HİDROLİK VE PNÖMATİK SİSTEMLERİ - Hitit...
Transcript of HİDROLİK VE PNÖMATİK SİSTEMLERİ - Hitit...
ELPC 222
HİDROLİK VE PNÖMATİK SİSTEMLERİ
Ders Kodu Dersin Adı Z/S Te Uy. Krd. D.S. AKTS
ELPC 222 HİDROLİK VE
PNÖMATİK SİSTEMLER S 3 1 4 4 4
28.02.2017 1 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Perşembe Perşembe
Hidrolik silindirler, hidrolik devrede hidrolik enerjiyi mekanik
enerjiye çeviren, doğrusal hareket ve kuvvet elde edilen devre
elemanlarıdır.
Hidrolik silindirler tipleri;
Tek etkili, çift etkili, tandem, teleskobik hidrolik silindirler
Piyasada en çok karşılaşılan hidrolik silindir tipi çift etkili tek milli
silindirlerdir.
Piyasada hidrolik silindire piston ve benzeri birçok farklı
isimlendirme kullanılmasına karşın akışkan gücü terminolojisinde
Hidrolik Silindir adı kullanılmaktadır.
28.02.2017 4 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
2.4. HİDROLİK SİLİNDİRLER
(Doğrusal Hareketlendiriciler)
Bir hidrolik silindirin görevini yerine getirebilmesi için mutlaka içinde
basınçlı yağın hapsedilmesi gerekir. Oluşacak iç ya da dış kaçaklar sonucu
silindir içerinde basınç kaybı oluşup kritik bir değere ulaşması halinde bu
basınç kayıplarının etkisiyle silindir görevini yapamaz hale gelebilir. Hidrolik
silindirde oluşabilecek kaçakları engellemek için çeşitli bölgelerde
sızdırmazlık elemanları kullanılır. Çok sayıda tipte malzemelerden ve üretilen
sızdırmazlık elemanlarının seçimi hidrolik silindirin konstrüksiyonuna ve
çalışma koşullarına göre yapılır.
28.02.2017 5 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Toz Keçesi
Piston Kolu
O-Ring
Silindir Boğazı
Piston
Piston Keçesi
Boğaz Keçesi Piston Kolu Keçesi
Silindir Kovan
A B
Arka Kapak
Hidrolik silindiri oluşturan elemanlar
28.02.2017 9 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
2.4.1.Tek Etkili Silindirler
Bu silindirlerde hidrolik akışkanın etkisiyle tek yönlü hareket sağlanır.
Silindirin ilk konumuna dönüşü ya dış yüklerin etkisiyle yada yay
baskısıyla gerçekleşir.
Tek Etkili Silindir
28.02.2017 11 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
28.02.2017 12 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Tek etkili çift milli hidrolik silindirlerde alan farkı sebebiyle ileri
giderken yavaş aynı pompa debisiyle geri gelirken daha hızlı hareket
ederler buna karşılık bu tip silindirlerde çekme kuvveti itme
kuvvetinden alan oranı kadar daha düşüktür.
Silindirin tek yönde hareketinin hidrolik yağ basıncı ile sağlandığı
geri dönüşünün ise yük etkisiyle kendiliğinden ya da silindir
içerisine yerleştirilen bir yay sayesinde sağlandığı hidrolik silindirler
tek etkili silindir grubuna dahil edilir.
Bu tip silindirler, sadece tek yönde iş yapabilirler, geri dönüş
hareketi sırasında üretilen kuvvet sadece silindirin başlangıç
pozisyonuna dönmesine yetecek kadardır.
28.02.2017 13 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Dalma tip ya da plunger tip tek etkili hidrolik silindirleri hem
endüstride hem de mobil araçlarda özellikle kaldırma
operasyonlarında sıklıkla görmek mümkündür. Silindirin geri
hareketi için ağırlık etkisi gerektiğinden dolayı yatay montajı
mümkün değildir.
