Family Psychologyخانواده روانشناسی

.Vol ,32015-14، 1، شماره 2، دوره 1394 2, No. 1, 3-14

سازي و مشکالت برونیبرطالقکودکان ویژه ايبخشی برنامه مداخلهاثرطالقکودکانسازي شده درونی

Effectiveness of Children of Divorce Intervention Program (CODIP)on externalized and internalized problems in children of divorce

یده عاطفه حسینی یزديساسی بالینیروانشن

و*علی مشهديسید علی کیمیایی

دانشگاه فردوسی مشهدزهرا عاصمی

روانشناسی عمومی

Seyede Atefeh Hoseini Yazdi

Clinical Psychology

Ali Mashhadi &

Seyed Ali Kimiaee

Ferdowsi University of Mashhad

Zahra Asemi

General Psychology

عه وسیعی از تغییرات و مجمومشتمل بر طالق والدین . والدین و کودکان استبراي زاترین رویدادهاي زندگی رسطالق یکی از است: چکیدهبرنامه بررسی اثربخشیهدفباپژوهش حاضر.گذاردمیثیرتاسازگاري کودك برزماندر طولهاي مجدد خانواده است که سازماندهی

آزمایشیپژوهشاینر د. انجام شدسازي شده این کودکان و برونیدرونی سازياهش مشکالت بر ک) CODIP(اي ویژه کودکان طالق مداخلهساله از 12تا10)نفر گروه کنترل12نفر گروه آزمایش، 13(کودك25تعداد،دبوبا گروه کنترلآزمونپس- آزموناز نوع پیشکه

سه هفته متوالی و 5طی اي ویژه کودکان طالقبرنامه مداخلهجلسه15مایش گروه آزبراي. دندشرکت کرهاي طالق شهرستان کاشمر خانوادهنتایج .بود)CBCL(ن کودکارفتاريپژوهش پرسشنامه فهرستابزار.دریافت نکردندايگروه کنترل مداخلهو دشروز در هفته برگزار ؛ اما بر داشتسازي شده کودکان طالق ر کاهش مشکالت برونیمعنادار بثیريتااي ویژه کودکان طالقبرنامه مداخلهپژوهش نشان داد که

که کودکان طالق همواره در معرض خطر مشکالت رفتاري بیشتري جاییاز آن.معناداري نداشتثیرتاهاآنشده سازيدرونیمشکالت کاهش در هاآنو توانمندسازي کودکان با پدیده طالق، در چگونگی برخوردلهامسهاي حل بنابراین توجه به مداخالت گروهی و آموزش مهارتهستند،

ر کاهش برخی مشکالت رفتاري،عالوه ب،هاي آموزش داده شده در جلساتمهارت.اي برخوردار استاز جایگاه ویژههاي زندگیبرابر چالش.عی اجرا کنند و از اثرات مثبت آن سود ببرندهاي زندگی واقرا در موقعیتهاآنراحتی انند بهتومیهاآنودکان و والدین ه کاي است کگونهبه

شدهسازيبرونیمشکل،سازي شدهدرونیمشکلطالق، اي ویژه کودکان طالق،برنامه مداخله: هاي کلیديواژه

Abstract: Divorce is one of the most stressful events in children and parents' life. Divorce is a major change andreorganization of life that influences children`s adjustment over time. The aim of the present study was to investigatethe effects of Children of Divorce Intervention Program (COPID) on decreasing internalized and externalizedproblems in children. In this experimental research, with pre-test post-tests with control group, twenty five 10-12years old children from divorced families in Kashmar were selected as sample. For 13 children in experimental group15 sessions of CODIP was administrated in 3 days per week and 5 consecutive weeks, but 12 children in controlgroup received no program. Child Behavior Checklist (CBCL) was the research measurement tool. Results showedthat CODIP has significant effect on decreasing externalized problems; but no significant effect on internalizedproblems in children from divorced families. Since children of divorced parents are more at risk of behaviorproblems, attention to group programs and teaching problem solving skills is important for this children andempowering them in life. In addition to reducing some problems, the skills that were taught are in such a waychildren and their parents can easily implement them in the real life and benefit from their positive effects.Keywords: Children of Divorce Intervention Program, divorce, internalized problem, externalized problem________________________________________

mashhadi@um.ac.ir: پست الکترونیکی. انشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسیخراسان رضوي، مشهد، د:مسوولنشانی پستی نویسنده*

:28/05/1394Accepted: پذیرش04/03/1394: دریافت 19 Aug 201525 May 2015Received:

Dow

nloa

ded

from

ijfp

.ir a

t 12:

03 +

0330

on

Mon

day

Sep

tem

ber

28th

202

0

4یزدي، مشهدي، کیمیایی و عاصمیحسینی4

مقدمهترین بنیان جامعه نواده اولین هسته اجتماع و اساسیخا

و اعضاي فرزنداناست که نقش مهمی در بهداشت روانی اي جامعهها در هرامروزه خانوادهبا این وجود. جامعه دارد1طالقهاآنشوند که یکی از هاي متعددي میدچار آسیب

هاي ترین رویدادز عمدهطالق والدین یکی ا.استی است که کودکان و نوجوانان با آن مواجه زایاسترس

صادي، اجتماعی، مدت اقتمدت و بلندو اثرات کوتاهشوندمی. گذاردجاي میرگساالن و کودکان بربزعاطفی و هیجانی در

تر و پایینسنبه خاطردراین میان، کودکان طالق شوند بیشترین آسیب را متحمل میهاي ناکارآمد،مهارت

؛ هالیگان، 2014؛ الك گرینوود، 2012فاگان و چرچیل، ().2015؛ ویور و اسکافیلد، 2014چنگ و نوکس،

هاي سازماندهیوتعه وسیعی از تغییرامجمووالدینطالقبرزمان طول که درکندایجاد میدر خانوادهرا مجدد

این تغییرات شامل تغییر . دنگذارمیثیرتاکودك 2سازگاريادگی و استانداردهاي زندگی محل سکونت، روابط خانو

نه تنها سازگاري زوجین بلکه تعادل روانی که شودمیدر این میان یکی . اندازدیدان و اطرافیان را نیز به خطر مفرزن

هستندن این تصمیم والدین کودکانترین قربانیااز اصلیدر بسیاري از مواردچنین همطالق). 2015جرمی، (

چنین . هاي اقتصادي، اجتماعی و روانی به همراه داردمشکلشم، گناه، شود کودکان احساس ختغییراتی باعث می

بریور، (تجربه کنندانطباقی را ناراحتی، ترس و مشکالتهاي اخیر این معضل اجتماعی در کشور مادر سال). 2010

ایران رتبه چهارم طالق را در روند رو به رشدي داشته است؛ه زنگ خطري براي جهان به خود اختصاص داده است ک

).1393رنجبر، (شود محسوب میهاجامعه و خانوادههش نظم و ، کاتی از قبیل کاهش کیفیت ارتباطاتمشکالهاي طالق به دهو تضاد بین اعضاي خانواده در خانوا، ثبات

توان مییطور کلهب). 2008سیه و شک، (شودوفور دیده میهاي دگرگونیباعثوپیچیده استویدادریکپدیدهاینگفتشود و اثرات شخصی و اجتماعی اي در مسیر زندگی میعمدهگوهاي اللهمساین ا. مدت و بلندمدت زیادي داردکوتاههترینگتون و ؛2000آماتو،(طلبدجدیدي را میايرابطه

1. divorce2. adjustment

اند که نشان دادهمتعدديهاي ژوهشپ. )2002کلی،اآنهدان و کیفیت روابط بر فرزنوالدین مشکالت زناشویی

گذارد و بین تعارضات زناشویی و مشکالت رفتاري میثیرتان، بین، میلر، دي، استوزم(کودکان رابطه مثبت وجود دارد

