H 4 ðþ04ð 28ôR ¢ð2i-, 9ð1ð . $ô ( ðxôB5ô4BH ð...

|| مطالعه ی تطبیقی پیشانی بند طالیی... || 59 ||

چکیده ع پژوهــش حاضــر تحلیــل و مقایســۀ نســبی پیشــانی بند طالیــی به دســت آمده از منطقــۀ خلخــال، موضــوــه کاوش هــای غیرمجــاز به دســت آمــده اســت. باتوجــه ب ــه از طریــق ک موجــود در مــوزۀ آذربایجــان اســت کار پژوهشــی بــر روی ایــن شــئ صــورت نگرفتــه، لــذا انجــام چنیــن پژوهشــی در ایــن اینکــه هیچ گونــه کارکــرد، شــیوۀ ســاخت، مقایســه، تاریخ گــذاری نســبی و تجزیــه و تحلیــل کــردن زمینــه به منظــور مشــخص نقــوش نمادیــن به کار رفتــه بــر روی ایــن اثــر هنــری ضــروری به نظــر می رســد. روش شناســی ایــن مقالــه گــردآوری اطالعــات آن نیــز بــه دو روش به صــورت مطالعــۀ تطبیقــی و به صــورت تحلیلی-توصیفــی و شــیوۀ کاربســت نقــوش ایــن پیشــانی بند، کــه در کــی از آن اســت کتابخانــه ای و میدانــی اســت. نتایــج پژوهــش حاطــرز تفکــر و اعتقــادات هنرمنــدان تأثیــر به ســزایی داشــته اســت. درواقــع ایــن نقــوش به صــورت آیینــی ــورآالت نقــش ــر روی زی گاهــی ب ــر روی ســفالینه ها و ــه توســط هنرمنــدان ب ک ــد ــان بودن و مظهــری از خدایــا توجــه بــه مطالعــات انجام شــده ــا بدیــن وســیله خــود را تحــت حمایــت خدایــان قــرار دهنــد. ب شــده اند تدر زمینــۀ شــیوۀ ســاخت، شــیوۀ تزئیــن و تجزیــه و تحلیــل حاصــل از مقایســۀ نقــوش بــا نمونه هــای تزئینــی مشــابه ماننــد ســینه بند زریــن و عاج هــای زیویــه، جــام طــالی لرســتان، جــام زریــن مارلیــک و پیشــانی بند کــه پیشــانی بند مــورد مطالعــه را می تــوان در محــدودۀ زمانــی حســنلو، نتایــج تاریخ گــذاری مبیــن آن اســت

کــرد. بیــن اواخــر هــزارۀ دوم و اوایــل هــزارۀ اول ق.م. تاریخ گــذاری کلیدواژگان: پیشانی بند، نقوش نمادین، درخت زندگی، بزکوهی.

مطالعه ی تطبیقی پیشانی بند طالیی موزۀ آذربایجان

علی نویدگبلو*سید مهدی حسینی نیا**)صص: 75 - 59(تاریــخ دریافت: 1396/06/11تاریخ پذیرش: 1396/09/07

*. دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی.

[email protected] .)دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی، )نویسند مسئول .**

|| 139

6 ن

ستاـــــــ

ـــــــ زم

ل || او

الـــــــ

ــــــــــــــ

ـــــــ س

|| 2رۀ

ماـــــــ

ــــــــــــــ

ـــــــشـ

||

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]

http://journal.richt.ir/mbp/article-1-37-fa.html

http://dx.doi.org/10.30699/PJAS.1.2.59

|| 60 || شمارۀ 2 || سال اول || زمــستان 1396 ||

مقدمهمحســوب انســانی جوامــع اقتصــادی ســرمایۀ به عنــوان همــواره زریــن زیــورآالت خصوصــًا زیــورآالت، شــده و جایــگاه ویــژه ای در تبــادالت اقتصــادی و فرهنگــی داشــته اســت. بدون شــک درکنــار خالقیــت ــد و اشــیاء موردنظــر ــر بوده ان هنرمنــدان ایرانــی، عوامــل متعــددی در شــکل گیری و ســاخت زیــورآالت مؤثگذشــته داشــته اســت. تعامــالت فرهنگــی و اقتصــادی در حوزه هــای جایگاهــی بــرای تبلــور باورهــای اقــوام و صنعتــی پیشــرفت های اقتصــادی، فرهنگــی، محیطــی، عوامــل فرامنطقــه ای، و درون منطقــه ای ــف ــورآالت در ادوار مختل ــف زی ــای مختل گونه ه ــبک ها و ــکل گیری س ــر در ش ــل مؤث ــه عوام ــاوری از جمل فنکــه نشــان دهندۀ بوده انــد. آنچــه مســلم اســت هــر ملتــی دارای مجموعــه ای از افســانه ها و اســاطیر اســت ــود در ــال، موج ــۀ خلخ ــت آمده از منطق ــی به دس ــانی بند طالی ــت. پیش ــان اس ــادات آن ــکار و اعتق ــد، اف عقایکلــی مســتثنی نبــوده و نقــوش ایجاد شــده بــر روی ایــن پیشــانی بند مــوزۀ آذربایجــان نیــز از ایــن قاعــدۀ می توانــد در شناســایی و درک بهتــر عقایــد، افــکار و اعتقــادات مردمــان شــمال غرب ایــران زمیــن در اواخــر کنــد و راهگشــای بســیاری از پژوهش هــا و تحقیقــات هــزار ۀ دوم ق.م. و اوایــل هــزارۀ اول ق.م. مــا را یــاری آینــده در ایــن زمینــه باشــد؛ لــذا ایــن پژوهــش در نظــر دارد، بــه بررســی، تحلیــل و مقایســه پیشــانی بند مــورد مطالعــه بپــردازد و ارتبــاط آن را بــا باورهــا و اعتقــادات مردمــان ایــن دوره از تاریــخ بشــر را تجزیــه و تحلیــل نمایــد. پرســش های اصلــی ایــن پژوهــش عبارتنــد از: 1- شــیوه تزئیــن و تجزیــه و تحلیــل حاصــل از مقایســه نقــوش بــا نمونه هــای مشــابه چگونــه اســت؟ 2- بــا توجــه بــه تحلیــل نمونه هــای مشــابه از مناطــق دیگــر، تاریخ گــذاری قدمــت نقــوش پیشــانی بند مــورد مطالعــه در چــه محــدودۀ زمانــی بــوده اســت؟ بــا فــرض کــه در طــول هــزار ۀ دوم و اول آئینــی و اعتقــادی بــودن نقــوش به کار رفتــه در پیشــانی بند مــورد مطالعــه گاهــی بــر روی زیــورآالت نقــش شــده اند تــا بدین وســیله ق.م. توســط هنرمنــدان بــر روی ســفالینه ها و خــود را تحــت حمایــت خدایــان قــرار دهنــد، بدین وســیله در ادامــه بــه تحلیــل و تفســیر نمادشناســی و

زیبایی شناســی پیشــانی بند طالیــی مذکــور پرداختــه خواهــد شــد.

روش تحقیقگــردآوری ع پژوهش کیفــی اســت. شــیوۀ نــو از ایــن مقالــه به صــورت مطالعــۀ تطبیقــی و روش شناســی ح و عکــس( کتابخانــه ای و میدانــی )بررســی و مشــاهده دقیــق اثــر، تهیــه طــر اطالعــات آن نیــز بــه دو روش گرفتــه اســت. ایــن نوشــتار تحلیلــی - توصیفــی و به صــورت مقایســۀ نقــوش موردنظــر بــا دیگــر صــورت ــوب انجــام شــده اســت. مســتندات تصویــری تهیه شــده از نقش هــا ــرای نتیجــۀ مطل یافته هــای هنــری بــا نگاهــی مقایســه ای کامپیوتــری تهیــه شــده و ســپس نقــوش تزئینــی آن هــا ب ــا اســتفاده از نرم افزارهــای بگامــی بــرای گرفتــه تــا عالوه بــر حفــظ و شناســایی ایــن آثــار، و تطبیقــی بــا دیگــر یافته هــا مــورد بررســی قــرار

شــناخت بیشــتر و مؤثــر ایــن اثــر برداشــته شــود.

