn.Tinđồnvềtìnhhìnhchiếnsựthườngtráingượcnhau.Cáctinđồnliêntụcđượctruyềnđinhanhchóngvàkhiếnnhiềutùnhânlolắnghơn.Nhiềulần,nhữngtinđồnlạcquanvềviệcchiếntranhsớmkếtthúcđãthổibùnglênngọnlửahyvọngtrongcáctùnhânđểrồisauđóhọlạithấtvọngnãonề.Mộtvàingườiđãmấthếtlòngtinvàongàytrởvề,nhưngchínhnhữngngười lạcquan lànhữngngườidễbịkích thíchvìnhữngtinđồnnhất.

Niềmtintôngiáocủanhữngngườitù-chođếnchừngnàohọcònggiữđượcniềmtinấy-làđiềuchânthậtnhất.Sựmộđạovàsứcmạnhtrongniềmtin tôngiáo từnhững tùnhânmớinhập trạikhiếnnhữngngườikhácngạcnhiênvàxúcđộng.Ấntượngnhấtlàhìnhảnhnhữngngườicầunguyệntrong

gócnhà,hoặctrongbóngtốicủachiếcxechởgiasúcdùngđểchởchúngtôivềtừchỗlàmviệcxa,khitấtcảchúngtôiđềumệtmỏirãrời,đóivàlạnhcóngtrongbộquầnáoráchnátcủamình.

Vàomùađôngvàmùaxuânnăm1945,dịchsốtphátbanbùngnổ,hầuhếtmọi tù nhân đều nhiễm bệnh. Đa số những người ốm yếu đều không thểchốngchọilạicănbệnh,thếnhưnghọvẫnphảitiếptụccôngviệcnặngnhọccủamìnhchừngnàocòncóthể.Khôngcóđủchỗởchongườibệnh,thiếuthuốcmenvàngườichămsóc.Mộtvàitriệuchứngcủacănbệnhcựckỳkhóchịu: bỏ ăn (triệu chứng này tất yếu càng đe doạ mạng sống của họ) vànhữngcơnmêsảng.Mộtngườibạncủa tôibịmêsảngnặng,đãnghĩrằngmình sắp chết vàmuốn cầunguyện.Trong cơnmê, anh ấykhông thể tìmđượcngôntừđểcầunguyện.Đểkhôngbịmêsảng,tôivànhữngngườikháccố gắng thức suốt đêm. Trong nhiều giờ, tôi tự tạo nênmột bài diễn văntrongđầu.Cuốicùng,tôibắtđầutáicấutrúcbảnthảomàmìnhđãlàmmấttrongphòngtẩyuếởAuschwitz,vànguệchngoạcghilạinhữngtừchínhlênmộtmẩugiấynhàunát.

Thỉnhthoảng, trongtrạicómộtcuộcthảoluậnkhoahọc.Cólần, tôiđãchứngkiếnmộtviệcmàtôichưabaogiờthấytrướcđây,mặcdùnógầnvớilĩnhvựcchuyênmôncủatôi:đólàlễcầucơ.Vịbácsĩtrưởngcủatrại(cũnglàtùnhân)mờitôithamdựbởiôngbiếtrằngtôilàmộtchuyêngiatâmlý.Sựviệcnàydiễnraởcănphòngnhỏtrongbệnhxá.Nhữngngườithamgiaquây lại thànhmột vòng tròn nhỏxungquanhmột viên sĩ quan từ đội vệsinh.

Mộtngườibắtđầugọihồnbằngmộtloạtthầnchúnàođó.Thưkýcủatrạingồitrướctờgiấytrắng,khôngcóýđịnhviếtgìcả.Trongsuốtmườiphúttiếptheo(saukhibuổilễbịgiánđoạnvìkhôngthểgọihồn)câyviếtchìcủaôngấybắtđầuvẽnhữngđườngthẳngkhắpmặtgiấythànhchữ“VAEV”.CầnphảikhẳngđịnhrằngngườithưkýnàychưabaogiờbiếtchữLatinvàanhấychưabaogiờnghethấytừ“vaevictics”-cónghĩalà“khốnchokẻthuatrận”.Theotôi,trướcđâyanhấychắchẳnđãnghethấynhữngtừnàymộtlầntrongđờinhưnganhkhôngđểýđếnchúng,và“cáclinhhồn”ắthẳnđãnắmbắtđượccáctừnày(linhhồnngựtrịtrongtiềmthứccủaanhấy)vàolúcấy-chuyệnnàyxảyramộtvàithángtrướckhichúngtôiđượctựdovàchiếntranhkếtthúc.

Bất kể tình trạngbị quản thúc về thể xác và áp lực căng thẳngvề tinhthần,đờisốngnộitâmcủacáctùnhântrongtrại tậptrungvẫnrấtsâusắc.Nhữngngườixuấtthânlàtríthứccóthểcảmthấyrấtđauđớnvềthểxác(dothể chất ốm yếu), nhưng thế giới nội tâm của họ lại rất kiên cường. Họthườngcóthểtựrútmìnhrakhỏihoàncảnhkhủngkhiếpxungquanhđểđến

vớicuộcsốngnộitâmphongphúvàsựtựdovềtinhthần.Chỉcócáchnàymớigiảithíchđượcnghịchlýtạisaomộtsốtùnhântrôngbềngoàiyếuđuốilạicóthểtồntạitrongtrạitốthơnnhữngngườicườngtrángkhác.Đểlàmrõsựviệc, tôibuộcphảinhớlại trảinghiệmcủacánhânmình.Hãyđểtôikểđiềugìđãxảyravàonhữngbuổisángsớmkhichúngtôiphảiđibộđếncôngtrường.

Tênlínhhétvanghiệulệnh:“Toànđội,đithẳng!Trái2-3-4!Trái2-3-4!Trái2-3-4!Trái2-3-4!Ngườiđứngđầubướcsangtrái,trái,trái,tráivàtrái!Cởinónra!”.Nhữngcâuhiệulệnhnàyvẫncònámảnhtôiđếntậnbâygiờ.Ngaykhihiệu lệnh“Cởinón ra!”được thét lên, chúng tôi bướcqua cổngtrại,ánhđènphachiếuxuốngđầuchúngtôi.Nhữngaikhôngđiđềuhàngsẽbịđá.Ngườinàođộinóntrùmtailạichođỡlạnhtrướckhiđượcchophépsẽcàngthêthảmhơn.

Chúngtôidòdẫmtrongbóngtối,bướcquanhữngtảngđálớnvàđiquanhiều vũng nước, dọc theo con đường dẫn từ trại. Bọn lính canh đi cùngkhôngngừnglahétvớichúngtôivàhướngdẫnbằngbángsúng.Bấtcứaibịđauchânđềuphảinhờvàocánhtaycủangườiđibêncạnhgiúpđỡ.Hầunhưkhông ai nói câu nào; những cơn gió rét buốt không có lợi cho việc nóichuyện.Giấuđôimôisauchiếccổáodựnglên,ngườiđibêncạnhtôibỗngthì thầm: “Maymàvợchúng takhông thấy chúng tanhư thếnày!Tôihyvọnghọsốngkháhơnởtrạicủahọvàkhôngbiếtviệcđangxảyravớichúngta”.

Điềunàykhiếntôinhớđếnngườivợthânyêucủamình.Chúngtôibịdẫnđihàngdặm,nhiềulầnbịtrượttétrênnhữngchỗđóngbăng,mọingườigiúpnhauđứngdậyvà lại tiếp tục, tuykhôngainóigì,nhưngcảhaichúng tôibiết: mỗi người đang nghĩ về người bạn đời củamình. Thỉnh thoảng, tôingướcnhìnbầutrời,nhữngngôisaođangmờdầnvàánhsánghồngcủabìnhminhbắtđầu trảidàiđằngsaunhữngđámmâyuám.Nhữngkhiấy,hìnhảnhvềngườivợyêudấuchiếmtrọntâmtrítôi,tôinhớhìnhdángcủanàng,mường tượng đang trò chuyện cùng nàng, giọng nói của nàng dường nhưvangvọngđâuđây.Tôinghenàng trả lời,nhìn thấynụcười,ánhmắtđầykhíchlệcủanàng.Dùthứchayhưthìánhmắtấynhìntôicònsánghơncảánhbìnhminhđanghérạng.

Mộtýnghĩloélêntrongtôi:lầnđầutiêntrongđờitôiđãnhìnthấychânlýmàloàingườitừbaođờinayđãcatụngquanhữngvầnthơ,cũnglàchânlýtốithượngcủacácbậchọcgiả,rằng:Tìnhyêulàmụcđíchcuốicùngvàlàmụcđíchcaocảnhấtcủanhân loại.Rồi tôihiểuđượcýnghĩahuyềndiệunhấttrongcácvầnthơ, tưtưởngvàniềmtincủanhânloại truyềnlại:Linhhồncủaconngườichỉcóthểtìmthấysựcứurỗithôngquatìnhyêuvàtrong

tìnhyêu.Tôihiểuđược làmsaomàmộtngườikhôngcòngì trên thếgiannàyvẫnbiết thếnào làhạnhphúcdùchỉ thoángqua,đắmchìm trongsuynghĩvềngườimìnhyêuthương.Tronglúccảmthấycôđộc,khikhôngthểlàmgì tích cực, khi điều duynhấtmột người có thể làm là nhẫnnại chịuđựng thìnỗinhớvềnhữngngườiyêu thương làniềmhạnhphúcduynhấtcủacáctùnhân.Lầnđầutiêntrongđời,tôicóthểhiểuđượcýnghĩacủacâunói:“Các thiên thầnchìmđắmtrongsuy tưbất tậnvềmộtchiến thắngxaxôi”.

Phíatrướctôicómộtngườibịtrượtchân,khiếnchonhữngngườiđisauténhàotheo.Tênlínhgácnhanhchóngchạytớivàquấtroivàohọ.Vìvậy,suynghĩcủatôibịgiánđoạnmộtvàiphút.Nhưngchẳngmấychốctâmhồntôi lại tìmthấy lốiđiđếnmột thếgiớikhác,và tôi tiếp túcnóichuyệnvớingườivợthânyêu:tôihỏicôấyvàicâu,côấytrảlời;côấyhỏilạitôivàicâu,vàtôiđáptrả.

“Dừnglại!”.

Chúngtôiđãđếncôngtrường.Mọingườihốihảvàokhulềutốivớihyvọngtìmthấydụngcụtươngđốitốt.Mỗingườilấymộtcáithuổnghoặcmộtcáicuốc.

“Lũlợnchúngbâykhôngthểnhanhchânlênđượcà?”.

Chẳngmấychốcchúng tôiquay lạivị trí làmviệc tronghàocủamình.Dướimỗinhátcuốc,mặtđấtđôngcứngbịnứtravàtoélửa.Mọingườiđềuimlặng,dườngnhưmọisuynghĩcủahọđềubịtêcóng.

Hìnhảnhvềngườivợ thânyêuchưa lúcnàophaimờ trong tâm trí tôi.Bỗngnhiêntôichợtnhậnra:Tôithậmchíkhôngbiếtnàngcócònsốnghaykhông.Tôichỉbiếtcómộtđiềumàgiờđâytôihiểurấtrõ:Tìnhyêukhôngchỉgắnliềnvớisựhiệnhữucủathểxác.Tìnhyêutìmthấyýnghĩasâusắcnhấttrongtâmtrí, trongchínhnộitâmcủaconngười.Chodùngườiấycóthựcsựtồntại,cócònsốnghaykhôngcũngkhôngquantrọng.

Tôikhôngbiếtvợmìnhcócònsốnghaykhông,vàtôikhôngcócáchnàođểbiếtđượcđiềuđó(trongsuốtthờigianởtù,cáctùnhânkhôngđượctraođổithưtừ);nhưngđiềuđócũngkhôngquantrọngvàolúcấy.Tôikhôngcầnphảibiết,bởikhônggìcóthểvượtquasứcmạnhtìnhyêu,khônggìcóthểchạmvàotìnhcảmthiêngliêngtôidànhchonàng.Nếusaunàytôicóbiếtrằngvợmìnhđãchếtđinữathìtôinghĩđiềuđócũngkhôngquấynhiễubảnthântôicũngnhưảnhhưởngđếnhìnhảnhnàngtronglòngtôi,nhữngcuộctròchuyện trong tâmtrígiữachúng tôivẫnsẽsốngđộng,viênmãn.“Hãykhắctêntôitrongtráitimcủaem,tìnhyêucũngmạnhnhưcáichết”.

Sứcmạnhbêntronggiúpchongười tù tìmthấysựcứurỗi trongnỗicôđơn,trốngvắngvàbuồnchántrướccuộcsống.Nhữnglúcrỗirãihiếmhoi,trítưởngtượngcủangườitùthườngtrởvềsốngvớiquákhứ.Nhữngđiềuhọnhớnhiềunhấtkhôngphảilànhữngsựkiệnquantrọngmàlànhữngsựviệcbénhỏ,vặtvãnh.Khônggianhoàiniệmtôđiểmthêmchonhữngsựviệcrấtđỗibìnhdịấymộtýnghĩađặcbiệt.Thếgiớicủanhữngmảnhkýứcchắpnốiấy dường như rất xa xăm, và tâm trí phải cố hết sứcmới có thể tái hiệnchúng:Trongđầutôihiệnlênhìnhảnhtôiđixebuýt,mởcửacănhộ,trảlờiđiệnthoạivàbậtđèn.Suynghĩcủatôithườngtậptrungvàonhữngchitiếtnhưthế,vànhữngkýứcnàycóthểkhiếntôibậtkhóc.

Cuộcsốngnội tâmcủangười tùcókhuynhhướngsâu sắchơnnêngiờđâycáinhìncủahọvềnghệthuậtvàthiênnhiêncũngkháctrước-họcómộtcảmnhậnmàtrướckiahọchưatừngbiếtđến.Nhờđómàđôikhihọquênmấthoàncảnhtồitệcủamình.NếucóaiđónhìnthấykhuônmặtcủachúngtôitrênchuyếnđitừAuschwitzđếntrạiBavaria,lúcchúngtôiđangnhìnquanhữngsongchắncửasổchiêmngưỡngnhữngngọnnúiởSalzburginhìnhtrênnềntrờilồnglộngánhchiềutà,thìngườiđósẽkhôngbaogiờnghĩrằngđấylàkhuônmặtcủanhữngngườiđãtừbỏhyvọngvềcuộcsốngvàtựdo.Chodùđiềuđólàsựthậtđichăngnữathìchúngtôicũngkhôngthểrờimắtkhỏi khung cảnh thiên nhiên trước mắt, những cảnh vật mà bao lâu naychúngtôikhôngcònđượcnhìnthấy.

Ởtrongtrạicũngvậy,mộtngườicóthểpháthiệnvàgọingườibạntùlàmviệcbêncạnhcùngngắmcảnhsắctuyệtđẹpkhimặttrờixuyênquanhữngtàngcâycaotrongkhurừngBavaria(giốngnhưbứcvẽbằngmàunướcnổitiếng của hoạ sĩ Dürer) - nơi chúng tôi đã xây dựngmột kho đạn bímậtkhổnglồ.Mộtchiềunọ,khichúngtôiđangngồinghỉtrênsàncủakhulều,mệt lử, trên tay là những chén xúp,một người tù vội vã chạy vào và gọichúngtôirangoàiđểngắmcảnhhoànghôntuyệtđẹp.Đứngbênngoàilều,chúng tôinhìnnhữngđámmâyuámửnghồngởphíaTâyvàcảbầu trờisốngđộngvớinhữngđámmâythayđổihìnhdạngvàmàusắc,từmàuxanhthépđếnmàuđỏthắmnhưmáu.Màuxámhoangtàncủakhulềutrạihoàntoàn tương phản với hình ảnh rực rỡ của bầu trời phản chiếu trong vũngnướctrênmặtđất.Sauvàiphútlặngimvìxúcđộng,mộtngườitùđãnóivớingườibêncạnh:“Thếgiớinàysaocóthểđẹpđếnthế!”.

Một lầnnọ,chúng tôiđang làmviệc tronghào.Bìnhminhxámxịtvâyquanhchúngtôi;màuxámcủabầutrời;màuxámcủatuyếttrongánhsángnhợtnhạtcủabìnhminh;màuxámtrênnhữngbộđồcủanhữngngườitù,vàmàuxámu tối trênkhuônmặthọ.Tôi lạinóichuyện trong tâm tưởngvớingườivợcủamình,màcólẽcũnglàđangđấutranhđểtìmthấylýdochosự

chịuđựng,chocáichếttừtừcủatôi.Trongnỗlựccuốicùngchốnglạinỗituyệtvọngtrướccáichếtsắpđến,tôinhậnthấylinhhồnmìnhđangxuyênquabứcmànảmđạm.Tôicócảmgiácrằnglinhhồncủatôivượtquacảcáithếgiớivôvọng,vônghĩalúcấyvàvăngvẳngởđâuđó,tôinghethấycâutrảlời“Có”chocâuhỏivềsựtồntạicủaýnghĩasâuxanhấtcủacuộcsống.Ngaykhoảnhkhắcấy,bỗngmộttiasángloélêntrênmộtnôngtrạiởphíaxa,tronglànsươngmờảobuổibìnhminhởBavaria.“Exluxintenebrislucet”-ánhsángrồicũngxuấthiện từ trongbóng tối.Trongnhiềugiờ, tôiđứngcuốctrênmặtđấtđóngbăng.Tênlínhgácđingang,sỉnhụctôi,tôicoinhưhắnvànhữnglờicủahắnkhôngcòntồntại, tôi lại tiếptụcnóichuyệnvớingườivợthânyêucủamình.Càngngàytôicàngcảmnhậnrõhơnsựhiệndiệncủanàng,rằngnàngluônởcạnhtôi;tôicócảmgiácrằngmìnhcóthểchạmvàonàng,cóthểđưatayravànắmlấybàntaycủanàng.Cảmgiácấyrấtmạnh:nàngđãởđây.Đúngvàolúcấy,mộtconchimnhẹnhàngbayđếnvàđậungaytrướcmặttôi-trênđốngđấtmàtôivừađàoxong-vànhìntôichămchú.

Ởđoạntrước,tôiđãđềcậpđếnvấnđềnghệthuậttrongtrại.Liệutrongtrạitậptrungcótồntạihìnhtháinghệthuậtnàođóhaykhông?Điềunàyphụthuộcvàocáchnhìnnhậncủamỗingười.Thỉnh thoảng, trong trạicũng tổchứcmúahát.Khu trại tạm thời được thu xếpmột khoảng trống,một vàichiếcghếgỗđượcđặthoặccộtvàonhauvàlịchbiểudiễnđượcphácthảo.Đếnchiềutối,nhữngngườicóđịavịkhácaotrongtrại-cácCapovànhữngcôngnhânkhôngphảirờitrạiđiđếncôngtrường-tụtậptạikhusânkhấutạmbợnày.Họđếnđểđượcthoảthíchcườivuihoặcđểchongườitathấyrằnghọcũngbiếtrơilệ;dùgìđinữahọcũngchỉmuốntạmquênhếtsựviệcxungquanh.Cáctiếtmụcbiểudiễnbaogồmnhữngbàihát,bàithơ,chuyệncười,mộtsốtácphẩmngầmđảkíchtộiáctrongtrại.Tấtcảđềunhằmgiúpchúngtôiquênđihoàncảnhcủamình,vàđúnglànhưvậythật.Cácbuổivănnghệhiệuquảđếnmứcmộtvàitùnhânthườngđếnxembiểudiễn,bấtkểsựmệtmỏicủabảnthânhoặcthậmchílàphảimấtcảkhẩuphầnănhằngngàycủamình.

Trongnửatiếngnghỉtrưa,khingườitaphátxúptạicôngtrường(xúpdonhữngnhàthầutrảcôngchotùnhânvớisốlượngítỏi),chúngtôiđượcphépngồi trongmột phòngmáy chưa xây xong.Khi bước vào,mỗi người đềucầm trên taymột tôxúp lõngbõngnước.Trongkhichúng tôixìxụphúp,mộttùnhântrèolênmộtcáiốngvàhátcácbàihátcủaÝ.Chúngtôirấtthíchcác bài hát, và anh sẽ được cho gấp đôi phần xúpmúc “từ đáy nồi” - cónghĩalàsẽcóthêmítđậu.

Phầnthưởngkhôngchỉdànhchocác“diễnviênbấtđắcdĩ”màcòndành

chokhángiả-nhữngngườiđếncổvũ.Chẳnghạnnhờtinhthầncổvũhănghái,tôinhậnđượcsựchechở(thậtmaylàtôichưacầnnóbaogiờ!)từmộtCapođángsợnhấttrongtrại-ngườicóbiệthiệulà“Caposátthủ”.Chuyệndiễnranhưsau:Mộtchiềunọ,tôilạiđượcvinhdựmờiđếncănphòngdiễnrabuổi cầucơmột lầnnữa.Ởđóđã tụ tậpnhiềungườibạncủavịbác sĩtrưởng(việcnàytráivớiluậtcủatrại),vàviênsĩquanđộivệsinhcũngcómặt.VịCapo sát thủ tình cờ bước vào phòng và hỏimọi người cómuốnnghebàithơnổitiếng(đúngralàtaitiếng)củahắnhaykhông.Khôngcầnhỏitớilầnthứhai,hắntanhanhchónglấyramộttậpghichépvàbắtđầuđọcáng thơ “tuyệt tác” của mình. Tôi mím chặt môi để khỏi bật cười trướcnhữngvầnthơyêuthíchcủahắn,cũnglàđểcứumạngmình.Vìtôivỗtayquánhiệtliệtnêndùtôicóbịcắtcửsanglàmviệcởđộicủahắnthìtôivẫncócơhộisốngsót,trướcđâytôiđãtừngbịchỉđịnhsangđólàmviệctrongmộtngày-mộtngàylàquáđủvớitôi.Dùsao,việccóđượcthiệncảmcủaCaposátthủcũngcóích,vìvậytôiđãcốhếtsứcmàvỗtaythậtto.

Dĩnhiênnhìnchung,bấtcứhìnhthứcnghệthuậtnàoởtrongtrạicũnglàmộtđiềukỳquái.Cóthểnóirằngbấtcứấntượngnàocóliênquanđếnnghệthuậtđềunảysinhtừcảnhtráingượcmaquáigiữahìnhthứcbiểudiễnvớihiệntrạnghoangtàncủacuộcsốngtrongtrại.TôisẽkhôngbaogiờquêntôiđãtỉnhdậynhưthếnàotừgiấcngủvùimệtlửvàođêmthứhaicủamìnhởAuschwitz-bịkhuấyđộngbởitiếngnhạc.Ngườilínhcanhgiàtổchứcănmừng gì đó trong phòng củamình, gần với lối vào trại.Giọng nói lè nhètrongcơnsay.Bỗngmọithứtrởnênimbặtvàrồitiếngđànvĩcầmngânlêngiaiđiệubuồnbã,côđộcxuyênphủmànđêm.Tiếngvĩcầmdadiếtkhiếntôimuốnbậtkhóc,bởivìvàongàyhômđó,cómộtngườivừabướcsangtuổi24.NgườiđóhẳngiờnàyđangnằmtrongmộtkhutrạinàođóởAuschwitz,cóthểchỉcáchtôitừvàitrămtớimộtngàndặm,nhưngchúngtôichẳngthểnàogặpđượcnhau.Ngườiấychínhlàvợtôi.

Việckhámphá ra rằngbên trong trại tập trungcũngcóbóngdángcủanghệ thuật có lẽ sẽkhiến chongườibênngoàingạcnhiên.Vàhọ sẽ càngkinhngạckhibiếtngườitùlạicòncóthểtìmthấysựhàihướctronghoàncảnhkhủngkhiếpấy,dĩnhiêntâmtrạngvuivẻấychỉxuấthiệntronggiâylátrồi tấtcảlạichìmtrongbóngđêmvôvọng.Sựhàihướclàmộtloạivũkhítinhthầntrongcuộcđấutranhduytrìsựsống.Nócósứcmạnhhơnbấtcứphẩmchấtnàokhác,cóthểđưaconngườivượtlênbấtkỳhoàncảnhnào,chodùchỉlàtrongphútchốc.Thựctếtôiđãgiúpmộtanhbạnlàmcạnhtôitại công trường xây dựng cách phát triển óc hài hước.Chúng tôi hứa vớinhaurằngmỗingườiítnhấtphảinghĩramộtcâuchuyệncườimỗingàyvềmộtviệcbấtngờnàođócóthểxảyrakhichúngtôiđãđượctựdo.Anhấylàmộtbácsĩphẫuthuậtvàđãtừnglàmviệctrongmộtbệnhviệnlớn.Thếlàcó

lầntôikhiếnanhấycườibằngcáchdiễntảviệcanhấykhôngthểquênđượcthóiquenởtrongtrạisaukhiđãtrởvềvớicôngviệccũcủamìnhnhưthếnào.Trongcôngtrườngxâydựng(nhấtlàkhicógiámsátviênđikiểmtra),tayđốccôngsẽthúcchúngtôilàmviệcnhanhhơnbằngcáchhétlên“Làmviệcđi!Làmviệcđi!”.Vìthế,tôiđãnóivớianhấy:“Anhnghĩsaonếumộtngàynàođó,lúcanhtrởlạiphòngmổvàđangtiếnhànhmộtcaphẫuthuậtbụng.Bỗngnhiênmộtnhânviênchạyàovàophòngvà thôngbáosựxuấthiệncủabácsĩphẫuthuậtcấpcaobằngcáchhéttoánglên:“Mổđi!Mổđi!”

Đôikhinhữngngườikháccũngsángtácranhữnggiấcmơhàihướcvềtươnglai,chẳnghạnnhưcâuchuyệnvềbuổi tiệcmàhọđượcmờiđếndựsau khi đã được giải thoát khỏi trại.Khi xúp đượcmang ra, họ quênmấtmìnhđangởhiệntại,vàthếlàhọnănnỉngườichủnhàhãymúcxúp“từđáynồi”chohọ.

Nỗlựcpháttriểnkhiếuhàihướcvànhìnmọiviệctheocáchvuinhộnlàmộtmánhkhoémàtôiđãhọcđượctronglúclàmchủnghệthuậtsống.Mặcdùởđâucũngcóđaukhổ,ởđâucũngcầnkhiếuhàihước,nhưngtrongtrạitậptrungthìcàngphảirènluyệnnghệthuậtsốngkhôihài.Cơchếvậnhànhcủanỗiđaukhổtrongconngườicũngtươngtựnhưcáchvậnhànhcủachấtkhí.Nếu tabơmmột số lượngkhínhất địnhvàomột cănphòng trống thìlượngkhíđósẽlấpđầyhoàntoàncănphòng,chodùcănphòngấycólớnđếnthếnàochăngnữa.Tươngtự,đaukhổsẽchếngựtâmhồnvàtrínãocủamộtngười,chodùnỗiđaukhổấylàlớnhaynhỏ.Nhưvậy,“kíchthước”củađaukhổlàhoàntoàntươngđối.

Theođó,mộtviệcrấtnhỏcũngcóthểđemlạiniềmhạnhphúclớnlao.HãylấyvídụvềmộtviệcđãxảyratrongchuyếnđitừAuschwitzđếntrạitậptrungDachau.ChúngtôiđềulosợchuyếnxesẽđưachúngtôiđếntrạiMauthausen.Căng thẳngdângcaokhi chúng tôi tiếngầnđếncây cầubắcquasôngDanube-nơixelửaphảibăngquađểđếnMauthausen(chúngtôibiếtđượcđiềunàylàdomộttùnhâncókinhnghiệmkểlại).Nhữngaichưabaogiờ trảiquađiềugìđótươngtự thìkhómàhìnhdungđượcđiệunhảyvui sướngcủanhững tùnhân trongxekhi thấychúng tôikhôngbăngquacâycầumà“chỉ”điđếnDachau.

ĐiềugìxảyratrênđườngchúngtôiđếntrạiDachautrongsuốtchuyếnđikéo dài hai ngày, ba đêm?Sàn xe lửa không đủ chỗ chomọi người cùngngồi,chodùlàkiểungồicongườilạichoíttốndiệntíchnhất.Đasốchúngtôiphảiđứngsuốtđườngđi, trong lúcmột sốngười thayphiênnhaungồixổmlênnhữngbórơmítỏithấmđẫmnướctiểu.Khivừađếnnơi,tinquantrọngđầutiênmàchúngtôibiếtđượctừcáctùnhâncũ:Dachaulàmộttrạitương đối nhỏ (sức chứa khoảng 2.500 người), không có “cái lò” nào cả,

khônglò thiêu,khôngphònghơingạt!Điềuđócónghĩa lànếumộtngườichẳngmaytrởthànhmột“Moslem”thìngườiđócũngsẽkhôngbịđưathẳngđếnphònghơingạtmàphảichờđếnchuyến“vậnchuyểnbệnhnhân”vềlạiAuschwitz.Sựngạcnhiênsungsướngnàyđãkhiếntâmtrạngchúngtôiphấnchấnlên.LờiướccủaviêntựquảncủachúngtôiởAuschwitzđãthànhhiệnthực:chúngtôiđãnhanhchóngđượcchuyểnđếnmộtkhutrạikhông“ốngkhói” - không giống Auschwitz. Chúng tôi cười và đùa nghịch, bất chấpnhữnggìmìnhsẽphảitrảiquatrongnhữnggiờtới.

Khiđiểmdanh,một trongsốchúng tôikhôngcómặt.Thế làchúng tôibuộcphảiđợibênngoàidướimưa,trongcơngiólạnhchođếnkhingườitatìmthấyngườivắngmặtđó.Cuốicùngngườitatìmthấyanhấytrongkhunhàmà anh đã ngủ quên do kiệt sức. Việc điểm danh chuyển thành việctrừng phạt tập thể. Suốt cả đêm cho đến sáng, chúng tôi buộc phải đứngngoài sân, lạnh cóng và ướt sũng sau chuyến hành trình căng thẳng. Tuynhiên, tất cả chúng tôi đều thấy vui!Vui vì không có bóng dáng của ốngkhóilòthiêuvàvìAuschwitzđãởphíasau.

Mộtlầnkhác,chúngtôinhìnthấymộtnhómtùbịkếtánđingangquachỗlàmviệccủachúng tôi.Tính tươngđốivềsựbấthạnhhiện lênmới rõ rệtlàmsao!Chúngtôighentịvớinhữngngườitùphạmtộithậtsựấy.Họchắcchắncócuộcsốngđiềuđộ,antoànvàhạnhphúc.Họchắcchắncóđượccơhôi tắmrửa thườngxuyên -chúng tôibuồnbãnghĩ.Họchắcchắncóbànchảirăng,bànchảigiặt,nệmngủ-mỗingườimộtcái-vàhàngthángnhậnđượcthưtừtintứcvềngườithân,hoặcítnhấtcũngbiếtđượchọcócònsốnghaykhông.Cònchúngtôiđãmấtcáiquyềnấytừrất lâurồi.Vàchúngtôicũngcảmthấtghentỵkhimộtsốngườitrongchúngtôicócơhộivàonhàmáyvàlàmviệctrongmộtcănphòngcómáiche!Aicũngaoướccóđượcsựmaymắnnhỏnhoiđó.Nhưngnhữngđiềuđượcgọi là “maymắn”nàycũngcónhiềumứcđộkhácnhau.Trongsốcácđộilàmviệcngoàitrại(tôilàthànhviêncủamộttrongcácđộiđó)cómộtvàiđơnvịđượcxemlàtệhơnnhữngđơnvịkhác.Mộtsốtùnhânphảichịucảnhlộiởkhuđấtsìnhlầytrênsườndốcđểdỡthantừxeđẩyxuốngtrongsuốt12giờ liền.Hầunhưmỗingàyđềucótainạnxảyravớicôngviệccựckhổnày,vàthườnglàdẫnđếntửvong.

Ởmôt sốnhóm làmviệckhác, tênquảnđốcgiámsát theo cách truyềnthống,tứclàbằngroivọt.Điềunàykhiếnchúngtôicảmthấykhámaymắnkhi không thuộc quyền quản lý của bọn chúng hoặc nếu có cũng chỉ tạmthời.Mộtlầnnọ,thậtkhôngmaytôilạirơivàomộtnhómnhưthế.Trướckhichuôngbáođộngcókhôngkíchvang lên,chúng tôi làmviệc liên tụcsuốthaigiờkhôngnghỉ(trongthờigiannày,tênquảnđốcđặcbiệtđểmắttớitôi).

Nếunhưhômđókhôngcótiếngchuônggiảithoátkia,tôinghĩrằngmìnhsẽphảivềtrạmtrênmộttrongnhữngchiếcxechởnhữngngườiđãchếthoặcgầnnhưchếtdokiệtsức.Khôngaicóthểtưởngtượngđượcrằngtrongtìnhhuốngđótiếngchuôngbáođộngđãkhiếntùnhânchúngtôicảmthấynhẹnhõm như thế nào, ngay cả cảm giác của võ sĩ quyền anh khi nghe tiếngchuông kết thúc hiệp đấu đúng lúc cứu anh ta khỏi nguy cơ đo ván cũngkhôngthểsosánhđược.

Chúngtôibiếtơncảnhữngânhuệnhỏnhặtnhất-nếucóthểgọiđólà“ânhuệ”.Chẳnghạnnhưchúngtôivuimừngkhicóthờigianbắtchấychonhautrướckhiđingủ,mặcdùviệcnàycũngchẳngcógìthúvịdophảiđứngtrầntruồngtrongkhunhàkhôngcólòsưởivớituyếtđóngcụctrêntrầnnhà.Nhưngchúngtôibiếtơnnếunhưtiếngcòikhôngvanglêntronglúcbắtchấyvàđènkhôngbịtắt.Bởinếulàmviệcđókhôngxong,chúngtôisẽbịlũchấyrậnđánhthứcvàolúcnửađêm.

Nhữngniềmvui ítỏivềcuộcsống trong trạiđãsảnsinhmột loạihạnhphúctiêucực-theocáchnóicủatriếtgiaSchopenhauer[9]làmộthìnhthức“thoátkhổ”-chodùsựcứurỗiđóchỉmangtínhtươngđối,tạmthời.Niềmvuithậtsự,dùnhỏnhoi,cũngrấtít.Tôinhớcólầntôiđãvẽmộtbảngcânbằnghạnhphúcvà thấyrằngtrongnhiều tuầnqua, tôichỉcóđượchai lầnvuivẻ.Mộtlầnlàlúctrởvềtrạitừnơilàmviệc,saukhichờđợirấtlâu,tôiđượcvàonhàbếpvàđượcxếpvàohàngdomộttùnhân-đầubếpF.phânphát thức ăn.Ông ấy đứng saumột cái chảo lớn vàmúcxúpvào bát củanhững tù nhân đang vội vã cầm bát đi qua. Ông ấy là đầu bếp duy nhấtkhôngnhìnvàonhữngngườiđangcầmtôđợiôngmúcxúp;làđầubếpduynhấtmúcphầnxúpbằngnhau,bấtkểngườinhậnlàai;vàlàngườikhôngưuáichocảnhữngngườibạnhoặcđồnghươngcủamình,thêmchohọkhoaitâytrongkhinhữngngườikhácchỉđượcmúcmộtítxúptoànnước.

Nhưngthậtkhôngphảinếutôiphánxétnhữngngườitùvốncoitrọngtìnhđồnghương.Aicóthểtráchnhữngngườinàykhihọưuáibạnbècủamìnhhơntronghoàncảnhnhưthếnày,bởikhôngsớmthìmuộn,aiaiởđâycũngphảiđốimặtvớivấnđềsựsốnghaycáichết.Khôngngườinàođượcquyềnphánxéthọtrừkhingườiđóthựclònghỏichínhmìnhrằngliệutrongtìnhhuốngtươngtựmìnhsẽkhônglàmnhưthếchăng.

Saumộtthờigiandàiquaytrởlạicuộcsốngbìnhthường(mộtthờigiandàisaukhiratrại),mộtngườiđãchotôixemnhữngbứcảnhcủacáctùnhântrongtrạitậptrungđangnằmchenchúctrêngiường,ánhnhìnvôcảmhướngvềnhữngngườikháchviếngthăm.“Thậtlàkhủngkhiếp,nhữngkhuônmặtgầyrộcvớinhữngđôimắttoát lêncáinhìnđedoạ-điềuấyđãnóilêntất

cả”.

“Tạisaoanhlạinghĩnhưvậy?”,tôihỏi,thậtsựkhônghiểulýdođằngsaulờiphánxétkia.Lúcấy,tôinhớlạitấtcảmọiviệc:5giờsáng,bênngoàitrờivẫn còn tối. Tôi đang nằm trên tấm ván cứng trong khu bệnh xá, nơi cókhoảng70ngườiđang“đượcchămsóc”.Chúngtôibệnhvàkhôngphảirờitrạiđểđilàm;khôngphảiđixếphàng.Chúngtôicóthểnằmcảngàyởmộtgócnhỏtrongbệnhxá,ngủchậpchờnvàchờđếnlúcđượcphátbánhmì(dĩnhiên,phầnbánhmísẽbịcắtgiảm)vàphầnxúptrongngày(toànnướcvàcũngbịgiảmsốlượng).Nhưngchúngtôihàilòng;chúngtôihạnhphúccamchịutấtcả.Tronglúcnằmcuộnmìnhvàonhauđểgiữấm,vàcũngvìquálười,khôngbuồncửđộngnếukhôngcầnthiết,chúngtôinghethấytiếngcòichátchúavànhững tiếng lahétởngoàisân,nơinhữngngười làmcađêmvừatrởvềvàđangđượcđiểmdanh.Cánhcửamởtoang,giótuyếtlạnhlùavàotrongbệnhxá.Mộtngườitùkiệtsức,toànthânphủđầytuyết,chạyvàophòng và ngồi xuốngmột vài phút. Nhưng tên trạm trưởng lôi anh ấy rangoài.Quyđịnhnghiêmngặtkhôngchongườilạvàokhunhàtrongkhiđangtiến hành điểm danh. Tôi thấy thương cảm cho người ấy biết bao và vuimừngvìmìnhkhôngphảilàngườiấy,thayvàođótôilạiốmvàcóthểngủchậpchờntrênnhữngchiếcgiườngbệnh!Cănbệnhquảthậtlàmộtvịcứutinhchotôitronghaingàyởđó,vàtôicóthểđượcnghỉthêmhaingàynữa.

Khinhìnthấynhữngtấmảnhtrêntạpchí,kýứcvềnhữngngàynằmbệnhtrongtrạilạihiệnvềtrongtâmtrítôi.Saukhinghetôigiảithích,mọingườiđãhiểutạisaotôikhôngthấytấmảnhlàđángsợ:nhữngngườitrongcácbứcảnhđócólẽcũngkhôngquábấthạnh.

Ngàythứtưtrongkhubệnhxá,tôivừabịđiềuđộngđilàmcađêmthìvịbácsĩtrưởngbướcvàovàmuốntôitìnhnguyệnphụcvụytếởmộttrạikhácđangcónhiềubệnhnhânbịsốt.Mặckệlờikhuyêncủacácbạnmình(vàbấtchấpsựviệcrằnghầunhưkhôngcóđồngnghiệpnàocủatôitìnhnguyện),tôivẫnquyếtđịnhxungphong.Tôibiếtrằngkhinhậncôngviệcđó,cóthểtôisẽchếtsớm.Nhưngnếutôiphảichếtởđóthìítnhấtcáichếtcủatôicũngcóýnghĩa.Tôinghĩchắcchắnviệccóthểgiúpđỡnhữngngườitùkhácvớitưcáchbácsĩsẽcóýnghĩahơnlàsốngmộtcuộcđờitẻnhạtvàcuốicùngphíhoàinótrongvaimộttênlaođộngkhổsaivônghĩa.

Đốivớitôi,đâylàmộtphéptoánđơngiản,tôikhôngphảihysinhgìcả.Nhưngviênsĩquantừđộivệsinhđãbímậtralệnhphải“chămsóckỹ”haibácsĩtìnhnguyệntrongsuốtthờigianchúngtôiởđó.Trôngchúngtôiyếuớtđếnnỗianhtasợrằngmìnhsẽcóthêmhaicáixáchơnlàhaibácsĩ.

Nhưtôiđãđềcậptrướcđó,ởtrongtrạitậptrung,việcgiữmạngsốngcủa

mìnhvàngườibạntùtrikỷlàmốiquantâmthườngtrực,cònlạithìtấtcảnhữngviệckhôngcóliênquantớinhiệmvụấyđềubịxếpvàohàngthứyếu.Mọisựhysinhcũngchỉvìmụcđíchnày.Tínhcáchcủamộtngườicóliênquantớiviệcngườiấybịvâyhãmtrongtrạngtháibấnloạn,bịđedoạnhữnggiátrịbảnthânđếnmứckhiếnchongườiấytrởnênhoàinghichínhnhữnggiátrịấy.Dướitácđộngcủamộtthếgiớiđãkhôngcòncôngnhậngiátrịcủacuộc sốngvà phẩmgiá conngười,một thế giới đã cướpđi ý chí của conngườivàbiếnhọthànhđốitượngđểtiêuhuỷ(kếhoạchđãlậpra,nhưngcầnphải sử dụng triệt để đến tận xương tuỷ conngười ấy) - bản ngã của conngườicũngmấtđi chângiá trị.Nếumộtngười trong trạikhôngđấu tranhchốnglạiđiềunàyđểgiữlấyphẩmgiácủamìnhthìngườiấysẽmất luôncảmgiácmìnhlàconngười-mộtconngườicóđầuóc,cósựtựdobêntrongvàcógiátrịriêng.Ngườiđósẽnghĩmìnhchỉlàmộtphầncủađámđông;sựtồntạicủangườiđórơixuốngcấpđộsốngcủaloài thú.Mộtđámđôngbịchăndắt-đôikhitừnơinàyđếnnơikhác;đôikhiđicùngnhau,rồitáchra-giốngnhưmộtbầycừukhôngcósuynghĩhoặcýchí.Mộtđànchósănnhỏnhưngnguyhiểmluônrìnhrậphọkhắpnơi,thànhthạotrongnhữngmàntratấnvànhững tròhungbạo.Chúngkhôngngừngchăndắt cảđàn,baovâyphía trước, phía sau, với những tiếnghét, cúđávànhững cúquất roi.Vàchúngtôi,đàncừu,chỉnghĩđượchaiviệc-làmsaođểtránhlũchóxấuxavàlàmsaođểcóđượcchútthứcăn.

