ژماره 221 2014/3/1 1

ساڵی پێنجه م ژماره 221 شەممە 2014/3/1 نرخ )1500( دینار

Tel: 0750 449 7983 Email: bestun_77@yahoo.com خاوەن ئیمتیاز و سەرنووسەر: بێستون نوری

دەستەی نووسەران: مەریوان عومەر بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 221 2014/3/1

ناڕوونـــی بـــاری تەندروســـتی تاڵەبانی و كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی، الی چاودێرانی سیاســـیی، هـــۆكاری ســـەرەكین كـــە یەكێتی نیشـــتیمانی كوردســـتان، لەهەڵبژاردنەكانـــی داهاتـــووی پەرلەمانی عێـــراق و ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستاندا، دەنگەكانی زیاتـــر لەوەش كـــەم بكەن كـــە لەهەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 21ی ئەیلوول بەدەستی هێنا، بـــەاڵم الی یەكێتییەكان خۆیان هاوكێشـــەكە بـــەو جـــۆرە نییە، بەڵكـــو پێیان وایـــە یەكێتی دەتوانێت لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوو ئەنجامی

بەرچاو بەدەست بهێنێت.دوای كوردســـتان، نیشـــتیمانی یەكێتـــی ئەیلـــوول، 21ی هەڵبژاردنەكانـــی شكســـتی تیایـــدا بەســـت و پلینیۆمێكـــی كاتژمێریـــان كۆتایی مانگی یەكی ئەم ســـاڵیان بۆ كۆنگرە دیـــاری كرد، بەاڵم وەك خۆیـــان رایانگەیاند، هەڵبژاردنەكانـــی نزیكبوونـــەوەی بەهـــۆی پەرلەمانـــی عێراق و ئەنجومەنی پارێزگاكان، ســـەركردایەتی یەكێتـــی پێـــی بـــاش بـــووە ســـەرقاڵی ئەو هەڵبژاردنانە بن نەك بەستنی بەشـــێك ناڕەزایەتـــی ئەمـــەش كۆنگـــرە، لەكادرانی لێكەوتەوەو لەناویشیاندا، بەرهەم ســـاڵح، جێگری دووەمی ســـكرتێری گشـــتی یەكێتـــی نیشـــتیمانی كوردســـتان، كـــە دوای ئـــەو بڕیـــارەو تـــا كاتـــی بەســـتنی كۆنگـــرە، لەهەمـــوو خـــۆی دەستلەكاركێشـــانەوەی بەرپرســـیارێتییەكی حزبەكـــەی كێشـــایەوە،

سياسەت

بـــەاڵم وەك چاودێـــران دەڵێـــن، یەكێتی بەم هەڵبژاردنەكانـــەوە، بچێتـــە بارودۆخـــەوە

دەنگەكانی هێندەیتر كەم دەكەن.یەكێتـــی، ســـەركردایەتی ئەندامـــی دوو تەئكید لەوە دەكەنەوە، حیزبەكەیان بەهەموو بەدەســـتهێنانی لەهەوڵـــی توانایەكییـــەوە زۆرترین دەنگدایەو ئامـــاژە بەوەش دەدەن، بەرنامـــەی ئەمجارەیـــان بـــۆ هەڵبژاردنەكان

جیاوازە.وەستا رەســـوڵ، ئەندامی ســـەركردایەتی یەكێتی نیشـــتیمانی كوردســـتان، ئاماژەی بۆ ئەوە كرد، هەمـــوو توانا و تاقەی كادرەكانی خۆیان لەســـەركردایەتی و مەكتەب سیاسیی و هەمـــوو ئەندامەكانی دیكە دەخەنە خزمەت هەڵبژاردنەوە و باســـی لەوەش كرد، ئێســـتا كێشە هەبێت یان پڕۆژە یان بۆچوونی جیاواز، هەمـــووی وەال دەنێن بۆ دوای هەڵبژاردن، تا

بتوانن بەباشی بچنە ناو خەڵكەوە.و خۆیـــان بەناكۆكیەكانـــی ســـەبارەت و هەڵبژاردنـــەكان لەســـەر كاریگەریـــی ئەنجامەكانیان، ئەو سەركردایەتییەی یەكێتی گوتی "لەناو یەكێتیدا ناكۆكی نییە، بەڵكو رای جیاواز هەیە، ئـــەوەش لەیەكێتیدا ئاســـاییەو لەمێژینەیە، ئیشـــیش لەســـەر ئـــەو بۆچوونە جیاوازانـــە هەیە بـــۆ نزیككردنەوە لەیەكتری، ئێستا تا راددەیەك هەمووان هاوڕان بە یەك

بۆچوون بەرەو هەڵبژاردن كار بكرێت".گوتیشی "پێشبینی زیادكردنی دەنگەكانمان دەكـــەم، چونكـــە یەكێتـــی خـــۆی پێگەیەكـــی بەهێـــزی جەماوەری هەیە، بەشـــێكی زۆری

جەمـــاوەر بەهۆیانـــەوە هۆكارانـــەش ئـــەو لێمـــان تـــوڕە ببوو چارەســـەرمان كـــردون، هاوكات تێڕوانینی ئێمە بۆ ناوچە دابڕاوەكان نـــاو هەرێمـــی كوردســـتانیش و عێـــراق و تێڕوانینێكـــی قبوڵكـــراو بـــووە الی خەڵـــك و

جەماوەرەكەمان".ئەسەســـەرد، فەریـــد خۆشـــییەوە، الی ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی، روونیكردەوە، كارەكانیان بەشـــێوەیەكی ئاسایی و ڕۆتینی "لەهەوڵدایـــن گوتـــی و دەچێـــت بەڕێـــوە بەسوودوەرگرتن لەو هەڵەو كەموكوڕیانەی بـــاش بارودۆخەكـــە پێشـــوو، هەڵبژاردنـــی بكەیـــن، شـــتێكی ئەوتـــۆ لەئـــارادا نییـــە جگە لەهەندێك تێبینی لەســـەر شێوەی بانگەشەی هـــەوڵ دەدەیـــن كـــە پێشـــوو هەڵبژاردنـــی دووبارەی نەكەینـــەوەو وەكو هەر حیزبێكی دیكە ئیستیحقاقی خۆمان بەدەست دەهێنین".

راشـــیگەیاند، ئـــەو هیـــچ پێشـــبینییەك بۆ ئەنجامی یەكێتـــی لەهەڵبژاردنەكانـــدا ناكات، بەاڵم وەك دەڵێت، هەموو توانایەك دەخەنەگەڕ بۆ بەدەستهێنانی زۆرترین دەنگ، ئاشكراشی كـــرد، بەرنامەی ئەمجارەیان بـــۆ هەڵبژاردن

جیاوازە لەبەرنامەی پێشووتریان.پەرلەمانییەكـــەی لەهەڵبژاردنـــە 2013/9/21دا، یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردســـتان، وەك دوو هاوپەیمانـــی ســـتراتیژی، بەجیـــا بەشـــداری ســـەرەڕای بـــەاڵم كـــرد. هەڵبژاردنیـــان بەرزبوونەوەی دەنگەكانی پارتی دیموكراتی كوردســـتان بە زیاتر لەحەفتـــا هەزار دەنگ،

پێشەوا محەمەد

"یەكێتی لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا هێندەیتر دەنگەكانی كەم دەكات"

دووبارە نادیاری رەوشی تاڵەبانی و كێشە ناوخۆییەكانیان هۆكارەكەیەتی

ژماره 221 2014/3/1 3

ئەم وێنەیە بووە هەواڵی زۆر لە كەناڵەكانی راگەیاندن

سياسەت

یەكێتـــی دەنگەكانـــی بەڕێـــژەی 50 هـــەزار دەنـــگ كەمی كرد لەچاو هەڵبژاردنی ســـاڵی