؛ به نقل از بشارت، دهقانی و 2011، 3و همکارانفینوئزو 4سازيمشکالت درونیراستا در همین). 1393توالئیان،

. بل بررسی استشده کودکان طالق نیز قا5سازيبرونیسازي درونیکان طالق مشکالتکوداند کهدادهنشانمطالعاتدارندسایر کودکانسازي شده بیشتري نسبت به و برونی

.)2011استکول، (بندي اختالالترد تجربی که اندیشه اصلی آن طبقهرویک

روي پیوستارهاي مختلف با استفاده از شیوه آماري است، طبقه سنجش اختالالت دوران کودکی و نوجوانی را در دو

ف،لوا(کندبندي میالت درونی شده و برونی شده طبقهاختالشناسی مرضیدر گستره روان). 1393شکري و قنبري،

عه علل مراجترینشایعسازي شده از تحولی، مشکالت برونیشمار ه بیهاي سالمت روانکودکان و نوجوانان به کلینیک

هاي اختالل).2005و تایان، ربردمی،لوندلیستاگ(دنرومیسازي شده دربرگیرنده مشکالتی هستند که رو به برونی

؛گیرندرض با دیگر افراد و محیط قرار میتعابیرون دارند و دراي هستند که دربه بیان دیگر الگوهاي رفتاري سازش نایافته

نباخ و شآ(گیرندمیقرار افراد و انتظاراتشان تعارض با دیگر هاي ترین اختاللها از مقاوماین اختالل).2005رسکورال،

ري ت رفتاعنوان محور مشکالهو بدوران کودکی هستندسازي شده شامل اختالالت برونی.اندکودکان شناخته شده

شاملکه هستند7ايپرخاشگرانهو 6شکنانهرفتارهاي قانونو اختالل 9ختالل سلوك، ا8فعالیبیش/کاستی توجهاختالل

خانجانی و هداوند خانی، (دهستن10اينافرمانی مقابلهینی ناوبا عهااین گروه از مشکالت که در پژوهش).1391

، 11آمیزاغتشاشانضباطی، رفتارهاي مانند مشکالت رفتاري،

3. Stutzman, S. V., Bean, R. A., Miller, R. B., Day, R.D., Feinauer, L. L., et al.4. internalizing problems5. externalizing problems6. outlaw behavior7. aggressive behavior8. attention deficit/hyperactivity disorder (ADHD)9. conduct disorder10. obedient defensive disorder (ODD)11. disruptive behavior

Dow

nloa

ded

from

ijfp

.ir a

t 12:

03 +

0330

on

Mon

day

Sep

tem

ber

28th

202

0

5سازي شدهسازي و درونیاي ویژه کودکان طالق بر مشکالت برونیتاثیر برنامه مداخله5

، طیف وسیعی از شوندآن مشخص میهمانند بزهکاري و توانند آثار مخربی بر کودك،و میگیرندبرمیمشکالت را در

اده، معلمان، همساالن و سایر اطرافیان داشته باشند خانو. )2005، کالركو مقان، کریستینسن، جنسون، اولیمپیا (

ترین جديوندهستفراگیرومزمنشده،سازيمشکالت برونیبین کنند و استرسکودك وارد می- آسیب را بر روابط والد

تی زندگی آدر رازاپیامدهاي آسیبچنین خطر والدین و همقنبري، و ، نادعلی سید موسوي(دهندافزایش میکودكبرخالف رفتارهاي هاهاي این دسته از اختاللهنشان. )1387شوند و برونی کودکان ظاهر میدر رفتار، سازي شدهدرونی

روایناز، منفی کودك بر محیط بیرونی هستندنمایانگر عملیجاد مشکل گذارند موجب ابفرد اثربر خودکه بیش از آن

. )1388عسگري، و دادستان، بیات(براي دیگران خواهند شداوست و 1گريمهارضعف مشکالت رفتاري کودك ناشی از

تن قواعد و رفتار نادیده گرفينشانگان رفتارشامل دوبارزترین .)1388دادستان، مهکام و(پرخاشگرانه است

صومت، پرخاشگري، توان خسازي شده را میبرونیهاينشانهو برانگیختگی، انحراف از فعالی بیشنافرمانی و تضادورزي،

ل و آسیب زدن به دیگران ، تخریب امواهنجارهاي اجتماعی، اوالند(رفتار استنظمیبیهاآنصه تمامی دانست که مشخ

قابل داري ، پایکلیطورهسازي شده، بهاي برونینشانه).2002حول به تدهند و طی فرایندطی زمان نشان میتوجهی

هاي اشکال زودرس نشانه. کنندهاي مختلف بروز میشکلاند سال زندگی قابل مشاهدهاز دومینسازي شده کهبرونی

گریه زیاد و لجبازي ظاهر ،بدقلقیقراري،یصورت بهببعد پرخاشگري هايدر سال). 2004، گیلیوم و شاو(شوندمی

هاي نقض قوانین در ، تضادورزي و نخستین شکلجسمانیرار شناسی قحیط آموزشگاهی در صدر جدول نشانهخانه و م

تر ل پنهان، اشکاپرخاشگري کالمیر نوجوانی،د و دنگیرمیو رفتارهاي موادسوءمصرفو مانند سرقتپرخاشگري

توانند در تضاد آشکار با قوانین ضداجتماعی جدي که میبزهکاري سوق دهند سمته جامعه قرار گیرند و نوجوان را ب

براین هرچند الگوهاي رفتار بنا.)2004، لیو(یابندغلبه میاین هايلفهمو، اما ندهستمان پایدارزسازي شده طی برونی

شوندبینی میش تغییرات قابل پیشالگوهاي رفتاري دستخوهاي مختلف نیز نشان پژوهش. )1388،همکاراندادستان و (

1. controlling

سازي شده نیهاي برواند که درصد باالیی از اختاللداده، گسالی به اختالل شخصیت ضداجتماعیدر بزردرکودکان شوندو اعمال مجرمانه منتهی میسایر مواد وسوءمصرف

آگهی این پیشبه عبارتی). 2003، سرائیلو انلسون-ویکس(هاي آینده و کودکان مبتال در سالاختالالت نامطلوب است

الت دیگري مثل اختالالت یادگیري،کخطر مشدر معرضالل شخصیت ، اختالکلسوءمصرفخلقی، اضطراب،

ط به زندگی زناشویی و مربوهاي ضداجتماعی و ناسازگاريو خیرالدینجاللی، پوراحمدي، باباپور(شغلی هستند

).1388، شعیري، سازي شدههاي درونیه اصلی اختاللمشخص،درمقابل

است که معطوف به 2ايمهارشدهرفتارهاي بیش از حد هاي نشانه. )2001نباخ و رسکورال، شآ(هستند3درون، یاد، اضطراب، افسردگیسازي شده شامل سکوت زدرونی

گی و رنج شخصی کودك هستندکننده آشفتبیشتر منعکسافراد مبتال به مشکالت . نه تعارض کودك با محیط پیرامونش

مهارگري کنند سطح باالیی ازسازي شده سعی میدرونی، رفتاري و ایافته را درباره فرایندهاي فکريافراطی و سازش ن

مبتال به مشکالت که افراد، درحالیخود اعمال کنندهیجانی در جهتعکس راهبردهاي الزم ه ب، سازي شدهبرونی

هایشان ندارنددهی و مهار رفتارها، عواطف و شناختخودنظمسازي درونیمشکالت.)1388،حیدريوعابدین،مطلقمرادي(

، عملکرد تحصیلی، سالمت 6منفی بر حرمت خودثیرتاشده شناختیروانی، کارایی اجتماعی و سازش یافتگجسمانی

