HAEN UWCH BIOLEG 1 - Ysgol Gyfun...
Transcript of HAEN UWCH BIOLEG 1 - Ysgol Gyfun...
4461
5200
01
DEUNYDDIAU YCHWANEGOL
Yn ogystal â’r papur hwn, mae’n bosibl y bydd angen cyfrifiannell a phren mesur.
CYFARWYDDIADAU I YMGEISWYR
Defnyddiwch inc neu feiro du.Ysgrifennwch eich enw, rhif y ganolfan a’ch rhif ymgeisydd yn y blychau ar ben y dudalen hon. Atebwch bob cwestiwn.Ysgrifennwch eich atebion yn y lleoedd gwag priodol yn y llyfryn hwn.
GWYBODAETH I YMGEISWYR
Mae nifer y marciau wedi ei nodi mewn cromfachau ar ddiwedd pob cwestiwn neu ran o gwestiwn.
Cofiwch fod yr asesu’n ystyried ansawdd y cyfathrebu ysgrifenedig a ddefnyddiwch yn eich atebion i gwestiynau 3 a 9.
SM*(S12-4461-52)
Cyfenw
Enwau Eraill
Rhif yrYmgeisydd
0
Rhif yGanolfan
TGAU Newydd
4461/52
GWYDDONIAETH AHAEN UWCHBIOLEG 1
P.M. DYDD MERCHER, 30 Mai 2012
1 awr
I’r Arholwr yn unig
Cwestiwn Marc Mwyaf
Marc a Roddwyd
1 6
2 4
3 7
4 7
5 6
6 4
7 4
8 6
9 9
10 7
Cyfanswm 60
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
2
(4461-52)
Arholwr yn unig
Atebwch bob cwestiwn.
1. Mewn cathod, mae’r alel ar gyfer blew byr (D) yn drechol i’r alel ar gyfer blew hir (d).
Mae cath â blew byr yn cael ei chyplu (mated) â chath sydd â blew hir. Mae gan yr holl epil (offspring) (F1) flew byr.
(a) (i) Cwblhewch y canlynol i ddangos genoteipiau’r rhieni. [1]
I. Y gath â blew byr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Y gath â blew hir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(ii) Cwblhewch y sgwâr Punnett i ddangos y croesiad rhwng y gath â blew byr a’r gath â blew hir. [2]
Gametau
F1
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
(4461-52) Trosodd.
4461
5200
03
3 Arholwr yn unig
6
(b) (i) Cwblhewch y sgwâr Punnett i ddangos yr epil sy’n cael eu cynhyrchu trwy fridio dau o’r genhedlaeth F1 â’i gilydd (selfing). [2]
Gametau
F2
(ii) Cwblhewch y canlynol i ddangos cymhareb (ratio) y gwahanol fathau o epil sy’n ymddangos yn y genhedlaeth F2. [1]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . homosygaidd trechol: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . heterosygaidd: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . enciliol
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
4
(4461-52)
2. Yn 1982 cafodd yr un rhywogaeth o’r goeden binwydden eu plannu ar ddwy ochr i ddyffryn afon yng Nghymru. Yn 2011 cafodd arolwg (survey) ei wneud o’r coed ar bwyntiau A, B a C. Cafodd uchder cyfartalog y coed eu cofnodi.
Tabl yn dangos uchder cyfartalog y coed ar bwyntiau arolwg A, B a C.
Pwynt arolwg Uchder cyfartalog y coed (m)
A 8.6
B 11.4
C 10.7
HAUL
Llethr yn wynebu’r Gogledd
Llethr yn wynebu’r De
Afon
A
B
C
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
(4461-52) Trosodd.
