GRAČANIČKI GLASNIK ' :.:~·.i>., PROŠLOST

novnim organizacijama udruženog rada (OOUR-a): Zdravstvene službe u Gračani­ci, Zdravstvena stanica Bosansko Petrovo Selo i Radna zajednica zajedničkih službi. Radna organizacija Dom zdravlja «25. maj» registrovana je 2.11.1976. godine kod Okružnog privrednog suda Tuzla pod br U/I 389/76.

U periodu od 1979. do 1982. godine sredstva za zdravstvenu zaštitu imala su prosječnu godišnju stopu rasta od 36%. Bio je to izrazito visok porast koji je bio u potpunom neskladu sa materijalnim mo­gućnostima gračaničke opštine. Izvori sred­stava za finansiranje zdravstvene zaštite stanovništva opštine Gračanica na dugu stazu bili su, dakle, jako nepovoljni, a posebno njihova struktura:

r.br Izvor prihoda

štini Gračanica bila je znatno veća od prosjeka kako tuzlanske regije, tako i prosjeka Bosne i Hercegovine: u 1979. go­dini za 57% u odnosu na regiju Tuzla i 19, 7% u odnosu na prosjek BiH, u 1980. godini za 69% u odnosu na regiju i 30% u odnosu na BiH, u 1981. godini za 75% u odnosu na regiju i 35% u odnosu na BiH i 1982. god­ine čak za 87% više u odnosu na regiju i 47% u odnosu na BiH.46 To je imalo za posl­jedicu ne samo dinamičan, ali i neplanski razvoj zdravstva, već i neracionalno trošen­je i neracionalno organizovanje zdravstva na opštini koje nije imalo realno pokriće u domaćim privrednim resursima. Na vrlo malom prostoru (u Gračanici i Bosanskom Petrovom Selu) došlo je do dupliranja ka­paciteta, kadrovi i opreme, te do trošenja

1979 1980 1981 1982 % % % %

Osnovna zajednica zdravstv. zaštite Gračanica (sredstva s 12 16 7 23 područja opštine Gračanica)

2 Sredstva od izvršenih usluga osiguranicima s drugih područja, 58 51 60 47

SIZ-a (izvan opštine)

3

4

5

Sredstva od građana (participacija i drugo) 4 8 7 7

Sredstva za lijekove

Svega

Podaci iz prethodne tabele pokazuju da je preko 50% sredstava za redovnu djelat­nost Doma zdravlja dolazilo iz takozvanih «Stranih zavoda», odnosno fondova zdravstvenog osiguranja, pretežno iz Hr­vatske i Slovenije. Od njih su se naplaćivale usluge liječenja članova porodica onih rad­nika koji su radili u tamošnjim preduzeći­ma. Usluge su fakturisane po njihovim, mnogo višim cijenama od domaćih. Zato je učešće tih «finansijera» u strukturi pri­hoda Doma zdravlja bilo izuzetno visoko. Na tim izvorima, međutim, nije bilo mo­guće zasnivati dugoročnu strategiju razvo­ja zdravstva. Potrošnja takozvanog zdravstvenog dinara po stanovniku na op-

24 19 19 17

100 100 100 100

sredstava mimo stvarnih materijalnih mo­gućnosti društva, odnosno privrede. Što se tiče Doma zdravlja u Gračanci, radilo se o prevelikom broju zaposlenih, «preorgani­zovanosti» pojedinih službi naročito nem­edicinskih, ali i konzultativno-specijalis­tičkih - takozvane sfere sekundarne zaštite, koja nije ni bila «U opsu posla» domova zdravlja.

Stoga nije ni čudo što su tadašnji mjero­davni politički faktori počeli ubrzano tražiti one modele organizovanja zdravst­va koji će biti primjereni materijalnim mogućnostima društva koje je već ulazilo u dugotrajnu privrednu i društvenu stag­naciju i krizu.

46 Idejne osnove samoupravnog organizovanja zdravstva na opštini Gračanica, prijedlog, Gračanica, jula 1983. godine, Arhiv Doma zdravlja.

80

PROŠLOST ~ ·~~ GRAČANIČKI GLASNI

Početkom 1983. godine, preduzimaju se konkretne mjere za smanjenje i kresan­je takozvane opšte i zajedničke potrošnje, u oblasti zdravstva posebno. Uslijedili su prvo politički zahtjevi, a potom i konkret­ne mjere. Pod snažnim pritiskom poli­tičkog faktora, hitno se ukidaju nepotrebne i preskupe strukture osnovnih organizaci­ja udruženog rada i umjesto njih ponovo se formira jedinstvena organizacija zdravst­va na opštini, Dom zdravlja sa radnim je­dinicama u Gračanici i Bosanskom Petro­vom Selu. Iako je zadržano gotovo isto stan­je u pogledu nivoa zdravstvene zaštite, ova reorganizacija, a posebno ukidanje os­novne organizacije izazvalo je veliko neza­dovoljstvo na području Bosanskog Petro­vog Sela, koje je poprimilo i ozbiljne poli­tičke dimenzije, pozive na pobune itd.

Obje radne jedinice zadržale su skoro iste one medicinske službe koje su imale u ranijem pravnom statusu (OOUR-a). Bile su standardno opremljene i organizovane, s tim što je Radna jedinica u Gračanici imala srazmjerno veći broj izvršilaca. Radile su sljedeće službe: služba opšte medicine, služba za zdravstvenu zaštitu žena i trud­nica, služba za zdravstvenu zaštitu djece i omladine, služba za zdravstvenu zaštitu rad­nika, služba za zaštitu od plućnih bolesti i tuberkuloze, služba za higijensko-epidemi­ološku zdravstvenu zaštitu, služba za labo­ratorijsko-dijagnostičke analize, polivalent­na patronažna služba i hitna medicinska pomoć (u Gračanici). Gravitirajuće po­dručje Radne jedinice u Gračanici imalo je oko 40.000 stanovnika i obuhvatalo sl­jedeća naselja: Gračanica, Malešići, Lukav­ica, D. i G. Skipovac, Babići, Škahovica, Soko, Vranovići, Doborovci, Džakule, Prije­ko Brdo, D. i G. Lohinja, Pribava, Karano­vac, Sočkovac, Boljanić, Lendići i Stjepan Polje. Ova radna jedinica «pokrivala» je i

najveći broj privrednih firmi na opštini. Gravitirajuće područje Radne jedinice Bosansko Petrovo Selo imalo je oko 15.500 stanovnika i obuhvatalo sljedeća sela: Bosansko Petrovo Selo, D. i G. Orahovica, Miričina, Rašljeva, Porječina i Kakmuž. «Pokrivala» je i nekoliko privrednih firmi na tom području. U toj organizacionoj šemi funkcionisala je i Radna jedinica zajed­ničkih poslova sa 93 izvršioca: čišćenje, spremanje hrane, održavanje objekata, vozači i automehaničari, loženje, zatim računovodstvo i finansije, personalni i pravni poslovi itd. U sve tri radne jedinice, početkom 1983. godine bilo je 188 izvrši­laca raznih profila.

lzgradnia i proširenie obiekata Doma zdravlia

Ubrzanim razvojem zdravstvene zaštite na opštini, postojeći objekat Doma zdravl­ja, izgrađen 1938. godine, postajao je neus­lovan i pretijesan za sve veći broj zdravstvenih službi koje su se formirale u okviru ove medicinske institucije. Deseto­godišnji plan razvoja zdravstvene mreže na području opštine Opštinski narodni odbor usvojio je 23.10.1958. godine. Uz ostalo, tim je programom bila predviđena dogradnja Doma zdravlja i otvaranje zdravstvenih ambulanti u još nekoliko većih sela na po­dručju opštine.47 Dogradnja Doma zdravl­ja izvršena je tokom 1970. godine. Nakon dogradnje, ova zdravstvena institucija ima­la je na raspolaganju 2810 kvadratnih met­ara radnog prostora.

Početkom 1969. godine osnovan je Republički fond za kreditiranje investicija u oblasti zdravstva48 , iz kojeg će se, u peri­odu od 1969. do 1974. godine, finansirati krupni zdravstveni projekti kao i manji programi iz te oblasti širom Bosne i Her-

47 Zapisnik sa sjednice Narodnog odbora opštine Gračanica od 23. 10.1958. godine, Regionalni histor­ijski arhiv Tuzla, Fond N00/58 48 •Službeni list SR BiH• br. 36/69

81

GRAČANIČKI GLASNIK - .::'$:~ PROŠLOST

cegovine.Fondjeučestvovao -.,.,.-,-------------.,,--..,--.,.,....,--'·br. Namjena prostorija BroJ Vellelna

u izgradnji, dogradnji i rekon- ------...--~---- ____ P••_•_10

_•_11• __ •_m_k•_·

k Prostorije ~adne zajednice

stru ciji 19 bolnica, 46 domo- za jedničkih sl u žbi, hlgl)onsko-ep id e m io loške zaštilo i labo ralo r lja

va zdravlja, 28 zdravstvenih

3

Obje k a t am bulantno-po li kll n fćke i dis p a n ze rsko namje n e

Pros to r 10 sek lorsklh ambu lan ll

Gradska apoleka

Prostor za tehničko o soblje

O bje kat a m b u lan tno-d is pa n ze rske namjene u B P. Selu

Gara žni p rostor u Gra čanlci

Ga ra ž ni p rosto r u B osa n skom Petrovom Selu

Ukupno

1 5 297 ,57

88 1492 ,8 5

43 634 ,5

13 5 ,0 0

14 342 ,90

42 835

144

11 o

3992

stanica, 32 sektorske ambu­lante, 11 apoteka itd.49 U pro­gramu Fonda našao se i Dom zdravlja Gračanica. Tokom 1972. godine izgrađena je nova zgrada za hitnu pomoć, prostorije za savremenu labo­ratoriju kao i prostor za upra- ---------------------vu Doma zdravlja. Adaptiran je i proširen Raspoloživi prostor nije odgovarao sve prostor stacionara za interne bolesti većim zahtjevima za boljom i efikasnijom dograđene prostorije za rentgensk~ zdravstvenom zaštitom stanovništva. Nije službu, zatim dispanzer za žene, uređena zadovoljavao ni funkcionalno, ni po struk­zubna i đačka ambulanta, te odjeljenje za turi i broju zaposlenih savremenim higijen­djecu. Riješeno je pitanje kotlovnice i u sve sko-tehničkim zahtjevima primjerenim in­objekte i poslovne prostore uvedeno cen- stituciji savremenog Doma zdravlja. Bez tralno grijanje. U potpunosti je uređen oko- izgradnje novog prostora nije se moglo liš Doma zdravlja, izgrađeni su pristupni govoriti o daljem proširenju i razvoju ove putevi, asfaltirano dvorište i parking pros- djelatnosti. tor. Izgradnjom i adaptacijom ovih objeka- Konkretni koraci učinjeni su na sa­ta, te nabavkom nove opreme i inventara, mom početku realizacije Srednjoročnog stvoreni su mnogo bolji uslovi za funkcion- plana razvoja Doma zdravlja za 1981-1985. isanje dvadesetak različitih službi u okvi- godinu, kojim je planirana izgradnja ambu­ru Doma zdravlja, te dalji razvoj zdravstva lantno-polikliničkog centra i značajno pro­na području opštine Gračanica. širenje (skoro za duplu) poslovnog pros-

