HĪKOI, EKE PAHIKARA, PAPANEKE, PAPARETI NGĀ HAERENGA HAUMARU AKE MĀ TE TAMAITI KURA

He aratohu mā te whānau me te kaitiaki

Anei ngā mea me mōhio koe hei āwhina i a koe ki te tohutohu i tō tamaiti mō te noho haumaru i nga rori, tūtata hoki i ngā rērawe. Me pupuri hei rauemi tohutohu.

MĀ RAROTohutohutia tō tamaiti me pēhea te tiaki i a ia anō ina hīkoi ko ia anake, ki te taha o ētahi atu rānei. • Me haere ki te taha rori e tūtata ana ki tō kāinga ka tūturi

kia rite tō tāroa ki tā tō tamaiti.• Pātai atu ki tō tamaiti he aha tāna e rongo ana, kite ana

rānei mai i tāna tirohanga.• Kāore e taea e te tamaiti te tātari i ngā waka, ā, kāore pea

i te whakaaro ki tāna mahi i taua wā tonu - pērā i te whakawhiti haumaru i te rori.

Tohutohutia tō tamaiti ki te mahi i ēnei e whai ake nei (ka whakamārama i te take me aro atu ia):• Me hīkoi ki te ara hīkoi, tūtata ki ngā whare, ā, kia tawhiti

i te rori.• Me tirotiro me whakarongo hoki mō ngā arawaka

(he uaua ētahi arawaka te kite). • Whakamahia ngā whakawhitinga, whakawhiti rānei i ngā

tohu ikiiki, ina taea ana.• Kia tūpato i ngā tūnga waka, wāhi kohi/whakataka rānei,

ngā wāhi hokohoko rānei e pokea ana e ngā waka.• Me ahu atu te hīkoi ki ngā waka e haramai ana i ngā rori

kāore he ara hīkoi.• Me tohatoha i te ara hīkoi ki ētahi atu, tae atu ki ngā

kaieke papareti, papaneke, kōrea, mīhini kawe kaumātua.

Mēnā kāore he whakawhitinga, tohu ikiiki rānei, me kōrero, me tohutohu rānei i tō tamaiti me pēhea te:• kimi i tētahi wāhi haumaru hei whakawhiti• whakamahi i ngā tohutohu whakawhiti rori i ngā wā kātoa

NGĀ ARA HĪKOI KUA AUKATIA Tohutohutia tō tamaiti ki te tirotiro mō ngā waka. Mēnā kei te aukati tētahi waka i te ara hīkoi, me whakaatu i ngā mea e whai ake:

• Tirohia ki roto i te waka mēnā he kaitaraiwa.

• Mēnā ka kitea e koe he kaitaraiwa, kia rua mita te tū mai ka tatari mēnā ka neke ia.

• Ki te kore e kitea e koe he kaitaraiwa, me tirotiro ka whakarongo mō ngā tohu mēnā ka neke te waka, hei tauira:

– pao kōrere

– rama kūpeke

– haruru o te mīhini.

Mēnā kāore he kaitaraiwa i te waka, ā, kei te haruru te mīhini, me hipa i te waka ki te taha e tū ana te whare.Mēnā kāore koe e puta mā te taha ki te whare, me āta hīkoi ki te taha rori, me te tirotiro mō ngā waka mai i ngā taha katoa. Me hoki rānei ka kimi i tētahi wāhi haumaru hei whakawhiti i te rori mā ngā whakatūpato whakawhiti.

TOHUTOHU WHAKAWHITI RORI1 Kia kotahi te hikoinga whakamuri mai i te taha rori.

2 Me tirotiro me te whakarongo mō ngā waka e ahu mai ana i ngā taha katoa.

3 Mēnā e haramai ana he waka, me tatari kia hipa kātahi ka tirotiro me te whakarongo anō mō ngā waka.

4 Mēnā kāore he waka i te haramai, me tere tō whakawhiti i te rori.

5 I a koe e whakawhiti ana, me tirotiro haere me te whakarongo mō ngā waka, ahakoa e ahu mai ana i hea.

Mēnā kāore he whakawhitinga,

tohu ikiiki rānei, me kōrero, me tohutohu rānei i tō tamaiti me pēhea te kimi wāhi

haumaru hei whakawhiti.

