I q i s m · 2020. 10. 23. · Qo'llanma «Garmoniya» ning I - qism mavzularini o'z ichiga olgan...

Q. RAHIMOV

G a r m o n i y a b o ‘ y i c h a

m a s h q v a m a s a l a l a r t o ‘ p l a m i

I q i s m

O'zbekiston Respublikasi Oliy va o 'rta maxsus ta ’lim vazirligi tomonidan «Musiqa» ta ’lim yo'nalishi talabalari uchun o'quv

qo'llanma sifatida tavsiya etilgan

Toshkent“ALOQAChI”

2005

www.ziyouz.com kutubxonasi

M azkur qo 'llanm a o 'zbek tilida “Garmoniya” fanini amaliy o 'rganishga qaratilgan o 'quv adabiyotlarining juda ham kamligi sababli, S. Ye.M aksimovning “Uprajnenii po garmonii na fortepiano” , B. Alekseyevning “Zadachi po garm onii", 1. Asseyevning ‘‘Sbom ik zadach po garm onii” va I. I. Dubovskiy (va boshqalar)ning “Garmoniya darsligi” kitoblari asosida tayyorlangan. Q o'llanm a fanning 1 qism mavzulari va ularning eng asosiy qoidalarini amaliy tarzda o 'rganishga qaratilgan. Unga akkordlar tuzish va ulam i bir-biriga bog 'lash mashqlari, fortepiyanoda kadensiyalar va sekvensiyalar chalish, garmonik tizimlar va badiiy asar namunalarini tahlil qilish vazifalari kiritilgan.

Shuningdek, kursning har bir mavzusi bo 'y icha bajariladigan masalalar, ularning yechilishiga doir amaliy ko 'rsatm alar va akkordlam ing garm onik izchilliklarini fortepiyanoda chalish mashqlari ham qo 'llanm adan o 'rin olgan.

Ushbu qo 'llanm a asosan Oliy o 'quv yurtlarining 5141000-«M usiqa» ta’lim yo 'nalishi talabalari uchun m o'ljallangan bo 'lib , undan musiqa yo'nalishidagi o 'rta maxsus o 'quv yurtlarining o 'quvchilari ham foydalanishlari mumkin.

To'p lovchi va nashrga tayyorlovchi: Al-Xorazmiy nomliUrganch Davlat universiteti «Musiqa» kafedrasining dotsent v/b, O 'zbekistonda xizmat ko'rsatgan san’at arbobi-Qadamboy Rahimov.

Taqrizchilar:

S.D. DO 'STOV - Buxoro Davlat universiteti «M usiqa nazariyasi va xalq cholg 'u asboblari» kafedrasi mudiri, ped. fan. nom, dotsent.

A.BAHRIYEV - «M usiqa nazariyafci va xalq cholg 'u asboblari» kafedrasi katta o 'qituvchisi.

B. RAHIMOV -U rganch Davlat universiteti «M usiqa» kafedrasi mudiri, dotsent v.b.


Mustaqil Respublikamizda «Ta’lim to 'g 'risidagi qonun» va «Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi»ga muvofiq ta’lim tizimi tobora mukammallashib bormoqda.

Bugungi kunda tizimning barcha bosqichlarida ham, talaba va o'quvchilarni milliy tilda darslik va o 'quv qo'llanmalari bilan ta’minlash - eng dolzarb muammolardan biri bo 'lib qolmoqda.

Qo'lingizdagi «Garmoniya bo'yicha mashq va masalalar to'plami» ham Oliy ta’limning «Musiqa» ta’lim yo'nalishi bo'yicha bilim olayotgan talabalar uchun mo'ljallangan bo'lib, yuqoridagi muammoni hal qilinishiga baholi-qudrat hissa qo'shish, musiqiy-nazariy fanlar ichida muhim o'rinlardan birini egallagan, shu bilan birga murakkab bo'lgan «Garmoniya» ning nazariy asoslarini amaliy ravishda egallashga ko'maklashish maqsadida tayyorlandi.

Qo'llanma «Garmoniya» ning I - qism mavzularini o 'z ichiga olgan bo'lib, unda har bir mavzuning o 'zi bir necha turdagi mashq va vazifalardan iborat qilib tuzilgan.

1. M A Sh Q L A R kurs mavzularinig eng asosiy qoidalarini amaliy tarzda o'rganishga qaratilgan bo'lib, unga akkordlar tuzish, ularni bir-biriga bog'lash yoki akkordlar tizimini tuzib, fortepiyanoda kadensiyalar va sekvensiyalar chalishga qaratilgandir. Ayrim mashqlar berilgan garmonik tizimlami va badiiy musiqa asarlaridan olingan parchalami garmonik tahlil qilish vazifalaridan iboratdir. Bu mashqlami to 'g 'ridan-to 'g 'ri fortepiyanoda chalib o'rganish yoki bo'lmasa, avval daftarga yozib, key in fortepiyanoda bajarish mumkin.

2 . M A S A L A L A R avval yozma ravishda bajarilib, keyin fortepiyanoda chalish va eshitib ko'rishga mo'ljallangan.

3. I J О D I Y M A S A L A L A R maxsus musiqa tayyorgarligiga ega bo'lgan, iqtidorli talabalar uchun tanlangan bo'lib, ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan.

4. A K K O R D L A R N I N G G A R M O N I K I Z Ch I L L 1 K- L A R 1 dan iborat mashqlar esa yozmasdan, faqat fortepiyanoda chalib o'rganiladi.

Qo'llanm a TAKRORLASh UChUN MASHQLAR bilan yakunlangan. Bu mashqlardan talabalarning yakuniy nazorat savollarini tuzishda foydalanish ham mumkin.

Mashq va vazifalami o'rganish uchun zarur bo'lgan amaliy ko'rsatmalar har bir mavzuning o 'zida berilgan.

Mavzularning joylashishi va ularni amaliy o'rganish garmoniya bo'yicha Oliy o 'quv yurtlarining «Musiqa» ta’lim yo'nalishi bo'yicha qabul qilingan namunaviy o 'quv dasturiga va Davlat ta’lim standartlariga mutlaqo muvofiqdir.

Materiallarni taqcimlash va har bir mavzu doirasidagi vazifalarni joylashtirishda qiyinchiliklarni sekin-asta o 'stirib borishga harakat qilingan. Har bir mavzu bo'yicha zarur mashqlar miqdori u yoki bu guruh talabalarining tayyorgarlik darajasiga qarab, o'qituvchi tomonidan belgilanadi.


1.1 To'rtovozlik bayondagi major va minor uchtovushliginingolti xil holati

melodik holatI------------------------------------------------------------- 1

qo4l bilan - bas ovozi, o 'n g qo 'l bilan esa uchta yuqorigi ovoz olinadi. Keng joylashuvda har bir qo4lga ikkitadan ovoz topshiriladi.

)-mashq. Quyidagi uchtovushliklami to 'rtovozlik bayonda prima, tersiya va kvintaning melodik holatida yozing hamda navbatma-navbat chaling:

Eslatma: Garmoniya kursida xordagi odam ovozlarining bo'linishiga xos bo'lgan ^ akkordlarning to'rtovozlik bayoni asos qilib olingan: 4

Soprano - Soprano (S)Ah - Alio (A)

Tenor - Tenor (T)Bas - Basso (B)

Soprano va alt partiyasi skripka kalitidagi nota yo'liga, lenor va bas partiyasi esa has kalitli nota yo'liga yoziladi.

2-m ashq. Quyidagi tovushlardan to'rtovozlik bayondagi uchtovushliklami tuzing va chaling:


1) sol tovushidan - zich joylashuvda, tersiyaning melodik holatidagi minor uchtovushligi;

2) re tovushidan - keng joylashuvda, kvintaning melodik holatidagi major uchtovushligi;

3) si tovushidan - keng joylashuvda, primaning melodik holatidagi minor uchtovushligi;

4) re-bemol tovushidan - zich joylashuvda, kvintaning melodik holatidagi major uchtovushligi;

5) do-diez tovushidan - zich joylashuvda, primaning melodik holatidagi minor uchtovushligi;

6) sol-diez tovushidan holatidagi major uchtovushligi.

keng joylashuvda, tersiyaning melodik

3-m ashq. Quyidagi akkordlam i tuzing:1) G-dur: T l keng joylashuvda;2) fis-moll: s13) D-dur: D54) Es-dur: S55) b-tnoll: t36) f-moll: D 1

zich joylashuvda; zich joylashuvda; keng joylashuvda; zich joylashuvda; keng joylashuvda.

2. Asosiy uchtovushliklaraing qo'shilishi2.1 Tonika va dominanta akkordlarining garmonik qo'shilishi

a-moll C-dur

ur ~ T Г Г

Г

г Гт г

1-m ashq. h-moll, Es-dur, A-dur, f-moll tonalliklarida T-D -T davrasini turli melodik holatlarda yozing va chaling.


Mashqni bajarish namunalari Misollarni tahlil qiling va yoddan chaling:

2 3

T onika va subdom inanta uchtovushliklarining garm onik qo'shilishi

2-mashq. z-molL F-dur, cis-moll, As-dur tonalliklarida T-S-T davrasini turli m elodik holatlarda yozing va chaling:

Mashqni bajarish namunalari

Misollarni tahlil qiling va yoddan chaling: 1 2 3

A ^ — J=

ОГ

2.2 Melodik qo'shilish

Subdom inanta va dominanta uchtovushliklarining melodik qo'shilishi

p - p - jj IJ-Jj -o-— -IJ


3-mashq. Subdominanta va dominanta uchtovushliklarini melodik qo 'shgan holda, g-moll, A-dur, f-moll, Des-dur tonalliklarida S-D-T davrasini oJtita holat bo 'yicha yozing va chaling:

Tonika va dom inanta uchtovushliklarining melodik qo'shilishi

qo'shiladi; chunki, yuqori ovozdagi yyetakchi tovush (akkordlarni faqat garmonik qo'shgandagina amalga oshirilishi mumkin bo'lgan) yarim ton yuqoriga o'tkazilishini lalab etadi.

4-mashq. e-moll, B-dur. fis-moll tonalliklarida tonikani dominanta bilan oltita holat bo 'yicha, dominantani tonika bilan esa to 'r tta holat bo 'y icha melodik qo 'shing.

Tonika va subdom inanta uchtovushliklarining melodik qo'shilishi

Eslatma: Plagal davralarda major tonika uchtovushligining tersiyasi yuqori ovozda joylashsa, subdominantaga yyetakchi tovush hisoblanadi va yarim ton yuqoriga ko'tarilish harakatini talab etadi. Bunday hollarda akkordlar garmonik qo'shilishlari zarur.

5-mashq. F -dur, h-moll, sis-moll tonalliklarida tonikani subdominanta bilan majorda to 'rtta va minorda oltita holat bo 'y icha qo'shing:


6-mashq. d-moll, C-dur, b-moll tonalliklarida subdominantani tonika bilan oltita holat bo 'yicha melodik qoshing:

7-mashq. Quyidagi davralarni melodik qo'shing:

1) T3-D keng joylashuvda (G-dur, dis-moll);2) S5-D zich joylashuvda (h-moll, Ges-dur);3) t ‘-S zich joylashuvda (e-moll, H-dur);4) S’-T keng joylashuvda (d-moll, E-dur);5) S3-D keng joylashuvda (g-moll, As-dur);6) Ds-T keng joylashuvda (D-dur, b-moll).

8-mashq. C-dur, g-moll, D-dur, f-moll, H-dur, cis-moll tonalliklarida T-S-D -T garmonik ketm a-ketligini yozmg va chaling. Boshlang'ich akkordni turli melodik holatlarda oling:

Tahlil qilish va yoddan chalish uchun misol namunalari

Eslatma: Dominantadagi yetakchi tovush o'rta ovozlarning birontasidajoylashsagina (tenor yoki altda) xotimadagi tonika uchtovushligi to'liq bo'lmasligimumkin. Agaida yetakchi tovush yuqori ovozda (sopranodd) joyla>h.><i, xntimii uchtovushligi albatta to'liq bo'lishi lozim.


9-mashq. Muvofiq kelgan o 'rinlarda xotima akkordda to 'liq bo 'lm agan uchtovushlikni qo 'llab , D-T davralarini yozing va chaling:

Eslatma: Xolima davrasidagi to 'liq bo'lmagan uchtovushiik faqat primaning melodik holatida bo'lishi lozim.

10-mashq. Asosiy uchtovushliklami qo 'llab, yuqorigi ovozni garmoniya-lang.

T D T S D T t D t t s t T D T t s t

T D T S T T S D t t D

2.4 Akkordlarning garmonik izchilliklari(amaliy ko 'rsatm alar)

Garmoniya kursining har bir m avzusi bo 'y icha yozma masalalar yechish bilan birga, akkordlar izchilliklarini fortepiyanoda chalib mashq qilish ishlari parallel ravishda olib borilishi lozim.

G armoniya bo 'y icha berilayotgan har bir uy vazifasi yozma ishlar va garmonik tahlil vazifalaridan tashqari, garm onik izchilliklarni fortepiyanoda chalish mashqlarini ham o 'z ichiga olgan bo 'lish i lozim.

K o'pchilik hollarda talabalar yozm a masalalarni osongina echib, fortepiyanoda akkordlar yoki ayrim garm onik davra va kadensiyalarni engilgina qo 'sh ib chalsalar-da, u yoki bu darajadagi davomli akkordlar izchilligini m a’lum bir temp va ritmda chalishga kelganda chorasiz qoladilar.

M azkur mashqlar garmonik izchilliklarni chalish texnikasini egallashda talabalarga yordam ko'rsatishga qaratilgan.

Har bir mavzu bo 'y icha m ashqlarda berilayotgan garm onik vositalar o 'rganilayotgan yozma ishlar mavzusiga doim o muvofiq qilib tuzilgan.


Garmonik shakllar asosan, bir xil osoyishta tempda chalish, ya’ni har bir akkordni bir metrik hissaga mos qilib olish, yakuniy akkordni esa takt oxirigacha cho 'zib turish uchun m o'ljallangan. Garmonik izchilliklarni chalishda metro-ritmik pulsatsiyani buzilmasligiga alohida e ’tibor berilishi lozim, aks holda ko'zlangan izchillik hosil bo 'lm asdan, ijro bir qator ayrim akkordlar yoki davralardangina iborat bo 'lib qoladi. Har bir izchillikning ijrosida bir tomondan akkordlarni qo'shishdagi ovoz yo'nalm alarining to 'g 'rilig i, ikkinchi tomondan esa melodik yo'nalishni to 'g 'ri shakllanayotganligi kuzatib boriladi.

Bir qator shakllam ing birinchi akkordida keyingi garm onik harakat uchun eng qulay bo 'lgan joylashuv va melodik holatlar ko'rsatilgan. Bunday belgilar qo'yilm agan shakllarda joylashuv va melodik holatlarni tanlash talaba ixtiyoriga havola qilingan.

Garmonik izchillik shakllarini xohlagan bir tonallikda erkin, yengil chalish malakalarini egallash uchun mustaqil ish jarayonida major shakllarini barcha major, m inor shakllarini esa barcha minor tonalliklarida chalib o 'rganish juda muhimdir.

Garmonik shakllarda qo'llanilgan ayrim belgilar tafsiloti quyidagichadir:

1. Akkordlam ing chap tarafidan pastda quyilgan «z», « к » , «а» harflari akkordning joylashuv holatini (ya’ni, z-zich, k-keng, a-aralash) bildiradi.

2. Akkord o 'ng tomonining yuqorisiga qo'yilgan arab raqam lari - akkordning melodik holatini anglatadi.

3. Akkordning yoniga qo'yilgan «g», «t», «m» harflari esa ladning garmonik major, tabiiy yoki melodik minor ekanligini bildiradi.

4. Akkorddagi tushirib qoldirilgan tovushlar (-) belgisi bilan ko'rsatilgan: masalan, D7('5> belgisi, kvintasi tushirib qoldirilgan noto 'liq dominanseptakkordni anglatadi.

T, S va D larning qo'shilishi Quyidagi garm onik shakllarni chaling:1 )KT 3- S I D - T I S - S I D - D I T II2 ) zt l- D - t l s - D - t l D - t - s l t - D - D I t II3 )2V - s - t5 I D - t 3- s I D - t - D I t II4) KT 5 - S - D - T I S - T - D - I D - T - S - T I S - D - T II5)* T 3- T l- Ds- D'l T 5 - S3- D ‘ - I S3- S '-D 5- T 31 S 1- D5- T 1- I Ss- S3-

T \ \K)T5- T 3- D 1- D5I T 1- S5- D3-l S5- S 1- D (- T* I S3- D ‘- T 3-l S l- S5-

T 1 II7)*7.(к)^- t 1- s3 I t - s I t - s - s I D - - I t5 - t3 - t 1 I s - s 1 I t - D I t II8)*Ktz)T ' ~ S I T s - T 3 I S ‘ - SM D - I D s - T I S '- S3I D - D I T II9) t3- s I D5- t - t5 I D 1- D5 I t3 - I t3 - s - t I s3 - D I t5 - s - D5I t II

*)5, 6, 7, va 8 shakllardagi akkordlar ketma-ketligini dastlabki berilgan joylashuvda (qavslarsiz), shuningdek, qavslarda ko'rsatilgan joylashuvda ham chalish7Я П 1Г


3. Akkordning o'rin almashuvi3.1 Joylashuv holatini o'zgartmasdan o'rin almashtirish

1-mashq. Quyidagi uchtovushliklam ing o 'rin alm ashuvini yaqin melodik holatlarga - yuqoriga va pastga tomon yozing va chaling:

3.2 Masalalar(amaliy ko'rsatm alar)

1. Berilgan kuyni tonalligi aniqlangandan keyin, uni har b ir tovushi funksiya jihatidan T, S yoki D uchtovushligining asosiy tovushi, tersiyasi yoki kvintasi sifatida belgilanishi lozim. Birorta tovushni ikki xil sharhlashga imkon tug'ilganda keyingi garmonik harakatni hisobga olish zarur. Shu xilda «oldindan ko'risfг» no to 'g 'ri qo'shilm alardan, shuningdek D - S ning o 'rinsiz izchilligidan ham saqlanishga yordam beradi.

