Guideline Pft

42
แนวทางการตรวจสมรรถภาพปอด . สไปโรเมตรีย Guidelines for Pulmonary Function Tests 1. Spirometry โดย สมาคมอุรเวชชแหงประเทศไทย เนื้อหา 1. บทนํ1.1 ที่มาและความจําเปน 1.2 วัตถุประสงคของแนวทางการตรวจสมรรถภาพปอด 1.3 ประเภทของการตรวจสมรรถภาพปอด 2. สไปโรเมตรีย 2.1 คํ าจํากัดความ 2.2 ขอบงชี2.3 ขอหาม 2.4 ภาวะแทรกซอน 3. ชนิดของ spirometer 3.1 Volume-displacement spirometers 3.2 Flow sensing spirometers 3.3 Portable devices 3.4 คุณสมบัติในการเลือก spirometer 4. วิธีการตรวจ 4.1 ขั้นตอนการทํspirometry 4.2 Acceptability criteria 4.3 Reproducibility criteria 4.4 การคัดเลือก spirogram เพื่อการแปลผล 4.5 ปญหาที่พบ 5. การแปลผล 5.1 คาคาดคะเน

Transcript of Guideline Pft

Page 1: Guideline Pft

แนวทางการตรวจสมรรถภาพปอด๑. สไปโรเมตรีย

Guidelines for Pulmonary Function Tests1. Spirometry

โดย สมาคมอุรเวชชแหงประเทศไทย

เนื้อหา1. บทนํ า

1.1 ทีม่าและความจํ าเปน1.2 วตัถปุระสงคของแนวทางการตรวจสมรรถภาพปอด1.3 ประเภทของการตรวจสมรรถภาพปอด

2. สไปโรเมตรีย2.1 คํ าจํ ากัดความ2.2 ขอบงชี้2.3 ขอหาม2.4 ภาวะแทรกซอน

3. ชนิดของ spirometer3.1 Volume-displacement spirometers3.2 Flow sensing spirometers3.3 Portable devices3.4 คุณสมบัติในการเลือก spirometer

4. วธิีการตรวจ4.1 ข้ันตอนการทํ า spirometry4.2 Acceptability criteria4.3 Reproducibility criteria4.4 การคัดเลือก spirogram เพือ่การแปลผล4.5 ปญหาที่พบ

5. การแปลผล5.1 คาคาดคะเน

Page 2: Guideline Pft

5.2 ข้ันตอนการแปลผล5.3 การจํ าแนกความรุนแรง5.4 การตอบสนองตอยาขยายหลอดลม

6. มาตรฐานของเครื่องมือและการควบคุมคุณภาพ6.1 หลกัเกณฑ การเลือกเครื่องมือ6.2 การควบคุมคุณภาพ

7. Appendices7.1 ตารางที่ 1 เกณฑมาตรฐานของเครื่อง spirometer7.2 ตารางที่ 2 Conversion factors from ATPS to BTPS7.3 ตารางที่ 3 สมการคํ านวณคาคาดคะเน (predicted values) ของสมรรถภาพปอดใน

ประชากรไทย7.4 ตารางที่ 4. คาคาดคะเน (predicted values) ของสมรรถภาพปอดในประชากรไทยแยก

ตามเพศ, สวนสูงและอายุ8. Further readings

Page 3: Guideline Pft

1. บทนํ า1.1 ทีม่าและความจํ าเปนของแนวทางการตรวจสมรรถภาพปอด

การตรวจสมรรถภาพปอด (Pulmonary Function Tests) เปนการตรวจที่สํ าคัญและมีประโยชนอยางยิ่งในกระบวนการวินิจฉัย, ประเมินและติดตามผลการรักษาโรคระบบการหายใจเชน โรคหดื, โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง, โรคปอดจากการทํ างาน เปนตน นอกจากนี้การตรวจสมรรถภาพปอดยังสามารถบงถึงการเสื่อมของการทํ างานของปอดกอนที่อาการแสดงทางคลินิกจะเริ่มปรากฏ เนือ่งจากปอดเปนอวัยวะที่มีความสามารถสํ ารองสูง อาการเหนื่อยจึงมักปรากฏหลังจากพยาธสิภาพในปอดเกิดขึ้นมากแลว

สํ าหรบัประเทศไทย ระดับความสนใจและการใชประโยชนของการตรวจสมรรถภาพปอดยงัไมกวางขวาง และยังไมมีเกณฑมาตรฐานที่แนนอน นอกจากนี้จํ านวนบุคลากรที่มีความรู ความสามารถในการตรวจไดถูกตองยังมีจํ านวนจํ ากัด สาเหตุดังกลาวเกิดขึ้นเนื่องจาก

1. ดานการตรวจ การตรวจสมรรถภาพปอดเปนการตรวจที่ตองอาศัยความรวมมือของผูปวยอยางมากในการออกแรงเปาอยางเต็มที่ (maximal effort) การสูดลมและการเปาตองท ําทางปากซึ่งไมใชส่ิงที่คุนเคยสํ าหรับคนสวนใหญ นอกจากนั้นจังหวะในการสูดลมและการเปามีความสํ าคัญมากเชนเดียวกัน

2. ดานผูควบคุมการตรวจ (technician) จ ําเปนตองมีความเขาใจ ความชํ านาญ และประสบการณ ในการตรวจ ผลการตรวจจึงจะเปนที่นาเชื่อถือ

3. ดานเครื่องมือตรวจ ในปจจบัุนเครื่องทดสอบสมรรถภาพปอดมีอยูจํ านวนมาก จึงเปนการยากส ําหรับผูที่มิไดปฏิบัติงานอยูในสาขานี้ที่จะติดตาม จึงเกิดปญหาในการเลอืกซือ้ และเลือกใชใหถูกตอง และสอดคลองกับความตองการและวัตถุประสงคของการใชงาน

จากเหตผุลดังกลาว จึงทํ าใหมาตรฐานการตรวจสมรรถภาพปอดในประเทศไทยมีความแตกตางกนัมาก ซึ่งจะทํ าใหเกิดผลเสียที่สํ าคัญ คือไมสามารถเปรียบเทียบผลการตรวจจากแหลงตางๆ ไดอยางมั่นใจ และถูกตอง

1.2 วตัถปุระสงคของแนวทางการตรวจสมรรถภาพปอดจากปจจยัดังกลาวขางตน คณะทํ างานของสมาคมอรุเวชชแหงประเทศไทย จึงไดรวมกันราง

แนวทางการตรวจสมรรถภาพปอดนี้ โดยมีวัตถุประสงค เพื่อเสริมสรางความรูและความเขาใจของการตรวจสมรรถภาพปอด แก บุคลากรทุกระดับที่เกี่ยวของ ต้ังแต แพทย พยาบาล นักวิทยาศาสตร ตลอดจนเจาหนาที่ผูปฏิบัติการตรวจ และดูแลรักษาเครื่องตรวจสมรรถภาพปอด และหวัง

Page 4: Guideline Pft

วาแนวทางการตรวจสมรรถภาพปอดนี้จะเปนจุดเริ่มตนที่สํ าคัญในการยกระดับมาตรฐานการตรวจสมรรถภาพปอดในประเทศไทย ตอไป

1.3 ประเภทของการตรวจสมรรถภาพปอดดวยเหตทุีป่อดเปนอวัยวะที่มีโครงสราง และหนาที่ซับซอน การตรวจสมรรถภาพปอดจึงมีวิธี

การและเครื่องมือที่ใชตรวจหลายชนิด โดยสรุปที่สํ าคัญ ไดดังนี้1. สไปโรเมตรีย (Spirometry) เปนการตรวจวัดปริมาตรของอากาศที่หายใจเขาและ

ออกจากปอด เปนการทดสอบสมรรถภาพปอดที่ใชบอยที่สุด เพราะทํ าไดงาย ใหขอมลูที่มีประโยชน เชื่อถือไดดีและใชเครื่องมือที่ไมซับซอน

2. การวัดปริมาตรความจุของปอด (Static lung volumes) เปนการวัดปริมาตรและความจุสวนตางๆ ของปอด ซึ่งวัดไมไดดวยการทํ า spirometry เชน residualvolume, functional residual capacity, total lung capacity ฯลฯ วิธีการตรวจซับซอนมากขึน้ และเครื่องมือที่ใชมีราคาแพงและตองการความชํ านาญในการใช วิธีที่นิยมคือ closed circuit helium dilution และ body plethysmography