پیشینیۀ پژوهشیکار پژوهشــی صــورت نگرفتــه کنــون در ارتبــاط بــا خــود پیشــانی بند به دســت آمده از منطقــۀ خلخــال تاــا شــناخت و مطالعــۀ اشــیاء تزئینــی و زیــورآالت ــی فعالیت هــای پژوهشــی متعــددی در ارتبــاط ب اســت، ول)پیشــانی بند، جامــو...(، مکان هــای دیگــر بــا رویکــرد نمادشناســی، زیبایی شناســی تزئینــات و مقایســه ای کــرد؛ دانتــی در مقالــه ای کــه از مهم تریــن آن هــا می تــوان بــه پژوهش هــای زیــر اشــاره گرفتــه اســت صــورت ــا عنــوان »جــام طالیــی حســنلو: زمینــۀ همه چیــز درخشــان اســت« بــه بررســی چگونگــی به دســت آوردن بجــام و مدفــون شــدن آن می پــردازد )Danti, 2014(. وینتــر در مقالــه ای تحــت عنــوان »جام طالی حســنلو؛ Calmey�( کالمه یــر .)Winter, 1989( ســی ســال بعــد« بــه توصیــف و تحلیــل جــام مذکــور پرداختــه اســتکــه نفــوذ فرهنــگ کــرده اســت. او معتقــد اســت er, 1982( در چندیــن مــورد یافته هــای مارلیــک را تحلیــل

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




ــا عنــوان »گنجینــۀ کتــاب خــود ب ایــالم و بین النهریــن در اشــیاء مارلیــک انعــکاس یافتــه اســت. بارنــت در زیویــه« بــه بررســی آثــار زیویــه، تاریــخ، قدمــت آثــار و مقایســه جــام زریــن زیویــه بــا تابــوت مکشــوفه از باِبــل کنــون یکــی در مــوزۀ بیرمنــگام و دیگــری در مــوزۀ لنــدن اســت می پــردازد. بارنــت تاریخ پیشــنهادی کــه هــم ا .)Barnett, 1956( را بــرای ایــن تابوت هــا پایــان قــرن هفتــم و آغــاز قــرن ششــم قبــل از میــالد می دانــدگاه نــگاری آثــار زیویــه« )موچشــی، 1388( پژوهــش موچشــی در مقالــه ای تحــت عنــوان »ارزیابــی مجــّدد کاوی نقــوش و تزئینــات جــام و عاج هــای مکشــوف از زیویــه کــه در ایــن پژوهــش بــه وا منتشــر شــده اســت پرداختــه اســت. عــزت اهلل نگهبــان در پژوهشــی تحــت عنــوان »جــام افســانۀ زندگــی مکشــوفه درحفــاری مارلیــک« )نگهبــان، 1355( بــه معرفــی جــام مارلیــک پرداختــه اســت و همچنیــن در ادامــه، وحدتــی در دو مقالــه بــا عنــوان »نگاهــی بــه نقش مایه هــای جــام زریــن »افســانۀ زندگــی« در مارلیــک« )وحدتــی، 1384( کاوی گورســتان مارلیــک« )وحدتــی، 1382( بــه تحلیــل و وا و »ارزیابــی تاریخ هــای پیشنهادشــده بــرای نقش مایه هــای به کار رفتــه در اثــر مذکــور بــا رویکــرد نمادشناســی و زیبایی شناســی پرداختــه و تزئینــات آن گورســتان پرداختــه و درنهایــت گذاشــته، و همچنیــن بــه ارزیابــی تاریخ هــای پیشــنهادی بــرای را بــه بحــث کــرده اســت. هرمــان در مقالــه ای تحــت تاریــخ هــزارۀ دوم قبــل از میــالد را بــرای حجــم بیشــتر آثــار پیشــنهاد عنــوان »عاج هــای نیمــرود، مکتــب شــعله و آتــش« بــه مطالعــۀ عاج هــای موجــود در نیمــرود می پــردازد کــه ایــن عاج هــا متعلــق بــه دو و ضمــن مطالعــه و تحلیــل برخــی از نقــوش آن چنیــن نتیجــه می گیــرد کامل تریــن پژوهــش زیــورآالت ســنت هنــری اصلــی، شــمال ســوریه و فینقیــه هســتند )هرمــان، 1389(. امــا فلــزی عصرآهــن را بایــد بــه اثــر پژوهشــی ســیما یداللهــی بــا عنــوان »شــناخت و تحلیــل مقایســه ای زیــورآالت ــه ایشــان در پایان نامــۀ خــود ک ــرد ک ــران، 550-1500ق.م.« )یداللهــی، 1376( اشــاره ــزی عصر آهــن ای فلکاربســت تزئینــی آثــار مذکــور پرداختــه اســت به صــورت مفصــل و ریزبینانــه بــه بررســی و تحلیــل زیــورآالت و ــۀ ــوان پیش زمین ــوان به عن ــان اشــاره رفتــه، می ت ــام آن ــه ن ــه در متــن و مأخــذ ب ک ــران ــه ســایر پژوهش گ و ب

کــرد. مطالعاتــی درراســتای شــناخت زیــورآالت فلــزی ایــران اشــاره

پیشانی بند طالیی موزۀ آذربایجان پیشــانی بند طالیــی مــوزۀ آذربایجــان در زمــرۀ زیــورآالت تزئینــی قــرار دارد. بــا توجــه بــه مشــخصات ظاهــری کارکــرد شــئ موردنظــر می توانــد به عنــوان پیشــانی بند تزئینــی باشــد یــا احتمــااًل اثــر و محــل پیــدا شــدن آن1، کــه در مراســمات آئینــی و مذهبــی مــورد اســتفاده قــرار می گرفتــه اســت. ایــن پیشــانی بند از جنــس طــال بــوده به شــکل مســتطیل خمیــدۀ هاللــی ســاخته شــده اســت. طــول آن 22 ســانتی متر و عــرض آن 5 ســانتی متر کــه در انتهــای هــر دو طــرف آن دو عــدد قــالب هاللی شــکل جهــت نگــه داری روی ســر قــرار داده شــده اســت کــه روی آن نقوشــی به صــورت برجســته بــا اســت. فــن ســاخت ایــن پیشــانی بند تزئینــی، دست ســاز اســت کتیبــه یــا نوشــتاری در روی شــئ مــورد کــه هیچ گونــه روش قلم زنــی ایجــاد شــده اســت. الزم بــه ذکــر اســت

نظــر بــه کار نرفتــه اســت.

نماد شناسی نقوش ــه در ک ــت ــده اس ــش ش ــی نق ــت زندگ ــا درخ ــوریک ی ــت آس ــی، درخ ــانی بند تزئین ــن پیش ــز ای ــمت مرک در قسگــردن همــۀ آن هــا دو طــرف ایــن درخــت زندگــی، مجموعــًا 8 بز کوهــی به صــورت قرینــه درحالی کــه ســر و ــر 1 و 2(. ــده می شــود )تصاوی ــش شــده اند، دی ــه یــک شــکل نق ــا ب به طــرف پاییــن خــم شــده و همــۀ آن هکوهــی، دو خــط عمــود و مــوازی در قســمت انتهــای شــئ موردنظــر و پشت ســر نقــوش مربــوط بــه بزهــای کــه در داخــل آن هــا ســه مثلــث متســاوی االضالع به صــورت نقطه چیــن برجســته به صــورت نقــاط برجســته

قلم زنــی شــده دیــده می شــود.کوهــی تزئینــات ظریفــی به صــورت خطــوط افقــی قلم زنــی شــده گــردن و شــاخ بزهــای در قســمت

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




کوهــی در اطــراف آن )نگارنــدگان، تصویــر 1. پیشــانی بند مــوزۀ آذربایجــان بــا نقــش درخــت زندگــی و بزهــای .)1394

ح پیشــانی بند مــوزۀ آذربایجــان بــا نقــش درخــت زندگــی و بزهــای کوهــی در اطــراف آن )نگارندگان، تصویــر2. طــر.)1394

گــردن و بــدن پیشــانی بنــد مذکــور )نگارنــدگان، تصویــر 3. نقــش بزکوهــی بــا تزئینــات ظریــف قلم زنــی روی .)1394

تصویر 4. نقش درخت زندگی پیشانی بند خلخال )نگارندگان، 1394(.

کوتــاه اســت و در پاییــن چانــه، دســته ای از موهــای کلــی زبــر و اســت. موهــای بــدن ایــن حیوانــات به طــور کوتــاه اســت و پاهــای قــوی و ســم نســبتًا پهنــی دارنــد. بلنــِد ریش ماننــد روییــده اســت. ُدم ایــن حیوانــات کــه بــه ســمت عقــب متمایــل شــده اند. قاعــدۀ شــاخ ها در ــد ایــن حیوانــات شــاخ های بلنــد و زیبایــی دارنروی جمجمــه خیلــی به هــم نزدیــک شــده ، امــا بخــش دیگــر شــاخ ها به تدریــج از هــم دور شــده و در قســمت گرفته انــد )تصویــر 3(. در شــئ مــورد نظــر نقــش درخــت زندگــی بــا دو شــاخۀ بــاز کامــاًل از هــم فاصلــه نــوک

گل و برگ هــای تزئینــی نقــش شــده اســت )تصویــر 4(. کــه روی شــاخه های آن نشــان داده شــده

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




تصویر 5. نقوش مثلثی با تزئینات به صورت نقطه چین برجسته پیشانی بند خلخال )نگارندگان، 1394(

تصویر 6. نقوش مثلثی، جام سفالی منقوش شوش I، نیمۀ دوم هزارۀ چهارم ق.م. )پوپ، 1387: 11(.