2. Bir butun tuzimning birinchi va oxirgi akkordi ham odatda barqaror funktsiya - tonikadan iborat bo 'ladi. Shunday bo 'Isa ham ayrim vaqtlarda, (ko 'p incha takt oldida) tuzim dominantadan boshlanishi ham m umkin. Tuzim ning subdominanta bilan boshlanishi kam uchraydi.

3. Dastlab kuchsiz hissada kelgan akkordni yana bir m arta kuchli hissada takrorlash o 'rinsizdir. M urakkab o 'lchovlarda (yoki oddiy o 'lchovlardagi hissalar bo 'linganda) bu qoida nisbiy kuchli hissaga ham taalluqlidir.

Eslatma: Sunday chegaralanish shu bilan bog'I ikki, odatda musiqaviy bayon kuchli va kuchsiz hissa orasidagi chegarada almashuvchi garmoniya bilan xaraklerlanuvchi o'zining «garmonik pulsatsiyasi»ga, ya’ni «zarbga tayyorlanish» bilan «zarb berish» ni o'zida mujassam etgan harakatga ega bo'ladi.

Istisno: agar akkord taktning kuchli hissasida kiritilgan bo'Isa, и shu taktning chegarasidan tashqarida ham cho'zib turilishi mumkin.


4. Har bir ju ft akkordlarning to 'g 'r i qo 'shilishini; birinchisini ikkinchisi bilan, ikkinchisini uchinchisi bilan va hokazo shu kabi, qo 'shilishlarni oxirigacha kuzatib boriladi.

5. Bas to 'lqinsim on chiziq bilan bir, bir yarim, ba’zida esa - ikki oktava oralig 'i bilan chegaralangan holda harakatlanishi lozim. Bunga ko'tarilish harakati bilan tushish harakatini almashlab turish orqali erishiladi. Xususan, bir yo 'nalishda ikki maria kvintaga (iloji bo 'lsa kvartaga ham) bo 'lgan yo'nalishga yo 'l qo 'ym aslik kerak, chunki basning bunday yo'li ayniqsa kuchli hissada boshlanib, yana kuchli hissada tugallansa, kuychan xarakterga ega bo'lolm aydi. Basning kvartaga va kvintaga sakrashlaridan tashqari birorta akkord takrorlangan paytlarda, oktavaga sakrashiga ham yo 'l qo 'yish mumkin bo 'ladi.

Joylashuv holatini o 'zgartirm asdan o 'rin almashtirish ko 'zda tutilgan quyidagi kuylam i asosiy uchtovushliklar bilan

garmoniyalang:


3.3 Yuqorigi ovozning tersiyaga yoki kvartaga tomon harakatida joylashuv holatini o'zgartib

o'rin almashtirish

2-mashq. Yuqorigi ovozda tersiyaga yoki kvartaga harakat qilib va bunda joylashuv holatini o 'zgartib, quyidagi uchtovushliklami o 'rin almashuvini yozing va chaling:


3.4 Yuqorigi ovozda kvintaga yoki sekstaga tomon sakrama harakatda joylashuv holatini o'zgartib

o'rin almashtirish

m =J=

li iT

I

m

T

r

T

fT

fT

3-mashq. Quyidagi uchtovushliklarning o 'rin almashuvini yuqorigi ovozda kvintaga yoki sekstaga sakrashni qo 'llab yozing va chaling:

4-m ashq. Quyidagi garm onik davralarni har bir taktda 2, 3, 4 ta o 'rin almashuv qo 'llab, berilgan ritmik shakl bo 'y icha to 'rtovozlik bayonda yozing va chaling:

1) (G-dur, cis-moll) 2) (F-dur, cis-moll)

3 J J I J J I J J I J n|J J J I J J J I J J J I J. .T - S - D - T3) (h-moll, As-dur)

T - D

j j j i j j j j j j j j j jT - - S4) (d-moll, E-dur)

D

+ - -J ------J |J - i i -blD

5-mashq. Asosiy uchtovushliklar bilan yuqorigi ovozni garmoniyalang:

1 2 3


1 2 3

r # « q - - j - |h - h^ j | + r r j - | _ «_____' g I 1* * ----- -- 1------ 1

4г-й. ------- ,- - . . .4 ------ -1--------„ ------JU L

5

7-mashq. Quyidagi baslarni asosiy uchtovushliklar bilan garmoniyalang:

1 2 3

3.5 Masalalar(amaliy ko 'rsatm alar)

1. Garmoniyalangan avvalgi misollarda asosiy uchtovushliklam i garm onik yoki melodik qo'shish yoxud o 'rin almashtirishni qo 'llash uchun masalalarni boshidan oxirigacha bir xil holat (zich yoki keng) saqlanib kelindi. Bundan key in ham ikkita turlicha uchtovushliklami qo 'shganda joylashuv holatini o 'zgartish mumkin emas. Ammo, cndigi masalalarda joylashuv holatini o 'zgartish bilan bog 'liq o 'rin almashtirishni ham qo 'llash mumkin.

Buning uchun berilgan har bir kuyni garmoniyalashdan oldin uning tuzilishini sinchiklab tahlil qilish zarur:

a) tersiya yo'nalm alaridan qaysilarining bir uchtovushlik (T, S, D) doirasida o 'rin almashuvni taqozo etishini va qaysilari melodik qo 'shilish vaqtida bir akkordni boshqa bir akkord bilan almashtirishni talab etganligini aniqlang;

b) berilgan kuyda kvartaga sakrash yo 'li bilan vujudga keladigan o 'rin alm ashuvni barcha hollarini belgilab chiqing;

v) kvintaga yoki sekstaga yuqorilam a sakrash vaqtida zich joylashuvdan keng joylashuvga, pastlama sakrash vaqtida esa keng joylashuvdan zich joylashuvga o 'tish talab qilinishini hisobga olib, bularning hammasi uchun oldindan zarur bo 'lgan joylashuv holatlarini tayyoiiab qo 'y ish lozim.


1

Basni garmoniyalashga doir amaliy ko'rsatm alar

O 'rin almashtirishni asosan tubandagi hollarda:a) bas takrorlangan paytda;b) basda oktavaga sakrashlar bo'lganda;v) bas ancha yirik cho'zim li notalardan iborat bo 'lganda qo 'llanish

maqsadga muvofiqdir.Ovozni yo 'naltirish vaqtida sodir bo 'ladigan xatolami oldini olish

uchun basning kvartaga yo'nalishi garm onik va melodik qo'shilishga, kvintaga yo 'nalish i esa faqat garmonik qo 'sh ilishga yo 'l qo'yishini csda tutish lozim.


Ijodiy masalalarning o4ziga xos xususiyati talabalarning ijodiy faolligini oshirishga intilishdan iboratdir. Bu intilish vazifalarning quyidagi shakllarida o 'z ifodasini topgan:

a) davriyani birinchi jum la asosida yakunlash;b) oddiy ikki va uch qismli ayrim tuzilm alam i va turlicha

kadensiyalarni ijod qilish;v) bir kuyni o 'z in i turlicha variantlarda garmoniyalash;g) masalani erkin fakturada yechish va h.k.Bunga o 'xshagan vazifalarni birm uncha yengillashtirish maqsadida

o 'z iga xos ritmik va garm onik «kovrsatma»lardan foydalaniladi, strelkali chiziqlar bilan avjning o 'rn i ko'rsatiladi, sekvensiyalar belgilanadi.


6

3.6 Garmonik izchilliklar

1) kT ’- S I D - T I S - zS11 D - S I T - S I T II2) kT5- T - D I T - S - z S I D - D - k D I T II3) zt5 - k t1- D I t - zt5 - s I D - t- s I D - D - kD ’ I t II4) k T 1- T - S - z S I D - T - D - k D I T - S - D - D I T - S - T II5) kD* I T - D I T - z T I S - T I S - k S I D - D I T II


6) zt'- D - t I D - kD - t I s - t - s I D - zD - D I t I)7) z t1- kt - D 1- zD 5 1 t - k t1- s5 - zs11 D - t3- s - s51 D - kD 1 I t5- t3- s - t5 I s3 - t - s5- z s‘ I D5- kD 3- I t l- s - t5 11

4. Tersiya sakramalari4.1 Sopranoda tersiya sakramalari

- j®— I "1® "O

J 1 ,2=J=. - 1 i 4 - ^ - -

4.2 r

r " r _renorda tersiya sakramalari

- |1®

- J® ■r-~£1®

1® ,. j . @—

1-mashq. D-dur, g-moll tonalliklarida T - D va T - S davralarini tersiya sakramalari bilan yozing va chaling:

Eslatma. Tersiya sakramalarida ovozlar joylashuvi o'zgaradi.Sopranodagi tersiya sakramalarida sakrashning yuqorilama

harakatida zich joylashuv - keng joylashuvga, pastlama harakatida esa keng joylashuv - zich joylashuvga almashadi. Tenordagi tersiya sakramalarida esa bularning aksi bo'ladi.

2-mashq. Tersiya sakramalari bo'lgan (yoki ularning tenorda bo 'lishi m umkinligini hisobga olib) quyidagi kuy parchalarini garmoniyalang:


3-mashq. Quyidagi bir xil kuy parchalarini turlicha variantlarda garm oniyalanganligiga e ’tibor bering va misollarni yoddan chaling:

la lb 2a 2b

43 Masalalar(amaliy ko'rsatm alar)

M asalalarning dastlabki tahlili umuman oldingi m avzular doirasida qilinadi. Faqat, qarab chiqilayotgan sakrashlarning ayrimlari tersiya sakramalari bo 'lish i va uning bilan bog'liq joylashuv holatlarining o'zgarishi mumkinligini esda tutish lozim.



1) kT5- T 3 1 S3- D I T ’- D 3 I T - S I D- D I T II *2) kt’- D3- t I s - s - D ’ I t3- s - D I t II3) zT 3- D 3- T - T I S - T - D - D I T - S3- T 3- S I D - D - T II Ш4) zt5- z t1- s I t5- kt3 - D I z t1- kt5-1 1 s ’- zs3- kt3 I D - D - zD3 1 t II5) kt5- zs1- t - D I t3- k t1- D - I s - zs3- D - kD 5 I z t1- kt3- s - D I t II6) zT3- D5 I T 3- kS3 I D - zD5 I T - I kS3- T 5 I zS '- kS5 I D - D5 I T 1 II7) zT3- D - T3- S3 |T - S- T3 - K t'|D - D3- T - S | D 1- zD3 |T - D3- T - S | D - T- D 1- D3 1 kT3- D - T 1- T 5 1 S - S3- D '- zD 3 1 T ||

5. UchtovusMiklardan iborat kadensiyalar

5.1 Mukammal avtentik kadensiya

1-mashq. D-dur, g-moll, c-moll tonalliklarida mukammal avtentik kadensiyaning bir necha variantlarini yozmg va chaling.


fi - , . г

2~mashq. G-durt E-dur, b-moll tonalliklarida qarama-qarshi oktavali mukammal avtentik kadensiyalami zich va keng joylashuvda yozing va chaling.

5.3 Nomukammal avtentik kadensiyalar

kadensiyaning bir necha variantini yozing va chaling.

5.4 Yarim avtentik kadensiyalar

bir necha variantini yozing va chaling.

5.5 Mukammal plagal kadensiyalar


5-mashq. A-dur, c-moll tonalliklarida mukammal plagal kadensiyaning bir necha variantini yozing va chaling.

5.6 Nomukammal plagal kadensiyalar

6-mashq. C-dur, fis-moll tonalliklarida nomukammal plagal kadensiyaning bir necha variantini yozing va chaling.

5.7 Yarim plagal kadensiyalar

5.8 To'liq mukammal kadensiya

8-mashq. As-dur, cis-moll tonalliklarida to'liq mukammal kadensiyaning bir necha variantini yozing va chaling.


9-mashq. d-moll, H-dur tonalliklarida to'liq nomukammal kadensiyaning bir necha variantini yozing va chaling.

10-mashq. Ko'rsatilgan tonalliklarda quyidagi kadensiyalarni yozing va chaling:

1) Mukammal plagal kadensiya (g-moll, E-dur);2) To'liq mukammal kadensiya (h-moll, C-dur);3) Yarim avtentik kadensiya (D-dur, f-moll);4) Nomukammal avtentik kadensiya (G-dur, b-moll);5) Yarim plagal kadensiya (B-dur, cis-moll)6) To'liq nomukammal kadensiya (A-dur, c-moll);7) Nomukammal plagal kadensiya (e-moll, Des-dur);8) Mukammal avtentik kadensiya (c-moll, H-dur).

6. Uchtovushliklardan iborat motivlarda sekvensiyalar chalish

Sekvensiyalaming bu bo'limida keyingi mavzularning shunga muvofiq bo'limlaridagidek, akkordlarning o'zaro funksional aloqalarini saqlagan holda garmonik motivlarni turlicha tonalliklarga ko'chirib chalish uchun materiallar berilgan. Sekvensiyalaming bu turi modulatsiyalovchi sekvensiyalar nomini olgan.

Modulyatsiyalovchi sekvensiyalar bo'yicha mashq qilish - texnik jihatdan berilgan misollarni ko'rsatilgan intervallarga ko'chirib borishdan boshqa narsa emas, natijada modulyasiyalashning bu turi alohida tushuntirishga ham muhtoj emas.

1-mashq. T-D davrasini motiv sifatida foydalanib, bir ton bo'yicha yuqorilama va pastlama (kat.2 lar bo'yicha modulatsiyalovchi) sekvensiyalar chaling:


6.1 Pastlama sekvensiya namunasi:

Pastlama sekvensiyalar uchun motivlar:

D 1 Fis 1 'As

xotima kadansiEslatma: Badiiy amaliyotda sekvensiyalar odatda 2-3 halqa doirasida cheklangan

holda o'tkaziladi, bu hoi talabalarning garmonik mashqlarida ko'rsatilgan sekvensiya halqalar sonini cheklash uchun asos bo'la olmaydi.


Yuqorilama sekvensiyalar uchun motivlar

2-mashq. Badiiy adabiyot namunalaridan asosiy uchtovushliklardan iborat kadensiyalami toping. Kadentsiya turini aniqlab, uning garmonik shaklini turli tonallikka transpozitsiya (ko'chirish) qilish bilan chaling:

Avtentik kadensiyaning namunasi

Allegro СОП brio L.Betxoven 5-simfoniya

7.1 Kadans kvarsekstakkordining dominanta uchtovushligiga yechilishidagi olti xil holatiC-dur


J = L

1-mashq. Yuqorida berilgan namuna bo'yicha quyidagi kadans kvarsekstakkordlami dominantaga yechilishi bilan yozing va chaling. Har bir garmonik davrani tonika uchtovushligi bilan yakunlang:

Mashqni bajarish namunalari

2-mashq. Berilgan tonalliklarda quyidagi kadans kvarsekstakkordlami tuzing va yeching:

1) E-dur da tersiyaning melodik holatidagi, zich joylashgan K642) fis-moll da kvintaning melodik holatidagi, zich joylashgan K643) B-dur da primaning melodik holatidagi, keng joylashgan K644) gis-moll da tersiyaning melodik holatidagi, keng joylashgan K64

3-mashq. B-dur, A-dur, f-moll tonalliklarida T - S - Кб4 - D - T garmonik ketma-ketligini yozing va chaling.

Garmonik tahlil qilish va yoddan chalish uchun misol namunalari


7.2 Kadans kvarsekstakkordining to'liq kadensiyalarda yechilishining alohida shakilari

Yuqorigi uch ovozning ko'tarilish harakati orqali yechilishi

yechilishi

muvofiq emas,4-mashq. Quyidagi kadans kvarsekstakkordlami pog'onama-pog'ona

harakat orqali yoki kuyda yetakchi tovushga tomon sakrash orqali yechilishi bilan yozing va chaling. Har bir misolni tonikaga qadar yetkazing.

To'liq kadensiyalarning namunalari


5-mashq. Ko'rsatilgan ritmik shaklga muvofiq kvarsekstakkordli to'liq kadensiyalar tuzib yozing va chaling:

Ф (F-dur, gis-moll);

— a -

<2> (A-dur, es-moll);

H? ~J------- J----h-J------- J---- t~st -S - K 64 D

® (e-moll Des-dur);

I J - -i J -i J -- J

S - K64

® (b-dur, cis-moll);

D

Г ТГT

.J.K64 D K 6 4 - D

6-m a sh q. h-moll, As-dur, cis-moll, F-dur tonalliklarida ko'rsatilgan ritmik shaklga muvofiq akkordlarning quyidagi ketma-ketligini yozing va chaling:

j jоT

оS K64 D

оT

7.4 Kadans kvarsekstakkordi kiritilgan sekvensiyalar7-mashq. Tersiyalar bo'yicha yuqoriga va pastga tomon, major va

minor tonalliklarining almashinishidan iborat bo'lgan sekvensiyalar chaling:

Sekvensiyalar uchun motivlar:

tersiyalar bo'yicha almashinib turishi quyidagicha amalga oshiriladi:

Majordanpastlama sekvensiyada kichik tersiya pastga, ya’ni, parallel tonallikka;


yuqorilama sekvcnsiyada katta tersiya yuqoriga, ya’ni, dominantaga parallel tonallikka.