3. ความจุการซึมซาน คารบอนมอน็อกไซด (Diffusing capacity for carbonmonoxide: DLCO) เปนการทดสอบกระบวนการซึมซานในปอด ซึ่งมี 2 ข้ันตอน คือตอนหนึง่ผานเยื่อบุถุงลม และผนังหลอดเลือดฝอย และอีกตอนหนึ่งซึมเขาเม็ดเลือดแดง วิธีการตรวจอาจใชวิธี single breath, steady state หรือ fractionalCO-uptake ประโยชน ของ DLCO คือ ชวยแยกโรคถุงลมโปงพอง จาก หลอดลมอักเสบเรื้อรัง โดย คา DLCO จะลดลงในโรคถุงลมโปงพองเนื่องจากมีความผิดปกติที่ผนงัถงุลมและหลอดเลือดฝอยในปอด นอกจากนี้ DLCO จะลดลงใน interstitial lungdiseases ทุกชนิด

4. การทดสอบภาวะหลอดลมไวเกินไมจํ าเพาะ (Nonspecific bronchialhyperresponsiveness) โดยการใช histamine หรือ methacholine มปีระโยชนในการวนิจิฉัยโรคหืด ที่ไมสามารถวินิจฉัยใหแนนอนไดดวยวิธีอ่ืน รวมทั้ง spirometryการทดสอบนี ้ควรทํ าในหองปฏิบัติการที่ชํ านาญ เพราะอาจเปนอันตรายตอผูปวยได

5. การตรวจความตานทานในทางเดินอากาศหายใจ (Airway resistance) วัดไดโดยใช body plethysmography ผูปวยโรคหืด หรือ โรคปวดอุดกั้นเรื้อรังจะมี ความตานทานในทางเดนิอากาศหายใจ สูงขึ้น ขอมูลสวนนี้ มักใชในงานวิจัย มากกวาในเวชปฏิบัติ ทั่วไป

Page 5: Guideline Pft

6. การตรวจความไวของศูนยการหายใจ (Respiratory center sensitivity) ศูนยการหายใจอาจมีความไวตอส่ิงเรา หรือส่ิงกระตุน ไดแก คารบอนไดอ็อกไซด หรือ ออกซิยเจน เปลีย่นแปลงไป วิธีทดสอบทํ าไดโดยวัดปริมาตรอากาศหายใจเขาออกเมื่อกระตุนดวย คารบอนไดอ็อกไซด ขอมูลสวนนี้ มักใชในงานวิจัย มากกวาในเวชปฏิบัติทั่วไป

7. การวิเคราะหกาซในเลือดแดง ระดบักาซในเลือดแดงชวยบอกถึงความผิดปกติในการแลกเปลี่ยนกาซเกี่ยวกับการรับ ออกซิยเจน และการกํ าจัด คารบอนไดออกไซด

8. การทดสอบการออกกํ าลัง (Cardiopulmonary exercise testing) เปนการทดสอบทีซ่บัซอน และยุงยากมากขึ้น โดยทั่วไปไมมีความจํ าเปนและไมไดชวยในการวินิจฉัยโรค นอกจากในกรณี ผูปวยโรคปอดอุดกั้นเรื้อรังบางรายที่กํ าลังพิจารณาใหการรักษาดวย อ็อกซยิเจน ระยะยาว หรือในรายที่จะเริ่มการฝกออกกํ าลังซึ่งเปนสวนหนึ่งของการรกัษา หรือเพือ่หาสาเหตุรวมของอาการเหนื่อยงายในผูปวย วามีสาเหตุหลักที่ระบบการหายใจ หรือ ระบบไหลเวียนเลือด

แนวทางการตรวจสมรรถภาพปอด นี้ จะกลาวในรายละเอียดเฉพาะในสวนที่เกี่ยวกับspirometry เนือ่งจากเปนการตรวจที่สามารถนํ าไปใชประโยชนไดอยางมาก โดยใชงบประมาณที่ไมสูงจนเกินไป และความผิดปกติของสมรรถภาพปอดที่ตรวจพบจาก spirometry สามารถนํ าไปสูการตรวจอื่น ๆ ที่จํ าเปนตอไป

2. สไปโรเมตรีย2.1 คํ าจํ ากัดความ

spirometry หมายถงึการตรวจสมรรถภาพปอดโดยวัดปริมาตรของอากาศที่หายใจเขาและออกจากปอด เครื่องมือที่ใชวัดเรียกวา spirometer กราฟทีแ่สดงความสัมพันธระหวางปริมาตรและเวลาเรียกวา spirogram (รูปที่ 1)

การตรวจวัดที่ไดจากการทํ า spirometry ประกอบดวย :- SVC (slow vital capacity) เปนประมาตรสูงสุดของอากาศที่หายใจออกอยางชา ๆ

จนสดุจากต ําแหนงที่หายใจเขาเต็มที่ มีหนวยเปนลิตรที่อุณหภูมิที่กาย, แรงดันบรรยากาศซึ่งอิ่มตัวดวยไอนํ้ า (BTPS)

- FVC (forced vital capacity) เปนปริมาตรสูงสุดของอากาศที่หายใจออกอยางเร็วและแรงเตม็ทีจ่นสุดจากตํ าแหนงที่หายใจเขาเต็มที่ มีหนวยเปนลิตรที่ BTPS ในภาวะปกติ

Page 6: Guideline Pft

FVC จะมีคาเทากับ SVC แต FVC จะนอยกวา SVC เมือ่มกีารอุดกั้นทางเดินอากาศหายใจหรือเมื่อผูทํ าการทดสอบไมพยายามเต็มที่

- FEV1 (forced expiratory volume in one second) เปนปริมาตรของอากาศที่ถูกขับออกในวนิาทแีรกของการหายใจออกอยางเร็วและแรงเต็มที่ จากตํ าแหนงหายใจเขาเต็มที่ FEV1 นีม้คีาเปนลิตร และที่ BTPS เชนเดียวกัน FEV1 นีเ้ปนขอมูลที่ใชบอยที่สุดในการตรวจสมรรถภาพปอด

- FEV1/FVC คํ านวณไดจากการนํ าคา FEV1 หารดวย FVC และคูณดวย 100 หนวยเปนเปอรเซนต เรียกไดอีกอยางหนึ่งวา percent FEV1 (%FEV1) เปนขอมูลดีที่สุดที่แสดงถงึการอุดกั้น ของหลอดลม

- FEF 25 – 75% (forced expiratory flow at 25 – 75% of FVC) เปนคาเฉลี่ยของอัตราการไหลของอากาศในชวงกลางของ FVC มหีนวยเปนลิตรตอวินาที หรือลิตรตอนาที ที่BTPS การทดสอบนี้มีความไวตอการเปลี่ยนแปลงในหลอดลมขนาดเล็กที่มีเสนผาศูนยกลางตํ่ ากวา 2 มม. ขอเสียคือ reproduce สู FEV1 ไมได มีความจํ าเพาะตํ่ า และจะยากตอการแปลผล ในกรณีที่มีการลดลงของ FEV1 หรือ FVC

- PEF (peak expiratory flow) เปนอตัราการไหลของอากาศหายใจออกที่สูงที่สุด จะเกดิขึน้ในชวงตนของการหายใจออกอยางเร็วและแรงเต็มที่จาก ตํ าแหนงหายใจเขาเตม็ที ่มหีนวยเปนลิตรตอนาทีหรือ ลิตรตอวินาที ที่ BTPS คา PEF นีอ้าจจะวัดไดดวยเครื่องมือที่เรียก Wright peak flow meter หรือ peak flow meter อ่ืน ๆ เชน mini –Wright ซึง่มรีาคาถูกกวาและมีขนาดกระทัดรัด

นอกจากนีอั้ตราการไหลของอากาศ อาจวัดเปนสัดสวนกับปริมาตรเรียกวา flow-volumecurve (รูปที ่ 2) ซึง่สามารถบันทึกไดทั้งในชวงหายใจเขาและหายใจออก จึงอาจเรียกเปน flow-volume loop ลักษณะของ flow-volume curve นี้จะ reproducible ในผูปวยแตละคน และจะแตกตางกันระหวางโรคปอดชนิดตางๆ (รูปที่ 3) flow-volume curve นีจ้ะประเมินความพยายามของผูปวยในการทดสอบไดชัดเจนกวา spirogram

คาตางๆ ที่ไดจากการทดสอบ spirometry ตองรายงานที่อุณหภูมิกายและแรงดันบรรยากาศ ซึ่งอิ่มตัวดวยไอนํ้ า หรือที่ BTPS หากไมไดรายงานที่ BTPS คาทีไ่ดจะตํ่ ากวาความเปนจริง (ดูทายบทความ)

2.2 ขอบงชี้ของการท ําสไปโรเมตรีย2.2.1 เพือ่การวินิจฉัยโรค

Page 7: Guideline Pft

1. ในผูทีม่อีาการ, อาการแสดง หรือผลการตรวจทางหองปฏิบัติการที่ผิดปกติ ซึ่งอาจเกดิจากโรคระบบการหายใจ ไดแก อาการเหนื่อย ไอ หายใจมีเสียงหวีดหวือ เจ็บหนาอก หรือ ตรวจรางกายพบเสียงหายใจผิดปกติ ทรวงอกผิดรูปหรือ ภาพรังสีทรวงอกผิดปกต ิ ความเขมขนของเม็ดเลือดแดงเพิ่มข้ึน หรือ ตรวจพบออกซิเจนในเลือดแดงต่ํ า หรือ คารบอนไดออกไซดสูง เปนตน

