I H J V T < Bshromebi.gtu.ge/storage/archit/24/pdf-1460102894... · a. fran (Tavmjdom e. baraTa T....
Transcript of I H J V T < Bshromebi.gtu.ge/storage/archit/24/pdf-1460102894... · a. fran (Tavmjdom e. baraTa T....
>JDTKRDF
QUARTERLY
ЕЖЕКВАРТА
CF
ГР
FHNFKEHB
PUBLICATION
АЛЬНОЕ ИЗДА
FMFHSDT
G
РУЗИНС
UFVJWTVF
АНИЕ
S
TKJC N
EORGIAN
КИЙ ТЕХ
I H
TRA
Т Р
a
S<BKBCB –
NTMYBRE
TECHNICA
ХНИЧЕС
H J V
ANSAC
Р У
a5)5:
!
– TBILISI
2015
EHB EYB
AL UNIVER
СКИЙ УН
T < B
TIONS
Д Ы
:9*!
– ТБИЛИ
DTHCBN
RSITY
НИВЕРСИ
B
S
Ы
ИСИ
NTNB
ИТЕТ
ISSN 1512-0996
a. fran
(Tavmjdom
e. baraTa
T. gabadaZ
e. elizba
d. Tavxel
z. kiknaZe,
a. mowone
g. saluqv
(germania),
A. Pran
G. Abramish
(slovakia), M
G. Gobsch (G
K. Kokrashv
L. Mdzinaris
G. Salukvad
P. Todua (Ru
А.И. Пра
А.Г. Абрал
С. Биелецки
О.Г. Гелаш
Т.С. Джиш
Т.А. Квици
Т.Н. Ломин
А.Н. Моцон
Д.Д. Тавхел
Г. Штроер (Г
©
ngiSvili (
maris moa
Svili, T.
Ze, j. gaxok
raSvili, s
liZe, p. To
T. lomina
eliZe, l.
vaZe, q. qo
m. CxeiZe,
gishvili (cha
hvili, A. Absh
M. Chkheidze
Germany), Al
vili, E. Kutelia
shvili, T. Meg
ze, H. Strohe
ussia), Z. Tsve
ангишвили (п
лава, Г.С. А
и (Польша), П
швили, А.В.
кариани, У.И
иани, А. Ке
надзе, А. Мам
нелидзе, Д.Г
лидзе, П. То
Германия), Э
cfufvjv
Publish
Издате
http://ww
Tavmjdoma
adgile), a
bacikaZe,
kiZe, o. gel
s. esaZe, vl
odua (ruse
aZe, i. lom
mZinariSvi
oqraSvili,
z. wveraiZe
airman), L.
hilava, T. Am
e, E. Elizbara
l. Grigolishvil
a, I. Kveselava
relidze, M. M
er (Germany),
eraidze, Vl. V
председатель)
Абрамишвили
П. Биелик (Сл
Гигинеишв
И. Звиададз
еевалик (Эст
малис (Греци
Г. Натрошви
дуа (Россия)
Э.Н. Элизбара
vwtvkj cf[
hing House
ельский дом
ww.gtu.ge
CFHTL
re), l. kl
a. abrala
j. beriZ
laSvili, a
l. vardosa
eTi), b. imn
miZe, a. mama
ili, d. n
e. quTel
e, T. jagod
EDI
Klimiashvili
mbroladze, E. B
ashvili, S. Esa
li, B. Imnadze
a, T. Kvitsiani
Meskhi,A. Mot
, H. Sunkel (A
Vardosanidze,
РЕДАКЦ
, Л.Д. Клими
и, А.В. Абш
ловакия), Дж
вили, Г. Го
е, О.Г. Зум
тония), З.Г.
ия), М.И. Ма
или, Н.В. Н
), З.Н. Цвера
ашвили, С.Ю
[kb #ntmyb
“Technical
м “Техниче
LFMWBJ R
limiaSvili
ava, g. ab
e, s. biel
a. gigineiSv
aniZe, u. z
naZe, a. keev
alisi (sabe
natroSvil
lia, a. Sa
niSvili, T
ITORIAL B
(vice-chairm
Baratashvili, T
adze, T. Gab
e, T. Jagodnis
i, T. Lominadz
tzonelidze, D.
Austria), S.M
O. Zumburid
ЦИОННАЯ
иашвили (зам
шилава, Т.А.
ж.Л. Беридзе,
обш (Герман
мбуридзе, Г.
Кикнадзе,
ацаберидзе, Л
Нацвлишвили
аидзе, М.М.
Ю. Эсадзе.
brehb eybd
University”
еский Унив
RJKTUBF%
i (Tavmjdo
bramiSvili
lecki (pol
vili, g. go
viadaZe, o.
valiki (es
erZneTi), m.
i, n. nacv
arvaSiZe, s
T. jiSkaria
BOARD:
man), Z. Ga
T. Batsikadze
adadze, J. Ga
shvili, T. Jishk
ze, I. Lomidze
Natroshvili, N
M. Schmidt (G
dze, U. Zviada
КОЛЛЕГИЯ
м. председател
. Амброладз
Вл.Г. Вардос
ния), Ал.Р.
Зункел (Ав
К.А. Кокр
Л.Д. Мдзинар
и, Ш.А. Нем
Чхеидзе, А.
dthcbntnb@
”, 2015
верситет”,
omaris moa
i, a. abS
loneTi), p
obSi (germa
. zumburiZ
toneTi), i.
macaberiZe
vliSvili,
s. Smidti
ani.
asitashvili (v
e, J. Beridze,
akhokidze, O
kariani, A. Ke
e, A.G. Mama
N. Natsvlishvi
Germany), A.
adze.
Я:
ля), З.А. Гаси
зе, Е.Ш. Бар
санидзе, Т.Г.
Григолишви
встрия), Б.Л
рашвили, Е.
ришвили, Т.Я
мсадзе, Д.А.
М. Шарваши
@^ 2015
2015
dgile), z.
Silava, T
p. bieliki
nia), al. gr
Ze, h. zunke
kveselava
e, T. megre
S. nemsaZ
(germania),
vice-chairman
S. Bielecki (P
O. Gelashvili,
eevalik (Eston
alis (Greece),
ili, Sh. Nemsa
Sharvashidze
иташвили (зам
раташвили,
Габададзе, Д
или, Т.А. Д
. Имнадзе,
Р. Кутелия,
Я. Мегрелид
Нозадзе, Г
идзе, С. Шм
. gasitaSvi
T. ambrol
(slovake
rigoliSvi
eli (avstr
a, t. kvici
liZe, m. mes
e, d. noz
, h. Stro
), A. Abral
Poland), P. B
A. Gigineish
nia), Z. Kikna
M. Matsaberi
adze, D. Noza
, D. Tavkheli
м. председате
Т.В. Бацика
Дж.В. Гахоки
Джагоднишви
И.С. Квесел
И.Б. Ломи
дзе, М.А. Ме
Г.Г. Салуква
мидт (Герман
ili
laZe,
Ti),
ili,
ria),
iani,
sxi,
zaZe,
oeri
lava,
ielik
hvili,
adze,
idze,
adze,
idze,
еля),
адзе,
идзе,
или,
лава,
идзе,
есхи,
адзе,
ния),
3
JCZGGIDC!
biznesi, marTva da aRricxva
n. failoZe, J. gabaraevi. importis da eqsportis operaciebis auditi ............................................... 9
m. metreveli, b. xotenaSvili. turizmis gavlena msoflio ekonomikaze ........................................ 18
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi
g. xitiri, r. kokilaSvili. maRalefeqturi luminoforis miRebis inovaciuri
teqnologia .......................................................................................................................................................................................................... 26
r. labaZe, g. xitiri, r. kokilaSvili, a. sulamaniZe, j. qerqaZe. amortizebuli
saburavebis utilizaciis axleburi xedva ........................................................................................................................ 31
z. javaSvili, T. WeiSvili. adgilobrivi bunebrivi qanebis gamoyenebiT
forovani masalebis miReba da Seswavla .......................................................................................................................... 37
qimia
p. TuSuraSvili, d. CorgolaSvili, T. xuWua, n. kobalaZe, m. aleliSvili,
e. gelaSvili. gacveTili saavtomobilo saburavebis utilizacia
dabaltemperaturuli pirolizis Sedegad da miRebuli Txevadi produqtis
fizikur-qimiuri kvleva .......................................................................................................................................................................... 43
n. CijavaZe, T. WeiSvili. manganumisa da spilenZis oqsidebis Semcveli
amorful-kristaluri matricis mqone masalebis Seswavla da gamoyenebis
perspeqtivebi ....................................................................................................................................................................................................... 50
ekonomika, ekonometrika da finansebi
d. jafariZe, z. jayel-xundaZe, a. ioseliani. msxvili eleqtroenergetikuli
kompaniebis finansuri mdgradobis optimaluri ekonometrikuli modelireba
da marTva ................................................................................................................................................................................................................. 55
energetika
g. arabiZe, i. fxalaZe. saqarTvelos energetikis seqtoris biznesis tradiciuli
gziT ganviTarebis (BAU) scenari .................................................................................................................................................. 68
4
inJineria
o. xazaraZe, f. verulaSvili, v. turaSvili. moqnilkedliani liTonis
Sedgenili koWebi ............................................................................................................................................................................................ 78
masalaTmcodneoba
a. metreveli, a. sulamaniZe. voltamperuli maxasiaTeblis ageba da ganxilva ...................... 84
o. miqaZe, i. naxucriSvili, n. maisuraZe, T. lolaZe. aluminis oqsidis
formirebadi mxurvalmedegi Senadnobebis maRaltemperaturuli Jangvis
kinetika ...................................................................................................................................................................................................................... 88
m. xuciSvili, l. Sengelia. plazmuri dafrqvevis efeqturobis amaRleba .................................... 93
g. qaSakaSvili, i. qaSakaSvili, b. qaSakaSvili. foladis warmoebis inovaciuri
teqnologia .......................................................................................................................................................................................................... 99
m. miqautaZe, al. gordeziani, n. kanTelaZe, n. kenWiaSvili. sabrZolo iaraRis
lulis damzadebis teqnologiuri procesis kvleva .......................................................................................... 110
a. sulamaniZe, g. kaxiSvili. kontaqturi SeduRebis wertilis
adgilmdebareobis marTva .................................................................................................................................................................. 116
i. berZeniSvili, m. siraZe. msxvili infrastruqturuli proeqtebis
efeqturobis amaRlebaze orientirebuli gadawyvetileba ...................................................................... 122
avtorTa saZiebeli .......................................................................................................................................................................................... 128
avtorTa sayuradRebod ................................................................................................................................................................................ 129
5
CONTENTS
BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING
N. Pailodze, J. Gabaraevi. THE AUDIT OF OPERATIONS OF IMPORT AND EXPORT ..................................................... 9
M. Metreveli, B. Khotenashvili. TOURISM INFLUENCE ON THE WORLD ECONOMY ................................................. 18
CHEMICAL ENGINEERING
G. Khitiri, R. Kokilashvili. INNOVATION TECHNOLOGY OF OBTAINING HIGHLY EFFECTIVE LUMINOPHORE ............. 26
R. Labadze, G. Khitiri, R. Kokilashvili, A. Sulamanidze, J. Kerkadze. INNOVATIVE APPROACH TO
RECYCLING OF SHOCKPROOF TIRE‐CASING ................................................................................................................ 31
Z. Javashvili, Т. Cheishvili. OBTAINING AND STUDY OF POROUS MATERIALS WITH THE USE OF LOCAL
NATURAL ROCKS ......................................................................................................................................................... 37
CHEMISTRY
P. Tushurashvili, D. Chorgolashvili, T. Khuchua, N. Kobaladze, M. Alelishvili, E. Gelashvili. UTILIZATION OF
SCRAP TIRES BY LOW‐TEMPERATURE PYROLYSIS AND PHYSICAL‐CHEMICAL EXAMINATION OF OBTAINED
LIQUID PRODUCTS ....................................................................................................................................................... 43
N. Chidzavadze, Т. Cheishvili. STUDY AND PROSPECTS OF APPLICATION OF AMORPHOUS‐CRYSTALLINE
MATRIX MATERIALS CONTAINING MANGANESE AND COPPER OXIDES ..................................................................... 50
ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE
D. Japaridze, Z. Jakeli‐Khundadze, A. Ioseliani. OPTIMAL ECONOMETRICAL MODELLING AND MANAGEMENT
OF FINANCIAL SUSTAINABILITY AT THE MAJOR ELECTRIC POWER PROCESSING INSTITUTION .................................. 55
ENERGETICS
G. Arabidze, I. Pkhaladze. BUSINESS‐AS‐USUAL SCENARIO (BAU) FOR GEORGIAN ENERGY SECTOR
DEVELOPMENT ............................................................................................................................................................ 68
ENGINEERING
O. Khazaradze, F. Verulashvili, V. Turashvili. METALLIC COMPOSITE BEAM WITH FLEXIBLE WALL .......................... 78
6
MATERIALS SCIENCE
A. Metreveli, A. Sulamanidze. CONSTRUCTION AND CONSIDERATION OF CURRENT‐VOLTAGE
CHARACTERISTIC ......................................................................................................................................................... 84
O. Mikadze, I. Nakhutsrishvili, N. Maisuradze, T. Loladze. ON THE KINETICS OF HIGH‐TEMPERATURE
OXIDATION FOR ALUMINA FORMING HEAT‐RESISTANT ALLOYS ................................................................................ 88
M. Khutsishvili, L. Shengelia. IMPROVEMENT OF EFFECTIVENESS OF PLASMA SPRAYING ....................................... 93
G. Kashakashvili, I. Kashakashvili, B. Kashakashvili. INNOVATIVE TECHNOLOGY OF STEELMAKING ....................... 99
M. Mikautadze, A. Gordeziani, N. Kanteladze, N. Kenchiashvili. RESEARCH OF TECHNOLOGICAL PROCESSES
OF MANUFACTURING MUZZLES OF COMBAT WEAPON ........................................................................................... 110
A. Sulamanidze, G. Kakhishvili. CONTROLLING THE LOCATION OF PRESSURE CONTACT WELDING POINT ............ 116
I. Berdzenishvili, M. Siradze. ORIENTED SOLUTION INCREASE THE EFFICIENCY OF MAJOR
INFRASTRUCTURE PROJECTS ..................................................................................................................................... 122
AUTHOR’S INDEX ........................................................................................................................................................... 128
TO THE AUTORS ATTENTION ........................................................................................................................................ 129
7
СОДЕРЖАНИЕ
БИЗНЕС, МЕНЕДЖМЕНТ И БУХГАЛТЕРСКИЙ УЧЕТ
Н.Р. Паилодзе, Ж.Р. Габараева. АУДИТ ОПЕРАЦИЙ ПО ИМПОРТУ И ЭКСПОРТУ .................................................. 9
М.Ш. Метревели, Б.Г. Хотенашвили. ВЛИЯНИЕ ТУРИЗМА НА МИРОВУЮ ЭКОНОМИКУ .............................................. 18
ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
Г.Ш. Хитири, Р.Г. Кокилашвили. ИННОВАЦИОННАЯ ТЕХНОЛОГИЯ ПОЛУЧЕНИЯ
ВЫСОКОЭФФЕКТИВНОГО ЛЮМИНОФОРА .............................................................................................................. 26
Р.Д. Лабадзе, Г.Ш. Хитири, Р.П. Кокилашвили, А.К. Суламанидзе, Дж.В. Керкадзе. НОВЫЙ ВЗГЛЯД НА
УТИЛИЗАЦИЮ АМОРТИЗИРОВАННЫХ ПОКРЫШЕК ................................................................................................ 31
З.Г. Джавашвили, Т.Ш. Чеишвили. ПОЛУЧЕНИЕ И ИЗУЧЕНИЕ ПОРИСТЫХ МАТЕРИАЛОВ C
ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ МЕСТНЫХ ЕСТЕСТВЕННЫХ ПОРОД ......................................................................................... 37
ХИМИЯ
П.Р. Тушурашвили, Д.Г. Чорголашвили, Т.Т. Хучуа, Н.З. Кобаладзе, М.В. Алелишвили,
Э.Г. Гелашвили. УТИЛИЗАЦИЯ ИЗНОШЕННЫХ АВТОМОБИЛЬНЫХ ШИН МЕТОДОМ
НИЗКОТЕМПЕРАТУРНОГО ПИРОЛИЗА И ФИЗИКО‐ХИМИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА ПОЛУЧЕННОГО
ЖИДКОГО ПРОДУКТА ................................................................................................................................................ 43
Н.Л. Чиджавадзе, Т.Ш. Чеишвили. ИЗУЧЕНИЕ И ПЕРСПЕКТИВЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ
АМОРФНО‐КРИСТАЛЛИЧЕСКИХ МАТРИЧНЫХ МАТЕРИАЛОВ, СОДЕРЖАЩИХ ОКСИДЫ МАРГАНЦА
И МЕДИ ....................................................................................................................................................................... 50
ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
Д.А. Джапаридзе, З.Н. Джакели‐Хундадзе, А.М. Иоселиани. АДАПТИВНОЕ ЭНТРОПИЙНОЕ КОДИРОВАНИЕ
МАССИВА ГЛАВНЫХ КОЭФФИЦИЕНТОВ ДИСКРЕТНОГО КОСИНУСНОГО ПРЕОБРАЗОВАНИЯ .............................. 55
ЭНЕРГЕТИКА
Г.О. Арабидзе, И.Э. Пхаладзе. СЦЕНАРИЙ РАЗВИТИЯ СЕКТОРА ЭНЕРГЕТИКИ ГРУЗИИ ТРАДИЦИОННЫМ
ПУТЕМ БИЗНЕСА (BAU) .............................................................................................................................................. 68
8
ИНЖЕНЕРИЯ
О.Г. Хазарадзе, Ф.Г. Верулашвили, В.Ш. Турашвили. МЕТАЛЛИЧЕСКИЕ СОСТАВНЫЕ БАЛКИ С ГИБКОЙ
СТЕНКОЙ ..................................................................................................................................................................... 78
МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
А.Б. Метревели, А.К. Суламанидзе. ПОСТРОЕНИЕ И РАССМОТРЕНИЕ ВОЛЬТ‐АМПЕРНЫХ
ХАРАКТЕРИСТИК ........................................................................................................................................................ 84
О.И. Микадзе, И.Г. Нахуцришвили, Н.И. Майсурадзе, Т.О. Лоладзе. О КИНЕТИКЕ
ВЫСОКОТЕМПЕРАТУРНОГО ОКИСЛЕНИЯ ЖАРОПРОЧНЫХ СПЛАВОВ ОБРАЗУЮЩИХ ГЛИНОЗЕМ ...................... 88
М.Г. Хуцишвили, Л.Б. Шенгелиа. УЛУЧШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ ПЛАЗМЕННОГО НАПЫЛЕНИЯ ..................... 93
Г. Б. Кашакашвили, И. Г. Кашакашвили, Б. Г. Кашакашвили. ИННОВАЦИОННАЯ ТЕХНОЛОГИЯ
ПРОИЗВОДСТВА СТАЛИ ............................................................................................................................................. 99
М.М. Микаутадзе, А.Г. Гордезиани, Н.В. Кантеладзе, Н.А. Кенчиашвили. ИССЛЕДОВАНИЕ
ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ ПРОЦЕССОВ ИЗГОТОВЛЕНИЯ СТВОЛОВ БОЕВОГО ОРУЖИЯ .............................................. 110
А.К. Суламанидзе, Г.С. Кахишвили. УПРАВЛЕНИЕ МЕСТОРАСПОЛОЖЕНИЕМ ТОЧКИ КОНТАКТНОЙ
СВАРКИ ..................................................................................................................................................................... 116
И.Г. Бердзенишвили, М.Г. Сирадзе. РЕШЕНИЕ, ОРИЕНТИРОВАННОЕ НА ПОВЫШЕНИЕ
ЭФФЕКТИВНОСТИ КРУПНЫХ ИНФРАСТРУКТУРНЫХ ПРОЕКТОВ ........................................................................... 122
ПЕРЕЧЕНЬ АВТОРОВ ..................................................................................................................................................... 128
К СВЕДЕНИЮ АВТОРОВ ............................................................................................................................................... 129
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 9 #4 (498), 2015
UDC 339.92 uak
SCOPUS CODE 1401
importis da eqsportis operaciebis auditi
n. failoZe biznesis administrirebis departamenti, saqarTvelos teqnikuri un-
iversiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 77
E‐mail: [email protected]
J. gabaraevi biznesis administrirebis departamenti, saqarTvelos teqnikuri un-
iversiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 77
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
T. rostiaSvili, stu-is biznes-inJineringis fakultetis biznesis administrirebis de-
partamentis asocirebuli profesori
E‐mail: [email protected]
s. bliaZe, stu-is biznes-inJineringis fakultetis biznesis administrirebis departamentis
asocirebuli profesori
E‐mail: [email protected]
anotacia: sagareo ekonomikuri saqmianoba
Tanamedrove ekonomikis erT-erTi mniSvnelo-
vani da ganuyofeli nawilia. globalizaciis
pirobebSi importis da eqsportis operaciebi
Cveni ekonomikis mamoZravebeli Zala gaxda.
am procesebSi, Cveni qveynis aqtiurad monawi-
leobis miuxedavad, uamravi problema arse-
bobs, romlis gadawyvetaSi arsebiTi roli
audits eniWeba. swori gadawyvetilebis misa-
Rebad saWiroa srulyofil da zust infor-
macias flobdnen rogorc saxelmwifo
struqturebi, aseve sameurneo subieqtebi.
aseTi tipis operaciebis auditi sakmaod
rTuli da xangrZlivi procesia, vinaidan
ekonomikuri saqmianobis areali scildeba
qveynis sazRvrebs. gasaTvaliswinebelia adgi-
lobrivi, saerTaSoriso da im qveynis kanon-
mdebloba, romelTanac xorcieldeba saqmi-
ani urTierTobebi. amgvarad, auditi maRal-
kvalificiurma specialistebma unda Caata-
ron. maT mier momzadebul daskvnebze damo-
kidebulia eqsportis da importis opera-
ciebis moculoba, rac ekonomikuri zrdis
da mdgradobis sawindaria.
sakvanZo sityvebi: eqsportis operacia; im-
portis operacia; sagareo ekonomikuri saqmia-
noba.
Sesavali
Tanamedrove ekonomikis sabazro urTier-
Tobaze gadasvlas mohyva sakuTrebis forme-
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 10 www.gtu.ge
bis axali organizaciuli struqturebis mra-
valferovneba. sabazro ekonomikaze gadasv-
lasTan erTad Seicvala sagareo ekonomikuri
urTierTobebic. sameurneo subieqtebma iseTi
saqmianoba daiwyes, rac sabWoTa kavSiris
dros saxelmwifo organizaciebis preroga-
tivad iTvleboda. upirveles yovlisa, same-
urneo subieqtebma damoukideblad daiwyes im-
portis operaciebis ganxorcieleba da Semd-
gom ukve eqsportzec gaitanes produqcia. es
Tavisufali niSa sagareo ekonomikuri ur-
TierTobis kerZo kompaniebma warmatebiT aiT-
vises da axorcieleben mis ganviTarebas. im-
portis da eqsportis operaciebi umniSvnelo-
vanesi ekonomikuri saqmianobaa Cveni qvey-
nisTvis, vinaidan qveyana importzea damoki-
debuli da uaryofiTi balansis Sesamcireb-
lad mniSvnelovania eqsportis zrdac.
sagareo ekonomikuri urTierTobebi, ker-
Zod eqsportis da importis operaciebi Cveni
qveynis Tanamedrove ekonomikis ganuyofeli
da mniSvnelovani nawilia, romlis ganxor-
cieleba kerZo sameurneo subieqtebma 90-iani
wlebis dasawyisSi daiwyes.
ZiriTadi nawili
termini sagareo ekonomikuri saqmianoba
(ses) farTod gamoiyeneba Cvens qveyanaSi me-20
saukunis 70-iani wlebidan, Tumca Tavdapir-
velad es moicavda sabWoTa kavSiris vaWrobas
sxva qveynebTan. saqarTvelom damoukideblo-
bis mopovebis Semdeg daiwyo sagareo ekono-
mikuri urTierToba sxva qveynebTan da sa-
bazro ekonomikaze gadasvla, rac TavisTavad
rTuli da xangrZlivi procesia, romelic
jerac ar dasrulebula. ses-is cneba mog-
vianebiT gafarTovda da moicva ara mxolod
nivTobrivi vaWroba, aramed sxva tipis
TanamSromlobac, rogoricaa kooperacia sxva
qveynis kompaniebTan, TanamSromloba momsa-
xurebis sferoSi, saerTaSoriso gadazidvebi,
sabanko momsaxureba, dazRveva da a.S.
sagareo ekonomikuri saqmianobis ganviTa-
rebaSi TavisTavad igulisxmeba ekonomikis
ganviTareba, rac uzrunvelyofs mis mdgrado-
basac. am saqmianobis ganviTarebaSi mniSvne-
lovan rols asrulebs kerZo kompaniebi. maga-
liTad, saqstatistikis sammarTvelos mona-
cemebiT, 2007 wels sagareo brunvam Seadgina
6444, xolo 2014 wlis monacemebiT 11457 mln
aSS dolari. es ekonomikuri maCveneblebi
ekonomikuri zrdis erT-erTi parametria, maTi
sizuste arsebiTia, amitomac am tipis ope-
raciebis auditi mniSvnelovania rogorc qvey-
nisTvis, aseve im kompaniebisTvis, vinc am
saqmianobas axorcielebs.
sagareo vaWroba moicavs sxvadasxva sa-
qonlis an momsaxurebis eqsports da imports.
am formiT xdeba farTo moxmarebis sagnebiT
vaWroba: tansacmeli, fexsacmeli, parfiume-
ria, kvebis produqtebi da a.S. aseve amaSi
Sedis inteleqtualuri sakuTrebiT vaWroba,
rogoricaa licenziebis, franCizis gayidva
da sxva. saerTaSoriso vaWrobSi mniSvnelo-
vani adgili ukavia momsaxurebis sferos, ro-
melSic Sedis sabanko seqtoris mier ararezi-
denti pirebisTvis gaweuli momsaxureba, da-
zRveva, saerTaSoriso gadazidvebi da a. S.
qveynis ekonomikis ganviTarebaSi gadamwyve-
ti roli saxelmwifos akisria. mniSvnelo-
vania saxelmwifom Seqmnas iseTi sakanonmdeb-
lo baza, romelic xels Seuwyobs biznesis
ganviTarebas, gaamartivebs biznesis warmarT-
vis SesaZleblobas, SeZlebs adgilobrivi
mwarmoeblebisTvis SeRavaTebis SemoRebiT
waaxalisos adgilobrivi warmoeba da maT
mier warmoebuli produqciis qveynis gareT
gatana. am mxriv mniSvnelovan sakanonmdeblo
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 11 #4 (498), 2015
cvlilebad da biznesis xelSemwyobad SegviZ-
lia CavTvaloT sagadasaxado kodeqsSi Sesu-
li cvlileba, romliTac mewarmeebi gaTavi-
sufldnen dRg-s gadasaxadisagan. eqsportis
operaciebis dros saqarTvelos sagadasaxado
kodeqsis 168-e muxlis me-4 punqtiT CaTvlis
uflebiT dRg-sgan gaTavisuflebulia saqon-
lis reeqsporti an eqsporti mxolod im
saangariSo periodisaTvis, romelSic ganxor-
cielebulia deklarireba saqonlis reeqspor-
tis an saqonlis eqsportSi gaSvebis Sesaxeb.
rom gaverkveT sagareo ekonomikuri saqmia-
nobis amocanebSi, funqciebsa da analizis
meTodebSi unda vicodeT, vin aris am saq-
mianobis subieqti da obieqti. sagareo ekono-
mikur saqmianobas SeiZleba eweodes rogorc
calke aRebuli iuridiuli piri an calkeuli
sameurneo subieqti, aseve qveynebi da regio-
nebi, romlebsac SeuZliaT erTmaneTTan
iTanamSromlon nebismieri formiT da ar
arsebobs SezRudvebi, garda im SemTxvevisa,
roca sakanonmdeblo SezRudva arsebobs.
globalizaciis pirobebSi mudmivad viTar-
deba da farTovdeba ekonomikuri zonebi, sa-
warmoebis umravlesoba miznad isaxavs saga-
reo ekonomikuri urTierTobebis gamoyenebas
ekonomikuri saqmianobis efeqturobis asamaR-
leblad da konkurentunarianobis SesanarCu-
neblad. am urTierTobas aqvs rogorc dade-
biTi, aseve uaryofiTi mxareebi. magaliTad,
sxva qveynebis bazrebze gasvlas Tan sdevs
damatebiTi xarjebi, rogoricaa satrans-
porto, iuridiuli, marketinguli da sxva,
romlebic gasawevia axali produqtis dasa-
nergad axal bazrebze. amavdroulad axal
bazrebze gasvlisas xdeba Semosavlebis ga-
zrda, kompaniis ganviTareba, axali teqnolo-
giebis gaziareba, axali investiciebis mo-
zidva, rentabelurobis zrda da a.S.
bevri kompania ganviTarebis axal etapze
gadasvlisas an sxva qveynis bazrebze gasv-
lisas ar iyenebs bazris winaswar analizs,
kompaniis audits da eyrdnoba saorientacio
prognozebs da zogad maCveneblebs, rac ara-
swori midgomaa da zog SemTxvevaSi savala-
lo Sedegebamde mivyavarT. aseTi tipis audi-
tis Catarebis mizania ara mxolod axali
bazris Seswavla da daskvnis dadeba Tu ram-
denad rentabeluria ganviTarebis axal
etapze gadasvla, aramed kidev erTi mniSv-
nelovani sakiTxis Seswavlac, ramdenad
momzadebulia kompania gaumklavdes axal ga-
mowvevebs, aqvs Tu ara resursebi rogorc
materialuri, aseve axali sakadro amoca-
nebis srulyofilad Sesasruleblad. upirve-
les yovlisa, sxva qveynebis bazrebze
gasvlisas mniSvnelovania im qveynebis kanonm-
deblobis Seswavla, romelSic Sesvlas da
damkvidrebas apirebs sameurneo subieqti,
gamovlindes gansxvaveba adgilobriv da
ucxour kanonmdeblobas Soris, maTi zegav-
lena kompaniis Semdgom ganviTarebaze, gaT-
valiswinebul iqnes valutis sakurso sxva-
obebi, Sefasdes riskebi da mxolod amis
Semdeg gadawydes samomavlo gegmebi.
eqsportis operaciebis analizs da Ziri-
Tad maCveneblebs saxelmwifo sabaJo samsa-
xuri gvawvdis. sabaJo samsaxuri iyenebs aR-
ricxvis sxvadasxva meTods _ analizis sta-
tistikur, grafikul, saindeqso, sabalanso,
sagareo vaWrobis dinamikurs da sxva.
statistikuri dakvirvebiT miRebul maCve-
neblebze dayrdnobiT, SeuZlebelia srulyo-
fili gamokvlevis Catareba. saWiroa pirve-
ladi monacemebis sistematizacia, yvela mona-
cemis Segrovebis Semdeg statistikuri mona-
cemebis Segroveba da daxarisxeba.
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 12 www.gtu.ge
statistikuri monacemebis erTobliobis
dayofa xdeba jgufebad, jgufebisa ki _ ope-
raciebis tipebad.
sabaJo samsaxurebi sagareo vaWrobis sta-
tistikuri informaciis dajgufebisas iyeneben
Semdeg qvejgufebs: zogadi monacemebi eqs-
portze, eqsportis monacemebi regionebis mi-
xedviT, eqsportis monacemebi calkeuli qvey-
nebis mixedviT, saqonlis eqsporti nomenkla-
turebis mixedviT, saqonlis eqsportis mocu-
loba Tanxobrivad da raodenobrivad.
statistikuri dajgufebebi SeiZleba war-
modgenil iqnes sabaJo reJimebis mixedviT.
statistikuri monacemebi analizis erT-erTi
instrumentia, riTac SegviZlia gamovavli-
noT maCveneblebis kanonzomiereba. maCveneb-
lebis garda analizSi gvexmareba diagrame-
bi da grafikebi, riTac martivdeba procese-
bis Seswavla.
eqsportis operaciebis analizis dros vi-
yenebT Semdeg maCveneblebs: eqsportis saSua-
lo zrda da zrdis tempebi.
kvlevis mizania zrdis dinamikis modeli-
reba da samomavlo dinamikis ganWvreta, rac
saSualebas mogvcems sworad davgegmoT eko-
nomikuri procesi. miuxedavad imisa, rom mo-
delireba gvaZlevs sakmaod srul informa-
cias da masze dayrdnobiT SegviZlia zrdis
prognozireba da samomavlo dagegmareba, ma-
inc mniSvnelovani roli eniWeba Siga da gare
bazars, romlis mimarT Cveni ekonomika sensi-
tiuri rCeba. swored auditis mizania am mona-
cemebis sistematizacia daMsizustis dadgena.
importi aris saqonlis, momsaxurebis, samu-
Saos, inteleqtualuri saqmianobis Sedegebis
sazRvargareTidan Semotana, romelime qveynis
sabaJo teritoriaze maTi qveynidan gatanis
valdebulebis gareSe. importi iyofa katego-
riebad: nivTobrivi, aramaterialuri. arama-
terialurSi Sedis sxvadaxva momsaxureba, ma-
galiTad, turizmi, dazRveva, gadazidvebi,
fuladi gzavnilebi da sxva.
importis moculoba ganisazRvreba saqon-
lis importiori qveynis sazRvris gadakveTis
momentidan.
importis operaciebi SegviZlia gavaanali-
zoT Semdegi mimarTulebebiT: struqturis,
importiorebis raodenobis, importis mocu-
lobisa da gadaricxvebis mixedviT, maTi wi-
li saerTo gadaricxvebSi, bankis Semosavle-
bis mixedviT _ ra wili ukavia momsaxurebaSi,
sabaJo deklaraciebis, qveynebis da produq-
ciis mixedviT. sagareo ekonomikuri saqmiano-
bis ganxorcielebisas sameurneo subieqtebi
amyarebs saqmian urTierTobas rogorc ucxo-
ur, aseve adgilobriv kompaniebTan, bankebTan,
axdens biujetTan angariSsworebas da debs
xelSekrulebebs. kontroli valdebulebebis
zust da droul Sesrulebaze xorcieldeba
finansuri aRricxvis meSveobiT, romelic
aRricxavs eqsportis da importis operaciebs.
ganxorcielebuli operaciebi unda Seesaba-
mebodes saerTaSoriso aRricxvis standar-
tebs da adgilobriv kanonmdeblobas.
zemoaRniSnulidan gamomdinare, aseTi ti-
pis saqmianobis auditis ZiriTadi amocanebia:
1. Siga kontrolis sistemis Seswavla. kon-
toldeba Tu ara eqsportis an importis ope-
raciebis aRricxva srulad;
2. sagareo valdebulebebis sworad aRric-
xva, resursebis racionaluri gamoyeneba da
Sesabamisoba eqsport-importis operaciebTan;
3. Seusrulebeli valdebulebebisa da da-
saxuli amocanebis Sesruleba;
4. sagareo ekonomikuri operaciebis Sedege-
bis saerTo Sefaseba;
5. Siga gamouyenebeli rezervebisa da samo-
mavlo perspeqtivebis Sefaseba.
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 13 #4 (498), 2015
sawarmos muSaobis Sefasebisas mniSvnelo-
vania eqsportis da importis maCveneblebis
gaanalizeba, romlis dros Seswavlili unda
iqnes maCveneblebi calkeuli qveynebis da
wina wlebSi miRebuli Semosavlebis mixedviT.
raodenobrivi da Tanxobrivi maCveneblebis
SefasebiT xdeba im mizezis gamovlena, rom-
lis gamoc ver Sesrulda an Semcirda eqs-
portis an importis moculoba, mag., eqspor-
tis Semcireba an argazrda SeiZleba damoki-
debuli iyos gadazidvis problemebTan, rogo-
ricaa portis gadatvirTuloba, agreTve sa-
kurso an savaluto SezRudvebi, cvlilebebi
saerTaSoriso bazarze da a.S.
sameurneo subieqtebi yuradRebas unda
amaxvilebdnen rogorc saeqsportod gankuTv-
nil produqciis xarisxze, aseve importire-
bulzec. produqciis xarisxi mniSvnelovan
gavlenas axdens tvirTbrunvis moculobaze.
auditis mizania Seiswavlos produqciis xa-
risxi, daadginos misi Sesabamisoba warmodge-
nil sertifikatebTan dokumenturad (xarisxis
sertifikati, saeqsperto daskvna da sxva do-
kumentaciebTan Sesabamisoba) da gamoavlinos
fizikuri naklovanebebi, aseve daadginos nak-
lovanebebis moculoba mTlian eqsportSi an
importSi, wundebuli saqonlis dabruneba da
axliT Sevsebis valdebulebis arsebobis Sem-
TxvevaSi ramdenad droulad da srulyofi-
lad moxda zaralis anazRaureba.
importis operaciebis auditis dros audi-
torma unda Seiswavlos importis moculoba,
miwodebis pirobebi, xarisxi da amis safuZ-
velze moamzados sareklamacio aqtebi. am
aqtis Sedgenisas fiqsirdeba yvela pretenzia
xarisxTan dakavSirebiT, wundebuli produq-
ciis raodenoba, zarali. zaralSi igulisx-
meba ara mxolod produqciis Rirebuleba,
aramed yvela is xarji, romelic dakavSire-
bulia produqciis miwodebasTan da xarjebi,
romlis gawevac kompanias mouwevs am zaralis
asanazRaureblad. auditorma agreTve unda
gamoavlinos kompaniis marketinguli strate-
giis Sedegebi, romelzec pirdapiraa damoki-
debuli eqsportis an importis moculoba,
ramdenad sworad aris an iyo dagegmili mar-
ketinguli RonisZiebebi, SesaZlebelia Tu ara
gayidvebis moculobis gazrda SerCeuli
strategiiT Tu saWiroa strategiis Secvla.
auditma saboloo daskvnaSi unda Caweros
rekomendaciebi amasTan dakavSirebiT.
Semdegi Sesaswavli sakiTxia auditis mier
gaformebuli kontraqtebi, maTi Sesabamisoba
kanonmdeblobasTan, tvirTmoZraobis dros
Sedgenili dokumentebis siswore da Siga
kontrolis samsaxurebis mier maTi swori aR-
ricxva _ Tu ramdenad sworad asaxavs lo-
gistikis samsaxuri tvirTis moZraobas da
arsebobs Tu ara tvirTis dazianebis an da-
kargvis saSiSroeba im etapebis gavlisas,
sanam tvirTi myidvels Cabardeba. Seswavlis
sagania Semdegi operacia da dokumentacia:
tvirTis gadazidvis dokumentebi, kono-
samenti, aviazeddebuli da a.S..;
miReba-Cabarebis aqti, romliTac das-
turdeba tvirTis miReba portSi an
sawyobSi;
myidvelis mier gadaxdili Tanxebis
Sesabamisoba miwodebul produqciasTan;
myidvelis dasturi saqonlis miRebaze
danaklisis an zedmetobis SemTxvevaSi,
aseve werilobiTi pretenziis arseboba.
auditis yuradRebis sagania _ ramdenad
sworadaa buRaltris mier es operaciebi asa-
xuli, axdens Tu ara kontrols tvirTis ga-
dazidvaze, akontrolebs Tu ara Tanxebis
gadaxdisas Sedgenili dokumentaciis sis-
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 14 www.gtu.ge
wores da Sesabamisobas miwodebul produq-
ciasTan an gaweul momsaxurebis Rirebule-
basTan, asaxulia Tu ara yvela operacia,
saqoneli subangariSebze, rogoricaa, magali-
Tad, saqoneli gzaSi an xdeba Tu ara im
damatebiTi xarjebis srulyofilad da swo-
rad asaxva, romelic dakavSirebulia ara
mxolod warmoebasTan, aramed miwodebasTanac
_ gadasaxadebi, transportirebis xarji,
dazRveva da sxva. Seswavlis sagania agreTve
gaweuli xarjebis aucilebloba da gzebi
maTi Semcirebis rentabelurobis gasazrde-
lad, miwodebuli produqciis gadaxdis
pirobebi da vadebi; maTi Sesrulebisas xdeba
Tu ara am vadebis darRveva da sxva sakiTxebi,
romlebic dakavSirebulia sameurneo
subieqtis ekonomikur saqmianobasTan.
eqsportis operaciebis dros yuradReba
unda mieqces sxvaobas Siga bazarze gayidul
saqonlis Rirebulebasa da qveynis gareT
gayidul saqonlis Rirebulebas Soris, rac
eqsportis efeqturobaze miuTiTebs. rogorc
wesi, eqsporti gaTavisuflebulia gadasaxa-
debisgan. es sakiTxic Seswavlis obieqtia _
romeli gadasaxadebisgan aris eqsporti ga-
Tavisuflebuli da ramdenad sworad aris
gaangariSebuli eqsportis dros gadasaxde-
li gadasaxadebi an mosakreblebi; importis
dros saWiroa Sedareba sabaJo samsaxureb-
Tan, gadasaxdel da gadaxdil gadasaxa-
debTan dakavSirebiT.
auditi valdebulia Seamowmos Semdegi:
aqvs Tu ara kompanias ufleba ganaxor-
cielos eqsportis an importis ope-
raciebi;
Sedgenili dokumentebis siswore eqs-
portis dros;
sabaJo deklaraciis Sesabamisoba ga-
formebul kontraqtTan;
Caricxuli Tanxebis Sedareba miwo-
debul saqonelTan an gaweul momsa-
xurebis RirebulebasTan;
gadasaxadebis swori gaangariSeba da
droulad gadaxda;
warmoebuli produqciis TviTRirebule-
bis gaangariSebis siswore;
eqsportze gaSvebuli produqciidan mi-
Rebuli mogebis swori gaangariSeba;
eqsportis operaciis dros warmoSobi-
li moTxovnebis swori asaxva konsigna-
ciiT miwodebis dros;
sxva qveyanaSi arsebuli sawyobebidan
produqciis miwodebis swori aRricxva
da drouli asaxva finansur angariS-
gebaSi;
gadasamuSaveblad qveynis gareT gata-
nili produqciis swori aRricxva, saba-
Jo reJimebis swori aRricxva;
produqciis Suamavlis daxmarebiT ga-
yidvis operaciebis siswore;
importirebuli saqonlis Rirebulebis
swori gaangariSeba;
gadasaxdeli gadasaxadebis gaangariSeba
tvirTis ganbaJebisas;
importis operaciebis dros Sedgenili
sabuTebis Sesabamisoba ganbaJebul
tvirTTan;
ucxour valutaSi gayiduli saqonlis
swori asaxva;
reeqsportis an barteruli operaciebis
arsebobisas maTi swori da drouli
asaxva finansur angariSgebaSi;
savaluto operaciebis dros SeZenili
an gayiduli ucxouri valutis opera-
ciebis swori asaxva;
lizingis arsebobisas salizingo opera-
ciebis da xelSekrulebis Semowmeba;
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 15 #4 (498), 2015
sagareo ekonomikur saqmianobasTan da-
kavSirebuli yvela operaciis Semowmeba
da arsebuli Secdomebis aRmofxvra;
sagareo ekonomikuri saqmianobisgan mi-
Rebuli an gacemuli kreditebis aR-
ricxva da maTi miznobriobasTan Sesa-
bamisobis Seswavla, raTa Tavidan iqnes
acilebuli aramiznobrivad moziduli
saxsrebis daxarjva.
daskvna
sagareo ekonomikuri saqmianoba yoveldRe
ganicdis cvlilebebs. izrdeba eqsportis da
importis operaciebis moculoba da maTi na-
irsaxeoba, amitom saWiroa am tipis opera-
ciebSi monawile subieqtebis informireba,
srulyofili da utyuari informaciis mi-
wodeba, rac dadebiT gavlenas moaxdens
ekonomikur zrdasa da samomavlo operaciebis
swor dagegmvaze, Tavidan iqneba acilebuli
damatebiTi xarjebi. aseTi operaciebis audi-
ti mniSvnelovania rogorc qveynisTvis, aseve
calkeuli sameurneo subieqtebisTvis. am mi-
marTulebiT auditis ganviTarebisaTvis sa-
xelmwifo xelSewyobas grZelvadian perspeq-
tivaSi dadebiTi Sedegebi mohyveba.
literatura
1. International Auditing Standards, Tbilisi, 1998. (In Georgian). 2. The Law on Entrepreneurs, Tbilisi, 1994. (In Georgian). 3. http://notes4.state.ak.us/wa/postapps.nsf/JobsByDept?OpenView. 4. http: //MUNI‐[email protected].
5. http://www.dpi.state.wi.us/dpi/grants.html.
