B D E T "(Ey Rabbm,) Ancak Sana ibdet eder, ancak Senden yardm

isteriz." "Ey kfirler tapmam sizin taptklarnza... Sizin dininiz size;

benim dinim bana!" "Yuh olsun size ve Allah'tan baka taptklarnza! Hl

akllanmayacak msnz?"

indekiler B D E T ............................................................................................................1

bdet; Anlam ve Mhiyeti ....................................................................................2

Kur'an'da bdet .....................................................................................................4

bdetle ilgili Baz yetler ......................................................................................6

bdet; Kalp ve Kalbin, Tm Organlarn Allah'a Ynelmesidir .....................9

bdet, Ftrattr .....................................................................................................10

bdet, Hayatn Tm Alanlarn Kuatr ...........................................................14

Allah'a bdet ........................................................................................................18

Namaz, Tm bdetler in Prototiptir ..............................................................19

Herhangi Bir Eylem Nasl bdet Olur? ............................................................20

Allah'tan Bakasna bdet ..................................................................................21

Putlara, Heykellere bdet ...................................................................................23

Tuta bdet ........................................................................................................26 1

Bilginlere ve Din Adamlarna bdet ..................................................................28

eytana bdet .......................................................................................................30

Cinlere bdet ........................................................................................................32

"(Ey Allah'm,) Ancak Sana ibdet/kulluk eder, ancak Senden yardm isteriz."

(1/Ftiha, 5) bdet; Anlam ve Mhiyeti bdet kelimesi, "abede" fiilinin masdar olup "itaat etmek, boyun emek,

tevzu gstermek, balanmak ve hizmet etmek" anlamlarna gelir. bdet kelimesinin tredii "abd" kk, u anlamlara gelir:

a- Hrn kart olan kle, b- b- Boyun emek ve itaat etmek, c- Kulluk etmek, ilh tanmak, tapmak, d- Bir eye balanp, ondan ayrlmamak. Bu aklamalardan anlalaca zere ibdet kelimesinin ifade ettii esas

manalar; "kiinin yksek ve stn birine kar ba emesi, itaat etmesi, kendi hrriyetinden fergat ederek onun karsnda her trl isyan terk etmesi, tam bir ballkla ona boyun emesidir." te bu durum, kulluk ve itaattir. bdet, itaat etmenin bir eididir. Bu itaata mstahak olan da, hi phesiz gerek ma'bud olan Allah'tr. ok ibdet edene bid; kendisine ibdet edilene de ma'bd denir.

Kurn bir terim olarak ibdetin genel anlamdaki tanm udur: "Yaplmas

sevap olan, Allah'a yaknlk ifade eden, yalnz O'nun emirlerini yerine getirmi olmak ve rzsn kazanmak niyetiyle yaplan, her trl harekete ibdet denir."

Demek ki slam manasyla Allah'a ibdet: "nsann rhen ve bedenen, gizli ve

ak btn mevcudiyetiyle yalnz Allah'a yapm olduu uurlu (bilinli) bir tat ve kurbettir."

"bdet" kavram, "kurbet" (yaknlk) ve "tat" (sevap olan eyler)

kavramlarnn anlamn da iermektedir. Dolaysyla ibdet eden insan, hem Allah'a 2

yaklam, tanyp kulluk etmi, boyun emi ve hem de O'na itaat etmi olur. Mesela namaz klan bir insan, Allah'a tat, ibdet ve kurbet grevlerini yapm olur. Namazn kabul olmas iin de "iman", "ihls" ve "niyet" in bulunmas gerekmektedir. Korku ve mit iinde hem zhir, hem btnda sonsuz bir alak gnlllk ile snrsz bir ta'zimi ihtiva eden ibdet, "kibir" ve "riy" kabul etmez.

"bdet", boyun emenin, itaat etmenin, sayg gstermenin ve kulluun en son

noktasdr. bdet, insann Allah'n rz olduu eyi yapmas, yerine getirmekle ykml olduu fiilleri emrolunduu ekliyle hayata geirmesi, hibir ey gzetmeden Allah'a kulluk etmesi ve bunu, sadece O'na boyun eip itaat etmek iin yapmasdr.

taat byk bir makamdr. bdet/kulluk yapan "bid/abd" (kulluk yapan/kul),

itaat ve ibdetle Allah'a baland iin ereflenir. Allah Tel, peygamberi Muhammed (s.a.s.)'i, makamlarn en ereflisi olan "rislet" makamnda "kul" kelimesi ile isimlendirmitir. (Bkz. Hadid, 9; sra, 1; Kehf, 1)

O yzden ehdet kelimesinde bile "rasl" kelimesinden de nce; daha nemli

ve daha erefli olduu iin "abdh" (O'nun kulu) ifadesi kullanlr. nk peygamberlik, Hz. Muhammmed'in (s.a.s.) dier insanlara ynelik iliki ve grevini ifade ederken; "abd/kul" ifadesi, onun Rabbyla ilikisini ve ban anlamlandrr.

Allah'la irtibatn, dier insanlarla ilikiden daha erefli olduu da aktr. Biz

de, eref ve fazilet istiyorsak, bunun Allah'la bamz glendirmekten getiini, yani ancak ibdet ve kulluk grevlerimizde derinlemekle makammz ykseltebileceimizi aklmzdan karmamalyz.

bdet, imann uygulanmas, hak ve doru kabul edilen esaslarn gnlk

hayatta yaanmas olduundan, Allah katnda tat kabul edilen her davrann bilfiil uygulanm, yaplm olmas gerekir. Yoksa, yalnz istek halinde kalp, davran sahasna kmayan duygu ve dnceler, Allah'a yaknlk anlamna gelen kurbet ve tat olsalar da, ibdet deillerdir.

Bunun iindir ki, ibdetlerin ba olan imann da, sadece kalple tasdiki yeterli

olamayacandan, hi olmazsa dil ile ikrar edilerek aklanmas gerekli grlmtr. Bunun yannda, niyetsiz, sadece grnrde yaplan iler de ne olursa olsun, ibdet saylmazlar. Niyetsiz yatp kalkmak namaz olmad gibi, niyetsiz a durmak da oru deildir. O halde kt niyetle, veya Allah'a itaat ve yaknlk kastndan baka bir maksatla yaplan iler, ibdet olamazlar. 3

Lisanmzda oka kullanlan "tapnmak ve tapmak" kelimeleri, ibdet'in deil;

yalnzca tat'in karl olabilir. Hatta tapmak ve tapnmak kelimelerinden az ok, ne yaptn bilmemek gibi bir uursuzluk manas anlald iin, bu kelimeleri "puta tapmak" , "haa tapmak" gibi yerlerde kullanrz. Oysa kulluk etmek, uur bakmndan tapmak kelimesinden daha iyi ve anlamldr. u halde ibdet terimi, bir tat mertebesini ifade etmektedir ki, en hususi anlam "ibdet", en genel anlam ise "kulluk" manasna gelen "ubdiyet"tir. bdet, Allah'n rz olduu eyi yapmak; ubdiyet ise, Allah'n yaptna rz olmaktr, diye de tanmlanmtr.

Kur'an'da bdet bdet kavram, Kur'an'da en ok kullanlan kavramlardan birisidir. Bu kavram,

Kur'an'da isim, fiil ve masdar eklinde 256 defa geer. Genel olarak, Allah'a veya Allah'tan bakalarna ibdeti ifade etmekte kullanlmtr. Sadece Allah'a ibdet emredilirken, O'na ortak komak ve bakalarna ibdet etmek, Kuranda iddetle yasaklanmtr.

Kur'an'da ibdet kelimesi, daha ok nefislerin sadece Allah iin baka

kaytlardan kurtarlmas, yalnz O'nun ibdetine tahsis edilmesine iaret etmektedir. Yani insan, sevgide, korkuda, mit ve tevekklde, itaat edip boyun emede Allah'a hibir varl ortak komayacaktr. nk ibdet, sevginin, balln ve korkunun en gzel ifadesidir. Nitekim dinin btnn de bu esaslar oluturur. bdet terimi, bu adan incelendiinde, kulun, ibdet ettii ilh (Allah)' keml derecesinde sevmesi ve tevzu gstermesi ve btn bunlarn ancak Allah iin olmas gerekmektedir.

Ftiha sresinin 5. yetinde iyyke na'bd (ancak Sana badet ederiz)

ifadesinde "iyyke" zamir ve tmletir. Tmlelerin, Arapa cmle kuruluunda aslnda fiilden sonra gelmesi gerekir. Bu tmle grevi yapan zamir, fiilden sonra gelseydi, anlam yle olurdu: na'bdke (sana ibdet ederiz). Baa getii iin snrlama ifade eder: Ancak Sana... Dolaysyla bu ifade, iki cmle yerine kullanlmtr.

Bu cmlelerden biri, Allah'a ibdet, O'na teslimiyet ve kulluk; ikincisi,

Allah'tan bakasna ibdet etmemek, teslim olmamak, kulluk yapmamak. Tevhid, zetle bu iki ifadeden ibarettir. Ftiha'nn, Kur'an'n bir zeti olduu gibi; Kur'an'n en nemli konusu olan tevhidin zetini de bu "iyyke na'bd" ifadesi karlamaktadr.

4

man; kabul ve reddir; sevgi ve buzdur. Tutu reddetmek ve Allah'a iman etmektir (2/Bakara, 256). Tevhid iman; L ilhe illllah'n bir almdr. te "iyyake na'bd" btn bunlar ierir, tevhidin zn vurgular.

"Ancak Sana ibadet ederiz" ifadesiyle anlamaktayz ki tevhid, sadece fikir ve

grten ibaret, hatta salt inantan ibret deildir. Tevhid, ibdettir; sadece Allah'a ibdet ve btn ekil ve muhtevsyla ibdet.

Tevhid, insann pratik hayatn kuatmal, kalbinde balayp tm kalbna yn

vermeli ve hayata yansmaldr. bdet halinde pratize edilemeyen, etkisiz bir ekilde kafa veya kalbe hapsedilen bir dnce ve duygu deildir tevhid; Sadece Allah'a kulluktur, ibdettir. Hayat da ibdetten ibrettir.

"Ancak Sana ibadet ederiz." : "Ederim" deil; "ederiz". Cemaata iaret vardr

bu ifadede. Ayn Rabbn kulu olan, O'nun kanunlarna boyun een ve O'na tesbih ve ibdet eden tm tabiatla, tm yaratklarla ortak dili konumak, vahdete ermek, beraberce ibdet etmek var bu ifadede.

Kendi i dnyamzla, tm organlarmzla, inan, dnce ve eylemlerimizle

beraber ibdet etmek var bu ifadede. Tevhid, ancak muvahhid bir toplum iinde gerek anlamn bulur. Tevhid bir toplumla beraber hareket edilerek olgunlalr, insan olunur. Tevhid kafilesinden ayr hareket etmekle, gzel olan hibir yere varlamaz.

Ftiha'nn bundan nceki yetlerinde Allah'n sfatlar zetlendi. Allah, bu

yete kadar kendini bize tantt. "Peki, byle zelliklere sahip Allah'a kar nasl davranmamz gerekir?" sorusuna bu yet cevap vermi oluyor: "Sadece Allah'a ibdet". Ftiha'da bundan nceki yetler, sanki bize bu yetteki ifadeyi syletmek iindir.

Ayrca, Allah' bu yete kadar anlatlan isim ve vasflaryla tanyp O'nu tek

ilh ve tek rab kabul eden kuluna Allah, senli-benli ifade kullandryor; Allah'n vasflarn tanyp O'na ibdet, Allah'la samimiyeti ve scak bir ba oluturuyor: "Ona kulluk ederiz" deil; "Sana..." Bu yete kadar nc tekil ahs ifadesi ve zamiri kullanlrken, burada ikinci tekil ahs ifadesi kullanyoruz.

nce ibdet, sonra istine. lk adm ncelikle kuldan balamal. Snetullah, ilk

balangc bizden bekliyor. Allah'n kanunu byle istiyor. Bu konuyla ilgili Kurn- Kerimden bolca rnekler sunmak mmkn. (Allah'a yardm ederseniz, Allah da size yardm eder. ,

5

"Bana bir adm yaklaana Ben bir arn yaklarm.", "Allah'tan saknrsanz, sizin iin furkan klar.", "Allah'tan korkanlara Allah k yolu verir.", "Sznzde durursanz, Ben de...", "man edip salih amel ilerseniz...") nce bizden du, sonra Allah'tan icbet, nce kul sebebe yapacak, sonra Allah verecek.

Hakkyla ve lnceye dek ibdet iin Allah'n yardmna ihtiyacmz olacak.