2. ในรายทีเ่ปนโรคที่มีผลตอการทํ างานของระบบหายใจ เพื่อประเมินความรุนแรง3. ในผูทีม่ปีจจัยเสี่ยงตอการเกิดโรคระบบการหายใจ ไดแก สูบบุหร่ี อาชีพที่เสี่ยงตอการ

เกดิโรคปอดจากการประกอบอาชีพ เชน ทํ างานเหมืองแร ฯลฯ4. ประเมินความเสี่ยงในการเกิดภาวะแทรกซอนดานระบบหายใจในผูปวยกอนการผา

ตัด

2.2.2 ติดตามการรักษาหรือการดํ าเนินโรค1. ติดตามผลการรักษา ไดแก ผลของยาขยายหลอดลมในผูปวยที่มีการอุดกั้นของ

หลอดลม ประเมินผลของยาสเตียรอยดในผูปวยหืดหรือ interstitial lung diseaseเปนตน

2. ติดตามการดํ าเนินโรค เชน ผูปวยที่มีการอุดกั้นของหลอดลม, interstitial lungdisease, neuromuscular disease เชน Guillain-Barre syndrome

3. ติดตามผูปวยที่มีอาชีพเสี่ยงตอการเกิดโรคระบบหายใจจากการประกอบอาชีพเสี่ยงตอการเกิดโรคระบบหายใจจากการประกอบอาชีพ

4. ติดตามผลขางเคียงของยาที่มีผลตอระบบการหายใจ เชน amiodarone2.2.3 ประเมินความทุพพลภาพ ในผูปวยทีเ่กดิโรคจากการทํ างาน ประเมินความเสี่ยง เพื่อทํ า

ประกันสุขภาพ2.2.4 การส ํารวจสขุภาพชุมชน และ การศึกษาทางระบาดวิทยา

2.3 ขอหามในการท ําสไปโรเมตรีย1. ไอเปนเลือด2. ภาวะลมรั่วในชองเยื่อหุมปอดที่ยังไมไดรับการรักษา3. ระบบหลอดเลือดหรือหัวใจทํ างานไมคงที่ ไดแก ความดันโลหิตสูง ที่ยังไมไดรับการ

รักษาหรือควบคุมไดไมดี, ความดันโลหิตตํ่ า, recent myocardial infarction หรือpulmonary embolism

4. เสนเลือดแดงโปง (aneurysm)ในทรวงอก ,ทองหรือสมอง

Page 8: Guideline Pft

5. เพิง่ไดรับการผาตัดตา เชน ผาตัดลอกตอกระจก6. เพิง่ไดรับการผาตัด ชองอก หรือชองทอง7. ติดเชือ้ในระบบทางเดินหายใจ เชน วัณโรคปอดระยะติดตอ8. สตรีมคีรรภ (ยกเวนในบางรายที่จํ าเปน)9. ผูทีอ่าการเจ็บปวยที่อาจมีผลตอการทดสอบสไปโรเมตรยี เชน คลื่นไสหรือ อาเจียน

มาก

2.4 ภาวะแทรกซอนจากท ําสไปโรเมตรียแมวาการตรวจสไปโรเมตรยีเปนการตรวจที่คอนขางปลอดภัย แตอาจพบภาวะแทรกซอน

ไดบางดังตอไปนี้1. ความดันในกระโหลกศีรษะเพิ่มข้ึน ซึ่งอาจทํ าใหเกิดอาการปวดศีรษะ เปนตน2. เวยีนหวั, มนึงง และในบางรายอาจมีอาการหมดสติได3. อาการไอ4. หลอดลมตบี โดยเฉพาะใน ผูปวยหืด หรือ ปอดอุดกั้นเรื้อรัง ที่ยังควบคุมอาการไมได

ดี5. เจ็บหนาอก6. ภาวะลมรั่วในชองเยื่อหุมปอด7. ขาดออ็กซยิเจน จากการหยุดใหชั่วคราวระหวางการตรวจ8. การติดเชื้อ

3. ชนิดของ Spirometerspirometer แบงตามลักษณะของการทํ างานได 2 แบบคือ3.1 Volume-displacement spirometers ใชหลกัการแทนที่ของสสารแลววัดปริมาตรที่เปลี่ยนแปลงไป โดยอาศัย

- การเคลื่อนที่ของถัง (bell) : water-sealed spirometer (รูปที่ 4)- กระบอกสูบ (piston) : dry rolling seal spirometer (รูปที่ 5)- เครื่องเปาไฟหรือเครื่องเสียง (bellow) : bellow spirometer (รูปที่ 6)

โดยทั่วไป spirometer ในกลุมนี ้จะใชงานงาย, มีความแมนยํ าสูง ดูแลรักษางาย และสามารถบันทึกผลการตรวจที่ไดลงในแผนบันทึกถาวรซึ่งสามารถทํ าการตรวจสอบดูความถูกตองในภายหลังได ขอเสียของ spirometer กลุมนีก้คื็อ ขนาดซึ่งใหญทํ าใหเคลื่อนยายลํ าบาก, ทํ า

Page 9: Guideline Pft

ความสะอาดและฆาเชื้อ (disinfect) ไดยาก และความเร็วของการบันทึกจะไมไวพอที่จะทดสอบPEF ได

3.2 Flow sensing spirometers ดวยความกาวหนาทางอีเล็กโทรนคิสและ microprocessor ท ําใหมีการพัฒนา

spirometer ใหมขีนาดเล็ก และเคลื่อนยายสะดวก flow sensing spirometer นีจ้ะอาศัย sensorทีบั่นทึกอัตราการไหล (flow) และจะค ํานวณเปลี่ยนแปลงสัญญาณนั้น ใหเปนปริมาตรอยางรวดเร็ว flow sensor ที่ใชบอยไดแก sensor ทีว่ดั อัตราการไหลโดย :

- อาศยัความแตกตางของความดันที่ลดลงเมื่อผานวัสดุที่มีแรงตาน เชน Fleischpneumotach หรือ orifice

- การเย็นลงของลวดที่รอน เชน hot wire pneumotach- นบัรอบการหมนุของกังหันและคํ านวณหาความเร็วของลม เชน turbine

pneumotachในปจจุบัน spirometer ชนดินีไ้ดรับความนิยมมาก เนื่องจากเครื่องจะคํ านวณคาตาง

ๆ ทีต่องการโดยอัตโนมัติ , เครื่องจะพิจารณาถึงคุณภาพและการยอมรับไดของการทดสอบแตละคร้ังตามเกณฑมาตรฐานบันทึกและเก็บขอมูล, คํ านวณคาคาดคะเนที่ตองการ , และใหผลการทดสอบซึง่จะพิมพและเก็บไวเปนหลักฐานไดทั้ง spirogram และ flow-volume curve คุณสมบัติเหลานี ้รวมกบัขนาดที่เล็ก เคลื่อนยายไดสะดวก รวมทั้งการดูแลทํ านุบํ ารุงไดงาย ทํ าใหเครื่องมือนี้ไดรับการยอมรับ และเปนที่นิยมมากขึ้น

ผลการทดสอบ ทั้ง spirometer กลุมนีข้ึ้นอยูกับความคงตัว (stability) ของ sensorและการ calibrate เครือ่งมือ รวมทั้งการแกไขปริมาตรและอัตราการไหลที่ไดเปน BTPS (ดูทายบทความ) เครือ่งมอืชนิดนี้เมื่อใชติดตอกันเปนเวลานานในผูปวยจํ านวนมาก ๆ ความแมนยํ าของcalibration จะเปลีย่นแปลงไป เนื่องจากมีละอองนํ้ าและความชื้นเพิ่มข้ึนที่ sensor

3.3 Portable devices เครื่อง spirometer ขนาดเลก็ ถูกนํ ามาใชมากขึ้นในการติดตามสมรรถภาพปอด และในการตดิตามผลการรักษาในผูปวย เชนโรคหืด สวนใหญใหผลการทดสอบที่เชื่อถือไดในการติดตามเปนอนุกรม (serial monitoring) ในผูปวยแตละราย แตความถูกตองแมนยํ าอาจมีปญหาไดเครื่อง spirometer ขนาดเลก็และพกพานี้เหมาะสํ าหรับใชเปนสวนตัว สามารถวัดมาตรตาง ๆ รวมทัง้ PEF ได เชนเดียวกับ spirometer ทัว่ไป ใชแบตเตอรี่ในการทํ างาน นอกจากนี้ยังสามารถจํ าขอ