2010ەوە.كوردســـتان، دیموكراتـــی پارتـــی 670،956 2010دا، ســـاڵی لەهەڵبژاردنـــی دەنگی بەدەســـتهێناوە، بـــەاڵم لەهەڵبژاردنی 2013دا، 743،984 دەنگی بەدەســـت هێناوە. بەاڵم یەكێتی، لەهەڵبژاردنی ســـاڵی 2010دا، دەنگانـــە ئـــەو هێنـــاوە، دەنگـــی 397،929لەهەڵبژاردنـــی 2013دا كەمیـــان كـــردووەو

بووە بە 350،500 دەنگ.لەبەرانبەردا، چاودێرانی سیاسیی، بەهۆی خراپـــی و ناكۆكی نـــاو یەكێتـــی و ناڕوونی ڕەوشـــی تاڵەبانی، ئەنجامی باش بۆ یەكێتی

لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوودا رەچاو ناكەن.عەبد عارف، مامۆستای زانكۆ و چاودێری سیاســـیی، جەختی لەوە كـــردەوە، بۆ حیزب لەمەســـەلەیەكی بەتایبـــەت گرنگـــە، بڕیـــار چارەنوسســـازی وەك هەڵبژاردنـــدا، بۆیـــە دەڵێـــت ئەو مەرجەعـــەی لەیەكێتیـــدا توانای بڕیاردانـــی هەیە دیار نییەو ئێســـتاش لەناو

خۆیاندا بێ مەرجەع و بڕیار ماونەتەوە.گوتیشی "یەكێتی نیشـــتیمانی كوردستان، هـــەم خاوەنی كادری باشـــە، هـــەم خاوەنی ئـــەوەی مێژوویەكـــی خەباتگێڕییـــە، تەنهـــا توانـــای كـــە ئیرادەیەكـــە پێویســـتییەتی

چارەسەركردنی كێشەكانیان هەبێت".هاوكات، د.شۆڕش حەســـەن، مامۆستای ئامـــاژەی سیاســـیی، چاودێـــری و زانكـــۆ گۆڕانكارییەكـــی هیـــچ یەكێتـــی دا، بـــەوە بەســـەر بارودۆخی خۆیدا نەكـــردووە، هیچ ئاماژەیەكیش بۆ چارەنووسی سكرتێرەكەی دیار نییـــە، جگە لەناكۆكییەكانیان لەئاســـتی نەبەســـتنی ســـەركردایەتیاندا، ســـەرەوەی كۆنگـــرەش پێكـــەوە هـــۆكارن كـــە یەكێتـــی ناتوانێـــت لەهەڵبژاردنـــی داهاتـــوودا بـــەرەو

پێشەوە بچێت.ئەو گوتی "یەكێتییەكان خۆیان شتێك دەڵێن دەربارەی خۆیـــان، بـــەاڵم واقیعەكە ئەوەیە یەكێتی بەو بارودۆخـــەوە لەهەڵبژاردنەكاندا

سەركەوتوو نابێت". ئـــەو چادێـــرە سیاســـییە پێـــی وایـــە، ئەم

هەڵبژاردنـــە بەگشـــتی خەڵكـــی كەمتر دەنگ دەدات، بەتایبەت ئەوە پێنج مانگە هەڵبژاردن كراوەو حكومەت دروســـت نەكـــراوەو هیچ ڕای بۆیـــە نییـــە، هەڵوێســـتی الیەنێكیـــش وایـــە، ئەمـــە وا دەكات خەڵـــك لەهەڵبژاردن بســـڵەمێتەوە، چونكـــە قەیرانـــەكان لەســـەر ئاستی كوردســـتان قوڵتر بۆتەوەو یەكێتیش الیەنێكی سەرەكییە لەو قەیرانەداو دەسەاڵتی

بەدەستە، بۆیە ناتوانێت سەركەوتوو بێت.گوتیشی "ئەم هەڵبژاردنە هەموو الیەنەكان دەنگیان كەمتـــر دەبێت، ئەگەر هەڵبژاردنەكە پاك بێت، بەاڵم بۆ یەكێتی كە هەڵبژاردنەكان لەســـەر ئاســـتی عێـــراق پارێـــزگاكان بەجیا دەكرێـــن، دەنگەكانـــی بـــەرەو كەمتربـــوون

دەچێت لەدەنگەكانی هەڵبژاردنی پێشوو".هەڵبژاردنەكانی مانگی نیســـانی ئەم ساڵ، وەاڵمـــی ئـــەو پرســـیارە روون دەكاتـــەوە: ئایـــا یەكێتی بڕیارێكی ڕاســـتی دەركرد بەو بارودۆخـــەو نەبەســـتنی كۆنگـــرەوە چـــووە هەڵبژاردنەكانـــەوە، یاخود هەڵەیەكی دیكەی

ستراتیژی لەمێژووی خۆیدا تۆمار كرد.

4 ژماره 221 2014/3/1

سياسەت

دەرەوەی پەیوەندییەكانـــی بوونـــی یەكێتی نیشـــتمانی كوردســـتان لەگـــەڵ واڵتانی

دەرەوە لە چ ئاستێكدایە؟نیشـــتمانی یەكێتـــی فەیلـــی: عەبدولـــرەزاق دامەزراندنیـــەوە لەســـەرەتای كوردســـتان گرنگییەك و بایەخێكی زۆری بەپەیوەندییەكانی داوەو لەو بوارەشـــدا زۆر ســـەركەوتوو بووەو لەئێستاشـــدا ئێمـــە لەبەشـــێكی زۆری واڵتانـــی لەئەمریـــكا و ئەوروپـــا لەواڵتانـــی ناوچـــەو نوێنەرایەتی خۆمان هەیەو لەچەند شـــوێنێكیش نوسینگەی تایبەتی پەیوەندییەكانمان هەیەو ئەو نوســـینگانەش بەردەوام كاری خۆیان دەكەن و زۆر چاالكن، هاوكات هاوكارێكی بەردەوامیشن بۆ هەموو هاواڵتیانی كورد لەدەرەوەو ناوەوەی

كوردستانیش. كارەكانی نوســـینگەی پەیوەندییەكانی حزبەكان لەدەرەوە لە چ بوارێكدایە، ئایا سیاسیە

یاخود كۆمەاڵیەتی و ئابوریشە؟

یەكـــەم بەپلـــەی فەیلـــی: عەبدولـــرەزاق نوێنەرایەتیەكانمـــان پەیوەندیە حزبییەكانی ئێمە لەگەڵ حزبە سیاســـیەكانی دیكـــەدا دەبەنەڕێوە، جـــا لەگـــەڵ ئـــەو حزبـــە جیهانیانـــەدا بێـــت كـــە دەستەخوشـــكی ئێمـــەن لـــەڕووی بیروباوەڕ و ئایدۆلۆژیـــاوە، یاخود حزبە كوردســـتانییەكانی دیكە، پەیوەندیشـــمان زیاتر لەگـــەڵ حزبەكانەو لەهەندێك شـــوێنیش لەگەڵ وەزارەتی دەرەوەی واڵتانـــدا پەیوەندیمـــان هەیـــە، بەمەرجێـــك لەو واڵتـــە نوێنەری حكومەتی هەرێمـــی تێدا نەبێت، نوێنەرانی ئێمەش كەســـانێكی چاالك و بەتوانان و پەیوەنـــدی بەهێزیان هەیە لەگەڵ كەســـایەتیە و رۆژنامەنوســـان و میدیـــا و سیاســـییەكان

بەردەوام رۆڵی دیاری خۆیان دەبینن.لـــەدەرەوە نوســـینگەكانتان واتـــە

دانپێدانراوە؟ئێمـــە نەخێـــر، فەیلـــی: عەبدولـــرەزاق نوێنەرەكانمـــان لـــەدوو ئاســـتدایە، یـــان ئەوەتا