Giốngnhưmộtconcừunhútnhátgiữađàn,mỗingườichúngtôicốgắngchenvàogiữađộihình.Điềunàygiúpchúngtôicócơhộitránhđượcnhữngcúđánhcủanhữngtênlínhgácởhaibên,phíatrướcvàphíasauhàng.Vịtrítrung tâmcòncó thuận lợi làđượcche chắnkhỏinhữngcơngió lạnh.Vìvậy,đểcốgắnggiữấm,mộtngườisẽcốgắnglenlỏivàođámđông.Điềunàyđượcthựchiệntựđộngtrongcácđộihình.Nhưngcónhiềulúc,đâylàmộtnỗlựccónhậnthứcởphíachúngtôi-tuântheomộttrongcácquyluậtbắt buộc nhất để sinh tồn trong trại: Không được gây sự chú ý. Lúc nàochúngtôicũngcốgắngtránhsựchúýcủabọnSS.

Dĩnhiêncónhữnglúccầntáchmìnhkhỏiđámđông.Rõràngmộtcuộcsống cộngđồngmàbất cứ điều gìmình làm cũngđềubị để ý, là nguyênnhân thôi thúc conngười thoát khỏiđời sốngấy, dù chỉ là trongchốc lát.Người tù muốn ở một mình, với chính mình và với những suy nghĩ củamình. Anh ta khao khát có được sự riêng tư và yên tĩnh một mình. Sauchuyếnđiđếnnơiđượcgọilà“trạiandưỡng”,tôicócơhộihiếmhoiđượcyêntĩnhtrongkhoảng5phút.Phíasaukhubệnhxámàtôilàmviệc-nơicókhoảng50bệnhnhânmê sảng chen chúc, cómột chỗvắngvẻởmột góchàngràodâythépgaiképbaoquanhtrại.Đólànơimộtcáilềuđượcdựngtạmbằngvàicáisàovàmộtsốcànhcâyđểđặtnửatáxácchết(consố tử

vongbìnhquânmỗingàytrongtrại).Nơiđócómộtcáihầmdẫnnướcthôngtớicácốngnước.Tôithườngngồitrêncáinắpgỗcủacănhầmnàymỗikhikhôngphải làmviệc.Tôichỉngồivànhìnvềphíanhững triềndốccóhoaxanhmướtvànhữngngọnđồixanhmờxaxacủavùngBavariađượcđóngkhungtrongnhữngvòngdâythépgaichằngchịt.Tôiđãmơmàngmộtcáchthiết tha,đầuóclangthanglênvùngphíaBắcvàTâyBắctheohướngnhàmình,nhưng tất cảnhữnggì tôi thấyđượcchỉ lànhữngđámmây lơ lửngtrênbầutrời.

Nhữngcáixáclúcnhúcgiòibọbêncạnhcũngkhôngảnhhưởngđếntôi.Chỉcóbướcchâncủanhữngtênlínhgácđingangmớicóthểkéotôirakhỏinhữnggiấcmơcủamình;hoặclàtiếnggọitừkhubệnhxá,hoặclàđểnhậnnhữngđồdùngytếmớiđượcchuyểnđếnbệnhxá-gồmkhoảng5hoặc10viên thuốcaspirincho50bệnhnhân trongnhiềungày.Tôinhận thuốc rồichiađềura,cảmnhậnmạchđậpcủabệnhnhânvàcấpnửaviênthuốcchonhững trườnghợpbệnhnặng.Nhữngcabệnhđãđếnmứcvôphươngcứuchữasẽkhôngđượcnhậnthuốc.Việcnàysẽchẳnggiúpíchgìchohọ,hơnnữa nên dành thuốc cho những người vẫn còn chút ít hy vọng sống.Vớinhững trường hợp nhẹ, tôi chẳng có gì ngoài những lời động viên.Tôi lêbướcđếnchỗnằmcủatừngbệnhnhân,cốgắnganủihọmặcdùtôicũngyếuvàmấtsứctừlúcbịsốt.Rồitôiquaylạinơiriêngtưcủamìnhtrêncáinắpgỗchehầmnước.

Cáihầmnàycólầnđãvôtìnhcứumạngcủabangườitù.Trướcngàygiảiphóngkhônglâu,cónhiềucuộcvậnchuyểntùnhânhàngloạtđếnDachau;vàbatùnhânnàyđãkhônngoancốtìmcáchđểkhôngbịchuyểnđi.Họleoxuốngcáihầmvànúpởđó,trốnbọnlính.Tôibìnhtĩnhngồitrênnắp,ravẻkhôngbiếtgìvàchơimộttròchơitrẻconlànémđáquanhữnghàngràodâykẽmgai.Nhìn thấy tôi, línhcanhngậpngừngmột chútnhưng rồibỏqua.Mộtlúcsautôinóivớibangườibêndướirằngđiềunguyhiểmtồitệnhấtđãqua.

Người ở bên ngoài trại thật khó có thể hiểu được rằng cuộc sống củangườitrongtrạihầunhưchẳngcógiátrịgì.Cáctùnhântrongtrạituychaisạn,nhưngcũngnhận thứcrõrằngkhảnăngsốngsótcủanhữngngườicómặttrongchuyếnvậnchuyểnngườibệnhchắcchắnlàconsố0.Nhữngcáixácgầyyếucủangườibệnhđượcnémvàoxeđẩyvàđượcnhữngngườitùkéođitrongnhiềudặm,dướicơnbãotuyết,đểđếntrạitiếptheo.Nếumộttrongsốngườibệnhchếttrướckhichiếcxeđượckéođi,anhtacũngsẽbịquẳng lênxe -danh sáchphảichínhxác!Danhsách là thứduynhấtquantrọng.Mộtngườichỉđượctínhkhianhấycómộtsốhiệu.Cáiđạidiệnchomỗisinhmạngchỉlàmộtconsố:chếthoặcsống-điềuđókhôngquantrọng;

cuộcsốngcủa“mộtconsố”nàocóquantrọnggì.Cáigìđằngsauconsốấyvà cuộc sống ấy chẳng cógiá trị gì: số phận, tiểu sử, tênhọ củamột conngười.Trongchuyếnvậnchuyểncácbệnhnhânmà tôivới tưcáchbác sĩphảiđicùngtừmộttrạiởBavariađếnmộttrạikhác,cómộttùnhântrẻmàanhtraicủacậukhôngcótrongdanhsáchvàđánglẽraanhtasẽbịbỏlạiđằngsau.Cậubéđãnănnỉthốngthiếtđếnnỗingườiquảntrạiquyếtđịnhsẽđổingười:cómộttùnhânmuốnđượcởlạivàngườianhđượcnhậnvàothếchỗchongườinày.Nhưngdanhsáchphảichínhxác!Điềuđóthậtdễdàng.Ngườianhtraichỉcầnđổisốhiệucủamìnhvớimộttùnhânkhác.

Nhưtôiđãđềcậptrướckia,chúngtôikhôngcógiấytờgì;chỉriêngviệcgiữđượcmạngsốngcủamìnhđãlàmộtđiềuvôcùngmaymắnrồi.Cònlại,tấtcảđềukhôngquantrọng.Tấtcảnhữngđiềukhácvềchúngtôi,chẳnghạnnhư đống quần áo rách trên bộ xương gầy còm, chỉ được quan tâm nếuchúngtôibịchỉđịnhvàochuyếnvậnchuyểnngườibệnh.Mọingườilụcsoátcác “Moslem” đã chếtmột cách thô bạo để xem chiếc áo khoác hoặc đôigiày của họ có tốt hơn củamìnhhaykhông.Dùgì thì số phận của họ đãchấmhết,nhưngnhữngngườicònlạitrongtrạivẫnphảilàmviệcvàvìthếphảitậndụngmọiphươngtiệnđểtìmcơhộisốngsótchomình.Tráitimcủangườitùdườngnhưđãchaisạn.Họnhậnthấysốmệnhcủamìnhhoàntoàntùy thuộc vào tâm trạng của những tên lính canh - những quân cờ của sốphận-vàđiềunàycàngkhiếnhọítgiốngconngườihơn.

TrongsuốtthờigianởAuschwitz,tôiđãđưaramộtquytắcứngxửchobản thân,vàvớikinhnghiệmcủamình, tôicó thểkhẳngđịnh rằngđây làmộtquytắchữuhiệu.Hầuhếtnhữngngườibạntùcủatôisaunàycũngnoitheoquytắcnày.Nhìnchung,tôisẽthànhthậttrảlờitấtcảcáccâuhỏivàchỉdừng lạiởđó, tuyệtđốikhôngbànvềnhữngviệckhôngđượchỏi tới.Nếu người ta hỏi tôi về tuổi, tôi sẽ trả lời về tuổi. Nếu hỏi tôi về nghềnghiệp, tôi sẽnói “bác sĩ”nhưngkhôngnói chi tiết.Buổi sángđầu tiênởAuschwitz, một lính SS bước đến sân tập trung. Chúng tôi bị chia thànhnhữngnhómnhỏ:nhómtầmbốnmươituổi,nhómdướibốnmươituổi,nhómcôngnhâncơkhí,kỹsư,vàcứ thế.Rồichúng tôi lạibị tách ra, tạo thànhnhữngnhómmới.Nhómcủatôibịđưasangmộtdãynhàkhác,tạiđấychúngtôilạiphảixếphàng.Saukhibịphânloạimộtlầnnữavàtrảlờinhữngcâuhỏivềtuổivànghềnghiệp,tôibịđưaquamộtnhómnhỏhơn.Mộtlầnnữa,chúngtôilạibịđưaquamộttrạmkhácvàbịphânnhómkhác.Điềunàytiếpdiễnthêmvàilầnnữa,tôithấykhổsở,lạclõnggiữanhữngngườilạđangnóinhữngthứngônngữkỳquặc.Rồiđếnlànxétchọncuốicùng,tôithấymìnhquay trở lạinhómmà tôiđãbịxếpvàoở lầnphân loạiđầu tiên!Họchắckhôngđểýrằngtôiđãbịđưatừtrạmnàysangtrạmkháctronglúcchờđợi.Nhưngtôinhậnratrongnhữngphútngắnngủiấy,sốphậnđãđilướtquatôi

dướinhiềuhìnhtháikhácnhau.

Khicóđợtchuyểnbệnhnhântới“trạiandưỡng”,têncủatôi(tứcsốhiệucủatôi)đượcđưavàodanhsách,bởivìngườitacầnmộtsốbácsĩ.Nhưngkhôngaitinrằngđíchđếnthậtsựcủachuyếnđiấylàtrạiandưỡng.Vàituầntrước,mộtcuộcvậnchuyểnnhưthếđãđượcchuẩnbị.Vàmọingườicũngnghĩrằngnơiđếnlàlòhơingạt.Khiđượcthôngbáonhữngaitựnguyệnlàmcađêmsẽđượcđưarakhỏidanhsáchchuyểnđi,82tùnhânđãxungphongngaylậptức.Mườilămphútsau,chuyếnvậnchuyểnbịhủy,nhưng82ngườitrongdanhsáchcađêmvẫncònởđó.Điềunàyđồngnghĩavớiviệchầuhếthọđềuchếttrongvònghaituầntới.

Bâygiờ, cuộcvận chuyểnđến trại andưỡngđược sắpxếp lần thứhai.Mộtlầnnữa,khôngaibiếtliệuđâycóphảilàmộttròbịpđểdụmộtsốngườibệnhlàmviệc-dùchỉ trong14ngày-hayđósẽ làchuyếnđiđưahọđếnphònghơingạthoặcđếntrạiandưỡngthựcsự.Bácsĩ trưởng,ngườithíchtôi,lênnóichotôivàolúc10giờkém15phútđêmấy:“Tôiđãnóivớimọingười trongphòngrằnganhcóthểgạchtênmìnhkhỏidanhsáchtrước10giờ”

Tôinóivớiôngrằngđókhôngphảilàcáchhànhxửcủatôi;rằngtôiđãhọc được cách để số phận tự nó diễn ra. “Tôi sẽ ở cùng với các bạn củamình”,tôinói.Cógìđóthươngcảmtrongánhmắtcủaông,nhưthểôngđãbiếtsựthậtđằngsaucuộcvậnchuyểnnày.Ôngnhẹnhàngbắttaytôi,nhưthểđólàlờitạmbiệt,khôngphảichocuộcsống,màtừcuộcsống.Tôichầmchậmđivềlềucủamình.Ởđó,tôithấymộtngườibạnmàtôirấttintưởngđangchờ.

-Anhthậtsựmuốnđivớihọsao?-Anhấybuồnbãhỏi.

-Ừ,tôisẽđi.

Anhấykhóc,vàtôicốanủianhấy.Cònmộtviệcnữaphảilàm-tôilấylạibìnhtĩnhvànói:

-NghenàyOtto,nếutôikhôngthểtrởvềnhàvớivợtôi,vànếuanhcóthểgặplạicôấy,hãynóivớicôấyrằngtôiđãnóichuyệnvớicôấyhàngngày,hànggiờ.Anhhãynhớnhé.Thứhai,tôiyêucôấyhơnbấtcứai.Thứba,tuychỉcướicôấytrongthờigianngắn,nhưngđiềuấycóýnghĩalớnlaođốivớitôi,thậmchíhơntấtcảnhữnggìchúngtađãtrảiquaởđây.

Otto,bâygiờanhđangởđâu?Anhvẫncònsốngchứ?Chuyệngìđãxảyravớianhtừgiâyphútcuốichúngtaởcạnhnhau?Anhcótìmthấyvợtôikhông?Vàanhcónhớtôiđãbắtanhhọcthuộclòngnhữnglờinóicủatôi-

từngtừmột-nhưthếnàokhông,mặcdùanhđãkhócnhưtrẻcon?

Sánghômsau,tôibịchuyểnđitheođoàn.Lầnnàykhôngphảilàtròbịp.Chúngtôikhôngđiđếnphònghơingạtmàthậtsựđếntrạiandưỡng.Nhữngngườiđãthươngtiếcchotôivẫnởlạitrongtrạicũvớiđiềukiệnsốngcòntồitệhơnở trạimớicủachúng tôi.Họđãcố tựcứumình,nhưngviệcấy rốtcuộcchỉlàsựđóngđinhcủachínhhọvàosốphận.Nhiềuthángsau,khiđãđượctựdo,tôigặplạimộtngườibạnởtrạicũ.Anhấy,mộtkiểmsoátviêntrongtrại,đãkểchotôingheviệcanhđãtìmthấynhữngmảnhthịtngườibịcắtratừcácxácchếtđangđượcnấutrongnồinhưthếnào.Trongtrạiđãxảyratìnhtrạngănthịtngười.Tôiđãrờikhỏiđóđúnglúc.

ĐiềunàykhiếntôinhớđếncâuchuyệnvềthầnchếtởTeheran.Mộtlầnnọ,mộtngườiBaTưgiàucóđangđidạotrongvườncùngngườiđầytớcủamình.Ngườihầu ấykhóc rằng anh tavừamớigặpThầnChếtvàbịThầnChếtdọanạt.AnhcầuxinchủnhânchomìnhmộtconngựachạythậtnhanhđểcóthểtrốnđếnTeheranvàobuổichiềuhômấy,Ngườichủbằnglòngvàngườihầuphinướcđạitrênlưngngựa.Khitrởvềnhà,chínhngườichủlạigặpThầnChếtvàôngđãhỏi: “Tại saingàidọanạtvà làm tênhầucủa takhiếpsợ?”.Tachẳngdọanạtgìcả,tachỉtỏvẻngạcnhiênvìthấyhắnởđâymàthôi.Theodựtính,tasẽgặphắnởTeheranđêmnay”,ThầnChếtnói.

Ngườitùthườngrấtsợhãikhiphảiđưaraquyếtđịnhvàhànhđộng.Đólàkết quả từ niềm tin rằng số phận làm chủ con người, và rằng con ngườikhôngnêncốtácđộngvàosốphậnbằngbấtcứcáchnàomàhãyđểnótựdiễnra.Ngoàira,sựvôcảmcũnggópphầnkhôngnhỏtrongviệctácđộngđếntâmlýcủangườitù.Cómộtsốkhoảnhkhắccầnphảiđưaraquyếtđịnhthật nhanh, quyết định sẽ đem lại sự sống hoặc cái chết, thì người tù vẫnmuốnđểsốphậnđịnhđoạtchomình.Sựtránhnénàythểhiệnrõràngnhấtkhingườitùphảiđưaraquyếtđịnhởlạihaybỏtrốn.Trongthờikhắcphảiđưaraquyếtđịnh-thờikhắcnàythườngkéodàivàiphút-anhtaluônphảichịuđựngsựhànhhạcủaĐịaNgục.Mìnhcónênthửbỏtrốn?Mìnhcónênmạohiểm?

Tôicũngđãtừngtrảiquacảmgiáckhổsởnhưvậy.Khitrậnđịatiếnđếngầnhơn,tôiđãcócơhộibỏtrốn.Mộtđồngnghiệpcủatôiđượcpháiđếncáckhutrạmbênngoàitrạiđểthựchiệnnhiệmvụytếcóýđịnhbỏtrốnvàđưatôiđicùnganhấy.Tronglúcgiảvờbànbạcvềcabệnhđòihỏilời tưvấncủachuyêngia,anhấylôitôirangoài.Bênngoàitrạm,mộtthànhviêncủaphongtràokhángchiếnnướcngoàisẽđưachochúng tôiđồngphụcvà tàiliệu.Vàophútcuối,domộtvàitrụctrặckỹthuật,chúngtôibuộcphảitrởvềtrại.Chúngtôiđãtranhthủcơhộinàyđểchuẩnbịmộtsốđồđạcchomình-mộtítkhoaitâyhư-vàtìmmộtchiếcbalô.

Chúngtôilaovàomộtcănlềubỏtrốngcủamộttrạinữ,lềubỏhoangvìhọ đã bị chuyển sangmột trại khác. Lều trại khá lộn xộn; rõ ràng nhiềungườiđãđemtheonhiềuđồđạcvàbỏđi.Cónhiềuđồráchnát,nónrơm,thứcănhưvàbátđĩavỡ.Mộtvàicáitôvẫncòntrongtìnhtrạngtốtvàrấtcógiátrịđốivớichúngtôi,nhưngchúngtôiquyếtđịnhkhôngmangđi.Chúngtôi biết rằng trong tình trạng thiếu thốn cùng cực, họ không chỉ sử dụngnhữngcáitôấyđểănmàcònlàmchậurửavàbôtiểu.(Cóquyđịnhnghiêmcấmsửdụngbấtkỳđồgiadụngnào trong trại.Tuynhiên,mộtvàingườibuộcphảipháluật,nhấtlàcácbệnhnhânbịsốtphátban,nhữngngườiquáyếuđểđirangoàichodùcóđượcgiúpđỡ).Trongkhitôiđứngcanhgácbêngoài,bạntôibướcvàolềuvànhanhchóngtrởravớimộtcáibalômàanhgiấudướiáokhoác.Anhấyđãnhìnthấymộtcáikhácởbêntrongvàtôisẽlấynó.Vìvậychúngtôiđổichỗvàtôitiếnvàotrong.Khilụclọitrongđốngrác,tôitìmthấymộtchiếcbalôvàcảmộtcáibànchải.Độtnhiêntôinhìnthấymộtcáixácphụnữgiữanhữngthứđồmàhọbỏlại.

Tôichạyvềlềucủamìnhvàgomhếtđồđạc:tôđựngthứcăn,đôigăngtaybịráchđược“thừakế”từmộtbệnhnhânđãchếtvìsốt,vàmộtítgiấyvụncónhữngghichúvềcôngtrìnhkhoahọcmàtôiphảibỏdởlúcbịbắt(nhưđãnóitrướcđó,tôibắtđầutáicấutrúclạibảnthảomàtôiđãbịmấtởAuschwitz). Tôi kiểm tramột lượt các bệnh nhân củamình, những ngườiđang nằm co quắp trên những tấm vánmục được kê thành hai dãy trongbệnhxá.Tôiđếnbêncạnhngườiđồnghươngduynhấtcủamình,ngườigầnnhưsắpchếtvàmạngsốngcủaanhấyđược tôicốgắngníukéobấtchấptìnhtrạnghiệntạicủaanh.Tôiphảigiữýđịnhtrốnkhỏiđây,nhưngngườibạncủatôidườngnhưđãđoánrađượcđiềugìđó(cólẽtôicómộtchútcăngthẳng).Bằnggiọngyếuớt,anhấyhỏitôi:“Cảanhcũngbỏđinữaà?”.Tôichối,nhưngtôithấykhómàtránhkhỏiánhnhìnbuồnbãcủaanhấy.Mộtlầnnữa,ánhnhìnvôvọngcủaanhkhiếntôicócảmgiáctộilỗi.Cảmgiáckhóchịuđãbámlấytôitừlúctôinhậnlờitrốncùngngườibạnbâygiờlạicàngtrởnênmạnhmẽ.Bỗngnhiêntôiquyếtđịnhđặtsốphậntrongtaymìnhlầnnữa.Tôichạyrakhỏilềuvànóivớianhbạnkiarằngtôikhôngthểđicùnganhấy.Ngaykhi tôinóirằngtôiđãquyếtđịnhsẽởlạivớicácbệnhnhâncủa mình, cảm giác khó chịu trong tôi bỗng trôi tuột đi. Tôi không biếtnhữngngàysắptớisẽxảyrachuyệngì,nhưngtôiđãtìmthấysựbìnhyênbêntrongmàtôichưatừngtrảiquatrướcđó.Tôitrởlại lều,ngồitrêntấmphản dưới chân người đồng hương, cố trấn an anh; rồi tôi trò chuyện vớinhữngngườikhác,cốgắnglàmchohọbớtmêsảng.

Ngàycuối cuối cùng trong trại của chúng tôi đãđến.Khimặt trận tiếnđến sát bên, cuộc chuyển tù hàng loạt đã được tiến hành. Các viên chứctrongtrại,cácCapovàcácđầubếpđãbỏtrốn.Trongngàynày,giớichỉhuy

trongtrạiralệnhditảntoàntrạitrướchoànghôn.Thậmchímộtsốíttùnhâncònlại(ngườibệnh,cácbácsĩ,vàmộtvài“ytá”)cũngphảirờiđi.Đếnđêm,trạibịđốtcháy.Vàobuổitrưa,cácxetảitiếpnhậnngườibệnhvẫnchưađến.Thayvàođó, tấtcảcáccánhcổng trạibỗngnhiênbịđóng lạivàhàngràokẽmgai được bọn línhSS giám sát chặt chẽ để khôngmột ai có thể trốnthoát.Các tùnhâncòn lạicónguycơbị thiêucháycùngvới trại.Lần thứhai,tôivàbạntôiquyếtđịnhbỏtrốn.

Chúngtôiđượclệnhphảichônbaxácngườibênngoàihàngràokẽmgai.Trong trại chỉ còn có hai chúng tôi đủ sức làm việc này. Gần như tất cảnhữngngườikhácđềuđangnằmtrongcácdãynhàcòndùngđược,sốtmêman.Chúngtôilênkếhoạch:Chúngtôisẽgiấuchiếcbalôcủabạntôitrongcáichậugiặtđồcũvốnđượcdùngnhưcáiquantàivàchuyểnnórangoàicùngvớicáixácđầutiên.Khichuyểncáixácthứhai,chúngtôisẽgiấubalôcủa tôibên trongvàđến lầnchuyểnxác thứba, chúng tôi sẽbỏ trốn.Haichuyếnđầutiêndiễnratheođúngkếhoạch.Saukhitrởvề,tôiđợianhbạnđitìmmộtítbánhmìđểchúngtôicóthểăntrongvàingàytớitrongrừng.Tôichờđợi.Mườiphúttrôiqua.Tôitrởnênmấtkiênnhẫnkhikhôngthấyanhấyquaylại.Saubanămtrongtù,nhiềulầntôiđãmườngtượngkhungcảnhngàytựdo,cảmgiáctuyệtvờikhiđượcchạyđếnchiếntuyến.Nhưngngàyấyvẫnchưađến.

Vàolúcbạntôiquaytrởlại,cánhcổngtrạimởra.Mộtchiếcxetuyệtđẹp,màusáng,sơnmộtchữ thậpđỏ lớn,chầmchậmchạyvào trong.MộtpháiđoàntừHộiChữThậpĐỏQuốcTếởGenevađãđến,trạivànhữngngườitùđượcbảovệdướiquyềnkiểmsoátcủanhữngngườinày.Pháiđoàntạmtrútrongmộttrangtrạiởvùnglâncậnđểcóthểđếnđượctrạivàobấtcứlúcnàotrongtrườnghợpkhẩncấp.Giờthìaithèmquantâmvềviệcchạytrốnnữachứ? Những chiếc hộp đựng đầy thuốc được dỡ xuống khỏi xe, thuốc láđượcphânphát,ngườitachụpảnhchúngtôi,khôngbaogiờchúngtôicóthểquênniềmhạnhphúcdângtràotạithờikhắcấy.Giờthìchúngtôikhôngcầnphảimạohiểmchạyđếnnơichiếnsựnữa.

Tronglúcvuimừng,chúngtôiquênmấtcáixácthứba,vìvậychúngtôikhiêngcáixácrangoàivàđặtvàocáihuyệtnhỏmàchúngtôiđãđàochobaxácchết.Ngườilínhcanhđicùngvớichúngtôi-mộtngườikháhiềnlành-độtnhiêntrởnênhòanhã.Anhấythấytìnhthếcóthểđãthayđổivàcốgắnglấylòngchúngtôi.Anhấythamdựbuổicầunguyệnngắndànhchonhữngngườichếttrướckhilấpđất.Saunhữngcăngthẳngvàhàohứngtrongnhữnggiờphútvừarồi,saunhữngngàycuốicùngtrongcuộcđuacủachúngtôivớitửthần,nhữnglờicầunguyệnthathiếtcủachúngtôichosựthanhthản,bìnhancuốicùngcũngđượcnhiệtthànhcấtlên.

Chúng tôi trảiquangàycuốicùng trong trạivới tâmtrạngháohứcchờđóntựdo.Nhưngchúngtôiđãvuimừngquásớm.PháiđoànChữThậpĐỏđảmbảovớichúngtôirằngmộtthỏathuậnđãđượckýkếtvàtrạisẽkhôngbịsơtán.Nhưngvàođêmđó,bọnlínhSSđãđếnvớinhữngchiếcxetảivàmangtheolệnhsơtán.Nhữngtùnhâncuốicùngởlạisẽđượcchuyểnđếntrạitrungtâm,từnơiđóchúngtôisẽđượcchuyểnđếnThụyĐiểntrongvòng48tiếngđểđổilấymộtsốtùnhânchiếntranh.ChúngtôikhómànhậnracáclínhSSlúcnày.Họrấtthânthiện,cốgắngthuyếtphụcchúngtôiđừngsợkhibướclênxe,nóirằngchúngtôinênbiếtơnvìsựmaymắnnày.Nhữngngườicònkhỏetậptrungtrongxetải,cònnhữngngườibệnhnặngvàyếusứcđượckhiênglên.Tôivàbạntôi-chúngtôilúcnàykhôngcầngiấunhữngchiếcbalônữa-đứngởnhómcuối,từnhómđó13ngườisẽđượcchọnchochuyếnxecuốicùng.Vịbácsĩtrưởngđếmsốlượngcầnthiết,nhưngôngấyđãbỏsóthaichúngtôi.Ngườithứ13đãđượcđưalênxetảicònchúngtôibịbỏlạiphíasau.Tâmtrạngchúngtôinhanhchóngđitừngạcnhiênđếntứcgiậnvàthấtvọng,chúngtôitráchvịbácsĩtrưởng.Ôngxinlỗi,nóirằngvìquámệtvàbịphân tâm,ôngnghĩ rằngchúng tôivẫncòncóýđịnhmuốnbỏ trốn.Chúng tôi ngồi xuống mà cơn giận vẫn dâng trào, trên vai vẫn còn đeonhữngchiếcbalô,cảhaicùngvớinhữngtùnhâncònlạichờđợichuyếnxecuối.Chúngtôiphảiđợirấtlâu.Cuốicùng,chúngtôinằmtrênnhữngtấmnệmtrongcănphòngbỏtrốngcủalínhcanh,kiệtsứcvìđãphấnkhíchtrongnhữngngàygiờqua,daođộngliêntụcgiữatâmtrạnghyvọngvàthấtvọng.Chúng tôingủ thiếpđi,đểnguyêncảquầnáo,giàydép trênngườiđể sẵnsàngchochuyếnđi.

Tiếngồntừsúngtrườngvàđạnpháođánhthứcchúngtôi;cácvệtsángcủasúngđạnđanchéo trongphòng.Vịbácsĩ trưởngxôngvàovà ra lệnhcho chúng tôi nằm úp xuống sàn nhà. Một tù nhân từ trên giường nhảyxuống, đạp trúng bụng tôi. Tôi tỉnh giấc hoàn toàn! Rồi chúng tôi hiểuchuyệngìđangxảyra:chiếntrườngđãlanđếnchỗchúngtôi!Tiếngsúngrồicũngngớtvàbìnhminhlódạng.Bênngoài, trênchiếccọcngaycổngtrại,mộtchiếccờtrắngbayphấpphớitronggió.

Nhiềutuầnsau,chúngtôinhậnrarằngngaycảtrongnhữnggiờphútcuốicùngđó,sốphậnvẫnđùagiỡnvớisốíttùnhâncònlạichúngtôi.Chúngtôinhận ra sựmongmanh của kiếp người, đặc biệt là trongnhững thời khắcgiữasựsốngvàcáichết.Ngườitađưachotôinhữngtấmhìnhđãđượctìmthấytrongmộttrạinhỏcáchtrạicủachúngtôikhôngxa.Cácbạncủachúngtôi,nhữngngườiđãnghĩ rằnghọđang trênđườngđếnvới tựdovàođêmhômấy,đãbịđưalênnhữngchiếcxetảichởđếntrạinày,ởđóhọbịnhốttrongnhữngdãynhàkhokhóachặtvàbịthiêuchođếnchết.Nhữngthithểbịcháythànhthanởnhiềuchỗđãđượcnhậndiệntrêntấmảnh.Mộtlầnnữa,

tôilạinghĩvềcâuchuyệnThầnChếtởTeheran.

Ngoàivaitrònhưmộtcơchếbảovệ,sựvôcảmcủangườitùcũnglàkếtquả từ nhiều nhân tố khác. Đói và thiếu ngủ góp phần vào trạng thái đó(giốngnhư trong cuộc sốngbình thường) và tính cáu bẳn -một đặc điểmkhác trong trạng thái thầnkinhcủangười tù.Sự thiếungủmộtphần làdođámchấyrậnlúcnhúctrongcáclềutrạiđôngđúcthiếuvệsinhvàhệthốngnhàxíbẩnthỉu.Việccơthểchúngtôikhôngđượccungcấpnicotinvàcafeincũnglànguyênnhângópphầntạorasựvôcảmvàtínhcáubẳn.

Ngoàinhữngnguyênnhânbênngoàinày,cáctácnhântinhthầncũnggópphầndẫnđếnnhữngdiễnbiếntâmlýphứctạpcủangườitù.Trongđasốtùnhânđềucóphứccảmtựti.Tấtcảchúngtađềumộtlầnhoặcđãtừngtưởngtượngmình là “một người nào đó”.Ở trong trại, chúng tôi bị đối xử nhưnhữngsinhvậtvôgiátrị.(Nhậnthứcvềgiátrịbêntrongcủamộtngườinằmởmứcđộcaohơn,mang tính tâm linhhơnvàkhông thểbịdaođộngbởicuộc sống trong trại.Nhưng có bao nhiêu người tự do, không tính nhữngngườitù,nhậnthứcđượcđiềunày?).Khôngcầnnghĩvềđiềuđóthìngườitùcũngđãcócảmgiácbị thoáihóarồi.Điềunàythểhiệnrõkhiquansátsựtươngphản trongcấu trúcxãhộiđơn lẻcủa trại.Nhưmộtquy luậtở trại,nhữngtùnhân,Capo,đầubếp,ngườigiữkho,cáccảnhsátviêncàng“nổitiếng”thìhọcàngítcócảmgiácbịthoáihóanhưđasốcáctùnhânkhác,màngượclại,còncócảmgiácđượcnângcấp!Mộtvàingườithậmchícòntạora những ảo tưởng về sự vĩ đại. Phản ứng tâm lý của số đông ghen tị vàchốngđốivớithiểusốcólợinàythểhiệnởnhiềucáchkhácnhau,đôikhilàtrongcáccâuchuyệnđùa.Vídụ,tôinghemộttùnhânnóivớimộttùnhânkhácvềmộtCaporằng:“Xemnày!Tôibiếtcáitênấykhihắnchỉlàchủtịchcủamộtngânhànglớn.Sốcủahắnphảiđỏlắmmớileolênđượcthếnày!”.

Bấtcứkhinàosốđôngbịgiángcấpvàthiểusốđượcthăngcấpthìsẽnảysinhxungđột (có rấtnhiềudịpxảy raviệcnày,bắtđầu từviệcphânphátthứcăn),vàkếtquảlàcácxungđộtnàysẽbùngnổ.Vìvậy,cườngđộcáubẳn (mà nguyên nhân từ thể chất đã được nói ở trên) gia tăng cùng vớinhững căng thẳng thần kinh. Chẳng có gì ngạc nhiên khi tình trạng căngthẳngnày thườngkết thúcbằngnắmđấm.Bởivì tùnhâncứphải liên tụcchứngkiếnnhữngcảnhđánhnhauchonên tínhbạo lực tronghọcũnggiatăng.Chínhtôiđãcảmthấynắmtaycủamìnhsiếtchặtlạikhitứcgiậntrongnhữnglúcđóikhátvàmệtmỏi.Tôithườngrấtmệtbởivìphảicanhđểchothan vào bếp lò cả đêm (chúng tôi được phép giữ nó trong bệnh xá chonhữngbệnhnhânbịsốt).Tuynhiên,tôicóđượcvàigiờtĩnhlặngchoriêngmìnhvàogiữađêm,khimọingườihoặcđãngủyên,hoặcchìmtrongcơnmêsảng.Tôicóthểnằmduỗingườitrướclòthanvànướngmộtítkhoaitâyđã

ăn cắp được. Nhưng ngày hôm sau tôi còn cảm thấymệt mỏi hơn, căngthẳngvàdễcáubựchơn.

Tronglúcchămsóccácbệnhnhântrongkhubệnhxávớitưcáchmộtbácsĩ,tôicũngphảilàmluônviệccủangườilínhcanhđangbịbệnh.Vìvậy,tôicótráchnhiệmgiữlềutrạisạchtrướcbanquảnlýtrại-nếutừ“sạch”cóthểđượcdùngtrongtrạiđểmôtảchođiềukiệnsốngnhưvậy.Việcgiảbộkiểmtralềutrại thườngđượcthựchiệnvớimụcđíchtratấnhơnlàvệsinh.Giánhưhọ có thể cungcấp thêm thựcphẩmvàmột ít thuốcmen,nhưngmốiquantâmduynhấtcủanhữnggiámsátviênlàcọngrơmđãđượcquétkhỏiphòngchưahaynhữngchiếckhănbẩn,ráchnátvàđầychícủabệnhnhâncóđượcxếpgọngàngdướichânhọkhông.Giốngnhưsốphậncủacáctùnhân,chúng thườngkhôngđượcchúýđến.Nếu tôi khônkhéobáo cáo,dỡnónkhỏicáiđầutrọccủamìnhvàdậmchân:“TrạmsốVI/9:52bệnhnhân,haiytá,vàmộtbácsĩ”thìhọsẽhàilòngvàrờikhỏi.Nhưngchođếnlúchọđến-thườngsẽtrễhơnvàigiờsovớithôngbáo,vàđôikhichẳnghềcóthôngbáogì-tôivẫnphảigiữtấmchănthậtthẳng,nhặttừngcọngrơmnhỏrơitừtrêngiườngvàlahétnhữngconquỷtộinghiệpđanglàmbừabộngiường,đedoạhọvìđãpháhỏngbaocôngsứccủatôitrongviệcgiữcholềutrạiđượcgọngàngvàsạchsẽ.Sựvôcảmđặcbiệtgiatăngtrongcáctùnhânbịsốt,vìhọkhôngcóphảnứngnàotrừkhibịlahét.Thậmchícókhilahétcũngchẳngíchgì,và tôiphảikiềmchế lắmmớikhôngđánhhọ.Sự tứcgiậncủamộtngười tỷ lệ thuận trước sựvôcảmcủađốiphương,nhất làkhinguyhiểmđangtớigần(chẳnghạnnhưsắpbịkiểmtra).

Khicốgắnglýgiảivềnhữngđặcđiểmtâmlýtiêubiểucủangườitùtrongtrại,tôinhấnmạnhviệcconngườihoàntoànbịảnhhưởngbởimôitrườngxungquanh.(Trongtrườnghợpnày,môitrườngxungquanhlàcấutrúcduynhất về cuộc sống trong trại mà người tù buộc phải thích ứng theo mộtkhuônmẫunàođó).Thếcònsựtựdocủaconngườithìsao?Chẳnglẽkhôngcósựtựdovềtinhthầntronghànhvivàphảnứngcủaconngườitrướcmôitrườngxungquanhsao?Cóphảilýthuyếtchorằngconngườichẳngquachỉlàmộtsảnphẩmcủahoàncảnhvàmôitrườnglàđúng?-Tínhcáchcủaconngườiđượcquyếtđịnhbởicácnhân tố thuộcvềbảnchấtsinhhọc, tâm lýhoặcxãhội?Cóphảiconngườilàmộtsảnphẩmngẫunhiêncủanhữngđiềunày?Điềuquantrọnghơn,cácphảnứngcủangườitùđốivớithếgiớiduynhất là trại tập trungcóchứngminhđược rằngconngườikhông thể thoátkhỏitácđộngcủamôitrườngxungquanh?Cóphảiconngườikhôngcólựachọnchohànhđộngcủamìnhtrướcnhữnghoàncảnhnày?

Chúng tôi có thể trả lời những câuhỏi này từ trải nghiệmcũngnhư từniềmtincủamình.Nhữngtrảinghiệmtừcuộcsốngtrongtrạichothấycon

ngườicósự lựachọnchohànhđộngcủamình.Cóđủvídụchođiềunày,thườnglàvềbảntínhquảcảm,chứngminhrằngconngườicóthểvượtquasựvôcảmvàkiềmchếsựtứcgiận.Conngườicóthểgiữvữngsựtựdovềtinhthần,sựđộclậpvềtâmtrí,ngaycảtrongnhữngđiềukiệntồitệdocăngthẳngvềtinhthầnlẫnthểchất.

Chúngtôi,nhữngngườiđãsốngtrongtrạicóthểnhớđếnnhữngngườiđãđibộquacácdãynhàđểđộngviênnhữngngườikhác,chiasẻvớihọmẩubánhmìcuốicùngcủamình.Cóthểhọchỉcóvàingười,nhưngđiềuđócũngđủđểchứngminhrằngngườitacóthểlấyđicủamộtngườimọithứ,chỉtrừmộtđiều:sựtựdo-sựtựdotrongviệclựachọntháiđộsốngtrongbấtkỳhoàncảnhnào,vàsựtựdolựachọnhướngđicủamình.

Và luôncónhững lựa chọnmà taphảiquyếtđịnh.Mỗimộtngày,mỗimộtgiờthườngđemđếnchotacơhộiđểđưaraquyếtđịnh,quyếtđịnhvềviệcbạnsẽkhuấtphụchayngẩngcaođầutrướcnhữngthếlựcđangđedoạcướpđiconngườithậtcủabạn,cướpđisựtựdobêntrongcủabạn;quyếtđịnhvềviệcbạn có trở thành tròđùa củahoàn cảnh, chối bỏ sự tựdovàphẩmgiácủamìnhđểbịnhàonặnthànhhìnhnhântiêubiểuchophậntùhaykhông.

