HVAC ve COVID-19 PandemisiDiğer Notlar: 1. Nem oranı ayar noktasını iç ortamda RH %40 üzerinde...

Isıtma, Sogutma, Havalandırma, Klima, Yangın ve Sıhhi Tesisat E-Dergisi • HVAC, Refrigeration, Fire Safety and Sanitary E-Journal

www.ttmd.org.tr

ÜNTES ISITMA KLİMA SOĞUTMA SAN. VE TİC. A.Ş.’NİN KATKILARI İLE YAYIMLANMAKTADIR.

OCAK - MART 2020

SAYI 125’İN

EKİDİR

HVAC ve COVID-19 Pandemisi

ISSN 1302 - 2415

OCAK - MART 2020 TTMD DERGİSİ EKİ 1

ÖNYAZI

Her geçen gün etkisi artmakta olan COVID-19 salgını hakkında TTMD’nin üyesi olduğu REHVA ve ASHRAE tarafından yayımlanmış bilgiler hızla Türkçe’ye çevrilerek TTMD tarafından paylaşılmıştır. Her iki belgede de bu salgının etkisinin azaltılabilmesi için sosyal mesafeye (1.5-2 m), hijyene ve diğer önlemlere değinilmiştir. Bununla birlikte, HVAC sis-temleri açısından yapılması gerekenler ve bina işletim sistemlerinin senaryoları da ele alın-mıştır.

Derneğimiz Üyesi Doç. Dr. M. Zeki YILMAZOĞLU tarafından sırasıyla 18 Mart ve 25 Mart 2020 tarihlerinde tercüme edilerek Türkçe’ye çevrilen, REHVA “COVID-19 Guidance Document” ve ASHRAE “Guidance for Building Operations During the COVID-19 Pande-mic” kaynak yayınları ile üyesi olduğumuz REHVA tarafından hazırlanan COVID-19 Kılavuz Belgesi esas alınarak, Derneğimiz Üyesi Prof. Dr. Ahmet ARISOY tarafından 18 Mart 2020 tarihinde hazırlananan ve ASHRAE tarafından yayımlanan “Guidance for Building Operati-ons During the COVID-19 Pandemic” yazısı ile AICARR tarafından yayımlanan “Protocol for Risk Reduction of SARS, CoV2-19 Diffusion with the Aid of Existing Air Conditioning and Ventilation Systems” isimli kaynak dikkate alınarak 27 Mart 2020’de genişletilerek yeni-den düzenlenen “TTMD HVAC COVID-19 Salgını Önlemleri” TTMD Dergisi Eki’nde birarada yararınıza sunulmaktadır.


Virüsün geçiş yolları:

1. Konuşma, öksürük ve hapşırma ile oluşan büyük damlacıkların (droplet) yakın temasta doğrudan solunması;2. Konuşma, öksürük ve hapşırma ile oluşan büyük damlacıkların düşerek yüzeylere yapış-ması, bu yüzeylere elle temas ve ellerin yüze (ağız, burun, göz) sürülmesi veya hasta kişi-lerle el teması;3. Konuşma, öksürük ve hapşırma ile oluşan küçük taneciklerin (aerosol) hava hareketleri ve akımlarıyla uzaklara taşınması ve bu hava-nın solunması;4. Covid-19 için olmasa bile genellikle virüsler (özellikle SARS) için bir geçiş yolu da tuvalet-lerden, yer süzgeçlerinden ve pis su tesisatın-dan kaynaklanan parçacıkların havayla taşına-rak solunumu veya temasla yüze taşınması.

Virüs yayılmasına karşı havalandırma sisteminde ve binada alınabilecek önlemler:

Havalandırma havası miktarını artırın:1. Havalandırma sistemi başlatılmasını bir-kaç saat öne ve kapatılmasını birkaç saat ile-riye alın. En iyi çözüm kriz döneminde sistemi 24/7 çalıştırın (en azından insanların olmadığı dönemde daha düşük havalandırma hızlarıyla çalışmaya devam edin). 2. Taze hava miktarını mümkün olduğu kadar artırın.3. Mümkünse %100 dış hava ile çalışın.4. İhtiyaç kontrollü havalandırmayı (demand controlled ventilation) devreden çıkarın, en azından ayar noktasını aşağılara (400 ppm) çekin.5. Pandemi nedeniyle boşaltılan/çalışılmayan binalarda havalandırmayı tamamen kapatma-yın, düşük hızlarda sistemi çalıştırmaya devam edin.6. Ayrı havalandırma sistemi olan Fan-coil, VRV gibi (tam sulu veya DX) klima sistemlerinde fan hızını artırarak mümkünse havalandırma miktarını artırın.7. Tuvalet egzozlarını 24/7 çalıştırın, çevreye göre tuvaletlerde sürekli düşük basınç yaratın.

Pencere havalandırmasını kullanın: 1. Mekanik havalandırma sistemi olmayan bina-larda açılabilen pencereleri aktif olarak daha fazla kullanın.2. Odaya ilk girdiğinizde pencereleri en az 15 dakika açın.3. Mekanik havalandırma olan binalarda bile, mümkünse pencere havalandırmasıyla yapıla-cak takviye yararlıdır. 4. Tuvaletlerin pencereleri varsa havalandırma amacıyla açmayın, ters yönde bir hava hare-ketine neden olabilir. Yetersiz havalandırma nedeniyle, açmak gerekiyorsa, başka pencere-leri de açarak çapraz havalandırma yapın.

Sıcaklık ve Nem Etkisi:1. İç hava nem seviyesinin virüs üzerinde bir etkisi yoktur. Sadece kışın çok kuru ortamlar boğaz mukozasının kurumasına ve virüs geçi-şine direncin azalmasına neden olur, kaçınılma-lıdır.2. Isıtma ve soğutma sistemlerinin normal çalışmasının COVİD-19 yayılmasına hiçbir doğ-rudan etkisi yoktur. Bu sistemlerdeki ayar değerlerini değiştirmeye ihtiyaç yoktur.3. SARS-CoV-2'nin 4°C'de 14 gün boyunca oldukça kararlı olduğu bulunmuştur; virüsü etkisiz hale getirmek için 37°C'de bir gün ve 56°C'de 30 dakika gerekmektedir. Isıl dezen-feksiyon için 60 °C sıcaklığa ihtiyaç vardır.

Havalandırma tesisatındaki ısı geri kazanım sistemlerinin kullanılması:1. Döner tip (rotary) ısı geri kazanım sistemleri geçici olarak devre dışı bırakılmalıdır. Ancak uygun çalışan ve doğru kurulmuş rotary ısı geri kazanım sistemlerinde kaçak oranı plakalı eşanjörler seviyesine %1-2 indirilebilir. Ayrıca daha yüksek havalandırma hızları da çalışma devam edecekse tavsiye edilir.2. Kaçak şüphesi varsa, basınç ayarlaması ile her iki taraf arasındaki basınç farkının azaltıl-ması da tavsiye edilir.3. Besleme ve egzoz havasını %100 ayıran (serpantinli veya plakalı) sabit tip eşanjörlü ısı geri kazanım sistemleri kullanılmaya devam edebilir.

Tesisatta Corona Virüs Salgını İçin Alınabilecek Önlemler

TTMD DERGİSİ EKİ OCAK - MART 20204

Geri dönüş havası (resirkülasyon) kullanılmamalıdır:1. Geri dönüş havası damperleri bina otomas-yonundan veya elle kapatılmalıdır.2. Eğer geri dönüş havası üzerinde filtre varsa bile HEPA filtre olmadığı sürece filtre yete-rince etkili değildir. Damper kapatılmalıdır. 3. Fan-coil veya split (veya VRV) iç ünite gibi üzerinde filtre olmasına rağmen tamamen iç hava ile çalışan ekipman da kapatılmalıdır. Oda içinde yaratılan sirkülasyon taneciklerin yeni-den havaya karışmasına neden olur. 4. Bu ekipmanı kapatmak mümkün olmuyorsa fanı durdurmadan sürekli çalıştırılmalı, ekip-man temizlik kampanyasına dâhil edilmelidir. Sıklıkla ısıl ve kimyasal dezenfeksiyon uygulan-malıdır. 5. Fan-coil serpantinleri üzerindeki yapışmış virüsleri etkisiz hale getirmek için yüzeyler 60 °C de 1 saat tutulmalıdır.

Hava Temizleyicileri:1. Oda hava temizleyicileri özel durumlarda faydalı olabilir:2. Oda hava temizleyicileri HEPA filtre kulla-nılması halinde havalandırma kadar etkindir. Virüsü yakalayabilir.3. Elektrostatik filtreli hava temizleyiciler de genellikle gayet iyidir. 4. Oda havası temizleyicileri odada mümkün olduğunca kişilerin nefes alma bölgesine yakın yerleştirilmelidir. 5. Ultraviyole cihazları ancak hastane karan-tina odaları gibi özel durumlarda kullanılabilir.