u 1973. godini izvršena je dogradnja tora. Još u toku 1980. godine izvršeni su još jednog sprata na objekat Zdravstvene zemljani i jedan dio betonskih radova, a stanice u Bosanskom Petrovom Selu tako 1981. nastavljeni i ostali građevinski, insta­da je poslovni prostor u toj ustanovi uvećan laterski i drugi završni radovi na objektu. za dva puta. U toku 1982. godine već je bila završena

izgradnja dispanzersko-dijagnostičkog cen­Do 1974. godine zdravstvene ambulan- tra u Domu zdravlja. Kasnije će uslijediti

te otvorene su u sljedećim selima: Lukavi- njegovo opremanje. ci, Boljaniću i Doborovcima, zatim u Stjepan Polju, Malešićima, Sokolu, U ovom periodu značajna ulaganja iz­Džakulama, Gornjoj i Donjoj Orahovi ci i vršena su i na objektima Zdravstvene stan-Miričini. ice u Bosanskom Petrovom Selu.

Krajem 1980. godine Dom zdravlja je raspolagao sa 3.992 kvadratna metra rad­nog prostora. Veličinu i namjenu tog pros­tora pokazuje sljedeća tabela:

Izgradnjom novog objekta u Gračani­ci i proširenjem postojećih objekata Zdravstevne stanice u Bosanskom Petro­vom Selu, Dom zdravlja je dobio još 2150

49.~. PokraJč!ć, Historijski osvrt na kapacitete razvoja mreže i kadrova zdravstvenih radnih organiza­ci;a u SR BIH (1945-1975), Zbornik radova I kongresa ljekara BiH, Tom JI, str. 42.

82

PROŠLOST

kvadratnih metara novog radnog prostora. Nakon završetka ove investicije Dom zdrav­lja je raspolagao sa ukupno 6142 kvadrat­na metra, odnosno 21 kvadratni metar po jednom zaposlenom.50 Dom zdravlja je ra­s po lagao sa 6.048 kvadratnih metara poslovnog prostora, od čega je Radnoj je­dinici u Gračanici pripadalo 4.848, a Rad­noj jedinici u Bosanskom Petrovom Selu 1.200 kvadratnih metara. Gračaničko zdravstvo je dobilo izvanredno povoljne us­i ove za rad, a pacijenti mogućnost da lakše i brže dođu do adekvatne zdravstvene zaš­tite. Sredstva za ove investicije najvećim dijelom, obezbijeđena su iz takozvanih fon­dova solidarnosti (udružena sredstva gračaničke privrede, zatim iz kredita i drugih izvora. Opština je kasnije preuzela otplatu anuiteta i kredita koji su uloženi u izgradnju tog objekta.51 Izgradnjom ovih objekata u Gačanici u Bosanskom Petro­vom Selu riješeni su uslovi rada mnogih ambulantno-dispanzerskih službi po higijensko-tehničkim zahtjevima. Izgrađe­ni prostor zadovoljavao je potrebe gračaničkog zdravstva «na duge staze»

Organi:zaciia i ra:zvoi :zdravstvenih službi

U burnom razdoblju od 1945. do 1952. godine izvršena je konsolidacija novog sistema i nove vlasti (obnova, radne akcije, obračun sa IB, otkupi, raspuštanje seljačkih radnih zadruga, prva liberalizacija, •fabrike radnicima»). Razvoj zdravstvene zaštite u Gračani ci od 1945. godine, pa nadalje može se podijeliti u nekoliko faza - od zdravstvene ambulante pri Komandi mjes­ta, opštinske i sreske ambulante, pa do ot­varanja Doma zdravlja i razuđenosti nje­govih službi u kasnijim fazama razvoja. Do 1952. godine zdravstvena ombulanta u

',, GRAČANIČKI GLASNI

Gračanici bila je takozvanog opšteg tipa, radila je sa dva ljekara i nekoliko bolničara koji su najviše bili angažovani na velikim higijensko-epidemiološkim akcijama i sani­ranju posljedica rata.

Nakon otvaranja Doma zdravlja, poslije 1953. godine, pored opšte ambulante, u njegovom sastavu radilo je manje odjeljen­je za porodilje i stacionar sa 12 kreveta. Bila je organizovana i posebna ambulanta za željezničare u kojoj su dva puta sedmično ordinirali željeznički ljekari. U okviru Doma zdravlja, od jeseni 1992. godine, otvorena je i Zubna ambulanta. Prvi zubar­dentista u toj ambulanti bila je Subhija Čokić iz Tuzle, a prvi asistent Emina Sulej­manović, kasnije udata Duraković. Zbog nedostatka prostora u Domu zdravlja, u proljeće 1953. godine ambulanta je presel­jena u centar grada, u prizemlje stare zgrade koja se nekada nalazila ispred Os­man-kapetanove medrese, sada zelena pov­ršina (Softinski mutvak)

Počeo se efikasnije ostvarivati i kon­cept primarne zdravstvene zaštite seoskog stanovništva. Ljekari Doma zdravlja sve češće su odlazili na sela, vršili preglede raznih populacija stanovništva, posebno djece i omladine. Pošto još uvijek nisu bili izgrađeni adekvatni prostori za ambulan­te, pregledi su vršeni u školskim objekti­ma, učionicama, počesto i u mektebima. Prve zdravstvene ambulante u posebnim zgradama otvorene su Brijesnici i Bosan­skom Petrovom Selu.

Ambulanta u Bosanskom Petrovom Selu proradila je 1950. godine u krugu Rud­nika i separacije azbesta - kao ambulanta zatvorenog tipa - samo za radnike pomenute firme i članove njihovih obite!-

50 Analiza mogućnosti daljeg razvoja Doma zdravija •25. maj• Gračanica u periodu 1981·1985. godi­na, strana 2. i 3, posebna arhiva Doma zdravija Gračanica 51 Srednjoročni plan razvoja Doma zdravija •24. maj• Gračanica za period 1981-1985. godina, str. 3. i 4, posebna arhiva Doma zdravija

83

GRAČANIČKI GLASNIK ~'_.;'Jl PROŠLOST

ji. Nešto kasnije postaje ambulanta otvorenog tipa i zvanično se otvara u jesen 1952. godine. Za potrebe te ambulante adaptirane su prostorije samačkog hotela koje su koristili radnici i stručnjaci Rudni­ka i separacije azbesta. Prvi bolničar na stal­nom radu u ovoj ambulanti bio je Luka Mišanović iz Bosanskog Petrovog Sela. U ovu ambulantu ljekari iz Gračanice u počet­ku su dolazili dva puta sedmično, a kasnije i češće, zavisno od potrebe.

Poslije 1955. godine ambulanta je premještena u posebnu zgrada u samom centru sela. Odmah zatim počinju pripreme za izgradnju posebnog objekta, namjenski za ambulantu, na njenoj sadašn­joj lokaciji. U novoizgrađeni i savremeno opremljeni objekat ambulanta se preselila tokom 1958. godine. Prvi ljekar na staln­om radu u toj ambulanti bio je dr. I van Sre­tin, koji je došao u Bosansko Petrovo Selo krajem 1957. ili početkom 1958. godine. Za prvog upravnika ambulante, nakon njenog preseljenja u novi objekat, imenovan je dr. Adam Špis. Ubrzo zatim dolazi doktorica VeraJovanović, a 1959. i dr. Avdo Prohić, koji će kraće vrijeme biti i upravnik te ambulante. Poslije odlaska dr. Prohića, u p­ravnici Zdravstvene stanice u Bosanskom Petrovom Selu bili su: dr. Vladimir Kovačević, dr. Vilko Žapčić, dr. Tomo Ko­bija i dr. Mišo Gašić, koji je bio stipendista te zdravstvene ustanove.

U toku 1950. godine proradila je zdravstvena ambulanta u Brijesnici - za područje tadašnjeg mjesnog narodnog odbora Brijesnica koje je obuhvatao neko­liko većih sela zapadno od Gračanice. U ovoj ambulanti svakodnevno je radio jedan bolničar, dok je ljekar dolazio jednom ned­jeljno O radu te ambulante, nažalost, nema nekih detaljnijih podataka.

U kasnijim fazama razvoja kompletna zdravstvena djelatnost na području opštine organizovana je posredstvom ili u okviru Doma zdravlja u Gračanici i Zdravstvene stanice u Bosanskom Petrovom Selu. Sve

84

do 1974. godine ove dvije institucije poslov­ale kao dvije samostalne ustanove. Osnov­na orijentacija u njihovom radu bila je usmjerena u pravcu jačanja i razvijanja ambulantnih i specijalističkih službi i pre­ventive, dok je bolnička služba i teži sluča­jevi prenesena na bolnice u Tuzli i Dobo­ju, a stacionarno liječenje uglavnom se svodilo na lakše slučajeve i porodilje.

Sredinom šezdesetih, kao ustanova ambulantno-polikliničkog tipa, Dom zdrav­lja je imao sljedeće organizacione jedinice: ambulanta opšte prakse u Domu zdravlja, ambulante opšte prakse u Lukavici, Doborovcima, Boljaniću i Sokolu, dispan­zer za djecu sa savjetovalištem i odjeljen­jem za stacionarno liječenje (sa 12 kreveta i sobom za izolaciju), dispanzer za školsku djecu sa savjetovalištem, dispanzer za žene sa savjetovalištem i patronažom, antitu­berkulozni dispanzer sa patronažnom službom za kućno liječenje, specijalistička služba za uho grlo i nos, specijalistička in­ternistička služba, higijensko-epidemiološ­ko odjeljenje, klinički laboratorij, zubna ambulanta u Domu zdravlja, zubne terenske ambulante u Lukavici, Boljaniću, Sokolu i Doborovcima, zubno-tehnički laboratorij, rentgen kabinet, stacionar sa 20 kreveta, porodilište sa 20 kreveta, gradska apoteka sa laboratorijom, autopark sa četvora kola, tehnička služba, stanica za hitnu pomoć i savjetovalište za alkoholičare.