Theoquanđiểmnày,cácphảnứngtâmlýcủangườitùtrongtrạidườngnhưxuấtpháttừchínhbảnthânhọhơnlàtừtácđộngcủanhữngđiềukiệnnhấtđịnhvềvậtchấtvàxãhội.Thậmchíngaycảcácđiềukiệnnhưthiếungủ,thiếuănvàcáckiểucăngthẳngthầnkinhcóthểgợiýrằngngườitùbịbuộcphảiphảnứngtheonhữngcáchnhấtđịnhthìtrongphântíchcuốicùng,rõràngngườitùtrởthànhloạingườinàolàkếtquảtừquyếtđịnhbêntrongcủahọ,chứkhôngđơnthuầnchỉlàkếtquảtừảnhhưởngcủahoàncảnhsốngtrongtrại.Vìvậy,vềcơbản,bấtcứaicũngcó thểquyếtđịnhmìnhsẽ trởthànhngườinhưthếnàovềmặttinhthầnvàtâmhồn,ngaycảtrongnhữnghoàncảnhnhưthế.Ngườiấyvẫncóthểgiữlạiphẩmgiácủamình,dùlàởtrong trại tập trung.Dostoevski đã nói rằng: “Chỉ cómột điềumà tôi sợ:khôngxứngđángvớinhữngđaukhổcủamình”.Nhữnglờinàythườnghiệnlêntrongđầutôisaukhitôiquenbiếtnhữngngườimàcáchcưxửởtrại,sựchịuđựngvàcáichếtcủahọđãxácnhậnmộtđiềurằngsựtựdocònlạibêntrongtâmhồnkhôngthểmấtđi.Mọingườicóthểnóirằnghọđãxứngđángvớinhữngđaukhổcủahọ;cáchhọtrảiquađaukhổđã làmột thànhcôngđíchthực.Chínhsựtựdovềtinhthầnnày-vốnkhôngthểbịcướpđi-đãkhiếncuộcsốngtrởnêncóýnghĩavàcómụcđích.

Một cuộc sống chủ động đem lại cho con người cơ hội nhận ra giá trịtrongnhữngcôngviệcsángtạo,trongkhimộtcuộcsốnghưởngthụthụđộngmang lại cơ hội để trải nghiệm cái đẹp, nghệ thuật hoặc tự nhiên.Nhưng

trongcuộcsốngcòncómộtkếtquảkhácmàhầunhưkhôngđemlạisựsángtạolẫnviệchưởngthụ,mộtcuộcsốngchỉchấpnhậnmộtkhảnăngduynhấtvềhànhviđạođức:đólàtháiđộcủaconngườivềsựtồntạicủamình,mộtsựtồntạibịgiớihạnbởicáctácnhânbênngoài.Ngườiđóbịcấmđoánsốngmộtcuộcsốngsángtạolẫnmộtcuộcsốnghưởngthụ.Nhưngkhôngchỉcócuộcsốngsángtạovàcuộcsốnghưởngthụmớicóýnghĩa.Nếucuộcsốngcóýnghĩa,thìsựđaukhổnhấtđịnhcũngphảicóýnghĩa.Đaukhổlàmộtphầnkhông thể thiếu trongcuộc sống, thậmchígiốngnhư sốphậnvàcáichết.Khôngcóđaukhổvàcáichết,cuộcsốngcủaconngườikhôngthểhoànthiện.

Cáchmộtngườichấpnhậnsốphậnvànhữngđaukhổcủamình,cáchmộtngườidámvượtquanhữngthửtháchđóđemlạichongườiấynhiềucơhộiđểhiểuđượcýnghĩasâuxahơncủacuộcsốngngaycảtrongnhữnghoàncảnhkhắcnghiệtnhất.Ngườiđócóthểgiữđượclòngdũngcảm,tựtrọngvàbaodung.Hoặctronglúcđấutranhsinhtồn,ngườiđócóthểquênđiphẩmgiácủamìnhvàtrởnênkhôngkhácgìmộtconthú.Ởđâyẩnchứacơhộimàmộtngườicóthểtậndụnghoặcbỏquađểnắmgiữcácgiátrịđạođứcmànghịchcảnhđemlại.Vàđiềunàyquyếtđịnhviệcngườiđócóxứngđángvớinỗiđaukhổcủamìnhhaykhông.

Đừngnghĩrằngnhữngsuyxétnàycaoxavàquáviểnvông.Đúnglàchỉcómộtsốítngườimớicóthểchạmtayvàocáctiêuchuẩnđạođứccaonhưthế.Chỉcómộtsốíttùnhângiữđượcsựtựdobêntrongvàhiểuđượcgiátrịmànhữngđaukhổđemlại,nhưngchỉriêngnhữngvídụấythôicũngđãđủchứngminh rằngsứcmạnhbên trongcủaconngườicó thểgiúpngườiấyvượt lên sốphận.Nhữngngườinhưvậykhôngchỉ cóở trongcác trại tậptrung.Ởđâuconngườicũngphảiđươngđầuvớisốphậnvàcũngcócơhộiđạtđượcđiềugìđótừchínhnỗiđaucủamình.

Hãylấysốphậncủanhữngngườibịbệnh,nhấtlànhữngngườimắcbệnhnany,làmvídụ.Cólầntôiđọcđượcláthưcủamộtcậubébịbệnhviếtchongườibạncủamình.Trongthư,cậubénóirằngcậuvừabiếtmìnhsắpchết,vàviệcphẫuthuậtcũngchẳnggiúpgì.Cậuấynhớlạimộtbộphimmàmìnhđãtừngxem,trongđókểvềhìnhảnhmộtngườiđangchờđóncáichếtvớilòngdũngcảmvàtựtrọng.Cậubéđãnghĩrằngđólàmộttháiđộsốngđángnểphục.Giờđây-cậuviết-sốphậnđãđemlạichocậumộtcơhộitươngtự.

NhữngaitrongchúngtatừngxembộphimPhụcsinhchuyểnthểtừtiểuthuyếtcủaTolstoynhiềunămtrướccólẽcũngcóýnghĩtươngtự.Phimkểvềnhiềusốphậnthúvịvànhiềuconngườituyệtvời.Đốivớichúngtôivàolúcđó,sốphậnchẳngcógìlớnlao,cũngkhôngcócơhộiđạtđượcđiềugìvĩ

đại.Saukhixemphimxong,chúngtôibướcvàomộttiệmcàphêgầnnhất,uôngmộtlycàphêvàănmộtcáibánhsandwich,vàquênmấtnhữngýnghĩtrừutượngkỳlạvừalướtquađầumình.Nhưngkhiphảiđốimặttrướcbướcngoặtcuộcđờivàbuộcphảiđưaracácquyếtđịnhcủamình,nếukhôngcònnhớchútgìvềquyếttâmcủathờituổitrẻnhiềunămvềtrước,chúngtôisẽthấtbại.

Cólẽmộtngàynàođó,chúngtasẽcódịpchiêmnghiệmcảmgiácnàykhi xem lại bộ phim ấy hoặcmột tác phẩm tương tự. Nhưng đến lúc ấy,nhữngbứctranhkháccùnglúcsẽđượcmởratrongtâmtưởngchúngta-đólàhìnhảnhvềnhữngconngườimàcuộcđờihọcó thểnói lênnhiềuđiềuhơn cả những tình tiết củamột bộ phim.Một số chi tiết về sự vĩ đại bêntrongmộtconngườiđặcbiệtcóthểsẽđếnvớitâmtríchúngta,giốngnhưcâuchuyệnvềmộtthiếunữmàtôiđãchứngkiếncáichếtcủacôtrongtrạitập trung.Đấy làmột câuchuyện rấtbình thường.Có rất ít điềuđểkểvànghecóvẻnhưthểtôibịaranó,nhưngđốivớitôinógiốngnhưmộtbàithơ.

Côgáitrẻbiếtrằngmìnhsẽtừbiệtcõiđờitrongmộtvàingàytới.Nhưngkhitôinóichuyệnvớicô,côrấtvui.“Tôibiếtơnvìsốphậnđãnghiệtngãvớimình”,cônói.“Trongcuộcsốngtrướckiacủamình,tôichẳnglàgìvàkhôngđạtđượcsự trưởng thànhđángkểnàocả”.Chỉ tayquaphíacửasổcủatrạmxá,cônói:“Cáinàylàngườibạnduynhấtcủatôilúccôđơn”.Quacánhcửasổđó,côchỉcóthểnhìnthấymộtcànhcủacâydẻ,vàtrêncànhcâyđócóhaiđoáhoa.“Tôithườngnóichuyệnvớicáicâynày”,côgáinói.Tôingạcnhiênvàhoàntoànkhôngbiếtphảihiểulờinóicủacônhưthếnào.Cóphảicôđangbịmêsảngkhông?Haycôđangbịảogiác?Lolắng,tôihỏicôrằngcáicâycótrảlờicôkhông.“Cóchứ”.“Nónóigìvớicô?”,tôihỏi.Côtrảlời:“Nónóivớitôirằng:“Tôiđây-tôiđây-tôilàsựsống,sựsốngbấtdiệt”.

Nhưđãnói,tácnhânchịutráchnhiệmcuốicùngchotrạngtháibêntrongcủangườitùkhôngphảilàcáctácnhântâmsinhlýmàphầnnhiềulàkếtquảcủamộtquyếtđịnhtựdo.Cáccuộcnghiêncứuvềtâmlýtùnhânđãchứngminhrằngchỉnhữngngườinàogiữđượctâmhồnvàtinhthầnbêntrongtĩnhtạithìmớikhôngtrởthànhnạnnhâncủanhữngảnhhưởngsuyđồitrongtrại.Câuhỏilúcnàymớixuấthiện,rằngcáigìcóthể,hoặcsẽtạothành“sựkìmgiữbêntrong”này?

Cáccựutùnhân,khiviếthoặcnóivềnhữngtrảinghiệmcủahọ,đềuđồngýrằngviệchọkhôngbiếtmìnhcònphảiởtùbaolâunữakhiếnhọvôcùngchán nản. Họ không biết ngày nào mình sẽ được thả ra. (Trong trại củachúngtôi,chodùcóđượcnhắctớithìđócũnglàmộtđềtàivôvị.)Thựcra,thờigianởtùkhôngnhữngkhôngxácđịnhmàcònkhônggiớihạn.Mộtnhà

nghiêncứutâmlýhọcnổitiếngđãchỉrarằngcuộcsốngtrongtrạitậptrungcóthểgọilà“sựtồntạitạmbợ”.Chúngtôibổsungbằngcáchđịnhnghĩanólà“sựtồntạitạmbợvàvôhạnđịnh”.

Nhữngngườimớiđếnthườngchẳngbiếtgìvềđiềukiệnởtrạitậptrung.Nhữngngườiđãtrởvềtừnhữngtrạikhácbịbắtphảigiữimlặng,vàởmộtsốtrạithìchẳngcóaitrởvề.Khibướcvàotrạitậptrung,sựthayđổidiễnrangaylậptứctrongtâmtrímọitùnhân.Vớimộtcáikếtkhôngchắcchắnthìsựkhôngchắcchắnvềmộtcáikếtlàđiềuhiểnnhiên.Thậtkhôngthểđoántrướcđượckhinàohoặcbaogiờhìnhtháitồntạinàymớichấmdứt.

TừfinistrongtiếngLatincóhainghĩa:nghĩathứnhấtlàsựkếtthúchoặcchấmdứt,vànghĩathứhailàmộtmụcđíchđểvươntới.Mộtngườikhôngthểnhìnthấysựkếtthúccủaviệc“tồntại tạmbợ”củamìnhthìkhôngthểhướngtớimộtmụcđíchtốihậutrongđời.Ngườiđóngừngsốngchotươnglai,khácvớimộtngườicócuộcsốngbìnhthường.Vìvậy,toànbộcấutrúcđờisốngtinhthầncủangườiđócũngthayđổi;cácdấuhiệusuythoáixuấthiện,vàchúngtacóthểnhậnbiếtcácdấuhiệunàytrongcáclĩnhvựckháccủađờisống.Vídụ,mộtcôngnhânthấtnghiệpcũngởtrongtìnhthếtươngtự.Sựtồntạitrởnêntạmbợvàchắcchắnanhtakhôngthểsốngchotươnglaihoặcnhắmtớimộtmụctiêunàođó.Côngtrìnhnghiêncứutrêncáccôngnhânmỏthấtnghiệpchothấyhọphảitrảiquamộtloạithờigianméomókỳlạ- thờigiantinhthần- làkếtquảcủatìnhtrạngthấtnghiệp.Cáctùnhâncũngchịuđựng“trảinghiệmthờigian”kỳlạnày.Trongtrại,mộtđơnvịthờigiannhỏnhất,vídụmộtngày,vớisựtratấnvàmệtmỏithìdườngnhưkéodàivôtận.Trongkhimộtđơnvị thờigianlớnhơn,cóthểlàmột tuần, lạidườngnhưtrôiquarấtnhanh.Cácbạntrongtrạicủatôicũngđồngýkhitôinóirằngmộtngàydàihơnmộttuần.Thậtlàmộtnghịchlýthờigian!Trongmốiliênhệnày,chúngtôinhớtớitácphẩmNgọnnúiphùthuỷcủaThomasMannvớinhữngnhậnxéttâmlýsắcsảo.Mannđãnghiêncứudiễnbiếntinhthầncủanhữngngườiđangtrongtrạngtháitâmlýtươngtự,chẳnghạnnhưcácbệnhnhânbị laophảinằmđiều trị trongbệnhviệnmàkhôngbiếtkhinàomớiđượcxuấtviện.Họtrảinghiệmmộtsựtồntạitươngtự-khôngcótươnglaivàkhôngcómụcđích.

Mộttrongsốtùnhânđicùngvớinhữngngườitùmớitrênđườngtừbếnxevề trạiđãnóivới tôi rằnganhấycócảmgiácnhưđangđi trongchínhđám tangcủamình.Đời anhnhưhoàn toànkhôngcó tương lai.Anhxemnhưnóđãquavàmọichuyệnđãchấmdứtnhưthểanhđãchếtrồi.Cảmgiácsốngmàkhôngphảiđangsốngcàngđượcnhấnmạnhvìcácnguyênnhânkhác:thờigiantùđàyvôđịnhvàsựgòbóvềkhônggiantrongtù.

Bấtcứthứgìbênngoàinhữnghàngràokẽmgaiđềutrởnênxaxôingoài

tầmvớivàtheomộtcáchnàođólànhữngđiềukhôngthật.Tấtcảnhữngsựkiệnvàconngườiởngoàiđó,tấtcảcuộcsốngbìnhthườngởngoàiđóđềucóvẻmaquáiđốivớingườitù.Cuộcsốngbênngoàihiệnlêntrướcngườiđónhưtrướcmộtngườichếtđangnhìnvềtừmộtthếgiớikhác.

Một người buông xuôi vì không thể nhìn thấy tương lai và mục đíchthườnghayhồi tưởngvềquákhứ.Trongconngười tìmvềquákhứđểtạodựngmộthiện tại ít đáng sợhơn sovới thực tại.Nhưngviệcbỏquahiệnthựccũngbỏquacáccơhộilàmchocuộcsốngtrongtrạitíchcựchơn,trongkhicáccơhộiấylàcóthật.Chínhcuộcsống“tồntạitạmbợ”củachúngtôilàmộtnhântốquantrọngkhiếnchongườitùbuôngxuôi,thấymọithứđềutrởnênvônghĩa.Nhữngngườinàyquênrằngchínhngoạicảnhđặcbiệtkhókhănấymớiđemlạichoconngườicơhộipháttriểnvượtbậcvềtinhthần.Thayvìxemnhữngkhókhăn trong trại làmộtbàikiểmtrasứcmạnhbêntrongcủamình,họđãxemnhẹcuộcsốngvàchođólàđiềuvôích.Họthíchnhắmmắtvàsốngvớiquákhứ.Cuộcđờicủanhữngngườinàyđềutrởnênvônghĩa.

Dĩnhiênchỉcómộtsốngườicókhảnăngvươntớimộttầmcaovĩđạivềtinhthần.Nhưngmộtvàingườiđãcóđượccơhộiđểvươntới tầmcaoấynhờcuộcsốngtrongtrạitậptrung,chodùhọcóphảithấtbạivàphảichếtđinữa;nhưngđólàđiềumàtronghoàncảnhbìnhthường,họsẽkhôngbaogiờđạtđược.Đốivớinhữngngườikhác trong sốchúng tôi,nhữngconngườibình thường và sợ sệt thì lời nói củaBismarck[10] có thể áp dụng: “Cuộcsốnggiốngnhưviệcbạnđangởchỗnhasĩ.Bạnluônnghĩrằngđiềutồitệnhấtvẫncònđangđến,thếnhưngnóđãquamấtrồi”.Theođó,chúngtacóthể cải biênvànói rằng, hầuhếtmọi người trong trại đều tin rằng cơhộiđượctrởlạicuộcsốngthựcsựcủahọđãhết.Thếnhưngtrênthựctế,cơhộivàthửtháchvẫncònđó.Conngườicóthểvượtquanhữngtrảinghiệmđó,biếncuộcsốngthànhmộtchiếnthắngchobảnthân,hoặccóthểbỏquathửtháchvàsốngmộtcuộcsốngvôvịnhưhầuhếtnhữngngườitùkhác.

Bấtkỳbiệnphápnàochốnglạiảnhhưởngvềtâmthầnởtrạilênngườitù,dùbằng tâm lý trị liệuhay tâm lý thầnkinh, thìcũngđềuphảihướngđếnviệctraochongườiđósứcmạnhbêntrongbằngcáchchỉramộtmụctiêuởtươnglaimàngườiđócóthểnhìnthấyđược.Theobảnnăng,mộtsốtùnhâncố tìm kiếmmộtmục tiêu nào đó chomình. Điều kỳ lạ về con người làchúng ta chỉ có thể sống bằng cách hướng về tương lai - sub specieaeternitatis.Vàđâylàsựcứurỗichoconngườitrongnhữnglúckhókhănnhất,mặcdùđôikhitaphảibuộctâmtrímìnhvàonhiệmvụđó.

Tôinhớlại trảinghiệmcủachínhmình.Gầnnhưchảynướcmắtvìđau

(bànchânđaubuốtvìnhữngvết thươngtrongđôigiàyráchnát), tôi lếtđinhiềucâysố tronghàngngườidài từ trạiđếncôngtrường.Nhữngcơngiólạnhbuốtđậpvàochúng tôi têcóng.Tôi luônnghĩđếnnhữngvấnđềnhỏnhặt,vôtậntrongcuộcsốngkhốnkhổcủamình.Tốinaytôisẽăngì?Liệungườitacóphátchotôithêmmộtítxúcxíchkhông,liệutôicónênđổinóđểlấymộtmẩubánhmỳkhông?Liệutôicónênbánđiđiếuthuốccuốicùngcòn sót lại từphần thưởngnhậnđượchai tuần trướcđể lấymột chénxúpkhông?Làmsao tôicó thểkiếmđượcsợidâyđể thaychosợidâygiàybịđứt?Khôngbiết tôicóđếnnơi làmviệcđúnggiờđểnhậpvàonhómquenhaylàphảinhậpvàomộtnhómkhácvàcóthểgặpphảimột tênquảnđốchungbạo?TôicóthểlàmgìđểtạothiệncảmvớitênCapođểđượchắngiúpchovào làmtrong trại thayvìphải làmviệcbênngoàivàbuộcphảiđibộhàngngàykinhkhủngnhưthếnày?

Tôicảmthấyghêsợvớiviệcmỗingày,mỗigiờđềunghĩvềnhữngviệctầmthườngnhưthế.Tôibuộcđầuócmìnhphảinghĩđếnmộtchủđềkhác.Bỗngnhiên tôi thấymình đangđứng trên bục giảng trongmột căn phòngsángsủa,ấmápvàdễchịu.Trướcmặttôilànhữngkhánthínhgiảđangngôitrênnhữngchiếcghếnệmêmáivàchămchúlắngnghe.Tôiđanggiảngbàivềtâmlýhọctrongtrạitậptrung!Tấtcảnhữnggìđènặnglêntôivàolúcấybỗngtrởthànhđốitượngnghiêncứu,đượcxemxétvàmôtảmộtcáchkháchquantừgócnhìnkhoahọc.Bằngcáchnày,tôiđãthànhcôngphầnnàotrongviệccảithiệntìnhhình,vượtlêntrênnhữngđaukhổmàtôiđangphảichịuđựnglúcấyvàquansátchúngnhưthểchúngđãlàquákhứ.Cảtôivànhữngkhókhăncủatôitrởthànhđốitượngcủamộtđềtàinghiêncứutâmlýthúvịdochínhtôiphụtrách.Spinoza[11]đãnóigìtrongtácphẩmEthics(Đạođứchọc)củamình?“Affectus,quipassioest,desinitessepassiosimulatqueeiusclarametdistinctamformamusideam”.Cảmgiácđaukhổsẽchấmdứtngaykhichúngtacóđượcmộtbứctranhrõràngvàchínhxácvềnó.

Ngườitùnàomấtniềmtinvàotươnglaicủachínhmìnhthìcoinhưngườiđóđãchết.Vớiviệcmấtniềmtinởtươnglai,ngườiấycũngđãđánhmấtcảtâmhồn,bịsuysụpvàrệurãcảthểchấtlẫntinhthần.Thôngthường,điềunàyxảyrakháđộtngột,dướihìnhthứcmộtcuộckhủnghoảng-mộttriệuchứngkháquenthuộcvớinhữngtùnhâncókinhnghiệm.Chúngtôiđềusợkhoảnhkhắcnày-khôngphảichúngtôisợchobản thânmình,màsợchobạn bè của chúng tôi. Thông thường sự việc bắt đầu bằng việcmột sáng,ngườitùkhôngchịumặcđồ,khôngrửaráyhoặckhôngmuốntậptrungrasân.Khônglờikhẩnnài,cưỡngéphayđedọanàocó tácdụngvớianh ta.Ngườiấychỉnằmđó,bấtđộng.Nếuthảmhọanàylàdobệnhtật,anhấysẽkhôngchịuchongườikhácđưađếnbệnhxáhoặclàmbấtcứđiềugìđểgiúp

mình.Chỉđơngiảnlàanhtamuốntừbỏtấtcả.Anhtacứnằmlìrađó,bàitiếttạichỗ,vàchẳngmàngbậntâmđếngìcả.

Tôi có lầnđãnhìn thấymộtvídụ sốngđộngvềmốiquanhệmật thiếtgiữaviệcmấtniềmtinởtươnglaivàsựtừbỏnguyhiểmnày.F.-viêntựquảnkhốikỳcựucủachúngtôi,mộtnhàthơvànhàviếtnhạckịchkhánổitiếng-mộtngàynọ,đãkểchotôinghemộtbímật:“Tôisắpkểchocậunghemộtchuyện.Bácsĩ,tôiđãcómộtgiấcmơlạ.Cómộtgiọngnóiđãnóivớitôirằngnếutôithathiếtướcmuốnđượcbiếtmộtđiềugìđóthìnhữngcâuhỏicủatôivềđiềuđósẽđượctrảlời.Cậunghĩtôiđãhỏiđiềugì?Tôimuốnbiếtkhinào thìchiến tranhsẽkết thúcvới tôi.Cậubiếtýcủa tôi làgì rồiđấy,bácsĩ-kếtthúcvớitôi!Tôimuốnbiếtkhinàochúngta,trạicủachúngta,sẽđượcgiảiphóngvànhữngđaukhổnàysẽkếtthúc”.

“Ôngmơthấyđiềuấykhinào?”,tôihỏi.

“Vàotháng2năm1945”,ôngtrảlời.Lúcấyđãlàđầutháng3.

“Rồigiọngnóitronggiấcmơcủaôngđãtrảlờirasao?”

Ôngthìthầm:“Ngày30tháng3”.

KhiF.kểchonghevềgiấcmơcủaông,ôngvẫntrànđầyhyvọngvàtintưởng rằnggiọngnói tronggiấcmơcủamìnhsẽ trở thànhsự thật.Nhưngcàngđếngầnngàyđó,tintứcchiếnsựđếntrạicủachúngtôiđãchothấyrõràngrằngchúngtôisẽkhôngđượctựdovàongàyấy.Vàngày29tháng3nămấy,F.bỗngnhiêntrởbệnhvàsốtcao.Ngày30tháng3,ngàymàlờitiêntriđãnóivớiôngrằngchiếntranhvànhữngđaukhổsẽchấmdứtvớiông,F.bịmêsảngvàkhôngcònbiếtgìnữa.Vàôngmấtvàongày31tháng3.Vềtácnhânsinhlýbênngoàithìôngchếtvìbệnhsốtphátban.

Ngườinàohiểuđượcmốiquanhệmậtthiếtgiữatrạngtháitinhthầncủaconngười-sựphấnkhởi,hyvọnghoặcsựthiếuthốnnhữngđiềunày-vớitình trạngmiễndịchcủacơ thể thìsẽhiểuđượcrằngviệcđộtngộtmấtđinhững thứđócó thể tạoranhững tácđộngchímạngrasao.NguyênnhânquantrọngnhấttạonêncáichếtcủaF.làvìsựtựdomaôngấyhằngmongđợiđãkhôngđến,vàôngbị rơivào sự thấtvọng thê thảm.Điềunày làmgiảmđộtngộtsứcđềkhángcủaôngtrướccănbệnhvốnvẫnâmỉtrướcđấy.Niềmtinvàotươnglaivàýchísốngđãbịtêliệt,cơthểcủaôngtrởthànhmiếngmồingonchocănbệnhchếtngười -vàvìvậy, tiếngnói tronggiấcmơcuốicùngcũngđúngvớiông.

Nhữngquansátvàkếtluậnrútratừtrườnghợpnàycùngvớiýkiếncủabácsĩ trưởng trạiđãkhiến tôichúý.Tỷ lệ tửvong trong tuần lễ từGiáng

sinhnăm1944đếnTếtnăm1945 tăngvọt,vượthẳncácsố liệu trướcđó.Theobácsĩtrưởngtrại,sựgiatăngnàykhôngphảivìđiềukiệnlàmviệcvấtvảhơnhaydothứcănthiếuthốnhơn,cũngkhôngphảivìthayđổithờitiếthoặcmộtdịchbệnhmới.NguyênnhânđơngiảnlàvìđasốtùnhânđãsốngvớihyvọngngâythơrằnghọsẽđượctrởlạinhàvàodịpGiángsinh.Vàkhithờigianđếngầnvàkhôngcótintứcnàotốt,ngườitùbịnhụtchívàkhônggìngănnổisựthấtvọngậptới.Nótácđộngnguyhiểmlênsứcđềkhángcủahọvàkhiếnnhiềungườimấtmạng.

Nhưtôiđãnóiởtrước,muốnthànhcôngtrongbấtcứnỗlựcnàonhằmkhôiphụcsứcmạnhbêntrongcủamộtngườiởtrongtrạithìđiềuđầutiênlàphải cho người đó thấy được mục tiêu của họ ở tương lai. Câu nói củaNietzsche:“Ngườinàocólýdođểsốngthìcóthểtồntạitrongmọi nghịchcảnh”cóthểlàkimchỉnamchocácphươngphápđiềutrịvàgiảitoảtâmlýchongười tù.Bấtcứkhinàocócơhộiđốimặtvới tìnhhuốngnày, tacầnphảichonhữngngườiđómộtlýdo-mộtmụctiêu-chocuộcsốngcủachínhhọ,đểgia tăngsứcchịuđựngcủahọ trước thực tạikinhkhủngtrướcmắt.Thảmhoạsẽđếnvớinhữngngườikhôngnhìnthấyđượcýnghĩacuộcsốngcủamình,khôngmụctiêu,khôngmụcđích,vìnókhiếnhọkhôngcònlýdođểtiếptụcsốngvàsẽnhanhchóngtựxoáđichínhsựtồntạicủamình.Mộtngườikhôngcònmuốnnghenhữnglờiđộngviênthườngbuôngracâunói:“Tôichẳngcòntrôngmonggìvàocuộcsốngnàynữa”.Làmsaocócâutrảlờichonhữngngườinhưthế?

Điềuthậtsựcầnthiếtlàsựthayđổicáchnhìncủachúngtavềcuộcsống.Chúngtaphảitựhọchỏivàhơnnữa,phảitruyềndạychonhữngngườiđangbị thất vọngmộtđiều rằngvấnđềkhôngphải là chúng tamongđợigì từcuộcsống,màvấnđề làcuộcsốngmongđợigìởchúng ta.Chúng tahãyngưnghỏivềýnghĩacủacuộcsốngmàthayvàođónênnghĩvềchúng tanhưnhữngngườiđangbịcuộcsốngchấtvấn-hàngngày,hànggiờ.Câutrảlờicủachúng takhôngchỉnằmtrong lờinóivà tâm trí,màcònphảinằmtrongcáchcưxửvàhànhđộngđúngđắn.Cuộcsốngcủachúngtarốtcuộclàtráchnhiệmtìmracâutrảlờithíchhợpchocácvấnđềmàcuộcđờiđãđặtravàthựchiệncácnhiệmvụmànókhôngngừnggiaophó.

Nhữngnhiệmvụnày-và từđókéo theoýnghĩacủacuộcsống-khácnhauở từng người, từng giai đoạn.Do đó chúng ta không thể xác định ýnghĩacủacuộcsốngtheomộtcáchchungchung.Nhữngcâuhỏivềýnghĩacuộcsốngkhôngthểnàođượcgiảiđápbằngnhữngcâutrảlờichungchung.“Cuộc sống” không mơ hồ mà nó rất thật và thực sự tồn tại, giống nhưnhữngnhiệmvụmàcuộcsốngđưaracũngrấtthậtvàrõràng.Chúnghìnhthànhnênsốphậncủamỗingười,khácbiệtvàduynhấtchotừngcánhân.

Khôngmộtaihaymộtsốphậnnàocóthểsosánhvớibấtkỳmộtngườinàohaymộtsốphậnnàokhác.Khôngcótìnhhuốnglặplại,vàmộttìnhhuốngđềuyêu cầu được trả lờimột cách khác nhau.Đôi lúc hoàn cảnhmàmộtngười tìm thấy chínhmình trongđó đòi hỏi người đó phải tạo ra số phậnbằnghànhđộng.Vàothờiđiểmkhác,anhtacóthểsẽcócơhộitrầmtưsuynghĩvàquađónhậnranhữngđiềucógiátrị.Đôikhiconngườichỉcầnbiếtchấpnhậnsốphậnvàchịuđựngđaukhổ.Mỗihoàncảnhcómộtsựkhácbiệtvàchỉcómộtcâutrảlờiđúngchomộtvấnđềmàhoàncảnhlúcấyđemlại.

Khimộtngườinhậnrasốphậncủamìnhlàphảiđaukhổ,anhtasẽchấpnhậnsựđaukhổnhưmộtnhiệmvụcủamình-mộtnhiệmvụduynhấtvàriêngbiệt.Anhrasẽnhậnrarằngtrongđaukhổ,anhtalàmộtsinhthểduynhấtvàđơnđộccủavũtrụ.Khôngaicóthểgiảithoátanhrakhỏisựđaukhổhoặcchịuđaukhổthaychoanh.Cơhộiduynhấtcủaanhtanằmtrongcáchmàanhtachịuđựngđaukhổ.

Đối với chúng tôi, những tù nhân, những suy nghĩ này không phải lànhững suy đoán xa rời thực tế.Chúng là những suy nghĩ duy nhất có thểgiúpđỡchúngtôi.Chúnggiữchochúngtôikhỏituyệtvọng,thậmchícảkhigầnnhưkhôngcóchútcơhộinào.Đãrấtlâurồichúngtôibỏquagiaiđoạnhỏivềýnghĩacuộcsốngbằngnhữngcâuhỏingâythơ-nhữngcâuhỏiđượcgiảiđápbằngviệcđạtđượcmộtsốmụctiêunàođónhưlàtạoramộtcáigìđócógiátrị.Đốivớichúngtôi,ýnghĩacuộcsốngbámtheocácvòngquaylớnhơncủasựsốngvàcáichết,củanhữngđaukhổvàmấtmát.

Mộtkhichúngtôiđãhiểuđượcýnghĩacủasựđaukhổ,chúngtôikhôngmuốngiảmnhẹnhữngđauđớntrongtrạibằngcáchphớtlờchúngđihoặcnuôichứanhữngảotưởngsailệchvàgiảbộlạcquan.Đaukhổđãtrởthànhmộtnhiệmvụmàchúngtôikhôngmuốntrốntránhnữa.Chúngtôinhậnracáccơhộiẩnchứasựtrưởngthành,cáccơhộimànhàthơRilke[12]đãviết:“Wievieistaufzuleiden!”(Cóbiếtbaođaukhổmàtaphảivượtqua!).Rilkenóivề“vượtquađaukhổ”nhưngườitanóivề“hoànthànhcôngviệc”.Cónhiềuđaukhổmàchúngtôiphảivượtqua.Vìvậy,cầnphảibiếtđốimặtvớinhữngnỗiđau,cốgắnghạthấpsựyếuớtvàtiếtgiảmnhữnggiọtnướcmắtâmthầm.Nhưngkhóccũngchẳngcógìđángxấuhổ,bởivìnướcmắtsẽlàchứngnhânchothấyconngườirấtmạnhmẽ,mạnhmẽđểchịuđựngnhưthếnào. Chỉ rất ít người nhận ra điều đó. Thỉnh thoảng, một vài người thẹnthùngthúnhậnrằnghọđãkhóc,giốngnhưmộtngườibạnđãtrảlờicâuhỏicủa tôi vềviệc làm sao anh ấyvượtquađược chứngphùnềđã thúnhận:“Tôiđãkhócrốnglên”.

Sựtiếpcậnđầutiênđốivớiviệcđiềutrịvàgiảitoảtâmlýởtrongtrạilà

hướngvềhoặccánhân,hoặctậpthể.Nhữngcốgắngđểđiềutrịtâmlýchocánhân thường làmột“quy trìnhcứuhộ”.Nhiệmvụcủa tôichủyếu liênquantớiviệcngănchặnhànhvitựsát.Trongtrạicóquyđịnhnghiêmngặtcấmbấtkỳhànhvinàocốgắngcứumộtngườiđangcố tựsát.Vídụnhưcấmcắtdâytreocổ.Vìvậy,điềuquantrọnglàphảingănngừanhữngviệcnàytrướckhinóxảyra.

Tôinhớlạihaitrườnghợpsắptựtửvàsựtươngđồngởmỗitrườnghợp.Cảhaiđềudùngnhữnglýlẽphổbiến-họkhôngcòntrôngmonggìvềcuộcsốngnữa.Trongcảhaitrườnghợp,điềuquantrọnglàphảichohọhiểuđượcrằngcuộcsốngvẫncònđangtrôngđợiởhọmộtđiềugìđóởtươnglai.Vớingườiđầutiên,đóchínhlàđứaconmàanhấyhếtmựcyêuthươngvàđangchờanhấyởnướcngoài.Đốivớingườikiathìkhôngphảilàmộtconngười,mà làmột sựviệc.Ngườinày làmộtnhàkhoahọc.Ôngđãviết rấtnhiềusáchvàvẫn cầnphảihoàn thiện các công trình ấy.Ngườikháckhông thểtiếptụccácnghiêncứucủaông,giốngnhưkhôngaicóthểthaythếvịtrícủangườichatrongtìnhyêuthươngvớiđứacon.

Chínhcáclýdođộcđáovàduynhấtấy-ởngườinàylàsựsángtạotrongcôngviệcvàởngườikialàtìnhthươngcon-đãmanglạiýnghĩachosựtồntạicủahaitùnhânấy.Khinhậnrarằngkhôngaicóthểthaythếđượcvịtrícủamình,conngườibuộcphảicótráchnhiệmchosựtồntạivàtiếptụccuộcsốngcủamình.Mộtngười trởnên thức tỉnhkhi thấymìnhcó tráchnhiệmvớisựtrìumếntrôngđợicủamộtaiđó,hoặccótráchnhiệmvớimộtcôngviệccònchưahoànthành,thìngườiấysẽkhôngbaogiờcóthểnémbỏcuộcđờimình.Ngườiđóhiểuđược“lýdo”chosựtồntạicủamình,vàsẽcóthểchịuđựngđượcbấtcứđiềugì.

Cơhộiđiềutrị tâmlýchotập thểđươngnhiênlàbịgiớihạntrongtrại.Mộtvídụthíchhợphiệuquảhơnmọi lờinói.Chỉbằngtháiđộđộngviệnđúngmực,mộtviêntựquảnhiếmhoikhôngđứngvềpháibanquảnlýtrạiđãđểlạiảnhhưởngsâusắclênnhữngngườitùdướiquyềncủaông.Hànhđộngtứcthờiluônhiệuquảhơnlờinói.Nhưngđôikhilờinóicũngcóhiệuquảkhihoàncảnhbênngoàitácđộngmạnhlênnhậnthức.Tôinhớlạimộtsựviệcmàtôiđãcódịptiếnhànhtrịliệutâmlýchocáctùnhânởtrạinhờvàotácđộngnhậnthứccủahọgiatăngtrướchoàncảnhbênngoài.

Đólàmộtngàytồitệ.Trênđườngđi,loaphóngthanhthôngbáonhữngtrườnghợpđượcxemnhưhànhvipháhoạivàcóthểbịtrừngphạtbằngcáchtreocổngaylậptức.Trongsốcáctộiđóbaogồmcảnhữngtộinhưcắtmộtmiếngchăncũcủamình(đểbăngmắtcáchân)vàmộtvàihànhvi“ăncắp”rấtnhỏ.Mộtvàingàytrước,mộttùnhânvìquáđóiđãphákhochứakhoaitâyvàăntrộmvàikýkhoai.Vụtrộmbịpháthiệnvàmộtsốtùnhânbiết“tên

trộm”làai.Khibanquảnlýtrạibiếtđượcvụviệcnày,chúngralệnhgiaonộp tên trộmhoặc cả trại sẽ bị bỏ đói trongmột ngày.Đươngnhiên rằng2.500ngườiđãchấpnhậnthàchịuđóitrongngàyhômđócònhơnphảithihànhmệnhlệnhtrên.

Vàobuổichiềutốicủangàyhômấy,chúngtôinằmtronglềucủamình-tâmtrạngchánnản.Rất ítngườinóichuyện,màmỗi lờinóiđềumangvẻcáukỉnh.Rồisựviệccàngtồitệhơnkhibịcúpđiện.Nhiệtđộhạxuốngmứcthấpnhất.Nhưngviêntựquảncủachúngtôilàngườitừngtrải.Ôngđãnóirằngcónhiềungườiđãchếttrongnhữngngàyqua,cảvìbệnhlẫnvìtựtử.Vàôngcũngđềcậpđếnđiềucóthểlànguyênnhânthựcsựcủanhữngcáichếtđó:sựmấthyvọng.Ôngtiếptụcnóirằngcóvàicáchđểphòngngừanhững nạn nhân tương lai khỏi trạng thái cực đoan này.Tôi nhận thấy rõràngôngđangmuốnđưaralờikhuyên.

Cótrờichứnggiám,lúcấytôikhônghềcótâmtrạngđểgiảithíchtâmlýhoặcgiảngnghĩachonhữngngườibạntùnhưmộtkiểuchămsócytếchotinhthần.Tôilạnh,đói,bựcbộivàmệtmỏi,nhưngtôiphảicốtậndụngcơhộiđặcbiệtnàyđểthựchiệnnhiệmvụcủamộtbácsĩtâmlý.Giờđây,hơnlúcnàohết,cáctùnhânđangrấtcầnsựkhíchlệ.

Thếlàtôibắtđầubằngcáchđềcậptớinhữngviệccóthểanủihọtrước.TôinóirằngngaycảởChâuÂunàytrongmùađôngthứsáucủacuộcchiếnthếgiớithứII,tìnhtrạngcủachúngtôivẫnchưaphảilàtồitệnhất.Tôinói,mỗi người trong chúng tôi cần phải hỏi chínhmình rằng nhữngmất mátkhôngthểnàolấylạiđượctừtrướctớinaylàgì.Tôitựsuyrarằngđốivớihầuhếtchúngtôi,nhữngmấtmátkiểuấythựcsựrấtít.Aicònsốnglàvẫncòncólýdođểhyvọng.Sứckhoẻ,giađình,hạnhphúc,côngviệc,vậnmay,vị trí xã hội - tất cả những điều này là có thể tạo dựng lại được.Vậy thìchúngtavẫnchưamấthếttấtcả.Tấtcảnhữnggìchúngtaphảitrảiqua,bấtkểđiềugì,đềucóthểtrởthànhtàisảnchochúngtatrongtươnglai.TôitríchdẫncâunóicủaNietzsche:“Wasmichnichtumbringt,matchmichstärker“.(Điềugìkhôngđánhgụcđượctasẽkhiếntamạnhmẽhơn).

Rồi tôinóivề tương lai.Côngbìnhmànói, tương laiđốivớichúng tôithậtmờmịt.Tôiđồngýlàmỗingườitrongchúngtôiđềucóthểthấyrằngcơhộisốngsótcủachínhmìnhlàrấtthấp.Vớitôi,mặcdùkhôngcódịchsốttrongtrại,nhưngtôiướctínhcơhộisốngsótcủamìnhchỉlà1/20.Dùthế,tôicũngkhôngcóýđịnhđánhmấthyvọngvàbỏcuộc.Bởivìkhôngaibiếttươnglaisẽđemlạiđiềugì.Chodùnếuchúngtôikhôngnhậnđượctintứcchiếnsựgiậtgânnàotrongthờigiantớithìcũngchẳngsaobởivìchẳngaibiếtrõhơnchúngtôi,vớikinhnghiệmởtrại, rằngđôikhicơhộiđếnmộtcáchbấtngờ, ítnhất làvớicánhân.Vídụ,mộtngườicóthểtìnhcờđược

làmviệcvớimộtnhómđặcbiệtcóđiềukiệnlaođộngtốt-vàđâylàđiềutạonên“sựmaymắn”củangườitù.