Diğer Notlar:1. Nem oranı ayar noktasını iç ortamda RH %40 üzerinde olacak biçimde ayarlayın. Kış koşullarında gerekirse ayrı nemlendirici cihaz-lar kullanılabilir. 2. Havalandırma kanallarının ve klima cihazla-rının olağan dışı temizliğinin virüsün tutulma-sında pratik bir yararı yoktur. Tam tersine bu dönemde kanal temizliği planlanmamalıdır.3. Dış hava filtrelerinin normal dışı değiştiril-mesinin gereği yoktur. Ancak mümkün olabi-liyorsa, daha üst sınıf filtrelerle değiştirilebilir, ama mutlaka yeni filtre ile değiştirilmelidir.4. Filtrelerin değişimi sırasında gerekli önlem-ler alınmalıdır. Sistem durdurulmalı, eldiven

giyilmeli, maske takılmalı, kirli filtreler sızdır-maz poşetlere konulmalıdır.5. Klozet kapakları flaş yıkama sırasında kapalı tutulmalıdır.6. Özellikle yer süzgeçleri (ve pis su) giderle-rindeki sifonların (sızdırmazlığın) daima su ile dolu olması, kurumaması gerekir.7. Fan-coil ve klima santralleri drenaj tavaların-daki sifonların daima su ile dolu olması, kuru-maması gerekir.

Kaynakça:1. “REHVA COVID-19 Guidance Document”, REHVA, Nisan 20202. “An Analysis of the Transmission Modes of COVID-19 in light of the concepts of Indoor Air Quality”, Prof.Dr. Manuel Gameiro da Silva, Nisan 20203. “Guidance for Building Operations During the COVID-19 Pandemic”, ASHRAE, Mart 2020 4. “Protocol for Risk Reduction of SARS, CoV2-19 Diffusion with the Aid of Existing Air Con-ditioning and Ventilation Systems”, AICARR, Mart 20205. “Role of Ventilation in the Control of the COVID-19 Infection: Emergency Presidential Discourse”, SHASE, Mart 2020 6. “Position Document on Airborne Infectious Diseases”, ASHRAE, Şubat 20207. Environmental Health Committee (EHC) Emerging Issue Report: Biological Agents in Context of Globalisation and Pandemic Influ-enza and Airborne Transmission, Ocak 20118. “HVAC & Infectious Diseases”, Marlene Lin-ders, ASHRAE Journal, Haziran 2009

Bu notlar esas olarak TTMD’nin üyesi olduğu REHVA tarafından hazırlanan COVID-19 Kılavuz Belgesinin özetidir.

TTMD’nin üyesi olduğu REHVA tarafından 17 Mart 2020’de yayımlanan COVID-19 Kılavuz Bel-gesinden yararlanılarak, Derneğimiz Üyesi Prof. Dr. Ahmet ARISOY tarafından 18 Mart 2020 tari-hinde ilk kez hazırlanmış, AICARR ve ASHRAE kaynakları ile 27 Mart 2020’de genişletilmiş, 3 Nisan 2020’de güncellenen REHVA COVID-19 Kılavuz Belgesinden de yararlanılarak 4 Nisan 2020’de yeniden güncellenmiştir.


Giriş

Bu belgede, REHVA, HVAC veya sıhhi tesi-sat sistemleri ile ilgili faktörlere bağlı olarak COVID-19'un yayılmasını önlemek için koro-navirüs hastalığı (COVID-19) salgını olan alan-larda bina hizmetlerinin işletilmesi ve kullanımı hakkındaki tavsiyelerini özetlemektedir. Lütfen geçici tavsiye olarak aşağıdaki önerileri okuyu-nuz; doküman hazır olduğunda, yeni kanıt ve bilgilerle tamamlanabilir.

Aşağıdaki öneriler, Dünya Sağlık Örgütü'nün ‘İşyerlerini COVID-19 için hazır hale getirme' belgesinde sunulan işverenler ve bina sahipleri için genel rehbere ek olarak verilmiştir. Aşağı-daki metin öncelikle HVAC uzmanları ve tesis yöneticileri için hazırlanmıştır, ancak örneğin; iş ve halk sağlığı uzmanları için de faydalı ola-bilir.

Aşağıda, bina ile ilgili önlemler ele alınmakta ve bazı yaygın aşırı tepkiler açıklanmaktadır. Kap-sam, virüse maruz kalan kişilerin sadece nadi-ren kullanılmasının beklendiği ticari ve kamu binaları (örn. ofisler, okullar, alışveriş alanları, spor alanları vb.) ile sınırlıdır; Hastane ve sağ-lık tesisleri (genellikle daha fazla virüse maruz kalan insan yoğunluğuna sahip) hariç tutul-muştur.

Kılavuz, normal doluluk oranlarıyla halen kulla-nılmakta olan mevcut binalarda uygulanabile-cek geçici, alınabilecek kolay önlemlere odak-

lanmıştır. Tavsiye, yerel salgınların ne kadar sürede sonlanacağına bağlı olarak kısa bir süre içindir.

1 Son yirmi yılda üç koronavirüs hastalığı salgını ile karşı karşıyayız: (i) 2003-2004'te SARS (SARS-CoV-1), (ii) 2012'de MERS (MERS-CoV) ve 2019-2020'de Covid-19 (SARS-CoV-2). Mevcut belgede, odak nokta-mız SARS-CoV-2 yayılımının son durumudur. 2003-2004 yıllarında SARS salgınına atıfta bulunulduğunda, o zaman SARS-CoV-1 virüsü-nün adını kullanacağız.

Yayılım yolları

Her salgın için önemli olan, bulaşmış etke-nin yayılım yollarıdır. COVID-19 ile ilgili olarak, standart varsayım aşağıdaki iki yayılım yolu-nun baskın olduğudur: büyük damlacıklar (hap-şırma, öksürme veya konuşma sırasında yayı-lan damlacıklar/parçacıklar) ve yüzey (fomit) teması (el-el, el-yüzey vb.). Bilim topluluğunda daha fazla dikkat çeken üçüncü bir yayılım yolu fekal-oral (dışkı-ağız kaynaklı) yoldur.

SARS-CoV-2 enfeksiyonları için fekal-oral bulaşma yolu Dünya Sağlık Örgütü tarafın-dan dolaylı olarak tanınır, en son 2 Mart 2020i teknik brifinglerine bakınız. Bu belgede, tuva-letleri kapakları kapalı olarak yıkamak ihtiyati önlem olarak önerilmektedir. Ayrıca, deve-boynunda su tıkacının düzgün çalışması için

Koronavirüs hastalığı (COVID-19) virüsünün (SARS-CoV-2) işyerlerinde yayılmasını önlemek için bina hizmetleri nasıl çalıştırılır ve kullanılır

Yasal Uyarı: Bu REHVA belgesi mevcut en iyi kanıt ve bilgilere dayanmaktadır, ancak birçok açıdan, koronavirüs (SARS-CoV-2) bilgileri o kadar

sınırlıdır veya mevcut değildir ki en iyi uygulama önerileri için önceki SARS-CoV-1 kanıtları1 kullanılmıştır. REHVA, doğrudan, dolaylı, tesadüfi

zararlar veya bu belgede sunulan bilgilerin kullanımından kaynaklanabilecek veya kullanımıyla bağlantılı olabilecek herhangi bir zarar için

herhangi bir sorumluluk kabul etmez.

REHVA COVID-19 kılavuz belgesi, 3 Nisan 2020(Bu belge 17 Mart’da yayımlananı günceller, güncellemeler gerektiği şekilde takip edilecektir)


düzenli olarak su ekleyerek (iklime bağlı ola-rak her 3 haftada bir) zeminlerde ve diğer sıhhi tesisatlarda kurumuş giderlerden de kaçı-nılmasını önermektedirler. Bu, SARS 2003-2004 salgını sırasındaki gözlemle uyumlu-dur: kanalizasyon sistemleriyle açık bağlantıla-rın Hong Kong'daki (Amoy Garden)ii bir apart-manda yayılım yolu olduğu görülmüştür. Alaf-ranga tuvaletlerinin, açık kapaklarla yıkandı-ğında damlacıklar ve damlacık kalıntıları içe-ren zerrecikler oluşturduğu bilinmektedir. Ve dışkı örneklerinde SARS-CoV-2 virüslerinin tes-pit edildiğini bilmekteyiz (son bilimsel maka-lelerde Çinli yetkilileriii,iv,v tarafından raporlan-dırılmıştır). Ayrıca, yakın zamanda bir apart-man kompleksinde (Mei House) benzer bir olay bildirilmiştir. Bu nedenle sonuç, dışkı kaynaklı yayılım yollarının yayılım yolları olarak göz ardı edilemeyeceğidir.

Hava yoluyla iki maruz kalma mekanizması vardırvi,vii.

