Handelingsgerichtwerken voor het schoolteam
-
Upload
gerard-dummer -
Category
Education
-
view
10.908 -
download
1
Transcript of Handelingsgerichtwerken voor het schoolteam
Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteamAuteurs: Noëlle Pameijer, Tanja van Beukeringen en Sonja de LangeSamenvatting: Gerard Dümmer
InhoudsopgaveWoord vooraf
1. Uitgangspunten Handelingsgericht werken2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht3. De HGW-cyclus op groepsniveau4. Gesprekken met leerlingen5. Constructief communiceren met ouders6. Leerlingbespreking, ZAT en Verwijzing7. Succesvolle handelingsplannen8. Implementatie van HGW op school
Woord vooraf
“Handelingsgericht werken beoogt de kwaliteit van het onderwijs en de begeleiding voor alle leerlingen te verbeteren. HGW maakt adaptief onderwijs en doeltreffende leerlingbegeleiding concreet, zodat een schoolteam effectief kan omgaan met verschillen tussen leerlingen. HGW is een planmatige en cyclische werkwijze”
Woord vooraf
Zeven uitgangspunten:1. Onderwijsbehoeften van leerlingen staat centraal2. Het gaat om afstemming en wisselwerking van
kind met omgeving3. Leerkrachten realiseren passend onderwijs4. Focus op positieve aspecten is van groot belang5. Samenwerking tussen betrokkenen is noodzakelijk6. Het team werkt doelgericht7. De werkwijze is systematisch, in stappen en
transparant
Woord vooraf
Zorg als school dat de manier waarop je HGW past bij de visie.
Woord vooraf
Omslag in denken: Van wat een kind heeft (het probleem) naar wat
het nodig heeft van de leerkracht Van probleemgericht naar oplossingsgericht
denken en handelen Van een school die ouders informeert naar een
school die tevens de ervaringsdeskundigheid van ouders benut in haar onderwijs
1. Uitgangspunten HGW
Gebaseerd op Handelingsgerichte diagnostiek voor orthopedagogen/ schoolpedagogen en HGW voor interne begeleiders.
HGW streeft naar evidence based kennis te vertalen naar de praktijk
1. Uitgangspunten HGW
1. Onderwijsbehoeften staan centraal: Wat heeft een leerling nodig om een bepaald
doel te bereiken? (sociale ontwikkeling, extra leer- en oefentijd, meer intellectuele uitdaging)
Welke vaardigheden moet het aanleren? Welke benadering en instructie heeft het nodig? Welke aanpak heeft een positief effect?
1. Uitgangspunten HGW
Wat heeft dit kind, van deze ouders, in deze groep, bij deze leerkracht, op deze school de komende periode nodig?
Gebruik hiervoor: observaties, gesprekken, toetsen en analyses schriftelijk werk
1. Uitgangspunten HGW
5 redenen om onderwijsbehoeften centraal te stellen: Voorkomen dat je blijft hangen in problemen.
Wees oplossingsgericht. Het concretiseert het streven naar afstemming Je kunt gebruik maken van kennis en ervaring
van alle betrokkenen Het biedt een helder en zinvol kader voor
communicatie over Passend Onderwijs Het vormt de basis voor de HGW-cyclus op
groepsniveau
1. Uitgangspunten HGW
2. Afstemming en Wisselwerking: Een kind ontwikkelt zich in interactie met zijn
omgeving (het transactionele model) Welke wisselwerking is gunstig en hoe kunnen
we deze verder uitbouwen? Welke wisselwerking werkt contraproductief en
hoe we deze doorbreken of ombuigen.
1. Uitgangspunten HGW
Kinderen ontwikkelen zich in verschillende systemen
Kind en omgeving beïnvloeden elkaar voortdurend
Reflectie voor leerkracht: welk effect heeft mijn aanpak op deze leerling en hoe ik mijn aanpak beter afstemmen op wat deze leerling nodig heeft?
