ÇOCU

K İŞ

ÇİLİĞ

İNE

DİR?

2021H A Z İ R A N

Dünyada ve Türk�ye’de Çocuk İşç�l�ğ�02

Çocuk İşç�l�ğ� Ned�r?01

İÇİNDEKİLER

Çocuk İşç�l�ğ�n�n Nedenler�03

Türk�ye’de Çocukların Çalışma Nedenler�04

Çocuk İşç�l�ğ�n�n Türler�05

En Kötü B�ç�mdek� Çocuk İşç�l�ğ�06

Türk Hukukunda Çocuk İşç�l�ğ�07

IHA

ZİR

AN

202

1Çocuk İşç�l�ğ�n�n Önlenmes� İç�n Konulan Hedefler08

Çocuk İşç�ler�n İst�hdam Alanları09

Çocuk İşç�l�ğ�n�n Çocuklar Üzer�nde YarattığıPs�koloj�k, F�zyoloj�k ve Sosyal Sorunlar

10

"BM Çocuk Hakları Sözleşmes� uyarınca çocuğauygulanab�lecek olan kanuna göre daha erkenyaşta reş�t olma durumu har�ç, on sek�z yaşınakadar her �nsan çocuk sayılır. "

GİRİŞ

HA

ZİR

AN

202

1

18 yaş altındak� b�reyler�n geçm�şten bugüne ev, tarım, t�caret,sanay� ve h�zmet alanlarında; ücretl�, ücrets�z, a�le çalışanı olarak,a�le bütçes�ne katkı sağlamak amacıyla, kend� adlarına ya da başkab�r statüde çalıştıkları b�l�nmekted�r. Tar�hten bugüne �ş güçler�n�nkolay man�püle ed�lmes� ve sömürülmes� �le çocukların küçükyaşlardan �t�baren çalıştırıldıkları görülmekted�r.

Çocuk emeğ�; �st�hdam alanı ve çalışma statüsü fark etmeks�z�nçocukların ortaya koydukları beden ve z�h�n gücünün tamamını�fade etmekted�r. Ucuz �ş gücü olarak görülen çocuk emeğ�n�nsömürülmes�n� toplumsal b�r sorun olarak görülmekted�r.

Çocuk �şç�l�ğ� �se, en genel anlamda �st�hdam durumlarında ve b�rücret karşılığında �şverene bağlı olarak çalışmayı �çermekted�r.

Bu çalışma, dünyadak� çocuk �şç�l�ğ�ne çoğu �nsan sess�z kalmayıterc�h ederken, sokakta ya da ışıklarda gördüğü çocuklara kafasınıçev�r�rken; çeş�tl� akadem�k araştırmalar ve görüşler net�ces�nded�j�tal dünyada bu konu hakkında farkındalık oluşturmak amacıylagençler tarafından hazırlanmıştır.

Çocuk �şç�l�ğ�, 15 yaşının altında ve zorunlu eğ�t�m�n� henüztamamlamamış çocukların çalıştırılması olarak da tanımlanmaktadır.Çocukların eğ�t�m�n� engelleyen veya z�h�nsel, bedensel, sosyal,ahlak�, toplumsal gel�ş�m�ne olumsuz etk�de bulunacak �şlerdeçalıştırılması, bu �şlerde çalıştırılırken ekonom�k sömürüye maruzkalması çocuk �şç�l�ğ� kapsamına g�rer.

Çocuk �şç�l�ğ�, çocukları çocukluklarını yaşamaktan mahrumbırakmakta aynı zamanda çocuğun sah�p olduğu eğ�t�m hakkı, sağlıklıyaşama ve gel�şme hakkını su�st�mal etmekted�r.

Çocuk İşç�l�ğ�Ned�r?