تەنها كەســـێكە كـــە ئەركـــی پەیوەندیەكانی ئێمە لەواڵتێكـــی دیاركـــراودا بەڕێوە دەبـــات، یاخود لەهەندێك واڵت كـــە الی ئێمە بایەخێكی تایبەتی هەیـــەو بەدرێژایی مێژووش ئـــەو واڵتانە لەگەڵ پەیوەندیـــان كوردیـــدا نەتـــەوەی بزوتنـــەوەی هەبـــووە، ئـــەوا ئێمە نوســـینگەی خۆمـــان هەیە، بۆنمونـــە لەئەمریـــكا و بەریتانیـــا و بەلجیكا بەو پێیـــەی بـــارەگای یەكێتـــی ئەوروپـــای تێدایـــەو فەرەنســـا نوســـینگەمان هەیـــە، جگـــە لەواڵتانی دەوروبەری خۆشـــمان كە نوسینگەی تایبەتمان هەیە، لەو شـــوێنانەی كە نوســـینگەمان هەبووە ئەوا نوســـینگەكە بەفەرمی مۆڵەتیـــان هەبووەو ئـــەو واڵتانـــە بەوەزارەتـــی دەرەوەی خۆیـــان ناساندوەو كتابی مەكتەبی سیاسی و نوسینگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەشیان پێبووەو كارەكانی

خۆیان ئەنجام داوە. لەڕووی نەتەوەییەوە، ئەو نوسینگانە بەتایبـــەت كـــوردی لۆبـــی بـــۆ دروســـتكردنی

راوێژ كامەران ــ پێشەوا محەمەد

كاك مەسعود لە دڵسۆزی خۆیەوە بۆ مام جەالل و یەكێتی هاتۆتە ناو كێشەی یەكێتییەوە

بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی یەكێتی بۆ سڤیل:

بوونـــی مەكتەبی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حزبە كوردستانییەكانی هەرێمی كوردستان، تەوەرانـــەی لـــەو بـــووە یەكێـــك هەمیشـــە جێگـــەی مشـــتومڕ بووە، بـــەو پێیەی بەهۆی ئـــەم مەكتەبانـــەوە پەیوەندییەكانـــی هەرێـــم لەگـــەڵ واڵتانـــی دەرەوە یەكگرتـــوو نییـــەو هـــەر حزبـــەو لەئاســـتی خۆیـــەوە پەیوەندی لەگـــەڵ واڵتانـــی دیكـــە دروســـتدەكات، لـــەم دیمانەیـــەدا عەبدولرەزاق فەیلی، بەرپرســـی مەكتەبی پەیوەندییەكانـــی دەرەوەی یەكێتی، باس لەكاری مەكتەبەكـــەی خۆیان و ئەركی نوسینگەكانیان لەواڵتانی دراوسێ و ئەوروپا

و ئەمریكادا دەكات.

ژماره 221 2014/3/1 5

سياسەت

لەئەوروپا و ئەمریكا هیچ كاریان كردووە؟عەبدولرەزاق فەیلی: بەڵێ، چونكە بەبەردەوامی دروســـتكردنی هەوڵـــی ئێمـــە نوێنەرەكانـــی پەیوەندیـــان داوە لەگـــەڵ كوردانی ئـــەو واڵتەو بوونی پەیوەندیـــش لەگـــەڵ پەرلەمانتارانی ئەو واڵتانە تا پشتیوانی دروستبكەن بۆ دۆزی كورد

لەئەوروپا و ئەمریكا. پەیوەندی و هەماهەنگی نوێنەرەكانی ئێوە لەگەڵ حزبە كوردســـتانییەكانی دیكە چۆن بووە، بەتایبەتیش پارتی دیموكراتی كوردســـتان

و پەكەكە، كە لەواڵتانی دەرەوەش بەهێزن؟عەبدولـــرەزاق فەیلـــی: ئێمـــە بەپلـــەی یەكەم كوردســـتانییە حزبـــە لەگـــەڵ پەیوەندیمـــان عێراقییەكان هەیە، چونكـــە بەرژەوەندییەكانمان لـــەو واڵتانەدا یەكە، چونكـــە ئێمە هەموو پێكەوە كێشـــەی بزوتنـــەوەی رزگاریخـــوازی كـــوردی ئێمـــە رووبـــەڕووی كوردســـتان لەباشـــوری دەبێتـــەوە، ئەمـــە جگـــە لـــەوەی لەكوردســـتانی عێراقدا ئێمە لەحكومەتی هەرێم یەكدەگرینەوەو بەرژەوەنـــدی ئـــەو حكومەتەش بـــۆ هەموومان هاوبەشـــەو پێویست دەكات پشـــتیوانی جیهانی بۆ كۆبكەینـــەوە، پاشـــانیش پەیوەندیمان لەگەڵ كوردســـتان دیكـــەی پارچەكانـــی حزبەكانـــی بەئێـــران و توركیـــا و سوریاشـــەوە بەهێـــزەو بەردەوام هەماهەنگیمان هەیە، ئەوان پێویستیان بەهـــاوكاری ئێمە هەبووەو ئێمەش پێویســـتمان بەهـــاوكاری ئەوان دەبێـــت، بۆیـــە بەدڵنیاییەوە

پەیوەندیمان زۆر باشە. سەبارەت بەواڵتانی دراوسێی هەرێمی كوردستان، نوێنەرایەتی ئێوە لەو واڵتانەدا لە چ

ئاستێكدایە؟عەبدولرەزاق فەیلی: ئێمە نوســـینگەمان هەیە لەئێران و توركیا و سوریاش، ئەو نوسینگانەش

دیكەمـــان نوســـینگەكانی شـــێوەی بەهەمـــان لەواڵتانی دیكە پەیوەندییەكانی ئێمە لەگەڵ حزب

و حكومەتەكانی ئەو واڵتانەدا رێكدەخات. بەاڵم ئێستا حكومەتی سوریا لەئاستی جیهانیـــدا رەخنـــەی زۆری لەســـەرەو بەشـــێكی زۆری واڵتانیـــش پەیوەنـــدی خۆیـــان لەگەڵیـــدا راگرتـــوە، ئێـــوە تـــا ئێســـتا پەیوەندیتـــان لەگەڵ

حكومەتی سوریا ماوە؟نوســـینگەكەمان فەیلـــی: عەبدولـــرەزاق لەدیمەشـــق ماوەو كەسیش لەنوسینگەكەی ئێمە بەهـــۆی ئـــەو دۆخە ئاڵـــۆزەی ســـوریاوە زیانی پەیوەنـــدی نوسینگەكەشـــمان پێنەگەیشـــتوە، ڕاستەوخۆی بەئێمەوەیەو بەردەوامیش زانیاری بارودۆخی ســـوریامان بۆ دەنێرن، گەر ئێمەش كارێكما لەســـوریا هەبێت بۆمان جێبەجێدەكەن، بـــەاڵم ئێســـتا بەهـــۆی ئـــەم دۆخـــە ناوخۆییـــە نالەبارەی لەســـوریادا هەیە، حكومەتی ســـوریا و خۆیەتـــی ناوخۆییەكانـــی كێشـــە ســـەرقاڵی هێنـــدە گرنگی بەپەیوەندیـــە دەرەكییەكانی خۆی نادات، جگە لەوەی هەتا ئێستاش كونسوڵخانەی ئەمریـــكا و روســـیا و زۆر لەواڵتانـــی دیكـــەش

لەدیمەشق ماوەو كارەكانی خۆیان دەكەن. بەاڵم هەتا ئێســـتا سوریا دانی نەناوە بەهەرێمـــی كوردســـتاندا، لـــە كاتێكـــدا ئێـــران و توركیـــا بەفەرمی مامەڵە لەگەڵ هەرێمدا دەكەن، بۆچـــی ئێوە بوونی پەیوەندی خۆتان لەگەڵ ئەو واڵتە نەبۆتە هۆی ئەوەی دان بەهەرێمدا بنێن؟