تحلیل و نماد شناسی نقش های روی پیشانی بندکــه همــۀ آن هــا بــه ع 8 نقــش بز کوهــی به صــورت قرینــه در قســمت مرکــزی ایــن پیشــانی بند در مجمــوگذشــته دارای نمــاد و معانــی کوهــی در فرهنگ هــا و اعصــار یــک شــکل نقــش شــده اند، دیــده می شــود. بــز ــال: 1380: 35(. ــت )ه ــی اس ــی و فراوان ــبزی، آبادان ــش، سرس ــش، روی ــاد زای ــی نم ــت. بزکوه ــف اس مختلــرای یافتــن حقیقــت اســت )میتفــورد، 1368: 65(. ــه باالرفتــن، نمــاد تــالش ب به ســبب چابکــی و میــل بگونــی را بــه خــود اختصــاص داده اســت؛ به طوری کــه گونا بزکوهــی در دوران هــای مختلــف نمادهــای زمانی کــه مــاه پرســتش می شــده، نمــاد مــاه و روزگار دیگــر نمــاد خورشــید اســت و ایــن شــاید در زمانــی بــوده کــه خورشــید ســبب بــاروری زمیــن و پــرورش کــرده و دریافتــه گرایــش پیــدا کشــاورزی کــه بشــر بــه زندگــی ــه انســان اســت )دورانــت، 1370: 73(. در پیشــانی بند کــردن و نیــرو بخشــیدن ب گــرم گیاهــان و موجــب مــورد مطالعــه بــا توجــه بــه شــاخ های ایــن حیوانــات، تمامــی آن هــا نــر هســتند و بــز مــاده بــر روی آن نقــش کــه هنرمنــد می خواســته نرینگــی ایــن حیــوان را نشــان ع اســت نشــده و ایــن امــر نشــان دهندۀ ایــن موضــوگاهــی به عنــوان ســمبل محافــظ و کــه ــاروری اســت و همچنیــن قــدرت ایــن حیــوان را کــه عامــل ب دهــد نگه دارنــده مــورد احتــرام بــوده اســت. نقــش بزکوهــی در آثــار هنــری نماینــدۀ زمیــن، خورشــید و مــاه بــوده اســت. در دوران تاریخــی هنــوز باورهایــی قــوی مبنی بــر اینکــه نقــش بزکوهــی منشــأ خیــر، بــاروری و دافــع ارواح خبیــث و تجســم اســطوره ها و خدایــان بــوده وجــود داشــته اســت. ســبک مســبک و اســتیلیزه در ح و بزرگنمایــی در شــاخ ها گرایــش هنرمنــد در افــزودن برخــی عناصــر در طــر ایــن دوره غالــب بــوده اســت. گردیــده و بــا چنــد خــط به صــورت تجریــدی مشــهود بــوده اســت .گاهــی نقــش بــز به صــورت ســاده ترســیم

درآمــده اســت )بهنــود و همــکاران، 1395: 38(.ــان دو خــط عمــودی مــوازی ــه پیشــانی بند مــورد مطالعــه در می ــوط ب در قســمت انتهایــی نقــوش مربــا ــا تزئینــات مرواریدنشــان )نقطه چیــن( دیــده می شــود )تصویــر 5(. ب هــم، ســه مثلــث متســاوی االضالع بکــوه در نــزد مردمــان باســتان، بــه توجــه بــه مطالعــات انجام شــده و بــا توجــه بــه اهمیــت و مقــدس بــودن کــوه در تمامــی ادوار باســتانی مخصوصــًا در بین النهریــن کــوه بوده انــد و احتمــال زیــاد ایــن مثلث هــا، نمــاد کــی و مثلث هــای و ایران باســتان نمــاد بزرگــی، عظمــت و جایــگاه خدایــان بــوده اســت. خطــوط زیگزاــده، ــش ش ــوش نق ــفالی ش ــام س ــه در ج ــخ از جمل ــفالی پیش از تاری ــروف س ــتر ظ ــه در بیش ک ــته ــم پیوس به هکــوه هســتند )پــوپ، 1387: 11(، )تصویــر 6(. در پیشــانی بند موردنظــر نیــز بــرای نمایــش نمادهایــی از کــوه و هــم بــه آب مرتبــط اســت اســتفاده شــده ــه کــه هــم ب کــوه و آب از نماد هایــی ماننــد بزکوهــی دادن کــوه نیــز در نــزد اقــوام باســتان به خاطــر ارتبــاط آن بــا آب باشــد، بــه ایــن دلیــل اســت. شــاید مقــدس بــودن

ــد. ــت می کن ــود از آب محافظ ــن خ ــت و در بط ــاران اس ــدۀ آب ب ــوه نگه دارن ک ــه ک

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




کــه اغلــب آئین هــا گفــت کوه هــا از نظــر ایرانیــان باســتان نیــز اهمیــت و اعتبــار خاصــی داشــته و می تــوان در .)34 :1391 زمانی پــور، و )بهنام فــر اســت می شــده برگــزار کوه هــا در انســان ها مذهبــی مراســم و کــوه کــوه نخســتین مخلــوق اســت و در بــاور ملــل ابتدایــی، قدیمی تریــن افســانه های مربــوط بــه آفرینــش، نگهبــان و منبــع قــوای حیــات، دارای نیــروی تولیــد، سرچشــمۀ زندگــی و مظهــر حاصل خیــزی و فراوانــی ــاور مــردم ــر ســفالینه های پیش از تاریــخ دیــده می شــود. در ب کــوه به صــورت هندســی ب بــوده اســت. نقــش کــوه »زادبــوم« اســت و آســمان و زمیــن را به هــم می پیونــدد )الیــاده، 1385: 106(. در اثــر بین النهریــن کهن تریــن اجــزای صحنه هــای مقــدس بــه مــورد بررســی ایــن پژوهــش نیــز ایــن ســه عنصــر مهــم به عنــوان کــه بــر روی آن درخــت کــوه ــارز نقــوش مربــوط بــه کشــیده شــده اســت2. پیش تــر از ایــن، نمونــۀ ب تصویــر کــه مکــررًا بــا آن رو بــه رو زندگــی نیــز نقــش شــده، در مهرهــای اســتوانه ای ایــالم قدیــم دیــده می شــود گیاهــان بــوده اســت. ترکیب هــای مشــابه کــوه نمــاد و ســمبل خــدای رســتنی ها و می شــویم. در ایــن میــان آن در شــوش در هــزارۀ ســوم ق.م. بــر روی مهرهــا نیــز تجلــی یافتــه اســت )پــوپ، 1387: 368(، )تصویــر

.)7

تصویر 7. ُمهری از شوش، هزارۀ سوم ق.م. )پوپ، 1387: 367(.

گرامــی بــوده اســت. انســان بــدوی اســتفاده از درخــت زندگــی در تزئینــات از دیــر زمــان در نــزد انســان ــر را ــن ام ــد. ای ــوران و مــردم دارای روان ان ــد جان ــز مانن ــان نی ــه درخت ک ــرده اســت ــان می ک گم کهــن ــار اعصنه تنهــا می تــوان در اعتقــادات مــردم مصــر و بین النهریــن در اعصــار باســتان دیــد، بلکــه در عصــر حاضــر کــه هنــوز »تمــدن« بــه میــان بســیاری از اقــوام آفریقایــی، نیــز به خصــوص در قــرن نوزدهــم میــالدی، امریکایــی و اقیانوســیه ای راه نیافتــه بــود، ایــن اعتقــاد در ایــن ســرزمین ها زنــده بــود و شــاید هنــوز هــم باشــد )بهــار، 1374: 43(. یکــی از موضوعــات رایــج در نقاشــی های تزئینــی ایــران نیــز درخــت زندگــی گنجینــۀ زیویــه کــه در کرده انــد. از جملــه آثــاری کــه آن را در میــان دو حیــوان روبــه روی هــم ترســیم اســت کــه به ســوی یافــت شــده؛ »یــک لوحــه زریــن دارای طرحــی برجســته از دو دســته حیوانــات و جنیــان بالــدار درخــت زندگــی مســبک حرکــت می کننــد« می باشــد )گیرشــمن، 1383: 126(. ایــن نقــش در بین النهریــن گســترده ترســیم شــده اســت و موجــودات فراطبیعــی ــو، به طــور ــل ن ــا دورۀ باِب نیــز از دوران ماقبــل تاریــخ تگریــن، 1383: 283(. کــردن ارواح شــیطانی از اطــراف درخــت می باشــند )بلــک و ــرای دور محافــظ آن بکــه بــز و درخــت را نشــان می دهــد. در جنوب غــرب ایــران پیکــره ای از 4600 ســال پیــش به دســت آمده گاو را به جــای گاهــی کــه ــا ایــن نقــش در شــوش و ســومر نیــز به دســت آمده نگاره هــای بســیاری هماننــد بــرد )عطایــی، ــز نشــان می دهنــد و ریشــه های درخــت آســوریک را بســی بیشــتر در ژرفــای زمــان فــرو می ب بگرده افشــانی و تطهیــر درخــت زندگــی کوپــر( نمایــش نمادیــن 1376: 183(. برخــی از محققــان نیــز )ماننــد را رمــز ادامــۀ حیــات و بــاروری طبیعــت دانســته اند )کوپــر، 1379: 14(. درخــت، نمایــش تجلــی و ظهــور و ــوان ــت. او به عن ــم اس ــادر اعظ ــده و م ــتیبان و حمایت کنن ــه و پش ــاد زنان ــن و آب و نم ــمان، زمی ــب آس ترکی

.)Cooper, 1968: 165( ــا آب هــا دارد ــز جهــان، ریشــه در اعمــاق زمیــن و ارتبــاط مســتقیم ب مرککــه لزومــی نــدارد نقش مایــۀ مــورد بحــث در تمامــی کــرد ع مهــم نیــز اشــاره البتــه بایــد بــه ایــن موضــوکــه ممکــن اســت یــک نقش مایــه در نمونه هــای پیش گفتــه بــا مفهومــی یکســان به کار رفتــه باشــد، چرا

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




ح جــام طــا مکشــوفه از آرامــگاه تصویــر 7. طــرشــمارۀ 24 مارلیــک )نگهبــان، 1378: 176(.