Dalma tip tek etkili silindirlerin en önemli dezavantajı pistonu
olmaması sebebiyle yükü taşıyan milinin sadece boğaz bölgesinden
yataklanmasıdır.
Bazı uygulamalarda çift etkili silindirlerinde tek etkili olarak
kullanıldığını görmek mümkündür.
28.02.2017 16 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
2.4.2. Çift Etkili Silindirler
Bu silindirlerde hidrolik akışkanın etkisiyle çift yönlü hareket sağlanır.
Silindirin ilk konumuna dönüşü hidrolik akışkanın etkisiyle gerçekleşir.
28.02.2017 18 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 21
Çift Etkili Silindir (Yastıklamalı)
(FluidSIM-H-9)
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 22
BS:5785 1980 STANDART METRİK SİLİNDİRLERİ
TAVSİYE EDİLEN ÖLÇÜLERİ
Piston Çapı (mm)
40 50 63 80 100 125 140 160 180 200 220 250 280 320
Piston Kolu Çapı (mm)
Büyük 20 28 36 45 56 70 90 100 110 125 140 160 180 200
Küçük 28 36 45 56 70 90 100 110 125 140 160 180 200 220
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 26
Hidrolik silindirlerde burkulma problemi
Değişik bağlantı tipleri için serbest burkulma boyu
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 27
ÖRNEK:
222
5,784
10
4cm
dA
kgAPF itmeitme 196255,78250
LSk 2
kgSFKS
KF 58875319625 4
44
8,11764
2401
64
7
64cm
dJ
cmSK
JES
S
JEK kk
k
6,2034147058875
8,117101,2 6222
2
2
cmLLLSk 8,10126,2032
3S 26 /101,2 cmkgxE
Piston çapı 100 mm, piston kolu 70 mm olan hidrolik silindirin bir ucu
rijit, diğer ucu serbest olarak montaj edilmiştir. Emniyet katsayısı S=3,
maksimum basınç 250 bar olduğuna göre hidrolik silindirin piston
kolunda burkulma olmadan çalışabileceği maksimum strok boyunu
hesaplayınız?
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 28
Video 14a.
Hidrolik Silindir
Video 14b.
BOSCH REXROTH OCT
serisi dönmez milli silindir
* Piston alanı 12 santimetrekare olmalıydı.
1Bar=12kg itme kuvveti oluşturur.
Video 14c.
Hidrolik ve Pnömatik
sistemlerde silindir seçimi
2.4.3. Teleskopik Silindirler
Dar montaj alanı ve büyük kurs boylarının istendiği yerlerde
teleskopik silindirler kullanılır. Bu silindirlerde dezavantaj açılma
esnasında giderek küçülen silindirlerin açılma hızının artmasıdır. Bu
ise kapsamlı devreler ile önlenebilir.
Teleskopik Silindir
28.02.2017 29 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
2.4.4. Yastıklı Silindirler
Silindir pistonları hareketleri sırasında strok sonuna kadar maksimum
hıza ulaşırlar. Piston herhangi bir yük üzerinde, silindir strokunun
sonuna yaklaşırken oluşan darbeleri azaltmak amacıyla yastıklı
silindirler kullanılır. Yastıklama, pistonun aniden durması sonucu
oluşan mekanik ya da hidrolik darbeleri azaltır. Silidir elemanlarında
oluşabilecek aşınmaları en aza indirir.
Yastıklı Silindir 28.02.2017 30 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
2.4.5. Tandem Silindirler
Hidrolik sistemlerde itme kuvvetinin büyük olması ve silindirin
konulacağı yerin küçük olmasının gerektiği durumlarda tandem
silindirler kullanılır. Hidrolik devrelerde basıncın artırılması, piston
çapının yada pompa kapasitesinin büyütülmesiyle mümkündür.
Tandem Silindir
28.02.2017 31 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
2.4.6. Çift Kollu Silindirler
Pistonun iki tarafında da piston kolu vardır. Akışkanın etki ettiği piston
kesit alanı eşit olduğundan ileri-geri hızları ve kuvvetleri eşittir.