1. Virüs bulaşmış kişiden salınan ve yaklaşık 1-2 m'den daha uzak olmayan yüzeylere düşen büyük damlacıklar (> 10 mikron) ile yakın temas yayılımı. Damlacıklar öksürme ve hapşırmadan oluşur (hapşırma tipik olarak daha fazla parçacık oluşturur). Bu büyük damlacıkların çoğu, sıra ve masa gibi yakındaki yüzeylere ve nesnelere düşer. İnsanlara bu kirlenmiş yüzeylere veya nesnelere dokunarak bulaşabilir; ve sonra gözlerine, burnuna veya ağzına dokunabilirler. İnsanlar virüs bulaşmış bir kişinin 1-2 metre yakınında durursa, hapşırma veya öksürme veya soluk vermedeki damlacıkları nefes alarak doğrudan virüse maruz kalabilirler.

Virüsün yayılma yolları

Virüs bulaşmış kişiDamlacıklar

Damlacıklar

Damlacıklar

Damlacık zerreleri

Damlacık zerreleri

Havada asılı

Doğrudan temas

Dolaylı tema

s

Dışkı kaynaklı

Şekil 1. Dünya Sağlık Örgütü, COVID-19 SARS-CoV-2 damlacıklarına (koyu mavi renk) maruz kalma mekanizmalarını açıkladı. Açık mavi renk: SARS-CoV-1 ve diğer grip virüslerinden bilinen havada asılı kalma mekanizması, şu anda SARS-CoV-2 için özel olarak rapor edilmiş bir kanıt yoktur (Şekil: Francesco Franchimon'un izniyle).


2. Saatlerce havada asılı kalabilen ve uzun mesafelerde taşınabilen küçük parçacıklar (

larda bazı virüslerin yayılması, hava sıcaklıkları-nın ve nem seviyelerinin değiştirilmesi ile sınır-landırılabilir. COVID-19 durumunda, bu maale-sef bir seçenek değildir, çünkü koronavirüsler çevresel değişikliklere karşı oldukça dirençli-dir ve sadece %80'in üzerinde çok yüksek bir bağıl nem ve 30°C'ninix,x,xi üzerinde bir sıcaklık-tan etkilenebilir, bu da binalarda diğer neden-lerden dolayı (örneğin ısıl konfor ve mikrobiyal büyüme) uygulanabilir ve kabul edilebilir değil-dir. SARS-CoV-2'nin 4°C'de 14 gün boyunca oldukça kararlı olduğu bulunmuştur; virüsü etkisiz hale getirmek için 37°C'de bir gün ve 56°C'de 30 dakika gerekmektedirxx.

SARS-CoV-2 kararlılığı (yaşayabilirlik), tipik bir 21-23°C iç ortam sıcaklığında ve bu bağıl nemde çok yüksek virüs kararlılığı ile %65 bağıl nemde test edilmiştirxxi. MERS-CoV ile ilgili önceki kanıtlarla birlikte, %65'e kadar nemlen-dirmenin SARS-CoV-2 virüsünün kararlılığı üze-rinde çok sınırlı veya hiç etkisi olmayabileceği belgelenmiştir. Bu nedenle, kanıtlar, ortalama bir nem değerinin (RH % 40-60) SARS-CoV-2'nin yaşayabilirliğini azaltmada yararlı ola-cağını desteklemez, bu nedenle nemlendirme SARS-CoV-2'nin yaşayabilirliğini azaltmak için bir yöntem DEĞİLDİR.

İlgilenen küçük damlacıklar (0,5 - 10 mikron) herhangi bir bağıl nem (RH) seviyesinde hızlı bir şekilde buharlaşacaktırxxii. Nazal (burun) sistemler ve mukoza membranları %10-20 çok düşük bağıl nemde virüs bulaşmasına karşı daha duyarlıdırxxiii,xxiv ve bu da kışın biraz nem-lendirmenin bazen önerilmesinin sebebidir (yaklaşık %20-30 seviyesine kadar). COVID-19 vakasındaki bu dolaylı nemlendirme ihtiyacı, yaklaşan iklim koşulları göz önüne alındığında ilgili değildir (Mart ayından itibaren, nemlen-dirilmeden tüm Avrupa iklimlerinde iç mekan bağıl neminin %30'dan daha yüksek olması beklenir).

Bu nedenle, merkezi nemlendirme ile donatıl-mış binalarda, nemlendirme sistemlerinin ayar noktalarını (genellikle %25 veya 30xxv) değiş-tirmeye gerek yoktur. Başlamak üzere olan bahar zamanı düşünüldüğünde, bu sistem-ler ne de olsa hiçbir şekilde çalışmayacaktır.

sahipken, virüs parçacıklarını binadan uzaklaş-tırmaya ve salınan virüs parçacıklarını yüzey-lerden çıkarmaya yardımcı olurlar.

Genel tavsiye, mümkün olduğunca taze hava sağlamaktır. Kilit nokta, kişi başına sağlanan temiz hava miktarıdır. Akıllı çalışmadan fay-dalanma nedeniyle, çalışan sayısı azalırsa, geri kalan çalışanları daha küçük alanlara yoğun-laştırmayın, ancak havalandırmanın temiz-leme etkisini artırmak için aralarındaki sosyal mesafeyi (kişiler arasında en az 2-3 m fiziksel mesafe) koruyun veya genişletin.

Tuvaletlerin egzoz havalandırma sistemleri her zaman 7/24 açık tutulmalı ve özellikle dışkı-ağız kaynaklı yayılımdan kaçınmak için düşük basınç oluşturulduğundan emin olunmalıdır.

Daha fazla pencere havalandırması kullanınGenel öneri kalabalık ve kötü havalandırılan alanlardan uzak durmaktır. Mekanik havalan-dırma sistemi olmayan binalarda, aktif olarak açılabilir pencerelerin kullanılması önerilir (bu, bazı ısıl konforsuzluklara neden olsa bile nor-malden çok daha fazla süre açın). Pencere havalandırması hava değişim miktarını artır-manın tek yoludur. Bir odaya girerken (özel-likle oda önceden başkaları tarafından kul-lanılmışsa) 15 dakika kadar pencere açılabi-lir. Ayrıca, mekanik havalandırmalı binalarda, havalandırmayı daha da artırmak için pencere havalandırması kullanılabilir. Pasif çekişli veya mekanik egzoz sistemli tuvaletlerdeki pence-releri açmak, tuvaletin diğer odalara konta-mine hava akışına neden olabilir, bu da hava-landırmanın ters yönde çalışmaya başlaması sonucunu ortaya çıkarır. Açık tuvalet pence-relerinden kaçınılmalıdır. Tuvaletlerden yeterli egzoz havalandırması yoksa ve tuvaletlerdeki pencere havalandırmasından kaçınılamıyorsa, bina boyunca çapraz akış sağlamak için pence-releri diğer alanlarda da açık tutmak önemlidir.

Nemlendirme ve iklimlendirmenin pratik bir etkisi yoktur Bağıl nem (RH) ve sıcaklık, virüs canlılığını, damlacık çekirdeği oluşumunu ve kullanıcıla-rın mukoza zarlarının duyarlılığını etkileyerek iç ortamda virüs yayılımına katkıda bulunur. Bina-


Isı geri kazanım bölümlerinde sızıntılardan şüpheleniliyorsa, egzoz tarafındaki daha yük-sek basıncın besleme tarafında hava kaçak-larına neden olacağı bir durumdan kaçınmak için basınç ayarı veya bypass (bazı sistem-lerde bypass ile donatılmış olabilir) bir seçenek olabilir. Basınç farkları damperler veya diğer makul düzenlemelerle düzeltilebilir. Sonuç ola-rak, basınç farkı ölçümü de dahil olmak üzere ısı geri kazanım ekipmanının incelenmesi öne-rilmektedir. Güvenli tarafta olmak için bakım personeli, eldiven giyme ve solunum koruması dahil olmak üzere tozlu çalışmaların standart güvenlik prosedürlerini izlemelidir.

Isı geri kazanım cihazları yoluyla virüs partikül yayılımı, bir HVAC sistemi, ikiz bataryalı ünite veya geri dönüş ve besleme tarafı arasında %100 hava ayrışmasını garanti eden başka bir ısı geri kazanım cihazı ile donatıldığında bir sorun oluşturmazxxviii.

Geri dönüş havası (resirküle hava) kullanmayın Dönüş kanallarındaki virüslü parçacıklar, mer-kezi klima santralleri geri dönüş sistemleriyle donatıldığında binaya tekrar girebilir. SARS-CoV-2 safhaları süresince merkezi geri dönüş-ten kaçınılması önerilir: geri dönüş damperle-rini kapatın (Bina Yönetim Sistemi üzerinden veya elle). Bunun soğutma veya ısıtma kapa-sitesi ile ilgili sorunlara yol açması durumunda bu durum kabul edilmelidir, çünkü, yayılmayı önlemek ve halk sağlığını korumak ısıl konforu garanti etmekten daha önemlidir.