Higijensko-epidemiološka služba bila je angažovana na suzbijanju zaraznih bolesti kao što su trbušni tifus, pjegavi tifus, antraks, zarazna žutica, tuberkuloza (u toku 1965. otkriven 271 slučaj takvih oboljenja).

U Zdravstvenoj stanici Bosansko Petro­vo Selo radila je opšta, zubna i dječja am­bulanta. Na stalnom radu bio je jedan ljekar opšte prakse i jedan tehničar. Od 1966. godine u Stanici rade dva stalna i jedan ljekar na stažu. Ostali su dolazili po poseb­nom rasporedu, uglavnom iz Gračanice i Tuzle. Krajem 1983. godine u Domu zdrav­lja uspostavljeno je 13 organizacionih je-

PROŠLOST ~~11 •· GRAČANIČKI GLASNU

dinica: Opšta medicina i hitna pomoć, Zdravstvena zaštita djece i omladine, Zdravstvena zaštita žena, Djelatnost za plućne bolesti i TBC, Higijensko-epidemi­ološka zaštita, Zdravstvena zaštita radnika, Stomatologija, Laboratorijska dijagnostika, Rentgen dijagnostika, Konsultativno-speci­jalističke djelatnosti, Apoteka, Služba za unutrašnje bolesti i stacionari ( opšti, dječji, ginekološki i vanbolničko porodilište).

U zdravstvenoj stanici Bosansko Petro­vo Selo funkcionisale su sljedeće službe: Opšta zdravstvena zaštita, zdravstvena zaš­tita djece i omladine, zdravstvena zaštita žena, zdravstvena zaštita radnika, higijens­ko-epidemiološka zdravstvena zaštita, zdravstvena zaštita od plućnih bolesti i TBC, bolesti usta i zuba, hitna medicinska pomoć, laboratorijska dijagnostika, rent­gen dijagnostika, služba za unutrašnje bolesti, medicinsko snabdijevanje i konzu­ltativno-specijalistička zdravstvena zaštita.

Zdravstvene službe u Gračanici (kao osnovna organizacija) u svom sastavu su, pored navedenih organizacionih jedinica unutar Doma zdravlja, imale u svom sasta­vu Gradsku apoteku u Gračanici i apotekar­sku jedinicu u Bosanskom Petrovom Selu, te sektorske ambulante u Sokolu, Doborovcima, Džakulama, Malešićima, Lukavici, Stjepan Polju, Boljaniću, Donjem Skipovcu, zatim u Tvornici obuće «Fortu­na~ i Ciglani «Sočkovac», te đačku zubnu ambulantu u tadašnjem Srednjoškolskom centru u Gračanici. Zdravstvena stanica u Bosanskom Petrovom Selu (kao osnovna organizacija) imala je sektorske ambulan­te u Kakmužu, Miričini, Rašljevi, Donjoj i Gornjoj Orahovici.

U okviru organizacije Zdravstvene službe u Gračanici funkcionisali su i dijelovi sekundarne zdravstvene zaštite: internistička služba, stacionar i porodilište, dio radiološke i laboratorijske dijagnostike (sekundarnog nivoa), koje su opsluživale i pacijente s područja Zdravstvene stanice u Bosanskom Petrovom Selu.

Dom zdravlja je ostvarivao dobru i us­pješnu saradnju kako sa zdravstvenim or­ganizacijama i institucijama socijalnog osiguranja susjednih opština, tako i šire, pa čak i izvan Bosne i Hercegovine - naroči­

to u Hrvatskoj i Sloveniji, republikama bivše Jugoslavije u kojima je bilo najviše radnika - takozvanih porodičnih osiguran­ika sa područja opštine Gračanica.

Poslove apoteke u Gračanici još dugo poslije završetka Drugog svjetskog rata vodio je magistar Velimir Svećenski, koji je došao u Gračanicu poslije odlaska Viktora Kolmana i njegove tragične smrti na Ozrenu 1943. godine. Svećenski je zapam­ćen kao vrstan stručnjak, vrlo pristupačan i susretljiv prema građanima. Zahvaljujući njegovoj snalažljivosti, gračanička apoteka bila je dugo vremena poslije Drugog sv­jetskog rata najsnabdjevenija lijekovima u ovom kraju. U njoj su se snabdijevali pacijenti i iz nekoliko susjednih gradova. U vlastitoj laboratoriji, zajedno sa svojim pomoćnicima, Svećenski je spravljao lijek­ove koji su po svom kvalitetu bili pročuli nadaleko. Zahvaljujući takvom poslovanju, apoteka je ostvarivala značajne prihode, koji su bili osnova za izgradnju savremene zgrade apoteke u centru grada sa modern­om laboratorijom i ostalim pratećim pros­torima u prizemlju i stambenim prostorom naspratu.

Svećenski je bio krhkog i narušenog zdravlja, bio je težak srčani bolesnik. Umro je iznenada u jesen 1970. godine, a sahran­jen u svom rodnom mjestu, na osiječkom groblju.

Poslije smrti magistra Svećenskog, više od pola godine gračaničku apoteku vodio je njegov učenik Osman Kozarić kao labo­rant. Potom dolazi diplomirana apotekari­ca Anastazija Ćirić, koja je nakon kraćeg vremena otišla u Modriču. Potkraj 1971. godine na rad u gračaničku apoteku došao je penzionisani apotekar, magistar far­macije Samuel Elazar, ali se u Gračanici zadržao svega tri mjeseca. Apoteku pono-

85

RAČANIČKI GLASNIK ~~~'!-. PROŠLOST

vo preuzima Osman Kozarić, koji će je vodi­ti duže vremena sa dosta uspjeha i umješ­nosti - sve do dolaska mladih farmaceuta, stipendista Doma zdravlja u Gračanici. Tokom 1971. i 1972. godine radila je i apote­ka u Domu zdravlja, koju je vodila Zina Stojiljković - Puhalo. Ova apoteka prestaje sa radom nakon definitivne integracije Gradske apoteke i Doma zdravlja, poslije 1974. godine. Gradska apoteka od tada posluje kao organizaciona jedinica u okvi­ru osnovne organizacije, a potom i radne jedinice Zdravstvene službe u Gračanici sa potrebnim brojem farmaceuta i tehničara.

Obezbijeđeni uslovi rada i kadrovi (poslovni prostor, vozni park, medicinska oprema) bili su pretpostavka za uspješno ostvarivanje zdravstvene zaštite za čitavu populaciju od 54.311 stanovnika, koliko ih je tada bilo na opštini.

Pozitivan trend razvoja zdravstva na opštini ogledao se u sljedećem: uspješno poslovanje zdravstvenih organizacija (za 7 godina ni jedna nije poslovala sa gubit­kom), povećan je broj ljekara i ostalog med­icinskog osoblja, otvoreno je 7 novih sek­torskih ambulanti, te povećan broj izlaza­ka zdravstvenih radnika na teren, izgrađen je novi radni prostor u Gračanici i Bosan­skom Petrovom Selu, obezbijedena savre­mena medicinska oprema, ostvarena bolja motivacija za rad kod zaposlenih, bolji odnos prema pacijentu itd. Potpuno je sta­bilizovano stanje u čitavoj ovoj oblasti i ostvaren vidljiv napredak u svim njenim segmentima. Čak je došlo i do «preorgani­zovanja» nekih službi, dupliranja kapacite­ta, zatvaranja tadašnjih osnovnih organiza­cija u vlastite okvire itd.

Kadrovska osnova Doma zdravlia

Nakon odlaska doktorice Oberson, kra­jem 1945. godine, Sresku zdravstvenu am­bulantu u Gračanici sa dva priučena bolničara preuzeo je Dr. Predrag Đaković,

86

koji će ostati u Gračanici do 1952. godine. U periodu između 1946. i 1947. godine, u ovoj ambulanti radio je i neki Dr. Leman o kojem nema bližih podataka. Ova medicin­ska ekipa imala je vrlo težak zadatak: da organizuje i provede zdravstvenu zaštitu stanovništva na širokom prostoru tadašn­jeg gračaničkog sreza koji je, kao što je rečeno, bio ~pun poslijeratnih zaraza i boleština». Odmah nakon zvaničnog ot­varanja Doma zdravlja, u Gračanicu počin­ju dolaziti i prvi ljekari specijalisti iz Tuzle i Doboja koji su na licu mjesta obavljali specijalističke ljekarske preglede. Medu prvima su bili dr. Mustafa Šehović, speci­jalista za TBC, dr. Sijelski i dr. Salamon, ginekolog iz Tuzle, te dr. Milan Vajdić, in­ternista iz Doboja i dr.

Kako obezbjediti stručne i kvalitetne kadrove, posebno ljekare, u skladu sa naraslim zdravstvenim potrebama stanovništva, postavljalo se kao jedno od najtežih pitanja od osnivanja Doma zdravl­ja, pa sve do sredine šezdesetih, kada se kadrovska situacija dobrim dijelom normal­izuje. U početku dolaze mladi ljekari sa strane, koji se relativno kratko zadržavaju u Gračanici. Nakon obavljene stručne prakse i stjecanja staža, odlaze u veće cen­tre koji su im nudili bolje uslove i perspek­tivu. Stoga je nakon 1955. godine povede­na široka akcija stipendiranja đaka i stude­nata na medicinskim fakultetima i školama koja će biti od dalekosežnog značaja za dalji razvoj zdravstva na području gračaničke opštine. Fluktuacija kadrova bila je jako izražena sve dok nisu počeli pristizati prvi diplomirani liječnici, domaći kadrovi, sti­pendisti Doma zdravlja: dr. Reuf Mula­bećirović i dr. Miša Gašić (1964), rahm. Dr. Refik Hadžić (1965), dr. Abdulah Klokić (1967), dr. Rizah Delić (1968), rahm. Mus­tafa Beganović itd. U isto vrijeme stvaraju se bolji uslovi za rad ljekara, daju se znača­jne stimulacije, obezbjeđuju stanovi itd. Gračanički Dom zdravlja postaje privlačniji i za kadrove koji su dolazili iz drugih sredi-

PROŠLOST

na. Jedni su nakon desetak i više godina provedenih na radu u Gračanici iz raznoraznih razloga ipak odlazili «Za svo­jom sudbinom» (dr. Vera Jovanović, dr. Momčilo Bogičević, dr. Muhamed Mu­hamedagić), dok su drugi u Gračanici naš­li svoj «drugi zavičaj » , zasnovali svoje po­rodice i zauvijek ostali u ovom gradu ( dr. Anto Planjar, umro 1972. godine, dr. Mua­mer Mujčinagić, dr. Omer Čampara, dr. Dragoslav Pavlović itd).