Vàtôikhôngchỉnóivềtươnglaivớibứcmànđangbaophủđó.Tôicònnhắcvềquákhứ,vềnhữngniềmvuivàánhsángcủanóđãlantoảnhưthếnàotrongnhữngthờikhắcđentốicủahiệntại.Mộtlầnnữa,tôilạitríchdẫnlờicủamộtnhàthơ-đểtránhcholờinóicủamìnhmangvẻnhưlờitruyềngiáo-“WasDuerlebst,kannkeineMachtderWeltDirrauben”(Nhữnggìbạnđãtrảiqua,khôngsứcmạnhnàocóthểlấymất).Khôngchỉnhữngtrảinghiệmcủachúngtôimàrấtcảnhữnggìchúngtôiđãtừnglàm,bấtcứsuynghĩ tuyệt vời nào chúng tôi từng có, và cả những gì chúng tôi phải chịuđựngđềukhôngmấtđi,dùnóđã làquákhứ.Nóđãnhậpvàobản thểcủachúngtôi.Nhữnggìchúngtôiđãtừngtrảiquacũnglàmộtphầncủabảnthể,vàcólẽđólàphầnchắcchắnnhất.

Rồitôinóivềnhữngcơhộiđemlạiýnghĩachocuộcsống.Tôiđãnóivớinhữngngườitù(nhữngngườiđangnằmbấtđộng,mặcdùthỉnhthoảngtôicó thểngheđược tiếng thởdài củahọ) rằng cuộcđời củamột conngười,trongbấtkỳhoàncảnhnào,cũngkhôngbaogiờmấtđiýnghĩa;vàrằngýnghĩavôhạncủacuộc sốngbaogồmcả sựchịuđựngvàkhátkhao, thiếuthốnvàcáichết.Tôiđãkêugọinhữngconngườitộinghiệpđangchămchúlắngnghetrongbóngtốicủadãylềurằnghãydũngcảmđốimặtvớihoàncảnhnghiêmtrọngcủamình.Họkhôngđượcmấthyvọngmànêncanđảmtinrằngsựvôvọngtrongcuộcđấutranhcủachúngtôisẽkhônglàmchúngtôimấtđiphẩmgiávàýnghĩacủamình.Tôinóirằngcóngườiđangnhìnvàochúngtôitrongnhữnggiờphútkhókhănnày-đócóthểlàmộtngườibạn,mộtngườivợ,mộtaiđócònsốnghoặcđãchết,hoặccóthểlàThượngĐế-vàngườiđósẽkhôngmongđợichúngtôilàmchohọthấtvọng.Ngườiđósẽmongnhìnthấychúngtôiđangvượtquađaukhổmộtcáchđầykiêuhãnh-chứkhôngphảikhốnkhổ-vàbiếtcáchchếtkiêuhãnhrasao.

Vàcuốicùngtôinóivềsựhysinhcủachúngtôivàýnghĩacủasựhysinhấy.Bảnchấtcủasựhysinhnàykhônghềcóýnghĩatrongmộtthếgiớibìnhthường,thếgiớicủanhữngthànhcôngvậtchất.Nhưngtrongthựctại,sựhysinhcủachúngtôikhôngvônghĩa.Nhữngaicóniềmtinvàotôngiáothìsẽdễdànghiểuđượcđiềutôiđangnói.Tôikểchomọingườinghecâuchuyệnvềmộtngười tù trênđườngđến trạiđãcó lờinguyệncầuvớiThượngĐếrằnghãyđểnhữngđaukhổvàcáichếtcủaanhấycứuđượcnhữngngườimàanhấyyêuthươngkhỏikếtcụcđauđớn.Đốivớingườinày,sựchịuđựngvàcáichếtlàcóýnghĩa;đólàsựhysinhmangýnghĩasâusắcnhất.Anhấykhôngmuốnchếtvôích.Khôngmộtaitrongchúngtamuốnđiềuấy.

Mụcđíchcủanhữnglờitôinóilàđểtìmramộtýnghĩađầyđủchocuộc

sốngcủachúngtôi,trongtươnglaivàởngaytạinơiđó-trongdãylềuấyvàtrongtìnhtrạngvôvọngấy.Vàtôithấynhữngcốgắngcủamìnhđãthànhcông.Khi có điện trở lại, tôi thấy những conngười tội nghiệp bước khậpkhiễng về phía tôi, cám ơn tôi với những giọt nướcmắt lăn dài trênmá.Nhưngtôiphảithúnhậnrằngrấthiếmkhitôicócanđảmnóivớibạntùvềnhữngnỗiđaukhổnhưthế,vàhẳnlàtôiđãbỏquanhiềucơhộiđểlàmđiềuấy.

Chúngtahiệnđangởgiaiđoạnbatrongchuỗiphảnứngtâmlýcủangườitù: tâmlýcủangườitùsaukhi tựdo.Nhưngtrướctiên,chúngtanênxemxétcâuhỏimàmộtchuyêngiatâmlýthườngđượchỏi,nhấtlàkhingườiđóđãtừngkinhquahoàncảnhnày:Ôngcóthểnóigìvềbảnchất tâmlýcủanhữngngườilínhcanhtrongtrại?Làmsaoconngườibằngxươngbằngthịtcóthểđốixửvớiđồngloạitheocáchmànhiềungườitùđãbịđốixử?Aiđãtừngnghenhữngchuyệnnàythìsẽgiậtmìnhmuốnbiếtvềmặttâmlý,vìsaonhữngchuyệnấylạicóthểxảyra.Đểtrảlờicâuhỏinàymàkhôngđiquánhiềuvàochitiết,cómộtsốđiềucầnđượcnêura:

Thứnhất,trongsốnhữngngườilínhcanh,cómộtsốkẻrấttànbạo,tànbạomộtcáchbệnhhoạn.

Thứhai,khicầncócáclínhcanhtaysaiđộcác,nhữngtêntànbạonàyluônlànhữngứngviênsánggiá.

Cómộtniềmvuitolớnởnơilàmviệckhichúngtôiđượcphéptựlàmấmmìnhtrongvàiphút(sauhaigiờ làmviệc trongbănggiá) trướcmộtcái lòsưởiđượcđốtbằngcáccànhcâynhỏvàgỗvụn.Nhưngluôncómộtsốtayquảnđốctìmthấyniềmvuikhitướcđiniềmanủinàycủachúngtôi.Khuônmặt chúng toát lên sựkhoái trá rõ rệt khi chúngkhôngchỉ cấmchúng tôiđứngởđómàcònrataylậtúpcáilòvàvùingọnlửaấmápvàotrongtuyếtlạnh!Khimột tênlínhSSkhôngthíchmộtngườinàođó,hắnluôncómộtdanhsáchnhữngtêntaysaiđặcbiệtcóhứngthútratấnngườikhácvàcũngrất chuyênnghiệp trongviệcnày,nhữngnạnnhânkhốnkhổ sẽđượcgiaovàotaynhữngkẻkhátmáuấy.

Thứba,cảmgiáccủađasốlínhcanhngàycàngtrởnênchaisạntheonămthángvìphảichứngkiếnnhiềukiểuhànhhạdãmanởtrại.Nhữngkẻchaisạn về đạo đức và tâmhồn đó dù không chủ động thamgia vào các biệnpháptànbạothìcũngkhôngngănkẻkhácthựchiệnviệcđó.

Thứtư,cầnphảinóirằngtrongsốnhữngchỉhuy/línhgácvẫncóngườithươngcảmchochúng tôi.Tôikhông thểnàoquênvịchỉhuycủacái trạicuốicùngtrướckhi tôiđượctrả tựdo.Saigiảiphóng,mọingườimớibiết

đượcrằngvịchỉhuythuộcđộilínhSSnàyđãbỏmộtsốtiềnkhôngnhỏcủamìnhđểmuathuốcchotùnhântừmộtkhuchợgầnnhất,còntrướcđó,chỉcómộtvịbácsĩ trongtrạivốncũnglàmộttùnhânbiếtchuyện[13].Nhưngtêntựquảncấpcaocủatrại,cũnglàmộttùnhân,lạikhắcnghiệthơnbấtcứlínhSSnào.Hắn thích thúđánhđậpnhữngngười tùkhácmỗikhicódịp,trongkhivịchỉhuytrại,theotôibiết,lạikhôngbaogiờđưatayđánhbấtcứngườinàotrongchúngtôicả.

Rõràng là lờikểcủamộtngười,dùngườiđó là línhcanhhay tùnhân,đềukhôngthểtoàndiện.Lòngtốtcủaconngườicóthểđượctìmthấyởmọinhómngười,thậmchícảnhữngnhómmànhìnchungrấtdễbịlênán.Ranhgiớigiữacácnhómlạichồngchéonhau,vàchúngtaphảicốgắngtránhviệcđơngiảnhoávấnđềbằngcáchcho rằngnhómngườinày là thiên thầnvànhómkia làácquỷ.Chắcchắnviệcbấtchấpnhững tácđộng trong trạiđểmộtlínhgáchoặcmộtquảnđốcđốixửtốtvớingườitùxứngđángđượcxemnhưmộtđiểmsonđángkể.Ngượclại,việcmộtngườitùđốixửvớicácbạncủamình tệbạc làmộtđiềucựckỳđángkhinh.Rõ ràng tùnhânkhinhbỉnhữngngườinhưvậy, trongkhihọ thựcsựxúcđộng trước lòng tốt,dù lànhỏnhất, của bất kỳmột người lính canhnào.Tôi vẫn nhớ cảmgiác củamìnhkhimộtquảnđốclénchotôimẩubánhmìmàtôibiếtanhấyphảiđểdànhtừkhẩuphầnănsángcủamình.Lúcđó,khôngphảimẩubánhmìấykhiếntôixúcđộngvàbậtkhócmàchínhvìmột“điềugìđó”rấtnhânvănmàanhấyđãtraochotôi-tronglờinóivàcáchnhìnkèmvớimónquà.

Từtấtcảnhữngđiềunày,chúngtacóthểthấyrằngcóhailoạingườitrênthếgiớinày,vàchỉcóhailoạingườiấymàthôi:“loại”ngườitốtvà“loại”ngườixấu.Cảhai loạingườinàyđềucó thểbắtgặpởmọinơi;họcómặttrongtấtcảcácnhómxãhội.Khôngcónhómnàobaogồmtoànngườitốtvàcũngkhôngcónhómnàochỉtoànnhữngngườixấucả.Nhưvậy,khôngcónhómnàolà“thuầnchủng”-vàbởivậyđôikhingườitathấycómộtngườitửtếtrongsốlínhcanh.

Cuộcsống trong trại tập trungđãmở toang tâmhồnconngườivàphơibàynhữngđiềusâuthẳmnhất.Chẳngngạcnhiênsaokhitrongnhữngđiềusâu thẳm ấy, chúng tamột lần nữa lại nhìn thấy những đặc tính của conngườimàbảnchấtthậtsựcủanólàsựhoàtrộngiữacáitốtvàcáixấu?Sựphânhoátốtxấu,vốndiễnraxuyênsuốttrongđờisốngnhânloại,đãđạttớichỗsâusắcnhấtvàcàng trởnên rõ ràngởngaydướiđáyvựcmà trại tậptrungđãmởra.

Vàgiờđâylàgiaiđoạncuốicủatâmlýngườitùởtrạitậptrung-tâmlýcủa những người tù sau khi đã được trả tự do.Đểmiêu tả về những trải

nghiệmnày,chúng tôisẽ thuật lạivàichi tiếtvềbuổisángmà lácờ trắngđượckéo lên cổng trại saunhiềungày căng thẳng tột độ.Trạng thái căngthẳng chờ đợi cuối cùng cũng được thay thế bằng cảm giác nhẹ nhõm.Nhưngnếucóaiđónghĩrằngchúngtôiđãđiênlênvìvuisướngthìhọđãlầm.Vậythìmọisựdiễnranhưthếnào?

Đámtùnhânchúngtôimệtmỏilêbướcđếncổngtrại,bốirốinhìnxungquanhvànhìnnhauđầynghi ngại.Rồi chúng tôimạohiểm tiến thêmvàibướcrakhỏicổng.Lầnnàykhôngcómệnhlệnhnàoquátvàochúngtôivàchúngtôicũngkhôngcầnhụpđầunétránhnhữnglànroihoặccúđá.Thậtngoàisứctưởngtượng!Lầnnày,nhữngngườilínhcanhmờichúngtôithuốclá!Lúcđầuchúngtôikhómànhậnrahọ;họđãnhanhchóngđổisangtrangphục thường dân.Chúng tôi chậm chạp đi bộ dọc theo con đường dẫn rakhỏitrại.Chẳnglâusau,chânbịđauvàcóvẻmuốnsưngnhưngchúngtôivẫn khập khiễng bước tiếp; chúng tôi muốn nhìn thấy quang cảnh xungquanhtrạilầnđầutiênvớiđôimắtcủangườitựdo.“Tựdo”-chúngtôitựnhắclạimãivớichínhmìnhmàvẫnchưathểnắmbắtđượcýnghĩacủanó.Chúng tôi đãnói từnàykhôngbiết baonhiêu lần trong suốt những thángnămmơvềnó,đếnnỗinóđãmấtđiýnghĩathựcsự.Thựctạitựdolúcấykhôngthẩmthấuđượcvàonhậnthứccủachúngtôi;chúngtôikhôngthểtinrằngmìnhđãđượctựdo.

Chúngtôitiếnvàomộtcánhđồngđầyhoa.Nhìnthấyvàbiếtrằngchúngởđó,nhưngchúng tôikhôngcócảmgiácgìvề thực tại ấy.Cảmgiácvuisướngđầu tiênxuấthiệnkhichúng tôinhìn thấymộtchúgà trốngvớibộlôngđuôisặcsỡ.Nhưngđấychỉlàmộttiasángloélên;chúngtôivẫnchưathuộcvềthếgiớinày.

Vào buổi chiều khi tất cả chúng tôi gặp lại nhau,một người thầm hỏingườibêncạnh:“Nóitôinghe,hômnayanhcóvuikhông?”

Vàngườikiatrảlời,hơixấuhổvìanhấykhôngbiếtrằngchúngtôiđềucảmthấynhưthế.“Thậtsựlàkhông!”.Chúngtôiđãmấtđikhảnăngcảmthấyvuivẻ;vàđểcólạiđượccảmgiácnày,chúngtôiphảihọclạitừtừ.

Vềmặttâmlý,nhữnggìđangxảyrađốivớinhữngngườitùtựdocóthểđượcxemlà“trạngtháimấtnhâncách”.Mọithứxuấthiệnkhôngthật,tấtcảgiốngnhưtrongmộtgiấcmơ.Chúngtôikhôngthểtinđólàsựthật.Đãbaolầntrongquákhứchúngtôiđãbịnhữnggiấcmơlừadối!Chúngtôiđãmơrằngngàytựdosẽđến,rằngchúngtôisẽđượctựdo,sẽđượctrởvềnhà,gặplạibạnbè,ômngườivợthươngyêutrongtay,ngồitạibànvàbắtđầunóivềnhữngsựviệcmàchúngtôiđãtrảiqua-khôngbiếtđãbaonhiêulầnchúngtôinằmmơthấycáingàytựdonày.Vàrồi-mộttiếngcòilệnhrítlênngang

tai,đánhthứcchúngtôidậyđểbắtđầumộtngàykhổsai,chấmdứtnhữnggiấcmơvềtựdo.Vàgiờthìgiấcmơđãthànhsựthật.Nhưngchúngtôicóthểnàotinđượcgiấcmơđóchăng?

Cơthểítbịứcchếhơntâmtrí.Nóđãsửdụngquyềntựdongaytừgiâyphútđầutiên.Nóbắtđầubằngviệcănngấunghiếntrongnhiềugiờ,nhiềungày,thậmchícảvàolúcnửađêm.Thậtngạcnhiênvềsốlượngthứcănmàmộtngười có thể ănđược.Vàkhimột tùnhânđượcmộtngườinôngdânthânthiệnsốnggầnđómờidùngbữa,anhấysẽănvàăn,rồiuốngcàphêchođếnkhilưỡitrơntru,vàbắtđầunóihuyênthuyêntrongnhiềugiờliền.Áplựcđènặngtrongtâmtríanhấytrongnhiềunămcuốicùngcũngđượctrútbỏ.Lắngngheanhấynói,tasẽcócảmgiácrằnganhấyphảiđượcnói,rằngkhátkhaođượcnói làđiềukhôngthểcưỡnglạiđược.Tôibiếtnhữngngườichịuáplựcnặngnềchỉtrongmộtthờigianngắn(vídụ,thôngquamộtcuộckiểmtrachéodoGestapo tiếnhành)cũngcócácphảnứng tương tự.Nhiều ngày trôi qua, cho đến khi không chỉ có chiếc lưỡi hoạt động màdườngnhưtấtcảcácbộphậntrongcơthểđềumuốnlêntiếng;vàrồicảmgiácbỗngnhiênvỡoà,phávỡnhữngxiềngxíchkỳlạđãtróibuộcnó.

Mộthôm,vàingàysaukhiđượctựdo,tôiđibộquađồngcỏđầyhoakéodàinhiềudặmhướngvềkhuchợtrịtrấnởgầntrại.Tôicóthểnghetiếnghótvui tươicủanhữngconchimchiềnchiệnđangbay lượn trênbầu trời.Tôikhôngnhìnthấyngườinàokháctrongnhiềudặmxungquanh;khôngcógìngoàimặtđấtvàbầutrờirộngmở,sựvuivẻcủanhữngchúchimvàkhungtrờitựdo.Tôidừnglại,nhìnxungquanh,ngướclêntrời-vàrồikhuỵxuống.Vàogiâyphútấy,tôibiếtrấtítvềmìnhhoặcvềthếgiớingoạitrừmộtcâunóicứvangvangtrongđầu:“TôiđãgọitênChúatừtrongngụctùnhỏhẹp,vàNgườiđãtrảlờitôitrongkhoảngkhôngtựdo”.

Tôiđãquỳởđóvàlặplạicâunóiấybaolâuthìtôicũngkhôngnhớnữa.Nhưngtôibiếtrằngvàongàyhômđó,cuộcđờimớicủatôiđãbắtđầu.Từngbướctừngbướcmột, tôi tiếnlênchođếnkhimộtlầnnữađượctrởlại làmngười.

Quátrìnhchuyểnbiếntâmlývôcùngphứctạpởngười tù trongnhữngngàycuốiởtrại(từcuộcchiếnthầnkinhcăngthẳngchođếnsựbìnhthảnvềtinh thần)chắcchắnkhôngtránhkhỏi trởngại.Thậtsai lầmkhinghĩ rằngngườitùkhôngcầnđượcchămsóctâmlýsaukhiđãđượctựdo.Chúngtacầnxemxétviệcmộtngười,vốnđangchịuáplựckinhkhủngtrongmộtthờigiandài,sẽgặpnguyhiểmsaukhitựdonhưthếnào,nhấtlàkhiáplựcấyđộtngộtbiếnmất.Nguyhiểmnày(theoýnghĩacủaphươngphápgiải toảtâmlý)làmộtbảnsaotâmlýnghịchđảo.Giốngnhưviệcngườithợlặnsẽgặpnguyhiểmnếuanhấybấtngờrờikhỏikhoanglặn(dướiáplựckhông

khícựcthấp).Tươngtự,việcmộtngườiđộtnhiênthoátkhỏiáplựctinhthầncóthểảnhhưởngđếnsứckhoẻtâmlývàvấnđềđạođức.

Tronggiaiđoạntâmlýnày,tathấyrằngngaycảnhữngngườicóbảnchấthiềnlànhcũngkhôngthoátkhỏiảnhhưởngcủasựtànbạoởkhắpnơitrongtrại.Giờđây,khiđượctựdo,họchorằngmìnhcóquyềnsửdụngsựtựdoấymộtcáchphóngtúngvàvôđộ.Đốivớihọ,điềuduynhấtthayđổichínhlàgiờđây,họkhôngcòn làkẻbị ápbứcnữamà làngườiđànáp.Họ trởthànhchủthểchứkhôngphảilàđốitượngcủasựngangtráivàbấtcông.Họbàochữachohànhvicủamìnhbằngnhữngtrảinghiệmtồitệcủahọ.Điềunàythườngđượcthểhiệnrõtrongnhữngsựviệcbìnhthường.Chẳnghạn,tôivàmộtngườibạnđangđingangquacánhđồnghướngvề trại thìbỗngnhiênchúng tôigặpmộtđồng lúađangmùa thuhoạch.Theophảnxạ, tôitránhđinhưnganhấykéotayvàlôitôibăngqua.Tôilắpbắpvềviệcđừnggiẫmvàođồnglúa.Thếlàanhấybựcbộinhìntôivàgiậndữhétlên:“Anhthôiđi!Chúngtabịmấtmátnhưvậychưađủhaysao?Vợvàcontôiđềubịchếtngạt-chưatínhđếnmọithứkhácnữa-vậymàanhlạicấmtôiđạplênmấycâylúanàyư?”.

Nhữngngườinàychỉcóthểđượchướngdẫntừtừđểquayvềvớichânlýrằngkhôngaicóquyềnlàmsai,ngaycảkhibảnthânhọtừngphảihứngchịusựbấtcôngtừngườikhác.Chúngtôiphảiđấutranhđểđưahọvềvớichânlýnày,nếukhônghậuquảsẽcòntồitệhơnnhiềusovớithiệthạicủavạtlúakia.Tôivẫnnhớmộtngườitùđãxắntayáo,dứnắmđấmtrướcmũitôivàhétlên:“Nếubàntaytôikhôngnhuốmmáukhitrởvềnhàthìcầuchonóbịchặtphăngđi!”.Tôimuốnnhấnmạnhmộtđiềurằngngườiđãnóinhữnglờinàykhôngphải làmộtkẻxấu.Anhấy làmột trongsốnhữngngười tù tốtnhấttrongtrạivàcảtrongcuộcsốngsaunày.

Ngoàisựsuyđồivềđạođứcdobỗngnhiênthoátkhỏiáplựctinhthần,cóhaitrảinghiệmcơbảnđedoạlàmhỏngtínhcáchcủangườitùsaukhiđượctựdo:sựcayđắngvàvỡmộngkhianhtatrởlạivớicuộcsốngtrướckiacủamình.

Sựcayđắnglàdonhữnggìmàngườiđónhìnthấytạiquênhà.Lúctrởvề,đâuđâuanhracũngchỉthấynhữngcáinhúnvaivàbaogiọngđiệuchánnản,anhtachuacháttựhỏivìsaomìnhlạiphảichịuđựngtấtcảnhữngđiềuđó. Khi nghe những câu nói tương tự nhau ở khắp mọi nơi: “Chúng tôikhôngbiếtviệcđó”.“Chúngtôicũngđaukhổ”,anhtatựhỏi,liệuhọkhôngcógìhayhohơnđểnóivớimìnhhaysao?

Trảinghiệmvỡmộnglạihoàntoànkhác.Ởđây,anhtabỗngdưngcảmthấymìnhthậtlạclõng,khôngcóaichàođónmìnhcả(cảmgiáccôđộcđó

khủngkhiếpđếnnỗicuốicùnganhtacócảmgiácmuốntrốntránhtấtcảvàcũngkhôngmuốnnghehaybiếtgìvềthếgiớixungquanhnữa)vàsốphậndườngnhưquácaynghiệt.Mộtngườitrongnhiềunămđãnghĩrằngmìnhđãchạmđếngiớihạncùngcựccủamọiđaukhổ,thìgiờđâylạithấyrằngđaukhổ là vô hạn, và rằng mình đang phải đối diện với nhiều khổ đau kinhkhủnghơn.

Khi nói về những nỗ lực khích lệ tinh thần đối với một người ở trại,chúngtathấyrằngcầnphảichoanhấythấymộtđiềugìđóđểtrôngchờởtươnglai:răngcuộcsốngcẫncòntrôngchờvàoanhấy,rằngvẫncóngườiđangchờđợianhấytrởvề.Nhưngđằngsaucánhcửatựdolàgì?Mộtsốngườiđãnhậnralàkhôngcóaichờđợihọcả.Nỗiđauậpđếnkhingườiđóthấyrằngngườimàkỷniệmvềhọđãtiếpthêmnghịlựcchoanhấyởtrạiđãkhôngcònsốngnữa!Nỗiđauậpđếnkhingườiđópháthiệnrasựkhácbiệtquálớngiữahiệnthựcvớinhữnggìanhấytừngmơước!Lẽnàoanhấybắtmộtchuyếntàutrởvềnhà-rồinhấnchuôngđúngnhưđiềuanhđãkhaokhátlàmtronghàngngàngiấcmơ,chỉđểbiếtrằngngườiđánglẽsẽramởcửachoanhấyđãkhôngcònởđó,vàsẽkhôngbaogiờởđónữa.

Ởtrongtrại,chúngtôiđềunóivớinhaurằngcólẽtrênđờinàykhôngcònniềmvuinàocóthểbùđắpđượcchotấtcảnhữnggìchúngtôiđãphảichịuđựng.Chúngtôikhônghyvọnggìvềhạnhphúc-đókhôngphảilàđiềugiúpchochúngtôithêmnghịlựccũngnhưcảmthấynhữngđaukhổ,hysinhvàchếtchóccủamìnhlàcóýnghĩa.Thếnhưngchúngtôicũngchưachuẩnbịchonhữngbấthạnh.Sựvỡmộngnàyxảyraởhầuhếttùnhânvàlàmộttrảinghiệmrấtkhóvượtqua.Đâycũnglànhữngcakhóđốivớicácchuyêngiatâmlýnhưngnókhônglàmhọnảnlòngmàngượclại,làmộttácnhânkíchthíchhọtìmcáchgiảiquyếtvấnđề.

Đốivớinhữngngườitùđãđượctựdo,đếnmộtlúcnàođónhìnlạinhữngtrảinghiệmởtrongtrạitậptrung,họcũngkhôngthểhiểuđượcvìsaomìnhcósứcchịuđựngđếnmứcấy.Vàcuốicùngngàytựdothậtsựcủahọcũngđếnkhihọthấymọiđiềuhiệntạiquanhmìnhhiệnlênnhưmộtgiấcmơđẹpvànhữngtrảinghiệmtrongtrạichỉcònlàmộtcơnácmộng.

Đốivớinhữngngườiđượctrởvềnhà,vượttrêntấtcảchínhlàcảmgiáctuyệtvờirằngsaumọiđiềuđãphảichịuđựng,họchẳngcòngìphảisợnữa-ngoạitrừĐứcChúaởtronglòngmình.

PHẦN2SƠLƯỢCVỀLIỆUPHÁPÝNGHĨA

Saukhitìmhiểucuốntựtruyệnngắncủatôi,cácđộcgiảthườngxuyênyêu cầu giải thích đầy đủ và trực tiếp hơn về chủ trương điều trị của tôi.Chínhvìthế,tôiđãđưamộtphầnngắnvềliệuphápýnghĩavàotrongbảngốc của cuốnFromDeath - Camp to Existentialism (Từ trại tập trung tửthầnchođếnHọcthuyếtsinhtồn).Nhưngđiềuđóvẫnchưađápứngđượcnhucầutìmhiểucủabạnđọc,mọingườilạihỏitôivềphươngphápđiềutrịsâuhơn.Vìvậy, trongấnphẩmhiệnhành, tôiđãviết lạihoàntoànvàmởrộngcâuchuyệncủamìnhkhánhiều.

Nhiệmvụđókhôngdễ chút nào.Để chuyển tải đếnbạnđọc tất cả nộidung tài liệucủamộtbộsáchdàyhaimươi tậpbằng tiếngĐức tronggiớihạnkhuônkhổcủamộttậpsáchnhỏlàmộtnhiệmvụbấtkhảthi.TôinhớlạivịbácsĩngườiMỹcólầnđãđếnvănphòngtôiởÁovàhỏi:“Nàytiếnsĩ,anhcóphảilàmộtnhàphântâmhọckhông?”.Tôitrảlời“Tôikhônghẳnlàmộtnhàphântâmhọc,hãygọitôilàchuyêngiađiềutrịtâmlý”.Vàrồiôngấytiếptụchỏi:“Anhtheotrườngpháinào?”.Tôitrảlời:“Đấylàhọcthuyếtriêngcủatôi;nóđượcgọilàLiệuphápýnghĩa.”.“AnhcóthểgiảithíchchotôimộtcáchngắngọnvềLiệuphápýnghĩađượckhông?”ôngấyhỏi.“Ítrathìđâulàsựkhácbiệtgiữaphântâmhọcvớiliệuphápýnghĩa?”.Tôitrảlời:“Vâng,nhưngtrướchết,anhcóthểnóichotôinghemộtcâuxemanhnghĩbảnchấtcủaphân tâmhọc làgìkhông?”.Câu trả lờicủaanhấynhưsau:“Trongphântâmhọc,bệnhnhânphảinằmtrênmộtchiếcghếdài,vànóiranhữngđiềumàhọkhôngmuốnnóiđến”.Ngaylậptứctôiđãđáplờianhấy:“Vậythìtrongliệuphápýnghĩa,bệnhnhânvẫnngồithẳnglắngnghenhữngđiềumàđôikhihọrấtkhôngthíchnghe”.

Dĩnhiên,nhậnxéttrênchỉmangýhàihướcvàkhôngphảilàcáchnhìntổngquanvề liệuphápýnghĩa.Tuynhiên,điềuquan trọng là liệuphápýnghĩa,khisosánhvớiphântâmhọc,làmộtphươngphápíthồitưởngvềquákhứvàítquánxétnộitâmhơn.Liệuphápýnghĩatậptrunghơnvàotươnglai, tức làvàonhữngýnghĩacuộc sốngsẽđượcbệnhnhânxâyđắp trongtương lai. (Liệu pháp ý nghĩa thực ra làmột phương pháp phân tâm họcnhưngtậptrungvàoýnghĩa).Đồngthời,liệuphápýnghĩakhôngtậptrungvàocáchìnhmẫuvàcơchếphảnhồi theovòng luẩnquẩn -nguyênnhânchínhkhiếnchứngrốiloạnthầnkinhgiatăng.Theođó,tínhvịkỷtrungtâmcủangườibịrốiloạnthầnkinhsẽbịphávỡthayvìtiếptụcđượcnuôidưỡng

vàcủngcố.

Trênđâychỉ lànhững tómtắtcơbảnnhấtvề liệuphápýnghĩa;nhưngtrong liệu pháp này, bệnh nhân thực sự đốimặt và thay đổi thái độ về ýnghĩacuộcsống.Liệuphápýnghĩacòngiúpbệnhnhânvượtquacănbệnhrốiloạnthầnkinhcủamình.

Hãy để tôi giải thích tại sao tôi đã lấy thuận ngữ “Liệu pháp ý nghĩa”(logotherapy) để đặt tên cho học thuyết củamình.Logos là một từ trongtiếngHyLạpcónghĩalà“ýnghĩa”.Liệuphápýnghĩa,haycònđượcmộtsốtácgiảgọilà“TrườngpháithứbacủaÁovềtâmlýliệupháp”,tậptrungvàoýnghĩacủasựhiệnhữucủaconngườicũngnhưýnghĩacủaviệcconngườiđitìmlẽsốngcủađờimình.Theoliệuphápýnghĩa,nỗlựctìmkiếmýnghĩatrongcuộcsốngchínhlàđộnglựcthúcđẩyconngười.Đólàlýdotạisaotôiđãnóikhátkhaolẽsốngtráingượcvớinguyêntắchạnhphúc(haycòngọilàkhátkhaođượcthoảmãn)màphântâmhọccủaFreudthườngdùng,vànócũngtráingượcvớikhátkhaoquyềnlực-haycụmtừ“phấnđấutrởthànhngườixuấtchúng”màtâmlýgiaAdlerđãsửdụng.

Khátkhaolẽsống

Việctìmkiếmýnghĩacuộcsốngởconngườilàmộtđộnglựccơbảnchứkhôngphải làmộtđộng lực “duy lý thứ cấp” theobảnnăng.Ýnghĩanàymangtínhduynhấtvàmangdấuấnđặcthùcủacánhân;vàchỉnhưvậynómớiđápứngnhữngtiêuchuẩnvềýnghĩacuộcsốngtheoquanniệmcủacánhânđó.Cómộtvàitácgiảchorằngýnghĩavàgiátrịcủacuộcsống“chẳnglàgìkhácngoàicơchếphòngthủ,cáchìnhtháiphảnứngvàsựthănghoa”.Nhưngđối với tôi, tôi sẽ không sốngđơn thuần chỉ vì “các cơ chếphòngthủ”và cũngkhôngmuốnchết chỉ vì “cáchình tháiphảnứng”củamình.Tuynhiên,conngườicóthểsốngvàthậmchíhysinhvìlýtưởngvàcácgiátrịcủamình!

MộtcuộckhảosátýkiếncủacôngchúngđãđượcthựchiệnnhiềunămtrướcởPháp.Kếtquảchothấycó89%ngườithừanhậnrằngconngườicần“mộtđiềugìđó”đểsống.Ngoàira,61%ngườichorằngcómộtđiềugìđó,mộtngườinàođótrongcuộcđờimàhọsẵnsàngchếtchođiềuấy/ngườiấy.TôilặplạikhảosátnàytrongphòngkhámởViennavớicácbệnhnhânvànhânviên trongviện,vàkếtquả thực tế cũnggiốngnhưkếtquảmàhàngngànngườiởPhápđãđượckhảosát;chỉcó2%khácbiệt.

Mộtcuộckhảosátkhácđượctiếnhànhvới7.948sinhviênở48trườngđạihọcđãđượccácnhàkhoahọcxãhội củađạihọc JohnsHopkins thựchiện.Báo cáo sơ bộ của họ làmột phần trong nghiên cứu kéo dài 2 năm

đượcviệnsứckhoẻTâmthầnQuốcgiatàitrợ.Khiđượchỏiđiềugìlà“quantrọngnhất”ởhiệntại,có16%sinhviênđãđánhdấuvàoô“kiếmđượcnhiềutiền”;78%cho rằngmục tiêuđầu tiêncủahọ là“tìmđượcmụcđíchvàýnghĩacủacuộcsống”.

Dĩnhiêncũngcómộtvàitrườnghợpmàconngườiquantâmtớigiátrịnhằmcheđậynhữngmâuthuẫnbêntrong.Nếuvậy,đóchỉlànhữngtrườnghợpngoàiquy luật.Trongcác trườnghợpnày, chúng tađang thực sựđốimặtvớicácgiátrịgiảtạo,vàcầnphảilộtbỏchúng.Tuynhiên,việcnàysẽchấmdứtngaykhingườiấyphảiđươngđầuvớinhữnggiátrịđíchthựcvàchânchínhcủaconngười,chẳnghạnnhưkhátkhaovềmộtcuộcsốngcóýnghĩa.Nếuviệcđókhôngdừnglại,điềuduynhấtmà“mộtchuyêngiatâmlýgỡmặtnạ”cầnphảilàmlàlộtbỏ“độngcơtiềmẩn”củangườiđó-tứcnhucầuvôthứccủangườiấytrongviệcxemnhẹsựchânthực,hạthấpnhữnggiátrịđíchthựctrongconngườimình.

Nỗithấtvọngvềsựtồntại

Việcmongmuốntìmthấylẽsốngcũngcóthểkhiếnmộtngườithấtvọng,vàliệuphápýnghĩagọiđólà“nỗithấtvọngvềsựtồntại”.Kháiniệm“sựtồntại”cóthểđượcphânlàmbacấpđộ:mộtlàbảnthânsựtồntại,vídụnhưcáchthứcsống,tồntạicụthểcủaconngười;hailàýnghĩacủasựtồntại;vàbalàcốgắngtìmkiếmýnghĩathựcsựtrongsựtồntạicủabảnthân,tứclẽsống.

Nỗithấtvọngvềsựtồntạicũngcóthểdẫnđếnchứngrốiloạnthầnkinh.Vớiloạirối loạnnày, liệuphápýnghĩađãđưarakháiniệm“rối loạntinhthần”ngượcvớirốiloạnthầnkinhtheonghĩađen,vídụnhưbệnhtâmthần.Rốiloạntinhthầncónguồngốckhôngphảitừtâmlýmàtừ“tâmtrí”vềsựtồntạicủaconngười(trongtiếngHyLạp,noöscónghĩalàtâmtrí).Đâylàmộtthuậtngữkháctrongliệuphápýnghĩa,baohàmbấtcứyếutốnàogắnliềnvớinhântốconngườicụthể.

Rốiloạntinhthần

Tìnhtrạngrốiloạntinhthầnkhôngxuấtpháttừnhữngxungđộtvềýchívàbảnnăngmàtừnhữngmâuthuẫntrongcácvấnđềvềsựtồntại.Trongsốcácvấnđềnày,việcthấtvọngvềýnghĩacuộcsốngchiếmtỷtrọngđángkể.

Rõràngđốivớicáctrườnghợprốiloạntinhthần,liệuphápđiềutrịthíchhợpvàhiệuquảkhôngchỉ làđiềutrị tâmlýnóichung;màcònlàphươngphápđiềutrịtừbêntrong,giúpbệnhnhântìmlạiđượcýnghĩacuộcsống.

Hãyđểtôiđưaramộtvídụ:MộtnhàngoạigiaongườiMỹđếnvănphòng

tôiởÁođểtiếptụcviệcđiềutrịmàôngấyđãbắtđầunămnămtrướcvớimộtbácsĩ tâmlýởNewYork.Theothônglệ, tôihỏiôngấylýdotạisaoôngnghĩmìnhcầnphảiđiềutrịvàtạisaoôngbắtđầuđiềutrị.NguyênnhânlàvìbệnhnhânbấtmãnvớicôngviệcvàcảmthấykhómàtuântheochínhsáchđốingoạicủaMỹ.Tuynhiên,nhàphântíchtâmlýtrướcđâycứkhuyênôngnêngiảnghoàvớichacủaông;bởivìchínhphủMỹcũngnhưcấptrêncủaông“chẳngkhácgìhơn”làhìnhảnhcủangườichađốivớiông,vàvìthếsựbấtmãncủaôngvớicôngviệc làdo lòngcămghétmàôngđãchegiấumộtcáchvôthứcđốivớichamình.Suốtquátrìnhtrịliệukéodàinămnămđó,cácbácsĩđãtìmcáchthuyếtphụcôngchấpnhậnlờigiảithíchcủahọ,vàkếtquảlàôngkhôngthểnhìnthấybảnchấthiệntrạngcủamìnhmàchỉthấymộtrừngnhữnglýgiảimangtínhbiểutượngvàhìnhảnh.Saunhiềucuộcnóichuyệnvớiông,tôinhậnthấyrằngrõràngcôngviệcđãkhiếnôngthấtvọngvềsựtồntạicủabảnthân,vàthựcraôngmongmuốnđượclàmmộtviệckhác.Bởivìkhôngcólýdogìbuộcôngphảitiếptụccôngviệccủamìnhnêntôikhuyênôngchuyểnviệc.Vàthựctếlàôngđãgặtháinhữngkếtquảđaphầntốtđẹptrongcôngviệcmớinày.Đãnămnămtrôiquavàôngthông báo với tôi là hiện ông vẫn hài lòng với công việc ấy. Vì vậy, tôikhôngnghĩđólàmộtbệnhnhânbịrốiloạntinhthần,vàđócũnglàlýdotạisaotôinghĩrằngôngấykhôngcầnphảiđiềutrịtâmlý,thậmchícũngchẳngcầnđếnliệuphápýnghĩa.Ôngấykhôngphảilàmộtbệnhnhân.Khôngphảixung đột nào cũng là chứng rối loạn tinh thần; một số xung đột là bìnhthườngvàchothấymộttrạngtháikhoẻmạnh.Nhưvậy,sựđaukhổkhôngphải lúcnàocũng làmộtbệnh lý, tuynó thườngđượcxemlàmộtnguyênnhâncủachứngrối loạn tinh thần.Nỗiđaukhổcũngcó thểđánhdấumộtbước trưởng thànhcủaconngười,đặcbiệt làkhinócókhảnăngđưaconngườivượtlênnỗithấtvọngvềsựtồntạicủabảnthân.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,tôicũngtuyệtđốilênánnhữngnghingờchorằngviệcconngườitìmkiếmýnghĩachosựtồntạilàkếtquảhaybiểuhiệncủamộtcănbệnhnàođó.Bảnthânsựthấtvongvềhiệntrạngcuộcsốngkhôngphảilàmộtcănbệnhhoặcbiểuhiệncủabệnhtật.Mốibậntâmhàngđầucủamộtngườiđangtuyệt vọng là tình trạngchánnản với sự tồn tại củamình, nhưng điều đókhôngcónghĩalàhọmắcbệnhtâmthần.Rấtcóthểvìchorằngtìnhtrạngchánnảnấylàtriệuchứngcủabệnhtâmthầnnênnhiềubácsĩđãdùngcácloạithuốcanthầnnhưmộtphươngángiúpcácbệnhnhânchôngiấusựthấtvọngvềcuộcsống.Trongkhiđó,đúngranhiệmvụcủabácsĩ làphảidẫndắtbệnhnhântrưởngthànhvàpháttriểnquanhữngbấthạnhtrongđời.