4461
5200
05
5 Arholwr yn unig
4
(a) Pa derm sy’n cael ei ddefnyddio i ddisgrifio’r gwahaniaethau rhwng aelodau o’r un rhywogaeth? [1]
(b) Awgrymwch ddau reswm amgylcheddol am y gwahaniaethau yn uchder cyfartalog y coed sy’n tyfu ar y pwyntiau arolwg A a B. [2]
(i) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(ii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(c) Roedd pob coeden a oedd yn tyfu ar bwynt arolwg C yn tyfu o dan yr un amodau (conditions) amgylcheddol yn union. Ond roedd y gwahaniaeth mewn uchder rhwng coed unigol gymaint â 0.5 m. Awgrymwch reswm am y gwahaniaeth yma. [1]
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
6
(4461-52)
Arholwr yn unig
3. Mae’r diagram yn dangos toriad drwy’r croen.
(a) Labelwch ran A ar y diagram. [1]
(b) Eglurwch, yn fanwl, y rôl mae rhan B yn ei chwarae wrth ostwng tymheredd y corff mewn amodau cynnes. [6 ACY]
7
A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
B
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
8
(4461-52)
Arholwr yn unig
4. Mae’r tabl isod yn dangos y wybodaeth ar ddefnydd pacio dau fath gwahanol o fara, Hadau Cymysg (Multi-Seeded) a Gwyn Tafellog (White Sliced).
Hadau Cymysg(100g)
Gwyn Tafellog(100g)
Canllaw Swm Dyddiol
(Guideline Daily Amount/GDA)
ar gyfer oedolyn
Egni (kJ) 1110 992 8400
Protein (g) 10.5 9.5 45
Cyfanswm carbohydradau (g) 33.5 15.7 230
Siwgrau (g) 4.1 4.2 90
Cyfanswm braster (g) 9.9 1.3 70
Braster dirlawn (g) 1.5 0.1 20
Halen (g) 0.85 0.4 6
(a) Defnyddiwch y wybodaeth yn y tabl i gyfrifo màs torth Gwyn Tafellog y byddai angen i oedolyn ei fwyta i gyrraedd ei GDA o egni. [2]
Ateb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(b) Pa un o’r ddau fath o fara byddech chi’n ei argymell (recommend) ar gyfer:
(i) person sy’n dioddef o glefyd coronaidd y galon; [1]
Bara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rheswm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(ii) person sy’n dioddef o bwysedd gwaed uchel? [1]
Bara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rheswm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
(4461-52) Trosodd.
4461
5200
09
9 Arholwr yn unig
7
(c) Mae Bethan eisiau gwirio (check) cynnwys egni bara Hadau Cymysg. Mae hi’n gosod yr offer sydd i’w gweld isod.
(i) Ar wahân i gyfaint y dŵr sy’n cael ei ddefnyddio, nodwch ddau fesuriad arall sy’n rhaid i Bethan eu cymryd er mwyn darganfod cynnwys egni’r bara. [2]
I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(ii) Pam na fydd yr offer mae Bethan yn eu defnyddio yn rhoi darlleniad manwl gywir ar gyfer cynnwys egni’r bara? [1]
Clamp
Thermomedr
Tiwb profi
20 cm3 o ddŵr
Carn (handle) brenBwydyn llosgi
Nodwydd
Mat gwrth-wres (heat resistant)
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
10
(4461-52)
Arholwr yn unig
5. Tyfodd John rhai eginblanhigion (seedlings) mewn potiau blodau bach mewn labordy ysgol. Wedi i’r cyffion (shoots) dyfu’n ddigon hir rhoddodd un o’r potiau ar flwch cynnal ar fainc. Defnyddiodd lamp fainc bwerus i oleuo’r cyffion o un ochr yn unig.
lamp bwerus
blwch cynnal
cyffion eginblanhigion
(a) (i) Ar ôl 48 awr mae John yn archwilio cyffion yr eginblanhigion. Mae newid yn sut mae’r eginblanhigion yn edrych (appearance). Nodwch y newid. [1]
(ii) Nodwch enw’r ymateb sy’n cael ei ddangos gan gyffion yr eginblanhigion. [1]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(iii) Enwch y grŵp o gemegion sy’n rheoli’r math yma o ymateb. [1]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
11
(4461-52) Trosodd.
11Arholwr yn unig
6
(b) Rhoddodd John bot arall o eginblanhigion ar blât sy’n cylchdroi (rotating). Mae’r plât yn cwblhau un cylchdro bob 20 munud. Defnyddiodd lamp fainc bwerus i oleuo’r eginblanhigion o un ochr yn unig.
lamp bwerus
modur trydan
cyffion eginblanhigion
plât yn cylchdroi
(i) Ar ôl 48 awr mae John yn stopio’r modur trydan. Wrth archwilio cyffion yr eginblanhigion mae e’n sylwi eu bod nhw’n tyfu: [1]
Tanlinellwch yr ateb cywir.