HA

ZİR

AN

202

1

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nün ver�ler�ne göre dünyada çalışançocukların sayısı son on yılda %38 azalmış olsa da 152 m�lyon çocukhala uygunsuz koşullarda �şç� olarak çalıştırılmaktadır. Bunlardan 73m�lyonu �se ağır şartlar altında çalıştırılmaktadır. Dünyada çocuk�şç�l�ğ�n�n dağılımına bakıldığında, Afr�ka’da 72 m�lyon, Asya-Pas�f�k’te62 m�lyon, Amer�ka kıtasında 10,7 m�lyon, Arap ülkeler�nde 1,2 m�lyon,Avrupa ve Orta Asya’da 5,5 m�lyon çocuk �şç� olduğu tahm�ned�lmekted�r. Dünyada çocuk �şç�ler�n�n sektörlere göre dağılımı;%70,9’u tarım, % 11.92’� sanay� ve % 17.2’s� h�zmet sektörü şekl�nded�r.

TÜİK’�n Çocuk İşgücü Anket�ne (2019) göre, Türk�ye’de 5-17 yaşarasında 720 b�n çocuk çalışmaktadır. Çalışan çocukların yaşlarınagöre dağılımına bakıldığında %79,7’s�n� 15-17 yaş, %15,9’unu 12-14 yaş,%4,4’ünü 5-11 yaş oluşturmaktadır. C�ns�yete göre dağılımınabakıldığında �se %70,6’sını oğlan çocuklar %29,4'ünü kız çocuklaroluşturmaktadır. Çalışan çocukların sektöre göre dağılımında %30,8'�tarım, %23,7's� sanay� %45,5'� h�zmet sektörü yer almaktadır.

HA

ZİR

AN

202

1

Dünyada ve Türk�ye’de Çocuk İşç�l�ğ�

HA

ZİR

AN

202

1

Çocuk İşç�l�ğ�n�nNedenler�

Çocuk �şç�l�ğ�n�n en öneml� sebeb� a�leler�n düzenl� gel�r�n�nolmaması ve yoksulluk durumudur. B�r d�ğer neden� �se yapılangöçlerd�r. Çocuklar ev halkını geç�nd�rmek �ç�n çalışmak zorundakalab�lmekted�r. İşs�zl�k, çarpık kentleşme, ebeveynler�nbakab�leceğ�nden daha fazla çocuğu olması çocuk �şç�l�ğ�n�nnedenler� arasındadır. A�len�n eğ�t�m sev�yes�n�n düşük olması,eğ�t�me da�r �nançlarının olmaması, çocuğun okulda yaşamış olduğubaşarısızlık g�b� nedenlerle çocuklar eğ�t�mden uzaklaşmakta vea�leler� tarafından çalışmaya yönlend�r�lmekted�r. Toplumun bakışaçısının da çocukların �ş hayatına atılmasını destekley�c� yöndeolduğu söyleneb�l�r. Erken yaşlarda yet�şk�n rolü ver�len çocuklar ev�ç�nde, tarlada, a�len�n kend� �ş yer�nde ücrets�z a�le �şç�s� olarakçalıştırılmaktadır. Ayrıca çocuk �ş gücünün ucuz olması, çocuklarındaha kolay em�r altında çalışab�lmes�, çocuk �şç�l�ğ� konusundakanunların yeters�z olması ya da uygulanmaması sebeb�yle �ş yerler�çocuk �ş gücüne yönelmekted�r.

%35,9Hane halkının ekonom�kfaal�yetler�ne yardımcı olmak

HA

ZİR

AN

202

1

Türk�ye’de ÇocuklarınÇalışma Nedenler�

%34,4İş öğrenmek/b�r meslek sah�b� olmak

%23,22Hane halkının gel�r�ne katkıda bulunmak

%6,4İht�yaçlarını karşılamak

%0,1D�ğer nedenler

Kaynak: TUİK Çocuk İşgücü Anket� Sonuçları (2019)

Çocuk İşç�l�ğ�n�n Türler�

1.Çocuk �şç� statüsünde çalışan çocuklar

İş hukukunda 18 yaşın altındak� �şç�ler “küçük �şç�” olarakkabul ed�lse de Türk�ye’dek� resm� ver�ler yalnızca 15-17 yaşaralığını kapsamaktadır. 15 yaşından küçük, atölye ve�şyerler�nde kayıt dışı olarak ve çoğunlukla tarım sektöründemevs�ml�k �şç� olarak çalışan çocuklar bulunmaktadır.