28.02.2017 33 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
2.4.7. Dönerli Silindirler
Bazı hidrolik sistemlerde belli açılarda dönme hareketi istenir. İki tipte
dönerli silindir vardır.
Dönerli Silindir
28.02.2017 34 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Kanatlı Tipte Dönerli Silindir
Hızlı ilerleme silindirleri genellikle hidrolik preslerde kullanılır.
Bu tip silindirlerde tam kapasite çalışma kuvveti gerekli
olmadığı sürece sadece hızlı piston adı verilen elemanın etkin
alanının bir kısmına basınç uygulanır.
Toplam etkin piston alanı ancak daha sonra uygun basınç
valflerinin veya sınır şalterlerinin bir kontrol sistemiyle birlikte
kullanılması ile hidrolik pompaya bağlanır.
Hızlı İlerleme Silindirleri
28.02.2017 35 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
• Basınç kontrol valfleri (BSV)
• Akış kontrol valfleri (KV)
• Yön kontrol valfleri (SV)
2.5. Hidrolik Valfler
Hidrolik valfler, akışkanın kontrolünü sağlar. Başka bir değişle
hidrolik akışkanın yönünü, akışkanın basıncını ve debisini kontrol
eder. Hidrolik vafler sistemdeki debinin yönü, büyüklüğü ve
basıncı kontrol ederek silindir veya motorların yol, hız ve
kuvvetini etkiler.
28.02.2017 37 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Video 15.
Hidrolik valfler
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 38
2.5.1. BASINÇ DENETİM VALFLERİ
Hidrolik sistemlerde pompanın bastığı akışkanın basıncını önceden ayarlanmış olan sınırlar arasında tutabilmek ve hidrolik sistemi aşırı basınçların tahribatından korumak için kullanılırlar. Bu valf, çalışma basıncının belirli değerler arasında düzenli tutulmasını sağlar.
Bir hidrolik sistemde doğrusal hareketler üreten birden çok silindir
ve dairesel hareketler üreten birden çok motor bulunabilir.
Basınç denetim valfleri kullanım yerlerine göre isimlendirilirler. Emniyet valfleri Basınç düşürme valfleri Basınç sıralama valfleri Boşaltma valfleri Karşı denge valfi Fren valfi
28.02.2017 39 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Video 15a.
Basınç valfi
2.5.1.1. Emniyet Valfleri
Emniyet valfi sistem basıncının ayarlanan değerin üstüne çıkması
durumunda valf açılır ve yağı tanka gönderir. Emniyet valfleri aşırı
basınç yükselmelerine karşı sistemi korur. Hidrolik sistemin basınç
hattında bulunan basınç kontrol valfidir. Genel olarak pompa çıkışına
konur ve tüm devrenin basıncını kontrol eder.
28.02.2017 40 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 41
1- Emniyet Valfleri
Akışkanın basıncını önceden ayarlanmış sınırlar arasında tutmak ve hidrolik sistemi aşırı basınçların tahribatından korumak için kullanılırlar. Basınç yükseldiğinde devreye girerek basıncın yükselmesine neden olan akışkanı depoya gönderirler. Normalde kapalı valflerdir. Doğrudan uyarılı ve Ön Uyarılı şekilde olabilirler.
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 47
Basınç Emniyet Valflerinde Değişik Basınç Kademeleri Elde Edilmesi
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 48
Aynı hatta bulunan basınç emniyet valflerinde ayar yapılması
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 49
c. Ön Uyarılı Emniyet Valfleri
Konik Kapakçık Baskı Yayı Ayar Vidası
Pilot Sızıntısı
Sürgü
Tank Hattı
Basınç Girişi
Orifis
Yay
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 50
70 Bar
2 Bar
Pilot Deliği 69 Bar
70 Bar
2 Bar
70 Bar
Pilot Uyarılı Basınç Emniyet Valfinin Çalışma Şekli
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 52
Pilot ( ön ) uyarılı elektrik boşaltmalı basınç emniyet valfi
Basınç Emniyet valfleri
Tüm basınçlı sistemlerde olduğu gibi hidrolik devrelerde de
mutlaka bir emniyet valfi kullanılır. Emniyet valfi (Relief valve,
safety valve) sistemin emniyeti olup herhangi bir nedenden dolayı
artan basıncı sınırlandırarak sistemi yüksek basınçtan korur.
