i Grupa Pitanja

7/28/2019 i Grupa Pitanja

1/19

1. Uopte o graevinskim mainama

Graevinska mehanizacija posljednjih godina zauzima dominantno mjesto u tehnologijigraenja,jer predstavlja najefikasniju mjeru poveanja produktivnosti rada i ubrzanjaradova.Osim toga,ako se analizira uinak ljudskog rada i uporedi sa radom maina,izlazida je preko 20 puta ekonominije da se primjene maine,tj. da ljude treba koristiti za viezadatke,a ne za manuelan rad.Kako je brojni kapacitet kadrova ogranien kao i njegovporast,preostaje da se poveanje proizvodnih kapaciteta trai u poveanju produktivnosti

kadrova-radne snage.Kako su i te potrebe velike,preostaje da se poveanje proizvodnihkapaciteta ostvaruje poveanjem stepena mehanizovanosti gra. radova,odnosnouvoenja gr. mehanizacije u proizvodni proces.Uslovi koji su uticali na uvoenjemainskog rada u graevinarstvu su:-nagli porast obima gra. zadataka koji se ogleda uporastu investicija;-napredovanje mainogradnje,omoguuje proizvodnju vrlokomplikovanih maina i ureaja osposobljenih za savlaivanje masovnih i sloenihoperacija;-zahtjev za ujednaenost kvaliteta i proizvada;-ekonomski zahtjevi,kodmehanizovanog rada u poreenju sa nemehanizovanim daje za isti kapacitet proizvodnjemanji font rada i moe se postii proizvoljna visina uinka koncentrisanjem dovoljnogbroja maina,ime se smanjuje rok izvrenja radova;-socijalno kulturnizahtjevi,primjenom mehanizacije ljudi se oslobaaju od tekih radova,vie vremena za

kulturno uzdizanje,ime se osbosobljavaju za izvrenje zadataka vieg reda.Gra. proizvodnja,u cjelini,sastoji se od pripreme,proizvodnje i prerade gra.materijala,njegovog prevoza,prenosa i prebacivanja,i na kraju njegovog ugraivanja ugra. objekat.Uee maina na nekom gradilitu i primjene mehanizovanog nainagraenja moe se izraziti posebnim pokazateljima:STEPEN ZAHVATA RADOVA MEHANIZACIJOM,izraava se procentom koji predstavljaobim radova koji se izvravaju,ili koji su izvreni mehanizacijom,prema ukupnom obimuradova.Vrijednost ovog procenta moe se odnositi na neki odreeni vremenski period,naneko odreeno mjesto ili objekat,i pokazuje koji diood cjeline se izvrava primjenommehanikih sredstava;STEPEN MEHANIZOVANOSTI,gra. preduzea ili nekog gradilita,izraava se odnosom

vrijednosti mehanikih sredstava rada prema vrijednosti ukupnog (jednogodinjeg)proizvoda za to preduzee,odnosno gradilite;STEPEN ENERGIJE,izraava odnos instalirane snage gra. maina i ureaja u kW kojidolazi na 1 zaposlenog radnika na nekom gradilitu,objektu ili preduzeu;STEPEN ISKORIENJA MEHANIZACIJE,izraava odnos stvarnog radnog vremenaprema ukupnom radnom vremenu u odreenom vremenskom periodu i moe biti izraenbilo za pojedinane maine,vrste pojedinih maina ili za cjelokupnu mehanizaciju nanekom gradilitu ili u nekom preduzeu.

2. Podjela i uinci graevinskih maina

Pod uinkom ili kapacitetom podrazumijeva se proizvodnja u jedinici vremena (po 1asu,po smjeni...),izraena zapreminski,teinski ili po komadu,u zavisnosti od prirodeproizvodnje.Kod zemljanih i betonskih radova uinak se redovno prikazuje u m/h,dok sekod radova na prevozu,odnosno transportu prikazuje u tkm/h.Kod prefabrikacije uinakmoe biti prikazan bilo u m/h,t/h ili kom/h.Osnovni faktori koji utiu na veliinu uinkasu:-konstruktivne osobine maina i ureaja (snaga motora,brzina rada,nain rada,kvalitetizrade...);-karakter gra. proizvodnje (kategorija zemlje,vrsta terena...);-uslovi rada(samostalan,spregnut sa ostalim mainama;utiu kapaciteti pojedinih maina meusobnousklaeni);


2/19


3/19

izgradnje,cijena mehanizovanog rada i ukupan font radnih sati u odreenom vremenskomperiodu;-GEOMEHANIKE OSOBINE TLA jer od njih zavisi mogunost izvrenja posla saodreenom vrstom maine,donji stroj maine;-HIDROLOKI USLOVI jer od njih zavisi koja vrsta maine moe biti angaovana zaizvravanje odreenih zadataka u ovim specifinim uslovima;-VRSTA MATERIJALA kojom se izvravaju radovi,jer je to od bitnog uticaja navrstu,kapacitet i nain rada maine;-MOGUNOST OBEZBJEENJA ENERGIJE jer od toga zavisi na kakav pogon mora bitimaina (elektro,eksplozivni,vazduni,parni);-SAOBRAAJNI USLOVI za dopremu i orpremu maine jer oni mogu da uslovegabarit,teinu i druge karakteristike maine;-USLOVI SNABDJEVANJA MATERIJALOM jer to direktno utie na vrstu maine,njenetehnike i eksploatacione karakteristike;-STANJE RASPOLOIVE MEHANIZACIJE (broj,kvalitet,pogonska spremnost),jer se moravoditi rauna o iskorienju postojeeg asortimana maina;-FINANSIJSKO STANJE PREDUZEA,jer od njega zavisi mogunost nabavke novihmaina,kao i poveanje asortimana i broja postojeih maina;-STANJE TRITA MAINA,jer od njega zavisi mogunost nabavke ili iznajmljivanjanedostajuih maina;-MOGUNOST ODRAVANJA MAINA i obezbjeenja rezervnih djelova,jer je topreduslov za uspjeno korienje maina;-TEHNIKI I OSTALO USLOVI,jer je est sluaj da se uslovljava primjena odreenemaine koja garantuje kvalitet,rok i ostale propisane uslove;-STANJE KADROVA,jer je to najglavniji faktor uspjenog rada mehanizacije,koji moe daumanji ili eliminie najvei broj ograniavajuih faktora pri izboru maina.Pri izboru maina uvjek postoji dilema:da li birati jednu mainu (postrojenje) veegkapaciteta ili vie maina manjeg kapaciteta koje sve zajedno imaju potrebankapacitet.Pri tome treba uzeti u obzir sljedee prednosti i mane pojedinih varijanti:-maina (postrojenje) veeg kapaciteta ima vei gabarit i tea je,pa samim tim teitransport;

-maina veeg kapaciteta zahtjeva manji font rada nego vei broj manjihmaina,ukupno,istog kapaciteta,pa je sa te strane povoljnija;-maina veeg kapaciteta treba manji broj rukovodioca i radnika za opsluivanje negovei broj manjih maina istog kapaciteta;-maina veeg kapaciteta ima manju pogonsku sigurnost,jer njen prekid znai ukupanprekid rada na liniji koju opsluuje,dok kod vie maina manjeg kapaciteta manja jevjerovatnoa da e jednovremeno doi do prekida rada na svim mainama;-pri korienju vie maina manjeg kapaciteta organizacija rada je sloenija;-po pravilu primjena vie maina je skuplja.Veoma vano je znati da li je prioritetan rok ili cijena kotanja i koji su ograniavajuifaktori za postizanje optimalnog rjeenja.U obzir treba uzeti i udaljenost gradilita od

centra snabdjevanja i mogunost eventualne brze zamjene kljune maine iliobezbjeenje poluproizvoda koje proizvodi kjluno postrojenje.Pri izboru mehanizacijemora se uvjek poi od odreenih principa koji imaju uticaj na uspjean izbor,kao to su:-tenja da se to vie radova izvrava mehanizacijom;-prvo izvriti izbor kljune maine,koja garantuje rok izvrenja radova;-da se ostale maine prilagode kapacitetu i uslovima rada kljune maine,kako bi ona bilau potpunosti iskoriena;-teiti da se izabere to vie standardnih (jeftinih) maina;-teiti da se,za izvravanje veih obima radova primjenjuju specijalne maine,koje moguizvravati vie operacija;