HA

ZİR

AN

202

1

2.Çırak statüsünde çalışan çocuklar

Çırak; b�r meslek alanında mesleğ�n gerekt�rd�ğ� b�lg�, becer�ve �ş alışkanlıklarını �ş �çer�s�nde gel�şt�r�len k�ş� olaraktanımlanmaktadır. Çırak olacak k�ş�n�n; 14 yaşını doldurmuşancak 19 yaşından küçük olması, en az �lköğret�m� b�t�rm�şolması ve f�z�k� durumunun ve sağlığının yapacağı mesleğeuygun olması şartlarını sağlaması gerekmekted�r. Çırakçocuklar “�şç�” statüsünde değ�l “öğrenc�” statüsündesayılmakta ve öğrenc� haklarından yararlanmaktadırlar.

3.Sokakta çalışan çocuklar

Sokakta yaşayan ve çalışan çocuklar, dünyadak� endışlanmış ve korunmasız �nsanlarından sayılmaktadırlar.Yoksulluk ve onunla b�rl�kte gelen baskılar, göç, kentleşmeve bunun sonucunda ebeveynler�n a�len�n geç�m�n�sağlayacak kadar kazanamaması veya h�ç çalışmaması,ebeveynle çatışma g�b� durumlarda çocuklar çalışmakzorunda kalmaktadırlar.

4.En kötü durumdak� çocuk �şç�l�ğ�

Çocukların alım-satım ve t�car�, borç karşılığı, pornograf�k�çer�kler�n üret�m�nde veya uyuşturucu madde üret�m� vet�caret� g�b� yasal olmayan faal�yetlerde kullanılmasını,çocukların sağlık, güvenl�k g�b� gel�ş�mler� açısından zararlıolan �şler�n tümünü kapsamaktadır.

Çocuk İşç�l�ğ�n�n Türler�

HA

ZİR

AN

202

1

HA

ZİR

AN

202

1

En Kötü B�ç�mler� �le Çocuk İşç�l�ğ�

Çocuk �şç�l�ğ�n�n çok farklı alanlarda ve b�ç�mlerde görülmes� �leb�rl�kte Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından 1999 yılındaben�msenen 182 sayılı “Çocuk Emeğ�n�n En Kötü B�ç�mler�n�nYasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına İl�şk�n Ac�l EylemSözleşmes� (ÇEEKBS)” �le en kötü �şler�n tanımı yapılarak, bu �şlerdeçocukların h�çb�r şek�lde çalıştırılamayacakları hususu kabuled�lm�şt�r. Sözleşme, çocuk emeğ�n�n en kötü b�ç�mler�n� dört temelbaşlığa ayırarak tanımlamaktadır.

Köle ve köle benzer�çalışma b�ç�mler�

Çocukların alım-satımı ve t�caret�,borç karşılığı veya bağımlı olarakçalıştırılmaları, asker� çatışmalardazorla ya da mecbur� çalıştırılmasını�fade etmekted�r.

HA

ZİR

AN

202

1

En Kötü B�ç�mler� �le Çocuk İşç�l�ğ�

Fuhuş, pornograf� vepornograf�k göster�ler

Çocukların pornograf�k �çer�kler�nüret�m�nde ve göster�m�ndekullanılmasını ve çalıştırılmasını �fadeetmekted�r.

Gayr�meşru etk�nl�kler

Uyuşturucu maddeler�n üret�m� vet�caret� g�b� yasal olmayan faal�yetlerdeçalıştırılmasını �fade etmekted�r.

Tehl�kel� çalışma

Doğası veya gerçekleşt�r�ld�ğ� koşullar�t�bar�yle çocukların sağlık, güvenl�k veyaahlak� gel�ş�mler� açısından zararlı olan�şlerde çalıştırılmasını �fade etmekted�r.