Bazen klima santralleri ve geri dönüş sistem-lerinde dönüş havası filtreleri bulunur. Geri dönüş damperlerini açık tutmak için bu bir neden olmamalıdır, çünkü bu filtreler normalde virüslü parçacıkları etkin bir şekilde filtreleme-mektedir, çünkü standart verimliliklerine (G4/M5 veya ISO kaba/ePM10 filtre sınıfı)xxix sahip-tir ve HEPA filtre verimliliklerine sahip değildir.

Bazı sistemler (fancoil ve indüksiyon ünite-leri) iç ortam (oda seviyesi) sirkülasyonuyla çalışır. Mümkünse (önemli soğutma ihtiyacı yoksa), virüs partiküllerinin oda seviyesinde yeniden asılı kalmasını önlemek için bu ünite-lerin kapatılması önerilir (özellikle odalar nor-

Isıtma ve soğutma sistemleri, COVID-19 yayı-lımı üzerinde doğrudan bir etkisi olmadığı için normal şekilde çalıştırılabilir. Genellikle, ısıtma veya soğutma sistemleri için set noktalarının değiştirilmesine gerek yoktur.

Isı geri kazanım bölümlerinin güvenli kullanımıBelirli koşullar altında, emiş havasındaki virüs partikülleri binaya tekrar girebilir. Isı geri kaza-nım cihazları, sızıntılar yoluyla egzoz havası tarafından besleme havası tarafına partikül-lere bağlanmış olan virüsleri taşıyabilir. Reje-neratif havadan havaya ısı eşanjörleri (yani entalpi tekerlekleri olarak da adlandırılan rotorlar), kötü tasarım ve bakım durumunda önemli derecede sızıntılara karşı hassas ola-bilir. Temizleme (purge) bölümleri ile dona-tılmış ve doğru şekilde tespit edilmiş, uygun şekilde işletilen döner ısı eşanjörleri için kaçak miktarları, %1-2 aralığında plakalı ısı eşanjör-lerinin ki ile hemen hemen aynıdır. Mevcut sis-temler için sızıntı %5'in altında olmalı ve EN 16798-3: 2017'ye göre taze hava havalan-dırmasının artışı ile telafi edilmelidir. Ancak, birçok döner ısı eşanjörü doğru şekilde tes-pit edilmemiş olabilir. En yaygın hata, fanla-rın egzoz havası tarafı üzerinde daha yüksek basınç yaratacak şekilde tespit edilmiş olma-sıdır. Bu, egzoz havasından besleme havasına sızıntıya neden olacaktır. Kirli egzoz havası-nın kontrolsüz transferinin miktarı, bu durum-larda kabul edilebilir olmayan %20xxvi düze-yindedir. Düzgün bir şekilde imal edilen, tes-pit edilen ve bakımı yapılan döner ısı eşanjör-lerinin, parçacığa bağlı kirleticiler için (havada taşınan bakteriler, virüsler ve mantarlar dahil) neredeyse sıfır transfere sahip olduğu, ancak transferin, tütün dumanı ve diğer kokular gibi gaz kirleticilerle sınırlı olduğu gösterilmiştirx-xvii. Dolayısıyla, 0,1 mikrondan başlayan virüs taşıyan parçacıkların sızıntıyı taşımak için bir nesne olacağına dair bir kanıt yoktur. Sızıntı miktarı rotorun dönüş hızına bağlı olmadığın-dan, rotorları kapatmak gerekli değildir. Rotor-ların normal çalışması, havalandırma miktar-larının daha yüksek tutulmasını kolaylaştırır. Taşınma kaçağının düşük hava debisinde en yüksek olduğu bilinmektedir, bu nedenle daha yüksek hava değişim katsayıları tavsiye edilir.


mal olarak birden fazla kişi tarafından kulla-nıldığında). Fancoil cihazlarının pratik olarak küçük parçacıkları filtrelemeyen ancak yine de parçacıkları toplayabilen kaba filtreleri vardır. Fancoil ısı eşanjörü yüzeyinde, fancoillerini bir saat boyunca 60°C'ye veya bir gün boyunca 40°C'ye kadar ısıtarak virüsü etkisiz hale getir-mek mümkündür.

Fan coil'leri kapatmak mümkün değilse, virüs filtrelerde toplanabileceğinden ve fan açıl-dığında yeniden asılı kalacağından fanların sürekli çalıştırılması önerilir. Sürekli havalan-dırma işleminde, virüs parçacıkları egzoz hava-landırması ile uzaklaştırılacaktır.

Kanal temizliğinin pratik bir etkisi yokturHavalandırma sistemleri yoluyla SARS-CoV-2 yayılımını önlemek için havalandırma kanalları-nın temizlenmesini öneren aşırı tepkisel ifade-ler vardır. Kanal temizliği odadan odaya bulaş-maya karşı etkili değildir, çünkü ısı geri kaza-nımı ve geri dönüş havası ile ilgili yukarıdaki talimatlara uyulması durumunda havalandırma sistemi bir bulaştırma kaynağı değildir. Küçük partiküllere bağlanmış olan virüsler havalan-dırma kanallarında kolayca birikmez ve normal olarak bir şekilde hava akışı tarafından taşına-bilirxxx. Bu nedenle, normal kanal temizleme ve bakım prosedürlerinde herhangi bir değişikliğe gerek yoktur. Çok daha önemli olan; yukarı-daki önerilere göre, taze hava beslemesini art-tırmak ve geri dönüş havasından kaçınmaktır.

Dış hava filtrelerinin değiştirilmesi gerekli değildirCOVID-19 bağlamında, filtrelerin değiştirilmesi ve çok nadir durumlarda açık hava virüs bula-şımından korunmanın etkisinin ne olduğu sorul-muştur, örneğin egzoz hava çıkışları hava alış damperlerine yakınsa. Modern havalandırma sistemleri (klima santralleri), taze hava alışın-dan hemen sonra dış havadaki partikül madde-leri filtreleyen (F7 veya F84 veya ISO ePM2.5 veya ePM1 filtre sınıfında) ince dış hava filtre-leri ile donatılmıştır. 80-160 nm'likviii (PM0.1) çıplak bir koronavirüs parçacığının boyutu, F8 filtrelerinin yakalama alanından daha küçüktür (PM1 için yakalama verimliliği %65-90), ancak bu tür küçük parçacıkların çoğu difüzyon

mekanizması ile filtrenin liflerine yerleşecek-tir. SARS-CoV-2 parçacıkları ayrıca, filtrelerin yakalama alanında bulunan daha büyük parça-cıklarla da toplanır. Bu, nadiren virüs bulaşmış dış ortam havası koşullarında, standart ince dış ortam hava filtrelerinin düşük konsantras-yon için makul bir koruma sağladığını ve bazen dış ortam havasına virüs yaydığını gösterir. Isı geri kazanım ve resirkülasyon bölümleri, ekip-manı tozdan koruma amacıyla daha az etkili egzoz hava filtreleri (G4/M5 veya ISO kaba/ePM10) ile donatılmıştır. Bu filtrelerin küçük parçacıkları filtrelemesi gerekmez, çünkü virüs parçacıkları egzoz havası ile dışarıya atılacak-tır (ayrıca “Geri dönüş havası (resirküle hava) kullanmayın” ' bölümündeki geri dönüş havası kullanılmaması önerisine bakınız).

Filtre değiştirme perspektifinden normal bakım prosedürleri kullanılabilir. Tıkanmış filtreler bu bağlamda bir bulaşma kaynağı değildir, ancak iç mekan kirlenmeleri üzerinde olumsuz etkisi olan besleme havası debilerini azaltırlar. Bu nedenle, basınç veya kullanım süresi sınırları aşıldığında filtrelerin normal prosedüre göre veya programlı bakıma göre değiştirilmesi gerekir. Sonuç olarak, mevcut dış hava filtre-lerinin değiştirilmesini ve diğer filtre türleriyle değiştirilmesini veya normalden daha erken değiştirilmesini önermemekteyiz. HVAC bakım personeli, filtreler, standart güvenlik prose-dürlerine uygun olarak (özellikle egzoz hava filtreleri) değiştirilmediğinde risk altında ola-bilir. Güvenli tarafta olmak için filtrelerin her zaman canlı virüsler de dahil olmak üzere aktif mikrobiyolojik materyale sahip olduğunu var-sayın. Bu, son zamanlarda bir hastalığın olduğu herhangi bir binada özellikle önemlidir. Filtre-ler, sistem kapalıyken eldivenlerle ve solunum korumalı olarak değiştirilmeli ve kapalı bir tor-baya atılmalıdır.