U skladu sa razvojem zdravstvenih službi, povećavao se i broj zaposlenih ljeka­ra, vrsnih stručnjaka i humanista, kao i sred­nje stručnog medicinskog kadra i drugih profila, potrebnih za normalan rad u Domu zdravlja i stacionaru. Za potrebe specijalis­tičkih službi pojedini ljekari upućivani su na usavršavanje i specijalizaciju.52

L; . GRAČANIČKI GLASNI

Od 1972. do 1982. godine obim prima­rne zdravstvene zaštite na opštini znatno se proširuje, proširuju se i zdravstvene službe u Domu zdravlja, dolaze mladi kadrovi sa fakulteta, pretežno domaći lju­di koji mahom i ostaju u Gračanici. U ova­ko razvijenoj zdravstvenoj službi radilo je više mladih ljekara, vrsnih stručnjaka, specijalista, te ostalih medicinskih i drugih kadrova koji su unosili puno dinamike u radu i tražili efikasniji način organizovan­ja svakodnevnog rada putem radnih jedin­ica, odjeljenja itd.

Već 1976. godine medicinski fakultet završava mlađa generacija u kojoj su bili: Abdulkadir Šišić, Nevzeta Kapetančić i Izet Mašić. Za njima, 1978. godine, pristiže nova grupa mladih ljekara s područja opštine: Hamdija Ćerimagić, Predrag Radovanović, Jasminka Kurtagić, Mirjana Petković, zatim

Uspomena iz 1956. S lijeva na desno: Katica lvanišević, Radojka Nedeljković, Lejla Brkić, Ruža Kraljević, Aiša Fetahagić, Ramiza Zildžić, Nuna Mulajusufović i dr. Mirjana Stošić

52 Prvi specijalizant Doma zdravlja u Gračanici bio je dr. Anto Planjar, koji je specijalizirao internu medicinu. Radio je u Domu zdravlja od 1958. do svoje iznenadne smrti 1972. godine.

87

GRAČANIČKI GLASNIK :.:./Pv ... PROŠLOST

1979. - Dragan Lošić, Nenin Glušac, Advija Kovačević, 1980. godine - Nizama Helić i Mirka Tomković, a poslije 1980. još desetak mladih ljekara, od kojih većina i danas radi u Domu zdravlja i čini kadrovsku osnovu ove zdravstvene institucije.

Uporedo sa domaćim kadrovima, ovis­no od potrebe, te stvorenih stambenih i drugih uslova, dolaze i zapošljavaju se ljekari iz drugih sredina. Mnogi od njih i danas rade u ovoj instituciji koja nikada nije bila zatvorena za mlade, vrijedne i stručne medicinske kadrove.

Kadrovska struktura Doma zdravlja 1981. i 1982. godine:

r. Struktura

br.

Ljekari specijalisti

2 Ljekari na specijalizaciji

3 Ljekari opšte medicine

4 Stomatolozi specijalisti

5 Stomatolozi na specijalizaciji

6 Stomatolozi opšte prakse

7 Farmaceuti

8 Viši medicinski tehničari

9 Medicinski tehničari

10 Niže medicinsko osoblje

Svega medicinskih radnika

Nemedicinsko osoblje

Ukupno

1981 1982

9 11

6 6

14 16

6 7

6

4

6

6

120 129

14 14

181 197

99 96

280 293

Stručnom usavršavanju kadrova kon­stantno se poklanjala izuzetna pažnja. Sti­pendiranjem, kasnije stručnim usavršavan­jem putem seminara i specijalizacija, izvrše­no je kadrovska kompletiranje pojedinih

zdravstvenih službi i ostvaren vidan napre­dak u njihovom radu. Sredinom 1983. god­ine u Domu zdravlja radilo je 186 radnika medicinske struke i to: 15 ljekara opšte medicine, 2 ljekara specijalista opšte med­icine, 2 pedijatra, 2 specijalista medicine rada, 1 ginekolog, 1 pneumoftiziolog (za plućne bolesti), 1 epidemiolog, 1 rentgen­olog, 1 ljekar internista, 8 stomatologa, 1 ljekar specijalista ortodont, 7 diplomiranih farmaceuta. Na specijalizaciji ginekologije bila su trojica ljekara i po jedan na specijal­izaciji neuropsihijatrije, fizijatrije, pedijatr­ije i dječje stomatologije. Pored ljekara, radilo je 75 medicinskih tehničara, 26 akušerki 2 sanitarna tehničara, tri teh­ničara farmaceuta, 11 laborantskih teh­ničara, 8 zubnih tehničara i 8 zubnih asis­tenata. 53 Ovako strukturiran kadrovski potencijal u potpunosti je zadovoljavao tadašnje potrebe zdravstvenih službi Doma zdravlja sa kojima je mogao izvršiti sve planirane zadatke u oblasti primarne zdravstvene zaštite stanovništva.

Rukovodioci i direktori Doma zdravlja

Prvi direktor Doma zdravlja u Gračani­ci bio je dr. Husein Šerifović, koji je na dužnost liječnika u Sresku zdravstvenu ambulantu (u nekim dokumentima spom­inje se i kao sreska bolnica) došao 13.2.1952. godine. Stručni ispit položio je 29.3.1952. godine, a dva dana kasnije im­enovan za direktora Doma zdravlja.54 Do 1972. godine ova zdravstvena institucija promijenit će nekoliko direktora: dr. Vladislav Mlakar (od 1953. do kraja 1955),

53 Idejne osnove samoupravnog organtzovanja zdravstva na opštini Gračantca, prijedlog, Gračanica, jula 1983. godine, Arhiv Doma zdravlja. s< Dr. H11sei11 Šerlfović rode11fe 1918.godfneuljubinju.DiplomiraojenaMedicinskmfakultetu u Zagre­bu 20.12.1942 godine, a za/.fm se uključio 11 narodnooslobodilačku vojsku. Kao vojni ljekar od 15.5. do 4.11.1948. godine specijalizirao je unutrašnje bolesti u Zagrebu. Demobilisan je 20.3.1949. godine.

88

PROŠLOST - . - -: GRAČANIČKI GLASNI

Kompleks Doma zdravlja Gračanica -panorama

dr. Avdo Prohić (od kraja 1955. do kraja 1956.)55 , dr. Ibrahim Eminović (od kraja 1956. do 1958. godine)56 , dr. Momčilo Bogičević (od 1958. do 1966), dr. Ante Plan­jar (od 1966. do 1972). U «direktorskoj fotel­ji» najduže su se zadržali dr. Bogičević i dr. Planjar, koji imaju velike zasluge za dinamičan razvoj i konsolidaciju Doma zdravlja. Jedno vrijeme služio je kao očigledna ustanova tog tipa na području ex Jugoslavije.

Kad su se poslovi i službe u Domu zdravlja razvile do određenog stepena, postavljani su i pomoćnici direktora koji nisu morali biti medicinske struke. Oni su pomagali direktorima u organizacionim

poslovima i poslovima materijalnog obezb­jeđenja. Kako su direktori morali obavljati i redovne poslove ljekara, njihovi pomoćni­ci su «nosili» gotovo sve rukovodilačke op­erativne poslove «firme». Prvi pomoćnik direktora u Domu zdravlja bio je Ferid Os­manbegović, zatim Muhamed Sokolović, Nesib Džaferović, Jakub Muftić, Ćamil Naimkadić, Milenko Katanić itd.

Nakon usklađivanja organizacije zdravstva na opštini sa Zakonom o udruženom radu, krajem 1974. godine, na funkciju direktora Radne organizacije Doma zdravlja postavljen je dr. Avdo Klok­ić, za direktora osnovne organizacije u

55 Završetak Drugog svjetskog rata Dr. Avdo Prohtć dočekao je kao penzionisani liječnik. Ponovo se aktivirao početkom 1952. godine i dobio angažman u Sreskoj ambulanti, a zatim u Domu zdravlja u Gračanici. Na dužnost direktora Doma zdravlja imenovan je 28.12.1955. godine, da bi se na svoj zahtjev razriješio •direktorovanja• 15.11.1956. godine (Rješenje NOO Gračanica br. 7678/56, od 15.11.1956, Reglona/11/ historijski arhiv 7ilzla, Po1ul NOO Grtn<a11/i:t1za1956. got/11111). Kao ljekar 11 Domu zflrav­Jja radio je tlo 1959. godine, kada prelazi u opJt111sk11 zdra11stve1111 t1111(J11ltml11 11 Bostm.~kom Pctrrr 11om Selu, gdje je 11e/.Jo orljame obrwl:fao i du.inos/. upravnika. Bostmsko l'elrovo Selo 1wfmšta 1964. godine i odlazi na dužnost upravnika Doma zdravlja u Mrkonjić Gradu, gdje je konačno penzion­isan. Umro je u Gračanici 29.4.1974. godine. 56 Za upravnika Doma zdravlja Narodni odbor opštine Gračanica imenovao je dr. Eminovića odmah nakon razrješenja dr. Prohića 15.11.1956.

89

GRAČANIČKI GLASNIK · :~ ..

Graćanici dr. Reuf Mulabećirović, a za direktora u Bosanskom Petrovom Selu dr. Mišo Gajić. Kada su krajem 1975. godine ukinute pomenute dvije osnovne organiza­cije i ponovno uspostavljena jedinstvena Radna organizacija (bez OOUR-a) pod na­zivom Dom zdravlja •25. maj» Graćanica, na direktorsku funkciju izabran je dr. Reuf Mulabećirović. U novoj reorganizaciji na ćelo Zdravstvenih službi u Gračanici izab­ran je dr. Refik Hadžić, a u Zdravstvenoj stanici Bosanska Selo dr. Milenko Lukić. Nakon odlaska dr. Lukića na specijalizaci­ju, funkciju direktora preuzima dr. Predrag Radovanović.