تصویــر 8. نقــش ُمهــر اســتوانه ای، آرامــگاه VI B مارلیــک )همــان: 170(.

گرفتــه باشــد. در مــورد ایــن درخــت و بزهــای کــرده، مفهــوم متفاوتــی بــه خــود کــه آن را خلــق ج از بافتــی خــارــد ــر نمی رس ــه به نظ ک ــود ــاره نم ــم اش ــۀ مه ــن نکت ــه ای ــد ب ــده اند بای ــش ش ــر نق ــورد نظ ــئ م ــه در ش ک ــی کوهکــردن ارواح شــیطانی از اطــراف درخــت تصویــر شــده باشــند؛ به نظــر می رســد کوهــی بــرای دور ایــن بزهــای بزکوهــی به عنــوان حیــوان ملــی ایــران دانســته شــده اســت. عمومــًا پــس از فرمانروایــی خورشــید، بزکوهــی کــه اصطالحــًا بــه آن »لوتــوس« می گوینــد، گرفــت و عالمتــی شــبیه ســتاره چندپــر حیــوان خورشــید نــام کثــر ــده اســت. در ا گردی ــر روی ســفالینه ها نقــش کشــیدۀ ایــن حیــوان ب معمــواًل در بیــن شــاخ های بلنــد و پدیده هــای هنــری، آناهیتــا )الهــۀ آب( در قالــب بزکوهــی مجســم شــده اســت. از ســوی دیگــر برخــی از کــه آن نیــز بــا رطوبــت و نــزول محققــان شــاخ های بزکوهــی را مظهــر فرشــتۀ بــاران و در ارتبــاط بــا الهــۀ مــاه،

ــوده اســت، می داننــد )معصومــی، 1348: 26(. ــاط ب ــرکات آســمانی در ارتب ب

مقایسۀ نقوش پیشانی بند موزۀ آذربایجان با نمونه های مشابه کامــاًل مشــابه ازنظــر نقــوش تزئینــی گرچــه در ضمــن بررســی های انجام شــده در بیــن پیشــانی بندها، نمونــۀ امشــاهده نشــد، امــا نقــوش ایــن پیشــانی بند بــا توجــه بــه شــیوۀ ســاخت و شــیوۀ تزئیــن بــا مهرهــا و آثــار فلــزی کاوش هــای علمــی باستان شناســی کــه از ج از ایــران گلــی از جملــه جام هــای طالیــی در داخــل و خــار و کــه نمونه هــای به دســت آمده به دســت آمده انــد، قابل مقایســه اســت. البتــه در اینجــا الزم به توضیــح اســت از داخــل ایــران بــرای تاریخ گــذاری پیشــانی بند موردنظــر مؤثق تــر به نظــر می رســد. برخــی از اشــیاء تپــه کــه متعلــق بــه حــدود 1200 ق.م. اســت دارای نقــوش نمادیــن بزکوهــی و درخــت زندگــی اســت، مارلیــک از جملــه »جــام افســانۀ زندگــی« بــر روی ایــن جــام، داســتان تولــد تــا مــرگ یــک بزکوهــی به همــراه درخــت کشــیده شــده اســت )نگهبــان، 1355: 42(. بــا توجــه بــه تجزیــه و زندگــی به طــرز نمادیــن بــه تصویــر گــور شــمارۀ 24 شناســایی کــه از کبــر وحدتــی در مــورد نقــوش بزکوهــی در روی ایــن جــام تحلیل هــای علی اگــور گــور چنیــن می نویســد: »به نظــر می رســد بیشــتر اشــیاء ایــن شــده اســت، او در مــورد تاریخ گــذاری ایــن

مربــوط بــه پایــان هــزارۀ دوم و آغــاز هــزارۀ نخســت ق.م. باشــند« )وحدتــی ، 1384: 42(.کــه از جنــس بدل چینــی کاوش هــای مارلیــک از آرامــگاه VI B، مهــر اســتوانه ای به دســت آمــده در گرفتــه و ســر و صــورت کــه در دو طــرف درخــت زندگــی قــرار گروهــی از بزهــای متقــارن اســت. در ایــن مهــر گرفتــه اســت و آن هــا به طــرف درخــت برگشــته، دیــده می شــود. درخــت مقــدس در وســط دو حیــوان قــرار گیــاه به وســیلۀ دو گل و ســاقۀ آن بــه دایــره ای منتهــی می شــود. در جلــوی حیوانــات یــک نــوار تزئینــی گردیــده اســت. ایــن مهــر ازنظــر تشــابه بــا مهرهــای نیمــۀ دوم هــزارۀ دوم قبــل خــط مســتقیم ســاده محــدود کنــون در مــوزۀ ایران باســتان نگــه داری می شــود )مترجــم، میــالد قابل مقایســه بــوده اســت. ایــن مهــر هم ا

1375D: 109(، )تصاویــر 7 و 8(.ow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




گورســتان مارلیــک از حــدود ســدۀ چهاردهــم تــا ســدۀ دهــم پیــش نگهبــان تاریــخ پیشــنهادی را بــرای گــور 24 مارلیــک کــه تصویرجــام طــالی کالمه یــر معتقــد اســت از میــالد می دانــد )نگهبــان، 1343: 202(. کــه تصویــر بزکوهــی، درخــت و پرنــده به شــیوۀ نقطه چیــن بــر آن نقــش شــده، تولیــد محلــی اســت و در ســایر کوشــیده اشــیاء نفــوذ فرهنــگ ایــالم و آشــور مشــهود اســت )Calmeyer, 1982: 342(. مکسول هیســلوپ کلــی جواهــرات کنــد. وی به طــور تــا برمبنــای تحلیــل فنــون جواهــرکاری مجموعــۀ مارلیــک را تاریخ گــذاری کــرده اســت کامــل منتشــر نشــده بــود، بــه دو دســته تقســیم کــه البتــه در آن زمــان هنــوز به صــورت مارلیــک را کــه تــا زمانی کــه مطالعــات بیشــتر انجــام نشــده، می تــوان آن هــا را بــه 1150-1350 گــروه قدیمی تــر یــک کــه بــه ســدۀ 12تــا پایــان ســدۀ 10 ق.م. و حتــی اندکــی پــس از آن تعلــق گــروه دیگــری ق.م. نســبت داد و کرده انــد گاه نــگاری مارلیــک بحــث کــه از دارنــد )Maxwell�Hyslop, 1972: 190(. بیشــتر پژوهشــگرانی کم وبیــش موافق انــد. در ســاخت زیــورآالت مکشــوف از بــا تاریخ گــذاری نگهبــان بــرای ایــن مجموعــه کاوش هــای ســرفراز در غ اســتفاده شــده اســت؛ در ضمــن قلعه کوتــی، فلزاتــی چــون مــس، طــال، نقــره و مفــرســال 1334 شمســی در قبــر A5 قلعه کوتــی پیشــانی بند طالیــی به دســت آمــده اســت. ایــن قبــر متعلــق بــه کثــر اشــیاء به دســت آمده از ایــن محــل مربــوط بــه قلعه کوتــی I و ــا 19 ســاله بــوده اســت. ا یــک دختــر 18 یح هــا کــه دارای طر عصرآهــن I هســتند )Haernik, 1988: 63(. پیشــانی بند نقــره ای مربــوط بــه لرســتان کــه ازنظــر فــرم و شــیوۀ تزئیــن قابل مقایســه بــا و نقــوش بســیار زیبــای حیوانــی )بزکوهــی( و انســانی اســت نمونــۀ پیشــانی بند خلخــال اســت )یداللهــی، 1376: 137(. نمونــۀ بــارز نقــش بزکوهــی و درخــت زندگــی را کنــون در مــوزۀ هنرهــای زیبــا در بوســتون کــرد؛ ایــن جــام هم ا در جــام طالیــی لرســتان می تــوان مشــاهده

نگــه داری می شــود و بــه ســدۀ هفتــم تــا چهــارم ق.م. تاریخ گــذاری شــده اســت )تصویــر 9(.