Minordanpastlama harakatda katta tersiya pastga, ya’ni, subdominantaga parallel

tonallikka;yuqorilama haraka'tda kichik tersiya yuqoriga, ya’ni, parallel tonallikka

o'tad i.Sekvensiyalaming oxiri - mashq paytlarida odatda, fortepiyano

klaviaturasining chap va o'ng chegaralariga (eng past va eng yuqori registrlardan tashqari) to 'g 'ri keladi.

pastlama sekvensiyada - majordan С ----► a ; minordan a ----► F;

yuqorilama sekvensiyada - majordan С ----- *e; minordan a ----- ► C.

Pastlama sekvensiya namunasi:

С a F d

Yuqorilama sekvensiya namunasi


7.5 Masalalar(amaliy ko'rsatmalar)

1. Masalalami garmoniyalash tonallikni to 'g 'ri aniqlagandan keyin boshlanadi.

2. Davriyadagi har bir jumlani chegaralari aniqlanadi.3. O 'rta va xotima kadensiyalar uchun garmoniyalar va garmonik

davralar belgilanadi.4. Sezuraning o'ziga xos xususiyatlari hisobga olinadi. Sezura

garmonik harakatda asosan tinim taassurotini beradi; natijada birinchi jumlaning oxirgi akkordi bilan ikkinchi jumlaning boshlang'ich akkordi bevosita funksiya aloqasida bo'lmaydi. Shuning uchun ham ikkinchi jumlani istalgan bir garmoniyadan - D, T va hatto S dan ham (yarim kadensiyadagi dominantadan keyin) boshlash mumkin.

5. Garmoniyalash uchun berilgan ovozda qo'shimcha plagal kadensiyaham uchrashi mumkin; bu kadensiyani maxsus belgi bilan ko'rsatish va ^davriyaning xotima kadti.siyasidan ajratish kerak.

6. Basni garmoniyalashda kuyning birinchi va ikkinchi jumlalaridagi ritmik shakliga e ’tibor berish kerak. Kuyning ikkinchi jumlasini: **

a) birinchi jumlaning ritmik shakliga o'xshatib;b) qo'shimcha kontrast asosida;v) ko'rsatilgan har ikkala usulni erkin qo'llanish yo'Ii bilan tuzish

mumkin.

Quyida berilgan kuy va baslarni garmoniyalang:

I

2■ . »

3


7.6 Garmonik izchiUiklar

S - S I K.64 - D I T II I T - T I S - S I K64 - D I T II T I S - S - D I T - S - T I Кб4 - K 6 4 - D I T S - D I T - S - D - D I T - S - K 6 4 - D I T I

I s - D - D I t - t - s I K64 - K64 - D I t II S I D - T - S - S I K 6 4 - D - T - S I T II

1) kT1- T2) zT5 - D3) кТ'- D4) zT’- T -5) kt’- zD’- t6) T’- S - T5-7) Kt’- D5 - t I D3-t - zt’ I s’- s - s I К64 -D - I D1- t - t Is -s - s' IK64 - K64- Dl t II


8.1 Sekstakkordning o'nta holati

I-mashq.Quyidagi sekstakkordi arni har birini to'rtovozlik bayonda o'nta holat bo'yicha yozing va chaling.

2-mashq.To'rtovozlik bayondagi quyidagi sekstakkordlarni yozing va chaling:

1) si tovushidan - asosiy tovushi oktavada juftlangan, primaning melodik holatidagi major sekstakkordi;

2) fa tovushidan - kvintasi oktavada juftlangan, primaning melodik holatidagi minor sekstakkordi;

3) do tovushidan - kvintasi unisonda juftlangan, primaning melodik holatidagi major sekstakkordi;

4) do-diez tovushidan - asosiy tovushi unisonda juftlangan, primaning melodik holatidagi minor sekstakkordi;

5) mi-bemol tovushidan - kvintasi oktavada juftlangan, kvintaning melodik holatidagi major sekstakkordi.

3-mashq. Ko'rsatilgan tonalliklarda quyidagi akkordlarni tuzing:

1) primasi unisonda juftlangan, primaning melodik holatidagi S6 (g-moll, Des-dur);

2) kvintasi oktavada juftlangan, kvintaning melodik holatidagi D6 (A-dur, c-moll);

3) primasi oktavada juftlangan, primaning melodik holatidagi T6 (C-dur, cis-moll);

4) kvintasi oktavada juftlangan, primaning melodik holatidagi D6 (D-dur, b-moll);

5) primasi unisonda juftlangan, kvintaning melodik holatidagi S6 (f-moll, H-dur).


Uchtovushliklar shu pog'onaning sekstakkordiga quyidagi usullarning biri bilan almashadi:

a) ikkita umumiy tovushni o 'z joyida saqlash yo'li bilan (bu usul uchtovushlikning tersiyasi melodik holatda bo'lganda ayniqsa, qulaydir):

"-jj

L f-e L .f — f J '— 4-----—-------- j -— j

—;-----jj-----J-— J- !j

I '- '- - < 7 ■ • 1=fE^ =

b) bitta ovozni o 'z joyida saqlash yo'li bilan, masalan:

_jL

v) ovozlarning barchasini harakat qildirish yo'li bilan, masalan:

4-mashq. Quyidagi uchtovushliklami sekstakkordga almashtiring:

a) ikkita ovozni o 'z joyida saqlab;

—fa

A. r* . . .

. _____4

— I*

t——

h) hitiM ovozni o 'z joyida saqlab;


|-*J-------- 1

Iй : - 1

'j\-

v) barcha iovozlarni haraikatini qo'l[lab.

i

83 Sekstakkordlarning kvarta-kvinta nisbatidagi uchtovushliklar bilan qo'shilishi

(T - D6; T - S6)

Sekstakkord kvarta-kvinta nisbatidagi uchtovushlik bilan ovozlaming ravon harakati bilan, garmonik qo'shiladi.

5-mashq. Asosiy uchtovushliklarning sekstakkordlarini qo'Hagan holda, quyidagi garmonik davralarini turlicha variantda yozing va chaling:


6-mashq. Berilgan garmonik shakllarni ko'rsatilgan tonalliklarda yozing va chaling:

1) T6-S-D-T6 (F-dur cis-moll);2) S-T6-D (h-moll, Des-dur);3) T-T6-D-T-S-T6 (d-moll, H-dur);4) D-T6-S-T6 (g-moll, E-dur).

8.4 Sekstakkordning sekunda nisbatidagi uchtovushlik bilan qo'shilishi

Bu akkordlarni qo'shganda ovozlarni ravon harakat bilan yo'naltirish maqsadga muvofiqdir, ammo, sakrashlarga ham yo'l quyish mumkin.

S6-D

7-mashq. S6-D davrasini:a) ovozlaming ravon harakati;b) sakrama harakatlarini qo'llab yozing va chaling.

Bu qovshilish ko'pgina man etilgan parallelizmlami hosil qilishi mumkin, shuning uchun ham o'ziga alohida diqqatni talab etadi.


Eslatma: S - D6 qo'shilishida (majorda ham, minorda ham) basning harakati ort. 4 ga emas, balki kam. 5 ga yo'naltirilgan bo'lishi lozim.

I I I I

noto'g Г1 to g ri noto g ri to g n8-mashq. Ovozlaming ravon harakati, shuningdek variant sifatida

sakrania harakatni qo'llagan ho Ida S - D6 davrasini yozing va chaling:

Sekstakkordlarning qo'llanilishi o 'zining melodik shakli jihatidan kuydan keyin muhim hisobianadigan basning harakat yo'lini ancha boyitishi mumkin. Shuning uchun berilgan kuylami garmoniyalashda bas partiyasining melodik shakliga* alohida e’tibor berish, buning uchun:

a) T, S va D uchtovushliklarini ularning sekstakkordlari bilan navbatma - navbat berish;

b) asosiy uchtovushliklami asosan kadensiyalarda qo'llanish uchun saqlab turish;

v) ikki chetki ovozlaming baravariga sakrashidan saqlanish;g) ikkinchi jumlada asosiy qo'rinishdagi tonikani faqat boshda va eng

oxirda berish;d) garmoniyalashda, yuqorida ko'rsatib o'tilganidek, umumiy yaxlit

rejani nazarda tutish lozim.


Ijodiy masalalarl

9. Uchtovushlikning sekstakkord bilan qo'shilishidagi sakrashlar

9.1 Primalar yoki kvintalarning y u q o r i l a m a sakrashlari

Birinchi akkord z i ch yoki k e n g joylashgan uchtovushlik, ikkinchisi esa sekstakkord bo'lishi shart. Bas pastga, ya'ni sakrashga qarama-qarshi yo'naladi:


9.2 Prima yoki kaintalarning p a s t l a m a sakrashini garmoniyalashning ikki xil varianti:

1) birinchi akkord keng joylashgan asosiy uchtovushlik, ikkinchisi esa sekstakkord bo'lishi mumkin. Bas pastga, ya'ni sakrash yo'li bilan bir tomonga harakatlanadi.

r2) birinchi akkordni aralash joylashuvdagi sekstakkord, ikkinchisini

esa zich joylashgan uchtovushlik qilib ham olish mumkin. Bu holda bas yuqoriga, sakrashga qarama-qarshi tomonga yo'naladi.

Shu qoidalarga asoslanib, o'rta ovozlarda ham sakrashlarga yo'l qo'yish mumkin.

Zarur hollarda primaning-primaga, kvintaning-kvintaga baravariga qO'shaloq *акгя*Ыапез ham yo'l qo'yish mumkin. Bunda ular joylashgan ovozlar parallel yoki qarama-qarshi kvartalar bilan harakatlanishlari lozim.


t r 1 ъ i \

Г г Г г

9.5 Aralash sakrashlarSekstakkordni boshqa funksiyadagi uchtovushlik bilan yonma-yon

qo'llanish ularning turli tovushlarning sakrashlariga imkon beradi. (1-3, 5-3 va h.k.)

1-mashq. D-dur, F-dur, h-moll tonaliklarida akkordlaming quyidagi ketma-kctligini sopranoda y u q o r i l a m a sakrash bilan yozing va chaling:

a) T-S6-D; b) T-D6; v) D-T6.

2-mashq. A-dur, g-moll,C-dur tonalliklarida akkordlarning quyidagi ketma-ketligini sopranoda p a s t l a m a sakrash bilan yozing va chaling.

a) T-T6-S; b) T-S6-D.


7 Berilgan birinchi jumlani davriyagacha to'ldiring:


Eslatma: Garmoniyalanishi lozim bo'lgan bu parchani, boshlangan faktura bayoni saqlangan holda tugatish tavsiya etiladi. Davriya tuzilishi, kadanslar to'g'risida yuqorida berilgan ma’lumotlarga asoslanib, dastlab kuyni boshdan oxirigacha taxminan, tugallab yozib chiqing, so'ng uni to'rt ovozli tuzimda garmoniyalang va shundan keyingina belgilangan akkordlar izchilligini tavsiya qilingan figuratsiya (j° r) yordamida bayon qilish maqsadga muvofiqdir. Garmonik bayonning bu ko'rinishi masalani romans, qo'shiq turiga yaqinlashtiradi.

9.7 G arm onik izchilliklar

1) kTl- T6 1 S - D6 I T - S6 I K64 - D I T II2) kT3- S6 - D I T6 - S - S6 I K64 - K64 - D I T I!3) T - T6 - S I D - D6 - T 1 S6 - K64 - D I T II4) t - s6 - D - t6 I s - S6 - Кб4 - D I t - s - t II5) T - Тб - D - D 6 I T - S - D 6 - T I Кб4~ D - T II6) T6 - T I S6 - S I K64 - D I T - S I T II7) kt3- s - t65 - 16*1 s3- S6* - D - I D61- t3 - S6l - S65 I K64 - D - t II8 )Kt3- Об1-^ jS6l- D - 161 s5-k s 3-S6 j K.64- D - |D 6 - t -S 6 |D - t 6 - s | K64-K64- П>| t|i

10. Ikkita sekstakkordning qo'shilishi

10.1 Kvarta-kvinta nisbatidagi ikki sekstakkordning qo'shilishi

T6 - D6, T6 - S6 lar (va aksincha) quyidagi usullar bilan qo'shiladilar:a) ikkita umumiy tovushni o 'z joyida saqlab;b) bitta umumiy tovushni o 'z joyida saqlab.

Eslatma: Minorda T6-D6 lar qo'shilishlarida basni ort.5 o'miga kam.4 ga yo'naltirish lozim, masalan:

noto'g'ri to'g'ri


a) ikkita umumiy tovushni o 'z joyida saqlab;b) bitta umumiy tovushni o 'z joyida saqlab.

a) b)

10.2 Sekunda nisbatidagi ikki sekstakkordning qo'shilishi (S6 - D6)

noto'g'ri to'g'ri to'g'riEslatma: Minorda qo'shilganda basning harakati ort.2 ga emas, balki kam.7 ga,

melodik minorda esa kat.2 ga yo'naltirilgan bo'lishi mumkin.

2-mashq. Quyidagi davralarni to'ldiring va chaling:

chaling:

1. T - D6 - T (G-dur, f-m oll);2. T - S6 - T (c-moll, E-dur);1 T Тб - DG (h-moll, Des-dur);4. T6 - S6 - S (d-moll, Fis-dur);


5. S - S6 - D (D-dur, b-moll);6. D - D6 - T6 (e-moll, H-dur);7. S6 - D6 -T (g-moll As-dur);8. S 6 - T 6 - S - D 6 (B-dur, cis-moll);9. T - T6 - S6 - S - Кб4 - D - T (C-dur, gis-moll);10. S 6 - D - T 6 - S - Кб4 - D - T (F-dur, dis-moll).

10.3 Sekstakkordli kadensiyalar

To'liq mukammal kadensiya

4-mashq. Asosiy uchtovushliklarning sekstakkordlari kiritilgan kadensiyalarni yozing va chaling:

1) to'liq mukammal kadensiya (D-dur, As-dur, gis-moll);2) to'liq nomukammal kadensiya (d-moll, h-moll, Ges-dur);3) kvarsekstakkordli to'liq kadensiya (e-moll, fis-moll, Des-dur).


10.4 Sekstakordli sekvensiyalar

5-mashq. Asosiy uchtovushliklarning sekstakkordlari qo'Hanilgan motivlarga sekvensiyalar chaling:

a) bir ton bo'yicha pastga tomon;

*

g) major va minorni almashtirgan holda, tersiyalar bo'yicha pastgatomon.

j ц . j j


6-mashq. Badiiy musiqa adabiyoti namunalaridan asosiy uchtovushliklar-ning sekstakkord lari kiritilgan garmonik davralami toping. Misollarni tahlil qilgach, ularning garmonik shaklini turli tonalliklarga ko'chirib chaling.

Asosiy uchtovushliklarning sekstakkordlari qo'Hanilgan badiiy parcha namunasi:

Andante mottoPP

V 9 9 V ' ? п Г- VSev-may-man men op-poq qi-shing-ni

P C h ayk ovsk iy ‘‘ВиШиГ’

T! Г ЪSev-may-man bo -ron- li sha-inol-ni

10.5 Masalalar

Bu mavzuda bayon qilingan imkoniyatlami ta’limning dastlabki bosqichidagi qat’iy chegaralanishlar bilan taqqoslaganda, turlicha sakrashlarning (tersiya sakramalari, prima va kvintalarning sakrashlari, aralash sakrashlar) qo'llanilishi ovoz yo'nalishi vositalarini ancha kengaytirishi o 'z-o'zidan ayon bo'ladi.

Endi kuyga faqat akkordlarning o'rin almashuvi yordamidagina emas balki, turlicha akkordlar orasidagi sakrashlar bilan ham rang-baranglik kiritish mumkin bo'ladi. O 'z-o'zidan ma'lumki, ko'pincha sakrashlar ovozning ravon harakati bilan almashtirilib turiladi. Bunda turlicha akkordlar orasidagi sakrashdan keyin ovozning qarama-qarshi tomonga qiladigan harakati, bir akkord doirasidagi o 'rin almashuvdagiga qaraganda ham yanada muhimroqdir.

Masalalarning dastlabki tahlilida sakrashlar yolg'iz tersiyaning- tersiyaga sakrashi yoki o'rin almashuvlar vaqtidagina emas balki, prima va kvintafarning sakrashlarida ham uchrashi mumkinligini e ’tiborga olish lozim. Xuddi avvaldagidek sakrashlarni vujudga keltiruvchi tovushlar ostiga mo'ljallangan akkordlarning baslarini oldindan qo'yib chiqish va yo'l- yo'lakay ikki chekkadagi ovozlar orasida yashirin oktava va yashirin kvintalar bor-yo'qligini tekshirib borish tavsiya etiladi.

Quyida berilgan kuy va baslarni garmoniyalang

1


10

*

•*


1) ZT 3- k S s I D - D6 I T 6 - S 6 I K64-D I T II2) S6- D I T6 - D6 - T ID - D6 - T I S6 - S -S I K64 - K64 - D I T II3) T - Тб - T I D6 - D- T I S6 - S - S6 I K64 - K64 - D I T II4) kT1- zD’ I T6 - S6 I K64 - D I T II5) T6 I D6 - T I S6 - S I K64 - D I T II6) T 6- S6- D6 I T - S - S6 I K64 - K64 - D I T II7) zT3- Т6' - D 61- T I S6 - zT’- k S - S6 I Кб4 - Кб4 - D - D61 I T 1- S - T II8) t - s6 - D6 I t — D — t6 I s - t6 - t I s6 - Кб4 - D I t II9) zT - D65 - Тб5 I S6 - S - D I T6 - S - S6 I K64 - K64 - D I T II10) at65 t1- s6 I D D65 I r1- t6‘ - ks’ I t6 - 7S6' I Кед - Кб4 - Dl T II


11. O'tkinchi va yordamchi kvarsekstakkordlar

11.1 O'tkinchi kvarsekstakkordlar

Tonika uchtovushligi va uning sekstakkordi (yoki aksincha) orasiga o'tkinchi dominanta kvarsekstakkordi, subdominanta uchtovushligi va uning sekstakkordi (yoki aksincha) orasiga esa o'tkinchi tonikakvarsekstakkordlari joylashadilar.

yozing va chaling:

a) tonika uchtovushligi va uning sekstakkordi orasida (e-moll, B-dur);

b) subdominanta uchtovushligi va uning sekstakkordi orasida (c-moll, E-dur);

d) tonika sekstakkordi va uning uchtovushligi orasida (fis-moll, As-dur);

e) subdominata sekstakkordi va uning uchtovushligi orasida (D-dur, b-moll).