Liệuphápýnghĩacónhiệmvụtrợgiúpbệnhnhântìnthấyýnghĩatrongcuộcsốngcủahọ.Bởivìliệuphápýnghĩakhiếnngườibệnhnhậnrađượcýnghĩabị chekhuất trong sự tồn tại củamình, chonênnó làmộtquá trình

phântích.Theohướngtiếpcậnnày,liệuphápýnghĩacũngcóđiểmgiốngvớiphântâmhọc.Tuynhiên,trongnỗlựcgiúpbệnhnhânnhậnthứcđượcđiềugìđómộtlầnnữa,liệuphápýnghĩakhônggiớihạncáchoạtđộngcủanóvớinhữngsựviệcmangtínhbảnnăngbêntrongvôthứccủacánhân,mànócònquan tâmđến thực trạngcủasự tồn tại, chẳnghạnnhưđápứngýnghĩasâuxacủasựtồntạivàkhátkhaolẽsốngcủabệnhnhân.Tuynhiên,bấtcứphântíchnào,chodùkhôngtínhđếnyếutốtinhthầntrongquátrìnhtrịliệu,cũngcốgắnggiúpbệnhnhânnhậnrađiềumàhọthựcsựkhaokháttậnsâubêntrongsựtồntạicủamình.Liệuphápýnghĩakhácvớiphântâmhọcởchỗnóxemconngườilàmộtchủthểmàmốiquantâmchínhbaogồmcảviệcthựcthiýnghĩacuộcsống,chứkhôngchỉđơnthuầnđemlạisựhàilòngvà thoảmãncủaýchívàbảnnăng;haychỉhoàgiảicácxungđộtvềxunglực,bảnngã,siêungã;hoặcchỉlàsựthíchứngvàđiềuchỉnhbảnthântrướcmôitrườngvàxãhội.

Độnglựctinhthần

Chắcchắn rằngviệc conngườiđi tìmýnghĩa cuộc sốngcó thểgây racăngthẳngnộitâmhơnlàcânbằngtrạngtháitâmlýnộitâm.Tuynhiên,sựcăng thẳngđó làmộtđiềukhông thể thiếuvềmặt sứckhoẻ tinh thần.Tôidámchắcrằngkhôngcógìtrênđờinàycóthểgiúpmộtngườisinhtồntrongnhữnghoàncảnhkhắcnghiệtnhấtmột cáchhiệuquảbằngviệchiểu rằngcuộcsốngcủamỗingườiluôncóýnghĩa.Nietzscheđãnóimộtcâurấtthôngtháirằng:“Ngườinàocólýdođểsốngthìsẽcóthểtồntạitrongmọinghịchcảnh”.Tôicóthểtìmthấytrongcâunóinàymộtchânlýchobấtkỳphươngphápđiềutrịtâmlýnào.Ngườitathấyrằng,trongcáctrạitậptrungcủaĐứcquốcxã,nhữngngườihiểurằngmìnhcòncóviệcphảihoànthànhthườngcónhiềukhảnăngsốngsótnhất.Mộtkết luận tương tựcũngđượcđưa ra từphíacáctácgiảcósáchviếtvềtrạitậptrung,vàtừnhữngcuộcđiềutratrêncáctùnhântrongcáctrạigiamởNhậtBản,TriềuTiên…

Nhưtrườnghợpcủatôi,lúctôibịđưatớitrạitậptrungởAuschwitz,mộtbản thảochuẩnbịxuấtbảncủa tôi[14] đã bị tịch thu.Dĩ nhiên, chínhkhátkhaocháybỏngviết lạibản thảonàyđãgiúp tôisốngsót tronghoàncảnhkhắcnghiệtởtrại.ChẳnghạnnhưlúcởtrongtrạitạiBavaria,khibịbệnhsốtphátban, tôiđãviết lênmẩugiấyvụncácghichúcủamìnhvớiýđịnhsẽviếtlạibảnthảokhiđượctựdo.Tôichắcrằngviệctáicấutrúclạibảnthảođãmấtcủamình trongbóngđêmở trại tạiBavariađãgiúp tôi tránhđượccơnđộtquỵtim.

Vìvậy,sứckhoẻtinhthầndựatrênmộtmứcđộcăngthẳngnhấtđịnh-sựcăngthẳnggiữanhữnggìmàmộtngườiđãhoànthànhvớinhữngđiềumà

ngườiđóvẫncònphảihoànthành,hoặckhoảngtrốnggiữaconngườihiệntạicủangườiđóvớiconngườimàhọmuốntrởthành.Sựcăngthẳngđólàđiềuvốncótrongconngườivàcũnglàđiềukhôngthểthiếuđốivớimộttinhthầnkhoẻmạnh.Vìvậy,chúngtakhôngnênngầnngạitrongviệctháchthứcconngườibằngnhữngmụcđíchsốngthậtýnghĩamàngườiđócóthểthựchiện.Chỉcónhưthếchúngtamớicóthểkhơidậykhátkhaosốngtiềmtàngtrongbảnthânngườiđó.Mộtsốnhàtâmlýhọcchorằngđiềumàconngườicầnđầutiênlàtrạngtháicânbằngvềtâmlý,haytheocáchgọisinhhọclà“trạngtháinộicânbằng”,vídụnhưtrạngtháibìnhtĩnh,tôixemđâylàmộtnhận thứcsai lệchnguyhiểmtrongphươngphápgiải toả tâmlý.Điềumàconngườithựcsựcầnkhôngphảilàtrạngtháibìnhtĩnhmàlàsựphấnđấuvà đấu tranh chomộtmục tiêu xứng đáng,một công việc được tự do lựachọn.Điềumàconngườicầnkhôngphảilàviệcloạibỏcăngthẳngbằngbấtcứ giá nàomà là nhu cầu thực thi ý nghĩa tiềm tàng trong cuộc sống củamình.Điềumàconngườicầnkhôngphải là trạng tháinộicânbằngmà làmộtđộnglựctinhthần,chẳnghạnnhưcácđộnglựcliênquanđếnsựtồntạicủaconngườigiữatrườngcăngthẳngcủahaicực,mộtcựctượngtrưngchoýnghĩacầnphải thực thivàcựckia tượngtrưngchongườiphải thựchiệnnó.Và ta không nên nghĩ rằng điều này chỉ đúng trong những hoàn cảnhbìnhthường;ởnhữngngườibịrốiloạntinhthần,điềunàythậmchícònrõrànghơn.Nếucáckiếntrúcsưmuốngiacốmáivòmlunglay,họcầnphảigiatăngtảitrọngởphíatrênđểcácphầncủamáivòmkếtchặthơn.Vìvậy,nếumộtnhàtrịliệumuốngiacốsứckhoẻtinhthầncủabệnhnhân,họkhôngnênsợkhiphảitạoramộtmứcđộcăngthẳngquaviệctáiđịnhhướngvềýnghĩacuộcsốngchocácđốitượnghọđiềutrị.

Như đã chứng minh tác động ích lợi của việc sống có mục tiêu, tôichuyểnsangnóivềtácđộngcóhạicủacảmgiácđóquanhữngthanphiềncủanhiềubệnhnhânngàynayvềcảmgiácvônghĩatrongcuộcsốngcủahọ.Họkhôngnhậnthấyđượcýnghĩatrongcuộcsống.Họbịámảnhbởicảmgiáctrốngrỗngtrongtâmhồn,vếtkhuyếtbêntrong;họbịmắckẹttrongtìnhhuốngmàtôigọilà“trạngtháitồntạichânkhông”.

Trạngtháitồntạichânkhông

Trạngtháitồntạichânkhônglàmộthiệntượngtâmlýphổbiếncủaconngườiởthếkỷ20.Đâylàmộtđiềudễhiểu;cólẽlàdosựmấtmátnhânđôimà con người từng phải trải qua từ khi trở thành con người thực sự.Vàobuổibìnhminhcủalịchsửloàingười,conngườiđãmấtđimộtsốbảnnăngcơbảncủaloàithú.Từđó,sựantoàn,giốngnhưtrênThiênđường,đãđóngchặt mãi mãi với con người; và con người buộc phải có những lựa chọnkhác. Rồi sau đó, trong tiến trình phát triển ở các giai đoạn sau này, con

ngườicònphảichịunhữngmấtmátkhácnhưcáctruyềnthốngnhằmcủngcốhànhvicủaconngườigiờđãbịsuygiảmnhanhchóng.Khôngcònbảnnăngchomộtngườibiếtmìnhphải làmgì,vàkhôngcòntruyềnthốngnóichongườiđóbiếtmìnhnênlàmgì;đôikhingườiđóthậmchícònkhôngbiếtmìnhmuốnlàmgìnữa.Thayvàođó,ngườiđómuốnlàmnhữnggìmàngườikháclàm(chủnghĩatuânthủ)vàmuốnlàmnhữnggìmàngườikhácyêucầumìnhthựchiện(chếđộchuyênchế).

MộtcuộckhảosátgầnđâyđãchothấytrongsốcácsinhviênchâuÂu,25%cóbiểuhiện ít nhiềuvềmứcđộcủa“trạng thái tồn tại chânkhông”.GiữacácsinhviênMỹ,consốnàykhôngchỉở25%màlêntới60%.

Trạngtháitồntạichânkhôngbiểuhiệnchủyếuquatâmtrạngchánnản.GiờthìchúngtacóthểhiểuluậnđiểmcủaSchopenhauerkhiôngấynóirằngconngườirõràngbịđoạđàyđểsốnglơlửngvĩnhviễngiữahaitháicựcđaukhổvàbuồnbã.Thựctế,sựchánnảnchắcchắnđemlạichocácchuyêngiatâmlýnhiềuvấnđềđểgiảiquyết,chứkhôngchỉđơn thuần làsựđaukhổcủaconngười.Vàtìnhtrạngtồntạichânkhôngnàyđanggiatăngmạnhbởivìquátrìnhtựđộnghoácóthểđemlạinhiềugiờnghỉhơnchođasốcôngnhân.Đángtiếclànhiềungườitrongsốhọsẽkhôngbiếtlàmgìvớisốlượngthờigianrảnhrỗimớinày.

Hãyxemxétvídụvềtìnhtrạng“rốiloạntinhthầnvàongàychủnhật”,nhiềungườirơivàotrạngtháitrầmcảmvàongàynghỉcuốituần,khinhữngngàybậnrộntrongtuầntrôiquavàđếnchủnhật,họnhậnracuộcsốngcủamình thật trống trải,vôvị.Mộtsố trườnghợp tựđãsátđãđượcxácnhậnnguyênnhânlàdotrạngthái tồntạichânkhông.Cáctriệuchứngphổbiếnnhư trầmcảm, cáubẳnvànghiệnngập là nhữngbiểuhiệnkhácnhau củatrạngtháinày.Trạngtháitồntạichânkhôngcũnglànguyênnhânđứngđằngsaunhữngtriệuchứngkhủnghoảngởnhiềutùnhânvàngườicaotuổi.

Hơnnữa,trạngtháitồntạichânkhôngcònđượcnguỵtrangdướinhữngchiếcmặtnạhayvỏbọckhácnhau.Đôikhi,mongmuốntìmhiểuýnghĩacuộcsốngbịthấtbạivàđượcthaythếbằnghìnhtháicổxưanhấtcủakhaokhátquyềnlựclàkhaokháttiềnbạc.Trongcáctrườnghợpkhác,hammuốnkhoáilạcchiếmchỗcủakhaokhátvềýnghĩacuộcsống.Đólàlýdotạisaosựthấtvọngvềhiệntrạngcuộcsốngthườngđượcgiảiquyếtbằngsựbùđắptìnhdục.Chúng tacó thểnhìn thấynhững trườnghợpngười takhông thểkiểmsoátđượccáchànhvitínhdụctrongtrạngtháitồntạichânkhông.

Cáccarốiloạntinhthầncũnglàbiểuhiệncủatrạngtháitồntạitrên.Cómộtsố loạicơchếphảnứngvàcácđặc thùcó tínhchukỳđốivới trườnghợpnàymàtôisẽnóitớisau.Tuynhiên,tacóthểthấyrằngtriệuchứngnày

thườngxuyênxuấthiệnởbấtkỳđốitượngnàocóbiểuhiệncủatrạngtháitồn tại chân không, và chúng không ngừng phát triển mạnhmẽ. Đối vớinhữngbệnhnhânnày,vấnđềcácbácsĩphảiđốimặtkhôngphảichỉlàcănbệnh rối loạn tinh thần.Chúng ta sẽkhôngbaogiờ thànhcông trongviệcgiúpbệnhnhânvượtquađượcbệnhtrạngcủamìnhnếukhôngđưara liệuphápđiềutrịtâmlýkếthợpvớiliệuphápýnghĩa.Bằngcáchlấpđầytrạngtháitồntạichânkhôngcủangườibệnh,chúngtamớicóthểngănngừaviệcbệnhsẽtáiphátvềsau.Vìvậy,liệuphápýnghĩađượcchỉđịnhkhôngchỉtrongnhữngtrườnghợprốiloạntinhthầnnhưđãđềcậpởtrên,màcònchocáctrườnghợpbắtnguồntừtâmlý,vàđôikhicảnhữngtrườnghợprốiloạnthầnkinhvậtlý(giả).Nhìnnhậnvấnđềtừgócđộnày,MagdaB.Arnoldcólầnđãnói:“Theomộtcáchnàođó,mỗiphươngphápđiềutrịtâmlýcũnglàliệuphápýnghĩa”.

Giờchúng tahãyxemmìnhcó thể làmgìnếumộtbệnhnhânhỏivềýnghĩacuộcsốngcủaanhtalàgì.

Ýnghĩacuộcsống

Vớitưcáchmộtbácsĩtâmlý,tôicóthểnóirằngthậtkhóđểcóthểtrảlờicâuhỏivềýnghĩa cuộc sốngnếuchỉdựa trênnhững lý thuyếtmang tínhtổngquát.Bởivìýnghĩacuộcsốngcủamỗingườimỗikhácnhau,vànócóthểthayđổitheotừngngày,từnggiờ.Vìvậy,điềuquantrọngkhôngphảilàýnghĩacuộcsốngnóichungmàlàýnghĩacụthểtrongcuộcsốngcủamỗingườivàotừngthờiđiểmnhấtđịnh.Câuhỏi“ýnghĩacuộcsốngcủatôilàgì?” cũng giống như câu hỏi được đặt ra cho người thắng giải quán quântrongmộttrậncờ:“ThưaKỳsư,xinhãynóichotôibiếtnướccờnàolàhaynhấttrênđời?”.Đơngiảnlàchẳngcónướccờnàonhưthếcả,bởivìnướccờhoànhảonhấthoặchaynhấtxuấtpháttừmộttìnhhuốngcụthểtrongtrậnđấuvàcátínhcụthểcủađốithủ.Ýnghĩavềsựtồntạicủaconngườicũngvậy.Mộtngườikhôngnêntìmkiếmýnghĩatrừutượngvềcuộcsống.Mỗingườiđềuđảmnhậnmộtcôngviệc,vaitròcụthểtrongcuộcsống.Vìvậy,không ai có thể thay thế người đó cũng như cuộc đời của người đó cũngkhôngthểlặplại.Vìvậy,nhiệmvụcủamộtngườilàduynhất,vàcơhộimàngườiấythựchiệnnhiệmvụđócũnglàduynhất.

Vìmỗi tìnhhuống trongđời tượng trưngchomột thử tháchmàmỗicánhânphảitìmcáchgiảiquyết,chonêncâuhỏivềýnghĩacuộcsốngthựcracóthểđảongược.Xétchocùng,conngườikhôngnêncứhỏirằngđiềugìlàcóýnghĩachocuộcsốngcủamình,màbảnthânanhtaphảilàngườitrảlờicâuhỏiđó.Nóicáchkhác,cuộcsốngluônđặtcâuhỏichomỗingười,vàconngườichỉcóthểtrảlờicuộcsốngthôngquachínhcuộcsốngriêngcủamình;trảlờicuộcsốngbằngtháiđộsốngcótráchnhiệmcủabảnthân.Vìvậy,liệu

phápýnghĩaxemtráchnhiệmlàđiềucầnthiếtchosựtồntạicủaconngười.

Điềucầnthiếtchosựtồntại

Kêugọi tinhthầntráchnhiệmlànhiệmvụkhẩnthiếthàngđầucủaliệuphápýnghĩa,tứclà:“Hãysốngnhưthểbạnđangđượcsốnglầnthứhaivàđangsắpphạmphảisai lầmnhưđã từngphạmphải lầnđầu tiên”.Đốivớitôi,dườngnhưkhônggìcókhảnăngkhơidậytinhthầntráchnhiệmcủamộtngườihơnlàcâuchâmngônnày,vếthứnhấtgợimởrằnghiệntạilàsựlặplạicủaquákhứ,vàvếthứhaimanghàmýquákhứcóthểthayđổivàsửachữa.Câuchâmngônấyđặtconngườivàotìnhthếđốimặtvớitínhhữuhạncủa cuộc sống cũngnhưhànhđộng cuối cùngmàngười đóđã tạo ra chomìnhvàchođời.

Liệuphápýnghĩacốgắnggiúpbệnhnhânnhậnratráchnhiệmcủabảnthânđểngườiđóhiểuđược tráchnhiệmcủamình làđể thực thinhiệmvụnào,hướngtớimụctiêugì,hoặcdànhchoai.Đólàlýdotạisaocácchuyêngialiệuphápýnghĩaítápđặtcácxétđoáncủamìnhlênbệnhnhân,bởivìhọkhôngbaogiờchophépbệnhnhânđẩytráchnhiệmvềphíabácsĩ.

Dođó, chính bệnhnhân sẽ quyết định rằng nênxác định ý nghĩa cuộcsốngcủamìnhtheohướngthựchiệntráchnhiệmvớixãhộihayvớichínhlươngtâmcủamình.Tuynhiêncónhữngngườikhôngmuốnýnghĩacuộcđờihọchỉđơnthuầnlàđểhoànthànhmộtnhiệmvụđượcgiao,màhọmuốntựmìnhlàngườigiaonhiệmvụchobảnthân-tựmìnhđịnhhướngýnghĩacuộcđờimình.

Liệu pháp ý nghĩa không mang tính giáo điều, thuyết giảng. Nó cũnghiếmkhiđềcậpđếnnhữnglậpluậnlogicbởinóxuấtpháttừsựthúcđẩyvềtinhthần.Nóimộtcáchbóngbẩy,chuyêngialiệuphápýnghĩasẽsửdụngcáinhìncủamộtnhàthẩmđịnhhộihoạchứkhôngphảicặpmắtcủamộthoạsĩ.Hoạsĩsẽcốgắngtruyềntảiđếnngườixembứctranhcủathếgiới theocáchnhìncủamình;cònnhàthẩmđịnhhộihoạsẽcốgắngđểchúngtanhìnthấymột thếgiớichân thực.Vai tròcủachuyêngia liệuphápýnghĩabaogồmcảviệcmởrộngtầmnhìncủabệnhnhân,khiếnhọdễdàngthấyrõtoànbộánhhàoquangrựcrỡcủamộtcuộcsốnggiàuýnghĩa.

Khi tuyênbố rằngconngườiphải hànhđộngđểhiện thựchoáýnghĩacuộcsốngvàcótráchnhiệmvềđiềuđó,tôimuốnnhấnmạnhrằngýnghĩathựcsựcủacuộcsốngsẽđượckhámphátrongđờithựchơnlàchỉtrongbảnthânmộtconngườihaytrongphạmviđờisốngtinhthầncủangườiđó,mặcdùhaiphạmtrùnàycóliênhệmậtthiếtvớinhau.Tôigọiđặctínhcơbảnnàylà“sựvượtlêncáitôihạnhẹp”.Nóchỉrõmộtthựctếlàconngườiluôn

luônhướng,vàđượcđịnhhướng,tớimộtcáigìđóhoặcmộtaiđókháchơnlàchínhmình -mộtđiềucầnphảihoàn thànhhoặcmộtngườinàođócầnphảigặp.Mộtngườicàngquênđibảnthânmình-bằngcáchchomìnhmộtlýdođểphụngsựhoặcchọncáchsốngvìmộtngườimàmìnhthươngyêu-thìngườiđócàngcónhiềunhântínhvàcàngpháttriểnbảnthânhơn.Sựtựtrưởngthànhkhôngphảilàmộtmụctiêucóthểđạtđượcdễdàng,bởimộtlýdođơngiảnlàmộtngườicàngphấnđấuđểđạtđượcđiềugìđóthìngườiấycàngbỏmấtnó.Nóicáchkhác,sựtrưởngthànhchỉcóthểlàmộtsảnphẩmđượctạoratừviệcvượtlêncáitôicánhânhạnhẹp.

Vìvậy,chúngtôiđãchứngminhrằngýnghĩacuộcsốngluônthayđổi,nhưngnókhôngbaogiờdừnglại.Theoliệuphápýnghĩa,chúngtacóthểtìmthấyýnghĩanàytrongcuộcsốngtheobacáchkhácnhau:(1)tạoramộtcôngviệchoặcthựchiệnmộtđiềugìđó;(2)trảinghiệmđiềugìđóhoặcgặpgỡmộtaiđó;và(3)bằngtháiđộchúngtađốimặtvớiđaukhổ.Cáchđầutiên -nhằmđạtđược thànhcônghoặc thành tựunàođó - thìkhádễhiểu.Cáchthứhaivàthứbacầnphảigiảithíchthêm.

Cáchthứhailàhãytrảinghiệmmộtviệcgìđó-chẳnghạnnhưlòngtốt,chânlývàcáiđẹpthôngquanhữngtrảinghiệmtựnhiênvàvănhoá,vàcuốicùngkhôngkémphần quan trọng là cảmnhận vẻ độc đáo củamột ngườikhácbằngtìnhyêuthươngdànhchongườiấy.

Ýnghĩacủayêuthương

Tình yêu là cách duy nhất để thấu hiểu đến tận cùng một con người.Khôngaicóthểnhậnthứcđầyđủvềbảnchấtcủamộtconngườitrừkhiđãđemlòngyêuthươngngườiấy.Bằngtìnhyêu,mộtngườicóthểnhìnthấynhữngphẩmchấtvàđặctínhcầnthiếtởngườimìnhyêuthương;vàhơnnữa,ngườiấycònnhìnthấyđượcnhữngnănglựctiềmẩncủabảnthân–nhữngnănglựctuychưaphát triểnhếtnhưngcầnphảiđượcphát triển.Hơnnữa,bằngtìnhyêucủamình,ngườiđócóthểkhiếnchongườimìnhyêuthươngnhậnranhữngtiềmnăngởhọ.Bằngcáchnhậnramìnhcóthểlàngườithếnàovàmìnhsẽtrởthànhngườirasao,ngườiđósẽbiếnnhữngtiềmnăngấythànhsựthật.

Trong liệu pháp ý nghĩa, người ta không cho tình yêu chỉ làmột hiệntượngphụ[15] của động cơ và bản năng tính dục,mà tình yêu làmột hiệntượng quan trọng cũng giống như tình dục. Thường thì tình dục là mộtphươngthứcbiểuhiệncủatìnhyêu.Tìnhdụcđượcbiệnhộ,thậmchíđượcbàochữabất cứkhinàonóxuấtphát từ tìnhyêu.Vìvậy, tìnhyêukhôngphảilàmộthiệuứngphụcủatìnhdục,màtìnhdụclàmộtbiểuhiệncủasựtanhoàvàonhaumàngườitagọilàtìnhyêu.

Cáchthứbađểconngườitìmthấyýnghĩatrongcuộcsốnglàthôngquađaukhổ.

Ýnghĩacủasựđaukhổ

Chúngtakhôngbaogiờđượcquênrằngchúngtavẫncóthểtìmthấyýnghĩacủacuộcđờingaycảkhiđốidiệnvớimộttìnhhuốngvôvọng,vớimộtsố phận không thể thay đổi.Vì điều quan trọng là chúng ta sẽ thấy đượcnăng lực thật sự của bản thân, vốn có thể thay đổi bi kịch cá nhân thànhchiếnthắng,biếnhoàncảnhnghiệtngãthànhsựmạnhmẽcủabảnthân.Khichúngtakhôngcònkhảnăngthayđổihoàncảnh-nhưmắcphảicănbệnhnany,chẳnghạnungthưgiaiđoạncuối-nghĩalàchúngtađangđượcthửtháchđểthayđổichínhmình.

Chophéptôitríchdẫnmộtvídụđểlàmsángrõluậnđiểmtrên:Cólần,mộtbácsĩđakhoađãnhờtôitưvấnvìmắcchứngtrầmcảm.Ôngkhôngthểvượtquađượcnỗiđaumấtvợhainămtrước,bàấylàngườiôngyêuthươngnhấtđời.Giờthìtôicóthểlàmgìđểgiúpông?Tôinênnóiđiềugì?Vàtôiđãkhôngnóigìvớiôngngoạitrừmộtcâuhỏi:“Bácsĩ,điềugìsẽxảyranếunhưôngchếttrướcvàvợônglàngườiởlại?”.“Ồ,”-ôngthốtlên,-“điềuđóthậtkhủngkhiếpđốivớibàấy; làmsaobàấycó thểchịuđựngnổi!”.Tôiđáplờiông:“Ôngthấyđó,bácsĩ,bàấykhôngphảichịunỗiđauđóvàôngđãlàngườigánhchịu thaychobà-vìvậy,việcgiờđâyôngphảisốngvànhớthươngbàấylàcóýnghĩasâusắccủanó”.Ôngấykhôngnóigìmàchỉnắm lấy tay tôi và thanh thản rờikhỏivănphòng.Theocáchnàođó,mộtngườisẽkhôngcòncảmthấyđaukhổnữangayvàothờikhắchọtìmthấyýnghĩanàođóchocuộcsốngcủamình,chẳnghạnnhưýnghĩacủasựhysinh.

Dĩnhiênđâykhônghẳnlàviệcđiềutrịtheođúngnghĩacủanó,bởivìthứnhất,sựtuyệtvọngcủamộtngườikhôngphảilàbệnh;vàthứhai,tôikhôngthể thay đổi số phận của ông ấy, tôi không thể giúp vợ ông ấy sống lại.Nhưngvàolúcđó,tôiđãthànhcôngtrongviệcthayđổitháiđộcủaôngấyvềsốphậnkhôngthểthayđổicủaông,bởivìtừlúcấy,ítnhấtôngấyđãcóthểnhậnthấyýnghĩatrongsựchịuđựngcủamình.Đâylàmộttrongnhữngnguyên lý cơ bản của liệu pháp ý nghĩa, trong đómối quan tâm của conngườikhôngphảilàđểđạtđượcsựsungsướnghoặcnétránhkhổđaumàlànhìnthấyđượcýnghĩacủađờimình.Điềunàygiảithíchvìsaoconngườisẵnsàngchịuđựngkhổđau,miễnrằnghọbiếtchắcsựchịuđựngcủamìnhlàcóýnghĩa.

Tôimuốnnóirõmộtđiềurằng:khôngnhấtthiếtphảitrảiquađaukhổthìconngườimớitìmthấyýnghĩacuộcsống.Tôichỉnhấnmạnhlàconngườivẫncóthểtìmthấyýnghĩatrongđaukhổ-nếuđólàđiềukhôngthểtránh

khỏi.Tuynhiên,nếucóthểtránhđượcthìviệccầnlàmlàhãyxoábỏnguyênnhâncủanó,dùnguyênnhânnàythuộcvềtâmlý,sinhlýhaychínhtrị.Chịukhổmộtcáchkhôngcầnthiếtlàkhùngđiênhơnlàanhhùng.

Trước khi qua đời, Edith Weisskopf-Joelson, nữ giáo sư của Đại họcGeorgiađãkhẳngđịnh trongbàiviết củamìnhvề liệuphápýnghĩa rằng:“Cácquanđiểmvềsứckhoẻthầnkinhhiệnnaynhấnmạnhýniệmchorằngđã là người thì phải hạnhphúc, rằngbất hạnh làmột triệu chứng rối loạnthíchứng.Cáchchẩnđoánphânbiệtnhưthếchẳngkhácnàolàmchonỗibấthạnhkhôngthểtránhđược,vốnđãlàmộtgánhnặng,giờcàngthêmnặngnềbởichínhnỗichánchườngvềtìnhtrạngbấthạnh,kémmaymắncủamình”.Vàtrongmộtbàibáokhác,bàđã thểhiệnhyvọngrằngliệuphápýnghĩa“cóthểgiúpgiảiquyếtnhữngxuhướngtiêucựctrongnềnvănhoángàynayởMỹ,nơinhữngngườimắcbệnhnanycórấtítcơhộiđểtựhàovềnhữngđaukhổ củamình, họ càngkhông thểxemnỗi đau là caoquý chứkhôngphảilàsựthấphèn”vìvậy“nhữngngườinàykhôngchỉcảmthấybấthạnhmàcònxấuhổvìsựbấthạnhcủamình”[16].

Cókhi chúng tabị tướcđi cơhội làmviệchay cơhộihưởng thụ cuộcsống, nhưngdù là gì thì chúng ta cũngkhông thể tránhđược sựđaukhổ.Bằngcáchcanđảmchấpnhậnđaukhổ,xemđónhưlà thửtháchcầnvượtqua,cuộcsốngcóýnghĩađếntậngiâyphútcuốicùng,vànóvẫngiữnguyênýnghĩanàychođếnkhimọisựkếtthúc.Nóicáchkhác,ýnghĩacuộcsốnglàmột ý nghĩa vô điều kiện, bởi vì nó bao hàm luôn cả ý nghĩa về nỗi đaukhôngthểtránhđược.

Hãyđểtôinhắclạisựviệccólẽlàtrảinghiệmsâusắcnhấtcủatôitrongtrại tập trung.Tỷ lệ sống sót trong trại không hơn 1/28 như các thống kêchínhxácđãnêu.Sựsốngdườngnhưlàvôvọng,cũngvôvọngnhưnỗlựccủatôitrongviệccứulấytậpbảnthảocuốnsáchđầutiênmàtôigiấutrongáokhoáckhimớiđếnAuschwitz.Vìvậy,tôiphảichịuđựngvàvượtquanỗiđaumấtmátđứacontinhthầncủamình.Vàkhiấy,dườngnhưkhôngaivàkhôngđiềugìcó thể làmđộng lựcsốngcho tôi,bởivợchồng tôichưacóconmàđứacontinhthầncủatôicũngđãkhôngcòn!Thếlàtôithấymìnhđangđốidiệnvớimộtcâuhỏi,rằngtronghoàncảnhnày,cuộcđờicủatôirốtcuộccóvônghĩahaykhông.

Tôiđãkhôngnhậnrarằngtrongkhitôivẫnđauđáuvớicâuhỏinàythìlờiđápđãcósẵnvàđếnvớitôikhônglâusauđó.Đấylàlúctôiphảicởibỏbộquầnáocủamìnhvàmặcvàomớđồráchnátcủamộtngười tùkhác–ngườiđãbịđưatớiphònghơingạtngaysaukhiđếnAuschwitz.Thaychonhữngtrangbảnthảocủamình,tôiđãtìmthấytrongtúichiếcáokhoácấy

mộttrangđượcxẽratừkinhDoThái,chứanhữnglờicầunguyệnquantrọngnhấtcủangườiDoThái–ShemaYisrael.Tôinêngiảithíchsự“trùnghợp”nàynhưthếnàođâyngoàiviệcchođólàmộtthửthách,yêucầutôisốngvớicácýtưởngcủamìnhthayvìviếtchúnglêngiấy?

Tôinhớlại,một lúcsau, tôicócảmgiácdườngnhưkhôngbaolâunữamìnhsẽchết.Thếnhưngtronghoàncảnhkhókhănnày,mốibậntâmcủatôilạikhácvớihầuhếtnhữngtùnhânkhác.Câuhỏicủahọlà:“Liệuchúngtacósốngsótnổitrongtrạikhông?Nếukhông,thìtấtcảnhữngđaukhổnàylàvônghĩa”.Còncâuhỏichiếmlĩnhtâmtrítôikhiấylà:“Liệutấtcảnhữngđau khổ này, sự chết chóc bao quanh chúng tôi này, cómột ý nghĩa nàochăng?”.Vìnếukhôngthìrốtcuộcchẳngcònýnghĩagìđểsinhtồncả;bởivì nếuýnghĩa cuộc sốngbị phụ thuộcvàonhững tìnhhuốngngẫunhiên,ngoài tầmkiểmsoátcủabảnthânthìcuốicùng–dùcótìmđượclối thoáthaykhông–mọinỗlựccủatađềulàvônghĩa.

Nhữngvấnđềvềđiềutrị

Ngàycàngcónhiềubệnhnhântìmđếnbácsĩtâmlýđểtưvấnvềcácvấnđềtìnhcảmhơnlàvềcácbệnhthầnkinh.Nếungàynaymộtsốngườigọichobácsĩtâmlý,thìngàyxưahọsẽtìmđếncáclinhmục,thầytuhaygiáosĩ.Ngàynay,nhữngđốitượngnàythườngtừchốigặpcácthầytuvàtìmgặpbácsĩvớinhữngcâuhỏiđạiloạinhư“Tôisốngcóýnghĩagì?”.

Ýnghĩatrongbikịch

Tôixinkểvớicácbạncâuchuyệnsau:Cólần,mộtphụnữđượcđưavàokhoacủatôisaukhitựtửhụt.Chịcóđứacontraiđãchếtnămcháuđược11tuổi.BácsĩKurtKocourekđãmờichịthamdựmộtcuộctrịliệunhóm,vàngẫunhiêntôibướcvàophòngnơiôngđangtiếnhànhviệcđiềutrịkhichịkể lạicâuchuyệncủamình.Saukhicậucon trainhỏcủachịquađời, chịsốngvớiđứaconlớnbịbạiliệt.Đứatrẻtộinghiệpphảidichuyểnquanhnhàtrênchiếcxelăn.Tuynhiên,mẹcủacậubékhôngchấpnhậnsốphậnấyvàchịmuốntựtử.Nhưngkhichịcốlàmđiềuđócùngvớiđứacontậtnguyềnthìchínhcậuđãngănmẹlại:cậubémuốnsống!Đốivớicậu,cuộcsốngvẫncònnhiềuýnghĩa.Tạisaomẹcậulạikhôngthấynhưvậy?Cuộcsốngcủabàvẫncóýnghĩarasao?Làmthếnàochúngtôicóthểgiúpbànhậnrađiềuđó?

Tìnhcờtôithamgiavàocuộcthảoluậnvàđặtcâuhỏichomộtngườiphụnữkháctrongnhóm.Tôihỏicôấybaonhiêutuổivàcôtrảlời:“Bamươi”.Tôiđáp:“Không,côkhôngphải làmộtphụnữ30mà làmộtbàcụ80vàđanghấphối trêngiườngbệnh.Và lúc ấy, cômới nhìn lại cuộc sống củamình-mộtcuộcsốngkhôngcótuổithơnhưngdưgiảvềtàichínhvàcóđịa

vịtrongxãhội”.Vàrồitôihỏicôấy:“Cônghĩnhưthếnàonếucôlâmvàotìnhhuốngnhưtrên?Côsẽnóigìvớichínhmình?”.Chophéptôitríchdẫnnhữnggìcôấyđãnói trongcuộnbăngghiâmbuổihômđó:“Tôiđãcướimột triệuphúvàcócuộcsốnggiàusangdễdàng, tôiđãbịcuốnvàovòngxoáyđó!Tôitántỉnhđànông;tôigiễucợthọ!Nhưnggiờtôiđã80tuổi;tôikhôngcócon.Nhìnlạikhivềgià,tôikhôngthấytấtcảnhữngđiềuđócóýnghĩagì;thậtratôiphảinóicuộcđờicủatôilàmộtthấtbại”.

Rồitôimờingườimẹcủacậubétậtnguyềnhãythửtưởngtượngkhungcảnhkhichịđã80tuổi,đanghấphốitrêngiườngbệnhvànhìnlạicuộcsốngcủachínhmình.Sauđâylànhữnggìchịấyđãnóitrongcuộnbăng:“Tôiđãướcaomìnhsẽcócon,vàđiềuướcnàyđãthànhhiệnthực;nhưngmộtđứađãchết;đứacònlạithìtậtnguyềnvàcóthểbịgửiđếntrạitừthiệnnếutôikhôngđủkhảnăngchămsócnó.Mặcdùnótậtnguyềnvàvôdụng,nhưngdù sao nó vẫn là con của tôi.Và vì con, tôi phải sống hếtmình, phải trởthànhmộtngườitốthơn”.Nướcmắtchịtràora,chịtiếptục:“Vớitôi,tôicóthểthanhthảnnhìnlạicuộcsốngcủamình;vìtôicóthểnóicuộcđờitôicóýnghĩa,vàtôiđãcốgắngđểthựchiệnnó;tôiđãlàmhếtsức-tôiđãcốgắngsốngvìconmình.Cuộcđờitôikhônghềthấtbại!”.Nhìnlạicuộcđờimìnhnhưthểmìnhđangtronggiờphúthấphối,chịbỗngnhiênnhậnraýnghĩacủacuộcđời,mộtýnghĩabaogồmcảnỗibấthạnhcủabảnthân.Vìlẽđó,dùrằngcuộcđờicóngắnngủi-nhưđốivớicậucontraiđãmấtcủachị-nhưngnếunóđầyắpniềmvuivàtìnhyêuthươngthìnócòncóýnghĩahơncảmộtcuộcđờikéodàitới80nămtrongbuồnbã.

Mộtlúcsau,tôitiếptụcđặtramộtcâuhỏikhác,lầnnàylàvớicảnhóm.Câuhỏilàliệumộtconvượnbịtiêmchíchnhiềulầnvớimụcđíchpháttriểnhuyết thanhngừabại liệtcó thểhiểuđượcýnghĩasựđauđớncủanóhaykhông.Cảnhómnhấttrí trảlờirằngdĩnhiênconvượnkhônghiểu;vớitríthôngminhcóhạn,nókhôngthểbướcvàothếgiớiloàingười-mộtthếgiớiduynhấtcóthểhiểuđượcýnghĩacủasựđaukhổ.Rồitôidẫndắtmọingườiđến câu hỏi: “Vậy con người thì sao?Các bạn có chắc rằng thế giới conngười là điểmmút trong sự tiến hoá của vũ trụ?Phải chăng vẫn cònmộtchiềukhônggiankhácmàconngườichưabiết-mộtthếgiớivượtxakhỏithếgiớicủaloàingười-mộtthếgiớimàtrongđó,ýnghĩatốihậucủanhữngkhổđaucủaconngườisẽcólờiđáp?”

Ýnghĩatốithượng

Cáiýnghĩatốihậunàyvượtngoàiphạmvihiểubiếtcủaconngười;trongliệuphápýnghĩa,chúngtôiđềcậpđếnnótrongngữcảnhvềmộtýnghĩatốithượng.Tráchnhiệmcủamộtngườitrongcuộcđờinày-nhưmộtsốtriếtgiatừngnói-khôngphảilàđểkéodàimộtcuộcsốngvônghĩamàlàchịuđựng

việc lý trí của anh ta bất lực trongviệcnắmbắt đầyđủýnghĩa của cuộcsống.Logos(Ýnghĩa)baohàmýnghĩasâuxahơnlàlogic.

Nếunhàtâmlýkhônghiểuđượckháiniệmýnghĩatốithượngthìkhôngsớm thìmuộn người đó sẽ phải lúng túng trước các bệnh nhân củamình,giống như tôi đã từng gặp khi đứa con gái 6 tuổi củamình hỏi: “Tại saochúngtanóiChúanhântừạ?”.Lúcđótôiđãtrảlờirằng:“Nhiềutuầntrước,conbịsởi,và rồiChúanhân từđãchoconkhỏibệnh”.Tuynhiên,conbékhôngđồngý,nóbắtbẻ:“Bố,BốđừngquênrằngChúađãgửibệnhsởitớichocontrướcđấy!”.

Tuynhiên,khimộtbệnhnhâncóđức tinvào tôngiáo thì tacó thể tiếnhànhđiềutrịvớihiệuquảcộnghưởngtừsứcmạnhtâmlinhấy.Đểlàmnhưvậy,bácsĩtâmlýcầnphảiđặtmìnhvàovịtrícủabệnhnhân.ĐóchínhlàđiềumàtôiđãtừnglàmkhimộtvịgiáosĩDoTháitừĐôngÂukểvớitôivềcâuchuyệncủađờimình.ÔngđãmấtngườivợđầuvàsáuđứacontrongtrạitậptrungAuschwitz,tấtcảhọđềubịđưađếnphònghơingạt.Ngườivợsaucủaônglạibịvôsinh.Tôichorằngsinhconđẻcáikhôngphải làýnghĩaduynhấtcủacuộcđời,vìnếuchỉnhưthếthìcuộcsốngấysẽtrởthànhvônghĩa,màbảnthânmộtđiềugìđótựnóđãkhôngcóýnghĩathìdùnócótồntạivĩnhviễncũngvôích.Tuynhiên,vịgiáosĩnóivớiquanđiểmDoTháigiáochínhthốngđãtuyệtvọngkhichorằngkhôngcócontraithìsẽkhôngcóaiđọckinhKaddish[17]choôngsaukhiôngmấtcả.

