Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni
-
Upload
stjoernufraedivefurinn -
Category
Education
-
view
692 -
download
0
description
Transcript of Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni
![Page 1: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/1.jpg)
Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni
Sævar Helgi Bragason
Stjörnufræðivefurinn
- www.stjornuskodun.is -
Halastjarnan McNaught á kvöldhimninum yfir ArgentínuMynd: Miroslav Druckmuller
![Page 2: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/2.jpg)
Halastjörnur
Halastjarna er gaddfreðin íshnöttur
Gas- og rykhjúpur myndast þegar halastjarnan nálgast sól
Virknin eykst
Strókar myndast
Tvenns konar halar
Ís- og rykhali
Jónahali
Mynd: Jerry Lodriguss
![Page 3: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/3.jpg)
Halastjörnur eru náttúrulegar fornleifar
UpphafsöldElsta líf á jörðinni
3,5-3,8 milljarðar ára
4,6 milljarðar áraGas- og rykþoka
fellur saman
Reikistjörnur og smærri hnettir myndast á nokkur
hundruð milljón árum
Berg og höf myndast fyrir um 4,4 milljörðum ára
Síðbúna risaárekstrahrinan. Halastjörnur og smástirni
færa vatn og lífræn efnasambönd til jarðar
Halastjörnur eru leifar frá myndun sólkerfisins. Halastjörnur eru elsta efni sólkerfisins.
![Page 4: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/4.jpg)
Flokkun
Flokkaðar eftir umferðartíma- 200 ár
Skammferðarhalastjörnur- Úr Kuipersbeltinu
Langferðarhalastjörnur- Úr Oortsskýinu
Mynd: Jerry Lodriguss
![Page 5: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/5.jpg)
Stjörnur með hár
Orðið kometes þýðir langt hár
Glóandi skegg
Glóandi sverð
Birtust handahófskennt
Storkuðu hugmyndum fólks um óbreytanlega guðlega skipulagningu heimsins
Halastjarnan McNaught sem birtist óvænt á janúarhimni árið 2007.
![Page 6: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/6.jpg)
Óttinn mikli: Halley 1910
Halley 1910. Mynd: Yerkesstjörnustöðin
Halastjarna Halleys hefur u.þ.b. 76 ára umferðartíma
Litrófsgreining gerði mönnum kleift að efnagreina halastjörnu
Árið 1910 sneri Halley aftur (boðaði andlát Mark Twain)
Í halanum fannst blásýrugas og önnur eiturefni
Fólk óttaðist um líf sitt
Hljómar kunnuglega?
![Page 7: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/7.jpg)
Halastjörnur geta tvístrast
Myndir: Hubblessjónaukinn
![Page 8: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/8.jpg)
Nærgöngular halastjörnur
Árið 1993 fannst halastjarnan Shoemaker-Levy 9
Hafði komið of nálægt Júpíter og tvístrast af völdum flóðkrafta
Rakst á Júpíter í júlí 1994 með miklum látum
Mynd: Hubblessjónaukinn
![Page 9: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/9.jpg)
Rannsóknir á halastjörnum
Giotto heimsækir Halley 1986
Fyrsta geimferðin til halastjörnuSýndi fram á að: + kjarninn er fastur+ halastjarna er að mestu úr vatnsís
Stardust 2004
Wild 2
Deep Impact 2005
Tempel 1
![Page 10: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/10.jpg)
Stardust
Halastjarnan Wild 2
Fyrsti sýnasöfnunarleiðangurinn
til halastjörnu
![Page 11: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/11.jpg)
DeepImpact
Fyrstu myndirnar af árekstrinum
Halastjarnan Tempel 1
Tilraun til að rekast á halastjörnu, búa til gíg og
rannsaka efnið sem kastast út
Myndir: NASA/Faulkes sjónaukinn
![Page 12: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/12.jpg)
RósettaTvö geimför, brautarfar og lendingarfar. Fyrsta tilraunin til lendingar á halastjörnu.Rannsóknir hefjast í ágúst 2014
Halastjarnan 67P/Churyumov-Gerasimenko
Myndir: ESO/ESA
![Page 13: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/13.jpg)
Vatn
Vatn er úr tveimur af þremur algengustu frumefnum alheims
Vetnið varð til í Miklahvelli en súrefnið í sprengistjörnum
Vatn er eitt algengasta efnasamband alheims
Vatn er eitt mikilvægasta efnasamband lífs
Við erum að langmestu úr vatni
Myndir: NASA/JPL
![Page 14: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/14.jpg)
Hlutfall D/H
1H er algengasta vetnissamsætan
(99,98% af öllu vetni)
2H (tvívetni (deuterium)) næstalgengust
Hlutfall vetnis/tvívetnis (D/H ratio):
Eitt 2H á hver 6500 1H í hafinu
Mæling á hlutfallinu gefur vísbendingar um uppruna vatns á
jörðinni
Uppspretta D/H gildi x 10^6
Miklihvellur 16
Milligeimsefni 14-22
Stjörnumyndunarsvæði 0,04
Sólkerfið 25
Halastjörnur 310
Loftsteinar 70-450Kolefniskondrít 120-300Höfin (SMOW)* 160
Hlutfall D/H
*Standard Mean Ocean Water = Staðalvatn á jörðinni
![Page 15: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/15.jpg)
Innri reikistjörnurnar eru vatnssnauðar
Merkúríus Venus Jörðin Mars
Þurr Glataði sínuvatni Fremur þurr Fremur þurr
0,05-0,1% massansMyndir: NASA/JPL/Stjörnufræðivefurinn
![Page 16: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/16.jpg)
Hversu mikið vatn er á jörðinni?