Her an yaantmz ibdet halinde deerlendirmek iin "...sadece Sen'den yardm isteriz." (1/Ftiha, 5)

"Sadece Sana ederiz, kulluu, ibadeti..." (1/Ftiha, 5) melindeki yette, kulun,

ibdeti sadece Rabb'na ait klp, nefsini ancak Allah'a teslim etmesinin gerei vurgulanmaktadr. Allah'tan bakasna gsterilen "itaat ve kulluk", o varl sahte bir ma'bud yapar. Bu ma'bud ya eytandr, ya da kendilerini tut klan azgn kiilerdir.

Yahut da Allah'n kitabn hie sayarak insanlar icad ettikleri hayat dsturlarna ve yaay tarzlarna sevkeden nderlerdir. slm anlamda ibdet ise, Allah'a kaytsz artsz itaat etmek demektir. eytana ibdet etmeyi yasaklayan Allah, insan ve cin eytanlarna kaytsz artsz itaatin onlara kulluk/ibdet demek olduunu belirtmi oluyor.

nsanlarn, eytann teviki ile yapageldikleri ibdetlerinin yn olan putlar ve

hayal/sanal kuvvetler, yani Allah'tan baka tapnlan tm varlklar, birer sahte ma'buddur. nk Kur'an, Allah'tan baka hibir hak ma'bud olmadn en ak bir ekilde bildirirken; insanlarn, Allah'tan bakasna tapmalarn ve onlar ilh kabul etmelerini de, irk ve byk gnah sayyor.

bdetle ilgili Baz yetler "(Ya Rabbi,) Ancak Sana ibdet/kulluk eder, ancak Senden yardm isteriz."

(1/Ftiha, 5) "Ben cinleri ve insanlar ancak Bana ibdet etsinler diye yarattm."

(51/Zriyt, 56) "Allah'a ibdet edin. O'na hibir eyi ortak komayn." (4/Nis, 36) "(Ya'kub) oullarna: 'Benden sonra neye ibdet/kulluk edeceksiniz?' demiti.

'Senin ilhn ve atalarn brahim, smail ve shak'n ilh olan tek lh'a kulluk edeceiz, ibdet edeceiz. Biz O'na teslim olanlarz' dediler." (2/Bakara, 133)

6

"Sizin u karsnda durup taptnz heykeller de nedir? 'Babalarmz onlara tapar bulduk (da onun iin biz de onlara tapyoruz)' dediler." (21/Enbiy, 52, 53)

"De ki: Allah' brakp size ne zarar, ne de yarar vermeye gc yetmeyen

eylere mi tapyorsunuz? Oysa Allah, iitendir, bilendir. (O'na ibdet etmeniz gerekmez mi?)" (5/Mide, 76)

"Hahamlarn ve rhiplerini Allah'tan ayr rablar edindiler; Meryem olu

Mesih'i de. Oysa kendilerine yalnz tek ilh olan Allah'a ibdet etmeleri emredilmiti. Ondan baka ilh yoktur. O, onlarn ortak kotuklar eylerden mnezzehtir." (9/Tevbe, 31)

"Tevbe eden, ibdet eden, hamd eden, seyahat eden, rk eden, secde eden,

iyilii emredip ktlkten meneden ve Allah'n (yasak) snrlarn koruyan (onlar inemeyen) m'minleri mjdele." (9/Tevbe, 112)

"nsanlardan kimi de Allah'a bir ynden (dinin btnne inanmadan) ibdet

eder. Eer kendisine bir hayr gelirse, onunla huzura kavuur (sevinir) ve eer bana bir ktlk gelirse yz st dner (dini ktleyerek ondan vazgeer)." (22/Hacc, 11)

"Ey m'minler! Rk edin, secde edin, Rabbinize ibdet edin, hayr ileyin ki

umduunuza eresiniz." (22/Hacc, 77) "Ey iman eden kullarm, Benim arzm genitir, bana kulluk/ibdet edin."

(29/Ankebt, 56) "yi bil ki, hlis din yalnz Allah'ndr. O'ndan baka veller edinerek: 'biz

bunlara, srf bizi Allah'a yaklatrsnlar diye tapyoruz' diyenlere (gelince): phesiz ki Allah, onlar arasnda, ayrla dtkleri eyde hkmn verecektir." (39/Zmer, 3)

Tuta kulluk etmekten kanan ve Allah'a ynelenlere mjde var. Mjdele

kullarm." (39/Zmer, 17) Hayr, yalnz Allah'a ibdet/kulluk et ve kredenlerden ol." (39/Zmer, 66) "Allah'tan bakasna ibdet/kulluk etmeyin. Ben, sizin byk bir gnn azabna

uramanzdan korkuyorum." (46/Ahkaf, 21)

7

"Andolsun biz, her millet iinde: 'Allah'a ibdet/kulluk edin, taut(a tapmak)dan kann' diyen bir rasl/eli gnderdik." (16/Nahl, 36)

"De ki: 'Ey kitap ehli, bizim ve sizin aranzda eit olan bir kelimeye gelin:

Yalnz Allah'a ibdet edelim. O'na hibir eyi ortak komayalm. Birimiz dierini Allah'tan baka rab edinmesin." (3/l-i mrn, 64)

"Allah, kimlere lnet ve gazab etmi, kimlerden maymunlar, domuzlar ve

tuta tapanlar yapmsa, ite onlarn yeri daha ktdr." (5/Mide, 60) "De ki: Ben Allah'tan baka yalvardklarnza tapmaktan men olundum."

(6/En'm, 56) "Gklerde ve yerde bulunan herkes Rahman'a kul olarak gelecektir."

(19/Meryem, 93) "Siz, Allah' brakp da size hibir fayda ve zarar vermeyen eylere mi

tapyorsunuz? Yuh size ve Allah'tan baka taptklarnza! Aklnz kullanmyor musunuz siz?" (21/Enbiy, 66-67)

"Siz ve Allah'tan baka taptklarnz cehennem odunusunuz. Siz (odun gibi)

oraya gireceksiniz." (21/Enbiy, 98) "brahim'de ve onunla beraber bulunanlarda sizin iin gzel bir rnek var.

Onlar, kavimlerine demilerdi ki: 'Biz sizden ve sizin Allah'tan baka taptklarnzdan uzaz. Sizin (taptklarnz) tanmyoruz. Siz, bir tek Allah'a inanncaya kadar sizinle bizim aramzda srekli bir dmanlk ve nefret belirmitir." (60/Mmtehne, 4)

De ki: Ey kfirler! 'Ben sizin taptklarnza tapmam. Siz de benim ibdet

ettiime tapclar deilsiniz. Ben asla sizin taptklarnza tapacak deilim. Siz de benim ibadet ettiime tapacak deilsiniz. Sizin dininiz size; benim dinim bana!" (109/Kfirun, 1-6)

"Senden nce hibir peygamber gndermedik ki ona: 'Benden baka hibir ilh

yoktur. Bana kulluk/ibdet edin' diye vahyetmi olmayalm." (21/Enbiy, 25) "Bir zaman brahim yle demiti: 'Rabbm, bu ehri gvenli kl. Beni ve

oullarm putlara tapmaktan uzak tut." (14/brahim, 35)

8

"Siz Allah'tan baka birtakm putlara tapyorsunuz. Yalan uyduruyorsunuz. Sizin Allah'tan baka taptklarnz size rzk veremezler. Siz rzk Allah'n yannda arayn. O'na kulluk/ibdet edin ve O'na kredin. Hepiniz O'na dndrleceksiniz." (29/Ankebt, 17)

"Gece, gndz, gne ve ay O'nun yetlerindendir. Ne gnee ne de aya secde

etmeyin. Onlar yaratan Allah'a secde edin. Eer kulluk ediyorsanz (byle yapn)." (41/Fusslet, 37)

"De ki: 'Ben dinimi yalnz Allah'a hlis klarak O'na ibdet/kulluk ediyorum."

(39/Zmer, 14) "Ve sana yakn (lm) gelinceye kadar Rabbna kulluk/ibdet et." (15/Hicr, 99) yetlerin ortaya koyduu ilk gerek "sadece Allah'a ibdet edip, O'ndan

bakasna ibdet etmemektir." slm, ibdeti sadece Allah'a ait klmay emrederken, O'na herhangi bir eyi ortak koma yasan da getiriyor. nsanln tand veya tanyabilecei Allahn dnda her eit ma'bud edinme eidini iine alan kesin bir yasak koyuyor.

bdet; Kalp ve Kalbin, Tm Organlarn Allah'a Ynelmesidir Baz insanlara gre ibdet, kuru bir inan kabul edilirken, bazlarna gre de

sadece belirli hareketleri yapmaktan ibaret sanlmaktadr. Yine bir ksm insanlar, Allah'a ibdetin gayesini tam olarak anlayamadklarndan, yaptklar ibdetlerinde, ya uursuzca davranrlar, ya da ibdeti dnyev fayda asndan deerlendirirler. Btn bunlarn yannda, pek ok insan da, Allah'n ve O'nun dininin dnda birtakm varlklara, sistemlere ibdet ederek onlara kul olmutur.

bdeti, sadece d grnmndeki ekillerde deerlendiren kimseler,

ibdetlerde titiz davranmay, ilk anda bir nevi dar grllk, yahut ekilcilik olarak kabul edebilirler. Ancak, daha derin ve etraflca dnlp aratrlrsa, pek ok gereklerin farkna varmak mmkn olur. bdet, Allah ile her an iliki kurmaya bir vstadr. bdet, ruhun ve bedenin ll ve disiplinli bir hale geliini salar. Gzel ahlk yanstan hareketleri ieren, ruhumuzun Allah'a yabanclamasn nleyerek O'nu bize unutturmayan, ibdettir.

9

nsann, ruhundaki gizli duygularn da vurmak iin, zhir ekilleri kullanma eilimi vardr. Bu gizli duygular anlatmak iin, zhir ekillere bavurmadan insan, ruh duygularn tatmin edemez. Duygularn bu ekillerle ifadelendiren insan, hissen ve ruhen bir btnlk kazanr. Bu haliyle de rahat edip huzura kavuur.

slam dini, btn ibdet kurallarn bu ftr esas zerine kurmutur. Bunun iin

ii, ne sadece iten gelen niyetlere, ne de ruh duygulara terk etmemi, aksine ibdetlere ait ynelilerde, d ile ii (zhir ile btn) tam bir uyum ierisine sokarak huzur ve mutluluk temin edilmitir. Bu cmleden olmak zere m'min, namazda kbleye ynelir, hacda belirli bir yerde ihrama girer, bir kyafete brnr, orucunu tutarken yemez, imez... Bylece her ibdetiyle bir hareket, her hareketiyle de bir ibdet icr eder. slm dini bu yntemiyle nefsin zhiri ile btnn birletirip, kuvvetler arasn denkletirir. Bunun sonucunda kendi mefkresine uygun olarak insan ftratna tam bir uyum baheder.

bdet, Ftrattr slm dini, yeryzne getirdii btn gereki kurallarla, insan ftratnda

mevcut olan ibdet duygusunu, en doru bir ekilde gelitirerek bu ihtiyaca cevap verir. Bylece el ile tutulup gzle grlen veya gizli bir kuvvetin varln, deiik varlklarda grerek onlara tapanlar da yanl inanlardan ve tapnmalardan kurtarr.

Bu zelliinden dolay Allah'tan baka ilh kabul etmek suretiyle putlara tapan

bir toplumda, bu yanl inanc ve ibdet eklini, bir daha dirilmeyecek ekilde tarihe gmen tek din slm'dr. nsanlar, hr irdeleriyle Allah'a ynelten, onlarn birbirlerine kul kle olmalarn nleyen, onlar her trl yanl tapnmalardan kurtarp Allah'a gtren hi phesiz bu hayat nizam olan slm'n kendisidir. slm' benimseyip ona mensup olanlarn belirgin zellikleri vardr.

Bunlarn en nemlilerini ylece belirtebiliriz: Allah'n varlna, birliine, tek

ilh olduuna inanmak. O'ndan gelen btn hkmlerin gerek ve doru olduunu kabul etmek. Allah'n bildirdii ilh hkmler dorultusunda yaayarak Allah'a ibdet etmek ve O'na kul olmak. Allah ve Raslnn ahlk ile ahlklanmak.

Allah' tek rab bilerek O'na kulluk etmek, insan tevhid inancna ve bu inancn

gereine gtrr. Bu iman ve uura sahip olan insanlardan oluan bir toplum, yeryzndeki her eit irk odaklarn datr.