ــدگان، ــارم ق.م.(، )نگارن ــا چه ــم ت ــدۀ هفت ــتون )س ــا، بوس ــای زیب ــوزۀ هنره ــتان، م ــی لرس ــام طای ــر 9. ج تصوی.)1394

کــه مظاهــر و نمادهــای متفــاوت و متنوعــی را از خــود ســینه بند زریــن زیویــه نیــز یکــی از اشــیایی اســت کــه ع ایــن ســینه بند، محافظــت و بــارآوری درخــت زندگــی اســت منعکــس نمــوده اســت. مهم تریــن موضــوــا پیشــانی بند مکشــوف از خلخــال اســت. ســینه بند بــزرگ ازنظــر شــیوۀ ســاخت و تزئینــات قابل مقایســه بکــه روی آن تصویــر دو ردیــف جانــور افســانه ای گنجینــۀ زیویــه اســت زیویــه نیــز از جملــه اشــیاء قابل توجــه کــه از طرفیــن به ســوی درخــت زندگــی در میــان ســینه بند در حرکت انــد. و موجــودات خیالــی نقــش شــده نقــوش روی ایــن ســینه بند بــه دو ردیــف تقســیم شــده اند، هــر دو ردیــف در مرکــز خــود نقــش درختــی را گاوهــای گرفتــه شــده و در پاییــن بــا کوهــی در میــان دارد، ایــن درخــت در ردیــف باالیــی به وســیلۀ بزهــای کــه از هــر دو ســو نزدیــک می شــوند )پــرادا، 1357: 138(. تاریــخ تقریبــی اشــیاء زیویــه بالــدار و هیوالهــا کــه هم زمــان بــا ع ســفال ها مربــوط بــه قــرن 7 ق.م. اســت بــا توجــه بــه ســبک های هنــری و فــرم و نــو

عصرآهــن III اســت )یداللهــی، 1376: 85(، )تصویــر 10(.کــه بــر روی آن دو بزکوهــی را در دو ســوی درخــت ک عاجــی زیویــه دارای ســبک آشــوری بــوده پــالک هــای عاجــی زیویــه درخــت خرمــا را به همــراه جانــوران شــاخدار و یــا خرمــا نشــان می دهــد. بیشــتر پال

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




.)Barnett, 1956: 116( تصویر 12. نقوش تابوت های مفرغی موزۀ بیرمنگام

کوهــی در دو ســوی یــک درخــت مقــدس. اواخــر قــرن هشــتم تــا نهــم پیــش تصویــر 11. پــاک عــاج زیویــه بــا دو بــز از میــاد. مجموعــۀ بــرن )پــرادا، 1357: 181(

تصویر 10. سینه بند زرین زیویه )قرن هفتم ق.م.(، )آرشیو موزۀ ملی(.

کشــیده اند )پــرادا، 1383: 180(. نمونــۀ همیــن نقــش در قطعــه ای از نقاشــی اســفنکس ها بــه تصویــر کــه در دو ســوی درختــی کــه دو بــز را نشــان می دهــد کاخ مــاری به دســت آمــده اســت دیــواری در حیــاط 106 کاخ را بــه کوهــی قــرار دارد )مورتــگات، 1377: 165(. نقاشــی های حیــاط ایــن کــه بــر فــراز ایســتاده اند

کدی سلســلۀ ســوم اور نســبت می دهنــد )همــان، 1377: 142(، )تصویــر 11(. ســبک ســومری-ا

کــه در مــوزۀ بیرمنــگام و مــوزۀ بریتانیــا نگــه داری می شــود، نقــوش تزئینــی بــر روی تابوت هــای مفرغــی کــه در حــال خیــز از روی یــک گل 12پــر بــوده و در ســمت راســت و چــپ نقــش مذکــور، شــامل نقــش بزکوهــی نوارهــای نقطه چیــن ایجــاد شــده اســت. ایــن نقــوش قابل مقایســه بــا نقــوش تابوت هــای برنــزی مکشــوفه گنجینــۀ زیویــه اســت. بارنــت تاریــخ پیشــنهادی را بــرای ایــن تابوت هــا پایــان قــرن هفتــم و آغــاز قــرن از ــدان آبی مصــری، گل ــر 12(. در یــک قطعــه ــد )Barnett, 1956: 116(، )تصوی ششــم قبــل از میــالد می دانکشف شــده از محوطــۀ حســنلو نقــش بزکوهــی همــراه بــا درخــت مقــدس نقــش شــده اســت. ایــن نقــش یکــی Craw�( 11 ق.م. اســت گلــدان متعلــق بــه قــرن از هدف هــای مشــترک در هنــر شرق باســتان اســت. ایــن

ــده، یکــی از دو ــه عقــب برگردان ــده می شــود و ســر خــود را ب ــه در ایــن قطعــه دی ک ــزی ford, 1961: 92(. بگرفته انــد. از دومیــن بــز تنهــا یــک دســت و یــک پــا باقــی کــه درخــت مرکــزی خرمایــی را در میــان بــزی اســت

مانــده اســت )پــرادا، 1357: 168(، )تصویــر 13(.

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




گلــدان آبی مصــری، نقــش بزکوهــی همــراه بــا درخــت مقــدس، مکشــوفه از حســنلو. محــل تصویــر 13. قطعــه .)Crawford, 1961: 90( نگــه داری مــوزۀ ایــران باســتان

تصویــر14. تصویــر بــز بالــدار روی آجــر لعابــدار از بــوکان .)Charlesworth, 1980: 52(

از یکــی روی در بزکوهــی یــک تصویــر .15 تصویــر .)www.louvre.fr, 1393( زیویــه عاج هــای

کاوش هــای بــوکان نقــش یــک بــز بالــدار در یــک قطعــه از آجــر لعابــدار به دســت آمــده اســت. در در گــرس، گســترۀ وســیعی از زا ــر را در ــوان مشــخصات ایــن هن ــدار می ت بررســی نقش مایه هــای آجرهــای لعابگرس مرکــزی نســبت داد. ایــن ســبک هنــری در اواخــر مارلیــک، غــرب رشــته کوه های البــرز و لرســتان در زاــه ــری، ب ــبک هن ــن س ــتفاده از ای ــول اس ــید. در ط ــود رس ــه اوج خ ــزارۀ اول ق.م. ب ــول ه ــزارۀ دوم و در ط هکمــان محلــی و حامیــان آن هــا در اســتفاده از نقــوش حیوانــات تأثیر به ســزایی داشــته یقیــن ســلیقۀ حاــه رســمی و محــدود ک ــا نقش هــای بین النهریــن کامــل ب اســت. آزادی عمــل ایــن ســبک هنــری در تضــاد کــه ســبک های بــود، قــرار داشــت )Charlesworth, 1980: 52(، )تصویــر 14(. در میــان عاج هــای زیویــه کمــان، کــه دارای تیــر یــا گروهــی از ایــن آثــار را هنــری مختلفــی در به وجــود آوردن آن هــا دخیــل بوده انــد، کشــتن بزکوهــی هســتند، متأثــر از ســبک و هنــر مــادی پیــکان و زوبیــن بــوده و نیــز شــکارچیانی درحــال ــاخت ــی را در س ــبک اورارتوی ــی س ــیار ضعیف ــد بس ــکایی و در ح ــبک آشوری-س ــون س ــند. ویلکینس می باش

عاج هــا دخیــل می دانــد )موچشــی، 1388: 132(، )تصویــر 15(.

در تصویــر 16 بــر روی ســطح خارجــی جعبــۀ عاجــی از آرامگاه 45 در آشــور، ترکیب نــوار تزئینی که به روش کــه یــک ردیــف در بــاال و پاییــن محصــور اســت زیــاد جالب توجــه شرق باســتان بیــن دو نــوار عمــودی از گل هــا کــی طبیعــت در طــول جعبــه بســیار جالب توجــه اســت. در روی ســطح ایــن عــاج نقــش دو نیســت، ولــی حکاحیــوان در حالــت راه رفتــن و نقــش درخــت بــه دو شــکل و به صــورت متفــاوت نشــان داده شــده اســت. نقــش کاجــی بــا بتــه ای زیــر آن و دو خــروس روی شــاخه ها و نخلــی بــا خوشــه های خرمــا به صــورت یکــی درخــت کالغ روی شــاخه ها نشســته اند و بزهــا در حــال جویــدن شــکوفه ها در میــان بــه تصویــر درآمــده اســت. دو کنــده از مفاهیــم مذهبــی و آیینــی اســت. ایــن جعبــه عاجــی بــه قــرن چهاردهــم قبــل از هســتند. ایــن نقــش آ

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




تصویر 16. جعبۀ عاجی از آرامگاه 45 در آشور )مورتگارت، 1377: 216(.

Her�( کاخ نیمــرود، محــل نگــه داری مــوزۀ بریتانیــا 17. نقــش بــز همــراه بــا درخــت زندگــی، شــمال غربی تصویــر .)mann, 1989

میــالد تعلــق دارد )مورتــگات، 1377: 215 و 216(. همچنیــن در مــوزۀ بریتانیــا 4 نقــش از یــک کاســۀ مفرغــی کاخ شــمال غربــی نیمــرود به دســت آمــده اســت. ایــن نقش هــا شــامل شــیر، کــه توســط الیــارد از موجــود اســت کاســه مربــوط بــه ــا درخــت زندگــی آمــده اســت. ایــن ــز همــراه ب ــز هســتند. تصویــر ب گریفیــن و ب اســفنکس،

هــزارۀ اول و زمــان شــلمانزر ســوم ســاخته شــده اســت )Hermann, 1989(، )تصویــر 17(.

گرفــت بــا توجــه بــه نمونه هــای اشــاره شــده و براســاس تصاویــر پیشــانی بند موردنظــر می تــوان نتیجــه ــا ــش آن ه ــده و پیدای ــرار ش ــن تک ــم نمادی ــا مفاهی ــاری ب ــر روی آث ــف ب ــای مختل ــوش در دوره ه ــن نق ــه ای کگاهــی به عنــوان تزئیــن هــم بــه کار کــه ایــن نقــوش فقــط جنبــۀ تزئینــی نداشــته اســت، هرچنــد ممکــن اســت ــا دقــت بیشــتر در ایــن نقش مایه هــا می تــوان بــه ریشــه های نمادیــن و فرهنگــی آن هــا رفتــه باشــند، امــا ب

نیــز پــی بــرد.