TE HĪKOI I NGĀ RORI TUAWHENUA Āwhinatia tō tamaiti kia:• anga atu te hīkoi ki ngā waka e haramai ana

• tū tino tawhiti mai i te rori

• haere haukaiwahine, ko te tangata poto rawa ki mua, kia kitea ngā waka e haramai ana e te katoa

• āta whakarongo. Ka taea te tere o ngā waka te eke ki ngā tere tino teitei, ā, ka rongohia i tawhiti te haramai

• mēnā e haramai ana he waka, me tū ki te taha tonu o te rori kia hipa atu te waka

• mēnā kāore i te tino mārama tō kite i te rori i mua i a koe, kia āta tūpato.

Mēnā he whāiti tētahi piriti, me tū ki tētahi wāhi ka:• āta whakarongo me te tirotiro i te tawhiti kia mātua

whakarite kāore he waka i te haramai

• piki ki te piriti me te whakawhiti tere atu, me te anga atu ki te ahunga mai o ngā waka

• tirotiro haere me te whakarongo mō ngā waka ka haramai i mua, i muri rānei.

HE AHA ATU ANŌ NGĀ MEA MĀKU HEI ĀWHINA KIA HAUMARU AI TAKU TAMAITI INA HĪKOI ANA. • Mēnā ka taraiwa koe ki te kura i te nuinga o te wā,

me whakatū i tō waka kia tawhiti atu i te kura ka hīkoi i tētahi wāhanga me tō tamaiti kia ako ia mō te haumaru rori i tō taha.

• Me whakamātau i tētahi pahi hīkoi, e hīkoi ana te tamaiti ki te kura i roto i tētahi rōpū i whakaritea. Me kōrero ki tō kura. He pahi hīkoi pea kei reira.

Me pupuri te

tamaiti nohinohi i te ringa o tētahi

pakeke ina hīkoi ana i te taha o ngā waka haere.

EKE PAHIKARAMe mōhio te tamaiti me pēhea te eke pahikara kia haumaru, ā, kia māia i waenga waka i mua i te whakamātau ki te eke ki te kura, ahakoa kei tō taha, ko ia anake rānei.

Me tautoko me āwhina hoki i tō tamaiti ki te ako me pēhea te:• noho ki te taha mauī

• tirotiro ki muri mō ngā waka

• whakamahi i te ara tika

• whakahipa haumaru i ētahi atu kaiwhakamahi i te rori

• whakamahi tohu ringa

• noho haumaru ki te manaaki hoki i ētahi atu kaieke ina haere rōpū ana

• tohatoha i te rori me ngā ara ki ētahi atu

• kite i ngā mōrea me te mōhio ka pēhea te karo.

Kei te tikanga whaimana o Aotearoa mō ngā kaieke pahikara ngā mōhiohio mō ngā pūkenga e hiahiatia ana me ngā akoranga e wātea ana: www.nzta.govt.nz/resources/roadcode/cyclist-code

He mea nui kia mōhio koe ki te ture tika me te whai i ngā taputapu tika kia noho haumaru ai koe: www.nzta.govt.nz/assets/resources/factsheets/01/docs/01-cycles.pdf

Me whakarite ka mau tō tamaiti i tana pōtae

mārō i a ia e eke pahikara, papaneke,

papareti.

HAUMARU PŌTAE MĀRŌ - EKE PAHIKARA, PAPANEKE, PAPARETI HOKI Kia haumaru ai:• me whai i tētahi whakapiri whakamana paerewa ki te

pōtae mārō

• me pai te āhua o waho o te pōtae mārō (anga me te kōmāmā), ā, kia kaua e mātatatata, e pakaru rānei

• me pai te āhua o ngā tarapu, kia kaua e tāwekoweko, pakaru rānei

• me tika te rahi o te pōtae mārō - ka iti noa, ka kore rānei te tāngarangara ina mau ana

• me taurite te mau o te pōtae ki te māhunga, ā, me tūhono ngā tarapu kauae me muri ki te kauae, i raro i ngā taringa

• me nanawe te tarapu engari kaua e kikī rawa

• ki te tītaha te pōtae mārō ki te taha, ki muri, ki mua rānei, he takō rawa.