6. www. nbg.gov.ge
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 16 www.gtu.ge
UDC 339.92
SCOPUS CODE 1401
THE AUDIT OF OPERATIONS OF IMPORT AND EXPORT
N. Pailodze Department of business administration, Georgian Technical University, 77, M. Kostava str,
Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
J. Gabaraevi
Department of business administration, Georgian Technical University, 77, M. Kostava str,
Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
T. Rostiashvili, associated professor, Department of business administration, faculty of business‐engineering of GTU
E‐mail: [email protected]
S. Bliadze, associated professor, Department of business administration, faculty of business‐engineering of GTU
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: Externally, the economic activity is one of the most important sectors of the modern economy. With
globalization, the operation of export and import became locomotive and driving force of our economy, despite the
fact, that our country is an active participant in these processes there are many problems in this area, to solve these
problems an important role is played by the audit. State structures, as individuals to make decisions necessary to have
reliable and accurate information. Audit FEA‐a is fairly complex and lengthy process, because range of activities ex‐
ceeds the limits of state borders and the need to take into account both local legislation and international. Based on
the data submitted by the audit planned operations on export and import, in turn, affect the growth of the economy.
The study of this question is a positive impact on our economy. Resume:
KEY WORDS: export operation; foreign economic activity; import operation.
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 17 #4 (498), 2015
UDC 339.92
SCOPUS CODE 1401
АУДИТ ОПЕРАЦИЙ ПО ИМПОРТУ И ЭКСПОРТУ
Паилодзе Н.Р. Департамент бизнес‐администрирования, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 77
E‐mail: [email protected]
Габараева Ж.Р. Департамент бизнес‐администрирования, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 77
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
Т. Ростиашвили, ассоц. профессор Департамента бизнес‐администрирования факультета бизнес‐инжене‐
ринга ГТУ
E‐mail: [email protected]
С. Блиадзе, ассоц. профессор Департамента бизнес‐администрирования факультета бизнес‐инженеринга ГТУ
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: Внешняя экономическая деятельность ‐ одна из значимых отраслей современной экономики.
В условиях глобализации операции по экспорту и импорту стали локомотивом и движущей силой нашей
экономики. Несмотря на то что наша страна является активным участником этих процессов, существует масса
проблем в этой сфере; в решении этих проблем важную роль играет аудит. Госструктурам, как и частным
лицам, для принятия решений нужно иметь достоверную и точную информацию. Аудит ВЭД‐а достаточно
сложный и длительный процесс, т.к. ареал деятельности выходит за рамки гос. границ и надо учитывать как
местное законодательство, так и международное. На основе данных, представленных аудитом, планируются
операции по экспорту и импорту, которые, в свою очередь, влияют на рост экономики. Изучение этого вопроса
положительно отразится на нашей экономике.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: внешнеэкономическая деятельность; операция импорта; операция экспорта.
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 18 www.gtu.ge
UDC 339.92 uak
SCOPUS CODE 1409
turizmis gavlena msoflio ekonomikaze
m. metreveli biznesis administrirebis departamenti, saqarTvelos teqnikuri
universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 77
E‐mail: [email protected]
b. xotenaSvili biznesis administrirebis departamenti, saqarTvelos teqnikuri
universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 77
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
r. qinqlaZe, stu-is biznes-inJineringis fakultetis biznesis administrirebis departa-
mentis asocirebuli profesori
E‐mail: [email protected]
n. nadareiSvili, stu-is biznes-inJineringis fakultetis biznesis administrirebis
departamentis asocirebuli profesori
E‐mail: [email protected]
anotacia: turizmi msoflio ekonomikis
erT-erTi wamyvani da dinamikuri dargia.
mravali qveynis ekonomikaSi turizms wamyva-
ni roli ekisreba saxelmwifo biujetis Sev-
sebaSi, mTliani Siga produqtisa da damat-
ebiTi samuSao adgilebis SeqmnaSi. turizmi
udides gavlenas axdens ekonomikis iseT
dargebze, rogorebicaa: transporti, komu-
nikaciebi, mSenebloba, soflis meurneoba,
mrewveloba, farTo moxmarebis saqonlis
warmoeba da sxva. Tavis mxriv, turizmis gan-
viTarebaze moqmedebs Semdegi faqtorebi:
demografiuli, bunebriv-geografiuli, so-
cialur-ekonomikuri, istoriuli, kulturu-
li, religiuri, politikur-sakanonmdeblo
da samecniero-teqnikuri. turizmis dargis
ganviTarebisaTvis aseve mniSvnelovania qvey-
nis mosaxleobis cxovrebis done, Tavisu-
fali drois xangrZlivoba, kulturuli mo-
Txovnilebebis dakmayofilebis survilis
zrda, ekonomikuri, politikuri stabiluro-
ba. amgvarad, turizmi socialur-ekonomiku-
ri ganviTarebis katalizatoria.
sakvanZo sityvebi: mTliani Siga pro-
duqti; msoflios turistuli bazari; turis-
tuli produqti; turizmis ganviTareba.
Sesavali
msoflios turistul bazarze, XX sau-
kunis 70-iani wlebis Sua periodSi, turis-
tul produqtze moTxovnis TvalsazrisiT,
SesamCnevi gardatexa moxda. Seicvala Ta-
visufali drois gamoyenebisadmi midgoma,
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 19 #4 (498), 2015
kerZod imZlavra `cxovrebis xarisxis~ amaR-
lebis tendenciebma _ ara mxolod STabeW-
dilebisa da siamovnebis miRebis zogadma
survilma, aramed imata moTxovnam mkveTr
STabeWdilebasa da daxvewil siamovnebaze.
bunebrivia, rom Tavisufali droisadmi
aseTi midgoma Sesabamisad aisaxa turistu-
li produqtis moTxovnis formirebazec.
turizmze moTxovna masobriv xasiaTs
inarCunebda. turizmis monawileebad Zvele-
burad rCebodnen elitaruli sazogadoebisa
da saSualo fenis warmomadgenlebi. Sedare-
biT dabali Semosavlebis mqone fena tu-
rizmSi mxolod XX saukunis oTxmocian
wlebSi CaerTo. bazarze cvlilebebs gan-
sazRvravda ara imdenad Semosavlis done,
ramdenadac turistuli moTxovnilebis xa-
siaTi. masobrivi konveieruli turizmi, ro-
melic gamoirCeoda momsaxurebis standar-
tuli formebiT, Seicvala diferencirebuli
turizmiT, radgan ufro srulad iTvalis-
winebda turistis moTxovnilebebs.
ZiriTadi nawili
msoflios ganviTarebul qveynebSi cxov-
rebis donis amaRleba ganapirobebs dasaqme-
bulTa saSvebulebo drois zrdasa da sa-
pensio uzrunvelyofis maRal dones. am qvey-
nebSi pensiaze gasvla xdeba SedarebiT ad-
reul asakSi, izrdeba finansurad damouki-
debel martoxelaTa ricxvi, momuSave qalTa
raodenoba, Sesabamisad matulobs gviani
qorwinebebi, uSvilo ojaxTa ricxvi da a.S.
yvelaferi es iwvevs mogzaurobaze adamianTa
survilis da Semdgom ukve moTxovnis zrdas.
demografiul da socialur struqturebSi
cvlilebebi ganapirobebs msoflioSi mogza-
urobis msurvelTa ricxvis zrdas.
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis
donis cvlilebas mravali saerTaSoriso
organizacia swavlobs, maT ricxvSia ekono-
mikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis
organizaciaTa kavSiri. 1980w. aRniSnulma
kavSirma daamtkica socialuri indikato-
rebis sia, romelSic Sedis indikatori
„dro da dasveneba“ _ Tavisufali dro da
misi gamoyeneba. ojaxTa xarjebis raciona-
lurobis kriteriumad gamoyenebulia ger-
maneli ekonomist eduardo engelis kanoni,
romlis Tanaxmad, ojaxis Semosavlebis
zrdasTan erTad ecema danaxarjebis wili
kvebaze, xolo danaxarjebis wili fufune-
bis sagnebze, kulturul da sxva aramate-
rialuri moTxovnilebebis dakmayofilebaze
SesamCnevad izrdeba.
dRes mimdinare procesebidan msoflio
turizmSi SeiZleba gamoikveTos Semdegi
tendenciebi:
• saerTaSoriso masStabiT turistul
produqtze moTxovnis zrda;
• turistuli industriis calkeuli dar-
gebis ganviTarebis winmswrebi tempebi;
• saerTaSoriso turizmis rolis mkveT-
ri zrda qveynis ekonomikur ganviTarebaSi;
• Semomyvani da gamyvani turizmis geog-
rafiuli struqturis cvalebadi xasiaTi.
zogadad, turizmis gavlena qveynis eko-
nomikaze gamoixateba: turizmidan miRebuli
SemosavlebiT, turizmis xvedriTi wiliT
qveynis eqsportsa da sagadamxdelo balans-
Si, qveynis biujetSi turizmidan miRebuli
SemosavlebiT, turizmis ganviTarebiT miRe-
buli axali samuSao adgilebiT.
turizmis dargis unikalurobas gansazRv-
ravs isic, rom turistebis Semoyvana mTlia-
nad muSaobs qveynis Siga bazris gafar-
Toebaze. aqedan gamomdinare, rogorc zemoT
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 20 www.gtu.ge
aRvniSneT, turizmi sxvadasxva xarisxiT Se-
xebaSia ekonomikis mraval dargTan da xels
uwyobs maT ganviTarebas.
turistuli saqmianobis praqtikaSi arse-
bobs qveynebis ori jgufi: 1. qveynebi, rom-
lebic ufro met turists agzavnian, vidre
iReben (mimwodebeli qveynebi anu qveynebi,
romlebic gamoirCeva saerTaSoriso turizmSi
maRali myidvelobiTi unariT) da 2. qveynebi,
romlebic ufro met turists iReben, vidre
agzavnian (mimRebi qveynebi anu qveynebi,
romlebic turizmidan Rebuloben Semosav-
lebs). mimwodebel qveynebs SeiZleba miva-
kuTvnoT germania, aSS, gaerTianebuli samefo,
CineTi, iaponia, italia da sxva, xolo mimReb
qveynebs _ safrangeTi, espaneTi da sxva.
saerTaSoriso turistTa Semosvlebi
2013 wels saerTaSoriso turistebis Se-
mosvlis maCvenebeli 5%-iT gaizarda da re-
kordul maCvenebels miaRwia (1087 mln msof-
lio masStabiT). 2012 wels CamomsvlelTa
ricxvi Seadgenda 1035 milions, rodesac
turistebis raodenobam pirvelad gadaaWar-
ba 1 miliards. miuxedavad globaluri eko-
nomikuri daRmasvlisa, saerTaSoriso tu-
rizmze moTxovnam molodins gadaaWarba da
2013 wels Camosuli turistebis raodenoba
52 mln-iT gaizarda.
evropam 2013 wels 29 milionze met sa-
erTaSoriso turists umaspinZla, daikava mo-
winave pozicia da jamuri maCvenebeli 563 mi-
lionamde gazarda. dafiqsirda 5%-iani zrda,
ramac am regionSi 2005_2012 wlebis (2.5%-iani
zrda) saSualo maCvenebeli gaaormaga.
2014 wels SenarCunda turistebis rao-
denobis zrdis tendencia da meryeobda 4%
_4,5%-mde msoflio masStabiT. gaeros
saerTaSoriso turistuli organizaciis
prognoziT, aziisa da wynari okeanis qvey-
nebSi turistebis ricxvi gaizarda 5 _ 6 %-
iT, afrikaSi – 3 _ 4 %-iT, evropasa da ameri-
kis qveynebSi _ 3 _ 4 %-iT. rac Seexeba axlo
aRmosavleTs, mosalodnelia 0_5 %-iani
zrda, rac gulisxmobs, rom imedis sa-
fuZveli arsebobs, magram zusti gaTvla am
etapze SeuZlebelia. turistTa umetesoba
dasasveneblad mogzaurobs da upiratesobas
sahaero transports aniWebs.
2013 wels turistTa naxevarze metma (53%)
sahaero transportiT isargebla, danarCenma
(47%) upiratesoba sxva tipis transports
mianiWa, aqedan 40% _ sagzao, rkinigza _ 2%
da sazRvao – 5%. droTa ganmavlobaSi Sei-
niSneba sahaero transportiT sargeblobis
zrdis tendencia.
2013 wels turistTa umetesobam imogzaura
dasvenebis mizniT da Seadgina saerTaSoriso
turistebis saerTo Semosvlebis naxevarze
meti (52% anu 568 mln) maSin, roca turis-
tebis 14% saqmiani da profesiuli vizitiT
Semoifargla, 27%-ma imogzaura megobrebisa
da axloblebis mosanaxuleblad, samkur-
nalod, religiuri an sxva ganzraxviT, xolo
darCenili 7%-is mizani daudgenelia.
Semosavlebi saerTaSoriso turizmidan
2013 wels, valutis kursis cvalebadobisa
da inflaciis gaTvaliswinebiT, saerTa-
Soriso turizmidan Semosavlebi 5%-iT
gaizarda msoflio masStabiT da miaRwia 1159
miliard dolars (873 mlrd evro). saerTa-
Soriso turistebis raodenobis zrda adek-
vaturad aisaxa Semosul Tanxebze (+5%) da
daadastura mWidro kavSiri saerTaSoriso
turizmis am or mTavar indikators Soris.
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 21 #4 (498), 2015
saerTaSoriso turizmidan Semosavlebi 81
mlrd dolariT gaizarda (34 mlrd evro).
es SedarebiT naklebi zrda gamowveuli iyo
dolaris kursis vardniT. 2013 wels msof-
lio masStabiT zrdis yvelaze maRali maC-
venebeli dafiqsirda evropaSi, ramac Sead-
gina saerTaSoriso turizmidan Semosavlebis
42% da 35 mlrd dolaridan 489 miliard
dolaramde gaizarda (368 mlrd evro), rac
ganapiroba evros, rogorc valutis simyarem
aziisa da wynari okeanis qveynebSi.
saerTaSoriso turizmidan Semosulma
Tanxebma msoflio masStabiT 31% Seadgina
da 30 miliardidan 359 miliard dolaramde
gaizarda (270 mlrd evro). amerikis qveynebis
wili 20%-s Seadgens da Semosavlebi 16
mlrd-idan 229 mlrd dolaramde gaizarda
(173 mlrd evro). axlo aRmosavleTis wilia
4% (47 mlrd dolari (36 mlrd evro)),
xolo afrikis – 3% (34 mlrd dolari (26
mlrd evro)).
cxrili 1
Semosavlebi saerTaSoriso turizmidan
sab
azro w
ili
Semosavlebi
(dolarSi)
Semosavlebi
(evroSi)
mlrd
Semosvl
a
mlrd
Semosvl
a
10/09 11/10 12/11 13*/12 2013* 2012 2013* 2013* 2012 2013* 2013*
msoflio 5.2 4.5 4.2 5.3 100 1,078 1,159 1,070 839 873 800
mzardi ekonomika
5.8 5.9 4.0 6.0 64.3 688 745 1,280 536 561 970
ganviTa-rebadi ekonomika
4.0 2.1 4.5 4.0 35.7 390 413 820 303 311 610
evropa -0.2 4.9 1.9 3.8 42.2 454.0 489.3 870 353.4 368.4 650
azia da wynari auzis qveynebi
14.9 8.3 6.7 8.2 31.0 329.1 358.9 1,450 256.1 270.3 1,090
amerika 4.2 5.1 5.7 6.4 19.8 212.9 229.2 1,360 165.7 172.6 1,030
afrika 2.6 1.7 7.3 0.0 3.0 34.3 34.2 610 26.7 25.8 460
Sua aRmosav-leTi
16.3 -17.2 2.2 -1.9 4.1 47.5 47.3 920 36.9 35.6 690
aziasa da wynari okeanis qveynebSi, wina
wlebis monacemebTan SedarebiT, dafiqsirda
saerTaSoriso turizmidan Semosavlebis
zrdis yvelaze maRali maCvenebeli (+8%), maT
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 22 www.gtu.ge
mosdevs amerika (+6%) da evropa (+4%).
afrikaSi SenarCunda wina wlebis maCvenebeli,
maSin, roca axlo aRmosavleTSi 2012 welTan
SedarebiT es maCvenebeli 2%-iT daeca.
saerTaSoriso turizmidan Semosavlebi
gulisxmobs maspinZel qveyanaSi sxvadasxva
mizniT gaweul danaxarjebs, kerZod sacxov-
rebeli adgilisTvis, kvebaze, transpotze,
garTobaze, sayidlebze da aseve sxva mom-
saxurebasa Tu produqtze. makroekonomikuri
TvalsazrisiT, saerTaSoriso vizitorebis
mier gaweuli xarjebi maspinZeli qveynis-
Tvis moiazreba, rogorc eqsporti, xolo
vizitoris qveynisTvis importad miiCneva.
gadaxdebis balansiT Semosuli turistebis
danaxarjebi “turistul kreditad” iTvleba,
xolo momsaxurebis balansiTa da danaxar-
jebiT turizmi sazRvrebs gareT moiazreba,
rogorc “turistuli debiti.” bevri qvey-
nisaTvis turizmi warmoadgens ucxouri va-
lutis mozidvis ZiriTad wyaros, rac, Tavis
mxriv, did rols asrulebs ekonomikur gan-
viTarebaSi, xels uwyobs samuSao adgilebis
Seqmnasa da qveynis zogad ganviTarebas.
garda saerTaSoriso turizmidan maspin-
Zel qveyanaSi Semosavlebisa, turizmi aseve
saeqsporto Semosavals qmnis saerTaSoriso
satransporto momsaxurebis saSualebiT.
2013 wels am ukanasknelis saeqsporto Rire-
bulebam Seadgina 218 mlrd dolari, ramac
saerTo turistuli saeqsporto Semosavlebi
1.4 trilion dolaramde gazarda (1 trili-
oni evro), rac dReSi saSualod 3.8 miliard
dolars (2.8 mlrd evro) Seadgens.
saerTaSoriso turizmi (mogzauroba da
transporti) Seadgens msoflio momsaxu-
rebis eqsportis 29%-s da mTliani sasa-
qonlo da momsaxurebis eqsportis 6%-s.
msoflio eqsportis kategoriaTa CamonaT-
valSi turizms mexuTe adgili uWiravs saw-
vavis, qimikatebis, sakvebisa da saavtomo-
bilo produqciis Semdeg, xolo ganviTa-
rebad qveynebSi _ pirveli adgili.
msoflios yvelaze moTxovnad turistul
marSrutebze saerTaSoriso turistuli
Semosvlebisa da danaxarjebis topaTeulSi
mxolod mcire cvlilebebi dafiqsirda.
2013 wels saerTaSoriso turistuli Se-
mosvlebisa da danaxarjebis topaTeulSi
ori cvlileba dafiqsirda. Semosvlebis
TvalsazrisiT, espaneTma (61 mln) reitingSi
mesame pozicia daibruna, romelic 2010 wels
CineTs (56 mln) dauTmo. tailandma turis-
tuli Semosvlebis TvalsazrisiT meaTe
adgili daikava da 5 poziciiT maRla gadai-
nacvla, xolo turistuli SemosavlebiT 2
poziciiT dawinaurda da meSvide poziciaze
aRmoCnda.
msoflios yvelaze moTxovnadi turis-
tuli marSrutebis reitingis Sedgenisas
sasurvelia gaTvaliswinebul iqnes erTze
meti maCvenebeli. saintereso faqtia, rom
ori ZiriTadi turistuli indikatoris (sa-
erTaSoriso turistuli Semosvlebi da sa-
erTaSoriso turizmidan Semosuli Tanxebi)
safuZvelze Sedgenili topaTeulebidan rva
turistuli marSruti fiqsirdeba orive
sareitingo CamonaTvalSi, miuxedavad imisa,
rom gansxvavdeba rogorc im turistTa tipi,
romelsac es marSrutebi moizidavs, aseve
TiToeuli vizitisas TiToeuli RamiT maTi
darCenis xangrZlivoba Tu danaxarjebis o-
denoba. saerTaSoriso turizmidan Semosav-
lebis SemTxvevaSi cvlilebebi fiqsirdeba
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 23 #4 (498), 2015
cxrili 2
msoflios yvelaze moTxovnadi turistuli marSrutebi
saerTaSoriso turistTa Semosvlebi saerTaSoriso turizmis Semosavlebi
(1000) cvlilebebi (%).sabazro
wili
(%) sab
a-zro w
ili
2010 2011 2012 2013 11/10 12/11 13/12 2013 2010 2011 2012 2013 2013
evropa 484,842 516,020 534,376 563,441 6,4 3,6 5,4 100 411,361 464,733 454,047 489,253 100
Crdi-loeT evropa
62,654 64,480 65,088 68,862 2,9 0,9 5,8 12,2 59,353 66,323 67,631 74,210 14,3
dasav-leT evropa
154,374 161,477 167,193 174,276 4,6 3,5 4,2 30,9 144,159 162,885 157,934 167,861 34,3
cent-raluri
94,497 103,133 111,655 118,944 9,1 8,3 6,5 21,1 48,082 56,024 56,297 59,928 12,2
173,317 186,930 190,441 201,3 7,9 1,9 5,7 35,7 159,767 179,50 172,185 187,254 38,3
ara marto vizitis pirobebis gaTvaliswine-
biT, aramed, garkveulwilad, masze aisaxeba
valutis gadacvlis kursis meryeoba ame-
rikul dolarTan mimarTebaSi.
tailandma ori safexuriT maRla aiwia
saerTaSoriso turizmiT Semosavlebis rei-
tingSi da daikava me-7 pozicia, xolo me-10
adgiliT Sevida topaTeulSi turistebis
Semosvlis raodenobriv reitingSi, kerZod
2013 wels tailandSi Semosuli turistebis
ricxvi 19%-iT gaizarda da 27-milionian
maCvenebels gautolda, xolo saerTaSori-
so turizmiT Semosavlebi gaizarda 23%-iT
da 42 mlrd aSS dolari Seadgina.
rac Seexeba germaniasa da did brita-
neTs, Semosvlebis reitingSi inarCuneben
Zvel poziciebs da me-7 da me-8 adgilebs
iyofen, xolo saerTaSoriso turizmiT Se-
mosavlebis reitingSi TiTo safexuriT daq-
veiTdnen da amJamad me-8 da me-9 poziciebs
ikaveben. ruseTis federacia Semosvlebis
reitingSi me-9 poziciaze gvevlineba, xolo
CineTis ori administraciuli regioni _ ma-
kao da hongkongi saerTaSoriso turizmiT
Semosavlebis reitingSi me-5 da me-10 ad-
gilebs ikaveben.
daskvna
saqarTveloSi turizmis ganviTarebis
strategia eyrdnoba turizmis mdgradi gan-
viTarebis msoflioSi aRiarebul principebs,
udavoa qveynis Semosavlebis zrdaSi misi di-
di potenciali, rogoricaa: mosaxleobis da-
saqmebis masStaburi SesaZlebloba; regiona-
luri ekonomikuri ganviTarebis donis gaTa-
nabrebis rezervebis arseboba, ekonomikis sxva
dargebis ganviTarebis stimulireba da sxva.
turizms dadebiTi zegavlenis moxdena SeuZ-
lia mxolod im SemTxvevaSi, Tu is qveyanaSi
ganviTardeba kompleqsurad, rac niSnavs, rom
turizmi qveyanaSi sxva dargebTan erTad da
maT paralelurad unda ganviTardes.
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 24 www.gtu.ge
literatura
1. Metreveli M., Timothy D., „Tourism, Progress and Peace“, Chapter 9., „Effects of the August 2008 War in Georgia
on Tourism and Its Resources“, Edited by I Kelly, University of Western Australia, Australia, O Moufakkir, Stenden
University, Netherlands, 2010. (In English).
2. Metreveli M., The English‐Georgian Explanatory Dictionary of Tourism. Tbilisi., 2006. (In Georgian).
3. Metreveli M., Tourism Economics and Politics. Tbilisi., 2011. (In Georgian).
4. UNWTO World Tourism Barometer (2013). (In English).
5. The Travel & Tourism, Report 2013. (In English).
6. http://www.wttc.org/‐/media/files/reports/economic%20impact%20research/regional%202015/world2013.pdf
7. http://www.wttc.org/research/economic‐research/economic‐impact‐analysis/
8. http://www3.weforum.org/docs/WEF_TT_Competitiveness_Report_2013.pd
UDC 339.92
SCOPUS CODE 1409
TOURISM INFLUENCE ON THE WORLD ECONOMY
M. Metreveli Department of business administration, Georgian Technical University, 77, M. Kostava str,
Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
B. Khotenashvili Department of business administration, Georgian Technical University, 77, M. Kostava str,
Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
R. Kiknadze, professor, Department of business administration, faculty of business‐engineering, GTU
E‐mail: [email protected]
N. Nadareishvili, associated professor, Department of business administration, faculty of business engineering, GTU
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: Tourism in is one of the leading and dynamic field. Many of the country's economy with tourism
leading role in filling the state budget, gross domestic product and more job creation. Tourism influences on the fields
of economy, such as transport, communications, construction, agriculture, industry, consumer goods and others. For
one’s fart the following factors influences on the development of tourism: demographic, natural‐geographic, socio‐
economic, historical, cultural, religious, political, legal and scientific‐technical. It is also important for the development
of the tourism sector of the country's population living standards, the length of free time, an increase in the desire to
accommodate with the needs of the cultural, economic, political stability and so forth. Thus, tourism acts as a catalyst
for socio‐economic development.
Resume:
KEY WORDS: cross domestic product; tourist product; tourism development.
biznesi, marTva da aRricxva – BUSINESS, MANAGEMENT AND ACCOUNTING – БИЗНЕС, УПРАВЛЕНИЕ И УЧЕТ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 25 #4 (498), 2015
UDC 621.397.2
SCOPUS CODE 1409
ВЛИЯНИЕ ТУРИЗМА НА МИРОВУЮ ЭКОНОМИКУ
Метревели М.Ш. Департамент бизнес‐администрирования, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 77
E‐mail: [email protected]
Хотенашвили Б.Г. Департамент бизнес‐администрирования, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 77
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
Р. Кинкладзе, ассоц. профессор Департамента бизнес‐администрирования факультета бизнес‐инженеринга ГТУ
E‐mail: [email protected]
Н. Надареишвили, ассоц. профессор Департамента бизнес‐администрирования факультета бизнес‐
инженеринга ГТУ
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: Туризм является одной из ведущих и динамически развивающихся областей в экономике
многих стран. Туризму принадлежит ведущее место в заполнении государственного бюджета страны, в
создании валового внутреннего продукта и дополнительных рабочих мест. Со своей стороны, развитию
туризма содействуют такие факторы: природно‐географические условия, потенциал страны, культура, история,
религия, экономика.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: валовой внутренний продукт; туристический продукт; развитие туризма.
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 26 www.gtu.ge
UDC 621.3.032.3 uak
SCOPUS CODE 1501
maRalefeqturi luminoforis miRebis inovaciuri teqnologia
g. xitiri iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti, fizikuri da organuli qimiis instituti, saqarTvelo, Tbilisi, WavWavaZis gamziri 1
E‐mail: [email protected]
r. kokilaSvili garemos dacvis inJineriisa da ekologiis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
i. CikvaiZe, Tsu-is zust da sabunebismetyvelo mecnierebaTa fakultetis qimiis
departamentis asocirebuli profesori
E‐mail: [email protected]
z. geliaSvili, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis qimiuri da
biologiuri teqnologiebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
anotacia: SemuSavebulia maRalefeqturi
luminoforis miRebis axali teqnologia,
romlis mixedviT xdeba luminoforis xa-
risxis saerTaSoriso standartebis doneze
amaRleba da TviTRirebulebis 26%-iT Sem-
cireba. es miRweulia petroleinis eTeris
gaTxevadebuli propan-butanis nareviT Ca-
nacvlebiT da teqnologiuri procesis eqs-
traqciis dros soqsletis aparatiT Secv-
liT. mniSvnelovania, rom energodanaxarje-
bi gacilebiT naklebia, radgan propan-buta-
nis aorTqleba, petroleinis eTerTan Seda-
rebiT, gacilebiT advilia.
Zveli luminoforis luminescenciuri maxa-
siaTeblebi axalTan SedarebiT gacilebiT
dabalia, radgan petroleinis eTeri xsnis
fisovani nivTierebebis mcire raodenobas,
xolo sayofacxovrebo gazi fisovani niv-
Tierebis mimarT naklebad aqtiuria. amitom,
axali luminoforis luminescenciuri inten-
siuroba orjer maRalia da etalon azot-
mJava-uranilTan SedarebiT 480% Seadgens.
unda aRiniSnos axali luminoforis ga-
cilebiT dabali fasi da aratoqsikuroba,
agreTve dabali Carecxvis unari da maRali
stabiluroba.
igi luminescenciuri defeqtoskopiis
garda gamoiyeneba iseT dargebSi, rogori-
caa: medicina, biologia, analizuri qimia,
kriminalistika, luminescenciuri saRebare-
bis warmoeba, poligrafia da a.S. axali ma-
Ralefeqturi luminofori xarisxis yvela
saerTaSoriso standartebs akmayofilebs.
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 27 #4 (498), 2015
sakvanZo sityvebi: defeqtoskopia; in-
tensiuroba; luminescencia; luminofori;
sinTezuri.
Sesavali
luminoforebis mimoxilva
luminescenciuri defeqtoskopia dafuZne-
bulia luminescirebadi gamosacdeli siT-
xis – penetrantis (luminoforis xsnari
gamxsnelSi) Tvisebaze SeaRwios TvaliT
uxilav zedapirul defeqtebSi da Semdgom
ultraiisferi dasxivebisas gaanaTos da
aCvenos nakeTobaSi arsebuli defeqtebis
xasiaTi da adgilmdebareoba [1].
luminescenciur defeqtoskopiaSi gamoye-
nebul sinTezur luminoforebs aqvs maRali
luminescenciuri Tvisebebi, magram imavdro-
ulad gamoirCeva siZviriTa da toqsi-
kurobiT.
ZiriTadi nawili
proeqtis mizania maRalefeqturi, aratoq-
sikuri luminoforis iafi bunebrivi ned-
leulidan gamoyofis, Cven mier SemuSave-
buli, martivi teqnologiis daxvewa da sa-
licenzio kondiciamde miyvana [2].
SemoTavazebuli teqnologiiT miRebul
luminofors maRali saeqspluatacio maxasi-
aTeblebi gaaCnia _ aqvs 1 mkm-ze naklebi
sisqis bzarebis aRmoCenis unari. misi na-
Tebis intensiuroba etalon azotmJava-ura-
nilis mimarT 450_500% Seadgens, feri momw-
vano-moyviTaloa, rac Seesabameba saerTa-
Soriso standartebs da, rac mTavaria, aR-
niSnuli teqnologia dafuZnebulia adgi-
lobrivi, iafi nedleulis gamoyenebaze.
SemoTavazebuli luminofori gamoiyeneba
iseT sferoebSi, rogoricaa: biologia, me-
dicina, analizuri qimia, kriminalistika,
poligrafia, luminescenciuri saRebarebis
warmoeba da a.S.
luminoforis misaRebad Cven mier Seiqmna
teqnologiurad srulyofili specialuri
gamsxvilebuli laboratoriuli danadgari,
romelic luminescenciur defeqtoskopiaSi
samrewvelo pirobebSi gamoicada. magali-
Tad, saaviacio qarxanaSi, vertmfrenis li-
Tonis nakeTobebis gamosacdelad [3].
sxvadasxva luminoforis daxasiaTeba
maxasiaTebeli
inten-
siu
roba,%
fer
is f
q.
stab
.%
gamos. %
feT
qvis
T, °
C
koqs
i,%
mJ. rc.
% S, % SeniSvna
noriol A-400 480 1.2 80 54 330 3.8 0.05 0.24 aratoqs.
noriol-A 260 1 60 60 250 5.8 0.15 0.37 “____”
“Subekoli” 200 1.5 70 ___ ___ ___ ___ ___
“____”
“lJ2” 300 3 45 ___ ___ ___ ___ ___ toqsikuri
„ziglou“ 350 3 30 ___ ___ ___ ___ ___
toqsikuri
„pentreqsi“ 500 4.5 30 ___ ___ ___ ___ ___
“____”
qimiuri
__________stu-is Srom
#4 (498), 2015
teqnol
axali
iReba saeq
Sedgeba:
gan, konden
culobisg
sabrunebl
mizniT (su
aRsaniS
rebuli d
ZiriTadad
umravleso
i mrewveloba
___________mebi – TRANSAC
5
logiis mokl
maRalefeq
qstraqcio
eqstraqto
nsator-mac
gan, gamxsn
lad da sist
uraTi).
saeqstraq
Snavia, rom
deficitur
d sinTezur
oba toqsik
a da teqnol
__________CTIONS OF GTU –
le aRwera
qturi lu
danadgari
orisgan, am
civrisa da
elis eqst
temaSi misi
qcio danadgar
luminofo
ri produq
ri gziT mi
kuria [4].
logiebi – CHE
_________ – ТРУДЫ ГТУ
uminofori
isgan, rome
maorTqlebl
buferuli
traqtorSi
i cirkula
ri
ori Zvirad
qtia, rome
iiReba da
MICAL ENGINEER
28
mi-
lic
lis-
i mo-
da-
ciis
d Ri-
lic
maTi
a
lia
Sir
w
iafi
navT
cvas
ato
ruq
riT
SemT
vel
gamo
raqc
gamo
Tie
a
bad
nar
lic
saer
d
d
efeq
siur
viT
dan
Ral
Tvi
bed
m
sxva
qarx
RING – ХИМИЧЕС
am naerTebi
a da did
rebuli.
warmodgeni
ia da ara
Tobis narC
s mSeneblo
omuri energ
qciebisa d
Tac xels
Txvevis aR
lyofs sazo
aRniSnuli
osavali gu
ciis dro
oirCeva maR
rebebis um
aseve aRsan
gamoyeneb
evis siiaf
c akmayofi
rTaSoriso
daskvna
dadastureb
qturoba. m
robis da f
alo speqtr
sruli d
lefeqtur
TRirebule
noriol A
miRebulia
a gasaidu
xnebidan.
СКАЯ ПРОМЫШЛ
is warmoeb
energodan
li teqno
atoqsikuri
Ceni gudro
oba, aviacia
getika da a
da detal
Seuwyobs
kveTas da,
ogadoebis u
i teqnolo
udronidan
5 saaTia.
Ralmoleku
niSvnelo r
niSnavia, l
bul gamxs
fe da xel
ilebs lu
o standart
bulia ax
maRali lu
feris faqt
ris ubanSi
a advilad
luminofo
eba 26%-iT
A-ze.
dadebiTi
umloebuli
ЛЕННОСТЬ И ТЕХ
bis teqnol
naxarjebTa
ologiuri
i, radgan
onisgan. Seu
a, manqanaTm
a.S. defeqtu
lebis gamo
sxvadasxva
Sesabamisa
usafrTxoeb
ogiiT, lu
54% Sead
axali l
uluri fis
raodenobiT
luminofor
snel prop
lmisawvdom
uminoforis
tebs.
xali lu
uminescenci
toris _ mo
i nakeTobis
d Carecxvis
or noriol
iafia mis
recenzie
i manqanaT
ХНОЛОГИИ
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
logia rTu-
anaa dakav-
proeqti
miRebulia
uZlia dai-
mSenebloba,
uri konst-
oyenebisgan,
avariuli
ad, uzrun-
bas [5].
uminoforis
gens, eqst-
uminofori
sovani niv-
T.
ris misaRe-
pan-butanis
oba, rome-
s xarisxis
uminoforis
uri inten-
omwvano-moy-
s zedapiri-
s unari. ma-
l A-400-is
s winamor-
bi sxvada-
TmSenebeli
6
e
-
-
i
a
-
,
-
,
i
-
s
-
i
-
-
s
-
s
s
-
-
-
-
s
-
-
i
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 29 #4 (498), 2015
literatura
1. AC USSR 246762 L.D. Melikadze, B.K. Zanes “Method of Obtaining Oil for Luminescent Deffectoscopy”. Discovery,
invention, industrial samples, trading marks, 1969, 21, 75. (In English).
2. Parent. Method of Obtaining Luminophor P4054, 2005. (In English).
3. Papok K. K., Ragozin N. A. Dictionary of fuels, oils, lubricants, additives and special liquids. Moscow. “Chemistry”.
1975, p. 392. (In Russian).
4. Krasovitsky B. M., Bolotin B. M. Organic Luminophores. "Chemistry". 1984. 334. p. (In Russian).
5. Tyagunova G V. Yaroshenko Y.G. Ecology. Moscow. "Logos". 2005. 504. p. (In Russian).
UDC 621.3.032.3
SCOPUS CODE 1501
INNOVATION TECHNOLOGY OF OBTAINING HIGHLY EFFECTIVE LUMINOPHORE
G. Khitiri Iv. Javakhishvili Tbilisi State University, institute of physical and organic chemistry, Georgia, Tbilisi, Chavchavadze avenue 1.
E‐mail: [email protected]
R. Kokilashvili Department of engineering of environmental protection and ecology, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
I. Chikvaidze, associated professor, Department of chemistry, exact and natural sciences TSU
E‐mail: [email protected]
Z. Geliashvili, professor Department of chemical and biological technologies, faculty of chemical technology and
metallurgy, GTU
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: There is elaborated new technology for obtaining high‐performance luminophor. It allows improving
the quality of luminophor in compliance with the international standards and reducing cost price by 26 %. All this was
reached by substitution of light petroleum with the liquefied mixture of propane and butane and by changing the
technological process during the extraction by analogy with the Soxhlet apparatus principle. It is noticeable, that
energy prices are rather less, because propane‐butane mixture evaporates much easier, than light petroleum.
Luminescent characteristics of the old luminophore are much lower in comparison with the new one, because light
petroleum dissolves small amount of resinous substances and domestic gas is less active in respect of resinous
substance. Therefore luminescent intensity of the new luminophore is twice greater and amounts 480% in comparison
with the atandard uranyl nitrate.
The new luminophore is rather inexpensive in comparison with other synthetic variations. It is characterized by
high stability and easy flushing ability
The new highly effective luminophore satisfies requirements of the international standards on quality. Besides, the
luminescent defectoscopy is prospective in use in many fields of science and industry, such as medicine, biology,
analytical chemistry, criminalistics, production of luminescent dyes, printing production, etc. Resume:
KEY WORDS: defectoscopy; intensity; luminescent; luminophore; synthetic.
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 30 www.gtu.ge
UDC 621.3.032.3
SCOPUS CODE 1501
ИННОВАЦИОННАЯ ТЕХНОЛОГИЯ ПОЛУЧЕНИЯ ВЫСОКОЭФФЕКТИВНОГО ЛЮМИНОФОРА
Хитири Г.Ш. Государственный университет им. Ив. Джавахишвили, Институт физической и органи‐ческой химии, Грузия, Тбилиси, пр. Чавчавадзе 1
E‐mail: [email protected]
Кокилашвили Р.Г. Департамент защиты окружающей среды, инженерии и экологии, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
И. Чикваидзе, ассоц. профессор Департамента химии факультета точных и естественных наук Тбилисского
государственного университета им. Ив. Джавахишвили
E‐mail: [email protected]
Г. Двали, З. Гелиашвили, профессор Департамента химической и биологической технологий факультета
химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: Разработана новая технология получения высокоэффективного люминофора, благодаря
которой качество люминофора повышается до международного уровня и себестоимостъ уменьшается на 26%.
Это достигнуто путем замены петролейного эфира на сжижженную пропан‐бутановую смесь, а также
введением в технологический процесс принципа аппарата Сокслета на стадии экстракции. При этом
уменьшаются энергозатраты, т.к. пропан‐бутановая смесь испаряется гораздо легче петролейного эфира.
Люминесцентные характеристики старого люминофора намного слабее по сравнению с новыми, т.к.
петролейный эфир, помимо люминофора, экстрагирует и смолистые вещества, а бытовой газ менее активен по
отношению к смолам. Поэтому люминесцентная интенсивность нового люминофора вдвое выше и составляет
480% по сравнению с эталоном – азотнокислым уранилом.
Следует отметитъ значительное уменьшение стоимости нового люминофора по сравнению с другими
синтетическими люминофорами. Новый люминофор характеризуется высокой стабильностью и легко
смывается.
Новый высокоэффективный люминофор, который соответствует требованиям международных стандартов
качества, кроме люминесцентной дефектоскопии применяется в таких отраслях как: медицина, биология,
аналитическая химия, криминалистика, производство люминесцентных красителей, полиграфия и т.п.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: дефектоскопия; интенсивность; люминесценция; люминофор; синтетический.
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 31 #4 (498), 2015
UDC 621.11.012.553 uak
SCOPUS CODE 1501
amortizebuli saburavebis utilizaciis axleburi xedva
r. labaZe samecniero-sainJinro centri „utilizacia“, saqarTvelos teqnikuri
universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
g. xitiri iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti,
fizikuri da organuli qimiis instituti, saqarTvelo, Tbilisi,
i. WavWavaZis gamziri 1
E‐mail: [email protected]
r. kokilaSvili samecniero-sainJinro centri „utilizacia“, saqarTvelos teqnikuri
universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
a. sulamaniZe samecniero-sainJinro centri „utilizacia“, saqarTvelos teqnikuri
universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
j. qerqaZe samecniero-sainJinro centri „utilizacia“, saqarTvelos teqnikuri
universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
i. CikvaiZe, Tsu-is zust da sabunebismetyvelo mecnierebaTa fakultetis qimiis
departamentis asocirebuli profesori
E‐mail: [email protected]
z. sabaSvili, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis metalurgiis,
masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis asocirebuli profesori
E‐mail: z‐[email protected]
anotacia: amortizebuli saburavebis da
rezinis yvelanairi narCenis dasawyobeba, da-
marxva ekonomikurad araefeqturia da ekolo-
giurad saSiSi. xangrZlivi Senaxvis pirobebSi
meoreul narCenebs SeuZlia garemoSi gamoyos
momwamlavi nivTierebebi, rac TavisTavad
daarRvevs ekologiur wonasworobas. amave
dros, amortizebuli saburavebi eqsplu-
ataciis vadis amowurvis momentSi ganicdis
umniSvnelo cvlilebebs. es ki saSualebas
iZleva meoreuli gadamuSavebisas mivaRwioT
maRal ekonomikur efeqts.
saqarTvelos teqnikuri universitetis sa-
mecniero-sainJinro centr „utilizaciis“
mier damuSavebulia amortizebuli sabura-
vebis gadamuSavebis pirolizuri meTodi,
romlis drosac saburavebi temperaturis
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 32 www.gtu.ge
zegavleniT uhaero sivrceSi iSleba myar,
Txevad da airad produqtebad, rac 3000C
temperaturaze mimdinareobs.
samuSaoSi naCvenebia, rom amortizebuli
saburavebis gadamuSaveba momgebiania ori mi-
marTulebiT: pirveli is, rom bunebas icavs
dabinZurebisagan da meore, miiReba iseTi
sasargeblo produqtebi, rogoricaa Rumlis
sawvavi, naxSiri _ komponenti mastikisTvis,
bitumis warmoebisTvis. airi gamoiyeneba, ro-
gorc gamaxurebeli agenti warmoebaSi
dasabruneblad.
sakvanZo sityvebi: amortizebuli; bri-
ketireba; ekologia; pirolizi; utilizacia;
„Rumlis“ sawvavi.
Sesavali
saqarTvelos teqnikuri universitetis sa-
mecniero-sainJinro centr „utilizaciis“
mier damuSavebulia amortizebuli sabura-
vebis gadamuSavebis pirolizuri meTodi,
romlis drosac saburavebi temperaturis
zegavleniT uhaero sivrceSi iSleba myar,
Txevad da airad produqtebad, romelic
3000C temperaturaze mimdinareobs. piro-
lizis Sedegad miRebulma kvlevam aCvena,
rom amortizebuli saburavebis gadamuSaveba
momgebiania ori mimarTulebiT: erTi is, rom
icavs bunebas dabinZurebisgan [1] da meore
miiReba iseTi sasargeblo produqtebi, ro-
goricaa Rumlis sawvavi, naxSiri _ kompo-
nenti mastikisaTvis, bitumis warmoebisTvis,
airi gamoiyeneba, rogorc gamaxurebeli
agenti warmoebaSi dasabruneblad [2].