1. Uitgangspunten HGW
3. De leerkracht doet er toe Verander je de leerkracht, dan verander je het
kind…en omgekeerd. Scholen dragen voor 20% bij aan de
leerresultaten van leerlingen. Binnen die 20% heeft de school voor één derde en een leerkracht voor twee derde effect op de leerling
1. Uitgangspunten HGW
Doelgericht omgaan met verschillen tussen leerlingen is een belangrijk kenmerk van een effectieve leerkracht.
Het is belangrijk dat een leerkracht reflecteert op zijn handelen.
1. Uitgangspunten HGW
Ondersteuningsbehoeften van een leerkracht: Als leerkracht wil ik bereiken dat …(doel). Zelf
kan ik al… Verder heb ik nodig ….Formuleer je je ondersteuningsbehoefte dan
heb je regie op je eigen onderwijs.Ook ouders kunnen ondersteuningsbehoefte
formuleren.
1. Uitgangspunten HGW
4. Positieve effecten zijn van groot belang: Aandacht voor positieve aspecten beschermt
om tegen een te negatief beeld van een kind, groep, ouders of van onszelf als leerkracht of team.
Voorkomen van een tunnelvisie Positieve aspecten bieden een perspectief: wat
goed gaat breiden we uit. Je kunt positieve aspecten benutten: kracht
gebruiken om probleem aan te pakken.
1. Uitgangspunten HGW
Waarom nadruk op het positieve: Dwingt om genuanceerd waar te nemen. Zorgt voor formulering ambitieuzere doelen Verhoogt gevoel van competentie Komt sfeer tussen betrokkenen ten goede Je kunt positieve kenmerken benutten in de
aanpak
1. Uitgangspunten HGW
5. Constructieve samenwerking: Een van de bepalende kenmerken van
effectieve ouderbetrokkenheid blijkt een goede communicatie te zijn.
Samen analyseren van situatie, formuleren doelen en onderwijsbehoeften, zoeken naar concrete oplossingen.
1. Uitgangspunten HGW
6. Doelgericht werken: Zonder doelen geen richting, geen effectieve
feedback en geen mogelijkheid om je werk te evalueren.
Ambitieuze doelen en effectieve feedback zijn belangrijke kenmerken van effectief adaptief onderwijs
1. Uitgangspunten HGW
Leerlingen die eindniveau niet halen: formuleren van ontwikkelingsperspectief: Ontwikkeling stimuleren, leerwinst verhogen en
eruit halen wat erin zit. Doelen SMARTI formuleren
1. Uitgangspunten HGW
7. Systematisch en transparant: Op school zeggen we wat we doen en doen wat
we zeggen. Drie keer per jaar HGW-cyclus doorlopen:
Verzamelen en analyseren van leerlinggegevens Signaleren van leerlingen extra begeleiding Clusteren leerlingen zelfde onderwijsbehoeften Opstellen van een groepsplan Plan uitvoeren Plan evalueren
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
Adaptief onderwijs: Het pedagogisch klimaat centraal? Sociaal-
emotionele problemen mogen geen aanleiding zijn om het leren op te schorten of uit te stellen. Integendeel, effectief adaptief onderwijs heeft een preventieve werking.
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
Adaptief onderwijs: Voor ieder kind een eigen programma? Nee.
Kinderen leren juist veel van elkaar. Bijna onmogelijk om voor ieder kind eigen programma te creëren. Klassikale activiteiten zijn niet strijdig met adaptief onderwijs.
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
Adaptief onderwijs: Kindvolgend onderwijs? Leerkracht is
medebepalend voor het leerniveau en het gedrag van de leerling. Afwachtend kan contraproductief werken.
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
Adaptief onderwijs: Een middel om het onderwijs doelgericht en
effectief af te stemmen op de verschillende onderwijsbehoeften van alle leerlingen door het creëren van een uitdagende en kwalitatief goede leeromgeving.