28.02.2017 53 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Emniyet valfleri temel olarak popet, yay, gövde ve ayar kolundan
oluşur. Sistem basıncı popetin yüzey alanına etki ederek popetin
açılması yönünde bir kuvvet oluşturur. bu kuvveti dengelemek için
popetin arkasında bir yay bulunur. Bu yayın kuvveti arkasındaki
ayar kolu ile sıkıştırılarak ayarlanır. Basınç emniyet valflerinin ayar
kolunun üzerinde herhangi bir gösterge yer almaz istenilen basınç
seviyesine ayarlayabilmek için mutlaka hattaki basıncı gösteren bir
manometreye ihtiyaç vardır. Bunun sebebi aynı yay ayarında farklı
debilerde farklı basınç ayarının ortaya çıkmasıdır. Emniyet valfinin
ayarını yaparken dikkat edilmesi gereken noktalardan birisi de ayar
yapılırken sistemdeki tüm debinin emniyet valfinden geçtiğinden
emin olmaktır. Devrede açık merkez valfler yada pompa çıkışını
tanka açan valfler var ise, bu valflerin tanka bağlantısını kesecek
konumlarına getirilerek emniyet valfi ayarı yapılması gerekir.
28.02.2017 54 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
28.02.2017 56 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Devrede de görüleceği üzere emniyet valfleri devreye her zaman paralel bağlanır
aksi. Pompa çıkışından alınan bir hat emniyet valfinden geçerek tanka bağlanır .
2.5.1.2. Basınç Sıralama Valfleri
Basınç sıralama valfleri basınca bağlı olarak silindir ve motor gibi
elemanların birbirinden farklı zamanlarda gecikmeli olarak
çalışmasını sağlarlar. Normalde kapalı konumdadır. İstenilen basınçta
açılıp diğer alıcıları harekete geçirirler. Bu vaflerde, ayarlanan belirli
bir basınca ulaşıldıktan sonra valf açılır ve diğer silindir veya motor
çalıştırılır.
28.02.2017 57 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 59
M
M
Delme
Sıkma
Sıralama Valfi
Basınç sıralama valfi uygulaması
2.5.1.3. Basınç Düşürme Valfleri
Normalde açık bir emniyet valfidir. Hidrolik devrelerde farklı
basınçlarda çalışan devre elemanlarının basınçlarını belirli bir
seviyede tutmak için kullanılır. Özellikle sıkma v.b. işlerde basıncın
sabit kalması amacı ile basınç düşürme valfleri kullanılır.
28.02.2017 60 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 61
2- Basınç Düşürücü Valfler
Hidrolik sistemde çalışan elemanlar, farklı basınçlara ihtiyaç duyabilirler. Bu gibi durumlarda basınç düşürücü valf kullanarak, devrenin bir bölümündeki basıncı, devrenin diğer kısmındaki basıncından daha düşük bir değerde tutmak mümkün olur. Doğrudan uyarılı veya ön uyarılı olabilirler.
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 65
Basınç düşürücü valf uygulaması
A Çenesi
B Çenesi
Basınç Düşürücü Valf
100 bar
50 bar
100 bar
50 bar
2.5.1.4. Boşaltma Valfleri
Bir uyarı ile açılan valf akışkanı depoya gönderir. Boşaltma valfleri
sıkma, bağlama v.b. işlemleri yapan silindirlerde kullanılır. Normalde
kapalı pozisyondadır.