Nhưngtôikhôngbỏcuộc.TôicốgắnggiúpôngbằngcáchhỏiliệuôngcóthểgặplạicácconcủamìnhtrênThiênđườngkhông?Tuynhiên,câuhỏicủatôiđãkhiếnôngbậtkhóc,vàrồilýdothậtsựchonỗituyệtvọngcủaôngđãbộclộ:ônggiảithíchrằngkểtừlúccácconông-nhữngđứatrẻvôtội-chết đi, chúng đã có chỗ xứng đáng trên Thiên đường, nhưng ông - mộtngườigiànua,tộilỗi-sẽkhôngthểđếnđượcnơiấy.Tôiđáplại:“Giáosĩ,chínhxácthìkhôngcógìkhóhiểuvềýnghĩatrongviệcôngđãsốnglâuhơncácconcủamìnhcả:Chẳngphảiôngđãđượcthanhtẩybằngđaukhổtrongsuốt những năm ấy, để cuối cùng, cho dù không vô tội như các con củamình, nhưng ông cũng đã trởnên xứng đáng để được gặp lại chúng trênThiênđườnghaysao?KhôngphảiđiềunàyđãđượcghitrongThánhVịnh,rằngThượngĐếlưugiữtấtcảnướcmắtcủaloàingườihaysao?[18]Vìvậy,cóthểnóikhôngcósựđaukhổnàolàvôíchcả”.Lầnđầutiêntrongnhiềunăm,ôngđãtìmthấysựthanhthảntừnỗiđaucủamìnhquamộtcáchnhìnmớimàtôiđãgợimởchoôngấy.

Cuộcsốngngắnngủi

Nhữngđiềudườngnhưcóthểtướcđoạtýnghĩacuộcsốngcủaconngười

khôngchỉcónỗiđaumàcòncócảcáichết.Tôi luôncho rằngnhững thứtạm thời duynhất trong cuộc sống là cáckhảnăng; nhưngngaykhi đượchiệnthựchoá,nhữngkhảnăngấyđãđượcgiữlạivàchuyểnvàoquákhứ.Tạiđây,chúngđượcphụchồivàbảotồn,thoátkhỏitínhchấtngắnngủicủasựvật.Vìtrongquákhứ,mọithứđềuđượclưugiữmãimãi.

Do đó, sự tồn tại tạm thời của chúng ta không hề vô nghĩa. Nó khiếnchúng ta có trách nhiệmhơn với sự tồn tại củamình; bởi vìmọi thứ đềuxoayquanhnhận thức của chúng ta về cáckhảnăng tạm thời.Conngườikhôngngừngđưaralựachọnchomìnhvềmộtloạtcáctiềmnănghiệntại;tiềmnăngnàosẽđượccholàkhôngthểvàtiềmnăngnàosẽđượchiệnthựchoá?Lựachọnnàosẽtrởthànhhiệnthựcmộtlầnvàmãimãi,một“dấuấntrongcátbụithờigian?”.Dùlàđểtốthơnhaylàmchoxấuđi,conngườivẫnphảiquyếtđịnhtrongmọithờiđiểmrằngcáigìlàdấuấnchosựtồntạicủamình.

Conngườithườngchỉhướngtớinhữngcánhđồngthuhoạchngắnhạnmàbỏquavàquênhẳnkhothócđầyắpcủaquákhứ,nơihọđãtừngđượccứuvớt,vớitấtcảthànhtích,niềmvuivànỗibuồn.Ởđó,mọiviệcđềuđãhoànthànhvàkhônggìcóthểphábỏ.Tôiphảinóirằngđãtừngsốnglàmộthìnhthứcchắcchắnnhấtcủasựtồntại.

Nhấnmạnhvềsựtồntạingắnngủinhưngthiếtyếucủaconngười, liệuphápýnghĩakhôngmangtínhbiquanmàhướngvềsựchủđộng.Đểhiểurõquanđiểmnày, bạn có thể hình dung:Bi quangiốngnhưmột người cảmthấybuồnbãvàsợhãikhichứngkiếntừngtờlịchbịbócđimỗingày,thấycuốn lịchngàymộtmỏnghơn.Ngược lại,người chủđộngứngbiến trướccácvấnđềtrongcuộcsốnggiốngnhưngườimỗingàybóctừngtờlịch,lưugiữthậtgọngàngvàcẩnthậncùngvớicáctờlịchtrước,saukhiđãviếtmộtítghichúhàngngàyvàomặtsaucủatờlịch.Ngườiđócóthểbộclộniềmvuivàsựtựhàotrongnhữngghichúnàyvìđãsốngmộtcuộcsốngtrọnvẹnnhất.Anhấysẽnghĩgìnếubiếtmìnhđãgiàđi?Liệungườiđócólýdogìđểghentỵvớinhữngngườitrẻtuổihơnhaychegiấusựluyếntiếcvềtuổitrẻđãquacủamình?Nhữnglýdonàokhiếnngườiđóphảighentỵvớingườitrẻhơn?Bởivìngườitrẻcómộttươnglaiđangchàođónư?“Không,cámơn!”, người đó sẽ nghĩ vậy.Thay cho cáckhảnăng, tôi cónhững sựviệcthựctrongquákhứ,khôngchỉthựctếvềcôngviệcđãlàmvàtìnhyêuđãcó,màcảvềnhữngđaukhổmàtôiđãdũngcảmtrảiqua.Nhữngnỗiđaunàythậmchílànhữngviệcmàtôitựhàonhất,mặcdùđâylànhữngđiềuchẳngcógìđángđểngườikhácghentỵ”.

Liệuphápýnghĩanhưmộtkỹthuật

Việcsợhãi thựcsự,giốngnhưviệcsợchết,không thểdễdàngxoábỏnhờnhữnglýgiảivềtâmlýđộnghọc;ngượclại,nhữngcơnsợdololắng,chẳnghạnchứngsợchỗđôngngười,khôngthểđiềutrịchỉdựatrênnhữnglýgiảimang tính triết lý.Tuynhiên, liệu phápý nghĩa đã phát triểnmột kỹthuậtđặcbiệtđểxửlýnhữngtìnhhuốngnày.Đểhiểuđượcđiềugìđangxảyrakhi sửdụngkỹ thuậtnày,chúng tôiđãbắtđầuvới trườnghợp rối loạnthầnkinhởcánhânhaycòngọilàchứngloâutrướckỳhạn.Chínhđặctínhcủanỗisợnàyđãkhiếnchobệnhnhânsợhãi.Vídụ,ngườinàothườnglosợmìnhsẽbịđỏmặttrướcđámđôngthìcàngcókhuynhhướngbịnhiềuhơn.Trongngữcảnhnày,tacóthểsửacâunói:“Mongmuốnlàchacủaýnghĩ”thành“Sợhãilàmẹcủahiệnthực”.

Trớtrêuthay,càngsợhãithìnhữnggìtalosợsẽcàngnhanhchóngbiếnthànhhiện thực,cũng tương tựnhưviệccànghammuốnđiềugì,người tacàngkhóđạtđượcnó.Có thể lấy trườnghợpbị rối loạn tìnhdục làmdẫnchứng cho sựmongmuốn thái quánày.Người đànông càng cố chứng tỏ“bảnlĩnh”củamìnhhoặcngườiphụnữcàngmuốnđạttớikhoáicảmthìhọcàngítthànhcông.

Ngoàiviệcmongmuốnquánhiềunhưđãmôtảởtrên,sựchúýquámứchoặc“phảnứngtháiquá”nhưđượcgọitrongliệuphápýnghĩacũngcóthểgâyrabệnh(tứcdẫntớiốmđau).Mộtbáocáolâmsàngsauđâysẽminhhoạýkiếncủatôi:Mộtphụnữtrẻgặptôivàthanvềsựlãnhcảmcủamình.Tiềnsửbệnhchothấylúctrẻcôđãbịngườichalạmdụngtìnhdục.Tuynhiên,khôngphảisựcốđaulòngnàygâyrasựrối loạntìnhdụccủacônhưmọingườithườngsuyđoán.Hoára,quaviệcđọccáctácphẩmphântâmhọcnổitiếng,ngườibệnhđãsốngchungvớicảmgiácsợhãirằngquákhứđaubuồnkiasẽlạixảyramộtngàynàođó.Sựlolắngtrướckỳhạnnàykhiếncôấyquátậptrungvàoviệcxácđịnhtínhnữcủamìnhvàquáchúývàocảmxúcbảnthânhơnlàvàongườibạntình.Điềunàyđủkhiếnbệnhnhânkhôngthểđạttớikhoáicảmbởivìsựkhoáicảmlàđốitượngmongmuốncủacôấy;trongkhilẽracôấynênduytrìtácdụngtựnhiêncủasựdânghiếnvàhoàhợpvớingườibạntình.Saukhitrảiquaviệctrịliệungắnhạnvớiliệuphápýnghĩa,sựtậptrungvàmongmuốnquámứccủabệnhnhânvềkhảnăngđạttớikhoáicảmđãđược“xoámờ”đểđưaramộtkháiniệmliệuphápýnghĩakhác.Khicôấy tập trungsựchúýcủamìnhvàomộtđối tượngđúngđắnkhác,vídụnhưngườibạntình,thìsựkhoáicảmsẽtựđộngxuấthiệnliêntục[19].

Liệuphápýnghĩadựatrênchínhkỹthuậtcủanó,đượcgọilà“suynghĩđảonghịch”theohaiphươngdiệnrằngnỗisợsẽbiếnđiềumàmộtngườilosợthànhsựthật,vàrằngsựmongmuốnquámứcmộtđiềunàođósẽkhiến

chomộtngườikhôngthểđạtđượcđiềuấy.ỞĐức, tôiđãmôtảsơđồđốinghịchnàyvàođầunăm1939[20].Theocáchtiếpcậnnày,tôiyêucầubệnhnhânmắcchứngsợhãihãydựbáo,thậmchítrongmộtkhoảnhkhắc,chínhxácnỗisợcủamình.

Hãyđểtôiđưaramộttrườnghợpkhác.Mộtbácsĩtrẻnhờtôitưvấnvìanhấybịchứngsợđổmồhôi.Lúcnàoanhấycũnglorằngmìnhsẽđổmồhôiàoạtvàchínhsựlolắngnàycũngđủkhiếnanhấyướtđẫmmồhôirồi.Đểcắtđứtvòngluẩnquẩnnày,tôiđãkhuyênbệnhnhânrằngkhibọđổmồhôi,anhấycứtựnhiênđểchomọingườibiếtmìnhcóthểđổmồhôinhiềunhưthếnào.Mộttuầnsauanhấyquaylạivàbáorằnghễkhinàoanhgặpmộtngườicóthểkhiếnanhlosợthìanhlạitựnóivớimìnhrằng:“Trướckiamìnhchỉchảymồhôikhoảngmộtlítthôi,nhưnggiờmìnhsẽđổmồhôiítnhấtlàhơn10lầnnhưthế!”.Kếtquảlàsaukhiphảichịuchứngbệnhkhóchịuấysuốtbốnnăm,chỉsaumộttuầnđiềutrị,anhấyđãkhôngcònphảibậntâmvềnónữa.

Bạnđọcắthẳnsẽthấyrằngquátrìnhnàyđicùngvớiviệcthayđổitháiđộcủabệnhnhân,bởivìnỗisợcủahọđượcthaythếbằngmộtmongmuốntráingược.Vớiphươngphápđiều trịnày,mọinỗi loâu, sợhãicủangườibệnhsẽđượcgiảitoả.

Tuynhiên,khisửdụngphươngphápsuynghĩđảonghịch,phảibiếtvậndụngkỹthuậtphântáchđốitượngrakhỏibảnthểcốhữu,đặcbiệt làphảibiếtpháthuykhiếuhàihước.Khảnăngcơbảnđể táchmộtngười rakhỏibảnthểcủahọđượchiệnthựchoákhikỹthuậtcủaliệuphápýnghĩamàtagọilàsuynghĩđảonghịchđượcápdụng.Cùnglúcấy,bệnhnhâncóthểtựtách mình ra khỏi chứng loạn thần kinh chức năng. Trong quyển TheIndividualandHisReligion (Cánhânvà tôngiáo),GordonW.Allport[21]cũngcóđồngquanđiểm:“Ngườibị rối loạn thầnkinhchứcnăngmàbiếthọccáchcườivớichínhmìnhthìcóthểtựkiểmsoátđượcmình,vàchứngbệnh củahọ có thểđượckhắcphục”[22]. Suynghĩ đảonghịch chính là sựkhẳngđịnhtừkinhnghiệmthựctiễnvànhữngứngdụnglâmsàngtrongphátbiểucủaAllport.

Mộtvàivídụsauđâycóthểgiúpbạnhìnhdungcụthểhơnvềứngdụngcủaphươngphápnày.Cótrườnghợpbệnhnhânlàmộtthủthư,ôngđãđếnnhiềubệnhviệnđểđượcđiềutrịbằngnhiềuphươngphápkhácnhaunhưngkhôngthànhcông.Khiđượcđưavàokhoacủatôi,ôngấyởtrongtâmtrạngcực kỳ suy sụp. Người thủ thư thú nhận rằng ông gần như muốn tự sát.Trongnhiềunăm,ôngđãchịuđựngchứngcocứngcơcổtayvàkhôngthểcầmbútđược,vàgầnđâycănbệnhtrởnặnghơnđếnnỗiôngcónguycơmất

việc.Vìvậy,chỉcóphươngphápđiềutrịngắnhạntứcthờimớicóthểgiúpđỡhữuhiệuchohoàncảnhnày.Khibắtđầutrịliệu,bácsĩEvaKozderađãyêucầubệnhnhânhãylàmnhữnggìtráingượcvớinhữngviệcmàôngấythường làm; tức là thay vì cố viết sạch đẹp, rõ ràng, hãy cứ viết nguệchngoạc.Bácsĩcònkhuyênôngấyhãytựnóivớimìnhrằng“Bâygiờtôisẽchomọingườithấytôilàngườiviếtchữxấunhưthếnào!”.Vàvàolúcấy,ôngthủthưđãthửviếtchữthậtxấu,nhưngôngấykhôngthểlàmthế.“Tôicốviếtcẩuthảnhưngđơngiảnlàtôikhôngthểlàmđược,”-ônggiảithích.Trong vòng 48 giờ, bằng cách này, bệnh nhân đã được thoát khỏi chứngbệnhco cứngcơ cổ tayvà tình trạng củaôngvẫnổnđịnh trong suốtgiaiđoạntheodõisaukhiđiềutrị.Ôngấygiờđãvuivẻtrởlạivàhoàntoàncóthểlàmviệcbìnhthường.

Một đồng nghiệp của tôi làm việc tại khoa thanh quản của Bệnh việnPoliklinikởÁocũng từngphảiđốimặtvới tìnhhuống tương tự,nhưngởđâybệnhnhâncủaanhgặpkhókhănvớiviệcphátâmchứkhôngphảiviếtchữ.Đâylàmộttrongnhữngcanóilắpnghiêmtrọngmàanhấygặptrongnhiềunămlàmviệc.Bệnhnhânấychưabaogiờnóiđượcmộtcâutrôichảy,dùlàcâurấtngắn,ngoạitrừmộtlần.Chuyệnxảyrakhianhấy12tuổitrongmộtlầnanhđitrốnvétrênmộtchuyếnxeđiện.Khibịngườisoátvégiữlại,cậubénghĩcáchduynhấtđểthoátlàtỏramìnhđángthương,vàthếlàcậuđã cố chứngminh với người soát vé rằngmình lamột cậu bé nói lắp tộinghiệp.Nhưnglúcấy,khicốnóilắpthìcậulạikhôngthểnóilắpđược.Vàphươngphápsuynghĩđảonghịchmộtlầnnữalạipháthuytácdụngchữatrịcủanó.

Tuy nhiên, suy nghĩ đảo nghịch không phải chỉ có hiệu quả trong cáctrườnghợpbệnhlý.Bằngkỹthuậtđiềutrịnày,cácđồngnghiệpcủatôitạiBệnhviệnPoliklinikÁođã thànhcông trongviệcđem lại cuộc sốngbìnhthườngchocáctrườnghợpbịámảnhởmứcđộnghiêmtrọngvàkéodàivìphảithườngxuyênlàmmộtcôngviệcnàođó.Tôiđơncửtrườnghợpmộtbàcụ65 tuổiđãphảichịuđựngsuốt60nămhộichứngsợhãicôngviệcgiặtgiũ.BácsĩEvaKozderabắtđầuchữatrịchobàtheoliệuphápýnghĩa,ápdụngphươngphápsuynghĩđảonghịch.Kếtquảlàhaithángsau,bệnhnhâncóthểsốngmộtcuộcsốngbìnhthường.TrướckhiđượcđưađếnkhoatâmthầncủaBệnhviệnPoliknilik củaÁo,bàđã thúnhận“Cuộc sốngcủa tôitrướcđâychẳngkhácnàođịangục”.Suốtbaonămqua,lúcnàobàcũngbịámảnhbởitìnhtrạngcưỡngbứclaođộngvànỗisợbịlâynhiễmvikhuẩnđếnnỗicuốicùngbàchỉsuốtngàynằmtrêngiườngvàkhôngthểlàmđượcbất cứviệcgì tronggiađình.Khônghẳn làgiờđâybàđãhoàn toànkhỏibệnh,bởisựámảnhcóthểvẫncònlạiđâuđótrongtâmtríbà.Tuynhiên,bàđãcóthểnóiđùavềcôngviệccủamìnhvàkhôngcònsợnónữa.

Suynghĩđảonghịchcũngcóthểđượcápdụngtrongcáctrườnghợpkhóngủ[23].Nỗi sợ về việc không thể ngủ đượcđã dẫn tới việcmột người épmìnhphảingủvàcàngkhiếnhọkhông thểngủđược.Đểvượtquanỗi sợnày,tôi thườngkhuyênbệnhnhânđừngcốngủmàhãycốlàmđiềugì tráingược,tứclàhãythứccànglâucàngtốt.Nóicáchkhác,việccốngủ(vìlomìnhkhôngthểngủđược)phảiđượcthaythếbằngsuynghĩngượclại(tứckhôngmuốnngủ)thìngườibệnhsẽsớmngủđược.

Suynghĩđảonghịchkhôngphải làphương thuốcchữabáchbệnh.Tuynhiênnólàmộtphươngpháphữuíchtrongviệcchữatrịcáccănbệnhvềámảnhdobịépbuộcvàhộichứnghoảngsợ,nhất là trongcác trườnghợpbịchứngloâuvềkỳhạn.Hơnnữa,nólàmộtphươngphápđiềutrịngắnhạnnhưnglạimanglạitácdụnglâudài,nếukhôngmuốnnóilàvĩnhviễn.Lạithêmmộtminhchứngchothấymộttrongsố“cácsuynghĩsailệchđiểnhìnhtrong luận thuyết của Freud” là “tác dụng tương xứng với thời gian điềutrị”[24].Vídụnhưtronghồsơcủatôi,cómộtcabệnhmàbệnhnhânđãđượcđiềutrịtừhơn20nămtrướcvàbệnhchưamộtlầntáiphátkểtừđó.

Một trongcácưuđiểmquan trọngnhất là suynghĩđảonghịch luôncóhiệuquả,bấtkểnguyênnhâncủacabệnhlàgì.ĐiềunàyđượcxácnhậnquanhậnxétcủaEdithWeisskopf-Joelson:“Mặcdùphươngphápđiềutrịtâmlýtruyền thống đã khẳng định rằng các phương pháp điều trị phải dựa trênnhữngpháthiệnvềnguyênnhângâybệnh,nhưngvấncómộtsốnhântốnàođócóthểgâyracácchứngrốiloạnthầnkinhkhibệnhnhâncònnhỏvàrằngcácnhântốkhácnhaucóthểgiúpbệnhnhânthoátkhỏicănbệnhkhitrưởngthành”[25].

Bởivìngoàicácnguyênnhânthuộcvềthểchất(cáctổnthươngởnão,rốiloạnchứcnăngvỏnãovàmột sốvùngdướivỏnãogâynên)và tinh thần(xảy radonguyênnhân tâm lýhoặc có liênquanđếnnhữngchấn thươngtâmlý),mộtnguyênnhânchủyếucủachứngrốiloạnthầnkinhchứcnănglàcơchếphảnhồi,giốngnhư“chứngloâuđếntrước”[26].Mộttriệuchứngnàođólàkếtquảcủasựámảnh,sựámảnhkíchhoạtthêmcáctriệuchứng,vàtriệuchứnglạitiếptụccủngcốsựámảnh.Mộtchuỗicácsựviệctươngtựcũngxảyraởnhữngtrườnghợpbịámảnhmàbệnhnhâncósựđấutranhvớiýnghĩđangámảnhmình[27].Theođó,ngườinàysẽgiatăngsứcmạnhcủanhữngýnghĩđangquấynhiễumìnhbởivìáplựcấytạoramộtáplựcđốiáp.Nhưthểlàmộtlầnnữa,triệuchứngbệnhlạiđượctáicủngcố!Nóicáchkhác,ngaykhibệnhnhânngừngtranhđấuvớinỗiámảnhcủamìnhmàbắtđầugiễu cợt chúng theo cáchhài hước - bằng cách ápdụng suynghĩ đảonghịch-thìvònglẩnquẩncủanỗiámảnhsẽbịcắtđứt,triệuchứnggiảmđi

và cuối cùng bị suy yếu. Trong trường hợp may mắn, bệnh nhân khôngnhữngthànhcôngtrongviệcgiễucợtvớinỗilosợtrongtâmtrímàcònhoàntoànlãngquênđiềubấylâuvẫnámảnhtâmtríhọ[28].

Nhưđãthấy,chứnghồihộpâulophảiđượckhắcphụcbằngsuynghĩđảonghịch;việcquátậptrungcũngnhưphảnứngtháiquáphảiđượcgiảmthiểu.Tuynhiênnhưvậyvẫnchưađủ,ngườibệnhcầnhướngvềmộtmongướcvànhiệmvụcụthểtrongđờithìbệnhmớiđượcchữatrịdứtđiểm.

Khôngphảisựlolắngtháiquácủangườibệnh-thươngxóthayphómặcbảnthântrướccănbệnh-pháhỏngquátrìnhchữatrị,màphươngthứcchữatrịhiệunghiệmnhấtlàbệnhnhânphảitựtrảinghiệmsuynghĩnghịchđảovàtựxácđịnhýnghĩacuộcđờimình.

Chứngrốiloạnthầnkinhtậpthể

Mỗigiai đoạn,mỗi thờikỳ sẽ có chungmột sốbiểuhiệnvề chứng rốiloạnthầnkinhtậpthể,vàởmỗithờikỳcũngcầnmộtphươngphápđiềutrịtâmlýriêngphùhợp[29].Nhưvậy, trạng thái tồn tạichânkhông (vớibiểuhiệnnhư:chánnản,trầmcảm,nghiệnngập…)-nguyênnhânchủyếukhiếnchứngrốiloạnthầnkinhngàycànggiatănghiệnnay-cóthểđượcxemnhưmộthìnhtháiriêngcủathuyếthưvô;bởivìthuyếthưvôchorằngsựtồntạilàvônghĩa.Tuynhiên, liệupháptâmlýsẽkhôngthểnàogiảiquyếtđượccácbiến thểcủa tình trạng tồn tại chânkhông trênbìnhdiện rộngnếunókhôngtáchmìnhkhỏitầmảnhhưởngcủacácxuthếđươngthờitrongtriếtlýhưvô;mặtkhácliệupháptâmlýchủyếuđượcsửdụngđểmôtảtriệuchứngcủa chứng rối loạn thần kinh trên diện rộng chứ nó không phải là mộtphươngphápđiềutrị.Dođó,liệupháptâmlýkhôngchỉphảnánhthuyếthưvômànócònvôtìnhchuyểnđếnchobệnhnhânmộthìnhảnh“xộcxệch”,bópméobảnchấtconngườihơnlàmộtbứctranhtảthựcvềconngười.

Trướchết,lờigiáohuấnchorằngconngười“khôngcógìngoàihưvô”làkhánguyhiểm,bởivìhọcthuyếtnàychorằngconngườikhônglàgìhếtmàchỉlàkếtquảtừcácđiềukiệnsinhhọc,tâmlývàxãhội,hoặclàsảnphẩmcủasựditruyềnvàmôitrường.Quanđiểmvềconngườinhưvậykhiếnbệnhnhântinvàođiềumàhọmuốntin,tứclàhọvừalàconcờvàvừalànạnnhâncủanhữngảnhhưởngbênngoàihoặccáchoàncảnhbêntrong.Thuyếtđịnhmệnhcàngđượccủngcốkhiphươngphápđiềutrịtâmlýphủnhậnthựctếrằngconngườilànhữngsinhthểtựdo.

Mộtcánhânsinhhọcđúnglàcóđờisốnghữuhạnvàdođó,chắcchắnsựtựdocủaconngườilàcógiớihạn.Nhưngởđâykhôngđềcậpđếntựdovớinghĩanăng lực thoátkhỏihoàncảnh,màchínhlà tháiđộ tựdo trướcmọi

hoàncảnh.Nhưcólầntôiđãnói:“Vớitưcáchlàgiáosưtronghailĩnhvựcthầnkinhvàtâmlýhọc,tôiluônnhậnthứcrõràngconngườilàchủthểcủatrạngtháisinhhọc,tâmlývàxãhội.Nhưngngoàiviệclàgiáosưtronghailĩnhvựcấy,tôicònlàngườisốngsótquabốntrạitậptrung,nêntôicũngđãchứng kiến được những khả năng phi thường và tinh thần dũng cảmquậtcườngcủaconngườitrongnhữngtìnhhuốngtồitệnhất”[30].

Lờibìnhvềthuyếttiềnđịnh(Pan-Determinism)

Phân tâm học thường bị chỉ trích vì nó đề cao bản năng tình dục. Tôikhôngchắcrằngsựphêphánnàycóthoảđánghaykhôngnhưngcómộthọcthuyếtmàtôithấynócònsailầmvànguyhiểmhơnnhiều,đólàthuyếttiềnđịnh.Tôi vẫn cho rằng conngười khônghoàn toàn bị lệ thuộc và bị địnhđoạtbởisốphậnmàngượclại,còntựquyếtđịnhvềviệchọsẽđểhoàncảnhcuốnđihaysẽvượtquachúng.Nóicáchkhác,conngườivẫnlàngườiquyếtđịnhsaucùng.Conngườikhôngđơngiảntồntạimàhọcònluônquyếtđịnhmụcđích tồn tạicủamìnhvàquyếtđịnhcảvềconngườimàhọmuốntrởthành.

Tươngtự,mỗingườiđềucóquyềntựdothayđổiquanđiểm,lốisốngcủamình bất kỳ lúc nào.Vì vậy, chúng ta có thể dự đoán tương lai củamộtngườidựatrênkếtquảnghiêncứuthốngkêđượctiếnhànhtrênnhóm;tuynhiên,khôngthểdựđoánđượctínhcáchcủacánhânngườiđó.Bấtkỳdựđoántâmlýnàođềucăncứtrêncácđiềukiệnsinhhọc,tâmlýhoặcxãhội.Tuynhiên,mộttrongnhữngđặctrưngtrongsựtồntạicủaconngườilàkhảnăng vượt lên trên những điều kiện đó để phát triển mạnh mẽ hơn. Conngườicókhảnăngbiếnđổithếgiớitrởnêntốtđẹphơncũngnhưcóthểthayđổichínhmìnhđểtrởthànhngườiưutúhơn.

HãyđểtôichiasẻvớicácbạnvềtrườnghợpcủaBácsĩJ.Hắnlàngườiduynhấttrênđờimàtôikhôngngầnngạigọilàmộtconquỷđộilốtngười,làhiệnthâncủaquỷSatan.Vàothờiấy,hắnđượcgọilà“kẻgiếtngườihàngloạtcủaSteinhof”(bệnhviệntâmthầnlớnnhấtởÁo).KhibọnĐứcquốcxãbắtđầuthihànhchínhsách“cáichếtêmdịu”,hắnnắmtấtcảđầumốitrongtayvàcuồngtínvớicôngviệcđượcgiaođếnnỗihắntìmmọicáchđểkhôngmộtngườibệnhtâmthầnnàothoátkhỏiphònghơingạt.Sauchiếntranh,khitrởlạiVieana,tôihỏichuyệngìđãxảyravớiBácsĩJ.“HắnđãbịquânXôviếttốnggiamvàomộttrongcáckhucáchlycủaSteinhof,”-họnóivớitôi.“Tuynhiên,ngàyhômsaucánhcửatrạimởvàkhôngaicòncóthểnhìnthấyBácsĩJ.nữa”.Sauđó,giốngnhưnhữngngườikhác,tôitinrằnghắnđãđiđếnNamMỹvớisựgiúpđỡcủacácchiếnhữu.Tuynhiên,gầnđâytôiđươcmộtcựunhânviênngoạigiaongườiÁochobiếttintứcvềhắn.Nhânviên

ngoại giao này là người đã từngbị bắt và giamgiữở phía sau “Bứcmànsắt”[31]trongnhiềunăm,đầutiênlàởSiberiavàsauđótrongkhugiamgiữnổitiếngLubiankaởMoscow.Khitôiđangkiểmtrathầnkinhchonhânviênngoạigiaonày,ôngtabỗngnhiênhỏitôicóbiếtbácsĩJ.không.Saulờixácnhậncủatôi,ôngấynói:“TôiđãquenanhấyởLubianka.Anhấychếtởđónăm40tuổidobịungthưbàngquang.Đốivớimọingườichúngtôi,anhấyluônlàmộtngườibạnrấttốtbụng!Anhấyđãanủitấtcảmọingười.Anhấyđãsốngrấtchuẩnmực.BácsĩJ.làmộtngườibạntốtnhấtmàtôitừnggặptrongsuốtnhữngnămthángtrongtù!”.

Câu chuyện vềBác sĩ J. - “kẻ giết người hàng loạt của Steinhof” - đãchứngminhrằnghànhvicủamộtconngườilàđiềurấtkhócóthểdựđoán.Chúngtacóthểdựđoáncácchuyểnđộngcủamộtcáimáy,củamộtthiếtbịtựđộng;thậmchícóthểdựđoánđượccơchếhoặc“độnglực”tinhthầncủaconngười.Nhưngconngườilàmộtthựcthểvôcùngtinhvivàphứctạpchứkhôngchỉcótinhthần.

Tuynhiên,tựdokhôngphảilàđiềutốithượng.Tựdochỉlàmộtphầncủacâuchuyệnvàlàmộtnửasựthật.Tựdolànhữnggìcònlạisaukhiloạibỏmặttiêucựctrongmộttổngthể,trongđókhíacạnhtíchcựccủatổngthểấylàtráchnhiệm.Thựcra,chủtrươngtônthờchủnghĩatựdocónguycơbịbiến thành chủ nghĩa độc đoán trừ khi tự do phải luôn gắn liền với tráchnhiệm.ĐólàlýdotạisaotôiđãkhuyếnnghịrằngbứctượngThầnTựdoởBờ Tây cần được bổ sung thêm một bức tượng Thần Trách nhiệm ở BờĐông.

Cươnglĩnhhoạtđộng

Trongbấtcứhoàncảnhnào,dùmộtconngườiđượccholàđãđánhmấtchínhmình, thì họ vẫn cònmột chút đặc quyền tối thiểu.Vì vậy, đối vớinhữngngườimắcchứngrốiloạnthầnkinh,thậmchítâmthần,tronghọvẫntồntạicáiđượcgọilàquyềntựquyết-đặcquyềntrongkhuônkhổgiớihạn.Thật vậy, quyền tự quyết là cái cốt lõi sâu thẳm nhất trong bản ngã conngười,ngaycảchứngrốiloạntinhthầncũngkhôngthểchạmtớiđược.

Mộtngườibịtâmthầnmãntínhcóthểkhôngcònkhảnăngđónggópcholợiíchcủagiađìnhvàxãhội,tuynhiênởhọvẫncònlạichângiátrịcủamộtconngười.Đâychínhlàcươnglĩnhhoạtđộngtronglĩnhvựctâmthầncủatôi.Khôngcónó,tôikhôngnghĩmìnhxứngđángtrởthànhmộtnhàtâmlýhọc.Tôilàmtấtcảnhữngđiềunàyvìlợiíchcủaaiư?Vìnhững“cỗmáy”tổnthươngnãovốnkhôngcònkhảnăngphụchồikiasao?Nếubệnhnhâncònsốngvẫncóthểđónggópđượcđiềugìđó,thìmọilýlẽbiệnminhcholuật“cáichếtêmái”chỉlàsựnguỵbiện.

Táithiếtlậpchấtnhânbảntrongtâmthầnhọc

Trongsuốtmộtthờigianrấtdài-thựctếlànửathếkỷ-cácnhàtâmthầnhọcđãtìmmọicáchchứngminhrằngnãongườihoạtđộngđơnthuầnnhưmộtcơchế,vàhậuquảlàcácphươngphápđiềutrịbệnhtâmthầnchỉđơnthuầnlàmộtcôngviệcmangtínhkỹthuật.Tôitinrằngsailầmnàysẽđượcnhậnra.Trong tương lai,mộtbiệnphápchữa trị tâmthầnhữuhiệukhôngchỉ lànhữngphácđồđiềutrị tâmlýmàcònlàsựtìmhiểuvà“chữalành”mangtínhnhânvănhơn.

Dùvậy,mộtbácsĩvốnchovaitròcủamìnhchủyếulàvaitròcủamộtnhàkỹthuậtđãthúnhậnrằngôngchỉxembệnhnhânnhưmộtcỗmáy,thayvìnhìnthấyphíasaucănbệnhđólàmộtconngười!

Trongkhiđó,conngườikhôngphảilàmộtsựvậtgiốngnhưnhữngsựvậtkhác:cácsựvậtquyđịnhlẫnnhau,cònconngườilàmộtsinhvậttựquyết.Conngườicóthểtrauluyệnchínhmìnhtrongphạmvinănglựcthiênphúvàmôitrườngsống.Vídụnhưtrongtrạitậptrung-cóýnghĩanhưmộtphòngthínghiệmsốngchoviệckiểmđịnh-chúngtôiđãquansátvànhìnthấymộtsốngườitùcưxửchẳngkhácgìloàicầmthú,trongkhinhữngngườikhácthìhànhxửnhưnhữngvịthánh.Trongconngườicócảhaibảnchấtấy;vàphầnthánhthiệnhayphầntồitệđượchiệnthựchoáphụthuộcvàocácquyếtđịnhcủamỗingườichứkhôngphảilàdohoàncảnh.

Nhữnggì thếhệcủachúngtôi trảiqua trongtrại tập trungđãkháiquátđượcbảnchấtthựcsựcủaconngườimàkhôngcầnbấtcứlờigiảithíchnàokhác.Rốtcuộc,conngườichínhlàkẻđãtạoraphònghơingạtởAuschwitz,đồngthờicũngchínhlànhữngsinhthểđãhiênngangvàophònghơingạtvớikinhLạyChahoặccâukinhShemaYisraeltrênmôi.

TÁIBÚT1984[32]

Tưởng niệm EdithWeisskopf - Joelson (1910 - 1983), người có nhữngđónggópvôgiávàcócôngmởđườngchoLiệuphápýnghĩatạiHoaKỳtừđầunăm1955.

SỰLẠCQUANTRONGBIKỊCH

Trướctiênchúngtacầntìmhiểuýnghĩacủacụmtừ“sựlạcquantrongbikịch”(tragicoptimism).Nóimộtcáchngắngọn,nócónghĩalàmộtngườivẫngiữđượcsựlạcquanbấtkể“bộbabikịch”- theocáchgọi trongliệuphápýnghĩa-cóxảyđếnđinữa.Bộbabikịchấybaogồmnhữngkhíacạnhtrongđờisốngconngườimàtacóthểxácđịnh:(1)sựđauđớn;(2)cảmgiáctộilỗi;và(3)cáichết.Thựcra,chươngnàyđặtramộtvấnđề:Làmthếnàođểcóthểnói“Có”vớicuộcsốngbấtkểnhữngđiềuđó?Hãyđặtcâuhỏitheomộtcáchkhác:Làmsaoconngườicóthểtìmthấyýnghĩatiềmẩncủacuộcsống ngay trong những đau khổ? Rốt cuộc thì câu “Hãy nói có với cuộcsống,bấtkểmọiviệccónhưthếnàochăngnữa”màtôiđãsửdụnglàmtiêuđềchocuốnsáchxuấtbảnbằngtiếngĐứccủamình,manghàmýrằngcuộcđờivẫncònnhiềuýnghĩatiềmẩntrongbấtcứhoàncảnhnào,kểcảtrongnhữngtìnhhuốngkhốnkhổnhất.Vàđiềunàyđếnlượtnóbaohàmcáckhảnăngcủaconngườitrongviệcchuyểnhoámộtcáchsángtạonhữngmặttiêucựccủacuộcsốngthànhmộtđiềugìđótíchcựcvàmangtínhxâydựng.Nóicáchkhác,điềuquantrọnglàhãytạorađiềutốtnhấttrongbấtkỳtìnhhuốngnàocủacuộcsống.TrongtiếngLatin,optimumcónghĩalà“điềutốtnhất”,vàđó là lý do tôi gọi vấnđềnày là tragic optimum (sự lạc quan trong bikịch), tức là tháiđộ lạcquan tronghoàncảnhbi thương.Theocáinhìnvềtiềmnăngconngười,ởmặt tốt đẹpnhất, năng lực tiềmẩn của conngườiluônchophép:(1)chuyểnđaukhổthànhsựtrưởngthànhvàthànhtựucủaconngười;(2)chuyểntộilỗithànhcơhộiđểthayđổibảnthântốtđẹphơn;và (3) chuyển tínhchất tạm thời củacuộc sống thành sựkhích lệđểhànhđộngcótráchnhiệm.

Tuynhiênphảinhớrằngsựlạcquankhôngphải làsảnphẩmcủamệnhlệnhhoặcyêucầu.Mộtngườikhôngthểbuộcchínhmìnhphảilạcquanmộtcáchvôcăncứ,trướctấtcảnhữngxungđột,trướcmọihyvọng.Vànếuđiềunàyđúngvớihyvọngthìcũngsẽđúngvớihaithànhtốkháctrongbộba,bởivìniềmtinvàtìnhyêukhôngthểralệnhhoặcyêucầumàcóđược.

ĐốivớingườichâuÂuthìđólàmộtđặc tínhcủanềnvănhoáMỹ,nơiconngườiluônđượcralệnhvàyêucầuphải“hạnhphúc”.Nhưngngườita

không thể đuổi bắt hạnh phúc; hạnh phúc phải được tự sinh ra.Có ngườiphảicómột lýdođể“hạnhphúc”.Vàmộtkhiđã tìm thấyđược lýdo thìngườiấysẽtựnhiêntrởnênhạnhphúc.Nhưchúngtathấy,conngườikhôngchỉmưucầuhạnhphúcmàcòntìmkiếmlýdođểhạnhphúc,thôngquaviệcđánhthứcýnghĩatiềmẩntrongmộthoàncảnhnhấtđịnh.

Nhucầuvềlýdonàycũngtươngtựnhưởhiệntượngtâmlýđặctrưngcủaloàingườilàtiếngcười.Nếubạnmuốnngườikháccườithìbạnphảitìmcáchkhiếnchohọcóthểcười,vídụnhưbạnphảikểmộtcâuchuyệnhài.Không thểnàocóđược tiếngcười thật sựbằngcáchbắtépngườiđóphảicười.Làmthếcũnggiốngnhưviệcbạnbắtmọingườiđứngtrướcmáychụphình và nói “cười lên nào”, chỉ để thấy trong bức hình những khuônmặtđangcườigiảtạo.

Trong liệuphápýnghĩa, nhữngkiểumẫuhànhvi nhưvậyđượcgọi là“mongmuốntháiquá”.Nógiữmộtvaitròquantrọngtrongviệcgâyrarốiloạntìnhdục,lãnhcảmhoặcbấtlực.Bệnhnhâncàngcốtìmkiếmkhoáicảmthìcàngkhóđạtđượckhoáicảm,thayvìquênđibảnthânmìnhvàdânghiếntrọnvẹn.Điềumàmọingườigọilà“nguyêntắckhoáilạc”thựcralàmộtkẻpháhoạitinhvi.

Thành công trong việc tìmkiếmý nghĩa cuộc sốngkhông chỉ làm chomộtngườivuimàcònchongườiđócơhộiđươngđầuvớinhữngđaukhổ.Vàđiềugìsẽxảyranếumộtngườitrởnênvôvọngtrongviệcdòdẫmtìmkiếmýnghĩacuộcsống?Điềunàyrấtcóthểdẫnđếntaihoạ.Chúngtahãynhớ lại điều thỉnh thoảng đã xảy ra trong các tình huống ngặt nghèo nhưtrươnghợpcủacáctùbinhchiếntranhhoặctùnhântrongcáctrạitậptrung.NhưlờikểcủacácbinhlínhMỹ,đólàmộtkiểuhànhviđượckếttinhthànhmộtloạihànhvimàhọgọilà“bỏcuộc”.Trongtrại tậptrung,hànhvinàyxảyraởnhữngngườimàbỗngdưngmộtsángnọ,họkhôngchịuthứcdậylàmviệcmàcứnằmlìởtrongtrại,trênchiếcgiườngrơmẩmướtđầyphânvànướctiểu.Chẳngcócáchgì-dùlàcảnhbáohayđedoạ-cóthểkhiếnhọthayđổi.Vàsauđó,mộtđiềuđặcthùdiễnra:họmóctừsâutrongtúiáomộtđiếuthuốcmàhọđãgiấukỹvàbắtđầuhút.Vàolúcấy,chúngtôibiếtrằngtrongvòng48giờtới,chúngtôisẽchứngkiếnthờikhắchấphốicủahọ.Họđãtừbỏmọihyvọngtìmthấyýnghĩacuộcsốngvàchỉmuốntìmkiếmsựthoảmãntứcthời.