تاریخ گذاری نسبی پیشانی بندبخــش دو در مطالعــه مــورد پیشــانی بند تاریخ گــذاری زمینــۀ در مرتبــط اطالعــات تحلیــل و تجزیــه گرفتــه اســت. بخــش اول در زمینــۀ مقایســه ایــن پیشــانی بند از نظــر شــیوۀ ســاخت بــا نمونه هــای انجــام کاوش هــای علمــی باستان شناســی به دســت آمده انــد. به طــور کــه در داخــل ایــران از پیشــانی بند اســت کلــی تنهــا نمونه هــای قابل مقایســه، پیشــانی بند های تپه حســنلو، مارلیــک و قلعه کوتــی هســتند )جــدول

.)1بخــش دوم در زمینــۀ مقایســۀ نقــوش و عناصــر تزئینــی ایــن پیشــانی بند بــا ســایر اشــیاء فلــزی و اشــیاء کنــون ایــن آثــار داخــل کاوش هــای علمــی باستان شناســی به دســت آمده انــد و هم ا کــه در ضمــن گلــی اســت

ج ایــران نگــه داری می شــوند. )جــدول 2(. و خــارکــه روی پیشــانی در تپــۀ حســنلو و در بعضــی از قبــور شناسایی شــدۀ آن زیورآالتــی به دســت آمــده اســت کلــی صفحــۀ مزبــور کــه بدیــن علــت آن را »پیشــانی بند« نامیده انــد. شــکل گرفته انــد یــا جمجمــۀ مــرده قــرار کــه نقــوش ســطح آن را خطــوط و نقــاط برجســته تشــکیل می دهنــد. شــبیه بــه یــک بیضــی ناقــص اســت ــا چنــد خــط مــوازی عمــودی کــه طرفیــن آن را ب در وســط ایــن شــئ یــک ردیــف نقــاط برآمــده رســم شــده

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




جدول 2. اشیاء فلزی قابل مقایسه با پیشانی بند موزۀ آذربایجان ازنظر نقوش ئش نقش نگاری‌گاه توضیحات

وووداوهبزکووی جواوویبرجوبوودو پاوبپودوودو و ووهویووهووپودد ووداواووویو بوبوودو پاویوود

گدبوظدفوتکدب ویهووبست.ونورقشوسهب تورهدبووبست.وبی گدبب د و

بپموپوبپبیلووۀبپب دو زب

.ق.موبپلوۀ زب

دتوب وچهد و بیف،وب و بیفوتزئی

بپمورقشوبزکی ج

زرهگجووۀادموبفسدر

وود لیک

و

صووووی توو ووووهووکشوووویفوبزو و وووودلو ووووهپیشوووودرجووۀ هدر ووووهورهیروووووتووووزئینووۀیوووویی

.بستبداستهوو(چینورشدنو)رقطهوودپب یه

بپموپوبپبیلووۀ بپب دو زب

.ق.موبپلوۀ زب

گی ویهد کی جوپوپدرهوب توزرهگجوپوبز وۀادموطالییو

ود لیکو42

کووهو وووهوب ووتوزرووهگجو ووه یووکلورهوودبینو وووهوو هووودبووبپوبزکووی جوب وبطوودبفشو

ی بنویدخوپوبدگوآنو بوبب ره.

وادموطالییولدستدن ب توزرهگجوپوبزکی جو . دنو فتنوتدوچهد موق.م

و

گدفتوه،وب و بیوفو ود ییوب وبپو بیف،وب و دوبپو بیفوب توب وودکوزورقوشو ودب و

گدپ داو ددیبزکی جوپوب و بیفو وو.هب دلینو

بدببدو دوو. دنو فتنوق.م

IIIع دآ ن

گدپ داو دلهب وپوب تو بزکی ج،و

زرهگج

و هوز ینوزیییهسی ه

گودبنو دبزوعدجوجکیواب و پوجکی بزوکیدیت ی وهودودیینو ونووحیویبنوکهوسودوپو

وووبست.یه

وسکدیی-اسبکوآیی وبدو پاوعدجووبزکی ج وعدجوزیییه

کی وجب توابپوبزوب وبپوسی و. دب وبب بوجکهوبدوفدبزو

و.ب تو ست هویدخوپوبدگوکی جوب وحدلو ی بنبینوبپوبز

بپب دو دنو شتنوتدورهنو

وق.م.

کی جوب و سیاویکووبپبپوبزو

وب ت

وزیییهودالکوعدج

پو وهو وی بنوو وداوب وتورهودبووبسوت پاویودخبپودوداو ویبو بوبودوبزوایبرجو

یدخوپوبدگوآنو بوبب ب.

کهو2ورقش ق.م.وبپلوۀ زب یکجوبزوبینووحییبنو

و هدبوو دوب تو،بزوحییبردت

.بستوزرهگجورقشویهو

وفدغجووۀکدس

کدخووبستو ه آوهوووب و

غدبیوریهدپبویهدل

فووتنوپورقووشوب ووتو ووهوبپووب وحدلووتو بوویبنیووحسووطعوعوودجورقووشوبپوواب و پ

کوووالصوووی تووو وووهویوووکلوپ ووودووهیووود وا پوغتفووودپتورشووودنوبببوویوووهووبسوووت.وبپو

و.و ست هو دیکیفهحدلواییهنوب وز دبرهوپوبورشسته

وق.م.و41 دنو رقشوب توو هدبو هووبزو2رقش

وصی تووتفدپتو هوبپویکلوپو ه

اعبهوعداجوبزوآ بوگدوو

وب وآیی و14

و

گوهبنوآبوکیب هودبوو ودووجحس وی،ورقشوبزکوی وۀیهووبزووحیطوکشفو،ی طعهو

وداوهیود ودوداو ویبو بوبودو پاوکوی جویوکبزویهووبسوت.ورشدنوب تووقهس

و.بستوبدگدببرهوو بو هوعقبوپوسدو یبوب تورهدبو

وق.م.و44 دنو هدبوو دوب تووجرقشوبزکی

ووقهس

گوهبنوآب وی طعهو

-ووجبدیتدریودورگهوهب اووۀبیدو گودموپووویزوۀکهوب ووویزووفدغج داوبدو پاوتدبیت

کوهییب،ورقیشوتزئ گولدلواهیوهنوبزوحوب وی وجویودولورقوشوبزکوی جو و پاویوکو

.بستپدو24

ددیدنو دنو فتنوپوآغدزو دنو

یشنوق.م.

گلورقشوبز کی جوبدو پاویکو

پدو24

وۀویزووفدغج داوتدبیت

وبدیتدریدوۀبیدو گدموپوویز

و

و

و

و

و

و

و

و

کلی صفحۀ مزبور شبیه به یک بیضی ناقص )آرشیو موزۀ ملی ایران(. تصویر17. پیشانی بند حسنلو، شکل

جدول 1. پیشانی بند های قابل مقایسه با نمونۀ پیشانی بند موزۀ آذربایجان )نگارندگان، 1394(.

محوطه جنس شکل نقش توضیحات

ش ندد در دط ف د و دط خ نر ی بن خ وط نا ین یس دید می د خ پیش ی ۀدر لب

بن خ قی د ی ب ی پیش ی سی ت ئی ۀد ش خ خ د ن د دش ط ش ن ج ی گ خ ری د رطی خ د

د خ وذربی جی ۀ نن

وطنا ن نی عمندی ط ق بی

قنش ینیس دیدمی

ض یسص

فال

حدنلن

ۀه یی دید مد ی د د مد خی م 5/1ط عدض 5/55شخ ، فنل صنرت ند خید خیومی گیه طسیت بی

( ی نخچ قطی شی ) دط ر خ

یرل ک فال ن رهیی نقنش پ

کنت فال ن رهیی خید پ - خ د خیلی ند 11 ی 11 معلق بی ک دومد کی A5 ن سبد سلعی

قد ض یسص قنش دی ط ح ن د خ وذربی جی ۀبنخ ننبی پیشی قی دی سی تئی ۀ ن د دش ط ش ن

لدخمی

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




ــده ــه همــان طریــق نقــاط جناقــی برجســته دی ــز ب ــد. در لبــۀ پیشــانی بند نی و افقــی برجســته زینــت داده انکاله یــا عرقچیــن اســتفاده کــه از آن به منظــور اتصــال بــه می شــوند و در دو طــرف آن دو ســوراخ تعبیــه شــده کمــی و راد، 1329: 88(. نقــاط جناقــی برجســته در لبــۀ ایــن پیشــانی بند قابل مقایســه بــا می کرده انــد )حا

نمونــۀ پیشــانی بند مکشــوف از خلخــال اســت.کــه بــرای نگــه داری مــو در از تپه مارلیــک نیــز موبندهایــی به صــورت فنــر ســاده از طــال به دســت آمــده پشــت پیشــانی بندهای طــال بــه کار می رفتــه اســت. پیشــانی بند طالیــی مارلیــک به صــورت نوارهایــی از ــد؛ طــول ایــن طــال ســاخته شــده و دایره هــای برجســته ی مرواریدنشــان)نقطه چین( آن را تزئیــن می نمای

پیشــانی بند 53/5 ســانتیمتر و عــرض آن 1/5 ســانتی متر اســت )امیری حســینی، 1387: 24(.