4/19

-teiti da se za izvravanje manjih obima razliitih radova,primjenjuju univerzalnemaine,koje mogu izvravati vie razliitih radova;-teiti iskoriavanju postojeeg fonda maina uz uslov da se obezbjede preuzete iliprogramirane obaveze.Izbor maina treba vriti po jednom odreenom postupku.Prvo se vri iri izbor,zatimproraunavaju cijene kotanja rada maina iz ireg izbora,pa se na kraju,na baziekonomskih parametara,vri ui (definitivni) izbor maina.iri izbortreba da nam pruiuvid u sve paspoloive maine koje bi mogle da uestvuju u izvravanju pojedinih

operacija tehnolokog procesa.Da bi se mehanizovani rad mogao obavljati bez zastojapotrebno je predvidjeti rezervne maine.Rezervne jedinice predstavljaju razumnoobezbjeenje produktivnosti.One su u stanju da u sluaju potrebe pokriju tzv. vrhove uproizvodnji,a terete proizvod za vrijeme ekanja samo trokovima u vezi sa osnovnimsredstvima,bez eksploatacionih trokova.Prilikom izbora maina treba voditi rauna sa to vei broj maina bude istog tipa,i dato vei broj razliitih maina ima istu vrstu pogonskih motora.Na osnovu utvrenih cijena rada maina i koliina rada koju treba izvriti u odreenomvremenskom periodu moe se izraunati najnia cijena rada,tj. izvriti UI IZBORMAINA.Vano je utvrditi koliinu rada koju treba izvriti u jedinici vremena,na bazisljedeih elemenata:

-ukupne koliine vrste rada;-orjentacionog ili tanog roka izvrenja radova;-raspoloivog fonda radnog vremena;-steenog iskustva na ovakvim radovima.Na osnovu ove koliine moemo utvrditi da li je kljuna maina optimalnog kapaciteta iline i da li treba da raunamo sa nekom drugom mainom manjeg ili veegkapaciteta.Najbolje je da se za svaku vrstu rada napravi posebna tabela i na taj nainizvri ui izbor svih vrsta maina potrebnih za izvrenje radova na objektu.U cilju ueg izbora maina potrebno je izvriti proraun cijena kotanja svake mainekoja je ula u iri izbor.Taj proraun se vri na bazi poznatih i predpostavljenihelemenata.Cijena kotanja maine je dio ukupne cijene kotanja jedinice gra.

proizvoda.Ona moe predstavljati i trinu cijenu ako se maina iznajmljuje ili ako je zaizvravanje odreenog gra. proizvoda potreban samo mainski rad.Cijena rada maina ima odgovarajuu strukturu koja mora sadravati sve trokovenabavke,rada,odravanja i reprodukcije maina.Cijenu maina sainjvaju sljedeitrokovi:1)AMORTIZACIJA-predstavlja dio trokova kojima treba da se obezbjedi reprodukcija,tj.nabavka nove maine kada istekne njen radni vijek.Obraunava se kao godinja i kaofunkcionalna.Godinja amortizacija (A) se propisuje i rauna za 1 kalendarsku godinu ipredstavlja fiksni troak koji ne zavisi od rada maine.Funkcionalna amortizacija seobraunava na stvarni rad maine,ali ne moe biti manja od godinje.Osnov za obraunamortizacije je cijema maine Cm. A=CM As=Cm/VT AS-amortizaciona

stopa;VT-vijek trajanja maina.2)JEDNOKRATNI TROKOVI (Jt) predstavljaju dio trokova mehanizovanog rada i prinjihovom obraunu uzimaju se u obzir samo oni trokovi koji postoje za dopremu istavljanje u funkciju maine.3)GODINJI TROKOVI (Gt) su trokovi koji se obraunavaju u godinjem iznosu iako seoni postupno tokom godine stvaraju.Tu se ubrajaju:trokovi kamata (tk);trokoviosiguranja (tos);trokovi velikih opravki (tvo) i trokovi srednjih opravki (tso).4)EKSPLOATACIONI TROKOVI (Et) su direktni trokovi koji se ostvaruju radommaine.Njih ine:trokovi pogonske energije (te) i trokovi odravanja (tod).


5/19

5)REIJSKI TROKOVI (R) su posredni trokovi,tj. trokovi koji nijesu sadrani unavedenim trokovima.Oni se izraavaju kroz faktor na bruto plate posrednihproizvoaa.U ove trokove spadaju:amortizacija gra. objekata bezmehanizacije;amortizacija svih maina i vozila koja slue za opravke i odravanje gra.maina;amortizacija svih ostalih osnovnih sredstava koja su u funkciji bazemehanizacije;kamate i osiguranje za ova sredstva;plate radnika na odravanju i reijskihradnika;posredna primanja radnika(prekid rada,godinji odmor...);porezi idoprinosi;peklama i propaganda;dnevnice i putni trokovi;sredstva za kolovanjekadrova;sredstva za drutveni i lini standard radnika:materijalni trokovi reije(voda,struja...);trokovi odravanja gra. objekata i opreme za odravanje i opravkumaina;sudski,administrativni i bankarski trokovi...Na bazi poznate strukture cijene i ostalih potrebnih elemenata moe se izraunati cijenarada maine,i ti na 2 naina,kao:-CIJENA KOTANJA PO RADNOM ASU (/h):

Kh=Jt/n+(1+BP)f+(A+Gt+Et)/ng-CIJENA KOTANJA RADA MAINE PO JEDINICI PROIZVODA (/jed.proiz.)

Ck=Jt/q+(1+BP)f/Up+A+Gt+Et/qg.

4. Organazacija rada sa mainamaLinija razvoja savremenog graevinarstva kree se putem sve vee primjenemehanizovanog rada.Ovo je uslovljeno razvojem proizvodnih snaga drutva u cjelini iuvoenjem savremne tehnologije.Da bi privredne irganizacije graevinarstva mogle dauspjeno konkuriu na gra. tritu potrebno je da svoju oganizacionu strukturuprilagode savremenim uslovima proizvodnje.Pod tim se podrazumijeva posebnoobezbjeenje pripreme i unapreenje proizvodnje,kao i izdvajanje poslova u vezi saeksploatacijom i odravanjem maina u zasebnu organizacionu formu.Kod manjihpreduzea to moe biti odjeljenje (sluba) mehanizacije,a kod veih sektor.Kod preduzeakoja prelaze sa klasinih metoda graenja na savremene,industrijske metode poslovi

operative u vezi sa mehanizacijom mogu da se grupiu u pogone (vozni park,bazamaina,servis...) sa glavnim inenjerom,rukovodiocem sektora.U privrednimorganizacijama gra. operativa treba da obezbjedi maksimalno korienje maina,asluba mehanizacije treba da se stara o njihovom odravanju i opravljanju.Kod uvoenjamaina u tehnoloki proces mogu nastati 3 razliita sluaja:-u proces se ubacuje po 1 maina,koja je samostalna,tj. nije vezana sa ostalimmainama,treba obezbjediti dovoljno radne snage;-u proces se ubacuje po nekoliko meusobno povezanih maina,da se pravilnokombinuje mehanizovani i nemehanizovani rad;-sve maine u nekom tehnolokom procesu su meusobno povezane,treba obezbjaditimeusobno usklaivanje kapaciteta maina i neprekidnost proivvodnje.

U svim sluajevima kada tehnoloki proces nije potpuno pokriven treba sve neophodneoperacije da se izvre runim radom.

5.Uope o mainama za iskop zemlje

Osnovna linija razvoja maina za iskop i utovar zemlje je nagli prelazak sa mehanikihkomandi na hidraulike komande.To ima svoj opravdani razlog,jer se uz poveanjesigurnosti u pogonu dobija i na veoj pokretljivosti,to se odraava na skraenje vremenaradnih ciklusa,a to znai poveanje uinaka.