Oda havası temizleyicileri belirli durumlarda yararlı olabilirOda hava temizleyicileri havadaki partikül-leri etkili bir şekilde temizler, bu da havalan-dırmaya kıyasla benzer bir etki sağlar. Etkili olabilmesi için hava temizleyicilerin en az HEPA filtre verimliliğine sahip olması gerekir. Ne yazık ki, en cazip fiyatlı oda hava temiz-


leyicileri yeterince etkili değildir. Elektros-tatik filtreleme prensipleri (oda iyonizerleri ile aynı değildir!) kullanan cihazlar da genel-likle oldukça iyi çalışır. Hava temizleyicilerin-den elde edilen hava debisi sınırlı olduğundan, etkili bir şekilde hizmet verebilecekleri taban alanı normalde oldukça küçüktür ve genellikle 10 m2'den azdır. Bir hava temizleyicisi kulla-nılmaya karar verilirse (tekrar: sabit havalan-dırma miktarını arttırmak genellikle çok daha etkilidir) cihazın solunum bölgesine yakın bir yere yerleştirilmesi önerilir. Besleme havası veya oda havası arıtımı için kurulacak özel UV (ultraviyole) temizleme ekipmanı, bakteri ve virüsleri öldürmek için de etkilidir, ancak bu normalde sadece sağlık tesisleri için uygun bir çözümdür.

4 EN ISO 16890-1: 2016 ile değiştirilen eski EN779: 2012 filtre sınıflandırması, Genel havalandırma için hava filtreleri - Bölüm 1: Par-tikül madde verimliliğine (ePM) dayalı teknik özellikler, gereksinimler ve sınıflandırma sis-temi.

Tuvalet kapağı kullanım talimatlarıTuvalet oturaklarında (alafranga tuvaletler) kapak varsa, havadaki zerreciklerden damla-cıkların ve damlacık kalıntılarının serbest kal-masını en aza indirmek için tuvaletlerin kapak-larının kapatıldıktan sonra yıkanması öneril-mektedir. Bu, deveboynunda su tıkacının her zaman çalışması önemlidir. Bu nedenle, bina sakinlerine kapakları kullanma talimatının veril-mesi için gerekli planlamanın yapılması önem-lidir.

Bina hizmetlerinin işletilmesi için pratik önlemlerin özeti

1. Dış ortam (taze) havası ile hacimlerin hava-landırılmasını sağlayın

2. Havalandırmayı bina kullanım süresinden en az 2 saat önce nominal hıza, bina kullanım süresinden 2 saat sonra düşük hıza geçirin

3. Gece ve hafta sonlarında havalandırmayı kapatmayın, ancak sistemleri daha düşük hızda çalışır halde tutun

4. Pencerelerle düzenli havalandırmayı sağla-

yın (mekanik olarak havalandırılan binalarda bile)

5. Tuvalet havalandırmasını 7/24 çalışır halde tutun

6. Doğru havalandırma yönünü sağlamak için tuvaletlerde açık pencerelerden kaçının

7. Bina kullanıcılarına klozet kapaklarını kapat-tıktan sonra tuvaletleri flaş yıkamalarını söy-leyin

8. Geri dönüş havalı klima santrallerini %100 taze havalı duruma getirin

9. Sızıntıların kontrol altında olduğundan emin olmak için ısı geri kazanım ekipmanını inceleyin

10. Fancoilleri kapatın veya fanları sürekli açık olacak şekilde çalıştırın

11. Isıtma, soğutma ve olası nemlendirme ayar noktalarını değiştirmeyin

12. Bu süre boyunca kanal temizliği planlama-yın

13. Merkezi taze hava ve egzoz havası filtrele-rini her zamanki gibi bakım planına göre değiş-tirin

14. Düzenli filtre değiştirme ve bakım çalışma-ları, solunum koruması da dahil olmak üzere yaygın koruyucu önlemler ile yapılmalıdır.

Geri bildirim

Bu belgede ele alınan konularda uzmansanız ve iyileştirmeler için yorumlarınız veya öneri-leriniz varsa, [email protected] aracılığıyla bizimle iletişime geçmekten çekinmeyiniz. Lütfen bize e-posta gönderirken "COVID-19 geçici belgesi" ‘ni konu olarak belirtiniz.

Künye

Bir grup REHVA gönüllüsü tarafından hazır-lanmıştır (ilk belge 6-15 Mart 2020 dönemi). Uzman grubun üyeleri:

Jarek Kurnitski, Tallinn Teknoloji Üniversitesi, REHVA Teknoloji ve Araştırma Komitesi Baş-kanı


Atze Boerstra, REHVA Başkan Yardımcısı, Genel Müdür, bba binnenmilieuFrancesco Franchimon, Genel Müdür, Franchi-mon ICMProf. Livio Mazzarella, Milano Politeknik Üni-versitesiJaap Hogeling, ISSO Uluslararası Projeler YöneticisiFrank Hovorka, REHVA Başkanı, Teknoloji ve Yenilik FPI Direktörü, ParisProf. Em. Olli Seppänen, Aalto Üniversitesi

Bu belge Hong Kong Üniversitesi'nden Prof. Yuguo Li ve Colorado Boulder Üniversitesi'nden Prof. Shelly Miller, Danimarka Teknik Üniversitesi’nden Prof. Pawel Wargocki ve Queensland Teknoloji Universitesi’nden Prof. Lidia Morawska tarafından gözden geçirilmiştir.

İ WHO, 2020bii Hung, 2003iii WHO, 2020aiv Zhang et al, 2020v Guan W-J et al, 2020 vi Luongo et la, 2016 vii Li et al, 2007viii Monto, 1974ix Doremalen et al, 2013x Ijaz et al, 1985xi Casanova et al, 2010xii Doremalen et al, 2020xiii Li et al, 2005axiv Li et al, 2005bxv WHO, COVID-19 technical guidance: Guidance for schools, work places & institutionsxvi Japanese Ministry of Health, Labour and Welfarexvii Doremalen et al, 2020xviii Nishiura et al, 2020xix Allen and Marr, 2020xx Chin et al, 2020xxi Doremalen et al, 2020xxii Morawska, 2006xxiii Salah et al, 1988xxiv Kudo et al, 2019xxv ISO 17772-1:2017 and EN 16798-1:2019xxvi Carlsson et al, 1995xxvii Ruud, 1993xxviii Han et al, 2005

xxix Fisk et al, 2002xxx Sipolla and Nazaroff, 2003 xxxi Best et al, 2012

TTMD’nin üyesi olduğu REHVA tarafından 17 Mart 2020’de yayımlanan COVID-19 Kılavuz Belgesin-den yararlanılarak, Derneğimiz Üyesi Doç. Dr. M. Zeki YILMAZOĞLU tarafından 18 Mart 2020 tarihinde tercüme edilerek ilk kez yayımlanmış, 3 Nisan 2020’de güncellenen REHVA COVID-19 Kılavuz Belgesi’ndeki düzenlemeler çerçevesinde 4 Nisan 2020’de yeniden tercüme ederek yayım-lanmıştır.

Kaynakça

Bu belge kısmen bir literatür araştırmasına dayanmaktadır, kullanılan bilimsel belgeler ve diğer belgeler aşağıdaki linkte de buluna-bilir: https://www.rehva.eu/fileadmin/user_upload/REHVA_Literature_COVID- 19_gui-dance_document_ver2_20200402.pdf

• Allen J, Marr L, 2020. Re-thinking Potential for Airborne Transmission of SARS-CoV-2. The Journal of Infectious Diseases, Manusc-ript Draft.

• Barker J & Jones MV, 2005. The potential spread of infection caused by aerosol conta-mination of surfaces after flushing a domes-tic toilet. Journal of Applied Microbiology 99(2): 339–347.

• Best EL, Sandoe JAT, Wilcox MH, 2012. Potential for aerosolization of Clostridium difficile after flushing toilets: the role of toi-let lids in reducing environmental contami-nation risk. The Journal of hospital infection 80(1):1-5.

• Bronswijk van JEMH, Pauli G, 1996. An update on long-lasting mite avoidance : dwelling construction humidity management cleaning. GuT, Aachen.

• Brown A, St-Onge Ahmad S, BeckCR, Nguyen-Van-Tam JS, 2016. The roles of transportation and transportation hubs in the propagation of influenza and coronavi-ruses: a systematic review. Journal of Travel Medicine 23(1): 1-7.

• Carlsson T, Kovacs P, Karlsson M, Ruud S,


Fransson J, 1995. State of the art Investi-gation of rotary air-to-air heat exchangers. SP Sveriges Provnings- och Forskningsinsti-tut (The Swedish National Testing and Rese-arch Institute) Energiteknik (Energy Enginee-ring) SP RAPPORT 1995:24.