ZiriTadi nawili
pirolizis Sedegad miiReba produqtis
fraqciuli Sedgeniloba APH‐2 reqtifikaci-
is aparatze.
fraqciebis
maxas
iaTeb
-leb
i
gamosaval
i %
simkvrive
ρ4
20
nD20
iodis
ric
xvi
ujer
i masuri
%
SeniS
vna
60-150 11,8 841 1,4696 77 30
150-200 15,2 874 1,4892 70 30
60-200 27 869 1,4850 90 35
200-250 18 922 -
250-300 11 955 -
300-350 9,8 979 -
>350 34,2 - -
SeniSvna: narCeni >350 вy 80 _ 3,87, T afeTqe-
bis _ 150o, T gamyarebis _ 16o.
naCvenebia aromatuli da araaromatuli
naxSirwyalbadebis Semcvelobis gansazRvra
qromatografiuli analiziT _ alurionizaci-
uri deteqtoris gamoyenebiT. fr. 60_200oC %-Si
Sedis Semdegi naxSirwyalbadebi: 1) benzoli
_ 19,2; 2) toluoli _ 12,9; 3) eTilbenzoli +
meta-paraqsiloli _ 12,8; 4) orToqsiloli
+C9 aromatuli naxSirwyalbadebi _ 6,4; 5) ara-
aromatuli naxSirwyalbadebi _ 48,6; 6) aro-
matuli naxSirwyalbadebi _ 51,4.
amortizebuli saburavebis da rezinis
yvelanairi narCenis dasawyobeba, damarxva
ekonomikurad araefeqturia da ekologi-
urad saSiSi. xangrZlivi Senaxvis pirobebSi
meoreul narCenebs SeuZlia garemoSi ga-
moyos momwamlavi nivTierebebi, rac Tavis-
Tavad daarRvevs ekologiur wonasworobas.
amave dros, amortizebuli saburavebi
eqspluataciis vadebis amowurvis momentSi
ganicdis umniSvnelo cvlilebebs, es ki
qimiuri
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
saSualeba
did ekono
saqarTv
mecniero-s
mier damu
vebis da
vebis axal
leulis
sferos ga
danadga
kontein
saburavebi
romelic
eleqtrog
boTi moxd
limerizac
ba dacul
Txevad Ca
rolizis
saburavis
Termuli
lis maciv
1 _ liT
Camketi; 5
i mrewveloba
6
as iZleva m
omikur efeq
velos teqn
sainJinro
uSavebuli
rezinis s
li midgoma
gadamuSave
anekuTvneba
aris muSao
nerSi Caiyr
i da Caidgm
daixureba
amaxurebel
deba rezini
cia. liTon
lia Txevadi
amketad ga
dros miRe
SemTxvevaS
daSlisas
vars 6, sad
a
Tonis korpusi
_ saburavebis
a da teqnol
meoreuli g
qts mivaRwi
nikuri uni
centr „
amortize
xva narCen
a naxSirwya
ebisa da
a.
obis regla
reba mTlia
meba liTon
Tavsaxuri
li 2 da gam
is Termul
nis korpus
i CamketiT
amoiyeneba
ebuli Txev
Si _ stiro
warmoqmni
dac xdeba
avtomobilis
i; 2 _ daxuru
s konteineri;
logiebi – CHE
gadamuSaveb
ioT.
versitetis
„utilizac
ebuli sab
ebis gadam
albaduri
utiliza
amenti
ani an daWr
nis korpus
iT 3, CairT
moyofili
i daSla, d
sis hermetu
4. Cveule
wyali an
vadi produ
oli. sabur
li airi g
Txevadi n
amortizebul
uli eleqtro
; 6 _ macivari
10 _ fil
MICAL ENGINEER
33
bisas
s sa-
ciis“
ura-
muSa-
ned-
ciis
rili
Si 1,
Tveba
siT-
depo-
ulo-
briv
pi-
uqti,
ravis
gaiv-
nawi-
lis
gro
nawi
wnev
miew
reb
Sir
5, s
reb
vati
obi
rCen
d
usa
anad
ba w
a
gad
Seic
air
moT
air
Seic
li saburavebi
gamaxurebeli
i; 7 _ siTxis
ltri; 11 _ meo
RING – ХИМИЧЕС
________stu-is Sr
s _ stir
ovdeba siT
ili _ but
vis airsaca
wodeba fil
els. piro
ri da liTo
aidanac am
is Semdeg.
iani simZla
T xdeba ag
nis, merqnis
didi mniS
frTxo mu
d daculia
warmoqmnil
avtomobili
asamuSavebe
cavs reaqt
ebis gamo
Tavsebulia
ebis gamos
cavs.
is gadasamuSa
i; 3 _ Tavsaxu
Semkrebi; 8 _
ore airsacavi
СКАЯ ПРОМЫШЛ
___________romebi – TRAN
rolis ko
xis Semkre
adieni gad
avSi 8, said
ltrs 10 da
lizis mya
onis mavTul
oiReba sam
danadgari
avris gamax
greTve sxva
sa da plas
Svneloba
uSaobas. es
a, vinaidan
li airebis
is amorti
eli dana
torsa da
osayvan s
eleqtrog
sayvani sis
vebeli danad
uri; 4 _ herme
_ pirveli air
i
ЛЕННОСТЬ И ТЕХ
__________NSACTIONS OF G
ondensacia,
ebSi 7, xol
dadis pirve
danac komp
a amis Semd
ari produ
li rCeba ko
uSao cikl
i muSaobs
xurebliT.
adasxva or
stmasis gad
eniWeba d
s komponen
mudmiv re
gamoyvana.
izebuli s
adgari [5]
masSi wa
istemas.
gamaxurebe
stema airi
dgari:
etulobis dam
rsacavi; 9 _ k
ХНОЛОГИИ
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
romelic
lo airadi
el, dabali
presoriT 9
deg momxma-
qtebi, nax-
onteinerSi
lis damTav-
xuTkilo-
misi meSve-
rganuli na-
damuSaveba.
danadgaris
nti mTli-
eJimSi xde-
saburavebis
] (naxazi)
armoqmnili
reaqtorSi
li, xolo
s filtrs
mcavi siTxis
kompresori;
_ У
5
c
i
i
9
-
-
i
-
-
-
-
s
-
-
s
)
i
i
o
s
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 34 www.gtu.ge
daskvna
utilizaciis procesSi meoreuli ned-
leulis (amortizebuli saburavebi, rezinis
yvelanairi narCeni) gadamuSavebisas miiReba:
1. Txevadi sawvavi (40%-mde gadasamuSave-
beli nedleulis) aris pirolizuri siTxe mu-
qi yavisferi specifikuri suniT. igi SeiZleba
gamoyenebul iqnes saxlebisa da saTburebis
gasaTbobad, „bitumis“ gamxsnelad, reqtifi-
kaciis Semdeg benzinisa da dizelis misa-
Rebad. mas e.w. ,,peCkis“ sawvavs eZaxian [3].
2. airi gamoiyeneba teqnologiur procesSi.
3. teqnikuri naxSiri (25% gadasamuSavebe-
li nedleulis) SeiZleba gamoyenebul iqnes,
rogorc Semavsebeli rezinis nakeTobaTa
warmoebisas, asfaltis warmoebaSi, danamatad
mastikis warmoebisas da rogorc mSrali
(myari) sawvavi. briketirebiT SeiZleba mza
produqcia movamzadoT [4].
4. rkinis mavTulebi, grovdeba rogorc
jarTi.
literatura
1. Tyagunova G.V., Yaroshenko Y.G. Ecology. Moscow. "Logos", 2005, 504 p. (in Russian).
2. Shkolnikov V.M. Fuels, lubricants, Technical Iiquids. Assortment and Application. Moscow, “Tckhinform”, 1999, 596
p. (in Russian).
3. Papok K.K., Ragozin N.A. Vocabulary on Fuels, Lubricants, Additives and Special Liquids. Moscow, “Khimia”, 1975,
392 p. (in Russian).
4. G. Khitiri. L. Topuridze. T. Gabunia. Rational Processing of Oil Pipe‐line Waste. Sympozium on Organic Chemistry,
October 16, 2009, Sighnaghi, pp. 143‐144 (in Georgian).
5. R. Labadze, A. Sulamanidze, G. Gordadze. Georgian Patent No. 1783, Utility Model, 04.05.2014. (In Georgian).
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 35 #4 (498), 2015
UDC 621.11.012.553
SCOPUS CODE 1501
INNOVATIVE APPROACH TO RECYCLING OF SHOCKPROOF TIRE‐CASING
R. Labadze Scientific‐engineering centre "Utilization", Georgian Technical University, 69, M. Kostava
str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
G. Khitiri Iv. Javakhishvili Tbilisi State University, institute of physical and organic chemistry, Georgia, Tbilisi, Chavchavadze avenue 1.
E‐mail: [email protected]
R. Kokilashvili Scientific‐engineering centre "Utilization", Georgian Technical University, 69, M. Kostava
str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
A. Sulamanidze Scientific‐engineering centre "Utilization", Georgian Technical University, 69, M. Kostava
str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
J. Kerkadze Scientific‐engineering centre "Utilization", Georgian Technical University, 69, M. Kostava
str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
I. Chikvaidze, associated professor, Department of chemistry exact and natural sciences, TSU
E‐mail: [email protected]
Z. Sabashvili, associated professor, Department of metallurgy, materials science and metal processing, faculty of
chemical technology and metallurgy, GTU
E‐mail: z‐[email protected]
ABSTRACT: Storage and burial of shockproof, tires and all kind of rubber waste are economically ineffective and
ecologically hazardous. During long‐term storage the secondary wastes can emit toxical agents to atmosphere, that
will disturb the ecological balance. At the same time, shockproof tires experience insufficient changes in the moment
of expiration of service life. That in its turn creates an opportunity of attainment of big economical effect during its
secondary processing.
Scientific‐engineering center “Utilization” of Georgian Technical University has developed the pyrolysis method of
processing of shockproof tires, wherein tires under temperature influence decompose into solid, liquid and gaseous
products, that takes place at 300°С.
It is shown in the work, that processing of shockproof tires is two‐way profitable: first, it protects the nature from
contamination and second, there are produced useful products, such as “stove” fuel, carbon, as the component of
mastic for bitumen production and gas, which is used, as heating agent for returning back to production.
Resume:
KEY WORDS: briquetting; ecology; pyrolysis; shockproof; “stove” fuel; recycling.
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 36 www.gtu.ge
UDC 621.11.012.553
SCOPUS CODE 1501
НОВЫЙ ВЗГЛЯД НА УТИЛИЗАЦИЮ АМОРТИЗИРОВАННЫХ ПОКРЫШЕК
Лабадзе Р.Д. Научно‐инженерный центр „Утилизация", Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Хитири Г.Ш. Государственный университет им. Ив. Джавахишвили, Институт физической и органи‐ческой химии, Грузия, Тбилиси, пр. Чавчавадзе 1
E‐mail: [email protected]
Кокилашвили Р.Г. Научно‐инженерный центр „Утилизация", Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Суламанидзе А.К. Научно‐инженерный центр „Утилизация", Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Керкадзе Дж.В. Научно‐инженерный центр „Утилизация", Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
И. Чикваидзе, ассоц. профессор Департамент химии факультета точных и естемтвенных наук Тбилисского
государственного университета им. Ив. Джавахишвили
E‐mail: [email protected]
З. Сабашвили, ассоц. профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов
факультета химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: z‐[email protected]
АНОТАЦИЯ: Складирование, захоронение амортизированных покрышек и всех видов резиновых отходов
является экономически неэффективным и экологически опасным. В условиях длительного хранения вторичные
отходы могут выделять в окружающую среду отравляющие вещества, что само по себе нарушит экологическое
равновесие. В то же время, амортизированные покрышки в момент истечения сроков эксплуатации
испытывают незначительные изменения. Это, в свою очередь, дает возможность достижения большого
экономического эффекта при вторичной переработке.
Научно‐инженерным центром «Утилизация» Грузинского технического университета разработан пиролизный
метод переработки амортизированных покрышек, при котором покрышки под влиянием температуры распадаются
на твердые, жидкие и газообразные продукты, что происходит при температуре 300°С.
В работе показано, что переработка амортизированных покрышек является выгодной по двум
направлениям: во‐первых, она защищает природу от загрязнения и, во‐вторых, получаются полезные
продукты, такие как печное топливо, уголь, как компонент мастик, для производства битума, и газ,
используемый как обогревающий агент для возврата в производство.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: амортизированный; брикетирование; «печное» топливо; пиролиз; утилизация; экология.
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 37 #4 (498), 2015
UDC 553.541:666.32/36 uak
SCOPUS CODE 1508
adgilobrivi bunebrivi qanebis gamoyenebiT forovani masalebis
miReba da Seswavla
z. javaSvili qimiuri da biologiuri teqnologiebis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
T. WeiSvili qimiuri da biologiuri teqnologiebis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
z. kovziriZe, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis qimiuri da
biologiuri teqnologiebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
v. gordelaZe, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis qimiuri da
biologiuri teqnologiebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
anotacia: naSromSi moyvanilia yvarlis
fiqlis Seswavlis Sedegebi misgan forovani
masalis miRebis SesaZleblobis dadgenis miz-
niT. Termuli damuSavebiT miRebuli afue-
buli fiqlis TvisebaTa SeswavliT dadginda,
rom Termuli damuSavebiT gamowveuli masa-
lis maxasiaTebel TvisebaTa cvlileba gani-
sazRvreba misi Termuli damuSavebis pirobe-
biT (temperatura, dro) da granulometriiT.
sakvanZo sityvebi: afueba; granulomet-
ria; TermodamuSaveba; simkvrive; fiqali;
wyalSTanTqma.
1. Sesavali
forovan araorganul masalebs gansakuT-
rebuli adgili ukavia iseT mniSvnelovan
samrewvelo dargebSi, rogoricaa metalur-
gia, saSeni masalebi, agroindustria da
sxva. bunebaSi afuebuli (Semsubuqebuli),
aseve sasurveli Tvisebebis matarebeli
masalebi iSviaTad gvxvdeba da amitom maTi
miReba ZiriTadad xelovnurad xdeba iseTi
bunebrivi qanebis gamoyenebiT, rogoricaa
perlitebi da obsidianebi. specialuri Ter-
muli damuSavebiT miiReba dabali Tbogam-
tarobis, moculobiTi wonis da gamoyenebis
farTo temperaturuli intervalis mqone
masalebi [1,2]. am mimarTulebiT bolo wleb-
Si yuradReba daeTmo saqarTveloSi arse-
bul teqnogenur nedleuls – yvarlis fi-
qals. yvarlis fiqlis safuZvelze dadginda
zogierTi saxis tradiciuli silikaturi
masalis miRebis perspeqtiuloba [3,4]. Cven
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 38 www.gtu.ge
mier Catarebuli kvlevis mizans warmoadgen-
da yvarlis fiqlis afuebis unaris gan-
sazRvra da am procesis optimaluri para-
metrebis dadgena.
ZiriTadi nawili
sakvlevi masala _ yvarlis fiqali buneb-
riv mdgomareobaSi sxvadasxva zomisa (Ziri-
Tadad 5_40 mm) da brtyeli formis natexe-
bia, romlisgan afuebuli masalis miReba
mizanSewonili ar iqneboda. Semdgomi eqspe-
rimentebisaTvis fiqali daqucmacda, gaicra
da sabolood miRebuli 7 sxvadasxva zomis
marcvlisgan airCa sami saxeobis (granulo-
metriis mixedviT) nimuSi (cxrili), kerZod
B (RorRi), C (msxvili qviSa) da E (saSualo
qviSa) fraqciebi, romelTa marcvlebis
zomebma, Sesabamisad, Seadgina 5_10, 3_5 da
1_2 mm. specialuri literaturidan cnobi-
lia, rom masalis afuebis process ZiriTa-
dad ganapirobebs Termuli damuSavebis tem-
peratura da afuebis SerCeul temperatura-
ze misi dayovnebis xangrZlivoba (dro). aqe-
dan, yvarlis fiqlis afuebisadmi midreki-
lebis dadgena moxda cnobili meTodikebis
mixedviT [5,6]. sakvlevi masalis afuebisadmi
midrekilebis unaris Sesafaseblad SeirCa
erTi ZiriTadi (afuebis koeficienti) da
ori damxmare (simkvrive, wyalSTanTqma) maxa-
siaTebeli Tvisebebi.
daqucmacebuli masalis fraqciuloba da saxeoba
pirobiTi aRniSvna marcvlebis zoma, mm fraqciulobis saxeobisadmi mikuTvneba
A metia 10-ze RorRi (natexi)
B 5-10 RorRi (natexi)
C 3-5 msxvili qviSa
D 2-3 msxvili qviSa
E 1-2 saSualo qviSa
F 0,5-1 wminda qviSa
G naklebia 0,5-ze wminda qviSa da pudri
Catarebuli eqsperimentiT dadginda, rom
afuebis xarisxze (afuebis moculobiTi tempe-
raturuli Kα koeficientis mixedviT) gav-
lenas axdens rogorc Termuli damuSavebis
temperatura, aseve masalis fraqciuloba (nax.
1). temperaturaTa rekomendebul 800_1250°C
intervalSi [7], TermodamuSavebis 10-wuTiani
xangrZlivobisas, gamovlinda zogadi tenden-
cia – afuebis koeficientis (Kα) zrda damaxa-
siaTebelia yvela sacdeli variantis (fraq-
ciebi B, C da E) masalisaTvis, magram afue-
bisadmi midrekilebas gansakuTrebiT avlens
wminda fraqciis masalebi. kerZod, wminda
qviSis (fraqcia E) afuebis unari TiTqmis
orjer aRemateba natexebisaTvis (fraqcia B)
miRebul mniSvnelobebs. 1-el nax-ze warmod-
genili saSualo da wminda qviSis fraqciebis
(Sesabamisad, mrudebi 2 da 3) Kα – T damokide-
bulebis maRaltemperaturuli monakveTebi
(1050°C-ze zemoT) punqtiriT aris warmodgeni-
li, radgan 1100_1250°C temperaturebze adgili
aqvs sacdeli masalis marcvlebis Secxobas,
magram afuebisadmi midrekileba zogadad
SenarCunda procesis intensiurobis klebis
tendenciebis gamovleniT (mrudebi 1, 2, 3).
qimiuri
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
nax. 1. y
t
1 – fraqc
Termul
lena yvar
wavlil i
rad miCne
muSavebis
5_30-wuTia
genda). Te
mokidebul
nilia me-2
Termuli
na masali
igrZnoba
damuSavebi
sas SeimCn
tensiurob
cia. rac
bis nimuS
simumis mi
raudod a
bis gavl
gamomdinar
masala (fr
bos, vidr
siaTebeli
da realu
(10-dan 20
i mrewveloba
6
yvarlis fiql
temperaturul
cia 5_10 mm; 2 –
li damuSav
lis fiqli
iqna erT ko
ul 1100°C-
drosTan
ani interv
rmuli dam
lebis amsax
2 nax-ze, s
damuSavebi
s afuebis
10_20-wuTi
is xangrZl
neva afueb
bis kleba
Seexeba gan
ebis mrude
iRwevis dr
adgili aqv
enas, misi
re. aqedan,
raqcia B) u
re wminda
i (fraqcieb
uri xdeba a
wT-mde) gad
a da teqnol
lis afuebis k
li damokideb
– fraqcia 3_5
1_2 mm
vebis xangr
is afuebis
onkretul
-ze, xolo
mimarTebaS
ali (biji
muSavebis `
xveli mrud
sadac mkaf
is xangrZl
xarisxze
an interva
livobis Se
isadmi mid
da Semdgo
nsxvavebul
ebis svlas
rosTan mima
vs masalis
marcvleb
msxvili
ufro gvian
fraqciebis
bi C da gan
afuebis pr
danacvleba
logiebi – CHE
koeficientis
uleba:
5 mm; 3 – fraq
rZlivobis
xarisxze
da optima
Termuli
Si aRebul
5 wT-s S
`dro – Kα~
debi warmo
fiod Cans,
livobis ga
gansakuTr
alSi, Term
emdgomi z
drekilebis
omi stabil
li fraqciu
s, afuebis
arTebaSi, s
s Tbogamt
bis zomeb
fraqciulo
n aRiqvams
sTvisaa dam
nsakuTrebi
rocesis dr
a (nax. 2).
MICAL ENGINEER
39
qcia
gav-
Ses-
alu-
da-
iqna
Sead-
~ da-
odge-
rom
vle-
ebiT
muli
rdi-
s in-
liza-
ulo-
maq-
sava-
aro-
idan
obis
siT-
maxa-
T E)
roSi
1 –
T
den
seba
saSu
ze (
tex
tul
da
ned
saT
T
ars
doT
fiq
li
tur
d
y
Sed
gind
para
fiql
RING – ХИМИЧЕС
________stu-is Sr
nax. 2. yvarl
damokidebul
fraqcia 5_10
Termuli d
s ara mart
aze – afue
ualo simk
(W), rac ga
ebis (wona
lad dadgi
wyalSTan
leulis d
vis iqneba:
sawyisi n
Termula
700 kg/m3;
Tu mxedvel
ebul reko
T, rom Ter
lis nimuS
(daxurul
ris arsebo
daskvna
yvarlis f
egad miReb
da afuebis
ametrebi d
lis afueb
СКАЯ ПРОМЫШЛ
___________romebi – TRAN
lis fiqlis af
leba Termuli
mm; 2 – fraqci
damuSavebis
to ZiriTa
ebis xaris
vrivesa (ρs
anisazRvra
3_5 g) gam
inda, rom
nTqmis mni
damuSavebiT
nimuSi: ρ =
ad damuSa
; W = 23,6%
lobaSi mivi
omendaciebs
rmulad da
SisaTvis mo
li da ziar
ba.
fiqlis T
buli masal
s ganmsazRv
da Tvisebe
bis mocul
ЛЕННОСТЬ И ТЕХ
__________NSACTIONS OF G
fuebis koefic
i damuSavebis
ia 3_5mm; 3 – f
s dro gav
d maxasiaT
sxze, arame
saS) da wyal
a yvarlis
moyenebiT.
saSualo s
iSvnelobeb
T miRebuli
1530 kg/m3;
vebuli ni
%.
iRebT lit
s, SeiZleb
amuSavebul
osalodnel
ri) forova
ermuli d
lis Seswav
vreli maxa
ebi. kerZod
lobiTi ko
ХНОЛОГИИ
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
cientis
droze:
fraqcia 1_2 mm
vlenas ax-
Tebel Tvi-
d masalis
lSTanTqma-
fiqlis na-
eqsperimen-
simkvrivisa
bi sawyisi
i nimuSebi-
W = 1,5%;
imuSi: ρ =
teraturaSi
ba vivarau-
li yvarlis
lia Sereu-
ani struq-
damuSavebis
vliT dad-
asiaTebeli
d, yvarlis
eficientis
_ У
5
-
-
s
-
-
-
a
i
-
=
i
-
s
-
-
s
-
i
s
s
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 40 www.gtu.ge
mniSvnelobebs gansazRvravs Termuli damu-
Savebis temperatura (afuebis maqsimumi 1100°C-
ze modis) da dro (optimaluri xangrZli-
voba 15_20 wT). dadginda, rom masalis gra-
nulometriuli Sedgeniloba gavlenas axdens
afuebis maCvenebelze – marcvlis zomis
Semcireba zrdis fiqlis afuebisadmi midre-
kilebas. yvarlis fiqlis Termuli damuSa-
veba, optimalurad miCneul pirobebSi, iwvevs
masalis simkvrivis TiTqmis orjer Semcire-
bas da Zlier gavlenas axdens wyalSTanT-
qmis maCvenebelze. kvleviT miRebuli masalis
fizikuri maxasiaTeblebis SejerebiT SesaZ-
lebelia afuebul yvarlis fiqalSi
Sereuli (daxuruli da ziari) forovani
struqturis arseboba, romelTagan wamyvani
daxuruli forianobaa. Catarebuli kvleviT
dadasturda, yvarlis fiqlis Termuli
damuSavebiT, perspeqtiuli forovani
masalebis miReba.
literatura
1. Porous Materials. www.uio.no/studierlemner/matnat/kjemi/KJM5100/h06/ undervisningsmateriale/16KJM5100‐
2006‐porous_l.pdf. (In Russian).
2. Javashvili Z., Cheishvili T. Production and Application of Porous and Inorganic Materials in Georgia. Intellectual.
#28, 2015, pp. 112‐116. (In Georgian).
3. Gabunia L., Kamushadze I., Shafakidze E., Gejadze I. Obtaining Porous Materials from Local Magmatic Rocks.
Ceramics. 2(25), 2011, pp. 3‐5. (In Georgian).
4. Mirianashvili A. D., Koivunen L. T., Skhvitaridze R. E., Nikoleishvili T. G., Rukhadze D. R., Sarukhanishvili A. V.,
Cheishvili T. Sh. Physico‐chemical Study of Kvareli Slate for Wide Use in the Silicate Industry. Ceramics. 2(6), 2001.
pp. 17‐20. (In Russian).
5. Gorlov Ju. P. Technology of Heat Insulating and Acoustic Materials and Products. M.: Visshaia shkola. pp. 1989 – 384.
(In Russian).
6. Gorlov Ju. P. Laboratory Practical Work on Technology of Thermal Insulation Materials. M., Visshaia shkola. pp.
1982 – 239. (In Russian).
7. Cheishvili T., Javashvili Z. Studying the Opportunities of Obtaining Porous Materials on the Basis of Kvareli Slate.
2(32), 2014, pp. 49‐52. (In Georgian).
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 41 #4 (498), 2015
UDC 553.541:666.32/36
SCOPUS CODE 1508
OBTAINING AND STUDY OF POROUS MATERIALS WITH THE USE OF LOCAL NATURAL ROCKS
Z. Javashvili Depatment of chemical and biological technologies, Georgian Technical University, 69, M.
Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Т. Cheishvili Depatment of chemical and biological technologies, Georgian Technical University, 69, M.
Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
Z. Kovziridze, professor, Depatment of chemical and biological technologies, faculty of chemical technology and
metallurgy, GTU
E‐mail: [email protected]
V. Gordeladze, professor, Depatment of chemical and biological technologies, faculty of chemical technology and
metallurgy, GTU
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: There are given results of study of Kvareli shales with the purpose of obtaining of porous materials.
There was established by the study of expanded shale obtained via thermal processing, that change of characteristic
properties is determined by the conditions of thermal processing (temperature, time) and granulometry of materials.
] Resume:
KEY WORDS: density; expansion; granulometry; thermal processing; shale; water absorption.
qimiuri mrewveloba da teqnologiebi – CHEMICAL ENGINEERING – ХИМИЧЕСКАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ И ТЕХНОЛОГИИ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 42 www.gtu.ge
UCD 553.541:666.32/36
SCOPUS CODE 1508
ПОЛУЧЕНИЕ И ИЗУЧЕНИЕ ПОРИСТЫХ МАТЕРИАЛОВ C ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ
МЕСТНЫХ ЕСТЕСТВЕННЫХ ПОРОД
Джавашвили З.Г. Департамент химической и биологической технологий, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Чеишвили Т.Ш. Департамент химической и биологической технологий, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
З. Ковзиридзе, профессор Департамента химической и биологической технологий факультета химической
технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
В. Горделадзе, профессор Департамента химической и биологической технологий факультета химической
технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: Приведены результаты исследования кварельского сланца в целях получения пористых
материалов. Изучением свойств полученного термообработкой вспученного сланца установлено, что
изменение характеристических свойств определяется условиями термообработки (температура, время) и
гранулометрией материала.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: водопоглощение; вспучивание; гранулометрия; плотность; сланец; термообработка.
qimia – CHEMISTRY – ХИМИЯ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 43 #4 (498), 2015
UDC 665.5 uak
SCOPUS CODE 1601
gacveTili saavtomobilo saburavebis utilizacia
dabaltemperaturuli pirolizis Sedegad da miRebuli Txevadi
produqtis fizikur-qimiuri kvleva
p. TuSuraSvili l. samxaraulis saxelobis sasamarTlo eqspertizis erovnuli biuro,
saqarTvelo, Tbilisi, WavWavaZis 84
E‐mail: [email protected]
d. CorgolaSvili l. samxaraulis saxelobis sasamarTlo eqspertizis erovnuli biuro,
saqarTvelo, Tbilisi, WavWavaZis 84
E‐mail: [email protected]
T. xuWua l. samxaraulis saxelobis sasamarTlo eqspertizis erovnuli biuro,
saqarTvelo, Tbilisi, WavWavaZis 84
E‐mail: [email protected]
n. kobalaZe l. samxaraulis saxelobis sasamarTlo eqspertizis erovnuli biuro,
saqarTvelo, Tbilisi, WavWavaZis 84
E‐mail: [email protected]
m. aleliSvili l. samxaraulis saxelobis sasamarTlo eqspertizis erovnuli biuro,
saqarTvelo, Tbilisi, WavWavaZis 84
E‐mail: [email protected]
e. gelaSvili l. samxaraulis saxelobis sasamarTlo eqspertizis erovnuli biuro,
saqarTvelo, Tbilisi, WavWavaZis 84
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
S. samsonia, Tsu-is zust da sabunebismetyvelo mecnierebaTa fakultetis qimiis depar-
tamentis xelmZRvaneli, organuli qimiis kaTedris gamge, profesori, akademikosi
E‐mail: [email protected]
m. cicagi, Tsu-is fizikuri da organuli qimiis institutis organuli sinTezis labo-
ratoriis gamge, wamyvani mecnieri TanamSromeli
E‐mail: [email protected]
anotacia: Seswavlilia rezinteqnikuri
nawarmis dabaltemperaturuli pirolizis
Sedegad miRebuli Txevadi produqtis fi-
zikur-qimiuri Tvisebebi da naxSirwyalba-
duri Sedgeniloba da dadgenilia, rom is
aris 5159 nivTierebis rTuli Sedgenilobis
narevi, romelic ZiriTadad Sedgeba C4-C40
naxSirwyalbadebisa (alkanebi, cikloalka-
qimia – CHEMISTRY – ХИМИЯ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 44 www.gtu.ge
nebi, arenebi) da heteroatomebis (Jangbadi,
gogirdi, azoti, bromi, qlori) Semcveli
organuli naerTebisagan.
sakvanZo sityvebi: alternatiuli saw-
vavi; gacveTili saavtomobilo saburavebi;
pirolizi; utilizacia.
Sesavali
dRes msoflioSi mwvaved dgas Zveli
saavtomobilo saburavebis Senaxvisa da uti-
lizaciis problema. gacveTili saavtomobi-
lo saburavebis maragi mTel msoflioSi
25 milion tonas Seadgens. Yyovelwliurad
es maragi 7 milioni toniT izrdeba. evro-
pul qveynebze modis 3 miliardi cali sa-
buravi (daaxloebiT 2 milioni tona). msof-
lioSi gacveTili saavtomobilo sabura-
vebis maragis mxolod 23% gamoiyeneba (sxva
qveynebSi eqsporti, maTi dawva energiis mi-
Rebis mizniT, meqanikuri daqucmaceba gzis
safarebis gamosayeneblad, sportuli moed-
nebisaTvis da sxva). gacveTili saavtomobi-
lo saburavebis 77%-is utilizacia ar xde-
ba, radgan ar arsebobs utilizaciis renta-
beluri meTodi.
Zalze aqtualuria sawvavisa da eleqtro-
energiis miRebis alternatiuli gzebis Zie-
ba, maT Soris gacveTili saavtomobilo sa-
buravebisagan Txevadi sawvavis, teqnikuri
naxSirbadis da sawvavi airis miRebis SesaZ-
lebloba. gacveTili saburavebis usargeb-
lo dasawyobebis an pirdapiri dawvis nacv-
lad ufro momgebiania maTi gadamuSaveba.
rezinteqnikuri narCenebis utilizaciis
ZiriTadi meTodebia daqucmaceba da dawva.
daqucmaceba aRiarebulia gadamuSavebis yve-
laze martiv meTodad, radgan saSualebas
iZleva maqsimalurad SenarCundes masalis
fizikur-meqanikuri da qimiuri Tvisebebi,
magram rezinteqnikuri narCenebis gadamuSa-
vebis sirTule, siZvire da mowyobilobis
energodanaxarjebi aferxebs aRniSnuli me-
TodiT problemis gadawyvetas.
saburavebis dawvis meTodis naklovanebaa
is, rom wvis procesSi temperaturis cvale-
badoba iwvevs saburavebis arasrul wvas,
amasTan 11000C-ze dabal temperaturaze war-
moiqmneba iseTi momwamlavi nivTierebebi,
rogoricaa qlorirebuli dioqsini da fu-
rani. aseve cnobilia, rom msgavsi procesebi
xels uwyobs saTburis efeqtis gazrdas,
rac ganpirobebulia 1 t saburavis wvis
procesSi daaxloebiT 3700kg CO2-is war-
moqmniT. cementis warmoebaSi sawvavis saxiT
saburavebis gamoyeneba uaryofiTad aisaxeba
cementis xarisxze, radgan saburavebis Semc-
veli foladi Tavs iCens cementSi rkinis
oqsidis saxiT, romelic masalas Rebavs.
pirolizi organuli naerTebis Termuli
daSlis procesia uhaero, inertul atmos-
feroSi. es procesi farTod gamoiyeneba
dabalmolekuluri naxSirwyalbadebis misa-
Rebad. pirolizis procesi tardeba
700_10000C temperaturaze atmosferul wne-
vaze. Termuli krekingis dros 450_5000C tem-
peraturis pirobebSi C-C bmebis gaxleCa Zi-
riTadad xdeba molekulis centrSi, xolo
procesis 700_10000C temperaturaze Catarebi-
sas C-C bmebis gaxleCa SesaZlebelia nebis-
mier adgilas, Sesabamisad pirolizis dros
warmoiqmneba didi raodenobiT dabalmole-
kuluri produqtebi (H2, CH4, C2H6, C2H4, C3H6,
C4H8, C4H6). pirolizis Sedegad miiReba aira-
di da Txevadi produqtebi _ pirokonden-
qimia – CHEMISTRY – ХИМИЯ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 45 #4 (498), 2015
sati, romelsac pirolizur fiss uwodeben.
gamoyenebuli nedleulis mixedviT, piroli-
zis produqtebis Sedgeniloba farTo
zRvrebSi icvleba.
gacveTili saavtomobilo saburavebis
utilizacia pirolizis Sedegad ekolo-
giurad usafrTxo teqnologiaa. es meTodi
efuZneba rezinis Semadgenel komponentebad
daSlas. amisaTvis gamoiyeneba dabaltempe-
raturuli pirolizis meTodi anu inertul
atmosferoSi cxeli orTqlis meSveobiT
xdeba rezinis Termuli depolimerizacia.
saburavebi itvirTeba reaqtorSi da tempe-
raturis (250_3000C) zemoqmedebiT pirolizs
ganicdis, ris Sedegadac warmoiqmneba: 1)
Termolizuri airi (5_10%), romelic buneb-
rivi airis analogia; 2) pirolizis Txevadi
produqti (40_45%), romelic naxSirwyalba-
duri SedgenilobiT hgavs navTobs da gamoi-
yeneba saqvabe sawvavad; 3) teqnikuri naxSir-
badi (25_35%), romlis gamoyeneba SesaZlebe-
lia sxvadasxva daniSnulebis rezinteqnikur
narevebSi, metalurgiaSi, laqsaRebavebsa da
samSeneblo masalebSi, aseve sawvavi bri-
ketebis dasamzadeblad. maT safuZvelze Se-
saZlebelia wylis da airebis gamwmendi sor-
bentebis warmoeba; 4) metalokordi (10_20%),
romelic damatebiT gasufTavebas ar sa-
Wiroebs da SesaZloa gamoyenebul iqnes me-
talurgiul warmoebaSi. Uunda aRiniSnos,
rom Txevadi produqtis Sedgeniloba farTo
diapazonSi icvleba da damokidebulia
pirolizis procesis Catarebis pirobebsa
(temperatura, wneva da sxva) da gamoyenebul
nedleulze.
teqnologiis dadebiT mxared SeiZleba
CaiTvalos is, rom gadamuSavebis produqte-
bi ar Seicavs maRaltoqsikur nivTierebebs,
gamoricxulia rezinteqnikuri nawarmis daS-
lis produqtebis atmosferoSi moxvedra.
amis gamo, aRniSnuli teqnologiuri proce-
si ekologiurad usafrTxoa; aRniSnuli
teqnologia ar moiTxovs eleqtroenergiis
did danaxarjs (sxva teqnologiebisagan gans-
xvavebiT); ar xdeba narCenebis warmoqmna, rac
moiTxovs Semdgom utilizacias anu warmoeba
unarCenoa; teqnologia aris Zalian rentabe-
luri, radgan xdeba gacveTili saavtomobilo
saburavebis utilizacia, rac, ekologiuri
TvalsazrisiT, mniSvnelovania, aseve miiReba
Txevadi, myari da airadi sawvavebi [1-5].
ZiriTadi nawili
rezinteqnikuri nawarmis (gacveTili sa-
buravebi) dabaltemperaturuli (250_3000C)
pirolizis procesis Sedegad gamoyofilia
da Seswavlili pirolizis Txevadi produq-
ti (sinTezuri navTobi), romelic moyavis-
fro-moSavo feris, mZafri specifikuri su-
nis mqone siTxea. produqtis fizikur-qimi-
uri maCveneblebia: simkvrive 200C-ze, gamyare-
bis temperatura, afeTqebis temperatura da-
xurul tigelSi, fraqciuli Sedgeniloba,
kinematikuri siblante 200C-ze, wylis Sem-
cveloba, meqanikuri minarevebis Semcveloba,
wyalSi xsnadi mJavebisa da tuteebis Semcve-
loba, nacrianoba, 10% narCenis koqsvadoba,
mJavianoba, koroziuli aqtiuroba spilenZis
firfitaze, gogirdis Semcveloba. miRebuli
Sedegebi warmodgenilia cxrilSi.
aRniSnuli siTxis naxSirwyalbaduri Se-
dgeniloba Seswavlil iqna organzomile-
bian gazur qromatografze droSi gafrenis
mas-speqtrometris deteqtoriT (PEGASUS 4D
GC×GC -TOFMS) [6], Kkapilaruli svetis _
,,RTX-DHA-50" gamoyenebiT (sigrZe 50 m, Siga
diametri _ 0.2 mm, sisqe _ 0.5 μm) daprog-
qimia – CHEMISTRY – ХИМИЯ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 46 www.gtu.ge
ramebis reJimSi: ZiriTadi Rumlis tempera-
turis 450C (3 wT dayovneba) 3400C-mde gacxe-
leba 50C/wT siCqariT (15 wT dayovneba 3400C-
ze); meore svetis _ ,,BPX-50" (sigrZe _ 1.67 m,
Siga diametri _ 0.1mm, sisqe _ 0.1μm) 500C (3
wT dayovneba) 3450C-mde gacxeleba 50C/wT
siCqariT (15 wT dayovneba 3450C-ze). inJeq-
toris temperatura _ 2800C, inJeqtirebuli
nimuSis raodenoba _ 1.0μl, gayofis fardoba
_ 200:1, airmatarebeli – heliumi 1 ml/wT
mudmivi nakadis pirobebSi (ix. qromatograma
da profilis grafikuli gamosaxuleba).
vinaidan rezinteqnikuri nawarmis dabal-
temperaturuli pirolizis Catarebis piro-
bebis (temperatura, wneva, gamoyenebuli ned-
leuli da sxva) mixedviT miiReba sxvadasxva
qimiuri Sedgenilobis da Tvisebebis mqone
Txevadi produqti, aRniSnuli kvlevis Sede-
gebi vrceldeba miTiTebul pirobebSi Cata-
rebuli piroliziT miRebul produqtze,
romelic warmoadgens 5000-mde nivTierebis
rTuli Sedgenilobis narevs da ZiriTadad
Sedgeba C4-C40 naxSirwyalbadebisa (alkanebi,
cikloalkanebi, arenebi) da heteroatomebis
(Jangbadi, gogirdi, azoti, bromi, qlori)
Semcveli organuli naerTebisagan.
Txevadi produqtis qromatograma da
profilis grafikuli gamosaxuleba
qimia – CHEMISTRY – ХИМИЯ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 47 #4 (498), 2015
* Sedegebi vrceldeba mxolod saanalizo nimuSze, romelzec kvleva Catarda.
daskvna
rezinteqnikuri nawarmis – gacveTili saav-
tomobilo saburavebis dabaltemperaturuli
pirolizis Sedegad SesaZlebelia maTi eko-
logiurad usafrTxo utilizacia da alter-
natiuli Txevadi sawvavis miReba. gamokv-
leulia konkretul pirobebSi miRebuli
Txevadi produqtis fizikur-qimiuri Tvisebebi
da naxSirwyalbaduri Sedgeniloba. aRniS-
nuli produqti Zvirfasi nedleulia navTob-
qimiuri mrewvelobisaTvis.
literatura
1. M. Juma, Z. Koreňová, J. Markoš, J. Annus, Ľ. Jelemenský. PYROLYSIS AND COMBUSTION OF SCRAP TIRE. Petroleum
& Coal 48(1) 15‐26, 2006. ISSN 1337‐7027. (In English).
xarisxis maCvenebeli faqtiuri Sedegi gamocdis meTodi
1. simkvrive 200C-ze, kg/m3 2. gamyarebis temperatura, 0C 3. afeTqebis temperatura daxurul tigelSi, 0C 4. fraqciuli Sedgeniloba:
duRilis dasawyisi, 0C 5% gamoixdeba, 0C-ze 10% gamoixdeba, 0C-ze 15% gamoixdeba, 0C-ze 20% gamoixdeba, 0C-ze 25% gamoixdeba, 0C-ze 30% gamoixdeba, 0C-ze 35% gamoixdeba, 0C-ze 40% gamoixdeba, 0C-ze 45% gamoixdeba, 0C-ze 50% gamoixdeba, 0C-ze 55% gamoixdeba, 0C-ze 60% gamoixdeba, 0C-ze 65% gamoixdeba, 0C-ze 70% gamoixdeba, 0C-ze 75% gamoixdeba, 0C-ze 80% gamoixdeba, 0C-ze 85% gamoixdeba, 0C-ze 90% gamoixdeba, 0C-ze duRilis dasasruli, 0C
5. kinematikuri siblante 200C-ze, mm2/wm 6. wylis Semcveloba, %
7. meqanikuri minarevebis Semcveloba, %
8. wyalSi xsnadi mJavebisa da tuteebis Semcveloba
9. nacrianoba, %
10. koqsvadoba, 10% narCenis
11. mJavianoba, mg KOH/100ml sawvavze
12. koroziuli aqtiuroba spilenZis firfitaze
13. gogirdis Semcveloba, %
899
-43
Nnaklebi 00C-ze
40
100
120
132
146
157
169
183
193
209
227
246
260
278
296
316
336
355
380
380
1.52
0.3
0.069
Aar Seicavs
0.015
3.27
3.99
uZlebs
0.857
ГОСТ 3900
ASTM D 97
ASTM D 93
ASTM D 86
ASTM D 445
ГОСТ 2477
ГОСТ 6370
ГОСТ 6307
ГОСТ 1461
ГОСТ 19932
ГОСТ 5985
ГОСТ 6321
ГОСТ 51947
qimia – CHEMISTRY – ХИМИЯ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 48 www.gtu.ge
2. M. Bajus, N. Olahová. THERMAL CONVERSION OF SCRAP TYRES. Petroleum & Coal 53(2) 98‐105, 2011. ISSN 1337‐
7027. (In English).
3. CIZKOVA, D. JUCHELKOVA.COMPARISON OF YIELD OF TIRES PYROLYSIS IN LABORATORY AND PILOT SCALES. Geo
Science Engineering, Volume LV(2009), No.4 pp. 60‐65, ISSN 1802‐5420. (In English).
4. Y. Yongrong, Ch. Jizhong, Zh. Guibin. TECHNICAL ADVANCE ON THE PYROLYSIS OF USED TIRES IN CHINA. China‐Japan International Academic Symposium Environmental Problem in Chinese Iron‐Steelmaking Industries and
Effective Technology Transfer Sendai, Japan, 6, March 2000. (In English).
5. J. Dodds, W. F. Dornenico,D. R. Evans, L. W. Fish, P. L. Lassahn (Science Applications, Inc.),W. J. Toth. SCRAP TIRES:
A RESOURCE AND TECHNOLOGY EVALUATION OF TIRE PYROLYSIS AND OTHER SELECTED ALTERNATE
TECHNOLOGIES. ldaho 83415. 1983. (In English).
6. Analysis of Samples from the Gulf of Mexico Oil Spill by GCxGC‐TOFMS, LECO Corporation, Form No. 203‐821‐389.
(In English).
UDC 665.5
SCOPUS CODE 1601
UTILIZATION OF SCRAP TIRES BY LOW‐TEMPERATURE PYROLYSIS AND PHYSICAL‐CHEMICAL
EXAMINATION OF OBTAINED LIQUID PRODUCTS
P. Tushurashvili LEPL Levan Samkharauli National Forensic expertise Bureau, 84 Chavchavadze Str., Tbilisi, Georgia
E‐mail: [email protected]
D. Chorgolashvili LEPL Levan Samkharauli National Forensic expertise Bureau, 84 Chavchavadze Str., Tbilisi, Georgia
E‐mail: [email protected]
T. Khuchua LEPL Levan Samkharauli National Forensic expertise Bureau, 84 Chavchavadze Str., Tbilisi, Georgia
E‐mail: [email protected]
N. Kobaladze LEPL Levan Samkharauli National Forensic expertise Bureau, 84 Chavchavadze Str., Tbilisi, Georgia
E‐mail: [email protected]
M. Alelishvili LEPL Levan Samkharauli National Forensic expertise Bureau, 84 Chavchavadze Str., Tbilisi, Georgia
E‐mail: [email protected]
E. Gelashvili LEPL Levan Samkharauli National Forensic expertise Bureau, 84 Chavchavadze Str., Tbilisi, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
S. Samsonia, professor, academician, head of chemistry Department, faculty of exact and natural sciencies, head
of organic chemistry trend, I. Javakhishvili Tbilisi state University
E‐mail: [email protected]
M. Tsitsagi, chief scientust worker, head of organic synthesis laboratory of Institute physics and organic chemistry, TSU
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: As a result of the research there is estimated, that liquid product, obtained by means of low‐
temperature pyrolysis process of worn‐out tires represents complex mix of 5159 compounds (Figure 1,2), which
qimia – CHEMISTRY – ХИМИЯ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 49 #4 (498), 2015
mainly consists of hydrocarbons with the number of carbon atoms C4‐C40 (alkanes, cycloalkanes, aromatics) and
heteroatom organic compounds (oxy gen, sulfur, nitrogen, bromine, chlorine).