نتیجه گیریدر مخصوصــًا بزکوهــی، نقــوش به کار گیــری و ابــداع در کــه اســت ایــن از کــی حا تحقیــق یافته هــای کــه ســازندۀ ــا قومــی ــد و اعتقــادات اقوامــی ی پیشــانی بند مکشــوفه از شهرســتان خلخــال طــرز تفکــر، عقایآن هــا بوده انــد تأثیــر به ســزایی داشــته اســت. آنــان هریــک از خدایــان را مظهــر یکــی از عوامــل ســودمند کــه ــه ایــن ترتیــب ــوده اســت، ب ــا زندگــی و معیشت شــان ب کــه در ارتبــاط مســتقیم ب طبیعــت می دانســتند ــر روی زیــورآالت ــا به صــورت تندیــس و بعدهــا ب ــر روی ظــروف ســفالی و ی ــان را به شــکلی ب هریــک از خدایتــا می دانســتند خدایــان از مظهــری را نقــوش ایــن درواقــع می کردنــد. ایجــاد هنرمندانــه ای به طــرز ــاروری طبیعــت و زندگــی ــان درخــت را نمــاد ب ــان قــرار دهنــد. آن بدین وســیله خــود را تحــت حمایــت خدایــه می دانســتند. براســاس قدیمی تریــن ســفال های به دســت آمده، شــاخ های بزکوهــی را در ارتبــاط جاودانبــا مــاه و آب می دانســتند. بنابرایــن بــه حیوانــات شــاخ دار به منزلــۀ موجــودات مقــدس می نگریســتند و کــوه بــرای ایشــان نمــاد بزرگــی، عظمــت و جایــگاه خدایــان بــوده آن هــا را مــورد احتــرام قــرار می دادنــد. ــاران بــوده اســت. کــوه نگه دارنــدۀ آب ب ــا آب نباشــد، چــون کــوه بی ارتبــاط ب اســت. شــاید مقــدس بــودن ک و آتــش کــه همــواره آب را درکنــار عناصــر ســه گانۀ بــاد، خــا در دوران باســتان اهمیــت آب بــه حــدی بــود گرداننــدگان نظــام هســتی می دانســتند و ایــن عناصــر قــرار می دادنــد و آن هــا را به وجودآورنــدۀ عالــم و همــواره در نــزد آنــان مقــدس شــمرده می شــده اســت. از نــکات قابل توجــه در رابطــه بــا نقــش بزهــای گاهــی ایــن حیــوان بــر روی ســفالینه ها و فلــزات مختلــف به صــورت مجــزا نقــش کــه کوهــی ایــن اســت گروهــی نقــش شــده اند، گاهــی اوقــات نیــز هماننــد نقــوش پیشــانی بند مــورد مطالعــه به صــورت شــده و کــه در اختیــار داشــتند بــوده اســت. بــا توجــه بــه اینکــه حیــوان گلــه و رمــه ای ع بیان گــر احتمــااًل ایــن موضــوکوهســتان لقــب داده انــد، شــاید یکــی از دالیــل ع کوه هــا زندگــی می کــرده و از دیربــاز آن را رب النــو مذکــور در کــوه در نــزد مردمــان باســتان مقــدس مقــدس بــودن ایــن حیــوان نــزد مردمــان باســتان بــوده اســت. چــون بــوده و نمــاد بزرگــی، عظمــت و جایــگاه خدایــان بــوده اســت و ایــن حیــوان را هدیــه ای از جانــب خدایــان کــردن ایــن ــا قربانــی کوه هــا می دانســته اند و ارزش و اهمیــت خاصــی بــرای آن قائــل بوده انــد و ب خــود در حیــوان در مراســم مذهبــی خــود باعــث خوشــنودی خدایــان خــود می شــدند. همچنیــن بــا توجــه بــه اینکــه هریــک از اقــوام باســتان، بزکوهــی را مظهــر یکــی از عناصــر مفیــد طبیعــت می دانســتند و شــاخ ایــن حیــوان ــا ــه حســاب می آمــده اســت، بنابرایــن بیــن بز کوهــی ب ــان در ایران باســتان و بین النهریــن ب از مظاهــر خدایآن شــاخ های خمیــده و منحنــی و هــالل مــاه رابطــه ای وجــود داشــته اســت؛ چــون در میــان اقــوام باســتان ــه شــاخ های ک ــا و خشــکی می دانســتند و به همیــن دلیــل اســت گرم ــاران و خورشــید را نمــاد ــاه را نمــاد ب مگــوزن و شــیر نــزد گوســفند، اســب، ایــن حیــوان به عنــوان ســمبل مــاه و بــاران بیــش از حیوانــات دیگــر ماننــد مردمــان گذشــته اهمیــت داشــته و فراوانــی آن نشــانۀ اهمیــت در زندگــی و اعتقــادات مردمــان باســتان بــوده کــم آب زندگــی می کردنــد و شــاید بــا ایجــاد ایــن کــه مردمــان ایران زمیــن در یــک منطقــۀ خشــک و اســت؛ چراکــردن ایــن حیوانــات از خدایــان خــود درخواســت بــارش بــاران می کرده انــد. نقــوش بــر روی اشــیاء و قربانــی

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




کــه آب بــرای آن هــا مایــۀ زندگــی ایــن اعتقــادات در تمــام ادوار باســتانی دیــده می شــود در میــان مردمانــی ــات ــه مطالع ــه ب ــا توج ــود. ب ــد ب ــن خواه ــی غیر ممک گاه ــوار و ــان دش ــرای آن ــی ب ــود آن زندگ کمب ــا ــت و ب اســا نمونه هــای ــه و تحلیــل حاصــل از مقایســۀ نقــوش ب انجام شــده در زمینــۀ شــیوۀ ســاخت، تزئیــن و تجزیکــه پیشــانی بند مــورد مطالعــه را می تــوان در محــدودۀ زمانــی کــی از ایــن اســت مشــابه، نتایــج تحقیــق حاکــرد. ضمــن بررســی نمونه هــای مشــابه بیــن اواخــر هــزارۀ دوم و تــا پایــان قــرن هفتــم ق.م. تاریخ گــذاری ــر تزئینــی، برخــی از ســبک های محلــی بــا توجــه بــه برخــی ویژگی هــا و مشــخصات ســاختاری و یــا عناصکاربســت در آثــار تزئینــی مارلیــک، حســنلو و زیویــه در نمونــۀ مــورد مطالعــه از جملــه ســبک های هنــری کامــاًل مشــهود بــوده و قابل مقایســه هســتند. دقــت در جزئیــات نقــوش و شــیوۀ قلم زنــی منحصربه فــرد ایــن پیشــانی بند یکــی از مهم تریــن ویژگی هــای آن اســت و به نظــر می رســد شــئ موردنظــر ویژگی هــای

ــا هنــر زرگــری و زیورســازی اواخــر هــزارۀ دوم و اوایــل هــزارۀ اول ق.م. دارد. مشــترکی ب

پی نوشت

گرفته اند. کاوش علمی به دست آمده اند، بر روی جمجمۀ شخص متوفا قرار که از 1- در نمونه های مشابه تاریخ گذاری شده ــاران می داننــد ــا الهــۀ مــاه و مظهــر فرشــته ب کــه برخــی از محققــان شــاخ های بزکوهــی را در ارتبــاط ب ع ــه ایــن موضــو ــا اســتناد ب 2- ب

.)26 )معصومــی، 1348:

کتابنامه- الیــاده، میرچــا )1385(. رســاله در تاریــخ ادیــان. ترجمــۀ جــالل ســتاری، تهــران: انتشــارات ســروش.

چــاپ ســوم.- امیری حســینی، احمــد )1387(. »پژوهشــی در زیــورآالت منتشرنشــده مــوزه ملــی ایــران«. پایان نامــۀ

کارشناسی ارشــد باستان شناســی، دانشــگاه تهــران )منتشرنشــده(. آنتونــی )1383(. فرهنگ نامــه خدایــان و دیــوان بین النهریــن، ترجمــۀ گریــن، بلــک، جرمــی و -

پیمــان متیــن، تهــران: نشــر امیرکبیــر.- بهار، مهرداد )1374(. از اسطوره تا تاریخ، تهران: نشر چشمه.