2. over-controlled3. inner-directed4. inhibition5. withdrawal6. self-esteem

شکایات و اجتماعی کنارهگیري5، انزواي ناامیدي، بازداري4،(مارچانت، سوالنو، فیشر، کالدارال، جسمانی هستندو همکاران، 2007). به عبارتی، مشکالت درونیسازي یانگو خلقیات است. شده شامل نوعی آشفتگی اصلی در هیجانهااحساسهاي نشانهشناسی این اختالالت غالبا دربرگیرندهحقارت، خودآگاهی زیاد، کنارهگیري اجتماعی، کمرویی، (روزنهان ترس، دلبستگی بیش ازحد، غم و اندوه مزمن استمشکالت درونیسازي شده بر این اساس و سلیگمن، 1997).Dاز مشکالت برونیسازي شده مجزا میشوند که این مشکالت

ownl

oade

d fr

om ij

fp.ir

at 1

2:03

+03

30 o

n M

onda

y S

epte

mbe

r 28

th 2

020

6یزدي، مشهدي، کیمیایی و عاصمیحسینی6

.)2001، بونگرز و کوت، مسمن(دنکودك در آینده دارد بسیار زود و از سال دوم تواننمیشده سازي مشکالت درونی

ها پژوهش. زمان تحول یابنددر طیغاز شوند و زندگی آسازي شده پس از سال دهند که رفتارهاي درونینشان می

و در ) 2007فانتی، (یابندتدریج افزایش میهدوم زندگی باي کنندهابل توجه و نگرانمیزان قسال پنجم تا ششم به

سازي درونیهاياختاللدچارکودکان.)2007زنگ،(دنرسمیهاآناوانی روبرو هستند که از میان شده با مشکالت فر

، ، ضعف تحصیلیبه سطح پایین حرمت خودتوانمیبه ؛1992، 1رینولدز(اشاره کردی با همساالن مشکالت ارتباط

این مشکالت نیز . )2007، همکارانو نقل از مارچانتبه و برد به نوبه خود مشکالت ابتدایی را تشدید کنندتواننمی

. منفی داشته باشندثیرتایافتگی کودكوري و سازشکنشچندانی سازي شده مشکلهاي درونینجا که اختاللاز آولی

ی که هایکنند و بسیاري از نشانهبراي اطرافیان ایجاد نمیو، اضطراب مانند ناامیديبرندرنج میهاآناز کودکان

، این مشکالت کمتر شونددرون فرد تجربه میصرفابازداري، گیرندو مورد توجه بالینی قرار میشوند میشناسایی

.)2006، موریسملیس وابهورن، میسترز،، روئلوف(اي که محیط حمایتگري اي و مداخلههاي مقابلهبرنامه

را هاآنایجاد کند تا احساسات و تجارب طالق براي کودکان ایش سازگاري، بهداشت روانی و سازي کند براي افزعادي

رسد؛ ان، ضروري به نظر میوري کودکآخودکارآمدي و تاب

ي هاپژوهشدراثربخشیاینقويپژوهشیپیشینهوجودبااجرا براي اولین بار در داخل کشور که، این پژوهشخارجی

اي ویژه مداخلهاجراي برنامهثیراتبر آن است تا شود می

1. Reynolds, W. M.2. Children of Divorce Intervention Program (CODIP)

سازي شده برونیزي وسامشکالت درونیرا بر کودکان طالقکه مشخص بودحاضر این پژوهش هدف .آنان بررسی کند

معنادار بر کاهش ثیرتااي ویژه طالق رنامه مداخلهآیا بکنددارد طالقسازي شده کودکانبرونی-سازيمشکالت درونی

به این شکل تدوین هاي پژوهشبر این اساس، فرضیه.ریا خیعث کاهش یژه کودکان طالق بااي وبرنامه مداخله) 1:شدند

) 2و ؛ شودسازي شده کودکان میمعنادار در مشکالت برونیعث کاهش معنادار در اي ویژه کودکان طالق بابرنامه مداخله

.شودسازي شده کودکان میمشکالت درونی

روشجامعه آماري، نمونه و روش اجراي پژوهش

-آزمونپیشاز نوع طرحآزمایشیپژوهشروش این کلیه پژوهش، جامعه آماري .بودن با گروه کنترل آزموپس

تعداد . ساله شهرستان کاشمر بودند12تا10کودکان طالق کننده به مراکز راجعه هاي مکودك طالق از بین خانواده25

که از طرف دادگاه خانواده شهرستان کاشمرمشاورهق براي یک جلسه مشاوره قبل از طالنامهمعرفیشهرستان،

هخاب شدند و بتگیري در دسترس انصورت نمونهبهداشتند، . و کنترل گمارده شدنددو گروه آزمایشدرطور تصادفی

12کنترل گروه و ) پسر5دختر و 8(نفر13گروه آزمایش کنندگان شرکتشرایط ورود .بودند) پسر7دختر و 5(نفر

زندگی با یکی از والدین خودبایستاین بود که کودکان میویژه کودکان نظیر از اختالالت تحولی یکهیچو کردند می

تشخیص داده نشده هاآنبراي درخودماندگیفعالی و بیشتمامی افراد واجد ،هاي موردنظرپس از جلب نظر زوج.باشد

آزمون پیش. نظر انتخاب شدو نمونه مورد گريشرایط غربالع جلسات انجام قبل از شرو3فهرست رفتاري کودکانفرمبا

اي ویژه کودکان طالق، شد و پس از اجراي برنامه مداخلهاین پرسشنامه .آمدبه عملآزمون با همین پرسشنامه پس

توسط والدي تکمیل شد که در زمان اجراي مداخله منحصرادرصد از شصت و چهار . عهده داشترسرپرستی کودك را ب

درصد دیگر 36تحت سرپرستی مادر و مورد مطالعه،کودکاناز زمان یک گروه کنترلهم.تحت سرپرستی پدر خود بودند

که در روزهاي متفاوت از کودکان طالق نیز در دسترس بودهاي روزمره روزهاي گروه آزمایش به بازي و فعالیت

3. Child Behavior Checklist (CBCL)

یکی از این برنامهها برنامه مداخلهاي ویژه کودکان طالق2یک برنامه است. برنامه مداخلهاي ویژه کودکان طالقپیشگیري مداخلهاي است که بر عوامل حمایتی مرتبط با هدف اولیه این تابآوري در کودکان بعد از طالق تمرکز دارد.است که محیط گروهی حمایتگري بسازد که برنامه اینپیوندهاي مشترك ایجاد کنند و کودکان بتوانند در آن،مهارتهایی را که ظرفیت آنان را براي مقابله با تغییرات (پدروکارول و کسب کنند استرسزاي طالق افزایش میدهد،

.(1997 آلپرتگیلیس،

Dow

nloa

ded

from

ijfp

.ir a

t 12:

03 +

0330

on

Mon

day

Sep

tem

ber

28th

202

0

7سازي شدهسازي و درونیاي ویژه کودکان طالق بر مشکالت برونیتاثیر برنامه مداخله7

صورت بهبراي این گروه نیز همان پرسشنامه. پرداختنداحل مالحظات در تمامی مر. آزمون اجرا شدو پسآزمونپیش

راهنماي ،اخالقی براي هر دو گروه رعایت شد و در آخرنیز هاي گروه کنترلها به خانوادهجلسهکارهاي درمانی راه

و کنترل به ترتیبمیانگین سنی گروه آزمایش. داده شد

اي ویژه برنامه مداخلهجلسات .سال بود04/11و 23/11ته متوالی سه روز در هفته و طی پنج هفان طالقکودک

اي مورد استفاده محتواي جلسات برنامه مداخله.دبرگزار ش.شده استهارای1در پژوهش حاضر، در جدول