6/19

Zemljane radove prema vrsti zemljita i prema uslovima rada moemo podijeliti na 2grupe:-iskop zemljita u suvo i iskop zemljita upod vodom.U pogledu razvojne linije maina za iskop zemlje mogu se navesti sljedee karakteristike:-izvren je skoro potpun prelaz na vozila sa naduvanim gumama (pneumatici);-skoro sve maine se izrauju sa motorima sa unutranjim sagorjevanjem,uglavnom nadizel pogon,e rjee na benzinski pogon;-karakteristian je nagli razvoj maina za iskop po ravnom (buldozeri,skeperi,utovarivai);-u naglom je razvoju proizvodnja univerzalnih maina sa prikljunim oruima.Kod zemljanih radova veoma je vano voditi rauna o zbijenosti materijala,jer o togazavisi njegova zapreminska teina.Zato se kod rada maina na iskopu redukuju uinci sakoeficijentom rastresitosti.Svaki zemljani rad obuhvata sljedee operacije:iskop,transport i nasipanje,bilo da se radio visokogradnji,niskogradnji ili hidrogradnji.Kada treba da se sve navedene operacije upotpunosti izvedu prednost imaju one maine koje mogu da ih same,bez pomoi druginmaina,izvravaju.Kod izbora gra. maina za zemljane radove treba voditi rauna o sljedeim okolnostima:-koliina radova,rok izvrenja,razvuenost gradilita-mjerodavni za veliinu maina injihov broj;-mjesne okolnosti-vrsta zemljita,nosivost tla,vodostaji i klimatski uslovi-odraujumetode rada,izbor maina,izbor izmeu transporta po kolosjeku i transporta popneumaticima;-uslove dopreme i povraaja maina sa gradilita,vjetake graevine (mostovi),vodenitokovi,putevi,dalekovodi-utiu na izbor veliine maina i izbor radnih mjesta;-visoke vode i nain iskopa mogu da uslove primjenu maina u vezi sa mogunounjihovog kretanja i premjetanja;-uslovi veze za napajanje maina elektrinom energijom,snabdjevanje radnom snagom iuslovi ishrane utiu na vrstu maina koje e se moi primjeniti.Opta podjela maina za kopanje zemlje moe da se izvri prema nainu rada,tj. prematome da li maine rade neprekidno (kontinualno) ili rade sa prekidima (cikliki).U mainekontinualnig dejstva spadaju:bageri,vedriari,rovokopai,grejderi,rijai...,dok su maine

sa ciklinim dejstvom:bageri sa jednom kaikom,buldozeri,skeperi,utovarivai...

6. Uopte o bagerima

Bageri su prvi put primjenjivani jo u XVI vijeku,i ti u rudarstvu.Bageri sa eonomkaikom su primjenjivani sa pogonom na paru,prvi put u Americi 1834. god.Podjela bagera se vri prema:1)VRSTI KONSTRUKCIJE:univerzalni,teleskopski,vedriari,rotacioni,tunelski i refuleri;2)DONJEM STROJU:bageri na gusjenice,na tokove,etajui,plovni,na kolosjeke;3)VRSTI POGONA:parni,dizel,elektrini,dizel-elektrini,hidraulini;4)NAINU RADA:ciklini i kontinualni;5)VRSTI KOMANDI:mehaniki,kombinovani,hidraulini;6)NAINU ISKOPA:horizontalni,visinski,dubinski,kombinovani;7)VRSTI ISKOPA:u suvom,u vodi.Sastavni djelovi osnovnog bagera su:donji stroj,bagerska kuica i prikljuna orua.Danas se najee izrauje donji stroj bagera sa gusjenicama.Kpd manjih bagera su uprimjeni umjesto gusjenica pneumatici,dok je ureaj za kretanje po kolosjeku manje uupotrebi.Ureaj je podeen za brzine kretanja od 1-4 km/h.Donji stroj se sastoji od elinelimene konstrukcije zavarene elektrinim putem od sanduastin i elijastihdjelova.Gusjenice donjeg stroja mogu biti oslonjene na sljedee naine:


7/19

-izmeu pogonskog toka i toka za zatezanje gusjenica lee 2-3 isto tako velika tokakao to si i prva dva;-gusjenice lee na 2 para klateih tokova,tako da se lako mogu prolagoavatineravninama terena;-gusjenice lee na veem broju manjih tokova,slino kao kod buldozera.Od 1945. god. u primjeni je potpuno nova konstrukcija donjeg stroja,i to napneumaticima.Ovo omoguuje bre i lake kretanje bagera sa jednog gradilita na drugo,inaroito je pogodna za rad u naseljima i gradovima.Donji dio bagerske kuice je nosa bagerske maine.Izrauje se kao zavarenasanduasta konstrukcija.Bagerska maina slui za obavljanje svih pokreta i ona je koduniverzalnog bagera uglavnom ista za sve prikljuke.Iovdje se u cilju utede tei naprelazak na zavarivanje konstruktivnih djelova.Dizanje i sputanje katarke moe da sevri i pod optereenjem.Komande na bageru mogu biti mehanike,pneumatske ilihidrauline.Vrenje pojedinih operacija obavlja se pomou spojnica.Bagerska kabina je najee isturena unaprijed,tako da bagerista ima odlinupreglednost,kao i da je udaljen od buke bagerske maine i motora.

7. Bager sa dubinskom i povlanom (skreperskom) kaikom

Bager sa dubinskom kaikom ima krutu katarku sa koom je vezan nosa kaikeputem zglobne veze.Kopanje se vri otputanjem ueta i istovremenim pritezanjemueta.Kod istovara je obrnuti postupak sa tim da se ue,iako se otputa dri zategnutotako da se kaika ne iskrene i ne istrese prije potrebe,kada se ue otpusti.Kod bagera sasanduastom kaikom,dra katarke se nalazi na kraju katarke sa kojom ima zglobnuvezu.Kod ovih bagera sputanjem katarke mogu se postii dubine kopanja i to za kaikuzapremine od 0,2m3 do dubine od 4m,a za kaiku zapremine 2,3m3 do dubine 9m.Specijalna primjena dubinske kaike je za iskope u temeljnim jamama i u sluaju manjihprodora vode,specijalno u gradovima i naseljima.Pogodni su i za iskope rovova,zapolaganje cijevnih vodova i za kanalizaciju.Prednost je u tome to bager dejstvuje saravni terena,a ima dosta veliku snagu rezanja.Nedostatak mu je to ostavlja strmu kosinu

iskopa,koja moe da dovede do obruavanja,i to kod utovara u vozila dosta rasipamaterijal.Bager sa povlanom (skreperskom) kaikom je specifian po nainu vezivanjakaike.Prilikom iskopa otuteno je ue i povlaenje kaike se vri uetom i lancem.Kadse kaika napuni povlai se ue,tj. kaika se die,a zategnuto je ue,to dovodi doiskretanja kaike tako da je otvor oktenut navie.Prilikom pranjenja kaike otputa seue i kaika se sama istresa,jer je u labilnom poloaju.Iskop kanala bagerom saskreperskom kaikom moe se vriti na razliite naine:sa ela u podunom smjeru,upoprenom smjeru u punom iskopu,ili u nepotpunom,kao i kombinovano u vie faza.Kodovog bagera katarka je ista kao i kod bagera sa zahvatnom kaikom.I u ovom sluajuprilikom kopanja vie dolazi do izraaja teina i oblik kaike nego sama sila

rezanja.Skraperska kaika je sa gornje strane otvorena,a na dnu ima zube,dok je sastrane podeena za zasjecanje zemlje.Ima oblik koa,i preko veze lancima povezana je sauadima za povlaenje i dizanje.Ova vrsta kaike klizi preko tvrdog materijala ili velikogkomada kamana i da bi se dobro napunila treba da put kopanja bude dosta dug.Mogu jei iskop pod vodom,pod uslovom da se za vrijeme provlaenja kaike kroz vodu materijalne ispere.Domet velikih bagera dostie do 80m.Pogodan je kod regulacionih radova,zaotkrivanje jalovine i kod iskopa velikih jama.Proraun uinka rada bagera moe da se vri na 2 naina:-1)da se polazi od elementarnog trajanja radnih operacija u ciklusu,i vodi se rauna osvim uticajima koji dejstvuju na smanjivanje,osnosno poveanje uinka.Polazi se od


8/19

trajanja jednog radnog ciklusa Up=3600 q/Tc gdje je q-zapremina bagerskekaike i Tc-vrijeme trajanja radnog ciklusa,koji obuhvata:iskop,okretanje bagera,istresanjekaike ili utovar u vozila i povraaj do poetnog poloaja.Vrijednost radnog ciklusa odnosi se na ugao zaokreta bagera i na optimalnu visinuradnog ela kod kopanja.Uinak bagera zavisi i od stepena punjenja bagerske kaike priiskopu i koeficijenta rastresitosti,pa je obrazac za praktini uinak bagera:Up=Ut kv ko kp kr (m3/h).-2)druga metoda omoguava izraunavanje uinaka bagera kaikara i bagera saskeperskom kaikom polazei od optimalnih uinaka koje treba redukovati serijomredukcionih koeficijenata.ije vrijednosti se odnose na optimalnu visinu radnog ela,naugao zaokreta 90 kao i na optimalnu organizaciju gradilita.Uinak se mjeri premaiskopanoj,a ne utovarenoj koliini.U raun se uvode koeficijentirastresitosti,okreta,korienja radnog vremena,punjenja,gradilita:

Up=Ut kv ko kp kr kg (m3/h).