Page 10: Guideline Pft

มลูซึง่จะน ําไปบันทึกพิมพผลการทดสอบดวยคอมพิวเตอรตอไปได ขอเสียคือบอบบาง และชํ ารุดเสยีหายงาย เมื่อไดรับการกระแทกหรือตกหลน

3.4 คุณสมบติัในการพิจารณาเลือก spirometerspirometer ทีเ่ลือกซื้อควรมีคุณสมบัติดังตอไปนี้- ควรเขาเกณฑมาตรฐานของสถาบัน หรือองคกรซึ่งเปนที่ยอมรับ เชน American

Thoracic Society (ATS), European Respiratory Society (ERS) ฯลฯ- ใชงานงาย- ปลอดภัยและมีประสิทธิภาพดี- calibrate งาย- ทนทาน- ตองการ maintenance นอย- มกีราฟ และคาบันทึกผลการทดสอบที่สามารถเก็บไวถาวรได- ใช sensor ที่ disposable หรือท ําความสะอาดฆาเชื้องาย- บริษทัทีจ่ ําหนายเชื่อถือไดในดานการบริการหลังการขาย รวมทั้งการฝกอบรมการ

ใชเครื่องมือในระยะแรก- มคูีมือการใชเครื่อง, การ calibrate , รวมทัง้การดูแลรักษาที่สมบูรณ และเขาใจ

งาย- สามารถใชคา คาดคะเนที่ตองการได โดยเฉพาะคาคาดคะเนที่ไดจากการสํ ารวจ

ในคนไทย- ราคาเหมาะสม

4. วธิกีารตรวจ4.1 ขัน้ตอนการทํ า spirometry4.1.1 การเตรียมผูปวย

เมือ่ผูปวยมานัดเพื่อทํ าการตรวจสมรรถภาพปอด ควรได รับคํ าแนะนํ าดังตอไปนี้1. ไมออกกํ าลังกายอยางนอย 30 นาทีกอนตรวจ2. ไมควรสวมเสื้อที่รัดทรวงอกและทอง3. หลกีเลีย่งอาหารมื้อใหญ อยางนอย 2 ชั่วโมง4. หยดุยาขยายหลอดลม

Page 11: Guideline Pft

สํ าหรับยา β2 – agonist และ anticholinergic ชนดิสดู ควรงดอยางนอย 6-8 ชั่วโมงกอนท ําการตรวจ สวนยา β2 – agonist ออกฤทธิ์ยาวชนิดรับประทาน, salmeterol, theophylline ควรหยดุอยางนอย 12 ชั่วโมง สํ าหรับยา theophylline ชนดิออกฤทธิ์ยาวควรหยุดอยางนอย 24 ชั่วโมงกอนทํ าการตรวจ แตถาผูปวยไมสามารถหยุดยาได หรือใชยากอนมารับการตรวจสมรรถภาพปอด โดยเฉพาะยา β2 – agonist ชนดิสดูควรบนัทึกเวลาที่ใชวาหางจากเวลาที่ไดรับการตรวจนานเทาใด เมือ่ผูปวยมารับการตรวจควรใหนั่งพักอยางนอย 15 นาที ซักประวัติการใชยาที่อาจมีผลตอการตรวจสมรรถภาพปอดโดยเฉพาะยาขยายหลอดลม บันทึกขอมูลที่ใชในการตรวจ เชนเพศ, อาย,ุ สวนสูง อาการตางๆ ที่มีผลตอการตรวจ เชน อาการเจ็บปวดตาง ๆ ถาเปนไปไดควรใหผูปวยงด นํ ้าชา,กาแฟ หรือเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีนอยางนอย 2 ชั่วโมง และงดทํ าในผูปวยที่เสพสุราหรือส่ิงเสพติด กรณีผูปวยสูบบุหร่ีควรใหงดบุหร่ีอยางนอย 2 ชั่วโมง

ส่ิงทีสํ่ าคญัในการวัดสวนสูงคือ ตองวัดในทาที่ถูกตอง เพราะถาไมถูกตองอาจทํ าใหไดคาผดิพลาดหลายเซน็ตเิมตรได ทาที่ถูกตองคือ ยืนสนเทาชิดกัน พยายามใหสนเทา, นอง, กนและหลงัชดิกบัเครือ่งวัด หนังตาลางของผูปวยตองอยูในระดับเดียวกับรูหู สํ าหรับผูปวยที่กระดูกสันหลงัผิดรูป เชน คด การวัด arm span จะไดคาทีถ่กูตองมากกวา โดยกางแขนออกทั้ง 2 ขางในทาหงายฝามอืในแนวขนาน วัดความยาวจากปลายนิ้วที่ยาวที่สุดถึงปลายนิ้วอีกขางหรืออาจกางแขนซายออกไปในทาหงายฝามือ แลววัดจากปลายนิ้วที่ยาวที่สุด มาถึงกึ่งกลางของกระดูกหนาอกตรงsternal notch แลวคูณ 2

4.1.2 การอธบิายและสาธิตวิธีการทดสอบการอธบิายและสาธิตวิธีการทดสอบที่ถูกตอง และเปนขั้นตอน มีความสํ าคัญมาก แมวา

ผูปวยจะเคยไดรับการทดสอบมากอนแลวก็ตาม จะไดเกิดความคุนเคย ไมประหมา เพื่อที่จะไดคาของการตรวจที่มีประสิทธิภาพ

เจาหนาทีค่วรจะแนะนํ าและสาธิตวิธีการทดสอบใหผูมารับการตรวจทราบกอน ดังขั้นตอนตอไปนี้:

นัง่ตวัและหนาตรง เทาทั้งสองขางแตะกับพื้น

หนบีจมูกดวย nose clip

หายใจเขาเต็มที่(จนถงึ total lung capacity)

Page 12: Guideline Pft

อม mouthpiece และปดปากใหแนนรอบ mouthpiece

หายใจออกใหเร็วและแรงเต็มที่จนหมด (จนถึง residual volume)

สูดหายใจเขาเต็มที่สํ าหรับเครื่องที่ทํ า flow volume loop ได

ท ําซํ ้าใหไดกราฟที่เขาเกณฑอยางนอย 3 กราฟโดยสามารถทํ าซํ้ าไดไมเกิน 8 คร้ัง

ตรวจสอบดูวาเขาเกณฑ acceptability & reproducibility หรือไม

4.2 Acceptability criteria1. เริ่มตนถูกตอง โดยหายใจเขาจนสุดแลวเปาออกใหเร็วและแรง การดูวาทํ าถูกตอง

หรือไมดูจากกราฟปริมาตร-เวลา ซึ่งตองมี extrapolated volume นอยกวา 5% ของ FVC หรือ0.15 ลิตร แตสํ าหรับเครื่อง spirometer ปจจบัุนคอมพิวเตอรจะคํ านวณให

2. หายใจออกไดเต็มที่ โดยดจูากกราฟปริมาตร-เวลา ซึ่งเวลาในการหายใจออกตองนานเพยีงพอ ซึ่งอยางนอยที่สุดคือ 6 วินาที และมี plateau อยางนอย 1 วินาที หรือมีเวลาหายใจออกนอยกวา 6 วินาที แตมี plateau อยางนอย 1 วินาที และจะตองไมมีอาการไอ, การรั่วออกของลมขณะเปาหรือมีส่ิงไปอุด mouthpiece เชนลิ้น ฟนปลอม (รูปที่ 7,8)

4.3 Reproducibiity criteriaเลือกกราฟที่ได acceptability criteria อยางนอย 3 กราฟมาพิจารณา

reproducibility โดยจะถือวา reproducibility เมื่อคาของ FVC ทีม่ากที่สุด ตางจากคา FVC ที่มีคารองลงมา ไมเกิน 200 มล. และคา FEV1 ทีม่ากทีสุ่ดตางจากคา FEV1 ทีร่องลงมาไมเกิน 200 มล.เชนเดียวกัน

4.4 การคัดเลือก spirogram เพือ่การแปลผลหลักการคัดเลือกผลที่ไดจากการตรวจเพื่อนํ ามาใชในการแปลผลนั้นตองผานขั้นตอน

ตามลํ าดับดังนี้ คือ ตองได acceptability criteria กอน โดยดูจาก spirogram และ flow-volume

Page 13: Guideline Pft

curve ใหไดตามเกณฑขอ 4.2 แลวจึงนํ ากราฟที่ได acceptability criteria มาพจิารณาวามีreproducibility criteria หรือไมโดยใชเกณฑขอ 4.3 เมื่อพบวามี reproducibility criteria จึงนํ าผลทีไ่ดมาทํ าการคัดเลือกคาเพื่อการแปลผลตอไปดังนี้

1. The best FVC เลอืกจากกราฟที่มีคา FVC มากที่สุด2. The best FEV1 เลอืกจากกราฟที่มีคา FEV1 มากที่สุด3. คาอื่นๆ เชน FEF 25-75% ใหเลือกจาก the “best test” curve ซึง่คอืกราฟที่มีคาผล

