Gramatica de La Lengua Latina Valenti Fiol
-
Upload
aquijorgex -
Category
Documents
-
view
456 -
download
50
Transcript of Gramatica de La Lengua Latina Valenti Fiol
Eduardo Valentí Fiol (t)Catedrático de Enseñanza Media
GRAUÁTICADE LA
tB oscHt
LJ
LEI\GI-]A LATINAMorfolo gía y Nociones de Sintaxis
Décima edición
' r{V ztullqtq 0.( tt¡"" l
iil.. l. Le L¡ttcue Lerwe. - El Latín fue primitivamente la lengua hablada en elQ t.ncio, pequeña comarca de la Italia central, a la orilla izquieiaa del Tíber. Esta
,1 lcngua, iunto con otros dialectos, como el osco y el umbro, formaba la rama itá-r1 llcri de Iá gran familia de Ienguas indoeuropeas que se extendió por toda Europar! y ¡rarte del Asia, y cuyos otros principales representantes son el sánscrito, el ira-'/ ¡rio. el srieeo. el eslavo. el báltico. el sermánico v el celta..l Las"arm"as romanas hicieron la iortúna del latíri. La ciudad de Roma, que empezó
xicndo hacia el siglo VIII antes de Jesucristo un pequeño pueblo de agricultores, seI con-virtió pronto en capital del Lacio y extendió después su autoridad sobre toda laI rrcnínsula- italiana. Lás suerras coir Cartaeo le- dieron el dominio sobre ela Mcditerráneo occidental. E"soaña. Norte de Áfñca v costas meridionales de Francia.1 J,os países de la parte orientál dei Mediterráneo no tardaron en caer bajo la influen-' r'ia del nuevo poder y pronto se convirtieron en provincias romanas.. En el siglo I antes de J.C., Roma, convertida
-en cabeza de un imperio mundial, se
¡f rlio las instituciones adecuadas a su nueva función. El régimen imperial fue estableci-! rl,r cn sus líneas esenciales por Julio César y su sucesor Augusto. En aquel tiempo elY Ir¡rperio se extendía sobre lo que hov son los países siguientes: Italia, España yÚ l'ortugal, Francia, Gran Bretañá, Bélfrca, proviricias aleñranas del Rin, Bohemiá,
/ s['la. ralestma. tsrDto v costa mectrterTanea (lel Arnca.Q U lensua oficial dseste lmperio era el latín. que paulatinamente fue suplantan-j tkr.las viejás lenguas indígenas; peqo en.los paísesbriéntales del Mediterr:í,nebdomi-tk¡ las vieiás lensuas indísenas: pero en los naísesbrientales del Mediterr:íneo domi-
¡l¿rba el güego,gú" por su-alta si[r¡ificación cbmo lengua de cultura, pudo resistir ven-j rraba el griego, que por su-alta sig4ificación cbmo lengua de cultura, pudo resistir ven-
¡l tujosaménte a lá expansión del idioma romano. Así el latÍn se extendió de preferencia- ¡ror el Occidente europeo.o¡ Err estas regiones el latín fue evolucionando lentamente y adaptándose a las par-t ticularidades liñeüísticas de cada una de ellas. Al romperse la"unidád del Imperio ánte
cl empuje de los pueblos nórdicos, desapareció el principal sostén de la unidad lin--¡ g(ifstica y se hizo posible la aparición de un sinnúmero de dialectos que con el tiem-.0 lro habían de convertirse en las lenguas romances modernas.lI Nuestra lensua esnañola no es-más oue la lengua imperial de Roma modificada{ ¡xrr el genio pa}ticulár de nuestro puebio y por iás divérsas influencias que desdef enlonces se han ejercido en nuestro país.
tY Estudiar el lafín es, pues, ala vei estudiar el idioma de nuestros antepasados, la' li¡cnte de nuestra lengua actual y el lazo de parentesco que la une con las dem¿ís len-
O guas modernas del Oóidente de"Europa, esp'ecialmente dl portugués, el francés, el ita-ó liano v, en cierta medida, el inelés. Es, adem¡ís, estudiar el vehículo de la cultura euro-,$ pca nioderna y el medio de qué se ha valido durante siglos, y se vale todavía la Iglesia
' R<¡nrana para ejercer su autoridad y definir su doctrina.c? 2. EL'Ar¡esEro LArINo. - EI alfabeto latino, derivado de un alfabeto griego, es,
(> escncialmente, el mismo que el español. Hacia el siglo I de nuestra era constaba de
-los
23 signos siguientes:
= A B C D E F G H I KL M N O P Q R S TVXY Zñ abcdef Chik lmnopqrstuxyz
i En muchas ediciones modernas de textos latinos se usa, además, la I para designara.l sonido de la i consonante; ejemplos: juvenis, jam. También suelen distinguirse los dos
& ¡Prbtn
GENERAL¡DADES
'J Srriza, países danubianos de la Europa Central,.Península Balcánica, Asia Menor,J Siria. Palestina. Eeinto v costa mediterránea del Africa.Siria, Palestina, Egipto y costa mediterránea del
dü,sLg*w1
l l ' t l ' t t t so ¡N Esr¡ñ¡
O 1999, Editorial Bosch, S.A.Comte d'Urgell' 5l bis0801 I BarcelonaDepósito legal: B. 41.849-2003ISBN: 84.767 6-584-3
Prohibida la reproducción total o parcial de esta obra,por cualquier medio o en cualquier soporte sin con.sentimiento expreso del propietario del copyright,
PRrNr¡n rN Sp¡tN
+rF_¿
furcsir, S.A. - ( l i ronir, 206 - 08201 S¡I.¡. lel l (Birrce lonu)
ct:_:'t ¡i
oclusivas I Sordas't sonoras
NasalesFricativasLíquidas
Labiales Dentales Guturales
pbmf
tdn
S'Z
l , r
c, k,9oE
valores delau, escribiendo v cuando es consonante, como envidm, y a cuando vocal,como en ¡¡¡lda, Nosotnrs mantendremos el signo i para los dos sonidos, vocálico y con-sonante, pero distinguiremos, para evitar confusiones, entre uvocal y ? consonante.
3. VocALEs. - Las vocales latinas son cinco, como en castellano:
. aeiou
Su pronunciación es sensiblemente la misma que en nuestra lengua. Las voca-les i, u, ante otra vocal y formando sílaba con ella, tienen valor consonántico.Cuando ¿¿ sea consonante, la escribiremos v.
4. DrproNcos. - En latín se encuentran los diptongos siguientes: ae, Au, oe ymenos frecuentes, ei, eu, ui,
Ae, oe se escriben a veces @, @,! en latín vulgar y tardío se pronunciaban e;ejemplo: rosae (rose), proelium Qtrelium). Para mantener el uso clásico hay quepronunciar muy rápidamente la e, con objeto de formar una sola sílaba.
5. Co¡!,tsoNANTES. - Las consonantes latinas se clasifican del modo siguiente:
h, que primitivamente marcaba una aspiración, perdió pronto, como en cas-tellano. toilo valor fonético.
.r es una letra doble que puerde representar cs o gs.
ó. Pno¡.IUNcrncIóN DE LAS CoNSoNANTES. - Se pronuncian en seneral como lascastellanas, pero si se quiere mantener, en lo pósible, la pronu'nciación clásica,deben tenerse en cuenta las particularidades siguientes:
l" c, g ante e, i se pronuncian del mismo modo que ante a, o, a; ejemplos:Cícero (pr. quíquero), genus (pr. guenus), agito (pr. águito).
2" ll se pronuncia como dos eles, ejemplos; ille (pr. il-le), vallum (pr. val-lum).3" u se pronuncia como ¿¿ consonántica: rtir (pr. uir), vulnus (pr. uulnus).4" Después de q y g la z se pronuncia siempre, con un sonido rápido; ejem-
plos: quartus (pr. cuartus), queror (pr. cuéror), sanguis (pr. sangüis).5" ch se pronuncia como c sencilla; ejemplos; pulcher (pr. púlquer), machina
(pr. mdquina).6" z equivale al sonido ds; ejemplos; gaza (pr. gadsa), Zama (pr. dsama).
7. Ce¡rrIolo. - a) De las vocales. El latín distingue entre vocales largas y bre-ves, segrin el tiempo que se tarde en pronunciarlas. La cantidad larg*a dé unavocal se indica por medio del signo - colocado encima de ella:
áéióü
La cantidad breve, por medio del signo - ;
áéióü
PRONUNCIACIÓN
Los diptongos son siemore larsos.b) De [as silabas. Una sílah_a-es"larga en los tres casos siguientes:Cuando contiene una vocal larga: -
é-ra-di-co, r¿-mus
Cuando contiene un diptongo:
cae-lum, proe-lium, lau-de
Cuando su vocal, aunque breve, va seguida de dos consonantes:
ter-ra, pul-cher
una sílaba es breve cuando lo es su vocal y ésta no va seguida de dos conso-nantes:
dó - mí- nus, c é-lé- rí- t as
8. AcsNro. - Para el.acento prosódico latino valen las siguientes reglas:
l" Los monosílabos son acentuados, excepto las preposiciones, conjuncionesy enclíticas. Ejemplos: réx, rús, et vóx, cum sfié, popúldi-que.
2o Los bisílabos se acentúan en la primera sílaba: Ejemplos: cór-pus,'d-mo,só-ror.
_. 3" J-os polisílabos se acentúan en la penúltima sílaba, si ésta es larga.E.iemplos: a-ml-cus, prae-ter-mit-to, aes-ti-md-re.. _ Si la penúltima es treve, el acento cae sobre la antepenúltima. Ejemplos:
dó-mí-nus, ptÍr-vú-lus, dú-cé-re.
4" Cuando a.qna pqlabra se une una enclítica, el acento cae en la sflaba queprecede a la enclítica. Ejemplos: Senatus populús-que, pdter matér-ve.
GRAMÁTICA DE I^A. LENGUA I-{TINA
t l oRForoGtA
9. P¡nrns DB L/r oRAcIóN.-L¿s partea dc le oación co letín ¡m oc.ho:übsl.entivq adjetivq prurombrq verbo, edvcrbio, prepoeición, conjunción c in,lrjeccióo.
I¡s partes de la cecióo ce diüden cn v¿riablec c inveriablea Son varieblcs:¡bstantivq adjgtivq pronombre y verbo.
Son invariables: adverbio, prepcición, curjuncióo e intdección.El latín carece de artículo, y en la traducción al cestellano hay quc nrpürlo
ll aentido nc indicerá cn cada ca¡o ei debemq usar el artículo defnido o c[¡nde,ánido. Aeí rosa deberá traduciree, eegúa loe ca¡os, h toita o ur,z, ros¿; anici, losamigcls o unos amígo*
10. GÉ¡r¡nos. - El letín pccc trer géncro: mosctlJino, fcmcñw y ¡wurto.En general gm ma¡culinc loc ambrce dc v¿ró¡ y oúcio dc varón, pueblog
ríor, vientc y mese&Sou femeninc lc dc mujer y oÍcia dc nujer, írbolca, ciudadee, peftec c ielaeLa nmbres neutr6, que por lo común ¡¿ refiere¡ t c(E¡tc i¡¡nim¡d¡q ¡udeo
dístinguirsc dc la dcmá¡ ptr terninacimeo especialca
11. N(n¡ano.-La¡ palabrar variablc¡ tieoen co l¿dn do¡ númcroq moco castdla-no, síngtbr y phnaL
12. Cesos. -Ilrs dietinta! fi¡ncimes qu" un aombrc puede dcacmpeñer cola oración, gue eo ca¡tellano se e¡presao por medio de prepoeicionee, en latfo¡c indica¡ medientc terminaciones distintas, ll¡madas dcsínc¡cias. La¡ forma¡que revisten la nombre¡ d tomar la¡ distintas desínencia4 s lbm¡n c¿sos. El¡ombre latino tiene eeis crsoe, e aabcr:
Nocninativo, Vocativo, Acrrsativo, Geoitivo, Dativo y Ablativo.
l,r. L.r oncr¡NacróN.-El orjunto dc lo ¡ei¡ ca¡c en guc un nombrcpuede encontrarse, tanto co eingular oomo co plural, recibe d -rombre ded¿clin¿ción.
14. Tel,rA, R fz. - I.o gue queda de un nombre al eeparar de él las desine¡,ciao de cano, recibe cl nombre de uma. Asi rosa-, domino-, leg-, navi-, curru-,üe. eon tema¡ de rosa, dominus, lor, navis, currus, dies, respectivamente.
Ra.iz es lo que queda de una palabra r¡na vez ee ha separado de ella todcr loprefjc y sufics: euele eer común a una familia de palabrag, y €B el elemenüooortador del sentido fundamental de éstao. Así am- ee Ia raíz de aá , el gntpc¡¡no, amor, ¡mi6i¡i¡, :l¡ru¡tot, ami6x6, g¡g.
PRIMERA DECUNACION
lt. Las clNco DECLINAcIoNEs. - Ye primitivamentc pa¡¡ un ce¡o dadooo riemprc habíe une rcle desinencia. Pero aobre todo, ¡l uni¡se la deeinenci¿r l¡ ultim¡ letrr del temq !c produjcron un¿ oerie de fenómeno fmético guctcrminaron por ronper la aotigua u¡idad de la declinacióa. A¡í nacierm l¡¡cinco dcclioecimcr letinaq qu? ncotlc dietinguimoe pc le deciqencie da¡Genitivo eingular:
t.r Dcclin- Gcnit ¡íng. .ec2,.))>. i3.rr t r . i ¡1. . )D)-ur5. lDDt.c i
Primero Decl inoción(Tcmo on -of
Gcnir lvos -oa
16. 8gt1 declitnción mprcnde rub,at¿ntivq y adjetivc femcoinq y algunorub¡t¡ntivo masculino. El Nomin¡tivo ¡iogul.r termine cn -¡.
Tabla de Desinenc¡as
I Singular
Nor¡xrrrvo i -r
Plural
Voc¡t¡vo I -f-tC-t€-ñs-Erum-Ts-is
Acusrr¡vb | -amG¡xtt¡vo | -aeDer¡vo I -aeA¡r.¡r¡vo I -e
Paradigme: roca, la rosa
Norrxrt¡voVocer¡voAcusrr¡voG¡x¡rrvoDrrrvoA¡¡.rt¡vo
lo roso(oh) rosa(o) h rosoü la rosot, poro Ia rosown la rosa
roraerosagrosEsrosárumros-lsrosl-S
hs ¡oso¡(oh) rons(a) ht rosasü los rosaso, laro bs rosascon las rosas
ro¡ürosüfo3amrosaerosaerosE
. Ejemplc dc adjetivo feoeoinc gue aiguen eeta declinación: boo+ buau;F¡lchq llr¡mosr.
l ll0
t.¡ ler pdebrar ciguic¡ta ¡óto e u¡¡¡ ca ptural:
auptiec, bodacliquiae, rcstor&nebr*, tinicblu
y dguaor ¡ombre¡ de ciudad: Atüenac, Atclt¿s, Syracurec, Si¡¿crrr¿
19. Er, I¡e"rrlvo. - 106 nombrer de ciudad, en ringular, dc la primeradedinación, como Rorri, Malacca, Máhga, caesaraugust
^l zonágo*, conservan
uo antiguo caso, llamado Locativo, que eirve pare indicar el lugar en'dóndc algoosurre dalguien s¿ encuentr¿. Su desinencia d-ae.
Romae, cn RomdMdaccag cn MálagaCaesaraugtrstae, crl Zaragoza
r.a nmbre¡ de ciudad que tienen forma de plural, cuplen el Locativo porcl Ablativo:
Athenis, en AtanasSyracusis, cn Siracusa.
20. uso o¡ ¡¡g cAsog. - l. Bl \omh&ivo c¡ el ca¡o del ru¡'ao y del prcdtcado¡omí¡al.
.s,ujato cr la palabra que -deeigna
al,-ce¡ del quc re afrma o niega algo. Reepondc enC¡ste¡l¡oo a lar pregunt.¡ lquíé*l o !qué?:
h ¡íña ¡íc: puelta ridetlot campcsinos arazr: egricolae arelü
tQüéo ríe? I-a ¡íítr.-¿Qui¿D ar¡? Los campcsltrot.
USO DE LOS CASOS
8n l¡¡ oracioae¡ substantiva, o de verbo ser, re llama predíca¿o ¡omhla;l (o atributo) cltdlctivo o rubstantivo f¡ue erpresa la cualidad afrmada del rujeto:
b ¡oso ct b¿lh: ros¿ ecc pulchrab niñle¡ soí bctczosos: puellae arnt pigrrc.
2. Y! Vocotiuo c¡ et ca¡o en que se pone el aombrc de la pereona o coca e la qucdlrlgimor la palabra. Puede llevar la interjección o (castellano oh), n¡ele ir entre coma¡y rquivale a una exclamación aparte del resto de la fraee:
lOh rcsa, anin belh eres!: O rosa, (¡tám pulchre erlRch¿, sé clcmcntc: R"gi¡a, esto clemens.
3, El Aas¿tívo e¡ el ca¡o del complcmcnto dí¡ec+o de tos verbor tran¡itivoaCornplemento directo ea la palabra que indica la persona o cosa eobre la que recae
dlr¿ctamente la acción crpreeada por el verbo. Responde e¡ casteüano a lar preguntaele quié¡y? o iqué?:
b escl¿va ¿ma ab niíu: rr;wa rmet pueüamcl Wtado¡ rcconc las scluas: agricola ¡reragrat ailvaa
tA qüén ama la e¡clava? a b niñ¿.fQué recorre el labrador? b sclva¡.
4. El Datívo c¡ el caso del complcmento l¡di¡cd;o.El complemento ír,direcao indica la persona en cuyo interé¡ ¡c rcalíza l¡ accidn erpre'
rada por el verbo. Eo ca¡tellaao üeva la¡ prepoeicionee 4 o p.rÍr y responde a lar pregun'crt ¿d qui¿rrl o ¿Wa quién?:
b cscbr¡¿ ptcpard h cctrr para b *ñor¿: Serva parat ce¡am domi¡¡¿,cl campcsíno da ¡osas a las niñp: Ag¡icola dat rosar puellir.
fPan quién preparr le cena? Para b ¡cio¡o,¿t quién da rosas? Abs *iñas,
5. Bl Abhtíuo es el caso del complcmento ci¡ctt¡stancíol.Complemcnto círcunsu¡cíal es la palabra que modifica la rígnificación det verbo erpra
¡ando circunstancia¡ de lugar, tiempo, instrumento, raodo, causa, etc. En castellano puedeir aconrpañada de todas lae preposicioneo y responde a lao preguntae ¿dónde?, ¿culndo?,lcon qué?, icómo?, ¿por qué'!, etc.;
b scd sc aplaca con agua; Sitic aque exti¡guitur¿n l¿s sclu¿s hay muchas fíeras: In silvis su¡t multae bestias
lCo¡ qué ee aplaca la sed? CoÍ cl agtalDónde hay 6erar? Enlas scluas.
6, El Gcnitivo e¡ el c¡¡o del complemento dcur¡nínaiuo dcl ¡ombré. Lleva en ca¡tellano la preposicióo dc:
,nc gttstJ;n las plumas dcl águíla: Arno pennas aguilarcl pcrfumc d¿ la¡ ¡osas: Odo¡ rosarum.
GRAIU,{TICA DE Iá. LENGUA I"{TINA
17. GÉueno. - L6 substentivo de eeta declinacióo lon co gener¿l fcmc,ninc, cxcepto lc nombrc¡ d! varóa y oúcio de varór¡ y le mayor- parte de lcde tíc., que tg ma¡culina. Eja.: nauta, cl marinero, r-.áb", cr ásc¡;ia, agricolqcl compcsino, cotta (nombrc propio)r cota, sequana, cl setu,Mose[a,
"lñroula"16. P,rnr¡cr¡¿¡¡.m^DE!. - t.¡ I¡. nombre¡ dea, i!íos4 fília, hi¡a, libeta, lrbcrta
cr¡ando apa¡ecen d lado da ¡u¡ cor¡e¡pondieoter macculino¡ deus, '&*, ¡ruir+-ijdübert,", libcrto, preaentan eo cl Dat. y Abl. del plural una d"¡inencia
"" áU*,
f iü i ¡ ct f i l iabu¡¡ a los h; iosrr l¿sh¡r '¿s.u¡ado¡ reparadameate, tieoea la deainencia ."grri"r Éo -is: de4 filüs, übertir.2.r r.o¡ nombres oompueEtoa e¡ 'cola- y -ge'.e presentaa a vece¡, aunque ¡ólo eo
poeoía, ua Genitivo plural cn .um eD ve! del iegular en .ar:um:Eia.: agrigola, c'mpesí".o, Gen..pl, agricolarun o agricotun. crraiugena, gríe,
go i lc nrcimicnto, Gen. pl. Graiugenarum o Graiugenun.
- !J -En los.término¡ iurídicor.pjter familias, Elater familias, podrc dc familia, madre
d9 famil;a, cn. lugar_de pater f"-iliae, E¡¡ter fámihae, encoorramoE un reEto de una a¡,üigua desinencia del Gen. ring. en -as.
1.t Nótesc cl c¿mbio dc ¡eatido dc lar aigüenter palabra.c al parar del aingular etglurd:
opi4 ebwfunúüttar4 lctra,
cnlpic' cropuütter.c, c4fi4 A|c;aarrl
ragurt¡.., ilasfildctodivitiae, tíquezaindutiee, tragul
GRAMATICA DE I.A LENGUA IATINA
t rgundo Dccl lnoclón(Tcmo cn -o)
Gcni t ivo: - l
21, [.o nombre¡ de la Scgvtúa Dcclinacíón cc divideo co tres grup6, ateD,diendo ¡ l¡ terminación del Nominativo singular:
l.c Nombrcc Go -r¡!r. Substan¡ivos y adjetivoe ma¡cr¡linoo y algunoe eube,tantivoe femeninos.
2.e Nombree eo -er. Substantivos y adjetivoa masculinos.3.e Nombree en -um. Substantivoe y adjetivoe neutroo.
Tabla de Desinenc¡a8
Nor¡x¡t¡voVocrt¡voAcoutrvoG¡x¡t¡voDrt¡voA¡ur¡vo
ular PluralYr!c.UF.m. lNcutro Maac.gFcm, l t { .ut?o
-llE¡ -et | -um-Qt -elt | -uq
-um-l-o-o
- r l -a- t l -a-o8 | -a
-Omil'ls-ls
22. Nol¿¡nns EN .t¡s. - Paradigm¡¡; Subeantivo, populuq cl 'pxbb,Adjetivq bonus, bucno.
SEGUNDA oEcuNncróN
24, Pa¡trc¡¡r.¡r¡o,ro¡s. - l.r El Vocativo. I¡¡ ¡ombre¡ co -u¡ dc la egunda dcdi'o¡cióo ¡oa lo¡ único¡ quc ticner, co riogular, el Vocativo di¡tinto del Nomi¡ativo.
2.. Nomb¡c¡ co -ir¡¡ I¡r ¡ub¡t¡¡tivo¡ t¿rmi¡¡do¡ ca iu¡ forn¡¡ d Voc¡tjvo dnguLlo. i ¡
filir¡+ Voc dng. f iliA¡¡toni¡¡+ D t Arrtorl .
f.r E roobrc deuq, gcn. &i drot. carccc d¿ Voc¡tivo úg E gtonl e declin¡ r¡l:
N. V di (o dei)Ac. deorG. deotr¡o o dc¡r
D. Ab. di¡ (o dei¡).
2r. Nor,on¡s EN .€r. - I¿ únic¿ diferencir que dirdngue l¡ declinaciónde loa nombreo en .et de la de loc ea .r¡¡ consiste eo que equélloa forman dVocativo siDg. tgual ¿l Nominativo.
Paradigmar: subet¿ntivo: ¡g6r gm. egr4 cl conpo; adjetivo: pulcher' gent,tivo pnrlchti, hcrmoso.
Nor¡xrt¡voVocrtrvoAcssrt¡voG¡x¡r¡vcDrrrvoArlrrIvo
Sinoular Plural Singular Plural
rgefrgef¡grurn18fTrgr6€r6
,gfl¡gfiegrdsrgrórumegrleegrTs
pulcherpulcherpulchtumpulchripulchrdpulchrd
pulchrÍpulchripulchrdspulchrdrumpulchrlspulchrís
La meyor parte do lq nmbre¡ co .er pierdea eo lo¡ demá¡ c¿¡o¡ lr -c. delNom. Voc. eingular.
Hay algnnoe, ein enbergo, que le co¡rlenñu¡: eiubetantivo: pnrn, nííw; ardjetivo: tener, tícrna:
Nor. Voc.AcssrrtvoGr¡¡¡trvoDr,r. A¡r..
Sinoula¡ Plu¡al l l Sinoular Plural
PuefPuerumpuerfPue16
PuerTpuerdspuerérumPuerí8
tcnertcnerumteaen-tener6
teneriteoerdgtcnerórumtenerT6
r3
Noxlnrr¡voVocrr¡voAcusrrrvoG¡x¡t¡voDrrrvoA¡¡.rr¡vo
popülüspopúlépopúlumpopüllpopú16popü16
popüllpopúlípopüldspopúlórumpopül-rspopüIís
bonüsbonébonumbonTbondbond
2t, GÉN¿no. - Ia mayoría de lc aubstantivo cn -r¡!¡ soo del género mar"culino.
De acuerdo con la rcgla generel de lo géncroo (véasc $ l0), cm fcnuninosla nmbre¡ dc árbol: pinus, pinq f.agtsrluya, pttrts, pcral, malus, mattzatro, etc-,y algunoe de ciudadee: Coriothus, Corínto, Rhodus, Rod¿s, y ta.mbien Cyp'nrr,Ch;pre, y Aegypttrs, Egipto.
Es asimismo femenino humus, la tkna-Sm neutrc: vulgus, uulgo, vinrs, vcncno y pelagus, püh.go, tna,.
- Como pger !c declioa¡ lo¡ ¡ubetantivo¡ trocrla, tucgto, geue4 tcrno, vespe, h urde,
{ulter, adúltc¡o, Lib*, el díos Boco, y el ptural'Iiberi, ortn, io" hiios; coino'teaer, locrdjetivoa aspa, ásperc, liba, hbrc, mi*t, desgracíado, lacer, desgarrado, gibÉrlt, jorobadcy loc compuestor co! -fer y -ger, como mortifer, mortif erc, aliger, ahdo.
Como puer rc {eclina tambiéa vir, geo. y'.llr\ vañn, t ru! compuErto., como trir.rnvL,J¡lunví¡o, aemivir, af eminado, etc.
Nóte¡e tambiéa el adjetivo !x¡tu!, geo. rF¡aú, suJde.
CÉNBuo. - Id ¡ubet¡ntiva y edjctiva ¿n ü m ¡odor n¡¡ct¡ltno¡.
r5t4 GRAMÁTICA DE IA LENGUA I-{TINA
26. Nor¡nnes EN -uEGÉ¡wno. - Todo¡ la rubetaotivo y adjetivo co .,Ín soq .iD ercepció4
ntutTog.
27. R¡o¡¡ cENERAL 6oBRE rJ\ oncr,¡N¡,crón DE Los NEurRoo.-Lo ar¡bst¿¡tivo y adjetivoo neutros, sean de la declinación que fucreo, fcma¡ eicmpreígualcs lc treo caea \ominaüvo,Vocotívoy Acusaiuo.
En plurd estc tres c¡¡c tienen aiemprc la desioeacia,á"
28. Paradigmer: rubetantivo: templum, umpb; edetivo: boaun, btrcno.
D. Osssnvaqo¡E8 EoBRB L/\ SEq¡NDA p¡c¿rN.rcróN.
l. El Locatiw. - Ifl nmbre¡ dc ciudad, co cingular, dc le Scgunde Decli,n¿ción @nlcrv¡¡ r¡n Loc¿tíuo en .ir
Tareotr¡m, Toranto, lcat. Tarenti, cn Ta:raúaToletr¡o, T olcilo, let. Toleti, cn T olsilo.
r'. Alguaor nomb¡c¡ o¡¡cr¡li¡o¡ an fl er coavicrtca Ga ncutro. al pasar rl plunl.lonll4htgar., pL tocr.iocrq chfsr, Dt ioc..
Viccvc¡¡¡, dg¡¡ror ncutro. co .r¡c fer¡¡¡ u ¡lrrrl n¡ruliae c¡ tteor¡or fr,erc, gL hai-r¡üt¡D, ¡tst¡ilb, pL ¡¡¡tL
B. Al¡uoor rombrc¡ c¡,nbi¡¡ & rotido d puu dd ¡irg¡¡l¡r d plunl:cadf¡n, cal'¡íl|r., gl. canra, compcmcíto.inp€dime¡tun, obsaicttlo, pl inpedime¡t , bagaja (dc u¡ dérc¡to).¡¡¡¡i[r'o, uxílio, gl. euxiliq tropu aurilíarct.lortlr¡ü, bfcc (de ua evc), pL ¡o¡tr¡, rrlbwu &lfe¡c ¡.tns
X. Nombrcr u¡¡do¡ ¡ólo n phrnh
iaferi, onm, lot lnflelrll.überi, onnn, bt hi¡otportai on¡nr ler dasce¡funúa¡, oruur, b f'mtdÚÉ., r¡ar b**
TERCERA DECLINACIÓN
5. Algrnor oornbre¡ forma¡ el geait. dc pl. cn -um:Értertiu+ m, scrtetcio (noneda), Geo. pl' ¡estertir¡¡¡uodiua m.,modio (nedida), Gen. pl. modiumf¡bcr, m., cb¡c¡o, ca la erprerióa praefecnl fabtr¡¡!, tetc de b nopu h htgc'
nicros.
6. I¡¡ aornbre¡ cn .ir¡¡, -irrñ prereat¡t¡ ¡ vccc¡ ca d Geait. !in¡¡. .'.¡ de¡i.c¡ci¡cootrrcts i-, cn lugar de la aormal -ii:
orsiliunq conscio, Genit. coacübperiuor lmPcrio, Get¡it" inryéü
Tcrcero Decl lnoción(Trmor cn con3onontc y on -l)
Gcnl t ivo - i ¡
,O. I¿ Tercer¿ Declinación comprende substantivoo y adjetivoa de lo¡trec géneroc. I¡e nombres de esta declinación ¡e dividen en dos grandee grupo!:nombre¡ de tem¡ eD oonsonante y nombree de tema err -L
Tabla de Desinenc¡at
lar I PluralIuc.gFcm. I l l rutro I Marc.¡Fcm. I Ncuiro
Norrx¡¡¡vo I -, -a | - | -Es I -ür-lüVoc¡r¡vo I -, -a | - | -€s | -ü,-iáAcs¡rr¡vo I -cu | - | -és I -trr-¡tG¡r¡r¡vo I -I8 I -utrtr -lumDrt¡vol- I l - IbugA¡¡.rrrvo | -é, -r | -ibus
,1. Not¿sRBs pARIsfLABos B rMp RrsfLABos. - Sc llaman nmbrcr pansíle,bor loc que eo el Geoit. ring. tieneo el mismo número dE ¡ílaba¡ que eo el No'mínativo. Eja:
Nm. hos-tir, Genit. hos-ti6Nm. nu-bes, Genit. nu-bi¡Nm- ma.re, Geoit. ma-ri¡.
Nmbree imparieílaboo m lo¡ f¡¡c ¿D cl Genit. cing. ticnco r¡¡¡ ¡ílab¡ má¡que co cl Nominatívo:
Nom. con+ul, Genit. con-¡u-[¡Nom. rer, Genit. re-guNom. ci-vi-tac, Genit. ci-vi-ta-tir.
En geoerel, y salvo lar excepciones que ac dirán, lo¡ nmbrca de tcoe co Jm pa¡isíl¿h, c lmperirílabor lor de tcm¿ €o con¡on¡¡rtr,
Noxrxrt¡vo I tcmplum I templá ll bonum I bonüVocrt¡vo I tcmplum I tcmplá lf bouum I bonüAcusrr¡vo I tcmplum I templá [ | bonum IbonüG¡x¡r¡vo I templÍ | teopldrum ll bouf I bondrumDet¡vo I templó | tcmpl-Is ll boud I bonTsA¡rrt¡vo I tcnpld I tcmpl-ls ll boud I bonÍs
17r6 GRAMÁÍCA DE Ij' LENGI.JA LAIINA
,2. Drr¡n¿Nc¡¡rs EN L/t ozcr.¡Nec¡óN. - Lo ambrcr dc teoa co cdlrynrnte (imparieflaboe) tieneo en el Gcrdt. plw. b tcrminación -rrm, €D d Nooa.Voc. Acus. plw. twutto, -¿ La dc tema co .i (parieílabos) añadeo une i antcccte! terminacime¡: Gcrlrjt. ü. -ium, \on. Voc. Acr¡s. pl.'nano -ia. Ademá¡lor edjetivo dc lo do tcrna! y dguno rubct¡¡tivo dc tcn¡ co -i tie¡reo eo clAbl4r. sing. -i co vez dc.G"
tt. Rrcr¡ M¡o(tqlea pARA DBcLTN^R NoMBRtg DB r.A TERcERA DacL¡xA,cróN. - P¡ra decliner r¡n nombrc dc le Terccr¡ Dcclínacióo hay que cmcer l¡forma de a¡ Gcnitruo singubr (que la dicciona¡io dan eiempre)- Se ccpara dcegtr füD¡ le deai¡cnd¡ i+ y r lo Erc !¿rür rr lc ¡ñ¡dco l¡¡ termi¡ecionc¡de los demás ce!6.
Ej.: rer, rey, Gcnit. reg-bAcuc. rcg-cm, Dat. reg-i, Abl. rca.c, ctc
hono, bonbre, Gcait. homi¡-i¡
Acr¡¡. homin-co, Det. hoú¿Abl. hominq ctc.
Trmo¡ or conronqnla
,4. I¿ on¡on¡ntc 6n¡t dd tcnl lparcc¿ generalmcntc entc lr terminación-i¡ del Gcni¿. síng., eunquc ¿ voor. ¡ccidcn&s fmético h¡¡ vcoido ¡ obrcr¡receda.
,r. al Nombrcr ¡in desincode cspcciel co cl Nminativo aingular:Paradigmar: coosul, genit. coosuliq n cdr¡n¡L nooea, geoit uooinir, o"
wntbrc; natio, genit. nationir, f . tlr.cióüL
Nor¡xrtrvoVocrr¡voAcusrr¡voG¡xrt¡voDrtrvoA¡rrt¡vo
Singular
con¡ulco¡¡ulco¡¡üencoosülItcon¡ülÍconsülé
nltioartionrtiónemartiónItnatióni¡¡tióné
DOMCO
DOMCE
EOECD
nomlnlgnomlninomlaé
NoxrxrnvoVocrr¡voAcus¡t¡voG¡xlr¡voDrr¡voA¡¡.rrrvo
Plural
consülEtconsülégconsül€tcon¡ülumcon¡ülibugcoa¡ülfbu8
n¡tióné8n¿t¡ónés
B.tiónég
n¡tióDIm
n¡ti0nibug
nltioDIbUt
aomfnánomintroominánominumnominfbuS¡ominlbug
TERCERA DECLINACION
Porma¡ el Nominativo aing. rin -s los temas en líquida (r, l): rcror, rcror'ir, f' hcr"
mana, al, ml-is, m. sol, aasat (n): homo,-homin-is, m. hombre, -P9d€.n,
pcctin'iq-n'
pia"", irÁ"", ár.min.ic, o. po"iá; ademáe-los nombres quc ea cl Ñominat. termin¡b¡¡
á .on perdieron la -¡: homo, natio, cermo.
36. b) Nombres con .t en Nominativo eingular.
Substantivo. Paradigmae: rcr, genit. leg'4 m. rcy; civitae, genit civitet'iltÍ. a¡Aad; corp!' genit. co4ror'isrn. axrpo-
Nox. Voc.Acusrt¡voG¿xrr¡voDet¡voA¡¡.rtrvo
Singular
fc¡regemrégIcregircgé
civita¡civitatemcivitatlgcivitatlcivitaté
corPutcorPurcorporltcorpoñcorporé
Nor. Voc. Ac.GsxrrrvoDrr. A¡L.
Plural
reg€rrcgumreglbus
civitatéscivitatumcivitatíbug
corporácorPorumcorporibus
Tieoeo desinencia.¡ co ¿l Nominat. ring. lor temar en oclusiva: gutural (c, g): du:,
duc-ilr n. caudillo, ter, leg-iq l. lcy, labial (p, b): pribceps, princip-is, m. principc, pleb4pfeb-ir, f. plcbc; dmtal (d, t): mile¡, oilit.is, m _sold¿do, merces' m-erred'is, f.. saiaño,-[¡¡
neutros carecln de desinencia: caput, capit.ic, cobezo, lac, lact-is, leche.Lo¡ tema¡ en.. conEenaD a vece! eeta letra cn el Nominaúvo, aunque en lo¡ demár
calo¡ re convierte cn -¡¡ hono¡ (tambiéo honor), hooor.iq o. ho¡o¡, dos, dor-iE m. flor,orpuq corpor-iq n. crerpo, geourr gencr-irr n. to:rr.
,7. It{panIsfi,¡rsos @N GBNITIVo PL. EN -ium.Forman el Genit. pl. en -ium a pesar de eer imparisflaboo:
l.¡ Le mayor parte de lo adjetivc imparisílabo (véare $ 52'56).
2.c Lc zubstantivc moncflabc gue tieneo dq cor¡eonantes ante l¿ termi'nacióo -i¡ del Gsni¿. sing.:
urbs, f. ciu¿aÁdens, m. diantc
Gen. aing urb-is Gen. pl. s¡$i'mGen. eing. dent-is Gen. pl. dentir¡o
qlaff, glandis, f. bcllota; an, arcis, f. auladcla; arq attis, f . ortc; pars, patis,i. part"; nor, noctis, f . nochc; oe, ossis, n. hucso. Alguno de estc nombres 60oentiguos temaa en -i que perdieron eata vocal en el Nom. ei.g. y s€ hicieronimparisílabc (p. ej. pars de partis).
3.c Loe gentilicioe en -ar, -atir y en -iq -itis, como Arpinas, -atb, arpínensc, gm' PLArpinatium, $omnfu, .itiq samnita, gen. pl. Sa¡¡r¡itium. Asimismo r¡ostrasr -art[ compotriot.ru/¿scto, optimater, los optirn¿;tcs, ¡tetlatcq lo¡ dio¡¿s familiotcs.
2. - Gramática de la Lengus L¿tina
TERCERA DECUNACION r918 GRAMÁTICA DE IA LENGUA I-{TTNA
4.) I¡¡ femeoi¡o¡ abetractos en -t l, -tatiq como civite+ cludad, puedea hac¿rlo e¡.uo y el -ium"
5.t Algunos monosílabos de vocal larga, como lisr ütis' plcrto (liti'n); mus, muris,m. r¿tór (murium); fraus, fraudis, f. fraudc (fraudium); fau:<, faucig f. feucc (general,me¡te u¡ado en pl. faucea, genit. fauci"-).
Tcmos en -i
t8. a) Masculinos y f cmeninos. - Lc nombree Eacculinoc o femeninosde tema en .i hacen el Nóm. sing. en -is: Substantivc: hostis, hostis, m. cncmi'go, turds, turris, f. torrc; adjetivu:brettb,brcoe.
Como éstos ¡e declinan loe substantivos terminado¡ en .ec (caei todoe femeninos):nubes, nubis, nubc, fames, ta¡is, hambr4 y algunos substantivo¡ y adjetivos masculinosen .er: inber, imbris, lluuia, venter, ventÍis, viei¿tre, cele4 rápido,
Paradigmas. Substantivos: hostis, hostis, m. cnemigo; nubes, nubir, f. nubc;imber, imbris, m. llut¡ia. Adjetivc: fottis, valcrosq celer, rápüo.
Singular
Nox. Voc. I hostis I nubes I imber fortís I celerAcus,rrrvo lhostemlaubemlimbrem fortem I celéremGrxrr¡vo lhost i ¡ lnubis l imbr is fortis I celérisDr.rrvo lhost i lnubi l imbr i forti I celériAsrrrrvo lbosté lnubé l imbré fortf I ccléri
Plura
Nox. V<¡c. Ac.GnN¡t¡voDr,r. A¡r,.
hostés I oule,hosdum I nubiumhostibus I nubibus
imbrésimbriumimbribus
fonés J celéresfortium I celériumfortibus I celéribus
OssrnvectóN. - Nótese, en loe adjetivc, el Ablat. 6ing. en J.
,9, b) N¿¿üros. - LG substantivoo neutrc de tema en -i terminan en 9-al y -ar (estae doo últimas clases 6on imparisílaboe, genit. -alis, -ads, a pesar delo cual eiguen la declinación de loe parisílabc). Ic adjetivos neutros termin¡¡eo -e. Todo ellq hacen el Ablat. eing. en -i.
Paradigmas. Substantivc: mare, maris, fttot' ¡urirnalr ¡nimalie, qnimo\ Ad.jetivo : fottel lalcr,oso.
,O. O¡g¡rvrcroNBS SoBR¡ r-l p¡c¿n¡rcróx o¡ r¡¡g ¡¡MAs aN i.
l. Parisflabo¡ con Genitivo e¡ .un Forman el Genitivo plural ea .r¡mr I pe6¿r de !a¡grrtrflabor, lor oomb¡es aiguienter:
al Lo¡ nombrea de parenteeco cn -ter! pater, p-atr'is, \. Fad¡e (paaum), mater, netriql, mádr¿ (matrum), frater, ftatrir, m. hermano (fratrum)_; estos nombres pierden cn lorJ.r¡" áro'it" edl'lz terminación'-g del Nominat., con lo que se convierten en pariefla'bor, un que por dlo deieo dc declioar¡e como los tema! en consonante I los que P¿rtrtnccea (-n).
b) Los rubstatrtivoE caniq ir m. pcfio (cmum), iuveairr \ a. touctr (iuveanrm)tmci, roA m. ¿rlr:iono (¡eo*-), vat€q 4 m. divíno (vatum).
c) h¡eden hac¿r el genit pL €o -u0 y ea .igm loa nolbrea,aiguie¡tes: menrirr iqr¡. rnas (náa corriente meisir¡n)-; *dcr,4 l. *dc, ¡pi!, i! f. obcio(ais cor¡iente ¡pir¡m).
2. Aeusativo eo -im y Ablativo cr .L Alguao¡ ¡ubatantivo¡ femenino¡ ea -i¡ fo¡ma¡d Acuo. aing. eo .im.
Eetó¡ mi8-o. r¿betantivo¡ ca el Abl. aing. tieaeo o puedeo te¡cr -l an lugar dc J.
Ei¡.: ¡itiq scdtr¡ssi!, to¡
Acr¡a dtin¡D ür¡rlitD
Abl. dd, ü¡td
Tienea aiemprc Acu¡. co -io y Abl. c¡ .i: bur4 t orÉcra.. cTdr c-ohombto, av\rolnqucrr", aitie, icd, tu!¡sir, tos, vt+ fwn¿, y algunor nombre¡ de ciudadeo y ríor comoB¡tbilir. Colat4^tu¿, Tióetu, Tibc¡,
Loe ti"treoiambién generel-ente: febriq fícbtc, gdvra pabngatu, PuPP4 pop4 tctti+anc¡da" rrr,lrtrit, hocha, tr.uriq torrc.
3. Acusativo plural en -i¡. El Acurat. pl. de lor tema! cü -i t¿rminab¡ primitivrncntr?a -ir Esta de¡ineacia e¡ corriente todavía co la époce cláaica.
41. Pnr¡cu¿¡n¡oAnBa DB LA TERcER^ D¡cr.rx¡cróx.
l.r E¿ Locar¡vo - Ea la Terce¡a Dedinación el Locativo h¡ eido reemplazado pord Ablativo. Coneervan, ain embargo, ua Locativo ¿¡ -i: rusr rutis, m. campo: ttsti, at clcorn¡o, y algunoe nombre¡ de ciudad en eingular, como C.arthago, inirr Locat. C¿rtf¡gi¡ic¡ Cdruga,Tibur, urir, Loc¿t. Tibu¡i, cr Tibu¡.