28.02.2017 66 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 67
Fren Valfi
Karşı Denge Valfi
M
Ayar Vidası Valf Gövdesi
Yay
Çıkış Deliği
Giriş Deliği Sürgü
İç Pilot
Piston
Dış Pilot
4- Karşı Denge ve Fren Valfleri
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 68
60 bar 7.5 bar
Fren valfleri çift uyarılı normalde kapalı bir valftir. Piston alanı ile sürgü alanı oranı genellikle 8:1’dir.
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 69
Karşı Denge Valfi Uygulaması ( İçten pilot uygulaması )
Karşı Denge Valfi
Karşı Denge Valfi
M
M
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 70
Karşı Denge Valfi
M
Karşı Denge Valfi Uygulaması ( Dıştan pilot uygulaması )
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 71
p1 .... Akü dolum valfi açma basıncı p2 .... % 85 – 90 x p1
4- Boşaltma Valfleri veya Akü Dolum Valfleri
Çek valfler, akışkana tek yönde geçit veren
hidrolik devre elemanlarıdır. Kullanım yerine
göre yaylı veya yaysız olarak üretilirler. Yaysız
üretilen çekvalfler sadece dikey montaj için
uygunken, yaylı çekvalfler istenilen her montaj
şeklinde kullanılabilirler. Çek valflerin yay
basınçları kullanım amaçlarına göre
değişmektedir.
http://www.uagem.org
28.02.2017 72 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
2.5.2. Akış Kontrol Valfleri
Hidrolik Çekvalfler
Çekvalf içerisindeki sızdırmazlık elemanını, merkezlemek amacı ile yay kullanılmış ise valfin bağlantı konumu önemli değildir. Düşey veya yatay konumda montaj edilebilirler.
Çekvalfler, yaysız olarak imal edildiklerinde kesinlikle dikey konumda montaj edilmelidirler.
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 73
Basit çekvalfin hidrolik devrede kullanılmasına bir örnek.
M
1
2
3
4
5
7 8
6
9 10 11
12
1-Hidrolik silindir2-Kısma Valfi3-Çekvalf4-Yön Denetim Valfi5-Manometre6-Basınç Emniyet Valfi7-Elektrik Motoru8-Hidrolik Pompa9-Emme Filtresi10-Seviye Göstergesi11-Depo Kapağı12-Depo
P T
A B
(FluidSIM-H-12)
Aşağıdaki uygulamalar kullanım alanlarına örnek olarak
verilebilir;
•Başka bir devre elemanın by-passı
•Akışın bir yönde engellenmesi
•Devrelerde belirli bir karşı basıncın üretilmesi
Çekvalfler değişik montaj tiplerinde üretilirler yukarıdaki resimde
gözüken bir hat tipi çekvalf iken bunun yanı sıra aşağıdaki
resimlerde gözüken pleyt tipi ve katriç tip çek valfleri de piyasada
görmek mümkündür.
28.02.2017 74 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Yukarıdaki şekildeki tek yönlü kısma valfinde iç yapısından ve devre
sembolünden de anlaşılacağı üzere 2 no'lu porttan gelen yağ kısıcıdan
geçerken 1 no'lu porttan gelen yağ, kısıcıyı bay-pass ederek geçer.
Böylece, kısma görevi sadece 2 no'lu porttan 1 no'lu porta geçiş yönünde
olur.
28.02.2017 75 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Yukarıdaki hidrolik devre şemalarında 1 ve 2 no'lu çekvalflerin kullanım amacı
ise iki hidrolik güç kaynağını birbirlerine zarar vermemesi için ayırmaktır. Bu
örnekleri akışın bir yönde engellenmesi başlığı altında değerlendirilebilir. 1
numara ile gösterilen çek valfler çift pompa uygulamasında yüksek basınç
pompasının düşük basınç pompasının üzerine basmasını ve ona zarar vermesini
engellemek için kullanılırken,
2 numara ile gösterilen çek valf, pompa çıkışına konularak pompanın hatta yağ
beslemesine izin verirken elektrik motoru durdurulduğunda hattaki akümülatör
içerisindeki yağın pompayı terse çalışmaya zorlayarak boşaltmasını engellemek
amacıyla kullanılmıştır.