รวมของ FEV1 กบั FVC มากทีสุ่ด ในกรณีที่คา FEV1 และ FVC ทีสู่งสุดไมไดมาจากกราฟเดียวกัน

หมายเหตุ ในทางปฏบัิติทีไ่มใชงานวิจัย เพื่อความสะดวกอาจวิเคราะหเพียงกราฟเดยีว ควรจะเลือกกราฟที่มีคาผลรวมของ FEV1 กับ FVC มากที่สุด

4.5 ปญหาที่พบ4.5.1 ปญหาจากผูปวย

ปญหาที่พบบอยในการทดสอบ FVC ทีม่สีาเหตุมาจากผูปวย ไดแก- เปาไมเต็มที่- มีลมร่ัวรอบ ๆ mouthpiece- หายใจเขาหรือหายใจออกไมสุด- เร่ิมตนเปาชาหรือลังเล- ไอระหวางการเปา โดยเฉพาะในชวงวินาทีแรก- ล้ินไปอุด mouthpiece- มีการปดของ glottis- ท ําไมถูกตอง

4.5.2 ปญหาจากเครื่องมือปญหาทีพ่บบอยในการทดสอบที่มีสาเหตุมาจากเครื่องมือ จะขึ้นอยูกับชนิดของ

spirometer เชนใน volume-displacement spirometers อาจมกีารรั่วที่สายตอตาง ๆ หรือ ถาเปนชนิดที่มี kymograph เพือ่หมนุกระดาษ ก็จะตองรอใหกระดาษหมุนดวยความเร็วที่ตองการกอนที่จะใหผูปวยเริ่มเปา สํ าหรับ flow-sensing spirometers นัน้จะตองใหความสํ าคัญกับการcalibration

5. การแปลผล5.1 คาคาดคะเน (Predicted normal values)

Page 14: Guideline Pft

คาที่วัดไดจากการทํ า spirometry จะเปรียบเทียบกับคาคาดคะเนของคนปกติที่มีความสงู,อายุ, เพศ และเชื้อชาติเดียวกับผูปวยนั้น ๆ คา คาดคะเนที่ใชกันทั่วไป ไดแก

1. สมการ “ศิริราช” ซึ่งเปนคามาตรฐานสมรรถภาพปอดในคนไทย2. Knudson ของอเมริกา, Quanjer ของยุโรป ฯลฯ ซึ่งจะตองลดคาตาง ๆ ลง รอย

ละ 10-153. Lam ซึง่เปนคาปกติของคนจีนในฮองกง

คาคาดคะเนปกติที่ใชในการแปลผลในคนไทยแนะนํ าใหใชคามาตรฐานสมรรถภาพปอดทีไ่ดจากการศึกษาในประชากรไทย ตามตารางที่ 3 ทายบท คาปกติที่เคยใชกันสวนใหญเปนคาที่ไดจากชนผิวขาว (caucasian) เปนทีท่ราบกนัดีแลววาในชาวเอเชียคาเฉลี่ยเหลานี้จะตํ่ ากวาชาวผวิขาวทีม่ีอายุ, เพศและความสูงเทากัน รอยละ 10-15

5.2 ขัน้ตอนการแปลผล

C

inhale β2 –agonistsFEV1 imp ≥ 12%and ≥ 200 ml

FEV1 / FV

Low

Small airwaydisease

FVC

%

FEF25-75

Low

Normal or Increased

S

Normal

Normal

Low

Mixed

Restriction

Obstruction

Mixed

Yes

NO

Normalpirometry

reversibleairflow

obstruction

Irreversibleairflow

obstruction

Page 15: Guideline Pft

สามารถแยกความผิดปกติของ spirometry ออกไดเปน obstructive defect และrestrictive defect โดยอาศัยคา FEV1,FVC และ FEV1/FVC%

• Obstructive defect เชน asthma,COPD จะมี FEV1 ลดลง และ FEV1/FVC% ลดลง ในกรณทีีม่ีการอุดกั้นมาก ๆ และมีอากาศถูกขังอยูในปอดมากขึ้น คา FVCจะลดลงได

• Restrictive defect เชน interstitial lung disease, myasthenia gravis,kyphoscoliosis จะมปีริมาตรของปอดลดลง แตอัตราการไหลของลมหายใจออกจะอยูในเกณฑปกติ ดังนั้นแมคา FEV1 และ FVC จะลดลง แต FEV1/FVC% จะปกติหรือเพิ่มข้ึน

5.3 การจ ําแนกความรุนแรงของความผิดปกติ

FVC(%คาคาดคะเน)

FEV1

(%คาคาดคะเน)FEV1/FVC

(%)FEF25-75%

(%คาคาดคะเน)NormalMildModerateSevere

>8066-8050-65<50

>8066-8050-65<50

>7060-7045-59<45

>6550-6535-49<35

หมายเหตุ กรณผูีปวยอายุนอยกวา 50 ปใชคา >75%

รูปรางหรือลักษณะของ flow-volume curve จะมคีวามแตกตางกันระหวางobstructive และ restrictive defects นอกจากนี้การพิจารณา flow-volume loop ทีม่ชีวงหายใจเขาดวยนั้นจะชวยในการวินิจฉัยภาวะ upper airway obstruction (รูปที่6)

5.4 การทดสอบการตอบสนองตอยาขยายหลอดลม (reversibility test)ใหผูปวย สูดยาขยายหลอดลม β2 –agonist ผานทางกระบอกสูดยา (spacer) โดยใชยา

ขยายหลอดลม 2 puffs (เชน salbutamol 200 µg , terbutaline 500 µg) วธิกีารทํ า ใหกดยาขยายหลอดลม 1 puff เขา spacer แลวใหผูปวยสูดยาจาก spacer โดยคอย ๆ หายใจเขาจนสุด

Page 16: Guideline Pft

แลวกลัน้ไว ประมาณ 5-10 วินาที หรือใหนับ 1-10 แลวหายใจออก เสร็จแลวสูดอีก 1 คร้ัง หลังจากนัน้กดยาขยายหลอดลม อีก 1 puff ท ําเชนเดียวกับคร้ังแรก เสร็จแลวใหผูปวยพัก ประมาณ15 นาท ีจงึคอยมาทํ าการตรวจสมรรถภาพปอดซํ้ า ตามขั้นตอนขางตนซึ่งจะไดคาสมรรถภาพปอดหลงัไดยาขยายหลอดลม (post-bronchodilator spirometry)

การคํ านวณทํ าดังนี้

Percent reversible = FEV1หลงัใชยา - FEV1กอนใชยา × 100 FEV1กอนใชยา

ถา Percent reversible มคีาตั้งแต 12% ข้ึนไป รวมกับมีคา FEV1เพิม่ข้ึนตั้งแต 200 ม.ล. ใหถอืวาการอุดกั้นของหลอดลม เปนชนิด reversible

6. มาตรฐานของเครื่องมือและการควบคุมคุณภาพมาตรฐานของการตรวจสมรรถภาพปอดดวยเครื่อง spirometer ถอืวามีความจํ าเปนและ

สํ าคญัอยางยิง่สํ าหรับผูที่ทํ างานเกี่ยวของกับการตรวจสมรรถภาพปอด เนื่องจากถาขอมูลที่ไดไมถกูตองอาจกอใหเกิดผลเสียตอผูที่มารับการตรวจ ดังนั้นจึงตองมีการตรวจสอบและควบคุมใหไดมาตรฐานทุกขั้นตอน ต้ังแตการเลือกเครื่อง spirometer ทีจ่ะน ํามาใชในการตรวจสมรรถภาพปอดซึง่ตองไดมาตรฐาน เชนตามคํ าแนะนํ าของ American Thoracic Society (ATS) ในระหวางการใชงานตองมีการควบคุมคุณภาพของเครื่อง spirometer ใหท ํางานถูกตองอยูตลอดเวลา นอกจากนี้วธิกีารทดสอบทีถ่กูตองของผูที่มารับการตรวจ รวมทั้งการเลือกขอมูลที่ถูกตอง จะนํ าไปสูการแปลผลทีถ่กูตองตอไป ซึ่งทุกขึ้นตอนถือวามีความสํ าคัญ และจํ าเปนที่ผูปฏิบัติงานดานนี้จะตองทราบ

6.1 หลกัเกณฑการเลือกเครื่องมือspirometer ทีเ่ลอืกใชควรไดมาตรฐานเชนตามที่ ATS แนะน ํา (ตารางที่ 1) ซึ่งกอนซื้อควร

ขอขอมลูจากบริษัทที่จัดจํ าหนายวาเครื่องมือไดเกณฑ มาตรฐานที่แนะนํ าไว หรือไม โดยตองพจิารณาผลของขอมูลจากหองปฏิบัติการที่ตาง ๆกันรวมดวย