4L 2.] Nov¡n¡s ¡RREcuLAa,a!. - I¿ dedi¡acióo de lo¡ ¡ombrc¡ riguieotcr pr,c,ruta algunar irregularidader:
Inppiter, m. lipitct, gen. Iovir, ac. Iovem, dat. Iovi, abl fovc-tener, m. d,trcíano, gen cair, ac. c¡em, etc., gen. pl. e¡"-caro, f. corne, get.. car¡[ ac. (¡¡rlnñ, etc., ge4 pl. carniuln¡ ca pL eignifc¿ pcfut
ilc ctrne.rupellex, f, moülíarío, ajuu, gen. eupellectilis, ac. opellectilemt etc. Carecc de plurelconiurx, m. y Í. córtyugc, gen. coniugir, ac. couiugem, etc.r€guie+ f. dáscanso,-gen. requictb aL requietem o requiem, dat. reguieti, abl. ¡equietc.b"l .. y f. bucy o v.rcd. ge . boviq ac. bovern, etc.; pl. g€n. bo¡'m, dat. abl. bobr¡r
o bubu¿sr¡s, m. y i. ccrdo, gen. aris, ac. r¡€n, etc.; pl. dat. abl, rubu¡ o n¡ibu¡.vb, Í. fucra eing: ec vim' abl. vi (ca¡ec¿ de gen. y dat-); plunl: non voc. .s
vircq gen. y¡¡i¡rm, dat, abl. viribr¡¡.ita4 a. camino, gen. itiaerir, dat. itineri, crc.
l.r Nombre¡ defcctivo¡ (de declinacióa iacomplete):
o) úa f. fucna, carece de gen. y dat ¡ing. (véa¡e náa arribe).feq a. b petmiüdo por h lcl di*u y rf¿+ ¡. b pohibtilo po¡ b lcl ¿irÉ¡., óL
r uaa¡ GD non. y ¡cr¡r ri¡¡ul¡¡.
Nox. Voc. Ac.GexIr¡voDrr¡voA¡lertvo
Ianimaliá | fortláanimalium I fortium
I
enimalibusl fortibusaoimelibus I fortibu¡
¡nimal I forteanimális I fortis¿nimali I fortianimáF I fortl
maremarismerimari
mariám¿riu mmari busmaribus
2l20 GRAMÁTICA DE L{, LENGUA LATINA$
CTIARTA DECLINACIÓN
vicir (geoit.) c¿m-bio,.cfl ¡iog. tienc (adeoár del genit.), rcur. vicc¡¡ y abl. vice¡ pturel,roa. ¡c, viaq dat. abl. vicibu¡.
- fon, attt, ¡ólo ¡e u¡a en ¡oE. sing. y ¡bl. ¡i¡g.; c¡tc último ¡c h¡ coavertido co
rdverbio, lorte, por &rtt,t¡tont¿ er uo ablat. usado e¡ lae erpreoioner Ee¡ {ro¡te, ü¡a {ror¡tc, ctpotttíneamcnta.naoc, nominat. y ablat., h mañ¿¡t¿.
b) $ub¡tantivo¡ ¡ólo u¡ado¡ cn ringulrr:ve;rti+ iq t. vcstido2ecimea, i¡i¡, n. rnucsür4erpetler, e¡ril4 f. mucblc¡.
c) Sub¡tantivo¡ ¡ólo u¡ado¡ en plunl:dteria, iun, ¡. alu¡ctrviceg um, f. rrucdfauceq iun,-f._ gdrg.L'nit4 (c" ¡í¡g. ólo rbl faro)]fider, i'-, f. líraforer, iü-, f. pucnaDáne-s, ir¡m, m. b¡ (dioscs) rl.n¿tutnoenia, ium, a. mu¡albvctbera, .ñ, n. golp¿¡.
a.¡ Algunoa ¡ub¡taativo¡ c¿mbia¡ dc ¡¿otido at parar dcl ring. e! pturd:fi¡4 4 m. fin, frotrtrra, pl.: finer, irfi, tcrrítorío.eedir (o eeder), iq f. templo; pl.: aeder, ium, tcmplos o casa, rcsídenci*
op"-l, f. lewcza, ¡cc:ursos; en eing. el genit. opis y el ac. o¡r€t¡ oignificaa Eocorto;cI rbl. ope, podeq cl ¡omi¡at aing. no ae uaa.
13, GÉx¿no Da r¡6 NoMBREo DB LA TERcER,T DBc¡,rx¡cróx. - Aparte de lao reglac*laa¡rdn dc toc géneroo dJdar ea el $ 10, laa reglar ciguientec permiten-conocer d gén-erodc lo¡ ¡ubstantivo¡ de la Tercera Declinación eegún la terminación del nominat. ain!.:
l.r Son ma¡cuti¡o¡ lo¡ _ea: .o: homo, irris, hombre (pero femeninos los en do, -go,.io: ons¡etr¡do, gis, costumbrc, origo, inis, origeL natio, onis, nación; ¡¡mbiéo "a"o,
ár-¡r4 c¿rr¡¿,<en cambio ma¡culino ordo, iab, orden).
.or: dolor, otis, dolor (pero neutros m¡¡rmor, oris, mármol acquor. otir. h lhnu¡a dclmat, oo?, cordis, corazón; femenino ar6or, oris, á¡bol, véase $ l0). -
.or: hoaoq-orir, horor (pero_ femeninoE: coq crt[ picdÍo dc ofilal doq doti¡, dot¿;!?utro¡i or, odq boca, os, ossis, hucso).
-a: imberr-fra \wi,a,(pero_neutroa: cadaver, eis, cdávc1 itec, itineriq carníro,
vcrber, crir, golpc, ucado eólo eo plurat; ve!, v€ris, pdmavera),
- .er inparisiiabor: edec, eti!,, cornao (pero femeninor ¡ merc€q edir, nrcrccd, quier,
Suietir y requies, eti4 dascaruo, *geq etiq nics; neutro, aes, .erb díncrol.-
2.. Son femenino¡ lo¡ ea: -¡s: civitaq etir, cíudad (pero maeculino: ¡!, a!i¡i!, as [mo,ncdaJ; nertro, vaq vasir, u¿r¡o, quc hace cl pl. regún la 2.. decl.: v""a, orin, y'loo üde,cli¡able¡ fas y nefar).
..i9; nav!r-, 4 tra;ug (pe¡o naqc -lor cn .guir y -nir: anguir, iq serpiente, 6nir, ia fin;t¿mbién,- collir, ir,-colin4 t"""t", i4 haz, ensis, is, espda, ftrst4 ¡!, palo, furpb, idi!, picdr4eorir, \ mcs, véa¡e S 10, orbi4 i4 ótculo, pirir, ie, p"z, plv4 etb, folvo).
- -
.anr: fanr, lardh, ahbanza^a parirílabos: clade!, ir, danou (pero mare vepru, ia zarzal.{ prcccdid¡- dc consonante: urtq 14 ciudad (pcro marc. foar, lr6q fuerrlu, nonr, atir,
aotrt¿, po¡r, rt\ prnntc, denq ntiq dicntc).I r*, r¡riq clúod,cb Qnro nrrc. lo¡ c¡ q¡ orú.s, i.i+ corlcr4 ¡u¡qr¡c ¡ot fco¡
-or:
lcx, bsju' lcy, nex, aeci4 lnuct c, prexr -p¡eci1,
túpli9a, rupcllert ccil4 r¡obilürdo¡
--óbiá
.].ri, '..t¡+ tni'+
coba, fo¡¡i¡t-ic4 bóvcd¿, a¡col'
l.r .So¡ neutror lor aat Pocmar ttit, pocmarr oere, iq racr<r lec, lacti!' lcchc{¡ r¡¡ei, r¡¿tlb, n'ícl (gero I¡a¡c. ¡1,, i+ ¡ol, ¡[ Lt ,.¡).ú€¡: cdrnettr inb Pocír¿, c¿rrl¡
-t¡ caputr it4 cúcz¿{¡: calcár, llrit, esPueh.nr: robur, oria, ioblc, fucna (gero ma¡c. voltr¡r [o nrltur]r ¡¡rilr h,lctc).-.,¡¡, .or?ú, otit, cterpo (pero femenioos loc cn -tu!r .tl¡tir: virtus, utir, u¿lo¿ ir¡vCa¡q
CttCit, iuveitud, etc.i a¿etiás feorq udi", onimol doméstico, ovejo, vearu, erir, gmor, l¡tlru¡,ú¡",'íotu*¡¿",'plnq
"d4 lif¡r'¿,. ¡o¡r ma¡s: l¡¡¡+ nr¡r4 ¡aón, bpuq or4 co¡¡io).
Cuo r lo Dccl i nociónf icmo cn'u)
Gcni t lvo.n -ut
tU. I¿ C\artl Dccllnadóo oomprendc nrbet¿ndvot dc loc tres géacroi
[a ma¡c, y fir.. tcrnin¡o d N@in¡t. cing. co -uar lor nsutrot cn.tr
Tabla de Deelnencia!
Paradigmar: fnrctur, w, el fruto; co¡nr+ rll, c,,tcrrrr, ah ilc un ciérctn.
Nor. Voc. I -¡s | -¡Acusrrrvol-uml-úGrn¡rrvo | -üsDrr¡vo I -uT Gú)A¡rrt¡vo | -ú
-ús I -uü-Ís | -ut
-UUm-Ibu.s (übue)
-Ibus (iibus)
Acusrrrvo lfructum
Drr¡vo I fructul (fructü)Aa¡.rr¡vo lfructi
comúcomñcomúEcomü (cornui)cora¡
fructiis I coroulfructig I comutf¡uctuum I cornuumfructlbus I cornlbu¡fructlbus I comlbus
22 GRAMÁTICA DE IA LENGUA LATINA
45' o¡s¿nv,tcror¡r!. l.r Er Dativo eiag. preeenta e vece! r¡ terminación .u cn rrvgar de .ui. E¡ los nombre! neurroú la má¡ corrieit¿ e¡ .u.
';i /tto::: ¡'ombre¡ auelea ¡rrerenrar ca d Dat Abr. prural ta terminación r¡b¡¡¡¡auguDo¡¡ drEr.labor e¡ 4r¡!r
, t.tir"rfl m**TI' Í' cas4 ¡trelcDt¡ co n¡ decühació¡ u¡¡ aercra dc ta rcxurdr
Quinto Decl inoción(Tcmor cn -o)
Gcni i ivo.n -c l
17. I¡e nombres de eeta declinación hacen todoe el Nominatívo cing. core y son casi todos femenino&
Tabla de Deainenc¡as
Parrdigme: dirl¡ di'á, üa
diésdiésdiérumdiébusdiébus
¡18. O¡g¿nv,tc¡oNas. 1.. I¡¡ nombre¡ quc tienen una i ante la terminación .crdcl Nominat ring., hacen larga la c del Genit. aing.: diéi, faci€i (de facieg rostro),rúfigiéi (effigie4 cfigíc)z loe que tie¡en u¡a conEonante ante la terminación cq haceobreve l¡ c dd G¿¡it. aiog.: éi (rcq corc), fidéi (fd€!, fidcliddl,spéi (rpes, cspcroval.
2.r [¡¡ nombrc¡ dier y rcr ¡on lo¡ únicos de esta declinación que poreetr ua plurdcompleto. Ior demáq o no r¿ u¡an má¡ que en Nom. y Acur, o carecea por conplctodc plural.
49. GÉrBno DB loE NoMBBB8 or r.,r Qunrre D¿c¿¡xec¡óx. - Son todo¡ fcmenhotr crcepcióo de die-r, que puede aer miurc. o fem., y Bu compuesto meridie¡ que e! ma¡rc.
Dies es femeaino oólo cuando aigni6ca Dluo, fecha fíjda parc algo: ett:o ditaoottfiüE\¿¡ fi¡at ura f ccho p¡ccüsa.
ü\CU+ E. órLflacu^r. m, tagoqrr€rc¡Lr, f. cnci¡ulPect¡s, ¡n. cúvcrfu,
; hu aiguientca:
0ü¡r, o. a¡Clcul¿cid.¡Irartu!, m. p4rtotribr¡¡, f. t¡'bu
Dat. Abl. pl. amrbrrD D ¡ lacubr¡¡t t r quercubrur D r ¡pect¡bur
, t r rcr¡br¡¡t D r p.rtubu.t D r tribubr¡¡
ILSI'AL
doaurdooor o dom¡rdono.rr¡r (doauuo)oo&rDu¡doaibur
3ING¡,LAT
t{. V. donr¡¡llr. door¡oG. donr¡¡D. domr¡lAb. dom
ffieac ¡dcnl¡ u¡ toc¡dvo dom[ a¡ ca¡¡
1.r Defccivo:
o.* , AbLhru m' &qu. lmpca¡ co riaguler c¡rce dc Gcra y Dee¡ ?¡ pL. de Gca.
Ior ríguienter nombrer, derivado¡ dc verbor, ¡óro ¡c u¡¡¡ cn cI A.br. eirg:iussu, por ordcr¡: i¡¡csu inperatorir, por orilen ilcl gcneraLl"*r,c sitt o¡ilcn: hiuacu-consutis, ln ir¿rn a"t ,-iÁ"1ductu, bajo h gulu dc: ductu Caesarir, talob guri"-ó¿_r.!ogaü+ 4 ruceos
!c; ¡ogatu parr4 d rucgoi dcl pa&c,netq Do¡ er nacímiento, se u'a eD lar eipreeioner de edad: natu Daior, d¿ ,,r&
'Hrtr ñ'vor-bor cr twimicntir,-;" -ü;;
menot cdad.-Átttüüo cl mayotSc u¡¡¡ ¡ólo c¡ Dativo con d verbo cer
dericui esc: rct ob¡ao dc bu¡lla.decpicanri.G: rc, objcu ilc dcsptcclo.
6. GÉrr¡no DB Loa NouBRaa o¡ ¡.¡ Cu¿nre D¡c¿¡u,rcró¡r. _ Io¡ ¡ombre¡ c¡ .¡r&tt cn !u mayoría m¿scttlúws.son fcrncninos (aparte de ror ql'e ro ron por ru ceoh:do, co_mo anur, h anciona,quercu+c¡tcí^¿, véax, g l0): rr,", oÍui,,
!omrs,-.^l, iG-¡^ 'oÁ
(f""h;;'áJráiri" romano),mllrr, rfl¿?ro, porticr¡s, pórtico, tribus, tnbu.DOn n€¿tros loo terminados en -u. sóro hay tres oomb¡er en .u de uco corriente: cotnr4ctlrfilo. geor+ rodil¡a veur a¡¿do¡.
a
Singular I Plural
Nor. Voc. | -é¡ | -CsAco¡er¡vol-eml-CsG¡x¡t lvol-Ci l -ErumDm¡vol-ei l -EUusA¡rrrrvol-El-Ebus
Nor. Voc.Acs¡rt¡voG¡x¡r¡voD¡r¡voA¡¡.rrrvo
dié¡diemolelcreldre
EL ADIE'TTVO
NounrnvoVocrtrvoAcusrrIvoG¡xrr¡voDlr¡voA¡¡.rtrvo
SinqularMascul lno Femcnino Naulro
tcncrtcncrtcnéruEtcnéritcnér0tenéró
tenériltenéritcnér¿mtc!éractenéractenére
tenérumtcnérumtcnérumtenéritcnérótcnéró
No¡¡rxrt¡voVocrr¡voAcusrt¡voGsN¡rrvoDrt¡voA¡¡,er¡vo
Plural
tcnéritcnéritenéróstcnéróruEtcDéri!tcnérir
tenérretcnéractené¡alstcnérr¡ru8
ltrt bs lrcs glt
teoérltenérItcoérltcuérórum
Eridc u¡ adjctivo ¿¡ {¡r, {r -r!dt rltür¡ atr¡t.r r¡n¡ñ¡or h¿tE .
t2. Ao¡arrvos DE Dos rBRMrNAcroNEs. - Siguen l¡ 3.r dcclinecióo y tieacado¡ terminacione{r, uoa eo -ir para el ma¡c, y fem. y una cn .c p¡ur el neutro.Sc dedinan cmo lo tcma! eo -i- y hacen el Abl. aing. cn -L
Paradigma: fottio, c, ualcrroso.
) \
EL ADJETIVO
. 50. Los adjetivos latinos se declinan como los eubstantivoc y ce dividea codo grandes clases según la declinación qu. rrg.r"rl',
?) los que se declinan según la l.r y 2.nieclinacionc¡!) los que se declinan ."gúr, l" 3.r áeUinaciOn.
. La primera clase compre.rde los llamadoe adjetivoe de t¡cs tcr'inedmer;la segunda, los de dos y de una terminacióo.
51. Ao¡rrlvos DE TREs rERMrNACroNEs. - Estc adjetivc pcceo trer for,mas: una en -us o €fi -€rr para el masculino, perteneciente a la 2.r declinación;una en 'a' para el femenino. perteneciente a [a r.r declinación; ] üna eo -r,¡tpara el neutro, perteneciente a la 2.s declinación neurre.
Paradigmas: bonus, bona, bonum, buenopulcher, pulchra, pulchrunr, h¿rmosot€ner, tenera, tenerum, Dicmo
ular
Nor¡xrTtvoVocrt¡voAcosrr¡voG¡x¡r¡voDrt¡voA¡rrr¡vo
Algunc adjetivc de este tipo presentan en el Nom. y Vc. aing. trca fc,mar¡: una 9n -er pa.. el masc., una en -i" prra el fem. y otra €o .c p:rra el neu,tro. Ejemplo: acet, acris, actc, agudo.
l.{onr. y Voc.Ac.Dú.
Ma!o, Fcm.
eccr acd¡¡lcre¡D
Nru.acre¡lCFe
acn(el reeto cmo fortis, c)
Uasc. I Fcm, lNcutro
bonüs lbool lboou-boné lbool lboou-bonumlbooamlboorrmboni lbonee lboo¡bonó lbonac lbooobonó lbona lbono
l{.utro
bonlbonlbonl
boai I bonrcboni I bon¿cbonós I bont¡bonórum lbonirumboni¡ |bonis lPora
tos tra ghtnos
Nox¡xrT¡voVocrt¡voAcosrtrvoG¡x¡r¡voDer¡voA¡rrt¡vo
Nourxr,TIvoVocrr¡voAcuserrvoG¡xrt¡voDr,rrvoA¡r¡t¡vo
Slnoula¡
pulchripulchrlpulchrarnpulchracpulchrec
pulchrumpulchrunpulchrumpulchripulchró
Nox. Voc.Acusrt¡voGs!¡¡r¡voDer¡voA¡¡.r,t¡vo
t l , .U F. | i loutro
for t i ¡ l for té l for te¡ l for t i ¡for tcmlfortél for tc¡ l fot t ¡ ¡
fonis I fortiuq!forti I fortibu¡forti I fonibus
EL ADJETIVO )726 GRAMATICA DE I.A, LENGUA LATINA
5t. An¡rrwos DE UNA renr,r¡NecróN. - Tienen une sole terminación paraloo tres géneros. No obstante, como eegún la regla geoeral de la declinaciónde lc neutrc, el Ac. eing. neutro debe eer igual al Nom., y el Nom. Voc. Acu¡.pl. h"" de terminar en -a, en los casos citadoe estoe adjetivos presentan dosterminaciqres, una para el masc. y fea. y otra para cl neutro.
Se dividen en dc clases: 1.r Unos (terminadc eo' -ns, genit. -nt[ y en -r,geait. -cis) aiguen la declinación de loe temas en -i (genit. pl. -ium, neutropl. -ia) ; tipo prudeos, pmdentis, prudcntc, feli'4 felicb, f cliz,
Singular I Plural
Nox. Voc. I p-d.or I prudentcr prudeatilAcusrrrvo I prudcnte- prudeur I prudcntes prutlentilG¡xrrrvolprudent¡¡ lp^dent iumDrr¡volprudent i lp-dent ibu¡A¡¡.r.t¡vo I prudcnti (o prudenté) | p-dcntÍbu¡
ular I Plura!
Nox. Voc. I f"tit I fot¡.e¡ fel¡cilAcusrrrvo I fchccm fclir I fcncc¡ fclicilG¡x¡r¡vol fc l ic t r l f . l tc iu-Drrrvol fc l ic i l f "hc¡bu¡A¡rrnvo I felict (o felicé) | fchctbur
56. 2.e La otre cla¡c de adjetiva de un¡ terminación eigue la-dedinacióo
dc loe tema6 eo @n8onant" (aU aing. 'c, Gen. pl. -r¡D' neutro pl' 'a)' Tipo
vetus, eris, uÍcjo.
54. sigueo estr declinaciín: ol rodo la participia dc preacnte: !¡¡ren',antis, quc arnlt, úxor,ens, eotis, que advíate,legeor,
"otir, q,r tce, eudieor, eotis,
clw oye.b) Xc adjetivc el -ax: auda¡, ds, audaz; -ix: victtir, iciq vencedora; -ox!atroxr-ocis, ottoz; gentilicic en las¡ -atis y m -fo, itis: Arpinas, atis, orpincnse,
samnis' itis, samnita. un grup_-o dc adjetivc aislado: tocuptes, etis, rico, dupte¡,icis, doble, simploq icit, sencillo, par, pario, igual, anceps, i,pe", ¡íaÁo.
55. E¡. A¡¡.¡rrvo ErNcuLA¡.-El Abl. aing. de,eatoe adjerivoo es generalment¿ crr {f¡uclc ¡¿r c¡ é cua¡do son ueado¡ como ¡ubstanti;oa designarráo ;"; ñ;;;;;
Ir¡ abe¡t . sapie¡te: h ha ¿stti lcjos del sabíoA¡l ¡e díce: ab abceater-pot un (hombtc) ausente, adulescente, infante.A veces !e eocuentra li terminación é cuando'el adjetivo'caliñc¿ e uo noabrc de
8?To"& Asl -ee
p-uede decir: hoc dictr¡m e¡ r viro eapieatc o " "ioo
¡apie¡t¡, rrto ficilkho por un hombrc súío.
roe participioe. de. precente ea ..¡t¡, entir, eu, enti¡ hace¡ cl Abt. eo .c cua¡do egtáaut¿cos co&o parbcrpto!:
Froc fecim¡¡s caesar€ inpetante: lo hícímos por mandato de césa¡ (mand&dolo Césa¡),In civitate ira. odioSue a¡dente: qL h cíud;¿ que ardía de ha y ác odío.!o Dacen en -r cuando son usado8 como adietivoe:
^ arde¡ti cole r¡ritur eeges: la míes sc agostabojo cl atdientc so|ltenpore praesenü: cn cl momcnto br¿scrtc.
VCfu'vctércm vcüur
vctéri!vctéñvetért
vctérés vetérlvetér€s vctérl
vetérutt¡vctédbutvetéribus
Siguec l¿ dsctin¡df¡ dc vctr¡ y hecan ct Abl. d¡8. c¡ .t tor ediaivor riguicotcl:
dir¿t, Itia dco (pero co n¡ fotn¡ coútr¡.tq dl, ebl' üti, oom' a' pL ditb)
paulr€r, érirt PobtcFrt¡cepr, clp4 bdrr';idpr.
lp\ pímrl,,eifua, dili+ octotopuber, é¡4 Pt¡bcto4eq ltb lrlto y tdvoc¡cbbc fr\ célíbecodnpor, ótio, posccilot iltr¡pcrúr, lti'4 rcbrculvlcau,
Il nayor partc de crtor edjetivor ¡o.c ü.¡r ¡u¡c¡ a! d plunt lrotrq
57. SussrAr.rr¡vecróN DE Los ADJETIvoo. - En letín, cmo cn cútcllano, 16edjetivoe pueden uearse subetantivamentg tanto en su forma masculina comoen la neutra. La forma ma¡culine usada como subetentivo i¡dic¡ una perscxrr opersonas dotedao de uoa determinada cualidad.
Ejemplos: Vir sapiens nuoqr¡am i¡ascitur¡ cl honúrc.sabb (adjet.) íunr,t scmfurecc.
S"p"* numrluarn irascitr¡r: cl sabío (zubstantivd nunca se cw
fwcce.Boni cives leges sen'ane los bucnos (adjet.) chúa.danos obseruut
lr lcyes.
Boni leges servant: los buams (nrbotant.) obscntan los lcyes.
I¿ form¡ neutra gubstantivada expresa en abstracto la cualidad indicada pccl adjetivo. Equivale al uso caetellano del adjetivo con el artículo neutro b:
bonr'-: lo bucnspulchnrm: bbello.
En castellanq b bueno y lo betlo no tienen plural (los buenos, Ios bcllos ¡mmarculinoe). Eo c¡mbio eo latín ee muy frecuente el uco del plural netrtro dc
Nor. Voc.Acusr,rtvoGsx¡ttvoDer¡voA¡rrtrvo
f+t ,z¡ . ' tqv . ; , : . : . ; : , i r ( ,
29ELCOMPARATWO
28 GRAMÁTICA DE IA I.ENGIIA IAITNA
lc "Ü.
gr¡bstantivedc; lc treducircma el ca¡tellano pc medio de un¡ perífraoiroJn cos¿l¡t:
bona: l¡s cos¿s btrctl¿s, lu ücupnrlchra: l¡s cosas bclLzs.
5E. CoNconoe¡crA DEL ADJET¡Vo @N EL gnBsrADi¡TM). -El edjetivo m,cierte con el n¡bst¿ntivo al que cali6ca" a, génao, númcro y ct so.
F t"hra ñosq roso hermosFrt"h.i qui, cobalb hcrmosap'ulchn¡E templum, tcmplo lurmxo.
Nótcc¿:pnrlchra pnru (fen.) , pino hermosobor¡¡ nauta (-"sc.), bucn maríncro.
Grqdo¡ de rigniftccción dc los odietivor,9. Une a¡elidad puede eer poeeíde co grado mayor o menor. y compa,
ra¡do dc o mie objeta dot¡dc d3 l¿ mi¡me cr¡¡lid¡d podcmo noter difercn&¡¡cotre ellos. ¿{¡ú decrmor:
hs Atpcs son mÁs dtot que b Pir'nca;o, refriéndonoc a todo¡ loc objetor dc ua¡ misme ccpedat
cl H;malaya cs b ¡ruís alt¿ ik ht co¡dillcru.
ll¡nbié¡ podemo dccir:
csta tosd cs bclhsi¡tu"
-cl agrn dc csu fucntc es mu! ftcsct,
on lo ct¡al afirmamos que un objeto posee r¡na cr¡alidad en muy alto grado.Por lo tanto, podemo dietinguir co d adjetivo trea gradoo de a;gnificación:
Posrrwq crrando el adjetivo ¡c límit¿ ¿ c¡lificar el subetantivo:un árbol a,lto.
coueenetvq cr¡ando !G oompar¡r¡ do obj*o fluc poseeo le miama cr¡alidady rc ertablecen diferencia¡ entre ello¡:
sstc pitu cs ¡ruís dho qw aqwl (compt¿tivo de euperioridad)cstc pino cs mcnos alr,o que qwl (compzrativo de ioferioridad)cstc pitro cstür olto como quél (omparativo de igualdad).
Supnnr-errro, cr¡endo ¡c dicc dc un objeto gue tiene una cr¡alidad en Eutelto grado (cupetlativo abcoluto), o co gndo lipcrior a todos loc demá¡ d¡ ócryecie (cupedativo relativo):
unpínoaltsimo,omvy fuclrlrfu¡ oho eb prtor..
60. Fonu.tcIóN DEL @MPARATIVo LATINo' - El latín form¡ el cmparativo
& ;;.;;i;- i; rry-"¿d"; euborituyendo la de¡inencia del Genit. eing.
¡tr ha termrnacrone! 'tgt i;;:.yJ"t'), -¡¡¡5 (neutro)' Así puee' al ponerse ea
'¡rdo compar.atiyo, toooe ic adjátiyq rc convierten en adjetivcc de do t¿rmi'
llclonea; Be decrnarr *gú;t" i! decl' y au Genit' sing' e6 eo 'iori¡'
Ejccnploc:Pos¡tIvo
¡lh¡¡, ¿lto, Gen. dt'ilortir, u¿lc¡oso, Gen. fon'ir
Cor¡P.rnarwoelt-ior, elt-ius, m,is alto, Gen' dtioti¡
lort-iot, fort'ius, m*s vabroso, Geo'
fortiotis
pnrdeor, prudcnu, Geo. p'mdcot'ir F;H:tt?".Hnm m'is prr.u
Lc compa¡ativc dc igualdad c ürferioridad ¡e fcmas eo latín' coIno ca
c¡¡tellano, pbr medío de adverbioe:
tam altus, ton alto; tam fortis, tcn valcroso; tag p'nrdens r ün pnÁcnu
minus altus, -rno,
Áro' mint¡! fort¡¡, tunos vaktoso' min¡¡s ¡rnrdeost rrtor
Ptudente-
6r. DscLrNeqóN DEL @MPARATIVo' - ligg j*nTente l¿
loo temas en consonante de l¡ 3'r declinación (Abl' aiog' -e;
Nom. Voc. Ac. Pl. n. 'a):
declinación dcGeo. pl. -um;
eltiorl¡ltiórl
M.cF.
altiordtiorcm
dtióres¡ltióré¡
Nou. Voc.AcosrtlvoGrxtr¡voDrttvoA¡rrrtvo
¡ltiori¡dtióñ¡ltioré
¡ltiórumdtioribu¡altióribus
6L Fonr"o,croxeg PARTIGuLARET DBL coMPARATrvo'-Lo¡ edjaivor terminador c¡
A"ii-¡.-]'-"ól* fot^"o eu comparativo cn 'e¡tio¡¡
maledicuq maldicientc' comp' ¡ril¿dieatior, iur
beneficu¡, benéfíco, comp' beneicelÚotl tu.
benevólug betéuolo, comP' btrevoleltrort rr¡¡
Maledicenüorybenevolentior¡o¡carcalidadcomparativordem¡ledice¡¡ybenevo.lcn¡¡ dc ahí ¡u forma.
6t. RÉc¡u¿x DBL coMPAR^Trvo. - Para traducir la partícula qit: !-tf,Í
castella¡o
.o*-ái" J;ü;;¡; t6-;;'á"'"""to-p"ración, cl latín utfi¿a doe procedimientor:
l.r Tradtrciendo la paaícula qü¿ Por queo y pooieodo cl 2'f término en ¿l mi¡mo
calo que el primero: -- ñ -' Céso¡ fur m,fu eforatrrdre qrn Pompcylr: C'¡'¡'¡ fdicior frü qurn PoEPeiÚ"
ll
3130
2.r Ponie¡do el aeguodo ¡lrmiao ea Ablativo, rí¡ traducir la partícula quc:Caesar fe l ic ior fu i t PoÉpoio.
&. V¡rr¡n t¡¡tnxslvo D¿L coMPARATrvo. - A vece¡ cl comparativo tatino no ¡e uo¡Para comparar doo objetos, sino coD u¡ ¡entido cquivalente al áel c¿stellaso buttant" iikm¿síado eeguido de ua adjetivo:
timidior e*e ¿s dcmas'tad,o tímüo.
65. El Sup¡Rrarrvo. FoRMAcróN.-:- Se forma el superlativo de lc adjetivolatinc eubstituyendo la desinencia del Genitivo eing. por la¡ terminaciones.Fh*, -issima, -issimr¡m. ¡4sí pueo, al ponersc en grado supedativo, todc loeedjetivoo latinos se cmviercen eu adjetivtx de tree terminaciones del tipo bomrs,q "m. Ejemploe:
EL SUPERIATWO
ó8. Coupan¡rrvog y SuPERLATrvos IRREcuLARBS.Itn lrregularmente ru! comparativor y cuperlativor:
- Lo¡ aiguientea adjetivoa for,
Posrrrvo Cor¡prn¡,t¡vo SupeRI-,rtrvo
bonue, buan
mala$, mob
magnuS, granü
parw8, pcqucf,c
maltl, muchotpropinquus, próximo
Nóte¡e cómo de los cuatro primeror el castellano conse¡va todavía en pleno ueo lo¡comparativoe, mcjot, pcor, ríator, rn.;noi, y también los euperlativoa, óptímo, pésimo'máxímo, mí¡ímo, aunque éetoa tieoden a eer ruplantador por laa formaa regulareqbonísímo,molisimo, grondísimo, pcqucí;kímo,
Nótese tambiéa:
Loa adi. indeclinable¡ frugi, urrrtuoso, y ncquar¡, bribdn, tienen por compar. frugalior,ncquior, y por ouperlat. frugalissimus y nequissimus,
De divea, itir y de eu forma contracta, dis, ditis, rico, derivan loc compar. divitior yrlitior, y los euperl. divitissimrrs y dilissimus.
De iuvéais, jooct4 y *a,cx, an$anq se ha¡ formado iunior y s€Diorr cuyo valor com'parativo sc ha debilitado mucho: iunióres, los hombrcs todavía jóucnes, senióreq los hom,brcs ya ancianos. No tiene¡ cuperlativo.
69. Coupanar¡vos y SupERLATrvog EtN poslTrvo. - Atgunos adjetivos oo 6e cü¿cuentran mao que ¿a l¿ forma comparativa y cuperlativa; la mayor pane derivan de pre,,poeicioncs:
GRA}{ATICA DE I,A. LENGUA I,{TINA
Supsnrerrvoaltissimus, 4 [rm, alúsímo, muy alto,
el ¡ruís altofortissimns, ár uhr valcrosísímo, muy
valeroso, el mtk valerosoprudentissimur¡, a, um, prudentísímo,
muy prudcnte, cl más prudcntc.
_ En latín cxprasa de la Disma manera el euperlativo absoluto (altísimo, muyaho) y el euperlativo relativo ( cl ruís aho).
66. DrcuNecróN DEL SUPERLATIVO. - Ee idéntica ¿ la de bonus, a, utrr.
67. Fonu,rcroN¿s P^RTrcuL^REs D_BL SuPERLATtvo.-a) Los adjetivos terminadosc¡ .cr etr cl Nom. aing. masc. lacen el euperlativo en .ertimus, -"r"lon , .errimgm. Ejs.:
puldrer, belto pulcherrimus, a, "^, bellísimotenet, tíemo te¡terri.Er¡s, a, um, tienúsimocele4 vcloz celerrimus, a, vm, uelodsímo.
El adjetivo vetus, éris, víejo (eia comparativo), hace el euperl. veténrimgs. Tambié¡6atüfu.9, maduro, puede formar un superl. maturrimur. \
b) Los ¡eis adjetivoe sigui¿at€s te¡nioados ca .lli¡ hacen el euperlativo cn -illimgqq rrn¡
Posluvodtus, alto, Gen. dt-i
tottis, vahroso, Gcn. foú-b
ptrrden", pntdcnU, Gen. pn:deot'is
Posrrrvofaalis, fáaldifficilis, dífíoltim\Iis, semejantcdissimilis, difcrentagracilis, csbeltohumilis, humilde, bajo
Posrr¡vomaledicus,beneficur,beocvólurt
Supel'rarrvo
facillimus, a, umdifficillimus, a, "^aimillimus, a, undissimillimus, a, "mgracifinrus, a, "-firrmilli¡a¡¡3, q rrm
r,o'te, dclantccitrer d estc lado dcextta. fucra dc
iatus, dcntroinfua, debajopto, delantcpost, despuésaa.tpta, cnchna
Covp¡narrvo
¡nterior, antcriotciterior, de cste bdoext€rior, cxtefior
interior, intenorinferior, ínferíorptiot, prhnero (dc dos)posterror, pasterioÍruperior, superior
6up¡nr.ar¡vo
cxtréñr¡s, últímo, cxuc¡no (cl dc md¿afueru)
intimus íntímo (cl dc m,ís adentro)infimus, ínfimo (cl d,e nás obajo)prlmns, el primero (de m'uchos)posrémus, postremo, úhimoauprénrus o sr¡¡nm¡s, cl más ¿lto, ew
plenLo, su'moultirnus, el mas olejado, íthímedeterrimus, cl peor, malísímoocissimus, rcpidísimo
.--Lor demás adietivoe en -iüs form-an-9J guperi. en -issimuc: ¡6$ilic, noblc, nobilissimgr,stili!, úti¡, utilissinus, feallis; f értil, fertilissimr¡s.
c) Los adjetivoe terminado¡ .en dicus, .ficus, y -vólus, que ya ümoo formabao dcotnparativo en .entiorr [¡c¿¡ ¿¡i¡orsmo el superladvo eD -eatissimus¡ a, rrn¡
Sup¡nrar¡vo
oaledicentissim¡¡s, a, lü¡b,eneficeatissimus, á. u¡¡be¡evoleati¡si¡rus, a, ¡¡D
ulta, más dllá dc rdterior, ulterío¡d€terior, p¿otociot, más rápído
70, FonuacróN DEL coMpARATrvo y DEL supERI-Arrvo poR MEDro DE ADvER,BIO$. - Para witar una acumulación de vocales que resultaría mal sonante, losedetivoo terminadoe e¡¡ -cl¡e, -ius, -uus forman su6 grados de eignifcacióo ente,
mellor, iusrmcjor I optimus, arÍmr¿lmcior,| *ul bucno, óptimo
peior, ir¡s, prol I pessimus, cl pcor, mu1| ,nato, Pcstmo
maior, ilas, mayor I maximus, cl rndyor, fitu,
mlnor, us,ttarol I minimus, cl rncíor, ttu)l
plures, a, rzás I plurími, ffiucblsinotpropior, más próximo I proxímus, mul próriff io
32 GRAMATICA DE LA LENGUA LATINA LOS NUMERALES
poniendo al pcitivo los adverbiq magis para el comparativo y maxime para clruperlativo.
Ejc.: magis pius, mrís piadoso (para evitar piior)maxime idoneus, muy capaz (para cvita, idoneissimus)
7l' RÉcrueN DEL supERLATrvo- - Er complemento del euperlativo se ponc,@mo en castellano en genitivo:
cl mtk sabío dc los hombrcs: sapientissimr¡¡ h o m i n u m
7L E¿ coup¡nrr¡vo-sup'RlATrvo. - cuando re comparan dor objetor que formanpareja' como cuaodo decimoe h más fucrtc ie r^ ^onor, cr ojo más enfcrmo, er ratín
:ppl"". el comparadvo en lugar del eriperlaii'j "*¿"1""'.^rl"[;;;:;"';,".bio el com.
PreT:nr:o,.8e pone eD genrtrvo como si 6e tratase de un euperlativo:Y.uoror Da¡uum dertr. crt: h dicstta cs b más ficnc de hs (dos) manos.
tOS NUTt/ IERAtES
7r. Crestnlorclóx. - El latín posee cinco clases de numerale¡:
- a) Adjetivo numerele¡ cardinarcs, indicay'do simplemente el númerq (uno,
dos, tres, etc,).
b) Adjetivo numeralec ordinarcs, indicando el qden (primero, segundo,tercero, etc.),
c) Adjetive disrnbu¡uos, co,ntestando a la pregunta ¿crl g,,lpos dc a auín.tos? (uno e uno, dos a doc, tres r tres, etc.).
- -d') Adjetivc mubíp.licaüuos, expresando el número de veccs que una canti,
dad eo mayor que otra (doble, triple, etc.).e) Adverbioe numcrales, expreeando l¿s veces que oe repitc una acción (une
ve¡, dog vecee, etc.).(Véase le tabla.)
74. Los caRor¡¡¡us. DecllNaclóN. _ Los numerales cardioales ron en zuoayoría invariables. De ellos sólo se declinan los eiguientee:
unu¡¡, a, ul¡¡Nor¡. unüs, uná, unumAc, unum, un¿un. uouD
3";: Hl*AbL unó, uná. unó
O¡s¿nvrc¡óx. - B" :l ¡entido de.. único, solo, ¡mu¡ tieae uo vocativo, une, a, urn,y ua plural, uoi, ae, a: (J¡i ex omnibus sequani: los séan¡toi,-sol;;-;";;" rodos, Rr¡ri.ro f¡¡or ¡cr ücr: ¿stzré c¡ eI campo sdlo scis dlas.
7r. duo, duae, duo
Notn.Ac,Gcn-Da. AbL
O¡g¡nV¡C¡óN. - Como d¡¡s ¡¿ ds¡lin¿ ambo, le, o, Ambos.
76. tres, triallrlo. Fcm' Nautro
Noar. Ac. tra üiIGen trium
Dat. AbL trlbur
77. I¿g c¿vmNns.-Centum ee indeclinable, perc, la¡ demás centenaa, dcduceoti a nongenti, se declina¡ como boni, ae, a
7E. millc
En aing. es indeclinable. En plural se declina corno uo oeutro de la 3.r
l.{on. Ac. nlilGen" milium
Da. AbL milibu¡
79. Uso oB mille. - El eingular mille puede ser adjetívo (nil) y sub6tan'dvo (un millarr). Como adjetivo acompaña simplemente al nombre:
mille passus, mil Pasos (uno milla)mille homines, míl hombres
Como substantivo requiere gue cl nombre quc lo acourpañr ¡c Pq€a cngeoitivo:
mille hominr¡mz un millar de honúrcsmille passuumz un millar dc pasos.
En plural co aíemprc substertivo:
duo milia homi¡um: ilos mílhombrcs (ilos millarcs dc hombrcs)6i¿ mili¿ lra!¡sur¡m! trcs mil pasos (tres millas).
8o. Oss¡nv,\c¡oxns EoBR! ¡¡ ¡on¡r.r,rc¡óx DB r¡E canorraue. - a) Lo¡ núme'roc 18, 19, 2E, 29, 38, 39, etc., ¡e erpresan por medio de uDa rubEtracción: dos ¡estadot
dc vetnte, uno ¡estodo dc vei¡¡c, ac.: duode-viginti, un-de'viginti, etc.
b) A panir de 20, cifra dc decenas már cifra de unidader (21' 22,.23, etc) puedc
?rDresaroe ée doe modos: o como en castellano, viginti unus, 21, quadraginta guiaque,
451 o anteponiendo la cifr¡ d¿ la¡ unidade¡ con la conjunción et: unus et viginti, quinque
ct quadragintq etc.
Ma!c'
duóduó¡duórumd¡¡ób¡¡¡
Fom.
duaeduá¡duárumduábu¡
Naulro
duóduóduórumduóbr¡¡
a,É9,Aol
: ! . .,9'E:e> '? :ú¡- ÉÉErg
i =E *gáragÉ€E EgátáÉFÉÉt€:t
.Érüüüó o -o 'd .6' i * ,88"
e ! Ei¡ ' -o
S - gj ' l i l '
s j : ¡ . { .9€,qE{:ü,1i g *É'8,s,9.s '5 S ü ; '1 i ,a € : i *É e e r FE ;¡ E E € ; a í '87€ E'3
v
isJ! .€?l l25
T €€i '1 , ¡
r sgl i E q3'E É 'a 'd , i
EaaE;€;c€¡tgÉfggE,s
R¡laBo 'tl
S\l! t€': tlgd
=ifB;' ;5
$i i ig i Ff u i ! €€ÉI,É É ,ÉiárFgÉ€É:Éi iÉi : r ,g
F*oE.Si i -s YEtl l- t r l !
iB ÉEE 5b"?
'5 - .E E,o.E,br ó r , ,EÉ,FEÉ ni ,*É";€i , .E-,gg€€€gÉEE€,óqE e e s e s * * É € E á áü FE; :$
¡t.9¡¡o
!t
Fo
f¡t
ta
6
¡s6s
!l
o
Eto
na,
- ( |5roc¡tArt€
6g6s
!,
c(J
se.€ Rs R9 R g. ie€ Rg gE t E e q q,egRt
¡ 89,9, ¡ ! !9",n$?srnEggEEg9
6 0\oe.a ?i G
O\OHG¡
ct 6 + h\O t \€HHXHHHH
ñ r+ h\O i \€ ( O xH T
X
FExxxt
t¡
E¡>
Eboiñ
o' ; ' iá,a '= E,u:ü._ á € *¡Ei ' i i E - $,F'u F"E F,= - , - Bu,, F 'a -E¡*EE r
$ Ei EEi$f,gEEE €{ACÉH HÉ;; €gÉ,á
g r gÉeÉsÉ€ É E ggt *gg* É ; tE¡3E
Bo"
iáai í .Ro
' ¡ 'ü '9: ' t 'ÉarñOE¡ 'oát
tá '(t
ggÉÉAB E É ggÉüEFF- E E E E€u
'i Él
f ! -64' i ¡E E'E
; :y,HE sa6! 'o.=
E 9E,Pt r t ,a¡ j
sFF!í xE¡Ei¡ IE
36 GRAMATICA DE I-{ LENGUA I-ATINA
El. Los oRolN¡tES. DEcLINAcTóN. -Lc numeralee ordinales son adjetiv,'rdc tres terminacioncs que sc declinan ccbrc bonus, q r¡¡n, a ercepción de altcr,scgundo (véaec $ tr+).
8í¿. O¡e¡nv¡cIou¡a 6oBRB toa ononl.ure. - a) I¡¡ ordinale¡ !¿ construyen conr(,lor cardinale¡: l4E.f, ccntecimur quadragesimur octarn¡+ 34.9, trigesimur qu¿rnr¡¡r o qrürr-¡¡r ¿t trigesimu¡r.
b) 18.r, 19.r, 28.r, 29.r, etq, se coostruyen tenbién por meüo de una ¡ubstracción.d¡¡oJ¿-vice¡inr¡,s, r¡D-de-vicesimus, ctc.
c) L¡¡ cifra¡ de allo¡ s¿ erpresao riemfre coo ordinale¡: cl año mil, millcsimu¡ranur¡ cl ¿ño dos mtl, bb millesi¡ou¡ ¡nn¡¡¡ (li¡¿¡., cl ¿ño dos vccct mílésimo); cl oñoJtcs míl, ter millesimus annur (liter., cl añ.o trcE vcccs mílésimo ) ,
6t. I¡s p¡srRruurrvoE. - Esto. adietivor crr¿oca dc eingular y rc declinaa comoboni, ae, a. Se usan:
, al Subatituyendo ¡ loa cardi.¡l¿¡ pa¡r ¡aonp¡ñ¡r ¡ ¡ombr¿¡ quc róio ce usiu¡ ettplunl:
bina cast¡a: dos campamattottcr4ae ütterae: tres cdrtLs,
- b) Con ¡entido propiarneote dietnibutivo¡ contesta¡do I lar preguDta!: lEn grupot
ile o cuíntos? o icuántos ¿ cada uno?mil;te! binos sextertios acce¡t€runtr lot soldodos ¡ecíbíe¡on ilos scxt¿tcío¡ cada uno.