1 1 . 2 Yordamchi kvarsekstakkordlar

Tonika basi fonidagi yordamchi subdominant kvarsekstakkord


Zich va keng joylashuvning almashuviga asoslangan yordamchi kvarsekstakkord varianti

2-mashq. A-dur, g-moll, H-dur, cis-moll tonalliklarida turlicha melodik holatlardan tonika basi fonidagi yordamchi kvarsekstakkordni yozing va chaling.

Dominanta basi fonidagi yordamchi tonika kvarsekstakkordi

3-mashq. B-dur, e-moll, As-dur, fis-moll tonalliklarida turlicha melodik holatlardan dominanta basi fonidagi yordamchi kvarsekstakkordni yozing va chaling.

4-mashq. Ko'rsatilgan tonalliklarda avtentik kadensiyaning turlicha variantlarini, undan keyin esa tonika basi fonidagi yordamchi kvarsekstakkord bilan qo'o'shimcha plagal kadensiya yozing va chaling:

1) to'liq va qo'shimcha plagal kadensiya (D-dur, f-moll);2) nomukammal avtentik va qo'shimcha plagal kadensiya (B-dur,

gis-moll);3) kvarsekstakkordli to'liq va qo'shimcha plagal kadensiya (F-dur,

cis-mol);4) mukammal avtentik va qo'shimcha plagal kadensiya (Es-dur, fis-

moll).5-mashq. Qo'shimcha plagal kadensiyali quyidagi misollarni chaling

va tahlil qiling. Shundan keyin birinchi misolni F-dur ga, ikkinchi misolni esa a-moll ga ko'chirib chaling.


6-mashq. Asosiy uchtovushliklar va ularning aylanmalaridan iborat akkordlar ketma-ketligini aniqlang. Misollarni boshqa tonalliklarga ko'chirayotib yoddan chaling.

11.3 Masalalarl


11.4 Garmonik izchilliklar*

*1) T- T6 I S - D6 I T6 - S6 I K64 - D I T- S64 I T II2) D - D6 I T- D64- Тб I S - S-S6 I Кб4 - Кб4 - D I T- S64 - S64 - T II3) T - D6 - T I S6 - T64 - S I K64 - K64 - D I T II4) t6 - t I D6 - t I s6 - s I K64 - D I t- s64 I t II5) t6 - D64 - t I S6 - t64 - s i К 64 - Кб4 — D I t — t - S64 I t II6) T - D64 I T6 - S6 I D - V I S3- S6 I kK64 - zD3 I T - S64 I T II7) T T6 - D64 - T I S6 - T64 - S - S6 I K64 - K64 - K64 - D I T - S64- T II


8) t - D - 16 I s - t64 - ss I D - D - D6 I t - D64 — t6 1 s — K64- Dl t II9) T-S64-T I D6 - D6- D I T6 - D64-T I S6-S- 64 I S6 - Кб4 - D I T- T- S64 I T II10) kt1 - D64 - t6 I D5 - D3I t6- s - t64 I s6 - s I K645 - K641 - D I t1 - s64 I t II

12. Dominanseptakkord

12.1 To'liq dominanseptakkord

dominanseptakkordni yechilishi bilan turlicha melodik holatlarda yozing va chaling.

12.2 Noto'liq dominanseptakkord

2-mashq. B-dur, f-moll, H-dur va e-moll tonalliklarida noto'liq dominanseptakkordni yechilishi bilan turlicha melodik holatlarda yozing va chaling.

3-m a sh q. Dominanseptakkordlarni quyidagicha tuzing va yeching:

1) f-moll da - keng joylashuvda, tersiyaning melodik holatidagi to'liq D7;

2) cis-moll d a - zich joylashuvda, kvintaning melodik holatidagi to'liq D7;

3) F-dwrda-zich joylashuvda, septimaning melodik holatidagi noto'liq D7;

4) dis-moll&dr-zich joylashuvda, tersiyaning melodik holatidagi noto'liq D7;


5) Ges-du da-keng joylashuvda, kvintaning melodik holatidagi to'liq D7;

6) A-durda- keng joylashuvda, primaning melodik holatidagi noto'liq D7.

12.3 Masalalar(amaliy ko'rsatmalar)

Bu mavzu bo'yicha berilgan masalalarda D7 ni faqat kadensiyalarda emas, balki tuzim oralarida ham qo'llanish o'rinlidir.

Ko'pchilik hollarda D7 ni dominanta uchtovushligi yoki uning sekstakkordi o'rniga kiritish mumkin. Faqat, D7 bilan garmoniyalanayotgan tovushning keyingi yo'nalishi uning odatdagi yechilish shakliga mos kelish yoki kelmasligini aniq tasavvur etish lozim.

Gammaning IV pog'onasi shu vaqtgacha subdominantaning nishonasi deb hisoblanar edi. Endilikda bu pog'ona 111 pog'ona tomon sekunda bo'yicha yo'naltirilgan bo'Isa, dominantaning nishonasi deb ham hisoblanishi mumkin, huddi shu izohni afzal к о 'rib, dominanseptakkordni T-S-D-T va T-D-T davralariga kiritish lozim. ^

Plagal davralarni esa qo'shimcha plagal kadensiyalarda va berilgan ovozda subdominanta hamroh bo'lishi mumkin bo'lgan gammaning VI pog'onasi (kamdan-kam IV) kelgan paytlarda qo'llanish, undan keyin esa tonikani kiritish maqsadga muvofiqdir.

Quyidagi kuy va baslarni garmoniyalang:



1) T-D64 - Тб I S - T64 - S6 I K64 - K64 - D7 I T II2) t - t6 - D64 I t - s6 - t64 I S - K64 - D7 I t - t - S64 I t II3) T - D6 - T I S6 - T6 - S I K64 - K64 - D7 I T - T - S64 I T II4) l - t6 - S I D - D6 - t I S6 - t64 - S I К64 - К64 - D7 I t - t - S64 I tII5) T-D64 I T6-S6 I K64- К64 I D-D7 I T- S6 I D6-T I S6-S I K64-D7 I T - * S64 I T II6) t6 - D64 - t I D6 - D6- t I s6 - t64 - s I K64 - D - D7 I t II t7) T - D64 - T6 I S6 - T64 - SI T6 - D6 - T I S6 - K64- D7 I T - S6 - S I T II8) t-s6-S6m-D6 - t I s6- t64 - s - S61 I D7S - t - s6 - s I Кб4 - D7 - t - S64 I t II9)T - D6 I T6 - D64 IT - Тб I S - T64 I S6 - S I K64 - D7 I T - S64 I T II


13. Dominanseptakkordning aylanmalari

Kvinsekstakkord

dominantKvinsekstakkordni yechilishi bilan turlicha melodik holatlarda yozing va chaling.

Terskvartakkord

dominanterskvartakkordni yechilishi bilan turlicha melodik holatlarda yozing va chaling.

Sekundakkord

—л---- -0---- -Л-----

4 ! X i 1 ir г г

J i

3-mashq. B-dur, e-moll, Des-dur va f-moll tonalliklarida dominantsekundakkordni yechilishi bilan turlicha melodik holatlarda yozing va chaling.

4-mashq. Ko'rsatilgan tonalliklarda quyidagi akkordlarni tuzing va yeching:

1) F-dur va gis-moll tonalliklarida - keng joylashuvda, tersiyaning melodik holatidagi D43 ;


2) e-moll va Des-dur tonalliklarida - zich joylashuvda, septimaning melodik holatidagi D65;

3) A-dur va f-moll tonalliklarida - zich joylashuvda, primaning melodik holatidagi D2 ;

4) G-dur va b-moll tonalliklarida - keng joylashuvda, tersiyaning melodik holatidagi D2 ;

5) d-moll va Ges-dur tonalliklarida - keng joylashuvda, kvintaning melodik holatidagi D65;

6 ) B-dur va dis-moll tonalliklarida - zich joylashuvda, primaning melodik holatidagi D43 .

13.1 Dominansepakkord va aylanmalarining erkin ravishda yechilishi

Asosiy dominanseptakkord

d h t = п г г — 1г ^ - - f

l i [1] U Jo к —

-— ■— ^ — - r — 1— “------------4 —

5-mashq. e-moll, B-dur, f-moll va H-dur tonalliklarida to'liqnoto'liq dominanseptakkordni erkin ravishda yechilishi bilan turlicha melodik holatlarda yozing va chaling.

Kvinsekstakkord%

E Z j г ' Г ®__j--------- 1_4------- 51 1

-1------- i■ # ■ - r r ----


6-mashq. F-dur, c-moll va Ges-dur tonalliklarida dominantkvinsekstakkordni erkin ravishda yechilishi bilan turlicha melodik holatlarda yozing va chaling.

Terskvartakkord

7-mashq. F-dur, c-moll va Ges-dur tonalliklarida dominanterskvartakkordni erkin ravishda yechilishi bilan turlicha melodik holatlarda yozing va chaling.

Sekundakkord

J* :—ф-- -P----J J

—W---J. r 1* -f©— - T- -J 5

8-mashq. d-moll, Es-dur va b-moll tonalliklarida dominansekundakkordni erkin ravishda yechilishi bilan turlicha melodik holatlarda yozing va chaling.

9-mashq. Quyidagi garmonik formulalarni ko'rsatilgan ritmik shaklga muvofiq chaling:


-S-J— I J —J - i J— 11% J J I J— nf-J.— -b J — J I J-T S D7 T T D65 T T S6 D? T

4) (A-dv. b-noto: 5i U-moli, H-dvr): 6) (D-dм. tc-яоШ:■j-J— J I J ■■ J I J.— uf J J i J— hJ-— k§-J— IJ J f-J

T S D D2 lb7) (fis-noU, As-dw);

-£-J---- J - f J -----J--h-cU

T Тб ТУ) T T S IX? т

St (B-dir. dis-noll);

J----- J-----(-nJ----- J----- hJ----- J----- 1 оT D65 T D2 Тб D43 TT S6 K64 D7 T

13.2 Dominansepakkordning o'rin almashuv shakllari

I J « U I, , - 1 = 1 J

10-mashq. Dominansepakkordning o'rin almashuvlarini yozing va chaling.

133 Tayyorlangan va tayyorlanmagan septimali dominanseptakkord


11-mashq. Ko'rsatilgan garmonik shakllami ikki variantda:a) tayyorlangan septimali;b) tayyorlanmagan septimali dominanseptakkord bilan yozing va

chaling.

1) S - D7 - T (B~dur, fis-moll);2) S6 - D7 - T (g-moll, A-dur);3) S - D65 - T (D-dur, cis-moll);4) S6 - D65 - T (e-moll, As-dur);5) S - D43 - T (h-moll, Des-dur);6) S - D2 - T (c-moll, H-dur),

Eslatma: Qat’iy to'rtovozlik garmoniyada ikkita katta tersiyaning (yoki ularning aylanmasi- ikkita kichik sekstaning) bir ton masofaga yurish ketma-ketligi ta’qiqlanadi, masalan:

!—Z С<L._

—- Ф

{L . _

i ~ A

n o to 'g 'r i to 'g 'r i n o to 'g 'r i t o 'g 'r i

13.4 Dominanseptakkordli kadensiyalar

Mukammal avtentik kadensiya

Nomukammal avtentik kadensiya


To'liq kadensiya

12-mashq. Dominanseptakkord qo'llanilgan quyidagi kadensiyalami har birini bir nyecha variantda yozing va chaling:

1) nomukammal avtentik kadensiya (F-dur, h-moll, E-dur, dis-moll);2) kvarsekstakkordli to'liq kadensiya (G-dur, d-moll, cis-moll, Fis-

dur);3) mukammal avtentik kadensiya (D-dur, g-moll, cis-moll, Fis-dur);4) to'liq kadensiya (e-moll,B-dur, A-dur, gis-moll).

13-mashq. Quyidagi garmonik formulalami ko'rsatilgan ritmik shakl bo'yicha yozing va chaling:

1) (B-dui, cis-moll); 2) (g-moll, H-diu);

3 J j J - J i-J - J - 1 J J I J - 1 | J IJ — J i J J J i J — J -+ J — иD7 T ft S6 S D43D2 Тб Dtb T - S Тб4 S* Км D7 T ▼3) (fis-люҚ, As-diu);

i j : j j -Ij 4- -rj—j ■ j- 4 .j jT T* D+3 T D65 T S S6 D D2 Тб S T

4) (d-moll, Ges-dui).

g j J J i J ------------J - ы J - J I J.--------------1T S D2 T« S Км - D7 T


13.5 Dominanseptakkord kiritilgan sekventsiyalar

15-mashq. Dominanseptakkordli motivlarga sekvensiyalar chaling:

a) bir ton yuqoriga va pastga tomon


16-mashq. Badiiy musiqa asarlari namunalaridan dominanseptakkordli garmonik davralami toping. Tahlil qilib bo'lgach, bu tuzilmalarning garmonik shaklini yozing va chaling.

13.6 Masalalar

Dominanseptakkord aylanmalarining qo'llanilishi har bir alohida ovozning va ayniqsa basning melodik rivojlantirish imkoniyatlarini yanada kengaytiradi shuning * uchun, kuylarni garmoniyalashda dominanseptakkordning asosiy ko'rinishini asosan kadensiyalarda qo'llanish uchun saqlab turib, uning aylanmalaridan kengroq foydalanish maqsadga muvofiqdir.

5

Йв



1) T - D2 - T6 - D43 I T - T6 - S - S6 I K64 - D7 - T - S64 I T II2) T - D64 - t6 - s I D2 - t6 - D43 - t I s6 - s - K64 - D7 I t - s64 - t II3) T - T6 - S - D2 I T6 - D64 - T - S6 I K64 - D7 - T - S64 I T II4) аТб1- kT1 - aS6 ' - T64 I kS’ - D43 1 - T - S I zD2 1 - T6 - Ж 641 - D7 I T II5) t-D 2- t 6 I s6- t64- s I D2- 16-D 65 I t-S 6m-D 6 l t - s - s6 I K64 - Кб4 - D7 I t II6 ) T-D43 -Тб I S -S 6 - T64 I S - D2 -T 6 I K64 - K64 - D7 I T - T - S64 IT II7) t - t6 - D43 - t I s6 - t64 - s - D6s I t - s6 - K64 - D7 I t - S64 - t II8 ) T-D65 - T - T6 I S6 - S -D -D 2 I T-D64-T-S I Кб4 - D7 -T - S64 IT II9 ) t - D43 - t6 Is - D65 - t I s6 - t64 - s I K64 - K64 - D7 I t - s64 - s64 I t II10) T-D65 - T - S3 I D - D2-T 6 - S6 I D - D65-T-S6 I K64 - D7- T - S64 I T II

14. II - pog'ona sekstakkordi va uchtovushligi

14.1 II - pog'ona sekstakkordiC-dur a-motl

S1I6 SII61-mashq. Quyidagi II-pog'ona sekstakkordlarini tuzib yozing va

chaling:

1) e-moll, As-dur tonalliklarida, zich joylashuvda, primaning melodik holatidagi tersiyasi juftlangan;

2) g-moll, H-dur tonalliklarida, keng joylashuvda, tersiyasi juftlangan va melodik holatda berilgan;

3) d-moll, E-dur tonalliklarida, zich joylashuvda, kvintaning melodik holatidagi tersiyasi juftlangan;

4) G-dur, cis-moll tonalliklarida, keng joylashuvda, primaning melodik hola-tidagi tersiyasi juftlangan;

5) B-dur, gis-moll tonalliklarida, zich joylashuvda, primasi juftlangan va melodik holatda berilgan.


T-SI16 ning qo'shilishi

I tersiyaning juftlanishi bilan Jrirlia yoki kvintaningjuftlanishi bilan

S2-mashq. S1I6 da avval tersiyani, keyin esa prima yoki kvintani

juftlab, F-dur, h-moll, Des-dur tonalliklarida T-SII6 davrasini oltita holat bo'yicha yozing va chaling.

SH6- К64 ning qo'shilishi

3-mashq. T- S Иб- K64-D7-T akkordlari ketma-ketligini G-dur, d-moll, H-dur, va es-moll tonalliklarida yozing va chaling.

4-mashq. Ko'rsatilgan tonalliklarda quyidagi garmonik shakllarni yozing va chaling:

1) (c-moll, Dcs-diu); 2) (G-dш, b-moll); 3) (A-dm, f-moll);


Eslatma: Il-pog'ona uchtovushligi (sekvensiyalardan tashqari) faqat major tonalliklarida qo'llaniladi.

S-SII laming qo'shilishi

Imelodik qo'shilishi garmonik qo'shilishi tefsiya sakramalari b-n

5-mashq. Avval melodik qo'shilishni, keyin garmonik qo'shilishni va nihoyat, tersiya sakramalari bilan qo'shilishni qo'llab G-dur, B-dur va Des- dur tonalliklarida S - SlI davrasini oltita holat bo'yicha yozing va chaling.

14.3 II- pog'ona sekstakkordi qo'llanilgan kadensiyalar


14.4 II- pog'ona uchtovushligi kiritilgan kadensiyalar(faqat majorda)

ko'rsatilgan tonalliklarda yozing va chaling:

1) to'liq kadensiya (e-moll, B-dur, gis-moll);2) plagal kadensiya (D-dur, g-moll, b-moll);3) kvarsekstakkordli to'liq kadensiya (d-moll, Es-dur, cis-moll).