Integratief onderwijs
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
Basishouding van de leerkracht: Wees een rolmodel (loud teachers have loud classes) Wees duidelijk over je rol (bespreek verwachtingen) Wees positief en heb hoge verwachtingen Wees geduldig, beslist en consequent (bespreek wat
een leerling kan doen om een doel te bereiken; help leerlingen hierbij stap voor stap)
Werk constructief samen met ouders (doe niet aan parentblaming)
(H)erken je aandeel in relaties met leerlingen (wees je bewust van de beelden die je hebt)
Vraag om feedback en experimenteer
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
Omgaan met verschillen tussen leerlingen: wat weten we? Van remediëring naar preventie en van
afwachten naar snel aanpakken Het centraal stellen van de instructie en
begeleiding door de groepsleerkracht Het belang van heterogeen groeperen De afstemming tussen groeps- en schoolniveau
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
Van remediëring naar preventie en van afwachten naar snel aanpakken: Leg meer nadruk op preventie en vroegtijdig
ingrijpen en minder op remediëring. Motiveren van leerlingen en activeren en
intensiveren van het leerproces Valkuil dat leerstof verschraalt Aandacht besteden aan leren leren. Flexibele groepering is meest effectief
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
Het centraal stellen van de instructie en begeleiding door de groepsleerkracht: Leerkracht moet proberen zoveel mogelijk regie
te houden.
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
Het belang van heterogeen groeperen: Onderwijs aan homogene groepen leidt niet tot
betere resultaten behalve bij begaafde leerlingen. Het is op den duur ongunstig om leerlingen die
moeite hebben met leren langdurig, individueel bijvoorbeeld achter de computer te laten werken. Ze krijgen dan onvoldoende stimulering en feedback van hun leerkracht en medeleerlingen.
In heterogene groep zijn verwachtingen en doelen van leerkracht hoger.
In heterogene groep zijn meer positieve rolmodellen
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
De afstemming tussen groeps- en schoolniveau: Voorkomen en aanpakken van leer- en
gedragsproblemen lukt alleen als er een heldere door het team gedragen onderwijsvisie is.
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
Kwalitatief goede instructie en begeleiding: Kwalitatief goede instructie Kennis van de leerlijnen (cruciale leermomenten, investeren in
drijfvermogen, inzicht in de leerprincipes, inzicht in didactische opbouw methoden)
Gerichte feedback (op taak, proces, zelfregulatie en persoon van de leerling)
Kwalitatief goede methoden en materialen (niet in verwarring brengen)
Uitbreiding leertijd (moeizaam lerende kinderen hebben meer leertijd nodig)
Zelfstandig werken Vroegtijdig signaleren en doelgericht werken (methodegebonden
toetsen, methodeonafhankelijke toetsen van LVS, observaties gesprekken met leerlingen en ouders)
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
Goed klassenmanagement: Alertheid, orkestratie en flexibiliteit Timen en faseren Optimale en effectieve leertijd voor alle
leerlingen (60% actief leren, 20% afgeleid, 20% organisatie)
Gebruik van ruimte en materiaal
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
Samenhang tussen school- en groepsniveau: Een goed pedagogisch klimaat Prioriteiten stellen (geen projectitis maar duurzaam) Nastreven duidelijke doelen Een goed samengesteld curriculum (geen breuken in
gebruikte methoden of didactische aanpak) Uitbreiden van de instructie- en leertijd:
organisatorische consequenties Integrale kwaliteitszorg (kijken of gestelde doelen
ook daadwerkelijk worden gehaald) Eigen grenzen onderkennen, bewaken en verleggen
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
HGW-cyclus: 4 fasen en zes stappen: Fase 1: waarnemen/ signaleren
Stap 1: verzamelen van leerlinggegevens in een groepsoverzicht Stap 2: Signaleren van leerlingen die extra begeleiding nodig
hebben Fase 2: Begrijpen/ analyseren
Stap 3: Benoemen van de onderwijsbehoefte van de leerlingen Fase 3: Plannen
Stap 4: Clusteren van leerlingen met vergelijkbare onderwijsbehoeften
Stap 5: Opstellen van een groepsplan Fase 4: Realiseren
Stap 6: Uitvoeren van het groepsplan
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Vroeg signaleren: van afwachten naar zo snel mogelijk adequaat handelen
Preventieve aanpak: wat zijn de doelen voor de komende periode en wat hebben mijn leerlingen nodig om deze doelen te bereiken?