Türk hukukunda çocuk �şç�l�ğ� yaş gruplarına göre kategor�ze ed�lm�şve hang� yaş gruplarının hang� �şlerde çalışıp çalışamayacağıbel�rt�lm�şt�r.

Türk İş Mevzuatına göre; on beş yaşını doldurmamış çocuklarınçalıştırılması yasaktır. Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu�lköğret�m çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, z�h�nsel,sosyal ve ahlak� gel�şmeler�ne ve eğ�t�me devam edenler�n okullarınadevam etmes�ne engel olmayacak haf�f �şlerdeçalıştırılab�lmekted�rler. On dört yaşını doldurmamış çocuklar �sebedensel, z�h�nsel, sosyal ve ahlak� gel�şmeler�ne ve eğ�t�me devamedenler�n okullarına devam etmes�ne engel olmayacak sanat, kültürve reklam faal�yetler�nde yazılı sözleşme yapmak ve her b�r faal�yet�ç�n ayrı �z�n almak şartıyla çalıştırılab�lmekted�rler.

Her ne kadar çocuğun bedensel, z�h�nsel, sosyal ve ahlak� gel�ş�m�n�nhasar almadığı b�r �ş ortamı hukuken hedeflense de bu pek mümkünolmamaktadır. 18 yaşına kadar her b�rey çocuktur ve çalıştırılmaları,onların emeğ�n�n sömürülmes� anlamına gelmekted�r.

Türk HukukundaÇocuk İşç�l�ğ�

HA

ZİR

AN

202

1

HA

ZİR

AN

202

1

Çocuk İşç�l�ğ�n�nÖnlenmes� İç�nKonulan Hedefler

Kal�tel� eğ�t�m�n sağlanmasıÇocuk �şç�l�ğ�ne da�r mevzuatın etk�n uygulanmasıSosyal korumanın yaygınlaştırılmasıSosyal d�yalog desteğ� sağlanmasıÇocuk �şç�l�ğ�n�n ortadan kaldırılmasına �l�şk�n yasal taahhütler�nuygulanmasıYet�şk�nler ve yasal çalışma yaşındak� gençler �ç�n “İnsana Yakışırİş” yaklaşımının ben�msenmes�Tedar�k z�nc�rler�nde çocuk �şç�l�ğ�ne yönel�k önlemler�n alınması Kırılgan durumlarda ve kr�z anlarında çocukların koruması15 yaşın altındak� bütün çocukların çalıştırılmasının önünegeç�lmes�Çocukların sokakta çalışmalarının engellenmes�

“Herkes �ç�n �nsana yakışır ve sürdürüleb�l�r gel�r sağlayan b�r çalışmayaşamı geleceğ�ne, çocuk �şç�l�ğ� ortadan kaldırılmadan ulaşılmasımümkün değ�ld�r.”

ILO’nun “2025’e Kadar Çocuk İşç�l�ğ�n�n Sona Ermes�” adlı raporundaçocuk �şç�l�ğ�n�n önlenmes� �ç�n konulan hedefler:

HA

ZİR

AN

202

1

Çocuk İşç�ler�nİst�hdam Alanları

Tarım

B�tk�sel Üret�m

Ormancılık

Balıkçılık

Sanay�

İnşaat

Madenc�l�k ve Taş Ocakçılığı

İmalat

H�zmet Sektörü

Ev H�zmetler�

Çocuk İşç�ler�n İst�hdamAlanları

HA

ZİR

AN

202

1

Çocuk İşç�l�ğ�n�n ÇocuklarÜzer�nde YarattığıPs�koloj�k, F�zyoloj�k veSosyal Sorunlar Çocuklar çalıştıkları sektörler ve çalışma b�ç�mler� fark etmeks�z�nr�sk ve tehl�keler �le karşılaşmaktadır. Çocukların yaptıkları �şler veçalışma ortamları, çocukların yaşlarına ve gel�ş�mler�ne uygunolmamakta bu durum da çocukların f�z�ksel ve ruhsal sağlıkları �ç�ntehd�t oluşturmaktadır.