عەبدولـــرەزاق فەیلی: بەڵێ راســـتە، تا ئێســـتا حكومەتـــی ســـوریا دانـــی نەنـــاوە بەهەرێمـــی كوردســـتاندا نەناوە، بەاڵم پەیوەندی ئێمە لەگەڵ ســـوریادا لەســـەر ئەو بناغەیە نەبـــووە، چونكە پەیوەنـــدی ئێمە لەگـــەڵ ســـوریادا پەیوەندیەكی دێرینـــەو بەدرێژایـــی تەمەنی یەكێتی نیشـــتمانی كوردســـتان ئـــەو پەیوەندیـــە هەبـــووە، چونكـــە یەكێتی نیشتمانی كوردستان بۆخۆی لەدیمەشق دامەزراوە و ســـوریاش یەكەمین دەوڵەت بووە كە هاوكاری بزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردی كـــردووە، بۆیـــە ئـــەو پەیوەندیانە هـــەر ماون و لەســـەر بنەمای دانپێدانانیان نەبوە بەهەرێمەوە، چونكـــە ئێمە مەرج و مەرجكاریمـــان نەبووە بۆ دروســـتكردنی پەیوەنـــدی لەگەڵ ســـوریا، بۆیە مەرج نیە بوونی نوســـینگە لەهەر واڵتێكدا مانای ئـــەوە نییە كە تۆ هیچ كێشـــە یاخود ناكۆكیەكت

لەگەڵ ئەو واڵتەدا نییە. باشـــە گـــەر نوێنەرایەتـــی حكومەتـــی بوونـــی دەرەوە، لەواڵتانـــی هەبێـــت هەرێـــم

پەیوەندی حزبەكان لەگەڵ واڵتان بۆ چیە؟عەبدولـــرەزاق فەیلـــی: ئەركـــی نوێنەرایەتـــی حیزب جیایە لەنوێنەرایەتی حكومەت، ئێمە تەنها لەو شـــوێنانە ئەركی نوێنەرایەتی هەرێمیشـــمان بینیوە، كە ئـــەو نوێنەرایەتیە لەبنەڕەتدا بۆخۆی بوونـــی نەبێـــت، ئەگـــەر نـــا لەهـــەر شـــوێنێك

نوێنەرایەتـــی حكومەتـــی هەرێـــم هەبێـــت، ئەوا نوێنەرەكانـــی ئێمە ناچێتـــە وەزارەتی دەرەوەو ئەو واڵتە، مەگـــەر بەتایبەت بانگی بكەن، یاخود نوێنەرەكانی ئێمە بەڕەســـمی لەگـــەڵ حكومەتی ئـــەو واڵتانـــە پەیوەندیـــان نییـــەو ئـــەوە ئەركی

نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێمە. بەاڵم لەچەند ساڵی رابردوودا مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان رایگەیاند كـــە چیدیكە رێگە نـــادەن حزبـــەكان پەیوەندیان

لەگەڵ واڵتانی دەرەوەدا هەبێت؟عەبدولـــرەزاق فەیلـــی: ئەوە راســـتەو ئێمەش پێمان وایە كە نابێت حزبەكان پەیوەندیان لەگەڵ واڵتانـــی دەرەوەدا هەبێت، بەاڵم لەشـــوێنێك كە نوێنەرایەتـــی حكومەتـــی هەرێم بوونـــی نەبێت، ئەگەر پێویســـتبكات ئـــەوا نوێنەرەكانی ئێمە ئەو كارانەیان كردووە بەئاگاداری مەكتەبی سیاسی

و حكومەتی هەرێمیش. گـــەر ئـــەو واڵتانە زەرورەتـــی بوونی نوێنەرایەتـــی حكومەتی هەرێمیـــان هەبێت، ئەی

بۆچی تا ئێستا نەكراونەتەوە؟عەبدولـــرەزاق فەیلـــی: نوێنـــەری حكومـــەت دەبێـــت رێكەوتنـــی هەمووانـــی لەســـەر بێـــت و بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزیـــران دابندرێت، نەك بەبڕیاری ئێمە، بـــەاڵم ئێمە كە لەوێین و كارێك دێتە پێشەوە كە بەرژەوەندی حكومەتی هەرێمی كوردستانی تێدایەو لەو واڵتە نوێنەریشیان نییە، ئـــەوا ئـــەرك و واجبـــی ئێمەیە یاخـــود نوێنەری

پارتیە كە ئەو كارە ببینێت. پەیوەنـــدی ئێوە لەگـــەڵ ئێراندا چۆنە، بەتایبەت كە زۆرجار باسدەكرێت كە لەئێرانەوە هەوڵی چارەسەركردنی كێشـــەكانی نێو یەكێتی دەســـتوەردەداتە واڵتـــە ئـــەو ئایـــا دەدرێـــت،

كاروبارەكانتان؟عەبدولرەزاق فەیلی: بەهیچ شـــێوەیەك ئێران دەســـتوەرناداتە كاروباری ئێمەوە، ئێمە خۆمان رێگە نادەین كە كەســـێكی دەرەوەی حزبەكەمان دەســـتوەربداتە كاروباری حزبەكەمانەوە، بەاڵم پەیوەندیەكی دێرینیشـــمان لەگەڵ ئێراندا هەیەو

بەردەوامیش هەماهەنگیمان هەیە.بـــۆ كـــە بـــوو چـــی هـــۆكار ئـــەی چارەسەری كێشـــە ناوخۆییەكانی یەكێتی چەند

سەركردەیەكی ئەو حزبە چوونە ئێران؟عەبدولرەزاق فەیلی: نا بەو شێوەیە نییە، ئێران بانگێشـــتی ئەو ســـەركردانەی كردبـــوو لەوێش وەك دۆستێك باســـی ئەو كێشانەیان كردووەو هەوڵـــی دۆزینـــەوەی چارەســـەریان داوە، ئەوە دەستپشخەریەكە بۆ چارەسەری كێشەكان نەك دەســـتتێوەردان، ئەگەر نا خۆ لەنێوخۆش بەڕێز كاك مەسعود هەمان كاری كردووە لەدڵسۆزی خۆیـــەوە بۆ مـــام جـــەالل و یەكێتی نیشـــتمانی كوردســـتان و هاتۆتـــە نـــاو بابەتەكانـــەوە، نەك

وەك دەستتێوەردان.

6 ژماره 221 2014/3/1

ئەمینداری یەكگرتووی ئیسالمی و رێكخەری گشتی گۆڕان ................................................................................................................................. فۆتۆ: سڤیل

پێشەوا محەمەد

سياسەت

مانـــگ پێنـــج بـــۆ بـــەاڵم كۆدەبوونـــەوە، دەچێـــت ئـــەو لیژنەیـــە هیـــچ كۆبونەوەیەكی نەكـــردوە، الیەنەكانیـــش بەشـــێكیان دەڵێـــن دەڵێـــن بەشێكیشـــیان هەڵوەشـــاوەتەوەو )ســـڤیل( هـــاوكات هەڵنەوەشـــاوەتەوە، لەسەرچاوەیەكەوە زانیویەتی كە ئەو لیژنەیە بەهـــۆی ناكۆكی نێوان گـــۆڕان و یەكگرتوو، بەتایبەت لەدوای هەڵبژاردنی 21ی ئەیلولەوە

ســـێ ســـاڵ پێش ئێســـتا، بەدیاریكراویش دوای رووداوەكانـــی 17ی شـــوباتی 2011، الیەنەكانی ئۆپۆزســـیۆن لیژنەیەكیان پێكهێنا بەنـــاوی لیژنـــەی هەماهەنگی ئۆپۆزســـیۆن. ئـــەو لیژنەیـــە، بۆ یەكخســـتنی هەڵوێســـتیان و پتەوكردنـــی پەیوەندییەكانیـــان ناوبەنـــاو

هەڵوەشـــاوەتەوەو لیژنەیەك بەناوی لیژنەی هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆن بوونی نەماوە.