&. Ioa ,ro¡xrrvoo MULTrpLlcATrvoE. - Lor multiplicativo¡ form¡¡ u¡¡ ¡¿ric i¡,complete de adjetivor que re declinan como felix, ici¡ (véa¡¿ $ 53):
rimplex, icis, símplcduplex, Icir, doblctriplex, Icig tñp¡¿gua<iruplex, lci4 aúdruplcquintuplex, ücis, quintuphda:cmplex, icis, décupleceatnmplex, lci4 céntu¡':h.
II_ay tl-6¡¿¡ u¡a ¡erie- ea -phis: _simpiur, duplus, eiplus, ctc., indicaodo la propor,cionalidad eqtre do¡ c¿ntidades: duplu¿ dos u¿c¿s mayor, tripluq ttcs veccs rnlyot, etc-
65. Log ¡ovrns¡o8 NITMERALEE. - Los adverbioa numcrale¡ !e uEan cr Ia¡ nultirplicacioneo,-junto coo los a.djetivos.dietributivoc¡ cl adverbio e¡presa el muftipücador ycl edjetivo distributivo el multiplicar,Co:
E X ó -
48: aie¡r octo¡¡i ¡¡¡nt qr¡¡dr.gi¡c octo.
tOS PR,ONOMBRES
ió. Curstplcecró¡¡.-Loe prmombrd htinc cc dasifican cn:
1.0 pcrsmald2.c pcÉcsiv63.s demostrativcl4.0 relativo5.0 interrogativo6.c indefnido.
A excepción de los personalee, todc lc demá¡ m a¡tceptiblea de cr utrd6
t¡mbién como edietivo.
g7. D¡crw¡,cróN pRoNoMrNAL.-A cxcepción de la perronalec y
.iu,", i" declinaclón de lc demác pron@brer E caftúerrze por hacer d
iirrg. en -ius y el Dativo aingular eo 'ir comunes a los tree géneroe'
p6e'Cra-
Pronombra¡ por lonolei
88. PnoNou¡Res PERSoNALES. - l.r persooa (persool que hebla) ring':
.gor )o,' pl.: nos, nosoü7os.
2.' percona (cur quien ac habla) : cing.: tu, tti; pl': vos' t;osottos'
1.r pereooa (de quien se habla). El latín no tiene propiamente Yl ptg*-b.Í
tlc 3.r ierson. y to'*pt" !* .áaio de-lc demcttitit'q is, ea, id )i iltel ill¡c
itt,,a f.ie"r" EE ioo, toz). fie"p eD cambio 'D
pronombre reflerivo de 3.r per'
rcna. sq sc, rí.
89. Drcr¡N,rcróN.
Sln ular
I . ' pa?. onl 2. ' pcr¡on¡ ! . 'p.r . ' ( t t l l .x . !
ffihrrétuTriblré
Plural
Noxmrr¡voVocr,r¡voAcus,\T¡voGrx¡rlvoDrrrvoA¡lrtrvo
ego
memeimihlmé
8esui6ibISE
Nor¡rNrT¡vo
Vocrr¡vo
Acusrrrvo
GnNlt¡vo
D¡Trvo
A¡lrT¡v, ,
n6s
no8nostfum, noshínñb¡sndb¡s
vosv6svósvestfum, vestrlvdbisv6b¡s
8E6Ul
sibisé
3938 GRAMÁTICA DE IA LENGUA IATINA PRONOMBRTS POSESIVOS Y DEMOSTRATryOS
90. O¡gnnv,{crox¡s. - ¿) Haciendo dc tuieto lor pronombrer pereonaler no ocu¡¡n ml¡ que cuando son necesarios para el ¡en¡do o iDteresa expreearloo con énfacis;qpec,i¡lmenL !o¡ usados cua¡do ee quiere eubrayar una contraposición:
t u rider, e g o fleo: tú nes, Yo lloro,
b) La¡ forma¡ dd Geo.' pl. -um' nostrumt Yeú9m' se u¡an caei aiempre cn ¡entidoPaftitivo: dc cntte 7:losottos, dc c¡trc vosotfot. La¡ forma¡ en-i, aoctrin vestri, aignifcanrieplemeote, dc nosotros, dc uosottos:
miserere ¡o¡tri z apiádote dc rnosonrosmimrrq €st meüor parr !ortr¡t ¡l dmt ubmcJot fonc de rrotottoa (dc cda
u¡o dc ¡osotros)
C0 c¡nlig¡
quir v e e t r u a? lquié¡ ilc vosotlrosl (ilc c¡ttc vosoc¡os).
c) La prepoaicióo c¡¡ñ se uac al Abl. de lor pron. Per!. c,n forma dc uaa pattícul¡cncüúca: noi.uñ, conmigo, t¡¡cnmt cotttígo, *cum, cottsigo, ¡obiscumr coÍ' ttosotros, vo-bircum, con uosotros.
d) Algunas formae pueden reforlar¡c añadiéndote¡ d cufio .met o bieo redup!ícán,dolaoi egodet, yo mismo, meimet, d¿ mí mismo, tibinetr a tí mismo, ttosoet, vosmeg etc.
La forma reforzada de tu e¡ tute.
A vecee Ee encueotran lae formao redupücadae r¡ener tetc y eobre todo ce*.I¡e pronombree personatee pueden también reforzar¡e por medio del demostrativo
ipoq mih¡ í p c i aoceo, mc pefiudíco a mí mismo; y taobiéo por la partícula quidea.
gr. Uso o¿r- REFLExtvo. - El pronombre refleüvo n hace ríempre refereaci¡ ¡loieto de la oració¡. Compáreee: !
masister cum laudat: cl macstlolc alúa (p. cl" al diedpulo)
*frtbu" ¡e laudat: el soberbio sc olúa (a d niemo)'
Ir reciprocidad de una acción se indica por medio de inter c¡
inter tG Pugneae luchan cnt¡c sl
Pronombro¡ Po¡c¡lvot
92. Pno¡¡or"ran¡s posrslvos. - A lo pr@@bret Persmalet corretpoodeoP¡onombre¡,ad jetivc Pos€8iv6.
l.r perc, sing.: merrr arrtñrmlo-
Adjetivo: L i b er meue est Eelior: milibro csncior.Prúombre: M e u s est melior: cl mío cs mciot.
2.r pers. 6ing.: tuusr ar umr üüro.
Adjetivo: Rosae tuae sr¡nt ¡nrtchriores: úus ros¿s son m,is bcllas.Pronombre: Tuae sunt pulchriores: ds tuyas son násbellas.
3.1 perg. refl.exivo: sut¡s, ar umr $¿yo.
Adj.: Imperator m il i tes euos laudatt el general alabaosüssoldddos.Pron.: Imperator s u o c taudat: cl general olaba a los suyos.
l.r pere, plural: nosterr trar trtun, nucstro.
Adj.: Equitee nostri castra oPPugnaverunti nuestros i inctcs aocaron cl cÑtpüncnto.
Prm.:NogtticestteoPP'ugnel'6|mcbsn¡¡csürosú¿c¿9roíG|cünwmcftto.
2.r pere. pl.: vcstcr tr¿r üumr vltashro.
Adj . :Dotnusvegttaestal t ior : rut tct t ract&lLct¡n ' í ¡a l ta 'Prm.: Vestte est altion l¿ vúcst' a cs wís alta
gr. DBCr¡N¡,cróN DB Los PosEslvos. - se declinen cmo 16 adjetiva df
t "¡-t"r.i"..iurer.
Ha¡ quc nota¡ mlamentc quc rneus tiene por vocativo mi'
94. Ugo o¡ I¡s Posaglvog. - ¿) Lor poreoivoc no !e u6an nár qu9 cuando puedc
crbcr duda aobre qüér -'á'i"L¿ií
*áJo-á," e¡tl ¡uficientemeute inücado 9or d
co¡texto, el poaeaivo ao !¿ erpresa:Pare¡tc. diligo: arno o mis Palret'6¡*iá "
flttrc accepi: ñabi utu cüu dc míhcrma¡o'
b) El releüvo guu* l.r Como su correepondiente pronombre personal ce, el pose'
¡lvo ¡'ur bace referenciq ñ di;;i"t"i, "l iuj*o de ia oración. Cuando el poeeedor
;;-..';;j;; -il,oo
¿"'fi oracién, -a¡r¡s se--substituy€ Por el Genit. del demostrativo i$
.i ¡¡r "i*r'¿t
é1, dc clb: eonr¡r¡' ean¡n' d¿ ¿llos' dc ellos'
2.a Sigoificando sü propio puede referiroe a u¡ nombre disti¡to del rujeto' Nóterc
rcbrc todo la erpreeióo rrri cive-q stLs corciudodorlos:
Aristidem ¡ui cive¡ e civitat¿ eiecen¡¡c o rl¡ktidct tttt co¡cíuddanos h
ccho¡o¡ dc b c¿udad.
l.r Como ocurre con lo¡ pron. perr., alguaar foraar de an¡¡ pueden ¡er reforzada¡
por---"J--*, {"ai i p}"pias'rccíónel: en el Abl. eing. !c u¡a también el ru6ie
.ptc: n¡oPtc ingenior pot 'tt
pfopio Úlc'Lto.
Prono¡nbr¡¡ demo¡lralivo¡
9ft. hoNo¡i¡¡n¡s'ADJETIvot¡ DEMosrR Tlvos' - Son lc aiguientea:
( hi., haec, hoc, ésüa.
Demctr¡tiva prapiem€otc dic'ho: { itt", ista, istud, ¿sc'
t ile M üú' "qu¿L.
Demctrativo grenatical :
Demoetr¡tivoc de ideotidad :
'rr,rarid, ésu.
I idem, eadem, ide-, cl misma
t iFe ipoa' ipcum' élmismo-
96. hic, haec, hog ésu, ésu, csto.
Prurombre: hic orag ésu reza.Adjetivo: hic vir orat, ¿5ü€ honúrc rcza.
para los trcs gltt.
hác I hdchis )h¡s I faro tos t/.s gcr''
Noxrxrr¡voAcusrt¡voGsx¡TlvoD¡r¡voA¡¡.et¡vo
40 GRAMÁTICA DE Ij, LENGUA T.{TINA
97- uso o¿ hic. - ¿)_ Hic e¡ el demostrativo de ta l.r persona; indica un objetoprórimo o perteneciente e la pereona que habra, y equivalc
" ""a"" i po*orro
-.*,haec oa¡us: estd m¿tno, mi ñor,o.hi oores: cstas costumb¡es, bs costumbres ilc twcstro Gicfipo.
- b) El cufio, 'c 8e encuentra también eD otros caEoE que los indicado¡ (sobre todo co
lor autoree.preclásicoe) y muchas veceE ¿n -
for-" u"o"-;-Á";;húr'L]oi.""..-oai,dc este modo, etc-
9E. iste, ista, istud, isc, és, cso.Pro'nombre: iste amat: ése ond.Adjetivo: iste ¡ruer amat: csc níño anlro..
Singular PluralMasc. l rom, l tcutro-._-r-r-
ls té l is t l l ls tudistuml i r , . - l ¡stuc
l l ¡ ro, lFcm.lNcutro
Nor¡xrnvoAcssrrlvoG¡x¡r¡voD¡t¡voA¡urlvo
ist i l is tae l is t lis tós l is tár l is tá
i:Ft l paro los trcs gttt. istórum I istárum I istórumisti¡
is tó [ i ru l is t6 tu;;; I Poro tos tru ght.
99. Uso o¡ i¡te. - ¿) I$e c¡ cl demo¡tntivo de la 2.. perloDa c inüca ur obietoEórjno o pefteneciente a la persona con quica ¡c h¡br¡ icomo cr.-r"ü-;-¿;"i.rueoe a veceS traduc¡rse por cl poserivo ru:
i¡t¿ auctoritas: csd .tu¡ori¿a¿ tu\a,icti philosophi: los filósofos dc áuc húIur¡,
Eo los diocursoe iudiciale¡ ¡e.refiere generalmentc r lr partc contrarÍ¡ y rdquierc coofrec,'pncijr un cierto matiz despreciaüvo.c) En lugar de ish¡d se ¿ncuenrra . yece¡ irtuc, con el mi¡mo euf,jo .c de hi,e
PRONOMBRTS DEMOSTRATWOS
b) Illc e u¡a como prooonbre penonal de 3.' pen., ¡obrc todo co Nominativo.c) $e u¡a tambié¡ con valor enfático, crpreeando adniracióo:
C.oriola¡u¡ ille, a4ucl fomoso Coriolatw.d) En lugar de illud !c encucntra ambién illuc, coa cl mi¡mo nrfio < dc hic
lo2. i& cq id, éstc, ésu, cstu; A, ctb, ctlo.Prormbre: i r ¡trenue pnrgnavie é*c luchó braaamante.Adjetivo: i ¡ m i I es strenue pugnavic csu soldado luchó bravomcnu.
C¿C
cls
c¿ruE
elcIcórum
ille, illa, illud, aqwl, aqué\h., aqucllo, é1, clir. cllo.Prqtombre: ille ambulat: aavtl (él) sc pdscd"Adjetivo: ille homo ambulal: a4uc1 hornbrc se pdsea..
pora los lt.t
10r. Uso o¡ ir. - I! cr una eepecie de demostrativo gramatical. Sc ure:al Reñríéndo¡e a uo objeto ya mencionado ¡nteriormente:
Caesar dr¡ac legio'nei conrribit¡ cr¡m ii¡ R.boda¡r¡m fraunrfrtz Céu¡ ¡cchtudos lcgiones; con elb dtÍdvíesd, cl Róda¡o.
b) Eo funcióo de pron. pera. de 3.t per¡., ¡obre todo en to¡ ca¡or obücuo¡:er¡m vidi: lc uí.iis ira¡cor: m¿ í¡rito con cllog
c) Como antecedente del relativo:f e , q u e m videtig frater mer¡¡ at éstc qrlz vcís cs ml hctmarp,I r fccit, c u i prodesu lo hizo aqucl 6 quícr optouecho
id.tr. eadem, idem, al mismo, h müilrr4, b Íúsrrto.Pronombre: i d e m accidig srccd¡ó b mismo.Adjetivo: e a d e m rcs accidit. *cedió h misma cosa.
100.
Nor¡txrtrvoAcusrr¡voGB¡¡lrrvoD¡r lvo
Asr-r t tvo
liléi l lumllliusiil¡i i ló |
illii l losil lorumill isi l l is
PluralFrm.
ill¡eil lasill¿rum
iII¡illáillorum
f,ls.c.
pora los trcs gln.
l0I. uso o¿ ille. - a) Itte es el demostrarivo de la r.. persooa; indice loe objaordc que se habla o que esrán alejados de las personas que hablan:
Poas rivi huiu¡ ia itta valle sitr¡s estl h fuent dc estc ¡ío (quc para tatcaoeotros) cstá situ¿d,a cn aquel uallc (que se vé a lo tejor).
NoxtNArrvo I lc I cI I Id I ct, iiAcus¡r¡vo I cum I eam I fd leó¡Gpxrr¡vo lc los I l .o^-
' I polo rot tTat g¿tt. IDrr¡vo I eT ) l c is, i isAsr-rrrvo | "o | .¡ | eO I cis, i is
SinoularMrscul lno
ldemeundenciusdcmcideocódcm
cidcm, iidcmeosdemeorundem
F.man¡no t{rulro
ldemldem
NoxrxrT¡voAcosrt¡voGe¡¡¡r¡voDer¡voAsr.rr¡vo
eádemeandem
para los lrcs glnnot
eitdem
Plural
códem
No¡r¡rt¡voAcgsrt¡voGsx¡rrvoDrt¡voA¡r¡trvo
caedemc¡sdemearundem
cádcmcidemeorundem
cisdem, i isdemcicdem. ii¡dem
para hs tru géntot
42 GRA¡/IT(TICA DE IA LENGUA LATINA
Ide* ee r¡n @mpuesto de iq "C
id ná¡ el sufijo invariable -deo.t05. ipse ip6q ipsum, él mis'¡rlo., c[l,;c mísntao b zrifill,.
106. ueo o¡ ip* v or ideu. - Debe dietinguirse d ¡enrido de idem del de ipse.. rdem eirve para hacer referencia al mi¡mo. objeto de que ae ha hablado antea lpce
flve eob¡e todo para.distinguir una persona o clase de p"^or* o "or""j
opoo"J" "
oiiüdebe traducirse por diversos procedimientoe. Compárese:
Euo vidi in codem loroz h aí cn cl mismo foro (en el mi¡mo q,¡c üieent€s).
I¡_ipro f oro ralaüc s¿ bnso ¿büb¡ cn c-l foro rnismo (en pleno foro).Vdvae ro iprac ¡peru€runt¡ bs pucttas sc úÁetot por sí misnas.
Pronombre¡ relol ivor
IO7. h.oNor,rsn¡s RELAT¡vos.-9d, quae, quod, que, antrl, quím, anyo.
u lar Plural
Qui ecompaña aquí al nombre nuatius, ¡otícb, concerta¡do con él en géoero, oú¡nero
t C¡uo; es, por t¡¡nto, ua adjetivo.
tlO. c) fr, ea, id antecedentc del relativo. Con frecuencia d a¡tecedente del reta.dvo no es un substantivo, oinc un pronombre; en este cago suele usarse en latín is, ea,H (véase $ 103 c). En los casos en que el antecedente is y el relativo deban ir unorfctrá¡ de otro (is qui, ésta quc, cl que; ee quae, ésto quc, h quc, etc-) puede ruprimirecal rntecedente:
Q u i viacuat, imperan* los quc vctccn mandattLr expreeión completa eería: I i, q u i vinorat, imperanü
lf 1. Ornos RELATIvos. - Quicumqug quaecumque, quodcumque, ct;lrrl-qt ieru qúe.
_. ll? Ugo o¡ quicumga - Quiomque re u!¡ eorno pronombc t como edjctivo.BJemplot:
Prooombre: quiormquc hoc dixit: quknquierc dijo csto,Adjetivo: fJueec¡r¡ú{Jue rer accidisset: anlquict cos4 qu¿ htslícse succdüo,
113. quisquis, quidquid, ctwlquieru qw.
Sólo se usa aürientemente en las formas siguientes:
l.{onr. ong. quisquis (masc. fem.l quidquid (tuttro).AbL sng. quoquo (nac. y rlcl.,r.).
hloxrxrrrvoAcuserwoGsxrr¡voDr.t¡voAa¡-rt¡vo
qutquemcú¡uEculquó
I xcut.o
I auoaI quód
quaequam
poro los trcs gétt.
quóque
108: El pronombre relativo iatroduc¿ un¡ oracióo adjetiva que determina o califica¡ u¡ ¡ubstantivo o pronombre.
Belgae proxini a¡¡t Ge¡nali:l qui-trans f,f¡s¡r,ñ i¡col'ne losbelgos sonaccinos de los germonos, qu hab;ui m,is alü dcl PUn.
_, __?-:1-.:r,relativa quc habíun nls alló d¿t Rin (qui trans f,!¡¿¡¡rn incotunt) erpüca
d rubstantivo germdnos (Germanis); éste ea er ant"cedl'te del relativo ""i
--
nr rerativo coociert¿ con -ru_,entecp.dente €o g,énero y ¡úmero. Én cuanto ¡t ca¡o,rdopta el que le corresponde regún au función t'la or"ció.r. vaase-g its-.--'
109..^ b) Uso ao¡rtrvo DEL tal^T¡voL-eui, quae, quod puede 'raree
ambié¡como adjetivo: Ejemplo:Adventr¡n tu'm cognl,vir, gui nuntiu¡.Fihi gratissi'ur fuin supc t,. |lc,
lada. ¡pt¡cU qw rn. ha sido muy grdt4 (liter. lZ ""¡ "r,¡"¡"...1'
Singular I p luralMasc. lFcm. lNrutrol t |arc, I rom. lxcurro
Nonrxr,r¡vo l ipse f ipsl l ipsun lipsi l ipr"e l ipslAcusettvo I ipsum I ipsem I ipsum l ipsor l ipsn, f i i r i
li#' I oo,o to, t ) Eo. I li:t-- | ii''.'' I i;;;^'
ipsó [ ipra I ipso I ip.i, I Po'o los tres gln.
GrNrr¡vo I lpsTus | . lipsorDer¡vo I iisi I
Po'o tos trcs g¿n. I ip"i"
Asr.rrrvo I ipso I ipra I ipso I to.o I Poro los tres gln.
I Maacut inoI
Nou¡xrt¡vo I quicumque quOdcumqucquodcumque
quocumque
Acosrrrvo I quemcumqueGeulr¡vo I cuiuscumquc
A¡u,T¡vo I quocumque
Famonlno
quaecumquequamcumque
paro los lrcs géncrot
quacumque
Singular
Plural
Nounetrvo I qulcumquc
Detrvo I quibuscumqueA¡r.r,t¡vo I quibuscumque
quaecumquequascumqucquarumcumquc
quaecumquequaecumqueguorumcumquc
4544 GRAMÁTICA DE IA LENGUA I-{TINA
NoulxrTtvo
Acusat¡vo
G¡x¡T¡voD¡r,rlvo
A¡¡-,rrtvo
rl5. ueo o¡¡. INTERR@AT¡Vo. --_Quis puede uearee como pronombre y como adie,tivo interrcgativo. E¡ e.l Nominativo dng. másc lo corriente er que qui.s *i ptoon-Ércy qui adietivo; en el oing. neutro quid co siempre pronombre y q,r"d id¡etivo:
Pronombre: gtüs venit? iquíét viene?A<ljetivo: qu! scrvus vefit? ¿quá ¿sclavo ví¿tplPronombre: quid ccgitas? lqrú píewaslAdjetivo : qucd consilium capies? ¿qué ilctcrmí¡ucló¡ toma¡llsl
ff6. Ir¡tnraoc¡two8 coMpuB8Tor or quia
quisnam, quaenanq quidnam y guodnarn, ¿quí¿rr.?, ¿qrk?ecquis y ecqui, ecqua y.ecq¡¡ae, ecquid y ecguod iocaso algutcnhaumquis, ¡¡rmqua y Drunquae, numquid, locaso alguicnl
Ec declioaa como qui¡ o qui, quae, quid o quo¿
ll7. uter?. utra?, utn¡m? jcudl de los dc'slPronomhrc: uter vicit?, lcuál de los dos vcnció?
utrum facis?, jqué ahernatiud toflellAdjetivo: utr¡ via prolectur est?, ¿po¡ atd dc b¡ dos camltwt 6ttlól
ular Pluralf{ oul ro
PRONOMBRES INTERROGATTVOS E INDEFINIDOS
Pronombre¡ inlerrogolivor
114. Pnoxori,onns rNrERRocATrvos. - Quis? o qui?, quae?, quid? o quod?,iquién?, iEuT
f19. I¡.¡l¿nnoc¡,r¡vos,Bxcl^M Trvo¡. - I¡¡ pronombree interrogativor pueden urenc
¡nbién como e¡clamativoo. Eepecialmeot¿ fr¿cueqte c! Gst¿ t¡6o en lor eiguicnter:
qualis, quale?, ¿c,ulil! ¿guél ¿dc qn clasc o cotdicü¡l
Qualis vir?, lqvé, clase dc homb¡cl
Qualic artifex pereol, iqvé arttst4 mv.tc crr ñíl
qua¡ttu¡¡, a, um?, lctuin gra¡dc? ¿c1t/it.ltalQuantus laborl, ¿cuínto trabaiol
quot? (indeclinable), ¿cuzí*tosl -Quot nilitesl, iatántos soldadosl
También gui, quae, quod ee usa co¡no c¡clamativo¡
Quem vinrm" di bonil ique hombrc, bu¿¡ Dlool
Pronombro¡ Indofrnldor
l2O. hoNolrsrss INDEFINIDoS.
Casi toda lc pronombre¡ indefnidc pu?dcn usarrc rl mismo tiempo co¡noedjetivoe. Ios principales son loe eiguientes:
l2l. l.e Quis, quae o qu4 quid (pron.) y quod (adj.l, alguicí,4lgo.
Obeervacioncr, - a) Se d¿clina como et interr. guie, aólo que el Nom. aing. fem. ¡tcl Nom. Ac. pl. oeutro pucdeo hace¡ gr¡¿¿ o guá.
b) Es meno¡ ueado quc eliguis, y Ee encueaEi¡ ¡obrc todo despuéc dc lar conjuqrciooea ri, nisi, ne y la partícuta inerrogativa aum.
122. 2.e Quispiam, quaepiam, quidPiam y quodpiam, alguw.
Se decli¡a robre qui.q el eufijo -piam er iovariablc.
lzt. 3.¡ Aliquis o diqui, .liqttq aliquid y diquod, alguien, algún, algo.
Se declioa eobrc quir¡ cl Nom. sing. fcra. y Nom. Ac. pl. aeutro hacen aiempre alique"
124. +.. Quidao" quaedarq {uidd"- y quoddatn' cíctrc hombrc, cícrta
mrljcr, cícrtÁ cosd.
Se declina robre quie¡ dam c¡ ínvariablc. Nóte¡c cl Nom. ring. naea quidam. BlAc sing. míuc. t fem. e¡ cl Ge¡. pl. quoruadanr guanrndamr quo.ru¡dam.
125. 5.e Qri.q.rg qrürqlue, quidquc y quodquc, cadau¡p.
Quisquo ({@ s invariable), co el ¡eotido &, todo quél qrtc, da lugar e algunarlocuciones particularer; nótes¿ ¡u ulo coa el auperlativo:
Sapientirsimur sr¡ircue¡ la,do qwl {r¡¡ ¡¡ dioirrgru¡ Dc".t ¡r úülutí¿ (lo¡ ¡¡¿tsabíos),
Optim'* g"idq"" f¡ciebae haá4 cu&t. ctt mcJer,
126. 6.e Unusrluique, r¡lra{Iuáq¡ue, unumquidquc y unuroquodquc' cdt
ltno.
6¡ dcclirar rnur y quia Cuad¡rdo qlr hvarbb&r,
Nox¡xer¡voAcos¿rr¡voG¡xlrrvoDrt¡voA¡¡.rrrvo
utcrutrumutrTusutrTutró
utriutrósutrÓrumut¡i!ut¡is
utrecutr¿l!utrárum
utráutr¿utrórum
utráuuam
utrumutrum
paro los trcs gln.
I utró paro los lrts gln.
1f8. Uso o¡ úer. - El plural utri, ae, a, declinado sobre boni, ae, a, eólo se usaco¡ loe.nombre! que carecen de singulai o paia deeignar dor caregoríae'dó peroonaa ocoaar. Ejemploc:
utra castra?, lcwíl dc los dos campamentoslutri meliore¡ ru¡t?, lcu.íl¿s son los wcjoresl (de doc gnrpoe de hombrer).
46 GRAMÁTICA DE IA LENGUA IATINAPRONOMBR.ES INDEFINIDOS
lr) Sr rcfiere a má¡ de doc pereonar o cosas. La erpreaióa uío.,, otro... otro g¿ t¡arJrrr r ¡,r l,rt ín por alius,.. alir¡s... alius; trnos.,. ouos, por alii... alii:
Aliutl e¡t malcdicerc, atiud ac.r.¡¡¡í¡r¡e! vn4 cosa cs lturnurd¡, otta ttal.ts.tl.A I i i fossas co;r,¡rlebant, a I i i defensores vallo depellebantr uros ccgúarl bt fosot,
otros desalojabut a los defensores dc la estatada
r ) lf¡ado como adjetivo, alius significa t¿mbiéo díferentc:Alia est facies rerum: cl aspccto dc las cosas cs dístr¿to (ha cambído).
d) Alius repetido da lugar a locucione¡ digoar de ete¡ción:
Alii i.u ¡liam partem discesserunt: c¿d¿ uiro ptrtíó ct ilkcccíó¡ dr¡¡ín¡a(liter. las dí.stínt¿s Ftcl,solros partieror c¿ distir¡t¿s dircccioncs)
Aliu¡ i¡ alia ne est m.gis utilis: cadd úro ct más ú¡l crr tn6 col¡ il/¿¡t:tl¿u.l1¡r cstc procedirniento puede e:presarse la reciprocidad de una ¿ccjóa¡
Alii alior trucidant: sc degúelhnlos unoE alos ot¡o*
136. ló.e Alteruter, utra, utrum, cl luno o cl otro.l'r:cde declinarse de doc forma¡: o declinando a l¿ ve¡ los do¡ compoueatel: dter
tt.'r, altcra utra, altertm utrum (alterius utri¡¡r, etc.), o declinaodo sólo ut€r y dcjandolr¡vrriable dtet (Gen. alterutriuq etc.).
lr7. l7.o Totug a, run, todo.Solus, a, .m, solo,[,Jnu-s, o, r'm, solo.
a) Por ¡u declinación véa.rc $ 74.roli, unl.
Geo. aing. totlue, oEus, ¡¡nI¡¡; Dat. dog. tod,
b) Acompañando a u¡ ¡ubstantivo o pronombre, olur y u¡r¡r pucdeo tnducjr¡¿ r¡cnudo por medio dc un adverbio:
Tibi roli conlido: cnü sole ccrtía o.obll.ctru ctrri-cottf'*
4/
127. 7.e (Jterque, uf:raque, utrulriqug uno y otro, anbos.se declina ¡obre ut¿r (véaee $ ll7); que
"..11]1libi". El plural utrlque, utracqrr..,tXltnff;,lrl"oe
uEarEe rcleiido e d-or gruloo d" p"tror." o co¡ag o a aombreJ que carezcarl
128. 8.0 Quisquam (masc. y fem.), {uicqrrrm o quidquam, alguien, algr.qu.¡m es invariabre. Bn er ratín crásico ee encuentra sóro eo frases negativas, de mocrt¡que normarmente debe rraducirs¿ por nadie, n¿do. Lrcne aiempre valor de pronombre.Como adjetivo ea reemplazado por
"i aig"i""il.
'_-'
129. 9.0 lJllus, a, nn, alguno.Se declina como unus,(Gen.r_*l::p":: ulti). Ee cl adjerivo correepondienre e guiglluur I como éste ee usa eólo eo frasea negativao.
73O. l0.e Nemo, naaJi¿, nihil, narta.Nemo sólo 8e usa en Nom. Ac,.y Dat,, eing.; en ros. demás casor adopta ra¡ formas de¡ullus. Nihil es una forma neutra sóío .,."d"
"o" ño.. Ac. sing.; Ios demás ca¡o¡ ¡e eubsti,tuyeo por una perifrasie con ¡ulla res, ningun4 cosa;:
Nom.Ac.Gc¡uDat.Abt.
nemo nlhllnemrnem nlhll¡ullius nullir.¡s ¡aj¡emini ¡ult- rei¡ulló ¡rrllñ ¡!
Nemo y ¡il'it sq¡ eiempre pronombrer; cu adjedvo correopondiente c¡ ¡¡¡ll¡¡¡.
lrl. ll.0 Nullus, aiútrnínguno.Ee el adjetivo correepondiente ¿ ncüto y nihir" $e decrina como u¡r¡r (véau - r4).
132, lz.e Neuter, neutra, neutrum, ningrno d¿ los dos.Se declina cotno utetr utra, ulru'r¡r (véaee $ ll?). Puede pronuociarac nfiter o neúten
13t..- ll.e euivis,.quaevis, quidvis y euodvis; quilibet, quaelibet, quidlibety quodlibet anlquiero (literal. cl Eu quicras).
.vir y libc quedao iovariable¡.
lr4. l4.c Alter, era, en¡m, cl uno, cl otro (de dos), cl segullilo.Geoit. aing. alterlus; dat. dteri.
n,".T"Ot""Oo de dot peraonas o cos¡u, la crpreeión cl lurp.., cl ouo n traduce por alter...
Altet concr¡r occisu e¡q dter fugic ilc rot dot có¡tsttrct, cl utw fw mu¿rto, cI oarohuyó.
lt5. l5.e Alius, a, ud., el otro, otto.u¡o de arius- ar En rugar del Genit. diu.c ee,uea generalmente er dc arter: alterir¡s.
tl P"l 1 .lii El plud refriéadoe r grupor de personer y cosa¡, e decli¡¡ comoDor¡t, G a
I
49
Et VERIO138. Vrnsos rR^Nsrrrvos B rNrRANsrrrvog. - r.c vcrbc r¡ti¡c pueden6cr, como loo caetellanoE, transitivos o intransitivoa.
Verbo rr¿ruitiuo ec et que va.acompañado de u¡ compremento ürecto c¡ acuearivo; enotras palabrao. ec aquél cuya acción rá".. i"-"¿i.t"-e¡te ¡obre uoe perEo¡a o oosa quec¡ ¡u térmiqo o conrplemento:
Amo a mís padrcs: pareatee diligo.El cdr¡pcsirto cul¡ívo los ccflpos: egricola coüt ag¡o..Verbo inrr¿z¡sitivo et.er.que no puede ir acompañado dc un comptemento direcco enacurativo¡ generalmenle i¡üc¿ uo¡ ac"ióa quc no'¡alc d"t .ut"t"-;;;-láer rcbre otr¡
Per8oDa o cos¿:
ur),"';:,:ff:: ffi ffil
.. Nó1ese- quc e! caatellano y et latín ao aiempre coincideo ca cl u¡o transitivo o intrao,l*-.^ t ]*
verboa, rino que verbor tra¡sidvb¡ e¡ lario .." i"tr""¡üiü'* ""rt"u-ot ncevefs¿:
Fugere norteo¿ hui¡ il¿ h muettc.Ignorcen alir¡til p.r¿ot:g¡r ¿ alguictt.
r39. Voc¿s- - El verbo tatino dirtinguc l¡¡ trc¡ vccc eiguienter, ha doprinerac @mune6 el castella¡o:
- l.c Voz activa, co le quc cl arjeto cr cl quc rcelia l¡ ¿cción erpreeada pu
d verbo:Ciccrón salvó h cüñad: Cicero civitate- cerrravig
.2.j vyz' yasiva' eo le que d cujeto cr cl quc a¡frc o recibc re acción c,pre,ceda por el verbo:
I4 ciuda¿ fw salvada por cicerón: civitas a ciceto¡e se,. ata e,..3.e .Yoz depootcnu, que aonopr"odc un¡ ¡eric dc vcrbo q.c eólo tieoen fo,mae paeivaa, pero con eentido activo:
Deos venera¡nura ucn¡¡rofiort o los díosee
l&. Mooos.-El vcrbo latioo tienc cho modoq clacifcadc cmo cigue:a) Modc peremrales, (c"
fg.Wg le fqm¡_vcrbal cxpresa tambieo L p"r.ton¿ que ejecuta o sufre la acción) : l¡dicativo, Sújunilvó, Imperatíuo.
b). Modc impereoraleq.dividida q, r) fmma¡ substantiva¡ (quc tienennaturale¿a de substanrivol: rnfinitivo, ciruírato, s"p"", i ii 7"ü." .¿¡"r¡,vrr (con naturale¿a de adjetivoe) , potticipio, Gcrunihiio.
l4l' Treupo- - En n¡¡ pd- per_eonalec ticne cr verbo ratino loe ciguieo,üca tiempcr: En Indicativot prcsentz, prctéríto rmpafccb, pc$cci, priu¡,.Plusauvngcrf ccto, Fuairle Imp,crf ccu y FuWe pcrf cc4.
- - ' - -' t --n
En Subjuntivo: lc mismc menc los doe Futurc'
En Imperativo: Prcscntc Y Ftturo.
De los modc impersonalee, el Infinitivo tiene Prcsertc' Pcrfcgto-y Futuro;
b ü "ctiv"
a"". eirtiifiit ic ptcsentc y dc fututo' la pasiva' eolo de pertcao'
t42. PnnsONas. -Como cl castellano, el verbo tienc cn latín tres persona¡
Drra el eingular y tres pare el plural (el Imperativo carece de las primeras Per'
ñ;-¡;'ie=il;G";*). ñ person r ee distinguen pG gr¡s terminacime¡'
lhmeda¡ desínencías Petsonohs.
l4t. Dnsnrenct¡s PERsoNALEs DE r./l voz AcrIv'L - 1'r Para todoa loc
dcmpc, cxcepto el Perfecto y cl Impcretivo:
ELVERBO
Slngular Plural
r.'pcrrone . I -ot 'm -ñttt
-d¡
-nlt . ' r . , ¡ .1 4
144 Fonuec¡óN DB Los TIEMPO5. - La conjugación del verbo latino ec bas¡
cn trea temas, de ptcscntc, pcrf ecto y strpino, q,tá ti** para le formeción dc lo
tiempos restentes.
2.¡ tlPa¡e cl Fcrfccüo:
r.t pcnonl
2.tD.¡
t . t f .
-Imu¡-lstls
-€runt o Ere
-l-lsd-tr
Pare cl Impcrativo:
5rEL VERBO
50 GMMATICA DE Ij. LENGUA I-{TTNA
l.e Del teme de Preeente derivatr:
I-cr Prcscrttzs, pretéritos impcrfeau, futwo impcrfcao, gavndio y gciullilíuo.
2.. Del tema dc Perfccto deriva¡:
I-a pcrfcaos, ptctédtos plusanarnpcrfcccos y futuro pcrfecto.
3.¡ Del teme de oupino derivan:
Lc supinos y, en la vo¿ activa, el ínftnít;vo dc futuro y cl partiapio dc futvro,' eo le pasiva, el infinitiuo futuro y el partícipio pasad,o.
145. L,ts cu,rrno @NJUcAcIoNEs. - Lc tiempc del tema de presente sconjugan según cuatro sistemas distintoe que coutituyestlas ctatro conjugacíoncs.Éstas 6e dietingueo pc la 2.'pere. cing. del presentc de Indicativo y por el Inli,nitivo de presenta
146. C¡nec'r¿nfsrlcAs rEi,tpoRALEs. - Entre cl tema y las desinencias per-¡onalee ee insertan u¡a o va¡iae letras que eirven para caracterizar los tiempos.8oo la¡ eiguieotca:
2.r coai. 3.¡ coaJ. 4.r conj.
117. Er'nnqcI¡clóN DB uN vBRBo LATINo' - Se cnuncía un verbo latino in'
lh,r¡rrkr todae las fo't*-ffi *"o"iti"t'to ea indiepeneable para podedo coo'
fu¡rr' Scr éstao:
l,f fcrr. sing. Prcs. Indicat':
¡,r ¡crs. sing. Ptcs. I¡úicot': tfnJirritiuo PrcscrLu: '
f ,f l'¿rs. sing. Pctteco Indiraf.:
Eult¡r¡o:
Ací:
1.'pcre. eittg. 2'' Pen' eing'
Pre¡. ind. Pres' ind'
1.. conJ. t¡r¡o ¡ü¡iet
l.r c6nj. mo¡¡eo mo:€t
.r cooj. r¡ego ¡ery
;.. cooj. ¡-odio ¡¡¡dlt
pan indicar el tema dc Precente'
pare indicer le conjugación l quc Pcne¡tco¿
oar¡ indicar cl tem¿ de Perfecto'
par. indr".¡ el t¿ma dc SuPiuo'
Infnítivopr€sente Perfccto
amárc 'mávimo¡Ere oo¡ui
rcgére re¡i
.¡¡dirc r¡dY¡
Supinoemát¡¡o ointtl¡
monltr¡o advctti¡
lectua ragtr
¡rdo¡¡¡ a8,
TgMA oe h¡s.Pret. Imperf. Indic.
Fut. ImP.
Prcs. Subi.
Pret. Imp. $ubi.
Ts\lA pr P¡nr.Pret. Pluec. Ind.
Fut. Pcrf. Ind.
Pret. Perf. Sub.
Pret. Plurc. Subj.
It coai.
ua$e.¡
rme.bi¡ ¡o¡cói¡
ó.'monc.ba¡ rcge-ba-e audie-ba-o
-¡. (l.t pere.) .e- (rest.)r€g-¿-¡, audi,a,m
s¡-
..¡¡md mODe-a-C
-.¡reg-a-E audi-a¡
l ,
aDi!ñal mooG¡e¡ rege-¡e.a rudi-rc-s
lmav-era-t nonu-en¡-8 rel-eril-g audir ira¡
Jri-amav-éri¡ mOnu-en.t
alnav.en-a ItrOnu.€n-C rer-éri-s
eudiv-éri.¡
¡udiv-éri¡
lmaV-¡¡¡C{-ÉIie_
DOIIU'!¡¡}! f€I'rsi{ audiv-i¡*¡
Lc tiempc del tem¿ dc Perfecto rc cmjugaa igual co todo lc verbo.
53
lndicativo
¡um Jro nl, ctlotCI
crt
era;m, yo crt, cslobacrarcfilt
creEurcrlti¡cnrnt
cto t¡o scil, cú*lcri¡crit
crimu¡c¡iti¡'crunt
fui yo fui, be ido, bubc sido,luisti [ahnc, ctc.fuit
fuimu¡fuisti¡fuérunt, futrc
fuéram1o bablo siü, atadofuér¡¡fuérat
fuerámu¡fucreti¡fuéreut
fuéro yo bobrl süh, eilaüfuéri¡fuérit
fuerlmu¡fucrÍti¡fuériat
l.fE. !urn, g¡, esse,
Subjuntivo
$rnut¡itir¡int
crrcrn to fucra, scdo, fuest,erser [ottuvicro, clc,C¡'Ct
erseEu,e¡¡Ctirc!rcnt
luérim yhay iü, astadofuéri¡fuérit
fucrímu¡fucriti¡fuérint
sim yo ut, csllsi¡¡itP¡¡s¡xr¡
aumulcsti¡tunt
FursloP¡¡r¡cro
Pr,nÉr¡roI¡rrtr¡cro
futürur, q tm qw bo ütt, 35ra¡Fururo
hrn¡¡cro
iltú (más tarü) forc o fi¡türut¡, ttn, umctte bsbcr ü sc¡, cslor
Prrrln¡¡oPr.uscgrlp¡u. Co,¡pr¡ssros DB r¡D. Se oiugaa obrc a¡¡¡
rt'¡um, abes, abesse, aÍui4 estor a,rsentc (nótesc perf . afri)rdsum, €r¡, esse' fui, cstat prcscnta, cishítdcsum, e8, esser hu, taltmf¡aum, es, cssq fui, cstor ilentrohtesum, es, esser fui, cstar cflt:rc,ínteflcr3lobcnm, er¡, esser fui, oponcrse, pcrrfiñicarpre€sum, e3, esse, fui, estat al trcntc ilc, prcsíifitlup""r"-, ee, e$te, fuio sobrot, súrcvíür.
ful¡¡c babcr ith, cslado
fuissemlo bubicro siilo, csta-f¡'i¡¡e¡ [th, dc,lutSsct
fuiss€mu¡fuisseti¡fuisrent
54
,'mo r0 CfieemaE¡mat
t49. PRTMERA @NrucACt(
Subjuntivo
arnem to .mtames.met
amernulaméti¡ament
¡mámütemátisamant
FururoIrr¡rr¡cro
amebam y anaba¡m¡ibasrmábat
¡mabámu¡amabñtisamebaDt
amábd yo caarlamEbl¡¡m¿blt
¡mablmu¡emablti¡am¿bunt
emerem /0amafes1üeret
lDaféEur¡maréti¡amarent
oit0ra, ¿¡i1r;tltt1
fcmtt
amlii yo aml, bc, bubc amúIorm¿vlstlam¡vll
emavlmugam¿üstigrmavérunt, am¡vEre
emavérfm yo holo omcdoamavérlsamevédt
amavérImuremaveriti¡amavérint
Pn¡rÉrnoPLU¡curlprnr.