8. Hidraulini bageri i bageri sa teleskopskom katarkom

Kod hidraulinih bagera prenos snage motora vri se pomou hidraulinihpumpi.Preoptereenje maine tokom rada eliminie se sigurnosnim ventilima.Primjenom

hidraulinog pogona mogue je potpuno eliminisati kvaila,mjenjake kutije,konice ielinu uad sa doboima.Na taj nain se smanjuje habanje i zastoji zbog zamjene uadi ipohabanih djelova.U pogledu ukljuenja hidraulinog prenosa imamo bagere sadjeliminom (obohvaene sve operacije) i punom hidraulikom (obuhvata i kretanje samogbagera).Hidraulini pogon svojom elastinou i lakoom rukovanja omoguuje veupokretljivost maine,a samim tim i skraenje radnog ciklusa.U odnosu na bagere samehanikim komandama imaju oko 80 % vei uinak.U poetku su i hidraulini bagerikonstruisani kao univerzalni,sa mogunou prirunih orua za eonu kaiku,dubinskukaiku i zahvatnu kaiku,dok se danas konstruiu uglavnom sa eonom kaikom odpreko 6m3 zapremine.Zahvaljujui sve veoj primjeni hidraulike omogueno je da seprimjenom zglobnih veza djelova katarke i zahvatnog organa dobije svestrana

pokretljivost i poveana mo manevrisanja bez potrebe obrtanja kuice bagera sa cijelimkrakom.Posebnu primjenu su nali za rad u skuenim prostorima,u tunelima.Kod bagera sa teleskopskom kaikom osnovna karakteristika je to da je duinakatarke promjenljiva,uz mogunost produavanja pomou lanaka tipizirane duine.Onise postavljaju ili na postolje sa gusjenicama ili sa pneumaticima ili u kombinacijigusjenica i pneumatika.Prednost ove vrste bagera u odnosu na klasine univerzalnebagere je da je kod njih mogue precizno voenje kaike tokom rada,to ih ini pogodnimza fine zemljane radove,planiranja kosina nasipa i iskopa (usjeka i zasjeka),kao i kodizgradnje saobraajnica.Nedostatak im je to su osjetno skuplji od univerzalnih bagera.

Proraun uinka rada bagera moe da se vri na 2 naina:

-1)da se polazi od elementarnog trajanja radnih operacija u ciklusu,i vodi se rauna osvim uticajima koji dejstvuju na smanjivanje,osnosno poveanje uinka.Polazi se odtrajanja jednog radnog ciklusa Up=3600 q/Tc gdje je q-zapremina bagerskekaike i Tc-vrijeme trajanja radnog ciklusa,koji obuhvata:iskop,okretanje bagera,istresanjekaike ili utovar u vozila i povraaj do poetnog poloaja.Vrijednost radnog ciklusa odnosi se na ugao zaokreta bagera i na optimalnu visinuradnog ela kod kopanja.Uinak bagera zavisi i od stepena punjenja bagerske kaike priiskopu i koeficijenta rastresitosti,pa je obrazac za praktini uinak bagera:Up=Ut kv ko kp kr (m3/h).


9/19

-2)druga metoda omoguava izraunavanje uinaka bagera kaikara i bagera saskeperskom kaikom polazei od optimalnih uinaka koje treba redukovati serijomredukcionih koeficijenata.ije vrijednosti se odnose na optimalnu visinu radnog ela,naugao zaokreta 90 kao i na optimalnu organizaciju gradilita.Uinak se mjeri premaiskopanoj,a ne utovarenoj koliini.U raun se uvode koeficijentirastresitosti,okreta,korienja radnog vremena,punjenja,gradilita:

Up=Ut kv ko kp kr kg (m3/h).

9. Dozeri

Dozeri su maine koje su se naglo razvile 50-tih godina u Americi,i koje su veoma brzonale primjenu irom svijeta.Osnovna maina je traktor gusjeniar ili traktor napneumaticima,na kome je montiran no sa zadatkom da kopa i gura zemlju.Dozera imavie vrsta u zavisnosti od poloaja noa:-BULDOZER,osnovna maina,kod koje je no postavljen upravno na elo traktora;-ENGLDOZER,kada se no moe postavljati u kos poloaj u odnosu na elo traktora,bilona lijevu ili na desnu stranu;-TILTDOZER,kada no moe da se iz horizontalnog poloaja naginje bilo na desnu ili

lijevu stranu.U sva 3 sluaja mogue je pomjeranje noa translatorno,bilo da se on die ili sputa.Tose moe vriti mehanikim komandama pomou elinih uadi,ili se vri hidraulinimputem pomou hidraulinih cilindara,a pogonsku snagu daje motor traktora.Osnovnekarakteristike maine su snaga motora i duina noa,koja zavisi od namjene maine.Zalake materijale (lake,pjeskovite gline) duina noa je nejvea,dok je za teke materijale(masne gline i trone stijene) duina noa tek neto vea od irine traktora.Kodengldozera duina noa je znatno vea nego kod buldozera,i zavisi od ugla nagiba,koji jeisti kod buldozera i tiltdozera.No treba da ima povoljan zaobljen oblik,tako da seotrica,koja moe da se zamjenjuje kada se istroi,lake zariva u zemlju i da se gomilazemlje pri guranju ne rasipa.Donja strana noa treba da ima ravne povrine,da bi se

olakao rad.Buldozeri su veoma snane i efikasne maine,meutim transportovanje (guranje)materijala buldozerima je ekonomino samo na kratke daljine,ne vee od 100m.Njihovnain rada se u naelu sastoji od kretanja naprijed i nazad,sa tim da se u smjeru naprijedvri iskop i transpotr iskopane zemlje,a u smjeru nazad se maina vraa na poetnipoloaj.Buldozeri su odlini za izradu nasipa i za radove na raiavanju terena i zaizradu privremenih saobraajnica na gradilitu,izradu profila-iskop na manjudubinu,guranje skrepera prilikom kopanjaienje terena i skidanje humusa,kao i zaraskopavanje tvrdog zemljita.Uinak buldozera se odreuje:

Up=c kv kr kg 60/Tc (m3/h)

c-kapacitet noa (m3)-mjeri se zapreminom iskopanog i transportovanog materijala;Tc-trajanje radnog ciklusa (min),koje obuhvata promjenljivo (vrijeme potrebno zaiskop,goranje materijala i obrazovanje deponije ili nasipa) i nepromjenljivo vrijeme(mijenjanje brzina).


10/19

10. Grejderi i utovarivai

Grejderi su maine za fine radove,kao to su profilisanja,planiranja i razastiranja.Oniimaju svestrano pokretljiv no,koji se nalazi izmeu prednjih i zadnjih tokova.Danas seproizvode grejderi sa 2-3 osovine,od kojih su 1,odnosno 2 pogonske.Glavni radni dio jeno koji je privren na nazabljenom prstenu veeg prenika,pomou koga se moeokretati oko vertikalne osovine.Pomou posebnih ureaja prsten se moe obrtati okohorizontalne osovine,tako da se mogu vriti sljedei pokreti:

-izdizanje noa iznad tla-sputanje:-mijenjanje ugla prema horizontali u oba smjera;-promjena ugla u odnosu na pravac kretanja grejdera,bilo nalijevo ili nadesno;-isturanje noa ustranu,nalijevo ili nadesno u odnosu na pravac kretanja.U najvie sluajeva grejderi imaju 2 zadnje osovine,obje pogonske i mogu biti krutovezane,ali je ei sluaj da su one nezavisno pokretljive.Pogodni su za izvravanje sljedeih vrsta radova:skidanje humusa,izrada karpi (kosina) ikanala,iskop i nasipanje,popunjavanje iskopa,lako skidanje materijala,mjeanje isjedinjavanje razliitih materijala,izrada bitumenskoh radova,ienje snijega.Da bi se ostvarili optimalni uinci kod rada sa grejderom treba voditi rauna o sljedeem:-treba izbjegavati okretanje grejdera;-pritisak u gumama treba da bude optimalan i ne vei