لـــە هەڵبژاردنەكانی ســـاڵی 2009دا، ســـێ الیەنـــی سیاســـی، گـــۆڕان و یەكگرتـــوو و كۆمەڵ، بڕیاری ئۆپۆزسیۆنبوونیان دەركردو بەوهۆیەشـــەوە، لەماوەی ئەو چوار ساڵەی رابردوودا، هەماهەنگی و پەیوەندی پتەویان لەنێوانـــدا بوو، بـــەاڵم دوای هەڵبژاردنەكانی

بەهۆی كێشەی نێوان گۆڕان و یەكگرتوولیژنەی هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆن هەڵدەوەشێتەوە

ژماره 221 2014/3/1 7

سياسەت

ئەوە كرد، لیژنەی هەماهەنگی ئۆپۆزســـیۆن بوونی نەماوە.

ئەو هەڵســـوڕاوەی گـــۆڕان جەختی لەوە كردەوە، ئێســـتا الیەنێك نەماوە ئۆپۆزسیۆن بێـــت، بۆیـــە لیژنەیەكیـــش بۆ ئەو مەبەســـتە ئێســـتا گـــوت، ئەوەشـــی نییـــەو پێویســـت پەیوەندییـــەكان بـــۆ پێكهێنانـــی حكومـــەت و بەشـــداریانە تێیدا، نەك یەكخستنی خواست و یەكدەنگی الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن، چونكە وەك ئـــەو دەڵێـــت، هـــەر الیەنـــەو مـــەرج و بەرنامـــەو تێڕوانینـــی خـــۆی بۆ بەشـــداری

لەحكومەتی داهاتوودا هەیە.گەرچـــی هـــەردوو الیەنی ئۆپۆزســـیۆن، گـــۆڕان و یەكگرتـــوو، رەتـــی دەكەنەوە هیچ گرژی و ناكۆكییەكیان هەبێت و ئەوان بووبنە هۆكاری هەڵوەشانەوەی لیژنەی هەماهەنگی لەڕێگـــەی )ســـڤیل( بـــەاڵم ئۆپۆزســـیۆن، ســـەرچاوەیەكی نـــاو بزوتنـــەوی گۆڕانەوە، ئەوەی زانیوە كە هۆكاری هەڵوەشاندنەوەی لیژنـــەی هەماهەنگـــی ئۆپۆزســـیۆن و ئـــەو زبرییە میدیاییەی ماوەیەكە لەنێوان گۆڕان و یەكگرتوودایە، دەگەڕێتەوە بۆ ناكۆكی نێوان

ئەو دوو حیزبە.وەك ئــــەو ســــەرچاوە ئاشــــكرای كــــرد، پێش دووەم ســــەفەری نەوشیروان مستەفا بــــۆ الی مەســــعود بارزانــــی، بــــۆ پیرمــــام بزوتنــــەوەی گــــۆڕان داوای لــــە یەكگرتوو و كۆمــــەڵ كــــردووە لیژنە هاوبەشــــەكەیان كۆ ببنەوە، بــــەاڵم یەكگرتوو رەتــــی كردۆتەوە، دوای ســــەفەرەكەی نەوشیروان مستەفاش، یەكگرتووی ئیســــالمی داوای كۆبوونەوەی ئەو لیژنەیــــەی كردووە، بــــەاڵم بزوتنەوەی

گۆڕان ڕەتی كردووەتەوە.ئیســــالمی یەكگرتــــووی نیگەرانییەكانــــی لەبزوتنەوەی گۆڕان، بەوتەی سەرچاوەكەی ســــڤیل، لەدوو ئاســــتدایە، یەكەمیــــان بردنی بەشــــێكی زۆری كادرەكانی ئــــەو حیزبە بۆ الی خــــۆی و راكێشــــانی دەنگێكــــی زۆری یەكگرتوو بۆ خۆی، دووەمیشیان پەیوەندی كابینــــەی پێكهێنانــــی بەدانوســــتانەكانی

هەشتەوە هەیە.ســــەرچاوەكە گوتــــی "یەكگرتــــوو بەڵێنی لەدانوســــتانەكاندا وەرگرتبــــوو لەگــــۆڕان بــــۆ پێكهێنانی حكومــــەت، ســــەرەڕای كارو بەرنامــــەی تایبەتــــی، هــــاوكات پشــــتی یەك بەرنەدەن و پێداگری لەسەر داواكارییەكانی یەكتری بكەن، بەاڵم بزوتنەوەی گۆڕان ئەو

كارەی نەكردووە".گــــۆڕان ناكۆكییەكانــــی بەوهۆیــــەوە، گەیشــــتە كار تەقینــــەوەو یەكگرتــــوو و

بەشـــداریكردن بـــە بڕیاردانیـــان و 2013لەحكومەتدا، ئێســـتا پەیوەنـــدی نێوان الیەنە ئۆپۆزســـیۆنەكان باش نییەو ئەو لیژنەیەشی بۆ پتەوكردن و یەكخستنی هەڵوێستەكانیان

دروستیان كردبوو هەڵوەشاوەتەوە.ئەبوبەكر هەڵەدنی، ئەندامی دانوستانكاری یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان، بە)سڤیل(الیەنەكانـــی پەیوەنـــدی راگەیانـــد، ی ئۆپۆزسیۆن ئاساییە، بەاڵم ئەوەی پشتڕاست كردەوە، كە لیژنەی هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆن هەڵوەشاوەتەوەو هیچ پەیوەندییەك لەڕێگەی

ئەو لیژنەیەوە نەماوە.كـــردەوە، لـــەوەش جەختـــی هەڵەدنـــی ئێســـتا الیەنەكانـــی ئۆپۆزســـیۆن ســـەرقاڵی خۆئامادەكردنـــن بـــۆ چوونە نـــاو حكومەت و هێنـــدەی بـــەوەوە خەریكن بـــە پەیوەندی

نێوانیانەوە خەریك نین.جەوهـــەر، جـــەالل خۆشـــییەوە، الی هەڵسوڕاوی بزوتنەوەی گۆڕان، ئاماژەی بۆ

تۆمەتباركردنی یەكتری و هەڵوەشاندنەوەی ئۆپۆزســــیۆن. هەماهەنگــــی لیژنــــەی شــــەقام پەیجــــی لەدیارترینیشــــیان، لەفەیســــبووك، كــــە زمانحاڵــــی یەكگرتووی ئیسالمییە لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیسبووكدا، هێرشــــی تونــــد دەكاتــــە ســــەر بزووتنەوەی گــــۆڕان و بەڕاكێشــــانی كادرو دەنگەكانــــی دەكــــەن، تۆمەتباریــــان حیزبەكەیــــان لەبەرانبەریشــــدا، محەمــــەد تۆفیــــق رەحیم، هەڵســــوڕاوی بزوتنەوەی گــــۆڕان، لەپەیجی تایبەتــــی خۆی لەفەیســــبووك، بۆ یەكگرتوو نووســــیویەتی "ئێمە چی بكەیــــن كە بەرنامە و كاری گردەكە وەك موگناتیز كادرەكانتان

رادەكێشێت".لیژنــــەی هەماهەنگی ئۆپۆزســــیۆن، پانزە پەرلەمانییەكــــەی هەڵبژاردنــــە دوای رۆژ 21ی ئەیلوول، كۆبوونەوەو داوای دووبارە پارێــــزگای دەنگەكانــــی هەژماركردنــــی ئەوەشــــەوە، لــــەدوای كــــرد، هەولێریــــان ئــــەو لیژنەیــــە كۆنەبوونەتــــەوەو بــــە وتەی الیەنەكانــــی یەكگرتــــوو و گۆڕانیــــش بێــــت،

هەڵوەشاوەتەوە.بــــەاڵم پێچەوانــــەی گــــۆڕان و یەكگرتوو، كۆمەڵــــی سیاســــیی مەكتەبــــی ئەندامێكــــی دەكاتــــەوە رەتــــی كوردســــتان، ئیســــالمی ئــــەو لیژنەیــــە هەڵوەشــــابێتەوەو تەئكیدیش لەوە دەكاتەوە، تا ئێســــتا هیــــچ بڕیارێك بۆ