¡mevéram vo habla ametham¿véfas¿mrvérat
¿mavérEmu¡¿mavéráti¡amavéránt
lmevissemto bubicra, hobrh,emevisses fhubhscomadormavlsset
¡m¿vlssEmur¡mevlsséti¡¡mavissent
amavérd y bobil amaürmavérl¡¡mevérít
amavérimur¿mavédtisamavérint
Pr,rrtrrroIrrr¡¡rcro
¡rcr 6Yl, otrr'E' dmor,
aman8, amantig cl qucfima, amanlt
rmetif[m, lmr um c3rclhoba ü omar
omo(mós tarü) rDltúfEtr a, a! quc ba
füomar,rhstiurh otnot
6crundlo
,l¿¿¡..' ¿mandum o trw?G¿r..' rmandí ilc amo¡D¿t..' ¡mand6 Paro omot7¡t.: rmand6 Por amar, amo¡ib
9uPlno
l.' ¿Elhtm a Úrnal¡.o emátñ ü amor
&
56
Indicativo Subjunt ivo
moneé yo oúticrtom<.¡nésoonét
monémutmonétismonent
moneam y oduicrtomone8smoneEt
moneámu¡moneátismoneant
mooébam yo odacrtlamonébasmonébat
monébámu¡monébátismonébant
monérem yo ailttirtito, ail-monéres lacrtirlo, odairticscmoneret
monerEmusmoneréti¡monérent
mon6bo y advcrtirlmonébismonébltmooébimurmonépitirmoné=buut
monul to aihtcrll, bc odtcrtiilo,monuisti lbube odvcrtiümonuit
sronuimugmonuistismonUérunt, monuefe
monuérfm boy odacrtillomonUérlsmonuérlt
rnonuerlmurmonuedti¡monuérlot
FutsnoP¡r,r¡cto
monuéram bablo odacdidomonuérasmouuéfat
monueremulmonuerádsmonuerant
monuéro babrl ula¿rtillomonuérlsmonuérit
monuerlmu¡monueritismonuérint
monulssem bubicro, bobrla,¡nonulsser fbuücscoilo.moBulsEet
monulssémurmonulsséti¡monuissent
Pr.srtn¡roIlr¡r,¡¡cto
Fsrurohrrnrrcto
Pr,rrlr,¡roPtuscueMpEl!.
57
f50. SEGUNDA CONJUGACIóN, donco, co. €rc, ¡1, ltum, oihtcrti¡, lnnon.tta¡r.
EonenE, entls quc ail-Lat6t.
moaitiiruq a, tú qut balü odattir
monérc edztcrli¡moné oilaiah l,ít (ahoro)
monéte odvalil vot.
6crundlo
Acus. monendum a ailucrlirGau monendl il¿ adartirDat. monendo foro oilatlitAbI. monendo -tiluirti¿nü
Suplno
t.c monítum a ada¿rtir2.' monitú il¿ odacrlir
noultErurn,lm, um c86elbobcr ü eútortir
58
lndicativo
l5l. TERCERA CONruGACIóN l,' TIPO, reflo, lr, érc, d, ctun,
Subjuntivo
Prr¡¡xrr
Fururohrln¡¡cto
P¡rrrcro
Pn¡tÉntroP¡.gscurup¡n¡.
rego !0 rtloreglrreglt
rcglmurrcgítisregunt
regam t0 ft14regasregar
regdmurrcgátisregant
regEbam y rcglaregébarregébat
regebEmuorcgebátisrcgébant
regérem yo rigicra,rcgérerregéret
regefEmurregerétisregérent
':si'!''Lngtcs¿
rcgam y regirlrcgesrcget
regEmurregétisregent
rcxl r9gl, hc rcgido, bubc rcgidorcxistircxit
rexímuErcxistisrexérunt, rexére
rexérlrn to boya rcgihrexérl¡rexérlt
rexerímu¡rexerítisrexérint
rcxéram yo babla rcgiCorexérasrexérat
rexerámu¡¡exerátisrexérant
rexissem 1o bubicra, habrla,rexisses fbubiesc rcgid.ofexlsset
rexissEmu¡rexisséti¡rexissent
Futor.oPenr¡cto
rexéro yo habrá. rcgidorexerlsrexérit
rcxerimu:rcxeriti¡rexérint
Pr¡rÉrrroIrr¡rrrcto
lmporativo I Inlinit ivo
regent, ea6e gurigc
rectErEt, ¡amql¿choüvwr
rcctfirum, ¡m, üñ cssefbcbcr ü rcgir
re¡lt3c fubr rryiü
rcge rigc t'ú(clnrt)
regíte rcgill sotot¡os
rcg1to rigo tú (mós tarü)regito riio ll
regunto rijar cllor
€crundlo
Ac. regendurn a rcpi¡G¿t. reÉendl d¿ rlsi¡Dat. re[endo a, piro rcgirAbl. regendo rigicndo
60
El 2'c tipo de le 3.r conjugación redbe tembién el nmbre de orjugaciónmíxta por precentar una mezcl¡ de forma¡ de la 3.r y 4.r conjugaciones.
se distingue del tipo rego por intcrc¿lar ,¡nr -i ¿s lao formi siguientee:l.e El l._ l.r pere,. eing. y 3.r perc. pl. del presente indicativo y en la
3.. pers. pl. del imperativo futuro.2.e En_todas lac personer del impcrfccto dc lndicativo, futuro imperfecto
f pretr,orte de eubjuntivo.
|;rL |IIRCERA CONIUGACION, l| TIPO (cmjugacion ni¡te),caplo, le, érc, cépl ¡lttumr coget
Subjuntivo
caglam yo coiocapiaccaplal
caplñmuscaplátiscapiant
capérem 1o cogicra,cepérerc.pérct
c¡pe¡ému¡capcrétircapérent
cogcila,
lwgicsc
3.e En cl participio de prceoc t co d gcnrndio
Sig.n ceta cmjugación mirt¡, edeoá! de capio: cupio, ir, ere, ivi, itun,&sear; sapio, is, ere, ivi, tanct iuícío; rapio, is, ere, ui, ptrtm, @Tebdtdr; co\-cpicio, is, ere, speri, spectum, ucr,' pario, isr 6g peped, partum, dar a hn; faciqis, ere, feci, factun, lwccr; izeio, 4 c¡C ieci, iact"t , anojar; fugio, ic, cre,fugi hudr.
Pnssrxu
Pn¡rÉnnohp¡n¡¡cto
FuruloIrprnrrcro
Indlcatlvo
caplo yo cojccapiscapit
cepimutcapititcapiunt
capiébam y ccglecapiébascapiébat
capieba-muEcapiebátiscapiébant
capiam yo ugerlcapiescapiet
capiEmuscapiétiscapient
crpc agc tú (thrc)
cr;pltc ogal wnlrtt
ctpíto cogc tú Qnb terü)capito
capitótecap¡unto
caplenS, cttit gttc coge
4um guho ü
lrsrcrPn¡n¡E, ¡8, UE Crlc
. fbabcr ü coga
€erundlo
Acos. capiendlum a cogrG¡x. capiendi ü cogcrD,rr. capiendo t, pdro cogclA¡t. capiendo ugicndo
62 63
Indicativo
l5t. CUARTA CONJUGACIóN. r[dto, te, tre, tvl, ltum, olr.
Subjuntivo lmporativo
¿udlam yo oigoeuolasaudiat
¡udiámu¡eudiáti¡¿udiaot
tuú o1o tú (obora) ¡udlre olr
rudltle old vosctrc¡
rud-lrem lo olcro, oirla, o1¡cseeud¡-lresaud-rret
eudlrému¡¡udiréti¡eudlrent
rudTto ola tú (más torü)rud-lto
¡uditdte¡udiunto
Infinit ivo Participio
rudlens, G¡lia quaoy.
auditErus, a, um
a.udlo yo oigoIUOtSeudit
¡udimut¡udlltisaudiunt
audiébam yo ole¡udiébaseudiéb¡t
rudiebámu¡eudiebáti¡eudiébant
rudiam ro odl¡udie¡ -¿udlet
rudlémr¡¡rudléti¡eudient
ruditúrum, am, um esselbúcr ü oir
quc bo
lü otr
FsrunoP¡r¡¡cro
eudivl 7o ol, bc olilo, hubeeudivisü lotdoeudivit
audivimus¡udivistisrudivérunt, ¿udivére
¡udivéram yo bablo oihaudivérasaudivérat
rudiverñmu¡rudiverñtis¿udivéraot
audivéro y babil ofuhaudivéd¡¿udivédt
audiverimu¡audiveríti¡audivérint
¿udivérlm yo bay olürudivérls¡udivédt
¡udiverimu¡¿udiverítir¡udivérint
audivlssem yo bubicru, ba-¡udivisses fbrlo, bubiac olü¡udivlsset
audivissému¡eudivlsséti¡audivissent
¡udivlsse bobcr olü
€erundlo
Acu¡. eudlenllum o olrGrx. ¿udiendi ü olrD¡,r. ¡udiendo a, para olrA¡¡.. ¿udiendo oycido
Supino
auditum ¿ olrauditu dc olr
PnrttnnoIrr¡rr¡c¡'o
PnrrÉnrroP¡.ugcorxp¡nr.
64
L54. Fonul8 coNTRAcrAE. - Lo¡ verbo¡ que forman el perfecto en -vi tienen, en lortiempos derivado¡ de este tema, fornar contractao al lado de la¡ llenas. La contracció¡@nriste en perder la sílaba -vi- aotc .r y le -ve ¡,Dt¿ -rr.
GRAMATICA DE Ij. LENGUA I-{TINA
l.o couiugación. Verbo¡ cn -rLP¿nn¿cro rNDtclTryo
¡mavisti o ¡masti¡mavistis o ¿¡nasti¡tDaveru¡t o aman¡d
Srmno PERFEc¡o
lmavero o amá¡o¡maveri¡ 6 ¡m¿¡i1 etg
P¡.uscuavp¿rr. suBJ.amaviggem o ema*¡ema^maViggeg O rñ..S€S, etc.
2.f conjugacióo. Verbo¡ deleo, delevi, ilcstnrir, fleo, flevi llorat, impleo, impleviy compleo, complevi, llcnar, commoveo, commovi coímovcr.
Ejemploa: delert i por delevist i , f leram por f leye¡en, impler im, porimpleverim, coErnosrem por commovissem, etc.
3.r Coniugación. Verbor noro, aovi y cogaosco, cognovi, conocct. cons¡¡esco, co¡-ttcvi, rcostvmbral
Ejemploe: noru¡t por ¡overur¡ t , ¡orrcPor novi¡cr co¡rucr¡r¡ por co! .¡¡3veram, c o It uc r r e por consuevfulre.
.L' couiugacióo. Todo¡ lo¡ verbo¡ de perfecto co .ivl
Ejemplos: ¡udi¡ti por eudivisti¡ ¡udi¡¡n por euiliveru, ctc"
155. trup¡n¡rrvo or facio, dico, duco. Lo¡ verbo¡ facio, i!, erc, feci, fanum, hacer,di-, i", ere, dixi, dictum, dccir, duco, 4 ere, &¡ri d¡¡ct¡¡n, co¡duei¡, pierdea la .c de l¡2.'pera. aing. del Imperativo:
l* lsdi., díi&ur. cofut
[A VOZ PASIVA
f56. Coxcrpto DB Voz Prrslv,r. - En una oración transitiva le accióncrle, pu decirlo así, del eujeto para caer sobre cl complemento directo. Si expre'samos e6te proceso con le voz activa, noc ponemos eo el punto de visa deln¡ieto y decimc lo que éstc haca:
P¿uscu,rlrpnna n¡o.
ltnaveram o áñ48ñ
amaveraS () aunarasamaverat o ¡ñarat, etc.
P¡nr¡cto EUBJINTTvo
¡maverim o .ñarir¡
¡maveri¡ o amaris, etc.
Ixrn¡¡r¡vo PBRFacm
¡n¡vi¡¡e o an¿rsr.
SuJem V¡nsotúw&r
ILos sold¿,ilos
Cor¡p¿. D¡nrgro
Usando la vot paeiva, adoptama d punto dc vi6te dcl mplemcnto di¡€cby decimoo lo que a éste le hacco;
uril tonaü
Ia cíuita¿ por lx soldadu
[¿ vo¡ pesiva sólo ea pocible, pú t¡oto, m lc vcrba transitivo.El aeotido de eata¡ do¡ oracionec ee el miemo; no obstante, el u¡o de une u
otre v@ no c¡ índiferente y dependc de que nuestro interés cc apligue al ¿utcde la acción o el que l¡ cr¡fre. Así ei queremos erplicar quién en Bn¡to, diremo¡(co ective):
Bruto aseslnó a Céw
Pero ¡i cstano hable¡do dc Cé¡e¡ t nc proponcmc cxplicar ar nucrüqdiremq co p¡8ivr:
Césu fu ascsinad,o por Bruta.
157. I¿ CoNJucecIóN pAsIvA.-Lc tiempe paaiva eo cactcll¡no düá8todoe compuesto! con el verbo &r y d participio pasivo del verbo conjugado.El latío uaa r¡n procedimiento ¡imílar en loe tiempoe del tema de perfecto. lordel tem¡ de precente am cimplcc y rc cmjugan cm deeinenciao etpecialer.
D¡s¡rqsNcrAs pERsoNALEg pAsIvAg. - Ic tiempc del tema de preacntc ticocola¡ desi.ensia.e aiguientes:
Plural
I. 'pcrront . | ' f | -mur2.' r . . | -rl8r-rc | -minl
5. - Gr¿mátic¿ de la Lengua Latina
6766
Indicativo
.mot lo soy amoüamárisr amere¿máturamdmur¡mamlnl:r¡nantur
¡mábar yo to omoüemabáris, amab¡ire¿mabátur¿mabámur¿mabaminl¿mabantur
amábor ,¡o srl omaihrmabérls, ¡m¿bére¡m¿blturameblmur¡m¡bimlnlrmabuntur
yo fui, ba ¡ido omadolmetus, a, um rum o fui
, J ¡ e¡ofuisú¡ r ¡ estofui t
lrn¿ti, ae, lsumus o fuimus! | rcst i ¡ofuist isr ¡ sunt, fuerunt, fuere
y habla sido omailoltrl¿tus, e, um crem o fueram
I r ¡ crasofueras¡ ¡ r eretofuer¿t
emati, ec, eer¿muso fucramusr , rerat isofucrat is¡ D rerantofuerant
Subjuntivo
^met yo s¿a amaü
rméris, amére¡métur¡mémurememínllmentur
lm¿rer yo fucra,.maréris, amerére.merétuflm.rémur¡m¿reminlemerentuf
¡¡úeñ tcl. orrro¿.
Particlpio
emñtut, a, um omado
lnfinitivo
Pr¡srxr¡
PnsrÉn¡rohp¡r¡¡cto
scrlo, fucsclonaü
ForuroIrp¡er¡cro
P¡r¡¡cro
Pn¡rÉnrroP¡.sscu¡upenr.
lm¿tor sl n*b
¿mentof sa¡ tmdos
rmatum iri o amandum,!m, um esse bobar doscr rnalo
yo boy ¡iilo amadoematug, a, um sim o fuerim
¡ t ¡ ¡ isofuer isr ¡ ¡ sitofuerit
amati, ¡e, a simu¡ o fuerimusr ¡ ¡ ¡it i¡ofuerit i¡¡ r r s intofucr int
y bubicro sido omodoematus, 1, um cssem o fuissem
¡ r r c3sc¡ofuisscsr r r Gssetofui¡set
lma¡i, ¿e, ¡ essemu¡ o fuisscmu¡r t te lset i rofuisset isr )¡ , essent o fuissent
€orundlvo
emrndüs, a, úm qu. bt ü sa omtb
FurunoP¡r¡¡cto
y hobrl sido omaü¿matu¡, e, um ero o fueró
¡ ¡ r erisofueri¡r ¡ r er i tofuer i t
ameti, ee, e crimus o fucrimus¡ r rcr i t i3ofuer i t isr I Dcruntofuer int
r5E. voz PAsrvA PRTMERA CONJUG CIóN. fnor, ¡rlt, trrl, Itr¡¡ aum tcr 4n 4ü
tm^te s¿ orrr&tto
rE¡¡[Inl sul amatht
68
159. VOZ PASIVA. SEGUNDA CONIUGACIü lf,aror, crt!, 6rt, ttuc run, ,rtr sil!6ti¿o
lndicativo Subjuntivo
Pr¡s¡xr¡
moneor yo rcy odacrliümondris, monéremonEturmonémurmonCmfnlmonentuf
monébar yo cro aihtcrtidomonebáris, monebáremonebáüurmonebiimurmonebaminlmonebantur
moneaf yo sco ailatliilomoneáris, moncáremoneáturmoneEmurmoneaminimoneantur
monérer yo fucra, scrta, fucscmoneréris, monerére fo:iacr-monerétur ftidomonerémurmonerenrinlmooefentur
Pr.¡rÉn¡roIrr¡rr¡cro
Forur,oIrr¡rrrcro
P¡lr¡cto
Pr¡rÉr.¡roP¡.gscuup¡t¡.
FuronoP¡nprcro
monébor y serl adacrtiümonebéris, monebércmonebiturmoneblmurmoneblmínlmonebuntuf
y fui adacrtiümonitur, t, um sum o fui
t c¡ o fuisti¡ est o fuit
moniti, ¡e, I sumus o fuimu¡
y baya sith ailacrtiümonitur, 1, um sim o fuerim
tis o fuerissit o fgerit
mouiti, re, 1 rimus o fuerimus
D
I
¡D
I
¡estis o fuisti¡
runt, fuerunt, fucresitis o fueritis¡int o fuerint
yo boblo sido oilac¡tithmonitur, r, um cram o fueram
I cras o fuerar, crat o fucr¡t
moniti, ac, ¡l cramur o fueramu¡¡ cr.ti¡ o fuerati¡t cnat o fuerent
1o habrl sido alacrtillomonitur, I uur Gro o fucro
r eri¡ o fueri¡¡ crit o fuerit
monlti, 1c, ¡, crimu¡ o fuerimu¡¡ criti¡ o fueriti¡I en¡nt o fuerint
1o babrlo, clc., siilo a&t¿rtiilomonitus, 1, um essem o fuissem
I csses o fuissec¡ csset o fuisset fmus
moniti, ae, e essemus o fuisse-r cssetis c fuissetis¡ crsent o fuissent
Clcrundlvo
ltonenduS, a, um, quc bo ih scr aducdlü
EoDere sl oilstlib
ooDcmlnf sel odscrti¡lu
nodltum ld o moncn-dum, am, [il egt3bcbcr dc ¡cr odocrtiü
¡nonttof sr advcrtíb
úot¡cntof scts ,rlltcrti¿ot
nonltug a,nú.&rcrriü
7170
1@. voz pASrVA. TERCER^ CONJUGACIóN. l.- Til1l
Indicativo Subjuntivo
rcctur rcgrd.
Pr¡surr
regot yo soy rcgithrcgéris, regéreregiturreglmurreglminlrcguntur
reg2¡.yo sca rcgiüregang, rcgSfcregáturregümurregaminlregantur
regébar yo cra ,tgiiloregebáris, regebiirercgeDarurrcgebEmurfcgebaminlrcgebEntur
regérer yo fucra, ndo o fwurcgerérisrregerérc frcgidoregeréturfcgcrémufregcremlnlrcgcrentú
Pn¡rÉr,noPl.sscsur¡tr.
1o bty siü,rcgiilofcctu¡, r, uE riu o ft¡crim
r ri¡ r fucri¡r ¡it o fucrit
recti, rc, I ¡imut o fuerimu¡r ¡iti¡ o fucriti¡¡ ¡int o fueriut
1o huhiera nü rcgídorectus, I, um cssern o fuisscm
, cssec o fui¡¡e¡r esset o fui¡¡ct
rccti, te, ¡ecsemuso fuissemus¡ elsetis o fuissetisr GsreDt o fuisscut
yo lui, tu iü o Lutr- úü rcgib¡ectur, e, um tum o fui
¡ cr c fui¡ti¡ Gtt o fuit
recti, re, ¡ sumu¡ o fuimruD Gstir o fuisti¡¡ ¡ü!t o fuerunt, fucrr
yc btbta sib rcglhrcctu¡, t, um crltn o fuenm
I ere¡ o fuer¡¡¡ cret o fuer¡t
rccti, tc, 1 eramur o fueremu¡cr¡tis o fuerati¡cr¡rrrt o fucrant
yc habrl sib rcgiürcctus, a, utn ero o ft¡ero
¡ erls o fueri¡r erit o fuerlt
rccti, ac, ¡ erimu¡ o fuerimu¡r criti¡ o fueritis, crunt o fucrint
Prrrrcto
FuflrroPr¡¡¡qro
' lmporativo lnflnit ivo Particlpio
\;:;;;
n¡tmlnl td rcgibt
rcgl scr rqiü
?cgltor sca rcgillc
rcgüntof scon regiiht
rcclum ld o rcgendumtlmt um eege babt dc sclrcgt¿o
rect[m, tn, Em eEtebobcr ido rcgitlo
rect[8, arlmrogih
6erundlvo
rcgcndus, a, am gu. ha ilc scr rcgib
72
16r. VOZ PASTVA TERCERA CONIUGA(:I()X TflPO (CONIUGACIóN MIXTA)caplor, érle, e npl lptl ltm, vr cogí¿lo.
Subjuntivo
caplof 7o soy cogiü
capéris, cepérc
cepitur
cepimur
capimioi
capluntnr
caplar yo no agiücapierls, cap¡erecaplátur
caplámurcapiaminlcaplantur
c8plEbar p rt cogihcapleberb, capleberccapiebátur
capleb6murcapiebaminlcaplebantur
caplar yo nrl ngiücaplérls, capiérecapiétur
capi6murcaplemlnlcapientur
crpércr yo fitcro,crperérir, c¡pererccrpcr€tur
clpcrüEurcapcrcminicrPCfcntut
tcr4t, fuut
fcogidoPn¡rlrrtoIlr¡n¡¡cro
lmperativo
crptrc il tú cogib
crplnlof tet ogibt
cepi scr ogiü
c¡ptr¡t¡ iri o capiendum1tn, uE ,rr" bob, i,sr ugiih
Glcrundlvocaplendus, arum quaba
ü scr c.ogiücrpitor sl tú ngib
74
162. VOZ PASTVA CUARTA CON'UGACTó{
Indicativo Subjuntivo
¡udfor yo rcy oklorudTris, ¡udlrerudlturaufmut¡udiminlrudiuntur
audlébar y ro oliloaudiebdris, eudiebñrcaudiebáturaudlebámu¡¡udlebaminirudiebantur
¡udfar y scrl ohlorudlErls' ¿udlérceudiGturru<ilémurrudlemlnlrudlentur
1o fui, bc siü, húc iü olbauditus, r um sum o fui
r c¡ o fui¡tit e¡t o fuit
ruditl, rc, a suruu¡ o fuimu¡D cstis o fuistisD tunt o fuerunt, fucre
yo bobla sido olbeudltur, e, um crlm o fuer¡u
! er¿c o fucrasr erat o fucr¿t
auditi, rc, a eremur o fueramusr eretis o fuer¿tisr er¿at o fuerant
¿udiár yo sca olilo¿udiárió, ¡udldreaudiáturrudlámur¿udiamlnleudlantur
¿udr-lrer y fucra, scrla o fwvaudiréris, audirre lol,loaudlréturaudirémur¡udlremlnl¿udlrentur
baya iü olh¡, um ¡im r fucrim
¡i¡ o fucri¡¡lt o fuerit
ler t r imucofuer imu¡¡itis o fucritiscint o fucrint
1o bubicra ido oldoauditur, I, um eEsem o fui¡sem
D
esses o fuissc¡csset o fuisset
auditi, ae, ¡ cssemus o fuissemu.tt
¡essetis o fuissetiscssent o fuissent
l0euditus,
I
¡ruditi,
I
I
ForunoP¡n¡scro
yo bobré siü olüauditusr r, urn ero o fuero
r crls o fueri¡! erit o fuerit
ruditi, ac, ¡ erimu¡ o fuerimucI
,eritis o fueriti¡erunt o fuerint
Pr¡rÉr¡tofupsnr¿cto
FomroIxrrrr¡ciro
Pn¡tÉr,¡toP¡,uscoÁ,xp¡lp.
lrl¡, Irlr Iü¡g tum, ¡sl
_- . lmperativo
$¡dfrc sl otb
¡udfmfnl nl düs
lnlinitivo
rufirl ss okh
Particlpio
rudilor il olü
¡udfunlor t¡r;¡ olüt
¡uil-ltum ld o ¿udlen-dum, tm, Ím eEsehobc¡ ü t.r ol¡lo
audlttut, !, un olh
aufrrtum, am, um ctgebabr siilo otb
Ocrundlvo
eudlendus, a' urn {ü bt ih sr olü
lP
76 GRAMÁTICA DE I"{. LENGUA LATINA
l6t. co¡¡srr.ucc¡óx D! ¡.^ oR cróx p¡rrrvr. - I¡ oracíó¡ paaive coatr lle *!ao?*:?-,1:T:iti:9
(correapondiendo d,complemcnto directo-ác t" ;-üil "J;;i,!y,*^^
pfiv! y .Euieto dg,eite cn úlativo (correepondiendo aI rujeto dc t¡ oración ¡á,rr¡r. uua.Ddo cI luieto egente cr un nombrc dc pcrroaan [ev¡ t¡ prépoaicioa r i¿J-t" ¿.conrooantc) o eb (delante de voc¿l):
EUJ¡m Aolrtr!r nilitib¡¡¡
lot los düot
h¡dpot uru lctul.
Co¡r¿¡v¡¡¡ro DrRBqtto(co AcuqEüvo)
Der¡Et Dps
EUJ¡m AoBNT!(co Ablarivo)ó hooi¡ibr¡
Dot lu homb¡cs
r6t. Br. n¡r¡r¡orr'. - r¡ tcrcar. pcflorn¡ sg,rrq dc todo¡ ror t&opoc parivor¡údc
'''er."' ria r.rjao, p.¡r Grp¡Dl¡r ¡t'.üó" iJ"r*u" Lp"r-"í-üi,
¡c dicc: dicitürrhr;lwba: pugl¡bü
l¡ lor rrcopor conpucrtoa d participio üomr l¡ form¡ ¡a¡tr¡¡i
ffg!¡ü¡8 As se ll4r;u
rba tuüo. l¡tn¡¡i¡ivor ti¿acr anbiéa c¡ta¡ form¡¡ parlvar coo vrlor foparnel:rq¡rdtu¡¡ tc co¡rfs
ühiaoa¡r¡ lrubrrillt¿lce
VOZ DEPONENTE
166. CoNc¡p¡o DE ra voz DEIoNENTB. - Pertenecen ¿ lr voq dcpmcotaun¿ ¡erie dc vcrboo que tienen forme paaive y eignificación activ¡.
Ejemplc: imitor, yo ímito (tranritivo).r¡¡¡lcor, lo ru&co (iatn$itivo).
167. B¿ p¡r.t¡c¡r¡o pAsADo. -El participio parado de lo¡ verboa depoaarter cr dcdgnificado activo; ce, pucr, la l¡¡ic¡ cla¡c d¿ wrbo¡ latilor quc poacc aornalmer¡tc u¡prrticipio parado activo.
Ejemplor: imiatuq quc ha lmiudo, húíc¡ilo imitdo.¡ccf¡tf¡r, qw ho *guído, húi¿r.do *guido.
168. Ponu¡g Acrrvl!. - I¡¡ vcrbo¡ dqrcacoter ¡Xrreeri, ¡deoá¡ de ler formar paei,vu, lar formar activac eiguíenter:
Participio de preoeote, participio de futuro, gcnradio y eupino
f69. E¿ c¡nuxo¡vo. - [.o¡ ve¡bo¡ deponenter traa¡itivoc po!¿¿¡ ur gerundivo coodur quq por arccpción, cooserva cu oeotido parivo.
Ejemplo: Imita¡dr¡¡ quc dcbc tc¡ lmítdo.
l7o. O¿g¿¡vrrcIoN¡g SoBRB LoB vBRBo! DBPoNBNTB8. - l.r Ior verbor paeivorcaltellano! que co¡respondea a deponente¡ latino¡ no puedea traducirse literallnente, 7aquc ea latín no ?-ist¿ pariva que lea corrcrpondr E¡ c¡tc cero hay quc volver la oracjó¡an activa.
Ejemplo: Ercs segrljilo por todos: Or¡¡o¡ e Equ¡¡¡ü¡sr Todot u sigucn
¿r El panicipio paeado de atguoor verbor depooeoter puedc teocr reotido parivo.
Ejemploa: partitr¡s, d¡v¡d¡do o quc lu diví¿ido,meditatuq meditado o qrlr ho mcdiudo.depopularulr dcvesúo o quc ho dcvas¡do.
!.' El ca¡o co¡trario ¡l a¡terior r¿ da c¡ dgunor verboo quc ao roo dqronent¿ t ct¡toparticipio paaado tiene, rin embargo, ¡cotido activo. Tale¡ ¡oa:
l&. I¡w¡ns¡ór DB on^ctoNBE.-u¡¡ oraciór¡ na'oltrvc ¿¿tiu¿ puedc votvcrrc copcsiua ponieado cl co'¡¡lemenro ürccro co nomioJ"o a.rrr";;""i";ó,i-Jiu, ÁJ".iü@¡certaado con é1, t al aujeto c¡ ¡blativo (oujeto egentl)i
SuJ¡¡o(ca Nomina,tivo)
--[#;ffi.8uJ¡ro EAc¡añT!(ca Nooi¡¡tivo)
r..* [ B;
6u¡rro PAc¡BNTaHo¡cr
Los an¿migot
Bq¡n¡tEl cabalb
V¡l¡o
ftr3e¡ürrrca ohvycntaila
n¡l¡cntr¡¡ cafru hcrído
V¡¡¡o r¡¡xsnvo(vol ective)
o.!t
tñt.El
V¡r¡o(vol prtrn¡
Gaütt
a a¡'¡do
ceÚ.aq ccfr4tooaiurarc, con,itnl!iutare, jutatpotare, bcbcrpreadelc, dcayww
ceretu+ qrc ha ccndo.coDiuratu+ quc ha conjwúainratllr, qtn ha jwado.potr¡r, qü¿ ha bcb¡do.pror¡+ qu ha dcsoyru;rlud,e.
''7'.. V¡n¡os aBMt,DEpoNBti¡T¡¡. - Rccibco cl nombr¿ de remi'deponcnter uo cierto
aúmero dc verbo¡ qu¿ presentso cn ru coajugacióo r¡¡¡ ncr¿l¿ d¿ forma¡ activa¡ y formardepooentce. Tdc¡ rc¡¡
l.r Lo¡ cuatro vcrbor dgricnEn qua coniuglr rcgl¡r l¡ vo¡ depooeotr todo¡ lo¡ticopor d¿t t¿¡¡ de perfecto:
ltrdeo, cq áar Írrrr ñ, al;'cvcftGgeudeo, cr, érc, gevirr q^, >ct*oleo, er E¡e, ¡olitr¡¡ rro, rolcr.f,do,4 érer fnr amtfbrtc.
ar Bl v¿rbo rer¡crtor, ai4 i, rcgrc*, tia¡ u¡ plerfo ¡civo ¡crcrti ¡ob¡c d er¡d¡qlu¡¡ h C.rDc d.rivrdr d¡ ¡r ¡¡r¡
ilIndicativo
t7L CONJUGACIóN DEFONIN In
Subjuntivo
yo admira
mircrmiréris, mir€roBiré'ur, ctc.
Prrs¡xrr
Pn¡tÉnrroIur¡nrrcro
Fururohp¡tr¡cro
Prrl¡cro
w admirc
mirorminiris, minircBirátur, etc.
PnsrÉnrroPruscurrrs¡¡.
yo aimirabc
mirábermiraberis, mir¿bücmirabatur, ctc.
yc cdmirorl
mirlbormirabérir, mir¿bércmirabltur, ctc.
yo odlnll, bc ailmiroü,bubc ailmiraü
mirltut, a, utl ¡um r fuiC¡C.
w hobla ailmiraic
mirttur, a, um crlt! ,fuerem, ctc.
to bobil edmiraü
mirltur, t, u¡n cro c fucrocl€.
1o ailmirara, ailmirsrlo,admirstc
mirárermirarérir, mir¿rlrcmirarétur, etc.
yo boy admiraü
mirltur, l, um sim o fue-rim, etc.
yo bubicro, babila, bubic¡cadmirq¡Jo
miriitur, t, um c¡rcu ofuii¡cm
FsrsroPra¡¡cto
i, Irle, trrl, Itu¡ ¡um ailmirg
lmperativo
admira lit
mlrlrcolnml¡i
odmira tú
mir¿tormirátor!¡ir¿rntor
bobcr ü tdmirar
nirltürum, am,um c¡3c
bobc¡ oilmiroü
mirltum, t¡n, uD cttc
qwbe ü ulmi¡o¡
miratúrur, t, un
que ba admirulo
nirltur, t, un
€arundioAc. mirandumGsx. mirandiDrr. mir¡ndoAsL. mirendo
c oilmiro¡da admirarbaro ailmire¡'ulmir¿nü
r .o, .o
mir¿tun s oilmirsmirñtu ü admiror
Gerundivomiraudur, t, um quc ba ü scr silmiruh
GRAMATICA DE T¿. LENGTIA IAIINA
l7r, VERSOS IRREGULARES. - l.¡ S,rm y a¡s compuesúor:o) Par¡ le conjugación de ¡r'- véase $ 148.b) Poscum, Irct6, Irosrc, potui, podcr.Poosr¡m cn lo tiempo del tcma de presente er compuesto d¿ ¡rrrn y de un
radical poG c-presando idea de poda. Su irregularidad consiste en que le -t dec¡te radicel te cmviert€ cn .r ante la¡ formas de cr¡n que empiezan por esta@sonaoüe; ¡demáo cl infinitivo dc presente y el pretérito impetf. de oubj. emcontr:rcüo¡: Posge, PorscE
El perfecto es potr¡r, y cobrc él ee conjugan loc tiempos derivadoe de estetem..
lndicatlvo Subjuntivo Infinit ivo
Pn¡ssxr¡
Possum Y PualoPotcrPotcrt
posrümutpotcttitpossunt
possim y puahpossispossil
possTmuepossltlsposslnt
gosEe pod¿r
Pn¡rÉnrroIrp¡n¡tcro
potér.E yo podlapotérerpotént
POtcr¡tnurpoter¿tirpotér¡nt
possern yo puilicra,podrla,
posset fludicsc
possémurposséüspossent
Furur,ohpsr¡ncro
potéto lo po¿¡¿potérirpotérit
poterlmurpoterftirpotérurt
Ons¡nv,rcro¡reg: l.r E¡tc rrcrbo caree dc imperativo y dc infnitivo futu¡o.2p El prrticipio dc prcscotc lrotcu, c¡¡ú sóto s¿ r¡E¡] como edetivq pe
un4
VERBOS IRREGT]I.ARES 8l
174. c) kotum, prode¡, prodesse, profui, aprovechu. .r^Eo un ómpuesto d'e sum y Ll euújo prod', que pierde le d
"\ r
lndicativo
prosum y oplo-prodcr ltccboprodert
proEiimusprodestisprosunt
Subjuntivo
proslm y oPrortccbcprosisprosit
pfoElmusprosTffcproslnl
prodéram yo apro-prodéras fuahabaprodérrt
proderámurproderltisprodé¡ant
proiessem yo aprovc-prodesses lcbuo, apro-prodessct fvccborla,
Drodessému¡ loPrwc-prodcrsetb lcbonprodessent
prodéro Yo aprattc-prodérir lcborlprodérit
proderimurproderitirprodérunt
Lc tieopo derivado del tem¿ dc perfecto rc cmjugen ¡s$mentc rbrps"fut
I¡mtcan¡vo. Pcrfecto: pofui, pofuisti' erc.Pret. Plurcuamperfecto: ptofueram, ptofuerar, etcFutr¡ro Perfecto: ptofucro, profueris, etc.
&¡¡Jurvr¡vo. Perfcco: p'rofuetim, profucris, ctc'Prea Plu¡cr¡amperfecto: p,rcfuisscrn, p'rofuisc1 etc'
I¡vr¡x¡rno. P6fecto: P'rofuisa
6. - G¡¡mátic¡ de l¡ Lc¡8u¡ L¿tine
pl\e oprwc-
Pnrs¡xt¡
PrerÉn¡roIupan,¡scro
Fsrunolrp¡lr¡cro
82
175. 2.e Verbo¡ de voluntad. Volo y ara
Indicativo SubJuntivo
Pr,rsrxt¡
PnsrÉnlroIxprnructo
Fursnohpnr¡cro
volo nolovls non vlsvult trotr vult
volümu¡ nolümu¡vulüs non vult¡svolunt nolunt
vellm nollmvells nollsvelit nollt
velimus nofimusvel-rtls nol-rtlsvelint trollnt
vellem nollem mallemvelles nolles malleevellet nollet m¡llet
vellémus nollémuE mallénru¡vellétls nolléüs mallétlevellent nollent mallenl
mdo
mavlsmavult
malümusmavulüsmdu¡t
voléb¡mvol¿basvol¿bat
voleb¿musvoleb¡tisvolébant
noleb¡mnolebasnolebat
aoleb¿musnolebtti¡aoleb¡nt
m¡lebamm¿léb¿¡malébat
maleblmusmaleb¿ti¡malébant
vol¿m aolemvolc¡ oole¡volct uolet
vol¿mu¡ nolémusvolcti¡ nolcti¡volcnt nolcnt
m¡l¡mm¡lc¡mdct
malému¡mdcticndent
176. Observaciones. l.¡ Nolo es uo compueato de ne (no) y volo¡ malocs r¡nr. contraccióo de magis volo, quícro nás.
2.' Volo y nolo tienen un partic. de preeente, volens, nolens, usadoe cobrctodo ocro adjetivc"
3.' En la leogua arcaic¡ !e encr¡cntr¡ volt por vult, voltis por vultis, y ari.mi¡coo lc o,mpuertcc mrrrult, m¡vokir
rll¡t vo[4 $¿c.rcrvfr, nollg nolui' no qt.tcr
¡¡¡¡lle, Daluir Prcfcrü
mallmmall¡malll
matiurutmal-ltl¡malinl
nolloaohto
nolitotcuolu¡to
En la leagua familiar rc €ocüentra sir por ci vie, rultis por d rnrltil
4.r El imperetivo dc nolo, noli, nolitc acompañado de un verbo 3s {n6ni'
tivo eirve para-formar 3t imFerativo negativo dc cste verbo:
Noli me taagc¡e, no mc toqwcs.Nofi& &c ¡rccura¡?! 1ú fte a¡r.Ls¿it
8584
E¡ r¡¡ vcrbo de l¡ 3.r ccrojugación que precenta formes completamcntcte¡ eo loo tres temas:
fer- para la¡ forma¡ del tcne de prcscotctul- pera lac ftrn¡! del tena dc perfccto
fctlc, nrli, latu¡q lla¡c
lat- para las foma¡ del tema de euplno
Ademá¡, en alg¡rnae forma¡ del tem¡ dc preeente pierde la vocel de cnl¡cc
Ittrc radical Y derincncia.
fercnr, cutlr 1u lbva
r77. VOZ ACTIV,
r lbrr.fcnnfcn¡frnr
fc¿ru¡&rrdrf¡n¡r
lafurum, añ, um eSgebobcr ülbaot
latÍruq ar lmqac ba ü llmor
fcrc y llnt
fer¡fcrl
fcrlmrufcrd.fcr¡¡t
lerrcn y lbaoro, Ikvorh,lerre¡ $bvutfcrrct
ferr€nu¡fcréücfcrcnú
!orurohp¡¡r¡cto
86
fcror
ferrl¡fcrt¡r
fcrlnurfenul¡ifctr¡tur
fcrfn¡rfcrinl¡lfcru¡tur
Indlcatlvo
p toy llanü
fcrlbrr p crt lbveüfcrcb&lr, fcrebücfcreb¡tu¡
fercbluurfcrchulnifcrcbutur
fcr¡r 1o sa llandofeÉrir, fcrlrefcriltur
fcrrer y fucro, rcrla, fuetcfcrrérfr, ferrére lllandoierrEtur
ferrEmurferremlnlferrentur
Pr¡rtrnohrr¡rscro
FsrutoIlrllrrcto
fenr ¡t nrl llcatbfcrtrh, fertrcfcrttur
fcrtt¡r
fcrcnl¡l
fcrentu¡
rff-ero, ettuli, dhtuo, aportarufao, abstuli, ablatum, qudarconfcro, contrrli, coltatum" cmflparcfrdcfcco, dcruli, ddatum, cchar abajo, ilcnuncb
178. Co¡puasms o¡ fm. _ Cmo fco ee conjugan cu! compuestos:
87
V(Y, frlltv'rInf in i i ivo
ferrf vr llanoilolrrro ¡l tú llando
sl tlt llandofertorlertor
l¿tum iri o ferendum,
18, Um CSSC
babcr d¿ scr lbvaü
differo, disü.rli, ditatr¡o¡, díferiroffero, obtuli, oblatum, ofrcccr, prescntotperfero¡ pertuti. perlatuur, sopúrtarprofero. protuli, prolatum, llevar adela'nte, prof crhtfero, rettuti, relatum, relatattransfero, trar:stuli, tra¡slatunr traslad,at.
89
Indicativo
179. Eo,b,
SubJuntivo
eam y soroerteat
eEmuSeedre¡nl
Itc.m 1o fun, irto, faanlrerlret
irünu¡ir¿tirlrcnt
Plr¡¡xrr
Fursrolrp¡tr¡cfo
eo to solirit
imuritiseunl
ib¿m y ütib¡¡ibrt
ib¡mu¡ibetirib¡nt
lbo y irllbl¡tbll
lbftnmlbltl¡lb¡nl
rE0. cor¡puns¡os DE oo. - como co re onjugan n¡s compueE@, loc cr¡a,leu genenlmeatc cürtraen cn el perfecto -ivi eo -il
¡beo. .biYi o ebii, abitum, irscedeo, adivi o adii, aditum, írhacía, ecrc(trsc
cir€univi, o citcunii, circr¡mitr¡q ir alrcileilol
crco, erivi I e-ii, ¿xitum, sclírobeo, obivi o obir, obitum, modrpereq pedvi o pedi, petitun' Pcrcccrpraete¡eo, p,raeterivi o p'raeterii, p'raeteritum, Fosar ilc l¿tgotretrseo, tr¿nsM o tra¡tsiir tlensitr¡mr ürorJesat.
lmpcrat ivol¡nt¡nl t l "o l?art lb lp lo
fcnr, euntlr qtt tt
Itürur, r, un ¡rc Drdt i¡
PrsrÉnrroIuprnr¡cro
itürum, ¡t¡, un crtc
búrdc i¡
9l
Po sr¡ forma eete verbo tieoe ectivo lo ticm. pa del tema dc precentg ypacivoc lo¡ del teme de perfecto.
Pq ar scntido esüe verbo hacc las vece¡ de pasirn del verbo facio, i+ e¡e"Íerl" Íactrwrhaccr.
- También cignifica hacerse, y corno verbo impereonal tiene el scntido de s',tcc,
ilq, contccq.
u¡llr'dm,
162- Ossnnv,{c¡o¡.tgs. - 1.r I"c tiempc del tema dc pcrfecto rc otjuganrcgulamente sobrc el particilo facürs, q um.
2.) En el ¡entido de w¿eilcr el infinitivo futuro es fore o futr¡n¡n, ¡ln, r¡n¡c8ta.
flnu¡fitlrfiuar
Indlcativo
fio yo soy bubofi¡ñr
frcbn ycrtbubofitb¡¡ficb¡t
ficb¡nu¡ficb¡ti¡fitb¡nt
fi¡n p nlhcboflc¡ftct
llcnurfictl¡ñcat
lEl. Eo, f¡+
SubJuntlvo
firm y sca bubofi¡rfirt
fiünu¡fittirñrot
fiérer¡fiére¡fiétt¡
ficrllt¡u¡ficrédrfiérc¡t
yo facra, nrla,
Nfucsc bubo
Furur,ohr¡tr¡c,fo
Pn¡rtn¡roIxrr¡,r¡c.ro
frctun lrl o fecicnduu,
t¡!, uD crrse btbcr ü
rr lr,bo
92 GRAMATICA DE IA LENGUA I.{TINA VERBOS DEFECTIVOS
l8r. 3.t Bdo, edie, edcrc o crsc, edi, ünú, comet.Siguc regulrrmentc l¡ 3.r dedinación, pero ca elguna tienpa del tene dc
pres¿nt¿ ofrec¿ fcma¡ coritrecta! ¡l lado dc lar cmpletaa.
I.E7. Balr.i, dccit, habbr.5c u¡a c¡ poceía cn la¡ formr¡ riguicntcr:
h¡o¡cer¡vo Ixp¡¡,¡r¡vo hl¡rn¡r¡tvoP¡crcn¡,c
f¿rc & tr¡¡í d¿cíth¡olcenrro
Prcsantc¿do lo cqmo,edis o c¡cdit o est
Prcsctrtcodc o cr conv
cd¡ft¡ o at
P¡c¡c¡tubquro ¡iotrquir ¡i,.laquit laquiunt rit ¡iu¡t
Fuano lmpefieao
lnquicrhquia
G¡ru¡o¡of¡¡ü dc ilccitÍa:ndo pro dccltfe¡do dí¿i¿ndo
Euro¡oP¿sado
fatua, a, uo fatuhob¡cndo dicho ilc decitDvrnr¡rno
Presenucdere o crttc, cor,rcl
Sur¡unrwoPtstlríto Impctfcao
cdimr¡¡ cderco o Grsen, cottrr;tí'n edercmu¡ o ccsemr¡tcditi¡ o estil cdere¡ o css€r edereti¡ o c*seti!edunt cderct o c!úct cderent o 6cent
Ire¡n¡rrvo
P¡cscttuf¡¡r¡r dkr
Fr¡q¡rof¡bitur dird
Pcrfectof¡tu¡ ¡un díjct¡tu! crf¿tu. crt, ctc.