Staður Lággildi[Höf]
Hágildi[Höf]
Rúmtak[Höf]
Höfin/lofthjúpur 1,32 1,32 1,32
Jarðskorpan 0,02 0,10 0,1
Stinnhvolfið 0,04 0,49 3,3
Möttull 0,04 4,2 15,1
Kjarni 0,03 2,8 28,1
SAMTALS 1,5 11,2 59,7
Mynd: NASA/JHUAPL
![Page 17: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/17.jpg)
Hvar og hvenær?
0 10 milljón ár 100 milljón ár 1 milljarður ára
Síðbúnarisaárekstrahrinan
Myndun tungls - 30 milljón árMyndun jarðar - 30-100 milljón árMyndun kjarna - ~100 milljón ár
4,567 milljarðar ára
Aldursgreining á í loftsteinumGas- og rykþoka
+ Dróg jörðin vatnið í sig þegar hún var að myndast?+ Myndaðist vatnið við efnahvörf á hinni ungu jörð?+ Barst vatnið til jarðar með byggingareiningum sólkerfisins? Hvaða?
4,3 milljarðar ára: elsta berg á jörðinni
Í dag
Mynd: Grétar Örn Ómarsson
![Page 18: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/18.jpg)
Vatn barst greiðlega til jarðar
Jarðfræðilega óvirkir hnettir geyma sögu sólkerfisins
Ótvíræð merki mikilla árekstra smástirna, halastjarna og
loftsteina
Við áreksturinn losnar vatn og önnur rokgjörn efni samstundis
úr hnöttunum
Vatn gat því borist greiðlega til jarðar í árekstrahrinum
Mynd: NASA/JHUAPL
![Page 19: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/19.jpg)
Hvað um loftsteina?
Loftsteinar eru líklegri uppspretta stærsta hluta vatnsins á jörðinni
Vatnaðar steindir finnast í loftsteinum
D/H hlutfallið í kondrít loftsteinum er næstum hið sama
og vatnsins á jörðinni
D/H hlutfallið tvöfalt hærra í þeim þremur halastjörnum sem
hafa verið mældar
Mynd: Shingo Takei
![Page 20: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/20.jpg)
Hvar stöndum við?
+ Fáar mælingar á halastjörnum - þekkjum illa D/H hlutafllið
+ Þekkjum ekki hlutfall D/H í jörðinni í heild
+ Vitum ekki hversu mikið vatn jörðin inniheldur
+ Vantar mælingar á hlutfalli D/H í sólkerfaskífum - ALMA gæti veitt svör
Halastjarnan McNaught á himninum yfir Santiago í Chile Mynd: Stéphane Guisard
![Page 21: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/21.jpg)
Heimildir 1. Beatty, J. Kelly; Petersen, Carolyn Collins og Chaikin, Andrew (ritstj.). 1998. The New Solar System. Cambridge University Press, Massachusetts. 2. Freedman, Roger og Kaufmann, William. 2004. Universe, 7th Edition. W. H. Freeman, New York. 3. Ferris, Timothy. 2002. Seeing in the Dark: How Backyard Stargazers are Probing Deep Space and Guarding Earth from Interplanetary Peril. Simon & Schuster, New York. 4. Hoskins, Michael. 1997. Cambridge Illustrated History of Astronomy. Cambridge University Press, Massachusetts. 5. McFadden, Lucy-Ann; Johnson, Torrence og Weissman, Paul (ritstj.). 2006. Encyclopedia of the Solar System. Academic Press, California. 6. Pasachoff, Jay. 1998. Astronomy: From the Earth to the Universe, fimmta útgáfa. Saunders College Publishing, Massachusetts. 7. Sagan, Carl. 1980. Cosmos. Random House, New York. 8. Sagan, Carl. 1997. Comet, revised edition. Ballantine Books, New York. 9. Stjörnufræðivefurinn - Halastjörnur. www.stjornuskodun.is/halastjornur
![Page 22: Halastjörnur og uppruni vatns á jörðinni](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022052211/54b574e44a7959ba478b45df/html5/thumbnails/22.jpg)
Einhvers staðar bíður eitthvað stórkostlegt þess að finnast.- Carl Sagan
Halastjarnan Machholz og Sjöstirnið.Mynd: Stefan Seip
www.stjornuskodun.is/halastjornur
www.stjornuskodun.is/uppruni-vatns-a-jordinni