Investeren in het drijfvermogen van de leerlingen
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Fase 1: waarnemen Stap 1: Verzamelen van leerlinggegevens in
een groepsoverzicht (beginsituatie, doelen voor komende cyclus, evalueren van vorige cyclus)
OEN: Open, Eerlijk en Nieuwsgierig OMA: Oordeel, Mening en Aanname
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Gegevens verzamelen: Analyseren van toetsen (methodegebonden, toetsen
leerlingvolgsysteem) Observeren van leerlingen (in spel en werk, aanpak taak
of opdracht, samenwerking, effecten van jouw aanpak) Praten met leerlingen (tijdens onderzoekskring of
onderzoekstafel, in persoonlijk gesprek) Praten met ouders (input vanuit ervaringsdeskundigheid) Informatie uit overdracht (We dragen vooral over wat
deze groep of deze leerling nodig heeft en wat het afgelopen schooljaar goed en minder goed heeft gewerkt; onbevooroordeeld is niet hetzelfde als ontwetend)
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Stap 2: Signaleren van leerlingen de extra begeleiding nodig hebben: ook leerlingen waar meer inzit dan eruit komt, leerlingen met opvallende werkhouding, specifieke leerstijl of die specifieke sociale-emotionele vaardigheid missen
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Fase 2: Begrijpen Stap 3: Benoemen van de onderwijsbehoeften van
leerlingen: formuleren doelen voor de hele groep en onderwijsbehoeften van elke leerling
Stap 3a: Hoe leert deze leerling het beste? Stap 3b: Voor de leerlingen die extra begeleiding
nodig hebben: wat zijn hun onderwijsbehoeften? Wat willen we bereiken Wat heeft dit kind (extra) nodig om dit doel te
bereiken?
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Welke doelen willen we bereiken? Kleine snelle doelen Mogelijk om hier effectief feedback op te geven Duidelijk voor de ouders waaraan leerling werkt Grotere kans op slagen >> succeservaring Beter te evalueren
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Voor leerlingen met een ontwikkelingsperspectief bepalen we de minimumdoelen die we in ieder geval willen bereiken.
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Wat heeft deze leerling nodig om dit doel te bereiken? Deze leerling heeft:
Instructie nodig… Opdrachten, taken, leeractiviteiten of materialen nodig… Een leeromgeving of werkvormen nodig… Feedback nodig… Groepsgenoten nodig… Een leerkracht nodig… Ouders nodig …
Om het doel te kunnen behalen.
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Hoe komen we aan de invulling van de hulpzinnen: Analyseer de methodegebonden en –
onafhankelijke toetsen Verricht observaties: situaties die moeilijk zijn
maar ook in situaties waarin het juist goed gaat Wissel met elkaar van gedachten (lk, IB, AB,
ouders, lln) Zoek ook informatie in de vakliteratuur of via
internet
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Fase 3: PlannenStap 4: Clusteren van leerlingen met
vergelijkbare onderwijsbehoeften: Specifieke competenties of vaardigheden van
een ontwikkelings- of vakgebied Leerstijl Behoefte aan relatie Behoefte aan autonomie Interesse en talenten
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Stap 5: Opstellen van een groepsplan: Een groepsplan bevat schriftelijke richtlijnen
voor het onderwijs aan alle leerlingen van de groep. Het beschrijft de didactische en pedagogische doelen voor de komende periode (8-12 weken)
Het bevat informatie over het aanbod (wat) en de aanpak (hoe)
Twee delen: ontwikkelings- of vakgebieden en werkhouding en sociaal-emotioneel functioneren.