Ps�koloj�k ve sosyal sorunlar;

Çocuk �şç�l�ğ�ne maruz kalan çocuklar; uyumsuz ve olumsuz sosyaldavranışlar göstereb�lmekte, özgüven ve öz saygı sorunlarıyaşayab�lmekted�r. Ayrıca bu çocuklarda; utangaçlık, suçlulukduyguları, anks�yete ve depresyon da görüleb�lmekted�r. Çocuklarınyaptıkları �şlerden ötürü gel�ş�mler� oldukça etk�leneb�lmekte ve budurum z�h�nsel gel�ş�mler�n�n zayıflamasına ve zarar görmes�ne sebepolab�lmekted�r. Çocukların çalışma hayatına dah�l olmaları kend�ler�n�gel�şt�recek sosyal ve f�z�ksel akt�v�telerden mahrum kalmalarını daberaber�nde get�rmekted�r. Ayrıca çocuklar çalışma ortamlarındayet�şk�nler tarafından ps�koloj�k ve c�nsel �st�smara da maruzkalab�lmekted�r.

HA

ZİR

AN

202

1

Çocuk İşç�l�ğ�n�n ÇocuklarÜzer�nde YarattığıPs�koloj�k, F�zyoloj�k veSosyal Sorunlar F�zyoloj�k sorunlar;

Çalışma hayatı ve çalışma ortamları çocukların f�zyoloj�k gel�ş�mler�n�olumsuz etk�leyecek b�rçok faktörü �çer�s�nde bulundurmaktadır.Çalışma ortamlarındak� güvens�z �ş ortamları, kaygan zem�n,korunaksız merd�venler, aydınlatma yeters�zl�ğ� vb. etkenlerçocukları f�z�ksel olarak tehl�keye sokmakta ve bedensel olarak zarargörme r�sk�n� beraber�nde get�rmekted�r. Ayrıca çalışmaortamlarındak� k�rl�l�k, toz g�b� h�jyen sorunları, oldukça küçük vehavalandırma sorunları taşıyan alanlarda çalışma durumu ve gürültüde çocukların bedensel olarak olumsuz etk�lenmeler�ne sebepolab�lmekted�r. Bununla b�rl�kte çocuklar b�rçok tehl�kel� madde,k�myasal atık vb. etkene maruz kalab�lecekler� ortamlardaçalıştırılab�lmekted�r. Çocukların güvenl�kler� ve sağlıkları �ç�n büyüktehd�t oluşturan bu faktörler aynı zamanda çocukların kazayaşamalarına ya da hayatlarına kaybetmeler�ne de sebeb�yetvereb�lmekted�r. Ucuz �ş gücü olarak görülen çocuk emeğ� karşısındaçocuklar az para kazanab�lmekte, çalışma ortamlarında yeters�zbeslenme r�sk� �le karşılaşab�lmekte ve yet�şk�n ş�ddet�ne ya da�st�smarına da maruz kalab�lmekted�rler.

HA

ZİR

AN

202

1

KAYNAKÇA

Ay, Z. B. (2020). Yaşanan sağlık kr�z� ve Türk�ye’de çocuk �şç�l�ğ�.Yayımlanmamış çalışma, Çalışma Ekonom�s� ve Endüstr� İl�şk�ler�Anab�l�m Dalı, Marmara Ün�vers�tes�, İstanbul. Er�ş�m adres�:https://www.academ�a.edu/44484307, (Er�ş�m tar�h�: 15.06.2021).

Aykaç, H. B. (2015). Hukuksal açıdan çocuk ve genç �şç�l�ğ�. Türk�yeBarolar B�rl�ğ� Derg�s�, (0)116, 335-389.

Batır, E. (2020). Çocuk �şç� ölümler�: Yaşam ve eğ�t�m hakkı(Yayımlanmamış Yüksek L�sans Tez�). Ankara Ün�vers�tes� Eğ�t�mB�l�mler� Enst�tüsü, Ankara.