Điềunàykhiếntôiliênhệđếnviệcngàynaycómộtbộphậnnhữngngườitrẻtrênthếgiớitựchomìnhlàmộtthếhệ“khôngcótươnglai”.Chắcchắn,điều gây hại đó không chỉ là điếu thuốcmà họ tự cho phépmình thưởngthức;đócònlàmatuý.

Trongthựctế,matuýlàmộtbiểuhiệncủamộthiệntượngphổbiếnhơn-đólàcảmgiácvônghĩa,bắtnguồntừsựthấtvọngcủaconngườitrướccácyêucầuvềsựtồntạicủabảnthântrongcuộcsống,vàcảmgiáctrốngrỗngnàyđã trở thànhmộthiện tượng toàncầu trongxãhộicôngnghiệp.Ngàynay,khôngchỉcócácnhàtâmlý liệuphápýnghĩa thanrằngcảmgiácvônghĩa là nguyên nhân khiến số ngườimắc chứng rối loạn thần kinh ngàycàng gia tăng. Theo Irvin D. Yalom thuộcĐại học Stanford đã trình bàytrongcuốnExistentialPsychotherapy:“Trongsố40bệnhnhânliêntụcđượcđiềutrị tạimộtphòngkhámtâmthần,có12người(30%)gặpvấnđềvềýnghĩacuộcsống(sốliệulấytừsựđánhgiácủabệnhnhân,đánhgiácủabácsĩ,hoặccácthămdòđộclập)[33].ỞhàngngàndặmphíaĐôngcủabangPaloAlto(HoaKỳ),sựkhácbiệtchỉcó1%;theothốngkêgầnđâynhấtthì29%dân sốở thànhphốViennanói rằnghọkhôngbiếtýnghĩa cuộc sốngcủamình.

Hiểumột cách đơn giản, cảmgiác vô nghĩa thường xuất hiện ở nhữngngườicóđủđiềukiệnđểsốngnhưngkhôngcólýdođểsống;họcóphươngtiện sống nhưng không cómục đích sống. Chắc chắn rằngmột số ngườithậmchí cònkhôngcócảphương tiện sống.Cụ thể, tôinghĩvề rấtnhiềungườihiệnnaykhôngcóviệclàm.50nămtrước,tôixuấtbảnmộtcôngtrìnhnghiêncứu[34]vềmộtloạitrầmcảmđặcbiệtởnhữngtrườnghợpbệnhnhâncòntrẻmàtôigọi là“rối loạn thầnkinhdo thấtnghiệp”.Tôicó thểchỉrarằng sự rối loạnnày thực sựbắt nguồn từhai lầnnhận thức sai lệch: thấtnghiệpđượcxemnhưvôdụng,vàvôdụngđượcxemnhưcómộtcuộcsốngvônghĩa.Kếtquả là,bấtcứkhinào tôi thànhcôngtrongviệc thuyếtphụcbệnhnhântựthamgiavàohộithanhniên,họcthêm,đếnthưviệncôngcộnghaynhữngnơitươngtựnhưthế-nóicáchkhác,miễnlàhọcóthểlấpđầykhoảngthờigianrảnhrỗicủamìnhbằngcáchoạtđộngxãhộicóýnghĩa-thìsựtrầmcảmcủahọcũngbiếnmấtmặcdùđiềukiệnkinhtếcủahọvẫnkhôngcógì thayđổivàhọvẫnsống trongcảnh thiếu thốn.Sự thật làconngườikhôngchỉsốngnhờtiềnbạc.

Cùngvớichứngrốiloạnthầnkinhdothấtnghiệpxuấtpháttừhoàncảnhkinhtếxãhội,vẫncónhiềuloạitrầmcảmkhácdođiềukiệntâmlý,sinhlýgâyra.Nhữngtrườnghợpnàysẽđượcchỉđịnhdùngthuốcvàtrịliệutâmlý.Tuynhiên,chúngtakhôngnênxemthườngcáctrườnghợpcóliênquanđếncảmgiác vô nghĩa.Nhưngmặc dù cảmgiác thấymình vô nghĩa và trốngrỗngkhôngphảidobệnhlýgâyra,nhưngnócódẫntớiphảnứngbệnhlý;nóicáchkhác,nócókhảnănglànguyênnhângâybệnh.Hãyxemcáctriệuchứngrốiloạnphổbiếnởthếhệtrẻ:cónhiềubằngchứngthựctếchothấyrằngbamặtcủacác triệuchứngnày- trầmcảm,kíchđộng,nghiệnngập-

nhữngbiểuhiện của “trạng thái tồn tại chânkhông” - theo cáchgọi trongliệuphápýnghĩa-gâyra,tứclàcảmgiáctrốngrỗngvàvônghĩa.

Khôngphảitấtcảcáccatrầmcảmđềuxuấtpháttừcảmgiáctrốngrỗng,cũngnhưkhôngphảicatựsátnàocũngdo“trạngtháitồntạichânkhông”gâyra.Nhưngngaycảtrongcáccatựsátkhôngphảidocảmgiácvônghĩagâyrathìsựbốcđồngdẫntớiquyếtđịnhtựtửcủanhữngngườinàycũngcóthểbịtriệttiêunếulúcấyhọnhậnraýnghĩavàmụctiêucógiátrịđểsống.

Nhưvậy,nếuaicũngcóđịnhhướngrõràngchoýnghĩacuộcđờimìnhthìnguycơtựtửtrongxãhộisẽđượcngănchặn,vậylàmthếnàođểnhữngngườinungnấuýđịnhtựsátthayđổiquyếtđịnh,haynóicáchkháclàmthếnàođểhọcóthểtìmthấyýnghĩacuộcđời?Khicònlàmộtbácsĩtrẻ,tôiđãlàmviệcsuốtbốnnămtạibệnhviệncônglớnnhấtởÁo,tạiđâytôiđãphụtráchkhudànhchocácbệnhnhânbịtrầmcảmnghiêmtrọng-nhiềungườitrongsốhọđượcchuyểnvàođâysaukhicốtựsátnhưngthấtbại.Cólầntôiđãnhẩmtínhrằngcólẽtrongsuốtbốnnămtạiđâytôiđãbiếttớimườihaingàn bệnh nhân có ý định tự kết liễu đời mình cùng với một kho kinhnghiệmmàtôiđãđúckếtsaumỗilầntiếpxúcvớitừngngười.Tôigiảithíchvớimộtbệnhnhânrằngcácbệnhnhânkhácđãnhiềulầnkểchotôinghehọđãvuimừngnhưthếnàokhiviệctựsátthấtbại;hàngtuần,hàngthángvàhàngnămsau,họđãnóivớitôirằnghoáravẫnluôncógiảiphápchovấnđềcủahọ-chỉcầnhọcóđượcmộtcâutrảlờichocâuhỏicủahọ,chỉcầnhọtìmđượcmộtýnghĩachocuộcđờihọ.“Chodùkhảnăngcóđượcđiềutốtđẹplàvôcùnghiếmhoi,hàngngànngườimớicómộtngười”, tôi tiếptụcgiảithích,“thìaicóthểđảmbảorằnganhkhôngphảilàmộttrongsốnhữngngườimaymắnhiếmhoiđó,dẫuhạnhphúcđóđếnsớmhaymuộn?Nhưngtrướchết,anhphảisốngđểnhìnthấyngàyấyđến,anhcầnphải tồntạiđểnhìnthấyngàyấyhừngsángvàtừlúcấy,tráchnhiệmsốngsẽkhôngtừbỏanh”.

Đểminh họa cho trường hợp thứ hai của chứng rối loạn tâm thần trêndiện rộng - sựkíchđộng trongđámđông - chophép tôi tríchdẫnmột thínghiệmtừngđượcnữtiếnsĩtâmlýhọcCarolynWoodSherif[35]thựchiện.Bàđãthànhcôngtrongviệctạoranhữngvụkíchđộnggiảgiữacácnhómhướngđạosinhvàthấyrằngnhữngkíchđộngchỉgiảmđikhibọntrẻhướngmìnhvàomụcđíchcủatậpthể-tứclàhợpsứcđểkéochiếcxechởthứcăncủatrạiđangbịlúnbùn.Ngaylậptức,bọntrẻkhôngchỉđượcthửtháchmàcònđoànkếtvớinhauquaýnghĩacủamộtnhiệmvụchungmàchúngcầnphảihoànthành[36].

Trường hợp thứ ba của chứng rối loạn tâm thần là sự nghiện ngập.

Trườnghợpnàynhắc tôinhớ lạinhữngpháthiệnđãđượckhẳngđịnhquanhững cuộc kiểm nghiệm và thống kê củaAnnemarie von Forstmeyer[37].90%những người nghiện rượu trong nghiên cứu của bà đều trải qua cảmgiác vô nghĩa nặng nề. Số liệu điều tra của StanleyKrippner[38] cho thấy100% những người nghiện ma tuý tin rằng “mọi thứ dường như vônghĩa.”[39]

Giờchúngtahãychuyểnquacâuhỏivềýnghĩacuộcsống.Đểbắtđầu,tôimuốnlàmrõngaytừđầurằngbácsĩliệuphápýnghĩaquantâmđếnýnghĩahàmchứatrongmỗitìnhhuốngmàmộtngườiphảiđốidiệntrongđờimình.Vìvậy,ởđâytôisẽkhôngnóichitiếtvềýnghĩacuộcsốngcủamộtngườitheonghĩakháiquát,mặcdùtôikhôngphủnhậnsựtồntạicủamộtýnghĩalâudài.Hãyxemxétmộtbộphimđểthấysựtươngđồng:bộphimbaogồmhàngnghìnbứcảnh riêng lẻnối tiếpnhau,mỗihìnhđềucónghĩavàchuyểntảimột thôngđiệpnàođó,song tasẽkhôngthểhiểuđượcýnghĩacủacảbộphimtrướckhixemđếncảnhcuốicùng.Tuynhiên,chúngtacũngkhông thể hiểu được bộ phim nếu không hiểu được từng thành tố của nótrước, tức là từng bức ảnh riêng lẻ. Cuộc đời chẳng giống như vậy sao?Chẳngphảiýnghĩacuốicùngcủacuộcsốngcũngvậy,nóchỉxuấthiệnvàothờikhắckết thúc, lúccậnkềcáichếthaysao?Vàýnghĩacuốicùngnàyphảichăngtuỳthuộcvàoviệccóhaykhôngcóýnghĩahàmchứatrongmỗitìnhhuốngđãdiễnratrongđời-nhữngđiềuđãtạonêntri thứcvàđứctincủamỗingười?

Từgócđộcủaliệuphápýnghĩa,rõràngýnghĩavàsựnhậnbiếtýnghĩacuộcsốnghoàntoàncóthựcchứkhôngphảilàđiềuviểnvônghayquáxavời.Nóichung,tôixácđịnhvịtrícủanhậnthứcvềýnghĩa-củamộtngườitrongmộttìnhhuốngcụthể-nằmgiữatrảinghiệm“Aha”theoquanđiểmcủa Karl Bühler[40] và nhận thức Gestalt theo học thuyết của MaxWertheimer[41].NhậnthứcvềýnghĩakhácvớikháiniệmtruyềnthốngtrongđiểmGestaltbởivìquanđiểmGestaltbaohàmnhậnthứcđộtngộtvềmột“hìnhảnh”trênmột“phôngnền”trongkhinhậnthứcvềýnghĩa,theotôi,cụthểđếnmứcconngườinhậnrađượckhảnăngđốimặtvớihiệnthực,hoặctheocáchdiễnđạtchânphươnglànhậnbiếtnhữnggìcóthểlàmđượctrongmộttìnhhuốngnàođó.

Vậymộtngườilàmthếnàođểcóthểtìmđượcýnghĩacuộcsống?NhưCharlotteBühler[42]đãchỉra:“Tấtcảđiềuchúngtacóthểlàmlànghiêncứucuộcđờicủanhữngngườidườngnhưđãtìmrađượccâutrảlờichocáccâuhỏivềýnghĩacuốicùngcủađờingười,vàsosánhvớinhữngngườichưatìmra”[43].Tuynhiên,ngoàicáchtiếpcậnvềtiểusử,chúngtacũngcóthể

bắtđầucáchtiếpcậntheohướngsinhhọc,tứclànghiêncứuvềsựsống[44].Liệuphápýnghĩaxe, lương tâmnhưmộtngườinhắcnhởvà trongnhữngtrườnghợpcần thiết, lương tâmsẽ chỉ rahướngđi chochúng ta.Để thựchiệnđượcđiềunày,lươngtâmphảiápdụngcáctiêuchuẩn,hệthốngcácgiátrịvàomộthoàncảnhnhấtđịnh.Tuynhiên,takhôngthểchấpnhậnvàkếtụcnhữnggiátrịnàybằngýthứcchủquancủamình,bởivìbảnthânconngườichúngtađãcósẵnnhữnggiátrịấyrồi.Cácgiátrịđãkếttinhtrongquátrìnhtiếnhoácủaloàingười;chúngđượchìnhthànhtrongquákhứthôngquaquátrìnhtiếnhoávàđãbắtrễsâutrongchúngta.KonardLorenzcólẽđãcóýtưởngnhưvậykhiôngphát triểnkháiniệmvềmộtpriori[45] sinhhọc,vàgầnđâykhihai chúng tôi traođổivềquanđiểmcủa tôi trênphươngdiệnsinhhọcvềquytrìnhhìnhthànhcácgiátrịnhânbản,ôngđãđầynhiệttìnhbày tỏsự tánđồngcủamình.Trongbấtcứ trườnghợpnào,nếuviệcnhậnbiết về giá trị nhân bản của con người là một dạng nhận thức tiền suyngẫm[46]thìchúngtacóthểthừanhậnrằngnólàmộtđặcđiểmsinhhọcditruyềncủaconngười.

Theoliệuphápýnghĩa,cóbaconđườngmàquađóconngườisẽđạtđếnýnghĩacuộcsống.Đầutiênlàbằngcáchtạoramộtviệcgìđóhoặclàmmộtđiềugìđó.Conđườngthứhailàhãytrảinghiệmmộtviệcnàođóhoặcgặpmộtngườinàođó,tứclàýnghĩacóthểđượctìmthấykhôngchỉtrongcôngviệcmàcòntrongtìnhyêu.Theođó,EdithWeisskopf-Joelsonđãquansátthấyrằng“kháiniệmtrảinghiệmcũngcógiátrịnhưmộtthànhcônglàmộtphươngphápđiều trịbởivìnócânbằngmứcđộchênh lệchcủachúng tagiữasựthànhđạtbênngoàivớitrảinghiệmdothếgiớinộitâmđemlại”[47].

Thếnhưngđiềuquantrọngnhấtlàconđườngthứbadẫntớiýnghĩacuộcsống:ngaycảmộtnạnnhânđơnđộctrongtìnhhuốngvôvọng,khiđốidiệnvớimộtsốphậnmàanhtakhôngthểthayđổi,cũngcóthểtựvượtlênchínhmình,trưởngthànhhơn,vàquađóthayđổibảnthân.Ngườiđócóthểbiếnbikịchcánhânthànhmộtthànhtựu.Mộtlầnnữa,chínhEdithWeisskopf-Joelsonmàtôiđãđềcậpởphầntrênđãthểhiệnhyvọngrằngliệuphápýnghĩa“có thểgiúpgiảiquyếtnhữngxuhướng tiêucực trongnềnvănhoángàynayởMỹ,nơinhữngngườibấthạnhhầunhưkhôngcócơhộiđể tựhàovềnhữngđaukhổcủamình,họcàngkhôngthểxemnhữngbấthạnhlàsựcaoquýchứkhôngphảilàsựthấphèn”vìvậy“nhữngngườinàykhôngchỉcảmthấybấthạnhmàcònxấuhổvìsựbấthạnhcủamình”.

Trongsuốtmộtphầntưthếkỷ,tôiđãđiềuhànhkhoathầnkinhcủamộtbệnhviệnđakhoavàchứngkiếnnănglựccủanhiềubệnhnhânđãchuyểnnhữngtìnhhuốngcamgiothànhsựtrưởngthànhcủabảnthân.

Nhữngnỗlựccủaconngườinhằmthểhiệntinhthần“lạcquantrongbikịch” lànhữngnỗ lựcmà tiếngLatingọi làargumentaadhominem. JerryLongchínhlànhânchứngsốngcho“sứcmạnhtháchthứccủatinhthầnconngười” theo cách gọi trong liệu pháp ý nghĩa[48]. Theo lời củaTexarkanaGazette,“JerryLongbịgãycổdomộttainạnnhảycầukhiếnanhbịliệttứchibanămtrước.Khixảyratainạn,cậuấychỉmới17tuổi.NgàynayLongcó thểngậmchiếcqueđểgõmáy.Cậu“thamdự”haikhoáhọc tại trườngCaođẳngcộngđồngquachươngtrìnhđiệnthoạiđặcbiệt.ChươngtrìnhnàychophépLongvừanghevừathamgiathảoluậnđượcởlớphọc.Cậucũngdànhthờigianđểđọc,xemtivi,vàtậpviết”.Vàtrongmộtláthưgửichotôi,cậuviết:“Cháuthấycuộcđờimìnhcórấtnhiềuýnghĩavàmụcđích.Tháiđộmàcháuchấpnhậnvàocáingàyđịnhmệnhđóđãđịnhhướngchocuộcđờicủacháu:Cháubịgãycổ,nhưngcháusẽkhôngsuysụp.Hiệnnaycháuđãđăngkývàokhoatâmlýhọcđầutiênởtrường.Cháutinrằngkhuyếttậtcủamìnhchỉcànglàmcháutăngthêmkhảnănggiúpđỡnhữngngườikhác.Cháubiếtrằngnếukhôngcóđaukhổ,cháusẽkhôngbaogiờtrưởngthànhnhưhômnay”.

Cóphải tôiđang thuyếtphụccácbạn rằngđaukhổ làđiềucần thiếtđểkhámpháýnghĩacuộcsốngchăng?Khôngphải.Tôichỉmuốnnhấnmạnhrằngtavẫnluôntìmđượcýnghĩachodùcóhoặckhôngcóđaukhổđinữa,như tôi đãviết ởPhầnHai trong cuốn sáchnày, rằngđaukhổ là điềumàchúngtakhótránh.Nếucóthểtránhđượcđaukhổ,thìđiềuýnghĩanênlàmlàhãytriệt tiêunguyênnhâncủađaukhổbởivìchịuđựngnhữngđaukhổkhôngcầnthiếtsẽbiếnta thànhngớngẩnhơnlàanhhùng.Mặtkhác,nếumộtngườikhôngthể thayđổihoàncảnhkhiếnmìnhđaukhổthìngườiđóvẫncóthểchọnchomìnhmộttháiđộsống[49].Longđãkhôngchọnbịgãycổnhưngcậuđãquyếtđịnhkhôngđểmìnhquỵngãtrướcnghịchcảnh.

Nhưvậy,điềuquantrọnglàchúngtacầnphảibiếtthayđổihoàncảnhđãđẩychúngtavàođaukhổ.Nhưngchúngtacũngnên“biếtđaukhổ”nếucần.Bằngchứng thực tế từ“nhữngngười lang thang”cũngcho thấyđiềunày.TrongcuộctrưngcầudânýgầnđâyởÁo,nhữngngườiđượcphỏngvấnđãchobiếtnhữngngườikhiếnhọcảmphụcnhấtkhôngphảilàcácnghệsĩvĩđại,cácnhàkhoahọc lớn,chínhkháchhayvậnđộngviên…mà lànhữngngườibiếtvượtlênsốphận.

Chuyểnsangphạmtrùtộilỗi-phạmtrùthứhaitrong“bộbabikịch”,tôimuốnbắtđầutừmộtkháiniệmthầnhọcluôncuốnhúttôi-đólàkháiniệmmysteriuminiquitatis[50].Theonhữngnghiêncứucủa tôi,không thể tìmracănnguyêncủamộttộilỗi,bởivìtakhôngthểtruynguyêntớicácnhântốvềmặtsinhhọc,tâmlýcũngnhưxãhộidẫntớitộilỗiđó.Việcgiảithíchvề

tộilỗicủamộtngườiđồngnghĩavớiviệcbiệnhộchotộilỗicủangườiđóvàxemngườiđókhôngphảimộtngườicóquyềnvàcótráchnhiệmmàchỉlàmộtcỗmáycầnđượcsửachữa.Thậmchíchínhnhữngngườiphạmtộicũngcămghétcáchđốixửnàyvàthíchchịutráchnhiệmchocáchànhvicủahọhơn.TrongmộtláthưmàtôinhậnđượctừmộttùnhânbịgiamtrongtrạicảitạoởIllinois,anhhốihậnviết:“Phạmnhânkhôngbaogiờcóđượcmộtcơhộiđểbiệnhộchomình.Ngườitađưaranhiềulýdođểanhtalựachọn.Xãhộibịlênánvàtrongnhiềutrườnghợp,họcònđổlỗichonạnnhân”.Hơnnữa,khitôinóichuyệnvớinhữngngườitùởSanQuentin,tôibảohọrằng“Cácanhcũnglàconngườigiốngnhưtôi,vàbởivìcácanhđãtựýlựachọnhànhviviphạmluậtphápnêncácanhtrởthànhngườicótội.Tuynhiên,bâygiờcácanhcầnphảicótráchnhiệmvượtqualỗilầmnàybằngcáchvượtlênchínhmình,thayđổivìđiềutốtđẹphơn”[51].Họhiểuđượcvấnđề.Sauđó,tôinhậnđượcmộttinnhắntừFranklE.W.,mộtcựutùnhân;anhấynóirằnganh“đãthamgiađiềutrịbằngliệuphápýnghĩatheonhómdànhchonhữngngườitừngphạmtộinghiêmtrọng.Nay,chúngtôilà27conngườimớivàkhoẻmạnh.Hiệnchúng tôiđã thoátkhỏicảnh tù tộinhờcósứcmạnh tậpthể,hỗtrợlẫnnhaugiữanhữngngườicùngthamgiatrongnhómđiềutrịđầutiên.Duychỉcómộtngườitrởlạikhám-nhưnggiờanhấycũngđãđượctựdo”[52].

Vềkháiniệmtộilỗitậpthể(collectiveguilt),cánhântôinghĩrằngviệcmộtngườiphảichịutráchnhiệmchohànhvicủamộtngườikháchoặccủatậpthểlàđiềuhoàntoànphilý.KểtừThếchiếnthứhaikếtthúc,tôichưabaogiờcảmthấymệtmỏivàmấthứngthúkhi thamgianhữnghoạtđộngtranhluậncôngkhainhằmphảnbácquanniệmtộilỗitậpthể[53].Tuynhiên,đôikhiphảivậndụngnhiềukỹnăng sưphạmđểgiúpmọingười thoát rakhỏiniềmtinmùquáng,thiếusuyxétcủahọ.CólầnmộtphụnữngườiMỹđãđếngặptôiđểtrách:“LàmsaoôngvẫncóthểviếtnhữngcuốnsáchcủaôngbằngtiếngĐức,thứngônngữcủaAdolfHitler?”.Đểtrảlời,tôihỏibàấycódaotrongnhàbếpkhông,vàkhibàtrảlờicó,tôiđãgiảbộsợhãikêulên:“Làmsaobàvẫnsửdụngdaosaukhicónhiềukẻsátnhânđãdùngnóđểđâmchếtnạnnhân?”.VàbàấyđãkhôngcònphảnđốinhữngcuốnsáchviếtbằngtiếngĐứccủatôi.

Khíacạnhthứbatrong“bộbabikịch”làcáichết.Nhưngcáichếtcũngcóliênquantớicảsựsốngnữa,bởivìởbấtcứthờiđiểmnàothìmỗimộtkhoảnhkhắccủasựsốngđồngthờicũngđưachúngtađếngầncáichếthơn,vàkhoảnhkhắcấysẽkhôngbaogiờlặplại.Sựngắnngủiấyphảichănglàlờinhắcnhởchúngtahãytậndụngtừngkhoảnhkhắctrongcuộcsốngmộtcáchhữuíchnhất?Chắcchắnlànhưvậy,vàdođóphươngchâmsốngcũng

là“mệnhlệnh”củatôilà:Hãysốngnhưthểbạnđangđượcsốnglầnthứhaivàđangsắpphạmphảisailầmnhưđãtừngphạmphảilầnđầutiên.

Thựcra,nhữngcơhộiđểhànhđộngđúngđắn,nhữngkhảnăngđểsốngmộtcáchcóýnghĩabịảnhhưởngbởisuynghĩrằngchúngtakhôngthểthayđổicuộcđờicủamình.Nhưngcáckhảnăngkhiđứngriênglẻcũngbịảnhhưởngnhưvây.Vìngaykhichúng tasửdụngmộtcơhộivàbiếnýnghĩatiềmnăngthànhhiệnthựcthìchúngtachỉlàmmộtlầnvàchotấtcả.Chúngtađưaýnghĩađóvàotrongquákhứ,nơinóđượcgiaohàngvàđặtcọcmộtcáchantoàn.Trongthếgiớicủaquákhứ,khôngcógìcóthểbịmấtđivĩnhviễn,ngượclại,mọithứđềuđượccấtgiữvàbảoquảnnhưnhữngvậtbáu.Song,mọingườithườngchỉhướngtớinhữngcánhđồngđầygốcrạcótínhnhấtthờimàbỏqua,thậmchíquênhẳnkhotàngđầyắpcủaquákhứ,nơimàhọđãđưanhữngphầngặtháiđượccủacuộcđờimìnhvào trongđó,như:nhữngviệcđãlàm,nhữngngườimìnhđãyêuthương,vàcuốicùngnhưngkhôngkémphầnquantrọnglànhữngđaukhổmàhọđãtrảiquavớisựcanđảmvàlòngtựtrọng.

Từcáchnhìnnày,chúng tacó thể thấy rằngchẳngcó lýdogìđể tỏ rathươnghạingườigià,mànhữngngười trẻnênghen tỵvớihọ.Quả thật làngườigiàkhôngcòncócơhội,khôngcònnhữngtriểnvọngtrongtươnglai.Nhưng thayvàođó,họcócảkho tàng thực tế sốngđộng trongquákhứ -nhữngkhảnăngtiềmẩnđãđượchiệnthựchoá,họđãhoànthànhmụcđích,ýnghĩacủaviệctồntạitrêncuộcđờinày,vàhọcũngđãnhậnracácgiátrịcủacuộcsống-chonênkhôngaivàkhôngđiềugìcóthểxoábỏnhữngtàisảnnàycủahọ.

Theo quan điểm về khả năng tìm thấy ý nghĩa trong đau khổ, ý nghĩacuộcsốnglàmộtnghĩatuyệtđối-ýnghĩakhôngbịràngbuộctheobấtkỳđiềukiệnnào.Tuynhiên,ýnghĩatuyệtđốinàytồntạisongsongvớigiátrịtuyệtđối-nhữnggiátrịkhônglệthuộcvàobấtkỳđiềukiệnnào-củamỗingười.Vìvậy,chínhýnghĩatuyệtđốiđảmbảogiữgìnnhữngphẩmgiávĩnhcửucủaconngười.Giốngnhưcuộcsốnglúcnàocũngcóýnghĩa tiềmẩncủa nó dưới bất kỳ hoàn cảnh nào, ngay cả trong những tình huống khắcnghiệtnhất;giátrịcủamỗingườicũngtồntạibêntrongbảnthânngườiđóbởinhữnggìmàhọtừngcótrongquákhứ(giátrịphẩmcách)vàkhôngphụthuộc vào tình trạng hữu dụngmà họ có thể hoặc không thể giữ lại đượctronghiệntại.

Đặcbiệthơn,sựhữudụngnàythườngđượcđịnhnghĩatheochứcnăngcólợichoxãhội.Nhưngđặcđiểmcủaxãhộingàynaylàchútrọngvàothànhtíchđạtđược,dođó,nóyêuchuộngvàtônsùngnhữngngườithànhcôngvàhạnhphúc,nhấtlàthíchđềcaonhữngngườitrẻ.Vôhìnhchungnóbỏqua

giátrịcủangườikhôngthànhcôngvàkhônghạnhphúc,vànhưthếnólàmlumờsựkhácnhauchủchốtgiữagiátrịtheophẩmcáchvàgiátrịtheosựhữudụng.Nếumộtngườikhôngnhậnrasựkhácbiệtnàyvàmộtmựcchorằnggiátrịcủamìnhchỉxuấtpháttừsựhữudụnghiệntạicủabảnthân,thìhãy tin tôi, đóchỉ làmột tuyênbốđầymâu thuẫncủacánhân,hoàn toànkhôngđủ lý lẽđểbiệnhộchochương trình“cáichếtêmdịu”củaHitler -mộthìnhthức“giaơn”kết liễusựsốngnhữngngườikhôngcònhữudụngđối với xã hội do tuổi già, bệnh nan y, suy nhược thần kinh, hoặc bất cứkhuyếttậtnàomàconngườiphảichịu.

Việclẫnlộngiữaphẩmgiácủamộtngườivớisựhữudụngchủyếukhởinguồn từ sựnhầm lẫnvềmặt khái niệmdo thuyết hưvôđương thời, vốnđược truyềnbánhiềuởnhữngnơiđào tạo,giáodụcđầy tínhkinhviệnvànhữngnơitrịliệubằngphươngphápphântâmhọc,gâyra.Cũngcóthểxảyra tình trạng những tập sự viên phân tích tâm lý bị “nhồi nhét” vào đầunhữnghọcthuyết, tưtưởng,phươngphápluậnnhưnghọkhôngđượcphépthắcmắc hay kiểm chứng lại những điều được truyền dạy. Thuyết hư vôkhôngchorằnghoàntoànkhôngcógìtồntại,mànótuyênbốrõràngrằngmọithứđềuvônghĩa.VàGeorgeA.Sargentđãđúngkhiôngtruyềnbákháiniệmvề“sựvônghĩadohọcđượcmàcó”(learnedmeaninglessness).Ôngđãnhớđếnlờinóicủamộtnhàtrịliệu:“George,ôngphảinhậnrarằngthếgiớilàmộttròđùa.Chẳngcógìlàhợplýcả,mọithứđềulàngẫunhiên.Chỉkhi ông nhận ra điều này thì ông sẽ thấy ngớ ngẩn thế nào khi ông tỏ vẻnghiêmtrọng.Chẳngcómụcđíchlớnlaonàotrongvũtrụhết.Nóchỉnhưvậy thôi.Không cóýnghĩa gì đặcbiệt trong cái quyết địnhhômnayônghànhđộngnhưthếnào”[54].

Tôibiếtmìnhkhôngnênđưaralờiphêphánmộtcáchchungchungnhưvậy.Vềcơbản,việcđào tạo là rấtcần thiết,nhưngnếu thế thìcácnhà trịliệunênxemnhiệmvụcủahọlàgiúpchocáchọcviêntránhbịtiêmnhiễmtheothuyếthưvô,thayvìcốnhồinhéthọvớithuyếtkhuyểnnho[55]nhưlàmộtcơchếphòngvệchốnglạithuyếthưvôcủachínhhọ.

Cácbácsĩvềliệuphápýnghĩathậmchícóthểtuânthủcácyêucầuvềđàotạovàbằngcấpdocáctrườngpháitâmlýkhácquyđịnh,nhưElisabethS.Lukasđãcólầnchỉrarằng“tronglịchsửtâmlýtrịliệu,chưatừngcómộttrườngpháinàokhôngcótínhchấtgiáođiềunhưliệuphápýnghĩa”[56].Vàtại Hội nghị Thế giới về liệu pháp ý nghĩa lần đầu tiên (San Diego,California,từngày6đếnngày8tháng11năm1980),tôiđãkhôngchỉtranhluậnvềviệcchútrọngđếntínhnhânbảntrongtâmlýtrịliệumàcònnêulênýtưởng“loạibỏtìnhtrạngrậpkhuôntrongliệuphápýnghĩa”[57].Mốiquan

tâmcủatôikhôngnằmtrongviệcnuôicác“convẹt”,vốnchỉbiếtbắtchước“giọngnóicủachủ”mànằmtrongviệc“truyềndạykiếnthứcchonhữngcánhâncótinhthầnđộclập,cáchtânvàsángtạo”.

SigmundFreudđãcólầnkhẳngđịnh:“Vớisựthôithúccủacáiđói,tấtcảnhữngkhácbiệtcủatừngcánhânsẽbịlumờ,vàthayvàođósẽxuấthiệnmộtbiểuhiệnđồngđềuvềmột thôi thúcbấtổn”.Có lẽđó làvìSigmundFreudđãkhôngphải nếm trải cuộc sốngbên trong các trại tập trung.CácthânchủcủaôngnằmtrênchiếcghếtrườngkỷsangtrọngđượcthiếtkếtheophongcáchVictoria,chứkhôngphảitrầnmìnhnằmtrênđốngrácbẩnthỉuởAuschwitz.Ởđó,“sựkhácbiệtcủamỗingười”khôngbị“lumờ”màtráilại,mọingườitrởnênkhácbiệthơn;mọingườikhôngchegiấumình,bộclộcảphần thánh thiện và phần xấu xa, ghê tởm ở bản thân. Và hôm nay, bạnkhôngcònphảiengạikhi sửdụng từ“thánhnhân”nữa:hãynghĩvềĐứcChaMaximilianKolbe,ngườiđãbịbỏđóivàcuối cùngbịgiết chếtbằngcáchtiêmphenolởAuschwitz,vàđượcphongThánhvàonăm1983[58].

Bạncóthểtráchtôivìđãlấycácvídụngoàilềkhôngtheoquytắc.“Sedomnia praeclara tamdifficilia quam rara sunt” (nhưng những điều vĩ đạithường khó nhận ra cũng như khó tìm thấy) là câu cuối cùng trong cuốnEthicscủaSpinoza.Tấtnhiêncóthểbạnsẽthắcmắcliệucócầnđềcậpđến“thánhnhân”ởđâykhông.Phảichănglàkhôngthoảđángkhichỉnhắcđếnnhữngconngườitửtếthôi?Đúnglàhọchỉchiếmphầnthiểusố.Vàhiệngiờtôi thấyviệcgianhậpvàonhóm thiểu sốnàykhácamgo.Bởivì thếgiớiđangởtrongtìnhtrạngtồitệvàmọithứsẽcòntrởnêntồitệhơntrừphimỗingườitrongchúngtahếtsứccốgắng.

Vìvậy,chúngtahãytỉnhtáo-tỉnhtáotheohainghĩa:

TừAuschwits,chúngtađãbiếtconngườicókhảnănggì.

VàtừHiroshima,chúngtabiếtđiềugìđangbịđedoạ.

LỜICUỐI

Vào ngày 27 tháng 01 năm 2006, kỷ niệm 60 năm giải phóng trại “tửthần”Auschwitz-nơi1,5triệungườiđãchết-nhiềuquốcgiatrênthếgiớiđãtiếnhànhlễTưởngniệmcácnạnnhântrongthờiĐứcquốcxã.Mộtvàithángsau,họcũngtổchứclễkỷniệmmộttrongsốcáctácphẩmvănhọcbấthủđượcsángtác tronggiaiđoạnkhủngkhiếpnày.Tácphẩmnàyđầutiênđược xuất bản bằng tiếngĐức vào năm1946 với nhan đềAPsychologistExperiencestheConcentrationCamp(Nhữngtrảinghiệmcủamộtnhàtâmlýhọctrongtrạitậptrung)vàsaunàyđượcđổitênthànhSayYestoLifeinSpite ofEverything (“Hãynói ‘Có’ với cuộc sống trongbất kỳ hoàn cảnhnào”),cácấnbảnsaunàyđượcbổsunglờigiớithiệuvềLiệuphápýnghĩa,vàmộtbảntáibútvềtinhthầnlạcquankhiđốimặtvớinỗiđau,tộilỗivàcáichết.BảndịchtiếngAnh,lầnđầutiênđượcxuấtbảnvàonăm1959vớitiêuđềMan’sSearchforMeaning(Đitìmlẽsống).

TácphẩmcủaViktorFranklđãbánđượchơn12triệubảnbằng24ngônngữ[59].Theokhảosátvàonăm1991củathưviệnquốcgiaHoaKỳ(LibraryofCongress),cácđộcgiảđượcyêucầukểtên“mộtcuốnsáchđãlàmthayđổicuộcđờibạn”vàĐitìmlẽsốnglàmộttrongsốmườicuốnsáchcóảnhhưởngnhấttạiMỹ.Nóđãtruyềncảmhứngchonhiềunhàtưtưởngvềtôngiáovàtriếthọc,cácchuyêngiavềsứckhoẻtâmthần,cácgiáoviên,sinhviênvànhữngđộcgiảđạichúng.Đây làcuốnsáchđượcchỉđịnhchocácnghiêncứusinh,sinhviêncaođẳng,đạihọc,vàhọcsinhtrunghọcvềtâmlýhọc,triếthọc,lịchsử,vănchương,cácnghiêncứuvềĐứcquốcxã,tôngiáovàthầnhọc.Điềugìđãkhiếnnócóảnhhưởngsâurộngvàcógiátrịlâudàiđếnvậy?

CuộcđờicủaViktorFrankltrảidàigầnhếtthếkỷ20,từlúcôngsinhravàonăm1905đếnkhiôngmấtvàonăm1997.Từlúc3tuổi,ôngđãquyếtđịnhsẽtrởthànhmộtysĩ.Trongtiểusửcủamình,ôngbộcbạchrằngngaytừlúccòntrẻôngđã“thỉnhthoảngnghĩvềýnghĩacuộcsống.Nhấtlàvềýnghĩacủamộtngàysắptớivàýnghĩacủanóđốivớitôi”.

Đến tuổi vị thành niên, Frankl đã đam mê triết học, tâm lý học thựcnghiệmvàphântâmhọc.Đểbổsungthêmkiếnthứcchocáclớpbậctrunghọccủamình,ôngđãthamgiacáclớpbồidưỡngkiếnthứcvàbắtđầutraođổiqua lạibằngthưtừvớiSigmundFreud,đưa tớiviệcFreudđãnộpbảnthảocủaFrankchoTạpchíphântâmhọcquốctế(InternationalJournalofPsychoanalysis).Bàiviếtđãđượcchấpnhậnvàxuấtbảnsauđó.Cũngcùng

nămđó,khi16tuổi,Franklđãthamdựmộthộithảochuyênđềnằmtrongchươngtrìnhbồidưỡngchuyênmônvềtriếthọc.VịgiáosưhướngdẫnđãnhậnratàinănghiếmcócủaFranklnênđãmờiôngcùngthuyếtgiảngvềýnghĩacuộcsống.Franklđãnóivớikhángiảrằng:“Chínhchúngtaphảitựtrảlờicâuhỏimàcuộcsốnghỏita,vàtrướcnhữngcâuhỏiđó,chúngtachỉcó thể trả lời bằng cách chịu tráchnhiệmcho chính sự tồn tại củamình”.Niềm tinnày trở thànhkimchỉnamchocuộc sốngvàđịnhhình lý tưởngnghềnghiệpcủaFrankl.

ChịuảnhhưởngtừmộtsốquanđiểmcủaFreud,khicònlàhọcsinhtrunghọc,Franklđãquyếtđịnhsaunàysẽtrởthànhbácsĩthầnkinh.MộtngườibạnhọctừngnóivớiFrankl làôngđượcphúchokhảnănggiúpđỡnhữngngườikhác,nhưđượctiếpthêmđộnglực,Franklbắtđầunhậnrarằngôngkhôngnhữngcókhảnăngchuẩnđoáncácvấnđềvềthầnkinhmàcòncókhảnăngtìmrađộnglựcthúcđẩyconngười.

Côngviệc thamvấn tâm lýđầu tiên củaFrankl hoàn toàndoôngkhởixướng-ôngđãsánglậprachươngtrìnhthamvấntâmlýriêngdànhchogiớitrẻđầutiênởthủđôVienna,Áo.Từ1930-1937,ônglàbácsĩtâmthầntạiBệnhviệnĐạihọcYởthủđôVienna,chuyênchămsóccácbệnhnhânđãtừng tự tử.Ông tìm cách giúp các bệnh nhân củamình tìm ra con đườngkhiếncuộcsốngcủahọcóýnghĩahơn,chodùhọmắcphảicănbệnhtrầmcảmhoặctâmthần.Năm1939,ôngtrởthànhtrưởngkhoathầnkinhtạibệnhviệnRothschild-bệnhviệnDoTháiđầutiênởVienna.