P¡¡.t¡c¡ploGc¡.Det.Abl.
P¡cs¿ntcfang fantir
ilicic¡do
VERBOS DEFECTIVO'
tlll|., 3or equcllor vcrbor quc !o rc u¡er nfr quc ca rlguarr formr¡ o tícopc.
fE . ¡) Vcrbo¡ ¡ólo r¡¡do¡ cc d tcoa dc pcrfccto: cocpi, yr cmpccé; ncnini,me aancillo; odi, yo odío.
Memid y odi ¡on pcrfcctor por nr fornr, pero su ¡entido cr dc prcecntc.C-oepi ticnc forma y ¡¿ntido d¿ pcrfeco¡ ca loc tienpo¡ del t¿oa dc prcrcotc cr
rcenplazado por iacipio.Lor pcrfcctoc novi y connrcvi, yo conoci f to itr. acostumb¡é, í¡dica¡do d rc¡ultado
d¿ un¡ acción terminada, ticncn también valor dc prerentc, reepectivamente, yo sé y¡crro por costumbr¿. su| prc|¿ntc| ¡oo Dorco t Go!![te¡¡co, con valor incoativo, c¡ decirquc indical ¿t comie¡¡o d¿ lr ¡ccióa.
ftó llrqrrro ¡ tio, ilíg,o. - Brtor wrbo¡ óto r. r¡rln c¡ h¡ form¡¡ riguieatcr:
f88. Qu€o, quir, quivi, .podcr; neflueo, requis, nequivi, tw podet E¡to¡ verboc ¡augao como eo. i* i re lvéage [ 179). oero ¡ólo ¡e rnan.. . lo,r . . " fnrm¡¡ f " ¡
- l ¡conjugan como eo, iq ire
-(véaee $ 179), -pero eólo-ee ,ri"a t¡ alguaae formas. La¡ má¡
u¡adae son: de queo: Iod. ore¡. oueo: fut. cuibo: Srrb- nr¿a. d-Eáñ! lnf ar¡ira f)equeo: Iad. p(er. queot -fut. quibo; Sub. pree. queam¡ Inf. quire. De
lequeo: Lndic'-pré0, r¡eq¡¡eo (o aon-gued, aeq.ris, nequit, iearimir", aequitis, ¡equeungtut. neguibo; subj. prcr. neqr¡€arn, etc.; Pan. pres. nequiens, aáqueuntis¡ lof, nequ¡re.
f89. 9,raeor- ñLcgo. - l¡¡ do¡ formar quaes, u ¡ucgo, fluae$¡muq tc ¡ogdinosr¡c usao en forme de inciso¡.
Ejemplo: tlbitran ert, qu..ro, peter u¡t¡,? ¿Dóndc cstá, pot favo¡ tv padtcl
. 190.. @o, damc, dimc; etl4 iloilmc, ilecídmc. - Soa dor eoriguor imperativordc do, dag dare, már le panícula cc.
Ejenplor: Cedo übnro, ümc cl lib¡o.Ccdo igitur, Sr¡id f.cient Dimc pn t, ¿qué dcbo haccd
. l?t. Ave, ralvg solud. - Soo do¡ imper¡tivo¡ u¡ado¡ cono fórmul¡ dc ¡aludo. Eoplurel, rvete, ¡¡Irrctc. Sc cocucntr¡ t¡mbien h¡v¿
L92- V¿¡¡os rup!r,6oNAL!E. - Rcc¡bco e¡te no.brc ro¡ verbo¡ que ¡o puedenrccibir cujcto perconel y úlo * u.r¡ an le 3.r penone ei"i. t;¡-íÍ'"it¡vo. So¡ b¡r8u¡eDtar:
t) Vcrbor dcaignrndo fcoómcra u¡ocférico¡:
Futurocdito o c*ooditoeditotc o crtotcedu¡to
Ino¡cr¡rvoP¡cthto Impafcao
deba¡¡ eiebamr¡¡r.ieb¡¡ eicbati¡
hqui.bú ¡icbrt ricb¡¡t
fulget, rcbmpagucf¡¡lmio¿g c.tiltr rtlry,rlpluit, Ilucucto¡et, !ruenagelat, hicb
I¡¡ ci¡co verbor riguicatat:nc miseret, mc compdczco (mc da conpa¡ió¡)mc peenitet, rnc dlrtcpicrlto (ne aabe mal)Ec taedet, mc hartía (me cauea tcdio)ae piget, mc opcsadumbra (me da pena)r,.". pul¡g te aucrgilrl.l.c (¡c ü rcrgrr€a¡¡)
gra¡di¡.t, ganiuningit, nicualuceccit, dm*ruccaú¡qpe¡sit, t¡ochccc t otror.
Pcrfcc*c
fnquirtiinquit dt c)
b) Alguaor vcrbo rignifico.b ct tuccsa¡ío, cs útíl, cstÁ pctmitido:oportet, cor'vícrt,Etct, agrada
licet, esuí pamítíilodecet, cs dcco¡osodrd.e'ceq ¡w ct d¿csto¡o,
O¡¡¡rvec¡ón. - I¡quan rc u!¡ licmpr¿ co form¡ dc ínciao, rcpitiendo laa-palabnrilichu por alCuien, y re-coloca derpuéa de la primera o primerar palabru dc tr fr¡¡¿:
Tuac lupur cCur, i tt q ú i t r tr¡rbule¡tam mihi fecisti rquambtE¡toncct el bbo dilc: <¿Pot qté ír. Grtnrüd¿¡t cl qrml>
94 GRAMATICA DE I-{ LENGUA IATINA Ij' CONJUGACIÓN PERTRÁSTCA
Pr c t érito Plus aump crt c aoiuDatun¡!' e, um fucram yolubra.hobíü ilc ona¡
¡ fucras, etc.
Pr¡A¡ro PcrfcAo¡unrh¡n¡s, a, um fuero y úré habílo de anu
, fueri,f ce
Stra¡Ur.¡TrygPresenw
¡n¡ü¡ri¡s' a' un riq yo ¡qa ile onor ¡lq etc
P¡rf,éríto Impcrfcaoe! um c86cII\ yo hublrrc ü anq
OgSCtD elq
P¡ctárfto Pcrfccto¡maturu!, a" um {ue1m yo haya habíilo dc anat
D tueru' ete
Pt ctirüo Ph*sammPcr f cao¡metun¡4 e, um fuis¡em yohry'oicrahabüo ile ana¡
r fui¡rcs, ctc.
Ixr¡¡1a¡ygP¡csc¡tu
Ulnh¡fi¡s\ ¡m, US, w haba ile ams
Pctfcc;o
¡m¡tun¡D' ¡l¡tlr uE fu;*c h¿bct htído ilc omqr
195. CoxJua,rcIóx PBRIsB.{sTtca PABrva
Brtor verbor, ll¡madoc rfectivor, !€ construyeo poniendo eo acu¡ativo le pcruoue qurientc cl ¡f¿clto nic¡tr¡¡ l¡ c¡u¡¡ que lo produce rc pooc en genitivo:
Ejcaplor: P¡eaitet ac Eei¡. orlprc, ma ttcpíctrto ilc mi anlpa.ll¡ trcdet viac, ricnto t¿dío dc b v¡da
[o coniugoción pcrifrórtico
l9r. Unícndo d puncipio tu*ro actito (cn -unro) de un verbo coo la¡distinta¡ forma¡ del vc¡bo n¡D, re obticne una conjugación llamada p.crífrd*ícaadíva, pc la gua e €aprelr quc cl mjeto he de rcali¡a¡ o tieac la íncoción dcrcali¡¡¡ un¡ acción.
Eiemplo: Dicfi¡n¡, nro, púarso dccúr.Vcotr¡d aant,lwbían & vcnít.
Unicodo d Gcrutú¡vo o la¡ di,¡tint¿¡ fam¡¡ dcl verbo rum, !¿ fo¡m¡ laConjt4rcíon pcrifr,íscba Wiva, erFreaando l¡ necesidad o el dcbcr dc guc unaecció¡ cea rceli¡¡da por el aujcto. G\ando cste sujeto c8 unl persona, 6e poneco Detirro, co lugar del Ablrtivo agente ucedo ca le paciva ntrn¡l.
Ejcmplo: M i h i amanda cct patria: ilcba ams a b pccrU (h Eúría dcbc*t onnda por mí).
h¡veo¡¡m inscitia Ee¡lun prudc¡ti¡ regcnda c¡$ lo üuxpe.ríalnio & bs jóvcncs lw ile u¡ gobcnlr,Áó pm h pfl¿erncioilc lx ¿rlcianor,.
ú94. Coojugrción perifrártica ectirn de ¡mc,
hrp¡carnO
F.csanf¿
tDaturu!, e, utr¡ arn yolu ilc an¿r ematuri, aer e 6umu!
P¡eu¡üo Inpcrfcao¡Düun¡q ., um ¿ram yoúb& anaturi, aq a cr¡rmu!
r ere! &n¿r > creti¡t crat D tfaot
Fualr:o Impcrfcao¡¡núun¡q q um ero yo lubré ik omar
D crig, ctc.
Pr'aoéño Pcrfcaoim¡tr¡rult r, u-, fui yo }nú,c ilc o¡¡ta
r fr¡l¡d ctc
arn¿turu4t
c¡t¡e¡tlt
t
t
d
úD
I
uaodua,t
r, utll a¡ll¡
INo¡q¡rrnoFrc¡crr¿
lohc ¿h sr Mo (soy ilígno dc sct odo),c4 ets
Prctéríto Impcrfccroamandus,
D
amandus,
'
I, um eram yohab:u & ur amdocr¿A etc.
Fututo Impafcüo¿, um em yo úré dc sr atdo
cfltt etc"
96 GRAMÁTICA DE I-4.LENGUA I.{TINA
Prcthíto Pcrfecwamanjuc, ., u.
Í;ir,, u"lorrr, de sct a:nu.ilo
Pr ctirit o Plus aum p a f e ct ouandus, a, uro fueram yhabíalwbído dc scr amado
r fucrar, áe
Fuatro Pcrfcaoum fuero yolubté hobüo dc sct a¡uÁo
fucrí¡, ctc.
&¡s¡nr{Tno
Prcsnarmenduq e, um cim y ha.ya ik sq onwdo
r riq ct¿
kdé¡n lmpctfcaormenduq ¿r url Glsem yo htúkra de sq amado
D c!8cq ctc.
Prcthto Pcrfcctormandus, r, um fuerim yo lwya habido ik sr anwdo
r fucri¡, ctc. .
P r ahft o Plus ctren p cr f c aoenandus, a, um fuieccm yo htfukra lwbído ilc sq amado
r fui¡¡cq stc"
I¡sr¡Nrflvo
P'csnt¿utr¡ndum, a¡q urn w, h¿bcr ik ser amafu
Pcrf ectormandum, ¿m, urn fui¡c húcthabiilo ilc sq amado
196. E¿ lup¡reoxeL Dr oar.rcAcrón - I¡ forma oeutr¡ del Gerundivo con la rer,gra pcr¡oaa {91 ve_rbo r¡D crprera l¡ idea dc obligación d¿ u¡ modo inpersonal, eedeci¡, ¡in copecifcar la pcrcone a quico incumbc le obügacióa.
Ejcnplor: Sc dcbc ¿m¿r: ¡m¡¡dr¡m esüNo ¡c d¿b¿ &¡ ¿ ¡¿dir¡: ¡oi¡i rroe¡drrD..L
ET ADVERBIO
lg7. Craslrlc¿ClóN.-El adverbio eE une palabre lnv¿riable que airveper¡ cali6car un verbo, ua adjetivo u otro adverbio.' Gran parte de log edverbio¡ latinoe deriva de adjetivoe, y también de nom'
brec, prutombrea y verbc.Si clasifican los adverbioe eo las da¡€s siguientee:
l.e De manera"2.r De lugar.3.0 De tiempo4.c Dc cantid¡d.5.9 Dc añrmación y negaciónó.e Dc interrogeción.
r9E. l.? Apvrnslos DB l,tANER -En castellano, de la mayoríe dc los
rdjetivos pueden derivaree adverbios tcrminados e^'menk:
grandc gro.ndcmcntchnto lanumcntesab¡o sobioncnt¿.
En latín, dc la mayoría de lc adjetivo de tres terminaciones pueden derivarse
¡dvcrbios de manera mediantc l¡ terminación -é aplicada ¡l tema del adjetivo:
amanduc, a,¿
Dc lo adjetivc de doc y de una terminaciones oc derivan generalmente ed,verbios mediante la aplicación a ru tema del sufijo -tcr:
fortis, e, valcroso
¡rnrdens,. enth, Prud cntcacer, aclll¡, act?a dgugo
eimpler, icis, simPlc
f ortiter, v a,l e r o s úrn cflte
¡rnrdenter, prudcntcmcnteecritcr, agudamcntcoimpliciter, simPlcmenrc.
f99. Ornoc rnoc¡DIMTBNToa p¡ o¡r¡vac¡ón - Sc u8¡ul @mo advcrbio¡¡
r) El acusativo ocutro singular d¿ cicrtos adjetivor:
dmidu¡ 4vmrtímüofirmns, t, vm, firmcmicer ,era, entm, dcsgraciailopulcher, chrq chrum, bcllo
timide, úmidamcntcfitu,é, fimemattemireré, dcs graciadamcntepulchré, bcllarnentc.
iterum, pot scgunda vcxrclum, solcmantctantun, úticamcntcfacile (de facilis), fácilmentcimpune (de imPunis)' iñpurcrncntc.
ault¡¡¡n, nt¡chopl"l*' Poco .ñfmlrüD, FCmd.Sr4,(¡Oparum, dcmasiado Pocodemun, fíndlncntz
98 GRAMATICA DE IA LENGUA LATINA
b) El ¡blativo treutro singular eD ól
eebtó, frccuentcmcítctató, rcÍafientcfalñ, falsama.tcf ortnitó, f ortuíl.l;m cnts
*t6, ilcmasíado vrd¿mentó, con razónaecessarió, rrec c Eorí am enttgratuitó, gratuitom cnic
c) Formas en -¡lm, acusaúvos de l¡ l.r declinació¡:
pe¡Ireretlr, f akancrttc pal"m, cn píblíco
d) Forma¡ e¡ -im, acueativos aing. de tema8 ctr .i (3.r decl.):
ptrtin, tt parte paulatim, paulr;tínamm|l;
c) Forma¡ en -Itus, derivadas de nombre¡ o adjetivor:
radicltus (taóix), dc taíz¡ltiqultr8 (antiguus), dc antíguoüvi¡itus (divinus), por gracía dívína
20O. Oasnnv¡croxss. 1.. Violcntus y audax derivan írregularmentc rueadverbios: audacter, audazmcnte y violenter, violentamentc.
2.r El adve¡bio correspondiente a bonus es béné, bicn
3.r El adverbio correepondientc e dilGcili¡ ce difGculter, pero er má¡ usado ¡onfacile.
2Ol. Gneoos DB coN{pARAcróN DE Los ADvERBros DE MANERA. - Como om,parativo de loe adverbic de manen 6e usa la fqma neutra del NominativeAcusativo eing. (en -ius) del comparativo de loe adjetivoe correspondientes:
El euperlativo se obtiene haciendo terrninar en -é el superlativo del adjetivooorre6pondiente:
Posrrlvo Coupanar¡r¡o
docté (doctns), sabíamcntc doctius, más sabíamcnupulchré (pulcher), bell¿menta pulchrius, más bcllamc¡toacriter (acer), húensa;mer.te acrirrc, rnds íntenslrlTcntcfortite¡(fortis)¡valerosdme¡tc fortiugmrís volc¡osamc¡tt
Supnnr,ruvo
doctissimé, muy sabíamentepulcherrimé, muy bellamentcacerrimé, finLJ íntensa;mcntcfortiseirn€, muy ualct osttncnt;'
EL ADVERBIO
ZO2. Gnams DE @MpARAcróN IRRBGULARE8. - Alguno rdvcrbio fcman
lrcgularmente sur gradoc de comparación:
99
Posrrrvobené, bicnrralé, ildlmagnopéé, crr grtrt m4fltfamultum, r¿r¡choparürn, Pecr
Coup,r¡¡rrvomelira, mcjctpeiu4 pcorm"gi\múpLr", rrl&Ein¡¡+ rilcÍat
Sup¡nr¡rnooptirné, rllty ücnpessimE, mty malñ'v;ñé, b mas PoSbbplurimum, much'símomi¡imé, b mcnot posíblc
mr. FOnU.rCró¡¡ DB ¡¡E ORADOS D! COI¡PAI.^CIóN POR MED¡O DB OTROE ADVB¡.'
rros. - Lo¡ advebio¡ derivado¡ dc lot adjctivoo que rcgún el $ 70 forman gue gr.adoe de
comparación medi¡¡t¿ los adverbio. t¡.Sis i tltxima, forman por cste miemo procedimiento
rur comparativos y rupcrlativoo.¡t-¡u¿ (di cc¡uru). v&rosomcntz, n¡gir rtrenr¡¿, nexime tü?¡l¡€.
20/.. Otrc ¿dverbio de mancra"
2o5. 2.r A¡v¡nsros DB LUcAR. - Una rel¿cióo de lugar forzaemcnt¿ teo,drá que pertenecer I uoa de estas cuatro categorías:
l.r El luger m ilonde (ec encuentn elguien o algq o ¡r@rrtecc "'e ¡ccióo).2.r El luger a dondc (va alguien o algo).3.r El lugar ik ilondc (vieoe dguicn o algo).4.r El lugar por ilonih (pare alguicn o elgo).
Ecter catcgoríar Gresp@dca 1 lal cr¡atro pregunta! aiguientcc;
i ta) ,. f ¡3¡l
ttc I
i¡enr'igualmcntcaliter, & of¡o maü
t¡bi?, ¿cn ilórÁe?qn?, ¿a ¿\ón¿a?
quoqu. )a ) umüé¡etiam )fnutr., crr vroro
rmde?, iik dónilc?qtn?, ¿pm ¿lón¿c?,
Si releciqramos cctar preguntas con le¡ ideas expresadar rcepectiv2mente porbc pronombrec: interrogativo, demoatrativo, relativo o indefnido, obtendremorel dguicoa cr¡adro dc a¡rral¡tiva g.rc indicaJo lqr"r.
3 S : $F t$r$sÉ=i* i=t i : iÉ i Ii i - i - ie tc i t EeÉ E i *-* i i g i
ÉazD iiu;$r$rs'Ei?$*i,i
l0 lfii ELADVERBIO
m6. Oss¡nv,{clóN. - Existen edemá¡ lc eiguientee advcrbic dc lugar:
r¡sqrrañf , cn algún lugarnu.q""nr en ningín lugatubique, WtodosPdrt¿s
undiqucr de todas Partetdextrá, por h dacclulteva, Pot h lz4triedd
2O7. 3.e Aovnnslog Dl TIEMPS' - I{ principales adverbios dc tiempo
latinoe, gue cootesta¡r .'"ü ñd;;;"'"d;t íct'¿r.iot o quamdiu? ¿pu q/,l,nto
tícmpo?, sp,Úz
hodie, hoyheri, aycrq'as, mañd¡uptidie, cl día anus-postddie, al día síguienula¡unc- ahmattltc, ant€at dntcríqmcrlEpost€e' dcsPuésrimul' ol mismo tlctnPoiao', yardhuc, aninnood¡¡nr toiüttíta tuol im' . l -otot iemPoquo¡demt ,rliqnando, úrc vc,r¡lrquemr alguna vezEuE¡flu¡¡mr nünccBepet 4 fienlxtoremPerr síemPrcpnotinus, ínm e diatament¿intetea, mícnvrds unto
206. o¡g¡rvac¡Ó¡¡. - Dc e¡to¡ rdvcrbior, @W '
diu deocn coEParativo t n¡PcP
letivo:raepiru, mú a mcnudoo"ii.tih"' mu1 t mcnudo¿¡"tius' Por mtís tícnr|odiutissime, Por flucho ticrnrp'
NuPet, uen¿ ¡ó1o ruPcrlativo:
auPerimc, hacc u¡ ínstartt'
+.. Aovenslos DE GRADo. - Si¡¡en pere ponderar una cuüdad o u¡¡
t2nrfur que''o, qÚc, c1t41t
deiodc" dcsPráspnus, Prínctancnulxrstremo' )demrrm, I f¡¡utma*dcoiquc' t 'mndenr Imodo, rccíártcficfLuEulterr Poco lwcotidic, coto dr4dir+ Por brgo ticmPoi"it"-' ic cr*ttáo cn antú
ü¡hr t¡Ecr ¿'úorlcctaic¡' todavtatlis, otrcvcxnocü¡' ilc ¡Pcluiffadiu, durottu cl úauuunet Pqbmoñanavec[tc¡cr aI autdccetúo\ Prurtobrevi, cnbrcvctut¡tttr furil¡¡nr ilc ¡uan
209.ección:
opo i gi si gi T$ I, r ?$. ¡ i
?É E: ; É ee á €
¡D
S $ * i .s i . i t i irg g s s i € iÉ T ii i : T i € E í- i iE É 3 = E E f E € €
a¡aIIo2oú&
B.
$ B F a$.$,^=$ $ B $ : ü Fo r :
A* i # : E ; i á EQuam, pucde tener tambiéo un valor cxclamativo'
103102
2lo. 5.c ApveRsros DE AFrRrtrAcróN v ¡r¡cecróN. - r.os principalee advcr,bic de af,rmación son lc siguientee;
ita, etiam, síveo, vcrd,adetamcntc
'Áne, cí.crt4rnentc
quidem, equidem, cn vcrddd
ealtem, por lo ncnoccefto, segurlmcnt¿ecificet, sin dudoimmo, antcs bien
2ll. o¡s¿nvac¡óN. - En realidad ¿l latín no posee ningúa adverbio que co''c?ponda eractameote al caetellano sí. Para @nte6tar afir-mativamen-te sc vale á titin ¿e los¡dverbios meocionado¡ o de uo procedimiento que coneista co repetir cl verbo de laoración interrogativa-
Ejemplo:Credis esse Deun?, lCrccs qvc hay un Dlotl,Ctedo, Lo crco.
212. I,os principale¡ adverblos de negación ¡on los cigrlentee:
noD, no no¡¡ ¡olum, Ihaud, no nor Eodo, | rc sóto
13111t"q I & r*neú,n do ¡3¡ ¡¿¡d"m' Jmrntmr-- - - - -o- ' - ' - - - - nu!queD, mningnuft- t tac... quidein, ni neq BqIu., y no
2l,t. o¡r¡¡v,tqroN¡!. -- r.: Dor ncgecioncr equivrlen, c¡ latía, ¡ ura ¡6rmaciór.Non yeudo co l¡ fr¡¡c derpuér de 'goo (fuirl, ÚíÉil hudd), nunó¡ü¡ (twnca) eantrarrest¡ tot¡lme¡tc cl valor aegativo dc e¡t¡¡ pdebru.
Fr,rs¡r NBGATTvA!: Nemo boc fecit, nadic hrlr,c snc.Numquam id ¡ccidit, rtrtrcl oc:.rí. ¿rtc,
E¡¡r¡re AFTRMAT¡vAE: Ncmo hoc no¡ f¡cit, ¡odoshuc¡cs:o(lit. {o hay nad;c quc tw hoga csto),
N u m q u em id n o ¡ eccidit, sícmprc oclrÍrc csle,(üt. l.{o hay momeüo cí quc r,sto ¡o ocuna).
A¡f, ncqo.- non cquivalc a on¡ne!, todo cl mundo.nihil,.. non equivale a omnie, todu hs cos¿s, todo.numfluan... non equivale a en¡rcr, síempre.
2.r Si la oegación non precede a, nenor_ ñih¡|, nunquam, etc., ¡Dba¡ negacioner recontrarrestan en parte, y el reeultado e¡ afrmativo.
No¡ nemo hoc facitrAlguicnhacc csto(lit. ).{o cs ue¡dad que nzdíe haga csto).
Non ¡ umq ua m id accidit, A occes ocurrc cEta(lit. {o cs ucrdad quc nuíca oourta esto).
Arí, non nemo equivale a aliqui, algunotno¡ nihil cquivale a diquid, algonon numflu¿¡m equivale a üquaado, .t uccct.
A¡imismo no¡ nulli (o nruaulli) aignifca algtrrct.
3.r T no ¿¿ traduce por neque o nec:Huycron y no traboron combate cot los encmigos: Pugenrnt ¡ c g u c cr¡m ho¡ih¡
@¡8rerd i¡¡t
LA PREPOSICIÓN
1.' Ni.. ni ¡¿ traduce por !equc... ¡eflu¿ o n€c... ¡ec¡
Ni lr¡ rdqucz¿s ti los honores ¡os huc¡faliccr: Nequo diviti¡c nequc hono.rc¡ no¡ beatos reddunl
5.r Ni, ni t¿¿ sólo, ¿e traduc¿ por ¡e.- quideo, intercalando h palabra ¡obrc l¡cr¡al ¡ecae la negación:
lr l i¿¿sdlo aélhcví*o: Ne e¡¡m quidcn vidiNi lc h¿ u¡bto: Eum ¡e vidi quidem.
214. 6.c Aown¡Ios DB INTERRocAoIóN. - l.e Ne indica que una ora'
ción tiene eentido interrogativo. El adverbio ne es enclítico y se iuota, poE'
pue6to, a la palabra sobre la cual recae la ioterrogación:
Veniet o e frater wus?z ¿Vcndrá tuhcrmono?Frate¡ n e tr¡us veniet?: iEs tuhcrmano quién vcnilrá?,
Tur¡s n e veúiet?: ¿Es el aryo quc ucndrá?
2.a Nonne se use cuando se prevé que l¿ respuecta s€rá afrmativau
¿No cs cvíd,entc csüo?; N o ¡ n e hoc manifestr¡¡n est?
3.r Nu¡n se u8a cuando se prevé que la cootestacióD aerá negativa:
¿Has Perdido cl iuicío?: N u m insards?
4.r En le¡ interrogrcione¡ doblc¡ el primer miembro vt introducido pcoc o utnrn, el eegundo Por 1¡, o, o arr¡o¡r o t¡o.
¿Es tu padrc o tu hqm4rlo quün csuí cnf crrno?: P¡tet ¡ c tlü¡s rrr f¡rteraegrotat?
¿Está enfcrmo tu lurmatn, o no?: LJtrum acglotet fret€r trn¡¡l¡nnon?
. [A PREPOSICION
2lt. La ca¡oc de le declinación no bastan para erprecar todae las relacione¡que pueden mediar entre las palabras de una oración; mediante las preposicionecei expresan, pues, muchas de estas relacionee de lugar, dirección, etc.' que cm la¡desinencias no podrían expresarse.
Las preposiciones 6on partículas que 6¿ anteponen a los nomb-re6. De lae pre'pooicionee latinae una¡¡ rigen Acusativq úas Ablativo; otras, finalmente' unalveces Acusativo, otrae Ablativo.
216. h.¡posrcloxes DB Acx,rsArlvo
lxd,, a, hacía Eo ad urbemzVoy ah ciuda¿.cqca dc, junto a Urbs ad mare sita erlt¿ La cíudod cstti sítuada iunto
hosuol ttt¿r.
Cato ad sunrmárn senectuten v'txtt¿ Catót vívíó hosuh m,is cxtrema vejez.
Rcs ad belh¡o utiles: Cosas íttilcs para h grcna.
GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA
wa
r05r04 GRAMATICA DE I-A LENGUA T.{TINA I-A PRXPOSICION
Advetsru, conttdhtcid
Allitq onu, dclantc dearltcs dc
Aprd, en cdsa dcm cl pak deiunto a
en los csqítos ikCirca, circum, circiter,
alrcdcdor dc
Cis, citra, dc estc hdo dcCoutra, contra
frcnte aBtga, paro conBxtra, fucra dcfúra, debajo dc
funter, crttrc
lntra, dmuo dcIurta, af lado ik
Ob, por, a causa ilcartte
Penes, cn poder ilcPet, por, 4 través dc
durantcpor mcdío ilc
Pxt, detrtk ilcdespués de
Praeter, curtttoexccPto
adcmás ile
Prope, ccrca de
Propter, a causa de
Adversus hostes ire: Marchor contra c! cncmígo.Pietas advetsus deos: la pícüd hoc¡a los dioscs.Ante portamt Antc la pucrta^Ante bdlum¿ t\ntcs d,e h gwtoApud pattemz En casa dc mí padrc.Apud Sequanos: En cl país dc bs Séc.;.ainos.Apud Cannar lrugnatun e¡t: Sc luchó iunto a
Cannas.Apud Vergilium: En los poemas dc V;rg;l;o.Circa pectust Alrcdcdot del pecho.Circr¡m se¡ A nr alrcdedot.Circiter viginti: Nrcdcdor d,e vcintc (wtos ueinte).Citra Iberum flu-cn: De cstc lado del no Ebro.Contra rem publicam agwz Obrar cq*ra el Estado.Contra Brundisirrm: Frentc a B¡nd*.Meuc crga tc amot: Mí oter Wa contígo.Brtra muros¿ Fu¿ra ü lq muros.Infre fro¡teo ¡r¡¡t oculi: Los oios cstÁn ilcbajo ih
h frcntc.Inter urbea a flr¡mco tr¡rti¡ ct¡t¡ HaVt4 ut14 to¡ae
¿ntrc b ciu¿4d y cl ño.Inte¡ ¡nicocz Ettrc anígos.Intra muroo: Dcntro dc los mt¡¡",os.furte urbem castra poruit¡ Pr¡so cl canpanunu junto
a b cíudad.Ob metum¡ Per micdo.Ob oculos: Anu los ojos.Penea praetorcm: En poilcr ilcl Vstor.Pe¡ flsmmas iret Pas¿r- a ttavés dc hs lhmas"Per noctem: Dtnante bnoche.Per exploratoree: Por medio ik csarchas.Post domr¡m; Dc*ls dc h c¿r¡*Post bellurn: Después dc h gucna-Praeter aequrnYr: Contralo fusto.Praeter te nullum habeo at icunt Fuera de tí no
tcngo ningim amigo.Praeter Ariovistum decem erant equites¿ Adcmds dc
Aríottisto había diez caballeros.Prope urbem castra poneret Acarnpor cqco dc b
ciuda¿.Propter benignitatem tuam: A causa dc at bcnig.
nidal.
g¿6g¡drrm, alohrgo dc Secr¡nd'.¡m litus: A lolargo dch playa^dc conformi, 5¿6¡¡¡d'm natr¡rarn3 Dc conformidad con h natu'
dad con ralezo.Supet, sobtr Supcr dciectum ir¡¡'eocum ctabat leo: El bón cstúa-
crguido sobtc vn novíllo dcnibado.Supra, por mcima ile Supra tcrram¿ Por c¡tci¡tl'a & h tícta,Tranr, aJ otro Mo ilc 1'raot f,fi6¡¡*' t Al otro hdo del Riln.Ultra, rruís alld de Ultra Pyrcnae@ monts¡t M,ís aIM ilc lx Monta
Versur, hacrc(pcsp. al subst.)
& ab, d¿, a partir ilcdesde
súrc, acerca ikB, ex, dc, saliendo ile
dc (indicando materia)dc (e conrcuencia dc)
Piríncor..Rom¡n ver¡r¡!! Hacio R.oÍr¿.
217. II. knposrcroN¡s DB ABLATrvo.
Ab utbe discecsit: Se aleió ih h cililad;A pnreritia: Dcsdc b ¡nfanc¡a,
por (m vcrbo parivo) Amor a patrc: Soy ana¿o pm mí pdtc,
OigERv,{cróN. - A¡t vocd o L, rc u¡a ricmprc ó, r¡te colro¡ant" pucdc uo.r,¡ ¡o¡b.
Cora¡o" m ptesctrcb, ilcCuiu, coÉ't
C,orem poF¡lo! En presracia, M pucbb.Bxii cr¡n pe$€¡ .Sct con ftri po¿tc.
O¡eEBvecróN. - 8c dicc: nco¡d, co¡mígo: bcr¡6, c.ítdgo; Érr¡n, cen¡{go; ¡obircf6, co? Jtototras; vobircum, cart vosa*as,
De, dc, ik b abo ik Dc mu¡o¡ Dc b alto ihl muto.Dc regno deiectr¡s crc Fu¿ ilcnúado dcl nono.De ¡eoectute liber: ISro sobre h vcjez.Bx u¡be egredi: fulír dc k cilr¿a¿.V¡¡ ex avroz Una vasíja dc orc.B¡ vulneribr¡s deces¡it: Suatmbió a c@rJccusn
Pco, dchntecn lugar depor (en interée de)cn dcfensa dc
Sine sín
cia dc svs hcrídas.según, conformc a B natura vivere Vívi,r. confarmc ah.¡tatruolcza.
Prae, cn comparacíón con Prac imperü megaitudinez En comporación co¡h grandcza ilcl ímpeño.
Pro castris: Delont¿ ilcl camputcttto.Pro patre esse alicui: Hacq ilc padrc a dguim.Pro patria mod: Monr W h potria.Pro Archia poeta: En ilcfmn ilcl pocu ArquíaSine spe: Sin cspcrattza.
218. III. PRsposrcloxEs DE Act;sArrvo y ABLATI\D. - Las dc prepcicienes, in y cub, que rigen egtos dos casos, toman un ¡entido di.rtinto regun dcaeo regido.
El acusativo indica la dirección de un movimiento; cl ablativo crprea¡ urrr¡ifuació'n eo un eatado dc rep,xc.
106 GRAMATICA DE I.{ LENGUA IATINA
I" (cm acusativQ, cn, c (ugar a donde s¿ va, o a donde 6e entr¡; pregunta quo):In urbem ingressus est¿ Entró cn b ciu"dd.ll¡¿.cb, cqnfia:Amo¡ in patrians Amerh¿cí¿h potríd.Odir¡m iu hostes¡ Odio conta los cttemígos.
I" (co¡ ablativd, ar (ugar dónde c eati; prcgrrnta ubi):Ambulat i¡ horto: Sc paea cn cl jardtn.
Sub (coo acusativd, dcbajo d¿ (cm idea de movimiento; pregunta quo):Sub saxt¡m tecedunt: Sc rctíron debajo ilc und roca.
Sub (con ablativo), dcbajo (con idce dc repco¡ pregunte ubi):Sub terra latescr¡nt: Están cscmdüosbajo tícrra.
219. Car¡d y gratil. -Lor ablativo¡ caurE y gretiE, pocpucstor e un gcnitivo deneovdor de prepoaicionec:
Ceurq por cauu dc.Saluti¡ r¡c¡¡ c¡¡¡¡¡ id fecitr Lo hüo put c¿wa ils ml rr;htu.:l{tt
Ghetia, pr ñrú ¿1., peíPetri.r gntir: Po¡ amo¡ & n pdte.Vcrbi gr.ül Por clcmpb.
xn. Pl¡pog¡c¡oxsr usADAc @r¡{r ADVEnBto. - Mucbr¡ prcporldoacr .c u!¡.D oornlor ¡dwrbiel" crpaeialrneDtt porg 6b¡ ci¡c., ctc.
¡ld b rrr4. sipcror Te Wb Gtcrlrl úttut
tA CONJUNCION
Z2l, Lae conjuodoner ron partíanlao que eírven para unlr pelabrae €ntrc Cen uDa oración, u o'racime¡ eo uoe fra¡c.
Se clasificen a Cooqdinaívos y &úmdhatívas. CoonorNer¡vAs scrr lar gucunen do palabras eo un¡r cación, o dc cacionc¡ entrc d, sin modificer el mododcl verbo. SusoRDtNaflvAs son lar gue r¡neo 1 l¡ oració¡ principal h oraciónu secimes gue de clla dependen.
Tn. I. Cort¡uNcroxns cooRDrNATrvss. - a) Copu¡.errvm (índicandounión), pueden eer simpks o conclotívc. Lar olmplcs eon:
quqlrre, untbíénetiam, aún, tztrnbícrr
nc quidem, ni
?:21. O¡s¡nvac¡ox¡8. - l.r Ac, no sc u6a nuoca ante vocal o h.2.. Que, er una partícula cnclítica qu¿ !c une a la palabra cono un ruf,io.Senat¡¡s populusque Roma¡u¿: El Scn¿do y cl pueblo Íomono (abreviado: S. P. Q. R.).3.r Etiam ec coloc¿ a¡te la palabra que uDe: etian ego, umüé¡ to; (tuoquc rc coloc¡
derpuéa de eeta palaba: cgo qr¡oÍ¡nq 9o umbíén
4.' Bt tiene, arimismo, valor d¿ umbién.Ve¡iet et mater óiu¡: Vc¡d¡ó wmbíén w mad¡c.
5.r Cuaado t la e refierc ¡ una palabra quc no ree cl verbo, ¡c traducc por ct ¡ro¡.Brevi¡ ¿t no¡ effr¡¡¡ o¡¡tio: Un díscu¡so brcve y no proliio,
224. Ia conclaivas, dc¡tinada¡ a ín¡istir ¡obrc l¡ unión quc ¡c c¡tablecc cotrc do¡or¡cione¡ o palabrao, aoa:
et... et, tto sólo-. sí¡o umbléncum".. tum, no sdlo... sírn,o cspccíalmatu
IA CONJUNCIÓN
modo... modoürn... tuEneque... ¡equruec... necct... ¡eqne, no sólo.,. síno qn nlDon tantum".. I *d
",¡"- ) ,,
non soft¡m".. i ;ü.6"- | no só!o... dno qrnnorr modo... t 'non modo non.- ¡cd ne... quidenr ¡o ¡ólo'tu... síno quc tú
z2r. b) Drsvu¡¡rrvas (indiceado alternativa):
z¿6. O¡g¡¡vec¡ox¡!. - l.r Vo cr coclíticq ¡¿ u¡c rl ¡ombrc o v¿rbo comorulio:
Cotu¡ler r¡atorrw¿r Lot cótt¡uks o bs scr7a,¿orct2.r Eri¡te¡ lu riguientcr correlacione¡ dir¡rativrr:
¡ivc... ¡ive i
fi:- fii I Ec'"' ¡ca
Sivr vole¡¡ ¡ivc ¡ol¿o¡¡ Sco d¿ bu¿n grado, sca de mol gtado,.uL.. eut, o... o (ercluyendo una ter@ra po¡ibilid¡d).
Aut vi¡ce¡e aut Eori: O vcnc¿r o modr.
a27. c) Apvansat¡vls (indicando opcición):
eedateuterDveru¡Dve¡o
14,, ,.
n1... il¡
Hl, t r 1. ,v, , , .
pefo t rrr€rr, sín cnbaryo
et, ec. atque I nque
nesue )
"o' | ) no'nt
2:28. O¡g¿rvec¡óx. - Autem y vero deben oorpat riempre cl reguado lugrr dc boracióo¡ eon lae coniunciones adversativa¡ de meno¡ fuerza.
229. d, Caus¡us ILATIVAs (indicando motivd:tráñ
I prrc X- | en efccto, prrcsnamque 'l ' eSenl
Ongenv,rc¡ót. - B¡irq acostumbra ¡ potrene decpuér de la primcra palebre dc roració¡.
t08 GMMÁTICA DE IA LENGUA IATINA
zt0, c, CoNsrcrrmv,rs (índicando concecueocia):
:1go )igirr¡s I ast ot;r;t t* . _- I pq clb
ilaquc | ' fluanobt
2tl. o¡g¡nvec¡óx. - rgü¡r ¿co¡tumbra ¡ coloc¡¡¡c .N regundo lugar eo ¡u orecíón.
232. II. Coll¡uNcloNrs suBoRDrNATrv¡ts.
al FrNarns (introduciendo una cación final, co nóiuneiuo):
H- lParuqwquin )nc l Para quc roquomrnu ,
Flaec facit ut laudetur: Harc estas cosos pcro Etc le ahbcn.Haec facit ne orl¡retur: Hace estas cosas pari no sc¡ acusalo.
23t, b) co¡¡sncr¡r¡ves (introducícndo uoe oación co¡rsecr¡tiv¡ de h oa,cion principal, eo nú¡'untiuo):
u¡, clrta ut noD, quc no
fam potcor "ct
Dq¡s ut omoi¡ rcgat: Düos et tanr podcroso quc todo lo rige.Haec tam male fecit ut noo laudaietuc Lo h;rc tan mal qt c rro fue alabaáo.
2t+. .) Tb¡rrponer,ns (introduciendo une oreció¡ tcmpmal, a ínilicatíuo):cum )ubi | *r¿o entequee )
t¡g t,ti I 'n'uu priucquan I
arLt¿s qt'¿
postquán, dcspués qtrcrimul, simulac, t4n prsrlto comoquoad )donec I micn*as,ha,*a qucd,rr- ,qrrctieor, t4frt¿ts veces cona
Flacc ubi dixit disce¡sit¿ Cuanilohtúo dkho csto sc mer:cltó.Hoc feci d'r- licuit: Lo hice míentras fuc posiblc.Antequam de republica dican exponrm so¡sitirrm EeuE: Antes ile habhr
sobrc cl Estado, cxpondré mí pcnsomíento.
- -2t5. -d, Caus,tr,ns (introduciendo un¡ oració'n gue erprese le causa de lo
dicho en la oración principal):qu"d )quia.
l (* indicativo), püqtLc, pucsto qw
quoil2?n ,
cun (con eub¡'untivo), como sca qw
O, oh!Ah,4h,
IA CONJUNCION
Quoniam id cupis, proGciscar: Pa*íré, puasto quc lo dcscas,Cum vita sine amicis insidiarum plena sit, ratio ipsa not monet, ut ami.
citias compare¡nr¡{r: Como sce quc b vícla sin amigos cstó ilena dcascchanz¿s, h rsón mjsn4 nos advkru qwc ros procurcmos antis'tadct.
236. c) Cot¡orcloNerns (introducieodo u¡a mación gue condicim¡ la or¡,ción principal, en índicotivo o nrbiuneiuo) :
dn st seu... scu )ri noa, si no eive... sive I
sca qrE"' scL qtte
ois4 ommo,s qx
Si vir pacem, para bell"m: $ gur:crcs b paz, prepo;ra h guerraSive quid habea, sive nihil habeo, scribe teneo¡ Tanto sí ti-cncs olgo
(qr+c dccir), cmwo sí no tícncs nada, eseíbc no obstantc.
2t7. f ) CoNcrsIv¿,¡ (inroduciendo un¿ or¡ción mceciva, @, iü&atítoo atbjuntivo):
€túi lticct Iq;;qt"-
| ***' Pr m& qn
quemv¡8 I
Quamvia Erttr q¡e, úa¡cor¡ Awrquc soy pctfico, mc cncícndo c¡r i¡a-
23E. g, Co¡rrpanrrrve¡ (introducieodo un¡ reción cmprrativa, co nó,jrntiuo):
ricrrt, tanquan )u9 q"*i I como ávdut, tanquam ri )
S¡evit tan$¡¿m ¡rtcnr eit¡ E,rtd fwíoso, co'ttto síh¡,bíesc pcrilüo cl 1uícb.
INTERJECCIONES
239. I.ea ioterjeccionca principalea latinas eoo la¡ ciguientee:
Her4 cheu, ¡aylEn, ecce, ¡he quí! n4c, ¡Ea!
oss¡nvec¡ór.¡. - Alguaar interjeccimee no sc r¡san cmo exclamacimc¡ dc¡,ligadac de otr¡¡ palabrae, aino fmmando locuciones; talcc sro Vae, Ptp.
Pro dii im¡¡ortdesl: ¡Oh, üoses inmortahs!Vac cagiti tuoh jAy ü * cú¿u!
ELEMENTOS
DE
SINTAXIS
tA ORACION Y SUS PARTES
?AO. I¡ onrcrór¡ cRáMATtcAL Y sus BLEMENToI¡.
& da el nmbre dc cación gramatical a la expresión de un juicio. La cle'
e¡cnciales de la o¡acióo simple son el nrjeto y el predicado,
8u¡¡m cr le palabn que €xpresa la perema o cos¡r -de la gucr h¡o¡c¿m á la palabre o palabrae guc c¡rpresü¡ lo gue ac
¡c ¿fimaefírm¡ dd
R¡er ¡ctibi* cl ttiño csdúc.
Sujeto (¿q"ié" cscribc?): ln¡6' cl niño. Predicado (¿qué rc añrme del níño?):rcibit, cscrüc.
Animu¡ imnortalir *t cl ahu csinmtrtal.
Sujcto (¿quién cr inmctal?); rointu, cl alnu. Predicado (¿qué ec cl ¡lma?)¡ftrrnortati¡, lnmd
' 241. El su¡rm er ciemprc un n¡bstantivo o palabra a¡bstantivada-"
Ejemplc: Puct rcdbit, clniño esc¡ibc (cubotantivo suieb). Bgo cledqtllc'dúbitat, lo ctco, A &rda (prmmbrc eo¡"to). Boai nmt beaó losbucnos son fritás (edjeávo zubstantivado). B r r a-¡ c h¡rmanr¡m u3, crar cs hw
t tnúno (i¡6nidvo). T r c ¡ sr¡ftersunt, qucdottrcs (numeral).