od 0,13-0,16 MPa,da bi i uinak bio dobar;-kod rada na irokim kolovozima treba pomogunosti primjeniti vei broj grejdera u seriji,jer je uinak grejdera obrnutoproporcionalan broju efektivnih hodova;-primjena grejdera je neefikasna ako je tloraskvaeno;-preporuuje se primjena najveih brzina u radu,pazei da ne doe doblokade maine...Uinak grejdera zavisi od potrebnog broja hodova sa kojim se odreenposao moe zavriti i od brzine kretanja.Koliina iskopanog materijala ne smije preikoliinu potrebnu za nasipanje.Vrijednost uinka jednaka je potrebnoj koliini po jedinicivremena: Up=q/T T=N L kv/V N-broj hodova,L-duina puta,kv-koeficijent vremena,V-brzina kretanja.Utovarivai slue za utovar materijala u transportna sredstva,a po potrebi kada jematerijal lak i sipak mogu da vre i iskop sa utovarom.Oni se sastoje od traktora na

gusjenicama ili pneumaticima,na kojima je montirana kaika sa polugama i hidraulikimkomandama.Po svojoj konstrukciji i vrsti rada ima ih vie vrsta i to:utovarivai saela,utovarivai preko glave i utovarivai sa koficama.Nain rada utovarivaa sa ela jetaj da oni kretanjem naprijed zahvataju materijal lopatom i izdiu ga do visinetransportnog sredstva.Zatim se okreu da bi materijal istovarili,ili se kreu unazad sa timda transportno sredstvo doe pred utovariva,pa se zatim sklanja,i takonaizmjenino.Mana im je ta da se ne mogu obrtati kao bageri.Pogodni su za utovarmaterijala sa deponija,ukoliko ne postoje silosi.Za razliku od utovarnih lopata za utovarsa ela ovi utovarivai prebacuju utovarenu lopatu preko glave vozaa da bi jeistovarili.Time dobijaju na brzini rada,jer poslije hoda unaprijed da bi istovarili materijalvozilo ne treba da se obre.Prema svojoj konstrukciji razlikuju se 2 tipa:-za rad sa sipkim

materijalom,koji je njenije konstrukcije;-i za rad u majdanima,koji je teke konstrukcije.Proraun uinaka utovarnih lopata: Up=60/Tc kp kv q (m3/h).Utovarivai sa koficama su maine sa kontinualnim dejstvom.Pogodni su za utovar sipkihmaterijala,sa deponija (pijesak i ljunak).Po svojoj konstrukciji podsjeaju narovokopae,samo su njenije konstrukcije.Nosa kofica moe da mijenja ugao nagiba itako se prilagoava visini vozila.Da bi se obezbjedilo punjenje kofica ispred njih jepostavljen ureaj sa spiralnom zavojnicom,koji zgre materijal sa lijeve i desne strane igura ga prema koficama.Proraun uinka: Up=3.6 q/a V kv kp (m3/h) q-zapremina kofice;a-odstojanjekofica;V-brzina kretanja kofica.


11/19

11.Vozila van javnih puteva

Slue za izvrenje zemljanih radova veeg obima,kao i za radove na izgradnji puteva.Zarazliku od drumskih vozila,vozila van javnih puteva su takva transportna sredstva,koja semogu kretati po svakom terenu,bio to zemljani put,usjek,nasip ili pozajmite,omoguujuipostizanje velikih uinaka.U ovu grupu vozila spadaju:damperi,istovarivai pozadi iistovarivai kroz dno.Damperi su manja vozila,nosivosti od 3-7t,zapremine koa do 4m3.Njihova karakteristika

je da imaju krutu vezu motora sa mjenjaem i diferencijalom.Zadnja osovina je pogonskai ima velike pneumatike,koji ujedno vre i ulogu gibnjeva i amortizera.Sjedite vozaa jepostavljeno tako da se moe u toku rada obrtati za 180 ,to omoguava vonju u obasmjera bez okretanja vozila.Istovar se vri odjednom,oslobaanjem koa,koji stoji ulabilnoj vezi.Lakim trzajem vozila ko se vraa u prvobitan poloaj,jer je teite takopostavljeno da se lako samo vraa unazad.Imaju vrlo mali radijus okretanja,do 3m,abrzine kretanja su do 24 km/h.Pogodni su za prevoz bilo kog materijala,prvenstvenozemlje i kamena,a primjenjuju se uglavnom za radove manjeg obima.Istovarivai pozadi su teka vozila,od 9 do 70t nosivosti sa sandukom zapremine od 6do 33m3.Pranjenje sanduka unazad vri se aktiviranjem tekih hidraulinih dizalica i trajeod 0.6 do 1.5 min.Sanduk ima duplo dno,koje se zagrijeva sagorelim gasovima iz

motora.Vozaka kabina je zatiena titom,koji je preko nje prevuen,tako da jeomoguen bezbjedan rad i uz bagere sa velikom kaikom.Istovar pozadi ima prednost:-kada se radi o materijalu koji sasri krupne komade stijena,ili krupan materijal izmjeansa sitnijim;-kada istovar treba da se vri na ogranienom prostoru;-kada je transportno sredstvo izloeno udarima prilikom utovara;-kada se zahtjeva maksimalna elastinost pogona kod promjenljivih uslova u pogledumaterijala,kao i kod potrebe da se savladaju max usponi.Kod istovarivaa kroz dno sanduk je vezan sa vunim traktorom preko sedla.Izraujuse od 10-60t nosivosti,zapremine sanduka do 30m3.Pranjenje se vri otvaranjem dna pocijeloj duini pomou hidraulinog ureaja.Istovar kroz dno ima prednost:

-kada treba da se prevozi i nasipa sipak materijal;-kada se zahtjeva velika visina gaenja;-kada se prevoz vri po manje-vie ravnom terenu,tako da je mogua primjena veihbrzina kretanja;-kada istovar nije prostorno ogranien i kada se moe vriti transport i preko istovarenogmaterijala;-kada nagibi puta ne prelaze 3-5%.Da bi se mogao odrediti uinak nekog vozila potrebno je prethodno izvriti proraunbrzine kretanja,odnosno vremena trajanja pune i prazne vonje.To vai i za vozila van

javnih puteva i za drumska vozila.Trajanje radnog ciklusa: Tc=tu + tv + ti + to (min ili h).tu-trajanje utovara zavisi od kapaciteta mehanizacije za utovar: tu=q 60/Ub

Ub

-uinak utovarnog sredstva,praktini uinak bez redukcije sa kv (m3

/h)q-zapremina sanduka utovarnog sredstva (m3).Kada je poznato vrijeme trajanja radnog ciklusa moe se izvriti proraun uinka vozila:Ut= T q/Tc ,pa e praktian uinak prema tome biti:Up= Ut kv kp kr (m3/h).


12/19

12. Drumska i specijalna vozila

Za raliku od vozila van javnih puteva kod drumskih vozila uslovi rada su dalekopovoljniji,zbog ega ona mogu biti mnogo njenije konstrukcije.Kod njih su gume manjihdimenzija i vozila obavezno imaju gibnjeve,a esto i amortizere.Za potrebe graevinarstvadolaze u obzir sljedei tipovi drumskih vozila:-laka,kombinovana kola,tzv. kombi-vozila,koja mogu da slue za potrebe servisa,za brzetransportne usluge,kao i za prevoz osoblja,nosivost im je oko 1.5t;

-laki kamioni,obino sa ureajem za istovar istresanjem mehaniakim ureajem zaistovar,nosivosti 3-5t;-kamioni srednje mase,najee sa mehanikim ureajem za istovar,nosivosti 5-7t;-teki vozila (kamioni),koji rijetko imaju ureaj za mehaniki istovar,jer su predviena zadue vonje, gdje vrijeme utovara i istovara ne igra bitnu ulogu,ugrauje im se i prikljuakza prikolicu (obrazuje se vuni voz),nosivost im je 10,15,20,25 i vie tona.Pogon kod drumskih vozila je skoro iskljuivo dizel-motorima,jer je ekonominiji,dok sesamo kod manjih tipova primjenjuje i benzinski pogon.Kod vozila za potrebegraevinarstva obino se sanduci izrauju od ojaanog lima,esto sa titom preko glave.Posebnu grupu vozila ine specijalna vozila za prevoz vode i goriva (auto-cisterne),cementa (silo-kamioni),i vozila za transport betona.Uobiajen naziv za vozila za

transport betona je automjealica.Mjeanje betona se vri ili odmah po prijemu doziranihsastojaka ili po dolasku na gradilite.Vrijeme trajanja mijeanja iznosi oko4min.Konstrukcija betonske mijealice je takva da ima puno-reverzibilne spirale.Prilikomistovara betona iz bubnja,bubanj se obre u suprotnom smjeru od onog prilikommijeanja.Automijealice treba da imaju i poseban rezervoar za vodu zapremine od 250-400l,u zavisnosti od zapremine bubnja.Punjenje bubnja moe da se izvri za vrijeme od30s/m3 betona,a vrijeme pranjenja iznosi oko 180s/m3 betona (uinak pri punjenju je oko120 m3/h,a pri pranjenju oko 30 m3/h).Da bi se mogao odrediti uinak nekog vozila potrebno je prethodno izvriti proraunbrzine kretanja,odnosno vremena trajanja pune i prazne vonje.To vai i za vozila van

javnih puteva i za drumska vozila.Trajanje radnog ciklusa: Tc=tu + tv + ti + to (min ili h).

tu-trajanje utovara zavisi od kapaciteta mehanizacije za utovar: tu=q 60/Ub

Ub-uinak utovarnog sredstva,praktini uinak bez redukcije sa kv (m3/h)q-zapremina sanduka utovarnog sredstva (m3).Kada je poznato vrijeme trajanja radnog ciklusa moe se izvriti proraun uinka vozila:Ut= T q/Tc ,pa e praktian uinak prema tome biti:Up= Ut kv kp kr (m3/h).