هەڵوەشانەوەی لیژنەكە لەئارادا نییە.لەوبارەیەوە، عەبدولستار مەجید، ئەندامی مەكتەبی سیاســــیی كۆمەڵی ئیسالمی، گوتی سیاســــییەكاندا لەپەیوەندییــــە "گۆڕانــــكاری ئاســــاییە، هیــــچ ناكۆكــــی و گرفتێكمــــان نییە وەك الیەنەكانــــی ئۆپۆزســــیۆن، بــــەاڵم ئەم قۆناغەی ئێســــتا جیــــاوازە لەوەی پێشــــوو، ئێستا هەموومان دەبینە دەسەاڵت و دەچینە حكومەتێكی بنكەفراوانی نیشتیمانییەوە، بۆیە هەموو الیەنەكان پێویســــتیان بەسەرلەنوێ

داڕشتنەوەی پەیوەندییەكانیان هەیە".گوتیشی "لیژنەی هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆن مــــاوەو هیچ بڕیارێك بۆ هەڵوەشــــاندنەوەی نییە، بەاڵم ئێستا پرس و ڕاوێژی الیەنەكانی

ئۆپۆزسیۆن لەگەڵ یەكتری بە تەلەفۆنە".ئۆپۆزســــیۆن الیەنــــی هەرســــێ ئێســــتا حكومەتــــەوەو بچنــــە داوە بڕیاریــــان هاوواڵتیان و دەنگدەرانیشــــیان، چاوەڕوانی جێبەجێكردنــــی ئــــەو بەڵێنانــــە دەكــــەن، كــــە ئۆپۆزسیۆن لەماوەی چوار ساڵی رابردوودا

بەگوێی خەڵكیدا داوە.

8 ژماره 221 2014/3/1

لەســـایەی یـــەك سیســـتێمی سیاســـی ئیداریدا بەڕێوەببرێن، چونكە لەسنووری ئەو سیستێمە سیاسیانەداو لەپێش سەرهەڵدان و دەركەوتنی ناســـیونالیزمدا ئینتیمای ســـەرەكی بۆ ئایین و ناوەنـــدی دەســـەاڵتی ئایینی بووەو ســـەرباری دابەشـــبوونیان، و مەزهەبـــەكان جیـــاوازی دەوڵەتە ئیسالمییە خیاڵیەتییەكان زیاتر سیمای دەوڵەتی مەزهەبییان هەبووەو ئەوەندەی باری شـــوێنكەوتووانی مەزهەبی جیاواز لەمەزهەبی دەوڵەت گـــران بووە، پێدەچێـــت ئەوەندە باری لەنەتـــەوەی جیـــاوازەكان نەتـــەوە و ئیتنیـــك خاوەن دەوڵەت، گـــران نەبووبێت. هەرئەوەش وایكردووە ســـەرباری ملمالنـــێ و بەكارهێنانی خێڵ و عەشـــیرەت و دەســـەاڵتە ناوچەییەكانی كورد لەالیـــەن ئەو دەوڵەتانەوە بەدژی یەكترو لەپێناوی پەرتكردنی زیاتریاندا، هێشتا سیاسەتی ئـــەو دەوڵەتانـــە جیـــاواز بووبێت لەسیاســـەتی

دەوڵەتانی نوێی داگیركەری كوردستان.بەهەرحاڵ ئەوەی ئاشــــكرایە لەناوەڕاســــتی ســــەدەی نۆزدەهەمەوە، كە سەرەتای هەستی نەتەوایەتــــی كــــوردی دەردەكەوێــــت و لەمالو ئــــەوال ئەگەرچــــی بەنزمیش بێــــت دەنگی كورد بــــۆ داواكردنــــی مافەكانی و بــــۆ رزگاركردنی لەبەرامبــــەردا دەبیســــترێت، نیشــــتیمانەكەی داگیركەرانی كوردستان بەردەوام بەخراپترین شــــێوەو بەكوشــــتن و بڕین وەاڵمــــی كوردیان داوەتــــەوە. ئەمــــەش ئــــەوەی نیشــــانداوە كــــە لەكۆنەســــتی داگیركەرانــــی كوردســــتاندا ئەوە جێگیــــر بــــووەو تاكــــو ئێســــتاش جێگیــــرە كــــە ناتوانــــن دان بەبوونــــی كــــورددا بنێــــن وەكــــو بووەیەكــــی جیــــاواز لەخۆیــــان. هەربۆیــــە بــــۆ رێگاگرتــــن لەدەركەوتنــــی ئەو بــــووە جیاوازە كە نیشــــتیمانەكەی بەسەر ئەواندا دابەشكراوە، لەوســــاوە بۆ ئێســــتا هەوڵیــــان داوە بەهەموو شــــێوەیەك رێگا لەدروســــتبوون یان بیســــتنی ئەو دەنگە بگرن، بۆ ئەو مەبەستەش خراپترین جۆرەكانــــی چەوســــاندنەوەو كوشــــتن و بڕین و تەنانــــەت سیاســــەتی لەناوبردنــــی بەكۆمەڵ

ئایـــا ئاینـــدەی پەیوەنـــدی نێـــوان كـــورد و عەرەبـــی عێـــراق بـــەرەو كـــوێ دەڕوات؟ ئایـــا ئەگەری پێكەوەژیانیان هەیە؟ ئایا ئەو هۆكارانە چین كـــە بـــەردەوام دەســـەاڵتە ناوەندییەكانی عێـــراق وەكـــو دەوڵەتێكـــی داگیركـــەر رەفتـــار لەگەڵ كورددا دەكـــەن؟ ئایا كورد دەتوانێت بە چ شـــێوەیەك بەرپەرچی سیاسەتی داگیركەری عێراقـــی بداتەوە؟ ئایـــا كورد دەتوانێت فشـــار لەســـەر دەوڵەتـــی ناوەند دابنێت؟ لەســـەرووی هەموو ئەمانەوە كار چییەو پێویستە كورد چی بـــكات بۆ ئـــەوەی خۆی لەم بارە شـــلۆق و پڕ

لەنیگەرانییە رزگار بكات؟بێگومـــان ئـــەوەی ئێســـتا عەرەبـــی عێـــراق بەرامبەر بەكـــورد ئەنجامی دەدات لەدایكبووی ئەم چركەســـاتە نییە، بەڵكو بەرهەمی كۆی ئەو مێژووەیە كە تێیدا عەرەب هاوشێوەی تورك و فارس كراونەتە فەرمانڕەوای كورد. بەمانایەكی دیكە ئەوەی ئەمڕۆ لەجوگرافیای كوردســـتاندا دەگوزەرێت و داگیركەرانی عەرەب و تورك و فارس گەلی كورد دەچەوســـێننەوەو سەركوتی دەكەن و بەهەموو شێوەیەك هەڵی سڕینەوەی بـــوون و شووناســـی دەدەن بەرهەمـــی عەقـــڵ و كەلتـــووری ئـــەو نەتەوە سەردەســـتانەیە كە لەمێـــژووی كۆندا لەڕێگای ئایین و دەســـەاڵتی ئایینەیـــەوە بوونەتـــە فەرمانڕەوای نیشـــتیمانی كـــوردو لەمێـــژووی نوێشـــدا جارێكـــی دیكـــە دەوڵەتانـــی دڕندەییەكانـــی بەرژەوەندییـــە بڕیاربەدەســـت ئـــەو زەمینەی بۆ رەخســـاندن، كـــە جارێكـــی دیكـــە ببنـــەوە بەفەرمانـــڕەوای