U tom burnom vremenu •procvata udruženog rada» izvršeno je više person­alnih promjena u rukovodnoj ekipi novous­postavljenih zdravstvenih «firmi» na opšti­ni. U skladu sa proklamovanim principima «kolektivnog rada i rukovođenja», umjesto jednog direktora, od 1981. godine Radnom organizacijom Dom zdravlja rukovodi «kolektivni organ», koji se zvao poslovodni odbor. Prvi «kolektivni organ» startovao je u sljedećem sastavu: prof. Aleksandar Pop­ović, predsjednik, dr. Refik Hadžić, član i dr. Reuf Mulabećirović, član. Za direktore osnovnih organizacija imenovani su: u Graćanici dr. Živko Todorović, u Bosan­skom Petrovom Selu dr. Muamer Mujči­nagić, u Radnoj zajednici zajedničkih službi dipl. pravnica Milica Vuković. Polov­inom 1982. godine uslijedit će nove kadrovske promjene na čelu Doma zdravl­ja. Predsjedničku funkciju preuzima dr. Refik Hadžić, a u Poslovodni odbor ulaze dr. Milenko Lukić i Hajrudin Ćudić.

Nakon izvršene reorganizacije zdravst­va i stvaranja jedinstvene radne organiza­cije Doma zdravlja, 1983. godine, počinje period stabilnog razvoja ove djelatnosti na opštini. Poslije dinamićnog, povremeno i prebrzog tempa razvoj a zdravstva (u nekim periodima i iznad realnih mogućnosti društva) u ovom periodu zdravstvo Graćan­ice ulazi u mirniju i stabilniju fazu svog

90

PROŠLOST

razvoja. Budući da su bili riješeni kapitalni problemi prostora, kadrova kao i mnogi organizacioni problemi, bilo je moguće poćeti izgradnju unutrašnje stabilnosti ovog kolektiva. Dolazeći na ćelo Doma zdravlja polovinom 1983. godine, dr. Mua­mer Mujćinagić je upravo i inaugurisao tak­vu politiku na duge staze. Okrenuo se us­postavljanju bolje unutrašnje organizacije, discipline i štednje ... Osnovni ciljevi su bili: kadrovska jačanje i efikasnija organizacija i funkcionisanje zdravstvenih službi, mater­ijalna i finansijska stabilnost i nabavka savremenije medicinske i druge opreme za potrebe Doma zdravlja. Da bi se stvorili što povoljniji uslovi za odlazak pacijenata sa uputnicom Doma zdravlja na preglede i liječenje u zdravstvenim ustanovama u Tu­zli, posebno na dijalizu, nabavljen je speci­jalni autobus koji je donosio znatne uštede u zdravstvu, nabavljeni su novi rendgen aparati, nova sanitetska vozila itd. U istor­iji Doma Zdravlja Gračanica razdoblje od 1982. do 1992. godine bit će označeno kao razdoblje stabilnog razvoje te institucije.

III dio

Od ratne do opšte bolnice u Gračani ci

Dom zdravlja u ratu 1992-1995.

Dom zdravlja u Gračanici imao je rep­utaciju jedne od najboljih zdravstvenih ustanova iz oblasti primarne zdravstvene zaštite u Bosni i Hercegovini. Bio je medu prvim domovima zdravlja po razvijenosti svojih medicinskih •pogona», njihovoj opremljenosti i kadrovima. Gračanićko zdravstvo rat je prekinu o u jednom izuzet­no jakom razvojnom zamahu kao i mnoge druge djelatnosti na području ove opštine.

Da se nešto krupno iza brda valja, rad­nici Doma zdravlja primijetili su tek s pro­ljeća 1992. godine, komunicirajući sa kole­gama iz Zdravstvene stanice Bosanska Petrovo Selo koji su postajali rezervisani,

PROŠLOST .. ~. - •: GRAČANIČKI GLASNI

__-·_;Aa Posljedice granatiranja Doma zdravlja 25.5.1992. godine

zabrinuti, odsutni... Kako je nadolazilo pro- Najgore se, ipak desilo.

ljeće, ta se komunikacija sve viš · •tanjihb, bje omučnom granatiranju Gračan-da bi se u nekim slučajevima potpuno ice, 25.5.1992. godine, prvi na udaru bili prekidala ili svela na pritajenu ncupelji- su upravo ohjekti Doma zdravlja koji su u vost. Krajem aprila i početkom maja, mno- tom kao i u kasnijim napadima pretrpjeli gi zdravstveni radnici srpske nacional11os- vdika ošteć nja i devastacije. Stradao je i ti odlaze prvo na bolovanje, zatim na go- vozni park koji se nalazio u blizini objekta, dišnje odmore, a potom definitivno na- mnogo medicinske opreme, zalihe hrane, puštaju svoje stanove i svoja radna mjesta lij ekova itd . Uslijedila je evakuacija u Domu zdravlja. Već 10. maja 1992. god- najnužnije opreme i preostalog ljudstva u ine stiže obavijest iz Bosanskog Pecrovog odreuenc sektorske ambulante i na bezb­Sela da tamošnja Zdravstvena stanica nije jednije prostore u Grača!1ic~. Izvršeno !e više u sastavu Doma zdravlja i da vi neće hitno premještanje ugrozemh sektorskih izvršavati naloge iz Gračanice. Ililo je oči- ambulMtl: iz Donje Miričine u Gornju Mir­gledno da se priprema oluja od koje su i či.mi , iz Donje Orahovice u Gornju Ora­mnogi strahovali, nadajući se ipak da rata hovlcu, iz Stjepan Polja u mahale bliže neće biti. Za svaki slučaj, intenzivno se radi- Malešićima„. u suteren u stambenog bloka Jo na pribavljanju većih zaliha san itetskog •Grades•, a nešto kasnije u Doma kulture u materijala i lijekova iz Doboja, llanja Luke, GračanJci razmještena je Stanica hitne po­Tuzle i Beograda. U saradnji1 sa tadašnjim moć.i. Nakon prvih granatiranja i sukoba, opštinskim vlastima, a posebno u okviru 23. i 25. maja, u prostorijama Osnovne tadašnjeg Opštinskog štaba civilne zaštite, škol . u Sokolu organizovan je prihvat i razrađivani su i neki planovi o izmještanju obrada na jtežih ranjenika, koji su odatle i evakuaciji ratnih rezervi i osoblja na od1·e- otpremani u Tuzlu. U tim istim prostorija­dene bezbjednije lokacije iako su mnogi još uvijek vjerovali da neće doći do najgoreg.

91

ma organizovano je i prvo ratno porodil­ište na ovom prostoru, a nešto kasnije i Ratna bolnica.57

Prije početka neprijateljstava na ovom području Dom zdravlja je kadrovski bio prepolovljen. Svi radnici srpske nacional­nosti, kojih je bilo blizu 50%, gotovo bez izuzetka, definitivno su otišli na «onu

PROŠLOST

i Hercegovine bilo je angažovano 66 rad­nika Doma zdravlja. Krajem rata u tim je­dinicama bilo je 9 ljekara i 13 drugih med­icinskih radnika iz ove ustanove.

Početkom juna 1992. godine, Dom zdravlja preuzima i Gradsku apoteku, koja je bila u sastavu Radne organizacije «Far­maceutske djelatnosti» u Tuzli. Sa preo-

Zdravstvena ambulanta Lukavica: posljedice granatiranja

stranu». U Domu zdravlja u Gračanici osta- stalim i novoprimljenim radnicima brzo lasu 144 radnika, koji su se odazvali rad- uspostavlja ratnu organizaciju po kojoj će noj obavezi i nastavili rad u gotovo nemo- Apoteka funkcionisati do kraja rata. Snab­gućim uslovima. Na dužnost ratnog direk- djevenost apoteke sanitetskim materijalom tora Doma zdravlja raspoređen je dr. Mua- i lijekovima bila je manje-više zadovoljava­mer Mujčinagić, mirnodopski direktor, koji juća. Prva pošiljka lijekova od naših ljudi iz je vojni raspored do tada imao u Civilnoj inostranstva stigla je preko Doma zdravlja zaštiti. Odmah na početku rata 14 radnika, Gradačac. Kasnije su počele pristizati među kojima i 6 ljekara bilo je aktivno ukl- donacije svjetskih humanitarnih organiza­jučeno u oružane snage. U nastavku rata cija kao što su bili «Ljekari bez granica», taj broj će se stalno povećavati. Prema «Farmaceuti bez granica, «Ljekari svijeta», zvaničnim statistikama, tokom rata duže ili UNICEF itd. Nisu izostale ni domaće hu­kraće vrijeme u oružanim snagama Bosne

57 Izudin Duraković, Izvršni odbor u ratu, Uloga i doprinos Izvršnog odbora u organizaciji odbrane i otpora na području opšttne Gračanica (Izjava ratnog direktora Doma zdravlja prim.dr. Muamera Mujčinagića), •Infopres„ Gračanica, 1996, str. 68. i 69.

92

PROŠLOST

manitarne organizacije: •Merhamet», «lgasa», «Karitas», «Crveni krst», «Crveni polumjesec», «Suncokret» itd.

Zahvaljujući zalaganju i požrtvovanju svih zaposlenih, koji su bili na radnoj obavezi u ovoj ustanovi, ona je u cjelini i časno izvršila svoj ratni zadatak. Na izmješ­tenim lokacijama, a u kasnijim fazama rata djelimično i u polurazrušenim objektima Doma zdravlja obezbijeđena je zdravstve­na zaštita kako domaćem, tako i prognan­om stanovništvu, vršeno zbrinjavanje rat­nih vojnih invalida iz Podrinja, redovan transport pacijenata u Tuzlu, redovni i van redni ljekarski pregledi vojnih obvezni­ka i regruta itd. Kraj rata i ova organizacija dočekala je materijalno i kadrovski oslabl­jena i osiromašena - sa 160 radnika, od toga 25 ljekara. Ipak, sačuvani su objekti, opre­ma, instalacije, infrastruktura i - što je najvažnije - ljudi, koji čine kadrovsko jez­gro današnjeg Doma zdravlja i Opšte bolnice.

Ratna bolnica u Sokolu

Polovinom aprila 1992. godine, završe­no je prvo prestrojavanje i reorganizovan­je preostalih jedinica i komandi teritorijal­ne odbrane i civilne zaštite na opštini Gračanica. U okviru te reorganizacije, mor­alo se kvalitenije rješavati i pitanje saniteta i sanitetske zaštite u tim jedinicama. Radeći na preustroju tih jedinica, tadašnji koman­dant Opštinskog štaba TO daje zadatak dvojici mladih gračaničkih ljekara, Mu­hamedu Salihbašiću i Suadu Zelenturoviću, da formiraju posebnu sanitetsku jedinicu «Za brze intervencije», koja bi se aktivirala negdje izvan Gračanice u slučaju masovnih bombardovanja, ranjavanja i stradanja civila i vojnika. Za prvog načelnika sanitetske službe u Opštinskom štabu postavio je dr. Zijada Terzića iz Gračanice.