A. i ffwrdd oddi wrth y golau
B. tuag at y golau
C. yn syth i fyny.
(ii) Eglurwch eich ateb i (b)(i). [2]
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
4461
5200
11
12
(4461-52)
Arholwr yn unig
6. Mae’r siart llif isod yn dangos y berthynas rhwng crynodiadau’r glwcos ac inswlin mewn gwaed person.
crynodiad y glwcos yn normal
llai o inswlin yn cael ei ryddhau
crynodiad y glwcos yn lleihau
peth glwcos yn cael ei ddefnyddio mewn
resbiradaeth
peth glwcos yn cael ei newid i glycogen ac yn
cael ei storio yn yr afu / iau
crynodiad y glwcos yn cynyddu
inswlin yn cael ei ryddhau
(a) Ysgrifennwch y gair BWYTA ar y siart llif i ddangos yn glir pryd mae’r person yn bwyta pryd o fwyd. [1]
(b) Awgrymwch pam mae peth o’r glwcos yn cael ei newid i glycogen ac yn cael ei storio yn yr afu / iau. [1]
(c) Marciwch X ar y blwch ar y siart llif na fyddai’n wir mewn person sy’n dioddef o diabetes Math 1. [1]
(ch) Pa derm sy’n cael ei ddefnyddio i ddisgrifio’r mecanwaith rheoli (control mechanism) sydd i’w weld yn y siart llif? [1]
4ⓗ WJEC CBAC Cyf.
14
(4461-52)
7.
Mae’r siart llif isod yn dangos egwyddorion (principles) y broses sy’n cael ei defnyddio i wella planhigion cnwd trwy addasu’n enynnol. Maen nhw YN Y DREFN GYWIR.
Siart llif
Egwyddorion addasu planhigyn cnwd yn enynnol
A Mae genyn defnyddiol yn cael ei adnabod.
B Mae’r genyn defnyddiol yn cael ei drosglwyddo i gelloedd planhigyn cnwd.
C Mae celloedd y planhigyn cnwd yn cynhyrchu nifer o blanhigion wedi’u
haddasu’n enynnol.
D Mae’r planhigion cnwd newydd sydd wedi’u haddasu’n enynnol yn mynd trwy dreialon i ddarganfod a yw’r genyn defnyddiol yn cael
yr effaith sydd ei angen.
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
Cnwd (crop) Soia
(4461-52) Trosodd.
15 Arholwr yn unig
4
Mae’r tabl isod yn rhestru’r camau sy’n cael eu defnyddio wrth addasu soia yn enynnol. Mae’r camau wedi’u rhestru yn y DREFN ANGHYWIR.
Camau wrth addasu soia yn enynnol Llythyren
Mae’r math newydd o blanhigion soia yn cael eu profi yn y maes i weld a ydyn nhw’n gwrthsefyll (resist) chwynladdwr.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mae planhigion soia cyfan yn cael eu tyfu o gelloedd planhigion soia sydd wedi’u haddasu’n enynnol.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mae Agrobacterium tumefasciens yn heintio celloedd planhigion soia gan basio’r genyn ymlaen sy’n rheoli gwrthsefyll chwynladdwr.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mae gan Agrobacterium tumefasciens enyn sy’n rheoli gwrthsefyll chwynladdwr.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(a) Defnyddiwch y llythrennau A, B, C a D sydd i’w gweld yn y siart llif gyferbyn i gwblhau’r tabl uchod. Mae angen i’r egwyddorion gyfateb i’r camau wrth addasu’n enynnol. [3]
(b) Nodwch un rheswm pam mae angen treialon maes ar raddfa fferm cyn i gnwd wedi’i addasu’n enynnol gael ei dyfu. [1]
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
16
(4461-52)
Arholwr yn unig
6
8. Mae ffibrosis codennog (cystic fibrosis) yn gyflwr etifeddol sy’n effeithio ar yr ysgyfaint yn bennaf. Dydy pobl sydd â ffibrosis codennog ddim yn gallu gwneud un math o brotein.