10

Din, sadece vicdanlara hapsedilen kuru bir inan deildir. Aksine din, btn hayat kapsayan, hayat olaylar arasndaki ba temin ederek btn yaay en kkl ve salam esaslara balayan ilh bir nizamdr. Bu nizam, Allah'n birlii esasna dayanr. nsan ilikilerin en salam bu inantan doar. Yine bu inan insanlk hayatnn her alanna k tutar.

Kur'an'a mracaat edilerek incelendii zaman, ibdetin, insan hayatnn tmn

kapsayan bir terim olduu anlalr. Sadece belirli hareketleri ve ileri ibdet kabul edip, insanlar arasndaki ilikileri dzenleyen hkmleri ve bunlar uygulamay ibdet kabul etmemek, Kur'an'daki ibdet anlayna ters der. bdet, bir ekil ve formaliteden ibaret de deildir. Aksine, bir din edinme, bir sisteme balanma ve gnlk hayatta yaanan bir doktrine uyma meselesidir. Bu zelliklerinden dolay Kur'an'da en ok nem verilen bir konu olmutur.

slm, balangtan nihayete kadar, ibdeti hayata yaymay en byk gaye

edinmi bir dindir. slm'n siyas ve iktisad nizamnda, ceza hukukunda, meden ve aile hukukunda ve bu dinin iine alm olduu dier konularda, baka bir hedef yoktur. Kur'an'n gaye olarak tayin ettii bu hedefe, insanlar, ancak Allah'n hkmlerine uygun olarak yaadklar zaman ulaabilirler.

Gnmz insanlar, ibdetin, Allah'n koyduu btn emirleri kapsad gibi,

kiiyi Allah'a ynelten her hareketi, her ii de iine alan bir terim olduunu bilmelidirler. nsanolu, kalbini Allah'a ynelttike hayatnda yapt her hareketin ibdet haline dnmesi mmkndr.

slm dini, Allah'n varln ve birliini beyan etmeye ok byk nem

vermi, hibir ynden irk ibesi tamayan bir ibdet esas ortaya koymutur. Bunun iin hibir varln, tm varlklarn yaratcs gibi olamayacan srarla belirtmitir. Yine slm, yaratc ile yaratlmlar arasndaki ban gereini de belirtmeye zen gstermitir.

Her varlk gibi, insanla Allah arasnda da bir ban var olduunu, bunun da

"ulhiyet" ve "ubdiyet" esaslarndan ibaret bulunduunu kesinlikle belirtmitir. te bu gerek, Kur'an'da yle ifade edilir: "Allah'a ibdet edin. Sizin O'ndan baka ilhnz yok" (7/A'rf, 59) Btn peygamberlerin kesinlikle belirttii gerek: "Allah'n tek bir ilh olduu ve O'na ibdetle kulluk edilmesi"dir.

Her asrda olduu gibi gnmzde de her trl phe ve bilgisizlikten

kurtulmak iin, bu gerein aydnlk esaslarna sarlmak yeterli olacaktr. nk insan uurunun istikrar, dnce ve davrann doruluu, Allah'n btn lemlerin tek Rabb'; tm yaratklarn da O'nun kulu olduu gereinin kavranmasna

11

baldr. Allah ile olan alkada, insanlarn hepsinin eit olduu da kesinlikle bilinmelidir. Hi biri O'nun ilhlna ortak deildir, olamaz. Bundan dolaydr ki, slm'da, kulluun tabii belirtisi olan takva ve amel-i slih (iyi iler)den baka bir eyle, Allah'a yaklamak, hibir insan iin mmkn deildir.

Doruyu kabullenmenin ve doru olmann biricik yolu, btn insanlarn tek

ma'bud olan Allah'a ynelmeleri ve O'na kulluk etmeleridir. nsanln huzur ve mutluluu, hkimiyeti hudutsuz, saltanat ebed olan Allah'a ynelmededir. te, insanlarn Allah'a kar durumu budur. Allah yaratan, insanlar ise dier varlklar gibi yaratlandr. O rabdr. nsan ise kuldur. Allah'a kul olmak, insan kullara kulluktan kurtarr. Allah'a kulluktan kananlar kendileri gibi kullarn kulu olurlar, ya da nefislerinin, arzu ve isteklerinin kulu durumuna derler.

Tarihin eitli dnemlerinde olduu gibi, gnmzde de bir ksm insanlar,

yaratklardan herhangi birine btnyle balanarak onun huzurunda yle tapnmalar yapyorlar ki, btn uurlarn o tapnmaya balayarak ilerisini gremez oluyorlar. Hak ma'budu ve hakiki ibdeti unutturan, onlar irke dren ktln kayna, Allah'tan baka varlklara tapmak, onlarn koyduu kurallara uyarak onlara ma'bud ve ilh mumelesi yapmaktr.

Yeryznn her eit putlar, haksz ve btl ma'budlar hep bu tr dnce,

davran ve his sonucu ortaya kmtr. Fakat u bir gerektir ki, btn mevcdiyetini fnilere, Allah'tan baka varlklara ve O'nun dininin dndaki sistemlere balayanlar, tehlikeye adaydrlar. Sadece Allah'a ibdet edilmelidir. nk ibdet O'nun hakkdr. Allah'a ibdet edenlerdir ki, O'ndan bakasndan korkmaz ve mit etmezler de sadece O'na kul olurlar.

Gnller Allah'tan bakasna baland zaman insanlar korku kayna ile

mit kaynan ayr ayr grrler. O zaman bir de bakarsnz ki bir tarafta dilber sevgi ma'budlar, dier tarafta da kahraman korku ma'budlar dizilmitir. kisi arasnda kalan zavall insan, bu hal iinde rpnr, tapnr ve bunu da bir ibdet sanr. Yaratklardan hi biri rab olamaz. Her eyin mutlak Rabb Allah'tr. O'na ibdet edilmelidir. nk ibdet ve ubdiyet Allah'n hakk, insann da vazifesidir.

Gnmzde birtakm insanlarn, hev ve heveslerini, her trl menfaat ve

karlarn kendileri iin ilh edindiklerini grmekteyiz. Kur'an, Allah'n ilh dinini brakarak, deiik arzu, istek ve menfaatlerini, davranlarnn tek kayna yapan ve bylece bunlar put mevkiine karp hev ve hevesinin klesi olan insanlar, hayret verici bir canllkla ortaya koyuyor: "Grdn m o kimseyi ki, hev ve hevesini kendisine ilh edinmi..." (45/Csiye, 23)

12

Yani, gerei kabul etmemi, dnememi, keyfi ne isterse onu ma'bud edinmi, bylece kendi zevkinin sevdasna dm. nk hev ve dier nefs duygular, gz kr, kula sar ederek kalbi hissiz brakr. Bu duruma den kii, lim de olsa ilmine ramen gerei duyamaz olur.

Kur'an'n, bu canl tasviri karsnda, artk her insan, neye ibdet ettiini ve

kimin kulu olduunu kendisi anlayabilir ve anlamaldr. unu unutmamaldr ki, gerek kulluk, her trl btl din ve ma'budlardan kanp sadece Allah'a ynelmek demektir.

nk insan, Allah' ma'bud tanyp O'na kulluk yapmak iin yaratlmtr. te

yaratl sebebi. Allah'tan bakasna sarf edilen mrler kaybedilmi demektir. bdet, kulun kendi isteine brakld iin ihtiyr (seme zgrl olan) ilerdendir. Ancak her insan, Allah'a ibdetle ykmldr. rdesini Allah'a ynelterek hareket eden kii slih kullardan olur. (1)

bdetin ruhu ve art, tevhid ve ihlstr. Allah'n birliine iman etmedike O'na

ibdet edilemez. Allah'a gerekten ibdet edenler de O'ndan baka ma'bud tanmazlar. Allah'tan bakasn O'na ortak koarak tapmak ise Allah' tanmamaktr. Din, tevhid ve ihlsla Allah'a ibdet etmekten ibarettir. Gerekten de insanolunun maksad ne ise, ma'budu da odur.

Allah, kendisinden baka ilh olmayan tek bir ilh olunca her trl ibdetin

sadece O'na yneltilmesi tabi ve mantk sonu olmaktadr. bdet konusu direkt olarak akde konusuna baldr. Akde, bu dinde vicdan iinde gizlenmi, snrlar belli olmayan yzeysel bir ey deildir. Her dncede, her eylemde kendisini gsteren bir potansiyeldir.

Allah, insanlara ibdet edecekleri belirli yollar izmitir. Bu yollarda ruhun

yeri vardr; kalbin husunda, tevzu ile Allah'a itaatte... Akln yeri vardr; Allah'n yarattklar ve O'nun yetleri hakknda tefekkrde... Bedenin yeri vardr; kyamda, oturuta, rkda, secdede, eitli ynlerden itaatle hareketlerde... Bylece ibdet, Allah'n sevdii ve rz olduu insann btn hayatn kuatan bir i olur. "De ki: phesiz benim namazm, ibdetlerim, hayatm ve lmm, alemlerin Rabb Allah iindir." (6/En'm, 62)

Chiliye dneminde de grlmtr ki, akde sapnca, zarr olarak ibdet de

sapyor. Ancak akde dzgn olunca ibdetin sahih konumuna oturmas mmkn oluyor. eitli sebeplerden tr akde ve ibdet konusunda sapmalar oldu. Haddinden fazla ta'zim (bykleme) belli bir ahsa veya cisme ynelme kalbin

13

fetlerinden bir fettir. Zamanla ta'zim kutsamaya, sevgi de ibdete dnyor. Yalnzca sevgi ve ta'zim bir sapma deildir.

Fakat sevgi ve ta'zimde arlk, kutsamaya gtren, derken ibdete ileten bir

sapma oluyor. bdet konusunda chiliyenin sapmasn bn Abbas (r.a.) aklarken, Kur'an'da geen Vedd, Suv, Yes, Yek ve Nesr putlar hakknda der ki: "Bunlar, Nuh kavminin slih adamlarnn isimleridir. Bunlar lp gidince eytan onlarn kavmine 'bunlarn heykellerini meclislerinize dikin ve o heykellere bunlarn adlarn verin' diye fikir verdi. Onlar da bunu yaptlar ve amalar bunlara tapnmak olmadndan ibdet etmediler. Fakat bu nesiller lp gidince ve bunlarn o kiilerin htralarn canl tutmak iin heykellerinin dikildii bilgisi silinip yok olunca geriden gelen nesiller bunlara tapmaya baladlar." (Buhri)

Beeriyet, hl bu sapmann deirmeninde dnyor ve bu onlar irk

trlerinden bir tre sokuyor. Putlara tapmann ekillerinde deimeler olsa da putperestlik kaybolmamtr. Bereket umarak trbelere el srmeyi, kesin kabul olur inancyla trbenin yannda du etmeyi, trbede yatandan yardm istemeyi, l veya diri beerden skntlar iin imdat dilemeyi, bez balayp mum dikmeyi, trbenin etrafnda tavaf eder gibi dnmeyi...

ibdet konusunun neresine koyacaz? Allah'n kutuplara, abdallara Allah'n

mlknde tasarruf yetkisi verdiine, bu nedenle mrid eyhinden efkat ve merhamet isteyip tazarrda bulunursa ileri eyhin mridin yararna evireceine ve onu tehlikeden koruyacana, kabirdeki sorulara eyhin mridi yerine cevap verecei anlayna ne isim verilmeli?

Arap yarmadasnn mrikleri yle diyorlard: "Biz, bunlara bizi Allah'a daha

fazla yaklatrsnlar diye ibdet ediyoruz." (39/Zmer, 3) Yani, biz bunlarn zatlar iin deil; fakat onlarn Allah katndaki itibarlar iin ibdet ediyoruz diyorlard. slm, beer ile Rabbi arasndaki btn araclar kaldrmak ve kul ile Rab arasndaki direkt ba kurmak iin geldi.

"Rabbiniz (yle) buyurdu: Bana du edin, size icbet edeyim." (40/M'min,

60) "Kullarm beni sana soracak olursa, ite Ben pek yaknm. Bana du ettii zaman du edenin dusna cevap veririm." (2/Bakara, 186) slm, dini sadece Allah'a ait klmak iin geldi.

bdet, Hayatn Tm Alanlarn Kuatr

14

bdet, hayat yolunun btndr. Namaz, oru gibi ibdetler, insann azn ikmal ettii, enerji depolanan istasyonlardr. Azk bittike ve yolcu, nndeki istasyona her uraynda yeni bir enerji ve azk ald duraklardr namazlar, orular. Bu dinde ibdet anlay ve yolu geni kapsamldr. nsanlarn ibdet diye isimlendirmekte birletikleri bir takm taabbud sembollerle snrl deildir. Bu semboller -btn nemlerine ramen- farz klnan ibdetin sadece bir parasdr. "De ki: phesiz benim namazm, kurbanm, ibdetlerim, hayatm ve lmm orta olmayan Rabbul lemn Allah iindir. O'nun hibir orta yoktur." (6/En'm, 162-163) Namaz ve kurban, sembolleri temsil ediyor; fakat gaye bundan daha byktr. Gaye lnceye kadar hayatn tmnn, hatta bizzat hayatn, orta olmayan Allah'a yneltilmi bir ibdet olmasdr. Yani ibadet; her n, her ii, her fikri, her duyguyu kapsyor.