Počelo se sa prikupljanjem sanitetskog materijala i obukom dvadesetak djevojaka za buduće bolničarke.

!· GRAČANIČKI GLASNI

Već 15. maja 1992. godine aktivirana je mala hirurška stanica koja će, četiri dana kasnije, primiti i prve ranjenike. Poslije 25. maja, u prostorijama Osnovne škole u Sokolu organizuje se prva ratna sanitetska baza na ovom području. Prvu ekipu ratne sanitetske baze činili su ljekari: Muhamed Salihbašić, Suad Zelenturović, Edin Mula­lić, Zijad Terzić, Emir Softić, Murat i Vah­deta Đogić, zatim medicinski tehničari Erna Karić i Selma Šabić, te anesteziolozi Faruk Muratović i Osman Hadžić .. Bili su to, uglavnom, mladi ljudi sa puno entuzi­jazma i vrlo malo ratnog iskustva. Stoga se u početku sve «Vrtilo» oko dr. Đogića i dr. Mulalića, koji su imali neko ratno iskustvo stečeno u dobojskoj bolnici, gdje su liječe­ni ranjenici sa hrvatskog ratišta - prije ot­varanja neprijateljstava na ovom prostoru.

Dr. Murat Đogić, ortoped specijalista i supruga mu, doktorica Vahdeta sa dva anesteziloga (Hadžić i Muratović) došli su u Gračanicu polovinom maja 1992. i odmah se stavili na raspolaganje Opštin­skom štabu teritorijalne odbrane. Kao na­jiskusniji, dr. Đogić ubrzo se našao na čelu hirurške ekipe u sanitetskoj bazi Soko, koja je u tom periodu imala pune ruke posla. Krajem juna 1992. godine, zahvaljujući po­dršci komandanta Osmana Puškara i svojim vezama u Hrvatskoj, uspio je dobaviti ko­mpletnu opremu za jednu hiruršku salu u kojoj su se mogli obavljati i najkompliko­vaniji hirurški zahvati.

Krajem avgusta 1992. godine završeno je organizovanje i formiranje gračaničkih ratnih brigada koje ulaze u Taktičku, odnos­no Operativnu grupu dva. Uporedo sa pre­strojavanjem i vojničkim jačanjem tih jedin­ica, jačala je i služba sanitetske zaštite kako unutar nižih operativnih jedinica, tako i na nivou Operativne grupe, kasnije divizije. Sanitetska baza u Sokolu prerasta u Ratnu bolnicu pod neposrednom komandom Operativne grupe. Krajem jula izmješta se iz prostorija Škole u preuređen (neupotre-

93

GRAČANIČKI GLASNIK : . ~·, _ PROŠLOST

bljavan) objekat peradarske farme na mnogo bezbjednijem mjestu u Sokolu. Pored opšteg odjela, u sastavu bolnice or­ganizuje se hirurška sala, previjalište i sta­cionar sa pratećim prostorijama.

Sa novim organizacionim ustrojstvom, u ovom sektoru izvršene su i značajne kadrovske promjene. Umjesto dr. Terzića koji se raspoređuje kao ljekar u Ratnu bolnicu, na formacijsko mjesto načelnika sanitetske službe u komandi Taktičke, odnosno Oprativne grupe dva dolazi dr.

menu, dužnost načelnika Bolnice obavljao je Hajrudin Topić, rezervni oficir, koji nije bio medicinske struke.

Iako u vrlo teškim uslovima, Bolnica se tokom rata razvila u dobro organizovanu, kadrovski ojačanu ratnu instituciju koja je bila osposobljena za vrhunske medicinsko­hirurške zahvate, čak i određene zahvate iz oblasti vaskularne hirurgije. Velike zasluge za takav razvoj ima cjelokupno medicinsko i nemedicinsko osoblje Ratne bolnice. Njih je krasila požrtvovanost, na-

Priručna oklopno vozilo za izvlačnje ranjenika iz prvih dana rata

Hamdija Ćerimagić58 . Odlazi u preko­mandu i dotadašnji šef hirurške ekipe dr. Đogić, koji ima nesumnjive zasluge za us­trojavanje i opremanje ratne bolnice u Sokolu. Nakon njegovog odlaska, po odlu­ci nadležne komande, sa brčanskog ratišta dolazi dr. Fadil Pitić, iskusni specijalista hirurg, koji će u prvo vrijeme biti i načelnik Ratne bolnice. Potom je raspoređen za glavnog hirurga i taj će posao obavljati sko­ro sve do kraja rata, kada ga ponovo im­enuju za načelnika bolnice. U meduvre-

dasve marljiv rad, samoodricanje i strpljen­je. Na čelu te ekipe (ili kao načelnik ili kao glavni hirurg) se nalazio dr. Fadil Pitić, koji je, kao iskusan liječnik i humanista, dao svoj lični pečat i doprinos razvoju ratne hirurgije, organizaciji rada i funkcionisan­ju ove vojne ustanove.

Narod je imao ogromno povjerenje u Ratnu bolnicu i njen o osoblje. To je podiza­lo borbeni moral u našim jedinicama. Spaš­eni su mnogi životi ranjenih, unesrećenih

58 Mirzet Hamzić, Izudin Duraković, Od Opštinskog štaba teritorijalne odbrane do Opretivne grupe 2, Informativna služba Drugog korpusa A R BiH, Gračanica 1994, str. 41.

94

PROŠLOST

i bolesnih, kako vojnika, tako i civila. Bolni­ca je tako u potpunosti ispunila svoju čas­nu patriotsku i humanu funkciju.

Specijali:zovana jedinica Civilne :zaštite :za pružanje prve medicinske pomoći

U organizaciji odbrane i otpora u Gračanici, Opštinski štab civilne zaštite (kojim je rukovodio inženjer Faruk Širbe­gović) odigrao je vrlo značajnu ulogu, naročito u početnoj fazi rata. Između osta­lih specijalizovanih, u svom sastavu imao je i opštinsku specijalizovanu jedinicu za pružanje prve medicinske pomoći, kojom je rukovodio član Štaba civilne zaštite za prvu medicinsku pomoć i asanaciju tere­na. Gotovo od samog početka pa do kraja rata na toj formacijskoj dužnosti bio je dr. Abdulkadir Šišić, koji je izvanredno dobro obavio taj posao. Njegovu jedinicu u počet­ku su mahom popunjavale medicinske sestre Doma zdravlja, koje će kasnije biti raspoređene u ratne vojne jedinice ili na druge ratne zadatke. Njihova mjesta popu­njavat će mlađe žene i djevojke koje su se prethodno obučile za spašavanje ranjeni­ka i pružanje prve medicinske pomoći. U trajnom sjećanju Gračanlija ostat će im­provizovano oklopno vozilo, s početka rata, za izvlačenje ranjenika tokom granatiran­ja, koje je vozio Ćamil Kukuruzović. Pripad­nici ove jedinice ispoljili su visoku požrtvovanost, humanizam i hrabrost, u spašavanju ranjenih i unesrećenih, naroči­to u toku bombardovanja i granatiranja. Njihove plave uniforme sa crvenim križom za mnoge su bile simbol spasa i sigurnosti u najtežim trenucima očaja i patnje.

Obnova Doma :zdravlja i formiranje Opšte bolnice

Potpisivanjem Dejtonskog sporazuma, u novembru 1996. godine, okončan je krvavi rat u Bosni i Hercegovini. Po tom sporazumu, rijeka Spreča u svom donjem

··." I GRAČANIČKI GLASNI

toku postaje granična linija između dva bosanskohercegovačka entiteta. Opštini Gračanica pripala je teritorija od 210. kvadratnih kilometara, sjeverno od S preče, sa 18 bošnjačkih naselja u kojima je živjelo oko 48.000 domicilnih stanovnika i blizu 7.000 izbjeglica. Nakon završetka rata ot­počeo je mukotrpan proces primjene Dej­tonskog sporazuma i sveopšte obnove zem­lje - duhovne i materijalne: od saniranja i obnavljanja vjerskih i školskih objekata, saobraćajnica, elektro i PTT instalacija, povratka izbjeglica, otvaranja demo­kratskih procesa - pa do podizanja i aktivi­ranja ratom opustošene i zamrle privrede na području opštine.

Kraj rata u Domu zdravlja dočekalo je 150 radnika koji su se prihvatili složenog zadatka: obnavljanje porušenog i uništenog i otklanjanje posljedica rata unutar kolek­tiva, te pružanje zdravstvene zaštite stanovništvu koje se oporavljalo od teških trauma i posljedica rata. Prije svega, pris­tupilo se kadrovskom jačanju, obnovi i san­aciji objekata i opreme, te stvaranju os­novnih preduslova za rad ove ustanove «na duge staze».

Obnova i dogradnja objekata

Da bi se obezbijedili neophodni uslovi za rad ove ustanove, neposredno po završetku rata utvrđen je konkretan pro­gram obnove i sanacije u ratu razorenih i oštećenih objekata i imovine. Realizacija tog programa otpočela je 1996. godine i još uvijek nije završena. I pored teške finasijske situacije, ova zdravstvena ustanova je, iz svojih sredstava finansirala sanaciju fasade na svim centralnim objektima, staklenje svih objekata, izgradnju dimnjaka za cen­tralno grijanje, nabavku medicinske opreme, kompjutera za sve službe itd.

Izgrađena je nova kotlovnica, nabavl­jena savremena oprema, obnovljen vozni park, sanirane postojeće i otvorene nove sektorske ambulante i dr. Sve to ostvareno

95

GRAČANIČKI GLASNIK · · 1~\ .. PROŠLOST

je zahvaljujući donacijama i donatorima, prijateljima ove ustanove, među kojima su se posebno istakli: USAID, Vorld vision, Islamik Relief, Visoki saudijski komitet, Unga Liv, Karitas, Merhamet, Lora, Sun­cokret, Crveni polumjesec, MSF, Vlada Ja­pana, Emmaus International, Vlada Tuzlan­skog kantona i mnogobrojne druge orga­nizacije i institucije. Ukupna vrijednost donacija -u lijekovima, sanitetskom mater­ijalu, medicinskoj opremi, prehrambenim artiklima, sanitetskim vozilima, u finansir­anju izgradnje i obnove -procijenjena je na oko 4 miliona DM.