Trongnhữngnămđầuchiếntranh,côngviệccủaFrankltạiRothschildđãgiúpôngvàgiađìnhđượcbảovệkhỏinguycơbịtrụcxuất.Tuynhiên,khibệnhviệcbịchínhquyềnphátxítđóngcửa,Franklnhậnrarằnghọcónguycơlớnbịđưađếntrạitậptrung.Năm1942,đạisứquánMỹởViennathôngbáorằngôngđượccấpthịthựcđịnhcưởMỹ.MặcdùthoátkhỏiViennasẽgiúpônghoàn thànhcuốn sáchvề liệuphápýnghĩa, nhưngôngđãquyếtđịnhhuỷbỏ thị thực:ôngcảm thấymìnhnênở lạiViennavì chamẹgià.Tháng09năm1942,Franklvàgiađìnhbịbắtvàbị trụcxuất.Ôngđã trảiqua4trạitậptrungtrongsuốt3năm-Theresienstadt,Auschwitz-Birkenau,KauferingvàTürkheim,mộtbộphậncủatrạiDachau.

ĐiềuquantrọngcầnlưuýrằngviệctùđàycủaFranklkhôngphảilàđộngcơduynhấtthôithúcôngviếtĐitìmlẽsống.Trướckhibịtrụcxuất,ôngđãbắtđầupháttriểnhệthốngcácluậncứchứngminhrằngtìmkiếmýnghĩacuộc sống là chìa khoá cho sức khoẻ tinh thần và giúp con người trưởngthành.Trở thànhmột tùnhân trong trại tập trung,ôngbỗngnhiênbịbuộcphảiquyếtđịnhxemchínhcuộcsốngcủamìnhcóýnghĩahaykhông.Sựsống sót của ông là kết quả kết hợp từ ý chí sống với bản năng sinh tồn,

nhữnghànhđộngkhoandungđầytínhnhânvănvàsựkhônkhéo;dĩnhiên,khôngthểkhôngkểđếnvaitròcủayếutốmaymắnchẳnghạnnhưnơiôngbịgiamgiữ,tínhkhíbọnlínhcanhvàcácquyếtđịnhtuỳhứngcủachúngvềvịtríxếphàng,vànhữngngườibạnđángtincậy.Tuynhiên,cómộtsốyếutốchỉcóriêngởmỗingườiđãgiúphọvượtquasựđóikhổvàsuyđồiởtrại.Franklđãrút ranhữngkhảnăngchỉcóởconngườichẳnghạnnhưsự lạcquan bẩm sinh, sự hài hước, tâm lý tách rời, những giây phút trầm ngâmngắnngủi, sự tựdobên trong,vàsựquyết tâmkhônggụcngãhoặc tự tử.Ôngnhậnrarằngôngphảisốngvì tươnglai,vàrútrasứcmạnhtừnhữngtìnhcảmsâusắcđốivớingườivợvàniềmkhaokháthoànthànhcuốnsáchvềliệuphápýnghĩa.Ôngcũngtìmthấyýnghĩacuộcsốngtrongcảnhđẹpnhưtiênvànghệthuật,dùtrongnhữngkhoảnhkhắcthoángqua.Điềuquantrọngnhấtlàôngđãnhậnrarằngchodùcóchuyệngìxảyrađinữa,ôngvẫncóthểtựdođểlựachọntháiđộtrướcnhữngđaukhổcủamình.Ôngđãnhìnthấyđiềunàykhôngchỉđơnthuầnnhưmộtsựlựachọnmàlàtráchnhiệmcủaôngvàcủamỗingườiđểquyếtđịnh“nhữngbướcđicuộcđờitrênconđườngvậnmệnh”.

Đôikhicácý tưởngcủaFranklcũng truyềncảmhứngchongườikhác,nhưkhiônggiảithíchvớicácbệnhnhânđanghấphốivàbịliệtvềcáchđểđốimặtvớisốphậncủahọ.Nhữngngườikháccũngtruyềncảmhứngchoôngnhưkhiôngkhẳngđịnhrằngmộtngườitìmthấyýnghĩaquaviệc“đấutranhchomộtmụcđíchxứngđáng,tựdochọnnhiệmvụchomình”.Ôngchỉrarằngsựthấtvọngvềviệctồntạicóthểsảnsinhvàkhuyếnkhíchmộtnhàngoạigiao[60]bấthạnhtìmthấymộtsựnghiệpmới,vừaýhơn.Tuynhiên,Franklcũngsửdụngcáclờikhuyênvềđạođứcđểgâychúýđến“khoảngcáchgiữaviệcmộtngười làgìvớiviệcmộtngười cầnphải trở thành”vàrằng“conngườicótráchnhiệmphảibiếncácýnghĩatiềmtàngtrongcuộcsốngcủamìnhthànhhiệnthực”.Ôngxemquyềntựdovàtráchnhiệmnhưhaimặtcủamộtđồngxu.KhiôngdiễnthuyếttrướccáckhángiảMỹ,Franklnói:“Tôichorằngngoàibức tượngnữ thầnTựdoởbờTây,nêncó thêmmột tường thầnTráchnhiệmởbờĐông”.Theoông,để tìmđượcýnghĩacuộcsống,conngườiphảibiết“vượt thoátkhỏinhữnghammuốncánhânbằngcách làmđiềugìđócóýnghĩavớiaiđóhaysựvật /sựviệcnàođóngoàibảnthânmình…,haybằngcáchtraochomìnhmộtlýdođểphụngsựhoặctìmchomìnhmộtaiđóđểyêuthương”.ChínhFranklđãquyếtđịnhthểhiệnsựhiếukínhđốivớichamẹbằngcáchởlạiViennatrongkhiôngcóthểsốngantoànởMỹ.Tronglúcởcùngtrạitậptrungvớichamình,Franklđãsửdụngmorphineđểgiảmđauchochavàởcạnhchasuốtnhữngngàychahấphối.

Thậmchíkhiđốimặtvớisựmấtmátvàđaubuồn,tinhthầnlạcquan,tháiđộquảquyếtvàtấmlòngdạtdàotìnhcảm,tinyêucuộcsốngđãkhiếnôngluôn tin tưởng rằng niềm hy vọng và năng lượng tích cực có thể chuyểnnhữngtháchthứcthànhchiếnthắng.TrongĐitìmlẽsống,ôngnhấnmạnhrằngkhôngnhất thiết phải đau khổmới tìm thấy ý nghĩa sống,mà là “ýnghĩasốngvẫntồntạibấtchấpmọiđaukhổ”.Quảthậtnhưvậy,“nhữngđaukhổkhôngcầnthiếtsẽbiếntathànhngớngẩnhơnlàanhhùng”,ôngtiếptụckhẳngđịnh.

LầnđầutôiđọcĐitìmlẽsốnglàtrongtưcáchmộtgiáosưtriếthọcvàogiữanhữngnăm1960.MộttriếtgiaNaUy-ngườiđãbịgiamcầmởtrạitậptrungĐứcquốcxã-đãkhiếntôichúýtớitậpsáchnày.NgườiđồngnghiệpnàycủatôinhấnmạnhrằngôngủnghộFranklvềtầmquantrọngtrongviệcnuôidưỡng sự tựdobên trongcủamộtngười,nắm lấygiá trị củavẻđẹptrongtựnhiên,nghệthuật,thơca,vănchươngvàcảmgiácyêuthươngdànhchogiađìnhvàbạnbè.Nhữnglựachọn,hoạtđộng,mốiquanhệ,sởthíchvàthậmchínhữngniềmvuigiảndịcủacánhâncũngcó thểđemlạiýnghĩacuộcsống.Vậythìtạisaomộtvàingườilạithấytrốngrỗng?Sựthôngtháicủa Frankl ở đây đáng để nhấnmạnh: đó chính là thái độ củamỗi ngườitrướcnhữngthửtháchvàcơhội,dùlớnhaynhỏ.Mộttháiđộtíchcựccóthểchophépmộtngườigiatăngsứcchịuđựngvàniềmhạnhphúc.Mộttháiđộtiêucựcsẽtăngnỗiđauvàsựthấtvọng,nópháhuỷvàtiêugiảmniềmvui,hạnhphúcvàsựthoảmãn;thậmchícóthểdẫnđếntrầmcảmvàgâybệnh.

NormanCousins-mộtngườibạnvàcũnglàđồngnghiệpcũcủatôi-đãủnghộkhôngmệtmỏichogiá trịcủacáccảmxúc tíchcực trongviệcgiatăngsứckhoẻvàanhấyđãcảnhbáorằngcáccảmgiáctiêucựccóthểgâynguyhiểmchogiátrịấy.MặcdùcómộtvàingườichỉtríchquanđiểmcủaCousins là quá đơn giản, nhưng các nghiên cứu sau đó về chứng rối loạnthầnkinhđãcủngcốcáchthứcmàcáccảmxúc,sựkỳvọngvàtháiđộtíchcựcgiatăngsứcđềkhángcủacơthểnhưthếnào.NghiêncứunàycũngcủngcốniềmtincủaFranklrằngcáchtiếpcậncủamộtngườitrướcnhữngsựviệcxungquanh,từnhữngtháchthứcđedoạcuộcsốngchođếncáctìnhhuốnghằngngày,cũnggiúphìnhthànhnênýnghĩacuộcsốngcủachúngta.ChânlýđơngiảnmàFranklđãhếtlòngcổxuýcótầmquantrọngsâusắcđốivớinhữngailắngngheông.

Conngườinênchủđộngđưaracáclựachọnthayvìthụđộngchấpnhậnnhữnggìxảyđếnvớimình.Quaviệcđưataquyếtđịnh,chúngtakhẳngđịnhsựtựdoýchícủamình.“Conngườikhôngphảilàmộtmắtxíchtrongchuỗisựviệc;cácsựviệcquyđịnhlẫnnhaunhưngconngườilàngườiquyếtđịnhcuốicùng.Conngườihoàntoàncókhảnăngvượtquanhữnggiớihạncủa

môi trườngvàhoàncảnh sống,vượt lênchínhmình”.Chẳnghạnnhưcâuchuyệnvềmộtngười lính Israel trẻđãbịmấtcảhaichân trong trậnchiếnYomKippur,sựtuyệtvọngkhiếnanhmuốntựsát.Mộtngàynọ,mộtngườibạnđểý thấydườngnhư tinh thầncủangười lính trẻnàyđãcóchútkhởisắc.NgườilínhtrẻđãthayđổikhiđọcĐitìmlẽsống.KhiFranklđượckểvềcâuchuyệncủangườilínhấy,ôngbìnhluận“liệucóphươngphápđiềutrịnàonhưphươngphápautobiblitherapy-chữatrịquađọcsáchkhông?”.

NhậnxétcủaFranklchỉralýdotạisaoĐitìmlẽsốngcótácđộngmạnhlênnhiềuđộcgiảđếnvậy.Nhữngngườiđanggặpkhókhănvềcuộcsốnghoặckhủnghoảngcóthểtìmthấylờikhuyênhoạclờihướngdẫntừgiađình,bạn bè, các chuyên gia tâm lý, hoặc từ những bậc tu hành.Những ngườiđangđứngtrướcnhữnglựachọnkhókhăncóthểkhônghoàntoànđánhgiácaotháiđộcủahọcótácđộngnhiềuđếncácquyếtđịnhmàhọcầnđưarahoặchànhđộnghọsẽlàmnhưthếnào.Franklđemlạichongườiđọc,nhữngngườiđang tìmkiếmcâu trả lời chonhững tìnhhuốngkhóxử trongcuộcsống,quyềntựquyếtđịnh-“Ôngấykhôngbảomọingườiphảilàmcáigì,nhưngôngchohọthấytạisaophảilàmđiềuđó”.

Vàonăm1945,saukhi thoátkhỏicáichếtcậnkềdobệnhsốtphátbantrongtrạiTürkheimvàđượctrảtựdo,Franklpháthiệnrằngmìnhhoàntoàncôđộc.VàongàyđầutiêntrởvềViennavàotháng8năm1945,FranklbiếtrằngTilly-ngườivợđangmangtrongmìnhgiọtmáucủaôngđãchếttrongtrại tập trungBergen -Belsen.Chamẹ và em trai của ông cũng đều chếttrongtrại.Vượtquanỗimấtmátvàsuysụpcủamình,ôngvẫntiếptụclàmviệctạiViennavớitưcáchlàmộtchuyêngiavềtâmthầnhọc-đâylàmộtquyếtđịnhbấtthườngbởivìnhiềungười,nhấtlàcácnhàphântâmhọcvàtâmthầnhọcngườiDoThái,đềuđịnhcưởcácquốcgiakhác.Nhiềunhântốđãgópphầnđưađếnquyếtđịnhnàycủaông:FranklcảmthấycómốiliênhệmậtthiếtvớiVienna,nhấtlàvớicácbệnhnhântâmthầncầnsựgiúpđỡcủaôngtronggiaiđoạnhậuchiến.Ôngcũngtintưởngmạnhmẽrằngsựhoàgiảitốthơnviệctrảthù;ôngđãtừngnhấnmạnh:“Tôikhôngquênbấtkỳnghĩacử tốt đẹp nào tôi đã được nhận, nhưng tôi không nuôi lòng oán giận vềnhữnghànhxửtồitệ”.Ôngđặcbiệtphảnđốiquanđiểmvềtộilỗitậpthể.FranklcóthểchấpnhậnrằngcácđồngnghiệpvànhữngngườihàngxómởViennacóthểđãbiếthoặcthậmchíđãthamgiavàoviệcbứchạiông,nhưngông không chỉ trích họ vì đã không kiên quyết giữ vững lập trường quanđiểmđến cùnghoặc chếtmột cách anhdũng.Thayvào đó, ông giữ vữngquanđiểmrằngthậmchímộttộiphạmĐứcquốcxãxấuxahoặcmộtngườitâmthầndườngnhưvôphươngcứuchữacũngcókhảnăngvượtquasựxấuxahoặcđiênrồibằngcáchđưaranhữnglựachọncótráchnhiệm.

Ôngđãvùimìnhvàonghiêncứu.Năm1946,ông táicấu trúcvàchỉnhsửacuốnsáchđãbịtiêuhuỷkhibịđưavàotrạitậptrung-TheDoctorandtheSoul(Bácsĩvàtâmhồn),vàcũngtrongnămđó-chỉtrongvòng9ngày-ôngđãviếtxongĐitìmlẽsống.Ônghyvọngnhữnggìôngviếtsẽgiúpchữatrị tình trạng cô lập bản thân và sự bất ổn, xáo trộn về văn hoá - nhữngnguyênnhânkhiếnnhiềungườicảmthấy“trốngrỗngnộitâm”.CólẽlòngnhiệttìnhđốivớicôngviệcđãgiúpFranklkhôiphụclạiýnghĩacuộcsốngtrongông.

Hainămsau,ôngkếthônvớiEleanoreSchwindt.GiốngnhưTilly,ngườivợtrướccủaông-Eleanorecũnglàmộtytá.TillytheođạoDoThái,cònElly(têngọithânmậtcủaEleanore)theoThiênChúagiáo.MặcdùviệchaingườivợcủaôngtheohaitínngưỡngkhácnhauchỉđơnthuầnlàsựtrùnghợpnhưngquađócũngthểhiệnđượctínhcáchcủaVictorFrankl-ôngluôntôn trọng tất cảmọi người bất kể tín ngưỡng, tôn giáo của họ. Lòng trântrọngsâusắccủaôngtrướcsựđộcđáovàphẩmgiácủamộtcánhânđượcthểhiệnrõquaviệcôngngưỡngmộFreudvàAdler,chodùôngkhôngđồngývớicáchọcthuyếttâmlývàtriếthọccủahọ.ÔngcũngtựhàovềmốiquanhệriêngcủamìnhvớicáctriếtgiathuộccáctrườngpháihoàntoànđốilậpnhưMartinHeidegger-ngườitrướcđâytừngủnghộchếđộphátxít,nhưngsaunàyđãđượccảihoá,hayKarlJasper-ngườitánthànhýtưởngvềtộilỗitậpthể, vàGabrielMarcel -một triết giavàvăn sĩ theoThiênChúagiáo.Vớitưcáchlàmộtchuyêngiatâmthần,Franklđãtránhđốichiếuvớiniềmtintôngiáocủabảnthân.Ônghãnhdiệnkhinóirằngmụctiêucủanhàtâmthầnhọclàchữatrịtâmhồn,còntôngiáolàđểcứurỗitâmhồn.

ÔngphụtráchgiảngdạyvàquảnlýkhoathầnkinhthạiBệnhviệnNgoạitrúViennatrongsuốt25nămvàđãviếthơn30cuốnsáchchuyênsâuvềtâmlýhọccùngvớicácđầusáchphổthôngkhác.ViktorFranklcũngdiễnthuyếtởkhắpcácchâulụctrênthếgiới,từchâuÂu,châuMỹ,Úc,châuÁđếnchâuPhi;ôngcũngđượcmờigiảngdạy tại các trườngđạihọcdanh tiếnghàngđầu thế giới như Harvard, Stanford, Pittsburgh. Ông là Giáo sư đặc biệt(DistinguishedProfessor)vềLiệuphápýnghĩatạiĐạihọcQuốctếHoaKỳ(U.SInternationalUniversity),thànhphốSanDiego.Ôngđãgặpcácchínhtrịgia,nhữngnhàlãnhđạothếgiớinhưĐứcGiáoHoàngJohnPaulVI,cáctriết gia, sinh viên, giáo viên.Vô số độc giả đã được truyền cảmhứng từnhữngcuốnsáchcủaông.Thậmchíởtuổi90,Franklvẫntiếptụcthamgiađốithoạivớicácdukháchtừkhắpnơitrênthếgiớivàtrảlờithưriêngchohàngtrămbứcthưôngnhậnđượcmỗituần.29trườngđạihọcđãdànhtặngônghọcvịdanhdự,vàhiệphộibệnhtâmthầnMỹđãvinhdanhôngvớiGiảithưởngOskarPfister[61].

Franklđượctônvinhvìđãsánglậpraliệuphápýnghĩanhưmộtphươngpháptâmlýdùngcácphântíchvềsựtồntạiđểgiúpngườibệnhgiảiquyếtcácxungđộtvềcảmxúc.Ôngkhuyếnkhíchnhiềuchuyêngianhìnsâuhơnvềquákhứhoặccácvấnđềởhiệntạicủabệnhnhânđểgiúphọhoạchđịnhmộtcuộcsốngtíchcựctrongtươnglạibằngviệcđưaranhữnglựachọncánhânvàchịutráchnhiệmvớichúng.Nhiềuthếhệchuyêngiatâmlýđãđượctruyềncảmhứngbởicáchnhìnnhânvăncủaôngvàcónhữngbướcđộtphátrongsựnghiệpcủamìnhnhờvàocácbàiviết,bàidiễnthuyếtđầysứchútcủaFrankl.Ôngđãkhuyếnkhíchmọingườinêndùngcáchphântíchvềsựtồntạimộtcáchsángtạothayvìlậpramộthọcthuyếtchínhthức.Ôngchorằngcácnhà trị liệunên tập trungvàonhucầucụ thểcủa từngbệnhnhânhơnlàđưarakếtluậntừcáclýthuyếttrừutượng.

Mặcdùlịchlàmviệcdàyđặc,Franklcũngdànhthờigianđểhọcláimáybayvà theo đuổi niềmđammê cả đời ông là chinh phục nhữngđỉnh núi.Ôngđãđùarằng,tráingượcvới“độsâutâmlý”củaFreudvàAdler-vốnnhấnmạnhvàoviệcđàosâuquákhứ,bảnnăngvôthứcvàướcmuốncủacánhân -ôngđã thựchành“độcao tâm lý” - tập trungvào tương lai,nhữngquyếtđịnhvàhànhđộngcóýthứccủamộtngười.Cáchtiếpcậncủaôngvớiliệupháptâmlýnhấnmạnhvàotầmquantrọngcủaviệcgiúpđỡmọingườiđạttớitầmcaomớivềýnghĩacủabảnthânquaviệctựthayđổichínhmình:ápdụngcácnỗlực,phươngpháptíchcực,chấpnhậnnhữnggiớihạnvàđưaracácquyếtđịnhkhônngoan.Mụctiêucủaônglàmuốnmọingườinhậnrarằnghọcóthểvànênrènluyệnkhảnăngchọnlựađểđạtđượcmụcđíchcủamình.Viếtvềsựlạcquantrongbikịch,ônglưuýchúngtarằng“thếgiớiởtrongtìnhtrạngtồitệ,nhưngmọithứsẽvẫntồitệtrừkhimỗichúngtacốgắnghếtmình”.

Một lần,mọingườiyêucầuFrankl tómgọnýnghĩacuộcsốngcủaôngtrongmộtcâu.Ôngđãviếtcâutrảlờitrêngiấyvàhỏicácsinhviêncủamìnhrằngôngđãviếtcáigì.Saumộthồiimlặng,mộtsinhviênđãkhiếnFranklngạcnhiênkhinói:“Ýnghĩacuộcsốngcủathầylàgiúpnhữngngườikháctìmraýnghĩacuộcsốngcủahọ”.

“Chínhxác”-Franklnói.“Đóchínhlànhữnglờimàtôiđãviết”.

-WilliamJ.Winslade[62]

Chúthích

[1]FreidrichWihelmNietzsche(1844-1900):NhàtriếthọcĐức,cóảnhhưởnglớntrongtriếthọchiệnđại,nhấtlàđốivớichủnghĩahiệnsinhvàchủnghĩahậuhiệnđại.

[2]SigmundFreud(1856-1939):BácsĩvềthầnkinhvàlànhàtâmlýhọcngườiÁo,ngườiđặtnềnmóngvàpháttriểnngànhphântâmhọc.

[3]AlfredAdler(1870-1937)NhàtâmlýhọcngườiÁo,ngườisánglậpraTâmlýhọccánhân.

[4] Kinh Shema Yisrael là kinh nguyện hằng ngày của tín đồ Do Tháigiáo,và là tríchđoạncủasáchĐệNhịLuật,chương6:4-9, tạmdịch“Nàyhỡi dân Israel! ThiênChúa làChúa chúng ta! LàThiênChúa duy nhất!”.(Chúthíchcủangườidịch)

[5]HaroldS.KushnerlàmộtgiáosĩdanhdựtạiTempleIsraelởNatick,Massachusettsvàlàtácgiảcủanhiềuquyểnsáchbánchạynhất(best-seller),gồmWhenBadThingsHappentoGoodPeople(Khiđiềutồi tệxảyravớingườitốt),LivingaLifeThatMatters(Sốngxứngđáng)vàWhenAllYou’reEverWantedIsn’tEnough(Khitấtcảvẫnlàchưađủ).

[6]Rượusơnáp(TiếngAnh:Schnapps):MộtloạirượucóxuấtxứtừĐức.[7]FyodorMikhailovichDostoevski(1821-1881):VănhàoNga,tácgiả

của những tiểu thuyết nổi tiếng Tội ác và trừng phạt, Anh em nhàKaramazov,…

[8]DorisLessing(sinhnăm1919):NhàvănAnh,đoạtgiảiNobelVănhọcnăm 2007.Bà là tác giả của các tiểu thuyếtTheGrass is Singing và ThegoldenNotebook.

[9]ArthurSchopenhauer(1788-1860):NhàtriếthọcduytâmngườiĐức,nổi tiếngvới tác phẩm“TheworldasWill andRepresentation” (Thếgiớinhưlàýchívàbiểutượng).

[10] Otto vonBismarck (1815 - 1898): Thủ tướng đầu tiên củaĐế chếĐức,ngườicóảnhhưởnglớntớilịchsửcậnđạichâuÂu.

[11]BenedictusdeSpinoza(1633-1677):NhàtriếthọcngườiHàLangốcDoThái,đượcxemlàngườiđãđặtnềnmóngchothờikỳKhaisángởthếkỷ

18.[12]RainerMariaRilke(1875-1926):NhàthơngườiÁoviếtbằngtiếng

Đức,đượcxemlàmộttrongnhữngnhàthơlớnnhấtcủathếkỷ20.[13]Tìnhcờtôiđượcbiếtthêmmộtchuyệnthúvịliênquanđếnvịchỉhuy

thuộcđộilínhSSnày,quađóchothấyôngđượccáctùnhânDoTháitrongtrạitậptrungrấtkínhtrọng.Saukhichiếntranhkếtthúc,quânđộiMỹđếngiảiphóngchocáctùnhântrongtrạitậptrungcủachúngtôi.BatùnhânDoTháigốcHungđãgiấuvịchỉhuynàytrongmộtkhurừngởBavaria.Sauđó,họđếnbáocáovớivịsĩquanchỉhuyquânđộiMỹphụtráchkhuvựccủachúngtôi-vịnàyđangtìmmọicáchtruylùngngườichỉhuythuộcđộilínhSSkia-rằnghọsẽgiaonộpvịchỉhuySSvớiđiềukiện:vịchỉhuyquânđộiMỹphảicamkếtlàsẽbảođảmantoàntínhmạngchovịtrưởngtrạikia.Saumộthồisuynghĩ,ngườichỉhuyphíabênquânMỹcuốicùngcũngđồngývớibatùnhânDoTháigốcHungkia.Vàtrênthựctế,vịchỉhuyquânđộiMỹkhôngchỉthựchiệnđúnglờihứacủamìnhmàngườicựuchỉhuySScủatrạichúngtôicònđượcphụcchức,bởivìôngấyđãgiámsátviệcthugomtấtcảquầnáo,trangphụctừcácthônlàngtạiBavaria,sauđóphânphátchotất cả tùnhânchúng tôi.Lúcđóchúng tôivẫnkhoác trênmìnhnhữngbộquầnáochúngtôiđượckếthừatừnhữngngườibạntùđãnằmxuốngvĩnhviễntạiAuschwitz,họđãkhôngmaymắnnhưchúngtôi,họđãkhôngthểđợiđượcđếnngàynày,đólànhữngngườiđãbịđưathẳngđếnlòhơingạtkhi vừa bước xuống sân ga xe lửa ngay buổi sáng đầu tiên đến trại.(Chúthíchcủatácgiả)

[14]Đólàphiênbảngốccuốnsáchđầutiêncủatôi,bảndịchtiếngAnhđãđượcAlfredA.Knopf,NewYorkxuấtbảnnăm1955vớitựađềTheDoctorandtheSoul:AnIntroductiontoLogotherapy(Bácsĩvàtâmhồn:GiớithiệuvềLiệuphápýnghĩa).(Chúthíchcủatácgiả)

[15]Hiệntượngphụ(Epiphenomenon):Mộthiệntượngxuấthiệnnhưlàkếtquảkéotheocủamộthiệntượngchínhxảyratrướcđó.(Chúthíchcủatácgiả)

[16]“LogotherapyandExistentialAnalysis”,ActaPsychotherapeutica, 6(1958),trang193-204.(Chúthíchcủatácgiả)

[17]KinhcầunguyệnchongườichếtcủangườiDoThái.(Chúthíchcủatácgiả)

[18]“Ngườiđãđếmthấysựtrăntrởcủacon;ngườiđãgiữnướcmắtcủacontrongcáibìnhcủangười!Chúngkhôngởtrongsáchcủangườisao?”

(ThánhVịnh,bài56,đoạn8).(Chúthíchcủatácgiả)[19]Đểđiềutrịcáctrườnghợpbấtlựctìnhdục,mộtkỹthuậtcụthểtheo

liệuphápýnghĩađãđượcphát triển,dựa trên lý thuyếtvềmongmuốnvàphản ứng thái quá như đã được phác thảo ở trên (Viktor E. Frankl, “ThePleasure Principle and Sexual Neurosis”, The International Journal ofSexology,vol5,số3(1952),trang128-30).Dĩnhiên,kỹthuậtnàykhôngthểnàotrìnhbàytrongbàiviếttómlượcnàyvềcácnguyênlýcủaliệuphápýnghĩa.(Chúthíchcủatácgiả)

[20] Viktor E. Frankl, “Zur medikamentösen Unterstutzung derPsychotherapie bei Neurosen”, Schweizer Archiv für Neurologie undPsychiatrie,Vol.43,trang26-31.(Chúthíchcủatácgiả)

[21]GordonWillardAllport(1897-1967):NhàtâmlýhọcngườiMỹ,mộttrongnhữngngườitiênphongtronglĩnhvựcnghiêncứutâmlýhọchànhvicánhân.

[22]NewYork,TheMacmillanCo.,1956,trang22.(Chúthíchcủatácgiả)[23]Nỗisợmấtngủ,trongđasốcáctrườnghợp,làdosựthiếuhiểubiết

củabệnhnhânvềviệccơ thể tựcungcấpchochínhnómộtsố lượnggiấcngủtốithiểucầnthiết.(Chúthíchcủatácgiả)

[24]AmericanJournalofPsychotherapy,10(1956),trang134.(Chúthíchcủatácgiả)

[25]“SomeCommentsonaVienneseSchoolofPsychiatry”,TheJournalofAbnormal andSocialPsychology, 51 (1955), trang701-703. (Chú thíchcủatácgiả)

[26]Anticipatoryanxiety:Cơnloâu,hốthoảngcóthểbùngphátkhiđốidiệnvớiđiềugìđóđãkhiếnbảnthânkhiếpsợtrongquákhứ.(Chúthíchcủangườidịch)

[27]Điềunàythườngbịthúcđẩytừnỗisợhãicủacácbệnhnhânrằngcácámảnhnàybáohiệumìnhsắpbịbệnhtâmthầnhoặcthậmchíđãbệnhrồi;ngườibệnhkhôngnhậnra rằng thực tế,sựrối loạn thầnkinhámảnhphảilàmmộtđiềugìđóđanggiúpchoanhtathoátkhỏibịcănbệnhtâmthầnthậtsự,hơnlàgâynguyhiểmchoanhtatheochiềuhướngnày.(Chúthíchcủatácgiả)

[28]LýlẽnàyđượcAllportủnghộ.Ôngcólầnnói:“Bởivìtrọngtâmđốikhángchuyểndịchtừsựxungđộtđếncácmụctiêuvịtha,nêncuộcsốngsẽ

trởnênâmvanghơnchodùchứngrốiloạnthầnkinhcóthểkhôngbaogiờbiếnmấthoàntoàn”(tríchdẫntrang95).(Chúthíchcủatácgiả)

[29]Tácgiảđãlýgiảiởphầntrên,rằngngaytừbuổibìnhminhcủalịchsửnhânloại,loàingườiđãmấtđimộtsốbảnnăngcơbảncủaloàithú;đếncácgiaiđoạnsaunày,nhữngtruyềnthốngnhằmcủngcốhànhvicủaconngườicũngmấtdần;rồiquátrìnhtựđộnghoátưởngchừngsẽgiúpconngườicóthêmthờigiannghỉngơi,bớtphảilaođộngvấtvảnhưngđángtiếclànhiềungườikhôngbiếtlàmgìvớiquỹthờigiannhànrỗinày.Thếlàhọcảmthấycuộcsốngthậttrốngtrải,vôvị.(Chúthíchcủangườidịch)

[30] “Value Diemensions in Teaching”, phim do tập đoàn HollywoodAnimatorssảnxuất,dànhchoHiệphộicáctrườngCaođẳngCalifornia.

[31]“Bứcmànsắt”:ThuậtngữchínhtrịchỉsựphânchiaranhgiớivềđịalývàtưtưởngđãchiachâuÂuthànhhaiphầnriêngbiệt(khốicácnướctưbảnchủnghĩavàkhốicácnướcxãhộichủnghĩa)trongthờikỳtừsauThếchiếnthưhai1945đếncuốicuộcChiếntranhlạnhvàonăm1991.(Chúthíchcủangườidịch)

[32]ChươngnàydựatrênmộtbàidiễnvăntôiđãtrìnhbàytạiHộinghịthếgiớilầnthứbavềLiệuphápýnghĩa,ĐạihọcRegensburg,TâyĐức,tháng6/1983.(Chúthíchcủatácgiả)

[33]BasicBook,NewYork,1980,trang448.(Chúthíchcủatácgiả)[34] “Wirtschafskrise und Seelenleben vom Standpunkt des

Jugendberaters”,SozialärztlicheRundschau,vol4,(1933),trang43-46.(Chúthíchcủatácgiả)

[35]CarolynWoodSherif(1922-1982):ChuyêngiatâmlýhọcxãhộinổitiếngngườiMỹ,dựatrêncáckếtquảnghiêncứutâmlýđámđông,bàvàôngMuzaferSherif(chồngbà)lànhữngngườiđitiênphongtrongviệcthiếtlậpnhữngbiệnphápkỷluậtxãhộinhằmxâydựngmộtcộngđồngngàycàngtốtđẹphơn.

[36]Để biết thêm các thông tin khác về thí nghiệmnày, xemViktorE.Frankl,TheUnconsiousGod(ThượngđếVôthức),NewYorkvàSchuster,1978, trang140,vàViktorE.Frankl,TheUnheartCry forMeaning (Khátkhaoâmỉvềýnghĩa),NewYork,SimonvàSchuster,1978,trang36.(Chúthíchcủatácgiả)

[37] Xem Annemarie von Forstmeyer, The Will to Meaning as a

PrerequisiteforSelf-Actualization,ĐạihọcCaseWestern,năm1968.[38] StanleyKripner (sinh năm1932):Giáo sư chuyên ngành tâm lý tại

ĐạihọcSaybrook,SanFransisco.[39] Để biết thêm các thông tin khác, xem Viktor E. Frankl, The

UnconsiousGod,trang97-100;TheUnheartCryforMeaning,trang26-28.(Chúthíchcủatácgiả)

[40]KarlBühler(1879-1963):NhàtâmlýhọcngườiĐức,ngườiđầutiêndùng thuật ngữ “Aha” để chỉ trải nghiệm xuất hiện đột ngột trong mộtkhoảnhkhắc,khiconngườichợtnhậnrađiềusâusắcẩnchứabêntrongvấnđềmàmìnhđangtrăntrở.

[41]MaxWertheimer(1880-1943):NhàtâmlýhọcngườiĐức.Ônglàmộttrongbanhàsánglập(cùngvớiKurtKoffkavàWolfgangKöhler)nêntrườngpháitâmlýhọcGestalt.TâmlýhọcGestaltchủtrươngrằngnhữngthànhphầncấuthànhcáctrảinghiệmcủaconngườikhôngthểđượckhảosátmột cách riêng lẻ, mà phải được xem xét dưới dạng những “tổng thể”.(GestaltbắtnguồntừđộngtừtiếngĐứcgestalten,cónghĩalà“vunđắp,tạodáng,cấutrúc”).

[42]CharlotteBühler(1893-1974):NhàtâmlýhọcngườiĐứccónhiềunghiêncứuvềtâmlýtrẻem.BàlàvợcủanhàtâmlýKarlBühler.

[43] “Basic Theoretical Concepts of Humanistic Psychology”,AmericanPsychologistXXVI.(04/1971)trang378.(Chúthíchcủatácgiả)

[44]Ngànhsinhhọcnghiêncứuvềsựsốngvàcáctổchứcsống,baogồmcấutrúc,chứcnăng,sựsinhtrưởng,nguồngốc,sựtiếnhoá,sựphânbổvàphânloại…

[45]Priori:Thuậtngữkhoahọcchỉcáicótrước,cáitiênthiên.[46]Nhậnthứctiềnsuyngẫmlànhậnthứcđầutiên.Vídụ,cảmxúc“yêu

thương”làmộtnhậnthứctiềnsuyngẫm,nhưngkhiđượcyêucầumôtảYêuthươnglàtrạngtháicảmxúcthếnào,taphảinhớ,suyngẫmvềcảmgiácđórồimớithuậtlạiđược,giờnólàmộtnhậnthứccóđượctừsuyngẫm.(Chúthíchcủangườidịch)

[47] “The Place of Logotherapy in theWorld Today”The InternationalForumforLogotherapy,vol1,Nº3(1980)(Chúthíchcủatácgiả)

[48]TheDefiantPoweroftheHumanSpiritthựcralàtiêuđềcủamộtbài

báođượctrìnhbàytạiHộinghịthếgiớilầnthứbavềLiệuphápýnghĩavàotháng6năm1983.(Chúthíchcủatácgiả)

[49]TôinhớmãimộtcuộcphỏngvấncólầntôiđãnghetrêntruyềnhìnhquốcgiaÁovềmộtbácsĩchuyênkhoatimngườiBaLan.TrongsuốtThếchiếnthứII,vịbácsĩnàyđãgiúpđỡthànhlậptổchứcmớinổidậyDoTháiWarsaw. “Quả thật là một hành động anh hùng”, người phóng viên thánphục.“Quývịbiếtđấy”,bácsĩbìnhtĩnhđáp,“đểcầmmộtkhẩusúngvàbắnthìkhôngphải làđiềugìghêgớmcả;nhưngnếubọnSSdẫnanh tớimộtphònghơingạthaytớimộtngôimộtậpthểđểhànhhình,vàanhkhôngthểlàmgìkhácngoàiviệcđiconđườngcủamìnhvớitháiđộđườnghoàng-thìanhsẽhiểu,đâymớilàđiềutôicholàanhhùng”.Chủnghĩaanhhùnglànhưvậyđấy.(Chúthíchcủatácgiả)

[50]Mysterium iniquitati (Mystery of Iniquyti): Nguồn gốc của tội lỗi.(Chúthíchcủangườidịch)

[51] Xem thêm Joseph B. Fabry, The Pursuit of Meaning, New York,HarpervàRow,1980.(Chúthíchcủatácgiả)

[52]TríchtừViktorE.Frankl,TheUnheardCryforMeaning,NewYork,SimonvàSchuster,1978,trang42-43.(Chúthíchcủatácgiả)

[53]XemthêmViktorE.Frankl,PsychotherapyandExistentialism,NewYork,SimonvàSchuster,1967.(Chúthíchcủatácgiả)

[54] “Transference and Countertransference in Logotherapy” TheInternationalForumofLogotherapy,vol5Nº2(ThuĐông1982),trang115-118.(Chúthíchcủatácgiả)

[55]Thuyếtkhuyểnnho(Cynicism)làmộttrườngpháitriếthọcHyLạpcổđạichủtrươngkhắckhổ,diệtdục,đạođứcmộtcáchtháiquá.

[56]Liệuphápýnghĩakhôngápđặtlênnhữngngườithíchtâmlýtrịliệu.Nókhông thể so sánhvớimột cái chợphươngĐôngmàphảivớimột cáisiêu thị.Ởchợ,kháchhàngkhiđãhỏichuyện thìphảimuamộtcáigìđó.Nhưngởsiêuthị,anhtađượcxem,đượcgợiýnhữngthứkhácnhaumàtừđóanhtacóthểlấycáimàanhtachorằngcógiátrịvàhữudụng.(Chúthíchcủatácgiả)

[57]Nguyênvăn:“TheDeguruficationoflogotherapy”.Deguruficationlàmộtcụmtừghépdo tácgiảđặt ra.Về từnguyên,de - (tiếpđầungữ tiếngAnh)nghĩalà loạibỏ,khử;guru (tiếngHindi)nghĩa làbậc thầy,ngườicó

ảnhhưởnglớntrongmộtlĩnhvựcnàođó;-fication(tiếngAnh)nghĩalàtạothành,sảnsinhra.(Chúthíchcủangườidịch)

[58]Tuynhiên,theocácnguồnthôngtinphổbiếnkhác,ChaKolbeđượcphong Thánh năm 1982, và câu chuyện vềCha như sau:Năm 1941, ChaKolbelạibịĐứcquốcxãbắtvớimụcđíchthanhlọcnhữngphầntửcóuytín.Ngày31/7/1941,mộttùnhântrốntrại,sĩquanchỉhuytrạibắt10ngườikhácphảichết thay.Hắnkhoái trábướcdọc theodãy tùnhânđangrunsợchờđợisựchỉđịnhcủahắn.Trongkhi10ngườixấusốlêbướcvềhầmbỏđói,bốngdưngtùnhânsố16670(ChaKolbe)bướcrakhỏihàngvànói“Tôimuốnthếchỗôngkia.Ôngấycógiađình,vợcon”.Trong“hầmtửthần”tấtcảbịlộttrầntruồngvàvàbịbỏđóiđếnchếtdầnmòntrongtămtối.Nhưngthayvì tiếngrênxiết,ngườitanghecáctùnhânhát thánhca.Ngày15/08,chỉcònbốntùnhânsốngsót,têncaitùchấmdứtcuộcđờiChaKolbebằngmộtmũithuốcđộcchíchvàocánhtay.Sauđóthânxáccủangàibịthiêuđốtcũng như bao người khác.ChaKolbe đượcĐứcGiáo hoàng JohnPaul IIphongThánhngày10tháng10năm1982.

[59]Theosốliệuđếnnăm2011,39tácphẩmcủaViktorFranklđãđượcdịchra38ngônngữtrênthếgiới.

[60]TácgiảđãđưaravídụvềnhàngoạigiaongườiMỹởmụcRốiloạntinhthần.(Chúthíchcủangườidịch)

[61]OskarPfisterAward:GiảithưởngdoHiệphộiBệnhtâmthầncủaMỹ(AmericanPsychiatricAssociation -APA) sáng lậpvàonăm1983 lấy têncủanhàkhoahọcOskarPfister,giảiđượctraochonhữngcánhâncóđónggópxuấtsắctronglĩnhvựctôngiáovàtâmthầnhọc.

[62]WilliamJ.Winsdalelàmộttriếtgia,luậtsưvàbácsĩphântâmhọc.Ônggiảngdạytâmthầnhọc,yđứcvàphápytạichinhánhĐạihọcYTexasởGalvestonvàTrungtâmLuật,ĐạihọcHouston.