6.2 การควบคุมคุณภาพ

Page 17: Guideline Pft

การพฒันาคณุภาพของการตรวจวัดสมรรถภาพการทํ างานของปอด เพื่อใหไดผลการตรวจทีม่คุีณภาพอยูในมาตรฐานเปนที่ยอมรับ และนํ าไปใหอางอิงในหองปฏิบัติการอื่น ๆ ไดประกอบดวย

1. คุณภาพดานบุคลากร2. คุณภาพของเครื่องมือ3. คุณภาพดานสุขอนามัย

6.2.1 คุณภาพดานบุคลากร บุคลากรผูทํ าการตรวจสมรรถภาพการทํ างานของปอดจํ าเปนตองไดรับการฝกอบรม และแนะน ําเกีย่วกบัวิธีการใชเครื่องอยางละเอียด และถูกตองตามหลักวิชา เพราะนอกจากจะตองเปนผูใชเครื่องแลวยังตองดูแล ทํ าความสะอาดเครื่อง ตลอดจนคอยแกไขปญหา ตางๆ ที่อาจเกิดข้ึน เพื่อใหเครื่อง spirometer อยูในสภาพที่สมบูรณ ใหผลการตรวจวัดที่ถูกตอง แมนยํ า และไดมาตรฐาน ตลอดอายุการใชงานของเครื่อง ส่ิงทีเ่จาหนาที่ควรปฏิบัติ ไดแก

1. ศึกษาคูมือการใชงานของเครื่องอยางละเอียด2. ท ําการ calibration เครือ่งอยางถูกตองตามวิธี เปนประจํ า3. ท ําการตรวจวัดวาตาง ๆ ตามวิธี อยางเครงครัด ถูกตองและแมนยํ า4. ควรมกีารบนัทึกความผิดปกติ สภาวะและการเปลี่ยนแปลงตางๆ ที่เกิดขณะทํ า

การตรวจ กรณีมีความผิดปกติ ตองตรวจสอบวาเปนความผิดปกติจริงหรือเกิดจากความไมเขาใจวิธีการตรวจ เพื่อประโยชนของแพทยในการวิเคราะหขอมูล

5. ควรท ําสมุดสํ าหรับบันทึกขอมูลตางๆ ของเครื่อง เชน คา calibrate ของเครื่องในแตละครั้ง ปญหาที่เกิดขึ้นกับเครื่องและวิธีการแกไข เพื่อเปนขอมูลในการแกปญหาตอไป

6. เพือ่สงเสรมิประสิทธิภาพในการตรวจ เจาหนาที่ควรมีความรู ข้ันตํ่ าระดับมัธยมปลายหรือ เทียบเทา

7. หองปฏบัิติการนั้น ๆควรมีการปฏิบัติงานอยางสมํ่ าเสมอ และ หาขอมูล ใหม ๆ ในการตรวจ เพื่อจะได พัฒนาความรู และความสามารถ

8. เจาหนาที่ควรไดรับการฝกอบรมจากสมาคมอรุเวชชแหงประเทศไทย หรือสถาบันที่สมาคมอรุเวชช ใหการรับรอง

6.2.2 คุณภาพของเครื่องมือ

Page 18: Guideline Pft

การดแูลรักษาเครื่องตรวจสมรรถภาพการทํ างานของปอดประกอบดวยการ ดูแลเกี่ยวกบัมาตรฐานการท ํางานของเครื่อง การทํ าความสะอาดเครื่อง และการควบคุมคุณภาพการทํ างานของเครื่อง เพื่อใหไดผลการตรวจที่มีความถูกตองแมนยํ าและไดมาตรฐาน

1) Calibrationเพือ่ใหไดคาตาง ๆ ที่ถูกตอง แมนย ํา และไดมาตรฐาน จะตองมีการ calibrate เครื่อง

เปนประจํ า การ calibrate เปนการปรับคาตาง ๆ เพื่อความแมนย ําและถูกตองของเครื่อง โดยเทยีบกับคามาตรฐาน การ calibrate เครือ่งมีความสํ าคัญมาก จะตอง calibrate ทัง้คาปริมาตรและการจับเวลาของเครื่อง เปนประจํ า

หลักของการ calibrate เครื่อง มีดังนี้• Calibrate เครือ่ง กอนการใชงานทุกวัน อยางนอยวันละครั้ง• หากมกีารใชงานติดตอกันเปนเวลานาน ตอง calibrate เครือ่งทุก 4 ชั่วโมง• ถามกีารเปลีย่นแปลงของอุณหภูมิ, ความกดอากาศ และความชื้นสัมพัทธของอากาศ ก็ตอง

คอยเปลีย่นคาตาง ๆ เหลานี้ในเครื่องดวย ซึ่งหลังจากการเปลี่ยนคาแลวจะตองทํ าการcalibrate เครื่องใหมทุกครั้ง

• ควรจะมกีารตรวจสอบเครื่องดวยการตรวจวัดคาตาง ๆ ของเครื่องจากคนปกติที่ทราบคาตางๆอยูแลว เปรียบเทียบกับเครื่อง spirometer อ่ืน ๆ ภายในหองปฏิบัติการเดียวกัน แตตางหองปฏิบัติการ อยางนอยสัปดาหละครั้ง เพื่อเปนการตรวจสอบความ แมนยํ า

2) วธิกีาร calibrate เครื่อง spirometer1. เปดเครื่อง2. ใสคา วัน เดือน ป3. ใสคาอณุหภมู ิ ความกดดันของอากาศ และคาความชื้นสัมพัทธ ของอากาศในหองที่ทํ าการ

ตรวจในขณะนั้น4. ใชกระบอกสูบสํ าหรับ calibrate ปริมาตร 3 ลิตร ตอเขากับเครื่อง ทํ าการตรวจวัดคาปริมาตร

(โดยการดูที่คา FVC หรือ VC ทีห่นาจอ) ท ําการสูบอากาศเขาเครื่องอยางนอย 3 คร้ัง ดวยความเรว็ของการสบูที่แตกตางกัน เชน ประมาณ 1 วินาที, ประมาณ 6 วินาที และระหวาง 2-6วนิาที

5. สํ าหรับคาปริมาตรที่อานได แปรปรวนไดไมเกิน รอยละ 3 ของปริมาตรที่ใชในการ calibrateเชน ถาใชปริมาตร 3 ลิตร คาที่ไดควรจะอยูระหวาง 2.91 ถึง 3.09 ลิตร

6. พมิพคาที่ calibrate ไดในแตละครั้งเก็บเขาแฟมไว

Page 19: Guideline Pft

7. ถาคาที่ไดมีความแปรปรวนเกินกวารอยละ 3 ใหกลับไป calibrate ตามในขอ 4-5 ใหม จนกวาจะไดคาที่ถูกตอง

3) การ calibrate เครือ่งจับเวลาของ spirometer ท ําไดโดยการตรวจสอบการจับเวลาของเครื่อง เทียบกับนาฬิกาจับเวลาที่ไดมาตรฐาน

ควรตรวจสอบอยางนอย 3 เดือนตอคร้ัง และใหมีคาแปรปรวนไดไมเกิน 1 %

4) การดูแลทํ าความสะอาดเครื่องตรวจวัดสมรรถภาพการทํ างานของปอดควรดูแลรักษาความสะอาดอยูตลอด

เวลา โดยวิธีการทํ าความสะอาด spirometer แตละเครื่องจะมีความแตกตางกันบางตามชนิดของเครือ่ง ทัง้นีส้ามารถศึกษารายละเอียดไดจากหนังสือคูมือการใชงานของเครื่องนั้นๆ ซึ่งจะกลาวไวอยางละเอียดถึงการดูแลรักษา และทํ าความสะอาดเครื่อง โดยทั่วไป

6.2.3 การควบคุมคุณภาพดานสุขอนามัยเพือ่สุขอนามยัของผูปวยที่เขารับการตรวจ และของเจาหนาที่ที่ทํ าการตรวจจึงควร

ระมดัระวงัการติดเชื้อโรคจากผูปวยไปยังผูปวยอื่น ๆ และไปยังผูทํ าการตรวจดวย เครื่องตรวจสมรรถภาพปอดเปนอุปกรณที่ปลอดเชื้อ แตถาไมใหความระมัดระวังที่ดีพอก็อาจจะเปนแหลงแพรกระจายของเชือ้โรคได ดังนั้นในการตรวจวัดสมรรถภาพปอดควรทํ าในที่ที่มีอากาศถายเทที่ดี เพื่อจะไดไมเปนที่สะสมของเชื้อโรค และการใช spirometer กค็วรยึดหลัก universal precautions เอาไวดวย เพื่อปองกันการแพรกระจายของเชื้อโรคไปสูผูปวยอื่น