كوردستان.ئەگەر لەرابردووی پێش دروستبوونی هەستی نەتەوەیی و بنەماكانی ناسیونالیزمی عەرەب و تورك و فارسدا، دەوڵەتەكانی عەرەب و تورك و فـــارس وەكو ئیمپراتۆرێتـــی خێاڵیەتی ئایینی دەركەوتبن، ئەوا لەهەمانكاتدا دەشێ بنەمایەكی دیـــاری دەوڵەتـــی فرەئیتنیكیـــان هەبووبێت، كە ئەوەش زیاتر بنەمای ئایینەكە ســـەپاندوویەتی بـــەوەی كـــە ئیتنیـــك و نەتـــەوە جیـــاوازەكان

كارتی فشاری كورد لە بەرامبەر مالیكی

هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت

ڤەۆشر

عەتا قەرەداخی

سياسەت

8 ژماره 221 2014/3/1

ژماره 221 2014/3/1 9

و یارمەتیـــان بـــدات دەوڵەتیـــان بۆ دروســـت ببێتـــەوە، بەاڵم وەكو دەیزانین ســـەركردایەتی كـــوردی بێ بیركردنەوەیەكی دروســـت و بێ گوێگرتن لەڕای جەماوەری خەڵكی كوردستان بەپەرۆشـــەوە رێـــگای بەغدایـــان گرتەبـــەرو دروســـتكردنەوەی لەخەمـــی بەپەرۆشـــەوە قـــەاڵی دیاكتاتۆریـــەت و بنەماكانـــی دەوڵەتی داگیركـــەری عێراقیـــدا بـــوون و پێیـــان وابوو كـــە ئیتـــر ســـەردەمی بەعس تـــەواو بـــووەو دەزانـــی وایـــان كورتبینیانـــدا لەئەنجامـــی بەكۆتایـــی هاتنی رژێمی بەعـــس ئیتر قۆناغی دیموكراســـی و ئازادی و پێكەوەژیان دەســـت پێدەكات، كە لەراســـتیدا ئەگەر ســـەركردایەتی سیاسی كوردی و ئەو رۆشنبیرە سیاسیانەی كە لەپنتەكانی دەسەاڵت و بڕیاری كوردییەوە نزیكبـــوون توانـــای لێكدانـــەوەی بابەتیانەیان هەبووایـــە، دەبووا بیانزانیایە بەعس بەرهەمی كەلتووری عەرەبی و ناســـیونالیزمی خێڵەكی و شـــۆڤێنی عەرەبیەو بەڕۆیشتنی نوخبەیەك لەســـەركردەكانی ئـــەو بزووتنەوەیە، عەقڵ و كەلتـــووری بزووتنەوەكە كە عـــەرەب خۆیان وەكو پرۆژە ســـەیری دەكـــەن كۆتایی نایەت. بەهەرحـــاڵ كـــورد ئـــەو كات نەیتوانـــی لـــەو واقیعـــە تێبگات، چونكە ئەگەر ئـــەو كاتە تەنیا خـــۆی بـــەدوور بگرتایـــەو چۆن لەم بەشـــەی كوردســـتان دەســـەاڵتێكی پێكهێنابـــوو خـــۆی بپاراســـتایەو پێگەكانی خۆیی بەهێز بكردایەو خۆی نەدایەتە دەستی شەپۆلی ئارەزووكردن بۆ دروستكردنەوەی عێراق و ئەگەر عەرەبیش توانیـــان لەعێراقـــدا دەوڵەتیـــان دروســـت كرد بەپێـــی دیفاكتـــۆی ئـــەو كاتە رەفتـــاری لەگەڵ ئـــەو دەوڵەتـــە بكردایـــە، كـــە دەوڵەتێكی الواز بـــوو، لەجیاتـــی ئـــەوە بگەیشـــتایەتە بەغـــداو بەشـــداری ئەنجومەنـــی حوكـــم و پاشـــانیش دەوڵەتـــی لەدروســـتكردنەوەی بەشـــداری و پۆســـت بـــە خەونـــی بكردایـــەو عێراقـــدا ببینیایـــە، تایبەتییەكانـــەوە بەرژەوەندییـــە كێشـــەكانی ناوخـــۆی كوردســـتانی چارەســـە ربكردایـــەو هەوڵی دروســـتكردنی یەكێتییەكی كوردیـــدا كۆمەڵگـــەی لەڕیزەكانـــی پتـــەوی بدایـــەو ئەو هێـــزو وزە ئیداری و سیاســـی و دیپلۆماسیەی كە بردیە بەغدا بۆ خزمەتكردنی عەرەب و دروســـتكردنەوەی دەوڵەتی عێراقی لەكوردستان كاری پێبكردایە. پێم وایە جوڵەی نەدەڕۆیشـــت ئاراســـتەیە بـــەم رووداوەكان و كوردیـــش بـــەو شـــێوە الوازە لەبەردەمـــی عەرەبـــی شـــیعەو ســـوونەدا دەرنەدەكـــەوت. بەڵكـــو ئـــەو كاتـــە دەیتوانی وەكو دەســـەاڵتی حكومەتـــی هەرێمـــی كوردســـتان دانیشـــتن و رێكەوتن لەسەر شێوازی پەیوەندی نێوان ئەم حكومەتـــەو حكومەتی عەرەبـــی عێراقدا بكات، نەك خۆی ببێتە بەشێك لەحكومەتی عێراقی و

و چەكــــی قەدەغەشــــیان بەكارهێنــــاوە، چونكە ئامانجەكــــە الی ئەوان یەك ئامانــــج بووەو بۆ ئــــەو مەبەســــتەش هەموو رێگایەكیــــان بەڕەوا زانیــــوە. ئامانجــــی ئاشــــكرایان ئەوە بــــووە كە لەدەركەوتــــن و بەهەمــــوو شــــێوەیەك رێــــگا دروستبوونی كورد وەكو كەسێتییەكی خاوەن شــــووناس بگیرێت، نەوەكو مەترســــی بۆ سەر بــــكات. ئــــەوان دروســــت بەرژەوەندییەكانــــی بێگومــــان ئەم سیاســــەتە دژ بەكــــوردە رێگای لەبەرگیــــراوی ئاشــــكرای دەوڵەتانی عەرەب و تــــورك و فارس بــــووە، بەتایبەتی لەعێراقدا كە ئەو سیاســــەتە لەسەردەمی بەعسدا بەجۆرێك ســــەخت و دژوار بوو كە تروســــكەی ئایندەش بەدی نەدەكرا، هەربۆیە لەشكستی سەربازی و ئابووری رژێمدا لەجەنگی كوەیتدا، جەماوەری خەڵكی كوردستان تەقیەوەو ئەو تەقینەوەیەش دەروازەی جۆرێــــك لەئــــازادی بــــۆ كــــردەوە. هەرچەندە راپەڕین تووشی شكست هات، بەاڵم خەڵك كە بۆ ماوەیەكی كەم ئازادی بەخۆیەوە بینــــی، چیتر نەدەتوانــــرا بەئاســــانی بخرێتـەوە نــــاو قەفەزەكەی پێشــــتری رژێمی بەعســــەوە. مەبەستمان لەم قسەیەش ئەوەیە دەبێ دڵنیابین كــــە جارێكی دیكە عــــەرەب ناتوانێت كورد لەم بەشــــەی كوردســــتانداو تەنانــــەت لەڕۆژئاوای كوردستانیشــــدا جارێكــــی دیكــــە بكاتــــەوە ناو قەفەزەكەی جارانی، چونكە ئەو مرۆڤەی تامی ئــــازادی كرد بەئاســــانی جارێكــــی دیكە ركێف ناكرێتەوەو ئەگەر ناچاربوو هەموو رێگایەكی ســــەخت لەبــــەر دەكرێــــت لەپێناوی پاراســــتنی ئازادییەكەیدا. هەربۆیە من لێرەوە وای دەبینم تاكــــو ئێســــتا ئیرادەیەكــــی شــــاراوەی گــــەورە لەناخــــی مرۆڤی كــــورددا چی وەكو تاك و چی وەكو كۆمەڵ هەیە بۆ پارێزگاریكردن لەبوونی خۆی، كــــە بوونی ئەویــــش لەئازادیدا پێناســــە دەكرێــــت. ئەگــــەر ئەو ئیــــرادە پۆاڵینــــە نەبووە چۆن هەزارەها الوی كورد لەدژی داگیركەرانی كوردستان سنگیان ناوە بەگوللەوەو چوونەتە بــــەردەم پەتــــی ســــێدارە. تاكــــو ئێســــتاش ئەو پرۆسەیە بەردەوامە. كەواتە ئەگەر دوا قۆناغی فشــــاردانانی كورد بەگشتی دژی داگیركەرانی كوردســــتان فشــــاری هێز بێت، پێم وایە كورد هەرچۆن لەم بەشەی كوردستاندا لەڕابردوودا سڵی لەڕووبەڕووبوونەوە نەكردۆتەوە، ئەگەر ناچار بێت ئێســــتاش هەمان ئەو هێزو ئیرادەیە نەمــــردووە، هەرچــــۆن دەبینیــــن خەباتگێڕانــــی كورد لەبەشەكانی دیكەی كوردستان رووبەڕی داگیركــــەران دەبنەوەو چــــۆن بەخوێنی خۆیان هەوڵی بنیادنانی ئایندە بۆ نەوەكانیان دەدەن.