Una oración pucdc no tener nrjeto, ei cl verbo lo indica ya daremeate (etro'úE cquivoco), o-d ¡¿ trate dc crpreeionee imperscr.aler (pluit, llgruc, dicr¡ngiliccn, sc ilic).
242. Er. pnno¡oroo puedc c¡rprcrarre: o ItG un verbo en tiempo-pcrsmal(rnroleaoo wnner) : B¡ercitr¡¡ vl ¡ c i t , cl-ciércíto vencc,-o pc medio de uninbut"trtiuo o adjetivo en nominativo (rnroreaoO NOmN,u,) ¡ Exctcitr¡ ert f o t'tir, cl ci¿rci¡¿ cs tuctc; Erercit¡rs c¡t Pr¡ctidium, cl ciércíto 6 rrnat'?'r,;ccíqt
243. COroLrr,rerüOS. - I¿ idea expreeada p1r r¡na palabre pucde ccr m-pletada, empliade o precisada por otr¡¡s, llamada¡ omplementc.
l. Pueden mpletar e rm S¡BSTANTIVO: otro n¡bgtantivo' generalmcnte cngcoitirru (Domru pitric, b casa dc mí pailre),un adjetivo atributivo (f)o
ánr puichra, w" humosd'), o bien otro q¡bstantivo en el mismo c¡rc
[anado rposrcróN (Rooa, caPut Itdiag Rñna5 copttal ih lta]io).
2. Pueden completar a un vERBo: a) Un substantivo en calo obliorq m
o cín prepcición: Éa¡€ütes diligo, üno o mis pdres (cmplemento directo'
"o ."u".üuo¡. Do pnen paupeti, d,l.t P',t a tn pol>rc (mplemcna in'
115rr4 GRAMATICA DE IA LENGTIA I.{TINA
directo, en dativo); f a m e intedit, mt'¡ió dc lwnbrc (complemento circunstan.cíal en ablativo); despero de salute, dcscspero dc h salvaci<ín (complc,mento circun¡tan cial con preposición) .
b) Un infnit ivo: Volo disce r e, quiero aprcnder.c) Un adverbio: Pugnat f orti tet, luchavalerosmcntc.
3. Pueden completar a un ADJETTvo: un substantivo en carn oblicuo, cono ein prepcdción (contentus sua aorte, contento con su su¿rte; paratr¡!a d om ni a, prcparudo a todo'),o un adverbio (m i u ue fortis, mcnos iueru)
IA ORACION SIMPTE
241. CoNcnpro. - Oración simple es la gue consta de un solo predicado.Atendicndo a c;u eentido, las oraciones simples se'clasifican en:
a) A¡tvsRAr¡ves, guc afirman o niegan l¿ realidad de un hecho.b) Exnoet¡,uv¡,s o optativae, que no erpresan un hecho como une reali.
dad sino como un deseo, un mandato, una uupcsición, una posibilidad.
c) I¡mnnRooar¡vAs, que ca lugar de aúrma¡ un hechq preguntan sobrccu realidad.
245. On¡üoNrs A6EvBR^TrvAs. - El modo propio de les qacimes a¡e,veratives es d indicativo:
Caa¡ar ecribit, César cscribe.Non legimus, nobemos.
246. Onnclolv¡s ExHoRTATrvAs o oprATrvAs. - Lol modo propic de es.tas rrraciones son, po'r lo general, el eubjuntivo y el imperetivo.
Sit tibi tema levis, séa.te h ücr.¡a le¡:c.f.{osce te ipou.tt, conócctc a ü'¡ni-kmo.
Esa¡dirrema má¡ edelantc ($$ 290,292) el uso de la modo eo csraa ora,ciüres.
247. OnacroN¡.* TNTERRocATTvAB. - 1. La interrogecióa aim,p I e. si la pregunta sc refiere e la totalidad de la oración, éstá va introducid¡por una de las partículas interrogativas -ne (enclítica), nonne, num.
-¡e indic¿ interrogación pura, sin anticipación de la respuesta. Nonne pre,supone r¡na respuesta afrmativa (castellano: ¿no?, ¿acaso noi). Num presuponeuna respuesta negativa (castellano: iacaso?, ¿pú vcntural). Estae preguntes, eDlaa que se anticipa la respuesta, se llaman iaterrogacrones retóricae.
Feci.ctioe, quod tibi mandarr¡m erat?, ¿hio'stc Io quc se t¿ había mandado?,Nonne hoc manifestum ex,t? ¿¡o cs cvídenk csto?Nr¡¡¡r i¡saoi¡? ¿has pcrditio cl juicio?
b) Si la pregunta rcc¿e ¡obre un eolo elemento de la oración, rc usan lGprurombrer y-adverbio interrogativoe: quis?, quid?, utcr?, ubi?, undc?' cur?ctcét¿rt.
Quis vestnrm ignorat?, iquíén ile vosotros ígnota?Unde venir?' ¿dc dó¡úc víc'ttcs?
24E. 2. La interrogación doblc, odis¡-rnt iva, l levaenclpr i 'mer mismbro utñ¡r¡lr -ne o ninguna partícula, y en el segundo an; ai éste crnegetivo, rñnon:
Utrum id ven¡m a¡ falsr¡m cet?, jcs csto vcrdaácro o f obo?Isne est, quet¡r q¡¡¡rero, annon?, ¿cs éste el que busco, o no?
CONCORDANCIA
24g. CoNcono.rNcIA DEL vERBo @N su suJETo. - El vcrbo cqrcuerd¡ cmru rujeüc en número y pereon¡r, ciguiendo la¡ misma¡ reglac que el ca¡tell¿no:
Hostir fugit, cl cnemigo huyc.Ciceto ct Tcrcntia valeot, Cíccrón y Tercncí.a esainbic¡.Si tu ct Tultia v¡tci¡, 9go t Ciceto vdcmuq sí sú y Tulü. csaóís Utc¡,
yo y Cíccrón csta.mubien.Pero ci hay már dc un rujcüo, cl verbo puede coocertar también co¡ cl má¡
prórimo:
Veoit pater ct meter, vino cI padrc y h madrc.
25o. GoNcor,p¿NcIA DEL suJETo Y EL PRBDIcADo Nounar. - a) UoI o I o sujeto. Si cl predicado nminal cr uo adjetivq concierte con el rujeto engénero, número y cato:
Verac ¡nicitiar- 8 e m p itct n a c tu¡rq, |,osvr,dad,crasomistadcssoncut¡14¡6.
Si cl prcdicado e¡ r¡n cubctentivo, cmcicrt¡ cm el arjcto ct¡ carr' y ci ee periblc, cn género y número:
Nor ceu ¡ ¡ bdli sumu¡, sottros nosoDros|,,rc- causailch guena'Sol c¡t tcx caeli, h¡na crt regine ¡iden¡m, ¿l sol cs cl rey dcl cíelo,
lolu¡u es h reína ile los astros.
b) Cm m ía d¿ un rujeto. Si hay varia súetm, y éetoe eo1 del micm ogéoe.rq el predicado nominel sc pone co plural y cn el mismo género gue lorujetor:
Patcr ct filius sr¡nt b o n i , cl padre y clhíio so¿ buanos.
$ rm dc géoero di¡tioto y rm nombres de ee¡er anímada, el predicedo
CONCORDANCIA
rt7r16 GRAMÁTICA DE I.4, LENGUA IATINA USO DE LOS CASOS
nominal va eo masculino plural; d aoo nombree de coeae, el predicado rucJrpoo?rs¿ en plural neutro:
Pstcr ct Eater n¡nt boni , el padrc y bñre sonbumos.Virtrfs a vitir¡m lunt corrtra tia, I,cürtuil y clücio s(mcorLtrar¡.r
A vecel, en lugar de oncert¡r coo todo lo eujetc, el predicedo nmi¡¡¡lconcierta sólo con cl máa prórimo:
B o n u r crt pater et mater, el padre y b ma.ilrc so¡bus¡tx.
AL CoNconoaNc¡a ENrRE suBsrANrrvo y ADJETrvo. - El adjetivo atributivo coocierta eo géncro, número y erso con el n¡beta¡tivo caliñc¿do o determin¡d6 por él:
Amicru ccrtuc in ¡c incertr canitur, cl anigo scguro tc ccrnocccn utn sítuacíé-n htsegura.Si el adjctivo c¿lifce a varioe aubetantivo, oociert¡ cm cl má¡ prórimo (o
¡ wo?t nrcpitc m c¿da uno dc cllc):Omnc¡ ¡ede¡ et tcmpla, todas b ca:talt I umplos (tanbién: omoel
rdcr omniaquc teopla).
2rL Co¡lcono¡xc¡r DB r-A AFogrcróN. - La apoición cmcierta cm el oubo,t¿ntivo ¿ que re refrere crr ceso y, ¡i ea posible, t¡mbiéo co género y número:
Sen iru Tulliu¡ t c t , el rey Scrvio f ulio.Athcoac, c . p u t Graeciag eatbu¡ cct urbs, Ataus, capítol dc Gtc.
cir., cs utt'c ciu¿ail üttiglr,Nótcrc quc, cr cratcllano, cu¡ndo un ooobrc propio de ciudad e¡tá e¡ roo¡icjó¡ coo
¡I aombrc común correrpondieote, tlcv¡ la prepoeición dc: L¿, cíudod dc Ron¿,-urüc Roo¡.
253. -Co¡¡conDAl.rcrA DEL REIJtrrvo coN Eu ¡{r\rrEcEDENTB. - El relativoconcicrtr con !u antecedentc en género y númcro. Eo cr¡anto al caeo, edopta elquc lc orrerponde cegún la funcióo quc dercmpaia eo l¿ ceción (véarc $ f t5).
Dr¡¡r vie r occupavitr {uibu¡ ho¡tct erieraat, ocupó W ilos ca.mínos, por ls qtn luYton salüo los anemigos.
u30 DE ros cAgo3BL NOMINATIVO
E+. Nor¡rxer¡vo suJBro. - El nminativo c¡ cl caco dcl rujcto dcl vcrboquc eetá en modo peraonal:
B ¡c r c i t u r redüt, el ejército rcgrceó.
255. Noun¡e¡vo pREDrcADo. - El predicado nominal conl un vcrbo co¡ru,letivo en modo pereonal, va en nominativo:
A¡imr¡ i n m o r t ¡ I i r crg cl olnu q iurmoru|-
, l t6,V¿n¡ogcoPuLATtvoE.-Ademáodc-crcerhavuna¡er icd¿verborquardui 'l"-;*áiJ;-";;i;J;";;;"ñ;;;idaoa-*¡"io'so"--lo-',9-T^d:a-y::::
'd;"#il;;ü;-pJ;.- q" .¡g"in""" <¡cr llamador. .cr iuzgadot, (ra¡ nom,
Caes¡r victor crrasit, Césot sal¡ó vc¡rr'cdor..
socr¡ter trpieatierinur -¡hi vidctur, sóc¡acs nt ptLrccc cl m& úto.
Iustitia erge Pá¡crte!;l;"t oo-¡o,at, b irurl;icí4 hacíolot pdta u l|z;nr,
plcdad,co¡¡ulcr eeántr¡r caes¿f Gt serviüuq to¡ ¡jrr,mbtdd'ot cótlglitlct cés4f- 1 Ecr
uflio.
EL VOCATIVO
2t7. El vOCATTVO e¡ el ca¡o de la perma o ce percmí6cad¡,-a le q¡c r
duga te palabre. Ticne velor de interjección y t¿ construy? cm-indepcndencie
&t i."ro^ de la fra¡c. En lc¡ apóstrofer apaoimadoo puede llcvar l¿ intcr'
fccción olValc 'mi¡u¡vi¡s imcaopt imcfratcctr¡adiós,hermanomíocañsínny
cxcelcnu!
EL ACUSATIVO
!jtE. StO¡¡p¡eaC¡óX FUNDAMENTAL. -El Acr¡¡ativo indica, fundamenal'
r*t", t. ¿rc.d¿" o ¿ r" dc u¡a ección vcrbal. De ahí que sr¡E do uro prin'
áp.b¡ acan: l.¡, omo complcmento directo dc vcrbc transitivoe; 2.¡r @mo
cómplemento dc direccíón de vcrbos de movimiento'
25g. Aq¡s.rnvo @MPLEMBNTo DIREcro. - El Acr¡sativo er el ca¡o dcl
complemento dírecto de lor vcrboe transitivot, o rea, le-palabra que indic¿ l¿
pctó"" o Ge sobrc le quc recae directameotc l¡ ¿cción verbal'
SciPio Hennibalcm vicit, Escipitín ttcnció o Aníbal
óá fro"idmtia mundu- "d-ioi"a"t,h
providctrb ilc Diaa gabí''.'
¡u cl mudo
2fi. O¡J¡1O ¡!¡TERNO Y oBJBTo BTTBRNO. - El, complemcoto ürccto (u obieto) rc
U.."- J"t"" cuando inüca ooi *." qu€ c¡iEtc independienteme¡te 'h la acció¡ dcl
,..bo. t ¡¿ llama i¡te¡no ."""¿o le á¡i indicada oo c¡ ¡ino cl ¡'ultado d¿ ¡ accióo
Objeto erterno: alúst ¿l dlscibulo, amar alos pútcs.
Obieto interao i calnttÍ unt ca¡cíón, cilificar vrra cdsa.
Muchor verbo¡ iotran¡ítivo¡ admiten uo complemento direco dc obi*o iotcroo, co¡l
¡n¡¡do r oenr¡do por un rubrtantivo de la miem¡ raíz del ve¡bo:
Vitam iuct¡¡da¡o vivete, víúr unt vído ogrodúlc.st"d¡um orrrere (curnun stedii cufrere), coftqt ttlr4 canert c¡ cl cst¿dio.
Acerimam pugram puSlra¡e, pclcar encaníta.ilamcntc (tit : pelear uaa pelca cr
c¡r¡irada).
I
l19l18 GRAMÁTICA DE LA LENGUA T.ATINA
?ÁL. V¿n¡og TMPERsoNALBS DB aENTIMIENT¡o. - Lo¡ aiguienter verbos impersorr.,l¿¡ de aentimiento erpresaÁ en acucetivo la pcrsona ¡fectada por cl seotimiento, y trrgeoitivo la cooa que lo produce:
me mic¿ret vc.stri, mc compadczco dc vosottot,rae paenitet huius facti, rne ofiepicnto dc csta ar;clétf.Ec t cdet vitae, me hastía h vída,mc piget a.daci¡c t t*, me apesadumbra at ouduü.mo pudct proditionir rncec, rr¿ avergúctao dc mi t¡aiclótt.
262. Acusatrvo DE DrRB@róN. - El co,mplemento ds dirección @n verbcde movimiento (ugar a donde 6c va, loc-rrs quo), re pone en acusativo. Van ainpreposición lo nmbre¡ propios de ciudades c iglae menoreq y lc @munec domr¡sy nrs; loe demís nombres llev¿n la-a prepoeiciones in o ad.
Eo domum, vo! o casd,. Bo Romam, voy a Roma. Eo in Galliao, voy a hG¿lia Venen¡nt ad eundc- rivum, llegaron al mis.mo ño.
26t. Dosrn AcuslTrvo. - Sc cmstruyen con do¡ acr¡¡ativo le verbq ¡i,guienter:
l.q Lc vcrboc quc eignifican <lla-er>, <jurgen, (nombrart y que cn pl,¡ive vimoc ($ 256) quc llevaban un predicado en nominativo referido al sujeto,ea activa pooen cl predicado eo acuoativo concertando cm el complementodirecto:
Ir¡stitiam c¡g. lrerentcr pictetcm nominamus, lhmamos picdad ah justicia pard conlos pdrcl
Romaoi conrule¡ creaven¡nt Cec¡arco ct Sen¡ilir¡m, los ronwntosnonúraren cónst¡l¿s aCésar y aSeruilio.
2.e Lo vcrbc que eígnifican (coseñan (docete), (ocultar> (cdare), <pe,din (poscere), (refüt (orarc, rogarc), puedea llevar un complemento directode persona y otro de cose:
Silva patebat in longitudinem milia P¿rssuuln duce ata' h selva sc
czctañí 4 iosc?ntas mill'r.s c¡ lon gitud'
b) En cI tiempo ;i'.t""tiilindice le du¡ación de una acción o cstado'
cont;hndo a la prégunta (¿cuánto tiempo?>'
Pugnatum ""t ;;il'qrr" hoi" s' sc lur;hó dwontc cíncohotu'
Nótense las expresiones: Viginti annos natu¡t' dc veíntc años.dc.cdad.-t*l:
¿" l"."-""itt" "f"t).
Úicesinium aetatis annum ^go'
tcngo diccínueue anu
Éü-; .i uigari.ío .¡oi. fVfirfr.idates annrrm ii'n tertiu¡n ct vicesimum
rcgnat, Mítrídates ,r¡no-ii, yt li"itaAt años (estí en el vigé¡imo tercer año
de eu reinado).
265. ^cusATtvo
ExcLAMATIvo' - Bn, la¡ erclamacioner de rorprcsa o dolor ¡e u¡a
. t!"úbo i acur"tivo con o ¡ín ler intedecciones ol' heuh
lfeu me miserumt toi'l"g'oaoáo dc mll O miscrer homi¡r¡m menteet ioh mkc.ot
P cnsdr¡ícnto s human o s I
2lf,. Acus¡r¡vo ADVERB¡A-L' - Algunoc ¡ubstantivoc t qi::"--bji lr*i191:'-*i:." i#*ri"i"ái'i"I,i¿"-á" ai'.'e¡bio¡, fo'gam Partem' cn gror P411c;-id teúPoru' ¿r
cttc moficnto, cntonces: rd ¡ctati¡ '|tÍ.,
tengo esu edod: nihil" cÍ nadq ilc ninguí rnodo'
?tcétera.
EL GENITTVO
267. Sevnm PUNDAMENTAL.-EI Genitivo Gs cl ca¡o propio del complc'
mento del *6.¡"¡¡¡yo. -6;;;;
las preguntae <¿qué c.laee- d"3, *¿d9 quién]'
;¿üilá;."tai..ñ'ii;;.;i;;pie l' p'eposición d¿' Pero' además dc
co^pletar un eubstanü-i",""i-C-*irirr i,r.¿" L iarobién con algunos verbos
o edjetivc.
zf : f , ,Gr 'Nlr IvoPosEslvo.-Comoencastel lano'elGenit ivoindicalaper '*"" q"" posee algo o a quien pertenece algo-:
Domue C""r"ri,'ü-iJo -i"
ó¿ti.'officium sewi, cl debct del csclauo
269. G¡N¡r¡vo SuBJBTrvo Y oBJlrrvo' -. Con ¡ubstantivo¡ derivadoe dc verbo¡ o
cuvo ¡entido c¡ afín a .l""'ü;.;;;t,-;i g""iti"á-i""á" i"pi".""t"r el-euieto o bien cl
obieto (complc-"nto¡ dJi"';á;"';;rbi-i-'pli.it" "ñ "l ¡"bri"ntivo. A¡1, metus hostit¡m
puede aignificar, ,l *¡ráo'd)'üt'r'f,,i¡Ñ tlot "iJtii* tcm"n, ho"tes'-Eetu'nt)' o tl
miedo a tos cncmigos tr"á"il"r'i iá.- "t?.ie"r,
h;;;';t"i-us). Desided"- patris, la
rost4tst| dct padre, p""á1.,igl";ni"r-il;;"1¡Éii,F ¡iente el padre (pater deside¡at) o
i" l"tiJg¡i q.r" t"o".o. del pádre (petrem desideramus)'
27o.Gr¡qlr¡voPARTITIvo.-EsteGenit ivoindicael tododelquesetomauna parte. s"
"rr*"rrti",-Ji co" eubstantivos indicando masa, cantidad o
medida:Acen'r¡g peanniae, montóí de dincro. lvlo<litrs tritici, un modio d,c trígo,
2.e Con la forma neutra de adjetivoe y pronombres que indican cantidad:
cn áe "rr"1f
castell"no suele hacei .-r..ti.i el adjetívo con el substantrvo:
Multrrmpecuniae,muchodincro.Nihilpraemii,ningunarecompcnsc.Tantum ópo"" et temPoris' tanta f atiga ! unto ücmpo'
USO DE LOS CASOS
Magister puero¡ docetgratruítica o los níños.
Achaei auxi l ia tegem
gr.Dmatic am, c l ma¿stto ctucfu h
poporcerunt, bs qucos püíaon refucrrasal rcy.
Id f rat r em oro, csfo s.qlilc'o dhermano.3.r La verbc quc eignifican <hacer pa!rar), (pasar ¡l otro lado de>, tra-
dugerg tran{rortare, Faicere, llevan un acueativo complemento di¡ecto y otroindicando el lugar por el que se hace paear:
Caesar crerci tum Rhenum traduci t ( : t rar¡s Rhenu- duci t ) , Cá,la¡ hacc pasar cl cjércíto al otro hdo del Rin.
2O+. Aqlsarrvo p¿ ¡xrer.rs¡óN. - El Acusativo expres¡r la cxtensión en clespacio y en el tiempo.
- ol En el eepacio, indica la¡ dimensiones de una crxa y cuele ir acompañado
de lol adjetivos longus, largo,laats, ancho, altus, alto o profund,o.Hasta s er ped er longa, bnularga de seís pb*
ryI
USO DE LOS CASOS 121r20 GRAMATICA DE TA LENGUA LATINA
3,e Con comparativoo, superlativos, ordinalee y pronombres:Maior fratrum, cl mayor dc los dos hcrmanoc Sapientissimus Graeco
rum, cl mtk sabio de los grícgo.s. Septimus atque ultinrus regrun Romano-rum, cl séptímo y último de los rcyes rornanos. Alter consulum, uno dc losdos cónsules. Quis vestr '-, quién dc vosotros. Nemo mortaliumr ¡Língunoilc los morulcs.
271. GrNrrrvo DE cuALrDAD. - El genitivo crpresa la ct¡alid¿d caracterí¡.tica o permanente de un objeto:
- Yir- magni consilid., hornbrc ilc gron mtenilimicnto. Turi¡ ingentis al-titudinis, tonc dc gran alñna, Puer nove'n annorum, níño de nievc años.
272. GaNrr¡vo coMpLEMENTo DE vERBos. - Llevan un omplemento engenitivo lc verboe eiguientee:
l.e Lc que signifcan <ectimar>, <apreciar>, <veler> (aeetimarg facere,putarc,_ ducere, habere). El genitivo indica lo mucho o poco en que algo eeestimado o apreciado (gcnitivo de precio y ectima) :
Iaelius voluptatem p a r v i ducebat, klio cstímaba en poco cl plorer.O-res te m a g n i faciunt, todos tc tiencn cn gran cstima.
2.1 l.os verboe llamados <judicialea>, oignifcando <ecusa¡>, <abeolven, <con,
*"1f y análogoe (accusare, demn¿¡s, absolvere, ret,- facetg etc.), ponen enGenitivo cl eubstantivo que expresa le culpa o {élito:
Milt iades proditioni¡ eccusarr¡8 o,t, Milciadcs fue aatsado dctraicíón.
3.e I.os verbo de memoria (meminisse, reoinisci, oblivisci), lós de <sen.timiento> (véase $ 261) y lc impercmales interest y tefefi, ímporta, intqesa.
Memento nostri, acuérdate dc nosotros. Multos homines taedet vitae,c muchos hombres les hastía.la vídd.Interest tq;is, impvru al rcy.con los verbos i¡tere.st, rcfertr gi-la pereona intereeada dcbe erpresarse por un p¡o,
aombre pereonal, 8e usa, ¿o_ lugar del genitivo dc é¡tc, cl ablativo eingtrlar flmeni¡o deladjetivo posesivo correspondienie:
Mee refcrt, mc ímportz. Tua interect, tc importÁ- Noetra re{er! nos ímpotta,.
27r. GrNlrlvo coMpLEMENTo DB ADJETrvos. - El genitivo eirve d¿ cm,plemento a diversoe adjetivoe. Generalmente eon adjetiv=oe de significado afína una idea verbal, y el genitivo cxprega el cmplemento del .rer-bo corre"pm,diente. Se trata, pues, las más veces, de genitivos ób¡'etivoe.
_ Rigen genitivo lc adjetivc que indican: 1.0 <Deseo>, cupidus, avid's, etu-diosus:
Cupidus gloriae, dcseoso dc glota. Avidr¡s pec'niae, ávüo dc dínero.2,e <Ciencia>, <cctumbre>, <memoria> y Er¡{¡ contraric: peritus, imperinu,
pnrdens (mtcndido\. imprudens (incx'pcrtal , ¡¡en¡or (qtt tcannda)' immemot
(Etc no reanrda'):Perin¡s ¡¿i mili¡¿¡i3, ¿rl?n¿i¿o cn cl attc milit¿¡l, Memor bcneficioruq
euc sc arucrda de los bervftaos.
3.e <Participación>, <pro,piedad>, <abundanciar.y anr cortrario: ^Pa4cepo1pÁap¡, "*É*
@ÁrAo ^ac¡, p"opnirs (ptopíoi, alienus (aicno), Pl"o-
ü¡""o); fe*rlb- (!ért;l). in¿nb (vaáol zpaaiceps coniurationir, prrrúciw en b coniuracírín Inopo coorilii¡ faüo
ik curscio (irrceoluo).
EL DATryO
274. sr¡sum FUNDAMENTAL - El d¿d'Jo Gfpresa fundamentalmentc uo¡
,¿" de etribución, p".ti.¡p."io" o interé¡. Iodican por !3nto.t la pcraona (már
,-Lát" f. o"j iot"tád. indirectencoc cn li accion dcl cujeto: h Pa'6ona e h que,. á" o atribuyc
"Jgo, o e b quc.algo afecta' o en cuyo daño o
provecho * 1"." dgo. No ile.r. -nrncr
prepccicióo, pcro co cambio & co¡l¡/
Ltye m mucho verba compucffi dc prcpcición.
271, D,trn¡o Dl oBJBm r¡{DIRBcro. - El d¡tivo e u¡n coaro un aegundo
*-!t"-"ttto dc muchos verbos treositivoe y como comple::eoto úoico de mu'
choverbc intra¡aitivo (cmplcmcom indirecto).
l.r con verbc tran!it ivo¡. Lc verbo quc dnifcan <datr, <cnvi,r>,
.dár "
i¿""" análogao, llevao un dativo cxpreeando la persone e la guc rc dl
cnvía, dicc algo:Dedi übn¡m pu e r o, di un Wto ol nííto.
t. dm uerbc intren¡it ivo¡. Mucho verbo ponen c' ' d¿tivo ¡¡
único mplemento.Sor, eipecialmentc: 6) lor quc indicaa <fevcr>,- (¡rgr?dot, <onvenienolr
y sentiáoe'análogos o contr¿rioi: p'rodese, ap'rw-echar, faverg farcrccct, no'
cae, pcritdkar, invidetg va't cqrL mabs oios' placetcr agrada4 ¡ni¡4¡1, 4¡¡¿'
fuzof, etc,
b) Lc que indica¡ <mendo>, <obcdienciar, <rumisión>, <perdónr, etc:
imperare, n aÁdat, Paretg obcdecet, ignoscerg pctdwor' etc.
c) Lc que inüc¿n <prorimidadr y <contacto>, con 8r¡5 contraric: haetetg
a¡tar' odhcriÁo, apptopinqvse4 ercsrcafic, miscere, mezclar, dissentirg ducn'
fiz, ctc.
d) Muchc verbc sf,mpuest6 de prepcición. Si son transitivw, lleva¡ edc'
oác i complemento directo en acusalivo: praeessc legioni, cstor oI ftentc dc
wu kg;ón; r,rp"""r." alicui, sobrcurvir d uno; ct¡ccedere alicui, orcedet 4 utto;
¡fferre dolorem alicui ca¡¡¿r rJc.br t ttttp.
Itit23r22 GRAMATICA DE LA LENGUA IATINA
276. Darrvo Fosrsrt/o. - El verbo essc acompañado dc dativo indica qucr¡n¡ c6¡r cgtá e l¡ diepcición dc alguieo, y puede 6¡¡ch¡¡ vccer traducirse pordverbo t¿¡tsrz
Quinque filii no bi r arog tcnen,os cincohíjx.Nótese: Mihi nomeo cct Paulur (o Paulo), mcllarnlnPabb.
2n. Derrvo pz n¡rnnÉs. - Ademá¡ de lo verbo anterio,mentc indic¿,dq, Tucbos otros pueden lleva¡ un dativo indic¿ndo la persona o cosa perso,nificad¿ ca cuyo interéa, prwecho o daño ce rcalizt l¡ acció,n-.
Quidquid discis, t i b i dirciq trdlo b quc aptcndes, b aprcndes cn atpwecho.
27E. Dar¡vo DE FTNALIDAD o lFEcTo. - Va¡io verbc se construyen conun datir¡o indicando cl fn o cfecto que uD¡ cca ticnc. Soa csse (en el eentidode <servir de>), habere, tcnct pur, haro scruir &, date, dar ctt ca,lidod de,ecci¡rere, rccíbir como, mittae'- crtvíat corw, etc.:
Rc¡ ca ma gno us u i fuit, csu cosa fuc iie gran utilidail.Rern pnrbücam habet quaeatui, s sírvc ik b polítXo pcro ats
ncgocros"(lit.: tiene la política como coEa de lucro) .
En una oraciór¡ cqr verbo esse, cuando cl predicado no indice una cr¡alidadlnherente al nrjeto, sino un efecto que el sujeto tiene con respecto a alguien,co lugar dc porerrc en nminativq sc ponc en dativo; por tal razón ¡e de aeete dativo el nombre de p¡nvo pREDreATrvo. Compárese:
El río cs ancho, Flrrmen est latun (cualidad inherente).El nq cs un obsaiculo, flumeo est iEpedimento (efecto que el río tiene
coo t""p-.to a alguien).
279. Do¡Lr DATIvo. - L6 wrbo que llevan un dativo de fn¡lidad ocfecto, a menudo llevan tembién otro dativo erpresando la persona intere.sedr o efectada. Se da cntonce¡ \¡na constn¡cción de doble dativo: uno de ca(finalidad o efecto) y otro de persona interesada o afectada:
Ba res nobis magno usui fuit, cst4 coso nx fw ik muclw uülidad,.Flumen cst impedimento miütibur, cl río ct un obsaianb para los sol.
¡rú¿nt.
28O. D,rrrvo AcENT& - Sc uca al dativo agetrte, en lugar del ¡blativo agente, ct¡le conjugación perifráatice paeiva (forna¡ vcrbales en -adur) y ¡ vecer coo lo¡ tienporqompuestos con cl participio pasado:
Patria omaibus amanda e*,h püríaha ilc ser amada pu todo*Hoc n i b i n¡ditr¡m e:i. .tt ha llcgado ¿ mís oídot
BL ABI¡ITM
2El. S¡¡mlm PUNDAIIE¡rIAL. - El ebletivo cr, creodrlmentc, cl carc de
fo, ¿irti"t* complemerrior circunstanciales de la oreción, quc e9 ca,stellaoo 6c
;;r;; mediante prepoeicionee. Tiene tre¡ entida fundamcntales, de hc que
e derivan los restantes:
Snp,rnarIvo, quc indice aeparación' cigen y punto de partida (pregunta
lik ilóndc|\.
Ixsrnuu¡Nr,rl, indicando instrumento, medio y mlnera (prcguota ¿con qué7'
¿cómo'!).Loc¡rlvo, indicando lugar co cl crpacio y momento ca cl tícnpo (pregunte
¿dón&?, ¿c*ándo?).
282. Anretrvo sEpARATrvO. - sc u¡¡ cl ¡blativo acparativo (ablativo prc
piamente dicho) en los cesos siguientee:
1.9 Para ex¡rresar cl lugar donde empieZe un movimiento (ugar d¿ dónd,c,
locls unde). Vi sin pr"posicióo con nombre¡ propJ6 de ciudade¡ e ielar pegue'
ñ", y cor, ío, .o*rrn"r io-* y .¡r; con loe demáe nombres lleva la¡ prepoei'
c ioneeaoab,eoex:Domo venio, vcrLgo ü crr,g Redeo Athenis, ut¿lvo de Aunr'd.' Venio
c¡ urbe, er ftaüa, vcngo de h ctuda¿, dc lta,lal-
2.e Para indicar el origen con el verbo tascit, nacer, y con participioo eigni'
fic¡ndo <hijo> o <descendiente de>:
Erat f ove nat-r¡!' era hiio ik lúpitu. Belgae orti sunt ex Ger6á'
n i r , los bclgas ilcscícttdcn dc los gctmanas.
3.¡ Para expreear alejamiento, privación, diferencir c ideas enálogae:
Aristides crpulstrc est P a t r i a, Arístídes fuz cxpul-sat'2 A" * pattia-
cura homines ! o m n o privat, cl anüolo frva aloshombres dcl rr.rcño.
Misen¡m 6t a n¡ i c i s carere, .s una dcsgracia curcccr dc amigos,
Germani multum e Galli¡ differcban$ los gctmanos x dístinguhn
mtcho de lx galas.
4.e Como complemento dc un comparetivo, cxpreeando el cegundo ¿i¡mine
de la companción:Populus altior est q u e r c u, et á'hmo cs mas alto qw b encítu'
28t, E¡, AslArlvo LocATrvo. - El ablativo heredó del antiguo ca¡o loce'
tivo la función de indicar el lugar <en donde> algo eucede, y análogamente
el tiempo <en el gue> o <cuandot algo sucede.
l.e Lugar en dónde (locus ubi). El lugar donde uno e8tá o dondc & fea'
liz¡ una acción, viene exPresado:
al En ebletivo ein prepoeición con oombres propioe de ciudad e islal pc'
USO DE LOS CASOS
il
III
II
r24 GRAMATICA DE TA LENGUA IATINA
q.o.ñ* n€ pertcocdcntq d dngrrlar dc l¡ l.' o 2.. dccrinacimer: Athenis, arAtcnas; Tarracone, en Tanagona.
, ,b) - _En $a|ivo., og nmb_rec qrogio dc ciudad o icla pequeña del eingularde le l.r o 2.r declinacionec (l.r declinación: -ae¡ L.r ded.; ,¡¡ y lor nom'brecomunes domus y ruo (domi, 6tL casa, ruri, cn cl campol i
Romae, enRoma; Sami cr¡ S¿mos,.C,otinthi, enCodnta.
") En ablativo cqr in on nmbrer onunes y lo propioo de paíscs c islar
mayores (nombres de <lugar mayor>):In Asie, cn Asía; in ltalia, en ltalia; in urbe, en b ciudd.
2.r AsI.''vo DE TrEMpo. - El momento o fech¿ cn que r realiza unaección, como también el tiempo requerido pan realizad", *
-"rpr"ran en
eblativo:Veoiet üren¡e proximo, vendtd el próxtmo n:r<s.Scr diebw hostes erpulit, cn scis &as cxpukó alos ercnigcr'.
284. A¡lerno INsrRUMENrAr,. - Bajo d cm.cepüo general de ínstrumentof m¡Lner¿, el eblativo pucde erpreear la¡ idea¡ eiguientb: -
l.e El inctrumenb o medio cm quc s, rcaliltuna acción:cornibu¡ tauri se tutantus, los tsros * dcf;cndcn con los cltcrnos.
cuando el medio cs unr persona, 6€ usa per ¡ acurativo o ¡e acude a una perifraeieco¡ .operar euxilio¡ urtc pcr ¡oc rara'at¡ cc¡ Lúa'oee op€r¡ xrvata áq grogías a mí sc¡alvó h ciuda¿,
2.e El modo oomo ¡? hecc dgo (pregunte lcómo?). El ablativo puede lle.vrr la prepoeición cr¡m:
Amicitiam m a g n a f i d e colit, cu;lthn h enis,,ad, coí gron lcabad.3..! La mrpañía,
-cmteetando a le pregunte <¿cm quién?r (regularmentc
con la preposición cum):
9 r -
p a tr_e p'rofecnrs ¡rrrr, s4lí ccn mí padrc.Rex omnibut copiie rcdiit, el rcy rcgrcsó cn nüs h.s tropos.
¡l.c El cujgto lgente de un verbo cn pasiva. si cl nombre es de ser ¿nimadoo cosa personificada, lleva la prepoaición Jo ab:
Hennibel a scipionc vicrr¡s at, Aníbal fu vcncüo por EscípiónMiles telo vulne¡atus est' cl soldado fw hcrüIo po¡ un'd¿rdo.
5.! r¿ cualid¿d de uaa persme o c61 eobrc todo ¡i es eccident¿l o cxtern¡(le cualidad inherente suele expreearse en genitivo véase $ 2Tl) :
_Britanni sunt promiseo capil lo, ros bríta¡tos varr cotr cl ubcllossclto.
- Dirtíngare: bono ¡¡imo Gsr¿, cEt4t animado; vir n¡oni ni^i, homlttc & crpíritu
tbvdo.
6.e El precio guc una @ea valc, o por el que 8e compra o vcndc:Hic über coort¡t viginti rr¡ibur, cst¿ ribro clrcsta vcír,tc atcr.
SINTAXIS DEL VERBO
7., I¿ c¿use dc quc elgo ocurra:Hostet E G t u oppidum desenrere, los avmigos úondonuon h cút¿d¿
ppr müdo.
t.r La medida cn que una colla ea euperior o inferior r otre, y rambién l¡di¡t¡ncia a que r¡na @sa Ec ocuentra:
Duobru pcdibus minor, meflot íl dos pics.Tribüs milibw pa$uum aberat, dístaba tr¿s mill¡s.
265. A¡urr¡lo ABsoluro. - Un ¡ubstantivo en ablatiro, acompañado deun participio u otro nombre co función predicativa, crpresa una determinaciónrdverbial independiente del resto de la frase:
Han¡ibale duce, sicndo Aníbal gcncral, bajo cl mando de Aníbal.M. Tulüo C. Antonio consulibtrs, sktúa cónsulcs (bejo el conaulado dc)
Mcrco Tulio y Cayo ArúuoioTrata¡emo co. már detellc dc cctc u¡o ¡l h¿ble¡ del participirc (g 333).
Et VERBO
2E6. L,rs Vocns. - El verbo letino dictingu¿, Gno d caetelhno, do vocee, activa y paaiva.
En la v@ ectivr" le ección procede del nrjcto y éste a, por tento, egentc:ille ernat, él ama.
En la v@ paaiva le rcción recae ¡obre d rujeto, y éstc, a, por teotq pa,ciente: ille rmatur, él cs omado. Sobrc l¡ cm¡trucción de le mación paciva, vér,¡e I 163.
287. Comv¡nslóN DB oRAcroNEs. - Una qación tr¡nsitiva activr puedepasar a la voz paeive poniendo el complemento directo en nominativo (sujetopaciente), y cl eujeto en eblatívo con a o ab si es nombre de ee¡ animado o coseperconifcade, cin prepoición ei c! nmbre de cor (sujeto agente). Veasc ! 164.
288. I¿ peslva TMrERSoNAL. - L¿ 3.r persona eingular dc lc tiempa pa,aivoe puede tener, ctr lugar de un eentido ¡rasivo, centido impereonal. Eete usoct poeiblc m todoe lo verbc, ínclueo lq intraneitivc. Véaec I tOS.
Pugnatur, sc lucha" Tibi nocetur, sc u pajrúka.
289. Mooos.-El modo indicativo cxpre&r, cn general, uo hechocomo real y objetivo. En el ueo del indicativo el latín coincidá con el castellaroeo la mayoría de lc cas6.
El modo-eubjuntivo expresa un¿ ección mo cxistente cn el penee,miento o voluntad del quc h¡bh. Denote, por tanto: e) Erhqt¿ción, ác¡co,
?$$
r26 USO DE LOS TIEMPOS r27GRAMATICA DE LA LENGUA LATTNA
concesión o eupoeición; en eetoe casos la negación ee ne. b) Duda, pooibilid.rtlc irrealidad; la negación en e5t6 ca6qr eB non.
El modo i m p c r a t i v o cirpresx cden y mandato.
290. Usos puNcrpAI,Es DEL suBJrrNrrvo. - 1.¡ El Subjuntivo o p t e t Iv o expresa un deseo. Si ee realizable, oc usa el preecnte:
Sit tibi tera levis, séatc b ticnabtc.Si cl desco cs irrealizable, nc erpreEa pc el imperfecto (refiriéndcc al prc
ceote) o por el pluscuamperfecto (rcfriéndoce al pasado):Utinam vivcett, ioialá viücra!Utinam ne ücti essemust, ¡ojaV nohtbiéramos tüo vc¡rídos!
2.e Subjunt ivo de ¡upor ic ión y conce¡ ión. En el senr ido delcastellano <¿dmitamc quer, (supongamo que>, ¡e r¡s¿ el presente o perfecto derubjuntivo (según ee refera al presente o al p-asado) :
Sit divcr, at non est fclir, dmitamos quc sca ríco, pcro tw cs felit.
1! El Subjuntivo potenci¿l ce usa en presente o perfecto, ein diferen.cia de sentido, para indicar algo que ee poeible, ahora o má¡ ta¡de:
Haud facile dixc¡im, no poúíc ilecír f,icílmcntc.
-.1.e El rubjuntivo irrgal cxpreea une acción gue no he llegado a cum.
plirse o-or no haberse reali¿ado las nccesarias condiciones; e€ uga el imperfectori ¡c refierc al prescnte, el pluruamperfaa ei sc refierc d pacado:
Plura tibi ecriberco, t¿ csaibiría m,islaryo.Plu¡a tibi scripsissern, u htbíera csúíto tuk lügo.
291. Uso psl, rMpERATrrr'o. -El Imperativo prcsent? !c r¡s¡ ¡ólo en le2.¡ persona; en lar demác, cs eub,stituido por el Prescnte de Subjuntivo:
Nosce tc ipaum, conocetc atimí,nwNrmc abi ahoto vctc.Eamur, vailnttos.
El i_nperativo- -f u t u r o 6¿ usa ¡obre todo ¿¡ !¿s ¡á.im¿e, rcateaciar y lcya:Tribu¡i pbbir rancti sunto, los tríbunos de b plcbc scat sacrosontos.'Q¡rod .i-i" eeg fugito, huye d,e lo quc cs cxcesívo.
El imperativo nsgetivo cc expresx coo ne y Presente o Perfecto dc Sub,iuntivo:
Nc legair, nobas, Ne legat, nobdTanbián puede e1rresarac po medio de noü (o nolite, imperativo de nolo)
c Infinitivor:Noli me tengerc, w, nE toq.,ts. Nolite me tnngere, no n4 toqucis.
292. Trnupos. - Un¿ ección o estado puede 6er, con respecto el tiempqPresente, paeada o futura. Ioc tiempoo verbalee del indicativo 6¿fielen eet¡ cir,cuostsrcie! y ¡¡í bey tiempc.prc&otcr, prcterita y f'.rturo.
Dcb¿ tencr¡¿ cn cucota, ademá¡, cl acpecto de la acción, y ai ésta er moPentánea (o
bc¡;ie;¿e), durativ¡ o "*ú"J".
La'¡cción ae dice onomentánla, si es coneid¿rada en e!
ñá;;'d" p-&.ú; cmpqar, rin_ninguna idea de duración; durativa, ci es conei'
l¡r"¿" * ^'"*ro,
y"..p"i"da y todavíJno ter¡oineda; acabada o perfecta' ¡i ¡e con'
ddcre como ye ¿f?ctuad¡"---b"1" áÁ¡inación de csto¡ do¡ puntor de vi¡t¡ deberíao resultar nueve tiempoa; pero
¡t ¡ndlc¿¡vo lrtino sólo tieac reir, p-ucrto que cl presente ex-Prera r la vez Ia acc¡ón mo'
i.ii¿"." y- l¡ dur¡tiva "o
J pte"lot"; el futuro_ imperfecto, ia g'omentánea y ta durarive
il;añ|oí.;j pi.C;to pcifccto. ú nomcntáo"e. ¿n el parado y 6 ac¿bada ar el pre-
tota
Momcntáncal Durat lvalAcabada
Pn¡s¡xt¡ lv ldeolv l¿eolv id lle I aloy uicndo I bc aisto
Prs¡o¡ lv lOlv ldebamlvideramti | '*to I babb uüto
Fursrr lv ldebolv ldebolv iderowrl I rr,tar! ri,r,da I hstrl aista
zgt. El pn¡SercrE expres¡: c) Acción pr*cnte, IDomentánee o durative:
Accipio pecuniam, rccíbo dituro. Etrurian di¡criminat vi¡ cassi¡r b
ú4Oasio díl)idc h Emtrio.
b) Acción habitr¡al o peri&ic¡:
C,otidic rcribo aliquid, üodor lu iñas cwibo algo.
4 Una a-firmación de v¡lm gener¿l:
Omnes hominc¡ sunt Bortales, fodosbshot¡úres son mortalcs.
ü En lac naracione¡ ¡¡imade¡ sc refiere al paaadq rubstituyendo tl Ptr'fecto (presente histórico) :
Caegar in Iltpiarm proficiscitur, Césa parte (purtíó) para h llitía^
2g4. El pnnrÉnrlO rMpERFEqm indica une ección que dur¡b¡ cir el pasado.