HE AHA ATU ANŌ NGĀ MEA MĀKU HEI ĀWHINA KIA HAUMARU AI TAKU TAMAITI INA EKE PAHIKARA IA.• Me eke pahikara ki tōna taha.

• Me whakarite kia tika te mahi a te pahikara o tō tamaiti, ā, kei te mahi tika ngā pereki.

• Me whakarite he whakaataata kei te pahikara - he here ā-ture tēnei.

• Me whai rama mēnā kei te eke pahikara i ngā wā e āhua pōuri ana, e pōuri ana rānei.

• Me hoatu he kākahu tino muramura me te whakaataata kia tino kitea ai ia e ētahi atu i te rori.

• Me muramura anō ngā peketua me te whakaataata, me whakamau rānei tētahi uhi muramura.

• Me whakaharatau te eke pahikara i te ara ki te kura ki te taha o tō tamaiti i ngā rā whakatā ina māmā ai te rere o ngā waka.

Ko te tamaiti i raro i te 10 tau ka eke pahikara

i te rori me tētahi pakeke.

TE HAERE MĀ RUNGA WAKAĀwhinatia tō tamaiti ki te:• tatari kia tū te waka i mua i te eke atu

• āwhina i ngā tamariki kia piki, heke rānei ki te taha o te ara hīkoi

• mōhio kia kaua e whakapōrearea i te kaitaraiwa. Me arotahi ia

• me noho ōna waewae me ōna ringa ki rō waka

• me pātai ki te kaitaraiwa i mua i te huaki i ngā wini ahakoa te aha

• me tatari kia tū te waka i mua i te tango i te whakamau tamaiti

• kia tūpato ki ngā kaihīkoi me ngā kaieke pahikara ina huaki ana i te kuaha

• whakamahia te kakau o te kuaha hei āta kati i te kuaha.

HE AHA ATU ANŌ NGĀ MEA MĀKU HEI ĀWHINA KIA HAUMARU AI TAKU TAMAITI I NGĀ WAKA?• Kia pai te whakatū waka - kia tawhiti mai i ngā

raina kōwhai, ngā whakawhitinga, pūtahitanga, putanga atu hoki.

• Me tū ki te taha tonu o te wāhi e ahu ana koe.

• Me hīkoi tahi koutou ko ngā tamariki ki te kura, me tūtaki i a rātau i muri i te kura, me hari i a rātau ki tō waka.

• Kaua rawa e karanga atu ki te tamaiti kei tērā taha o te rori.

• Me whakarite kia ū ngā whakamau tamaiti ki ngā paerewa e tika ana, ā, kei te mau tika.

HEI KAITIAKI, HE AHA AKU KAWENGA?• Me ū ki te tepenga tere, ngā tohu whakatūpato

rānei e tūtata ana ki ngā kura ina whakakāhia ana (40km/h).

• E ai ki te ture: – Me whakamau ngā tamariki katoa i raro i te

whitu tau ki tētahi whakamau tamaiti e tika ai ki ō rātau tau me te rahi.

– Me whakamau ngā tamariki katoa ki tētahi whakamau tamaiti mēnā e wātea ana tētahi i rō waka, ā, mena karekau, ki tētahi whakamau tamaiti, tātua waka rānei e wātea ana.

– E tūtohu ana te tikanga pai rawa kia noho te tamaiti ki tētahi whakamau, tūru tamariki rānei kia eke atu rātau ki te 148cm te tāroaroa.

– Mō ētahi atu mōhiohio haere ki www.nzta.govt.nz/childrestraints

Me whakarite ka pakē te tātua tūru i

mua i te whakaharuru i te waka ahakoa he

poto, he roa te haere.