13. Kranovi

Kranovi su teke maine za prenos i dizanje tereta.Primjena kranova je uglavnom kodprenosa komadnog materijala ili specijalnih sudova sa materijalom.Ima ih vie vrsta,koje

se po svojoj konstrukciji bitno razlikuju.To su:-portalni kranovi,koji slue najee u montane svrhe,kao kod montae mostova,uraznim radionicama,betonjerkama...;-mosni kranovi,koji se najee primjenjuju u betonjerkama i u raznim radionicama;-kabel-kranovi,koji imaju skoro iskljuivu primjenu kod izgradnje brana i mostova;-derik-kranovi,koji se upotrebljavaju kod montanih radova,kao i kod graenja brana.


13/19

Portalni kranovi se sastoje od portala (rama),koji moe da bude fiksan,ili to jeee,pokretan na kolosjeku.Obino se izrauje od elika,reetkaste ili pune limenekonstrukcije.Po gredi se kree motorno vitlo (maka),nosivosti 3-15t.Dimenzije rama su3.0/3.0 do 9.0/9.0m.Ukupna masa im je 1.5-5t.Rukovanje kranom je veoma jednostavno,inajee se obavlja putem elektrinih komandi runim ukljuivanjem pomouprekidaa,koji visi na gumenom elektrinom kablu.Kran pokriva stazu po kojoj sekree.Operacije koje on moe da obavlja su utovar,pretovar i prenos u granicama duinestaze.U novije vrijeme se primjenjuju teki portalni kranovi kod tzv. pune montae kod

graenja stambenih objekata.Njihova nosivost se kree 5t do 2x175t,visina stubova iznosido 40m,a raspon krana do 25m,sa tim da kranovi u produetku imaju i grede u vidukonzola.Mosni kranovi su po svojoj konstrukciji slini portalnim kranovima,ali nemaju stubove iimaju vee raspone.Ovi kranovi se kreu po inama,koje lee na tzv. kranskim nosaima-gredama.Obino su eline reetkaste konstrukcije,a samo su oni manjih raspona punilimeni nosai.Imaju 3 elektro-motora i to za dizanje make,za pokretanje make dunosaa i za vonju make po inama.Oni slue za manipulaciju po radionici,i pokrivajucijelu osnovu radionike hale.Mogu se u sluaju potrebe kretati i van radionikehale,ukoliko imaju produene kranske staze.Obraun uinka se vri ralanjavanjemprocesa na operacije kretanja u 3 dimenzije,zahvatanje tereta,istovar i saekivanje kod

utovara.Kabel-kranovi su velike maine,koje su u stanju da vre prenose veoma velikih masana vee udaljenosti u horizontalnom i visinskom smislu.Prednost im je da sjedinjujuveliku nosivost sa velikim rasponima,ne zakruju gradilite,i to imaju veliku brzinekretanja make,ime omoguavaju ostvarivanje znatnih uinaka.Dolaze u obzir samo zaizvoenje veih radova,ne manjih od 100000m3 betona,i onda kada se ne mogu primjenitidruga sredstva za prenos i dizanje.Kabel-kranovi se sastoje od 2 tornja,izmeu kojih jerazapeto nosee ue,po kome se maka koja nosi teret kree.Jedan od tornjeva imapogonske ureaje,ukoliko se radi o oba pokretna tornja,a drugi ima ureaje za zatezanjenoseeg ueta.Vuno ue je vezano za jedan kraj make,ide preko koturae na tornju bezpogona preko raspona do koturae na pogonskom tornju,pa zatim do pogonskog

doboa.Za dizanje tereta postoji posebno elino ue,koje je sa jedne strane vezano zamaku.Proraun uinka kabel-kranova:Up=3600/Tc q kv kp (t/h ili m3/h)

Tc= L/V + tm (s) L-duina pojedinih pokreta (m);q-nosivost korpe ili suda (t ili m3);V-brzina kretanja tereta (m/s);tm-vrijeme manipulacije (zahvatanja tereta,ubrzanja i usporavanja,iistovara).

Postavljanje kabel-kranova zahtjeva esto izvrenje obimnih radova u zemlji i stijeni,kao iznatnijih betonskih radova na izradi staza.Ukoliko se radi o radovima velikog obima moedoi do potreba da se paralelno postavi vei broj kabel-kranova.Kod toga treba voditi

rauna da oni ne mogu prii sasvim jedan do drugog,jer im to konstrukcija tornjevaograniava.Primjene kabel-kranova je najea kod izvoenja masovnih betonskihradova.Pored toga oni slue i za ostale pomone radove,dopremanje oplate,armature,zaizvrenje montae,izbacivanje iskopane zemlje iz temeljne jame,prenos tekih djelovaopreme...Derik-kranovi se sastoje od vertikalnog jarbola,koji moe biti poduprt sa 2 krutakraka,ili se ankeruje sa elinim uadima (4-12 komada).Jarbol lei na leaju sa zglobom imoe da se okree oko svoje osovine.Na donjem kraju jarbola je vezana katarka.Kodkranova malih dimenzija jarbol i katarka mogu biti od oble drvene grae.Kod kranovasrednjih dimenzija oni se izrauju od eline cijevne konstrukcije,a kod velikih kranova


14/19

primjenjuje se elina reetkasta konstrukcija.Katarka je na gornjem kraju objeenapreko koturaa za vrh jarbola,tako da moe mijenjati svoj nagib,ime se mijenja i dometderik-krana.Nosivost derik-kranova je max 30t,a domet do 80m.Primjena derik-kranova jerairena u Americi,kod izgradnje betonskih brana u strmim stjenovitim dolinama iklancima,kod montae mostova,elinih hala...

14. Toranjske dizalice

Toranjske dizalice su posljednjih godina u sve veoj primjeni i predstavljaju znaajnuracionalizaciju rada na prenosu i dizanju tereta,pa su u visokogradnji nezamjenjive zaprenos kabastog materijala,pa i betona.Osnovne karakteristike dizalica su:-konstrukcija kraka dizalice (ruke),ima dizalica sa pokretnim krakom tzv. iglom,kao i krakapo kojem se kree maka (krak horizontalan);-poloaj obrtnog dijela dizalice,kod manjih dizalica obre se cio toranj sa krakom,dok sekod teih dizalica obre samo gornji dio tornja sa krakom;-poloaj komandne kabine,najee na vrhu tornja neposredno ispod strijele i obre sezajedno sa strijelom,mada ima i rjeenja sa daljinskim komansovanjem;-konstrukcija postolja,za kretanja po kolosjeku,na pneumaticima,i na gusjenicama,madapostoje i nepokretne (stacionarne) dizalice;

-tehniko-eksploatacione karakteristike dizalica-brzina kretanja,obrtanja i dizanja.Pokretne toranjske dizalice postavljaju se na kolosjek,ili kod teih konstrukcija naportal.U zavisnosti od nosivosti dizalice odreuje se i irina kolosjeka,pa ona kod lakihdizalica iznosu 3.50m,a kod tekih i do 8.0m.Domet toranjskih dizalica je,kod lakih oko25m,a kod teih i do 65m.Duina katarke moe iznositi i do 45m,a nosivost im je do85tm.Takvi kranovi uglavnom imaju maku i postavljaju se u prostor za lift.U stanju su dapokriju cijelu osnovu objekta i veoma su ekonomini.Nedostatak im je to prenosehorizontalne sile na objekat.Kod prorauna uinka treba proces ralaniti na pojedineoperacije-zahvatanje tereta,dizanje tereta,okretanje tornja i sputanje praznog suda.Trebanastojati da se za vrijeme procesa dizalica ne kree po kolosjeku,nego da se podmeepod kuku,zbog brzine kretanja. Up=3600/Tc q kv kp (t/h ili m3/h)

Pogon dizalice je elektrini,a broj motora zavisi od vrste konstrukcije.