28.02.2017 76 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Yukarıdaki hidrolik devre şemasında ve filtre kesit resminde 3 numara ile
gösterilen çek valf ise yine kısma valfinde olduğu gibi başka bir devre
elemanın by-pass edilmesi amacıyla kullanılmıştır. Fakat burada bir fark
vardır. Kısma örneğinde tek yönde engelleme yapıp diğer yönde serbest
geçiş sağlarken burada filtrenin by-pass olması filtrenin tıkalı olma şartına
bağlıdır. Bu da çok basit bir şekilde çekvalfin yay basıncı ile kontrol
edilebilmektedir. Eğer filtre kirli partiküller ile tıkanmaya başlarsa tanka
giden yağın önünde bir direnç oluşturup basınç artışına sebep olacaktır.
Eğer filtre elemanı değiştirilmez ise oluşan bu basıncın düşük basınç
şartları için tasarlanmış bir dönüş hattı filtresinin zayıf gövdesinin zarar
görmesine sebep olacaktır. Bu durumda filtre içerisine yerleştirilen bir
çekvalf açılma basıncına ulaştığında filtrenin by-pass edilmesini sağlayarak
gövdenin yüksek basınca maruz kalmasını engelleyecektir. Tabi ki bu
durum sadece filtre gövdesi olası yüksek basınç tehlikelerine karşı alınmış
bir tedbirdir. Eğer filtre elemanı değiştirilmez ise sistem filtreden
geçmeyen kirli yağ ile çalışmaya devam ederek tüm hidrolik devre
elemanların hasara uğramasına sebep olacaktır. Filtre elemanının değişim
süresini takip edebilmemiz için üreticiler filtre gövdelerine çeşitli görsel
yada elektrikse uyarıcılar takmaktadır. 28.02.2017 77 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Çekvalfleri diğer hidrolik devre elemanlarının içinde yardımcı
eleman olarak da görmekte mümkündür. Özellikle kısma
valflerinin tek yönde kısma yapabilmesi için içerisine bir çek valf
yerleştirilmesi çok sık karşılaşılan bir durumdur. Bu tip kısma
valfleri piyasada "çekli kısma" olarak ifade edilmektedir.
28.02.2017 78 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Çekli Kısma
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 80
Basit Çek Valfler (Doğrudan Uyarılı)
* Doğrudan uyarılı çek valfler * Ön uyarılı çek valfler
şeklinde iki grupta toplanırlar.
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 81
Pilot Kumandalı (Ön Uyarılı) Çekvalfler
Bazı hidrolik devre uygulamalarında çekvalflerin ters yönde de akışa izin vermeleri istenilebilir. Bu durumda “Ön Uyarılı Çekvalfler” kullanılır. Bu valfler; •Basınç altında bulunan devrelerin sızdırmazlığını sağlamakta, •Bağlantının kopması durumunda yükün düşmesine engel olmak amacıyla, •Hidrolik silindirlerin hızlı doldurma ve hızlı boşaltılmalarında kullanılırlar.
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 84
Ön uyarılı çekvalfin hidrolik devrede kilitleme valfi olarak kullanılmasına bir örnek.
M
1
2
3
4
5
7 8
6
9 10 11
12
P T
A B
YÜK
1-Hidrolik silindir2- Kilitleme valfi olarak kullanılan ön uyarılı çekvalf3-X uyarı hattının karşı hatta bağlanması4- 4/3 Yön Denetim Valfi5-Manometre6-Basınç Emniyet Valfi7-Elektrik Motoru8-Hidrolik Pompa9-Emme Filtresi10-Seviye Göstergesi11-Depo Kapağı12-Depo
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 86
Pilot Kumandalı Çekvalfler
İkili ara plaka pilot kumandalı çek valf
2) Hidrolik Kısma Valfi
Hidrolik sistemlerde, yağın debisini; yani geçiş hızını ayarlayan
valflerdir. Geçen akışkanın miktarını değiştirerek, hidrolik silindir ve
hidrolik motorun hız devirlerini ayarlar.