Resume:
KEY WORDS: alternative fuels; Pyrolysis; scrap tires; utilization.
UDC 665.5
SCOPUS CODE 1601
УТИЛИЗАЦИЯ ИЗНОШЕННЫХ АВТОМОБИЛЬНЫХ ШИН МЕТОДОМ НИЗКОТЕМПЕРАТУРНОГО
ПИРОЛИЗА И ФИЗИКО‐ХИМИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА ПОЛУЧЕННОГО ЖИДКОГО ПРОДУКТА
Тушурашвили П.Р. Национальное бюро экспертизы им. Л.Самхараули, Грузия, Тбилиси, ул.Чавчавадзе, 84
E‐mail: [email protected]
Чорголашвили Д.Г. Национальное бюро экспертизы им. Л.Самхараули, Грузия, Тбилиси, ул.Чавчавадзе, 84
E‐mail: [email protected]
Хучуа Т.Т. Национальное бюро экспертизы им. Л.Самхараули, Грузия, Тбилиси, ул.Чавчавадзе, 84
E‐mail: [email protected]
Кобаладзе Н.З. Национальное бюро экспертизы им. Л.Самхараули, Грузия, Тбилиси, ул.Чавчавадзе, 84
E‐mail: [email protected]
Алелишвили М.В. Национальное бюро экспертизы им. Л.Самхараули, Грузия, Тбилиси, ул.Чавчавадзе, 84
E‐mail: [email protected]
Гелашвили Э.Г. Национальное бюро экспертизы им. Л.Самхараули, Грузия, Тбилиси, ул.Чавчавадзе, 84
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
Ш. Самсония, профессор, руководитель Департамента химии факультета точных и природоведческих наук
Тбилисского государственного университета им. Ив. Джавахишвили, заведующий кафедрой органической
химии, профессор, академик.
E‐mail: [email protected]
М. Цицаги, ведущий научный сотрудник, заведующий Лабораторией органического синтеза Института
физической и органической химии Тбилисского государственного университета им. Ив. Джавахишвили
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: Жидкий продукт, полученный в процессе низкотемпературного пиролиза резинотехнических
изделий, представляет смесь сложного состава 5159 веществ, который в основном состоит из органических
соединений, содержащих углеводороды C4‐C40 (алканы, циклоалканы, арены) и гетероатомы (кислород, сера,
азот, бром, хлор).
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: альтернативное топливо; изношенные шины; пиролиз; утилизация.
qimia – CHEMISTRY – ХИМИЯ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 50 www.gtu.ge
UDC 666.11.01 uak
SCOPUS CODE 1601
manganumisa da spilenZis oqsidebis Semcveli amorful-kristaluri
matricis mqone masalebis Seswavla da gamoyenebis perspeqtivebi
n. CijavaZe qimiuri da biologiuri teqnologiebis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
T. WeiSvili qimiuri da biologiuri teqnologiebis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
z. simongulaSvili, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis
metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
g. lolaZe, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis metalurgiis,
masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
anotacia: Seswavlilia manganumisa da
spilenZis oqsidebis Semcveli amorful-kris-
taluri matricis mqone masalebi, romlebSic
mosalodnelia eleqtronuli tipis gamta-
robis realizacia. miRebuli masalebi – kom-
pozitebi avlens uCveulo eleqtrul Tvi-
sebebs, romlebic aisaxa aqtivaciis energiis
da eleqtrowinaRobis temperaturuli koe-
ficientis dabal sidideebSi, rac perspeqti-
vaSi SesaZlebels xdis maTgan maRaltem-
peraturul diapazonSi momuSave specifikuri
eleqtroteqnikuri masalebis miRebas.
sakvanZo sityvebi: eleqtroparametrebi;
kompoziti; manganumi; oqsidebi; spilenZi;
xarSva.
1. Sesavali
eleqtroteqnikuri daniSnulebis araerTi
saxeobis nawarmis miRebisas kompleqsuri
Tvisebebis mqone masalebi gamoiyeneba. Tvi-
sebaTa Soris gansakuTrebuli adgili ukavia
eleqtroTvisebebs, xolo wamyvani eleqtrowi-
naRobis temperaturuli koeficientia (αT). aR-
niSnuli koeficienti liTonTa umravlesobi-
saTvis, rogorc wesi, dadebiTi sididea,
sufTa naxevargamtarebisaTvis _ uaryofiTi.
Senadnobebis da legirebuli naxevargamta-
rebisaTvis, aseve amorfuli minisa da ker-
amikisaTvis αT-s mniSvneloba Znelad progno-
zirebadia da amitom eqsperimentulad dad-
genas moiTxovs. kerZod, cnobil Senadnobebs
(konstantani da manganini) Zalian mcire αT
qimia – CHEMISTRY – ХИМИЯ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 51 #4 (498), 2015
aqvs, e.i. maT winaRobaze temperaturis gav-
lena minimaluria.
saWiro αT-s mqone masalebis misaRebad
xSirad mimarTaven iseTi elementebis oqsi-
debis nazavebis Secxobas, rogoricaa man-
ganumi, nikeli, spilenZi da sxva. saboloo
produqtia myari keramikuli masa, romli-
danac termistorebi, gammarTvelebi da sxva
saxis nakeToba mzaddeba [1,2]. maT, rogorc
klasikuri Secxobis xerxiT miRebul masa-
las, erTi Tavisebureba aqvs, rogorc wesi,
maTSi garkveuli doniT fiqsirdeba foria-
noba da, aqedan gamomdinare, Tanmxlebi nak-
lovanebebi [3]. aRniSnuli tipis da aseve
forebis armqone eleqtroteqnikuri masale-
bis asortimentis gafarToebis mizniT Ca-
tarda kvleva, romelic miznad isaxavda
amorful-kristaluri masalebis miRebas mi-
nis teqnologiiT da maTi eleqtromaxasia-
Teblebis Seswavlas.
ZiriTadi nawili
sakvlev obieqtad SeirCa Cu2O-MnO-B2O3
sistema, rac ganapiroba spilenZSemcveli
manganumboratuli minebisadmi arsebulma
interesma, maTSi eleqtronuli tipis eleq-
trogamtarobis realizaciis SesaZleblo-
bidan gamomdinare [3,4]. kerZod, Seswavlil
iqna Cu2O-MnO-B2O3 sistemis oTxi kompo-
zicia, romelTa Sedgeniloba warmodgeni-
lia 1-el cxr-Si.
cxrili 1
Cu2O-MnO-B2O3 sistemis sakvlevi masalebis Sedgeniloba
masalis
#
qimiuri Sedgeniloba,
mol. %
qimiuri Sedgeniloba,
won. %
Cu2O MnO B2O3 Cu2O MnO B2O3
1 20 30 50 33,7 25,1 41,2
2 40 10 50 57,6 7,2 35,2
3 20 40 40 33,7 33,3 33,0
4 50 10 40 67,1 6,6 26,3
sawyis nedleulad aRebul iqna Cu2O, MnO
da H3BO3, xolo oTxive Sedgenilobis minama-
salis sinTezi ganxorcielda 1323_1373 K maq-
simalur temperaturaze 30-wuTiani dayovne-
biT da nimuSebis Semdgomi mowviT (693±20 K),
rasac axlda miRebuli gadacivebuli nadno-
bebis TviTneburi kristalizacia da amor-
ful-kristaluri masalis warmoqmna.
nimuSebis moxexvis da eleqtrodebis
(grafiti) datanis Semdeg eleqtrowinaRobis
gazomva ganxorcielda specialur sazom
ujredSi [5] E6-3 da E13A Teraometrebis
gamoyenebiT, rogorc es rekomendebulia Se-
sabamis literaturaSi [6]. sacdeli nimuSe-
bis _ kuTri eleqtrowinaRobis (ρ), eleqt-
rowinaRobis temperaturuli koeficientis
(αT) da aqtivaciis energiis (Ea) gaTvlebi
ganxorcielda [7]-Si moyvanili meTodikiT.
eleqtrowinaRobis kvlevis Sedegebi
farTo temperaturuli intervalisaTvis
(20_300°C) moyvanilia naxazze, sadac war-
modgenilia lgρ – T damokidebulebis mrudebi
oTxive Sedgenilobis amorful-kristaluri
masalisaTvis (kompozitisaTvis). eleqtro-
__________stu-is Srom
#4 (498), 2015
winaRobis
kidebuleb
debulebis
kuTxe te
mcire. sa
mimarTebaS
da me-3 ni
doba saSu
spilenZSe
`eleqtro
tempera
TierTdamo
velze gan
rametris,
lis Sedeg
sa
maxasiaT
masa-lis #
1
2
3
4
___________mebi – TRANSAC
5
s cvlileb
biT sworx
s amsaxve
emperaturu
kvlev mas
Si naklebi
imuSebs, ro
ualo mniSv
emcveli manga
winaRoba – t
(ganmart
aturisa da
okidebule
nxorcield
kerZod αT
gebi moyvan
akvlevi mas
Teblebis s
eleqtrowintemperatukoeficien
(K-1) -1,8·10
-4,6·10
-4,6·10
-4,6·10
__________CTIONS OF GTU –
ba tempera
xazovania,
eli mrud
uli RerZ
alaTa Sed
i mgrZnobia
omlebSic C
vnelobebiT
anumboratul
emperatura~ d
teba ix. cxr. 1
a eleqtro
baTa mru
da ori max
T da Eα-s g
nilia me-2 c
salebis αT
saSualo mn
naRobis uruli ti, αT
e
e-2
0-3
0-3
0-3
qimia
_________ – ТРУДЫ ГТУ
aturaze d
xolo dam
debis dax
is mimarT
dgenilobas
aroba aqvs
Cu2O/ MnO
T gamoirCev
i kompoziteb
damokidebul
1)
owinaRobis
udebis sa
asiaTebeli
gamoTvla,
cxr-Si.
cxril
da Eα
niSvnelobe
leqtrogamtrobis
aqtivaciisnergia, Ea (e
0,43
0,11
0,11
0,11
– CHEMISTRY –
52
damo-
moki-
xris
T _
sTan
me-2
far-
va.
is
eba
ur-
afuZ-
i pa-
rom-
li 2
ebi
ta-
ev)
d
m
Cu2O
rom
TviT
bol
miRe
Teb
liz
ri
pol
cvel
tro
Tavs
rob
(Sed
ele
1 d
samC
2), s
Sed
moki
dax
aRni
vara
rop
rel
Tana
konc
und
p
rom
iseT
masa
tro
varg
bal
amav
ХИМИЯ
daskvna
minis teqno
O-MnO-B2O3
mlis mowv
Tnebur (sp
lood amo
ebas. masal
eli eleqt
ziT SeiZle
Sedgenilo
livalentur
lobiTaa w
owinaRobasT
s Cu2O/MnO
bis xarisxz
dgenilobeb
eqtrowinaR
da 3). aRniS
Cnevia αT da
sadac mxol
genilobisa
idebulebis
ris kuTxi
iSnuli Ses
audi, rom
parametrebi
lad, garda
aarsebobisa
centracia
da iqnes miCn
praqtikuli
m Cu2O-MnO
Ti amorfu
alebis miRe
ogamtarobi
gamtarebisa
li aqtivaci
vdroulad,
ologiaSi
sistemaSi
vis proce
ontanur) d
rful-kris
laTa Sedge
troparamet
eba vivarau
bebi jamSi
ri element
armodgenil
Tan mimarT
O fardobi
ze – rac
bi 2 da 4),
oba da pir
Snuli ten
a Eα sidid
lod erTi
aTvis (Sedg
s amsaxvel
is maRali
saZleblob
miRebuli
is mniSvne
a Cu2O da
a, maTSi s
da struqt
neuli.
i Tvalsaz
O-B2O3 sist
ul-kristal
eba, romleb
s eleqtro
aTvis miReb
iis energii
liTonTa
arsebuli
i miiRes
sSi adgil
dakristale
staluri k
nilobisa d
trebis sid
udoT, rom
aranakleb
tebis oqsi
li. amave d
TebaSi mkaf
is gavlena
ufro meti
, miT ufr
riqiT (Sedg
ndencia nak
eTa SemTxv
(20 mol. %
geniloba 1)
li wrfe
mniSvnelo
bas iZleva
kompozite
elobaTa
MnO Sedg
spilenZis (
turuli md
zrisiT aR
temaSi Ses
luri matri
bsac axasia
onuli meqan
buli winaR
is mniSvnel
Senadnobe
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
midgomiT
minamasala,
li hqonda
ebas da sa-
kompozitis
da maxasia-
dideTa ana-
optimalu-
60 mol. %
idebis Sem-
dros, eleq-
fiod iCens
a dengamta-
ia fardoba
o dabalia
genilobebi
klebad Se-
vevaSi (cxr
% Cu2O-iani)
) T – lgρ da-
gamoirCeva
obiT (nax.)
gamoiTqvas
bis eleqt-
ganmsazRv-
genilobaSi
(I) oqsidis
dgomareoba
RsaniSnavia,
saZlebelia
icis mqone
aTebs eleq-
nizmi (naxe-
Roba da da-
lobebi) da,
ebTan miax-
6
e
T
,
a
-
s
-
-
-
%
-
-
s
-
a
a
i
-
.
)
-
a
.
s
-
-
i
s
a
,
a
e
-
-
-
,
-
qimia – CHEMISTRY – ХИМИЯ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 53 #4 (498), 2015
loebuli eleqtrowinaRobis temperaturuli
koeficienti. samive parametris erToblioba
da masalis miRebis teqnologia SesaZlebels
xdis axali kompozitebis gamoyenebas maRal-
temperaturuli specialuri Termistorebis,
variatorebis da sxva uforo (Seuklebi) na-
keTobaTa miRebisas.
literatura
1. ru.wikipedia.org/wiki; mash‐xx1; info/127773. Temperature coefficient of resistance.
2. dic.academic.ru/dic, nsf/ruwiki/348220. Temperature coefficient of resistance.
3. Feinberg E.A., Panovkina V.I. The Study of Electrical Properties of Manganese and Copper Containing Glasses with
Conductive Oxidized layers. Inorganic Materials. 1967, Vol. III, №11, pp. 2123‐2125. (In Russian).
4. Cheishvili T. Sh. Features of Thermal and Electrical Properties of Glass Materials Containing Copper and Manganese
Oxides. Georg. Eng. News. 2003, №3, pp. 223‐224. (In Russian).
5. Cheishvili T. Sh. Evaluation of the Processes Occurring on the Surface of Glasses Using new Electric Measuring Cell.
Proceedings of GTU 2005, №4 (458), pp. 45‐49. (In Georgian).
6. Pavlushkin N.M., Senturin G.G., Khodakovskaya R.J. Workshop on Glass Technology and Glass Ceramics. M.
Stroyizdat, 1970, pp. 239‐248. (In Russian).
7. Lisov V.F. Practical Work on Physics of Semiconductors. M., Education, 1976, pp. 5‐56. (In Russian).
UDC 666.11.01
SCOPUS CODE 1601
STUDY AND PROSPECTS OF APPLICATION OF AMORPHOUS‐CRYSTALLINE MATRIX MATERIALS
CONTAINING MANGANESE AND COPPER OXIDES
N. Chidzavadze Depatment of chemical and biological technologies, Georgian Technical University, 69, M.
Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Т. Cheishvili Depatment of chemical and biological technologies, Georgian Technical University, 69, M.
Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
Z. Simongulashvili, professor, Department of metallurgy, metals sciences and metal processing, faculty of chemical
technology and metallurgy, GTU
E‐mail: [email protected]
G. Loladze, professor, Depatment of metallutgy, metals science and metal processing, faculty of chemical
technology and metallurgy, GTU
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: There are studied amorphous‐crystalline materials containing manganese and copper oxides, in which
the implementation of electronic conductivity type is possible. Obtained materials – composites display specific
qimia – CHEMISTRY – ХИМИЯ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 54 www.gtu.ge
electric properties, which are manifested in small values of activation energy and temperature coefficient of electric
resistanc that preconditions receipt of specific electrotechnical materials on their basis, operating in high temperature
range. Resume:
KEY WORDS: composite; cooking; copper; electric parameters; manganese; oxides.
UDC 666.11.01
SCOPUS CODE 1601
ИЗУЧЕНИЕ И ПЕРСПЕКТИВЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ АМОРФНО‐КРИСТАЛЛИЧЕСКИХ МАТРИЧНЫХ
МАТЕРИАЛОВ, СОДЕРЖАЩИХ ОКСИДЫ МАРГАНЦА И МЕДИ
Чиджавадзе Н.Л. Департамент химической и биологической технологий, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Чеишвили Т.Ш. Департамент химической и биологической технологий, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
З. Симонгулашвили, профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов
факультета химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
Г. Лоладзе, профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов факультета
химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: Изучены аморфно‐кристаллические материалы, содержащие оксиды марганца и меди, в
которых возможна реализация электронного типа проводимости. Полученные материалы – композиты‐
обладают специфическими электрическими свойствами, которые проявляются в малых значениях энергии
активации и температурного коэффициента электрического сопротивления, что предопределяет получение на
их основе специфических электротехнических материалов, работающих в высокотемпературном диапазоне.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: варка; композит; марганец; медь;оксиды; электропараметры.
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 55 #4 (498), 2015
UDC 620.9 uak
SCOPUS CODE 2001
msxvili eleqtroenergetikuli kompaniebis finansuri mdgradobis
optimaluri ekonometrikuli modelireba da marTva
d. jafariZe eleqtroenergetikis da eleqtromeqanikis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 75
E‐mail: [email protected]
z. jayel-xundaZe eleqtroenergetikis da eleqtromeqanikis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 75
E‐mail: [email protected]
a. ioseliani eleqtroenergetikis da eleqtromeqanikis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 75
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
n. samsonia, stu-is energetikis da telekomunikaciis fakultetis eleqtroenergetikis
da eleqtromeqanikis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
l. boWoriSvili, stu-is energetikis da telekomunikaciis fakultetis eleqtroener-
getikis da eleqtromeqanikis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
anotacia: statiaSi, sawarmos finansuri
mdgradobisa da marTvis msoflio gamocdi-
lebis analizis safuZvelze, mecnierulad
dasabuTebulia msxvili eleqtroenergeti-
kuli kompaniebis finansuri mdgradobis
optimaluri ekonometrikuli modelirebis
da marTvis Tanamedrove moTxovnebis doneze
gadawyvetis aqtualuroba. kvlevis Sedegebi-
dan gamomdinare, SemuSavebulia finansuri
mdgradobis Sefasebis optimaluri ekono-
metrikuli modelirebis kriteriumi. krite-
riumi kompleqsur xasiaTs atarebs. Aam
mxriv ZiriTadi moTxovnaa, finansuri mdgra-
dobis maxasiaTeblebis praqtikaSi miRebuli
normebiT SezRudvis pirobebSi, fuladi na-
kadebis dadebiTi saldos maqsimumis miRweva
da SenarCuneba yovelTviur, kvartalur da
wliur periodebSi. naCvenebia finansuri
mdgradobis optimaluri marTvis gzebi. sru-
liad axleburi midgomebiT aris gadawyve-
tili msxvili eleqtroenergetikuli kompa-
niis finansuri mdgradobis optimaluri eko-
nometrikuli modelirebisa da marTvis amo-
cana. es meTodika universalur xasiaTs ata-
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 56 www.gtu.ge
rebs da warmatebiT SeiZleba iyos gamo-
yenebuli nebismieri dargis sawarmos fi-
nansuri menejmentis warmarTvaSi.
Catarebuli kvlevebiT miRebuli Sedegebi
aprobirebulia saqarTvelos eleqtroener-
getikuli sistemis magaliTze. analizma aC-
vena, rom energosistemas qmediTi RonisZiebebi
aqvs gasatarebeli finansuri mdgradobis
gasaumjobeseblad, finansuri menejmentis
srulyofisa da misi Tanamedrove moTxovnebis
doneze warmarTvisaTvis. am saqmeSi auci-
lebelia qveynis mTavrobis daxmareba, inves-
tirebuli kapitalis Semosavlianobis uzrun‐
velyofis (RAB) meTodiT, eleqtroenergiis
gadacemis tarifis grZelvadiani periodisa-
Tvis (3_5 weli) dagegmvasa da semekSi misi
damtkicebis uzrunvelsayofad.
sakvanZo sityvebi: ekonometrikuli mo-
delireba; eleqtroenergetikis sistema;
mdgradoba; menejmenti; fuladi nakadebi.
1. Sesavali
sabazro ekonomikis pirobebSi eleqtro-
energetikuli kompaniebis finansuri menej-
mentis sistemis formirebis Teoriuli da
meToduri problemebis damuSaveba seriozu-
li problemaa da amitom safinanso mecniere-
baSi es sakiTxi srulyofilad ar aris da-
muSavebuli. saqarTveloSi am problemis
kvleva praqtikulad ar mimdinareobs. aRniS-
nuli problemisadmi miZRvnili kvlevebis
[3,5,9] analizma aCvena, rom samecniero Sro-
mebSi eleqtroenergetikuli kompaniebis fi-
nansuri menejmentis specifikas msoflioSi
arasakmarisi yuradReba eTmoba. cnobili
mecnierebis [5,6,9] mier SemoTavazebuli fi-
nansuri menejmentis modelirebis Teoria
zogad xasiaTs atarebs. am Teoriis kompa-
niebis finansuri mdgradobis optimalur
modelirebasa da marTvaSi gamoyeneba moiT-
xovs didi moculobis samecniero-kvleviTi
samuSaos Catarebas.
am kvlevebis Catarebis sirTule imaSi
mdgomareobs, rom finansuri menejmentis op-
timaluri regulireba saWiroebs problemis
gadawyvetisadmi kompleqsur midgomas. am mi-
marTulebiT wina planze iwevs grZelvadian
periodSi (3_5 weliwadi) kompaniis finansuri
mdgradobis SenarCunebis uzrunvelyofa. amis
miRweva SesaZlebelia im SemTxvevaSi, Tu
sawarmoo-safinanso saqmianobaSi gaTvaliswi-
nebuli iqneba masze moqmedi yvela SesaZlo
faqtori. Rrma mecnieruli analizis safuZ-
velze mniSvnelovania am faqtorebis dadgena
da grZelvadiani periodisaTvis maTi prog-
nozirebis maRali sizustiT ganxorcieleba
da prognozuli parametrebis maRalkvali-
ficiuri eqspertizis meSveobiT dazustdeba.
finansuri mdgradobis SesanarCuneblad au-
cilebelia grZelvadiani periodisaTvis ta-
rifebis, investiciebis, sawarmoo programisa
da finansuri nakadebis optimaluri dagegmva,
vinaidan am amocanebis gadawyveta ganusazRv-
relobis xasiaTs atarebs. kvlevaSi gamo-
yenebuli unda iyos regresuli analizisa da
aramkafio logikis meTodebi, neironuli
qselebi, ekonometrikuli modelireba.
finansuri Teoriis konteqstSi [3,5,6,10,11,12,
13,14,15] eleqtroenergetikuli kompaniis fi-
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 57 #4 (498), 2015
nansuri mdgradobis marTva mizanSewonilia
aigos Sedegianobis maCveneblebis SerCevis,
finansur mdgradobaze moqmedi Siga da gare
faqtorebis identifikaciis, maTi urTierT-
kavSirisa da prioritetebis gamoyofiT sa-
warmos finansuri mdgradobisaTvis damaxa-
siaTebeli raodenobiTi maCveneblebis anali-
zisa da finansuri mdgradobis marTvis efeq-
tianobis uzrunvelyofis safuZvelze. eleq-
troenergetikuli kompaniis finansuri mdgra-
doba mniSvnelovanwilad ganisazRvreba na-
sesxebi kapitalis marTvis efeqtianobiT. kom-
paniis ganviTareba mxolod sakuTri resur-
sebis CarCoebSi praqtikulad SeuZlebelia,
misi finansuri SesaZleblobebis gasafar-
Toeblad aucilebelia nasesxebi resursebis
mozidva; nasesxebi dafinansebis resursebis
wyaroebis SerCevisa da misi mozidvisTvis ki
strategias gansazRvravs sawarmos sabaziso
finansuri nakadebis organizaciis meqanizme-
bi da sabazro principebi. nasesxebi kapita-
lis formirebis efeqtiani da moqnili marT-
va xels uwyobs sawarmos optimaluri finan-
suri struqturis Seqmnas da uzrunvelyofs
kompaniis finansur mdgradobas.
msoflioSi cnobili mecnierebi [4,5,6,8,10]
sawarmos finansuri mdgradobis marTvisadmi
resursul-mmarTvelobiT midgomaSi gamoyofen
nasesxebi saSualebebis efeqtianobis damo-
kidebulebas organizaciis marTvis xarisxTan,
rac saSualebas iZleva formirebuli iyos
nasesxebi kapitalis marTvis efeqtianoba.
eleqtroenergetikuli kompaniis finansu-
ri mdgradobis marTvis srulyofilad war-
marTvisaTvis aucilebelia misi ganmsazRv-
reli faqtorebis safinanso-samecniero ope-
raciebis iseTi saxiT warmarTva, rom uz-
runvelyofili iyos fuladi nakadebis Semo-
dineba-gadinebis dadebiTi balansi, kompaniis
kapitalis struqturis optimizacia, kapita-
lis saSualoSewonili Semosavlianobis, fi-
nansuri berketis likvidurobis da kompaniis
gadaxdisunarianobis dasaSveb normebSi Se-
narCuneba, fuladi saSualebebis xarjvis Se-
degianoba da efeqtianobis mecnieruli ana-
lizi. kompaniis finansuri mdgradobis mar-
Tvasa da saqmianobaSi SemoTavazebuli Ro-
nisZiebebis gatareba saSualebas iZleva, mec-
nieruli kvlevis safuZvelze, Sesruldes
finansuri mdgradobis kompleqsuri Sefaseba;
gaizomos safinanso saqmianobis Sedegebi da
miRweuli Sedegebis mixedviT daigegmos kom-
paniis muSaoba; ganisazRvros misi mdgradi
finansuri ganviTarebis zRurblis progno-
zuli sidideebis raodenobrivi kriteriumi
da ganxorcildes maTi CarTva kompaniis
safinanso saqmianobis dagegmvis sistemaSi.
ZiriTadi nawili
grZelvadian periodSi eleqtroenergeti-
kuli kompaniis gamarTuli muSaobisaTvis
unda ganxorcieldes finansuri mdgradobis
optimaluri marTva. aRniSnulis miRweva Se-
saZlebelia finansuri mdgradobis optima-
luri ekonometrikuli modelirebiT. finan-
suri mdgradobis optimaluri ekonometri-
kuli modelis formirebis optimalur kri-
teriums safuZvlad unda daedos, kompaniiis
sainvesticio, sawarmoo da energodazogviTi
faqtorebis gaTvaliswinebiT, grZelvadiani
periodisaTvis (3_4 weli) optimalurad da-
gegmili tarifis maCveneblebiT SezRudvis
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 58 www.gtu.ge
pirobebSi, fuladi nakadebis dagegmvis, or-
ganizaciisa da marTvis iseTi saxiT gan-
xorcieleba, raTa uzrunvelyofili iyos
sawarmos finansuri mdgradobis da funq-
cionirebis saimedooba.
zemoT aRniSnulidan gamomdinare, msxvi-
li eleqtroenergetikuli kompaniis finan-
suri mdgradobis marTvis optimaluri eko-
nometrikuli modelis formirebis krite-
riumi SeiZleba Semdegnairad Camoyalibdes:
investirebuli kapitalis Semosavliano-
bis meTodiT (RAB) grZelvadian periodSi
(3_5 weli) optimalurad dagegmili tarifis
sididis, finansuri mdgradobis maxasiaTeb-
lebis saerTo gadaxdisunarianobis, kredit-
ze procentis dafarvis, saerTo likviduro-
bis, mdgradi zrdis koeficientis, investi-
rebuli kapitalis rentabelurobis dasaS-
vebi normebiT SezRudvis pirobebSi uzrun-
velyofili iyos fuladi nakadebis dade-
biTi saldo. Sesabamisad, eleqtroener-
getikuli kompaniis finansuri mdgradobis
angariSis optimaluri ekonometrikuli mo-
deli miiRebs saxes:
miznobrivi funqcia
ƒ( ) = ∑ [ ( ) შემ - ( ) გად]>0 ―>max . (1)
formula aRniSnavs fuladi nakadebis
Semodineba-gadinebis saldos anu aqtiur
balansur efeqts, sadac ∑ ( ) შემ aris
fuladi nakadebis Semodinebis jamuri si-
dide t drois ganmavlobaSi; ∑ ( ) გად _
fuladi nakadebis gadinebis jamuri sidide
t drois ganmavlobaSi.
SezRudvebis sistema
saerTo gadaxdisunarianobis koeficienti, გად= ≤0.3;
saerTo likvidurobis koeficienti, ლიკ=. ≥2 ;
kreditze procentis dafarvis koeficienti, პროც=. ≥1,3+2;
aqtivebis rentabeluroba, რენტ=( ) ( )
>0;
investirebuli kapitalis rentabeluroba, რენტ = ( ) ( )>0,1;
mdgradi zrdis koeficienti, მ.ზ.= D>0;
grZelvadiani periodisaTvis investirebuli
kapitalis Semosavlianobis meTodis safuZvelze
dagegmili tarifi, გეგ.TeTri/kvt.sT;
(2)
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 59 #4 (498), 2015
sadac aris i bijze jamuri valis mocu-
loba, aTasi lari; _ i bijze aqtivebis
jamuri Rirebuleba, aTasi lari; _ i
bijze aqtivebis Rirebuleba, aTasi lari;
_ i bijze pasivebis Rirebuleba, aTasi
lari; _ i bijze kreditebis procentebis
gadaxdamde operaciuli mogeba, aTasi lari;
_ i bijze kreditze gadasaxdeli
procentebis Tanxis moculoba, aTasi lari;
_ i bijze wminda mogeba, aTasi lari; _
i bijze procenti kreditze, aTasi lari; HP
_ i bijze mogebis gadasaxadis norma, aTasi
lari; IK _ i bijze investirebuli kapitalis
moculoba, aTasi lari; AK _ i bijze
sawyisi aqcioneruli kapitalis moculoba,
aTasi lari.
(1) formulaSi fuladi nakadebis mafor-
mirebeli maCveneblebis CasmiT miviRebT:
[ ( ) შემ] =
=∑ ( + + + + 3 ) (3) ∑ [ ( ) გად]=
=∑ ( + + + + + ); (4)
F(t)=∑ ( + + + + 3 ) × ( + + + + + )>0 ―>max, (5)
sadac aris i bijze produqciis (momsaxu-
rebis) realizaciidan amonagebi (aTasi la-
ri) da ganisazRvreba Semdegi formuliT:
= , (6)
sadac aris realizebuli produqciis
(momsaxurebis) mocemuloba, kvt.sT; _pro-
duqciis (momsaxurebis) gegmuri tarifi, la-
ri/kv.sT; _ i bijze zedmeti aqtivebis rea-
lizaciidan Semosavali, aTasi lari; _ i
bijze realizacis gareSe miRebuli Semo-
savali, aTasi lari; _ i bijze aqcio-
neruli (sakuTari) kapitalis Semodineba,
aTasi lari; 3 _ i bijze sesxis moculoba,
aTasi lari; _ i bijze saoperacio xar-
jebis moculoba, aTasi lari; _ i bijze
danaxarjebi mudmivi da cvladi aqtivebis
SeZenaze, investiciebi, aTasi lari; _ i
bijze sesxis procentis moculoba, aTasi
lari; _ i bijze gadasaxadebis moculoba,
aTasi lari; _ i bijze valis gadasaxa-
dis moculoba, aTasi lari; _ i bijze di-
videndebis gadaxdis moculoba, aTasi lari.
finansuri mdgradobis optimaluri eko-
nometrikuli modelirebisa da marTvis Se-
moTavazebuli meTodikis praqtikuli reali-
zacia msxvil eleqtroenergetikul kompa-
niebs saSualebas aZlevs finansuri mdgra-
dobis marTva ganaxorcielon saqmianobis
yovel bijze. mizanSewonilia es procesi
moicavdes Tves, kvartals, weliwads. am
amocanis moTxovnil doneze gadasawyvetad
kompanias unda hqondes finansuri mdgomare-
obis gansazRvrisTvis aucilebeli sawyisi
informaciis momzadebis mwyobri sistema.
arsebuli problemebis gadasaWrelad, fu-
ladi nakadebis yvela tipis (saxis) Semodi-
neba-gadinebis saldos dasaxasiaTeblad, mo-
cemul da winswreb bijebze aseTi infor-
maciis arseboba saSualebas iZleva miRebul
iqnes efeqturi mmarTvelobiTi gadawyve-
tilebebi kompaniis finansuri mdgradobis
SesanarCuneblad da asamaRleblad.
msxvili eleqtroenergetikuli kompaniis
finansuri mdgradobis optimaluri ekono-
metrikuli modelirebis da marTvis SemoTa-
vazebuli meTodikis praqtikaSi aprobaciis
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 60 www.gtu.ge
mizniT gaanalizebul iqna saqarTvelos
eleqtroenergetikuli sistemis (2005_2014
ww.) finansuri maCveneblebi [1,2]. analizis
Sedegebi mocemulia 1-el cxrilSi.
cxrili 1
saqarTvelos saxelmwifo eleqtrosistemis finansuri
maCveneblebi (2005_2014 ww.)
wlebi
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
dasaxeleba aTasi lari
Semosavlebi
72 559 57 409 47 297 46 651 42 872 50 085 54 952 54 154 61 337 86 210
grZelvadiani aq-
tivebi 82 135 96 530 114 255 158 294 336 721 511 628 706 301 997 982 957 538 1 008 553
Mmimdinare aqtive-
bi 17 629 23 785 32 113 48 907 36 132 59 119 141 909 46 317 65 732 69 838
sul aqtivebi
99 764 120 315 146 368 207 201 372 853 570 747 848 210 1 024 359 1 023 270 1 078 391
kapitali
130 275 ‐106 342 ‐75 268 17 858 171 006 209 236 293 080 282 437 219 806 259 842
grZelvadiani
valdebulebebi 200 797 209 966 199 449 159 541 177 259 326 449 410 832 620 187 712 835 686 584
mimdinare valde-
bulebebi 7 765 16 691 22 187 29 802 24 588 35 062 144 298 121 735 90 629 131 965
sul valdebule-
bebi 208 562 226 657 221 636 189 343 201 847 361 511 555 130 741 922 803 464 818 549
sul valdebule-
bebi da kapitali 99 764 120 315 146 368 207 201 372 853 570 747 848 210 1 024 359 1 023 270 1 896 940
mTliani amonagebi
saoperacio saqmia-
nobidan 72 559 57 409 52 540 5 347 83 918 62 097 59 321 60 171 75 413 76 535
mogeba/zarali mo-
gebis gadasaxadiT
dabegvramde ‐22 582 1 912 28 868 30 576 ‐41 742 526 24 605 ‐14 553 ‐57 525 3 654
saerTo moge-
ba/zarali moce-
muli wlisTvis ‐35 667 ‐4 421 27 548 27 763 99 462 3 812 19 275 ‐10 862 ‐63 035 3 572
Ggadaxdili pro-
centi 1 716 2 262 1 716 3 154 4 873 5 597 5 356 4 694 4 182 ‐9 689
sesxebis angariSs-
woreba 0 1 729 3 885 5 476 24 3 701 0 8 298 8 582 ‐24 448
1-el cxrilSi asaxuli finansuri maCve-
neblebis mixedviT ganisazRvra finansuri
mdgradobis maxasiaTeblebi. angariSis Sede-
gebi mocemulia me-2 cxrilSi.
cxrili 2
saqarTvelos saxelmwifo eleqtrosistemis finansuri mdgradobis
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 61 #4 (498), 2015
maCveneblebi (2005_2014 ww.)
# dasaxeleba
wlebi
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
1.
saerTo likvi-
durobis koefi-
cienti 2,27 1,43 1,45 1,64 1,47 1,69 0,98 0,38 0,73 0,64
2.
saerTo gadax-
disunarianobis
koeficienti 2,09 1,88 1,51 0,91 0,54 0,63 0,65 0,72 0,79 0,80
3.
procentis da-
farvis koefi-
cienti ‐12,16 1,85 17,82 10,69 ‐7,57 1,09 5,59 ‐2,10 ‐12,76 0,28
4.
sainvesticio
kapitalis ren-
tabeluroba ROI ‐0,40 ‐0,09 0,26 0,13 0,55 0,03 0,05 ‐0,01 ‐0,24 0,07
5. ROA‐ aqtivebis
rentabeluroba ‐0,36 ‐0,04 0,19 0,13 0,27 0,01 0,02 ‐0,01 ‐0,06 0,003
6.
SGR‐ mdgradi
zrdis koefi-
cienti 0,273782 0,041573 ‐0,365999 1,554653 0,581629 0,018219 0,065767 ‐0,038458 ‐0,286776 0,013747
am cxrilis monacemebiT, prognozirebis
avtoregresuli modeliT, Catarda mdgrado-
bis maCveneblis grZelvadiani prognozireba.
msxvili energoenergetikuli kompaniis
mdgradobis prognozirebis avtoregresul
gantolebas eqneba saxe:
Y= + +c, (7)
sadac a, b aris regresiis koeficientebi,
romlebic gviCvenebs Sesabamisi faqtoris
gavlenis xarisxs saprognozo maCvenebelze,
sxva faqtorebis fiqsirebuli mniSvnelobe-
bis dro;
_ finansuri mdgradobis wina wlis
maCvenebeli; y _ finansuri mdgradobis 2
wlis wina periodis maCvenebeli; C _ Tavi-
sufali wevri.
(7) gantolebis meSveobiT da umcires kva-
dratTa meTodiT, me-2 cxrilis monacemebis
safuZvelze, Catarda finansuri mdgradobis
maCveneblebis grZelvadiani prognozireba.
angariSis Sedegebi mocemulia me-3 cxrilSi.
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 62 www.gtu.ge
cxrili 3
saqarTvelos saxelmwifo eleqtrosistemis finansuri mdgradobis
prognozuli maCveneblebi (2012_2020 ww.)
mudmivi sidide
A=0.71, B=-0.04, C=0.34
saerTo likvidurobis koeficienti
Pprognozis gantoleba Y=0.71* +(-0.04)* +0.34
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
prognozuli maCvenebeli 0,38 0,73 0,53 0,64 0,55 0,61 0,55 0,58 0,55
Mmudmivi sidide
A=1.06, B=-0.45, C=0.31
saerTo gadaxdisunarianobis koeficienti
Pprognozis gantoleba Y=1.06* +(-0.45)* +0.31
prognozuli maCvenebeli 0,72 0,79 0,759047 0,804131 0,751348 0,809185 0,735386 0,8176745 0,7166756
Mmudmivi sidide
A=0.32, B=-0.76, C=2.46
procentis dafarvis koeficienti
Pprognozis gantoleba Y=0.32* +(-0.75)* +2.46
prognozuli maCvenebeli ‐2,10 ‐12,76 0,62 0,28 12,50 2,18 6,18 ‐6,31 2,79
Mmudmivi sidide
A=-0.06, B=-0.23, C=0.33
sainvesticio kapitalis rentabeluroba
Pprognozis gantoleba Y=-0.06* +(-0.23)* +0.33
prognozuli maCvenebeli ‐0,04 ‐0,29 0,011 0,069 0,098 0,097 0,099 0,098 0,098
Mmudmivi sidide
A=0.33, B=-0.199 C=0.053
ROA-aqtivebis rentabeluroba ( 5%<kargia)
Pprognozis gantoleba Y=0.33* +(-0.199*-2)+0.053
prognozuli maCvenebeli 0,020 0,017 0,014 0,035 0,330 ‐0,200 0,023 ‐0,097 0,321
Mmudmivi sidide
A=0.006 , B= -0.25 C=0.26
SGR-mdgradi zrdis koeficienti
Pprognozis gantoleba Y=0.006* +(-0.25* )+0.26
prognozuli maCvenebeli ‐0,03846 ‐0,28678 0,01375 0,26753 0,00267 ‐0,25109 0,00143 0,26619 0,00195
calke analizs daeqvemdebara saqarTvelos
eleqtroenergetikuli sistemis fuladi naka-
debis saldos formirebis problema. am miz-
niT Seswavlil iqna 2012_2014 wlebSi eleq-
troenergetikuli sistemis auditoruli Se-
mowmebis Sedegebi [1, 2]. Sesabamisad, Camoya-
libda fuladi nakadebis (Semodineba-gadi-
nebis) sawyisi informacia me-4 cxrilis saxiT.
cxrili 4
saqarTvelos saxelmwifo eleqtrosistemis fuladi
nakadebis moZraoba (2012_2014 ww.)
fuladi nakadebis saxeebi wlebi
‘000 lari 2012 2013 2014
fuladi nakadebi saoperacio saqmianobidan
mogeba/(zarali) mogebis (10741) (57525) 3654
koreqtireba:
cveTa da amortizacia 32409 33096 51122
ZiriTadi saSualebebis gasxvisebidan war-
moSobili zarali, wminda 1918 1827 2529
wminda finansuri (Semosavali)/xarjebi (528) 61455 (5280)
Semosavali grantebis amortizaciidan (3812) (528) (3357)
cvlilebebi:
maragebi 1591 (3320) 320
savaWro da sxva moTxovnebi (25842) 7060 1615
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 63 #4 (498), 2015
gagrZeleba
grantebi (3024) 2234 13417
avansebi (5465) 803 (8110)
sxva sagadasaxado valdebulebebi 43924 (504) (54)
savaWro da sxva valdebulebebi - (624) 10320
SezRuduli fuladi saxsrebi - 960 2397
fuladi nakadebi procentis gadaxdamde gan-
xorcielebuli operaciebidan 44064 44934 68573
gadaxdili procenti (9689) (4182) (4694)
wminda fuladi saxsrebi saoperacio saqmia-
nobidan 58884 40752 39370
fuladi nakadebi sainvesticio saqmia-
nobidan:
miRebuli procentebi 7233 3302 2709
Semosavali ZiriTadi saSualebebis realiza-
ciidan - - 595
ZiriTadi saSualebebis da aramaterialuri
aqtivebis SeZena (258902) (90434) (72804)
sainvesticio saqmianobaSi gamoyenebuli
wminda fuladi saxsrebi (251670)
(87132) (69500)
fuladi nakadi finansuri saqmianobidan:
Semosavlebi sesxebidan 156840 67840 38750
restruqturizebuli valdebulebebis anga-
riSsworeba (3232) (2922) (5431)
sesxebis angariSsworeba (8298) (8582) (24448)
wminda fuladi saxsrebi finansuri saq-
mianobidan 145310 55797 8871
wminda (Semcireba)/zrda fulad saxsrebSi
da maTi ekvivalenti (66990) 9417 (1745)
zrda wminda fulad saxsrebSi da maTi ekvi-
valenti 1 ianvris mdgomareobiT 89764 21878 32914
savaluto kursis meryeobis efeqti fulad
saxsrebsa da maT ekvivalentebze (896) 1619 (42)
Mme-4 cxrilSi asaxuli monacemebis da
kompiuteruli programa excel-is meSveobiT
Sesrulda fuladi nakadebis saldos anga-
riSi da misi grZelvadiani prognozireba.
