Hari Fundu Mina-rai ida ba Timor-Leste
description
Transcript of Hari Fundu Mina-rai ida ba Timor-Leste
1
Hari Fundu Mina-rai ida ba Timor-Leste
Cristino Gusmoa ho Thomas Ekeli Politica Tributaria e Macro EconomiaMinistério do Plano e das Finanças
Outubru 2004
3
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Ajenda
I. Tamba sa mak depozito petroliu ida?
Poupa osan. Konsumusaun nebe diak
II. Riku soin mina – graca ida ka susar ida?
III. Dezenho konaba depozitu petroliu nian
IV. Wainhira no oinsa mak atu gasta osan
4
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Tambasa mak fundo Mina-rai?
• Rendimentu petroliu kria komplikasaun ba politika fiskal
• Rendimentu petroliu diferente husi rendimentu sira seluk: Laos profitu nebe real (income), maibe transformasaun husi
rikusoin (husi mina rai no Gas). Reservasaun mina rai tun bei-beik no la kleur sei hotu.
”Osan livre”. Sei la redus gastu iha seitor privadu hanesan rendimentu governu nian sira seluk.
Ladun stabil no certeza kompara ho rendimentu seluk.
• Fundu ida bele hatudu nesesidade ba stabilizasaun (Gastu husi publiku) no reserva (ba jerasaun aban bain rua nian)
Iha nesesidade ida atu salva/reserva parte substansial balun husi rendimentu mina rai – Atu seopara ou fahe gastu husi profitu nebe lao hela husi aktividade mina no gas. Osan mina rai bele sai nudar meius/ instrumentu reserva ida nebe pas.
5
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Jestaun riku soin – husi teoria ba pratika• Gastu tenke separa husi profitu
mina no gas nebe lao hela
• Osan mina rai bele suporta jestaun fiskal wainhira : Politika nebe luan no
suporta publiku Regulamentu nebe klaru Tau hamutuk investamentu
nebe real
Extraction
Consumption
t0
t0
Dalan Foti/hasai
Dalan konsumasaun
tempo
tempo
Depozitu petroliu ida la iha substituisaun ba jestaun fiskal nebe diak. Depozitu nebe planu didiak bele tulun atu hari konsiensia publika nian no tulun ba jestaun ida nebe diak liu no jestaun prazu naruk ba riku soin mina rai.
6
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Riku soin Mina-rai Timor-Leste
• Projeksaun hatudu katak rendimentu sae ba liu iha $350M iha 2011
• Rendimentu bo’ot kompara ba ekonomia (2004-2005): CFET expenditure $75m, combined sources exp $245m, GDP $350m.)
• Quantidade rendimentu futuru provolta de $3.7bn, maibe ladun klaru maski bo’ot (+/-$2bn depende ba mina nia folin deit)
Rendimentu petroliu projektada
Rendimentu petroliu importante ba Timor-Leste (maibe la importante hanesan kapasidade rekursu humana)
0
50
100
150
200
250
300
350
400
2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023
Tinan
USD milhoes
7
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
La iha certeza nebe signifikante konaba medidas husi rendimentu petroliu nebe hein hela
• Jeolojia: Area foun nebe presiza atu diskobre?
• Legal: Tasi ketan sira seidauk hari
• Operasional: Hasai petroliu ne’e prosesu ida nebe kompleksu, gastu nebe la iha serteza. Depende los ba area ida deit.
• Mina & gas nia folin: Large fluctuations (chart)
Mina-rai nia fólin tuir istória
Jestaun riku soin mina rai presisa hare didiak ba nesesidade sira nebe la iha serteza.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
Tinan
USD/barril
8
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Ajenda
I. Tamba sa mak depozito petroliu ida?
Poupa osan. Konsumusaun nebe diak
II. Riku soin mina – graca ida ka susar ida?
Graca ida wainhira maneija didiak. Susar ida wainhira maneija la diak
III. Dezenho konaba depozitu petroliu nian
IV. Wainhira no oinsa mak atu gasta osan
9
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Mina Rai – Graca ida ka susar ida?
Graca
• Prezente ida husi natureza rasik
• Sei hadia standar Moris Timor oan sira nian
• Bele sai nudar kapital ida ba kresementu ekonomia nebe lais liu hodi estimula investamentu iha infrastrutura (dalan sira) no kapital humanu (edukasaun, saude), nebe dala ida tan bele hasae’ moris nebe diak liu tan
Susar• Mina rai nudar “deabo nia saseluk”• Mina rai hasae’ aktividade nebe la
lori ba nasaun nia diak• Esperiensia Internasional fo razaun
ba preokupasaun bo’ot hirak ne’e(“Susar nia Hun”): Kiak no kresimentu ekonomia
nebe ki’ik Konflitus, funu no disturbus civil Korupsaun (KKN) Governo nebe la representativo
11
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Oinsa mak atu evita rekursu nebe perigu?