"Ben cinleri ve insanlar ancak bana kulluk/ibdet etsinler diye yarattm."

(51/Zriyt, 56) Cinlerin ve insanlarn yaratl hedefi Allah'a ibdete hasredildiine gre, hayatn btnn lnceye kadar sadece ekl farzlar doldurabilir mi? Bu, ancak ibdetin hayatn her ynn kapsamas durumunda gerekleir. Bu da bilfiil slm'da vardr. ekl ibdetler namaz da olsa, zekt, oru veya hac da olsa, belirli bir sreyi kapsar.

Ya da kii nfilelerle bu sreyi arttrabilir. Fakat hayatn btn alann

dolduramaz. Bu ekilde ancak Allah'n nurdan yaratt melekler ibdet edebilir (21/Enbiy, 20; 66/Tahrm, 6). Yoksa insanolu btn vakitlerini klasik ibadetlerle geiremez. nsann usanan bir bedeni, dalan bir akl vardr. Bu yzden usanmakszn gece-gndz Allah' tesbih edemez.

Zaten Allah da onu bununla mkellef klmamtr. Allah, her kiiye ancak

gcnn yettiini ykler. Allah onu bu yapda yaratmtr; onun gcnn snrlarn biliyor, g yetiremeyecei eyi teklif etmiyor. Bununla beraber, onun btn hayat Allah iin olmaldr.

Zira Allah, onu sadece ibdet iin yaratmtr. Peki bu, istenilen ibdetler

sadece ekilsel ibdetlerde kalrsa gerekleebilir mi? Bu, ancak ibdetin manasnn genileyip yeryzndeki insann btn eylemlerinin ona dahil olmasyla gerekleir. Bu da her trl amelin tevhide balanp, tevhidin de btn gerektirdikleriyle hayat tarz olduunda mmkndr.

Siyaset ibdettir... Allah'n eriatn tatbik olduunda, yeryz gereklerine

gre Rabbn adlet tatbik olduunda, insanlar tek bir ilha kulluk ettirdiinde, tutlardan kurtarp hrriyete kavuturduunda siyaset ibdettir.

15

ktisad dinamizm ibdettir... Para, hell kazantan elde ediliyorsa; para ve mal biriktirilip, bunlarla hayra dvet ve erle sava oluyorsa; kazanlan para temiz ilere harcanyorsa o mer i, iktisad birikimler ve para ibdettir.

Sanat etkinlikleri de ibdettir... Mer olan sanat trleriyle Hakka dvet ve

ktlklerle sava olduunda, Rabbn anlay gereince yeryzn mar ve Allah isminin yceltilmesi iin insanlar almaya ve gzele tevik ettiinde.

Ksaca, Rasllllah (s.a.s.)'n ibdetin insan hayatndaki byk kk her eyi

kapsadn retmek iin buyurduu gibi "hatta einin azna koyduu bir lokma bile" ibdettir.

Btn ibdetler, dnya ve hireti beraber hedefleyen bir itir. ster klasik ibdet

tanm iine giren semboller olsun, ister insann icra edip yrtt hayat faliyetler olsun.

bdetleri ma'bedlerle snrlamayan bir dinin, temel buyruklarnn yannda,

glmsemeyi, sevmeyi, almay, ticareti, yeme-imeyi, kzmay, alamay, yrmeyi, nefes almay, sevimeyi, yani hayatn kendisini ibdet haline getirmesine neden hayret etmeli? lh snrlar korunduu zaman hayatn her birimi gerek kimliini kazanr. Bu kimlikle alr cennetin kaplar.

Hristiyanlar sadece kiliselerde ibdet edebilirler. slm dndaki hemen her

din iin de bu byledir. Gnmzdeki tapnmalar iin de bu geerlidir: nsanlarn ibdet ihtiyacn tatmin iin arenalar, stadyumlar, mzikholler, trbeler, antlar, antmezarlar in edilmi, insanlar tapnmak iin belirli vakitlerde buralarda sevdikleri uruna kendilerinden gemekte, aylp baylmakta, hu iinde tapnmaktadrlar. Hatta bu sahte ilhlarn nnde kendinden geen insanlardaki hu ve gnlden ballk nice mslmann namaz gibi en nemli ibdetinde bile yok.

Mslman, ibdet etmek iin mutlaka mescid ve cmi aramaz; Her yerde

ibdetini yapabilir. Tm arz mesciddir mslman iin. "Benim iin yer(yz) tertemiz ve mescid klnd. Namaz vakti gelince, kii bulunduu yerde namazn klar." (Buhr, Salt 56; Mslim, K. Mescid 4) "Mescidlerimiz igal altnda!" demi olsak, bazlarmzn aklna yalnz srail igali altndaki Mescid-i Aks gelecek.

Veya Allah'n deil; tutlarn emrinde memur olan baz bel'amlarn

gdmndeki mescidler. (Aslnda nice cmiler, devlet dairesi haline gelmekte, hatta kiliseletirilmekte, nice imamlar papazlatrlmakta veya bel'amlatrlmakta.) Ama

16

bizim kastmz, daha geni; Evet, mescidlerimiz igal altnda ve putlarla dolu. Yeryz mescidi, putlardan, tutlardan ve putu dzenlerden temizlenme abas olmadka mslmanlarn ibdetleri shhatli olmaz ve gerek ibdet, gerek kurtulu gereklemez. "Mescidler Allah'a aittir. Orada Allah ile beraber bir bakasna dvet, du etmeyin." (72/Cin, 18)

Baz insanlarn sand gibi, ibdet sadece hiret iin deildir. Zira bu din,

dnya hayatndaki insann iini slah etmek iin de inmitir. Akdesini olsun, eriatn olsun, ibdetini olsun, onun dnyadaki her eyini dzene koymak iin gelmitir. (Bkz. 57/Hadd, 25).

Bundan dolay bu dinde dnya ile hiret her bir parasnda baldr. nsanlar,

dnya hayatnda alan organlar, hirete bal kalpleriyle dinin glgesinde yaarlar. "phesiz namaz, fuhutan ve ktlkten men' eder." (29/Ankebt, 45)

Dnyada ktlklerden menediyor, hirette ise mkfat var. M'min, Allah

rzs iin namaz klar. Ayn zamanda fuhutan ve ktlkten de alkonarak dnya hayatn slah etmi olur. Orucun farz klndn bildiren yetin sonunda da "umulur ki korunursunuz" denilir (2/Bakara, 183).

Dnyada korunup, yeryznde hayatnz slah edersiniz, hirette ise mkfata

eriirsiniz. Zektn emredildii yetlerde (9/Tevbe, 60, 103; 70/Meric, 24-25) geen temizleme, oaltp arttrma, zenginin fakire balamas, zektn belirlenen snflara datlmas dnyada yaplr; hirette ise mkfat vardr. Hacc sresi, 27-28. yetlerde belirtilen maslahatlar da byle. Bylece ibdet ayn anda hem dnya, hem de hiret iin oluyor.

Bir baka ynden L ilhe illllah'a btn gerektirdikleriyle yapan bir

mslmann hayatnda hiretten kopuk sadece dnya iin bir amel yoktur. Hatta insanlarn sadece beden hatta hayvan, sadece dnyalk grdkleri cinsel iliki bile buna dahildir.

Nitekim Raslllah (s.a.s.) buyuruyor ki: "Sizden herhangi birinizin cim

yapmasnda sevap vardr." Dediler ki: Ey Allah'n Rasl! Bizden herkes eine ona duyduu ehvetten dolay gider, byleyken nasl ona sevap olur? Cevaben buyurdu ki: "Ne dersiniz, ayet harama gitseydi gnah olmayacak myd?

te, hella gittiinden ona sevap vardr." (Sahih-i Mslim) Bu sebeple eler

arasndaki sevimeler bile ayn anda hem dnyev, hem de uhrev bir i oluyor. (2)

17

Allah'a bdet Allah'a ibdetin anlam: Kur'an'da 82 yette "Allah'a ibdet" ten sz edilmitir.

nsan, Allah'a ibdet iin yaratlmtr (51/Zriyt, 56). Btn peygamberler, insanlar Allah'a ibdet etmeye dvet ettikleri gibi (2/Bakara, 83; 3/l-i mrn, 64; 5/Mide, 72...), kendileri de O'na ibdet etmilerdir (13/Ra'd, 36; 21/Enbiy, 73; 39/Zmer, 11, 14).

Kur'an'da hem "ey insanlar" hitabyla, (2/Bakara, 21) hem de "ey m'minler"

hitabyla (22/Hac, 77) Allah'a ibdet etmek emredilmi ve ibdetin ihlsla, (98/Beyyine, 5) hibir eyi ortak komadan yalnz Allah'a yaplmas istenmitir (4/Nis, 36).

Allah'a ibdetten bahseden yetlerdeki ibdet kavram, genel olarak tevhid,

itaat, du, Allah' bilmek, O'na boyun emek, iman etmek ve slih amel ilemek anlamlarn ifade eder.

Kur'an'da ibdet kavram, Allah'n varln ve birliini ikrar etmek,

Peygamberlerine ve Peygamberleri ile gnderdii ilh vahye iman etmek, O'na boyun eerek itaat etmek, slm'n hell ve haram, emir ve yasak btn hkmlerini tatbik etmek, Allah'n rz olduu eyleri yapmak ve hkmne rz olmak, nimetlere kretmek, musibetlere sabretmek, insanlarn haklarna riyet edip onlara efkat ve merhamet etmek anlamlarn ifade eder.

Buna gre Kur'an'da ibdet kavram; iman, ahlk, namaz, oru, hac, zekt,

cihad, evlenme, boanma, hell-haram, miras, ticaret, ahde vef, yemin, keffret, ukubat... ksaca Kur'an'n bandan sonuna kadar btn hkmlerini uygulamay, emir ve yasaklarna riyeti, snrlarn korumay iine alr.

Fkh Usl kitaplarnda Kur'an hkmlerinin itikad, ibadet, ahlk, mumelt,

ukubat eklinde ksmlara ayrlmas, anlatm kolaylatrmak iindir. Yoksa, ahlk ve amel hkmler, "ibdet" kavramnn manalarndan tamamen ayr demek deildir. nk Kur'an'n amel ve ahlak btn hkmlerini uygulamak, Allah'a kulluk etmektir. Bu itibarla Kur'an hkmlerinin hepsi "ibdet" kavramna dahildir. Uygulama itibaryla ibdetleri drt ksma ayrabiliriz:

1- man, ihls, niyet, tefekkr, mrifet, sabr, takv, havf ve rec gibi

kalb/btn ibdetler.

18

2- Namaz, oru, zikir, tesbih, tehlil, tekbir, tahmid, du, insanlara iyi mumele, ana-babaya iyilik, sla-i rahim gibi vcut organlaryla yaplan ibdetler.

3- Zekt, sadaka, fakirlere ve yaknlara yardm, Allah yolunda infak gibi

mal ve servetle yaplan ibdetler. 4- Hacca gitmek, mal ve can ile Allah yolunda cihad etmek gibi hem

mal, hem de bedenle yaplan ibdetler. Allah'n yaplmasn istedii eyleri yapmak da, yasaklad eylerden

kanmak da Allah'a kulluk etmektir, ibdettir. nk ibdetin temel anlam, Allah'a boyun eerek itaat etmektir. taat da iki ekilde olur: Emirlere uymak ve yasaklardan kanmak.

Namaz, Tm bdetler in Prototiptir Kelime-i ehdet, oru, hac, zekt gibi slm'n rknlar hep namazda mevcut.

Namaz, bir tevhid ve ehdet eylemidir. Namaza arlrken ehdetler haykrlr; namazn iinde ehdet kelimeleri vurgulanr. Okunan du ve yetler hep ehdet kelimesinin almlardr. Namazda yeme ime olmaz; namazda oruluyuzdur.

Zekt, namazda mevcuttur: mrn, vaktin zekt namazla yerine getirilir. Hac,

Kbe'yi ziyaretle gerekleir; namazda da Kbe'ye ynelinir. Namaz hacdr; namaz miractr. Namaz dudr; Namaz zikirdir. Namaz Kur'an okumak; namaz Allah'la konumaktr. Kinat kendi halleriyle namaz klmaktadr.