MŌ ĒTAHI ATU MŌHIOHIO

Mō ngā uiui whānui, ngā mōhiohio atu anō rānei mō te haumaru rori me te rērawe mō te tamaiti, me īmēra ki info@nzta.govt.nz, haere rānei ki education.nzta.govt.nz

HE AHA ATU ANŌ NGĀ MEA MĀKU HEI ĀWHINA KIA HAUMARU AI TAKU TAMAITI I TE WĀHI TEREINA?• Me aro ki ngā tohu, ngā rama me ngā pere i ngā wā

katoa ina taraiwa ana i te taha o ngā whakawhitinga rērawe.

• Me 1.5m i te iti rawa te tawhiti o te tū mai i te taha o te tūranga kia kore ai e riro i te hautō o ngā tereina e hipa ana.

• Mēnā kei te mau maupane koe, whakawetohia te puoro, tangohia rānei ngā maupane i mua i te whakawhiti ara tereina ka tirotiro ki ngā taha e rua.

CYCLISTSMUST

DISMOUNT

Me whakamārama ki

te tamaiti te mōrea o ngā tereina, ara

rērawe me ngā wahi i ngā ara.

TE EKE I TE PAHIĀwhinatia tō tamaiti ki te:• tū tawhiti mai i te rori ina e tatari ana ki te pahi

• tatari kia tū te pahi i mua i te eke atu, heke iho rānei

• haere haukaiwahine, kia tuku ngā tamariki nohinohi ake kia haere i te tuatahi

• whakarongo ki te kōrero a te kaitaraiwa, wātene pahi rānei

• kawe i tāna pāhi i mua i a ia kia kore ai e mau i te kuaha

• noho ki raro me te waiho i tana pāhi i raro i te tūru, i runga pona rānei kia kore ai e tukia e tētahi

• heke iho i te pahi mā te kuaha o mua, me te tū ki tawhiti ina huri, kūpeke rānei te pahi, ā, kia wehe rā anō te pahi

• tatari kia wehe atu te pahi i mua i te whakawhiti i te rori e mārama ai tana kite i ngā taha e rua o te rori. Me whakamahi ko ngā tohutohu whakawhiti rori i ngā wā katoa.

HE AHA ATU ANŌ NGĀ MEA MĀKU HEI ĀWHINA KIA HAUMARU AI TAKU TAMAITI I NGĀ PAHI.• Ina kohi ana, heri ana rānei i te tamaiti ki te tūnga

pahi, me tatari ki te taha anō o te tūnga pahi.

• Me kōrero ki te tamaiti mō te take nui o te noho ngū i runga i te pahi, me te whakarongo ki te kaitaraiwa, wātene pahi rānei.

• Whakamaua ngā kākahu muramura kia mārama ai te kitea.

• Me tohutohu i tō tamaiti ki te ara haumaru ki te tūnga pahi. Ka hīkoi ki tōna taha, ka taraiwa rānei kia kore ai e mate ki te whakawhiti i te rori ko ia anake.

• Me whai i tētahi mahere tuarua mō te tūpono tōmuri koe.

• Me heke tō tere ki te 20km/h ina hipa koe i tētahi pahi kura kua tū.

TE HAUMARU I TE WĀHI TEREINAMe āwhina i tō tamaiti kia mōhio ia: • he hāngū ngā tereina - kāore pea e rongo te tereina e

haramai ana

• he taumaha ngā tereina - he roa te wā kātahi anō ka tū

• he tere ngā tereina - he 80km/h te tere toharite o te tereina e tere ana

• kei ngā tereina te tikanga - kei runga i te tamaiti kia noho tawhiti mai i te tereina.

Āwhinatia tō tamaiti ki te:• whakawhiti i ngā ara rērawe i te whakawhitinga tika

• tū, titiro, whakarongo hoki mō te tereina

• whakamahi i ngā tohu, rama me ngā pere kia haumaru ai te whakawhiti

• kaua e hīkoi i te taha o ngā ara rērawe

• titiro ki ngā taha e rua - mēnā e rua ngā ara, tērā pea e rua pea ngā tereina

• noho tawhiti mai i ngā waea hiko i runga ake.

KOH

ITĀTEA 2018 | 17-222 M

ĀO

RI