1جدولویژه کودکان طالقمحتواي جلسات مداخله

محتواجلسه؛ توضیح هدف گروهثباتبامعرفی کودك به گروه و ایجاد یک محیط امن و جلسه اولاسات همراه با ایجاد یک فرهنگ لغات احساسی براي معرفی مفاهیمی مثل همگانی بودن و پذیرفته بودن همه شناسایی احسجلسه دوم

احساساتمفهوم خانواده و انواع آندر موردصحبت کردن جلسه سوم

ن احساساتیتجارب طالق با هدف ارتقا بینش، بروز و پذیرش چنیدر موردبردن کلمات و مفاهیم احساسی به کارجلسه چهارممتنوع براي یک مشکلهايحلراهو تمرکز بر ایجاد لهامسهاي حل معرفی گامجلسه پنجمهاآنپیامدها و ارزیابی بینیپیشبیشتر، هايحلراهبر ایجاد کیداتجلسه ششمدر مورد موضوعات مرتبط با طالقشدهمطرح لهامسهاي حل کارگیري گامبهجلسه هفتمتشویق براي درگیر هدفباخارج است اآنهتوانند حل کنند و مشکالتی که از کنترل شدن بین مشکالتی که کودکان میلقایتمایز جلسه هشتم

حلغیرقابلهاي متناسب با سن و دوري از مشکالت شدن در فعالیتو ایفاي نقشآموزش داده شده براي مشکالت واقعی از طریق بازي لهمساهاي حل تقویت مهارتجلسه نهمبر احساسات نسبت به والدینکیدتاکاوش احساسات شخصی کودکان درباره طالق و حواشی آن با جلسه دهم

کودك و درك احساسات متقابل والدین از طریق عروسک بازي-رابطه والدلهامستمرکز بر یازدهمجلسهرابطه والد و کودكلهامسمرور و تثبیت مفاهیم اصلی برنامه و کاوش بیشتر جلسه دوازدهمهاي کودك از خود و دیگران از طریق پرسش و پاسخ و ایفاي نقشارتقا برداشتجلسه سیزدهم

تمرکز بر نقاط قوت و منحصر به فرد هر کودك به عنوان عضو گروهجلسه چهاردهمنند بعد از گروه به کودکان کمک کنند؛ برگزاري جشن توابررسی تجارب و احساسات کودك نسبت به گروه؛ معرفی کسانی که میجلسه پانزدهم

پایان

ابزار سنجشفرم فهرست .)CBCL(نکودکارفتاريفهرستفرم

مشکالت،)2001آشنباخ و رسکورال، (رفتاري کودکان ، افسردگی/ اضطرابا عناوینبعامل8درراکودکان

، اجتماعی، مشکالتجسمانیهايشکایت،انزوا/ افسردگیرفتاروقواعدگرفتننادیده،توجه، مشکالتتفکرکالتمش

شدهسازيیدرونمشکالت.کندمیبررسی، پرخاشگرانههاي، شکایتانزوا/ ، افسردگیافسردگی/ اضطراب:شامل

گرفتننادیده:شاملشدهسازيبرونیو مشکالت؛جسمانیبه نقل از ؛ 2001آشنباخ،(هستند رفتارپرخاشگرانهوقواعد

هاي مشکالت زیرمقیاس.)1388، همکارانون دستاداشکالت توجه در حیطه مشکالت اجتماعی، مشکالت تفکر و م

و تحت گیرندسازي شده قرار نمیسازي شده و درونیبرونینباخ و شکرینجن، آ(عنوان مشکالت رفتاري دیگر قرار دارند

یا کودك این پرسشنامه را باید والدین ).2001، ورهاستیا هرکسی که باهده دارد عر که سرپرستی کودك را بفردي

او را رخورد دارد وهاي شبه خانوادگی بکودك در محیطکه السوابتدا تعدادي . شناسد تکمیل کندمیکامال

لسواچنین تعدادي سنجد و همهاي کودك را میشایستگیتکمیل شود هاي کودك مربوط میانیکه به ناتوپاسخازب

اجتماعی ، رفتاري و مشکالت عاطفیر ادامه دودشومیالسو113االتسواین تعداد. شودبندي میکودك درجهماه وضعیت کودك در شش بر اساسدهنده است و پاسخاینهايگویه. )1384مینایی، (دهدپاسخ میگذشته به آنها

Dow

nloa

ded

from

ijfp

.ir a

t 12:

03 +

0330

on

Mon

day

Sep

tem

ber

28th

202

0

8یزدي، مشهدي، کیمیایی و عاصمیحسینی8

و)1(معموال،)2(کامالايگزینهسهصورتهبپرسشنامه.)1388،همکارانوجاللی(شوند داده میپاسخ )0(اصال

ترینجامعفهرست رفتاري کودك یکی از پرکاربردترین و به شمارهاي کودکی ابزارهاي سنجش و تشخیص اختالل

قابل قبولی برخوردار است2و پایایی1رواییرود که از میدر هنجاریابی این آزمون ). 2005یانگستورم و یانگستورم، (

ها و مقیاس3نی، ضرایب همسانی درونیدر جمعیت ایراقرار 73/0و 87/0ین هاي فهرست رفتاري کودك بزیرمقیاس

هفته نیز نشان 8تا 5در فاصله بین 4باز آزماییپایایی . دارددار معنا05/0ه ضرایب همبستگی در سطح داد که هم

ايو بر67/0سازي شده برابر با براي مقیاس درونیانزوا و/ ، افسردگیافسردگی/هاي اضطرابزیرمقیاس

و 37/0و 6/0،56/0جسمانی به ترتیب برابر با هايشکایتو براي 83/0زي شده برابر با سامقیاس برونیبرايرخاشگرانه و نادیده گرفتن قواعد به هاي رفتار پمقیاسزیر

.دست آمدبه61/0و 79/0ترتیب برابر با

هایافتهسازي و میانگین و انحراف استاندارد مشکالت درونی

سازي شده کودکان به تفکیک گروه آزمایش و کنترل برونی.شده استهارای2در جدول

وهگرشدهسازيبرونیتمشکالدرونی سازي شدهتمشکال

MSDMSDNمرحله

16/1144/275/2784/512آزمونپیشکنترل58/1027/22755/5آزمونپس

30/1268/284/2878/1113آزمونپیشآزمایش23/1192/130/2622/11آزمونپس

ها به منظور بررسی همگنی واریانس از تحلیل دادهپیشنتایج این آزمون در . متغیرها از آزمون لوین استفاده شد

مشاهده 3گونه که در جدول همان. ارایه شده است3جدول مشکالت زمون لوین در متغیر آFشود ضریب می

و سطح معناداري آن F= 75/1شده برابر با سازيدرونی

سازي است و در متغیر مشکالت برونیp= 19/0ا برابر باست، p= 44/0داري برابر با و سطح معناF= 60/0شده

ها در متغیر مشکالت فرض همگنی واریانسبنابراین پیش.شودسازي شده تایید میسازي شده و برونیدرونی

df1df2Fpمتغیر وابسته

12375/119/0درونی سازي شدهمشکالت12360/044/0شدهسازيبرونیمشکالت

ايمداخله4که اجراي برنامهاینبر3یمبن2پژوهش1فرضیهسازي شده رونیکان طالق باعث کاهش مشکالت دکودویژه

1.validity2. reliability3. internal consistency4. test-retest reliability

شود با استفاده از روش تحلیل شده کودکان میسازيبرونیو 4بررسی شد که نتایج آن در جدول يکوواریانس چندمتغیر

شود، مشاهده می4طور که در جدول همان.استارایه شدهبین گروه کنترل و آزمایش در مرحله پس آزمون حداقل در