Vazifani bajarish namunalari

Misollarni avval tahlil qiling, keyin esa notaga qarab, yoddan chaling.

kadensiyalarni har birini ko'rsatilgan tonalliklarda turlicha melodik holatlarda yozing va chaling:

1) to'liq kadensiya (F-dur, A-dur, Des-dur);2) kvarsekstakkordli to 'liq kadensiya (G-dur, As-dur, H-dur).



1) zt- - D43 - t6 I S - t64 - S6 I D - D65 - t I 116 - K64 - D7 I t II2) D43 I T - S - D65 I T - S6 - H6 I K64 - K64 - D7 I T - T - S64 I T II3) T - II -T6 I S - D2 - Тб I D6 - D6s - T I S - S - 116 I K64 - K64 - D7 I T II4) t-D65-t I s6 -116 -D2 I t6 -D43 - t I S6m-D6 -D7 I t-s -Иб I K64-K64-D7I t II5) zT3-T6 I II-D6-D65 I T-T6 I D- I 116 -D2 I Тб‘-Тб51 S -II4 K64-D7 I T - S64 I T II6) ktMl6 -D43 - t I s6 —164—s—116 I K64-D-D2 I t6 -s-D 6s-t I s6 -t64—116 -t6 IK 64-D -D 7 I t-s64-t II7) zT--D43 -Тб I II-T6 -S I D43 -T-II6 I K64-D- I 116 -D2-T6 I D6 -D 6s- T IS6 -S -II I K64-K64-D7 I T-S6 -116 I T II

15. Garmonik major

15.1 Garmonik major subdominanta guruhining akkordlari

C-dur

S Sll6 SII6

1-mashq. Ko'rsatilgan garmonik major tonalliklarida quyidagi shakllarni yozing va chaling:

1) T - S - D - T (B-dur, E-dur):2) Тб - S - Кб4 - D7 - T (A-dur, Des-dur);3) T - SII6 - D2 - Тб (G-dur. As-dur);4) SII6 - Кб4 - D7 - T (D-dur, Ges-dur).

Mashqni bajarish namunasi

Misollarni tahlil qilib bo'lgach, notaga qarab, yoddan chaling.


15.2 Garmonik major akkordlari qo'Uanilgan kadensiyalar

* f f - f

J >J ] _ J J . •e-

2-mashq. Ko'rsatilgan garmonik major tonalliklarida quyidagi kadensiyalarni yozing va chaling:

1) mukammal plagal kadensiya (F-dur, H-dur);2) nomukammal to'liq kadensiya (A-dur> Des-dur);3) cho'zib turilgan tonika basidagi qo'shimcha plagal kadensiya (D-

dur, Ges-dur);4) to 'liq mukammal kadensiya (B-dur, Fis-dur);5) nomukammal plagal kadensiya (G-dur, Es-dur);6) kvarsekstakkordli to'liq kadensiya (E-dur, As-dur).

153 Masalalar



1) kT* - D2 I T6 - D43 I T - Тб I S - Il6g I K64 - D7 I T II2) zT ' - D6 - T - S6 I Тб - T6 - S - sg I K64 - K64 - D7 - D7 I T -

S64g - T II3) kT 5- D64 - Тб I D2-T6-S I D - D6s - T I I l- ll- I l6 g I Кб4 - Кб4 - D7 I

T II4) T - T6 - S I D2 - T6 - S6 I K64 - К64 - D7 I T - T - s64g I T II5) T - D64 - Тб I sg - D - D65 I T - s6g - H6g I K64 - К64— D7 I T II6) T - D43 - T6 - sg I D6s - T - s6g - sg I К64 - D7 - T - s64 g I T II7) kT 1 - s6g - D - D2 I T6 - D43 - T - T6 I S - T64 - S6 - s6g I K64 - *

D - D65 I T - II - D2 - T6 I S6 - T64 - S - H6g I K64 - K64 - D - D7 I T- S64g - T II


16.1 Dominanta akkordlarining Vl-pog'ona uchtovushligi bilan qo'shilishi

Majordagi D-VI akkordlarning ketma-ketligi

1-mashq. D-VI davrasini G-dur, E-dur, Des-dur tonalliklarida oltita holat bo'yicha yozing va chaling.

Minordagi D-VI akkordlarning ketma-ketligi

Eslatma: Minor tonalliklarida dominantani VI-pogvona uchtovushligi bilan qo'shganda ort.2 yo'nalishiga yo'l qo'ymaslik uchun, so'nggi akkordda albatta tersiya juftlanishi zarur, masalan:

2-mashq. D-VI davrasini d-moll, fis-moll, es-moll tonalliklarida oltita holat bo'yicha yozing va chaling.


Eslatma: D7 ning Vl-pog'ona uchtovushligiga yechilishi major hamda minorda bir xildir.

3-mashq. g-moll, D-dur, As-dur tonalliklarida dominanseptakordni avval tonikaga, keyin esa VI-pog4ona uchtovushligiga yechilishi bilan yozing va chaling.

Majorda Vl-pog'ona uchtovushligining D ga qo'shilishi

turlicha melbdik holatlarda yozing va chaling.

Minordagi VI-D davralari

5-mashq. Quyidagi garmonik shakllarni ko'rsatilgan tonalliklarda zich va keng joylashuvlarda yozing va chaling.

T - D - V l - S - T (h-moll, b-moll);T - VI - S - T (D-dur, b-moll);T - V I - T 6 - S - T (e-moll, Des-dur);T - VI - Кб4 - D2 - Тб (F-dur, gis-moll);T - D - VI SII6 - D (g-moll, H-dur);T - D7 - VI - SI 16 - К64 - D7 - T (B-dur, cis-moll).


Bo'lingan kadensiya

Vl-pog'ona uchtovushligida tersiya juftlanishi shart.

C-dur a-moll

kadensiyalarni har birini turlicha melodik holatlarda yozing va chaling:

bo'lingan kadensiya (e-moll, B-dur, cis-moll, Ges-dur);to'liq va kengaytirilgan plagal kadensiya (d-moll, A-dur, H-dur, es-

moll).

16.3 Masalalar

l



D T-D 2-T6-D 43 I T -T 6-S 6-II6 IK64-K64-D-D7 I V I-T 6-S -II6 IK 64-D 7-T- S64 I T II2) t-D65~ t11 S3- 164-S6 I D - D - D2 116 - S-II6 1 K64-K64-D7 I VI - VI - s I t II3) T-T6 I S-D 2 I T 6 - D43 I T-I16 I K64 - D7 I VI - 116 I K64 - D7 I T - S64g I T II4) t6- D64-t I D65- t-VI I 1I6-D2-46 I S-K64-D7 IVI-s- 116 I Кб4 - Кб4 - D7 I t II5) T - T6- S - D65 I T -V I- S - I l6g I K6+-D7-V1 -S I K64 - D7 - T - s64g I T II6) at6s-D433- t I S61- t643- s I D2-16-D65 I t - s - 116 I K64-K64-D7 IV l-V I-s I K64-K64-D7 I t II7) T-D 64-T6 I II6-D 2-T6 I D43-T-S6 g IK64-D-D65 I T -V I-S I D 2-T6-II I K64-K64-D7I V I-s6g-Il6g I K64-K64-D7 I T - T - S64g I T II8) t-D 2-t6-s I D65-t-s6-t64 I s-t6-VI—116 I K64-K64-D-D2 I t6-D43-t-D7 I VI—s—16—116 I K64-D7-t-s64 I t II9) T -V I-II I D 5-D 6s-T I S6-S-I1 I K64-D7-VI I S -ll6g - D7 I T - S64 - S64g I T II10) D - D6s I t - t6 - s6 - 116 I D - D2 - t6 - t I V I-s - Кб4 - D7 I t - VI- t II


17. Subdominanseptakkord

17.1 Il-pog'ona septakkordi

C-dur a-moll

SI17 s in

----------------- 1 I----------S117-D 1 S I17-K64

bp - —

i ! ij 1

T " Г ' J j-Jtl—p----p-----

1-mashq. Il-pog'ona septakkordini to'rtta usul bilan, xususan:1) dominanta uchtovushligiga;2) kadans kvarsekstakkordiga;3) noto'liq dominanseptakkordga;4) dominanta tertskvartakkordiga yechib e-moll, B-dur, fis-moll, As-dur

tonalliklarida, turlicha melodik holatlarda yozing va chaling.


17.2 Il-pog'ona septakkordining aylanmalari

2-mashq. Il-pog'ona kvinsekstakkordini uchta usul bilan, xususan:1) dominanta uchtovushligiga;2) kadans kvarsekstakkordiga;3) dominant sekundakkordiga yechib, D-dur; g-moll, cis-moll, H-dur


SII43-D 1 ISII43 - К64 ISII43 - D7

3-mashq. Il-pog'ona tertskvartakkordini uchta usul bilan, xususan:1) dominanta uchtovushligiga;2) kadans kvarsekstakkordiga;3) asosiy dominanseptakkordga yechib, G-dur, d-moll, E-dur, b-moll


SII2-D6 I I Sir2-D65

4-mashq. Il-pog'ona sekundakkordini dominanta sekstakkordiga va dominanta Kvinsekstakkordiga yechib, F-dur, h-moll, Des-dur, gis-moll tonalliklarida, turlicha melodik holatlarda yozing va chaling.


5-mashq. Quyidagi misollar garmoniyasini tahlil qiling va ularni 'ortepiyanoda chaling. Misollarni yoddan turlicha tonalliklarga transpozitsiya filing.

6-mashq. Quyidagi garmonik shakllarni, ko'rsatilgan tonalliklarda cozing va chaling.

® (G-dur, dis-moll);*-+J— J—I

Ф (F-dur, gis-moll); @ (e-raoll, Des-dur); <3> (D-dur, b-moll);l-J- - J- - K*- - - k4-J- - J I J . - - - ll| J I J - - J » I JT SII»5 D SII*5 Dl T* T* SII7 D D7 TSvi ' T« SII« SII45

Ф (fis-moll, As-dur); ® (B-dur, cis-moll).-J-- Ilf J J I J-- l-J- J—I-J---II j J - I J -J J- I J---J-+-J-- J I J.— иT T VI SII«5 Км D7 T T SII431 SIIss D Dj T* Silts T

17 J Subdominanseptakkord qo llanilgan kadensiyalarTo'liq mukammal kadensiya


birini bir nyecha variantlarda yozing va chaling.1) nomukammal to'liq kadensiya (D-dur, g-moll, H-dur, es-moll);2) mukammal plagal kadensiya (F-dur, h-moll, dis-moll);3) kvarsekstakkordli to'liq kadensiya (e-moll, B-dur, cis-moll, Ges-dur);4) nomukammal plagal kadensiya (G-dur, fis-moll, b-moll);5) kengaytirilgan plagal kadensiya (d-moll, Es-dur, gis-moll);6) to'liq mukammal kadensiya (A-dur, c-moll, Des-dur).8-mashq. Biror bir musiqaviy frazani, subdominanseptakkord yoki uning aylanmasidan iborat kadans asosida tugallab, oldindan tayyorgarliksiz chaling (improvizatsiya qiling). Shundan keyin bu frazani parallel tonallikda (ayrim o'zgarishlar bilan) kadansdagi xuddi shu garmonik shaklni saqlagan holda takrorlang, masalan:

1Shoshmasdan


Doston ruhida

17.4 Subdominantseptakkord qo'llanilgan sekvensiyalar

9-mashq. Il-pog'ona septakkordi kiritilgan motivlarda sekvensiyalar chaling:

a) bir ton bo'yicha yuqoriga tomon;

b) bir ton bo'yicha pastga tomon;


g) major va minomi almashlab, tersiyalar bo'yicha pastga tomon.

10-mashq. Badiiy musiqa asarlaridan olingan quyidagi parchalami garmonik tahlil qiling. Misolning jo'rnavozlik partiyasini notaga qarab va ko'rsatilgan tonalliklarga transpozitsiya qilib chaling.

Andantino A. Gurilev «Matushka-golubushka»


[Andante] A. Dargombijskiy. «Rusalka»

17.5 Masalalar

Il-pog'ona septakkordi va uning aylanmalari agar, berilgan ovozning ko'zlanayotgan harakati uning to 'g 'ri yechilishiga yoki 117 ga o'tishiga muvofiq kelsagina, subdominantaning birmuncha oddiy ko'rinishlari (xususan S va SII) o'rnida qo'llanilishi mumkin.

Akkordning asosiy tovushi (gammaning II pog'onasi) kuyda kichik intervallar bo'yicha (sekunda, tersiya) pastga yo'naltirilgan hollarda II- *pog'ona akkordini septimasiz (odatda 116 shaklida) olish zarur, chunki bunday vaqtda septakkordni to 'g 'ri yechish mumkin emas. *

1


11^ k % J ^

12

т ш • 7JT- f

T—h9— ”

1

—b s^ -L . 11

f — j - Д - T j r i - -


1) t-s6-I]65 I D2-t6-D6s I t-Il43-Il7 I K64-D-D2 I t6-D43-t I H2-D6s-t I II43-K64-D7 I t-t-s64 I t II2) T—Il6sg IT6-D43 IT-T6 IS-D7 IVI-ll43gl K64-D2 IT6-Il7g I K64-D7 I T - Il2g I T II3) T-H65-D2 I T6-D4.V I S6 - lie - Il6sg I K64 - К64 - D7 I T - T - Il2g I T II4) t-t6-D43-t I II43 -D7- I- 116 I D2 - t6 - s - 1143 I K64 - D7 - 1 - 112 I tII


5 )T-D6-D65 IT-VI-II65 ID2-T6-II7 IK64-K64-D7 IVI-Il43g-Il65g IK64-K64- D7 I T II6) zT'-D 64-T6 I S- D2 -T6 I 1165 - K64 - D7 I V l-S- U6sg I Кб4 - Кб4 - D7 I T II7) k t’-D 2-t6-s I D6-D 65- 1-V I I 1143 - D7 - VI - 117 I K64 — D7 — t — 112 I t II8) T - 1165 - D2- T6 IS - Il7g - D43 - T I VI - ll43g - Кб4 - D7 I T - Il2g- T II9) t-46-117- D43 I t-V l - 1143 - D I VI - t6 - S - H65 I K64 - D7 - t - 1165 i III10) T -D 43-T 6 I S-I165-VI64 I I17-D7-T I H2-D 65-T I s6g-T64-ll65g I K64- K64-D7 I T-S64-H2g I T II

18. Y etakchi septakkordlar

18.1 VH-pog'ona septakkordi

C-dur a-moll

DVII7 DVII7

DVII7 ning - T ga yechilishi

DV1I7 ning funksiya ichidagi yechilishi (DVII7-D65)


I-mashq. B-dur, e-moll, cis-moll tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi etakchi septakkord tuzing va quyidagi variantlarda yeching:

a) tersiyasi juftlangan (mumkin bo'lgan joylarda esa primasi juftlangan) tonika uchtovushligiga;

b) funksiya ichida.

18.2 VII-pog4ona septakkordining aylanmalari va ularning yechilishi

DVI165 ning - T6 ga yechilishi

Eslatma: Parallel kvintalar hosil bo'lishi tufayli etakchi kvinsekstakkordning tonika uchtovushligiga yechilishi mumkin emas.

DVII43 ning - T6 ga yechilishi

DVII2 ning - K64 ga o'tishi


V ll'pog 'ona septakkordi aylanmalarining funksiya ichidagi yechilishi

DVH65-D43 DVIU3-D2 DVII2-D7

2-mashq. F-dur, h-moll, Es-dur tonalliklarida etakchi septakkordning turlicha melodik holatlardagi kvinsekstakkordini tuzib, uni tonika sekstakkordiga va funksiya ichida yeching.

3-mashq. G-moll. A-dur, b-moll tonalliklarida etakchi septakkordning turlicha melodik holatlardagi terskvartakkordini tuzib, uni tonika sekstakkordiga (tersiyasi va primasi juftlangan) va funksiya ichida yeching.

4-mashq. D-moll, fis-moll As-dur tonalliklarida etakchi septakkordning turlicha melodik holatlardagi sekundakkordini tuzib, uni turlicha usullar bilan kadans kvarsekstakkordiga va funksiya ichida yeching.

5-mashq. Ko'rsatilgan tonalliklarda quyidagi davralarni har birini turlicha melodik holatlarda yozing va chaling:

1) c-moll: DVII65 - D43 - T;2) D-dur: DVI143 - T6;3) f-moll: DVII7 - D6s;4) E-dur: DVII2 - D7;5) cis-moll: DVI17 - t;6) H-dur: DVII43 - D2- Тб.

183 VH-pog ona terskvartakkordli alohida plagal kadans (DVII43 - T)

—A-----%— F— 1 i ^ ------ 1

ГJ i

г4 .

г1—Jj.—ff------

6-mashq. d-moll, A-dur, b-moll, Fis-dur tonalliklarida, har biri turlicha melodik holatlardagi VII-pog'onaning terskvatakkordli alohida plagal kadansini tuzib yozing va chaling.


1) (c-roofl, H'dur); 2) (f-moil. Des-dur); 3) (D-dur, je -тоШ

| -J I J--J-hJ--J-U--J—Ы---lt$- J J I J J I J J I J-- Ilf J- -JhT DVII? D65 T » S6 DVTI2 D i T S DVIH3 T6 - Slle SVII4J T S6 DV1I43

4) (h~noQ,£~dur);

- J- -J-i J J IJ—k£-J—J- J- + J J -J—IJ -J J -J-1 J-J—J—иKM - D7 - T T V ID V II4J Тб - D DVII7 TVu DVII65 D7 T SVIHJ T

5) (F-dur. b-mott); 6) (fp-roofl, As-dur).

| -i - J J I J -J-J' I J J J I J.---H|-J--J I J ё -J-l J - J- J 4 el---HT Г» V I DVII65IV64 D V II7 T S SVII43 T T V I DVII4J V DVII2 KM - D, T

18.4 Kamaytirilgan septakkord engarmonizmi

8-mashq. Yechilishiga qarab kamaytirilgan etakchi septakkordning turini aniqlang. Misollarni tonikaga qadar yetkazib chaling.