• Politika nebe prudente, transparensia no akontabilidade konaba operasaun iha areas balun
Jestaun no taxa husi fatin ke’e ka fati mina no gas Pagamentus husi kompanhia Mina (EITI) Planu no exekusaun orsamentu governu nian Jestaun konaba reservba finansial (Deposita/osan mina)
• Instituisoens seitor publiku ho qualidade be a’as• Hari konsensus ida iha jestaun ida nia laran ho tempo be
naruk husi riku soin mina ba Timor Oan sira nia benefitu iha loron aban bainrua
• Presisa informa ba publiku ho sentimentu nebe klaru konaba Timor oan sira nia propriedade.
Ida ne’e importante atu hasae standar komprehensaun publika, no halo politika nebe sublinha ba transparensia no akuntabilidade
12
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Transparensia & Akuntabilidade relasione ho deposita osan mina rai (1)• Nivel a’as konaba transparensia iha planu no operasoens
fundu• Halo reportazen ida nebe komprehensivu no asesivel
konaba jestaun osan, no osan nebe sai ou gastu ne’e konsistensia no konsiderasaun praju naruk nian.
• MoPF: Halo relatoriu iha dokumentus orsamental no relatorio annual
Osan nebe tama no osan nebe sai Osan nebe sai konsistente no antisipasaun ho
konsiderasaun ba praju naruk nian. Osan nebe tama ou fila, hodi akumula valor no strategia
investamentu nian.
13
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Transparensia & Akuntabilidade relasione ho deposita osan mina rai (2)
• BPA: Halo relatoriu trimestral konaba jestaun operasional (Valor osan, aktividade investamentu, kontrola ba risku, ect)
• External, Halo auditu nebe independente (Liu husi MoPF no BPA)
• Halo konsiderasaun ba hari ”supervisor” ida nebe independente – konselho hosi ema importante sira atu hare no fo konselho ba parlamentu konaba aspeitu hotu-hotu husi operasoens osan ?
Teransparensia no akuntabilidade presisa sublina iha aspeitu hotu-hotu husi osan petroliu nian, ida ne’e importante atu asegura jestaun riku soin mina rai nian.
14
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Ajenda
I. Tamba sa mak depozito petroliu ida?
Poupa osan. Konsumusaun nebe diak
II. Riku soin mina – graca ida ka susar ida?
Graca ida wainhira maneija didiak. Susar ida wainhira maneija la diak
III. Mapa konaba osan petroliu nian: Osan tama nian, osan sai nian, Jestaun
Politika ida nebe komprehensivu. Haforsa/ hametin instituisaun sira nebe iha ona. Transparensia no akuntabilidade
IV. Wainhira no oinsa mak atu gasta osan
15
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Mapa osan petroliu nian– Prinsipiu sira nebe importante
• Integradu ho orsamentu
Prevene duplikasaun, politika nebe kordena hamutuk atu fo fuan nebe diak, hari kapasidade husi instituisaun sira nebe iha ona.
• Jestaun nebe prudente
Salva investimentu, riku soin sira nebe iha rai maran, buat sira nebe la real.
Investamentu domestika iha risku barak liu, bele hakanek ekonomia (inflasaun sasan nia folin, governasaun nebe la diak,)
• Transparensia no akuntabilidade
Fo hatudu ba publiku konaba osan, esplika konaba politikamekanismu atu prevenu utilizasaun osan nebe la los, auditor husi liur.
Prevene utilizasaun osan se wainhira la iha autorizasaun, fo informsaun nebe barak no halo desizaun nebe diak, kria no hari konfiansa publika.
• Mantein nafatin soberania parlamentu nian
16
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Rendimentu husi mina rai +mai husi investamentu
Fundu Mina-rai Transfere hodi
suporta fali ba orsamentu nebe iha defisit (La inklui petroliu)
Rendimentu Domestika
Gastu sira• konsumasaun • investimentu (infrastrutura, kapital humanu)
Orsamentu
Oinsa mak osan mina nebe propoin lao?