การแพรกระจายของเชื้อโรคที่อาจเกิดระหวางการตรวจสมรรถภาพปอด อาจเกิดจากการสัมผัสกับเชื้อโรคที่ติดอยูกับ mouth piece หรือทอสวนตน ๆ ควรระวังการติดเชื้อในระหวางการตรวจสมรรถภาพปอด ซึ่งไดแกการติดเชื้อของระบบทางเดินหายใจสวนตน, ตับอักเสบจากไวรัส บี , การติดเชื้อ HIV , วณัโรคปอด ฯลฯ ซึ่งตองใหความสํ าคัญ และควรมีมาตรการในการปองกนัและระมัดระวังเปนอยางดี

การปองกันการแพรกระจายของเชื้อโรค1. หองที่ทํ าการตรวจวัดสมรรถภาพการทํ างานของปอดควรอยูที่ที่มีอากาศถายเทได

ดี ในหองที่มีการระบายของอากาศไมดีควรพิจารณาติด HEPA filter

Page 20: Guideline Pft

2. ควรลางมอืใหสะอาดหลังการตรวจผูปวยทุกครั้ง และหลังจากการสัมผัสกับmouth piece ทีใ่ชแลว หรือสัมผัสกับผนังดานในของทอและอุปกรณตาง ๆ ของเครือ่ง หรืออาจใชการสวมถุงมือเพื่อปองกันการติดเชื้อ

3. หลกีเลีย่งการแพรกระจายของเชื้อโรคโดยการเปลี่ยน mouth piece ทกุครั้งสํ าหรับผูปวยแตละราย พิจารณาการใช filter

4. อุปกรณเครื่องใช เชน กระบอกเปา ทอตอ ตาง ๆ ตลอดจนตัวเครื่อง ควรทํ าความสะอาดและฆาเชื้ออยางสมํ่ าเสมอ ดวยวิธี disinfection หรือ sterilization

5. ในกรณทีีไ่มตองการทราบผลการตรวจขณะหายใจเขา ควรใหผูปวยหายใจออกจาก spirometer เพยีงอยางเดียว ไมตองใหผูปวยสูดหายใจเขาโดยผานเครื่อง

6. ในกรณทีีท่ราบแนชัดวาเปนผูปวยติดเชื้อระบบการเดินหายใจ ก็อาจปองกันโดยการใชผาปดจมูก หากเปนไปไดควรทํ าในชวงสุดทายของวัน หรือ สัปดาห เพื่อจะได พกัการใช เครื่องไวระยะหนึ่ง และจะไดถอดหัวเปาและอุปกรณตาง ๆออกไปท ําความสะอาดและฆาเชื้อโรค

7. โดยทั่วไปแลวจะไมทํ าการตรวจวัดสมรรถภาพการทํ างานของปอดในผูปวยวัณโรค ระยะลุกลาม และผูปวยปอดอักเสบ

Page 21: Guideline Pft

7. Appendices

ตารางที่ 1 เกณฑมาตรฐานของเครื่อง spirometer

Test Range/Accuracy(BTPS)

Flow Range(L/s)

Time(s) Resistance andBanck Pressure

Test Signal

VC

FVC

FEVt

Time zero

PEF

FEF25-75%

V

MVV

0.5 to 8 L + 3% of reading or + 0.050L.whichever is greater0.5 to 8 L + 3% of reading or + 0.050L.whichever is greater

0.5 to 8 L + 3% of reading or + 0.050L.whichever is greaterThe time point from which all FEVtmeasurements are takenAccuracy:+10% of reading or +0.400L/s,whichever is greaterPrecision:+5% of reading or +0.200L/s,whichever is greater7.0 L/s +5% of reading or +0.200L/s,whichever is greater+14.0 L/s +5% of reading or +0.200L/s,whichever is greater250 L/min at TV of 2 L within +10% ofreading or +15% L/min.whichever is greater

Zero to 14

Zero to 14

Zero to 14

Zero to 14

+14

Zero to 14

+14+3%

30

15

1

15

15

12 to 15

Less than 1.5cmH20/L/s

Less than 1.5cmH20/L/sBack extrapolation

Same as FEV1

Same as FEV1

Same as FEV1

Pressure less than+10 cm H20 at2-L TV at 2.0 Hz

3-L Cal Syringe

24 Standardwaveforms3-L Cal Syringe24 standardwaveforms

26 flow standardwaveforms

24 StandardwaveformsProof frommanufactureSine wave pump

Page 22: Guideline Pft

ตารางที่ 2. Conversion factors from ATPS to BTPS

SPIROMETER TEMPERATURE SATURATED WATER VAPOUR BTPS FACTOR (Celsius) (mmHg)

17181920212223242526272829303132

14.515.516.517.518.719.821.122.423.825.226.728.330.031.833.735.7

1.1181.1131.1081.1021.0961.0911.0851.0801.0751.0691.0631.05710.511.0451.0391.032

Page 23: Guideline Pft

ตารางที ่3. สมการคํ านวณคามาตรฐานสมรรถภาพปอดในประชากรไทย

PARAMETERS EQUATIONS* R2 SEEFVC (L) male -2.601+0.122A-0.00046A2+0.00023H2-0.00061AH 0.67 0.4341 female -5.914+0.088A+0.056H -0.0003A2-0.0005AH 0.62 0.3238FEV1 (L) male -7.697+0.123A+0.067H -0.00034A2-0.0007AH 0.70 0.3716 female -10.6+0.085A+0.12H -0.00019A2-0.00022H2-0.00056AH 0.68 0.2759FEF 25-75% (L/s) male -19.049+0.201A+0.207H-0.00042A2-0.00039H2-0.0012AH 0.42 0.8828 female -21.528+0.11A+0.272H -0.00017A2-0.0007H2-0.00082AH 0.46 0.6642PEF (L/s) male -16.859+0.307A+0.141H-0.0018A2-0.001AH 0.44 1.5437 female -31.355+0.162A+0.391H -0.00084A2-0.00099H2-0.00072AH 0.29 1.1175FEV1/FVC (%) male 19.362+0.49A+0.829H-0.0023H2-0.0041AH 0.24 5.3638 female 83.126+0.243A+0.084H+0.002A2-0.0036AH 0.22 4.9857* A= age (y); H= height (cm.)Source: Dejsomritrutai W, Nana A, Maranetra N, et al. Reference spirometric values for healthylifetime nonsmokers in Thailand. J Med Assoc Thai 2000; 83: 457-466.

Page 24: Guideline Pft

รูปที่ 1. Spirogram

Page 25: Guideline Pft

รูปท่ี 2 . Flow – volume curve

Page 26: Guideline Pft

รูปที่ 3. Flow - volume loop ในกรณีตาง ๆ รวมทั้ง upper airway obstruction

Page 27: Guideline Pft

รูปที่ 4. Water – sealed spirometer

Page 28: Guideline Pft

รูปที่ 5. Dry rolling seal spirometer

Page 29: Guideline Pft

รูปที่ 6. Bellow spirometer

Page 30: Guideline Pft

รูปที่ 7. ตัวอยางของ acceptable curve

Page 31: Guideline Pft

รูปที่ 8. ตัวอยางของ unacceptable curve

Page 32: Guideline Pft

8. Further readings1. American Thoracic Society (ATS). Statement on standardisation of spirometry – 1994

update . Am J Respir Crit Care Med 1995;152:1107-39.2. Quanjer PhH, Tammeling GJ, Cotes JE, et al. Standardized lung function testing. Eur

Respir J 1993;6(suppl 16):1-100.3. Crapo RO. Pulmonary function testing. N Engl J Med 1994;331:25-30.4. Knudson RJ, Lebowitz MD, Holberg CJ, Burrows B. Changes in the normal maximal

expiratory flow volume curve. Normal standards variability and effect of age. Am RevRespir Dis 1976;113: 587-600.

5. Knudson RJ, Lebowitz MD, Holberg CJ, Burrows B. Changes in the normal maximalexpiratory flow volume curve with growth and aging. Am Rev Respir Dis1983;127:725-34.

6. Lam KK, Pang SC, Allan WGL, et al. A survey of ventilatory capacity in Chinesesubjects in Hong Kong. Ann Hum Biol 1982;9:459-72.

7. Dejsomritrutai W, Nana A, Maranetra N, et al. Reference spirometric values forhealthy life time nonsmokers in Thailand. J Med Assoc Thai 2000;83:457-66.