Meleklerin bazs devaml kyamda, bazs rk ve secde halinde ibdet

etmekteler. Dalar, namazdaki kyam halinde dimdik durmaktalar. Bitkiler, aalar secde halindeler; aalar, balar ve azlar saylan kkleriyle topraktan gda almaktadrlar; Bitkilerin de kkleri, yani balar yerdedir.

Hayvanlar rk halinde iki bklm eik yaamaktalar. nsann namaz ise,

btn yaratklarn ibdetini kendisinde toplamaktadr. Namaz, ayn zamanda tekbir, tesbih, hamd, kr, zikir, Kur'an kraat gibi hemen tm ibdet eitlerini de iermektedir.

Hayatmzn her safhas namaza benzemeli. Namazdaki ruh ve heyecan namaz

dna tamal, her eylemimizi namaz gibi, bizi Allah'a yaklatran gerek ibdete

19

evirmeliyiz. Bu anlay, namazn da, gerekten ikame edilen namaz olmasn salar. nsan ktlk ve fahdan alkoymayan namaz, hadis-i erifteki ifadeyle, yarn paavra gibi suratmza arplabilir. Allah'n byle bir namaza ihtiyac olmad hadiste belirtilmektedir. Namazn bizim gnlk hayatmza yn veren, bize ihtiyacmz olan tehizat, mhimmat salamas gerektii "hu" ve "ikame" ifadeleriyle de vurgulanr. kame etmek, namaz ayaa kaldrmak, dosdoru klmak demektir. Namaz ikame etmekle, hayatmzdaki ktlkler de kalkacak, ayn ekilde tm eylemlerimiz de namaza benzeyecektir.

Ashb da byle deerlendirdi namaz. Peygamberimiz, vefatna yakn iddetli

rahatszlnda kendisi cemaatin nne geip imamlk yapamad zamanlar, Hz. Ebubekir'i namaz kldrmak iin grevlendirdi. Sonra devlet bakan seiminde ashb bu olay dikkate alarak "deil mi ki Peygamberimiz namazda Ebubekir'i bamza geirdi: namaz gibi olmas gereken hayatmzda da o bamza gemeli" dediler. Onlar dini byle anlamlard.

Sadece namaz deildi ibdet olan. Ve namaz prototip ibadetti. O yzden

namazdaki imamla "immet-i sur" (kk imamlk); devletin bandaki imamla (bakanla/nderlie) "immet-i kbr" (byk imamlk) denilir. Bu olay da gstermektedir ki, hayatmzdaki davranlarmz namazn mesajna benzerken; liderimiz, devlet bakanmz da imama benzemeli; imamda aranan artlar yneticide de aranmal.

mam, namazda yanldnda ncelikle imama yakn olanlar, deilse cemaatin

fertlerince uslne uygun nasl uyarlmas gerekirse, her konumdaki liderler ve yneticiler de yle uyarlmal.

Allah, en gzel biimde yaratt ve yeryznde halife yapt, btn

yaratklardan stn kld, gklerde ve yerde ne varsa hepsini hizmetine sunduu ve saysz nimetler verdii insan, kendisine ibdet etmesi iin yaratmtr. nsann bu grevini yerine getirebilmesi iin ona akl, fikir ve kabiliyet vermitir. Peygamberler ve kitaplar gndermek suretiyle bu grevini nasl yapacan da bildirmitir. Allah, insan ibdet etmesi iin zorlamamakla birlikte, srarla kendisine ibdet etmeyi emretmi, ibdet edenlere mkfat, etmeyenlere ise ceza vaad etmitir.

Herhangi Bir Eylem Nasl bdet Olur? Bir eylemin Allah'a ibdet olabilmesi iin u zelliklerin bulunmas

gerekir: nan, meriyet, usl ve niyet. 20

Bir fiilin ibdet olabilmesi iin iman bata gelen arttr. kinci art ise, o

yaplan iin tat cinsinden olmas lazmdr. nk ibdet kelimesi itaat anlamna gelir. Yani dinin yaplmasn gzel grd bir emri veya mer grd bir mubah i olmas gerekir. nc art ise, yaplan iin Allah'n istedii, Rasl'n uygulad biimde yaplmas gereidir. Drdnc art da niyettir. Allah'n rzs iin yaplmas, bir mer ii ibdet seviyesine karr. Allah'a yaklamak ve O'na itaat etmek gibi yksek gayeler, bir eylemi ibdete dntrr.

mansz ve ihlssz amel, ibdet olmaz; byle bir ibdet boa gider (5/Mide,

5). Haramlar, dinin yasaklad eylemler, hibir zaman Allah'a ibdet olmaz. Yaplan mer eylemin usl (metodu) da nemlidir.

Mesela, namaz Allah'n istedii tarzda, Peygamberimiz'in kld ekilde deil;

baka ekilde klarsak, o, ibdet olmaktan kar. bdette niyet arttr. Peygamberimiz (s.a.s.), "Ameller, ancak niyetlere gredir." buyurmutur. (Buhr, Bed'l-Vahy 1, Itak 6, Talak, 11, man, 23; Mslim, mre 155)

Bu nedenle Allah'a kurbet ve itaattan baka bir maksatla yaplan fiiller,

"ibdet" olmaz. Mesela niyetsiz a durmak oru deil, niyetsiz Kbe'ye gitmek de hac deildir.

Allah'tan Bakasna bdet Kur'an'da 53 yet-i kerimede "Allah'tan bakasna ibdet"ten sz edilmitir.

Allah Tel, cin ve insanlar kendisini tanyp ibdet etmeleri iin yaratmtr (51/Zriyt, 56). Fakat, imtihann gerei olarak onlar bu konuda zorlamamtr. Bu sebeple cin ve insanlardan, bir tek ilh olarak Allah' tanyp kabul edenler ve sadece O'na ibdet edenler olduu gibi; canl ve cansz varlklar Allah'a ortak edip onlara ibdet edenler de vardr.

Allah, ilk insan dem (a.s.)'den itibaren insanlara eliler ve kitaplar

gndermek suretiyle cin ve insanlar Allah'tan bakalarna ibdet etmemeleri konusunda uyarmtr. "Andolsun Biz, her millet iinde Allah'a ibdet edin, tut(a ibdet)ten kann diye bir peygamber gnderdik. Onlardan kimine Allah hidyet etti, onlardan kimine de dallet hak oldu." (16/Nahl, 36)

Allah'tan Baka Taplan Varlklar: Allah'tan bakasna tapanlar, sadece

cinler ve insanlardr. Taplanlar, yani mbud, rab ve ilh edinilen varlklar ise; ibdet kavramnn getii yetlerde Allah'tan bakalar (6/En'm, 56; 10/Ynus, 21

104...), Allah'tan baka, insanlara fayda ve zarar vermeye gc yetmeyenler (5/Mide, 76; 10/Ynus, 18), iitmeyen, grmeyen ve insanlara hibir ey kazandrmayanlar (19/Meryem, 42), Allah'tan baka tapnlan putlar/evsn (29/Ankebt, 17), heykel eklindeki putlar/asnm (14/brhim, 35; 26/uar, 70, 71), sahte tanrlar/ilhlar (43/Zuhruf, 45), heykeller (21/Enbiy, 53), tut (5/Mide, 60; 39/Zmer, 17), eytan (36/Ysin, 60; 19/Meryem, 44), atalarn tapt eyler (11/Hd, 62, 87, 109; 14/brhim, 10), Allah'a ortak koulanlar (10/Ynus, 28), cinler (34/Sebe',41), insanlar (23/M'minn, 47), melekler (34/Sebe',40; 43/Zuhruf, 19-20), Allah'tan baka dost tutulanlar (39/Zmer, 3), Allah'tan baka ilh diye isimlendirilen putlar (12/Ysuf, 40), kfirlerin tapt eyler (37/Sfft, 161), elle yontulup yaplanlar (37/Sfft, 95) olarak zikredilmilerdir.

Allah'tan Bakasna bdetin Anlam: Allah'tan bakasna ibdet; insan, cin,

melek, eytan, atalar, liderler, hkmdarlar, bilginler, veliler, slih kiiler gibi canl ve cansz varlklar ilh ve rab kabul etmek, onlara Allah'a isyan konusunda itaat etmek, boyun emek, du edip yalvarmak, kurban kesmek, kulluk etmek, secde etmek, eilip sayg gstermek, Allah yerine mbud edinilen kimselerin emir ve yasaklarna, hell ve haramlarna, prensip ve sistemlerine uymak anlamlarna gelir.

Allah'tan bakasna ibdet etmek, Allah'n varln kabul etmemek

anlamna gelmez. Kur'an'n indirildii zaman Mekke mrikleri Allah'n varln, yaratc ve rzk verici olduunu kabul ediyorlar, ama bir tek ilh olduunu kabul etmiyorlard. Kendilerini Allah'a yaklatrr ve efaati olur midiyle ilhlara tapyorlard.

Kur'an'da bu husus, yle bildirilmektedir: "...Allah'tan baka evliy (dostlar)

edinen kimseler, biz bunlara srf bizi Allah'a yaklatrsnlar diye ibdet ediyoruz (demektedirler). (39/Zmer, 3) "Halbuki insan Allah'a yaklatran iman ve slih ameldir." (34/Sebe' 37)

"Allah' brakp kendilerine ne zarar ne de fayda vermeyen eylere ibdet ediyorlar ve: 'Bunlar, Allah katnda bizim efaatilerimizdir' diyorlar..." (10/Ynus, 18)

Demek ki Allah'a ibdet edebilmek iin Allah'n varln, yeri g yaratttn, rzk verdiini kabul etmek yeterli deildir. Allah' bir tek ilh olarak kabul etmek, O'ndan baka canl ve cansz hibir varla tapmamak ve tutu reddetmek demektir.

22

Putlara, Heykellere bdet nsanlara Fayda ve Zarar Vermeyen, itmeyen, Grmeyen Putlar ve

Heykelleri lh Edinmek ve Onlara bdet Etmek: Kur'an- Kerim'in and irk eitlerinden birisi, putlara ibdet eklinde ortaya kan tapnmadr. Putlar eit olarak ok fazla olmakla beraber, genel olarak iki ksmda mtlaa edilebilirler:

1- nsan, hayvan veya bunlarn karm bir eklin; iinde bir sembol, bir ruhu,

bir rneklii temsil ettii anlayyla aa, ta ve madenden yaplarak, temsil ettii varsaylan semboln kutsanmas biimindeki putuluk. Bu tr putlara sanem veya vesen ad verilir.

2- Herhangi bir ekil dnmeksizin kafalara, gnllere, kalplere dikilen veya

tbi olunan putuluk. Bu tr putperestliin grnts daha moderndir. Birinci maddede ele aldmz putuluk olaynda putlar, tapanlarn nazarnda

tabiat st yce bir gc ve kuvveti temsil ettikleri iin, putperestler bu g ve kuvvetin, tapndklar putlarda gizli olduuna inanrlar. Bu balamda her putun veya putuluun ilgili bulunduu bir efsnesi vardr. Bu putlarn bir ksm iyilii, bir ksm erri, bir ksm ucuzluu vs. yi temsil eder.

slm tarihilerinin kaydettiklerine gre, putperestlik slm'dan nce Arap

yarmadasnda olduka yaygnd. Denilebilir ki, Arabistan'da putuluun tm eitleri olmakla beraber, daha ok birinci ksmda anlatmaya altmz putperestlik yaygnd.

Putuluun her eidine kar kan ve putlara ibdet etmenin ktln en

beli biimde ortaya koyan Kur'an- Kerim yetleri, insanoluna, yaratcnn sadece Allah olduu fikrini alama sadedinde delil stne delil sunar. "Siz, elinizle yonttuklarnz (putlar)a m tapyorsunuz? Oysa sizin de, btn taptklarnzn da yaratcs Allah'tr." (37/Sfft, 95-96)

"De ki: Ey insanlar! Benim dinimden phede iseniz (iyi bilin ki) ben, sizin

Allah'tan baka ibdet ettiklerinize ibdet etmem. Yalnz sizi ldrecek olan Allah'a ibdet ederim. Bana m'minlerden olmam emredildi." (10/Ynus, 104) yette geen "Allah'tan bakasna ibdet" , putlara du etmek ve yalvarmak anlamndadr.

Nitekim peinden gelen yette, "Yzn Allah' birleyici olarak dine evir ve

mriklerden olma!" (10/Ynus, 105) denildikten sonra, "Allah'tan baka sana ne fayda, ne de zarar vermeyecek olan eylere yalvarma/du etme. Eer byle

23

yaparsan, o zaman sen zlimlerden (mriklerden) olursun." (10/Ynus, 104) buyrulmutur.