Çocuk �şgücü anket� sonuçları, 2019. (2020, Mart). Türk�ye İstat�st�kKurumu Haber Bülten�, 33807. Er�ş�m adres�:https://t.co/yYTtDpVbh2

Gökalp, Ö. T. (2012). Türk �ş hukukunda çocuk �şç� çalıştırma. Ejovoc(Electron�c Journal of Vocat�onal Colleges), 2(1), 125-135. Er�ş�madres�: https://derg�park.org.tr/tr/pub/ejovoc/ �ssue/5394/73165

ILO. (2018). End�ng ch�ld labour by 2025: A rev�ew of pol�c�es andprogrammes, Second Ed�t�on, ILO Geneva.

HA

ZİR

AN

202

1

ILO. (t.y.). Çocuk �şç�l�ğ�. Er�ş�m adres�:https://www.�lo.org/ankara/areas-ofwork/ch�ld-labour/lang--tr/�ndex.htm, (Er�ş�m tar�h�: 15.06.2021).

İş Kanunu. (2003, 10 Haz�ran). 4857 Sayılı İş Kanunu. Resm� Gazete.42(25134), Tert�p.5. Er�ş�m adres�:https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMet�n/1.5.4857.pdf

Kapar, R. (2019). Çocuk emeğ�n�n en kötü b�ç�mler� ve Türk�ye.Çalışma ve Toplum: Ekonom� ve Hukuk Derg�s�, 4(63), 2461-2502.

Küçükbalaban, H. (2018). Çocuk �şç�l�ğ�ne genel bakış ve mevs�ml�ktarımda çocuk �şç�l�ğ�. Er�ş�m adres�: https://www.�hd.org.tr/wp-content/uploads/2020/06/cocuk_�sc�l�g�.pdf

Örnek, A. Ş., Şarman, S. A., & Azaz�, H. (2020). Çalışan çocuklargerçeğ�: Hatay �l� örneğ�. Management and Pol�t�cal Sc�ences Rev�ew,2(2), 182-220.

Şıhal�yev, G. (2020). Uluslararası boyutta çocuk �şç�l�ğ�, çocuk�şç�l�ğ�ne karşı hukuk� düzenlemeler ve mücadele programları(Yayımlanmamış Yüksek L�sans Tez�). İstanbul Ün�vers�tes� SosyalB�l�mler Enst�tüsü, İstanbul.

KAYNAKÇA

T.C. A�le, Çalışma ve Sosyal H�zmetler Bakanlığı. (2017). Çocuk �şç�l�ğ�ve eğ�t�m: Öğretmen el k�tabı. Yayın No: 72, Ankara.

Tor, H. (2010). Türk�ye’de çocuk �şç�l�ğ�n�n boyutları. Ze�tschr�ft fürd�e Welt der Türken Derg�s�, 2(2), 25-42.

UNICEF Türk�ye. (t. y.). Çocuk �şç�l�ğ�. Er�ş�m adres�:https://www.un�cef.org/turkey/%C3%A7ocuk-�%C5%9F%C3%A7�l�%C4%9F�, (Er�ş�m tar�h�: 15.06.2021).

UNICEF Türk�ye. (2014). Çocuk Haklarına Da�r Sözleşme. Er�ş�madres�:https://www.un�cefturk.org/publ�c/uploads/f�les/UNICEF_CocukHaklar�naDa�rSozlesme.pdf

HA

ZİR

AN

202

1

KAYNAKÇA

12 Haz�ran Dünya Çocuk İşç�l�ğ� �le Mücadele Günü �ç�nhazırlanan bu proje kapsamında;

Berna KökkoparanBüşra KupıkCanan Önerl�Ç�ğdem KorkmazDemet Dem�rD�lan SakaoğluEbrar BenekFatma Gül Sevg�l�Hal�me Nur KalyoncuIşılay TürkümMerve YüksekPel�n Çoban'a tüm katkıları �ç�n teşekkür eder�z!

HA

ZİR

AN

202

1