Page 33: Guideline Pft

ตารางที่ 4. คาคาดคะเน (predicted values) ของสมรรถภาพปอดในประชากรไทยแยกตามเพศ, สวนสูงและอายุFVC(L): MaleHeight (cm)

Age (y)140 145 150 155 160 165 170 175 180

1015202530354045505560657075

2.132.422.632.762.822.842.812.752.672.592.512.442.42.4

2.372.652.852.973.023.022.992.922.832.742.652.582.532.51

2.622.9

3.083.193.233.233.183.1

3.012.92.8

2.722.662.64

2.93.163.333.433.463.453.393.3

3.193.082.972.872.8

2.78

3.183.433.6

3.683.713.683.613.513.393.263.143.032.952.91

3.493.733.9

3.963.973.933.843.733.6

3.463.323.2

3.113.06

3.824.044.184.244.244.194.093.973.823.673.523.393.283.21

4.174.384.5

4.554.534.464.364.224.063.893.733.583.463.38

4.544.734.844.874.844.764.644.484.314.133.953.793.663.56

Page 34: Guideline Pft

FEV1(L): MaleHeight

Age140 145 150 155 160 165 170 175 180

1015202530354045505560657075

1.832.1

2.282.382.412.382.3

2.172.021.841.651.451.271.1

2.062.312.472.552.562.522.432.292.131.951.761.561.381.22

2.312.532.672.732.732.672.562.422.252.061.871.671.491.34

2.582.772.882.922.9

2.822.7

2.542.372.171.981.781.611.45

2.863.033.113.123.082.982.852.682.492.292.091.891.721.57

3.173.3

3.353.343.273.15

32.822.622.412.22

1.831.68

3.493.583.6

3.573.473.333.162.962.752.532.312.111.931.79

3.833.893.883.813.683.523.323.112.882.652.422.222.041.89

4.194.214.164.063.913.723.5

3.263.022.772.542.322.141.99

Page 35: Guideline Pft

FEV1/FVC (%): MaleHeight (cm)

Age (y)140 145 150 155 160 165 170 175 180

1015202530354045505560657075

88.2488.7589.0889.2489.2389.0488.6788.1687.4586.5785.5284.382.9181.34

88.7989.0289.1189.0888.9288.6488.2387.6987.0286.2385.3

84.2683.0881.78

89.3889.2989.1388.8988.5688.1687.6887.1286.4885.7584.9584.0783.182.06

9089.5889.1488.6688.1587.6187.0486.4485.8185.1584.4583.7382.9782.18

90.6689.8889.1388.487.6886.9986.3185.6685.0284.483.883.2282.6682.12

91.3590.289.1188.187.1586.2885.4884.7584.0983.582.9982.5482.1781.87

92.0990.5289.0887.7686.5685.4984.5483.7283.0382.4682.0181.6981.4981.42

92.8790.8689.0387.3885.984.6183.582.5781.8181.2480.8580.6480.680.75

93.6991.2188.9686.9585.1883.6482.3481.2880.4579.8679.579.3979.5179.86

Page 36: Guideline Pft

FEF25-75% (L/sec): MaleHeight

Age140 145 150 155 160 165 170 175 180

1015202530354045505560657075

2.322.783.113.323.413.423.333.182.972.722.432.131.821.51

2.633.033.313.483.543.523.423.263.052.812.542.261.981.72

2.963.3

3.533.643.673.623.5

3.333.122.882.632.372.131.91

3.323.593.753.823.8

3.723.583.393.182.942.7

2.472.252.07

3.73.9

3.994

3.943.823.653.443.222.982.752.542.362.21

4.114.224.244.194.083.923.723.493.253.012.792.592.442.33

4.534.564.514.394.224.013.783.523.273.032.812.622.492.42

4.994.924.794.6

4.374.113.833.553.273.022.8

2.632.522.48

5.475.3

5.084.824.514.2

3.883.563.26

32.782.612.522.51

Page 37: Guideline Pft

PEF (L/min): MaleHeight (cm)

Age140 145 150 155 160 165 170 175 180

1015202530354045505560657075

249282342

386.4417435

442.2440.4432

417.6399

379.2358.2338.4

282342

386.4417435

442.2440.4432

417.6399

379.2358.2338.4321.6

315374.4418.2447

464.4470.4468

458.4443.4424.8404.4384

364.8394.2

348406.8449.4477.6493.8499.2495.6484.8469.2450429

408.6390.6375.6

381438.6480.3507.6522.6526.8522

510.6493.8474453

432.6414.6400.8

414471

511.8538.2551.4554.4548.4535.8518.4498

476.4455.4438

424.8

446.4502.8543

567.6580.2582

574.8561

541.8520.8498.6477.6459.6447

479.4535.2573.6597.6608.4609

600.6585

565.2543

519.6498.6480.6468

512.4567

604.8627

637.2635.4625.8609588564540

518.4500.4487.8

Page 38: Guideline Pft

FVC(L): FemaleHeight (cm)

Age140 145 150 155 160 165 170 175 180

1015202530354045505560657075

1.982.162.282.352.372.362.312.262.192.122.062.02

22.02

2.192.372.482.542.562.542.492.432.352.762.212.162.142.16

2.42.572.682.732.742.722.662.592.512.432.362.3

2.282.28

2.612.782.882.922.932.892.832.752.662.582.5

2.442.42.4

2.822.983.073.113.113.07

32.912.822.722.632.562.522.52

3.033.183.273.3

3.293.243.163.072.962.862.762.692.642.63

2.243.383.463.483.463.4

3.323.213.13

2.892.8

2.752.72

3.453.583.653.663.633.563.473.363.243.123.012.912.842.82

3.653.783.833.843.8

3.723.623.5

3.373.243.123.012.942.9

Page 39: Guideline Pft

FEV1 (L): FemaleHeight (cm)

Age140 145 150 155 160 165 170 175 180

1015202530354045505560657075

1.791.962.072.122.132.1

2.041.951.861.761.661.571.5

1.46

1.992.142.232.262.262.222.142.061.961.851.761.671.611.58

2.22.332.4

2.422.392.342.262.162.061.951.861.781.721.7

2.442.532.582.582.542.472.382.272.162.051.961.881.831.82

2.682.752.772.752.692.62.5

2.382.262.152.061.981.941.94

2.942.982.972.922.852.742.622.5

2.372.262.162.082.052.05

3.223.223.193.113.012.892.762.622.482.362.262.182.152.16

3.513.483.423.313.193.042.892.742.592.462.352.282.242.26

3.823.763.653.523.373.2

3.032.862.7

2.562.452.372.342.36

Page 40: Guideline Pft

FEV1/FVC (%): FemaleHeight (cm)

Age140 145 150 155 160 165 170 175 180

1015202530354045505560657075

91.7991.1490.5289.9189.3388.7688.2187.6887.1886.6986.2285.7785.3484.92

92.38.91.4790.6189.8189.0688.3887.4587.1786.6686.285.885.4685.1784.94

90.0291.890.6989.6888.7687.9387.286.5786.0485.685.25

8584.8684.8

93.6992.1690.1789.5288.487.4286.5885.8785.384.8684.5787.4184.3884.5

94.492.5490.8489.33

8886.8485.8785.0784.44

8483.7483.6683.7584.02

95.1692.9390.9189.1287.5486.1985.0684.1683.47

8382.7682.7482.9483.36

95.9793.3490.9788.8787.0485.4784.1783.1382.3681.8681.6281.6581.9482.5

96.8293.7791.0288.686.4884.6783.18

8281.1280.5680.3280.3880.7581.44

97.7294.2191.0788.2985.8683.7982.0880.7379.7479.1178.8378.9279.3680.16

Page 41: Guideline Pft

FEF25-75% (L/sec) : FemaleHeight (cm)Age

140 145 150 155 160 165 170 175 1801015202530354045505560657075

2.722.862.932.942.9

2.822.7

2.562.4

2.232.051.861.741.61

3.013.113.153.133.062.962.832.682.512.342.172.011.881.77

3.33.353.353.3

3.213.082.942.772.6

2.422.262.111.981.89

3.573.583.543.453.333.183.012.832.652.472.312.172.051.98

3.843.8

3.723.593.433.263.072.872.672.492.332.192.092.03

4.14.013.883.713.523.313.092.882.672.472.312.172.072.03

4.364.214.023.813.583.333.092.852.622.422.252.122.03

2

4.64.394.153.893.613.333.062.792.552.332.152.021.931.91

4.844.564.263.953.633.31

32.7

2.442.2

2.011.871.791.78

Page 42: Guideline Pft

PEF (L/min): FemaleHeight (cm)

Age140 145 150 155 160 165 170 175 180

1015202530354045505560657075

257.4283.8303315321

321.6317.4309

297.6283.8268.2251.4234

217.2

282.6307.2324

334.8339339

334.2325.2313.8300285

268.8252.6237

307.2329.4343.8353.4356.4355.2349.2340.2328.8315300

284.4293.4255

331.8351.6364.2370.8372.6369.6363

353.4341.4327.6313.2298.2283.8271.2

355.8372.6383.4388.2387.6383.4375.6364.8352.8338.4324

310.2296.4284.4

379.8393.6401.4403.8401.4396

386.4375

361.8348

333.6319.8306.6295.8

403.2413.4418.8418.2414

406.8396

383.4369.6355.2340.8327315

304.8

426433.2435432

425.4415.8403.8390375360

345.6331.8320.4311.4

448.2451.8450

444.6435.6423.6409.8394.8378.6363348

334.8323.4315.6