"De ki: (Ey mrikler!) Ben, Allah'tan baka yalvardklarnza ibdet etmekten

men olundum." (6/En'am, 56; 40/M'min, 66) Bu yetteki "du"ya, "ibdet" anlam verilebilir. Bu takdirde ibdet, ilh kabul ederek putlara sayg gstermek anlamn ifade eder. Putlara ibdet, ister musibet ve skntl anlarda onlara yalvarmak, du etmek; ister ilh diye ta'zim gstermek olsun, neticesi ayndr. Byle bir davran irk (6/En'm, 56; 10/Ynus, 18), hak yoldan sapmak ve hidyete erenlerden olamamaktr (6/En'm, 56). Allah'tan bakasna tapanlar cahil kimselerdir. "Ey cahiller! Allah'tan bakasna ibdet etmemi mi bana emrediyorsunuz?" (39/Zmer, 64)

Kur'an'da Allah'tan bakasna taplanlar, insana zarar ve faydas dokunmayan

(10/Ynus, 18), rzk vermeyen (16/Nahl, 73), insan eli ile yaplan (37/Sfft, 95), iitmeyen ve grmeyen (19/Meryem, 42), bir ey yaratamayan (46/Ahkaf, 4), insanlarn ilh diye isimlendirdikleri bo isimler (53/Necm, 23; 12/Ysuf, 40), uydurma tanrlar (37/Sfft, 86), heykeller (21/Enbiy, 52) ve putlar (14/brhim, 35) olarak nitelendirilmilerdir.

brahim (a.s.), babasna ve kavmine demiti ki: "Sizin u karsnda durup

ibdet ettiiniz heykeller nedir? (Babas ve kavmi), 'Babalarmz onlara ibdet eder bulduk' dediler. (brahim), 'Dorusu siz de, babalarnz da apak bir sapklk iine dmsnz' dedi. (...)

brahim (a.s.), byk bir put hari dier putlar krd. Kavmi, putlarn krldn grnce, 'Bunu ilhlarmza kim yapt? Muhakkak bunu yapan zlimlerden biridir' dedi. (...) (brahim'e), 'Ey brahim! Bu ii ilhlarmza sen mi yaptn?' dediler. brahim, 'Hayr, ite u bykleri yapm. Onlara sorun, eer konuurlarsa' dedi. (...)

(Kavmi), 'Ey brahim! Sen de bilirsin ki, bunlar konumazlar dedi. Bunun zerine brahim, 'Siz Allah' brakp da size hi fayda ve zarar vermeyen eylere mi ibdet ediyorsunuz? Size ve Allah'tan baka taptklarnza yuh olsun. Akllarnz kullanmyor musunuz? (dedi.) (21Enbiy, 52-54, 58-59, 62-63, 65-67). "Ey babacm! itmeyen, grmeyen ve sana hibir ey kazandrmayacak olan eylere niin ibdet ediyorsun?' dedi." (19/Meryem, 42)

Kendi elleriyle yapp ilh diye adlandrdklar (14/brhim, 35) heykellerin

(temsl), insanlara elbette faydas ve zarar olmaz. Bu sebeple heykelleri ilh edinip onlara sayg gstermek, yalvarmak, onlardan medet ummak, ahmaklk ve aklszlktr. Allah'tan bakalarna, uydurma ilhlara, putlara ve heykellere tapanlar,

24

kendilerini felkete srklemi, dnya (11/Hd, 109) ve hirette Allah'n azabn hak etmi olurlar (21/Enbiy, 98)

Kendisinden bakasna ibdet edenlere, "Siz ve Allah'tan baka ibdet

ettikleriniz cehennemin odunusunuz. Siz oraya (cehenneme) gireceksiniz" (21/Enbiy, 98) uyarsn yapan Yce Allah, "Allah'tan baka dilediinize ibdet edin!" (39/Zmer, 15) diyerek mrikleri tehdit etmitir (37/Sfft, 22-34).

Allah'tan baka ibdet edilenler, kymet gn kendilerine ibdet edenleri inkr

edecekler ve onlara dman olacaklardr. "(Mriklerin taptklar ilhlar), onlarn ibdetlerini inkr edecekler ve onlara dman/kar olacaklardr." (19/Meryem, 82; 46/Ahkaf, 6)

Beerin byle dalletleri var; Putunu kendi yapar, kendi tapar! diyor ir.

nsanlarn kendi elleriyle yaptklar putlara ve heykellere ibdet etmeleri; onlar Allah katnda kendilerine efaati ve yardmc olur, kendilerini azaptan korur inanc ile ilh edinip tapmak, sayg gstermek, du edip yalvarmak, sknt anlarnda onlara snmak anlamlarn ifade etmektedir.

Put, sadece Araplarn chiliye dneminde taptklar basit ve alelde

ekillerden veya zellikle Hz. brahim dneminde olduu gibi, muhtelif chiliye sistemlerinde tapnlan tatan, tuntan, tahtadan heykellerden ve aa, ku, hayvan, yldz, gk cismi, ate, ruh veya hayallerden ibaret deildir.

Bu basit puta tapnma ekilleri Allah'a irk komann btn boyutlarn

kapsamaz. Yalnzca bu ilkel putuluklar zerinde duracak olursak ve Kur'an'daki irkten maksadn sadece bunlar olduunu kabul edecek olursak, olduka boyutlu olan irk kavramndan bir ey anlamayz. Kurann evrensel boyuttaki ve zamanlar st mesajn kavrayamayz.

Kurann en byk problem olarak grd irk, kymete kadar hemen tm

toplumlarda olabilecek tm tevhid d kutsama ve tapnma zelliklerini kapsar. Kur'an'a gre put, o kadar geni anlamldr ki, kiinin Allah'n dnda hayatnn amac kld madd-mnev her eydir. Bu putlar hayatn amac klmak da Allah'a irk komak olarak nitelendirilmitir.

Fakat insanlar kendilerine fayda ve zarar olmayan ta, aa, maden vs. eylere

ibadete sevkeden sebepler nelerdi? nsanlar niin putlara tapmlar ve tapmaya devam ediyorlar? Bu konuda Kur'an u yetlerde bu sorulara cevap vermektedir:

25

39/Zmer, 3; 10/Ynus; 18; 17/sr, 56-57; 43/Zuhruf, 86; 39/Zmer, 44; 30/Rm, 13.

Tuta bdet "Andolsun biz, her millet iinde: 'Allah'a ibdet edin, tuttan kann' diye bir

eli gnderdik." (16/Nahl, 36) Bu yette "tut", ibdet konusunda Allah'n karsna konulmu ve ondan kanlmas emredilmitir. u yette ise, tuta ibdetten saknan ve Allah'a ynelen kimsenin mjdelenmesi istenmitir: "Tuta ibdet etmekten kanan ve Allah'a ynelenlere mjde var." (39/Zmer, 17)

u yette de, tuta ibdet edenler iddetle knanmaktadr: "De ki: Allah

katnda yeri bundan daha kt olan size syleyeyim mi? Allah'n lnetledii ve gazap ettii, aralarndan maymun, domuz ve tuta tapanlar kard kimseler; ite onlarn yeri daha ktdr ve onlar doru yoldan daha ok sapmlardr." (5/Mide, 60) (Ayrca, tutu reddetmek konusunda bkz. 2/Bakara, 256, 257; 4/Nis, 51, 60, 76; 16/Nahl, 36)

Nedir tut? "Tut" kelimesinin kk "tuyan"dr. Tuyan, isyanda haddi

amak, azmak, zulmetmek, sapmak, lsz ekilde hareket etmek, byklenmek anlamlarna gelir. Tut; eytana, putlara, Allah'tan baka taplan her varla, insan azdranlara, insanlar haktan ve hidyetten saptranlara, hayr yolundan men edenlere, haddi aanlara, kfr ve dallette nderlik edenlere, gaybdan haber verdiini ileri sren khinlere/medyumlara, insanlarn Allah'a ibdet etmelerine ve slm' yaamalarna engel olanlara denir.

Put olsun, aa olsun, insan veya hayvan olsun, Allah'tan baka tapnma

konumunda olan her ey; kanunlarnda Allah'n dinine kar snr aan zlim ynetici ve Allah'n indirdii hkmlerin gayrisiyle hkmeden idareci; slm eriatna uymayan btn metod, dnce, fikir, ideoloji, pozisyon, det, gelenek ve grenekler tut kapsamna girer. Ayrca tuttan honut olup ona balanan, tuta kullua aran, tutun dvet ettii eye sahip kan da kendi sapkl iinde tuttur.

Kur'an- Kerim'de tutla ilgili btn yetleri dikkate aldmzda u sonuca

varrz: Kulu Allah'a kulluktan, dinde ihlsl olmaktan, Allah ve Raslne itaatten alkoyan ve eviren her ey tuttur. Tut; hakk ezmeye alan, Allah'n kullar iin izdii snrlar ineyen her kimse veya her nesnedir. Allah ile balants

26

olmayan her program ve Allah'a balanmayan her eit dnce, sistem, edep ve alkanlk; otoritesini Allah'n sisteminden almayan her idare, Allah'n otoritesine, ulhiyetine ve hkimiyetine dman olan her ey tuttur. (3)

Allah'a isyan konusunda herhangi bir kimseye itaat eden kii, o kimseye ibdet

etmi olur ve bu itaat edilen kimse tuttur. Mevddi, tut kelimesini yle izah eder: "Tut, Allah'a kar azan, isyan eden, kulluk haddini aarak kendisi iin ulhiyet ve rubbiyet iddisna kalkan her ahs, zmre ve idareye denir. Tut, Allah'a kar haddi aan ve zulmeden her trl stnlk, otorite, bakanlk veya komutanlktr. Tut, mlknde hkmn yerine getirir; kullarn zorla, aldatmakla yahut kt yollarla kendine itaate arr. Kiinin bu trl otoriteye, bakanla, liderlie boyun emesi ve ona tapmas tut iin bir ibdettir. (4)

Kur'an'a gre tut; Allah'n, dininin, elisinin ve kitabnn karsna konulan,

Allah yerine taplan, slm'n hkmleri, emir ve yasaklar, hell ve haramlar yerine ikame edilen, Hz. Muhammed (s.a.s.)'in yerine nder seilen, Kur'an dncesi, inan ve hayat tarz yerine baka dnce, inan, hayat ve ynetim biimi koyan, hayata geiren, bunlara nclk eden ve uyulan her insann, her sistemin ortak ad ve semboldr.

Buna gre tuta ibdet, Allah'tan baka eytan, insan, nder, khin gibi canl

ve cansz varlklara, Allah'a isyan anlamna gelecek ekilde itaat etmek, boyun emek, Allah'n hkm yerine Allah'tan bakalarnn hkmlerini kabul edip isteyerek uygulamak demektir ki bu, insan irke, kfre gtrr.

Gnmzde, kelime-i ehdet getirip namaz klan, oru tutan, hacca giden baz

kimselerin tutun hkmne rz gsterdikleri, tuta itaat ettikleri, sadece Allah'a mahsus olan sfatlar bakalarna verdikleri bilinen bir gerektir. Yine bu kimselerin Allah' brakp birtakm armalar, iarlar, iaretleri, bayraklar, gelenek ve grenekleri ycelttikleri ve bu saylan deerler uruna mallarn, namuslarn, ahlklarn fed ettikleri, bylece bu deerlere kulluk ve ibdet ettikleri ortadadr.

Bu ahslarn tutun ortaya koyduu nefsan, ehvan ve ind deer

yarglaryla Allah'n kanunlar ve eriat atacak olsa, hep Allah'n eriatn onlarn istekleri dorultusunda yontarak ekil verdikleri, ksacas putlarn veya putlarn arkasna snm olanlarn emir ve yasaklarn harfiyyen yerine getirdikleri ve Allah'n eriatna tamamen zt olan sistemleri kabul ederek onlarn hkmlerini tatbik ettikleri de inkr edilemez. Bundan daha ak putuluk dnlebilir mi?