معنادار وجود دارد یکی از دو متغیر مورد بررسی تفاوت

جدول 2اياخص یفیش زيتوص درونیه زيس امشکالت برونی یشاو شده گروه کنترل و آزماس

جدول 3ونیازي شده والت ن درونیتایج آزمون لوین در مورد همگنی واریانس متغیر مشک وهس سازي یش در گربر وه آزماشده ترل گرهاي کنو

(مینایی، 1384). قرار دارند تا 0/97 دامنه 0/38 هستند و درنفري در نمونه 25 در این پژوهش ضریب همسانی درونی

.(p < 0/001)

Dow

nloa

ded

from

ijfp

.ir a

t 12:

03 +

0330

on

Mon

day

Sep

tem

ber

28th

202

0

9سازي شدهسازي و درونیاي ویژه کودکان طالق بر مشکالت برونیتاثیر برنامه مداخله9

تحلیل کوواریانس به منظور بررسی تفاوت مطرح شده، از متغیرهاي مشکالت از در متن مانکووا روي هر یک

نتایج این . سازي شده استفاده شدشده و برونیسازيرونیداین جدول نتایج تحلیل . ارایه شده است5تحلیل در جدول

آزمون دو متغیر هاي پسکوواریانس براي مقایسه میانگینهاي آزمایش و کنترل، با کنترل مورد بررسی در گروه

بر این اساس بین گروه .دهدرا نشان میهاآزمونپیشآزمون در مشکالتآزمایش و کنترل در مرحله پس

تفاوت معنادار ) p= 64/0و F=22/0(شده سازيدرونی

وجود ندارد؛ بنابراین فرضیه دوم پژوهش مبنی بر اثربخشی اي ویژه کودکان طالق بر کاهش مشکالت برنامه مداخله

چنین نشان هم5دول ج. شوددرونی سازي شده تایید نمیدهد که بین گروه کنترل و آزمایش در مشکالت می

و F=24/18(سازي شده تفاوت معناداري وجود دارد برونی001/0 =p( ؛ بنابراین فرضیه اول پژوهش مبنی بر اثربخشی

اي ویژه کودکان طالق بر کاهش مشکالت برنامه مداخله.شودسازي شده کودکان تایید میبرونی

5دول جهاي آزمایش و در گروهشده سازيبرونیسازي شده و آزمون مشکالت درونیهاي پسدر متن مانکووا روي نمرهکوواریانسنتایج تحلیل

هاآزمونبا کنترل پیشکنترل،

حثب

).1989گیلیس و کوئن،آلپرت،دروکارولپ(شد هاآنشده

نیز اثربخشی این )1989(و کوئن پدروکارولگیلیس،آلپرتبررسی کردند و نشان دادند یدبستانبرنامه را روي کودکان

که سازگاري این عالوه بر اینپس از اجراي این مداخله، بود، عواطف و یافتهافزایشوالدینشان با طالقکودکان

بود که یافتهبهبودطالق نیز لهمساشان نسبت به هاینگرششده هاآنهیجانی و رفتاري خود منجر کاهش مشکالتاینکنند که اجرايهاي دیگري نیز خاطر نشان میپژوهش. بود

اي ویژه کودکان طالق روي کودکان طالقمداخلهبرنامه رفتاري، پرخاشگري و مشکالت بر کاهش مشکالت یدبستان، 2005پدروکارول،(بسزایی داردثیرتاهاآني شده سازبرونی، کوئن، هایتوئر ؛ پدروکارول1985پدروکارول و کوئن،؛ 2011

؛ پدرو 1997گیلیس، پدروکارول و آلپرت؛1986و گویر،در همین راستا مطالعه استراچ). 1999، ساتن و ویمن،کارول

الق بر اي ویژه کودکان طنیز اثربخشی برنامه مداخله)1991(

اندازه اثرضریب اتاسطح معناداريخطاdfفرضیهFdfارزشآزموناثر

گروه

51/040/10220001/051/0000/1اثر پیالیی49/040/10220001/051/0000/1المبداي ویلکز

04/140/10220001/051/0000/1اثر هتلینگ04/140/10220001/051/0000/1بزرگترین ریشه ري

اندازه اثراتاضریبمعناداريسطحFمجذوراتمیانگینdfمجموع مجذوراتمرحلهمتغیر وابستهمنبع

19/0119/022/064/001/0000/1آزمونپسشدهسازيدرونیالتمشکگروه02/17102/1724/18001/046/0000/1آزمونپسشدهسازيبرونیمشکالت

جدول 4هایج تحلیل کوواریانس چندمتغیري زينت زيه اي مشکالت درونی سانمر برونی یشاو ،ه گروه آزماس آزمون کنترلشد ها کنترل پیش و با

بررسی اثربخشی برنامه مداخلهاي هدف پژوهش حاضر بابر کاهش مشکالت برونیسازي و ویژه کودکان طالقدرونیسازي شده کودکان طالق صورت گرفت. نتایج نشان بر کاهش کودکان طالق، داد که اجراي برنامه مداخلهاي ویژهو نادیده یعنی رفتار پرخاشگرانه برونیسازي شده مشکالتمثبت معنادار دارد. این تاثیر کودکان طالق گرفتن قواعد دراست (2005) همسو پدروکارول پژوهشی نتایج با یافتههايبرنامه مداخلهاي ویژه طالقی که در که نشان داد کودکانکودکان طالق شرکت کردند، سازگاري بیشتري با مشکالت پس از طالق پیدا کردند و توانمنديشان در مواجهه با در احساسات و حل مشکالت به طور معناداري بهبود یافت؛ ونهایت منجر به بهبود رفتار و کاهش مشکالت برونیسازي

Dow

nloa

ded

from

ijfp

.ir a

t 12:

03 +

0330

on

Mon

day

Sep

tem

ber

28th

202

0

10یزدي، مشهدي، کیمیایی و عاصمیحسینی10

ارزیابی کودکان از خود و ارزیابی والدین از رفتار کودکان را هاي دهد شرکت در برنامهالعه نشان میاین مط. کردییدتا

آفرین، هاي مشکلرفتاراي ویژه طالق باعث کاهشمداخلهرفتارهاي سازگارانه و افزایش لهمساهاي حل افزایش مهارتبا نتایج پژوهش همسو).1991استراچ،(شودبا مشکالت می

این برنامه را ثیرتانیز در مطالعه خود ) 2002(حاضر، لومن پس از طالق در کودکان بررسی بر بهبود مشکالت رفتاري

اي هو مهارتلهمسااي حل هتواناییکهنمود؛ وي دریافتدر کودکان گروه آزمایش پس از اجراي برنامه خودمهارگري

ج پیگیري شش ساله اثربخشی اینت. افزایش یافته بودمذکور در پژوهشی دیگر اي براي کودکان طالق هاي مداخلهبرنامه

) 2006و همکاران، پلومر، گرین، ساپدلر، میل، سنولچیک(اي که برنامه مداخلهنشان داد ،همسو با نتایج پژوهش حاضر

ویژه کودکان طالق توانسته است باعث بهبود مشکالت .جمله پرخاشگري و نافرمانی شودرفتاري کودکان طالق از

د رفتارهاي بر بهبودر تبیین اثربخشی برنامه مذکورتوان میسازي شده کودکان طالقحاصل از مشکالت برونی

اشاره کرد که نشان )2015(و همکاران به مطالعه مدلرسازي مثل اختالل رفتارهایی با نشانگان برونیدهدمی

یک وجه و پرخاشگري کنیشرسانی، قانونسلوك، آسیب

طورهشود بوالدین حاصل میحمایتی که پس از تغییر رفتار .ددهمشکالت رفتاري کودکان را کاهش می،معنادار