• Casanova LM, Jeon S, Rutala WA, Weber DJ, Sobsey MD, 2010. Effects of Air Tempera-ture and Relative Humidity on Coronavirus Survival on Surfaces. Applied and Environ-mental Microbiology 76(9): 2712–2717

• Chin A, Chu J, Perera M, Hui K, Yen H-L, Chan M, Peiris M, Poon L. 2020. Stability of SARS-CoV-2 in different environmental conditions. medRxiv preprint doi: https://doi.org/10.1101/2020.03.15.20036673

• CNN, 2020. How can the coronavirus spread through bathroom pipes? Experts are inves-tigating in Hong Kong. Door Helen Regan, gepubliceerd op 12 februari 2020.

• Doremalen N, Bushmaker T, Morris D, Holb-rook M, Gamble A, Williamson B, Tamin A, Harcourt J, Thornburg N, Gerber S, Lloyd-Smith J, de Wit E, Munster V, 2020 Aero-sol and surface stability of HCoV-19 (SARS-CoV-6 2) compared to SARS-CoV-1. medR-xiv preprint doi: https://doi.org/10.1101/2020.03.09.20033217

• Doremalen van N, Bushmaker T, Munster VJ, 2013. Stability of Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV) under different environmental conditions. Euro-pean communicable disease bulletin 18(38): 1-4.

• EN, 2019. EU Standard. "16798-1: 2019." Energy Performance of Buildings—Ventila-tion for Buildings—Part 1.

• Escombe AR, Oeser CC, Gilman RH, Navin-copa M, Ticona E, Pan W, Martınez C, Chacal-tana J, Rodrıguez R, Moore DAJ, Friedland JS, Carlton A, Evans CA, 2007. Natural Venti-lation for the Prevention of Airborne Conta-gion. Plos Medicine 4(2): 309-317.

• Fisk WJ, Faulkner D, Palonen J, Seppanen O, 2002. Performance and costs of particle air filtration technologies. Indoor Air 12(4): 223-234.

• Guan W-J, Ni Z-Y, Hu Y, Liang W-H, Ou C-Q, He J-X, Liu L, Shan H, Lei C-L, Hui DSC, Du

B, Li L-J, Zeng G, Yuen K-Y, Chen R-C, Tang C-L, Wang T, Chen P-Y, Xiang J, Li S-Y, Wang J-L, Liang L-J, Peng Y-X, Wei L, Liu Y, Hu Y-H, 2020. Clinical characteristics of 2019 novel coronavirus infection in China. Nog niet peer reviewed.

• Han H, Kim M-K, 2005. An Experimental Study on Air Leakage and Heat Transfer Characteristics of a Rotary-type Heat Reco-very Ventilator. International Journal of Air-Conditioning and Refrigeration 13(2): 83-88.

• Hiroshi Nishiura, Hitoshi Oshitani, Tetsuro Kobayashi, Tomoya Saito, Tomimasa Suna-gawa, Tamano Matsui, Takaji Wakita, 2020. MHLW COVID-19 Response Team, Motoi Suzuki: medRxiv, https://doi.org/10.1101/2020.02.28.20029272

• Hung LS, 2003. The SARS epidemic in Hong Kong: what lessons have we learned? Jour-nal of the Royal Society of Medicine 96(8): 374-378.

• Ijaz MK, Brunner AH, Sattar SA, Nair RC, Johnson-Lussenburg CM, 1985. Survival Characteristics of Airborne Human Coro-navirus 229E. Journal of General Virology 66(12): 2743-2748.

• ISO, 2017. ISO 17772-1:2017. Energy per-formance of buildings —Indoor environmen-tal Quality —Part 1: Indoor environmental input parameters for the design and assess-ment of energy performance of buildings.

• Japanese Ministry of Health, Labour and Wel-fare, Q & A on novel coronavirus (for gene-ral public) (in Japanese),

• https://www.mhlw.go.jp/stf/seisakunit-suite/bunya/kenkou_iryou/dengue_fever_qa_00001.html (Retrieved March 21, 2020)

• Johnson DL, Mead KR, Lynch RA, Hirst DVL, 2013. Lifting the lid on toilet plume aero-sol: A literature review with suggestions for future research. American Journal of Infec-tion Control 41(3): 254–258.

• Kampf G, Todt D, Pfaender S, Steinmann E, 2020. Persistence of coronaviruses on ina-nimate surfaces and their inactivation with biocidal agents. Journal of Hospital Infection 104(3): 246–251.

• Knowlton SD, Boles CL, Perencevich EN, Die-kema DJ, Nonnenmann MW, 2018. Bioae-


rosol concentrations generated from toilet flushing in a hospital-based patient care set-ting. Antimicrobial Resistance and Infection Control 7(16): 1-8.

• Kudo E, Song E, Yockey LJ, Rakib T, Wong PW, Homer RJ, Iwasaki A, 2019. Low ambi-ent humidity impairs barrier function and innate resistance against influenza infection. PNAS: 1-6

• Leitmeyer K & Adlhoch C, 2016. Influenza Transmission on Aircraft - A Systematic Lite-rature Review Epidemiology 27(5): 743-751.

• Li Y, Huang X, Yu ITS, Wong TW, Qian H, 2005a. Role of air distribution in SARS trans-mission during the largest nosocomial outb-reak in Hong Kong. Indoor Air 15(2): 83-95.

• Li Y, Duan S, Yu ITS, Wong TW, 2005b. Multi-zone modeling of probable SARS virus trans-mission by airflow between flats in Block E, Amoy Gardens. Indoor Air 15(2): 96-111.

• Li Y, Leung GM, Tang JM, Yang X, Chao CYH, Lin JZ, Lu JW, Nielsen PV, Niu J, Qian H, Sle-igh AC, Su H-JJ, Sundell J, Wong TW, Yuen PL, 2007. Role of ventilation in airborne transmission of infectious agents in the built environment – a multidisciplinary systematic review. Indoor Air 17(1): 2-18.

• Luo W, 2020. The role of absolute humidity on transmission rates of the COVID-19 outb-reak. Nog niet peer reviewed.

• Luongo JC, Fennelly KP, Keen JA, Zhai ZJ, Jones BW, Miller SL, 2016. Role of mecha-nical ventilation in the airborne transmission of infectious agents in buildings. Indoor Air 25(6): 666-678.

• Mangili A, Gendreau MA, 2005. Transmission of infectious diseases during commercial air travel. The Lancet 365(March 12): 989-996.

• Memarzadeh F, 2012. Literature Review of the Effect of Temperature and Humidity on Viruses. ASHRAE Transactions 118(1): 1049-1060.

• Monto AS, 1974. Medical reviews. Coronavi-ruses. The Yale Journal of Biology and Medi-cine 47(4): 234–251.

• Morawska L, 2006. Droplet fate in indoor environments, or can we prevent the spread of infection? Indoor Air 16(2): 335-347.

• Mui KW, Wong LT, Wu C, Lai ACK, 2009.

Numerical modeling of exhaled droplet nuc-lei dispersion and mixing in indoor envi-ronments. Journal of Hazardous Materials 167(1-3): 736- 744.

• Ruud S. 1993. Transfer of Pollutants in Rotary Air-to-air Heat Exchangers, A Litera-ture Study/ State-of-the-art Review. SP Sve-riges Provnings- och Forskningsinstitut (The Swedish National Testing and Research Ins-titute) Energiteknik (Energy Engineering) SP RAPPORT 1993:03

• Salah B, Dinh Xuan AT, Fouilladieu JL, Lock-hart A, Regnard J, 1988. Nasal mucociliary transport in healthy subjects is slower when breathing dry air. European Respiratory Jour-nal 1(9): 852-855.

• Sipolla MR, Nazaroff WW, 2003. Modelling particle loss in ventilation ducts. Atmosphe-ric Environment. 37(39-40): 5597-5609.

• Tang JW, 2009. The effect of environmental parameters on the survival of airborne infec-tious agents. Journal of The Royal Society Interface 6(suppl 6): S737–S746.

• WHO, 2020a. Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID19). World Health Organization, Geneve.

• WHO, 2020b. Water, sanitation, hygiene and waste management for COVID-19. World Health Organization, Geneve.

• WHO, 2020c. World Health Organization, Coronavirus disease (COVID-19) technical guidance: Guidance for schools, workplaces & institutions.

• https://www.who.int/emergencies/disea-ses/novel-coronavirus-2019/technical-gui-dance/guidance-for-schools-workplaces-institutions (Retrieved March 21, 2020)

• Yang Y, Weilong Shang W, Rao X, 2020. Facing the COVID-19 outbreak: What should we know and what could we do? Journal of Medical Virology (accepted paper).

• Zhang W, Du R-H, Li B, Zheng X-S, Yang X-., Hu B, Wang Y-Y, Xiao G-F, Yan B, Shi Z-L, Zhou P, 2020. Molecular and serological investigation of 2019- nCoV infected pati-ents: implication of multiple shedding routes. Emerging Microbes & Infections 9(1): 386-389.