Putlarn emir ve direktifleri dorultusunda hareket ederek onlarn yolundan en

kk apta ayrlmayanlar, Allah'n Kitabna ve Raslnn snnetine kulaklarn

27

tkayarak putlarn ve onlarn ibirlikilerinin arsna kulak verenlerden daha iyi putperest olur mu? Bunlar apak mrik olduklarn kendileri bile iln ediyorlar. Bu tr insanlar; ister namaz klsn, ister oru tutsun, ister haccetsin ve isterse sabahlara kadar Allah diyerek tesbih eksinler. Ne yaparlarsa yapsnlar, kendilerini putu mrik olmaktan kurtaramaz, kimse de onlar zorla temize kararak mslman yapamaz; onlar tevbe edip, her trl puta ve tuta kulluk/ibdetten vazgemedikleri mddete... (5)

Bir kimse tutu reddetmedike gerekten iman etmi saylamaz. Tevhid'in

art, Allah'a imandan nce tutlar reddetmek, onlar tanmamaktr. Bu durum, Kuranda aka beyan edilmitir: "Artk kim tutu reddedip Allah'a iman ederse, kopmayan salam kulpa yapm olur." (2/Bakara, 256)

Bilginlere ve Din Adamlarna bdet Allah'a irk komann bir eidi de Allah'n izin vermedii alanlarda insanlara

itaattir. Oysa ibdette esas olan Allah'a itaat, Peygamberine itaat ve mslmanlardan olan emir sahiplerine itaattir (4//Nis, 59).

Ne var ki, insanolu, ou zaman kendi cinsinden olan beerden baz

kimselerin birtakm stn zelliklere sahip olduklarn dnerek onlar rab konumuna getirmi ve bylece onlara ibdet etmitir.

Kur'an- Kerim, yahudi ve hristiyanlarn, ulhiyet ve rubbiyet makamna

Allah'tan bakasn koyarak kullukta ona yneldiklerini, oysa itaat ve ibdetin sadece Allah'a has klnmas gerektiini yle dile getiriyor: "(Ehl-i kitap), bilginlerini ve rhiplerini Allah'tan ayr rablar edindiler. Meryem olu Mesih'i de (rab edindiler). Oysa kendilerine yalnz tek ilh olan Allah'a ibdet etmeleri emredilmiti. O'ndan baka tanr yoktur. O, onlarn ortak kotuklar eylerden mnezzehtir." (9/Tevbe, 31)

Yahudi ve hristiyanlarn, bilginlerini ve rhiplerini rab edinmeleri, onlara

ibdet etmeleridir. bdetleri ise, onlarn, Allah'n haram kld eyleri hell, hell kld eyleri haram klmalarn kabul edip itaat etmeleridir. Yahudi ve hristiyanlar, Allah'n emrine, hakkn hkmne deil; onlarn irdelerine tbi oldular; onlara Allah'a tapar gibi taptlar. Hatta Allah' brakp onlara taptlar.

Allah'n emrine, Kitabn szne, hakkn gerektirdiine aktan aa

muhlif olan hususlarda Allah'a isyan ettiler; onlarn arzularna ve emirlerine itaat ettiler. Allah'n haram kld eyleri, onlarn emriyle hell kldlar. Allah'n

28

yapmayn dedii eyleri yaptlar; yapn dediini yapmadlar. Bunun hilfna onlarn emir ve yasaklarna, hev ve heveslerine tbi oldular. (Elmall, IV, 2511) (Bu konuyla ilgili olarak Adiy b. Htem'le ilgili hadis iin bkz. Tirmiz, Tefsir 9).

Buna gre yetteki rhipleri ve bilginleri rab edinip ibdet etmek, Allah'n

hellini haram, haramn hell saymalar konusunda onlara itaat etmek anlamna gelmektedir. Yoksa onlar, bilginleri iin oru tutuyor, namaz klyor deillerdi. Demek ki herhangi bir insann, ister bilgin olsun ister ynetici, Allah'n emir ve yasana, hell ve haramna ters den emir ve hkmlerine gnlden katlmak, onu hkm/kanun koyucu olarak kabul etmek, ona itaat ederek Allah'n hkmne muhalefet etmek; onu Allah'tan baka rab edinmek ve ona ibdet etmek demektir.

(Elmall Tefsiri, IV, s. 2512). "Yaratcya isyan etme konusunda

yaratlana itaat edilmez." (Buhri, Ahkm 4; Mslim, mre 39, 46) Hakk btl, btl hak yapmaya alanlar, ilim haysiyetinden yoksun birer tutturlar. Bu ekilde davranlar, irk, kfr ve Allah'tan bakalarn rab edinmek ve onlara tapmaktr. (Elmall, IV, s. 2513, 2514).

Allah'n kitabna yetki tanmakszn hell ve haram snrlarn belirleme

yetkisini kendisinde grenlerin nefislerini ilve rab ittihaz ettiklerini ve onlara kanun koyma yetkisi tanyanlarn da onlar rabler edindiklerini yukardaki yet ve hadislerden renmi oluyoruz.

Kur'an'n on drt asr nce getirdii en byk prensiplerden biri de, hangi

makam ve mevkide olursa olsun, insana deil; yalnz Allah'a ibdet edilmesi prensibidir. slm, beeriyeti sadete erdirmek, zulm ortadan kaldrmak, insana kulluk etmeye sevkeden istismar yok etmek yolunda birleilmesi gerekli olan belirterek yahudi ve hristiyanlara bakn nasl hitap ediyor: "De ki: Ey Kitap ehli, gelin aramzda birleebileceimiz bir kelime zerinde toplanalm: Allah'tan bakasna kulluk etmeyelim. O'na hibir eyi ortak komayalm. Bazmz bazmz Allah'tan baka rablar edinmeyelim!" (3/l-i mrn, 64)

Kur'an- Kerim, kula kulluu ortadan kaldrmak ve sadece Allah' kulluu tesis

etmek zere gnderilen Kitap olduu iin, insanlarn Allah' brakp hemcinslerinden olan insanlara ibdet/kulluk etmesini nlemek amacyla eitli deliller serdetmi, bu konuda geni aklamalar yapmtr:

"Hibir insana yaramayacak/yakmayacak bir ey varsa, Allah'n kendisine

Kitap, hikmet ve neblik vermesinden sonra onun insanlara: 'Allah' brakn da bana kul olun' demesidir. Tam aksine o; 'Kitab rendiiniz ve okuduunuz ynyle Allah'a kul olun' der. O, size: 'melekleri ve peygamberi ilh edinin' diye 29

emretmez. Siz mslman olduktan sonra size hi imanszl emreder mi o?" (3/l-i mrn, 79-80) stisnasz btn peygamberler: "Ey kavmim, Allah'a ibdet edin; sizin O'ndan baka ilhnz yoktur." (7/A'rf, 59, 65, 73, 85; 12/Ysuf, 40; 11/Hd, 1-2; 16/Nahl, 36) buyurmulardr.

Tarihe ibret nazaryla baktmz zaman ok deiik ve eitli irk grntleri

ierisinde insanlarn baz bilge kimseleri veya kimi peygamberleri ilh kabul ettiklerini gryoruz.

Mesela, baz kimseler tarafndan peygamber olduu iddia edilen ve en azndan

yce vasflara sahip bilge bir kimse olduu herkese kabul edilen Buda, salnda ilhlk iddia etmemi, bilkis insanlar Allah' tek ilh edinmeye arm olduu halde, tbleri onu lmnden sonra ilh edinmi ve ona tapmlardr.

Ayn ekilde Hz. sa (a.s.) salnda kendisinin, Allah'n kulu olduunu iln

etmi ve insanlar da sadece Allah'a kul olmaya arm olduu halde, vefatndan hemen sonra, bizzat kendi kavmi tarafndan ilh kabul edilerek Allah'a irk koulmutur. slm bu tr bir sapkln nne gemek iin deliller getirmi ve bunun irk olduunu her frsatta vurgulamtr.

Kur'an, kullara kulluu ortadan kaldrarak yeryznde hkimiyeti sahte ilh

ve rablerin elinden ekip alarak sadece Allah'a vermek iin delil stne delil getiriyor ve bu noktann son derece nemli olduunu insanlara srarla vurguluyor. (6)

eytana bdet Yce Allah, insanlara eytana ibdet etmemelerini, kendisine ibdet etmelerini

emretmektedir: "Ey demoullar! Ben size, 'eytana ibdet etmeyin. Zira o, sizin iin apak bir dmandr. Bana ibdet edin. En doru yol budur' diye tavsiye etmemi miydim? (36/Ysin, 60-61)

eytana ibdet, vesvese verdii, ssl gsterdii eylerde ve Allah'a isyan olan

konularda kendisine itaat ve ittib etmektir. Allah, insanlara, "eytann admlarna uymayn." (2/Bakara, 168, 208) "nk eytan, insana apak bir dmandr." (17/sr, 53) "Onu dman edinin." (35/Ftr, 6) buyurmutur.

Kur'an- Kerim, ister insanlardan olsun, isterse cinlerden, tm eytanlarn

(6/En'm, 112) insanlar irke drdn bizlere hatrlatr. Sebe kraliesi hakknda bilgi edinmeye gnderilen Hdhd, Hz. Sleyman'a dndnde

30

unlar haber verir: "Onun ve kavminin, Allah' brakp gnee secde ettiklerini grdm. eytan, onlara ilerini sslemi de onlar doru yoldan evirmi, bu yzden yola gelemiyorlar." (27/Neml, 24)

Kur'an, eytann insanlar zerinde, onlarn irdelerini ortadan kaldracak bir

gce sahip olmadn, ancak insanlarn irk komalar ve bylece onlarn sapmalar noktasnda vesvese verdiini aka bildirmitir.

"Grmedin mi biz kfirlere eytanlar gnderdik, onlar oynatp duruyorlar." (19/Meryem, 83)

"Fakat kalpleri katlat ve eytan da onlara yaptklarn ssl gsterdi." (6/En'm, 43)

"O (eytan)lar bunlar (insanlar) yoldan kardklar halde, bunlar doru yolda olduklarn sanrlar." (43/Zuhruf, 37)

eytan, insanlara fuhu ve mnkeri emreder (2/Bakara, 268; 24/Nr, 21).

nsana vesvese verir (7/A'rf, 20; 20/Th, 120). nsanlar arasnda kin ve dmanlk tohumlar saar (5/Mide, 91). nsanlara,

yaptklar ktlkleri ssl gsterir (6/En'm, 43; 8/Enfl, 48). Bo eyler vaad eder (4/Nis, 120; 17/sr, 64). Gerekleri unutturur (6/En'm,

68). Tuzak kurar (4/Nis, 76). nsan saptrmak ister (4/Nis, 60). Onu doru yoldan meneder (27/Neml, 24; 29/Ankebt, 38). Bu sebeple

insann, eytann vesvesesine aldanp ona uymamas gerekir; uyarsa ona ibdet etmi olur.

Kur'an'da iki, kumar, putlar, heykeller, ans oklar, talih oyunlar, eytann ii

olarak ifade edilmitir (5/Mide, 91). Demek ki, Allah'n haram kld, yasak ettii eyleri yapanlar, eytana itaat etmi olmaktadrlar. Kur'an, bu itaati, eytana ibdet olarak ifade etmitir. brahim (a.s.), babasna: "Ey babacm! eytana itaat etme; nk eytan, Rahman'a isyan etmiti" demitir (19/Meryem, 44).

nsan, Allah'tan bakasna, putlara ve benzeri eylere ibdet etmeye ve onlar

irke, kfre ve isyana tevik eden, eytan ve eytanlaan insanlardr. s kimseye itaat eden, sdir. eytana ve kfr, irki ve ktlkleri emredenlere itaat edenler, Allah'a isyan etmi, eytana ibdet etmi olurlar.

eytana ibdet konusunu aklamaya alrken, satanizmden, yani direkt

olarak eytana tapnma dininden uzunca bahsetmeyi, toplumu ok az ilgilendirdii iin gereksiz gryoruz. Yeni dinler edinerek, bunalmlarna gya zm arayan, dzenin ve toplumun kurban baz marjinal genlerin, yenilik ve moda olsun, deiiklik olsun diye, dzen ve toplum eytanndan; gerek eytann kucana snp ona sahiden tapnmaya yneldiklerini gzlyoruz. Satanizm denilen bu

31

eytan severlik ve ktlkln aslnda pek de yeni bir din olduu da sylenemez. zellikle Suriye topraklarnda gnmze kadar varln devam ettiren Yezidlik de bir satanizmdir.

Cinlere bdet Cinler, Allah'n kendisine ibdet etmeleri iin dumansz saf ateten yaratt

varlklardr. (51/Zriyt, 56; 55/Rahmn, 15) nsanlar gibi ibdet ve isyan edebilme yeteneine sahiptirler. Bu sebeple mslman ve kfir, slih ve fsk olanlar vardr. Zaten blis de cinlerdendir.

Sebe' sresinde cinlere ibdetten sz edilmitir: "O gn, kfirlerin hepsini

mahere toplar, sonra meleklere, 'Bunlar size mi ibdet ediyorlard?' der." (34/Sebe', 40) Bu soruya melekler, "(Ey Rabbimiz!) Seni tenzih ederiz. Onlar deil; Sen bizim velmizsin. Hayr, onlar (bize deil) cinlere ibdet ediyorlard. ou onlara iman eden kimselerdi." (34/Sebe' 41) eklinde cevap vermilerdir.