1. defiant behavior

است. در این رفتارها مشترك دارند و آن وجود مقابلهگري1کودکان در مقابل محیط یا افرادي که از سوي آنان غالبااحساس امنیت نمیکنند، از رفتارهاي مقابلهاي بهعنوان یک رفتار بازدارنده استفاده میکنند و وقتی محیط و نوع تعامل افراد در جهان اجتماعی کودك مبتنی بر پذیرش، احترام، همدلی و آزادي باشد احساس امنیت و ادراکی که از میآورد باعث مقبولیت خود و احساسات خود به دستبه ارتکاب رفتارهاي مخرب و آسیبرسان یا میشود نیازيکه برنامه مداخلهاي حاضر از آنجا هنجارشکن نداشته باشد.جو حمایتی مبتنی بر پذیرش و یک برنامه مداخلهاي بامیتواند مشکالت برونیسازي شده را در همدلی است،(1392) در کودکان کاهش دهد؛ چنانکه باللی و آقایوسفیاثربخشی آموزش رفتار والدین بر مطالعه خود در زمینهمشکالت رفتاري کودکان نشان دادند ایجاد جو تشویقی و

پژوهش حاضر همچنین نشان داد که برنامه مداخلهاي ویژه کودکان طالق، بر کاهش مشکالت درونیسازي شده دیگر معنادار ندارد. بررسی مطالعات کودکان طالق تاثیرفوتس، 2003؛ (پدروکارول و همکاران، 1989؛ کوئینی و2009؛ ولز، ولچیک و ساندلر، و ساندلر، ولچیک، شنکدر این زمینه نشان میدهد کودکانی که در این (2011برنامه شرکت کردند آگاهی بیشتري نسبت به احساسات خود نسبت به موضوع طالق در پیدا کردند و سوءبرداشتهاي آنهاموارد منجر و این گروه کنترل کاهش یافته است مقایسه باو در نتیجه کاهش افسردگی و به کاهش خود سرزنشگريو احساس بهتري نسبت به خود شده است در آنها اضطراب(1985) نیز پیدا کردند. همچنین مطالعه پدروکارول و کوئننشان داد که برنامه مداخلهاي ویژه کودکان طالق باعث کاهش مشکالت درونیسازي شده، بهخصوص احساس میشود. همچنین این طالق افسردگی و اضطراب ناشی ازکه به خاطر قالب گروهی نشان کردند پژوهشگران خاطرکه در موقعیت برنامه و مالقات هفتگی کودکان با افراديمشابه خود قرار داشتند، احساس انزوا و گوشهگیري این کودکان در مقایسه با گروه کنترل کاهش معناداري یافته (1991) است (پدروکارول و کوئن، 1985). مطالعه استراچمعنادار برنامه مداخلهاي ویژه کودکان طالق را بر نیز تاثیرکرد. همچنین در کاهش اضطراب کودکان طالق تایید(2014) صورت گرفت، مطالعه دیگري که توسط بوسا و وایلدتوانسته نتایج نشان داد برنامه مداخلهاي ویژه کودکان طالقاست تا حد زیادي عقاید نادرست کودکان را درباره طالق دیگري که پژوهشهاي بکاهد. تغییر دهد و از اضطراب آنهاطالق انجام شدهاند اثرات مداخالت گروهی در مورد در زمینهنیز نشان دادند این برنامهها به دلیل ماهیت گروهیشان توانستهاند زمینه را براي از انزوا خارج شدن این دسته ازتجربهاي تنها فراهم آورند تا دریابند که در چنین کودکاناضطراب و افسردگی و خلق منفی آنها نیستند و از اینرو

پیدا کرده است (کونولی و گرین، 2009؛ گیلمن، کاهشاشنایدر و شوالك، 2005)؛ بنابراین یافتههاي پژوهش حاضر در مورد مشکالت درونیسازي شده کودکان طالق با

پژوهشهاي فوق همسو نیست.و این یافته میتوان به پژوهشهاي اوربیک در تبیینکودکان (2009) در مورد (2015) و شن همکاران

Dow

nloa

ded

from

ijfp

.ir a

t 12:

03 +

0330

on

Mon

day

Sep

tem

ber

28th

202

0

11سازي شدهسازي و درونیاي ویژه کودکان طالق بر مشکالت برونیتاثیر برنامه مداخله11

سازي مشکالت درونینشان دادنداشاره کرد که سرپرستبدرویی، اضطراب اجتماعی، کمو انزوايگیري شده نظیر گوشه

ریشه در دوران معموال هاي جسمانی ایتیا افسردگی و شکیافتگی او و حکایت از یک آشفتگی و انکودکی فرد و تامین

ذا از آنجا که لد؛نهاي شناختی کودك داردر تواناییثباتی بیهاي شناختی ضعیف و خلق حاصل از زمینههاهیجانغالبا

ارآمدي ناکافی و بینی، دلبستگی ناایمن، خودکمثل خودکمرود که یک اند به سختی انتظار میشدهآن، درونینظایر

سازي مداخله موقت و مقطعی بتواند این مشکالت درونیخانوادگی ها درمعرض تعارضاتکه سالدر کودکانیراشدهتوان در ین میچنهم. کاهش دهدطور معنادارهب،اندبوده

که تحول مشکالت گونه بیان کرد اینلهمساتبیین دیگر این سازي شده از قبیل اضطراب، افسردگی، خشم معطوف رونید

پایین که همگی در به درون، احساس گناه و حرمت خود، با )2013سا و وایلد، بو(شودوفور دیده میکودکان طالق به

فرعی از جو خانواده و ارتباطات نظام هاآنتجارب و ادراکات ند عاطفی و در این میان پیووالدین و فرزندان ارتباط دارد

و باعث پرورش استاهمیت زحایمناسب بین والدین داهل، هنسن و ویگنز، (شودباال مییکودکانی با سالمت روان

ایلور، تاالریگو و همکاران، فلمینگ، شپارد، منگان، ت؛ 2015این برنامه تنها براي کودکان طالق جایی کهآناز ). 2006

اي و زم مقابلههاي الاجرا شد و اهداف آن آموزش مهارتو طراحی مداخالتی حمایت اجتماعی به شخص کودك بود

با هدف کاهش مناقشات خانوادگی یا تغییر فضاي عاطفی به خانواده در برنامه مدنظر نبود، لذا قابل انتظار است که

اي،آشفتهپایدار ماندن چنین روابط و فضاي خانوادگیعلتطورهمانسوي دیگراز .مشکالت ناشی از آن هم پایدار بماند

ی سازي شده، مشکالت معطوف که مطرح شد مشکالت دروندارند و دربه همراهرنج شخصی غالباهستند که به خود

ایجاد مشکل در روابط با سازي شده بامشکالت برونی،مقابلوالکر و (شوددیگران و تزاحم با حقوق دیگران شناخته می

راجعه والدین به مراکز میزان مدلیل به همین). 2001رابرت، شده و گزارش سازيبرونیعلت مشکالت مشاوره به

رفتارهاي مخرب بسیار بیشتر از گزارش مشکالت درونی نگ، ز(ده کودك توسط والدین و اطرافیان است سازي ش

ممکن است بسیاري از لهمسابا توجه به این ). 2007هاآناقبان وسط والدین یا مرتانشده کودکمشکالت درونی

برخی از زا و بااهمیت تلقی نشود و به همین دلیلمشکلنشانگان والدین در پژوهش حاضر اطالعات درستی در مورد

.ندشابنکرده هیاراسازي شده کودك درونیفتاري و مشکالت ربروز طالق والدین با که جاییآناز

در کل سیستم خانواده همراه است،در کودکان و سازگارياي گروهی که اي و مقابلههاي مداخلهبرنامهحی و اجرايطرا

ها کاهش دهد ت مرتبط با طالق را براي خانوادهبتواند مشکالکالت افزایش دهد را در برابر این مشهاآنآوري و یا تاب