Catarebuli kvlevis Sedegebi mocemuli me-5
cxrilSi.
cxrili 5
fuladi nakadebis saldos saprognozo maCveneblebi (2012_2020 ww.)
dasaxeleba wlebi
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
mudmivi sidide A=0.21, B= 0.04 C=24425.74
fuladi nakadebis saldo
prognozis gantoleba Y=0.21* +0.04* +24425.74 fuladi nakadebis saldos saprognozo maCvenebeli, aTasi lari 21878,00 32914 31127 32165 32262 32402 32466 32499 32518
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 64 www.gtu.ge
me-5 cxrilSi asaxuli monacemebi gviCve-
nebs, rom eleqtroenergetikul sistemas mud-
mivad SenarCunebuli aqvs fuladi nakadebis
dadebiTi saldo, Tumca es Sedegi miRweulia
nasesxebi kapitaliT da ara ekonomikuri saq-
mianobis gaumjobesebiT. saqarTvelos eleqt-
roenergetikuli sistemis finansuri mdgra-
dobisa da marTvis SemoTavazebuli meTodi-
kiT miRebuli Sedegebi mocemulia Semaja-
mebel me-6 cxrilSi.
cxrili 6
saqarTvelos saxelmwifo eleqtrosistemis finansuri mdgradobis Sefasebis
SedarebiTi maCveneblebi
wlebi 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
saerTo likvidurobis koeficienti
praqtikiT aprobirebuli norma (X) საერთ.ლიკ ≥2
prognozuli maCvenebeli X 0,38 0,73 0,53 0,64 0,55 0,61 0,55 0,58 0,55
saerTo gadaxdisunarianobis koeficienti
praqtikiT aprobirebuli norma (X) საერთ.გად ≤0.3
prognozuli maCvenebeli X 0,72 0,79 0,759047 0,804131 0,751348 0,809185 0,735386 0,8176745 0,7166756
procentis dafarvis koeficineti
praqtikiT aprobirebuli norma (X) პროც≥1,3+2
prognozuli maCvenebeli X -2,10 -12,76 0,62 0,28 12,50 2,18 6,18 -6,31 2,79
sainvesticio kapitalis rentabeluroba
praqtikiT aprobirebuli norma (X) საინვ.კაპ >0,1 prognozuli maCvenebeli X -0,04 -0,29 0,011 0,069 0,098 0,097 0,099 0,098 0,098
ROA-aqtivebis rentabeluroba( 5%<kargia)
praqtikiT aprobirebuli norma (X) აკტივ.რენ >0 prognozuli maCvenebeli X 0,020 0,017 0,014 0,035 0,330 -0,200 0,023 -0,097 0,321
SGR- mdgradi zrdis koeficienti
praqtikiT aprobirebuli norma (X) მგრად>0
prognozuli maCvenebeli X -0,03846 -0,28678 0,01375 0,26753 0,00267 -0,25109 0,00143 0,26619 0,00195
Cashflo _fuladi nakadebi
mdgradobis kriteriumis moTxovna f( )>0 ―>max
prognozuli realuri maCvenebeli (‘000 lri)
21878 32914 31127 32165 32262 32402 32466 32499 32518
me-6 cxrilSi mocemuli finansuri mdgra-
dobis Sesaxeb monacemebis SedarebiTi ana-
lizi naTlad gviCvenebs, rom saqarTvelos
eleqtroenergetikuli sistemis finansuri
mdgradobis maCveneblebi srulad ver pasu-
xobs wayenebul moTxovnebs da mkveTrad
CamorCeba praqtikiT dadgenil normebs.
daskvna
1. SemuSavebulia msxvili eleqtroenerge-
tikuli kompaniis finansuri mdgradobis mar-
Tvis optimaluri ekonometrikuli modelire-
bisa da marTvis erTiani meTodika, romelic
universalur xasiaTs atarebs. misi gamoyeneba
SesaZlebelia nebismieri dargis sawarmoSi;
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 65 #4 (498), 2015
2. msxvili eleqtroenergetikuli kompani-
is finansuri mdgradobis Sefasebis optima-
luri ekonometrikuli modelirebisa da
marTvis SemoTavazebuli meTodikis praqti-
kaSi danergva saSualebas iZleva sawarmoSi
Camoyalibdes finansuri menejmentis mwyobri
sistema. specialuri kompiuteruli prog-
ramis meSveobiT, drois nebismier momentSi,
gadawyvetilebis mimRebma pirma unda miiRos
operatiuli informacia finansuri mdgrado-
bis Sesaxeb da gaataros drouli da efeq-
turi RonisZiebebi wamoWrili problemebis
umokles droSi aRmosafxvrelad;
3. zemoT miTiTebuli msxvili eleqtroe-
nergetikuli kompaniis finansuri mdgradobis
optimaluri ekonometrikuli modelirebisa
da marTvis meTodika aprobirebul iqna sa-
qarTvelos eleqtroenergetikuli sistemis
magaliTze. Catarebulma kvlevam aCvena, rom
organizaciam gadamWreli zomebi unda gaata-
ros finansuri mdgradobis asamaRleblad,
raSic saxelmwifos mxridan drouli dax-
mareba dasWirdeba;
4. sistemaSi gaizarda organizaciis val-
debulebebi, romelTa moculobam 2014 wels
818,549 milioni lari Seadgina. sul val-
debulebam da kapitalma jamSi 1078,491 milion
lars miaRwia. amJamad moqmedi tarifis pi-
robebSi kompanias ar SeuZlia problemebis
damoukideblad, saxelmwifos daxmarebis ga-
reSe gadawyveta.
literatura
1. Georgian State Elctrosystem annual report 2005‐2014. http://www.gse.com.ge/new/?cat=7 (In English).
2. Georgian State Elctrosystem annual audit reports 2005‐ 2014 http://www.gse.com.ge/new/?cat=7 (In English).
3. Jackson M. The Financial Modeling in Excelence and VBA. Moscow, magazine "diagnostics" №6 2006.
4. Grachev A.V. Analysis of the Financial and Economic Condition of the Enterprise in Modern Conditions.
magazine " Management in Russia and Abroad." 2005 №3 (In Russian).
5. Grachev. A.V. Methods of Dynamic Assessment of Financial Stability of the Company. Magazine, "Auditing and
Financial Analysis" №5 2012. (In Russian).
6. Usachev E.V. Methodological Problems of Assessing the Financial Stability of Modern Russia. "Journal of Russian
Entrepreneurship" №6 2010. (In Russian).
7. Leonova E. Al., Enterprise Financial Stability and the Direction of its Increase. Abstract of Dissertation for the De‐gree of Candidate of Economic Sciences. Moscow 2012. (In Russian).
8. Voronov T.A. Lyapunov S.I. Popov V.A. Business Forms and Budgeting Cash Flow. Magazine, "Finance and Statis‐
tics", 2003. (In Russian).
9. Hams R.I. Financial Sustainability of Energy Companies. Publishing, Polytech 2005. (In English).
10. Sokolov Y.A. Okryakov RV, beam A.S. Managing Financial Stability Company (Edited by V.R. Okorokova) ‐ SPB Pub‐
lishing "Nestor" 2005. (In Russian).
11. M.I. Rimer, V.D. Kasatonov, M.N. Matienko, Economic Evaluation of Investments. 2 Edition ‐ SPB "Peter." 2007. (In Rus‐
sian).
12. Fonseka, Mohan; Tian, Gaoloang, The Most Appropriate Sustainable Growth Rate (SGR) Model for Managers and
Researchers, American Accounting Association 2011. (In English).
13. Weston, J. Fred and Eugene F. Brigham, Managerial Finance 2010. (In English).
14. Richard Brealey; Stewart Myers; Franklin Allen, Principles of Corporate Finance 2013. (In English).
15. Allan M. Malz, Financial Management 2015. (In English).
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 66 www.gtu.ge
UDC 621.397.2
SCOPUS CODE 2001
OPTIMAL ECONOMETRICAL MODELLING AND MANAGEMENT OF FINANCIAL SUSTAINABILITY AT
THE MAJOR ELECTRIC POWER PROCESSING INSTITUTION
D. Japaridze Department of power engineering, electronics and electromechanics, Georgian Technical
University, 75, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Z. Jakeli‐Khundadze Department of power engineering, electronics and electromechanics, Georgian Technical
University, 75, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
A. Ioseliani Department of power engineering, electronics and electromechanics, Georgian Technical
University, 75, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
N. Samsonia, professor, Department of power engineering, electronics and electromechanics, faculty of power en‐
gineering and telecommunication, GTU
E‐mail: [email protected]
L. Bochorishvili, professor, Department of power engineering, electronics and electromechanics, faculty of power
engineering and telecommunication, GTU
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: There is outlined the scientific substantiation of optimal modelling in terms of financial sustainability at
the major electric power processing instituation. The analysis has been conducted on the grounds of international ex‐
perience in management and financial sustainability. According to the outcomes of the research, the optimal econo‐
metrical criterion for assessment of the financial sustainability has been generated. The criterion function is to provide
maximization of the positive cash flows balance monthly, quarterly and yearly in terms of the commonly accepted
boundaries of the financial stability indicators. The article outlines optimal ways of the financial sustainability as well
as it illustrates innovative approaches of optimal econometrical modelling and major management methodology to be
used at the electric power processing institution. This methodology implies universal function, that could be imple‐
mented at financial management of any institution.
The outcomes received from the research are based on the example of Georgian State Electrosystem. According to
the research, Georgian State Electrosystem has to undertake major event for improvement of the financial sustainabil‐
ity, as well as being up to date with the challenges of the modern environment. In order to improve the current state,
it is necessary to involve the country government, as well as provide long term (3‐5 years) electricity transportation ta‐
riff according to RAB method, Venture capital entry.
Resume:
KEY WORDS: cash flows; econometrical modelling; electric power system; management; sustainability.
ekonomika, ekonometrika da finansebi – ECONOMICS, ECONOMETRICS AND FINANCE – ЭКОНОМИКА, ЭКОНОМЕТРИКА И ФИНАНСЫ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 67 #4 (498), 2015
UDC 621.397.2
SCOPUS CODE 2001
АДАПТИВНОЕ ЭНТРОПИЙНОЕ КОДИРОВАНИЕ МАССИВА ГЛАВНЫХ КОЭФФИЦИЕНТОВ
ДИСКРЕТНОГО КОСИНУСНОГО ПРЕОБРАЗОВАНИЯ
Джапаридзе Д.А. Департамент электроэнергетики и электромеханики, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 75
E‐mail: [email protected]
Джакели‐Хундадзе З.Н. Департамент электроэнергетики и электромеханики, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 75
E‐mail: [email protected]
Иоселиани А.М. Департамент электроэнергетики и электромеханики, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 75
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
Н. Самсония, профессор Департамента электроэнергетики и электромеханики факультета энергетики и
телекоммуникаций ГТУ
E‐mail: [email protected]
Л. Богоришвили, профессор Департамента электроэнергетики и электромеханики факультета энергетики и
телекоммуникаций ГТУ
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: На основе анализа мирового опыта оценки финансовой устойчивости и управления, научно
обоснована актуальность решения на уровне современных требований задачи оптимального эконометрического
моделирования и управления финансовой устойчивостью крупных электроэнергетических компаний.
Исходя из результатов исследований, разработан критерий оценки оптимального моделирования
финансовой устойчивости. Критерий носит комплексный характер . Основное критериальное требование
заключается в том, что на практике в условиях ограничения апробированными нормами показателей
финансовой устойчивости, будет достигнуто максимальное положительное сальдо денежных потоков и их
соблюдение в ежемесячный, квартальный и годовой периоды.Совершенно новым подходом решена задача
оптимального эконометрического моделирования и управления финансовой устойчивостью крупных
электроэнергетических компаний. Предложенная методика носит универсальный характер и ёё успешно
можно использовать в осуществлении финансового менеджмента на предприятиях любой отрасли
производства. Полученные результаты апробированы на примере электроэнергетической системы Грузии.
Анализ показал, что в указанной системе должны быть приняты действенные меры для улучшения финансовой
устойчивости и совершенствования финансового менеджмента. Для решения этой задачи необходимо
планирование тарифа на передачу электроэнергии по методу обеспечения доходности инвестированного
капитала (RAB) на долгосрочный период (3‐5) лет.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: денежный поток; менеджмент; устойчивость; эконометрическое моделирование;
электроэнергетическая система.
energetika – ENERGY – ЭНЕРГЕТИКА
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 68 www.gtu.ge
UDC 621.1 uak
SCOPUS CODE 2105
saqarTvelos energetikis seqtoris biznesis tradiciuli gziT
ganviTarebis (BAU) scenari
g. arabiZe Tboenergetikisa da energoefeqturobis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 75
E‐mail: [email protected]
i. fxalaZe Tboenergetikisa da energoefeqturobis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 75
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
g. gineiSvili, stu-is energetikisa da telekomunikaciis fakultetis Tboenergetikisa da
energoefeqturobis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
v. museliani, Sps `inJineri 2008~, ufrosi mecnieri TanamSromeli, teqnikur mecnierebaTa
kandidati
E‐mail: [email protected]
anotacia: biznesis tradiciuli gziT
ganviTarebis scenaris mixedviT aris Sefa‐
sebuli saqarTveloSi energosistemis ganvi-
Tarebaze sxvadasxva politikisa Tu prog-
ramis zegavlena. 2030 wlisaTvis pirveladi
energiis moxmarebis maCvenebeli miaRwevs
7189 aTas tne-s anu iqneba 72.2%-iani zrda
2012 welTan SedarebiT. zrdis mesamedi mova
bunebriv gazze. 2015_2030 ww. qveyanam unda
miiRos damatebiTi simZlavreebi, kerZod
2601 mgvt hidroeleqtrosadgurebidan, 50
mgvt qaris eleqtrosadgurebidan, 160 da 230
mgvt naxSirsa da gazze momuSave Tboeleq-
trosadgurebidan. axali, 3 041 mgvt eleqt-
rogeneraciis simZlavre saerTo jamSi 3 831
mln evros investicias moiTxovs. am inves-
ticiebis udides nawils kerZo seqtori ga-
naxorcielebs, sayofacxovrebo seqtoris
CaTvliT. 2030 wlisTvis, sabaziso scenariT,
sawvaviT momaragebis xarjebic mniSvnelov-
nad gaizrdeba, rac ganpirobebuli iqneba
mzardi moTxovniTa da fasebiT, dRes arse-
buli, weliwadSi 1 167 mln evrodan 2 180
mln evromde, rac mniSvnelovan gavlenas mo-
axdens qveynis sagareo vaWrobis balansze.
sabaziso scenariT, eleqtrosadgurebis
dadgmuli simZlavre miaRwevs 5731 mgvt daS-
vebis Tanaxmad, 2018 wlidan gamomuSavebuli
eleqtroenergiis 25_35% eqsportze gava.
energetika – ENERGY – ЭНЕРГЕТИКА
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 69 #4 (498), 2015
sakvanZo sityvebi: biznesis tradiciuli
gziT ganviTarebis scenari; energiis inten-
siuroba; investiciebi; naxSirbadis emisia;
pirveladi energia.
Sesavali
saqarTveloSi energosistemis ganviTa-
rebaze sxvadasxva politikisa Tu programis
zegavlenis Sesafaseblad SemuSavda e.w. biz-
nesis tradiciuli gziT ganviTarebis sce-
nari, romelSic gaTvaliswinebulia erov-
nuli energosistemis specifikuri maxasia-
Teblebi, rogoricaa arsebuli teqnolo-
giebi, adgilobriv resursebze xelmisawvdo-
moba, importis SesaZleblobebi da axlo
momavalSi politikis kuTxiT gansaxorcie-
lebeli cvlilebebi. sabaziso scenaris ga-
moyenebiT SesaZlebelia energiis moxmare-
basa da naxSirbadis emisiasTan dakavSire-
buli sabaziso gaTvlebis Catareba, ro-
melTa mimarTac momavalSi unda moxdes da-
balemisian ganviTarebasTan dakavSirebuli
dasaxuli maCveneblebis miRweva.
prognozis Tanaxmad, 2030 wlisaTvis pirve-
ladi energiis moxmarebis maCvenebeli
miaRwevs 7189 aTas tne-s, rac niSnavs, rom 2012
wels arsebul donesTan SedarebiT 72.2%-iani
zrda iqneba maSin, roca mzardi mSp da mosax-
leobis mier eleqtroenergiis moxmarebis
zrda 2030 wlisTvis gamoiwvevs energiaze
moTxovnis zrdas, energiis intensiuroba
mTliani Siga produqtis (mSp) erTeulze 2012
wels dafiqsirebulze bevrad ufro dabali
iqneba (radgan ekonomika ufro swrafad izr-
deba, vidre energomoxmareba) da 2030 wlis-
Tvis miaRwevs 0.21 tne-s aTas evroze, rac da-
axloebiT 24.4%-iT naklebia 2012 wlis energo-
intensiurobaze. sabaziso scenaris ZiriTadi
indikatorebi warmodgenilia cxrilSi.
cxrili 1
sabaziso scenaris (BAU) ZiriTadi indikatorebi
indikatori 2012 2030 saS. wliuri
zrda (%)
18-wliani
zrda (%)
pirveladi energia (aTasi tne) 4174 7189 3,07 72,2
saboloo energia (aTasi tne) 3416 6035 3,21 76,64
eleqtrosadgurebis simZlavre (mgvt) 3260 5731 3,18 75,79
importi (aTasi tne) 2658 4548 3,03 71,09
CO2 emisiebi (aTasi tona) 6488 11179 3,07 72,30
mSp (milioni evro) 12323 28805 4,83 133,75
mosaxleoba (aTasi adamiani) 4498 4846 0,42 7,76
saboloo energiis intensiuroba (tne/aTasi evro mSp) 0,28 0,21 -1,5 -24,43
saboloo energiis intensiuroba (tne/suli) 0,76 1,25 2,78 63,92
__________stu-is Srom
#4 (498), 2015
ZiriT
pirvela
iwvevs mni
energiis s
Cans, pirve
maRali wi
2012, aseve
transport
zrda ais
duqtebis
energiaSi
baziso sc
goresurse
sabazis
gazis mox
saidanac C
mareba xde
samrewvel
gazis mox
hidroeleq
xarjze. es
___________mebi – TRANSAC
5
Tadi nawil
adi energi
iSvnelovan
struqturaS
eladi ener
ili bunebr
2030 wlebS
tis seqtor
saxeba (impo
zrdiT, Tu
mniSvnelo
cenaris mix
ebis (hidr
so scenari
xmareba war
Cans, rom g
eba sayofa
o seqtore
xmareba mn
qtroenergi
s gamowveul
__________CTIONS OF GTU –
li
iis moxmar
cvlileb
Si. rogorc
rgiis mowod
riv gazze
Si – daaxl
rSi sawvav
ortirebul
umca maTi w
ovnad ar
xedviT, gana
roresursis
iT seqtor
rmodgenil
gazis didi
cxovrebo,
ebSi, 2024
niSvnelovna
iis generir
li iqneba g
energeti
_________ – ТРУДЫ ГТУ
ebis zrda
ebs pirvel
c 1-eli nax
debaSi yvel
modis rog
oebiT mesa
vze moTxo
li) navTob
wili pirve
icvleba.
axlebadi e
CaTvliT
nax. 1. pirve
sabaz
rebis mixed
ia me-3 na
i nawilis
komerciul
wlis Se
ad Semcir
rebis gazr
gazze momu
ika – ENERGY – Э
70
a ar
ladi
x-dan
laze
gorc
medi.
ovnis
bpro-
elad
sa-
ener-
da
bio
giaS
wle
wil
mde
mniS
odi
Tia
es
giaS
daax
da
Semo
eladi energi
ziso (BAU) sce
dviT
ax-ze,
mox-
l da
emdeg
rdeba
rdis
uSave
ori
tac
tika
270
cio
sad
mgvt
ЭНЕРГЕТИКА
masis gard
Si gaizrd
ebSi, xolo
li erTian p
daecema,
Svnelobis
is ganmavl
ni moxmare
me-2 nax-ze
Semcvelebis
xloebiT i
qvanaxSiris
otana bazar
iis miwodeba
enariT
i didi T
ciis vadis g
a“ simZlavr
mgvt, ris
onirebs ars
guri (110
t-iani airz
da) wili er
deba 16%-d
o biomasis
pirvelad e
misi moxm
zrdis fo
lobaSi sab
ba gaizrde
ea warmodg
s proporci
give rCeba.
s mzardi r
rze.
Tboeleqtr
gasvliT. es
riT 300 mg
Semdegac 2
sebuli gar
mgvt) da
e momuSave
rTian pirve
an 23%-mde
(SeSa da
energiaSi 17
marebis ab
onze. dageg
boloo ene
eba 76.6%-iT
genili, ma
iuli ganaw
gamonakli
roli da b
osadguris
senia „mtkv
gvt da „Tb
2025 wlisT
dabnis air
gardabnis
sadguri.
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
elad ener-
e 2015–2030
biosawvavi)
7%-dan 14%-
bsoluturi
mili peri-
ergiis er-
T, rogorc
agram ener-
wileba aqac
isia gazisa
biosawvavis
eqsplua-
ari energe-
ilsresi“ -
Tvis ifunq-
turbinuli
axali 230
6
e
-
0
)
-
i
-
-
c
-
c
a
s
-
-
-
-
i
0
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
bunebri
gurebis
samjer mc
Tvis gamo
facxovreb
gamoiyeneb
(Senobebis
mosamzade
seqtorebi
sxva sawa
scenaris
Si gazis
yanaSi mim
dakavSireb
Si gazis
avtomobil
kompresir
saqarTv
desi nawil
6
iv gazze mo
dadgmuli
cirdeba, r
oyenebul g
bo da kome
ba gaTbob
s/wylis ga
eblad, sam
is did um
rmoo pro
mixedviT,
moxmareba
mdinare ga
biT, xolo
moxmarebi
lebis benz
rebul gazz
veloSi wi
li import
nax. 2.
omuSave Tb
simZlavr
rac aisaxe
gazis raod
erciul se
ba-cxelwya
asaTbobad)
mrewvelo
mravlesoba
cesebis wa
sayofacxo
a swrafad
azificireb
o satransp
is zrda g
ziniT kveb
ze gadayvan
iaRiseuli
irebulia.
energeti
saboloo ene
tipis mix
boeleqtro
re faqtiu
ba generac
denobaze. s
qtorebSi
almomarage
) da saWm
seqtoris
aSi ki sxv
armarTvisT
ovrebo seqt
izrdeba
bis proces
porto seqt
anpirobebu
bis sistem
niT.
sawvavis
2012 wels
ika – ENERGY – Э
71
ergiis moxmar
xedviT (BAU)
osad-
urad
ciis-
sayo-
gazi
ebaSi
mlis
qve-
vada-
Tvis.
tor-
qve-
sTan
tor-
ulia
idan
udi-
pir-
vel
es
mTe
mzar
impo
vel
giis
noz
mebT
madg
sce
wli
lo
maRa
sur
leb
nom
lad
ЭНЕРГЕТИКА
________stu-is Sr
reba energore
scenariT
ladi energi
Tanafardo
li saprog
rdi moTxo
orts da S
loSi ener
s CaTvliT
ziT 70%-iT
Tan Sedare
geneli bun
naris mixe
isaTvis, 2
o moxmareb
ali done
rsebis dive
blobasa da
ikuri da s
dobaze (nax
___________romebi – TRAN
esursis
iis 64% imp
oba faqtiu
gnozo per
ovna energ
Sedegad 203
giaSemcvel
T) import
T gaizrdeb
ebiT). am i
nebrivi gaz
edviT 57%
012 welTa
bis seqtor
naTlad m
ersificire
a gare faq
socialuri
x. 4).
__________NSACTIONS OF G
portirebu
urad ucvl
riodis gan
giaze gazr
30 wlisTv
lebis (el
ti arsebu
a (2012 wl
importis m
zia, romli
%-iT gaizr
an Sedareb
rSi gazis
miuTiTebs
ebis kriti
qtorebis m
i ganviTare
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
li iyo da
leli rCeba
mavlobaSi.
rdis aseve
is saqarT-
eqtroener-
li prog-
lis monace-
Tavari Se-
is importi
rdeba 2030
biT. sabo-
moxmarebis
energore-
ikul auci-
imarT eko-
ebis mowyv-
_ У
5
a
a
.
e
-
-
-
-
-
i
0
-
s
-
-
-
-
__________stu-is Srom
#4 (498), 2015
tradic
ganviTareb
vel samw
mwarmoebel
modgenili
___________mebi – TRANSAC
5
ciuli gzi
bis scenari
wlian per
li axali s
ia me-2 cxr
__________CTIONS OF GTU –
n
nax.
iT energet
iT gaTvali
riodSi el
simZlavreeb
rilSi, xo
energeti
_________ – ТРУДЫ ГТУ
ax. 3. gazis mo
4. importi en
tikis seqto
iswinebuli
leqtroener
bis mateba
olo Sesaba
ika – ENERGY – Э
72
oxmareba saba
nergoresursi
oris
i yo-
rgiis
war-
amisi
sain
xaz
zrd
narS
miiR
ЭНЕРГЕТИКА
aziso scenarS
is tipis mixe
nvesticio
ze. hidroe
da yvelaze
Si, romlis
Rebs 2 60
Si
dviT
danaxarjeb
eleqtrosad
TvalsaCin
s Sedegad 2
1 mgvt da
bi naCveneb
dgurebis
no tendenc
2030 wlisT
amatebiT s
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
ia me-5 na-
simZlavris
iaa am sce-
Tvis qveyana
simZlavres
6
e
-
s
-
a
.
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
garda ami
da bunebri
trosadgur
eleqtrosa
bis eqspl
naxSirze mo
bunebriv ga
hidroeleqt
qaris eleq
jami
generac
ni damateb
di moTxo
eleqtroen
liswinebi
interesebT
troenergi
Tanaxmad,
6
isa, aSendeb
iv gaze mom
rebi da 5
adguri. Zve
luataciida
damatebiTi
sadgur
omuSave Tbo
azze momuSa
trosadguri
trosadguri
ciis simZl
bebi ganpir
ovnilebiT
nergiis eq
T, rac Ta
Tan awarmo
iis eqspor
2018 wlid
ba qvanaxSi
muSave (230
0 mgvt-iani
eli Tboel
n gamosvl
i eleqtro
ris tipi
osadguri
ave Tbosadg
i
i
na
avreebis es
robebulia
eleqtroen
sportis g
anxvedraSia
oon saqarT
rti Turqe
dan gamomuS
energeti
irsa (160 m
mgvt) Tboe
i goris q
leqtrosadg
lisa da ax
osadguris
uri
ax. 5. investic
s mniSvnel
rogorc m
nergiaze, a
gazrdis ga
a investor
velodan e
eTSi. daSv
Savebuli e
ika – ENERGY – Э
73
mgvt)
eleq-
aris
gure-
xali
simZ
sce
tro
mgvt
simZlavre
2015
0
0
364
50
414
ciebi axal el
lova-
zar-
aseve
aTva-
rebis
leq-
vebis
leq-
tro
e
cieb
ars
mayo
maRa
saT
bisa
ЭНЕРГЕТИКА
________stu-is Sr
Zlavreebis
nariT 2030
osadgurebi
t-s miaRwevs
saTbobis
2018 2
0
230
760
0
990
leqtrosadgu
oenergiis 2
energosist
bs moiTxo
ebuli da
ofileblad
ali gadas
vis mosalo
aTvis mSp-i
___________romebi – TRAN
damatebi
wlisTvis
s dadgmul
s.
tipis mixed
2021 2024
0 0
0 0
721 355,6
0 0
721 356
urebSi
25_35% eqspo
emis zrda
ovs rogor
saprognozo
d, aseve imp
axadis das
odnelia en
s ufro mc
__________NSACTIONS OF G
s Semdeg
saqarTvel
li simZla
dviT (mgvt)
2027 2
160
0
6 300
0
460
ortze gava
axal mzar
c eleqtr
o moTxovn
portirebul
safaravad.
nergosiste
cire wilis
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
sabaziso
loSi eleq-
avre 5 731
cxrili 2
)
2030 jami
0 160
0 230
100 2601
0 50
100 3041
a.
rd investi-
oenergiaze
ebis dasak-
l sawvavze
2030 wli-
emis xarje-
moxmareba,
_ У
5
o
-
1
2
-
e
-
e
-
-
,
energetika – ENERGY – ЭНЕРГЕТИКА
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 74 www.gtu.ge
vidre 2012-Si, rac gamowveuli iqneba ekono-
mikur erTeul produqtze energiis moxmare-
bis (mSp-s energointensiurobis) SemcirebiT,
rogorc 1-el cxrilSia warmodgenili. me-3
cxrilSi gaSlilad aris warmodgenili sa-
qarTvelos energosistemis xarjebis kompo-
nentebi: energosistemis wliuri xarjebi
(milioni evro), sawvavze xarjebis zrda (mo-
poveba, importi da seqtorSi arsebuli sxva-
dasxva xarji), sawvavis miwodebis xarjebi,
operirebisa da Senaxvis xarjebi (fiqsire-
buli da cvladi), investiciebi axal eleq-
trosadgurebSi da xarjebi axali, saboloo
moxmarebis mowyobilobebis SesaZenad.
cxrili 3
energosistemis wliuri xarjebi (mln evro)
sistemis xarjebi 2012 2015 2018 2021 2024 2027 2030
saTbobis xarjebi 1167 1295 1509 1531 1714 1920 2180
miwodebis xarjebi (yvela seqtori) 406 469 532 602 666 717 817
saoperacio da Senaxvis xarjebi (moxmare-
bis mxare)
362 408 476 543 623 703 797
saoperacio da Senaxvis xarjebi (eleqtro-
generacia)
312 328 366 403 416 438 461
erT welze ganawilebuli investicia (moT-
xovnis teqnologiebi)
0 651 1403 2154 2975 3590 4086
erT welze ganawilebuli investicia
(eleqtrogeneracia)
0 39 128 200 230 279 290
jami 2248 3190 4413 5434 6624 7647 8631
sabaziso scenaris mixedviT, 2030 wlisT-
vis saWiro iqneba axali, 3 041 mgvt eleq-
trogeneraciis simZlavre, romelic saerTo
jamSi 3 831 mln evros investicias moiT-
xovs. am investiciebis udides nawils kerZo
seqtori ganaxorcielebs, sayofacxovrebo
seqtoris CaTvliT. sabaziso scenariT saw-
vaviT momaragebis xarjebic qveynisaTvis
mniSvnelovnad gaizrdeba, rac ganpiro-
bebuli iqneba mzardi moTxovniTa da mzar-
di fasebiT, dRes arsebuli, weliwadSi 1 167
mln evrodan 2 180 mln evromde 2030 wlis-
Tvis, rasac mniSvnelovani gavlena eqneba
qveynis sagareo vaWrobis balansze.
rogorc zemoT iTqva, energoseqtorSi
sawvavis wviT gamowveuli CO2-is emisiebi
2030 wlisTvis, 2012 welTan SedarebiT,
72.3%-iT gaizrdeba da daaxloebiT 11.2 mln
tonas miaRwevs (nax. 6). zrdis yvelaze
maRali maCvenebeli mosalodnelia
sayofacxovrebo seqtorSi (11,3%), risi mTa-
vari mizezic am seqtoris mzardi gazifi-
kaciaa. aseve mniSvnelovnad izrdeba emi-
siebi mrewvelobis, komerciuli da trans-
portis seqtorebidan (TiToeuli saSualod
9,0%-iT). emisiebi eleqtrogeneraciis seqto-
ridan umniSvnelod icvleba. miuxedavad 570
mgvt simZlavris gazze momuSave sadgurebis
eqspluataciidan gasvlisa, rac emisiebs am
seqtoridan 2024 wlisTvis amcirebs, axali,
gazsa da naxSirze momuSave sadguri 2030
wlisTvis am emisiebs kvlav akompensirebs.
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
daskvna
biznesi
scenaris
sistemis
kisa Tu
gviCvena,
energiis
7189 aTas
2012 welT
liter
1. http://ww
2. http://ww
3. http://ww
4. http://we
5. http://ww
6. Georgia’s
p. (In Eng
7. The Mini
2014, 70
8. Sustainab
6
a
is tradici
mixedviT
ganviTareb
programis
rom 2030
moxmarebi
tne-s anu
Tan Sedare
ratura
ww.northropg
ww.ubcce.org
ww.usgbc.org
eg.ge/energy‐
ww.worldgbc.
s Third Nation
glish).
istry of Enviro
p. (In English)
ble Developme
nax. 6.
iuli gziT
saqarTvel
baze sxvad
s zegavle
wlisaTv
s maCveneb
u iqneba 72
biT; 2015_2
grumman.com
g/docs/GIZ_Ge
g/
‐problems‐of‐
.org/
nal Communic
onment and
).
ent Centre, REM
energeti
. cvlilebebi
BAU sc
T ganviTar
loSi ener
asxva pol
enis Sefas
is pirvel
beli miaR
2.2%-iani z
2030 ww. qve
m/
eorgia_Strate
residential‐ho
cation to the U
Natural Reso
MISSIA, Annua
ika – ENERGY – Э
75
saboloo en
cenarTan Sed
rebis
rgo-
liti-
sebam
ladi
Rwevs
zrda
eyana
miiR
dama
3831
nar
li
Tvi
evro
wli
25_3
gy_geo.pdf
ousing‐in‐geo
UN Framewor
ources and th
al Report ,Winr
ЭНЕРГЕТИКА
________stu-is Sr
ergiis moxmar
darebiT
Rebs 3051
atebiTi s
mln evr
is mixedviT
simZlavre
s sawvaviT
odan gaiz
idan gamo
35% eqspor
rgia/#.VRpx1_
k Convention
he United Nat
rock Internatio
___________romebi – TRAN
rebaSi,
mgvt da
imZlavris
os invest
T, eleqtro
e miaRwevs
T momarageb
zrdeba 2180
omuSavebul
tze gava.
_yUe5g
on on Climate
tions Develop
onal Inc. Tbilisi,
__________NSACTIONS OF G
amatebiT
Seqmnas d
ticia; saba
osadgureb
5731 mgvt;
bis xarjeb
0 mln evr
li eleqtr
e Change, Tbil
pment Progra
, 2014. 6 p. (In
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
simZlavrs;
dasWirdeba
aziso sce-
is dadgmu-
2030 wlis-
bi 1167 mln
romde; 2018
roenergiis
lisi, 2015, 288
amme, Tbilisi,
English).
_ У
5
;
a
-
-
-
n
8
s
8
,
energetika – ENERGY – ЭНЕРГЕТИКА
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 76 www.gtu.ge
UDC 621.1
SCOPUS CODE 2105
BUSINESS‐AS‐USUAL SCENARIO (BAU) FOR GEORGIAN ENERGY SECTOR DEVELOPMENT
G. Arabidze Department of thermal power engineering and energy efficiency, Georgian Technical Uni‐
versity, 75, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
I. Pkhaladze Department of thermal power engineering and energy efficiency, Georgian Technical Uni‐
versity, 75, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
G. Gineishvili, professor, Department of thermal power engineering and energy efficiency, faculty of power engi‐
neering and telecommunication, GTU
E‐mail: [email protected]
V. Museliani, chief scientific worker, condidate of technical sciences, LLC “Engineer 2088”
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: : Impacts of different programs and policies of Georgia’s energy sector development are evaluated in
business as usual scenario (BAU). The primary energy consumption by 2030 will reach 7189 thousand tone resulting in
increase of 72.2% compared to 2012. One third of increase will fall on natural gas. By the year 2030 the country will
get an additional capacity, namely, 2601 Mw from HPPs, 50 Mw from the wind plants, 160 and 230 Mw from thermal
plants operating on coal and natural gas. In total the new generation capacity of 3 041 Mw will require 3 831 million
Euro investments, the majority of which will be covered by the private sector, including residential sector.
According to the base scenario, the growing demand and growing prices will result in significant increase of fuel
supply prices by 2030 and instead of current annual cost of 1 167 million Euro will reach 2 180 million Euro. This will
have a serious impact on country’s foreign trade balance.
According to the base scenario, the installed capacity of HPPs will reach 5731 Mw. Starting from 2018 25‐35 %
from the installed capacity of 5 731 Mw will be exported.
Resume:
KEY WORDS: Business as Usual Scenario (BAU); carbon emission; energy intensity; investments; primary energy.
energetika – ENERGY – ЭНЕРГЕТИКА
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 77 #4 (498), 2015
UDC 621.1
SCOPUS CODE 2105
СЦЕНАРИЙ РАЗВИТИЯ СЕКТОРА ЭНЕРГЕТИКИ ГРУЗИИ ТРАДИЦИОННЫМ ПУТЕМ БИЗНЕСА
(BAU)
Арабидзе Г.О. Департамент теплоэнергетики и энергоэффективности, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 75
E‐mail: [email protected]
Пхаладзе И.Э. Департамент теплоэнергетики и энергоэффективности, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 75
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
Г. Гинеишвили, профессор Департамента теплоэнергетики и энергоэффективности факультета энергетики и
телекоммуникации ГТУ
E‐mail: [email protected]
В. Муселиани, старший научный сотрудник, кандидат технических наук ООО «Инженер 2008»
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: Согласно сценарию развития бизнеса традиционным путем, оценено влияние различных
программ на развитие энергетической системы Грузии. До 2030 года показатель первичного потребления
энергии достигнет 7189 тысяч тнэ, возрастет на 72,2% по сравнению с 2012 годом. Одна треть роста придется на
природный газ.
В 2015‐2030 годы страна должна получить дополнительные мощности, в частности, 2601 мегаватт от
гидроэлектростанций, 50 мегаватт от ветряных электростанций, 160 и 230 мегаватт от теплоэлектростанций,
работающих на газе и на угле. Новая мощность электрогенераций составит 3 041 мегаватт, что требует, в целом,
инвестиций в размере 3 831 миллионов евро. Большую часть этих инвестиций будет осуществлять частный
сектор, включая бытовой сектор. На 2030 год, по базовому сценарию, значительно увеличатся расходы по
снабжению топливом, что будет обусловлено растущей потребностью и растущими ценами ‐ от существующих
на сегодняшний день 1 167 миллионов евро до 2 180 миллионов евро, что значительно повлияет на баланс
внешней торговли страны.
По базисному сценарию, установленная мощность электростанций, согласно допущению, достигнет 5731
мегаватт. С 2018 года 25‐35% выработанной электроэнергии пойдет на экспорт.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: инвестиции; интенсивность энергии; первичная энергия; сценарий развития бизнеса
традиционным путем; эмиссия углерода.
inJineria – ENGINEERING – ИНЖЕНЕРИЯ
____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 78 www.gtu.ge
UDC 624.023.93 uak
SCOPUS CODE 2215
МЕТАЛЛИЧЕСКИЕ СОСТАВНЫЕ БАЛКИ С ГИБКОЙ СТЕНКОЙ
О.Г. Хазарадзе Департамент гражданского и промышленного строительства, Грузинский
технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава 77
E‐mail: [email protected]
Ф.Г. Верулашвили Департамент гражданского и промышленного строительства, Грузинский
технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава 77
E‐mail: [email protected]
В.Ш. Турашвили Департамент гражданского и промышленного строительства, Грузинский
технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава 77
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
З. Эзугбаия, профессор Департамента технологий гражданского и промышленного строительства и строительных
материалов строительного факультета ГТУ
E‐mail: z. ezugbaia @mail.ru
Л. Баланчиваде, профессор Департамента гражданского и промышленного строительства строительного
факультета ГТУ
E‐mail: [email protected]
АНОТАЦИЯ: Рассматриваются металлические сос‐
тавные балки с гибкой, очень тонкой стенкой. Расчет
балок с гибкими стенками связан с изучением пове‐
дения стенок, как тонких пластинок. Препятствием
значительному увеличению гибкости стенки служит
потеря местной устойчивости стенки; стенка, потеряв
устойчивость, образует складки между ребрами жест‐
кости. При этом балка превращается в раскосную
ферму. В практике часто применяют балки с вер‐
тикальными ребрами жесткости. В работе ребер,
подкрепляющих гибкие стенки используя закрити‐
ческую работу стенки, можно сделать балки более
тонкостенными.
Применение балок с очень тонкими стенами
уместно при стабильном направлении действия
статических временных нагрузок.
Таким образом, используя закритическую работу
стенки, можно делать балки более тонкостенными, в
результате получать экономию металла. Составные
двутавры с гибкой тонкой стенкой дают экономию
металла, по сравнению с обычными гибкими стенами
(15÷20%).
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: балка; гибкая стенка; двух‐
тавровое сечение; закритическая стадия; изгибающий
момент; момент сопротивления; прочность; устой‐
чивость.
ВВЕДЕНИЕ
Балки с гибкой, очень тонкой стенкой появились
впервые в конструкциях каркасов летательных ап‐
паратов. Известно, что если в балке двутаврового
сечения, работающей на изгиб, уменьшать толщину
стенки, то увеличивается ее гибкость, тогда сум‐
марная площадь сечения поясов и стенки, найденная
из условия прочности, также будет уменьшаться.
На первой стадии работы балки ее гибкая стенка
остается плоской, как и в обычной балке. Однако
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
наблюдения
имеющей
зывают, что
складки м
главных рас
ОСНОВН
Если мет
работающей
увеличивает
сечения по
прочности, т
Для восп
чения длин
ребрами же
как и в обыч
щих гибкие
ляемые раб
ким образ
стенки, мож
результате п
Примене
уместно при
тических вре
балок при п
динамическ
Анализ
стенками св
тонких пла
имеющих 6
традиционн
На перв
остается пл
протяженно
нчивается п
6
я за работо
вертикальны
о стенка, пот
между ребр
тягивающих
НАЯ ЧАСТЬ
таллической
й на изгиб,
тся ее гибко
оясов и сте
также будет у
приятия мес
ы отсека чащ
есткости, име
чных балках.
стенки, есть
ботой стенок
зом, исполь
жно делать б
получать экон
ение балок
и стабильном
еменных наг
переменных п
их нагрузках
особенносте
вязан с изуче
астинок. Раб
6 ≤ cm ≤13
ных балок с ус
ой стадии ра
лоской, как
ости эта стад
потерей усто
ой тонкой
ые ребра ж
теряв устойч
рами, напра
напряжений
балке двута
уменьшать
ость, то сум
нки, найден
уменьшаться
тных нагрузо
ще всего пр
еющими тако
В работе реб
и свои особ
к в закритиче
ьзуя закрит
алки более т
номию метал
с очень то
м направлен
рузок, поскол
по направлен
еще недостат
ей работы б
ением повед
бота и расч
, существенн
стойчивой ст
аботы балки
и в обычно
дия работы
ойчивости ст
inJineria –
стенки в б
жесткости, п
чивость, обра
авленные в
.
аврового сече
толщину сте
марная площ
нная из усл
я.
Рис. 1
ок и для огр
именяют бал
ое же назначе
бер, подкреп
бенности, опр
еской стадии
тическую ра
тонкостенным
лла.
онкими стен
нии действия
льку работа т
нию подвижн
точно изучен
балок с гиб
дения стенок
чет таких ба
но отличаютс
енкой.
ее гибкая ст
ой балке .Н
коротка и
тенки, т.е. п
– ENGINEERING –
79
алке,
пока‐
азует
вдоль
ения,
енки,
щадь
ловия
П
ти с
вост
устр
набл
щей
стен
меж
раст
стал
нее
1. Тонкостенная
рани‐
лки с
ение,
пляю‐
реде‐
и. Та‐
аботу
ми, в
ками
я ста‐
таких
ных и
а.
кими
к, как
алок,
ся от
тенка
о по
зака‐
пере‐
ходо
закр
лине
и на
Р
вани
зыва
попе
в пл
тиже
в от
одно
В
форм
балк
стад
зует
пред
оста
П
тани
либо
сжат
чиво
– ИНЖЕНЕНИЯ
________stu-is Sr
Препятствием
стенки служа
ти и нежела
ойством про
людения за р
вертикальны
ка, потеряв
жду ребрам
тягивающих
и ‐ и балка
нагрузку (рис
балка
ом в закрит
ритической с
ейная зависи
грузкой.
Развиваются
ием растянут
ает местный
еречных ребе
лоскости сте
ением напря
тдельных то
овременно).
В третьей ст
мации в сте
ки; интенсив
дии резко по
ся пластичес
дельное сос
точных дефо
При дальней
ии нагрузки
о вследствие
то‐изогнутого
ости пояса в п
___________romebi – TRAN
м значительн
ат потеря ст
ание усложн
одольных ре
работой тонк
ые ребра же
в устойчиво
и, направл
напряжений
продолжает
с.1).
ическую стад
стадии работ
имость межд
зоны выпуч
тых складок,
изгиб поясо
ер жесткости
енок. Эта ст
яжениями пр
очках стенки
тадии развив
енке и в по
вность роста
овышается и
ский механи
стояние с п
ормаций.
йшем, даже
балка теряе
е потери мест
о пояса, либ
плоскости сте
__________NSACTIONS OF G
ному увеличе
тенкой местн
нять констру
ебер жестко
ой стенки в б
сткости, пока
ость, образу
енные вдо
й_закритичес
т нести дейс
дию работы
ты уже не
ду деформац
ивания стен
натяжение
ов балки, а т
и и изгиб опо
тадия завер
редела текуч
и, либо в
ваются пласт
оясах. Нарас
а прогиба к
и в отсеках
изм: балка
появлением
незначитель
ет несущую
тной устойчи
бо из‐за по
енки.
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
ению гибкос‐
ной устойчи‐
укцию балки
ости. Однако
балке, имею‐
азывают, что
ует складки
ль главных
ская работа
ствующую на
ы. Во второй
соблюдается
циями стенки
ки с образо‐
которых вы‐
акже сжатие
орных ребер
шается дос‐
ести Y либо
поясах (или
тические де‐
стает прогиб
концу этой
балки обра‐
переходит в
чрезмерных
ьном возрас‐
способность
ивости полки
отери устой‐
_ У
5
‐
‐
и
о
‐
о
и
х
а
а
й
я
и
‐
‐
е
р
‐
о
и
‐
б
й
‐
в
х
‐
ь
и
‐
__________stu-is Srom
#4 (498), 2015
Вследств
стенкой и р
вания этих
тельно про
элементов
Правомерно
Рассмотр
к условиям
отсутствует,
ченная часть
уже в упру
нормальных
занной на ри
в поясах до
сжатом поя
кающая к п
эпюра напря
‐ , вводят пределу тек
___________mebi – TRANSAC
5
вие специфи
решение пра
балок опир
остых моде
сечения в р
ость послед
рим работу от
чистого изг
либо незнач
ь стенки практ
угой стадии
х напряжени
ис. 3,в. В пред
остигают пре
се часть сте
поясу. Эффек
яжений в сжа
расчетное
кучести‐R . Д
__________CTIONS OF GTU –
Ри
ики работы
актических з
ается на пос
лей предел
различных у
днего подхо
а)
Рис.3.
а
в упругой за
тсека балки в
гиба, когда
чительна по
тически выклю
деформиро
й в сечении
дельном состо
едела текуче
енки непосре
тивно включ
той зоне, вме
сопротивлени
Для разрезны
inJineria
________ – ТРУДЫ ГТУ
ис.2. Работа отс
балки с ги
задач проект
строение отн
льных состо
условиях раб
ода обосно
Эпюры нормал
а) отсек балки; б
акритической ста
условиях, бли
поперечная
величине. В
ючается из ра
ования, и э
и близка к
оянии напряж
ести‐ , причедственно пр
чается в рабо
есто значения
ие материал
ых балок с ги
– ENGINEERING –
80
ека тонкостенно
ибкой
тиро‐
носи‐
ояний
боты.