15. Pumpe za beton

Pumpe za beton su maine koje slue za transport betona cijevnim vodovima.Mogu bitistabilne,prenosne i samohodne,postavljene na asiji kamiona.Rad pumpi se zasniva napotiskivanju betona klipom,bilo mehanikim ili hidraulikim putem.U novije vrijemekonstruisane su tzv. rotacione pumpe,koje rade na principu gnjeenja betona,i kojinemaju klip.Kod klipnih pumpi hod klipa je 2900mm,a kontinuitet u radu se postie paromklipova koji naizmjenino potiskuju beton.Pogon pumpi je elektrini ili sa sopstvenim

motorom.Osnovne karakteristike pumpe za beton su:-velika manevarska pokretljivost,brzina kretanja do 80 km/h;-velika brzina stavljanja u pogon;-puna samostalnost u radu,jer imaju sopstveni izvor snabdjevanja energijom;-veoma lako rukovanje,jer se primjenjuju hidrauline komande;-malo habanje,jer se klip kree u vodenom mediju.Svakako da primjena pumpi za beton ima odreene specifinosti koje se ogledaju u tomeda betom mora da ima odreenu koliinu finih estica,konzistenciju,primjenu aditiva...Uinak pumpi za beton:


15/19

1)Ut= 60 V n V-zapremina radnog cilindra pumpen-broj hodova klipa/min

2)Ut=60 D2 n L/4 L-radna duina klipa pumpe.Praktini uinak se proraunava korekcijom teorijskog sa koeficijentom korienjaradnog vremena (0.5-0.7 u zavisnosti od radnih uslova) Up= Ut kv .

16. Mjealice za beton

Mjealice za beton mogu biti stabilne ili pokretne,sa periodinim ili neprekidnimdejstvom,kao i slobodnim ili sa prinudnim mijeanjem.Izbor tipa i konstrukcije i veliinezavisi od veliine,vrste i karaktera radova.Veliine mjealica su uglavnom normirane iizrauju se u veliinama bubnja od:75,150,250,500,750,1000,1500,2500l.Ova zapreminapredstavlja sadraj dozirane mase u rastresitom stanju.Sastavni djelovi svih betonskihmjealica su:bubanj u kome se vri mjeanje pomou lopatica,obrtanjem bubnja (kodmjealica sa slobodnim mjeanjem) ili lopatica (kod mjealica sa prinudnimdejstvom).Punjenje bubnja moe da se vri pomou korpe koja moe da se die naprekret ili ima manji skip-ureaj.Prenos snage motora se vri sistemom zupanika,koji sekod nivijih modela zamjenjuje reduktorima u zatvorenim kuicama.Kvaila su obinikonusna,a u novije vrijeme se za svaku operaciju ugrauje poseban elektromotor.Kod

nekih betonskih mjealica ugrauje se i motorno vitlo koje moe da slui za lift dizalicu iliza runi skreper.Doziranje vode se kod novijih modela vri ugradnjom vodomjera sarunim ili automatskim komandovanjem.Mjealice sa horizontalnom osovinom se izrauju kao mjealice sa slobodnim iprinudnim mijeanjem.Kod mjealica sa slobodnim mijeanjem sa jedne strane ulazimaterijal,a beton izlazi sa suprotne strane bubnja.U bubnju su ugraene lopaticerazliitog oblika,kojima je cilj da to bolje i za to krae vrijeme izmjeaju betonsku3asu.Ima tipova konstrukcija kod kojih se mijeanje vri obrtanjem bubnja u jednomsmjeru,a pranjenje obrtanjem bubnja u suprotnom smjeru.Kod druge vrste tipova bubanjse stalno obre u jednom smjeru,a pranjenje bubnja se vri ubacivanjem lijevka u kojipada betonska masa za vrijeme obrtanja bubnja,na koji nain se bubanj

isprazni.Primjenjuju se kod gradilita malog do srednjeg obima,koja nijesu najmodernijeopremljena.Kod preturnih mjealica bubanj se obre oko svoje osovine,i uz to se moe obrtati okohorizontalne osovine na koji nain se vri pranjenje kada se bubanj iskrenenanie,odnosno punjenje kada se iskrene navie.Kod ovih mjealica se primjenjujeposeban ureaj za pumpanje,koji onemoguuje da se vri rasturanjematerijala.Primjenjuju se kao stacionarne u fabrikama betona.Kod protivstrujnih mjealica mjeanje se vri prirodnim putem.Ima ih sahorizontalnom i sa vertikalnom osovinom.Najee su u upotrebi mjealice sa 2vertikalne osovine.Betonska masa se intezivno mijea sistemom lopatica.Kod mjealicasa horizontalnim osovinama bubanj je nepokretan.Pranjenje bubnja se vri otvaranjem

dna.Uinak betonskih mjealica sa periodinim dejstvom:

Up= Q n kr kv/1000 (m3/h)Q-zapremina bubnja;n-broj ciklusa na as;kr-rastresitost smjese agregata i cementa;kv-koeficijent korienja radnog vremena.


16/19

17. Fabrike betona

Kod svake fabrike betona je osnovni princip obezbjeenje dovoljne rezerve agregata icementa,da bi se obezbjedio kontinuitet u radu.To se najlake moe postii primjenomtornjeva sa silosima za pojedine frakcije i cement.Doziranje sastojaka je redovnoprimjenom teinskih dozatora,uglavnom automatskih.Za dimenzionisanje fabrikemjerodavan je zahtjevani asovni uinak.U zavisnosti od lokalnih uslova i vanostiobjekta uzima se da kapacitet bude 1.3-1.5 puta vei od srednje zahtjevanog,i da on slui

za dimenzionisanje silosa,mjealica i transportnih sredstava.Punjenje silosa moe biti narazliite naine,ali najee su u primjeni transporteri sa gumenom trakom i elevatori.Kodfabrika za betonske radove u masi primjenjuju se preturne betonske mjealice kapacitetaod 1000l i vie.Njihov broj zavisi od potrebnog kapaciteta i kree se od 2-4komada.Fabrike betona treba da imaju u blizini veu deponiju agregata,sa rezervom od 10do 15 dana.Po svojoj veloini razlikuju se sljedei tipovi fabrika betona:-fabrike betona veliine od 10 do 25 m3/h,koje se primjenjuju u visoskgradnji i imajuraspored boksova u obliku zvijezde za pojedine frakcije,dok za cemrnt imaju odvojensilos;-fabrike betona kapaciteta od 30 do 60 m3/h,izrauju se od eline nosive konstrukcijenad zemljom i imaju pneumatike i elektro komande,nijesu potpuno automatizovane i lako

se mogu premjetati;primjenjuju se kod izgradnje autoputeva,aerodroma i u niskogradnji;- fabrike betona kapaciteta od 80 do 600m3/h izgrauju se u obliku tornja i imaju punuautomatiku sa svjetlosnim signalima i centralnom komandom;primjenjuju se kodbetonskih radova u masi,uglavnom u hidrotehnici i kod izgradnje velikih dolinskihpregrada.U velekim gradovima je sve ee u primjeni transport gotovog betona pokretnimmjealicama,i tada se beton proizvodi u centralnoj fabrici betona.

18. Maine za obradu betona

Obrada svjee betonske mase vri se spravama na principu vibracija.U zavisnosti od

vrste elementa koji se obrauje,vibratori se dijele na:spoljne,koji mogu biti oplatnivibratori,koji se postavljaju na oplatu ili povrinski,kojima se obrauju betonske ploe iobloge,i na unutranje,koji se zovu pervibratori.Pogon vibracionih sprava moe bitipomou elektrine energije i pomou sabijenog vazduha.Primjena vibratora ima znaaj utehnologiji betona.Bez obrade svjee betonske mase vibriranjem nije mogue postiivododrljive betone,kao ni visoke mehanike osobine.Oplatni vibratori imaju ureaj za lako i brzo privravanje na djelove oplate.Moe daima samo jedan rotor ili 2 vezana planetarnim zupanicima.Konstrukcija im je

jednostavna.Na elektromotoru sa izduenom osovinom postavljen je neizjednaen teret,ikod obrtanja motora dolazi do stvaranja vibracija.Njihovo dejstvo nije besprekorno jer neobrauju beton homogeno.