اي اولین برمذکور اي برنامه مداخله.رسدضروري به نظر میاسیت موضوع سو با توجه به حاستشدهاجرابار در کشور

طور بهدیگر ژوهشگران شود پدر کودکان، پیشنهاد میطالق تر و در ابعاد دیگري این برنامه را اجرا کنند تا عالوه گسترده

ها یافتهنیزسطح نظري عملی، درسطحدرکاربرد نتایج آنبر هاي پژوهشراهگشايوقرار گیردپژوهشگران تیار سایردر اخ

هاي پژوهش حاضر طرح مقطعی دودیتیکی از مح. آتی باشدروي اي رامداخلهمثبت این برنامهثیراتتاآن بود که

مورد بررسی قرار چندماههتنها طی یک دوره کودکان طالق،انجام مطالعات طولی جهت آگاهی از بر این اساس داد؛

چنین هم. شودمداخله مذکور توصیه میثیراتتاپایداري را در ران آتی، اثربخشی این مداخلهشود پژوهشگپیشنهاد می

گرفتن عواملی چوندر نظرسنی مختلف و با هاي هگروضات والدین، مدت زمان جدایی، مواجهه کودکان با تعار

والدین و سایر تحوالت چرخه زندگی، در قالبازدواج مجددمطلوب است در . قات طولی مورد بررسی قرار دهندتحقی

این اجراي زمان با کافی، همزمانصورت وجود امکانات وجلساتی براي مشاوره، توجیه، صورت گروهی هببرنامه،طالق کودکانوالدین و سرپرستانو آموزش رسانیاطالع

زمینه ، هسطح اطالعات خانوادتا عالوه بر افزایش برگزار شود.همکاري بیشتر آنان با پژوهشگران فراهم شود

Dow

nloa

ded

from

ijfp

.ir a

t 12:

03 +

0330

on

Mon

day

Sep

tem

ber

28th

202

0

12یزدي، مشهدي، کیمیایی و عاصمیحسینی12

نابعمنقش ). 1393. (، و توالئیان، ف.دهقانی، س، .ع. بشارت، مهاي ناسازگار اولیه در رابطه بین اي روانسازهواسطهروانشناسی .هاي والدگري و مشکالت زناشوییسبک

.3- 1،18خانواده، اثربخشی برنامه آموزش ). 1392. (، و آقایوسفی، ع.باللی، ر

فصلنامه . والدین بر کاهش مشکالت رفتاري کودکان. 59-4،73،پژوهشی روانشناسی کاربرديعلمی، و شعیري، .، باباپور خیرالدین، ج.، پوراحمدي، ا.جاللی، م

آموزش برنامه فرزندپروري مثبت بر ثیرات). 1388. (م10تا7سازي شده درکودکان هاي برونیکاهش اختالل

ژوهشی روانشناسی دانشگاه فصلنامه علمی پ.سال.22- 43، 13، تبریز

رابطه ابعاد ). 1391. (، و هداوندخانی، ف.انی، زخانجوسازيبرونیشخصیت مادران با اختالل هاي

دوفصلنامه روانشناسی . ه دخترانشدسازيدرونی ،

سازي محور بر کاهش مشکالت برونیدرمانگري کودك.257-4،264مجله علوم رفتاري،.دکانشده کو

گزارش . ها و راهکارهاچالش: طالق). 1393. (خرنجبر،شده از دفتر حمایت از زنان و کودکان، منتشر

. دادگستري کل استان بوشهر). 1387. (، و قنبري، س.نادعلی، ح،.سیدموسوي، پ

هاي فرزندپروري و نشانگانبررسی رابطه سبکفصلنامه . سال9تا7ه درکودکانشدسازيونیبر

انواده پژوهی،

هاي ارتباطی زوجین در رابطه بین تعارضمدلشده سازيبرونیسازي و زناشویی و مشکالت درونی

.3-2،18روانشناسی خانواده،. دخترانتعیین . )1388. (، و حیدري، م.ععابدین، ،.مرادي مطلق، م

هاي ترسیم خود در نقاشی سه گروه از کودکان نشانهسازي شده و سازي شده، برونیداراي مشکالت درونی

.19- 1،34مجله روانشناسی بالینی، . بهنجارتاثیر درمانگري اسالمی ).1388. (، و دادستان، پ.ام، رمهک

.ن و نوجوانانسازي شده در کودکاهاي برونیبر اختالل.69-7،89،فصلنامه روانشناسی و دین

هنجاریابی نظام بخشی مبتنی بر تجربه ). 1384. (مینایی، اانتشارات سازمان آموزش و پرورش : تهران. آشنباخ

. کودکان استثنایی

ReferencesAchenbach, T. M., & Rescorla, L. A. (2001).

Manual for the ASEBA school age: Form &profiles. Burlington, VT: Research Center forChildren, Youth, & Families.

Alpert-Gillis, L. J., Pedro-Carroll, J. L., &Cowen, E. L. (1989). Children of DivorceIntervention Program: Development,implementation and evaluation of aprogram for young urban children. Journalof Consulting and Clinical Psychology, 57,583-587.

Amato, P. R. (2000). The consequences ofdivorce for adults and children. Journal ofMarriage and the Family, 62, 1269-1287.

Botha, C. J., & Wild, L. G. (2013). Evaluation ofa school-based intervention program forSouth African children of divorce. Journal ofChild & Adolescent Mental Health, 25, 81-91.

Brewer, M. M. (2010). The effects of childgender and child age at the time of parentaldivorce on the development of adult

depression. Family and Conciliation CourtReview, 35, 269-279.

Connolly, M. E., & Greene, E. J. (2009).Evidence-based counseling interventions withchildren of divorce: Implications forelementary school counselors. Journal ofSchool Counseling, 26, 1-37.

Crinjnen, A. A. M., Achenbach, T. M., &Verhulst, F. C. (2001). Problems reported byparents of children in multiple cultures: Thechild behavior checklist syndrome constructs.The American Journal of Psychiatry, 156,569-574.

Dahl, S. A., Hnsen, H. T., & Vignes, B. (2015).His, her, or their divorce? Marital dissolutionand sickness absence in Spain. Journal ofMarriage and Family, 77, 461-479.

Fagan, P.F., & Churchill, A. (2012).The effect ofdivorce on children. Marriage and religionresearch, 12, 1-48.

Fanti, K. A. (2007). Trajectories of pure and co-occurring internalizing and externalizing

.99- اصربازي دادستان، پ.، بیات، م.، و عسگري، ع. (1388). تاثیر

7 108 مع ،

.37-49 ،13 خلواف، ه.، شکري، ا.، و قنبري، س. (1393). نقش واسطهاي

Dow

nloa

ded

from

ijfp

.ir a

t 12:

03 +

0330

on

Mon

day

Sep

tem

ber

28th

202

0

13سازي شدهسازي و درونیاي ویژه کودکان طالق بر مشکالت برونیداخلهتاثیر برنامه م13

problems from age 2 to age 12: Findings fromthe NICHD study of early child care. Adissertation submitted in partial fulfillment ofthe requirements for PhD degree, GeorgiaState University.

Fleming, D. A., Sheppard, V. B., Mangan. P. A.,Taylor, K. L., Tallarico, M., Adams. I., et al.(2006). Caregiving at the end of life:Perceptions of health care quality and qualityof life among patients and caregivers. Journalof Pain Symptom Management, 31, 407-420.

Gilliom, M., & Shaw, D. S. (2004). Co-development of externalizing andinternalizing problems in early childhood.Developmental Psychopathology, 16, 313-334.

Gilman, J., Schneider, D., & Shulak, R. (2005).Children's ability to cope post-divorce: Theeffects of Kids' Turn Intervention Program on7 to 9 year olds. Journal of Divorce &Remarriage, 42, 109-126.