ована
резу
ных
Р
О
стен
пове
б)
льных напряжен
б) расчетное сеч
адии (в) и расче
изких
сила
Выпу‐
аботы
пюра
пока‐
жения
чем в римы‐
оту и
я , ла по
ибкой
стен
стати
как
текуч
П
двут
изги
попе
гибк
по ф
где
расс
– ИНЖЕНЕРИЯ
ой балки на Q и
ультатами об
исследовате
Расчет балок
Особенности
ками связан
едения стено
г)
ний х при чистоение: в) г ‐ х эпетная (г) в преде
кой симметр
ическую нагру
правило, сл
чести до 430 М
Прочность
таврового сеч
ибаемых в пл
еречными ре
костью стенк
формуле
(М
М и Q – зна
сматриваемо
M
бширных экс
лями.
к с гибкими с
работы и р
ны в первую
ок, как тонких
д
ом изгибе :
пюры:
ельном состояни
ичного двута
узку и изгиба
едует, прим
МПа ( 4300кгс
разрезных
чения, несущ
лоскости стен
ебрами жест
ки 6 ≤ cm ≤М/Мu)
4 + ( Q/Q
чения момен
м сечении ба
спериментов
стенками
расчет балок
ю очередь с
х пластинок.
д)
ии
врового сече
аемых в плос
енять сталь
с/см2).
балок сим
щих статическ
нки, укрепле
ткости (рис.2≤13, следуе
Q u )4 1,
нта и попере
алки;
ст 1
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
в, приведен‐
к с гибкими
с изучением
ния, несущих
кости стенки,
с пределом
мметричного
кую нагрузку,
енной только
) с условной
ет проверять
(1)
ечной силы в
.2 ст
6
e
‐
и
м
х
,
м
о
,
о
й
ь
в
inJineria – ENGINEERING – ИНЖЕНЕНИЯ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 81 #4 (498), 2015
Мu – предельное значение момента ,вычислямое
по формуле
Мu=R y ∙th2 f
w w
A ,( ) ;
th
0 85 11 (2)
Qu ‐ предельное значение поперечной силы,
вычисляемое по формуле
Qu=Rs∙t∙hcr cr
s s
, ( ) ;R R
2
3 3 11
(3)
t и h ‐ толщина и высота стенки;
Аƒ ‐ площадь сечения пояса балки.
τcr и μ ‐ критическое напряжение и отношение
размеров отсека стенки;
μ ‐ отношение большей стороны стенки к
меньшей.
‐ коэффициент, вычисляемый по формулам:
при
03,0 =0,05+5 0,15, (4)
при 0,03< 1,0 =0,11+ 3 ≤ 0,4. (5)
Здесь minWt h a 2 2
8(h
2+
2a ),
где W min ‐ минимальный момент сопротивления
таврового сечения, состоящего из сжатого пояса балки и
примыкающего к нему участка стенки высотой
0,5∙t∙ yE / R (относительно собственной оси тавра,
параллельной поясу балки); α ‐ шаг ребер жесткости.
Поперечные ребра жесткости, сечение которых
следует принимать, должны быть рассчитаны на
устойчивость как стержни, сжатые силой N,
определяемой по формуле
N=3,3∙R s ∙t∙h(1‐cz
sR
)∙
21
. (6)
Значение N следует принимать не менее сосредо‐
точенной нагрузки, расположенной под ребром.
Расчетную длину стержня следует принимать
равной h lf = h∙( 1‐ ), но не менее 0,7∙h .
Симметричное двустороннее ребро следует
рассчитывать на центральное сжатие, одностороннее
на внецентренное сжатие с эксцентриситетом,
равным расстоянию от оси стенки до центра тяжести
расчетного сечения стержня.
В расчетное сечение стержня следует включать
сечение ребра жесткости и полосы стенки шириной
0,65t yE / R с каждой стороны ребра.
Условия обеспечения общей устойчивости балок с
гибкими стенками те же , что и в обычных балках.
3. ЗАКЛЮЧЕНИЕ
В статье рассмотрены прочность и устойчивость
двутавровой составной балки с гибкой очень тонкой
стенкой. Двутавры с гибкой тонкой стенкой обеспе‐
чивают экономию металла по сравнению с прока‐
тными двутаврами (15÷20%).
ЛИТЕРАТУРА
1. Belenya E.I.‐Steel Constructions Moscow 1986. (In English).
2. Metal Constructions.Designers Guidebook, Stroizdat, Moscow 1980. (In Russian).
3. Gorev V.V, Uvarov B. Metal Constructions Moscow, vysshaya shkola, 2001. (In Russian).
4. Building Standards and Rules. SNIP II‐23‐81 Part II, chapter 23, Moscow 1990. (In Russian).
inJineria – ENGINEERING – ИНЖЕНЕРИЯ
____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 82 www.gtu.ge
UDC 624.023.93
SCOPUS CODE 2215
moqnilkedliani liTonis Sedgenili koWebi
o. xazaraZe samoqalaqo da samrewvelo mSeneblobis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 68b
E‐mail: [email protected]
f. verulaSvili samoqalaqo da samrewvelo mSeneblobis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 68b
E‐mail: [email protected]
v. turaSvili samoqalaqo da samrewvelo mSeneblobis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 68b
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
z. ezugbaia, stu-is samSeneblo fakultetis samoqalaqo da samrewvelo mSeneblobis
teqnologiisa da saSeni masalebis departamentis profesori
E‐mail: z. ezugbaia @mail.ru
l. balanCivaZe, stu-is samSeneblo fakultetis samoqalaqo da samrewvelo mSeneblobis
departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
anotacia: naSromSi SemoTavazebulia moqnilkedliani ortesebri koWebi Semcirebuli
ganivkveTiani kedlis gamoyenebiT.
moqnilkedliani koWebis angariSi warmoebs da ganixileba, rogorc Txelkedliani
firfita. Txeli kedlis gamoyenebis SemTxvevaSi izrdeba kedlis moqniloba. dakarga ra
adgilobrivi mdgradoba, sixistis wiboebs Soris monakveTSi warmoiSoba naoWebi. am
SemTxvevaSi koWi gardaiqmneba uiribno wamwed. praqtikaSi ZiriTadad gamoiyeneba koWebi
vertikaluri sixistis wiboebiT. wiboebis CarTviT Txel moqnilkedlian koWebSi SeiZleba
gamoviyenoT ufro Txelkedliani koWebi.
Txelkedliani koWebis racionalurad, efeqturad gamoyeneba SesaZlebelia droebiTi
statikuri datvirTvebis dros.
amrigad, kedlis muSaoba kritikuli stadiis miRma saSualebas gvaZlevs gamoviyenoT
Txelkedliani koWebi, rac liTonis ekonomias mogvcems (15_20%).
Resume:
sakvanZo sityvebi: zekritikuli stadia; koWi; mdgradoba; moqnili kedeli; ortesebri
kveTa; simtkice; Runvis momenti; winaRobis momenti.
inJineria – ENGINEERING – ИНЖЕНЕНИЯ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 83 #4 (498), 2015
UDC 624.023.93
SCOPUS CODE 2215
METALLIC COMPOSITE BEAM WITH FLEXIBLE WALL
O. Khazaradze Department of industrial and civil building, Georgian Technical University, 77, M. Kostava
str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
F. Verulashvili Department of industrial and civil building, Georgian Technical University, 77, M. Kostava
str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
V. Turashvili Department of industrial and civil building, Georgian Technical University, 77, M. Kostava
str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
Z. Ezugbaia, professor Department of industrial and civil building technologies and building materials, faculty of
building, GTU
E‐mail: z. ezugbaia @mail.ru
l. Balanchivadze, professor Department of industrial and civil building technologies and building materials faculty
of building, GTU
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: There are considered the metallic composite beams with flexible ultra thin walls. The analysis of beams
with flexible walls is connected with the study of the wall, as thin plate’s behavior. To the significant increase in the
flexibility of the walls is obstacle there is the local wall buckling and after buckling wall forms a fold between the ribs.
At that beam turns into a truss girder. In practice often are applied beams with vertical stiffeners. Due to involving of
reinforcing ribs it is possible to use more thin‐walled beams.
The use of beams with very thin walls is appropriate for stable direction of static load action.
Thus using supercritical work of wall it is possible to make a thin‐walled beams, resulting in a savings of metal.
Composite beams with flexible thin‐walled saves metal in comparison with routine flexible walls up to (15 ÷ 20%).
KEY WORDS: beam; bending moment; buckling wall; firmness; moment of resistance; section; solidity; super
critical stage.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 84 www.gtu.ge
UDC 66.08 uak
SCOPUS CODE 2501
voltamperuli maxasiaTeblis ageba da ganxilva
a. metreveli metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
a. sulamaniZe metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: Arthur‐[email protected]
recenzentebi:
z. sabaSvili, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis metalurgiis,
masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
m. xuciSvili, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis metalurgiis,
masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
anotacia: sxvadasxva tevadobis SemTxve-
vaSi Zabvisa da denis damokidebulebis Ses‐
wavlis safuZvelze Cven mier agebul iqna
winaRobiT mikroSeduRebis manqanis voltam-
perul maxasiaTebelTa ojaxi. miRebuli
ojaxi aRvwereT maTematikurad, kerZod me-7
xarisxis polinomiT, rac minimaluri cdo‐
milebiT (1,5%) daemTxva eqsperimentiT miRe‐
bul voltamperul maxasiaTebels.
sakvanZo sityvebi: amperi; volti; osci-
lografi; sinusoiduri deni; cvladi deni;
Zabva; winaRoba.
Sesavali
sxvadasxva tevadobis SemTxvevaSi Zabvisa
da denis damokidebulebis Seswavlis safuZ‐
velze, cvladi denis blokis Sesaswavlad,
Cven mier SemuSavebul da awyobil iqna
voltamperuli maxasiaTeblis stendi ro-
gorc denis SeuzRudavi, aseve SezRuduli
miwodebiT.
ZiriTadi nawili
voltamperuli maxasiaTeblis stendi
denis SezRudvis gareSe Sedgeba winaRobiT
mikroSeduRebis manqanis kvebis blokisagan,
ampermetrisagan, eleqtronuli orsxiviani
oscilografisa da lenturi winaRobisagan.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 85 #4 (498), 2015
denis maqsimaluri sididis gasazomad len-
turi winaRoba SevcvaleT spilenZis firfi-
tiT. am SemTxvevaSi winaRobis rols asru-
lebda ampermetris Sunti. ampermetri Sedgeba
Suntisa da cifruli cvladi denis DT9205A
multimetrisagan (firma AIRSTAR).
multimetri DT9205A zomavs cvlad Zab-
vas 1 milivoltidan 200 voltamde sizustiT
(±0,1%). saWiroebis SemTxvevaSi, SesaZlebe-
lia cvladi denis gazomva 20 amperamde, mag-
ram am SemTxvevaSi gazomvis sizuste mcir-
deba (±1,0%), amitom gamoyenebuli iyo 300-
amperiani Sunti gazomvis 0,05% sizustiT.
multimetri SuntTan paralelurad iyo
mierTebuli, xolo Sunti gazomvis wredSi
mimdevrobiT iyo CarTuli. Zabvis sidide ga-
zomil iqna ~С1-77~ eleqtronuli orsxiviani
oscilografiT.
voltamperuli maxasiaTeblis stendi denis
SezRudviT gansxvavdeba denis SezRudvis
gareSe stendisagan imiT, rom winaRobiT mik-
roSeduRebis manqanis kvebis blokis pirve-
lad wredSi iyo CarTuli kondensatorebis
batarea, romlis maqsimaluri tevadoba 23
mkf-ia, regulirebis safexuri _ 1 mkf. pirobi-
Tad SerCeuli iyo kondensatorTa batareis
tevadobis sami mniSvneloba (8, 12 da 16 mkf).
dasawyisSi lenturi winaRobis sigrZe 2
metrs Seadgenda, Semdeg TandaTanobiT Sem-
cirda. miRebuli monacemebis safuZvelze age-
bul iqna winaRobiT mikroSeduRebis manqanis
voltamperul maxasiaTebelTa ojaxi (naxazi).
naxazidan Cans, rom winaRobiT mikroSedu-
Rebis manqanis kvebis blokis voltamperuli
maxasiaTebeli (1) xistia. Zabva kvebis blokis
gamosasvlelze umniSvnelod mcirdeba.
kondensatorTa batareiT denis SezRud-
viT icvleba kvebis blokis voltamperuli
maxasiaTebeli, romelic Sedgeba xisti da
vardnili nawilebisagan.
Tu kondensatorTa batareis tevadoba 8
mkf-s Seadgens, voltamperuli maxasiaTe-
beli xistia denis Zalis diapazonSi 0-dan
20 amperamde.
tevadobis 12 mkf-mde gazrdisas es dia-
pazoni izrdeba 40 amperamde, magram kondensa-
torTa batareis tevadoba sakmarisi ar aris
imisaTvis, rom kvebis blokis transforma-
tori Sevides gajerebis reJimSi, rodesac mis
meoreul wredSi deni nulis tolia.
winaRobiT mikroSeduRebis manqanis kvebis blokis
voltamperuli maxasiaTeblebis ojaxi
1 _ manqanis sawyisi voltamperuli maxasiaTebeli
denis SemzRudveli blokis gareSe;
2, 3, 4 _ manqanis voltamperuli maxasiaTebeli denis
SemzRudveli blokis gamoyenebiT tevadobis
sxvadasxva mniSvnelobisaTvis:
2. C=8 mkf; 3. C=12 mkf; 4. C=16 mkf
Tu tevadoba 16 mkf-mde izrdeba, maSin
voltamperuli maxasiaTeblis xisti nawili
gaizrdeba 60 amperamde da Zabva 2 voltamde.
Sesabamisad, denis Zalis 20 (С=8 mkf), 40 (С=12
mkf) da 60 (С=16 mkf) amperis zemoT miiReba
vardnili voltamperuli maxasiaTebeli de-
nis mniSvnelovani SezRudviT.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 86 www.gtu.ge
daskvna
kondensatorTa batareis tevadoba damo-
kidebulia kvebis blokis transformatoris
parametrebze, samrewvelo qselis sixSireze
da moiTxovs saTanado gaangariSebas.
miRebuli ojaxi aRiwereba maTematiku-
rad, kerZod me-7 xarisxis polinomiT, rac
minimaluri cdomilebiT (1,5%) daemTxva
eqsperimentiT miRebul voltamperul maxa-
siaTebels.
literatura
1. Sulamanidze A. Resistance welding / Technical University, 2009. 440 p. (In Georgian).
2. Gelman A. S. Technology and Equipment of Contact Welding. ‐ Moscow: Mashgiz, 1960. 368 p. (In Russian).
UDC 66.08
SCOPUS CODE 2501
CONSTRUCTION AND CONSIDERATION OF CURRENT‐VOLTAGE CHARACTERISTIC
A. Metreveli Department of metallurgy, metals science and metal processing, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
A. Sulamanidze Department of metallurgy, metals science and metal processing, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: Arthur‐[email protected]
Reviewers:
Z. Sabashvili, professor, Department of metallurgy, metals science and metal processing, faculty of chemical
technology and metallurgy, GTU
E‐mail: [email protected]
M. Khutsishvil, professor, Department of metallurgy, metals science and metal processing, faculty of chemical
technology and metallurgy, GTU
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: On the basis of study of current dependence on voltage in case of different capacities the group of
current‐voltage characteristics for microwelding machine, according to resistance was constructed by us. The received
group of characteristics was described mathematically by us, in particular with the seventh order polynomial and with
minimum error (1,5%) it coincides with experimentally obtained current‐voltage characteristic. Resume:
KEY WORDS: alternating current; ampere; oscilloscope; resistance; sinusoidal current; voltage; volt.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 87 #4 (498), 2015
UDC 66.08
SCOPUS CODE 2501
ПОСТРОЕНИЕ И РАССМОТРЕНИЕ ВОЛЬТ‐АМПЕРНЫХ ХАРАКТЕРИСТИК
Метревели А.Б. Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Суламанидзе А.К. Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: Arthur‐[email protected]
Рецензенты:
З. Сабашвили, профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов факультета
химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
М. Хуцишвили, профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов
факультета химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: На основе изучения зависимости между напряжением и током при различной емкости, нами
была создана семья вольт‐амперных характеристик машины микросварки с сопротивлением. Полученная
семья была описана нами математически, в частности, полиномом седьмой степени, что с минимальной
неточностью (1,5%) совпало с вольт‐амперными характеристиками, полученными в ходе эксперимента.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: ампер; вольт; напряжение; осциллограф; переменный ток; синусоидальный ток.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 88 www.gtu.ge
UDC 669.26 uak
SCOPUS CODE 2501
ON THE KINETICS OF HIGH‐TEMPERATURE OXIDATION FOR ALUMINA FORMING
HEAT‐RESISTANT ALLOYS
O. Mikadze Department of Metallurgy, Metals Science and Metal Processing, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
I. Nakhutsrishvili Department of Metallurgy, Metals Science and Metal Processing, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
N. Maisuradze Department of Metallurgy, Metals Science and Metal Processing, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
T. Loladze Department of Metallurgy, Metals Science and Metal Processing, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
M. Okrosashvili, Ph.D., Professor, Department of metallurgy, metals science and metal processing, faculty of
chemical technology and metallurgy, GTU
E‐mail: [email protected]
Al. Kandelaki, Ph.D., chief scientific worker at F. Tavadze Institute of Metallurgy and Materials Science
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: On the basis of Evans’ conceptual theory,
a new equation of changing the effective area of
diffusion has been tested and the formulas have been
obtained, that allow constructing the kinetic curves of
oxidation for alumina forming heat‐resistant alloys. The
main criterion of a correctness of mathematical modeling
of real processes consists in the coincidence level of
experimental and kinetic curves, that in this case is quite
acceptable.
KEY WORDS: alumina forming alloys; corrosion
resistance; oxidation kinetics.
INTRODUCTION
Nearly equiatomic Fe‐Cr solid solutions containing
about 4.0 wt% Al and 0,25 wt% La or Y are high‐
temperature heat and corrosion resistant in addition
to the convenient production technology. The specific
weight gain of the best alloys of this system is extre‐
mely low – up to 1300C [1]. Growth of a continuous protective layer on the
surface of rare‐ earth metal, containing alumina
forming heat resistant alloys, is caused by a substance
transports through the initial oxide layer, where grain
boundary diffusion is blocked by the dispersed
particles of thermodynamically stable Perovskite
Phases. This is equivalent to reduction of the effective
diffusion area and leads to transformation of the
oxidation law from parabolic to logarithmic one [2].
Kinetic models of the oxidation processes of alloys
could be considered as simplified diagrams of the
ambient conditions, in which they are located. A number
of theories have been developed describing the kinetics
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
of the indic
Wagner’s th
describe the
geometric di
alloy‐scale re
reaction [3].
growth kinet
components
Occurren
impenetrable
diffusive bar
since with t
micro sites o
its growth.
proved mos
mechanism a
THE BOD
From Ev
growth subm
or, in the
6
cated process
heory it be
process of th
imensions and
emains const
At the same t
tics of thick sc
of its microst
nce in a protec
e or less
rriers, reduces
the advent o
of scale cease
The theory,
st suitable
and kinetics o
DY OF THE A
ans’ theory
mits to the regu
dWd
form of integ
masalaTmco
ses; for insta
ecomes poss
he scale appe
d the structu
tant in the co
time, there is
cale is mostly
tructure.
ctive oxide lay
permeable
s the effective
of the specifie
to participate
advanced b
for the de
of alumina form
ARTICLE
it follows, th
ularity: kp kWeW
2
gral:
Fig. 1. Oxi
1 – An exper
odneoba – M
nce, accordin
ible to corr
arance, wher
re of the inte
ourse of oxid
no doubt, tha
y controlled b
yer of the diff
phases, so‐c
e area of diff
ed phases ce
e in the proce
by Evans [4],
escription of
ming scales.
hat alumina
idation kinetics o
imental curve; 2
MATERIALS SCIE
89
ng to
rectly
re the
erface
dation
at the
by the
usion
called
usion
ertain
ess of
, has
the
scale
(1)
W
over
strea
This
the p
grow
W
equa
o
A
temp
area
W
of alumina – form
, 3 – theoretical
ENCE – МАТЕРИ
________stu-is Sr
Where W is a
r time , k isam, and kP is
kinetic equat
places, which
wth is describe
We suggested
ation, as the in
or in deferenti
A new param
perature oxid
is obtained [5
k kp
22
Where kr is a l
ming alloys at 120
curves (Equation
ИАЛОВЕДЕНИЕ
___________romebi – TRAN
W n(k kk
1
specific weig
s a constant
a constant o
tion is obtaine
are free of d
ed by a simple
d application
nitial level:
W Wk kp p
2
ial form : kdW p
d k / kp
2
metric equati
ation of alloy
5]:
kW[e (kW )p
1
inear constan
00C in air. ns (5) and (2)).
Е
__________NSACTIONS OF G
k )p 1
ght gain of ox
of reduction
of parabolic ox
ed on the gro
diffusion barr
e parabolic law
of a comp
/
k Wr
2
on to descr
s with decrea
kW] (ekkr
1
1 1
nt of oxidation
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
(2)
xidized object
n of diffusive
xidation rate.
unds, that on
iers the scale
w.
lex parabolic
(3)
(4)
ibe the high
sing diffusion
)1 (5)
n rate.
_ У
5
t
e
.
n
e
c
h
n
__________stu-is Srom
#4 (498), 2015
Experime
alloys and ki
basis of the e
and (2).
Thus, com
decreasing e
scope of thes
Oxidati
Allo
Parameters
k, cm2
/mg
kp, mg2
/cm4
kr, mg/cm2
h
W, mg/cm2
Referenc
1. O.I. Mika
Technol,
2. F.N. Tava3. J. Benard4. U.R. Evan5. O.I. Mika
2010, 32(
___________mebi – TRANSAC
5
ental oxidatio
netic curves o
equations (2)
mparative test
effective area
se two model
ion Paramete
oy at 1300C D
of oxidation
4
h
h
ces
dze, M.N. Okr
2005, 27(10),
adze, O.I. Mika
. Oxidation of
ns. An Introdu
dze, I.G. Nakh
(4), pp. 543‐54
masalaTmco
__________CTIONS OF GTU –
Fig. 2. Ox
1‐An experi
on curves of
of the same c
and (5) are sh
ting of experi
can be carri
s (2) and (5).
rs of the Alum
During 300 ho
Values o
1.36
2.07
0.83
2.06
rosashvili, D.D
pp.1297‐130
adze, N.P. Kes
f Metals. v.1 ,
ction of Meta
hutsirishvili, T
48. (In English
odneoba – M
________ – ТРУДЫ ГТУ
xidation kinetics
mental curve; 2,
f the investig
omposition o
hown in Figure
mental alloys
ied out within
mina Forming
ours in Air
of Parameters
D. Ebanoidze,
05. (In English)
shelava and B.
Moscow, Me
allic Corrosion
.A. Dzigrashvi
h).
MATERIALS SCIE
90
of alumina form
3 ‐ theoretical c
gated
n the
es (1)
s with
n the
g
F
form
T
desc
of co
the d
visib
C
E
grou
barri
para
oxida
oxida
para
can b
B.P. Bulia, T.A
).
.P. Bulia. Oxid
etallurgy, 472
n. London , Arn
li, N.I. Maisur
ENCE – МАТЕРИ
ming alloys at 130
urves (Equations
For constructi
mulas were use
, W, [e 1 36
5 19
The curves c
cribe well the
onstructing th
differences w
le.
CONCLUSION
Evans’ famous
nds, that on
iers, the sca
bolic law. A
ation paramet
ation, based
tive testing o
be carried out
A. Dzigrashvili,
d. Met., 1986,
p. (in Russian
nold. 1981 p.3
radze, G.O. Mi
ИАЛОВЕДЕНИЕ
000C in air.
s (5) and (2)).
on of the the
ed:
W , n( , 0 74 1 9
W ( , W ) ] 1 36 1 1
constructed
experimenta
hese same cu
with the exper
N
s kinetic equa
the places, w
ale growth is
closer mathe
ters permits o
on a comple
of alumina for
t within the sco
, N.I. Maisura
25(5/6), pp. 3
).
302. (In Englis
ikadze. Mtallo
Е
eoretical curve
) 6 1
, W, (e ) 1 36
0 88 1
on paramet
al curves whil
urves on class
rimental curve
ations are obt
which are free
s described
ematical treat
obtaining a new
ex parabolic la
rming heat re
ope of these t
dze. Metallof
335‐349. (In E
sh).
ofiz. Noveishie
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
es calculating
(6)
) (7)
tric equation
e in the case
sical equation
es are clearly
tained on the
e of diffusion
by a simple
tment of the
w equation of
aw and com‐
esistant alloys
two models.
iz. Noveishie
nglish).
e Technol.,
6
e
g
n
e
n
y
e
n
e
e
f
‐
s
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 91 #4 (498), 2015
UDC 669.26
SCOPUS CODE 2501
aluminis oqsidis formirebadi mxurvalmedegi Senadnobebis
maRaltemperaturuli Jangvis kinetika
o. miqaZe metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
i. naxucriSvili metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis,
saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m.
kostavas 69
E‐mail: [email protected]
n. maisuraZe metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
T. lolaZe metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
m. oqrosaSvili, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis metalur-
giis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
al. kandelaki, ferdinand TavaZis metalurgiisa da masalaTmcodneobis institutis
ufrosi mecnieri TanamSromeli, mecnierebaTa doqtori
E‐mail: [email protected]
anotacia: evansis konceptualuri Teoriis safuZvelze gamoyenebulia difuziis
efeqturi zedapiris cvlilebis amsaxveli axali gantoleba da miRebulia formulebi,
romlebic AAl2O3-is formirebadi mxurvalmedegi Senadnobis Jangvis kinetikuri mrudebis
agebis SesaZleblobas iZleva. realuri procesis maTematikuri modelirebis sisworis
mTavari kriteriumi eqsperimentuli da kinetikuri mrudebis identurobaa, rac mocemul
SemTxvevaSi absoluturad misaRebia.
Resume:
sakvanZo sityvebi: aluminis oqsidis formirebadi Senadnobebi; koroziamedegoba;
Jangvis kinetika.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 92 www.gtu.ge
UDC 669.26
SCOPUS CODE 2501
О КИНЕТИКЕ ВЫСОКОТЕМПЕРАТУРНОГО ОКИСЛЕНИЯ ЖАРОПРОЧНЫХ СПЛАВОВ, ОБРАЗУЮЩИХ ГЛИНОЗЕМ
Микадзе О.И.
Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский
технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава 77
E‐mail: [email protected]
Нахуцришвили И.Г. Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский
технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава 77
E‐mail: [email protected]
Майсурадзе Н.И. Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский
технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава 77
E‐mail: [email protected]
Лоладзе Т.О. Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский
технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава 77
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
М. Окросашвили, профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов
факультета химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
Ал. Канделаки, доктор технических наук, старший научный сотрудник Института металлургии и
материаловедения им. Ф. Тавадзе.
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: На основе концептуальной теории Эванса было испытано новое уравнение изменения
эффективной площади диффузии и были получены формулы, позволяющие строить кинетические кривые
окисления жаропрочных сплавов, образующих глинозем. Основным критерием корректности математического
моделирования реальных процессов является уровень совпадений экспериментальных и кинетических кривых,
что в данном случае вполне приемлемо.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: кинетика окисления; коррозионная стойкость; сплавы; образующие глинозем.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 93 #4 (498), 2015
UDC 621.791.755 uak
SCOPUS CODE 2501
IMPROVEMENT OF EFFECTIVENESS OF PLASMA SPRAYING
M. Khutsishvili Department of metallurgy, materials science and metals processing, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: m_khutsishvili@ yahoo.com
L. Shengelia Department of metallurgy, materials science and metals processing, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: topita@ mail.ru
Reviewers:
M. Okrosashvili, Ph.D., Professor, Department of Metallurgy, Metals Science and Metals Processing, faculty of
chemical technology and metallurgy
E‐mail: [email protected]
A. Gordeziani, Professor, Department of Metallurgy, Metals Science and Metals Processing, faculty of chemical
technology and metallurgy
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: In modern plasmatrons, during turbulent
delivery of plasma flow, as soon as plasma flow leaves
the nozzle, the powder particles melt and accelerate not
only in axial direction, but also in radial direction; they
mix with surrounding cold atmosphere. As a result takes
place reduction of velocity of particles of sprayed
material, oxidation and respectively non‐heated particles
originate in the zone of coating formation and quality of
coating layer is getting worsen.
Use of high‐enthalpy laminar flows enables us to
change the quality of spraying and to improve
characteristics of coatings [1‐3].
KEY WORDS: plasma spraying; powder particles.
INTRODUCTION
One of the methods of materials generation is an
application of special coatings on constructional material
with the use of low‐temperature plasma. Plasma flow is
characterized by relatively simple adjustment of energy
and gas‐dynamic parameters.
Receipt of plasma coatings from powdered materials
becomes more and more topical. Such coatings are used
in machine building, aviation, power engineering,
metallurgy etc.
THE BODY OF THE ARTICLE
The deposition efficiency may be expressed by
powder utilization ratio , if the input electric power is known
=Gc/Gp
Where Gc – mass of coating deposited per unit of time
(spraying output); Gp – powder consumption (quantity of
powder introduced in to the plasma torch – atomization
output.
The losses of powder are mainly caused by splashing
and small vaporization of coating material in plasma. The
powder utilization ratio decreases with incomplete
melting of sprayed particles 4. If the solid or fused powder particles appear in the
jet, they strike and rebound from coated surface,
As literary analysis shows, the powder utilization ratio
depends on many factors: velocity and temperature of
particles, location of powder feeding point and other. As
it was mentioned, the particles velocity increases in
__________stu-is Srom
#4 (498), 2015
laminar flow
laminar and
100 mm. Wit
tip this diffe
laminar jet
above meltin
divergence 1
deposition r
thermal pow
heated and a
with comp
correspondin
becomes slo
To conduct
laminar plas
on the 80
utilization ra
spray regim
coatings wer
fed into the
The plates
before spray
hours after
gas argon w
the range of
For the turbu
diameter 6 m
both cases a
Selection
largest powd
getting of hig
density, etc.)
Theoretic
based on th
rement 6, particles. Suc
find the dist
the particles
coating quali
was conduct
It was st
achieved at
using turbu
utilization ra
L>120 the p
drastically fa
Absolute
laminar plas
not become
___________mebi – TRANSAC
5
w. The differe
turbulent flow
th the increas
erence increas
during dwell
ng point. Lam
1‐3°, which le
ratio. In lami
wer of plasm
accelerated in
paratively m
ng vaporizatio
ower, but the
the compara
ma flows, the
x80x4 mm
atio was def
es. The pow
re deposited
plasma torc
were treated
ying. Sprayin
surface prepa
was utilized, w
Q=2‐4 m3/h.
ulent plasma
mm, while fo
rgon was used
n of spray dis
der utilization
gh level of coa
).
cal calculatio
he simplified
necessary fo
ch a approach
ance, at that
velocity is op
ity. Therefore
ed experimen
tated, that t
the spray d
lent plasma.
tio is slightly
powder utiliza
ll.
ly another pa
sma flow. The
worse with
masalaTmco
__________CTIONS OF GTU –
ence between
ws is small w
se in a distanc
ses and parti
time up to
minar plasma j
eads to the in
nar plasma f
ma the pow
n comparative
moderate te
on. The dissoc
e powder util
tive research
e experiment
sample plat
fined depend
wder NPA‐80
during 20 s.
h in the qua
d by abrasiv
ng was condu
aration. As th
which consum
Operating cu
there were u
r laminar pla
d as the trans
tance plays a
n ratio achieve
ating quality (
ns of spray
techniques o
r complete m
h does mot g
not only the
ptimal from th
e, the selection
ntally.
he maximal
istances L=10
. In this ra
varied, howev
ation ratio an
attern takes
e powder uti
increasing sp
odneoba – M
________ – ТРУДЫ ГТУ
n the velociti
ith the distan
ce from the n
cles are heat
the temper
jet has small
ncrease in po
flow at the
wder particles
ely long plasm
emperature
ciation of ma
ization ratio
h at turbulent
s were perfo
tes. The po
ding on the
was utilized.
All materials
ntity of 25 g/
ve‐flow mach
ucted during
he plasma‐for
mption chang
rrent I=300‐4
sed nozzles h
sma _ 7‐8 m
porting gas.
a great part a
ement, as we
adhesive stre
distance 5f distance m
melting of spr
give opportun
e temperature
he point of vie
n of spray dist
coating qual
00‐120 mm w
ange the po
ver at the dist
nd coating q
place when
lization ratio
pray distance
MATERIALS SCIE
94
es of
nce to
nozzle
ted in
ature
angle
owder
same
s are
a jets
and
terial
rises.
t and
rmed
owder
basic
. The
were
/min.
hining
g two
rming
ed in
400 A.
aving
m. In
as for
ell for
ength,
are easu‐
rayed
ity to
e, but
ew of
tance
ity is
when
owder
tance
uality
using
does
from
smal
150
It
the
Novo
impa
coat
and
oppo
coat
spot
coat
anod
T
inves
(Figu
lami
using
pow
figur
whe
part
It
and
whe
Seem
wors
nozz
zatio
ENCE – МАТЕРИ
ll diameter o
mm.
t is known, t
quality and
oselov and A
act of anode
ing process.
ratio takeosite to the
ing quality c
. These expe
ing propertie
de spot in the
The powder
stigated depe
ure 1.). The e
nar plasma f
g as plasma
der was fed t
re, the maxim
n takes place
of small diam
Figure 1. Change
t should be n
correspondin
n feeding the
mingly, at tha
se. So, the po
zle, the effec
on ratio is high
ИАЛОВЕДЕНИЕ
f nozzle tip t
hat the locat
stability of
.F. Puzryakov
e spot locati
It is stated, t
place at =0powder fee
orresponds t
eriments show
es depend on
plasma torch
utilization r
ending on th
experiments
lows at arc p
a‐forming an
through one h
mal powder u
feeding the p
meter channel
e of powder utiliz
feeding p
noted, that t
ngly the coati
powder in th
at the lamin
owder is fed
ctiveness of p
her.
Е
to substrate,
tion of anode
f coating fe
v experimenta
ion to the p
that the best
0, i.e. the sp
eding hole. T
o such locati
w, that spray
n the locatio
h 7.
ratio was ex
he location o
were perform
power 8500 W
d transporti
hole. As it is s
tilization ratio
powder throu
.
zation ratio deppoint
he ratio drng quality be
e region of la
ar flow patte
dipper in th
powder heati
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
when L=140‐
e spot affects
eatures. A.V.
ally show the
plasma spray
t productivity
pot is located
The maximal
ion of anode
process and
n of arc and
xperimentally
of inlet hole
med only for
W and argon
ng gas. The
shown on the
o takes place
ugh the lower
pending on
rastically falls
ecome worse,
rge diameter.
ern becomes
he channel of
ing and utili‐
6
e
‐
s
.
e
y
y
d
l
e
d
d
y
e
r
n
e
e
e
r
s
,
.
s
f
‐
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
Figure 2
ratio on the
possible to d
power, the p
is minimal. T
increasing ar
Ratio decrepowder vapo
Powder c
delivered thr
Spray dis
6
shows a dep
arc power. A
define the op
powder practi
The powder u
rc power and
eases seeming
orization.
consumption
rough one hol
tance L=120 m
masalaTmco
pendence of
Analyzing the
ptimal arc po
cally is not m
utilization rati
correspondin
gly due to inc
is 25 g/min.
le (1, 3) and th
mm.
Figure 2.
f
Figure 3. Depen
introduce
odneoba – M
powder utiliz
e dependence
ower. At sma
melt and the ra
o increasesngly plasma po
creasing of spr
The powder
hree holes (2,
Dependence of p
for turbulent (1,
ndence of powde
d in to the torch
MATERIALS SCIE
95
zation
e it is
ll arc
atio s with
ower.
rayed
r was
4).
T
ther
all pa
It
the
thro
120°
cross
incre
A
the q
powder utilizatio
2) and laminar (3
er utilization rati
for turbulent (1,
ENCE – МАТЕРИ
________stu-is Sr
Thus, the arc
mal power of
articles.
t also follows
maximal val
ugh three ho
°. At that the
s‐section. Ap
eases the pow
Also the depe
quantity of po
on ratio on the 3, 4) plasma flow
io on powder c, 2) and laminar (
ИАЛОВЕДЕНИЕ
___________romebi – TRAN
c power prov
f plasma” prov
s from the de
ue is achioles angularly
powder is dis
pplication of
wder utilizatio
endences of p
owder are inve
arc power
ws
consumption Gp,
(3, 4) flows
Е
__________NSACTIONS OF G
viding so‐cal
vides also a p
ependence (se
ieved at pow
y related to e
stributed unif
f laminar p
n ratio 1.4 tpowder utiliza
estigated (see
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
led “minimal
penetration of
ee fig 2), that
wder feeding
each other at
formly on the
plasma flows
times.
ation ratio on
e fig. 3).
_ У
5
l
f
t
g
t
e
s
n
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 96 www.gtu.ge
The powder was delivered through one hole (1, 3)
and three holes (2, 4).
Arc power – 8400 W. Spray distance L=120 mm.
The change only of fed powder quantity considerably
affects the ratio. When the quantity of powder introduced into the
plasma jet increase, the local overcooling of plasma
occurs and there comes a moment, when the quantity of
the molten powder particles becomes to be decreased.
The maximal spray productivity foreruns to this moment.
Due to the powder feeding through three holes at the
same quantities, the more uniform distribution on the
nozzle section does not lead to noticeable cooling of
plasma. Therefore, here the ratio is higher, than during powder feeding through one hole. These experiments
were performed at spray distance L=120 mm. It should
be noted, that the comparative analysis was not
performed at spray distance L>120 mm, because the
coating quality, adhesion and powder utilization ratio
become drastically worse at turbulent plasma flows. As
for the application of laminar plasma flows, the coating
quality and ratio do not change at spray distance L=140‐150 mm.
So, the application of high‐enthalpy laminar plasma
flows provides the following:
‐ Increasing of particles velocity;
‐ Minimal divergence angle 1‐3°;
‐ Heated particles move in longitudinal direction, that
excludes their mixing in the ambient air.
‐ Increasing of sprayed particles temperature.
All factors listed above promote the increasing of
powder utilization ratio ¼ times at the same regimes (arc
power, quantity of fed powder, etc.).
CONCLUSION
The powder utilization ratio is determined depending
on the location of powder feeding point, arc power
(thermal power of jet) and quantity of fed powder.
It is found, that application of high‐enthalpy laminar
plasma flows increases the powder utilization ratio 1.4
times.
References
1. M. Khutsishvili, L. Kikvadze. Spraying Powder Materials by the High‐Enthalpy Laminar Plasma Flow // American
Institute of Physics. Melville, New York. 2008.‐pp. 423‐426. (In English).
2. M. Khutsishvili, L. Kikvadze, G. Khutsishvili / Comparative Data of the Noise Level and Coefficient of Powder
Utilization for Plasma Spraying of Powdered Material by Turbulent and Laminar Plasma Flows // Plasma Diagnostic
2010 conference. Nancy‐University, France P41. (In English).
3. M.G. Khutsishvili, L.V. Kikvadze, G.M. Khutsishvili. Coatings applied by high‐enthalpy laminar plasma flow // GIN –
2011. ‐№3. – pp. 95‐97 (in Russian).
4. Kitaev R.I., Tsidulko A.G. Izuchenie processa napilenia plazmennoi struey. – Poroshkovaya metallurgia, 1968, #6,
pp. 33‐36. (in Russian)
5. Bobrov G.V., Privezentsev V.I., Nikiforov G.D. Svarochnoe proizvodstvo, 1971, #8, pp. 13‐15. (in Russian). 6. Krasnov A.N. Sharivker S.Y. In “Visokotemperaturnie pokritia”. Nauka, 1967. (in Russian).
7. [7. Kudinov V.V. Plazmennie pokritia. M. Izdatelstvo Nauka. 1977.‐184 p. (in Russian)
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 97 #4 (498), 2015
UDC 621.791.755
SCOPUS CODE 2501
plazmuri dafrqvevis efeqturobis amaRleba
m. xuciSvili metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: m_khutsishvili@ yahoo.com
l. Sengelia metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: topita@ mail.ru
recenzentebi:
m. oqrosaSvili, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis metalur-
giis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
al. gordeziani, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis metalur-
giis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
anotacia: Tanamedrove plazmatronebSi plazmuri nakadis turbulenturi miwodebisas
fxvnilis nawilakebi tovebs ra saqSens, dneba da miiCqaris ara mxolod RerZis, aramed
radialuri mimarTulebiTac, ereva garemomcvel civ atmosferos.
Sedegad adgili aqvs dasafrqvevi masalis nawilakebis siCqaris Semcirebas, daJangvas
da, Sesabamisad, danafaris formirebis zonaSi Cndeba gauxurebeli nawilakebi, uaresdeba
danafaris fenis xarisxi.
maRalenTalpiuri laminaruli nakadebis gamoyenebam saSualeba mogvca Segvecvala
dafrqvevis xasiaTi da gagveumjobesebina danafaris maxasiaTeblebi, fxvnilis gamoyenebis
koeficienti.
Resume:
sakvanZo sityvebi: plazmuri dafrqveva; fxvnilovani masalebi.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 98 www.gtu.ge
UDC 621.791.755
SCOPUS CODE 2501
УЛУЧШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ ПЛАЗМЕННОГО НАПЫЛЕНИЯ
Хуцишвили М.Г.
Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский
технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава 77
E‐mail: m_khutsishvili@ yahoo.com
Шенгелиа Л.Б. Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский
технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава 77
E‐mail: topita@ mail.ru
Рецензенты:
М. Окросашвили, профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов
факультета химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
А. Гордезиани, профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов
факультета химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: В современных плазматронах, при подаче в турбулентный поток плазмы, частицы порошка
проплавляются и ускоряются не только в осевом направлении, но и в радиальном, перемещаясь с окружающей
холодной атмосферой. Вследствие этого частицы порошка из периферийной зоны струи резко теряют скорость
и либо вообще выносятся из плазменного потока и не участвуют в формировании покрытия, что приводит к
ухудшению покрытия.
Применение высокоэнтальпийных ламинарных потоков плазмы дало возможность изменить характер
напыления и улучшить показатели покрытия, коэффициент использования порошка.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: плазменное напыление; порошковые материалы.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 99 #4 (498), 2015
UDC 669.18:621.746.3 uak
SCOPUS CODE 2506
ИННОВАЦИОННАЯ ТЕХНОЛОГИЯ ПРОИЗВОДСТВА СТАЛИ
Г. Б. Кашакашвили Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский
технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава 69
E‐mail: [email protected]
И. Г. Кашакашвили Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский
технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава 69
E‐mail: [email protected]
Б. Г. Кашакашвили Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский
технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава 69
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
О. Микадзе, профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов факультета
химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
Б. Майсурадзе, профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов
факультета химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: Предлагаемая инновационная техно‐
логия выплавки стали в ковше‐печи включает: загрузку
шихты, состоящей из металлического лома и флюсов;
донную продувку природным газом и воздухом или
кислородом для расплавления шихты снизу пламенем
газовоздушного или газокислородного факела; выра‐
внивания температуры и химического состава в
объеме расплава; добавку шлакообразующих компо‐
нентов; отключение подачи природного газа и воздуха
или кислорода и продувку расплава инертным газом
снизу. Природный газ и воздух или кислород вдувают
из вставленных одна в другую труб неводоохлаждае‐
мой газовоздушной или газокислородной горелкой,
расположенной в отверстии разливочного стакана
шиберного затвора и обсыпанной сухим огнеупорным
песком. Природный газ подается через наружную
трубу, а воздух или кислород – через внутреннюю.
Ковш‐печь накрывают присоединенным к газоочистке
сводом с электродами для дополнительного пла‐
вления шихты сверху электрическими дугами. После
расплавления шихты сливают первичный шлак нак‐
лоном ковша‐печи, которую после этого возвращают в
исходное положение, загружают в неё флюсующие
добавки и формируют вторичный шлак. При этом,
вместе с донной продувкой инертным газом, науглеро‐
живанием природным газом или обезуглероживани‐
ем, кипением, раскислением, легированием, обессери‐
ванием, дефосфорацией происходит гомогенизация
химического состава и температуры готовой стали.
Применение этой инновационной технологии обес‐
печит более высокое качество стали, высокую эффек‐
тивность и низкие затраты на её производство.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: воздух; выплавка в ковше‐
печи; донная продувка через шиберный затвор; инер‐
тный газ; инновационная технология производства
стали; качество; кислород; коаксиальные трубы; на‐
углероживание природным газом; неводоохлажда‐
емая горелка; природный газ; снижение издержек
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 100 www.gtu.ge
производства; шлакообразующие реагенты; эффек‐
тивность.