28.02.2017 87 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Hidrolik sistemlerde aktüatörlerin (Hidrolik silindir ve hidrolik
motorlar) hareket hızlarını kontrol edebilmek için akış kontrol
valfleri kullanılır. Şekilde gözüken iğne tip kısma valfi de bu amaç
için kullanılan bir valftir.
Bir aktüatörün hızını azaltabilmek için aktüatöre giden yağ
debisini azaltmak gerekir. Şekilde içyapısı gözüken kısma valfinde
görüldüğü gibi 2 bağlantı hattı bulunmaktadır. Bu hatlardan birisi
giriş birisi de çıkış hattıdır, dolayısıyla valfe giren debinin tamamı
valf içinden geçmektedir. Öyleyse böyle bir valfi kullanarak
aktüatöre giden debi nasıl değiştirelebilir? Örnekteki kısma valfi
yağın geçtiği kesiti daraltarak valf girişindeki basıncı arttırır, bu
basınç artışı sistemdeki emniyet valfinin ayar değerine kadar
ulaşırsa emniyet valfi açılmaya başlar. Böylece pompa çıkış
debisinin bir kısmı emniyet valfinden tanka geri dönerek
aktüatörlere aktarılan yağ debisinin düşmesini sağlar.
28.02.2017 88 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
28.02.2017 89 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
Kısma valfleri tek yönlü yada çift yönlü kısma yapabilirler. Aşağıdaki örnekte
görüldüğü üzere sol taraftaki kısma valfi çift yönde kısma yaparak aktüatörün
tüm hareketlerini yavaşlatır, eğer sadece tek bir yönde kısma yapmak istenirse
içerisinde çekvalf bulunan tek yönlü kısma vafleri tercih edilir.
Kısma valfleri, devredeki
aktüatörün girişine yada çıkışına
bağlanabilir. Girişine bağlandığında
aktüatöre giren yağ kısıldığı için
girişte kısma, çıkışına
bağlandığında ise çıkan yağ
kısıldığı için çıkışta kısma denir.
28.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK 90
Diyagramlarda tek yönlü kısma valfleri kullanılarak hız kontrolü
yapılmaktadır. Aslında, devrelerin çalışma prensipleri aynıdır.
Hidrolik devrelerde, özellikle silindir uygulamalarında çıkan yağı kısmak,
kısılarak ısınan yağın silindire girmeden tanka gitmesi ve mil tarafındaki
yağ hacminin daha düşük olması gibi küçük avantajları sebebiyle daha çok
tercih edilmektedir.
Bununla birlikte girişte kısma yöntemi de bazı hidrolik devrelerde tercih
edilmektedir, bu tip kontrol yönteminin bir avantajı ise silindirin yüksüz
çalışması halinde kısma yapılması rağmen silindir basınca maruz
kalmayacaktır. Her iki yöntemin seçilmesi sırasında dikkat edilmesi
gereken bir kriter de yükün silindire olan etkisidir. Karşı denge valfi
kullanılmayan uygulamalarda serbest düşme hareketini engellemek için de
kısma valfi tercih edilecek ise burada mutlaka yükün silindire olan çekme
ya da itme etkisi dikkate alınarak girişte yada çıkışta kısma tercih
edilmelidir.
28.02.2017 91 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK
3) VE Valfi:
VE valfi, girişlerinden ikisine de basınçlı akışkanın verilmesiyle,
çıkış yolunu açan valftir. Girişlerine farklı basınçlar uygulanırsa,
düşük basınçlı akışkan dışarı çıkar. VE valfleri mantık valfleri olarak
çalışır.
28.02.2017 92 Yrd. Doç. Dr. Seyfi ŞEVİK