Tıbbi olmayan binaların çoğundaki HVAC sistem-leri, COVID-191 dahil olmak üzere bulaşıcı hasta-lık yayılmasında sadece küçük bir rol oynamak-tadır. COVID-19, buna neden olan virüs (SARS-CoV-2) ve hastalığın nasıl yayıldığı hakkında bilgi ortaya çıkmaktadır. Yayılmayla ilgili makul fakat kesin olmayan çıkarımlar 2003 yılında SARS salgından (genetik olarak SARS-CoV-2'ye benzeyen bir virüs) ve daha az ölçüde diğer virüslerin yayılmasından elde edilebilir. Acil bilgi ihtiyacı nedeniyle kısa bir süre önce ön araştır-malar yayınlandı, ancak bilimsel uzlaşmaya varıl-ması yıllar alacak gibi görünmektedir.

Eksik bilgi karşısında bile, sosyal mesafe ve hij-yen konusundaki kişisel seçimlerin bu yayılmayı nasıl etkilediğini, hastalığın sadece kendimiz üzerinde değil, toplumsal sistemlerimiz ve eko-nomimiz üzerindeki etkisini de iletmek ve güç-lendirmek için kolektif sorumluluğumuzu kul-lanmak adına hepimiz, özellikle de yetki ve etki pozisyonlarındakiler için kritik öneme sahiptir. Sağlık sistemlerimizin kapasitesinin aşırı baskısı-nın sonuçları muazzam ve potansiyel olarak tra-jiktir. Ne kadar çabuk “eğriyi düzleştirirsek”2 o kadar çabuk daha güvenli ve normal ekonomik ve kişisel yaşamlara dönebiliriz.

WHO'ya (Dünya Sağlık Örgütü) göre, “COVID-19 virüsü, enfekte bir kişi öksürdüğünde veya hap-şırdığında öncelikle tükürük damlacıkları veya burun akıntısı yoluyla yayılır….” Konuşma ve nefes alma da damlacıkları ve parçacıkları sala-bilir.3 Damlacıklar genellikle yaklaşık 1 m (3 ft) içinde yere veya diğer yüzeylere düşer, parça-cıklar (diğer adıyla aerosoller) gaz gibi davranır ve daha uzun mesafeler boyunca havada dola-şabilir, burada insanlara bulaşabilir ve yüzey-lere yerleşebilirler. Virüs, kontamine yüzey-lere (fomit iletimi olarak adlandırılır) dokunan eller tarafından alınabilir veya yüzeyler bozuldu-ğunda tekrar havaya karışabilir.

SARS, 2003 yılında insanları uzun mesafelerde enfekte etti4, SARS-CoV-2 hastanelerde bir

aerosol olarak tespit edildi5 ve en azından bazı virüs türlerinin 3 saat boyunca askıda kaldığını6 ve bulaşıcı olduğunu ve aerosol bulaşma olası-lığını düşündürdüğünü gösteren kanıtlar vardır. Bununla birlikte, olası diğer virüs yayılma meka-nizmalarının daha önemlidir, yani• kişiden kişiye doğrudan temas• kapı tokmağı gibi cansız nesnelerle dolaylı

temas• eller yoluyla burun, ağız ve gözlerdeki

mukoza zarlarına• yakınlardaki insanlar arasında yayılan damla-

cıklar ve muhtemelen parçacıklar

Bu nedenle, sosyal mesafenin temel prensip-leri (1 ile 2 m veya 3 ile 6,5 ft), yüzey temiz-leme ve dezenfeksiyon, el yıkama ve diğer iyi hijyen stratejileri HVAC sistemiyle ilgili olan her şeyden çok daha önemlidir7. Çalıştığım ABD'nin Atlantik bölgesinde, alışveriş merkezleri, müze-ler, tiyatrolar, spor salonları ve insan grupları-nın toplandığı diğer yerler kapalıdır ve “evde kal”8 emirleri vardır. Bu bir “şans” oyunu ve bir-birleriyle yakın temasta ne kadar az kişi olursa, hastalığın yayılma olasılığı o kadar düşük olur. Semptomlar günler veya haftalar boyunca belir-ginleşmediğinden, her birimiz enfekte gibi dav-ranmalıyız.

Değişen talepler için gerekli görülen diğer kamu binaları açık kalmaktadır. Bunlar arasında gıda, donanım ve ilaç depoları ve tabii ki hastane ve sağlık tesisleri (bu makalenin kapsamı dışında-dır) bulunmaktadır. Anekdot olarak, bazı üniver-siteler fakülte, personel ve yüksek lisans öğren-cilerinin bir kısmının veya tamamının temel araş-tırma ve çevrimiçi dersler vermesine izin ver-mektedir. Bankalar ve diğer hizmet kuruluşları personele açıktır ve yalnızca randevu ile müş-teri almaktadır ve özel ve resmi işyerleri, teş-vik edilen veya zorunlu olanların bir kısmı veya tamamı için evde çalışmaya izin vermektedir.

Açık kalan binalar için, yukarıda açıklanan politi-kalara ek olarak, HVAC dışı eylemler şunları içe-rir:• Sık dokunan yüzeylerin dezenfeksiyonunu arttırın.9• Temin edinilebileceklerini varsayarak daha fazla el temizleme makinası kurun.

COVID-19 Salgını Sırasında Bina İşletimleri için Rehber

Lawrence J. Schoen, P.E., ASHRAE Ömür Boyu ÜyesiASHRAE Journal’dan, 24 Mart 2020

ASHRAE Journal, Cilt 4, Sayı 6, 24 Mart 2020


• Ofis kilerleri ve çay/kahve odaları da dahil olmak üzere gıda hazırlama ve ısıtma alanlarını denetleyin veya kapatın.• Su çeşmelerinde, şişe doldurma istasyon-ları ve lavabolar için uyarı levhalarını asın veya kapatın, hatta daha da iyisi çalışanları sularını evden getirmeye teşvik edin. Yukarıdaki temel bilgiler ele alındıktan sonra, virüsün bir miktar yayılmasının etkilenmesi durumunda HVAC sistemleri ile ilgili birkaç eylem önerilmektedir:• Dış ortam havalandırmasını artırın (çok kirli

alanlarda dikkatli olun); binada daha az kişi olması ile bu, kişi başına etkin seyreltme havalandırmasını artırır. • Talep kontrollü havalandırmayı (DCV:

demand controlled ventilation) devre dışı bırakın.

• Minimum taze hava damperlerini %100'e kadar açın, böylece resirkülasyonu orta-dan kaldırın (ılıman hava mevsiminde, bu termal konforu veya nemi etkilemez, ancak aşırı sıcak/soğuk havalarda bu açıkça daha zor hale gelir).

• MERV-1311 veya filtre rafı ile uyumlu, en yüksek merkezi10 hava filtrasyonunu iyileşti-rin ve baypası sınırlamak için filtrenin kenar-larını12 kapatın.

• Yukarıdaki iki eylemi iyileştirmek için sistem-lerin daha uzun süre, mümkünse 7/24, çalış-masını sağlayın.

• HEPA filtreli portatif oda hava temizleyicile-rini kullanmayı düşünün.

• Özellikle bekleme salonları, hapishaneler ve barınaklar gibi yüksek riskli alanlarda kullanı-cıları radyasyondan13 koruyan UVGI (ultravi-yole antiseptik ışınlama) kullanmayı düşünün.

Şantiyeler benzersiz zorluklar ortaya çıkarır. Hepsi olmasa da pek çok inşaat işi önerilen sos-yal mesafeye sahiptir; hepsi olmasa da çoğu, açık havada veya kısmen kapalı ve bu nedenle iyi havalandırılmış binalardadır; ve hepsi olmasa da, çoğu işçi zaten maske14 ve eldiven gibi kişi-sel koruyucu ekipman kullanmaktadır.

Bazı bölgelerdeki yönetimler şantiyelerin kapa-tılmasını zorunlu kılarken, diğerlerinde çalışma devam etmektedir15. Saha gözlemleri, işlet-meye alma veya özel denetimler gerçekleş-tiren mühendisler, hangi çalışmaların ertele-nebileceğini, uzaktan gerçekleştirilebileceğini

veya fotoğrafik belgeler kullanılarak gerçek-leştirilebileceğini ve şantiye ziyareti kaçınılmaz olduğunda hangi kişisel önlemlerin alınacağını düşünmelidir.

Eğer okuyucu olarak bina işletmecilerine tav-siyede bulunmanız istenirse, lütfen yukarıdaki genel kılavuzu kullanın ve bunu binadaki özel HVAC sistem tipi bilgisi ve tesisin amacı ve kul-lanımı ile birleştirdiğinizden emin olun. Tüm teh-likeler gibi risk azaltılabilir, ancak ortadan kaldı-rılamaz, bu nedenle HVAC sisteminin sınırlama-larını ve virüs ve yayılması hakkındaki mevcut durumunuzu ilettiğinizden emin olun.