17
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Ilustrasaun, Halo nusa mak Fundu Mina-rai integrado ba Orcamento
Orcamento e Fundu Mina-rai 2006-07 2007-08
Total Receitas 166Receitas hosi actividade mina-rai 117Mai hosi Investimento 12Receitas Domestika 37
Total Despesa 113Despesa actividade mina-rai 0Despesa Domestika 113
Total balanco Orcamento (antis transfere hosi Fundu Mina-rai) 53- Media Receitas Mina-rai 129= Balanco Orcamento la tama mina-rai -76+ Transfere hosi Fundu Mina-rai 76= Balanco da Orcamento (depois transfere hosi Fundu Mina-rai) 0
Nota: Capital iha Fundu Mina-rai depois tinan Fiscal (Valido mercado) 224 277
18
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Rendimentu husi mina-rai +mai husi investamentu
Fundu Mina-rai
Transfere hodi suporta fali ba orsamentu nebe iha defisit (La inklui petroliu)
Rendimentu domestika
Gastu sira• konsumasaun • investimentu (infrastrutura, kapital humanu)
Orsamentu
Note: Numerus nebe hatudu konaba osan hola husi slide tabela uluk liu ba
129
76
37
113
19
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Ilustrasaun ida konaba osan mina rai nian
Fundu Mina-rai 2006-07 2007-08
Total das Receitas 129Media Receitas Mina-rai 117Mai hosi investimento 12
Total Despesa 76Transfere ba Orcamento Guverno 76
Surplus iha Orcamento Guverno 53Acumulasaun Capital iha Fundu Mina-rai depois tinan Fiscal (Valido mercado) 224 277
20
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Planu konaba osan signifika katak:
• Osan nudar instrumentu ida atu rai, no mos politika atu rai osan hakotu iha orsamentu
• Nasaun ida bele rai osan hodi investe ba fisiko ou investe financial
• Tan ne’e orsamentu mak deside konaba politika rai osan nian:
Osan hira mak hasai ba konsumasaun foin lalais ne’e
Osan hira mak gasta ba investamentu fisiku, hanesan investamentu iha infrastrutura (dalan sira) no kapital humana (saude, edukasaun)
Osan hira mak rai iha aset finansia (Osan mina rai nian)
21
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Jestaun ba osan mina rai nian - Konsiderasoens nebe importante tebes
• Linha nebe klaru konaba responsibilidade entre ministeriu do Plano e das Financas hanesan nia nain no BPA hanesan Maneijer. Servisu BPA nian: Halao didiak nia benchmark (Hare ba risko), Foli –Jestaun nebe efisiente .
• Transparencia konaba jestaun ba publiku sira liu-liu konaba objektivu no rendimentu sira, relatoriu publiku konaba jestaun no assesu tomak ba propriedade osan
• Kontrola jestaun liu husi Konsulta ho parlamentu relasione ho asuntu importante Halo auditu independente no husi liur (no sukat mina nia
resultadu) Karik diak liu konselho ida husi ema importante sira
22
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Jestaun konaba osan mina rai nian- Linha nebe klaru konaba responsabilidade
Ministério do Plano e das Finanças
• Hola responsabilidade tomak
• Stratejia alokasaun aset
• Limite risku
• Halo evaluasaun ba jestaun operasional
Autoridade Bankaria no Pagamentu
• Kria stratejia investamentu
• Risku Jestaun nian
• Kontas no relatoriu
• Hato’o konselho ba ministeriu konaba stratejia atu halo desizaun iha investamentu
23
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Jestaun osan mina rai nian - Stratejia investamentu
• Osan tenke investa aseguramente iha risku nebe ki’ik iha aset finansial husi liur nian.
• Tambasa mak ba investa iha rai liur? Hamenus risku no hamenus presaun ba ekonomia domestika Investa iha rai laran iha merkadu finansial nebe
ki’ik sei fo diversifikasaun nebe ki’ik ba risku iha politika no finansial (ref. Kuwait), aumenta risku ba korupsaun no governasaun nebe ladiak, presu nebe sae maka’as no dezenvolvementu ekonomia nebe la iha balansu(“Moras Holandes” no “rekursu nebe ladun diak”)
24
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
AjendaI. Tamba sa mak depozito petroliu ida?
Poupa osan. Konsumusaun nebe diak
II. Riku soin mina – graca ida ka susar ida?
Graca ida wainhira maneija didiak. Susar ida wainhira maneija la diak
III. Mapa konaba osan petroliu nian: Osan tama nian, osan sai nian, Jestaun
Politika ida nebe komprehensivu. Haforsa/ hametin instituisaun sira nebe iha ona. Transparensia no akuntabilidade
IV. Wainhira no oinsa mak atu gasta osan (politika konaba rai osan)
• Presisa gastu ho sustentavel
Keta haluha katak osan mina-rai nian mak kareta investamentu nian, no distintamente separa husi desisaun konaba politika investamentu nian.
27
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Gastu husi rendimentu mina nian
TempuValor husi riku soin mina rai (Fundu Mina-rai + rekursu mina-rai)
Tempu
Mantein nafatin valor husi riku soin mina rai per kapita (wainhira populasaun aumenta)
Parsial nebe husi petroliu nebe maran ba bei-beik iha termu medium, no stabiliza fali
Politika fiskal posivel
Note: Grafiku ida ne’e atu hatududeit ilustrasaun jeral ida. Sumariu aktual diferensia maka’aslos, depende ba formulasaun politika. Iha mos nivel risku nebe la hanesan haleu sumario ne’e, no mos nebe la hatudu iha sumariu ne’e.