Halligan, C., Chang, I. J., & Knox, D. (2014).Positive effects of parental divorce onundergraduates. Journal of Divorce &Remarriage, 55, 557-567.

Hetherington, E. M., & Kelly, J. (2002). Forbetter or worse. New York: Norton.

Hsieh, M. O., & Shek, T. D. L. (2008). Personaland family correlates of resilience amongadolescents living in single-parent householdsin Taiwan. Journal of Divorce & Remarriage,49, 330-348.

Jeremy, A. (2015). The temporal effects ofdivorces and separations on children'sacademic achievement and problem behavior.Journal of Divorce and Remarriage, 56, 25-42.

Laumann, G. M. (2002). The impact of a school-based intervention program on the divorceadjustment of latency-aged children: Anevaluation of the Rainbows Program.Unpublished doctoral dissertation. UnitedState, Illinois: University of Illinois atUrbana-Champaign.

Listug-lunde, L., Bredmeier, K., & Tyan, W. D.(2005). Concurrent parent and child groupoutcomes for child externalizing disorders.International Journal of BehavioralConsultation and Therapy, 1, 124-130

Liu, J. (2004). Childhood externalizing behavior:Theory and implications. Journal of Childand Adolescence Psychiatry and Nurse, 17,93-100.

Loucks Greenwood, J. (2014). Effects of a mid-to late-life parental divorce on adult children.Journal of Divorce & Remarriage, 55, 539-556.

Marchant, M. R., Solano, B. R., Fisher, A. K.,Caldarella, P., Young, K. R., & Renshaw, T.L. (2007). Modifying socially with drawnbehavior: A playground intervention forstudents with internalizing behaviors.Psychology in the Schools, 44, 779-794.

Maughan, D. R., Christiansen, E., Jenson, W. R.,Olympia, D., & Clark, E. (2005). Behavioralparent training as a treatment for externalizingbehaviors and disruptive behavior disorders:A meta-analysis. School PsychologicalReview, 34, 67-86.

Mesman, J., Bongers, I. L., & Koot, H. M.(2001). Preschool developmental pathways topreadolescent internalizing and externalizingproblems. Journal of Child Psychology &Psychiatry & Allied Disciplines, 42, 679-689.

Oland, A. (2002). The development of pure co-occurring externalizing and internalizingsymptomatology in children [dissertation].Pittsburg: University of Pittsburg.

Overbeek, M. M., De Schipper, J. C., Willemen,A. M., Lamers-Winkelman, F., & Schuengel,C. (2015). Mediators and treatment factors inintervention for children exposed tointerparental violence. Journal of ClinicalChild & Adolescent Psychology, 44, 1-17.

Pedro-Carroll, J. (2005). Fostering resilience inthe aftermath of divorce: The role of evidencebased programs for children. Family CourtReview, 43, 52-64.

Pedro-Carroll, J. L. (2011). How parents can helpchildren cope with separation/divorce.Encyclopedia on Early ChildhoodDevelopment, available in http://www.child-encyclopedia.com

Pedro-Carroll, J. L., & Alpert-Gillis, L. J. (1997).Preventive interventions for children ofdivorce: A developmental model for 5 and 6year old children. Journal of PrimaryPrevention, 18, 5-23.

Pedro-Carroll, J. L., & Cowen, E. L. (1985). Thechildren of divorce intervention program: Aninvestigation of the efficacy of a school-basedprevention program. Journal of Counsultingand Clinical Psychology, 53, 603-611.

Pedro-Carroll, J. L., Alpert-Gillis, L., & Cowen,E. L. (1989).The children of divorceintervention program: Development,

Dow

nloa

ded

from

ijfp

.ir a

t 12:

03 +

0330

on

Mon

day

Sep

tem

ber

28th

202

0

14یزدي، مشهدي، کیمیایی و عاصمیحسینی14

implementation, and evaluation of a programfor young urban children. Journal ofConsulting and Clinical Psychology, 57, 583-584.

Pedro-Carroll, J. L., Cowen, E. L., Hightower, A.D., & Guare, J. C. (1986). Preventiveintervention with latency aged children ofdivorce: A replication study. AmericanJournal of Community Psychology, 14, 277-290.

Pedro-Carroll, J. L., Sutton, S. E., &. Wyman, P.A. (1999). A two-year follow-up evaluationof a preventive intervention program foryoung children of divorce. School PsychologyReview, 28, 467-476.

Quinney, D. M, & Fouts, G. T. (2003).Resilience and divorce adjustment in adultsparticipating in Divorce RecoveryWorkshops. Journal of Divorce andRemarriage, 40, 55-68.

Roelofs, J., Meesters, C., Huurne, M. T.,Bamelis, L., & Muris, P. (2006). On the linksbetween attachment style, parental rearingbehaviors and internalizing and externalizingproblems in non-clinical children. Journal ofChild & Family Studies, 15, 331-334.

Rosenhan, D. L., & Seligman, M. E. P. (1997).Abnormal psychology, 3rd Ed. New York:Norton & Company.

Shen, A.C.T. (2009). Long-term effects of inter-parental violence and child physicalmaltreatment experiences on PTSD andbehavior problems: A national survey ofTaiwanese college students. Child Abuse &Neglect, 33, 148-160.

Smedler, A. C., Hjern, A., Wiklund, S., Anttila,S., & Pettersson, A. (2015). Programs forprevention of externalizing problems inchildren: Limited evidence for effect beyond6 months post intervention. Child & YouthCare Forum, 44, 251-276.

Stekoll, A. (2011). Bibliotherapy: A proposedtreatment for children coping with divorce. Adissertation presented for the degree ofDoctor of Psychology. California: Palo AltoUniversity.

Strauch, G. L. (1991). Ethinicity and treatmentschedule: A study of the children of divorceintervention program. A DissertationPresented to the Faculty of the GraduateSchool of Psychology. Fuller TheologicalSeminary.

Velez, C. E., Wolchik, S. A., & Sandler, I. N.(2011). Interventions to help parents andchildren through separation and divorce.Divorce & Separation, 14, 1-11.

Walker, C. E., & Roberts, M. C. (2001).Handbook of Clinical Child Psychology.Third Edition. NY: John Wiley & Sons, Inc.

Weaver, J. M., & Schofield, T. J. (2015).Mediation and moderation of divorce effectson children’s behavior Problems. Journal ofFamily Psychology, 29, 39-48.

Wicks-Nelson, R., & Israel, A. C. (2003).Behavior disorders of childhood, 5th Ed. NewJersey: Pearson Education.

Wolchik, S. A., Sandler, I. N., Millsap, R. E.,Plummer, B. A., Greene, S. M., & Anderson,E. R. (2006). Six year follow-up ofpreventive interventions for children ofdivorce: A randomized controlled trial.Journal of the American Medical Association,288, 1874-1881.

Wolchik, S. A., Schenck, C. E., & Sandler, I. N.(2009). Promoting resilience in youth fromdivorced families: Lessons learned fromexperimental trials of the New BeginningsProgram. Journal of Personality, 77, 1833-1868.

Youngstrom, E., & Youngstrom, J. K. (2005).Bipolar diagnoses in community mentalhealth: Achenbach child behavior checklistprofiles and patterns of comorbidity.Biological Psychiatry, 58, 596-575.

Zing, G. (2007). An exploratory investigation ofthe internalizing problem behavior amongchildren from kindergarten to third grade. Adissertation presented in partial fulfillment ofthe requirements for PhD degree, Universityof Pennsylvania.

Dow

nloa

ded

from

ijfp

.ir a

t 12:

03 +

0330

on

Mon

day

Sep

tem

ber

28th

202

0