S o - —-- i>* ',*гги' l :-c»— ' — "1 — " ' ~ — :r z ;

V J ✓XT j -fT )j

1 i! i----------

4 »

г й г т . ...... l «и « ....—

18.5 Masalalar


8=±



1) t - I l2 - k a m .V H 7 —D 65 I t - I - I 1 6 5 - D 2 I t 6 - I I 7 - K 6 4 - D 7 I V I - k a m .V I l4 3 - t II2 ) T - D 6 - V I I S -U 6 5 g -D 2 I T 6 - I I 7 I каш .V 1 1б5—D 4 3 - T - 1 l4 3 g I K 6 4 -K 6 4 - D 7 I T II

3 ) t - D 4 3 - t6 I karn.V 1 143—D 2 - t6 I I I 7 - D 4 3 - D 7 I V I - I I 6 5 —117 I K 6 4 -K 6 4 - 7 I t II

4 ) а Т б 5- S - V I I 6 5 I Т б - s g - H 7 g I D 4 3 - T - k a m .V I l2 I К б 4 prim asi j u f t - K 6 4 -D 7IT - S64 - T II

5 ) t - k a m .V l l7 - 65 I t—I I6 5 - V I6 4 I I l 7 - D - D 6 5 - t I 1143- K 6 4 -D 7 I t - ka m .V H 4 3- t II

6 ) t - k a m .V I l7 - z t3 1 k s 3- t6 4 - s6 I k a m . V l l2 - D - D 65 I t - V I - H 6 5 I K 6 4 -K 6 4 - D 7 I t II

7 ) T - 112 I D 65 - T I V I - V I6 I I I - 1165 I K 64 _ D 7 I V I - k a m .V Il4 3 I TII8 ) 1 - I I6 5 - D 2 I t6 —D 4 3 —t I S 6 ~ t6 4 -Il6 5 I K 6 4 - D - D 7 I V I - S - I I 7 I D 4 3 - t - I l4 3 I K64 - K 64 - D 7 I t - t - ka m .V H 4 3 I t II9 ) T -1 1 2 -k a m .V I I7 -D 6 5 I T - I l 4 3 g - D 7 - V I I V I I 4 3 - D 2 - T 6 - S I V I I 4 3 - T 6 4 - V I I 2 - k a m .V I l2 I К б 4 - К б 4 - К б 4 - D 7 I T - 112 g - T II1 0 ) T - I l7 g - k a m .V I l6 5 - D 4 3 I T - D 6 - V I -П б 5 I D 2 - T 6 - V I I 6 5 - V I6 4 I I I6 s g -

k a m .V ll4 3 - T —I l4 3 g I К б 4 - D 7 - T - ka m .V H 43 I T II

19. Dominantnonakkord

C-dur a-moll C-dur a-moll

I to'liq D9 I j noto'liq D9

Beshovozlik bayondagi D9 ning T ga yechilishi

1-mashq. d-moll, Es-dur, cis-moll tonalliklarida turlicha melodik holat-lardagi to'liq dominantnonakkord tuzing va yeching.


To'rtovozlik bayondagi D9 ning T ga yechilishi Ichki funksional yechilish (D9 - D7)

2-mashq. G-dur, h-moll, As-dur, dis-moll tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi noto'liq dominantnonakkord tuzib, uni ikki xil usul bilan:

a) bevosita;b) dominantseptakkord orqali tonikaga yeching.

19.1 Dominantnonakkord qo'llanilgan sekvensiyalar

3-mashq. Dominantnonakkord kiritilgan motivlarda sekvensiyalar ('haling.

a) bir ton bo'yicha pastga tomon;



1) T-kam.VIl43-T6 I S-ll6sg-D2 I T6-II7-VI64 I H65-K64- D9 I T- S- kam.VH43 I T II2) t-D43-t6 I II65- kam.VIl43-D2 I t6-s-D9 I t - VI - II43 I K64- D9- D7 I tII3) t - kam.VH43 I t6 - 117 I D43 -t I s6 - t64 I 1165 - 1143 I Кб4 - D9 I t II4) kT65-T6'-Il7-H65g IT6-D43-T'-VI5 I S6-H43g-K64-D9’g I zT-kT^S<S4- Il2'g IT II5) zT5-VI-kam.VIl2-T64 I Il6-Il65g-T6l-T651 Il7-Vl64-H65-Il65g I КЫ- D95g-T-H2g I T II6) zr1- kam.VIl43 - t6 I S61- t64- 1165 I t65-D9-D7 I VI-kam.VIl2 I K64-K64- D9 I t II

20. Dominanta guruhining kam qo llaniladigan akkordlari

20.1 VH-pog ona sekstakkordi

C-dur a-moll

Uvii6 Dviib


1-mashq. Ko'rsatilgan tonalliklarda to'rtovozlik bayondagi quyidagi VII-pog'ona sekstakkordlarini tuzing:

1) D-dur, /-wo//-keng joylashuvda, primaning melodik holatidagi tersiyasi juftlangan;

2) e-moll, As-dur-kcng joylashuvda, kvintaning melodik holatidagi tersiyasi juftlangan;

3) B-dur, gis-moll-z\ch joylashuvda, primaning melodik holatidagi tersiyasi juftlangan;

4) H-dur, d-moll-zich joylashuvda, kvintasi juftlangan va melodik holatdagi;

5) F-dur, ds-mo//-zich joylashuvda, tersiyasi juftlangan va melodik holatdagi;

6) E-dur, g-moll-zich joylashuvda, primaning melodik holatidagi kvintasi juftlangan;

7) Des-dur, h-moll-keng joylashuvda, kvintaning melodik holatidagi tersiyasi juftlangan.

DVII6 ning tonika akkordiga yechilishi

DVI16-T DVII6-T6

2-mashq. G-dur, c-moll, As-dur tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi VII-pog'ona sekstakkordini tuzib, tonika uchtovushligiga va tonika sekstakkordiga yechilishi bilan yozing va chaling.

20.2 VII-pog'ona o'tkinchi sekstakkordi

T-T6 orasida T6-T orasida

sekstakkordi orasidagi VII-pog'ona o'tkinchi sekstakkordini yozing va chaling.


4-mashq. fis-moll, Des-dur tonaliklarida tonika sekstakkordi va uning uchtovushligi orasidagi VII-pog'ona o'tkinchi sekstakkordini yozing va chaling.

Yuqorilama major gammasining yuqorigi tetraxordini garmoniyalashdagi

VII-pog'ona sekstakkordi (DVH6)

i pm

j j j J A J A.. ф т

5-mashq. F-dur, E-dur, As-dur tonalliklarida yuqorigi yuqorilama tetraxordni navbatma-navbat turli ovozlarga joylashtirib garmoniyalang.

Melodik minor gammasining yuqorigi tetraxordini garmoniyalashdagi

VII-pog'ona sekstakkordi (DVIle)

Eslatma: Ikkita katta tersiyaning bir ton oralig'idagi izchilligi maqsadga muvofiq

t6 s2 dVIl6 t6-mashq. d-moll, h-moll, cis-moll melodik minor gammalaridagi

yuqorigi yuqorilama tetraxordni garmoniyalang.7- mashq . Quyidagi garmonik shakllarni ko'rsatilgan tonallilarda

yozing va chaling:

l)(F-dur, gis-moll);

-J -.4 j a2) (h-moll, Des-dur);

\ J I J J— \-XrJ) (A-dur, b-moll);

1 -J-1J.— J -h XT S DVH6 T

4) gm oll, H-dur);

-J------ J -

Тб S DVH6 Тб

5) (D-dur, es-raoll);

S ib D V Ib Te

Ь з -Тб

-J— hJ------ J J i j.T D v m6) (B-dur, dis-moli);

4 — f j ------- -J

SII6T6 D V Ib T

7) (c-moll, E-dur).

h| J - J---- hJ---- J-D V D * Te Тб D V IIe


20.3 IH-pog'ona uchtovushligi va sekstakkordi

20.4 Majordagi III-pog'ona uchtovushligi

111 - S 111 - VI kam uchraydi III - T kamuchraydi

va chaling.1) III - S (B-dur, Fis-dur);2) III - VI (G-dur,E-dur);3) III - T (F-dur, Des-dur);4) HI - S116 (D-dur, As-dur);5) T - III (Es-dur, H-dur);6) VI - III (A-dur, Ges-dur).Eslatma: Sekunda nisbatidagi III-IV pog'ona uchtovushliklari melodik ravishda

qo'shiladilar. Kvarta-kvinta va tersiya nisbatidagi II1-VI va III-T (yoki VI-III va T-III) uchtovushliklar esa garmonik, kamdan-kam hollarda melodik qo'shiladilar.

9-mashq. Quyidagi garmonik shakllarni ko'rsatilgan tonalliklarda yozing va chaling:

1) (G-dur, Fis-dur); 2) (As-dur, H-dur); 3) (D-dur, Ges-dur);

-§-J--hJ--1 J J I J-- n£-J--hJ --j ! X---Ilf J J I J -j I J J I dllgT 111 S D? T T I I I S ib D T VI I I I S К м D? T4) (A-dur, Es-dui); 5) (B-dur, Des-dur); 6) (F-dur, H-dur);

-9-J—J—kJ—J i~i---- itf-J—hJ—J—hJ—J I J.---—J—IT V I I I I S ib T T I I I T V I D T T V I

7) (G-dui, Des dur); 8) (F-dui,E-dui).

-J--J--ha----K§-J--J-- l-J--J--ha----------l-J J I J J I J---HI I I D tj T T I I I V I S T T D I I I V I S ib D

20.5 III-pog'ona sekstakkordi (Sekstali dominanta DIII6)

C-dur a-moll

kam uchraydi kam uchraydi


C-dur a-moll

yozing va chaling.

20.6 Kadensiyalardagi sekstala dominanta >

DIII6 - D7 - T davralari

11'mashq. D-dur, g-moll, H-dur tonalliklarida D1II6 - D7 - T kadans davrasini turli holatlarda yozing va chaling.

DIII6 - T davrasi

C-dur a-moll

davrasini zich va keng joylashuvda yozing va chaling.

13-mashq. Quyidagi kadans shakllarini ko'rsatilgan tonalliklarda yozing va chaling:

1) S - D1I16 - D7 - T (e-moll, As-dur):2) SII6 - DIII6 - T (c-moll, E-dur);


3) Sll - DIII6- T (D~dur, H-dur);4) S6 - DIII6- T (A-dur, gis-moll).

14-mashq. Garmonik shakllardagi yondosh pog'onalarning uchtovushliklari va sekstakkordi arid an iborat akkordlar ketma-ketligini aniqlang. Ularni turli tonalliklarda yoddan chaling.

^ £ Ц- p j» p "1-=



1) T - D656-5 I T - III I S-Il2g I D6 - D76 1 VI - Il4jg I K64-D76 I T- s64g I T II

2) t- s - D26 I t6 -D43-t I 1143- t64- 116s I К64— D‘- D2 I t6 -s- t64 I 1143 - D - D26 It6- - S6 - 1165 I K64- D-D76 I t- S64- 112 I t II

3) zT3 - S3 - T6 - D43 I T -V I- 1165— H65g I K64- K64 - D9 - D7 I T -III-S - H6sg ID - D2 - T6 - Il43g I К64— D76 - T - Il2g I T II

4) T-T6 - S - I kam.VIl65 - D43-T- I VI - VI - 116 - Il6sg I K64-D- D2 I T6-D64-T-T6 I 1165—II6sg— K64- D76 I VI-II43 - Il43g IK64- К64— D9g -

D7 I T II

5)T -T 6 - 1165 - H65g I D2- D26 - T6 -D43 I T-V I -116- Il6sg I K64- K64- D - D2 I

T6 - D64 - T - VI I VII43- D26 - T6 - Il7g I K64- D7 - T - s64g ITII

6) T -T -II2 - Il2g I kam.VH7-D656- T - 6 I S6-T64- II65- ll6sg I Кб4- Кб4- D 7, м - I

T - D65 - T - VI I 116 - VI64- II - Il7g I K64- D75'6 - T - s64g IT II

7) T6'-V II6-T I 1I9( ,,-D76 -D7 I V I-IIl- S I K64- K64-D96g I T - S64 - Il2g I T II


8) zT '-V I-S -H IT-D6-VI- kam.VIl2 I Кб4- Кб4- D6-D2 I T6 - Il6sg - T II

9) zT' - kT1- D65 I T -III-S I D9 - D7 - D2 I T6 - 117 - Il7g I Кб4 - D76- D7 IVI - Il43g - D76 I T - H65g - kam.VH43 I T II

10) T - T6 - S - VII6 I T - VI - 1165— Il65g I K64- D6 - D2 I T6- sg - T II

21. Tabiiy minor

21.1 Tabiiy minorning dominanta guruhi akkordlari

a-moll

d III dvil d6 d6 dVIle

21.2 Yuqori ovozdagi frigiy davrasi

Garmoniyalash namunalari

1-mashq. Yuqori ovozdagi frigiy davrasini turli uslublar bilan garmoniyalang:


Garmoniyalash namunalari

2-mashq. Basdagi quyidagi frigiy davralarini turli uslublar bilan garmoniyalang:

ф @ ф

ф д l Ф

21.4 Masalalar



1) t- t6-VH6t-Vl6 I D6-D65 - t - t2 I S6 - t64 - s - 1165 I K64 - K64- D - D656 5 I t - Hit - S - 1165 I D - D76 - VI - 114л I K64 - D76 - t - kam.VIl43 11 II

2) zt1 - t6 - 1165 - D26 I t65 - D43 - t - 1143 I К64— Кб4— D - I t — t6 — VIl6t - VI6 I kam.VH7 - D65 - t - 116s I К б4- D9 - t II

3) kt1 - t6 I П7 - VI64 I 1165 - D26 116 - Hit I VI - 1143 I К64 - D7ft I t - 112 I t II4) I - 16 - D43 I t - VI - 1165 I D26 - t6- III t I s - К64— D76 I t II5) ц - D43- t I VI - 1165 -VI64 I 1I7- Ds - D7 I VI - Hit - s I К64— K64-D /' I t II


22. Tonal sekvensiyalar

22.1 Uchtovushlik va sekstakkordlardan iborat sekvensiyalar

Pog'onama-pog'ona pastlama sekvensiya namunasi

Pog'onama-pog'ona yuqorilama sekvensiya namunasi

1-mashq. Major tonalliklari pog'onalari bo'ylab pastlama va yuqorilama tonal sekvensiyalar chaling:


Pog'onama-pog'ona yuqorilama sekvensiyaning minordagi namunasi

Eslatma: Minor sekvensiyasining dastlabki va oxirgi halqasi garmonik minorda, barcha boshqa halqalar esa tabiiy minorda tuziladi.

2-mashq. Uchtovushlik va sekstakkordi ardan iborat quyidagi motivlami minor tonalliklari pog'onalari bo'ylab, pastga va yuqoriga tomon chaling:


Pastlama tonal sekvensiya namunasi

Yuqorilama tonal sekvensiya namunasi

3-mashq. Major tonalliklari pog'onalari bo 'у lab pastlama va yuqorilama tonal sekvensiyalar chaling:


Septakkordlardan iborat pastlama tonal sekvensiyalar namunasi

motivlarda pastlama va yuqorilama tonal sekvensiyalar chaling.

1


23Andante



1) kT1- T6 - I I '5' - D7 I VI-VI6-V I I 'S)- IU7 I S - V1437 - II, - Il6sg I K64- D - D, I T„ - D43 - T - T , I S6 - T64 - 1165 - kam.Vll43 I T(, - II7g - K64- D76 I T -I l,g - T II

2) t- 1165 - t6 I D6- D6s I l- kam.Vll43 - t(l I s - 114з I D -D ,- ts I I17-V164- 1165 I К64— K64 I D - I t - t7 - Ilj I D„ - 1164m- D7 I VI - V l l 2t - III6 t I s,- S65 - t64 I S7 - 1165 I К64 - Кб4- Кб4 I D / - D7 I t II

3) kT" 51 - T25 - VI, - s*g I D - kam.VH43 - Th - I k i l l1'-5’ - III, - T 7-V Ift VII - 1143 - III6 - D2 I Tt ' - T65 - II7 g - T6 - s g I D6No - D / - T - D64- T6 I Il65g- V164g- II7g - 1165g I К64— D,6 - T II

4) kt5—Vllt—t—VI— Il7t I t 'lI l4 3 t—VI7 - И43 I d , - t43 - S, - 1143 I K64-K64- D - I t3- I I , - t5- S64, l d6-V l- H63- II,91'5’ I K643-K64‘- d7’-d 7' I V I- 14з- S7- И433 I t5 II

5) zT'-Vl43-VII6- T - T2 I S6- II43-T64 - S — II-, I T6-Il43'-ll433g I D6 - D - D2* I

T V -Ill,-V I6-Vl65 I VIl6- I l2-D ft-D65 I V lh- T ,- S„- s65g I К64— K64- D,g I T II


6) zt'-kam.VU65-t6~ kam.Vll, I t - t2- VI - 143 I Il6s - D, - t6 - II, I D - 164- D - I kam.VH^-lII^g-Sr-VIIjl I Hl65-II6-IH 7-V l, I 1165-1,- II,- D, I VI kam.VIl43 - t II

7) aT6'-V II6-V I6-D 65-D 6l-III2, l V [,'-D fi~S6- Н1/-1Щ 1- T2 I S6- n i 6~II6-T 65-T V - II,"5> I D,ft - D, - I sft'g - s /g - H65'g - T65 - II2 I D6-D 6-III65 - llft - IIIj I VI6 - VI, - S6s - Ill6 - VI43 I II, g- D,'-5' - D,6g- T6 II

8) k t'-S ’m -Dj I ц- t j5! ss'- s 65-V II2t I 1116'-Шб5 I VI -V I2 - VII4M I d - d2- VI43 I s - s2 - D43 I t5 - I VI' - II2t -V I, I d6 - kam.Vll, I t - II, - t, I VII6t - kam.VH65 I t* - tj' - t657 I s - VI437 - II, I D6 - D - D,6 I t II

9) zTs-kT 3-H I,7- lII ,s I lle‘- II6s - D - I zS5- kSs- VI, - VI, I D6 - kam.Vll, - T I S6S - S6' - VI, - VH2 I III65 - HI6' - D, - VI2 I 1I65 - II, - D6 - D, I T - II2g - T II

10) ZT-S64-T- T,5 I VI1- 1I64-VI- VI25 I S’- D2- T6 - II7g I D - T64 - D- I VII437 - HI-D43 -T I Т4Э7—S-VI43-II I II437-D,- Ш437 - VI, I K64- D,’g - T - II

23. Qo'sh dominanta

23.1 Qo'sh dominanta septakkordi

C-dur c-moll

DD7- D7

DD7 DD7

DD7- D43 DD7-DVII65

1-mashq. G-dur, c-moll, dis-moll tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi qo'sh dominantaning septakkordini tuzib, uni:

a) dominantseptakkordga;b) dominantterskvartakkordga;v) yetakchi kvinsekstakkordga (majorda-kichik va kamaytirilgan,

minorda faqat kamaytirilgan) yeching.