Cinlere ibdet, onlara snmak, korkulardan, mal ve canlarn kaybndan onlara

iltic etmek ve onlardan yardm talep etmektir. yette getii ekliyle cinlere iman ise, muhafaza ve snma hususunda onlarn gcne inanmaktr. (Drt Terim, 87). "nsanlardan baz erkekler, cinlerden baz erkeklere snrlard, cinler de onlarn azgnlklarn artrrlard." (72/Cin, 6) Bu yet, insanlarn cinlere ibdetlerinin, onlara snmak olduunu ortaya koymaktadr.

Yce Allah, sadece kendisine ibdet edilmesini emretmi, kendisinden

bakalarna ibdet edilmesini iddetle menetmitir. Ancak, imtihan gerei olarak, insanlar ve cinleri bu konuda zorlamamtr. Bu sebeple cin ve insanlardan, Allah'a ibdet edenlerin yannda, O'nun dndakilere ibdet edenler de vardr.

Allah'tan bakalarna ibdet; sadece putlara, heykellere, atee, aya, gnee,

mezara tapmaktan ibaret deildir. Kur'an'n hilfna hareket eden insanlarn buyruklarn isteyerek kabul edip bunlar uygulamak da Allah'tan bakalarna ibdet etmektir. Allah'tan bakalarna ibdet, irk ve kfrdr. (7)

Ne mutlu, Allahtan bakasnn nnde eilmeyip sadece Ona secde ederek

ibdet edenlere ve her yaptklar eylemi Allaha ibdet lsnde yapanlara! Yazklar olsun, kula kulluk yapan kullara ve tutlara, putlara, ya da hev ve heveslerine tapanlara!

32

1. Yakup iek, Fahrettin Yldz, Dingn bdet, s. 126 2. Mehmet Kubat, Kur'an'da Tevhid, s.132 ve 164 3. Muhammed Kutub, L lhe llllah, s. 109 4. Mevdudi, Kur'an'a Gre Drt Terim, s. 66 ve 84 5. Mehmet Kubat, a.g.e. s. 138 6. A.g.e. s. 132 7. smail Karagz, Kur'an'da bdet Kavram, s. 78 bdetle lgili yet- i Kerimeler a- badet Etmek: Hicr, 99; Hacc, 77; Furkan, 77; Neml, 91; Ankebut, 17, 36; Ahzab, 35; Yasin, 60-61;

M'min, 14. b- badet (Kulluk) Yalnz Allah'a Yaplr: Fatiha, 5; Bakara, 21-22, 83; Nisa, 36; En'am, 3, 102, 162;

Yunus, 3; Hud, 2, 123, Nahl, 52; sra, 23, Meryem, 65; Zmer, 2, 66; Fusslet, 37-38. c- nsanlar ve Cinler, badet in Yaratlmtr: Zariyat, 56-57; Cin, 16-17. d- Allah'a Kulluk Etmenin Misali: Rum, 28. e- Kibirlenerek Allah'a Kulluk/badet Etmekten ekinmek: Nisa, 172-173; A'raf, 146-147, 207; Nahl,

48; Fusslet, 37-38. f- Herkes Allah'n Huzuruna Kul Olarak Varacaktr: Meryem, 93. g- Allah'n badete htiyac Yoktur: Ankebut, 6. h- Peygamberler Allah'a badete Davet Ederler: Al-i mran, 79-80; Enbiya, 90; Neml, 45; Ahzab, 7-8. i- Cenneti Kazanmak in Kulluk: Tevbe, 111. j- badeti hlasla, Samimiyetle Yapmak: A'raf, 29; Tevbe, 112; Zmer, 2, 11, 14; M'min, 14, 65. k- badette hsan: Bakara, 112. l- Mnafklar badeti Gsteri in Yaparlar: Nisa, 142; Tevbe, 107. m- Gece badeti: Furkan, 64; Mzzemmil, 1-4, 6-7, 20, 41, 46; nsan, 26.

Konuyla lgili Geni Bilgi Alnabilecek Kaynaklar 1. Hadislerle Kuran Tefsiri, bni Kesir, Aka Y. C. 2, s. 93-107 2. Tefsir-i Kebir, Fahreddin Razi, c.1, s. 338-354 3. Hak Dini Kuran Dili, Muhammed Hamdi Yazr, Yenda Y. c. 1, s. 99-118 4. ifa Tefsiri, Mahmut Topta, Canta Y. c.1, s. 69-73 5. Fi Zlalil- Kuran, Seyyid Kutub, Hikmet Y. c. 1, s. 42-45 6. Tefhim'l Kur'an, Mevdudi, nsan Y. c. 1 s. 41-42 7. Safvet't Tefasir, M. Ali Sabuni, Yeni afak Y. c. 1 s. 35-39 8. Fatiha Tefsiri, Azad, Bir Y. s. 173-238 9. Davetinin Tefsiri, Seyfuddin El-Muvahhid, Hak Y. c. 1 s. 17-18 10. slam Ansiklopedisi, amil Y. C. 3 s. 53-55 11. Kur'an'da badet Psikolojisi, Abdurrahman Kasapolu, zci Y. 12. Kur'an'da badet Kavram, smail Karagz, ule Y. 13. Kur'ani Aratrmalar, Mutahhari, Tuba Y. s. 118-139 14. Kur'an'da Tevhid, Mehmet Kubat, afak Y. s. 129-140 15. Kur'an'da Tevhid, Beheti, 45-51; 39-

33

16. Kur'an'da Tevhid Eitimi, Abdullah zbek, Esra Y. s. 28-47 17. Kur'an'da Temel Kavramlar, Ali nal, Krkambar Y. s. 487-488 18. Kur'an'da nsan ve Toplum, Ekrem Sarolu, Pnar Y. s. 223-239 19. Sorularla Fatiha Suresi, Zabit Ali Durmu, Ali ipak, YendaY. S. 146-177 20. La lahe llallah, Muhammed Kutub, Ravza Y. s. 91-110 21. Kelimeler Kavramlar, Yusuf Kerimolu, nklab Y. c. 1, s. 21 (abd) 22. Fatiha zerine Mlahazalar, Hikmet Ik, Nil Y. S. 170-194 23. Dingn badet, Yakup iek, Fahrettin Yldz, Bir Y. s. 67-127 24. lk Mesajlar, M. Ali Balta, Birleik Y. s. 27-30 25. Namaz Dualar ve Sureleri, Ali Akpnar, Suffe Y. s. 80-81 26. slami Terimler Szl, Hasan Akay, aret Y. s. 383-384 27. man ve Tavr, Beir Eryarsoy, afak Y. s. 324-329 28. Kur'an'a Gre Drt Terim, Mevdudi, deal Kitaplar Y. s. 115-136 29. slam ve Drt Terim, Ali Karlbayr, Dnya Y. s. 40-46 30. Dzeltilmesi Gereken Kavramlar, Muhammed Kutub, Risale Y. s. 125-178 31. slami Kavramlar, Mevdudi, s. 9-36 32. man, Seyfuddin El-Muvahhid, Hak Y. s. 34-44 33. Tevhidin Hakitat, Yusuf El-Kardavi, Saff Y. s. 39-40 34. Tevhid ve Deiim, Celalettin Vatanda, Pnar Y. s. 46-48 35. Sorularla Tevhid ve Akaid, Mehmed Alptekin, Saff Y. s. 129-158 36. slam, Mevdudi, s. 145 37. Kur'an'da nsan ve Toplum, Ekrem Sarolu, Pnar Y. s. 223-239 38. Dini Hayatn Psiko-Sosyal Temelleri, Ali Murat Daryal, FAV Y. s. 67-87 39. Semavi Dinlerde tikat ve Amel, Fikir Y. s. 34-40 40. Risale-i Nur'dan Vecizeler, aban Den, Genlik Y. s. 349- 356 41. Unutulmaz Szler ve Nkteler Antolojisi, Mehmet Dikmen, Cihan Y. s. 156-157 42. Dnceler, S. Gndzalp, A. Suad, Zafer Y. 43. Kur'an'da Uluhiyet, Suat Yldrm, Kayhan Y. s. 298 44. Fkh Penceresinden Fetvalarla ada Hayat, Faruk Beer, Nun Y. s. 512-517 45. lmin Inda slamiyet, Arif A. Tabbara, Kalem Y. s. 207-209 46. Esenlik Yurdunun ars, Celaleddin Vatanda, Pnar Y. s. 148-158 47. Fatiha Suresi ve Trke Namaz, Sait imek, Beyan Y. s. 50-55 48. Kur'an ve Snnete Gre Tevhid ve Akaid, Muhammed Karaca, RibatY. s. 262-268 49. slam Nizam, A. Rza Demircan, Eymen Y. c. 2, s. 161-166 50. Dini Hayatn Psiko Sosyal Temelleri, Ali Murat Daryal, FAV Y. s. 67-87 51. La lahe llallah, Muhammed Kutub, Ravza Y. 91-110 52. Yeni slam lmihali, Sleyman Ate, Yeni Ufuklar Y. s. 84-85; 510-512 53. Kulluk Bilinci, Beir slamolu, Denge Y. 54. Psikolojik ve Shhi Adan badet, Abdullah Aymaz, alayan Y. 55. badetlerde ekil ve Mana likisi, Ruhi zcan, Ravza Y. 56. badet, Yaar can, D. . B. Y. 57. badet, Yusuf El Kardavi, Muvahhid Y. 58. badet mi, Ayin mi? Mustafa Karata, Dersaadet Y. 59. Kulluk, mam bni Teymiyye, hya Y. 60. Namaz Bilinci, Beir slamolu, Denge Y 61. badet, hsan Atasoy, Nesil Basm Yayn. 62. badet Bilgileri, Ahmet Efe, Seha Neriyat 63. badet Hayatmz, Mehmet Paksu, Nesil Basm Yayn

34

64. badet lkeleri, Hseyin Emin ztrk, T. Diyanet Vakf Y. 65. badet Prensipleri, Hseyin Emin ztrk, Seha Neriyat 66. badet/Kulluk, Salih avuolu, Hanif Y. 67. badetin 99 Faydas, Ergder Aksoy, Seha Neriyat 68. badetin Getirdikleri, Safvet Senih, Nil A. . 69. badetler, Bahaeddin Salam, Tebli Y. 70. badetler Fkh, eyh Faysal Mevlevi, stiare Y. 71. badetler ve Mabedler, Mehmet Emre, Erhan Yayn 72. badetlerimiz, M. Saim Yeprem, Nur Y. 72. badetlerimiz, E. zdemir, Erdem Y. 73. Allah'tan Vahiy, Kullardan badet, Abdullah Byk, Suffe Y. 74. slam badet Fenomenolojisi, Mehmet Bayraktar, Aka Y. 75. Niin badet Ediyoruz? Alaaddin Baar, Zafer Y.

Ve hru da'vn eni'l-hamd lillhi rabbi'l-lemin: Dvmzn sonu lemlerin Rabb Allah'a hamdetmektir.

Sbhanek Allahmme ve bihamdike ve ehed en la ilahe illa ente vahdeke la erike leke ve Estafiruke ve etb ileyk.

Derleme Ebu Abdulmmin Tekin. bin Muharrem. el-Kayseri

E-Mail dayioglu_@hotmail.com

E-Mail tekin_mihci@hotmail.com

BELGIQUE 2003 - 2013

https://www.facebook.com/tekin.mihci

https://www.facebook.com/groups/islami.e.Kitap.indir/files/

https://www.facebook.com/groups/Tevhid.Selefi.Daveti/files/

https://www.facebook.com/groups/129830423826445/files/

http://tevhiddersleri.com/ 35

http://ebumuaz.blogspot.com/

http://www.ehlieser.tr.gg/

http://www.islamhouse.com/

http://islamqa.info/tr

http://tevhidvesunnet.com/

http://www.davetulhaq.com/tr/index.php

http://www.tevhididavet.com/

http://www.tevhidyolcusu.com/

http://islamiekitap.blogspot.be/

http://ilimehli.blogspot.be/

http://www.sahihhadisler.net/

36

bdet; Anlam ve MhiyetiKur'an'da bdetbdetle ilgili Baz yetlerbdet; Kalp ve Kalbin, Tm Organlarn Allah'a Ynelmesidirbdet, Ftrattrbdet, Hayatn Tm Alanlarn KuatrAllah'a bdetNamaz, Tm bdetler in PrototiptirHerhangi Bir Eylem Nasl bdet Olur?Allah'tan Bakasna bdetPutlara, Heykellere bdetTuta bdetBilginlere ve Din Adamlarna bdeteytana bdetCinlere bdet