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Deel 1: de ontwikkelings- of vakgebieden Technisch en begrijpend lezen, taal en rekenen,
beginnende geletterdheid en gecijferdheid Basisaanbod voor de hele groep: wat heeft
deze groep nodig? (ontwikkelingslijn, leerdoel en materialen en activiteiten)
Aanbod voor een aantal subgroepjes: welk subgroepje heeft wat nodig?
Doelen: reguliere groepsdoelen, groepsdoelen en drijfvermogen, groepsdoelen en verdieping en aangepaste doelen
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Deel 2: werkhouding en sociaal-emotioneel functioneren: Leerstijl, behoefte aan relatie, competentie en
autonomie, interesses en talenten Logboek: belangrijkste informatie uit toetsen,
observaties en gesprekken
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Fase 4: RealiserenStap 6: Uitvoeren van het groepsplanWeekplanning: basisaanbod voor de komende
week
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Groepsbespreking: Met het bijwerken van het groepsoverzicht en
het evalueren van het groepsplan, ronden we een cyclus af. Tegelijkertijd starten we een nieuwe cyclus, waarin we een nieuw groepsplan opstellen.
Gesprek tussen groepsleerkracht en IB’er
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Voorbereiding groepsbespreking: Evaluatie vorig groepsplan Evaluatie opbrengsten Vooruitkijken Doelen stellen en onderwijsbehoeften
vastleggen Clusteren leerlingen met gelijke
onderwijsbehoeften Bespreekpunten
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
Groepsbezoek: Ondersteuning van de leerkracht bij uitvoeren
van groepsplan door groepsbezoek (IB’er, bouwcoördinator, leidinggevende)
4. Gesprekken met leerlingen
Veel kinderen blijken hun eigen onderwijsbehoeften goed aan te kunnen geven.
Leerlingen kunnen hun eigen visie weergeven en eigen oplossingen voordragen.
Leerlingen zijn gemotiveerder om eigen idee uit te voeren. Voelen zich meer betrokken en verantwoordelijker.
4. Gesprekken met leerlingen
Verschillende soorten gesprekken: Een overhorings- of toetsingsgesprek Een gesprek over de beleving en mening van
het kind
4. Gesprekken met leerlingen
Gesprek over de beleving en mening van een leerling: De voorbereiding:
Formuleer vragen die je gaat stellen Informeer kind dat het gesprek gaat komen
De introductie: Geef aan dat je graag de mening wilt horen van het kind Stel het kind op zijn gemak Begin met een startvraag die het onderwerp inleidt
De romp van het gesprek: Samenvatten en doorvragen
De afronding: Sluit positief af
4. Gesprekken met leerlingen
Samen onderwijsbehoeften formuleren en een kindplan maken: Doel formuleren/ Wens formuleren Onderwijsbehoefte om doel te bereiken (instructie;
opdracht/ materialen en leeractiviteiten; feedback; medeleerling(en); leerkracht; ouders; verder nog)
Kindplan: wat weet/kan ik al, wat wil straks weten/kunnen, wat ga ik doen, hoe helpt de leerkracht me, hoe helpen mijn ouders me, welke materialen heb ik nodig, wie heb ik nog meer nodig?
4. Gesprekken met leerlingen
Motivatie is sterk te beïnvloeden door de leerkracht Waar leerlingen hun succes of falen aan toeschrijven
bepaalt hun volharding: Bekwaamheid Inspanning Geluk Moeilijkheid van de opdracht
Vooral inspanning is van belang Leerlingen moet zich niet met ander vergelijken
maar met zichzelf