Se usa:
l.c En la¡ narracioneS, p¡rrr crpdrer una circungtancia que aompaña rl
becho principal, erpresado eo perfecto o en pre€ente histórico:
Caecar Alesiam circr¡mvallare instituit. Ipsum e r a t oPPidt'- in colle6r¡rmno, cuius radices duo flumina subluebant, Céscw detcnninó cír'ctmvahr Aksia, La cíudad cstabo oscntada en lo alto dc urw colitla cuya
foldabafua¿ dos ríos.
2.e Pare erpresar cl intento d¿ hacer una co6¡¡:
Tribui miütc¡ rctinebaog los ¿nbr¿nos i'¡t*ntaban cmrtcrwr a los ¡ol'il¡vlat.
r29t28 GRAMATICA DE IA LENGUA IATINA
3.r Para expreear une ección habitual y acctumbrada:Romae quota¡¡ir bi¡i con¡r¡lcr creabanhrr, at Rorrra u nombraban dot
cóttsubs cadd año.
29r. El pn¡rÉn¡ro pBRFEcro indic¡ r l¿ vc¿ ¡cción momentánea en cl pa,lado y acción cumplide en el preeente. Se uee:
l.r Cmo cl indefnido ca¡tdlano, pare indicar una acción realizade en clpaeado (perfccto hietórico) :
Reguft¡r i¡ ¡cnatr¡m vcoit ct ma¡data erposuit, P./gub * prescntó alScnad,o y cxpnso su co¡¡tisíón.2.1 Cmo el prctérito pcrfeco cectellano, p¡rra cxpres¡u cl estado actuel re,
¡ulante de una ¿cción terminada (perfecto presente):Diri hc ilkho, he tcrmin¿do de hablar. Vrxenurt, holt vívido, ya no vi,
vcn. Pctii, csto"t paiüdo. Novi, hc conotido: cor¡ozco, !é.3.r Pare cxponcr verdader dc expericncie, bcche paradc ¡o,brc lo que cc
emite un juicio (perfecto gnómico):Ncninco pecuaia bcatum fecit, cl ilin¿ro ¡n lu hccho f elíz a nadic.
296, El pnrrún:m pLuscuAMpERFEcro indic¡ un¿ rcción ya cumplida danpezar otra ección también pasada:
Antonir¡s cadco vi¡, que dicccrlcr.t, ¡evertit, Antonio rcgrcsópu cl mismlo cotíno pot d que hobía pdtüdo.
297. El nrn¡no ¡MpERFEcro cxpres¡. u"¿ ¡cción monentánea o duretiv¡a el futuro:
Veniet peter, G¡ podrc vendrá,. Totam noctco pcwigilabo, pascté todoh¡wchc envcb.
29t. El ruruno pERFBcro cxpree un¡ aocióo gue sc imegine ya cumplideco uo momento dado del futr¡ro:
Ptrbrcvi hanc cpistulam rcripsero, qr tn moílcrrto tendré csqíta cstaú-t4-
LA ORACION COMPUESTA
299. Dos o más oraciones pueden uniree para dar erpresión ¡ uo pen8a,micnto mplejo, formando lo que se llama una oración compuesta.
Si cade una de las oracionec a¡í enla¡adas expr€sa un pensamiento indepeo,diente de lae demás, de manera que pueda enunciaree solo sin guc sr¡ sentjdoquede incompleto, decimos que estas oracionec eetán coordinadas:
Césat llcgó a b Galía, alli había dos partidos, Caesar in Galliam venit;ibi duae factiones erant.Pcro d "r¡ dc c¡ta¡ secione¡ crpres¡ un peneamiccto que, inompleto pc
LA ORACION COMPUESTA
rf colo, hace función de complemento de otra oración, ee dice de la primeraguc cstá subordinada a la segunda:
Cuando César llcgó a h Golia, habk allí ilos putídos, cr¡m Caesar i¡Galliam venit, ibi dr¡ae factiones etant
,00. OnecroNes cooRDrNADAs. - Lae oraciones oordinadas se dividen, rc,gún la mnjunción que lae une, en: copulativas, dieyuntivae, adversativae, cau,oles c ilativa¡.
l.r L¿ cmdinació¡ copu¡"atrvA rc cxpresa por las conjuncionea: €t, rc,atque, que, ,; etiam, quoflue, tarnb¡én; aec, nqlue, , ío; ne... quideo, ni.
far principaler correlaciones copulativar son: et -.et, td-.!o, por ur:u portc... poro¡tt pÚ!rtc; cum ... tr¡D, no sólo ... Eír,o cspcci4lmcntc; mdo... modo, ü¡m ... tum, la -. tqrcqu¿.- lequc, r¡J... rri,i no¡ modo.- red etiam, na sólo ... stno umbí&t
2.1 L¿ cmrdinación otsyur.¡r¡vA & expresa por lae conjuncioner aut, vel,.vc, sive, scr+ o, obicrt.
3.r I¿ mdinación e¡vensarrvA sc expresa pc lar mjuncimeo redr ¡tt.uteñ, vcn¡m, ver:o, púo; tatneo, sín e,núcrgo-
+e I¿'mdinación c¿usar, !c crprcsx ptr las onjuaciorec ñárn, na¡¡rÍluqcoim, acoim, Wq pur;sto quc, srr cfcaa.
5.0 I¿ coordinación rr-arlve, indicando d efecto o qroecuencia dc unarf¡mació¡ anteric, 6c expresa pd h¡ curjuncionee crgo, iginrr, itaque, asi pu¿s;
f¡r¡.rc, quanobran, pot elb, Potlo atal; Foinde, Eú taúo.
301. I¡ nrxrepoelclóN o ash¡o¿rox. - Entre oraciooeo y palabrar m,díaadar, cc euprimc 3 v@e! la curjuncioo co lc casc eiguientee:
l.¡ En l¿¡ na¡racione¡ vivaces: veni, vidi, {rcirllegué,ví,vcnci.
2.e Para eubreyar uo @ntraste entre dc pencamientc:Br ptopinquitatc benevoleotia tolli potest, ex amicitia tolli.¡on ltote¡tt,
ilcl parcnusco puik suprímírsc cl ofccto, dc b omistad ro Puc¿Ie supri.mír¡r.
LA SUBORDINACION
,m. Crasrr¡c.ac¡óN DB LAs oR^croN¡s suBoRDrNADAs. - Las oraciones a¡,bordinadas desempeñan el papel de complemento de otra oración llamada prin,cipal. Su función puede cmpararcc con bastante cxactitud a la dc lc zubstan,tivoc, adjetivoo y adverbios (o complementoe circunstancíales) en la oracióorimple. Podemc, pues. clasificarlas co:
131130 GRAMÁTICA DE I,q, LENGTIA IAIINA
o) SussrlNrrvl,s o @MpLETlvas; eguivalen a un substantivo y hacen clpapel de eujeto o complemento directo de la oración principal:
Está cloro que k cquivocastc, apettum est te e¡ravisse.
b) Ao¡euvas o de nrrerrvo; equivalen a uo adjetivo y califcan o deteaminaa un substarrtivo de la oración principal:
Los soldados qrx huym, son cúardcs, iguavi urnt milites, qui fugirmt.
c) Aovensler¡s o cIRcuNsrANcrALEs; equivalen ¿ un ¿dverbio o a uncomplemento circunstancial y modifican la afirmación hecha en la oración prin.cipel expreeando algune circr¡nstancia de tiempo, lugar, causa, fnalidad, etc.r
Ó1cmc, antcs ü cütt ste, rudi me, p¡iruqtram
ORACIONES COMPTETIVAS O SUBSTANTIVAS
3Or, Cr¡slrre..ac¡óN. -En latín hay lar riguieotcr cla¡c¡ dc oraciones [email protected]:
l.e Oraciooc! de infnitivo
2.o Or¡cimc¡ cn arbjuntivo m ojuncimcr (ut, nc, quomianl, qui¡).
3.¡ Or¡cimce co aubjuativo ain o¡juncióo-
{.0 Oracionc! en indicativo con quod.
5.¡ Orecioc¡ interrqetivrr índircct¡¡ co nrbirmdvo.
Orecionc¡ dc Infinitivo
Orrcione¡ en Subiunti-vocon coniunción ut
nequomlnus
qulnOr¿ciones en.Subiunti-
vo slD conjunclon
Or¡cione¡ cn Indicati-vo con quod
Onéiooe,r lotcrrogati-Yes lnd¡¡ecte3
Cuadro alnóptico
Credo Deum GrB€ EanG-tum
Suadeo tlbl ut legasSuadeo dbl ne legasNon lmpedio quominus
tu proficiscarisNon dubito quln ven¡at
F¡c valeas
Gaudeo quod vales
Dlc mihi qui sis
cra lrc üot u ¡anto
tc aonscjo qw bttlc aonscjo quc no hasno impido quc tc morcbct
no dudo ü quc vcngo
procura o¡scrl artc ti¿n
mc ahgro ilc quc cstis bim
dinc guién cra
ORACIONES COMPI.ETIVAS
ORACIONBS DB INFINITIVO
30y'., CoNcrpro. - El infinitivo c¡ una forma nominal del verbo, que Puc'de desempeñar lae funcione¡ de sujeto o complemento de un verbo principa[mo ai fuere u¡r eubstantivo. A¡í cn ca¡tell¡¡o podcma decir:
Oígo dath,snnano.Oígo canttt,
Tanto cant¿r como lr at hcrmano m cmplcmestc dirccts dc oogo. Rafi'riendo loe do6 complementos a un solo verbo, tenemot:
Oigo u*ta.r atuhqmarlo"Aquí cl verbn oigo tiene dc conple'mcoto: r¡n inf,nitivo' cantat, y trl
¡ub,stantivó, a u hcrma¡:p^ Pero nóte¡c guc c¡tc aegundo cmplemento puedcconsiderarsc también como zujeto dcl in6nitivo ctsltar; y aoí podema dccir:
Oigo Ex tuhqtncno cottto
Venoq puee que aquel doblc omplemcnto cquivale ¿ un¡ qación omplc'tive introduqida por h cmjunción quc.
El niemo u¡o eo@ntramc co litín: uD inG¡itjvq y un nombrc 3n lcu8¡rtivoquc rcprcsenta al mismo tiempo el eujeto dcl infinitivo:
Video te dderc, u vco rcir (vco quc tú tíct).Iuboo omne¡ abfuc, ntaúo ntqclw t t¿d,os (nando quc todo Ec m¡¡'
"b*).Pcro ¡¡í @rno cn ca¡tellano esta oostruccion ¡ólo c¡ pcible co fra¡e¡ ccod'llag eo latío adquiere una complicecióo mucho mayor.
to1. Coxsrnucctóx. - Un¡ ¡crie dc vcrbo que co castclluo cuelcn llcva¡por complemeoto directo una oración subordineda ístroducida por la coojun'ci6n Etc, co letín rigen una oracióo oryo vcrbo c¡tá co indicativo y ru eujeto co¡cusativo:
Crcdo Der¡m esse sanctum, qco qtw Dios cs srctta.h¡tat se rectc fecisse, qec qt . ho obradobian.Sperarnw voc mox €sse tevcñ¡uroo, csfrtuttos qtlr volvcr,éb VoÍto-
Pare traducir esta¡ sracimee ¡l c¿¡tell¡¡o:l.¡ Se anteponc la cmjunción quc.
2.e Sc toma como nrjeto d ro¡¡atir¡o3.e Se pmc d infini¡ive eo d tiempo pcmmal corrce@dicot?
t06. Uso - Rigen cacime¡ dc infnitivo:
a) Lo verbc dc lcng;u-, rigni6endo <decin, <efrmro, (ncg¡r¡t¡ <¡l¡tun,tir.r>, <prometert, etc.
fu¡amr¡s oo{r ess€ in¡roceotct, juromos qwc sontos ínocentcs.
b) La vcrbo dc ar.'farrdrimic¡fl., ¡gnific¡¡¿o (p2¡3¡tD, (cr¿er>, <!¿bcrtr<vcrr, <oír>, cfgI
IlIL
r32 GRAMÁ'I'ICA DE IA LENGUA I.{TINA
Helvetii .t¡gnst6 ¡e fines haberc erbitrabantur, qcfum los lulvccíos qxt¿nian vn haiWríoc) Lo verbo dc $cao, rigniñcando calegrarrcr, <dolcrer, eindignarec>,
<quejano, cto:G¡udeo te vderg mc alcgro ilc quc cstisbícn.
ü Ls verbq dc vohtnta.d, aignifcando <guerer>, <no quc¡err, <prcferir>,cdeecar>, (mandar), <prohibin, cpermitir>r, ctc. :
Caesar miütcs pontcn facerc iucsig Céwr nandó qu los soldados cutx,truJesc¡t un pucrlE.
4 Alg,roa¡ cxprceioocr y vclba imperemaleq ao¡Do olrortet, corrvicru,üccg cs pcrmítido, necesc cst, oln¡r c6t, ss ¡uccvrio, co¡¡st.t, cs sabüo:
r egem brerrco esse olrortet, convícnc que hky scabrarc.
tO7. Uso o¡ Los rIEMpos.-En ?st¡r ofaciones cc tua el infnitivo presco,tc, pelecto o futuro, regún guc l¡ ¿cción ac¡ amtemporáoee, pesede o futur¿col respecto al verbo principal:
,0& Or,rc¡or¡a Dr ¡N!¡Nrrftyo @NcBBT^D^!. - En l¡ fr¡¡c:Dicitr¡r cewo¡ diutiss,imc vive¡c, diccsc quc los cíervot vív¿m aucho tícmpo,
al rujeto de dicitu¡ c¡ toda la oración ccn¡ot diutissim. vivere; dicitur está, puee, ueádoimpereonalneote. Per-o lo má¡ corrie¡te c¡ c8tos casos es que cl verbo priocipal tomecomo eujeto el del inñnitivo, f qrc ruiao re ponc, aaturalmente, eD nomioativo:
Gesi diutissime vivere dicuntur, lia: los ci¿ruos son dichos uiluir nrucho tiempo,E¡t¿ coostrucción de Infinitivo con rujeto e¡ nomioativo (oraciones de infnitivo con,
carada"e) re cncuentr¿ eepecialmente con videri, bdtcccr, y una serie de verbo¡ en paaiva,dicor, uuntior, putor, existimor, iubeor, etc.:
Videri¡ deceptur etce, üteral.: pareccs húcr cido cngañtdo, o rlr borccc quc hosddo cnguñodo,
tfomerur c¡¡ecu! fuilc dicitut, Et,: Homcte ¿s dícho h¿bc¡ ddc cícgo, o *a, n?ka que Homero fw cícgo,
oRitcIoNE$ ooMPLETTAS EN SUBJTJNTTVO CON CONITTNCION
t0g, l.¡ Lleven unr cación cmpletiva en arbjuntivo cdr ug quc, o aqr¡ue no, loc vcrba aignificando <pedirt, {querertr <&¡cede¡r, <h¿ccrt. (obli,
gar), (erhortar), etc:Opto nt beetr¡¡ d+ elcaso qwe cx f alíx-
ORACIONES COMPLETIVAS
Dux militec obsecrat, ne se deserart, .l genúdl nrplica a los soldodcrcW nole abandoncn.
Evenit ut nemo adesset, rcsultó que fio habh nadic,Perfeci, ne quis firgeret, conseguí que noÁiehuyeta.
2.c Lc verboa y expresiones significando (temen (timere, metu€re, vetcd,in timo¡e csse, pcricuhrrir est, etc.), llevan unt oración completiva etr lt¡b,juntivo introducida con nc si sc teme que la cosa euceda, y coo ut (o ne nolr)¡i e teme que l¿ cca no suceda:
Timeo, nc hostis veniat, tcmo qu. cl atemígo vcttgtTimeo, ut ¡ocü vcniang Uno quc los oliados no vcngnb
3.t Tos verbo eignifcando <impedin, <prohibín y <dudar>, llevan m,címea cmpletivr¡ ca mbjuntivo introducida¡ por rc, quoninuo o quin:
Impedio, ne abcaat, ímpído qtx sc marchauQuid oktat, guomiaus ci¡ beet¡u? ¿En u opou c qrlz rcu feliz?.Non dubito, quin vdeat, no dtño qtr estábürn ilc shú.
oRACTONES COMPLETw^S EN SUBIT.'NTM 8nr CONIUNCIóN
¡1O -L. verbor quc h¡bin¡elnc¡t¿ rigca uot or¡ciór comgletivr cr arb,fuattvo oaf (várc ! 309, l.f). ¡ vccc. ooit¿¡ crtr coliuacióo:
Tc nor:o, ridrr quil.3.+ t rr,owclo qt;r ptavlrr mb qlruhrr;ct.E¡t¿ con¡truccióa cr partioilarmc¡t fñlcucot o¡ lo¡ impcrrtivor *t, guá¡dac ü,
14 6octra, con r¡olo t n¡. compuclto.. f @a lor imparronalcr fu,¡ ¿t pcnútl&.,oPor0af, convíc¡u, ncor¡n &, aa fwc¿',,¡ío:
Crvc feciar, gu¿tdú. ilc hrr'ct, F¡c vdoo, ptocara coru,erocl¡. blcn Viaccb op*út, conttcnc qx vctuÁb, R.ideo¡¡¡ lid, nor ct pcrnüilo tát.
OR^CIONBS INTERROGATryAS INDIRECTTTE
311. Sc ll¡m¡ indirect¿ uo¡ mación interrogative, cr¡ando dcpcodcdc uq verbo aignificando <preguntarr, <caben, (decir), etc. En latía esta¡cecimer v¡rn Eiempre en Subjuntivo:
Ncrcio, qr¡o mc vcrtem, ¡o sé adónilc volvcr¡nc.Si la ínterrogeción vera¿ ¡obrc l¡ totalidad de le oración, &te v¡ introducidr
por num o -ne (encütica). En c¿¡tcllano cst¿l pertícula¡ cc traducea por 5í.Vdeamr¡¡ nrctere iudicaverir, vcomos síhas iwgadobim.Dic mihi, nur¡ veacrit, dhnc ¡¡ihavenido.
Si le interrqgación verse sobre un elemento dc le cación, &ta vl íntroduddrpor uo pronombre o adverbio interrogativo, flufo, quid, utcr, cur, ubi, etc.:
Nescio, quid agatis, no sé qué ha.¿ís.Dux interrogavig crrr legati ad re veoirseng el gaural pteguntó W
qué los lcgados hahhn veniilo antc é1.
tlz, Si l¿ interrogación ee d o b I e, el primer miembro va introducidoPor uürrm, -ne o ninguna partícuia, y el eegrrndo por a¡ o -ne (ei ee negatirnpor aecac):
L))
&
I||
hostes venlre I ho¡ler venlrEe I hostes venturos essequc bs otcmigot v;nat
l t*o*lr:"r ttot ban
lWc los menigos ocniirin
boeles venlre I hoste¡ven¡sEé | bostesventurosessequchsoumigosvanlonl quc lot ucmigos ba- lquclos mcmigos ucnilrian
I blon vcnido | (babtan tu anir)
¡l *
r35r34 GRAMATICA DE LA LENGUA I"{TINA
Multum interest, utn¡m civis rir eo peregrinus, hay mucha ilifercncíac'rtre scr cíudadano o cxtranicro.
OR,{CIONES COMPLETMS EN INDIC^TM CON q'lod
- tlr. Algunoe verbo¡ llcvan un_¡ oració-n completiv-a iatrod_ucida por quod, aignifcao,
do <quer, <el que>, <el hecho do. I¿ completiva Cuele ir cn indicatívo-:Multun hoste¡ ¡diuv.bag quod f,¡¡meo nivibus crevelet, oyudúa mucho r lot
cncmigos h cí¡ctt¡stancía dc húc¡ qecido cl no co'n las ¡ícucs.Id tibi vitium maximum eí, $rcd ¡imi¡ tardru at éstc ct ár mayot dcfccto, qte
¡¡ct ilcma¡íado t¿¡do,
ORACIONES DE RETATIVO
tl1. Cor.¡cnpro - Oracimec adjctivac o dc relativo ¡oo las quc dctermi.oao o califica¡ . un subotentivo o prooombre de l¿ oración principal, llamadoil¡tccedente. I¿ refcrencia el antecedente ¡c hace por medio de:
o) El relativo qui, quae, quod.
b) Lo ¡cletivo indefnido quirquir, quiarmquc, quel¡!, quntr¡q quo¿
c) Advcrbic reletiva dc lugar, uli, quo, r'ndc, eteDr¡ec via¡ occqrayit, quac rd porñrn fctcbant, oanltó bs ilos cominos
qvc co\&xíar. al pucrto,
Quidquid habemus, Deo debeor¡s, tdo b qu. trrÉmoq b ilcbcmos aDios
C.aesr ¡¡ lingones contendit, ubi duae legiones hiemabant, Césat scdírigüi ol Wk ilc los língones, ilondc invernabon dos lcgiunes.
tl5, Recr.A DE @N@RDANcIA. - El prmmbrc reletivo curcierte @n !u¡ntecedente eo género y número; co cuanto al caso, adopta el que le corres,pondc eegún cl papel quc desempeñe en su qación.
quac ad portum ferebant, quc llanbor al puertoquas hostis ¡i¡e cr¡ctodiis reliquemt, qvc el cncmígo
había dciado sin custodí¿quan¡m una engr¡sta eret, vno ik lo^t ctslcs q'ro
arlgosto.quibus nullae custodiae praesidio rcüctae €rantr d
los quc no sc h¿bía dejado níngím ccntíne|,a corrtloproteccíón
quibus hostes eüerant, pú los quc habíd saliilo clcncmigo
in quibtrs nullae cr¡stodiae erant, en los quc no hóiltníngút; ccntineb.
ORACIONES CIRCUNSThNCIALES
,16. El Mooo BN LAs oRACIoNEs DE RELATIVo. - Lao oraciones dc rele'dvo que ce limitao a determinar o caüficar a su antecedente, van por lo comúnen indicativo.
Van cn rubjuntivo ai dependen dc una or¿ción de infinitivo o da rubjuntivo (atracedón modal, véaac $ 336), y, robrc todo, cuando equivalen a un¡ oración ci¡cuor
Mi¡¡i a¡¡t delecti cum lronida, qui l- ut ii,l Ibermopylar occuparent, fuetoacnviados con Lcónídas soldados escogíáos, bord quc (loa cuales) ocupl'ttrrl. bs fc¡m6'Píl¿s (relativa con valor final).
No¡ i¡ eun¡ qui l: ut ego/ mortis periculo terrear' no soy ul qua mc dcic drnu'6r Por el pelígro de morir (relativa con valor consecutivo).
Mberet tui me, qoi l- c¡¡¡¡ t¡¡/ hoc faciar, u compodezco porquc hrcct etSo(rclative con valor caural).
ORACIONES ADVERBIATES O CIRCUNSTANCIATES
tl7. CoNcns¡o. - I¿! oacimer adverbi¿lc¡ o ciro¡utatrcielca dcecnpalrn, cm rdpecto ¡ le oración principal, le mi¡me función quc lo ¡dvcrbiao complemento¡ circunetanciale¡ en l¡ or¡ción aimple.
Sc da¡ifc¿n cn:Fin¡lc¡Coneecutiv¡lCau¡¡lecTempcraleaCmdicionalc¡C.oace¡iva¡Comparativar
l . r2.e3.e4.¡5.ró¡7.e
co Subjundw
co Indic¡tivo y Subjundvo
Duer Yiar occqtaYitOcwpó lo¡ dos ccrninos
t18. On¡rclo¡r¡s FINALEs.-Lao oraciones únales exprean el 6n o l¿ in,tcoción cori que ¡c hacc lo que afirma l¡ oración principal.
El modo ce eiempre cl eubjuntivo, y lar cmrjunciones usadas ffit ut, pato,para quc; quo (con un compa¡ativol , poa, Wa quc: ne, pard no, para cluc no.
Edo ut vivam, non vivo, ut ed¡mr como pard vívír, no vioo pora cotnct.Captinrs fugit, ne necaretur, cl cautivo huyó, pora no set mrrerto.Pompeitrs ignes fieri prohibuit, quo occultius esset eius adventus, Poar,
pcyo prohibü qr.Le sc c¡tccndicrut hogucras, pdra qtv fucra más oculu sutlcgadd.
tf9. Onac¡ov¡s @NsncurrvAs. - L¡¡ oracior¡es con¡ecutivas !nn, en rea,üdad, oracione¡ de modo: indican la manera o grado con que ocurre lo dichocn la principal, expresando una @nsecuencia que ello tiene.
Van riemprc cn subjuntivo, y lar conjuncioner son: ut, qu¿, ut non, quc no.
t : ) /r36 ORACIONES CIRCUNSTANC1ALESGRAMATICA DE IA LENGUA I.{TINA
Eo la oración principal hay caei riempre uo pronombrc o ¡dverbio ¿n correlación co',lr conjunción: ic, eiusmodi, tali.r, tantus, ita, ric, tem, rdeo, etc. (tal, t¿ttto, dc tal motlo.s\ hostz ul punto, etc.).
Nulh¡s liber ect tao malus, ut non aliqua partc prosit, níngún libro ctbn malo que no aprovechc en algin scntüo.
Pomponiw Atticus oic Graece loquebatur, ut Atheni! natr¡¡ videretur,Ponponío Atíco hablaba cl grícgo dc tal ÍtcrLera4 que pareáa nacüo enAtcnas.
t2O. Oneclo¡¡eg c,rUsALEg. - La! üacione! ceuc¿le! expresa¡¡ la causa realde lo que ce dice en la oración principal.
El verbo n¡cle ir e¡ indicativo con lae curjuncionea guod, quia, quoniaü¡,Pqrqlt¿, y eo cubjuntivo @n la onjunción cttm, como, cot o sca qu¿,
Dur milite¡ pro cactric collocavit, quod horter appropinquabant, cl gc.ttcral dispuso bs sold,zd;os .mtc cl compamcnto, püquc los cncmigos scacercabon
Q'm 3l¡ mortdir, quec f¡lrt EoÍali+ c.$e, Wsto qw dcs msrt^l,cúlhu dc las cosas mortolcs.
t2l. Onrclorv¿s rEMpoRALEs. - Ler oraciooe¡ temporeler indic¡n el tiem.po cn que e€ verifica lo dicho en le onción priocipal.
I¿s má¡ veces, el modo e¡ cl indicativo, aunque tambiéu c u¡e cl oubjuntivoV¡n cm indic¡tivo lar urjuncime! ubi, ctmndo, ut, aimul tc, rtatin rrc, t4npronto como, hrcgo quc, postquam, después quc. Van cm indicativo o sub.juntivo: anm, cuando, cotno, entcquan, priusquam, arltcs quc, durn, doncc,quoad, mientros, hasta que.
Postquam cquitatus nost€r in conspectum venit, hostes terga verterunt,ilcspués quc oparccíó nuestra caballería, los enemigos voh¡ieron b espalda.
p'm f,¿66 geruntur, qui erant in agris disccsserunt, mícntros ocuÍtancsüas cos¿¡s, los quc estaban cn los campos sc marcha¡on.
t22. Er cum HrsróRrco. - Cum va con aubjuntivo cuando al eentido tem,pcal ee le combina un matiz causal. [,oe tiempa aon: imperfecto si l¿ acción crcontemporánca a la principal; pluscuamperfecto, ei es enterior.
Est? uso de cum es frecuentísimo en la¡ narraciones, y en castellano puedetr¿ducircc po,r medio del gerundio: eimple, si el verbo está en impcrfecto, om,puesto ci está en pluecuamperfecto:
C. Marius, cum ornnes porh¡s terrasque fugetet, in Africam pewenit,huycndo C. Mario de wdos los pucrtos y dc todas hs tícrras, llcgó aI Afrkn"
Diu c¡¡¡¡ e6set pugnatum, castris nostri potiti ernt, habiéndosc luchadslargo ücmpo, los nuestros sc apodcrarort il,el campamento.
t23. Onrc¡orrs @NDrcroNALEs. - Las oraciones condicionalea exprelanuna condición dc cuyo cumplimiento depeode l¡ realidad de lo quc ¡c afirm¡
co la principal. La fraec que resulta de l¿ unión de una oreción principal y une
üodiá*r . t^se l lama período hipotét ico. Éste oon' ta, pues, dc un¡
;;;; ió; eubordinada, i lamada prótlais, y una principal l lamada epó'
d o a ie, gue indica le con¡ecuencia de,aquélla'Lae con¡uncim€8 Bott: ri, sí, caso &; nisi (d), ¡t no,' ri aon, si no
,24. El uooo verbal dcpendc dc que le condíción ¡c coouderc como rctl, poríble ¿tnpoaiblc, Dirtiaguircmoe, pue!, tre¡ forma¡ cn al período hipotético.
l.r Form¡ rcal. Aunquc ao ¡e c-itc uo juicio ¡obrc la rcüdrd d¿ t¡ condició¡,¡c ¡frma que, dc ¡er écta cierti, ¡e acguirá neccrariamente la congccuenci¡ erpresada col¡ oración irincipal. El vcrbo va co indicrtivo c¡ l¡ rubordinada¡ c¡ i¡dic¡tivo (pcro tr¡D'bién en inierativo o eubjuntivo) cn la principal:
Si hoc ocdic, emal sd ctcct ct|l, tc cquivocrl.Si peccavig pnni¡t¡¡s, sí pecó, sce costiSaila
7.r Form¡ poriblc. I¡ cooüción ¡c co¡eldcn rólo poriblc, t Por tr¡to t¡m,biéa oo¡iblc l¡ con¡ecuc¡cir,
Ei verbo va¡ taato en lr priacipel oono c! l¡ rubordi¡adt cn rubfuotivo ¡trcreDt¿ operfcco.
Si hoc crd¡+ crrc+ ¡l c'tct?tcs ctto, te cgulvoceÁs,
l.r Forn¡ irrc¡t. I¡ o¡diciór c co¡¡ídcr¡ irrr¡l o fuoporiblc, t 9or tr¡to¡nbién ¡c cooddcr¡ imporiblc l¡ coo¡ccuc¡cir.
Bl vcrbo, tanto cD ia principal oomo .a t¡ ¡ubordiord¡" vr co rubiuntivo imperfe@¡ i-.cn"r"'¡ pre¡ente, y aa ób¡uativo plurcuarnpcrfccto, ti ¡c ¡cfe¡c ¡ prredo.
Si boc c¡cdc¡e+ crrlr.+ tl c*o c:.eycru, u cqvivocaóu.S¡ h*
-.d¡dü;-"|i"L-, ¡ isto i*¡e¡-o¡ c¡cído, u htúíc¡a¡ cqulvoctilo.
,25. On¡CIONgS CONCESM!. -L.t orxci@es coccsiv¡¡ cfponeo unr Ob
pcián I b dicho en l¡ oración pr-incipel, indicendo r l¡ ve¿ gue, . pcaar de
iodo, di"he obj..ió" no invalida lo efrmado co aquéll¿.
Ét .¿rbo ía en indicativo o cubjuntivo cegún lae conjuncionec usadu. En
indic¿tivo @n: quamguam, c6i, ttmet¡i, a.mqrx; cn rubjuntivo con quamvir'
pot wís qrx,lica,, ut' cutt¡r úLnqrk.
Bn l¡ oracióa principel auclc hrbcr t E !r, rtt¡¡r€i, aihilomiaul dn embargo, a
or¡rleción coa la coajuncióa.f.noccng, qu a m qu.¡n ebcst s dF, t¡rncr¡ racpc ruspicione noo
erc3, cl lnocc¡ítc, o*rriu, cxdlto dc ctipa, a m¿ntúo fu lugar a sospcchas'
Quamvis dives ris, beltr¡s non e, por txo que ECds, no crcs felíz'
,26. On¡ClO¡¡¡,S @MPARATMS. - I¿¡ oraciones cmparagvr.c,detcrminan.
nediantc une comparación, d modo o cl gredo de lo dicho co la principal
El vcrbo u. "o-
indicativo si sólo sc crPresa una idee de comparación; co
cubjuntivo, ei con la idea comparativa se combina r¡na supoEición'
Llcvan'indic¿tivo las conjuncionec qwlm, stquer qüe,' utr_3icut, vclut, carno;
y lo pronoobre¡ indefinidó qualis, cual, quaatus, cqmo.Llevtn nrbjuntirro:
temquam, quasi, proinde quasi, perinde ac ei, como si-
Ut optasti, ita cst, tal como dcseastc, aí cs-
138 GRAMAfiCA DE Ij, I.ENGUA TATINA
Non ditcr hodie cogitatr {urn olim cogiteba, rb W lwy ilrlrnwntctrtc dcb qn ous pcnsúa
It¡ victi logurmtur, qr¡¡rú üci.rcoa, vquidrr., h4blaln cottto d lanlülcscttüo vc¡rccilo¡ct.
FOIIIiAS NOfrIINAIET DET VERBO
t27. El nr¡¡.n¡¡ro c! u¡¡ fcm¡ n¡bsta¡tiv¡ dcl vcrbo Cmo a¡bct¿ntivopudc uruec co función dc ¡oinativo y ecruetivo, t pucd?, p6 ta.nüq dacm,peñar lar funcionee de nrjao y complcncnto dir¿cto de otro vcrbo.
Infinitivo nrjeto: Turpc cct mentid, rrrrr,ch csvsrgon ño.Invidetc ¡oa cadit in sapicnteru, cnvüíu rp dcnt4bícn cv¡ úb
I¡fnitir¡o omplcmento directo: Vi¡ccrc rcir, vbcs vstucq.Dicae po6srrñr, pvcilo ikch. Mcotiri rclct, arcb mc¡tit
,?A. INru.nrrvo HrszúR¡@. - El infnidvo prcmte pucde cnplcarrq cnle¡ nerradmc¡ vivaeg m el v¡lc dcl prctérito lmpcrfccto Su rujcto vr conmin¡tir¡o:
Coddic C,¡crc A¡dr¡o fnmn¡n firgitrú!, tod'rllr &a Céw pifranígo alot cihtu.
t2lr. El G¡nu¡ro¡o c¡ un rub¡tantivo verbel qtrc drvc pen dcclinrr cl infi,oitivo, nrpüendo lo¡ c¡sor que r é¡te lc felc¡" En rcr¡¡¡tivo llcve eiemprcprcpocicióo (gencnlmcntc ad). Ad tcoemor:
Nom. Di¡cetc cot difficilc, aprcnikr es üfícllAc" Volo di¡cerg quicro optm&t.
\ Pa¡atru ad discéndr¡¡¡r, ¿lütprur,sto a a,ptctútGco. Carpido discendi, ilcseo ilc aprnila.Dat. Apt* disccndo, opto pora aprenda.AbL Proficerc disccndo, sacar prwccho apratdía:dioEl gcnrndio latino cc treduce, pucq p6 cl infnitivo crrtcllanq cx€pto co
eblativo, co el quc pucde traducircc por gcnrndio.
,tO. El Grnu¡o¡vo a un adctiro vcrbal m ccntido peai"o Indica elgoquc dcbc o puedc ¡er hecho Siendo adetivq mcierta on cl nombre a gue rcreficrc eo género, númerc y c¿t¡o. Sc traducc por infnitivo ectivo, tomando dombrc cooo complemento dirccto:
Cqidur üttc¡¡n¡n di¡ccod¡n¡n, ilescos,o ilc opren¡lq b btrars.Locun utüi cmdcodac Eracrivig bwcó unbgat ponfwdo uu chü.
El gerundivo m ad cquivale e una orecíón f,nal:Ad ñma¡drrñ n¡¡¡.m civiatcn Romulus Sabine! vitgina rapiPdrmub n&dó rvPur c hs ilonccllas Sabhus, parc rúrlsuca hc*úo&
I
I
FORMAS NOMINALES DEL VERBO r39
,tl. El sup¡NO eo un eub6tentivo verb¿l dd quc cólo qucden da cas6: t¡¡
¡n¡sativo en -r¡m y un dativo en -u (alguna veZ -ui). Como el-gcrundio, rc
traduce por el infnitivo. No todos la verbq tieaeo cupinq y rólo unoc pocol
poseen la forma en -t¡.l.e El aupino eo .r¡B 8e r¡!. como complemcnto dc finalided con vcrbor
dc norímiento; ee, cn realidad, un acusativo de direccion:
Eo h¡sum, vuy a iugar.2.. El rupino -u 8¿ €ncuentra, depeodicndo dc ¡lgUao¡ rdicdvo¡' cono f.¡, [cü.e,
lcfr¡ ilíoito, tcil4 fócil, diffid¡i!' difícil. atc:Facite d¡ctt¡' f,icíl dc dccit.Snevb euditra agradúlc dc ok.
,t2. Bl p,rnrlclp¡o c! uo edetivo verb¡I. Como edjetir,o qu€ Gq I rcfic¡cdcmprc ¡ t¡¡ n¡bstútivo, cgo el guc- agt.ictq cq geoetq oú-9to y caso;
comi verbo, pocce (aunquc dc un modo inconpleto) formao para lao distint¡¡trooes y ticmpo.
El'nrbstaitivo cm cl quc mcicrt¡ cl participio' cr cl nrjcto dc le idc¿ verb¡l
c¡presada wt ésc, y pueáe, por t¿nto, coneidcrar¡e como nrjeto del pacicipio.
Io mrttt'""i¿o dc-pirticipió cquivelc a r¡a¡ f¡dó¡ n¡bcdin¡d¡, y omo td
dóc tr¡ducinc eo muchos ca¡os:
Homini nibil .gc¡ti dic¡ erc loog¡rt ¿l ifu s brgo porc cl hon'
brc Etc nolwc nafu(u. dc rcletivd.p,r¡ f oÍt.tur tuor proeliuo co¡nn¡¡itr cl gavra4 iksprut ilc cr'
lwrtr alos suyos, cmpcñó cl conúaa (c' dc tieopo).
Qub poteit, nottgn DGtucnt' crúc non-ni¡a?^ ¿Quián pue&
i"¡u a" sa iksgracido, síüttubmwtu? (c' cmdicional).
,rr. P.rnr¡c¡p¡o @I.¡@RT¿{Do Y ABsolttro. - Si d nombre a guc ec refieracl oa¡ticipio forma parte de la oración, !¿ Ponc co el ca¡o requerido por le
fudci¿n quc desenpeña, y cl participio cor¡cief,ta @n A eeÍicipio mcertado).si el'nombre i que ee rcfiefje el participio no forma parte eeencial de la
ceción, 8G Pm¿ co lblativo y iunto -m cl participio fmme le- cmstrr¡cción
llemadi rsrrrrl\o ABsor,uro (véae $ 285).Cmpárese:
iu¡út,ln6uq
ParticíPóo concño
Rcr vnlncratr¡¡ cccidit' cl rcl c¿oóhcñdo.
Regi! vuhcrati cqgur effugit' cl ca,la/4o ¿ct rey Wo cscoPó.
R:gi rnrlnctato ncoo nrccurrit, rudicsocañó ol rey hcrida
R"g* n¡lncraürm hostec cqrcnrnttús enemígas Qrc&roí al rel lu'¡i¡Io.
AbLúw absohmRcgc nrlnerato, om¡Gr fuciln¡, ha,
¡üo cl rcy, toiloshuyeron-
¡$tro DtREcÍo I tNDtttcTott4. Esr¡Lo rNDrRrcro cr cl proccdimiento pc cl cu¿r r rcprodum lar
pelabrao dicha¡ por otro, no repitiéadola¡ te¡tr¡almente, eino hac'iéndolae de,gcnder.dc r¡n vcrbo de <decin-o (pc¡u¡¡) ,r, cn @üecr¡encia" cambia¡do l¡form¡ dc n¡¡ vcrboc y pronombrce
t 5. RucI¡s DEL Bsrrl¡ r¡¡D¡Racro - P¡¡a Fpr€s¡¡ uo dírcl¡¡p co egtilolndirecto, ¡e obcervao ler riguienter rcglar:
l.¡ I¡¡ cacime¡ independienter a¡cvcredvr¡ paran el infinitivo olr anjetoro ¡cu¡ativo.
Brploatorcs armtiaverr¡ne hoctir edeet,cncmígo csti aquí.
Exploratorer nuntiaven¡¡t ho¡tcn rdos¡c, tos cxplorudorcs anun.cíarcn qrir cl aremigo cstaba quí.2.a I¡¡ cecimcs indepcodientcr ¿xhctativ¡¡ v¡ur co arbjuntivo:
A¡tonir¡¡ Attico rcripnie Nc timucdc, rtatimgue ¡d me vañ, Antoníocsctí!ú6 a {tíco.: }r(o amÁ y len ornílada a segoía.
A¡tonir¡ Attico *ip.ig ne ti 'Grct
-tatimquc
ad rc vcniret,Anto',. csq¡bió a Aticc qtg ¡ro teníqo y fwra at siguüa o st la.ila
!.r Lu o¡acio¡c¡ rubol{ine{h paren rl rubfuativo riguicodo lar rcglrr de le couc.cltlt 4n po*^ (vé¡¡e $ 337):
, . Quidsoid fratri pt*eg i¡l ¡cct¡n puto, tode lo qw pla,r,c t ml hamano, mc patcc.ülctt
, ,Q"bol i*.C C,r i¿S,.rd fratr i-pl.cer-ct, id ¡ectr¡n r put.r. , {ufnso4ctu qte todo ,o que pluguícrt a nt he¡ma¡o, lc parcciobietr.
!.'. b interrogacion-cr v¡¡ toda¡ ca rubiuntivo, c:ccpto ¡i ¡on retóricer (o rea, dcquiv¡Icn ¡ u¡¡ añ¡macióa o aegación), cn cuyo caco vaa ca infnitivo con-acusativorulcto.
G¡r dc vc¡tr¡ virtute dccperetir?, lpor qué desespertík dc vucst¡o valorlc-acr¡¡ nilitec interrogavit, qur dc ara-vlrtut" dcrper.rc¡ t, césat prcgantó
tlos_solddos,,por qué dcsespcraban dc at ualo¡.
b expWadmcs otuttcíarqt: cl
-Qtdd crt ú¿vir¡ aut turpius?, lqué con hey nát fdvob o vetgotaosa? (rcntido:
no hay core ml¡ frívola o veigonro¡a).Iaterrogavit, quid e ¡re bvir¡s ¡ut ü¡¡tri¡¡r.
Quid crt lcvi-r¡s aut turpius?,
Iaterrogavit, guid e rre .ut ü¡pi¡¡..
. 5.t rodo.s.lo¡ proaombrer de l.r y 2.f perso'r, palao . le r.r¡ tor quc rc raferca dn¡teto que hlbl¡ t, por te¡to, va¡ co l.¡ ¡,€r¡on. ca ¿l c¡tilo directo, rc rubctituyco porcl reflcrivo r
3t6. Arnrcc¡óx M@AL - uo¡ or¡ción ¡ubordinada quc por ¡u ¡entido deberl¡ i¡ca indicativo, !c ¡ronc ca rubiuntivo ri depeoda d¿ una oraiió¡-priacipal co iafnitivo on¡Dlunuvo.
Compírcre:Vi¡ bon¡¡s _.f ¡4 Sr¡i pmd..t, q'ib'e poerg ¡oet ¡s¡inl homhe ilc bíat ct d
quc favorccc o los que puede y ¡p ilaña a ¡vdie.Dic imu¡ cu- bonr¡m vin¡m- e-r¡cr- qui pror i t , Sr ibur porr i t , !occr l
ncaini, ilccimo¡ que cs hombrc dc blc¡ cl que, ete
I.A CONCORDANCIA DE tOS TIEÍIAPOS
(Conseculio lemPorum)
t r. Ior tiempor d¿ l¡ oraoóa ¡ubordinada.¡e rigen.robrc lol rtc 11 PrincíPal ¡egú¡
-J-¿o"ñ¡"¿-".gf.
i[-üiót¿-.¡* f" oU."*üci¡ de c¡ta¡ reglu . particula'
ñlt" ot¡.t" en l¡¡ ¡ubo¡dinad¡¡ e¡ rubiuntivo'
l.r Si el v¿rbo PriaciPal crtá ca
h¡c¡¡¡r¡ | .l,",bo ¡ubordi¡ado I tiiiH ."Jij:.1"::-'tr#.: ::*.t-"::,
""i- I
-; ;' ' ' I T"tH:r.suDJ' dc l¡ r¡a¡rn,{sr¡cA Acrnr^ Ú
2.' Si cl vcrbo PrinciPal ertó cr
Tnupo pAEADo (I-') . .. (T::iif suBJ" d l¡ accióo Gr oontem'
perfecto, Perfecto[el Yerbo auDorot'J P¡iuscuAt¡puRracTo aua¡. ai ¿¡ ¡¡te¡ior.o Plurcuan¡rcr'I raoo Y¡ co" . ) I¡¡p¡¡.r¡c¡o aua¡. dc la *r¡r¡,,{g¡¡cr .rcr¡'fcCo) , ( v¡r ¡i c¡ portarioa
q¡il f.d.4 qué h¡r'e*cn¡id fece¡ia qué hlc*¡t¿,,i"i¿ t*t*it- tfu, qué ha¡ü o lw dc huc¡.
orrid facac+ qtr. haciu,;¡úd fed ¡. ávr hobías hccho.,i'uld f"crt-,L
-o¡¡r¡. quc htb:u d¿ hcct
A¡f :
Scio, réSci.t!. tdbt¿Sciveno, habr¿ tobü.