(a) Mae ffibrosis codennog yn cael ei reoli gan bâr o alelau. Os oes un alel i’w gael ar un cromosom pâr rhif 7, ble yn union byddech chi’n dod o hyd i’r ail alel? [2]
(b) Yn ystod therapi genynnau, mae pobl â ffibrosis codennog wedi cael eu trin drwy gael alelau normal wedi eu trosglwyddo i mewn i’w hysgyfaint.
Roedd y cynigion cyntaf ar y driniaeth yma yn defnyddio micro-organebau o’r enw firysau, i gludo’r alelau normal i mewn i gelloedd yr ysgyfant.
(i) Awgrymwch broblem bosib allai ddigwydd o ganlyniad i ddefnyddio firysau i gludo alelau normal i mewn i gelloedd yr ysgyfant. [1]
(ii) Mae celloedd yr ysgyfant yn treulio (wear out) ac mae celloedd ysgyfant newydd yn cymryd eu lle.
Awgrymwch pam gallai hyn fod yn broblem ar gyfer y math yma o therapi genynnau. [1]
(c) Eglurwch sut gallai canlyniadau proffil DNA helpu i roi gwybodaeth i bobl sy’n bwriadu dod yn rhieni, ac sydd â hanes teuluol o ffibrosis codennog. [2]
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
18
(4461-52)
Arholwr yn unig
9. Cafodd ymchwiliad ei gynnal i ddarganfod faint o wrtaith (fertiliser) sy’n cael ei wastraffu wrth iddo gael ei chwistrellu ar gnydau (crops). Mae’r diagram yn dangos yr offer sy’n cael eu defnyddio.
Chwistrell
Pridd âgwair/glaswellt yn tyfu
Hambwrdd yn goleddu (sloping) tuag at y blaen
Tiwb ar lefel y pridd
Mae 10 litr o hydoddiant o wrtaith yn cael ei chwistrellu ar yr hambwrdd am 1 awr. Ar ôl 1 awr roedd 7 litr o’r hydoddiant wedi draenio allan o’r hambwrdd.
(a) Awgrymwch ddwy ffordd nad yw’r ymchwiliad yn fanwl gywir wrth gynrychioli effeithiau chwistrellu gwrtaith ar gnydau sy’n cael eu tyfu ar fferm. [2]
(i) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(ii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(b) Awgrymwch ddau faetholyn planhigion sydd mewn gwrtaith artiffisial. [1]
(i) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(ii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
(4461-52)
(c) Defnyddiwch y wybodaeth sydd wedi ei roi a’ch gwybodaeth o effeithiau niweidiol llygredd i egluro pam mae rhai cemegion mewn gwrtaith yn gallu niweidio pysgod yn eu cynefin (habitat) naturiol. [6 ACY]
Trosodd.
19 Arholwr yn unig
9ⓗ WJEC CBAC Cyf.
20
(4461-52)
Arholwr yn unig
10. Mae gwastraff o waith (mine) copr wedi cael ei adael yn agos at afon am 100 mlynedd. Mae copr yn fetel trwm gwenwynig. Mae’r map isod yn dangos y gwastraff o’r gwaith copr mewn perthynas â’r afon.
Cafodd sampl o hadau o’r gwair Agrostis tenuis ei gasglu ar bwynt X sydd i’w weld ar y map, ac o bwynt 10 milltir i ffwrdd o’r afon lle nad oes llygredd gan gopr.
Cafodd y ddau sampl o hadau eu plannu mewn pridd a’u dyfrhau’n rheolaidd â dŵr afon wedi’i gasglu o bwynt Y ar y map.
Ar ôl tair wythnos cafodd % yr hadau a oedd wedi tyfu o’r ddau sampl eu cofnodi:
Hadau’n tyfu (%)
Sampl o bwynt X Sampl 10 milltir i ffwrdd o’r afon
90 0.2
(a) Nodwch ddau ffactor heblaw amser, fyddai’n sicrhau bod hwn yn brawf teg. [2]
(i) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(ii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(b) Awgrymwch sut byddech chi’n gosod rheolydd (control) ar gyfer yr ymchwiliad yma. [1]
ⓗ WJEC CBAC Cyf.
Gwastraff owaith copr
X
Y
pridd
pridd
copr yn yr afon
Llif yr afon
Pridd yn amsugnodŵr o’r afon