ــه ــی نمادیــن آن در بیــن عواطــف عارفان ــوه و معان ــم )1391(. »ک - بهنام فــر، محمــد و زمانی پــور، مریــم، ــال ده ــتان، س ــتان و بلوچس ــگاه سیس ــی، دانش ــنامۀ ادب غنای ــوی«، پژوهش ــا در مثن ــقانۀ موالن و عاش

شــمارۀ 19، صــص: 33-54.- بهنــود، مهســا؛ افضل طوســی، عفت الســادات و موســوی لر، اشرف الســادات )1395(. »بررســی ســیر تاریخــی تحــول نقــش نــگاره بزکوهــی در دورۀ ساســانیان«. نشــریه جلــوه هنــر، دورۀ 10، شــمارۀ 3، شــمارۀ

پیاپــی 39، بهــار 1395، صــص: 55-89.- پــرادا، ادیــت )1357(. هنــر ایران باســتان. ترجمــۀ یوســف مجیــدزاده، تهــران: انتشــارات دانشــگاه

تهــران.کرمــن )1387(. ســیری در هنــر ایــران از دوران پیش از تاریــخ تــا امــروز. - پــوپ، آرتــور آپهــام، فلیــس ا

ترجمــۀ ســیروس پرهــام، تهــران: انتشــارات علمــی و فرهنگــی.کمی، علی و راد، محمود )1329(. »کاوش های علمی در حسنلو«. گزارش های باستان شناسی، - حا

جلــد اول، تهران: مرکز باستان شناســی. - دورانــت، ویــل )1370(. تاریــخ تمــدن. جلــد اول. ترجمــۀ احمــد آرام ، تهــران: انتشــارات آمــوزش

انقالب اســالمی. - عطایــی، امیــد )1376(. آفرینــش خدایــان: راز داســتان های اوســتایی. تهــران: مؤسســۀ انتشــارات

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




عطایــی. ــر ــران، نش ــور، ته ــد بقاپ ــۀ محم ــنتی. ترجم ــای س ــور هنره ــگ مص ــی )1379(. فرهن ــی، س ــر، ج کوپ -

فرشــاد. گیرشــمن، رومــن )1383(. ایــران از آغــاز تــا اســالم. ترجمــۀ محمــد معیــن، تهــران: انتشــارات علمــی -

و فرهنگــی.- مترجــم، عبــاس )1375(. »مطالعــه و بررســی مهرهــای مکشــوفه در شــمال و شــمال غــرب ایــران و کارشناسی ارشــد، باستان شناســی، مقایســه آن هــا بــا مهرهــای فــالت مرکــزی در عصــر آهــن«. پایان نامــۀ

تهــران: دانشــگاه تربیت مــدرس )منتشرنشــده(.- معصومــی، غالمرضــا )1348(. »ســاغرهای مفرغــی لرســتان«. مجلــۀ بررســی های تاریخــی، خــرداد تــا

شــهریور 1348، شــمارۀ 20 و 21، صص: 21-44.مطالعــات مجلــۀ زیویــه«. آثــار گاه نــگاری مجــّدد »ارزیابــی .)1388( امیرســاعد موچشــی، -

.121-141 صــص: ،2 شــمارۀ ،1 دورۀ تهــران. دانشــگاه باستان شناســی کالســیک خــاور نزدیــک. ترجمــۀ زهــرا - مورتــگات، آنتــون )1392( هنــر بین النهریــن باســتان: هنــر

باســتی و محمدرحیــم صــراف، تهــران: انتشــارات ســمت. - میتفــورد، میرانــدا بــروس )1388(. فرهنــگ مصــور نمادهــا و نشــانه ها در جهــان. ترجمــۀ ابوالقاســم

دادور و زهــرا تــاران، تهــران: دانشــگاه الزهــرا.- نگهبان، عزت اهلل. )1343(. گزارش مقدماتی حفریات مارلیک. تهران، مرکز باستان شناسی.

- نگهبــان، عــزت اهلل. )1355(. »جــام افســانه زندگــی مکشــوفه در حفــاری مارلیــک«، مجلــۀ دانشــکده ادبیــات دانشــگاه تهــران. شــمارۀ 93 و 94. صــص: 42-67.

در زندگــی افســانۀ زریــن جــام نقش مایه هــای بــه »نگاهــی .)1384( کبــر علی ا وحدتی نســب، -.39-51 صــص: ،1 شــماره اول، ســال باســتان پژوهی. مجلــۀ مارلیــک«.

- هــال، جیمــز )1380(. فرهنــگ نــگاره ای نمادهــا در هنــر شــرق و غــرب. ترجمــۀ رقیــه بهــزادی، انتشــارات فرهنــگ معاصــر. تهــران،

- یداللهــی، ســیما. )1376(. »شــناخت و تحلیــل مقایســه ای زیــورآالت فلــزی عصر آهــن ایــران، 550-کارشناسی ارشــد باستان شناســی، تهــران: دانشــگاه تربیت مــدرس )منتشرنشــده(. 1500ق.م.«. پایان نامــۀ

� Amiri Hosseyni, A. )2008(. “Research in Jewelery unpublished the national muse�um of Iran”. M.A thesis, Tehran: University of Tehran )unpublished(.

� Ataii, O. )1997(. Creation of gods: secret of Avestan stories. Tehran: Ataii press.� Bahar, M. )1995(. From myth to history. Tehran: Cheshmeh press.� Barnett, R. D. )1956(. “The Treasure of Ziwiye”. Iraq 18, P.P. 111�116.� Behnamfar, M. & Zamanipor, M. )2012(. “Mountain and it symbolic meanings in

between mystical and romantic emotions of Molana in Masnavi”. Journal of Pajho-heshnameh Adab Ghani, Vol. 10, No. 19, P.P. 33�54.

� Behnood, M. & Afzal Tosi, A. & Mosavilar, A. )2016(. “Survey of historical pro�cess of evolution Motif Antelope in Sassanids period”. Journal of Jelveh Honar, Vol. 10, No. 39, P.P. 55�89.

� Blak, J. & Grin, A. )2004(. Encyclopedia Gods and Divan of Mesopotamia. Trans�late by Peyman Matin. Tehran: Amir Kabir press.

� Calmeyer, p. )1982(. “Mesopotamia and Iran im ein jahrtausend, in Nissen H.J. g

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




RENGER j. )eds( Mesopotamien und seine Nachbarn”. Berliner Beitrage zum Vor-deren Orient. No. 1, P.P. 339�348.

� Charlesworth , M. F. )1980(. “An ivory plaque from Ziviyeh”. Journal of Kand-o Kav, No. 3, P.P. 51�56.

� Cooper, J. C. )1968(. Illustrated encyclopedia of traditional symbols. London: Thames and Hudson press.

� Cooper, J. C. )2000(. Painted culture of traditional art. Translate by Mohamad Bagapor. Tehran: Farshad press.

� Crawford, V. E. )1961(. “Ivories from the Earth”. Journal of the Metropolitan Mu-seum of Art Bulletin, Vol. 20, No. 3.

� Dnti, M. D. )2014(. “The Hasanlugold bowl in context: all that glitters”. M.A the�sis, Boston: Department of Archaeology )unpublished(.

� Dorant, V. )1991(. History of civilization. Translate by Ahmad Aram. Tehran: Amozesh Enghlab Islami press.

� Eliadeh, M. )2006(. Treatise in religions history. Translate by Jalal Satari. Tehran: Sorosh press.

� Girshman, R. )2004(. Iran from first to Islam. Translate by Mohamad Moiin. Teh�ran: Scientific and cultural press.

� Hakemi, A. & Rad, M. )1940(. Scientific excavations in Hasanlu, in Archaeological Reports. Tehran: Center of Archeaology press.

� Hal, J. )2001(. Painted culture of symbols and Art East & West. Translate by Rogayeh Behzadi. Tehran: Farhang Moaser press.

� Hermann, G. )1988(. The Nimrud ivories. London: British Institute for the Study of Iraq Stable.

� Masomi, Gh. )1968(. “Bronze goblets of Lorestan”. Journal of Historical Surveys, No. 20 & 21, P.P. 21�44.

� Maxwell Hyslop, R. )1972(. “The art of granulation in early Iraninan jewellery”. 5th International Congress of Iranian Art & Archaeology. Munchen.

� Mitford, M. B. )2008(. Painted culture of symbols and signs in the world. Translate by Abolghasem Dadvar & Zahra Taran. Tehran: University of Alzahra press.

� Mocheshi, A. S. )2008(. “Reassessment chronology of traces Zivieh”. Journal of Motaleat Bastanshenasi, Vol. 1, No. 2, P.P. 121�141.

� Mortegag, A. )2013(. Art of ancient Mesopotamia: Classical art of Middle East. Translate by Zahra Basti & Mohamad Rahim Sarraf. Tehran: Samt press.

� Motarjem. A. )1996(. “Study of seals discovery in North and Northwest Iran and comparison them with seals of central plateau in Iron age”. M.A thesis, Tehran: Univer�sity of Tarbiat Modares )unpublished(.

� Negahban, A. )1965(. Preliminary report excavations of Marlik. Tehran: Center of Archeaology press.

� Negahban, A. )1977(. “Goblet of Afsaneh Zendegi, discovered in Marlik”. Journal

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]




of Faculty of Letters and Humanities of University of Tehran, No. 93 & 94, P.P. 42�67.� Perada, E. )1979(. Art of ancient Iran. Translate by Yosof Majidzadeh. Tehran:

University of Tehran press.� Pope, A. & Apham, F. A. )2008(. A trip in Iranian art from prehistory to now. Trans�

late by Siros Parham. Tehran: Scientific and cultural press.� Vahdati Nasab, A. A. )2005(. “Review of motifs golden goblet of Afsaneh Zendegi

in Marlik”. Journal of Bastanpajhohi, Vol. 1, No. 1, P.P. 39�51.� Winter, I. J. )1989(. “The Hasanlu Gold Bowl; Thirty Years Later”. Vol. 31, No.

2�3.� Yadollahi, S. )1997(. “Cognition and analysis comparative of metal jewelry in Iron

age Iran, 1500�550 BC”. M.A thesis, Tehran: University of Tarbiat Modares )unpub�lished(.

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 1:4

9 IR

DT

on

Sun

day

May

3rd

202

0

[ DO

I: 10

.306

99/P

JAS

.1.2

.59

]



H 4 ðþ04ð 28ôR ¢ð2i-, 9ð1ð . $ô ( ðxôB5ô4BH ð...

Documents

Transcript of H 4 ðþ04ð 28ôR ¢ð2i-, 9ð1ð . $ô ( ðxôB5ô4BH ð...