Наг bir misolni tonika akkordi bilan tugallang.

Noto'liq DD7- D7

holatlardagi qo'sh dominantaning noto'liq septakkordini tuzib, uni to' liq dominantscptakkordga yeching.

DD65-D DD65-K64 DD65-D2 DD65-DVII43

3-mashq. d-moll, E-dur, Ges-dur tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi qo'sh dominantaning kvinsekstakkordini tuzib, uni to'rtta uslub bilan, xususan:

1) dominanta uchtovushligiga;2) kadans kvarsekstakkordiga:3) dominanta sekundakkordiga;4) yetakchi terskvartakkordga yeching.Har bir misolni tonika akkordi bilan tugallang.

DD43-D DD43- Кб4 DD43-D7 DD43 - D9

4-mashq. g-moll, A-dur, es-moll tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi qo'sh dominantaning terskvartakkordini tuzib, uni to'rtta uslub bilan, xususan:

1) dominanta uchtovushligiga;2) kadans kvarsekstakkordiga;


3) dominanseptakkordga;4) dominantnonakkordga yeching.Har bir misolni tonika akkordi bilan tugallang.

DD2-D65

holatlardagi qo'sh dominantaning sekundakkordini tuzib, uni dominanta kvinsekstakkordiga va yetakchi septakkordga yeching.

Har bir misolni tonikacha etkazing.

6-mashq. Quyidagi garmonik shakllami yozing va chaling:

1) SII6 - DD6 - D - D7 - T (c-moll H-dur);2) T6 - DD7 - D7 - VI (fis-moll, As-dur);3) S6 - DD43 - Кб4 - D (D-dur, es-moll);4) SII6 - DD6 - Кб4 - D (g-moll Fis-dur);5) T - DD43 - D7 - VI (Es-dur, dis-moll);6) T - DD7 - D43 - T (F-durt cis-moll);7) S - DD64 - D9 - D7 - T (A-dur, f-moll);8) Sll7 - DD7 - DVII65 - T6 (B-dur, gis-moll);9) T - DD2 - DVH7 - T (h-moll, Des-dur);10) VI - DD65 - D - D2 - T6 (G-dur, b-moll);11) T - DD7 - D43 - T (d-tnoll Fis-dur);12) Sll2 - DD2 - D6 - T (e-moll, Ges-dur).

DD9-D7

7-mashq. c-moll, H-dur tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi qo'sh dominantaning nonakkordini tuzing va uni tonikaga yetkazilgan dominantseptakkordga eching.


C-dur c-moll

DDV1I7 DDVII7

DD(kam) VII7 - major К 64 DD(kam) VI17 - minor K64

Eslatma: Shaklda yaqqol ko'rsatilgan kamaytirilgan yetakchi septakkordning septimasini dominantaga engarmonik almashtirish har safar DDV1I7 ning major K64 ga yechilishida talab etiladi.

j i t

DDVII7 -D2 “I 1 DDVI17 -DV1141

W-j J - J -

Eslatma: Misollardagi qavslar bilan ko'rsatilgan kvintalar parallelizmi qat’iy xor to'rtovozligiga asoslangan mashqlarda ta’qiqlanadi. Ammo, faktura bayonida bunday parallclizmlarga bemalol yo'l qo'yiladi.


8-mashq. e-moll, B-dury cis-moll tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi dominantaga yetakchi septakkordni tuzib, uni to'rtta uslub bilan, xususan:

1) dominanta uchtovushligiga;2) kadans kvarsekstakkordiga;3) dominanta sekundakkordiga;4) yetakchi tertskvartakkordga yeching.5) yechilishni tonikagacha yetkazing.

DDVII65 -K64 I I DDVII65 - DVII2

9-mashq. F-durt A-dur, gis-moll tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi dominantaga yetakchi kvinsekstakkordni tuzib, uni kadans kvarsekstakkordiga va yetakchi sekundakkordga eching. Har bir misolni tonikagacha yetkazing.

10-mashq. G-dur, Es-dur, b-moll tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi dominantaga yetakchi terskvartakkordni tuzib, uni dominanta kvinsekstakkordiga va yetakchi septakkordga yeching. Har bir misolni tonikagacha etkazing.


11-mashq. d-m oll, fis-m oll, H -dur tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi dominantaga yetakchi sekundakkordni tuzib, uni dominanta terskvartakkordiga va yetakchi kvinsekstakkordga eching. Har bir misolni tonikagacha yetkazing.

12-mashq. Quyidagi garmonik shakllarni yozing va chaling.

1) T - S - DDVH7 - Кб4 - D7 - T (g -m oll, A s-dur);2) T - S - DDVII7 - D (h-moll, D es-dur);3) DD6 - К64 - D7 - T (F-dur, g is-m oll);4) T - S - DD - D7 - VI (h-m oll. F is-dur);5) T - VI - DDVIl? - K64 - D7 - T (F-dur, b-m oll);6) T - DD7 - D7 - VI (c-m oll, A -dur);7) T - DD2 - D64 - T (Es-dur, g is-m oll);8) T - VI - DD9 - K64 - D (D-dur, cis-m oll);9) T - DD65 - D7 - VI (G-dur, f-m o ll);10) T - DDV1I65 - 164 - DVII7 - 164 - D7 - T (e-moll, D es-dur);11) T - S1165 - D65 - D (B-dur, d is-m oll);12) T - DDVI143 - D65 - IV65 - D43 - T (d-m oll, Ges-dur).

13-mashq. Quyidagi qo\sh dominanta akkordlari bo'yicha tonallikni aniqlang, keyin ularni yechilishi mumkin bo'lgan uslublarning biri bilan tonikagacha yetkazib yozing va chaling.


C-dur, c-moll

b3DDVH6-D b3DDVIl6 - K64

orttirilgan sekstakkordni dominanta uchtovushligiga va kadans kvarsekstakkordiga yechilishi bilan yozing va chaling. Har bir misolni tonika bilan yakunlang.

S5DD43- K64 ^5DD43-D

15-mashq. e-m oll, A s-dur, d is-m oll tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi orttirilgan terskvartakkordni ikki variantda:

a) keyinchalik tonikaga yetkazilishi bilan kadans kvarsekstakkordiga;b) dominanta uchtovushligiga yechilishi bilan yozing va chaling.

b3DDVI!65 - К64


holatlarda keyinchalik, tonikagacha yetkazilishi bilan b3DDVIl65 - K64 davrasini yozing va chaling.

t>3DDvii65 - D («motsartcha» parallel kvintalar bilan) (ichki funktsional echilishi)

17-mashq. g-m oll, A-dur, D es-du r tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi orttirilgan kvinsekstakkordni ikki variantda:

a) «motsartcha» parallel kvintalar bilan;b) ichki funksional yechilishi bilan yozing va chaling.

18-mashq. Ko'rsatilgan tonalliklarda quyidagi garmonik shakllarni yozing va chaling.

1) T - S6 -?5DD43 - Кб4 - D - T (Fdur, b-m oll);

2) T - DDVII65-b3DDVIl65 - DUI6 - D7 - T (Es-dur, cis-m oll);

3) SII43 -t?5DD43 - К64 - D2 - Тб (h-moll, E-dur);

4) T -t?3DDVH6- S1I43 - D7 - T (G-dur, es-m oll);

5) T - DD43 -b5DD43- D - D7 - VI (c-tnoll, Fis-dur);

6) S6 >b3DDVll65 - D - D7 - T (D -dur, gis-m oll);

7) T - b3DDVH65 - DIII6 - T (B-dur, f-m oll);

8) S ' SII43 - *5DD43 - Кб4 - D7 - VI (e-m oll, G es-dur);

9) T- S6 -t>3DDVIl6- D (d-m oll, H -dur);

10) D - VI - [>3DDVIl6 - Кб4 - D7 -T (g-moll, D es-dur).

23.4 Kadensiyalardagi qo'sh dominanta

Qo'sh dominantali kadans davralarining eng xarakterli namunalari


19-mashq. Qo'sh dominantali quyidagi kadensiyalarni qat'iy to'rt ovozli shaklda va oddiy tipdagi fakturada yozing va chaling.

1) DDVII7 - Кб4 - D7 -T (G-dur, B-dur, E-dur, As-dur);2) DD43- Кб4 - D7 -T (D-dur, cis-moll, b-moll, Ges-dur);3) DDVII65- Кб4 - D7 -T (h-moll, Es-dur, c-moll, Fis-dur);4) DD65- Кб4 - D7 -T (F-dur, A-dur, h-dur, Des-dur).

DD65- K64 - D7 -T

20-mashq. D-dur, fis-moll, As-dur, es-moll tonalliklarida turlicha melodik holatlardagi perecheneli DD6s- Кб4 - D7 -T kadans davrasini qo'sh dominantaga yechilishi bilan yozing va chaling.

21-mashq. Qo'sh dominanta kiritilgan garmonik shakllardagi akkordlar ketma-ketligini aniqlang. Misollarni turli tonalliklarga transpozitsiya qilib, yoddan chaling.


22-mashq. Bir-ikki fraza hajmidagi melodik tuzilmalarni, qo'sh dominanta kiritilgan garmonik davra bilan boshlab va tugallab, improvizatsiya qiling.

23-mashq. Quyidagi badiiy musiqa asarlaridan olingan parchalarda qo'sh dominanta kiritilgan garmonik davralami toping. Misollaming garmonik shakllarini tahlil qilib bo'lgach, turli tonalliklarda chaling.

Naina M. Glinka. «Ruslan vaLyudmila»


Adagio sostenuto assai F. List. Fortepiano va orkestr uchun konsert №2

23.5 Masalalara) Kadensiyalardagi qo'sh dominanta


b) Tuzim ichidagi qo'sh dominanta

13

n o V r — f m


122 6


r -|f f t f i -fL-Lt Г-; " я.^ - ■ I У—Щ —Iва=E t . ^ r ~ d


a) Kadensiyalardagi qo'sh dominanta

1) кТ’ - VII43 I HI - VI I »65 - DD65 I K64 - D7 I T - s64g I T II2) kTM I43-D-D26 I t6~ IIIt-s-kam.DDVII7 I D -V I- 1143 - DD43 I K64 -

D, - t II3) T - S6 - Il43g I D7 - VI - 1165 I kam.DDVII, - Кб4 - D,6 I T II4) KT’-Iles-m sg I D /- T6 - II7 - 1165 I DD65- K64 - D76 I T - T5- DDj#1 I T II

b) Tuzim ichidagi qo'sh dominanta

1) T6 - DD7 -D43 - t I s6 - DD43 - D - D6s6 I t - kam.DDViI43 - t -*6 is - 1165 - DD65 - kam.DDVII7! Кб4 - D9 - t I!

2) T-V I-DD 65-D/ I T6-II7-VI64-1[65-DDVII7I K64-DDVH65-K64-D7 I T-s64g-T II

3) ATj-S I T6-DD7 I lI7g-Do6 51 T6-T I DD43-D76 I VI-III I S-DDVI17 I K64-D7IT II

v) Qo'sh dominanta alteratsiyasi

1) T - III - S I VII6 - T - T6 I S - 114з - DD43#‘ I K64 - K64 - Dwg I T II

2) t - D43- I s6- D65 - t Is - kam.DDVHes - kam. DDVHesb1 I Кб4 - D - D76l t II3) t - D43- t6 I S — VII65 - D43 I t - 1143 - t64 I 1165 - DD65 -kam.DDVII7о7, I

Кб4 - К64 - D9 I t - S64 - II2I t II


24.1 Oddiy akkordlarni o'rin almashuvi qo'llanilgan yakka tonallikli davriya

jumla

1-jumla D da yarim kadensiya bilan, 2-jumIa T da to'Iiq kadensiya bilan yakunlangan.

24.2 Rivojlangan garmoniyali yakka tonallik davriya

l


f

f

l-mashq. Yuqorida keltirilgan yakka tonallik davriya misollarini tahlil qiling, key in ularni yoddan chaling. Qo'shimcha mashq sifatida bu davriyalarni yoddan boshqa tonalliklarga transpozitsiya qilish tavsiya etiladi.

2-mashq. Badiiy musiqa asarlaridan olingan yakka tonallik davriyalarni tahlil qiling, keyin ularni garmonik shakllarini yoddan turli tonalliklarda chaling.


25. Takrorlash uchun mashqlarBirinchi vazifa

1. A-dur tonalligida IV-pog'ona terskvartakkordini tuzing va uni VII- pog'ona septakkordiga eching. Hosil bo'lgan motivda pog'onalar bo'yicha pastga tomon tonal sekvensiya chaling.

2. Re-lya-bemol-fa-si akkordini aniqlang va yeching. Keyin tovushlarni engarmonik ravishda almashtirib, bu akkordni boshqa tonalliklarda eching.

3. g-moll tonalligida kvintaning melodik holatidagi, zich joylashgan tonika uchtovushligini dominanta terskvartakkordi bilan qo'shing, oxirgi akkordni tonika uchtovushligiga sakrash orqali eching.

4. Do-diez-si-lya-sol-diez pastlama frigiy tetraxordini oldin yuqori ovozga, keyin esa basga joylashtirib bir necha variantlarda garmoniyalang.

5. Es-dur tonalligada Ш-pog'ona sekstakkordli to'Iiq kadensiya chaling va tonika basi fonidagi minor subdominantali qo'shimcha plagal kadensiya bilan tugallang.


6. D-dur tonalligida ko'rsatilgan ritmik shakl bo'yicha, birinchi taktning birinchi choragida qo'sh dominantanmg sekundakkordini qo'llagan holda jumla tuzing va chaling:

---- *---- hj---- »---- hj---- J---- Ьэ------- H

7. Quyidagi misolni garmonik tahlil qiling, keyin uni garmonik shaklini yoddan chaling:

I. Lya tovushidan qo'sh dominantaning septakkordini, kvinsekstakkordini va sekundakkordini tuzing va har birini tonikaga yetkazib yeching.

2. Quyidagi akkordlarni aniqlang va yeching:

3. fis-moll tonalligida I-pog'ona uchtovushligi va sekstakkordi orasidagi o'tkinchi kvarsekstakkordni chaling.

4. Quyidagi basni garmoniyalang:

5. Garmonik D-dur tonalligida H-pog'ona sekstakkordi kiritilgan to'liq kadensiya chaling.


6. Quyidagi davradan motiv sifatida foydalanib, pastlama tonal, keyin modulatsiyalovchi sekvensiyalar chaling:

7. Quyidagi misolni tahlil qiling; keyin uning garmonik shaklini o'z tonalligida va dominanta tonalligida chaling.

Awfexvt пкк unt Brxnivr (Jc 92) R. SHunu. Nswktta, eocb.21, N 2

Uchinchi vazifa

1. B-dur tonalligida septimaning melodik holatidagi, keng joylashgan I-pog'ona terskvartakkordini tuzing va lV-pog'ona septakkordiga yeching. Hosil bo'lgan motivda pastlama tonal sekvcnsiya chaling.

2. Ko'rsatilgan tonalliklarda quyidagi akkordlarni aniqlang va yeching:

a) sol# - si - fa# - re# (cis-tnoll, fis-moll);b) sil? - solb - do - mi Ъ (b-moll, Des-dur); v) si - sol# - mi - re# (E-dur, H-dur).

3. E-dur tonalligida quyidagi garmonik shaklni chaling: DVII6-T6- D1I16-T.

Barcha akkordlarni primaning melodik holatida oling.


4. Quyidagi basni avval ko'rsatilgan funksiyalar bo'yicha, keyin o'z variantingiz asosida garmoniyalang:

T6 DD7-D4.1 T VI DIII6 II6-V2 I6-IV2 VII6D7 T

5. fis-moll tonalligida plagal kadensiyaning bir necha variantini chaling.

6. Es-dur tonalligida septakkorddan-septakkordga o'tuvchi ikki-uch halqadan iborat ikki hissali tonal sekvensiyani qo'llab, ko'rsatilgan ritmik shakl bo'yicha jumla tuzing:

$-J---J---J---hJ---J---J---It»---j---J-----------H7. Quyidagi misolni chaling va bir vaqtning o'zida garmonik tahlil

ham qiling. Keyin bu parchani ko'rsatilgan tonalliklarga transpozitsiya qiling.