Nakon izvršene adaptacije i obnavljan­ja ratom oštećenih objekata i poslovnog prostora, Dom zdravlja je raspolagao sa 6.012 kvadratnih metara poslovnog pros­tora koji čini: novi objekat Doma zdravlja (2.700 kvadratnih metara), stari objekat Doma zdravlja (2.557 kvadratnih metara), upravna zgrada ( 405), sektorske ambulan­te (310), garažni prostor (150), kotlovnica sa depoom za ugalj (120). Na lokaciji Doma zdravlja ostalo je još oko 7.000 kvadratnih metara slobodnog građevinskog prostora, što mu je dalo i daje mogućnost proširenja ili izgradnje novih objekata.

Organi.zaciia službi i kadrovska obnova

Do početka 1998. godine Dom zdravl­ja je u organizaciono-medicinskom po­gledu bio skoro u potpunosti kompletiran. U svom sastavu imao je sljedeće službe:

96

- Služba opšte medicine sa 6 ljekara (tri specijalista) i 35 medicinskih teh­ničara. Osim centralne, služba je «pokrivala» 11, a početkom 2000. god­ine 14 sektorskih ambulanti i to u: Stjepan Polju, Malešićima, Lukavici, Škahovici, Sokolu, Doborovcima, Džakulama, Prijekom Brdu, Donjoj Orahovici, Gornjoj Orahovici i Miriči­ni, zatim u Vranovićima, Rašljevi, Don­joj Lohinji, te u Mješovitoj srednjoj školi

u Gračanici. U svim sektorskim ambu­lantama angažovani su medicinski te­hničari sa punim radnim vremenom. U ambulantama Doborovci, Džakule, Donja Orahovica i Miričina ljekari rade svaki dan, dok u ostale odlaze povre­meno, odnosno po posebnom rasporedu,

- Služba medicine rada sa 4 ljekara (dva specijaliste) i 6 medicinskih tehničara,

- Pedijatrijska služba i Služba za školsku omladinu sa 4 ljekara specijaliste i 6 medicinskih tehničara,

- Služba za zdravstvenu zaštitu žena i porodilište sa 3 ljekara specijaliste i 11 akušerki,

- Služba hitne medicinske pomoći sa 4 ljekara, od kojih je jedan specijalista urgentne medicine i 12 medicinskih tehničara,

- Higijensko-epidemiološka služba sa jednim ljekarom specijalistom-epide­miologom i 8 medicinskih tehničara, od kojih su 2 sa višom stručnom spre­mom. U okviru ove službe funkcion­iše i mikrobiološki laboratorij,

- Antituberkulozni dispanzer i Rentgen služba sa jednim ljekarom specijalis­tom, 3 RTG i 2 medicinska tehničara,

- Služba za laboratorijsku dijagnostiku sa transfuziologijom sa jednim specijalis­tom medicinske biohemije i 6 labora­torijskih tehničara,

- Fizijatrijska služba sa 2 ljekara specijal­iste i 6 medicinskih tehničara, od kojih je jedan fizioterapeut,

- Hirurška služba radi sa jednim hirur­gom i 16 medicinskih tehničara, od kojih je jedan sa višom stručnom spre­mom,

- U okviru Službe medicinskog snabdije­vanja formirane su dvije apoteke-hu­manitarna i komercijalna sa 6 farma­ceuta i 3 farmaceutska tehničara,

PROŠLOST

U Domu zdravlja formiran je hirurški, opšti i porođajni stacionar sa ukupno 60 ležaja. Radno vrijeme u svim službama or­ganizovano je u dvije smjene, od 7 do 19 sati, dok hitna medicinska pomoć i služba za zaštitu žena rade kontinuirano.59

Početkom 2000. godine na spisku zaposlenih u Domu zdravlja bila su 243 radnika, od kojih je 46 sa visokom stručn­om spremom. Medu njima je 39 ljekara, od toga 27 specijalista, zatim tri stomatologa i 4 farmaceuta. Od 12 ljekara opšte prakse, 4 se nalaze na specijalizaciji i to iz urgent­ne i interne medicine, pedijatrije i neurop­sihijatrije. Od ostalog medicinskog osobl­ja, u ovoj ustanovi radi 5 viših i 147 ostalih (srednjih) medicinskih tehničara, kao i 45 nemedicinskih radnika, od kojih je najveći broj u tehničkoj službi. Od završetka rata u radni odnos primljena su 83 radnika, od toga 44 pripadnika Armije BiH, 3 ratna voj­na invalida i 4 člana šehidskih porodica.

što se tiče kadrova, može se konstato­vati da je dostignut, a u nekim segmenti­ma čak i premašen predratni nivo. Dovol­jno je podsjetiti se da prije rata u Domu zdravlja nije bilo hirirškog, internog i neu­ropsihijatrijskog odjeljenja.60

Kompletiranje zdravstvenih službi

Stvaranje uslova za formiranje opšte bolnice u Gračanici, bio je krajnji cilj poslijeratne obnove gračaničkog zdravst­va. Intenzivno se radilo na osposobljavan­ju pojedinih službi za njihovo uspješno

' it. ~- GRAČANIČKI GLASNI

uklapanje u budući kompleks opšte bolnice u Gračanici. Zamisao je bila da se organizuje sasvim nova medicinska insti­tucija, u organizaciono-kadrovskom i med­icinskom pogledu komplementarna Domu zdravlja, koji nastavlja rad u sferi takozvane primarne zdravstvene zaštite. Ne radi se, dakle, o prerastanju Doma zdravlja u neki viši bolnički rang, već o formiranju sasvim nove institucije.

Formiranje Hirurške službe, početkom marta 1996. godine, zabilježeno je kao izuzetno važan događaj u istorijatu ove ustanove. Bila je to, ustvari, jedna hirurška sala sa 15 kreveta i jednim hirurgom. Počet­kom 2000. godine ova služba ima dva hiru­rga, dvije hirurške sale i stacionar od 28 kreveta. Za nepune tri godine na tom odjel­jenju liječen je 2.081 pacijent i izvršeno 1.576 hirurških intervencija. Skoro ko­mpletno osoblje bivše Ratne bolnice angažovano je na tom odjeljenju. Gračanič­ka hirurgija je, ustvari, izrasla iz ratne bolnice u kojoj je kompletna medicinska ekipa u najtežim danima rata «Zaradila» epitet «heroja u bijelom» -i kod vojske i kod civilnog stanovništva.61

U novembru 1997. godine pristupilo se formiranju Internog odjeljenja sa stacionar­om kapaciteta 21 ležaj. Do početka 2000. godine na ovom odjeljenju liječena su 682 pacijenta. Odjeljenje je kadrovski popunjeno sa 3 ljekara, specijalista interne medicine.

59 Elaborat o opravdanosti osnivanja Opšte bolnice u Gračanici, posebna arhivska građa Doma zdrav­lja Gračanica. 60 Dr. Muamer Mujčinagić, Osnivanje Opšte bolnice u Gračanici (Uvodna izlaganje koje je u svojstvu direktora Doma zdravlja Gračanica autor podnio na sjednici Opštinskog vijeća Gračanica, održanoj 14.J.2000. godine prilikom donošenja odluke o osnivanju Opšte bolnice •Dr Mustafa Beganovi6 Gračanica), Gračanički glasnik broj 9, str. 18. 61 Omer Hamzić, Listovi gračaničkog kalendara, •Gračanički glasnik• br. 3, Gračanica, 1997. godine, str. 121

97

RAČANIČKI GLASNIK ;,;;-„

Krajem 1998. godine formirano je i kvalitetno kadrovski popunjeno Ginekološ­ko odjeljenje sa 15 kreveta. Do polovine 2000. godine na njemu je Iiječeno 225 pacijenata.

Od završetka rata do sredine 2000. godine na porođajnom odjeljenju obavijen je 2.451 porod. Na odjeljenju su zaposlena 4 ginekologa i kvalitetan tim akušerskih sestara.

Krajem 1999. godine formirano je i Neuropsihijatrijsko odjeljenje, kapaciteta 10 ležaja. Samo za prva dva mjeseca svog postojanja imalo je 34 pacijenta. Na tom odjeljenju koordinirano rade neuropsihi­jatar, internista i fizijatar.

Tokom 1999. godine, uz podršku Vlade Tuzlanskog kantona, koja je obezbijedila i određena finansijska sredstva, intenzivno se radilo na stvaranju uslova za aktiviranje odjela hemodijalize pri opštoj bolnici. Poš­to je riješeno pitanje kontinuiranog snab­dijevanja vodom Opšte bolnice vodom, prvenstveno hemodijalize, početkom 2000. godine okončani su radovi i na adap­taciji poslovnog prostora za to odjeljenje. Otvaranje hemodijalize predstavlja takođe historijski događaj ne samo za ovu ustano­vu već i za čitavu Gračanicu. Na hroničn-

PROŠLOST

om programu dijalize nalazi se 35 pacije­nata sa područja gračaničke i susjednih opština, što potvrđuje punu opravdanost formiranja tog odjela.

Uporedo sa stvaranjem uslova za reg­istraciju i početak rada Opšte bolnice, vodi­lo se računa i o razvoju primarne zdravstvene zaštite kao osnovne djelatnos­ti Doma zdravlja. Tako je mreža sektorskih ambulanti na području opštine Gračanica proširena za još tri ambulante: u Rašljevi, Vranovićima i Donjoj Lohinji, a ponovo je aktivirana opšta i zubna ambulanta u Mješ­ovitoj srednjoj školi u Gračanici. Kadrovs­ki i materijalno Dom zdravlja podržava i brine se o Socijalno-medicinskoj ustanovi na Gaju u kojoj su smještene izbjeglice, mahom bolesne i iznemogle osobe.

Finansiranie i materiialni položai zdravstva

U toku i nakon rata finansijski položaj zdravstvenih organizacija bio je izuzetno težak. Odlukom Vlade BiH prestali su funk­cionisati svi društveni fondovi, pa tako i Fond zdravstvene zaštite u Tuzli, iz kojeg se finansirala redovna djelatnost ove insti­tucije. Finansiranje zdravstva preuzela je Vlada Tuzlanskog kantona, koja je

Objekti Doma zdravlja i Opšte bolnice u Gračanici

98

PROŠLOST

zdravstvenim ustanovama obezbjedivala sredstva za plaće radnika, topli obrok i dio sredstava za materijalne troškove.