Kod povrinskih vibratora pogon moe biti i pomou benzinskih motora.Po svojojkonstrukciji su slini oplatnim vibratorima sa tom razlikom to su u neposrednomkontaktu sa betonskom masom.Ima ih razliitih konstrukcija i slue za obradu betonskihtavanica,trotoara...Kod betonskih kolovoza slue za obradu ivinih traka.Vibro-grede ivibro-stolovi spadaju u ovu grupu vibracionih sprava.Pervibratori dejstvuju samo u betonskoj masi i imaju najefikasnije dejstvo.Njihov nainrada se sastoji u tome da pervibrator uroni u betonsku masu i nakon obrade se premjetana sljedee mjesto.Kod velikih betonskih radova primjenjuju se paketi pervibratora,kojeposluuje kran ili mali buldozer.Pogon im je pomou elektrine energije.


17/19

Uinak vibracionih sprava: -za pervibratore:Up=2R2 d 3600/Tc kv (m2/h)R-radijus dejstva pervibratora;d-debljina sloja koji se obrauje;Tc-vrijeme 1 ciklusa (obrade i premjetanja).

-za oplatne i povrinske vibratore:Up=F d 3600/Tc kv (m3/h)

F-povrina vibratora;d-debljina ploe koja se obrauje.

19. Maine za preradu armature

Cio rad na preradi armature moe se podijeliti na sljedee operacije:-prijem i uskladitenje sirove,nepreraene armature,koja treba da bude uskladitena poprofilima,oko 0.5m iznad zemlje,da bi se sa njom lake rukovalo;-linije za sijeenje i krojenje armature,koje mogu biti pokretne i nepokretne,i koje primajumaterijal po skladitima,odmjeravaju ga i sijeku na odreenu duinu i imaju staze zaprivremeno lagerovanje;

-linije za savijanje skrojene armature imaju radne stolove,mainu za savijanje,kao istolove za odlaganje savijene armature,gdje se vri njeno sortiranje,obiljeavanje ipovezivanje,priprema za isporuku i transport;-deponovanje preraene armature i isporuka potroaima.Maine za sijeenje armature mogu biti na elektrini ili hidraulini pogon.Novijekonstrukcije imaju hidraulini dra armature i mogu da odjednom sijeku i vei broj ipkiu zavisnosti od njihovog prenika.U cilju da se obezbjedi to vea produktivnost mainaza sijeenje one se postavljaju na pokretna postolja-vagon za mjerenje i sijeenje.Na tajnain je omogueno da maina za sijeenje armature zahtjevanog profila budepostavljena neposredno do deponije sirove armature tog profila,da se ipke zahvate ivuku do pregrade za razmjeravanje.Na taj nain se omoguuje da samo 1 rukovodilac,bez

ulaganja fizike snage obavi cio posao.Maine za savijanje armature rade na elektrini ili hidraulini pogon.One imaju obrtnitanjir sa 1 fiksnim centralnim epom i 1 koji moe da se premjeta i postavlja premapotrebi.Tanjir moe da ima i rukavac sa epom sa savijanje kosih gvoa.U cilju toboljeg prilagoavanja radu,maina moe da ima i vie redova rupa za postavljanjeepova.Za savijanje uzengija izrauju se specijalne maine,ak ima i konstrukcija kodkojih se moe prethodno programirati ugao savijanja i to za 8 razliitih uglova.Da bi semogli ostvariti to vei uinci maina za savajanje primjenjuju se uz njih sa jedne ili objestrane u smjeru linije za savijanje nepokretni ili pokretni radni stolovi sa valjcima.Osnovna maina koja moe da opsluuje deponiju nepreraene armature,da vri prijemmaterijala i utovar preraene i sortirane armature je mosni kran.U sluaju kada su

ostvarene proizvodne linije,transport mora da se vri pomou staza savaljcima.Prebacivanje sa vagona za mjerenje i sijeenje moe da se vri mehanikimskretnicama (polugama).Kao pomona maina u procesu proizvodnje moe da postoji imaina za eono zavarivanje.Njena uloga je da omogui iskorienje kraih komadaipki pojedinih profila armature nastavljanjem pomou eonih varova u ipku veeduine,koja moe da se ponovo ubaci u proces.


18/19

20. PRIPREMA PROIZVODNJE

Osnovne postavke savremene proizvodnje su da se obezbijedi to bolja proizvodnja(obim,struktura i kvalitet) uz minimalna ulaganja i to manje zivog rada. Da bi se toobezbijedilo neophodno je da se jasno definiu metode (nain) i tehnologija gradjenjaobjekta. Pod metodom radapodrazumijevamo nain na koji e se taj rad izvritit. Cilj jeizbor optimalne metode rada koja e adekvatno uposliti raspoloive kapacitetepreduzea, zadovoljiti uslove propisane u tehnikom projektu i dati najbolje ekonomske

rezultate. Izbor metoda rada je preduslov za utvrdjivanje tehnoloskog procesa.Tehnoloki proces je skup radnih operacija koje treba da se izvre, po izabranoj metodi,po odgovarajuem redosledu koji obezbjedjuje racionalno korienje materijala, energije iinformacija i transformie ih u gotovi proizvod. Svaki tehnoloki proces ima odredjen brojelementarnih procesa tj. operacija: rad operacija) na radnom mjestu; unutranji transport;kontrola; skladitenje (i zastoji). Uz ovo svaki tehnoloki proces prati i odgovarajui brojprateih procesa bez kojih ga nije mogue odrati, a medju njima najvaniji su:preventivna zatita na radu; preventivno odravanje mehanizacije i sredstava rada;obezbjedjenje energije i vode idr.Studija tehnolokog procesa predstavlja osnov:-za odredjivanje optimalnog redosleda izvravanja pojedinih operacija u tehn. procesu-za iri izbor odgovarajuih maina za izvravanje pojedinih operacija

-za iri izbor maina za prenos i dizanje materijala (za definisanje unutranjeg transporta)-za uspostavljanje sistema kontrole izvrsavanja pojedinih operacija u prostoru i vremenu-za izbor odgovarajue radne snage prema zanimanjima i kvalifikacijama-za raspored skladitenja pojedinih materijala, poluproizvoda i elemenata-za definisanje prostornog i vremenskog razmjetaja materijala,mehanizacije i rad.snage-za uskladjivanje svih operacija u jedinstvenu tehno-ekonomsku cjelinu-za praenje izvravanja pojedinih operacija i ostalih aktivnosti sa tendencijom stalnogpoboljanja i usavravanja tehnolokoh procesaMetode studije tehnolokog procesa:1.metoda dijagrama toka

Dijagramom toka tehnolokog procesa se ucrtavanjem prikazuje proizvodni kapaciteti,njihov medjusobni raspored, odgovarajua povezanost kapaciteta, nain i pravac kretanjamaterijala, poluproizvoda, elemenata i sredstava rada u toku njegovog odvijanja. Radipotpune preglednosti dijagram toka predstavlja objekte ili radove na crteima u osnovi(situacije) i u presjeku. Na tim crteima se u pogodnoj razmjeri prikazuju proizvodnipogoni, maine, vozila, materijali, poluproizvodi, elementi i radnici sa odgovarajuimematskim prikazima koji omoguavaju raspoznavanje pojedinih sadraja na dijagramutoka. Uz ovo daju se odgovarajue oznake, tumaenja i objanjenja. Dijagram toka jepogodan a prikazivanjetehnolokih procesa koji se jedanput uspostavljaju za duivremenski period.2.metoda karte procesa

Kod karte procesa koristimo odgovarajue simbole kojima na apstraktan nainpredstavljamo tehnoloki proces. Imamo dvije vrste simbola. Prosti i kombinovani. Prostisimboli predstavljaju niz aktivnosti: operacije, prenos, kontrolu, skladitenje i ekanje.Ako se ove aktivnosti izvravaju istovremeno ili na istom radnom mjestu onda teaktivnosti predstavljamo kombinovanim simbolima. Kartom procesa se grafiki prikazujeredosled svih aktivnosti u jednom ili vie medjusobno povezanih tehnolokih procesa.Njome se mogu prikazati najsloeniji tehnoloki procesi.U povezivanju pojedinih simbolastvarni tok materijala predstavlja se punom linijom,dok se zamiljeni tok materijla (usluaju kada se radnici i maine kreu po objektu) oznaavaju isprkidanom linijom.


19/19

i Grupa Pitanja

Documents

Transcript of i Grupa Pitanja