I.S..Bax. Xoral /Сч

To'rtinchi vazifa

1. Quyidagi tuzilmani motiv sifatida foydalanib, yarim tonlar bo'yicha pastga tomon modulatsiyalovchi sekvensiyalar chaling:


3. gis-moll tonalligida IV-pog'ona sekstakkordi va uchtovushligi orsidagi o'tkinchi kvarsckstakkordni chaling.

4. Yuqorilama melodik re-minor va pastlama tabiiy re-minor gammalarini garmoniyalang.

5. A-dur tonalligida kengaytirilgan plagal kadans chaling.

6. e-moll tonalligida ko'rsatilgan ritmik shakl bo'yicha birinchi chorakdan-ikkinchi chorakka o'tgan akkordlarda o'rin almashuvni qo'llab, jumla tuzing va chaling:

J, J |,J -J—J--hJ.-----и7. Quyidagi misolni tahlil qiling, keyin uning garmonik shaklini o'z

tonalligida va dominanta tonalligida chaling.

Allegro L.Betxoven. Sonata, soch.2, №1

Beshinchi vazifa

1. do#-tovushida dominantaga kamaytirilgan yetakchi septakkord luzing va kamaytirilgan yetakchi terskvartakkordga yeching. Hosil bo'lgan qo'shilmani motiv sifatida foydalanib, kichik tersiyalar bo'yicha pastga tomon modulatsiyalovchi sekvcnsiyalar chaling.


4. Yuqorilama va pastlama As-dur gammasini garmoniyalang.

5. h-moll tonalligida sekstali dominantani qo'llab to'liq kadensiya chaling.

6. Garmonik Fa-major tonalligida ko'rsatilgan ritmik shakl bo'yicha ikki halqadan iborat septakkorddan-septakkordga o'tuvchi tonal sekvensiyani qo'llab, jumla tuzing va chaling.

---- J---- hJ---- J---- hj---- J---- hJ------- H

7. Quyidagi misolni gannonik tahlil qiling, keyin uni kichik tersiya mastga transpozitsiya qiling.

Moderato assai P. Chaykovskiy.«Bulbul»


1. wMovushidan avval dominantseptakkord, keyin II-pog'ona septakkordi va nihoyat, kamaytirilgan yetakchi septakkord bo'yicha terskvartakkord tuzing. Barcha misollami bevosita minor tonalliklarining tonikasiga (ikkinchi va uchinchisini plagal ravishda) eching.

2. clo#-sol#-mi-lya akkordini aniqlang, keyin bu akkord uchraydigan barcha tonalliklarda uni yeching. Hosil bo'lgan qo'shilmani tonalliklarning birida pastlama tonal sekvensiya sifatida foydalaning.

3. b-moll tonalligida tonika basi fonidagi yordamchi kvarsekstakkordning bir necha variantini chaling.

4. Berilgan kuyni avval ko'rsatilgan funksiyalar bo'yicha, keyin o'z variantingiz asosida garmoniyalang.

T S6 164 SI165 D D7 VI DD9 D7 T

5. E-dur tonalligida quyidagi kadansni chaling: S-Sll43(garm.)-K64-D-D7-T.

6. As-dur tonalligida ko'rsatilgan ritmik shakl bo'yicha, oxirgi taktdan oldin dominantnonakkordni funksiya ichida echib, jumla tuzing va chaling.

--------- . ------f-J--------- j ------J ----------J------h j.---------- H

7. Berilgan musiqaviy tuzilmani taklif etilgan mavzu materialidan foydalanib davriyagacha etkazing. Improvizatsiyani tcnikada tugallangan garmonik kadans bilan yakunlang.

O'ychan


1. O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligining 2002 yil 21 fevral 54 ~ son buyrug'i bilan tasdiqlangan va kuchga kiritilgan 5141000 - “Musiqa” ta’lim yo'nalishi bo'yicha Davlat ta'lim standarti.

2. Garmoniya bo'yicha namunaviy o'quv dasturi - Nizomiy nomli Toshkcnt Davlat pcdagogika univcrsitcti Ilmiy kcngashining 1999 yil 28 iyunidagi 13 sonli qarori bilan nashrga tavsiya ctilgan.

3. S. E. Maksimov. Uprajnenie po garmonii na lortepiano. Moskva, Izdatelstvo ‘Muzbika», 1977

4. B. Alekseev. Zadachi po garmonii. Moskva, Izdatelstvo "Muzbika»,1976.

5. I. Asseev. Sbornik zadach po garmonii, Kiev, «Muzichna Ukraina»,1981.

6. I. I. Dubovskiy. S. V. Evseev, I. V. Sposobin va V. V. Soko-Iov. Garmoniya darsligi. Toshkent, “O'qituvchi”, 1979.

7. Sami Aziz o'g'li. Garmoniya Т., 1999.8. S.A.Zakrjcvskaya. Voprosbi garmonii, materali lektsiy,

metodicheskic za-mechaniya. T. 19919. O.A.Skrebkov, S.S.Skrebkova. Xrestomatiya po garmonicheskomu

analizu. M. 198810. O. Azimova. Garmoniya. T. 199911. Akbarov I.A. Musiqa lug'ati. Maxsus muharrir T.G'ofurbekov 2-

nashri Т., 1997


M u n d a r i j a

Kirish....................................................................................................................... ..31. Major va minorning asosiy uchtovushliklari........ ................................ ...41.1 To'rtovozlik bayondagi major va minor uchtovushligining oltixil holati ............Г....................................................................................................42. Asosiy uchtovushliklarning qo'shilishi.................................................. .... 5

2.1 Tonika va dominanta akkordlarning garmonik qo'shilishi-- 52.2 Melodik qo'shilish-------------------------------------- ----------------- -- 62.3 Xotima davralaridagi notoTiq tonika uchtovushligi----------- -82.4 Akkordlarning garmonik izchilliklari—....... ----------------------- -9

3. Akkordlarning o'rin alm ashuvi-------------------------------------------- ------ 113.1 Joylashuv holatini o'zgartmasdan o'rin almashtirish--------- --H3.2 Masalalar------------ ----------- -------------------------------------------- -- 11

3.3 Yuqorigi ovozning tersiyaga yoki kvartaga tomon harakatida joylashuv holatini o'zgartib o'rin almashtirish---------------- --13

3.4 Yuqorigi ovozning kvintaga yoki sekstaga tomon harakatida joylashuv holatini o'zgartib o'rin almashtirish---------------- --14

3.5 Masalalar----------------------— ------------ ---------------------------------153.6 Garmonik izchilliklar-------------------------------------- ----- -------- --18

4. Tertsiya sakramalari.................................................................................. ....... 194.1 Sopranoda tersiya sakramalari-------------------------------------------194.2 Tenorda lersiya sakramalari-------------------- -------------------------194.3 Masalalar------------------ --------- ------------------------------------------ -204.4 Garmonik izchilliklar-------------------------------------------------------22

5. Uchtovushliklardan iborat kadensiyalar.................................................. ...225.1 Mukammal avtentik kadensiya— ----- ------------------------- -------225.2 Qarama-qarshi oktavali mukammal avtentik kadensiya— 23

5.3 Nomukammal avtentik kadensiya------------------ ----- -------5.4 Yarim avtentik kadensiya---------------------- ----- ----- ----------5.5 Mukammal plagal kadensiya—----------------------------- --------5.6 Nomukammal plagal kadensiya------------------------------------5.7 Yarim plagal kadensiya-----------------------------------------------5.8 To'liq mukammal kadensiya-------------------- ----------- -------5.9 To'liq nomukammal kadensiya----------------- --------------------

6. Uchtovushliklardan iborat motivlarda sekvensiyalar chalish-------6.1 Pastlama sekvensiya nam unasi-------------------------------------6.2 Yuqorilama sekvensiya nam unasi--------------------------------

7. Kadans kvarsekstakkordi---------------------------------------------------------7.1 Kadans kvarsekstakkordining dominanta uchtovushligiga

cchilishidagi olti xil holati----------------------------------------------------------7.2 Kadans kvarsekstakkordining to'liq kadensiyalarda

echilishining alohida shakllari---------- -------------------------------- ----------7.3 Kadans kvarsekstakkordli kadensiyalar--------------------------7.4 Kadans kvarsekstakkordi kiritilgan sekvensiyalar-............-


7.5 Masalalar—---------------- ------------------------------------------------------327.6 Garmonik izchilliklar-------------------------------------- ----- ----------34

8. Asosiy uchtovushliklaming sekstakkordlari........................................... ....358.1 Sekstakkordning o'nta holati-.......... ---------- ---------------------- ---358.2 Uchtovushlikni sekstakkordga almashtirish—-----------------------368.3 Sekstakkordning kvarta-kvinta nisbatidagi uchtovushlik

bilan qo'shilishi-............... -.................... ------- ---------------------------------------- 378.4 Sekstakkordning sekunda nisbatidagi uchtovushlik bilan qo'shilishi — .................. .................. ............ .................... .......................... 388.5 Masalalar------ ----------- ---------------------------------------------------- --39

9. Uchtovushlikning sekstakkord bilan qo'shilishidagi sakrashlar----- ---419.1 Prima yoki kvintalaming sakrashlari------------------------------- -- 419.2 Prima yoki kvintalaming pastlama sakrashini

garmoniyalashning ikki xil varianti--------------------------------------- -------- --429.3 O'rta ovozlardagi sakrashlar....... ......................— ..................... ...429.4 Qo'shaloq sakrashlar....... ........................................ -.......... .............. 429.5 Aralash sakrashlar--------------- ------------------------------------------ --439.6 Ijodiy m asalalar------------------------------------------- -------— 449.7 Garmonik izchilliklar------------ ---------- ----------------------- --------- 45

10. Ikkita sekstakkordning qo'shilishi-----------------------------------------------4510.1 Kvarta-kvinta nisbatidagi ikki sekstakkordning

q o'sh ilish i-....... ------------------------------------------------------------------------------4510.2 Sekunda nisbatidagi ikki sekstakkordning qo'shilishi------ --4610.3 Sekstakkordli kadensiyalar----------- ----------------------------------4710.4 Sekstakkordli sekvensiyalar----------------------------------------- ----4810.5 Masalalar------------------------ --------------------------—....... — 4910.6 Garmonik izchilliklar------------------------------------------- -----------52

11. O'tkinchi va yordamchi kvarsekstakkordlar-............................ .............. 5311.1 O'tkinchi kvarsekstakkordlar------- ----------------- ----- ------------5311.2 Yordamchi kvarsekstakkordlar----------------------------- ------------5311.3 Masalalar............- ---------- -------------------------------------------------5511.4 Garmonik izchilliklar------------------------------------------- -----------58

12. Dominantseptakkkord----------------------------------------------------- ----------- 5912.1 To'liq dominantseptakkord---------------------- ------------ -----------5912.2 Noto'liq dominantseptakkord— ----------- --------------- ----------- 5912.3 M asalalar----------------------------------------------------------------------6012.4 Garmonik izchilliklar------------------------------------------- -----------62

13. Dominantseptakkkordning aylanmalari----------------------------- ----------- 6313.1 Dominantseptakkkord va aylanmalarining erkin ravishda

yechilishi ------------------------------------------------------------ -----6413.2 Dominantseptakkkordning o'rin almashuv shakllari------ ---66

13.3 Tayyorlangan va tayyorlanmagan septimali dominantseptakkord— ------- ---------------------------------------------------- ----66

13.4 Dominantseptakkkordli kadensiyalar----- ----------------------- --- 6713.5 Dominantseptakkkord kiritilgan sekvensiyalar-------------------69


13.6 Masalalar-------------------------------- ---------------— ............ ....... .....7013.7 Garmonik izchilliklar----------- ------------------------------ ------ - 74

14. Il-pog'ona sekstakkordi va uchtovushligi--------------------------------- --7414.1 Il-pog'ona sekstakkordi.................. ............................-............... ...7414.2 II-pogsona uchtovushligi..........—............... ....... ........................ ...7614.3 ll-pog'ona sekstakkordi qo'llanilgan kadensiyalar........ — 7614.4 Il-pog'ona uchtovushligi kiitilgan kadensiyalar------------- --- 7714.5 Masalalar------- ------------------------------------------- ------------------7814.6 Garmonik izchilliklar-.................................................................. ...81

15. Garmonik major--------------------------------------------------------------------- -8115 .1 Garmonik major subdominanta guruhining akkordlari— 8215.2 Garmonik major akkordlari kiritilgan kadensiyalar------- ----8215.3 Masalalar-........... -.................................................. ...................... .....8215.4 Garmonik izchilliklar------------ ------------------------------------- ---84

16. Vl-pog'ona uchtovushligi---------------------------------------------------------8516.1 Dominanta akkordlarining Vl-pog'ona uchtovushligi

bilan qo'shilishi------------ ---------- -------------------------------------------------- ---8516.2 VJ-pog'ona uchtovushligi qo'llanilgan kadensiyalar------ --- 8716.3 Masalalar----- ------------ -------------------- ----------- ----------------- --8716.4 Garmonik izchilliklar....... .........— ......................—------ -------- --91

17. Subdominantseptakkord............................................................................. ...9217.1 Il-pog'ona septakkordi---------------------------------------------------9217.2 Il-pog'ona septakkordining aylanmalari------------------------- --9317.3 Subdominantseptakkord qo'llanilgan kadensiyalar............... 94

17.4 Subdominantseptakkord qo'llanilgan sekvensiyalar----------- 9617.5 Masalalar-...............-..............- -------------------------------------- --- 9817.6 Garmonik izchilliklar—----------- ------------------------------------ ---102

18. Etakchi septakkordlar................................................................................ ....10318.1 VH-pog'ona septakkordi------ ----------------------- ---------....... .... 103

18.2 VH-pog'ona septakkordining aylanmalari va ularning yechilishi ------------------- ---------------- ------------------------------ ----------- 104

18.3 VH-pog'ona terskvartakkordli alohida plagal kadans----- --- 10518.4 Kamaytirilgan septakkord engarmonizmi........ .......... ......... .....10618.5 Masalalar.....................— ....... — ----------------------------------- ---- 10718.6 Garmonik izchilliklar....... ..............-........-................................ ......1 Ю

19. Dominantnonakkord................................................................................ .......11019.1 Dominantnonakkord qo'llanilgan sekvensiyalar— ....... -....... Ш19.2 Masalalar............. — --------- ---------------------------------- ------------ 11219.3 Garmonik izchilliklar----- --------- --------- ---------- ------------------ 114

20. Dominanta guruhining kam qo'llaniladigan akkordlari--------------- -11420.1 VH-pog'ona sekstakkordi.............................................. —.......... ...11420.2 VH-pog'onaning o'tkinchi sekstakkordi------------------------- --11520.3 III-pog'ona uchtovushligi va sekstakkordi — ----------------- --11720.4 Majordagi III-pog'ona uchtovushligi—...................... ....... — 11720.5 III-pog'ona sekstakkordi (sekstali dominanta)............. ...........117


20.6 Kadentsiyalardagi sekstali dominanta— ------ ---------------------11820.7 Masalalar............— ---------------- ------------------------------------- ---11920.8 Garmonik izchilliklar------------ ------------- ---------------------------123

21. Tabiiy minor......................................................................................................12421.1 Tabiiy minoming dominanta guruhi akkordlari— ............... ....12421.2 Yuqori ovozdagi frigiy davrasi....... ............ ............... -............ ....12421.3 Basdagi frigiy davrasi------------------ -----------------------------------12521.4 Masalalar-------------------------- --------------------------- -----------------12521.5 Garmonik izchilliklar----------------------------------— ............... ... 129

22. Tonal sekvensiyalar------------------------------------------------------------------ 13022.1 Uchtovushlik va sekstakkordlardan iborat sekvensiyalar--------------- ----130

22.2 Uchtovushlik va sekstakkordga o'tuvchi septakkordlardan iborat sekvensiyalar------------------------------------------- ----132

22.3 Septakkordga o'tuvchi septakkordlardan iborat sekvensiyalar------------------ ----------------------- ----------------------------------- ---- 133

22.4 Masalalar---------- -------------------------------------------------------------13322.5 Garmonik izchilliklar---------- ----------------------------------------- ---139

23. Qo'sh dominanta........................................................................................... ...14023.1 Qo'sh dominanta septakkordi..................... ............................. - 14023.2 Qo'sh dominantaning yetakchi septakkordi-----------------------14323.3 Qo'sh dominantaning alteratsiyasi---------------------- ----- — 14623.4 Kadensiyalardagi qo'sh dominanta—----- ---------------------- -----14723.5 Masalalar----- ----------------------------------------------- ------------------ 15023.6 Garmonik izchilliklar............. ............................ .............................. 158

24. Yakka tonallikli davriya ............-.................. ...........................-.................15924.1 Oddiy akkordlarni o'rin almashuvi qo'llanilgan yakka

tonallikli davriya— -------------- ---------------------- ---------------------------- ------ 15924.2 Rivojlangan garmoniyali yakka tonallikli davriya-..................159

25. Takrorlash uchun mashqlar...................................................................... .....161

‘ALOQAChl”

Nashriyot shartnomasi 32-05

Bosishga ruxsat etildi 9.12.2005 y. Bichimi 60x84 1/16 “Times New Roman” harfida terildl Hajnti - 10.75 b.t

Adadi 500. Buyurtma № 346.Toshkent axborot texnolodiyalari universiteti. “ALOQACh!” nashriyot-matbaa

markazida chop etildi Toshkent sh., Amir Temur ko'chasi, 108-uy.


I q i s m · 2020. 10. 23. · Qo'llanma «Garmoniya» ning I - qism mavzularini o'z ichiga olgan...

Documents

Transcript of I q i s m · 2020. 10. 23. · Qo'llanma «Garmoniya» ning I - qism mavzularini o'z ichiga olgan...