Da bi se donekle popravio materijalni položaj zdravstvenih organizacija, Vlada Tu­zlanskog kantona je, početkom 1997. god­ine donijela odluku o privremenom nep­osrednom učešću osiguranih lica u trošk­ovima korištenja zdravstvene zaštite na po­dručju Tuzlanskog kantona. Međutim, ova odluka nije donijela očekivane rezultate i njena primjena nije popravila materijalni položaj zdravstva. Vlada je povukla nekoli­ko kontradiktornih poteza koji su umanjili efekte navedene odluke. Da bi ublažila so­cijalne tenzije unutar nekih kategorija stanovništva, u više navrata je proširivala krug lica koji se oslobađaju plaćanja partic­ipacije i djelimičnog plaćanja zdravstvenih usluga, pa se tako gubio smisao prethodno donesenih odluka i mjera. Odlukom nadležnih opštinskih organa, participacije su oslobođeni svi ratni vojni invalidi i čl­anovi porodica poginulih boraca.

U periodu 1996-1999. godina, poslo­vanje je bilo uspješno, tako da je posljedn­je dvije godine iskazan čak i neki poslovni dobitak.

U ostvarivanju ukupnog prihoda, pre­ko 50% predstavlja učešće Vlade Tuzlan­skog kantona, dok su ostali prihodi ostvari­vani fakturisanjem usluga pravnim licima, prihodom od građana u takozvanoj slobod­noj razmjeni rada, od prodaje lijekova u ko­mercijalnoj apoteci i jedan manji dio od participacije.

Početkom 2.000. godine osnovan je Kantonalni zavod za zdravstveno osiguran­je Tuzla, preko kojeg će se ubuduće finan­sirati zdravstvena djelatnost na području Kantona.

-jl(~ : GRAČANIČKI GLASNI

Formiranie opšte bolnice

Za nepune tri godine poslije rata, ovd­je su stvorene realne pretpostavke za ot­varanje opšte bolnice kao sasvim nove ustanove za takozvanu sekundarnu zdravstvenu zaštitu, koja bi uz postojeći Dom zdravlja, pružala mnogo veći nivo zdravstvene zaštite na gračaničkoj i nekim susjednim opštinama.

U aprilu 1998. godine u Domu zdravl­ja urađen je Elaborat o opravdanosti osniv­anja opšte bolnice u Gračanici. U njemu su data kvalitetna objašnjenja ove zamisli i dokazan višestruki značaj ovog projekta. Već tada bile su stvorene određene pros­torne, kadrovske i druge pretpostavke za njegovu realizaciju. Otvaranje Opšte bolnice je od istorijskog značaja ne samo za ovu ustanovu već i za opštinu Gračani­ca u cjelini, kao i za rubna područja sus­jednih opština. U realizaciji čitavog ovog projekta, Domu zdravlja kao instituciji i pojedincima koji su direktno radili na nje­govoj realizaciji, opštinske i kantonalne vlasti dale su punu podršku.

Polovinom marta 2000. godine, nadležni organi Federalnog i Kantonalnog ministarstva zdravstva uvjerili su se da ispunjeni svi uslovi predviđeni Zakonom o zdravstvenoj zaštiti za početak rada Op­šte bolnice u Gračanici. Već su bile stavl­jene u funkciju za specijalističko-konsulta­tivno liječenje, urgentnu medicinsku po­moć, laboratorijsku i drugu dijagnostiku, snabdijevanje lijekovima putem bolničke apoteke, osigurana je medicinska rehabili­tacija, te snabdijevanje krvlju u okviru transfuzionog odjela.62 Zakonom je pred-

62 Zdravstvena zaštita što bliže pacijentu! U gračaničkom Domu zdravlja ovo geslo odavno je bilo pra11ilo po11aštmja. jedan mali i istovremeno veliki korak 11 tom j1tm1c11 učinjenje 11.9.1999. gotll11c otuara„jum fabo„atorija za analizu krvi i urina u sektorskim ambufantama Dofmrouci M((/ešići Miričina, Donja i Gornja Orahovica. Pacijenti iz tih i susjednih sela neće više morati dolaziti ''jJo svoju krvnu sliku" u Gračanicu.

99

GRAČANIČKI GLASNIK . · ;~ 1iA;.11: PROŠLOST

viđeno da Opšta bolnica u svom sastavu mora imati i mrtvačnicu, pa je i to pitanje riješeno na zadovoljavajući način.

Kapaciteti opšte bolnice smješteni su u starom objektu Doma zdravlja ukupne površine od 2.557 kvadratnih metara (su­teren, prizemlje i sprat), dok su preostale službe Doma zdravlja kao i centar za he­modijalizu koji pripada Opštoj bolnici -razmještene u novom objektu i prizemlju upravne zgrade.

Kako su se stekli svi potrebni zakons­ki, a prije toga kadrovski i medicinsko-teh­nički uslovi, Opštinsko vijeće Gračanica je na svojoj sjednici, održanoj 24.3.2000. godine, donijelo Odluku o osnivanju Op­šte bolnice u Gračanici, koja je ponijela ime poznatog Gračanlije, rahm. Dr Mustafe Beganovića. Po tom aktu, Bolnica će pružati stacionarnu sekundarnu zdravstv­enu zaštitu stanovništvu koje gravitira ovom području iz sljedećih medicinskih oblasti: interne medicine, pedijatrije, ginekologije, opšte hirurgije, pneumanfiz­iologije, neuropsihijatrije, te polikliničke i specijalističko-konsultativne zdravstvene zaštite iz svih specijalnosti.

100

Opšta bolnica će poseban značaj imati i u daljoj edukaciji kadrova. Naime, poznato je da je pri Srednjoškolskom centru u Gračanici formirana Medicinska škola sa dva odjeljenja godišnje, tako da je ova ustanova postala i naučna baza za održavanje praktičnog rada učenika koji se školu ju za medicinske tehničare. Formiran­je Opšte bolnice kao medicinske ustanove višeg ranga u Gračanici, te efikasniji rad Doma zdravlja, koji takođe nastavlja sa ra­dom, rezultat je višegodišnjih napora svih zaposlenih zdravstvenih radnika na čelu sa dr. Muamerom Mujčinagićem, koji je strpl­jivo i uporno vodio čitav ovaj projekat. Oko ideje i koncepta Opšte bolnice okupio je blizu stotinu humanitarnih i drugih orga­nizacija, koje su u gračaničko zdravstvo uložile više od 4 miliona DM. Uspio je - i kao liječnik i kao direktor i kao organiza­tor. U to su se uvjerili i opštinski vijećnici, obilazeći kompleks objekata Doma zdravl­ja, neposredno prije donošenja ove, za gračaničko zdravstvo, historijske odluke.

Opšta bolnica u Gračanici - prva med­icinska ustanova te vrste na Tuzlanskom kantonu tako postaje stvarnost.

PROŠLOST

Rezime

Razdoblje modernog zdravstva na ovim prostorima počinje nakon uspostav­ljanja austrugarske vlasti u Bosni i Herce­govini, 1878. godine. Prvi ljekar na stalni rad u Gračanicu dolazi 1895. godine. To se smatra početnom tačkom u razvoju zdravstvene djelatnosti na ovim prostori­ma. Od dolaska prvog ljekara u Gračan­icu, pa sve do osnivanja Doma zdravlja 1952. i 1953. godine, zdravstvena zaštita stanovništva na ovom širokom prostoru bila je samo na nivou ambulante sa jed­nim, najviše dva školovana ljekara i neko­liko bolničara. U tom periodu «protutnja­la sm dva svjetska rata, koji će ostaviti teške posljedice na zdravstveno stanje stanovništva. U prkos ogromnim naporima osoblja ambulante, sve do osnivanja Doma zdravlja i organizovanijeg pristupa zaštiti zdravlja ljudi, nije bilo moguće iskorijeni­ti tradicionalne zaraze na ovom prostoru kao što je bio sifilis, tifus, favus itd.

Nakon osnivanja Doma zdravlja, higijensko-zdravstvene prilike brzo se po­pravlja ju. Tome doprinosi povećan i angažman medicinskog osoblja Doma zdravlja, ali i opšti porast životnog stan­darda, kulture, pismenosti stanovništva, zapošljavanja, pokretljivosti ljudi itd.

U međuvremenu višestruko je pov­ećan poslovni prostor Doma zdravlja, pris­tigli su novi, pretežno domaći kadrovi, na­bavljena najsavremenija medicinska opre­ma. Najveći zahvat na proširenju poslovnog prostora učinjen je 1982. god­ine izgradnjom polikliničko-dispanzer­skog centra, koji će nakon osnivanja Op­šte bolnice (u proljeće 2000. godine) služiti za potrebe Doma zdravlja, a ranije izgrađeni objekti za potrebe Opšte bolnice.

Prije 1992. godine Dom zdravlja Gračanica bio je najbolje organizovan, kadrovski i tehnički najbolje opremljena institucija te vrste u Bosni i Hercegovini.

. :-~-: ~r. GRAČANIČKI GLASNI

U ratu za Bosnu i Hercegovinu (1992-1995 ), iako je bio prvi na udaru, a od­laskom radnika srpske nacionalnosti, kadrovski takoreći desetkovan, Dom zdravlja je odigrao časnu ulogu na zaštiti zdravlja i liječenju bolesnih i ranjenih u najtežim uslovima rata. Posebno mjesto u historiji gračaničkog zdravstva ima ratna bolnica u Sokolu kao jedna od najorgani­zovanijih zdravstvenih jedinica te vrste u redovima Armije Bosne i Hercegovine. Bila je značajan faktor moralne snage Arm­ije i naroda na širem prostoru sjeverois­točne Bosne.

Nakon «izbijanja mira», odnosno od početka 1996. godine u Domu zdravlja počinje široka i planska aktivnost na ot­klanjanju posljedica rata. Ubrzanim tem­pom, uz pomoć brojnih donatora, izvrše­na je sanacija objekata, kadrovsko i teh­ničko opremanje svih službi i njihovo dovođenje na predratni nivo, sa blizu 200 zaposlenih, od čega 40 doktora raznih specijalnosti i preko 6.000 kvadratnih metara uređenog poslovnog prostora. To nije uspjelo ni jednoj sličnoj instituciji na području Tuzlanskog kantona, pa i šire. Kruna ovog uspjeha bilo je osnivanje Op­šte bolnice kao moderne zdravstvene in­stitucije višeg ranga u Gračanici. Uz pos­tojeći Dom zdravlja ova nova zdravstvena institucija pružat će bolju, kvalitetniju i sveobuhvatniju zdravstvenu zaštitu stanovništva ove i susjednih opština. Zasluga za to pripada svim radnicima Doma zdravlja, a posebno dugogodišnjem direktoru Doma zdravlja dr. Muameru Mujčinagiću, koji je čitav taj posao uspješ­no priveo kraju. Opšta bolnica u Gračani­ci bila je njegova zamisao. Imao je sreću da je i ostvari.

101