ВВЕДЕНИЕ
В обозримом будущем самым прочным, надёж‐
ным и удобным конструкционным материалом всё
ещё будет являться сталь, годовая выплавка которой
на нашей планете за последние 25 лет почти удво‐
илась и в текущем году прогнозируется свыше 1,5
миллиардов тонн. Несмотря на способы и устройства,
выплавка стали осуществляется по научным законо‐
мерностям великих учёных прошлого столетия,
основывающимся только на обезуглероживании ста‐
леплавильной ванны.
Традиционная технология производства стали
имеет следующие существенные недостатки:
1. Готовая сталь поступает в сталеразливочные ковши, где несмотря на способы выплавки, для
компенсации потерь температуры при выпуске на
жёлобе в сталеразливочном ковше и во время раз‐
ливки, плавку во всех плавильных агрегатах перегре‐
вают на 100÷120°С выше номинальной, что вызывает
существенный перерасход топлива, электроэнергии,
огнеупоров, других материалов, снижение произ‐
водительности агрегата и качества стали вследствие
увеличения количества неметаллических включений
(особенно газовых).
2. Каждая заданная марка стали требует соот‐ветствующего расчётного содержания углерода при
расплавлении, оптимальность которого не может
определить даже современное поколение вычис‐
лительных машин, а по этой причине часты случаи
„мягких“ расплавлений по углероду, перешихтовок,
подвалок (дозавалок) и доливок чугуна, перегрузов
плавок, основного оборудования, потерь металла,
срывов заказов заданных марок сталей с ухудшением
их качества, аварийных ситуаций при выплавке и
разливке.
3. Выпуск стали из плавильного агрегата сопро‐вождается её вторичным окислением, значитель‐
ными потерями, снижением качества, увеличением
расхода раскислителей, страшным загрязнением
атмосферы, ухудшением условий труда вместе с
экологическими показателями плавильного агрегата,
предприятия и региона.
4. В связи с тем, что производство стали во всём мире растёт, в основном, за счёт ввода сверхмощных
электродуговых печей с резким увеличением потре‐
бления электроэнергии, создаётся большая угроза
для будущего дефицита и кризиса по электроэнергии
во всём мире.
5. Сооружение плавильных агрегатов – конвертеров
и электродуговых печей с мощными трансформаторами
– требует огромных капитальных затрат при
строительстве современных сталеплавильных цехов.
6. Помимо огромных капвложений, расходы на эксплуатацию и капитальный ремонт плавильных
агрегатов, материальные и трудовые затраты очень
велики и удорожают себестоимость стали.
ОСНОВНАЯ ЧАСТЬ
В 80‐тые годы на РМК (Руставском металлургичес‐
ком комбинате) впервые в мире была осуществлена
выплавка стали вдуванием природного газа и воздуха
из сталевыпускного отверстия 200‐тонного сталепла‐
вильного агрегата с огромным экономическим эффек‐
том, причём средняя по цеху продолжительность
плавки от 8,5 часов уменьшилась до 4,15 часов при
уменьшении расхода условного топлива от 170 кг/т до
88 кг/т, а выпуск всех опытных плавок осуществлён
без тяжёлых трудовых затрат на разделку сталевы‐
пускного отверстия выносом неводоохлаждаемой
продувочной горелки с помощью разливочного крана
(рис. 1). На указанный „Способ выплавки стали“
получено Авторское свидетельство СССР [1].
Позднее, после глубокого научного анализа про‐
цесса наших экспериментов, выявлены новые зако‐
номерности зависимости обезуглероживания и науг‐
лероживания стали от температуры, соотношения
объёмов природного газа и воздуха, а также сум‐
марного содержания углерода в природном газе, за
что Международная академия авторам научных
открытий и изобретений выдала дипломы на научные
открытия с серебряной и золотой медалями лауреата
Нобелевской премии П.Л. Капицы[2].
В период проведения этих успешных научных
экспериментов на РМК также была разработана тех‐
нология внепечной обработки стали путём её проду‐
вки через отверстие шиберного затвора сталеразли‐
вочного ковша инертными газами, шлакообразую‐
щими смесями и микролегирующими добавками с
совмещением процессов раскисления‐легирования.
Указанная технология, кроме РМК, внедрена на
многих заводах России и Украины, а её патент купили
фирмы „Крупп“ и „Маннесман“ (рис. 2) [4].
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
Немецки
технологию
менением д
С учётом
производств
тей процесс
ния была п
6
ие сталеплав
продувки и
двухканально
Рис. 2.
м вышеизлож
венных резул
сов науглеро
поставлена з
masalaTmco
вильщики ус
разливки ж
ого шибера [
Рис. 1.
. Внедрённая в Г
технология ко
и шл
женных убеди
льтатов новы
оживания и
адача уйти о
odneoba – M
совершенство
идкой стали
[5], однако п
Продувка жидк
сталевы
Грузии (на РМК)
овшовой обрабо
лакообразующи
ительных нау
ых закономер
обезуглерож
от традицио
MATERIALS SCIE
101
овали
при‐
после
этого
прод
ком
ой ванны газово
ыпускное отверс
), России, Украи
отки жидкой ста
их реагентов чер
учно‐
рнос‐
жива‐
нной
техн
100÷
низи
водо
ENCE – МАТЕРИ
________stu-is Sr
о более техн
дувки до МНЛ
университете
оздушной смесь
тие печи
ине и купленная
али вдуванием и
рез шиберный за
нологии вын
÷120 °С путё
ированном а
оохлаждаемо
ИАЛОВЕДЕНИЕ
___________romebi – TRAN
нологичный в
ЛЗ разработа
е и запатенто
ью через
немецкими фи
инертных газов
атвор
нужденного
ём выплавки
агрегате типа
ой горелкой
Е
__________NSACTIONS OF G
вариант без п
ан в Грузинск
ован в Грузии
ирмами
перегрева
и стали в од
а АКОС с пр
через шибе
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
прекращения
ком техничес‐
[6] (рис. 3).
металла на
дном модер‐
родувкой не‐
рный затвор
_ У
5
я
‐
а
‐
‐
р
__________stu-is Srom
#4 (498), 2015
природным
периоды за
раскисление
Таким об
– сталеплав
сталеразлив
инертными
главный агре
жёлобом д
трудоёмким
выпуском м
перегрев ста
страшно заг
экологически
предложенн
доводки, рас
газами и р
рнизованном
номинально
Разработ
ных открыт
стали глуби
(газокислор
сталеразлив
роэнергией
и патентуетс
После тщ
природного
Украины, Аз
установлено
ние углерод
0,760 кг, а м
___________mebi – TRANSAC
5
газом и во
авалки, плавл
ем и обраб
а
Рис
бразом, из пот
вильный агр
очный ковш
газами, реаг
егат – печь со
для выпуска
м процессом
еталла в разл
али на 100÷12
грязняющий о
ие показател
ной технолог
скисления и о
реагентами
м агрегате с
ой температур
танная на осн
тий технолог
инной прод
одной) смес
вочного ковш
была запате
ся в Германи
щательного и
газа местор
зербайджана,
о, что максим
да в кубометр
минимальное
masalaTmco
__________CTIONS OF GTU –
оздухом или
ления и дов
боткой инерт
)
с. 3. Системы пр
точной сталеп
регат, сталев
или АКОС, о
ентами и МН
о сталевыпус
стали, с с
м закрытия‐
ливочный ков
20 °С, ухудшаю
окружающую
ли предприят
гии все проц
обработки ме
проводятся
с нагревом
ры.
новании выш
гия выплавки
дувкой снизу
сью через ш
ша и нагрево
нтована в Ро
и (рис. 4).
изучения хим
рождений Ро
, Узбекистана
мальное сумм
ре природног
е – 0,439 кг.
odneoba – M
________ – ТРУДЫ ГТУ
и кислородо
водки), а зат
тными газам
родувки стали ин
а) новая
плавильной л
ыпускной ж
бработка мет
НЛЗ – исключ
кным отверст
самым тяжё
‐открытия л
вш; вынужде
ющий её каче
ю среду, портя
тия и региона
цессы плавл
еталла инертн
в одном м
стали только
шеуказанных
и‐рафиниров
у газовоздуш
шиберный за
ом сверху э
ссии [7], Кита
мических сост
оссии, Туркме
а, Ирана и Гр
марное соде
го газа состав
Следователь
MATERIALS SCIE
102
ом (в
тем –
ми и
реаг
ковш
нертными газам
грузинская; б) н
линии
ёлоб,
талла
чили:
тием,
ёлым,
лётки,
нный
ество,
ящий
а. По
ения,
ными
моде‐
о до
науч‐
вания
шной
атвор
лект‐
ае [8]
тавов
ении,
рузии
ержа‐
вляет
ьно, в
проц
пост
лени
един
Т
мер
(при
отве
шлак
зави
родн
или
этого
цесс
позв
реше
проб
стал
марк
(доз
выпл
М
и Ки
стал
талл
элек
Г
двуш
разр
ENCE – МАТЕРИ
гентами и по
ша на МНЛЗ.
б
ми и рафинирую
немецкая
цессе выплав
тупает в прос
ия, и в жид
нственного и
Таким образ
ность – наугл
и её глубинн
ерстие газов
кообразующе
исит от сумм
ном газе (ри
кислорода к
о соотношен
су, а умень
волило усове
ением очен
блемы – опти
еплавильной
кой, исключа
авалки) и дол
лавке и разли
Мы усоверше
итае способ
и в одном
лических ших
ктродов с дуг
Грузпатент вы
шиберный ст
работанный н
ИАЛОВЕДЕНИЕ
оследующей
б)
ющими реагента
вки стали на
странство аг
дкую ванну,
сточника – пр
зом, была
лероживание
ной продувк
воздушной и
ей смесями)
марного соде
с. 5) и соотн
объёму прир
ния приводит
шение – к
ершенствоват
нь важной
имального по
й ванны в с
ющей мягкие
ливки чугуна,
ивке стали.
енствовали за
и устройство
агрегате ор
хтовых матер
ового плавил
ыдал патент н
талеплавильн
на основании
Е
разливкой
ами:
а 73 % боль
регата, а пос
в единицу
риродного га
найдена но
е сталеплавил
е через стал
или газокис
прямо пропо
ержания угле
ношения объ
родного газа
т к окислите
науглерожи
ть процесс
для сталепл
о углероду р
соответствии
е расплавлен
, аварийные с
апатентованн
о выплавки
рганизацией
иалов без сн
льного агрега
на усовершен
ный агрегат
и новых закон
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
из этого же
ше углерода
сле расплав‐
времени из
аза.
вая законо‐
льной ванны
левыпускное
лородной и
орционально
ерода в при‐
ъёма воздуха
. Увеличение
ельному про‐
иванию. Это
выплавки с
лавильщиков
расплавления
с заданной
ия, подвалки
ситуации при
ные в России
и обработки
подачи ме‐
нятия свода и
ата.
нствованный
(рис. 6) [9],
номерностей
6
e
е
а
‐
з
‐
ы
е
и
о
‐
а
е
‐
о
с
в
я
й
и
и
и
и
‐
и
й
,
й
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
наших научн
со стаканом
назначен дл
ускорения р
Рис. 5. Влиян
степен
6
ных открытий
м оптимальн
ля продувки
расплавления
ие содержания
и науглерожива
masalaTmco
й. В этом агре
но большого
и газокислор
я шихты мощ
Рис. 4. Одно
углерода в при
ания сталеплави
odneoba – M
егате один ш
диаметра п
родной смес
щным факело
ошиберный агре
раскисл
родном газе на
ильной ванны
MATERIALS SCIE
103
шибер
пред‐
ью и
ом, а
втор
– дл
посл
егат для совмещ
ления и обработ
рост
В
загр
ртир
(изв
Плав
элек
охла
ванн
диам
труб
зазо
В
шихт
жид
вода
окат
тонн
зыва
пода
элек
жид
В
гидр
печи
ENCE – МАТЕРИ
________stu-is Sr
рой, со стакан
ля продувки
ледующей ра
щения технологи
тки стали
Выплавка ста
узкой специа
рованной и в
естью, бокси
вление шихт
ктродугой и
аждаемой г
ной сухим ква
метром шиб
бе подаётся
оре – природн
Возникшие во
ты свободн
кого чугуна
ах, где его
тышей с це
нажа агрегат
аем, так как
ача металлиз
ктроимпульсо
кого металла
В процессе пл
равлическим
и возвращаю
ИАЛОВЕДЕНИЕ
___________romebi – TRAN
ном оптимал
инертными
азливки стали
ии выплавки,
али и её раф
альными бад
взвешенной ш
итом, плавик
ты начинаетс
снизу мощ
орелки, вст
арцевым пес
берного затв
воздух или к
ный газ.
о время зава
ые объёмы
через специ
нет – пода
лью максим
а (схему под
пока не пол
зированных
ом аппарата
а.
лавления ска
опусканием
т этот агрега
Е
__________NSACTIONS OF G
льно меньше
газами и р
и.
финирование
дьями в ков
шихты вмест
ковым шпато
ся одноврем
щным факел
тавленной и
ском в стакан
ора, где по
кислород, а
алки, плавлен
заполняютс
иальный жёл
чей металли
мального ис
дачи окатыш
лучен патент)
окатышей п
а определе
ачивают перв
вниз и накло
т в исходное
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
го диаметра,
еагентами и
е начинается
ш‐печь отсо‐
е с флюсами
ом или др.).
менно сверху
лом неводо‐
и затрамбо‐
не с большим
внутренней
в наружном
ния и осадки
ся заливкой
лоб, а на за‐
изированных
пользования
шей не пока‐
), после чего
рекращается
ения уровня
вичный шлак
оном ковша‐
е положение,
_ У
5
,
и
я
‐
и
.
у
‐
‐
м
й
м
и
й
‐
х
я
‐
о
я
я
к
‐
,
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 104 www.gtu.ge
а затем наводят новый, вторичный шлак путём при‐
садки флюсующих материалов (например, извести,
боксита, плавикового шпата и др.) в печь‐ковш из
специальных бункеров‐дозаторов через засыпное
устройство.
По химическому анализу первой пробы уста‐
навливается режим продувки жидкой стали. Если в
предварительной пробе содержание углерода нахо‐
дится в пределах требований инструкции для задан‐
ной марки стали, то соотношение вдуваемых объёмов
воздуха или кислорода и природного газа держат для
ведения процесса в окислительной атмосфере. Если
расплавление „крепкое“– выше номинального по
углероду, то для ускорения процесса обезуглеро‐
живания вышеуказанное соотношение увеличивают.
Если расплавление по углероду ниже оптимального
для заданной марки стали, это соотношение умень‐
шают увеличением объёма природного газа и умень‐
шением объёма воздуха или кислорода, вследствие
чего при кипении жидкой ванны вместо обезуг‐
лероживания идёт процесс её науглероживания до
выпуска заданной марки стали.
Таким образом, из технологического процесса
исключаются подвалки (дозавалки) холодного чугуна,
высокоуглеродистых сплавов и материалов или
доливки жидкого чугуна, что вызывает перегруз печи,
сталеразливочных ковшей и разливочных кранов,
создание аварийных ситуаций при выплавке и
разливке. Эта большая нерешённая проблема миро‐
вого масштаба в сталеплавильном производстве в
предложенном процессе решается по‐научному, без
неприятных и аварийных ситуаций.
После расплавления шиберный затвор с большим
отверстием, предназначенный только для распла‐
вления шихты, окончательно закрывается. Процесс
продувки и экстенсивное рафинирование инертным
газом через второй шиберный затвор с оптимальным
для разливки отверстием продолжаются во все
периоды завалки и плавления. После завершения
плавления и закрытия большого шибера, переходят
на интенсивную продувку ванны инертным газом и
реагентами. Чем больше давление и объём пода‐
ваемого инертного газа, тем интенсивнее восходящие
снизу вверх гидравлические тепловые потоки жидкой
стали, что увеличивает поверхность соприкосновения
шлака с металлом и интенсивнее происходит асси‐
миляция, переход всех неметаллических включений,
в том числе газовых, из металла в шлак и в атмос‐
феру. С этими процессами совмещается гомогениза‐
ция химического состава и температуры металла.
Если требуется глубокое обессеривание, дефосфора‐
ция, то нужно снять насыщенный сульфидами, фосфа‐
тами и другими вредными соединениями шлак,
навести третий шлак и с увеличением подачи таких
реагентов, как CaC2, SiCa, SiAℓ, Mg и др., можно
добиться максимального удаления серы и фосфора.
Двушиберная ковш‐печь оборудована постоянно
действующей аппаратурой для измерения темпе‐
ратуры жидкой стали, процентного содержания
углерода в ней и уровня жидкого металла.
После получения желаемого анализа неперегретого
металла с оптимальной для разливки температурой, с
учётом содержания углерода и того, что температура
футеровки ковша уже сбалансирована с температурой
жидкой стали, он отключается от стационарной подачи
природного газа, воздуха, кислорода и инертного газа
из магистрали, отсоединяется от свода гидравли‐
ческим опусканием вниз опорного стенда модерни‐
зованного сталевоза и отправляется на МНЛЗ с
продувкой металла аргоном из смонтированного на
сталеразливочном ковше баллона. Разливка начи‐
нается с прекращением продувки.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 105 #4 (498), 2015
Рис. 6. Д
вушиберный агрегат для совм
ещения техн
ологии выплав
ки, р
аски
сления и обраб
отки стали
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 106 www.gtu.ge
ЗАКЛЮЧЕНИЕ
Запатентованная в России и Китае технология вып‐
лавки стали в одном агрегате одновременным наг‐
ревом сверху электродугой (питаемой от трансфор‐
матора мощностью 25 МВт) и снизу факелом вдувае‐
мых природного газа и воздуха или кислорода, по
сравнению с традиционными, характеризуется следую‐
щими преимуществами:
1) Отпадает необходимость в отдельном сталеп‐
лавильном агрегате (например, в конвертере, в ДСП со
своими мощными трансформаторами и др.) и необ‐
ходимых для их размещения высоких печных пролётов,
сооружаемых из крупных стальных конструкций, что,
кроме снижения больших капитальных вложений и
капитальных затрат, экономит дорогостоящие магне‐
зитовые, хромомагнезитовые и другие огнеупорные
материалы. Плавление шихты, доводка‐рафинирование,
раскисление‐легирование и нагрев металла вместе с его
химической и температурной гомогенизацией осущест‐
вляются в ковше‐печи со значительным уменьшением
расхода электроэнергии, температуры выплавки, зна‐
чительным улучшением экономических, качественных и
экологических показателей производства.
2) Из традиционной поточной технологии произ‐
водства стали исключаются очень тяжёлые, трудоё‐
мкие процессы огнеупорной кладки сталеплавильных
агрегатов, торкретирования конвертеров и печей, на‐
варки подин печей и их заправки, открытия‐закрытия
лётки и выпуска металла в ковш, вторичное окисление
металла на выпуске, чем уменьшается количество
эндогенных, экзогенных включений в стали и зна‐
чительно – выбросы в атмосферу.
3) Расплавление шихты одновременно сверху элек‐
трической дугой и снизу мощным газокислородным
факелом происходит быстрее, чем в ДСП, несмотря на
меньшую (в 3‐4 раза) потребляемую ковшом‐печью
электроэнергию. Мощный факел, образуемый проду‐
ваемыми снизу природным газом и воздухом или
кислородом, быстрее чем в дуговой печи или в
конвертере расплавит 200 тонн шихты и нагреет
металл до оптимальной температуры. По предвари‐
тельным расчётам расходы природного газа и
электроэнергии составят соответственно 110 м3/т и 155
кВт/т стали. С увеличением расхода природного газа
можно уменьшить расход сравнительно более доро‐
гого топлива – электроэнергии.
4) Ковш нагревается в процессе плавки, темпе‐
ратура футеровки и жидкой стали сбалансирована и
нет необходимости в перегреве металла на 100‐120°С
выше номинального, чем значи‐тельно уменьшатся
удельные расходы топлива и других материалов.
Значительно улучшится качество металла, так как
растворимость газов в металле увеличивается с ростом
температуры и сталь будет содержать меньше неме‐
таллических включений, в том числе – газовых.
5) Значительно повышается производительность
цеха, так как в такой же степени сокращается время
поточного технологического цикла выплавки, выпуска,
раскисления, внепечной обработки стали, продувки‐
рафинирования, транспортировки ковша к АКОС‐у.
6) Путём регулировки коэффициента избытка кис‐
лорода по отношению к природному газу исключаются
„крепкие“ и „мягкие“ расплавления по углероду, чем
без подвалок (дозавалок) и доливок чугуна гаран‐
тируются выпуски заданных марок сталей без создания
аварийных ситуаций при их выплавке.
7) Значительно сокращаются выбросы, так как
отсутствует основной сталеплавильный агрегат со сво‐
ими организованными и неорганизованными выбро‐
сами, особенно, при выпуске металла в ковш. При
продувке металла газокислородной смесью и при его
обработке инертными газами и реагентами, мелкоди‐
сперсные выбросы при прохождении снизу вверх в
жидких слоях металла и шлака расплавляются, и,
кроме улучшения экологических показателей, увели‐
чивается выход годного металла.
8) Совмещение процессов выплавки и обработки
жидкой стали в одношиберном агрегате уступает по
надёжности использования двушиберному (так как в
последнем случае, после расплавления шихты, шибер
со стаканом большого диаметра для подачи газа и
воздуха или кислорода закрывается, а процесс про‐
дувки и обработки жидкого металла инертными га‐
зами и реагентами надёжно ведётся через другой ши‐
бер со стаканом меньшего – оптимального диаметра,
рассчитанного для разливки на МНЛЗ).
9) Необходимо отметить, что предложенная поточ‐
ная линия производства стали превосходит по про‐
изводительности традиционные технологии, так как
шихту можно расплавлять двумя источниками тепла –
электродугой сверху и мощным дешёвым газокис‐
лородным (газовоздушным) пламенем снизу. Для
выпуска одного миллиона тонн стали потребуются 1
АКОС (питаемый от трансформатора мощностью 25
МВт) и 10‐12 200‐тонных разливочных ковшей, в
которые, так же, как и в электропечи, металлолом
будет загружаться специальными бадьями.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 107 #4 (498), 2015
10) Предложенная технологическая линия произ‐
водства стали по надёжности также превосходит
традиционную технологию выплавки стали в кон‐
вертерах, мартеновских, электрических и других печах,
так как исключает в сталеплавильных агрегатах опас‐
ность проедания днища, пода, откосов, передних и
задних стен, сталевыпускного отверстия и жёлоба жид‐
ким металлом, то есть – потери целой плавки и, сле‐
довательно, длительного выхода из строя основного
сталеплавильного агрегата из‐за вышеперечисленных
причин.
11) Внедрение представленной технологии вып‐
лавки и ковшовой обработки стали в печи‐ковше –
АКОС‐е даст в мировом масштабе огромную экономию
капвложений, электроэнергии, материальных и трудо‐
вых затрат, финансовых ресурсов с улучшением усло‐
вий труда, качественных, экономических и экологичес‐
ких показателей предприятий и регионов.
ЛИТЕРАТУРА
1. A. c. 701151 USSR/authors Kashakashvili G. B. [et al.], 1979. (In Russian). 2. Kashakashvili G. B., et al.// Metallurgy, 2010. № 2. pp. 78‐79. (In Russian).
3. Kashakashvili G. B // The Scientific Discoveries, Ideas, Hypotheses (2008‐2012): Information‐analytical review / Pototskii
V.V.‐M.: RANS 2013 pp.117‐118. (In German).
4. А. с. 1410541 USSR/authors Kashakashvili G. B. [et al.], 1988. 5. Ekhelmeyer A., Hornberg H. / "Polysius AG" Beckum // Proceedings of the VII International Symposium on the
desulfurization of iron and steel (Anif, Austria, 26‐27. September 2002)/ Almamet. 19 p. (In German).
6. Kashakashvili G. B. [et al.] // Steel. 2007. №3. pp. 26‐27. (In Georgian).
7. Patent of RF 2405046 / Kashakashvili G. B. [et al.] // Bulletin. 2010. № 33. (In Russian).
8. China Patent # ZL 2010 8 0041405.Х Сertificate Number 1389055, Inventors: Kashakashvili G., Soskovets O. [et al.], (in
Chinese).
9. Patent # 5552В. Georgia / Kashakashvili G., Soskovets O. //. Official Bulletin of Industrial Property of Georgia. 2012. # 3 (343). p. p. 11 and # 10(350). pp. 16. (in English).
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 108 www.gtu.ge
UDC 669.18:621.746.3
SCOPUS CODE 2506
foladis warmoebis inovaciuri teqnologia
g. qaSakaSvili metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
i. qaSakaSvili metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
b. qaSakaSvili metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
o. miqaZe, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis metalurgiis,
masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
b. maisuraZe, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis metalurgiis,
masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
anotacia: cicxv-RumelSi foladis gamodnobis SemoTavazebuli inovaciuri teqnologia
iTvaliswinebs jarTisa da mdnobebisgan Sedgenili kazmis CatvirTvas, bunebrivi airisa da
haeris an Jangbadis fskeridan Seqrevas kazmis gasadnobad qvemodan air-haeris an air-
Jangbadis CiraRdnis aliT, temperaturisa da qimiuri Sedgenilobis gaTanabrebas dnobilis
moculobaSi, widawarmomqmneli komponentebis damatebas, bunebrivi airisa da haeris an
Jangbadis miwodebis SeCerebasa da dnobilis qvemodan gaqrevas inertuli airiT. bunebriv
airs da haers an Jangbads Seaqreven erT milSi Cadgmuli meore milisgan Sedgenili wylis
arasacivebeli sanTuriT, romelic ganlagebulia Siberis saCamomsxmelo Wiqis xvrelSi
garSemo mSrali cecxlgamZle qviSis SemoyriT. bunebriv airs awodeben gare miliT, xolo
haers an Jangbads _ SigaTi. cicxv-Rumels zemodan axuraven airsawmendTan mierTebul
eleqtrodebian kamaras da kazms zemodan damatebiT adnoben eleqtruli rkalebiT. gadno-
bis Semdeg pirvelad widas moxdian cicxv-Rumlis daxriT, sawyis mdgomareobaSi daabrune-
ben, Sig mdnob reagentebs CatvirTaven da meoreul widas daayeneben. inertuli airiT fo-
ladis qvemodan gaqrevasTan, gaunaxSirbadoebasTan an bunebrivi airiT danaxSirbadebasTan,
duRilTan, ganJangvasTan, legirebasTan, desulfuraciasTan, defosforaciasTan erTad
xorcieldeba qimiuri Sedgenilobisa da temperaturis homogenizacia. am inovaciuri teq-
nologiis gamoyeneba aumjobesebs foladis xarisxs da misi gamodnobis efeqturobas
warmoebis danaxarjebis SemcirebasTan erTad. Resume:
sakvanZo sityvebi: bunebrivi airi; gamodnoba cicxv-RumelSi; danaxSirbadeba bunebrivi
airiT; efeqturoba; inertuli airi; koaqsialuri milebi; Jangbadi; foladis warmoebis ino-
vaciuri teqnologia; Siberuli saketis meSveobiT Ziridan Seqreva; warmoebis danaxarjebis
Semcireba; widawarmomqmneli reagentebi; wyliT arasacivebeli sanTura; xarisxi; haeri.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 109 #4 (498), 2015
UDC 669.18:621.746.3
SCOPUS CODE 2506
INNOVATIVE TECHNOLOGY OF STEELMAKING
G. Kashakashvili Department of metallurgy, materials science and metal processing, Georgian Technical
University, 77, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
I. Kashakashvili Department of metallurgy, materials science and metal processing, Georgian Technical
University, 77, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
B. Kashakashvili
Department of metallurgy, materials science and metal processing, Georgian Technical
University, 77, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
O. Mikadze, professor, Department of metallurgy, metals science and metal processing, faculty of chemical
technology and metallurgy, GTU
E‐mail: [email protected]
B. Maisuradze, professor, Department of metallurgy, metals science and metal processing, faculty of chemical
technology and metallurgy, GTU
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: Proposed innovative technology of steelmaking in the ladle‐furnace comprises loading of the burden
made up of metal scrap and fluxes, bottom blowing of natural gas and air or oxygen for smelting the burden from
below by flame of gas‐air, or gas‐oxygen torch, equalizing temperature and chemical composition in the volume of
melt, adding slag‐forming constituents, shutting off feed of natural gas and air, or oxygen and blowing the melt by
inert gas from below. Natural gas and ai,r or oxygen are blown via non‐water‐cooled gas‐air, or gas‐oxygen nozzle
made up of tubes inserted one into another and arranged in ladle slide gate pouring cup hole and dusted by dry
refractory sand. Natural gas is fed via outer tube and air or oxygen – via inner tube. Ladle‐furnace is closed by crown
with electrodes for additionally smelting of the burden by electric arcs and it is jointed to gas cleaner through crown.
After meltdown of burden, primary slag is drained by tilting of ladle‐furnace, which latter moves to the initial position
to be feed with fluxing additives and forming of the secondary slag. Now, blowing by inert gas from below along with
carburization by natural gas, or decarbonization, boiling, deoxidizing, alloying, deep sulphur removal,
dephosphorization there is performed homogenization of chemical composition and temperature of finished steel.
Application of this innovative technology will provide higher quality of steel, higher efficiency and lower production
costs of steelmaking.
KEY WORDS: air; annular tubes; bottom blowing through slide‐gate; carburization by natural gas; cutting of
production costs; efficiency; innovative technology of steelmaking; smelting in ladle‐furnace; inert gase; natural gas; ;
non‐water‐cooled nozzle; quality; slag‐forming agents; oxygen; efficiency;
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 110 www.gtu.ge
UDC 621.73 (035) uak
SCOPUS CODE 2506
sabrZolo iaraRis lulis damzadebis teqnologiuri procesis kvleva
m. miqautaZe metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
al. gordeziani metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
n. kanTelaZe metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
n. kenWiaSvili metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis
departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,
Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: n.kenchiashvili @gtu.ge
recenzentebi:
z. lomsaZe, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis metalurgiis,
masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
i. qaSakaSvili, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis metalurgiis,
masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
anotacia: ganxilulia sazRvargareTis
ganviTarebul qveynebSi sabrZolo da sana-
diro sasroli iaraRis lulis da masSi
xviara Rarebis datanis rogorc tradiciu-
li, aseve uaxlesi xerxebi. moyvanilia am
xerxebis urTierTSedarebiTi analizi xa-
risxobrivi TvalsazrisiT.
naSromSi ganxilulia lulebis warmoe-
bisaTvis gamoyenebuli foladebi, sxvada-
sxva xerxiT damzadebisas maTi teqnologi-
uri upiratesoba.
analizuri kvlevis safuZvelze mocemu-
lia rekomendacia _ SemuSavdes sasroli ia‐
raRis lulis milis da masSi xviara Ra-
rebis datanis iaffasiani, martivi da srul-
yofili procesebi, aseve Sesabamisi manqana-
mowyobiloba.
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
sakvanZ
gia; lul
ro sasrol
Sesaval
sabrZol
mTavari e
melsac l
srulyofi
zanSi sro
burCxad m
dakavSireb
isaTvis xv
ladis sw
srulyofi
garis arse
ZiriTa
sasrol
deba Siga
rebis dat
wamyvani z
viT moZr
gaswvriv,
stabilur
lulis
denime xer
lur Carx
Ti (adid
Wedva) s
eleqtrof
mza lu
moeblis
foladis
cialuri
SeuZlia a
fikuri T
xovnebis
6
Zo sityveb
a; masaleb
li iaraReb
li
lo da sana
elementi
lula ewo
ili teqno
olis sizus
moxvedris
buli Sesa
viara Rare
worad SerC
ili teqno
ebobasTan.¬
adi nawil
li iaraRis
zedapirz
taniT. xviar
zedapiris
raobas sa
ris Sede
rad moZrao
Siga zed
rxi arsebo
xze gaburR
dviT); rot
amarTulze
fizikuri me
ulis xari
mkacri st
xarisxi.
foladis
awarmoos
Tvisebebis
Sesabamiso
masalaTmco
bi: damzad
bi; sabrZol
bi; xveula
adiro iara
specialur
odeba. mis
logia gan
stes. garda
sizuste m
abamisi ka
ebis bijTan
Cevasa da,
ologiuri
i
lulis u
ze xraxnul
ra RarebSi
SeWra da
akuTari g
egad tyvia
bs.
dapiris da
obs: meqanik
RviT; dawn
taciuli
e; eleqtr
eTodebiT.
isxs gansa
tandartebi
msoflioS
mwarmoebe
salule f
erToblio
obis idea
odneoba – M
ebis teqno
lo da san
Rarebi.
aRebis yvel
i milia,
si damzad
nsazRvravs
a amisa, miz
niSvnelovn
alibris t
n, salule
rac mTava
manqana-da
metesoba m
li (xviara)
i xdeba ty
aniWebs b
grZivi Re
a swrafad
amuSavebis
kuri _ spe
neva-gamowe
WedviT (
roqimiuri
zRvravs m
i da sal
Si cotaa
li, romel
foladi sp
obiT da
alurobiT.
MATERIALS SCIE
111
olo-
nadi-
laze
ro-
debis
mi-
zanSi
nadaa
tyvi-
fo-
aria,
anad-
zad-
Ra-
yviis
run-
rZis
da
ram-
ecia-
lvi-
(civi
da
mwar-
lule
spe-
lsac
peci-
moT-
am
mwar
Carp
ar
moeb
umni
saxi
e
damz
fol
da
bul
lia
mWr
meqa
sava
rgo
lad
yene
fol
y
namz
Carx
dapi
deb
m
zed
ula
giu
ENCE – МАТЕРИ
________stu-is Sr
rmoeblebid
penter Techn
erideba d
bisaTvis d
iSvnelo w
is defeqte
es firmebi
zadebisaTv
lads (sabW
416S marki
li raoden
an lulebs
el iaraR
anikuri d
azne nawil
oluri aal
ds (sabWoT
eba aseve
ladi (analo
yvela Camo
zadebis w
xze Rrma
iris RerZi
a 1-el sur
sur.
meqanikuri
dapirze spe
a Raris g
ri xerxia.
ИАЛОВЕДЕНИЕ
___________romebi – TRAN
dan SeiZle
ology Corpor
did xarjs
da zedmiw
wuns, str
ebs.
i maRali
vis iyenebe
WoTa analo
is folads
nobiT da
s. es folad
ebs da mn
damuSavebis
lisaTvis,
leba, iyene
Ta analog
4140 mark
ogebi _ fl
oTvlili x
winaswar
gaburRviT
s gaswvriv
raTze moce
1. salule na
gaburRvis
damuSavebi
ecialuri
aWra yvel
aseTi dam
Е
__________NSACTIONS OF G
eba aRiniS
ration (aSS),
aseTi iar
wevniT ako
ruqturul
sizustis
n 416R mark
ogi _ fol
s gogirdi
amzadeben
debi nakle
niSvnelovn
s siCqares
sadac xde
eben 1137 m
ia fl. 35
is qrommo
l. 42XMMda
xerxisaTvi
gaxvreta
T, zustad
v. es opera
emul Carxz
mzadebis Rrm
Carxi
iT, e.i. lu
grZivi saW
aze Zveli
muSavebis a
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
Snos firma
, romelic
raRis war-
ontrolebs
Tu sxva
lulebis
kis uJangav
ladi 20X13)
is momate-
sqelked-
ebad cveTs
nad zrdis
s. lulis
eba denTis
markis fo-
5Г2). gamoi-
olibdeniani
38XMA).
s saerToa
specialur
gare ze-
cia srul-
ze.
ma
ulis Siga
risiT xve-
teqnolo-
arsi mdgo-
_ У
5
a
c
-
s
a
s
v
)
-
-
s
s
s
s
-
-
i
a
r
-
-
a
-
-
-
__________stu-is Srom
#4 (498), 2015
mareobs i
atareben
gavliT mT
Wris dro
rulebs br
ze, romel
Sesrulde
me. proce
brundeba
ramdenjer
siRrmis e
saWrisis
Semdeg a
zedapireb
miReba sak
rebuli pr
xdeba mas
Siga str
maxasiaTeb
iaraRisaT
dev iwarm
mebi ,,Bartl
aRniSnuli
dawnevi
SualebiT
civad de
moxsnis g
(adidviT)
me-2 sur-z
sur
1. namzadi
___________mebi – TRANSAC
5
imaSi, rom
lulis S
Tel sigrZe
os mWreli
runviT moZ
lic saSu
es Raris s
esis damTa
savazne Rr
rme meord
rTi Raris
daaxloeb
axdenen l
is milesv
kmaod Sro
rocesia. am
alis boWk
uqturas d
blebi. miu
Tvis elita
moeba, maga
lin" da ,,Kn
i tradiciu
iT da gam
, lulebis
eformirebi
areSe. lul
Rarebis d
ze.
r. 2. adidviT
; 2. puansoni;
masalaTmco
__________CTIONS OF GTU –
saWriss m
iga zedapi
eze muSavd
iaraRi a
Zraobas sp
ualebas iZ
asurveli
avrebis S
ruSi da Se
deba. amr
s misaRebad
biT 25-mde
lulaSi R
vas. am xe
omatevadi
masTan, Rar
koebis Wra
da uaresd
xedavad am
aruli lu
aliTad, am
neger" lul
uli xerxi
mowelviT,
s damzadeb
is meTods
laSi dawne
datanis sq
Rarebis data
3. rotaciul
odneoba – M
_________ – ТРУДЫ ГТУ
ravaljera
irze da e
eba erTi R
an namzadi
ecialur C
Zleva zus
biji da s
emdeg saWr
emdeg oper
igad, saW
d aucilebe
gavla. W
Rarebis u
erxiT Rar
da Zvirad
rebis moWr
a, rac arR
deba simtk
misa, sanad
ulebi jer
merikuli
lebs amzad
T.
puansonis
ba miekuTv
s, burbuSe
eva-gamowel
ema mocemu
anis sqema:
li Wedvis sac
MATERIALS SCIE
112
adad
erTi
Rari.
as-
Carx-
stad
iRr-
risi
acia
Wiro
elia
Wris
xeSi
rebis
Ri-
risas
Rvevs
icis
diro
r ki-
fir-
deben
sa-
vneba
elas
lviT
ulia
emi
d
Rar
iaf
zad
nor
Reb
muS
les
damu
lov
asr
moZr
ben
gamo
karb
Rer
lul
Tde
li
vret
da
nakl
Reb
pirz
Ter
umu
rac
lis
xaz
s
Save
omam
rad
Reb
iyen
sas
siR
leb
avst
ENCE – МАТЕРИ
dawneviT d
rebis datan
i teqnolo
debisaTvis
rmalizacii
a Sesabamis
avdeba saf
sviT. mix
uSavebaa s
vani abraz
ulebs br
raobas, ri
xveula Ra
owelviT.
bidisagan
roa xraxnul
laSi Rari
eba. abrazi
ZaliT gam
tSi da axd
TviT fol
lebi simqi
ulTan Sed
ze warmoi
rmuli damu
r RumelSi
ciebis Semd
s gasworeb
ovnebis aR
samarTulz
ebul iqna
mde (30-ian
d Rirebul
is damamz
nebdnen. sa
procesTa
rmeSi da
bs. civi We
triuli f
ИАЛОВЕДЕНИЕ
da gamowel
nis meTodi
ogiuri pr
namzadebi
is Semdeg m
si diametr
farTiT (ia
exva-milesv
specialur
ziuli wne
runviT da
is Semdegac
aris datana
aRniSnuli
damzadebu
li tipis z
is Sebrune
iuli Rero
mWolad mi
dens Siga z
ladis gam
sis zedapi
darebiT. am
qmneba Zabv
uSavebiT (
i azotis ar
deg zogjer
ba (Sezust
sadgenad.
ze civi W
a germania
wlebSi). p
i iyo, amit
zadebeli
amarTulze
n erTad i
Tan brunv
edvis ori
firma ,,GF
Е
lviT lul
i yvelaze m
ocesia. l
zomebad d
mTel sigr
ris naxvret
araRi) da
va mosapi
Carxze wv
eliT (iar
a Sesvla-
c uSualod
as puansoni
i iaraRi v
li maRal
zedapiriT,
ebuli pro
o 80000 niu
iewodeba l
zedapiris f
kvrivebasac
iri miiReba
mave dros
va, romels
(normaliza
reSi. aseTi
r saWiro
eba) naxvre
edvis meT
Si meore
procesi sa
tom ZiriTa
msxvili
e rotaciu
gi miewode
viT moZrao
meTodi ar
FM GmbH"
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
aSi xviara
martivi da
ulis dam-
daWrisa da
rZeze ibur-
tze. Semdeg
mixexva-mi-
irkeTebeli
vrilmarcv-
aRiT). igi
-gamosvliT
d awarmoe-
is dawneva-
volframis
i sisalis
romelsac
ofili uke-
utonis to-
lulis nax-
formirebas
c. Sedegad
a WriT mi-
Siga zeda-
sac xsnian
acia) vaku-
i mZime ope-
xdeba lu-
etis swor-
odi Semu-
samamulo
akmaod Zvi-
adad iara-
sawarmoebi
uli Wedvi-
eba lulis
obas asru-
rsebobs: 1)
lulebs
6
e
a
a
-
a
-
g
-
i
-
i
T
-
-
s
s
c
-
-
-
s
d
-
-
n
-
-
-
-
-
o
-
-
i
-
s
-
)
s
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 113 #4 (498), 2015
awarmoebs e.w. ,,hidravlikuri WedviT". maTi
manqanebi Wedvas axorcielebs vertikalurad
dayenebul namzadebze prizmuli sacemebiT,
romlebic muSaobs hidroamZravebis saSua‐
lebiT. salule namzadi aq asrulebs brun‐
viT moZraobas. am meTodiT damuSavebisas
Wedvas savaznec ganicdis, amitom moqmedebs
deformaciis didi xarisxi, rac iwvevs mniSv‐
nelovnad mZlavr Zabvebs da, Sesabamisad,
saWiroebs Termul damuSavebas; 2) firmebi _
,,Metalltecnik Menges GmbH" da ,,Heinnch Mueller
Maschinenfabrik GmbH" lulebis namzadis de‐
formacias axorcielebs meqanikuri zemoqme‐
debiT. am procesis dros sacemebi radialu‐
rad swrafad gadaadgildeba dolis gar‐
Semo, romelic nela moZraobs. aseTi da-
muSavebiT liTonSi TiTqmis ar warmoiqmneba
Zabvebi, vinaidan deformacia mimdinareobs
mcire xarisxiT, amitom Semdgom Termul
damuSavebas gamoricxaven.
saqarTvelos teqnikuri universitetis
mecnierTa mier Seqmnilia saWedi manqana,
romelic gankuTvnilia adidvamde milebis
da wnelebis boloebis mosaWedad. manqanaSi
gaTvaliswinebulia rogorc xeliT, aseve
meqanikuri miwodeba. rotaciuli saWedi
manqanis konstruqciuli naxazi moyvanilia
me-3 sur-ze.
dasamuSavebeli milnamzadi miewodeba de-
formaciis zonaSi, sadac sacemebis moZra-
oba saWiro zomebiT uzrunvelyofs milis
bolos moWedvas. manqanis konstruqcia mci‐
re modernizaciis Semdeg gamoiyeneba lu-
lebis samarTulze civad rotaciuli Wed-
visaTvis. teqnikuri monacemebiT, praqtiku-
lad igi uzrunvelyofs saimedo, maRal-
efeqtur muSaobas.
sur. 3. rotaciuli saWedi manqanis konstruqciuli
naxazi:
1. korpusi; 2. ormxara berketis RerZebi; 3. ormxara
berketi; 4. sacemebi; 5. gorgolaWebi; 6. zambarebi;
7. cocia; 8. cilindruli mimmarTveli; 9. barbaca;
10. eqscentruli lilvi; 11. mqnevara borbali;
12. Rvedebi; 13. amZravi Rvedi; 14. eleqtroZrava
daskvna
1. mimoxilulia sazRvargareTis ganviTa-
rebul qveynebSi sabrZolo da sanadiro sas-
roli iaraRebis lulis da masSi xviara
Rarebis datanis rogorc tradiciuli, aseve
uaxlesi xerxebi, maTi urTierTSedarebiTi
analizi xarisxobrivi TvalsazrisiT. dad-
genilia lulebis warmoebisaTvis gamoyene-
buli foladebi da sxvadasxva xerxiT damza-
debisas maTi teqnologiuri upiratesoba;
2. mizanSewonilia Seiqmnas samarTulze
rotaciuli Wedvis iaffasiani, martivi da
srulyofili mowyobiloba sasroli iaraRis
lulebis damzadebisa da maTSi xviara Ra-
rebis datanisaTvis.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 114 www.gtu.ge
literatura
1. Formation of Gun Barrels. The Patent for the Invention RU 2353461. 2008. (In English).
2. Gabrielle Wagner. The Barrel Fire‐arms. Translation M. Dragunov German Weapons Journal, №2, 2013. (In
English).
3. Mikautadze M.M., Nozadze A.D., Mgeladze G.N., Chivadze M.I., Minyailo E.G. The Device for Pointing the Ends of
Gun Barrels. Author Certificate №1252001, 1985. (In English).