Bu hastalığın yayılmasını kontrol etmek için hepimizin bir rolü vardır. HVAC bunun bir par-çasıdır ve sosyal mesafe, hijyen ve kişisel dav-ranışlar üzerindeki etki daha da önemlidir.

Bu makalenin ön taslaklarını inceledikleri için William P. Bahnfleth, Ph.D., PE, Başkan Yardım-cısı / ASHRAE Üyesi, Lew Harriman, ASHRAE Üyesi, Yuguo Li, Ph.D., ASHRAE Üyesi, And-rew K. Persily, Ph.D., ASHRAE Üyesi, ve Pawel Wargocki, Ph.D., ASHRAE Üyesi'ne teşekkürler. Kalan hatalar yazarın sorumluluğundadır.Lawrence J. Schoen, P.E., Columbia'daki Schoen Engineering, Inc.'de başkan ve baş mühendisdir. Kendisi ASHRAE Hava Yoluyla Bulaşan Enfeksi-yonlar Pozisyon Dokümanının en son versiyo-nunu yazmıştır. Pozisyon dokümanı revizyon-dan geçmektedir.

Son notlar ve Kaynaklar1. WHO'ya göre, COVID-19, 11 Şubat 2020'de ICTV (Uluslararası Virüs Taksonomisi Komitesi) tarafın-dan SARS-CoV-2'nin, yani yeni koronavirüsün neden olduğu hastalığa verilen isimdir. Hastaneler ve sağlık tesisleri bu makalenin kapsamı dışındadır, ancak aynı ilkelerin birçoğu onlar için de geçerlidir.2. “NIH Director: ‘We’re on an Exponential Curve’”, The Atlantic, Peter Wehner, March 17, 2020.3. Bischoff 2013. References cited with only a name and date in this article are taken from ASHRAE Posi-tion Document on Airborne Infectious Diseases, 2014,


ASHRAE tarafından hazırlanan COVID-19 Sal-gını Sırasında Bina İşletimleri İçin Rehber Belgesi, Derneğimiz Üyesi Doç. Dr. M. Zeki YILMAZOĞLU tarafından 25 Mart 2020 tarihinde tercüme edil-miştir.

2020 (“PD”). PD'ye göre, damlacıklar ve parçacıklar arasında kesin boyut ayrımı yoktur ve bu “… büyük damlacıkların ve küçük parçacıkların farklı davrandığını ve ikincisinin havada kalabileceğini bilmekten daha az önemlidir.”4. Yu et al. 2004; Li et al. 2005a, 2005b. References from ASHRAE Position Document on Airborne Infecti-ous Diseases.5. “Aerodynamic Characteristics and RNA Concent-ration of SARS-CoV-2 Aerosol in Wuhan Hospitals during COVID-19 Outbreak,” non-peer reviewed prep-rint. bioRxiv, posted March 10, 2020.6. “Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1,” letter to the editor New England Journal of Medicine, March 17, 2020, DOI: 10.1056/NEJMc2004973.7. Sağlık hizmetleri dışındaki işyerleri, COVID-19, ABD Çalışma, İş Güvenliği ve Sağlık İdaresi Bakanlığı OSHA 3990-03 2020 için İşyerlerini Hazırlama Rehberinde açıklanan orta ve düşük maruz kalma riski kategorile-rine girmektedir.8. Evde kalma emirleri yanlış bir şekilde “sığınaklarda durun” olarak kullanılmaktadır. İkincisi, COVID-19 duru-munda olmayan bir dış ortam kontamisyonu olduğunda tavsiye edilen daha aşırı bir eylemdir. https://emer-gency.cdc.gov/planning/shelteringfacts.asp ‘ye bakın. 9. Şarkıcı-söz yazarı Joe Jencks'in sözlerini açıklamak için, kapıcılar, temizlik görevlileri, hemşireler, yardım-cılar, doktorlar ve diğer ilk müdahaleciler bu virüsle mücadelede öncü koruyucumuz “viral itfaiyecilerimiz” dir.10. Bu, kullanılan alana hava sağlayan sistemler ve daha az ölçüde, çapraz kontaminasyonu azaltmak amacıyla döner ısı eşanjörlerine geri dönen oda havası için geçerlidir.11. MERV-13 AB'de kullanılan bir derecelendirme olan yaklaşık F7'ye eşdeğerdir. Makul basınç düşü-şüne sahip daha etkili filtreler mevcuttur ve bazı artan basınç düşüşleri genellikle sistem performansı üze-rinde kabul edilebilir derecede küçük bir etkiye neden olur.12. Filtreleri kirlenmiş olarak düşünün, filtreleri değiş-tiren personeli koruyun ve bertaraf için plastik torba-lara koyun.13. UVGI'nın hem oda içi hem de kanal içi konfigüras-yonlarda bazı hastalığı ileten organizmaları inaktive edebileceğini gösteren araştırmalar vardır. Bunlardan birinin planlanması ve kurulması zaman alır. Daha fazla bilgi için, daha önce belirtilen ASHRAE PD'ye ve 2019 ASHRAE El Kitabı — HVAC Uygulamaları Bölüm 62 Ult-raviyole Hava ve Yüzey İşlemine bakın.14. 18 Mart 2020 tarihli Engineering News-Record “İnşaat Firmaları Maske Bağış Gereksinimine Yanıt Veri-yor” a göre N95 maskeleri yetersizdir ve bazı yükleni-ciler bunları tıbbi tesislere bağışlamaktadır.15. Engineering News Record, March 19, 2020, “Pennsylvania Halts All ‘Non-Life-Sustaining Business” Operations, Including Construction.”


Doğa AjansAlinazım Sok. No: 30 Koşuyolu, Kadıköy - İstanbulwww.dogaajans.com.tr

TTMD E-Dergi, elektronik ortamda yayımlanmaktadır.

ISSN 1302 - 2415 www.ttmd.org.tr

TTMD ISITMA, SOĞUTMA, HAVALANDIRMA, KLİMA, YANGIN VE SIHHİ TESİSAT E-DERGİSİ

HVAC, Refrigeration, Fire Safety and Sanitary E-Journal

TTMD Adına SahibiDr. Kemal Gani Bayraktar Dergi Yayın Yönetmeni Doç. Dr. M. Zeki Yılmazoğlu Dergi Yayın Yönetmeni Yrd. Dr. Murat ÇakanSorumlu Yazı İşleri MüdürüOzan Yavuz

Dergi Yayın Kurulu

İletişim

Yapım

TTMD Genel Merkezi:Bestekar Caddesi Çimen Apt. No:15/2 Kavaklıdere / Ankara Tel: 0312 419 45 71 - 72 Faks: 0312 419 58 51 Web: www.ttmd.org.trE·posta: [email protected]

Dr. Kazım Beceren Meriç SapçıTamer ŞenyuvaGökhan ÜnlüKemal GökayHakan KocaovaDoç. Dr. İbrahim AtmacaSinan Soğancı

Uluslarası TemsilcilerBelçika - Dr. Mehmet MersinligilBirleşik Krallık - Okan SeverFransa - Kıvanç Ezerİsviçre - Yalçın Katmer

Abdullah BilginProf. Dr. Abdurrahman KılıçProf. Dr. Ahmet ArısoyAkdeniz HiçsönmezBahri TürkmenProf. Dr. Birol KılkışProf. Dr. Bülent YeşiltataCafer ÜnlüCelal OkutanEmre Özmen Engin KenberErdinç BozErsin Gökbudak Doç. Dr. Gülsu Harputlugil Ulukavak Gürkan ArıProf. Dr. Halime PaksoyHüseyin ErdemKani Korkmaz Prof. Dr. Macit ToksoyDr. Muhyettin SirerNevroz Karakuş Prof. Dr. Nilüfer EğricanNuman ŞahinÖmer KantaroğluSarven Çilingiroğlu Serdar GürelYalçın Katmer

Danışma Kurulu Uluslararası İşbirlikleri• IEA EBC TCP – International Energy Agency Energy in Buildings and Communities TechnologyCollaboration Programme• IEA ECES TCP – International Energy Agency Energy Conservation Through Energy Storage Technology Collaboration Programme• IEA SHC TCP – International Energy Agency Solar Heating Cooling Technology Collaboration Programme• ASHRAE - American Society of Heating Refrigerating and Air-Conditioning Engineers• ISHRAE - Indian Society of Heating, Refrigerating and Air Conditioning Engineers• PHVACR – Pakistan HVACR Society• REHVA - Federation of European Heating, Ventilation and Air Conditioning Associations• CLIMAMED - Mediterranean Congress of Climatization

HVAC ve COVID-19 PandemisiDiğer Notlar: 1. Nem oranı ayar noktasını iç ortamda RH %40 üzerinde...

Documents

Transcript of HVAC ve COVID-19 PandemisiDiğer Notlar: 1. Nem oranı ayar noktasını iç ortamda RH %40 üzerinde...