Scicbo' ¡¿bí¿Scivl cuDcSdvóG.d lúí¿ úillo
i&
MEDIDAS Y MONEDAS t43
APENDICE I
II. CAIENDARIO RO'IIANO?ES03, IAEDIDAS, MONEDAS
Abrovialuro¡
E¿ cer.¡No,rn¡o RoMANo, - El año romaoo ¡c üvíü¡ a panir de fuüo Cé¡a¡, co docemcrer, derignadoc por mcdio dc edjctivor:
- lanuarius, Februariue, Mrrtius, Aprili!, Maiuq l¡¡niuE Iuliur (aeí llamado en hono¡dc fulio Cúsar; antec de éste ¡e llamaba Quinctilir), Sexdlis (despuér de Augueto furllamado, cn ou honor, Augustus), September, October, November, December.
C¡da me¡ tcnía tres fechar fijar: let calcndu, Kalendae (abreviado Kat.), el día 1..;lar nonds, None (abrev. N"".), el día 5; l¡¡ idus, Idus (abrev. id.), el dí; 13. Eo lo;meaer 9e g.arro, Dayo, julio y octubre (marm*jul.oc), lac do¡ última¡ fecha¡ ¡e retra,¡aben doe día¡, la¡ nona¡ el 7 y la.r iduo cl 15.
Pan dar u¡¡ f¿cha en latín ec aiguea lar rcgla.r ¡iguienter:
, l.r I¡¡ fcch¡¡ liar r derignabao por ¡u ao¡brc cguido dcl rdictivo decignando¿l nc¡:
- . Kateale ia¡r¡¡¡i* (KaL iü"), cl l.r dc cnero¡ no¡- fcbn¡¡¡i- (no¡" feb.) al 5 dc
fcbrcro; idus dcceobcs (id. d€c.), cl 13 dc diciembrc.
2.r El día anterior a una fccha 6ia rc deaigaabe col pridie aeguido dcl nombre deé¡ta ca acuaativo; cl dla poeterior . una fcche fja, cc podía iadicar por meüo de po*tridie ecguido también d¿ aeusativo:
Pridie kale¡d¿¡ i¿¡uarü6 (prid. tat h.), d lt de üciembrc; pridie noD:r¡r osrti¿¡t(prid. _non. nr.), cl 6 dc marloi p¡idi. ió¡r ¡ovcob¡c¡ (prid. i¿ aov.), el 12 dcnoviembre.
Poctridie tdendrs maier, cl 2 dc mayo; FÉid¡. ¡o¡¡¡ iulia¡r el t de juüo; pocridiell¡¡¡ ¡or¡cmbrcr, el l,f dc ¡oviembrc.
3.t Pa¡a indicar la¡ demá¡ fcchar, rc co¡taba¡ lo¡ día¡ que faltaban para Ia fecha6ia aiguicnte (contando también d dí¡ d¿ éata) y ¡c decía: cl día t¿ntos (numeral ordi,oal) cntc.r dc las calendo¡ (r.or,os o íüts) dc t¿l mcs. A¡í, el 30 de enero: die tettio¡nt¿ kalend¿s febnrariaq cl taca día ¿¡tcs dc la¡ calcndas dc febrcro. Pero en lugardc e¡a coogtrucción rcgular, ¡c dicc por una cspecie dc ¡traccrótr: r¡te diern terdr¡g,trt€oda! febn¡¿ri¿¡ (¿ 4 ltr. !al. feb.). Arí:
A¡tc dieo l¿Iendas ianuaria¡ (e. d. V. kal. ian"): el 28 de dicicnbrc.A¡te dieo tertir¡m nona¡ februariar (a d. Iü. non. feb.), cl 3 de febrero.A¡e dier¡ eeptimun idu¡ me¡tia¡ (¡. d. VII. id. mar.), el 9 de narzo.A¡tc dico quertr¡rú decimu¡ &alend¡¡ *xtilir (a d. >([V. &aL *r.), d 19 de iulio.
C.Á¡¿r¡rc Dr tl! xoneg. - l.r Dcl d* El dla rc dividía aa doce hora¡, de t¡ralid¡ ¡ l¡ puc¡a¡ dcl ¡ol; ¡u duracióa Gr¡t puc., variable regria tar e¡taciooe¡. La horaréptime copcrabe riemprc r la¡ 12.
2.. D¿ b rochc. Le roche ¡c üvidl¡ cn cu¡tro vclat (vigíLi*), deede la pueetadd ¡ol ¡l ame¡co?r del día oiguicatc; ru duraciór cr. también v¿riable y le te.rtia viSitierñF¡¡b¡ dcnpn ¡ r¡.di¡ ¡ocbc
Psgoc. - La unidad de peao era la libra, equiv.alente I 327 gramor' Sc üüdía seglta
¡l ¡i¡tema duodecimat; ¡" á,íJ;"i.;'i.i-"i" i" U¡;" "á
U u¡-*ci¡ (on¿¡). Hc aquí b¡
üvicione¡ d¿ la libr¡, coo ru equivalencia eo gra¡no!:
I uncia,I rertana,I quadranc,I trielr,I quincun-,I ¡emi¡,I rcptuar,I be¡,I dodra¡¡,I dextana,I deunr,I libra,
MEDÍDATDET¡NG¡TI,D._I¡unidadparalaspequeñar longi tudercra.elpeq. igud. o;;;li-;: ¡;p-il;¡á""Jlo'..-i,i-'"i'o'1. rl" ünidad eupirior para^larga"c dietan'
.,a¡ era la milla (nilb pÁ¡+- ifrrll_-fff" .páuum). equivalánte ¡ -1478 m' (aprori'
¡adamcotc un l¡ilómetro y .l¿irl. Hc equí oo" tbí" di nedida¡ de longitud:
l/12 librat2 unciae o l/6 libra3 unciae o l/1 libra4 unciae o l/3 libra5 unqiae o 5/12 librt6 uaciae o l/2 libra? u¡ciae o 7/12 llbraE uociae o 2/! libra9 unciae o l/4 libra
l0 u¡ciac o 5/6 libra1l uociae o ll,/12 übr¡12 u¡cia¿
27 gramot548lt
109 )136 t163 tl9 l t218 t245 t112 t300 tt27
0,018 metrot0,070,2957 )0,37
'o,44 tl .4E t
1478 D
0,0,f ütro¡0,140,270,55 t3r
26t
I disitu. l/4 PalmuaI oafmu¡ 4 digiti o li4 Pesf ie¡ 16 digiti o I PalmiI ialmioc¡ 20 digiti o I l/4 petI 'cubitü 1'l digiti o I l/2 Pe|I Da¡¡u¡ 5 Peder
^iil" pr"rnr 1000 Pa*ur
Mnorp,rg DB 6uPEB¡¡c¡& - La unidad era el per quadratus' cuadrado dc uo pic dc
hd.;'ü;;; ób8;;' ü;dida agraria má¡ u¡aó¡ cá el iugerum" extensióo de tierr¡
quc r¡na yunra de or"y., iu'"iT-.ri';"-" df" l¡"g"-T lotmab¡ uo rectángulo dc
21o pie.t dc largo por 120 ü;"f;;;" ze,áoó pede¡ qu"d¡nti' cquivaleoteo a 2518 ¡l
(eprórimadamente 2l área.r).
MEDTDAE Da CAPACTDAD. - l.r Pa'/a líquídot. La uqidad cra el aophoÉ o qul
dt nt¿ lcual a 26 ütros. li emphon te;ía ó o¡Sii, 'lE 'tarq 96 hemi¡¡c, 192 Enr
t¡tü, 5?6 cy.thi. He aqul lar equivalcncirr:
3 cvatU2quartar i io6cYathi2 hemi¡ac o 12 cYathi6 re¡tarii o l/8 ¡mpbor¡E congü
Z.r Pa¡a á¡ídos. I¡ uaidad principal cn cl oodiun iCrl"l ¡ E,?5 lit:or y c-qufin:
l"ot"-. f 6 r¡t¡¡¿ $r¡ ¡ubdivisioo* -i
l¡¡ mi¡ma¡ quc lar del ophorr El +¡¿dr¡¡talvalc tr¿¡ modil
S¡at¡uA xo¡¡!"^¡ro.-I¿ uoidad aonetaria cre cl u, picra-dc c9brc.quc !tó1o:rn-,"-p"r.U" uo¡ libr¿' P;;ñ;;,o rcat-tue al principi-o.tc.t0.*.:? derpuér dc 4
r finalmcote de u¡a- sur ¡ubdivision€8 eran la¡ mi¡ma¡ que lar de l. uDrr.t
T-n;; ü;; iOe f d" iló. ,. "",rñ"too
la¡ móneda¡ de plata aiguicnter: dar>
.ü¡¡;ió ".".t
g,tl"r.tr.--'5 ;¡¡l ertcrtiur o rurn¡r¡¡¡'2 Vz u'
I cyatburI quertariurI hemioaI ¡¿¡t¿riuI congiurI unphon
r44 GRAMÁTICA DE LA LENGUA IAIINA
El ¡estertiu¡ ee convirtió cn la moneda már uoual¡ ¡u vdor pucdc calcularrc (auaqucrcmejanre cáculo ea muy impreciro, dado ¿l distinto valor de ta noncda) ca 25 ccnrímo¡dc peceta"
Míl scxtcrcios ¡¿ dccla -itte *rtertir¡m (gerit. pl. véare $ 29, 5.r). Pero pare indicarmilla¡ea de sextercio¡ ¡c u¡aba generalmeatc cl ¡ub¡taotivo leutro pl. *atetie, aupri,r¡ieudo mille, de modo que *cterth vino e aignrfcat míllcs ilc scxtc¡cíos. A¡í e¡t¿rti¡&?tnn, sietc míl scxtctcios,
Un mílló¡ dc scrtc¡cios ¡e ücc decic¡ ce¡tc¡¡¡ milia ¡c¡tertiun (die¡ vccer ciea milrartercioa). Eo la pÉctica ¡e omite r¡ertte¡¡ milie dcapuá dc lo¡ advcrbior decier, viciea,tricias, etc., y rc cmplca i.tertiu¡l como .ubst¡¡tivo aignifcando 100.000 rcrtcrcíoo¡d¿si¿s s€st¿rtirrñ, 1.000.000 ¡c¡t.; viciel otrrtium, 2.000.000 rcrt.¡ ccoticr rfeEtil¡¡¡,10.000.000 gc¡t.
Hacia el 6n de la repúblice .c cmperaror ¡ ¡cr¡ñar moaedr¡ dc oro. E u¡e¡¡ dcr-Xs¡¡ valía 25 dcutii dc plata.
A¡n¿v¡etunra.- l.r Los \onbrcs. Bl ciudadano ronatro t¿DL tre! rombrer: u¡¡lt¡¡e¡¡ome¡ (cquivaleotc al nombrc d¿ pil¡), un ¡¡ome¡ (nomen gcntiliciun o nombr¿de famitia) )r un cogno¡¡e! (eobrcnombrc). El preeaomea ¡ólo ee cecribía coa toda¡ ¡u¡lc¡ra¡ cua¡do iba aolo; usado a¡te el ¡oora o cl cognom:o ¡c e¡cribía riempre abrcviado.![ab(a *iio 18 praenomina; heloe equl gotr cr¡¡ abr¿viatur¡¡:
.LAp.C.Ca.D.KLM"--li4
a.S€.Sc¡r&o$p.T.TT
K¡tNo¡¡P. C.P.F.8.Gs.
abrcv. dc Aulve> Appiur> Gair¡
}tf.N.P.
úrca. ilc Maniu¡r Nua¿rft¡
h¡büu¡QüntueScnriruSerrurSpuriurTitu.T¡bcrir¡¡
abtat dc K¡lcod¡¡> Non¡ct P¿trer con¡cripd> Populu¡ Roma¡ut> Seoaruo consultum> Salutcm (c¡ la¡ cartt¡¡
DGnaa¡Decimu¡Kac¡o
> Luciu¡> Mamcrcr¡¡> M¿icr¡t
D
D
D
t
,
2.t Otrea ¡brevi¡ture¡:
¡l. ob¡cu. dc AanoAed. > Aedili¡Co1 > CoaeulCo¡r > Con¡ulc¡HS. t S€stertiu.Iü > Idu¡
8. P. D. ú¡¿v. ilc Salutcm pluriman dat (íd)E V, B. & B. Q. V. D Si v¡lc¡ berc o¡t, cgo quof¡u. vdeo lidJ
fL
APENDICE I I
CTASITICACION DE TOS VERBOS MAS I'TAPORTANTES SEGUN
1A FoRfftAcroN DEt PERFECTO Y SUPTNO
Primero Coniugoción
Perfeco e¡ ,Erq Supino ca'Etro.
¡¡o. tmar. ¡mlvi, anltum (a¡f ¡c conjuga¡ lo¡ üa¡nadoa vcrbor regu'ler,¡ d¿ la l.r coniugacióo).
Perfccto en ,ui¡ SuPíno co'tr¡n"
crepo,cubo,dopo,caéco,
d ¡inóle ¡eco hece perf. ¡e¡¡vi !up. üecetr¡D
crepui, crepltumcubui, cubltumdomui. domltumeneorl' enectun
fr¡q¡i, frictun y fricátun
fcui, rectutnqbnui. sonltum
¡o¿¿¡ pido,
cst¡6 cchdo.iloman,
m^utt,
frcgor,cot'tí¡,tor|Lf.
frico.gaco.tono,vcto, vcdat,
püco aólo rc u¡a ¿n lor comPucstot:
crpllco, ¿lcs\lcgot,impllco, e¡18¡t,
vctul, vetltuD
erpliod (o crpücávi) cxplicltum (o crplicátum)inpücui (o ,Eü) implidtum (o ,átun)
(applico, aplícar,, luppüco, $tplicd¡,9erf. ávi, rup. '[tum)C¡receo de rupioo:toaag mt¿rL toouit
o¡co, b¡lb¡, aict¡l
(Comp. egriq', brílW, coicr¡¡)
ú Pcrf¿co ca i:iüvo. aYütatllvo, bttúr,
iüh¡mlautuo (o lotum) o lavatuo
f.f. Perfecto rcduPlicedo:do, da¡, dcdl, dátum
Do el, ea realidad. u¡-verbo irregular, Pue! lrr¡ vocal temá:ica.a' co breve, dáre
b"- i.r p"tr. grer. ind. dá9, imperativo d,ii). De-aue compr¡aetos, loe que lo eoo
i-" ""
priÁ"r s¡i4ento de má¡ d¿ una ¡ílaba eiguea la l.r conjugación:
circundo, lodcat circumdeü, circuPdátum
."ti.,do. - ¿ar fiüt A ¡ati¡dedi, ¡atisdátu.m
n"*;,'d". ilcstruír, peaeumdeü, pcaeum'lltum
il,,-,ü ponrr cívatúo, venumdedi, venumdátum(F¡;ú y eelun ¡o¡ do¡ aupioor aignifcaodo 4 dcstrtnit, a ucrúrr),
r46 GRAMÁTICA DE IA LENGTIA IATINA
Lor compuertor cuyo primer clemcoto c¡ uo¡osílabo. ¡iguen la 3.1 so¡¡¡g.cj6.
eddo, ir, ¿re, addldi, addftun,credo. i¡, cre, ccdldi, credltum,cdo, ir, cre, edldi, cdltum,tr¡,do, i+ c¡c, tr¡dlü, tradlturD,
V. poto, bcbc¡, potlvi
oñdí¡clcgfptoduckdÚrcg4r
potum (ucior quc potltun).
Segundo Coniugoción
L Pcrfecto ca oi, Supiae co ,It¡¡¡. E¡ la formacióo ná¡ c¡te¡did¡ Ga csta eo¡iu,grcióú. Ejemploa:
n Per,fcrlo,uin Supiao divc¡¡o.
DOA3O,
hab€o,dcbco,
adoa?dt,Etvr,&bc¡,
aonui,habuidebr4
ooolh¡mb¡bltumdcbltr¡¡¡
ocrt¡¡¡doctr¡DDixtr¡ohü¡nGorü¡D
ddltr¡Eftéh¡mínplétumcomplEtunnétum
rbollt¡¡¡
c¡uh¡Ef ¡tr¡ofótunm6tumFa¡llr¡¡DE¡T¡D
vi¡¡nvotr¡¡
oaDtco,doceo.mircao,t¿[oo,torr?o,
Perfecto en ,uL ¡in Supiao:lateo,pateo,rtudeo.timco.
fill.ga¡ ccorui,cr¡¡scíwt, docui,mreW,, milcuiu¡lf,¡ d;,ldo, teouifp,¡t¡¡r, tom¡l
UL Pcrfccto,tvi' Supino ,étuo.
deteo, ilcs¡tnlt,fco, llorc¡,fopleo, llc¡¿¡,compleo, llc¡v¡,!oo, hílat,N6t¿ss:rboleo, úotl¡,
oo¿,l¿r¡sc, l¡tr¡¡crcardctrr,, patr¡¡aplícorsc 4 th¡du¡frrncr, tiDui, ctq
rLLvüflévr,implévi,complévi,ntvi
¡bol¿vl,
[V. Perfcco ea,i coo alargaraieato de la vocd radic¿I.
cIvco, grurilusc, cñd,flvco, fovotccct, f8vi,fóvco, f omcnú¿ f6vt,móveo, mover, n6vi,prandco, ¿lmo;r¡r. prandi,rédeo, cstar ¿c¡¡ailo, saü,
vqt,
ilcdir,o',údrv0É
vldeo,vóvco.
PERFECTOS Y SUPINOS
hlrrl)b, fcn¡i o lc¡&dtcrut jEf.m4 P¡"i¡cchí¡w, a¡idi
ü4rurlh.c¡ibduld,n¡rritD¡¡S!,
n¡¡14fi4¡¡¡d,t rriüoñú
r47
C¡¡c¡¿¡ dc ruPiao:ferveo,páveo.rtrideo,
V. P¿rfeco co ¡i (o ai):
rrdeo, orils¡,¡ugcorhaeco,indulgco.tub€qDa¡oo,nulcco,ridco,n¡¡dco,t¿r8¿o.torquoo,
Car¿cc¡ dc nrpiao:
rIg"o,f.lgcotlucco.lug"o.h¡rgco,t¡¡8"o,
úümClttttt.
csu¡ PcgaÁo.et lnütlgclttc,rl¡anüt,
Itanü$trcccl.&a'faüi.¡ci¡,pcrilluail&t..'/úug''..g,tccl.
csu¡ }r;lrdo, ddb¡idi¡r,, fuliluclr, ludÍp.¡¡¡r,, lu¡ic$¡r hfnchddc, ü¡i¿{ucúl, úli
a¡luglucSuEbs'¡oi¡dult¡¡r¡ir¡s¡¡¡DD¡Oil¡E
¡¡ul^s¡¡odÍDt
f¡alÍ¡Er
Erf¡ll¡
bfh¡¡
\l'L [Lrfcclo cr rcduPlicrciór
mordco, úori!ér,' monút Úl[geadeo, ctut colgdo, PcPeúdL Pcltttl¡ipondcó, Ptona'a, ?"P*ú sPotr$n
tondeo, ctuquíla1 bto¡dl to¡¡sr¡b
Lo¡ comoue¡to¡ dc c¡to¡ verbor picrdco le rcdupücaci& t dfu, dcpaúa' b
p-dft- *-"'"d-;- r;;o;l;: ;-""dü dc.PoDdco Ptomc'/'t, pronc'r,t cn mr4/timonb'
dccpondt
VIL Ve¡bo¡ ¡i¡ ¡r¡tcrro d ogiao:
¡vco' ill¡ctt, D¡!tr?o' ctwt-epcl¡d¡tmDz¡¿d,o
t¡nfuq esut stupatdülc ¡riL¡e, rplcadco wtfuilccet' t Ñor
Terccro Coniugoción
A) Vcrbo¡ cruyo ED. de grcrcolc t¿rr¡i¡l GD conro¡¡!¡a
I. P¿rfecto co -vLdno, Pc¡rnil}tr, dvt dh¡n
Compuerto: &¡ioo, cctdJ. dclii, d.¡Ihún'
obll¡o, ¡lur¡.lr;l.rri¡, oblevtr oblltr¡¡!GF, tanbttr, lÉrü du¡¡¡
Conpucrtor: co¡lc¡o' plamtzrt (ua caopo). conetv{ cotlüD-
ia!.ro, Pbnur. i¡évi i¡¡Iaoc.r¡o. rrr (¡i¡ Ff. d n¡Dbo)
r48 GRAMÁflCA DE IA LENGTIA IATINA
Compuestor: ürcerno, disürnguir, diccrévi üscea¡odecerao, d¿cídi¡, decrévi .lccréa¡o
tp?rno, ilcsprccia¡ rpréviEter¡o. crtcídct. úávípS, pcdír, petidéro, frout, üivüqua¿ro, btl;,colt, que€rivü
Qonpucato:rcSuir, ly',quínit,¡c.Sui¡Ivr, acquirltunrrcereo (y rccatro), huet vcnit, arccorlvd
Fe6!o, cttargcttc ilc, capersivil&?!!o, hos¡ígo¡, l¡c.r¡iei
IL Pcrfcco c¡ .uL
bcr¡mbo,grgno,.nolo.vomo,fremqgemortremo,ttrcPo,do,colo,conrulo,|ero,tse,
rcruiic¡ui
qrrénrnüáfi¡¡¡petl-tuDtritr¡Equsfiü¡D
¡rce¡¡Ituncapersitural¡c¿¡¡ñtr¡¡
baúItogealür¡¡¡uolitu¡vonLua
dtnoq¡ltr¡nconculh¡¡str¡¡¡Ea¡¡rr
UL P¿rfcco co d (o ,ri).
c¿rpo, cogqt. c.rp4Compueoto: dcan¡tob coge4 d*.p4 dccerptun
Conpucrtor: corrigo, corrcgir,pergo, co¡ttíwnt,aurgo, lanttuttc,
tlgo, *b¡i¡.dico, dccít,duco, col'd.,lr.lt,rugo, chupat,
rffligo (adfligo), dcn¡ba¡,coafligo, hteh¿¡,
GOqUO. COCC¡,traho. úras¡ro¡,veho, trd'rspot1l/r,cingo. ccíti¡,tingo. t¿ñí¡,i*gor unir,fr¡e, fit4ir, fr.nto,
cclursc tobrc, bd¡h4cagcndrtt, gg¡ui,mol¿t, molui,somítol, vonuinÍturrnrt¡dir, fremui,gcrrir, genuiumbla¡, tremuqhua twíilo, eücpuidímcnrz;, slü.*bival olui.consultlt, coaeulul.aúu,ECi,CT,
csanlph, rculp4l'¡t?¿Lstr¿,tsc. f¿pE,ú¡tlrJtÍtLÍtc. lcrpai,csoibí¡, rcrip¡Cccscrsc (uae muier), nup4fcgí¡, red,
corredperreri,¡urrexi,
tcd,dutduxqluri,effliri,conflií,
coxltrarri,vexlcinxi,tio¡i,iu¡rri,fr¡i,
roilpo,rePo,¡erpo,¡cribo,oubo.tego.
(Nótcrc: prcfligo, e¡ erc, rvi, ¡t"n, dcrribar)
r49PERFECTOS Y STJPINOS
pI¡Sc, btrttclr.driotL .Prétú,úgo, ¡íW.rnefgoi ¡r'¡llrgE.rpargo, .spd7cíÍ,
Conpuerto: difcr¡or di¡pst*¡, qPTü dirperuuu--'l"Jo, dobb¡, fl€ri. flsun
acct4, gtcrt:'4,. ncxui y nexi ¡ecü¡'o
r¡do, JerJPai a{r rel¡m
¡odo, toer. 1"4. ¡or¡B
bvado oolior. i¡dd' invasu¡¡
t"¿o, ie;i tu¡ü. h¡''¡mmr¿á, imPti4'., F"t'
tn¡s¡E
ü;: t r;¡r,- tae6c l¡'d¡D
Conpuceto: etlidq choc¿¡, ¡tli4 . dlisun
' claudo, c.rr;r',, char¡, d{¡o
pcsrlr,u¡dct,
argaítat,cxPuLstt,
expulsa4¡cchatr¡,cone\
pcpead¡ttetendin
fefelli,Fpü¡t'
píeüaaatricturBfctr¡aDe!r-lPa¡d¡ú
rüdlt¡o
occS¡umi¡cá¡un¡eccánrnPCOslot¿¡lr¡¡¡¡
fel¡ü¡¡püt$r¡¡D
cr¡luhurnrepulsumct¡fsr¡ú
Pqt{.ttññr,Íd,rcrdtrPafq
Coopuerto: crcludo, cxclufi, crcluai,. . c¡duu¡¡
---- plaudo, lbl4tÁit, Pleui Ph¡an
Compue¡to: crptodo, stb¿t' cqrlo¡i, -Dlorun---'á¡*¿o, ' divi¿ír, diYi¿ &Yiil
nitto, cnu;or, -tl
ñil¡tl!
cedo, ccder, cet{. GetrBñ
DfeEo. 6prcur, Pfc+ ¡}teti¡Ú
i"to. - Elrr'e¡, llr'ur,¡, s"Tt, Settr¡ñ
úto,' qr¡r'í',¡¡¡. l¡qtir u¡ñ¡!¡
eont¿Eror or,sp¡cfu¡, @¡tco¡rrü cont¿rnftür'
rulpton
rcriphroluptu!¡rectu!¡
coficctt¡¡t¡PerTecüt¡r!¡¡¡TCCtr¡t¡!?cürmdicum (Inpcrri: dic)ductum( > duc)auctumrfflictuoco¡flictr¡n
coctt¡t!¡Eactr¡t!¡9ecñ¡¡ocincturnti¡ch¡r¡iuoctunfctr¡
A¡f to¡ compuclto. óe db, l!n, darc, cuyo. primcr clcmcalo cr no¡o¡ilábico: ¡cddo.
ilatolvc¡; credo,-ctcct; tddo, adi¡: condo, fr¡nd4¿ ?tc-
IV. Perfccta cc rcduPücedór¡bdo, crco¡,dcr, .b.üdü
¡i¡to, N!*r., tdtrt
u¡wt
cádo, cttst.
Conpucrtor: ocddo. motlrt occldi'ce, dfitro, i¡cldi'uoluc¡ a c&t, r¿cddi'
Compuesto.(cionrpino)-:@ndrto,conltitldaas¡sc;dc¡i'¡to'dcdd'&¡l¡tlr;¡rdó'tsti¡i, tcsisti4 circunairto' circuDstetl"od¿¿¿
bibo, bcbqt, bibi,:.. (por mpiao un Potr¡a)
i¡ddo'recldo,peado,
' !"DdqConpue.rtor: co¡t¿odo. ,rfiaar", ?iigdtt 9Í::- '1motstú' o-tod
fallo,p.ll",
tüc da ippdlo, *-¡rrq|&,m¿l¡Compüoe: eppclto (a¿p¿lo), cn¡ula¡ W, TPül& rppuhon (d¡do'
¿ dc ¡ooello. rr ¡r¿, l¡¿tt¿r)e¡pello'repello,Gtufo,
crpüütÉfrpülttcuc¡¡¡rit
Co.p.rcrtoai con reduplicacíón: Pracourro' cote¡ dcla*tc' preeororrri' Pr¡tcr¡rru!
Sil ñduplicacióo : r¡ocr¡ror socoÍrcrt' r¡ccuri' ¡uccl¡¡'l¡E'
l5rr50 GRAMÁ'NCA DE TA LENGI.IA IATINA
Co¡ o ¡i¡ cdupl: ¡ccrrrro, corrct hlr/.4 edor)orrri, rocur¡ruoooacurrir, cornrrfirh, coa(cu)curri @Dcuraum
Plrco, pctilotut, p€petd (o p¡ni) p¡rrro (o grrcinrn)clao, a¡¡ítst, :d¡i ó¡¡tu¡
Conpucrto: oadno, artzlr ¿c rcruqilo, o¡ci¡ritaago,
'p,car, edgi, - I¡D
Conpuertoe: dd¡gp, dcou¿¡ dsi, .tfficoatiago, bc6. oontlgi
PUa8O. Wrr',¿,r. pryügt, pr¡DaüúCoa pérdida--dc h nduplicacióa:
percello, dq¡tb¿¡, F¡dlituado, golpcot, (tutüdi)
Compuertor: @¡tuado, qlr;btanut, co¡tür
VIL Verbo¡ ¡in perfecto ai cupiao:
htclítt¿¡tc.,,rrguscí4¡.cstat ftríoto
B) Verbor oryo tema de prcre¡tc termi¡¡ c¡ -r¡
l. Pcrfecto ¡i¡ caracterletic¡.
PERFECTOS Y ST]PINOS
YGr8O.¡¡go,fu¡o,
cvcllo,v?rto,p¡¡dqYIro,
i¡duo.qfuo,imbuo,luq
útrrttvtfr.volvc¡,dcsplcgot,vísi',r.
¿yolli,
wd,paodt@
vcsü¡, f¡duf,ilc,r¡¡tilo¡, cxui,irnptcgulr, inbuf,bvo¡, lul
l¡dütu¡cxüguEi¡obtl¡;uo
diluh¡Dpollütuo
r?'srih¡i t?ltftilruDat¡t, autut¡tribui, tribüüuD
GvühDYCTAUD
P.r¡Dvl¡u¡
(pert- fuh n¡itüru)
obrlltuo
tr¡trdor g,olpcot, (tutüdi) (tunrum)Compuertor: @¡tuado, qlr;btanut, contüdi, ootrn¡errD
rctu8do, cmbotan, rcaüdl ftrtr¡!|rtr¡diffiado, hc¡d¡¡, d¡ffldl -
diffi!úI¡rcindo. ¡asga¡, rddi, -
riñ¡süoüo, qnit¿'lh .¡fútü r¡bl¡r¡¡¡
V. Pe¡fecto Goa du¡¡mis¡¡e dc t¡ voc¡l r¡dicrtügo, h¿r'¿t, lbuai ¿ü, 6D
Conpueoto: cogo, tcnrtir., obliga1 coégl oo¡crunrrango, ron pcz,. b€gi frrc¡¡¡¡
Conpuecto: pccfrirSo, -
har;c¡ pcfuol- pcrfrlgl, pcrfracuolego, kcJ, ltgr, lcctr¡E
Conpuestor: olllgo, rcnr'rir, colléci, collcctundellgo, chgk, iilc¿ delectum
Nótcarc: dillgo, .r¡4r. diter¡, ütectr¡miatellégo, comprc¡yila, iateüóri, i¡tellectu¡aeglégo, tugligít, aeglerir' negtecnrJémo, comprat, a-f, cnpn¡D
Conpueetor: rtdlno, _t.sc.tt4t. ¡cdémi, rcdenptutdirfmo, ilírimit, ürlni, -
dircmptuoNótt¡c: démo, qvil¿lt, dcüp.l dcoptum
rümo, tornor. run[4 rurDprunPf-o, reaí, prroapú, promptumvinco, vcrtcé¡. vici.
- ;icturn
reünquo, ileia¡ ¡¿lii¡4 relict¡¡nru-mpo, roilbGr. dpf ruptu¡¡édo, comqr. di- t!¡r¡fu¡do, lcrüEr. f0di fr¡r¡¡
Vl Pcrfcco ¡i¡ c¡nctcrl¡tic¡.c¡cüdo, fai¿¡, c¡c0d! r¡c, a¡oconcfdo, ecitar*, o¡¡é&pouidg, tpoder,arsq posedi, po¡c@ecccndo, cttccn/,a, icc.endi ¡cce¡luoiaceodo, j¡cc¡dí¿¡, i¡cmdi, lnccn¡unr¡ceado, túl¡, ¡¡cendi rlsearune?rceado. subí¡, consceodi. oonlcensuüdg{cndo, ilcfcnila, dcfeodi dcfea¡umoffeado, choc¿¡, offeoü. offen¡umcomprchcado. *sír, cooprehcndi, comprehconr¡rrprrlcado, rcptcnikt, rrpr.lhcadq rcprihcanrra
manclvt, poUur,Dinuo, ilímúnuit, Dioui, miniitumltatuo, cst,¡fxtir, rt¡tui, rtatiltum
Compucrtoc: oonratuo, con¡iüitr¡¡t, conctitui con¡titü¡¡¡
Compueetor: rbluo, bva¡, ¡blui. ¡blütunüluo, d¡clur, dflui,polluo,
¡c¡tituo. ¡cstíwl¡,auo, coE?l.tribuo, o¡ríb¡.Á¡,n¡o, prccípítusc, rui,
Conpueatoa: dinro, ileo;rui¡, din¡i, ür{lh¡Dobn¡o, carürir, obn¡i,acr¡o, ogrlzot, act¡i,ü8r¡o, &rtstt:l. erguicnDgnro, attz, & cr,tt'c¡do, congrul
ÉíJet,
¡chus¿¡,rdnuo (rnnuo). corucndt, ¡¡aul¡puo, csanplt, rpul, p[tm
Coopuerto: ¡?!puo, dcsptccüt, ¡¿tpu¡rolvo, tolt¿:¡,volvo. i/r¡¡ ru¡¿t¿lt+
U. Pcrfeco c¡ ¡i¡
crsbnguo, ct*htgult, cr¡dnd' tsd¡ctuDürtiaguo, ili*íngult, üetinr! di¡tiocunttn¡o, coÑll.Éi. Ún¡¡i, Gn¡cturDunguo, [a,gír, unri. uactumfuo, flui¡, flu¡r'vivo, v,vír, viri, YictuD
C) Verbo¡ co <o. Soa toc llanado¡ wrboc incoh¿t¡uos (d€ incohare, comenzorl,crpreiando (originariameote por lo menor) el priocipio de una accióo. Soo vcrbo¡ dcri'v¡dor dc otror vcrbo¡ o de adjetivol.
Detuo,rbuuo,
mar¡l¡bnr¡l
¡olvü ¡l0trnvolt4 volüo¡o
r52 GRAMATICA DE IA LENGTJA IAIINA
L Derivadoe de verboc ompler i¡usitadoa.posso, pcdir, poporcidisco, apr.n¿c¡, didldpasco, cpearb¡, pad, F úmcretco, cÍccer, crévi, crft¡moonsucroo, &ostumbta:rsc, consuévi,flureEco, ilesconsot, quievi, quitüredolerco, qccc¡, d"lEr{obeolesco, cnxcjccct, obsolari,oo¡co, conocct, ¡r6vü !otu[
n. Derivado¡ dc rimpler r¡ado¡:
invetera¡co (iovetero).concupieco (cupio),obdormisco (dormio),.cisco (ocio),cflore¡co (floreo),perborrecco (horreo),consenesoo (reneo),conticecco (taceo),e¡time¡co (timeo).convate¡co (valeo).coaleco (alo),ingemirco (gemo),contremisco (tremo),e¡ardesco (ardeo),revivi¡co (vivo),
m lacohativo¡ derívado¡ da adicdvor.percrebecco (crcber),obdure¡co (duruc).Eatur€sco (meturw),obEutesco (mutur),obeurdecco (eurdua),cva¡esco (v¡¡u¡),iagrancoco (grevi¡),
Compueatoa: igaorco,agno8oo,cognosco,
D) Deponentctfuagor,queror¡loquor,
labor,amptector,aitor,utor,
pailotut, lgnOvi,rccotoce\ ¡gnóvr,con,ocer. cog¡óvi
cteJccct,ilcsca¡ co¡ arilo¡,oilormccctte,ilccídí¡,florcccr,csttcficcctta,cr|cjccct,calhrn,taítct,¡cporrcftc,úftaigtL¡.gcmit,urrr}l4t,ínflamarcc,rcviví¡,
hzr'cwc frcanatc,adutccc¡sc,m¿d;uro¡c¡nutd¿cc¡,cttsorilecct,ilcwo¡ccctsc,hucttc más pesailo
tequor, sagt,jt,fruor, gozot ilc,
Compueeto: pcrfnror. goz,at hasu cl fí¡ perfn¡ch[ lum
ilercmpcña.qucia¡sc,húh¡,
rcsbabt,abruta¡esf onarce,ut 4f,
fr¡nctu¡ ¡ur¡queÚrr! rualocutu¡ ¡um!€cuüut tümfruitu¡ ¡u¡¡
lapeur rumamplerur rumairu¡ (nisua) sunu8u8 8UmgreSEu! ü¡Dpagut tr¡D
gradtor, anda¡,p¡üior, sutrít,
PERFECTOS Y SUPINOS 153
Compucrto: PcrPetior, topottllr, FrDe!!u' n¡D-
orio¡, -
lcuotltoÍtc. orlur r¡a
morior, rnorí¡, nortur¡t nln
-dipi."bt,
dquirt. edcPtur rum
crplrgiecor dcspctturlq crPerrectuE Úr¡m
comminiacor. lmogíwt, oommenruE tum
ranci¡cor. ibtílrrr, nanctur (nactuo) rul
lglótunegnlonognltuo
hvcter¡vlconcupiviobdormivlrcivi¿ffloruiperhomrlconsenuioontiq¡I.¡tinuicoovaluicoaluiingemuicontremuJc¡arai¡tvid
pcrcrcbulobduruimaturuiobmutr¡lob¡urdulcsanui
naScor'oblivi¡cor'paclTr,pronc[cor,ulci¡cor,ira¡cor,vcccort
Nóten¡¿:dcwrtort¡?\t?rlotr6do,
fwe\olvtdat,hcct t¡t túqpottt¡,9dn$gf&lrriÜrsa,.limcn|llrrr ¿tq
ilc¡,lubrrcItolvcf,c.ntn.
obl¡tu¡ ¡umpactr¡! tutD (PePigi)profectur ruoultu¡ ¡un
dewrd (actfvo)r¿ecrti (activo)fn¡. .urn (rcmidcponcrtr)
Conlugoción m¡xlo
L Pedc¡¡o a qL
cr¡pio, ilctctt, - GuP-fvq ttrPftt¡Úrapio, utrrt úo1 rPivl
IL Pcrfeco c¡ .oL
rapio, arr.fua rtPr¡I' nPtu¡
Compuesto!: ü1injo, tqra r. dir¡Put . {i¡cPtt¡úcripio, a¡ron,cttt. c¡iPui aGaD:Ú
trL Perfecto c¡ ¡i.car, ooltepcdt coüPech¡llrcducl¡. ¡llex4 illectr¡nürur fua¡. &. etic{ didtr¡otal,tÁ¡¡ qt¡.dr qu.¡r¡ú
Conpuertor: conct¡tio' go!pc*, @ncurai, GoDGUlau¡o- percutio, Solpca¡ percurai, ¡tcrcr¡lsr¡E
w. P¿rfccto coo rcdupücecióup¿rio, ü¡ t h* P.P.dr P.lü¡D
V. Perfecto coo ala¡gamiento de l¡ voc¡l radic¡Lclpio, trcl'lnot. a¿Pi crPtu¡l
Conpueltor: eccipio, ¡ccibi¡, rcépi, rao?Ptr¡n- decjpio, c¡gaí:'zrt.
- decépi'
- dcccptun
incipío, colnctl:rÁlr. b"épl' laceptunfác¡;, huc¡, fe.i' f¡ctu¡¡
C.ompueator ht rfdo, fiatr',t, hü?rfé¡i, iatcrfcctuD- ¿f6cio, Ptodrcít, cfféci, cffectr¡o
perficio, -uúa4 Perféct Perfectun
i¡do, lctuan, iDctr i.ctt¡n
cooepicio,illieio,ücio,quatio,
r54 GRAMÁTICA DE IA LENGI,'A IATI}IA
Compueeto: ebicio, rcchort1 ¡biGci, ¡biect¡¡fódio. &úar. f6di úE¡ltfügio, hrlr,. ft8j¡
Guorfo Goniugoclón
t. Pcrhoo ¡o *lrudlotudlo, .t|, .Eüyt(A.f h¡cc! le neyorle dc lor vcrbo¡ dc e¡te
¡udtu¡r dc e¡te coofugrcióo)&Dd¡v¡, raultorepclio, ctú,qrt&.
IL Perfecto G¡ {irpcrio, M,operiq cn¡ic..rJt,ra¡io, &Itú,
Conpucrto: dcriüo, fu¡ ácb ahc ih, dcrfld
m Perfeco co d.a¡cpb,raacio,viaciqroiciq,fulcio,lcfcrcíq¡a¡cio,haurio,lCoti,O,
IV. Perfccto coa datg¡ni3¡¡6 dc le vocal r¡dic¡tvé¡iot
V. ¡latiguo¡ pcrfccot rcdupücador.rcperio, cnco¡tttar..comperio, arúortf, 8.
VL Sin pcrfeco ai nrpiao:
;nyio, Errcr ¿¡pcfufcrio, tol¡rrr
¡NDICE
ccmú, rlcp{|lltclord/.. o¡-fr
cttailgnar, ri¡¡¡,etwolvct,tostcn¿\t. fr|ri,rcllaut, dct¡ttcnatilllt, rcúatnst, hild,&rúi, a¿
¡pcftuDoPcrtuo
||4coüaürccut¡vi¡ctr¡u¡oicuofultr¡orcfara¡o|artuEhar¡¡n¡¡lcintuE
v|tf¡att!
¡ctrcftr¡DGOrD¡rGrtu¡!
blr¡dlnr ml¿rgitn ar¡rloc¡tin¡ a¡¡¡moütu¡ ¡¡mPartih¡r lufpoüinrr run¡ortitu¡ ¡uncrlreril¡¡ ¡r¡¡oDPertur n¡úoü¡¡a ftnAE¡¡' EI¡arE¡I|a r¡D
r¡lcruqoperu!.¡lul
vé¡i,
r.pp&ücoopéri,
VU. Dcponcatcrbhodior,lergior,DCotiOr,nolior,¡nrtior,Poti'or,ortior,crperior,opperior,ordior,netior,lr.cltior.
Wgo,ptodigalr,,mñ¿
',touel.Dottlt,qodcr'afic ilc,wfteeL4b.riÍtcrt0d¡,6pcra.qmpcrs.ncilit,lr'cnd,r,
rli
l
l
INDICE
GeN¡nlrrpepEs .
MORFOLOGIA
Partes de la Oración. Accidentes.Er No[¡snE. Primera DeclinaciónSegunda DeclinaciónTercera Declinación
> > Temas en consonante.> )) Temas en -j .)' > Particularidades. Géneros.
Cuarta Declinación.Quinta DeclinaciónEr ep¡errvo. Adjetivos de tres terminaciones.Adjetivos de dos terminaciones.Adjetivos de una terminaciónGrados de significación de los adjetivosEl Comparativo.El Superlativo.Comparativos y Superlativos irregulares.Los Nuunn¡rEs.Los pnoNo[,rsREs.Pronombres personalesPosesivos.Demostrativos.Relativos.Interrogativos.IndefinidosEtvnnso.General idades. . . . : . .El verbo sum.Primera ConjugaciónSegunda ConjugaciónTercera Conjugación. 1.". tipo
> > 2." tipo (Conjugación mixta)Cuarta ConjugaciónFormas contractasLaYoz Pasiva. Generalidades .> ) , Primera Conjugación. 66> ) , Segunda Conjugación. ó8D )) ' Tercera Conjugación. 1.". tipo. 70
Págs
5
89
t2t5t6t8l92l232425262829303l32373738394244454852545ó58ó06264ó5
158 INDICE
Ia,Yoz Pasiva. Tercera Conjugación.2." tipo (Conj. mixta). . . . .> ) " CuartaConjugación
La oración pasiva. Inversión de Oraciones. El impersonal.Voz DeponenteVerbos irregulares. Possum y prosum.Vola, nolo, malo. .Fero. .h. . .Fío. . .Eda. .Verbos defectivos.La Conjugación perifrástica .Er rovsP.BroL¡, pnnposrcrón.L¡, cox¡uNcróN.INEn¡pccrorq¡s.
ELEMENTOS DE SINTAXIS
La Oración y sus partesLa Oración simple.Concordancia.Uso de los Casos. El Nominativo
)) n > )r El Acusativo>>D)
>)))>
El Genitivo.El Dativo.
> > )) )) El Ablativo. . . . :El verbo. Voces. Modos. TiemposLa Oración bompuesta. Coordinación y yuxtaposición.La Subordinación.Oraciones completivasOraciones de relativo.Oraciones adverbiales o circunstanciales .Formas nominales del verbo.Estilo directo e indirecto. Atracción modal.La Concordancia de los tiempos.
ApÉ,Norcn L EI Calendario nonumo. Pesos, medidas, monedas. AbreviraturasApÉ,t{orce II. Clasificación de los verbos más importantes segim la
formación del perfecto y supino
Págs
72747677808284889092929497
10310ó109
It7t19t2rt23125128129130134135138140t4l
142
t45
113t14115t16