UDC 621.73 (035)
SCOPUS CODE
RESEARCH OF TECHNOLOGICAL PROCESSES OF MANUFACTURING MUZZLES OF COMBAT
WEAPON
M. Mikautadze Department of metallurgy, materials science and metal processing, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
A. Gordeziani Department of metallurgy, materials science and metal processing, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
N. Kanteladze Department of metallurgy, materials science and metal processing, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
N. Kenchiashvili Department of metallurgy, materials science and metal processing, Georgian Technical
University, 69, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: n.kenchiashvili @gtu.ge
Reviewers:
Z. Lomsadze, professor, Department of metallurgy, metals science and metal processing, faculty of chemical
technology and metallurgy, GTU
E‐mail: [email protected]
I. Kashakashvili, professor, Department of metallurgy, metals science and metal processing, faculty of chemical
technology and metallurgy, GTU
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: There are considered traditional and the latest methods of manufacturing muzzles of military and
hunting small arms and obtaining threaded grooves produced in other developed countries. Comparative analysis of
these methods in order of quality is given.
The paper covers the use of steel for the production of muzzles of small arms and their technological advantages in
the manufacture of a variety of ways.
Based on the analysis of research the recommendation for developing a cheap, simple and perfect manufacturing
process of muzzles and obtaining threaded grooves for small arms and related manufacturing equipment is given.
Resume:
KEY WORDS: materials; military and hunting small arms; muzzle; technology of manufacturing; threaded grooves.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 115 #4 (498), 2015
UDC 621.73 (035)
SCOPUS CODE
ИССЛЕДОВАНИЕ ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ ПРОЦЕССОВ ИЗГОТОВЛЕНИЯ СТВОЛОВ БОЕВОГО
ОРУЖИЯ
Микаутадзе М.М. Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Гордезиани А.Г. Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Кантеладзе Н.В. Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Кенчиашвили Н.А. Департамент металлургии, материаловедения и обработки металлов, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: n.kenchiashvili @gtu.ge
Рецензенты:
З. Ломсадзе, профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов факультета
химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
И. Кашакашвили, профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов
факультета химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: Рассмотрены традиционный, а также новейшие способы изготовления стволов боевого и
охотничьего стрелкового оружия с нарезными канавками, производимого в развитых зарубежных странах.
Приведён сравнительный анализ этих способов по качеству.
В работе рассмотрены используемые для производства стволов стрелкового оружия стали и их
технологические преимущества при изготовлении различными способами.
На основе анализа исследований даны рекомендации по разработке дешёвого, простого и совершенного
процесса изготовления стволов и получения в них нарезных канавок для стрелкового оружия, а также
соответствующего оборудования.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: боевое и охотничье стрелковое оружие; материалы; нарезные канавки; ствол;
технология изготовления.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 116 www.gtu.ge
UDC 621.791:762.5 uak
SCOPUS CODE 2506
kontaqturi SeduRebis wertilis adgilmdebareobis marTva
a. sulamaniZe metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departa-
menti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi,
m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]. kaxiSvili metalurgiis, masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departa-
menti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi,
m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
g. vatitaZe, Sps `gabos” direqtori, teqnikur mecnierebaTa doqtori
E‐mail: gabriel‐[email protected]
z. sabaSvili, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis metalurgiis,
masalaTmcodneobisa da liTonebis damuSavebis departamentis asocirebuli profesori
E‐mail: z‐[email protected]
anotacia: sxvadasxva sisqis masalebis
kontaqturi SeduRebisas wertilis adgil-
mdebareobis simetriulobis darRvevis mi-
zezebis analizi.
ganxorcielebulia sqel detalSi denis
xazebis xelovnuri marTva da miRebulia si-
metriulad ganTavsebuli SeduRebis werti-
li, romelic SeerTebis maRali da stabi-
luri xarisxis garantias iZleva.
sakvanZo sityvebi: detalis geometria;
eleqtrodebi; eleqtrokontaqti; Txevadi
birTvi; naxevarmuSa eleqtrodi; cxeli kon-
taqti; SeduReba; SeduRebis zona.
Sesavali
eleqtrokontaqturi SeduRebis yvela
ZiriTadi saxeobis – pirapira, wertilovani,
gorgolaWovani (nakeruli), reliefuri da-
uSleli SeerTebisas kompleqsurad mimdina-
reobs eleqtromeqanikuri procesebi da ad-
gili aqvs siTbos gamoyofa-daxarjvis
rTul movlenebs. amasTan, drois umcires
monakveTSi periodSi erTdroulad funq-
cionirebs rogorc mTavar parametrTa –
deni, dawneva, dro, aseve SeduRebis zonis
elementTa, eleqtrodTa da SesaduRebel
detalTa masalis gvaroba Tu geometria.
zemoaRniSnulTagan SeduRebis xarisxze
mniSvnelovnad aRiqmeba rogorc eleqtruli
denis xasiaTi – misi gvaroba, moqmedi
ricxviTi mniSvneloba, romlis kvadratis
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
proporci
aseve Sed
tebSi (de
gavrceleb
cnobil
Txevadi
detali)
marto g
gamoyofi
nebidan
civi kont
gadacemul
1. naTqv
iseTi ar
nis qveS
mentTa f
deni _ d
erTeulz
dgenad
bisaTvis
1. eleq
1 – model
6
ulad izr
duRebis z
etalebSi)
bis xasiaTi
lia, rom
birTvis c
warmosaqmne
gardamaval
li siTbo
– detal
taqtebi (el
li Tu mi
vamidan gam
rgumentic,
moqceuli
arTobi, ri
denis kuTr
ze. mis ricx
sakmarisi
saWiro de
nax.
qtrodebi; 2.
lis elementT
masalaTmco
rdeba jo
zonis cal
gamavali
i, epiurebi
SeerTebis
cxel konta
elad ganms
l eleqtru
o, aramed
li-detali,
leqtrodi-d
isgan miReb
momdinare,
rogoricaa
i SeduRebi
iTac ganisa
ri mniSvnel
xviT mniSvn
araa mxo
nis moqmed
a
. 1. wertilov
1, 2 _ Sesadu
Ta kuTri wina
e
odneoba – M
oulis si
lkeul el
denis xaz
i.
s wertili
aqtSi (det
sazRvrelia
ul konta
mezobeli
eleqtrod
detali) mis
buli siTb
mniSvnelov
a denis ga
is zonis
azRvreba ku
loba farT
nelobaTa d
olod Sed
mniSvnelo
vani SeduRebi
uRebeli deta
aRoba; Rc1, R c2
eqstremalur
MATERIALS SCIE
117
Tbo,
emen-
zebis
is –
ali-
a ara
qtSi
ub-
debi,
Tvis
boebi
vania
avle‐
ele‐
uTri
obis
dasa‐
duRe‐
baTa
da
le
de
Z
b
so
teqn
Sed
taqt
bir
aRn
bis
mod
epiu
kveT
ciu
di
vis
is zonis gamo
alebi gansxva
2, Rc3 – gardama
mniSvneloba
ENCE – МАТЕРИ
________stu-is Sr
detalTa
ebelia as
nis epiuraT
ZiriTadi
bolo wleb
gamokvlev
nikur un
degebis Ses
turi wer
Tvis warm
iSnul naS
zona warm
delis saxi
urebi, kerZ
TebSi gama
uri xazebi
detalis k
cvalebado
okvleva model
avebuli sisqe
aval kontaqt
Ta diametreb
ИАЛОВЕДЕНИЕ
___________romebi – TRAN
sisqeebis
eve eleqt
Ta ageba.
nawili
bSi am mima
vebia Catar
niversitetS
swavla-anal
tilovani
moqmnis ad
SromebSi w
modgenili
T (nax. 1, a
Zod sxvada
vali deni
da dadge
kveTaSi gam
obis xasiaT
lirebis saSu
eebiT; d1 ,d 2 _
Ta winaRoban
bi
Е
__________NSACTIONS OF G
codna, ar
trodTSori
arTulebiT
rebuli saq
Si [2,3,
liziT SeiZ
SeduRebis
dgilis re
wertilovan
a brtyeli
a) da agebu
sxva sisqis
is kidura
enilia sis
mavali deni
Ti (nax. 1, b
b
ualebiT:
eleqtrodTa
i; D1, D2 – den
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
ramed auci‐
is zonaSi
T saintere-
qarTvelos
romelTa
Zleba kon-
s Txevadi
egulireba.
ni SeduRe-
i fizikuri
ulia denis
s detalTa
ekvipoten-
sqecvaleba-
is simkvri-
b).
diametrebi;
nis xazebis
_ У
5
‐
i
-
s
a
-
i
.
-
i
s
a
-
-
-
__________stu-is Srom
#4 (498), 2015
swored
aixsnas sx
turi Sed
dasturebu
misi asim
taqtis mi
iwvevs na
sebas – S
mareobaSi
mdgomareo
gamoTqm
kvlevis
warmod
lizidan
rom Semd
dobis kri
mesame zon
tikulad
gavaTanabr
meore zon
SeiZleba
rac Semde
qeTa fard
sqel deta
___________mebi – TRANSAC
5
d am bol
xvadasxva
duRebis w
uli adgil
etriulad
imarT. es
keris xar
SeerTebis
Camoyalib
obaSi miReb
muli alba
obieqtad
genil ganm
gamomdinar
gomSi Ses
itikuli zo
nad. aqedan
gamoricxul
rebT, maSin
nis mesame
amis miRwev
egSi mdgoma
dobis SemT
alSi denis
masalaTmco
__________CTIONS OF GTU –
lo niSnul
sisqis det
ertilis
lmonacvle
ganlageb
movlena
risxis Ses
adgilis
bebis nacvl
biT.
Tobidan ga
miviRebT
nax. 2. g
sisqe
martebaTa
re SeiZle
aZlebelia
onis garda
pirveli S
lia, radga
n gamodis,
zonad gar
va? mxolod
areobs: meo
TxvevaSi, ro
s kidura e
odneoba – M
_________ – ТРУДЫ ГТУ
liT SeiZl
talTa kon
Cven mier
eobis xasi
a cxeli
ki TavisT
samCnev gau
Txevad md
lad misi
amomdinare
wertilo
grafikuli da
esa da wertil
logikuri
ba davaskv
sisqeTa
aqmna pirvel
SemTxveva p
an sisqeebs
rom saWi
rdaqmna. ro
d xelovnu
ore zonis
oca 1<(2/1ekvipotenci
MATERIALS SCIE
118
leba
ntaq-
da-
iaTi,
kon-
avad
uare-
dgo-
myar
, Tu
ovani
Sed
diag
sisq
I
maSi
karg
I
1<(
I
tol
imis
xar
amokidebuleb
lis adgilmo
ana-
vnaT,
far-
l an
praq-
ver
iroa
ogor
urad,
sis-
1)<18,
iuri
xaz
det
mesa
bami
pot
es u
ulo
diam
p
leb
wer
ori
ENCE – МАТЕРИ
uRebis nax
gramas (na
qeTa farTo
– normal
in wertili
gia;
I – kritik
2/1)<(18-20)
II – nakle
lia: (2/1
sa, rom we
isxi damakm
ba erT-erTi d
nacvleobas S
ebis diamet
talis sisqi
ame zonis s
isi sqeli
tenciuri xa
ukanaskneli
obis aRdg
metriT.
praqtikula
ba miRwevad
tilovani
iginaluri
ИАЛОВЕДЕНИЕ
xevarmuSa e
ax. 2), Sei
obis sami m
luri, sisq
i simetriu
kuli, sisqe
), maSin Z>0
ebkritikul
1)>(18-20),
rtilis d
mayofilebe
detalis
Soris
tri D2 (ix
is gauzrde
sawyisi wer
detalis
azebis _ D
i gamoiwvev
genas (e.i.
ad aseTi va
di gaxda Cve
SeduRebis
eleqtrodi
Е
eleqtrodiT
Zleba dav
mniSvneloba
qeebi Tanab
lia, e.i. Z=
eTa fardo
0, xarisxi
li, sisqeTa
maSinac
diametri mc
elia.
x. nax. 1) xe
elad, unda
rtilis (2/
denis kid
D2-is toli
vs wertili
Z=0), oRo
ariaciebis
en mier dam
specialur
is SeqmniT (
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
T miRebul
vafiqsiroT
a (zona):
baria 1=2,
=0, xarisxi
oba tolia:
uvargisia.
a fardoba
miuxedavad
cirea, Z=0,
elovnurad,
a gavxadoT
1=18) Sesa-
dura ekvi-
i (an meti)
is simetri-
ond mcire
ganxorcie-
muSavebuli
ri xerxiT,
(nax. 3).
6
e
l
T
,
i
:
a
d
,
,
T
-
-
.
-
e
-
i
,
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
igi, ro
lebaTagan
qis (kriti
iZleva ma
li detal
ras, gadaa
lagdes mi
aq Camo
dasturda
centrSi C
romlis er
metalogra
6
S
ogorc nax
n gansxvave
ikul) SemT
aqsimaluri
lis siRrm
adgildes
isi sibrtyi
oyalibebul
stu-is S
Catarebul
rT-erTi nim
afia warmo
masalaTmco
nax. 3. araTan
eduRebis zon
azidan Can
ebiT [1,4], s
TxvevaSi, S
gaxurebis
midan xel
cxel kont
is simetri
li msjelob
SeduRebis
eqsperiment
muSis Senad
dgenilia q
odneoba – M
abar sisqeTa
naSi temperat
ns, sxva sa
sxvadasxva
SesaZleblo
s adgili
ovnurad d
taqtSi da
ulad.
ba mkafiod
teqnolog
tTa Sedege
duRi werti
qvemoT (nax.
MATERIALS SCIE
119
wertilovani
turis adgilm
aSua-
sis-
obas
sqe-
daiZ-
gan-
d da-
giaTa
ebiT,
ilis
. 4).
nax.
ENCE – МАТЕРИ
________stu-is Sr
i SeduRebis e
monacvleobis
4. sxvadasxva
dros mi
masa
si
ИАЛОВЕДЕНИЕ
___________romebi – TRAN
eleqtrodi d
s SesaZleblo
sisqis nimuS
iRebuli simet
ala – uJangav
isqeebi – 1= 3
Е
__________NSACTIONS OF G
da
oba
STa kontaqtur
triuli wert
vi foladis,
3mm; 2= 7mm
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
ri SeduRebis
tili
_ У
5
s
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 120 www.gtu.ge
daskvna
amrigad, moxda SeduRebis kritikuli zo-
nis xelovnurad gardaqmna naklebkritikulad
da denis arsebuli saangariSo sididis saTa-
nado gazrdam SesaZlebeli gaxada sxvadasxva
sisqis detalebis wertilovani SeduRebis ma-
Rali da stabiluri xarisxis uzrunvelyofa.
mocemuli meTodi SeiZleba gamoyenebul
iqnes ara marto sxvadasxva sisqis detale-
bis, aramed sxvadasxvagvari masalebis (maT
Soris Tanabari sisqis) wertilovani Sedu-
Rebisas [2,4].
literatura
1. Nikolaev A.K. Some Features of Contact Welding. Journal “RITM”, 2014 (in Russian), E‐mail: [email protected]
2. Sulamanidze A.K. Mathematical Approximation of Current Density Dependence from Thickness Change in Contact
Welding Blank. Bulletin of the Georgian Academy of Sciences, 151, №1, 1995, pp. 77‐84 (in Georgian).
3. Sulamanidze A.K., Kakhishvili G.S. Heating of Point Welding Samples by Half‐working Electrodes. Georgian
Engineering Novelties , №4, vol. 75, Tbilisi, 2015, pp. (in Georgian)
4. Smirnov I.V, Sidorov V.P., Zakharenko A.S., Gilyazev E.S., Dobrovolsky V.G. The Welding Method of Elements with
Big Difference in Thickness. Patent RU №2469828, 2012 (in Russian)
UDC 621.791:762.5
SCOPUS CODE 2506
CONTROLLING THE LOCATION OF PRESSURE CONTACT WELDING POINT
A. Sulamanidze Department of metallurgy, metals science and metal processing, Georgian Technical
University, 68a, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
G. Kakhishvili Department of metallurgy, metals science and metal processing, Georgian Technical
University, 68a, M. Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
G. Vatitadze, head of LLC “Gabo”, doctor of technical sciences
E‐mail: gabriel‐[email protected]
Z. Sabashvili, associated professor, Department of metallurgy, metals science and metal processing faculty of
chemical technology and metallurgy, GTU
E‐mail: z‐[email protected]
ABSTRACT: The reasons of violation of symmetric location of the pressure contact welding point of different
thickness materials have been analyzed and special construction of the electrode has been worked out.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 121 #4 (498), 2015
Artificial control of the current line in the thick‐walled piece has been made and, as a result, symmetrically located
weld point, guaranteeing high and stabile quality of the joint, has been received.
Resume:
KEY WORDS: geometry of detal; electrodes; electrical contact; hot contact; half‐working electrode; liquid nucleus;
welding zone;
UDC 621.791:762.5
SCOPUS CODE 2506
УПРАВЛЕНИЕ МЕСТОРАСПОЛОЖЕНИЕМ ТОЧКИ КОНТАКТНОЙ СВАРКИ
Суламанидзе А.К. Департамент металлурги, материаловедения и обработки металлов, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Кахишвили Г.С. Департамент металлурги, материаловедения и обработки металлов, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
Г. Ватитадзе, доктор технических наук, директор ООО «Габо»
E‐mail: gabriel‐[email protected]
З. Сабашвили, ассоц. профессор Департамента металлургии, материаловедения и обработки металлов
факультета химической технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: z‐[email protected]
АННОТАЦИЯ: Проведён анализ причин нарушения симметричного расположения точки контактной сварки
разнотолщинных материалов и разработана конструкция специального электрода.
Осуществлено искусственное управление линией тока в толстостенной детали и получена симметрично
расположенная сварная точка, гарантирующая высокое и стабильное качество соединения.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: сварка; жидкое ядро; горячий контакт; электроконтакт; геометрия детали; электроды;
зона сплавления; полурабочий электрод.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 122 www.gtu.ge
UDC 666.293.5.4:004.14 uak
SCOPUS CODE 2508
msxvili infrastruqturuli proeqtebis efeqturobis amaRlebaze
orientirebuli gadawyvetileba
i. berZeniSvili qimiuri da biologiuri teqnologiebis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
m. siraZe qimiuri da biologiuri teqnologiebis departamenti, saqarTvelos
teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, m. kostavas 69
E‐mail: [email protected]
recenzentebi:
j. Sengelia, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis qimiuri da
biologiuri teqnologiebis departamentis profesori
E‐mail: [email protected]
T. lolaZe, stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakultetis qimiuri da
biologiuri teqnologiebis departamentis asocirebuli profesori
E‐mail: [email protected]
anotacia: SemoTavazebulia konkurentu-
nariani antikoroziuli erTSriani minanqre-
bis Seqmnis axali teqnikuri gadawyvetileba,
romelic infrastruqturuli megaproeqtebis
efeqturobis amaRlebazea orientirebuli.
statiaSi warmodgenilia milsadeni konstruq-
ciebis qcevis aRmweri maTematikuri modeli.
Sedarebulia “Savi” (danafaris gareSe) da an-
tikoroziuldanafariani milebis saeqsplu-
atacio parametrebi.
sakvanZo sityvebi: danafari; efeqturoba;
infrastruqturuli proeqtebi; milsadeni;
minanqari.
Sesavali
saqarTvelos mdgradi ganviTareba metwi-
lad damokidebulia misi, rogorc satranzi-
to qveynis potencialis efeqtur gamoyenebaze.
msoflio mniSvnelobis milsadenebi saqarT-
velos aZlevs ara marto ekonomikur efeqts,
aramed qveynis ekonomikuri da politikuri
usafrTxoebis erT-erTi Semadgenelicaa, rac
Zalisxmevis gaZlierebas moiTxovs axali
megaproeqtebis realizebisaTvis [1-3].
energetikuli infrastruqturis strate-
giuli mniSvnelobidan gamomdinare, Zalze
aqtualuria gazsadeni sistemis gamarTul
funqcionirebasTan dakavSirebuli safrTxe-
ebis Tu SesaZlo riskebis Sefaseba da, sa-
dac es SesaZlebelia, aRmoifxvras an minimu-
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
mamde Semc
arsebul
risk-faqto
logiuri
milsad
risk-faqto
dasxvaa. a
departamen
kvleveb
saden sis
nawili (5
lic Ziri
daskdomaz
roziuli
luri da
losTvisac
ZiriTa
bunebri
porto inf
ba miRweu
praqtikis
Zlivi dac
val qveya
yeneba mso
6
cirdes mil
bunebriv
orebis gav
ziani da s
en sisteme
orebis zem
aSS-is magi
ntis (PHMS
biT dadgin
temebze mo
50%) gamowv
iTadad mo
ze. milsade
dacvis sa
a mniSvnel
c.
adi nawil
ivi airiT
frastruqt
ul iqnes s
gamoyenebi
cvis Tvals
naSi silik
flio stan
masalaTmco
lsadenis m
da social
vleniT ga
xva uaryof
ebze safrT
moqmedebis
istraluri
SA) mier na
nax. 1. ka
nda [4], ro
omxdar ava
veulia ko
dis mileb
eni transp
akiTxi sul
lovani xd
i
momaragebi
turis saime
saukeTeso
iT. koroz
sazrisiT, m
katuri min
ndarti gax
odneoba – M
mTel sigr
lur garem
mowveuli
fiTi Sedeg
Txis Semcv
xarisxi s
i milsaden
axSirwyalb
anadis gazsad
miz
m kanadis
ariaTa ume
roziiT, r
bis koroz
portis ant
l ufro aq
deba saqar
is da satr
edooba Sei
saerTaSor
ziisagan xa
msoflios
nanqrebis g
da [3, 6, 7].
MATERIALS SCIE
123
rZeze
moze
eko-
ebi.
veli
sxva-
nebis
bade-
bis
doo
dakv
[4, 5
m
maTi
Sesw
piro
denebze momxd
zezebi (1984_2
gaz-
tesi
rome-
ziul
tiko-
qtua-
rTve-
rans-
iZle-
riso
angr-
mra-
gamo-
m
lad
nom
vis
ani
(cxr
∑
∑
∑
∑
∑
ENCE – МАТЕРИ
________stu-is Sr
satranspo
obis dasad
virvebebi k
5].
milsadenebz
i mizezebis
wavlil iqn
obebi da mt
dari 46 rRvev
004 ww.)
miRebuli g
dis milebi
ikurad mom
Seqmnilia
minanqrebi
rili 1).
er
Sedgen
∑(SiO2+ ZrO2 +
∑(Al2O3+ B2O3
∑(SrO + CaO +
∑(Na2O + K2O)
∑(Со2O3+ СuO
ИАЛОВЕДЕНИЕ
___________romebi – TRAN
orto infr
dgenad Cat
kanadaSi, ev
ze avarieb
s kanonzom
na milsade
tyunebis mi
vis ZiriTadi
gamocdile
is mominan
mgebiani “D
a maRalteq
is Tanamed
rTSriani d
Sedgenilo
niloba
+ TiO2)
)
+ MgO)
)
O)
Е
__________NSACTIONS OF G
rastruqtu
tarda sta
vropasa da
bis warmoS
mierebebis d
eni obieqte
izezebi (na
ebis safuZ
qrebis uax
Direct” teqno
qnologiur
drove sist
danafarebi
oba (mas. %)
mas
50,7 – 60,8
8,7 – 13,1
9,3 – 13,9
18,4 – 21,2
1,1– 2,1
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
uris saime-
atistikuri
a amerikaSi
Sobisa da
dasadgenad
ebis garemo
x. 1).
velze fo-
xlesi eko-
ologiisaT-
ri erTSri-
tema [7, 8]
cxrili 1
s
. %
_ У
5
-
i
i
a
d
o
-
-
-
-
]
1
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 124 www.gtu.ge
danafarebs axasiaTebs gluvi zedapiri,
sasurveli sisqe, kargi adhezia, uforoba da
sxva. dabaltemperaturuli ugrunto minan-
qrebi, romelTa siaxle daculia saqarTve-
los patentebiT, ar Seicavs toqsikur
fTors, tradiciul Zvirad Rirebul nikel-
sa da liTiums, misi zedapiris xarisxi da
saeqspluatacio parametrebi Seesabameba sa-
erTaSoriso standartebs (cxrili 2).
axali masalebis TvisebaTa cxrili naT-
lad gviCvenebs, rom minanqari praqtikulad
srulad akmayofilebs damcavi danafarebi-
sadmi wayenebul normebs: minisebri danafa-
ri eqstremalur pirobebSi gamocdisas
mJava- da tutemedegia, mtkicea meqanikuri
moqmedebis mimarT (kumSvis mimarT winaRo-
bis Zala iseTive aqvs, rogorc, magaliTad,
Tujs), maRali SeWidulobiT xasiaTdeba da
mniSvnelovnad xanmedegia.
cxrili 2
Seqmnili minanqrებis saeqspluatacio parametrebi
№ Tviseba parametri
1 mJavamedegoba, ISО 2743 0,12-0,14 mg/sm2
2 tutemedegoba ISО 2745 0,21-0,32 mg/sm2
3 wyalmedegoba duRilisas, ISО 2744 0,003-0,004 mg/sm2
4 Termomedegoba, DIN 51167 230-250С
5 dartymamedegoba, GOST 3-17-48-98 5,1-5,6 j
6 simtkicis zRvari kumSvisas, GOST 3-17-48-98 1500-1600 mpa
7 mikrosisale 6800 mpa
8 cveTamedegoba, DIN 51152 0,7-0,8 mg/m2
9 fritis kuTri eleqtrowinaRoba, ρ293 ≥ 1010 om•m
10 adheziuri simtkice, EN 10209 1-2 bali
moyvanili Sedegebidan aseve Cans, rom
Txeli 450 mkm sisqis mqone ugrunto minan-
qari saukeTeso eleqtrosaizolacio maxasi-
aTeblebiT (ρ293 ≥ 1010 om•m) gamoirCeva.
maTematikurad Sefasebuli da Sedarebu-
lia foladis (danafaris gareSe) da gavr-
celebuli antikoroziuldanafariani milebis
eqspluataciis vadis xangrZlivobis alba-
Toba da efeqturoba, maTi eqspluataciis
konkretuli pirobebidan gamomdinare.
dasaxuli amocanebis gadasawyvetad gamo-
yenebul iqna maTematikuri modelebis agebis
principebi da meTodebi.
SemoTavazebuli maTematikuri modeli Sem-
deg fizikurad mkafio warmodgenebs efuZ-
neba: vinaidan milsadenTa sistema aris ara-
rezervirebuli, igi SeiZleba ganxilul iq-
nes, rogorc masobrivi momsaxurebis erTxa-
zovani sistema mtyunebaTa mudmivi inten-
siurobiT [9]. aseTi sistemisaTvis mzaobis
funqcia Seuferxebeli muSaobis albaTobis
funqcias emTxveva:
Km(t) = P0(t) ,
xolo gacdenis funqcia – mtyunebis alba-
Tobas:
k გ (t) = P1(t) .
kolmogorovis diferencialur gantole-
baTa sistemis Tanaxmad:
00 1
( )( ) ( )
dP tP t P t
dt ;
ISSN 1512‐0996
www.gtu.ge
sadac μ
sistemis
aRdgenis
miRebul
rom minis
luataciis
de zrdis
saSualeba
eqspluata
wads, org
weliwads.
unda iT
sakmaod d
Sedegebis
pirobebul
vis kargad
maTematiku
daskvna
amgvara
cavi stra
6
1( )
dP t
dt
= 1/Tა ar
aRdgeniT
saSualo d
li monace
sebri dan
s vadis xa
da igi dR
aa. „Savi“
aciis vada
ganuldanaf
„liToni
Tqvas, rom
damajerebla
saimedoob
lia mdgoma
d aprobireb
uri meTode
a
d, SemoTav
ategiis meS
masalaTmco
0 1( ) P t P
is paramet
unars axa
dro).
mebis anal
afari mil
angrZlivob
Res yvelaz
anu fol
ar aRemat
fariani mil
– minanqari
nax. 2.
cifrobriv
ad gamoiyu
ba da safu
areobaTa a
buli siste
ebis gamoyen
vazebuli
SveobiT mi
odneoba – M
1( )P t ,
tri, rome
asiaTebs (T
lizma gviC
lsadenis
bas 40_45 w
ze ekonomik
ladis mil
teba 2_3 w
lebisa –
i“ kompozi
„Savi“ da ant
saeqspl
vi maCvenebl
ureba. miReb
uZvlianoba
albaTobebi
emuri anal
nebiT.
efeqturi
iiRweva: mil
MATERIALS SCIE
125
elic
Ta _
Cvena,
eqsp-
lam‐
kuri
lebis
eli‐
10_15
ciis
efeq
Seu
alb
eqsp
sad
reo
biT
f
anti
tac
tikoroziuld
luatacio par
lebi
buli
gan-
isaT‐
lizis
dam-
lsa-
deni
gaz
45
xoe
Rir
dina
r
mil
mSen
ENCE – МАТЕРИ
________stu-is Sr
qturoba a
ferxebeli
baToba ( p
pluataciis
ac s Seu
obaTa raod
i maCvenebe
foladis m
ikoroziul
cio paramet
danafariani m
ametrebi
is eqsplu
rda (7-is
wlamde, r
ba, milebis
rebulebis
amikuri max
rekomendebu
lebis gamo
neblobisaT
ИАЛОВЕДЕНИЕ
___________romebi – TRAN
aseve Zalz
muSaobis
ip ) mniSv
s efeqturo
1
s
i
E
uferxebeli
denobaa, iE _
li.
milebis (d
ldanafarian
rebi mocem
milebis
uataciis v
nacvlad, s
regionis e
s konkurent
Semcireba,
xasiaTebleb
ulia fol
oyeneba mi
Tvis.
Е
__________NSACTIONS OF G
ze maRalia
sas sistem
vnelovnad
obis maCvene
i iE p ,
i muSaobi
_ efeqtur
danafaris
ni milebis
ulia me-2 n
vadis xang
standartis
ekologiuri
tunarianob
milsaden
bis ucvlel
ladis momin
ilsadeni
___________TU – ТРУДЫ ГТУ
#4 (498), 201
a, vinaidan
is yofnis
Warbobs
ebeli
is mdgoma-
obis piro-
gareSe) da
saeqsplua-
nax-ze.
grZlivobis
s mixedviT)
i usafrT-
ba da TviT‐
nis hidro-
loba.
nanqrebuli
sistemebis
_ У
5
n
s
.
-
-
a
-
s
)
-
‐
-
i
s
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 126 www.gtu.ge
literatura
1. http://for.ge/view.php?for_id=29994&cat=1. S. Pavliashvili. Features of Development Georgia, as a Transport
Corridor. 2014‐01‐26 p.
2. http://ge.bp.com/go/doc/1335/145153/‐BTC.
3. Korshak A. A. Nechval A.M. Pipe‐line Transport of Oil, Oil Products and Gas. ‐ Ufa: Design Printing Services, 2005. 516 p.
(In Russian).
4. ASM Handbook Volume 13C, Corrosion: Environments and Industries (ASM International) 2006 pp. 1026‐1036. (In
English).
5. National Energy Board. [2008, July]. Focus on Safety and the Environment. A Comparative Analysis of Pipe‐line
Performance, 2000 – 2006. (In English).
6. Smirnov L.A. How to Create a Safe Protection for Pipes and Equipment in the Oil Industry // Eurasian Metals, 2002,
№ 10. ‐ pp. 38‐39. (In Russian).
7. Berdzenishvili I.G. Functional Corrosion‐Resistant Enamel Coatings and Their Adherence Strength. //Acta Physica
Polonica A, 2012, vol.121, №1, pp.178‐180. (In English).
8. Georgian patent P4765. I. Berdzenishvili. Frits for direct on vitreous coatings. Official Bulletin of Industrial Property, 2009, 04.10, #7. (In Georgian).
9. Probabilistic Methods in Computer Science. Under edition of Lebedev A. N. and Cherniavsky E. A. M .: Higher
School, 1986. 312 p. (In Russian).
UDC 666.293.5.4:004.14
SCOPUS CODE 2508
ORIENTED SOLUTION INCREASE THE EFFICIENCY OF MAJOR INFRASTRUCTURE PROJECTS
I. Berdzenishvili Department of Chemical and biological technologies, Georgian Technical University, 69, M.
Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
M. Siradze Department of Chemical and biological technologies, Georgian Technical University, 69, M.
Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia
E‐mail: [email protected]
Reviewers:
J. Shengelia, professor, Department of chemical and biological technologies, faculty of chemical technology and
metallutgy, GTU
E‐mail: [email protected]
T. Loladze, associated professor, Department of chemical and biological technologies, faculty of chemical
technology and metallutgy, GTU
E‐mail: [email protected]
ABSTRACT: There is proposed the new technical solution in the creation of competitive anticorrosive direct enamel
coatings, significantly improving the efficiency of infrastructure mega‐projects. In the paper there is described the
mathematical model to estimate the behavior of pipe‐line constructions. The operating parameters of “black” (non‐
coated) and coated pipes are compared. Resume:
KEY WORDS: coating; efficiency; enamel; infrastructure projects; pipe‐line.
masalaTmcodneoba – MATERIALS SCIENCE – МАТЕРИАЛОВЕДЕНИЕ
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 127 #4 (498), 2015
UDC 666.293.5.4:004.14
SCOPUS CODE 2508
РЕШЕНИЕ, ОРИЕНТИРОВАННОЕ НА ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ КРУПНЫХ
ИНФРАСТРУКТУРНЫХ ПРОЕКТОВ
Бердзенишвили И.Г. Департамент химической и биологической технологий, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Сирадзе М.Г. Департамент химической и биологической технологий, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. М. Костава, 69
E‐mail: [email protected]
Рецензенты:
Дж. Шенгелия, профессор Департамента химической и биологической технологий факультета химической
технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
Т. Лоладзе, ассоц. проф. Департамента химической и биологической технологий факультета химической
технологии и металлургии ГТУ
E‐mail: [email protected]
АННОТАЦИЯ: Предлагаются новые технические решения в создании конкурентоспособных антикор‐
розионных однослойных эмалевых покрытий, значительно повышающие эффективность инфраструктурных
мегапроектов. В статье приведена математическая модель, описывающая поведение трубопроводных
конструкций. Сопоставлены эксплуатационные параметры «черных» (без покрытия) труб и труб с покрытиями.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: инфраструктурные проекты; покрытие; трубопровод; эмаль; эффективность.
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 128 www.gtu.ge
ავტორთა საძიებელი
Author’s index
Указатель авторов
aleliSvili m. 43
arabiZe g. 68
berZeniSvili i. 122
gabaraevi J. 9
gelaSvili e. 43
gordeziani al. 110
TuSuraSvili p. 43
ioseliani a. 55
kanTelaZe n. 110
kaxiSvili g. 116
kenWiaSvili n. 110
kobalaZe n. 43
kokilaSvili r. 26, 31
labaZe r. 31
metreveli a. 84
metreveli m. 18
miqautaZe m. 110
siraZe m. 122
sulamaniZe a. 31, 84, 116
failoZe n. 9
fxalaZe i. 68
qerqaZe j. 31
CijavaZe n. 50
CorgolaSvili d. 43
WeiSvili T. 37, 50
xitiri g. 26, 31
xotenaSvili b. 18
xuWua T. 43
javaSvili z. 37
jafariZe d. 55
jayel-xundaZe z. 55
Khutsishvili M. 93
Loladze T. 88
Maisuradze N. 88
Mikadze O. 88
Nakhutsrishvili I. 88
Shengelia L. 93
Верулашвили Ф.Г. 78
Кашакашвили Г. Б. 99
Кашакашвили И. Г. 99
Кашакашвили Б. Г. 99
Турашвили В.Ш. 78
Хазарадзе О.Г. 78
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 129 #4 (498), 2015
ავტორთა საყურადღებოდ!
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის სამეცნიერო შრომების კრებული არის
რეფერირებადი ჟურნალი, რომელიც გამოიცემა წელიწადში ოთხჯერ (პირველი ნომერი
მოიცავს პერიოდს 1 იანვრიდან 31 მარტამდე, მეორე _ 1 აპრილიდან 30 ივნისამდე,
მესამე _ 1 ივლისიდან 30 სექტემბრამდე და მეოთხე _ 1 ოქტომბრიდან 31
დეკემბრამდე).
კრებულის დანიშნულებაა მეცნიერების განვითარების ხელშეწყობა, მეცნიერთა და
სპეციალისტთა მიერ მოპოვებული ახალი მიღწევების, გამოკვლევათა მასალებისა და
შედეგების ოპერატიულად გამოქვეყნება.
სტატია მიიღება ქართულ, ინგლისურ, რუსულ ენებზე და ქვეყნდება ორიგინალის
ენაზე.
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის თანამშრომელთათვის სტატიის გამო-
ქვეყნება უფასოა.
სტატიის ავტორთა რაოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს სამს.
კრებულში ქვეყნდება სტატიები ახალი მეცნიერული კვლევების შედეგების შესახებ
შემდეგი თეორიული და გამოყენებითი დარგების მიხედვით:
მშენებლობა
ენერგეტიკა, ტელეკომუნიკაცია
სამთო-გეოლოგია
ქიმიური ტექნოლოგია, მეტალურგია
ტრანსპორტი, მანქანათმშენებლობა
არქიტექტურა, ურბანისტიკა, დიზაინი
ბიზნესინჟინერინგი
ინფორმატიკა, მართვის სისტემები
აგრარული მეცნიერებებისა და ბიოსისტემების ინჟინერინგი
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 130 www.gtu.ge
გთავაზობთ სამეცნიერო სტატიის გაფორმების წესს:
ნაშრომი წარმოდგენილი უნდა იყოს ნაბეჭდი სახით A4 ფორმატის ქაღალდ-
ზე, არანაკლებ 4 გვერდისა (არეები _ 2 სმ, ინტერვალი _ 1,5). თანდართული უნდა
ჰქონდეს გამოყენებული ლიტერატურის სია;
სტატია შესრულებული უნდა იყოს doc ან docx ფაილის სახით (MS Word) და
ჩაწერილი ნებისმიერ მაგნიტურ მატარებელზე;
ქართული ტექსტისთვის გამოიყენეთ Acadnusx შრიფტი, ზომა 12;
ინგლისური და რუსული ტექსტების შრიფტისთვის _ Times New Roman, ზომა 12;
სტატიის ქუდი უნდა შეიცავდეს შემდეგ ინფორმაციას:
o უაკ-ს (უნივერსალური ათობითი კლასიფიკაცია)
O SCOPUS CODE (სამეცნიერო ჟურნალების კლასიფიკატორი. ხელმისაწვდომია
საგამომცემლო სახლ „ტექნიკურ უნივერსიტეტში“)
o ავტორის (ავტორების) სახელს, მამის სახელს, გვარს
o ავტორის (ავტორების) ელექტრონული ფოსტის მისამართს და საკონტაქტო
ტელეფონს
o დეპარტამენტის დასახელებას
სტატიაში ქვესათაურებით გამოკვეთილი უნდა იყოს შესავალი, ძირითადი ნა-
წილი და დასკვნა;
ნახაზების ან ფოტოების კომპიუტერული ვარიანტი შესრულებული უნდა იყოს
ნებისმიერ გრაფიკულ ფორმატში, გარჩევადობით არანაკლებ 150 dpi-სა;
სტატიას უნდა ახლდეს ანოტაცია და საკვანძო სიტყვები ქართულ, ინგლისურ და
რუსულ ენებზე;
სტატია შედგენილი უნდა იყოს წიგნიერად, მართლმეტყველებისა და ტერმი-
ნოლოგიის დაცვით, სტილისტური და ტექნიკური შეცდომების გარეშე;
ავტორი (ავტორები) პასუხს აგებს სტატიის შინაარსსა და ხარისხზე.
გთავაზობთ სტატიის წარმოდგენისთვის საჭირო დოკუმენტაციის ჩამონათვალს:
ორი რეცენზია
რეცენზიის გაფორმების წესი იხ. http://publishhouse.gtu.ge/site_files/recenziis nimushi.docx
ფაკულტეტის სასწავლო-სამეცნიერო ლიტერატურის დარგობრივი კომისიის
სხდომის ოქმის ამონაწერი.
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 131 #4 (498), 2015
To the authors attention!
Transactions of Georgian Technical University represent reviewed, periodical edition, which is published four times a year. (the first number includes the period from 1 January to 31 March, the second number - from 1 april to 30 June, the third number - from 1 July to 30 September and the fourth - from 1 October to 31 December).
Purpose of collection is assistance of science development, new achievements of scientists and
specialists, operative publication materials and results of scientific researches. The articles are accepted in Georgian, English and Russian languages (are published in original
language). The publication of articles for the workers of Georgian Technical University is free of charge.
The amount of author’s article mustn’t exceed 3.
In transactions are published articles about results of new scientific researches according to the
following theoretical and applied sphere of a branch:
Building Energetics, telecommunication Mining-geology Chemical technology, metallurgy Transport, engineering industry Architecture, urbanist, design Business-engineering Informatics, systems of management Agrarian sciences and biosystems engineering
There is offered the rule of official registration of scientific articles:
The volume of a work is determined with A4 paper size, no less than 4 pages (margins - 2cm,
line spacing -1,5) and with a list of references;
The article should be carried out in form file doc, docx (MS WORD), written down on any magnetic carrier.
For Georgian text there is used Acadnusx font, size 12; For English and Russian texts there is used font - Times New Roman, size 12; The beginning of the article should contain the following informations:
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 132 www.gtu.ge
o UDC (Universal Decimal Classification) o SCOPUS CODE (Science Journals Classification. Available at Publishing House GTU) o Name, surname of author (authors) o E-mail and contact telephone of author (authors) o The name of department in all three languages
In the article with subtitles should be isolated the introduction, the body of the article and the
conclusion; Computer version of pictures or photos must be done in any graphic format with the recognition
no less than 150 dpi; The article should have abstract and key words in Georgian, English and Russian languages; The article should be written correctly, with the observance terminology, without stylistic and
grammatical mistakes; Author (authors) is (are) responsible for content and quality of article.
There is offered the following documentation for the article presentation: Two reviews
See how to write a review http://publishhouse.gtu.ge/site_files/recenziis nimushi.docx Minutes of the Faculty's Sectoral Committee Meeting, Educational and Science
Literature
_____________________________________ ISSN 1512‐0996 stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ
www.gtu.ge 133 #4 (498), 2015
К сведению авторов!
Сборник научных трудов Грузинского технического университета является рефери-руемым периодическим изданием, которое выходит в свет четыре раза в год (первый номер включает период с 1января по 31 марта, второй номер – с 1 апреля по 30 июня, третий номер – с 1 июля по 30 сентября и четвертый – с 1 октября по 31 декабря).
Назначение сборника – содействие развитию наук, новых достижений ученых и специа-
листов, оперативная публикация материалов и результатов исследований. Принимаются статьи на грузинском, английском и русском языках (публикуются на языке
оригинала). Для сотрудников Грузинского технического университета статьи публикуются бесплатно. Количество авторов статьи не должно превышать 3.
В сборнике печатаются статьи, касающиеся результатов новых исследований по следу-
ющим теоретическим и прикладным отраслям:
Строительство Энергетика, телекоммуникации Горное дело-геология Химическая технология, металлургия Транспорт, машиностроение Архитектура, урбанистика, дизайн Бизнес-инженеринг Информатика, системы управления Инженеринг аграрных наук и биосистем
Предлагаем порядок оформления научных статей:
Объем работы определяется форматом бумаги А4 с интервалом 1,5, содержащей не менее
четырех страниц (поля = 2см), со списком литературы. Статья должна быть выполнена в виде файла doc или docx (MS Word), записанного на
любом магнитном носителе. Для грузинского текста используется шрифт Acadnusx, размер 12. Для английского и русского текстов – шрифт Times New Roman, размер 12. В начале статьи должна содержаться следующая информация:
_____________________________________ stu-is Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ ISSN 1512‐0996
#4 (498), 2015 134 www.gtu.ge
o УДК (Универсальная десятичная классификация).
o SCOPUS CODE (Классификатор научных журналов, который доступен в «Издательс-
ком доме ГТУ»)
o Фамилия, имя, отчество автора (авторов). o Адрес электронной почты автора (авторов) и контактный телефон. o Название департамента на трех языках.
В статье подзаголовками следует выделить введение, основную часть и заключение. Компьютерный вариант рисунков или фото должен быть выполнен в любом графичес-
ком формате распознаванием не менее 150 dpi.
Статья должна иметь аннотацию и ключевые слова на грузинском, английском и рус-
ском языках. Статья должна быть написана грамотно, с соблюдением терминологии, без стилистичес-
ких и грамматических ошибок. Автор (авторы) ответствен за содержание и качество статьи.
Для представления статьи необходимы следующие документы:
Две рецензии Оформление порядка рецензии см. http://publishhouse.gtu.ge/site_files/recenziis nimushi.docx
Выписка из протокола заседания отраслевой комиссии научно-учебной литературы факультета.
redaqtore
kompiuter
gadae
60X84 1/8. p
s
ebi: l. mama
uli uzru
eca warmoe
pirobiTi n
agamomceml
alaZe, d. q
unvelyofa
ebas 23.10.2
nabeWdi Ta
lo saxli
quriZe, m. p
e. qarCavas
015. xelmo
abaxi 8. tir
`teqnikur
preobraJen
si
owerilia
raJi 100 eg
i universi
nskaia
dasabeWdad
gz.
iteti~, Tbi
d 15.12.2015
ilisi, kos
. qaRaldi
stavas 77
is zoma