Mantein nafatin riku soin mina rai nian
28
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Tempu
Tempu
Politika do Governo sobre Poupansa
Note: Grafiku ida ne’e atu hatududeit ilustrasaun jeral ida.
Manter valor real ba riko soin mina-rai
Hateten katak:Atu gasto ”Rendamento Permanente” (hanesan, total bele hatutan ba oin nafatin/sustentavel)
Mina rai kido
Fundu Mina-rai
Gastu husi rendimentu mina nian
Valor husi riku soin mina rai (Fundu Mina-rai + rekursu mina-rai)
29
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Politika do Governo sobre Poupansa: Manter valor real ba riko soin Petroleo
• Hanoin atu gasto ”Rendamento Permanente”
Hanesan, total bele hatutan ba oin nafatin
• Timor Leste sei gasto ba nafatin sei liu hosi $ 100m Receitas Domestika (sei liu hosi $ 30m)
Rendimento Permanete hosi Petroleo (liu hosi $ 70m)
Maibe: Estimativa Revisaun (Estimativa ne sei hare hosi preso)
• Gasto sei sae neneik
Gasto tinan kotuk $ 75
Presiju halo lolos exstra gasto la bele sae
• Poupansa sei sae lalais
30
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Estimativa de corente hosi politika de poupansa
Despesa do Governo e osan de poupansa
Akumulasaun de poupansa iha Fundo de Petroleo
0
1000
2000
3000
4000
5000
2005 2008 2011 2014 2017 2020 2023 2026 2029
Tinan
USD milhoões
0
50
100
150
200
250
300
350
2005 2008 2011 2014 2017 2020 2023 2026 2029
Tinan
USD milhoões Osan husi poupansa foun tama iha Fundu Mina-rai Petrolifero
Despesa do Governo
31
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Sumariu husi proposta osan petroliu nian• Objektivu: Instrumentu ida atu maneija riku soin petroliu diak liu ho
matenek, atu tulu hari kompresaun ida ba nesesidade atu rai parte substansial balun husi rendimentu petroliu.
• Osan nebe tama: Remdimentu sira hotu nebe husi mina rai + profitu husi investamentu
• Gastu husi fundu: Quantidade nebe presisa atu finansa orsamentu governu nian nebe deficit (la inklui rendimentu mina rai). Ida ne’e signifika katak fundu totalmente integradu ba orsamentu governu nian.
• Jestaun fundu: Fundu ne’e atu investa aseguramente iha risku aset finansial nebe kaman diak liu iha rai liur.MoPF iha responsabilidade tomak, no ninia jestaun operasional sei delega ba BPA.
• Transparensia: Iha nivel nebe a’as konaba transparensia operasaun, inklui relatoriu nebe komprehensivu no asesivel konaba jestaun fundu no osan nebe sai mos sustentavel. Ema ruam bele konsidera konaba hari konselho independente ida husi ema importante sira atu bele halo supervisaun.
32
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Novas Estimativas das Receitas
• Receitas de Petróleo mais elevadas Preços mais elevados para o petróleo Afecta os impostos e a PTP/FTP Receitas do Petróleo duplicam durante os próximos 4 anos
• Receitas Domésticas mais Elevadas Aumento da Arrecadação Melhor Administração
33
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Revisão às Receitas Petrolíferas
0
100
200
300
400
Revistos
Antigos
Revistos 129 142 142 126 129 227 377 365 344 304 309 271 215 168 141 130 128 76 16
Antigos 40 68 98 86 105 223 226 242 366 312 282 247 194 152 126 119 116 75 20
05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
34
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Riscos e Incertezas• Estimativas das Receitas irão mudar
Sobem ou Descem? Grandes ou Pequenas?
Preços Mundiais do Petróleo
0
10
20
30
40
50
1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010
35
Ministério do Plano e das Finanças Timor-Leste
Novas Estimativas das Receitas
Total Revenue2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 Total
Timor Sea Taxes 93.9 104.9 106.2 91.5 396.5TLRS 10.0 10.5 11.0 11.6 43.1Alfandegas 17.0 17.9 18.7 19.7 73.3Fees, Charges & Other 4.6 5.1 5.4 5.6 20.7Total Taxes 125.5 138.4 141.4 128.4 533.6FTP & Interest 35.9 38.4 38.0 37.6 150.0Grants (confirmed) 30.8 0 0 0 30.8Total Revenue 192.2 176.8 179.4 166.0 714.4
Changes in Revenue2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 Total
Update 192.2 176.8 179.4 166.0 714.42004-05 Budget 97.9 86.4 110.7 103.9 368.1Change 94.3 90.4 68.7 62.1 346.3