بێگومان رەنگە ئـــەم بۆچوونە نوێ نەبێت، كـــە پێشـــترو لەكاتـــی رووخاندنـــی رژێمـــی بەعســـدا باســـی ئـــەوە دەكرا، كە باشـــتر وایە كورد نەچێتە بەغداو دەســـتی عەرەب نەگرێت

بە بەرچاوی ئەویشـــەوە مادەی 140 پشتگوێ بخرێـــت ئـــەم توانای هیچـــی نەبێـــت، موچەو پێداویســـتییەكانی پێشمەرگە پشتگوێ بخرێت، هەمـــوو ســـاڵێك لەســـەر بودجە شـــەڕی دنیا بەكورد بفرۆشـــرێت، سیاســـەتی كۆچپێكردن و بەعەرەبكردن تاكو ئێســـتا بەردەوام بێت و دەیان شـــتی دیكەیش كەچی هێشتا نوێنەرانی عێراقیـــدا پەرلەمانـــی و لەحكومـــەت كـــورد بەردەوامبن؟؟ ئایا ئەمە چی دەگەیەنێت بێجگە لەتەنیا یەك شت نەبێت ئەویش وابەستەبوونی

دەسەاڵتی كوردییە بەعێراقەوە. هەرچەنـــدە مـــن وای بۆدەچـــم كـــە ئەگـــەر هەڵبژاردنـــی ئەمجـــارە بكرێت لەعێراقـــدا ئەوا ئەســـتەمە جارێكـــی دیكە بەئاســـانی حكومەت لەعێراقدا دروســـت بكرێت، كـــە ئەوەش عێراق بەرەو پشـــێوییەكی خراپتر دەبـــات و ئەگەری دابەشـــبوون نزیكتـــر دەكاتەوە. بەاڵم پرســـیار ئەوەیـــە ئایـــا كـــورد دەتوانێت لـــەو بارودۆخە لەڕابـــردوودا ئـــەوەی و وەربگرێـــت ســـوود ئەمجـــارە لێوەربگرێـــت ســـوودی نەیتوانـــی لەپێناوی بەرژەوەندییەكانی خۆیدا بیخاتە كار؟ من پێم وایە بەهێزترین فشار كە كورد بتوانێت دروستی بكات ئەوەیە بەشێوەیەكی جیدی ناو ماڵی خۆی رێكبخات و هەوڵی ئاشـــتكردنەوەی دارایشـــەوە لـــەڕووی و بـــدات جەمـــاوەر و بەرەاڵیـــی ئـــەو پێداچوونەوەیەكـــی دەبـــێ بێســـەروبەرەیییە بكات لەگەندەڵی و تەخشـــان و پەخشـــان رۆحی دەرهێناوە، دەشـــێ ئەمەش هەلێكی بـــاش بێت بۆ بە نیشـــتیمانیكردنی ئەو هەموو سەروەت و سامانە گشتییەی كە ئەحزاب و لەڕێگای ئەوانیشـــەوە كەســـانی جۆراوجۆر دەستیان بەســـەر داگرتووە. هەروەك پێویستە دەســـەاڵتی كـــوردی لـــەڕووی دیپلۆماســـیەوە بكەوێتە جوڵەو هەوڵی بەدەستهێنانی پشتگیری و الیەنگیـــری نێودەوڵەتـــی بـــدات بـــۆ ئەگەری هـــەر بڕیارێكی چارەنووسســـازانەو ئەوەندەی خـــۆی بەعێـــراق و ئینتیمابـــوون بەعێراقـــەوە گرێـــداوە، بیر لەئەڵتەرناتیڤـــی دیكە بكاتەوە كە ئەڵتەرناتیڤـــی یەكەمیـــش خەڵكی كوردســـتانەو تاكە هێزو فشاریش بۆ پاراستنی دەسەاڵتدارێتی كوردی و بەهێزكردنی لەبەرامبەر عێراقدا و بۆ ناچاركردنی عێراقیش بۆ داننان بەمافەرەواكانی كورددا هـــەر هێزی خەڵكی كوردســـتانەو هیچ فشـــارێك لەفشاری كورد خۆی بەهێزتر نابێت، بەاڵم دەبێ دەسەاڵتی كوردی بۆ دروستكردنی ئەو هێـــزە ناوخۆییـــە یەكســـانی و عەدالەت و ماف لەكوردســـتاندا بكاتە بنەمـــای كارو ژیان و بەكـــردەوە یەكســـانی و عەدالـــەت دروســـت بـــكات بۆئـــەوەی هـــەر تاكێكـــی كورد هەســـت بـــكات كەرامەتـــی پارێـــزراوەو لەو پێناوەشـــدا پارێزگاری لەو سیســـتێمە بـــكات كە كەرامەتی

ئەوو كۆی مافەكانی دەپارێزێت.

سياسەت

10 ژماره 221 2014/3/1

لەدایكبووی ئینخەبۆرگ دەمێولەمێســـتەر 14ی نیسانی ساڵی 1965ی شاری كۆرترێكی بەلجیكایە، لەتەمەنی شـــەش ساڵییەوە لەگەڵ شـــاری كردووەتـــە رووی بنەماڵەكـــەی "ئانتوەرپەن" كە بەدووەمین شاری ئەو واڵتە ناســـراوە لـــەڕووی رووبـــەرەوە، لەتەمەنی 15 ســـاڵیدا بووەتـــە ئەندامـــی "رێكخـــراوی كەمئەندامانی كاتۆلیكەكان"، دەرچووی بەشی پەرە ستاری ئەنیستیتوتی سێنت بەرلیندیسی ئانتوەرپەنـــە، دوای تەواوكردنـــی خوێنـــدن، بەهۆی تواناكانییەوە لەڕێكخراوی "دە بڕۆن" وەردەگیرێت و دەستپێشـــخەری سەرلەنوێ بنیادنـــان و نوێكردنـــەوەی رێكخراوەكـــەی پێدەدرێت، لەساڵی 2006 خۆی لەسەر لیستی پارتی كریستیانی ڤاڵمی و هاوپەیمانیی نوێی ڤاڵمـــی بۆ هەڵبژراندنی هەرێمەكان پااڵوت و بەپلەی دووەم ســـەركەوت، لەساڵی 2010دا بووەتە ئەندامی پەرلەمانی بەلجیكا و ئەندامی كۆمیسیۆنی سیاســـەتی دەرەوەی پەرلەمان، دەرەوەدا سیاســـەتی لەكۆمیســـیۆنی ئـــەو ئاشـــنایەتی لەگـــەڵ نەتـــەوە چەوســـاوەكان بەگشـــتی و كورد، كاتـــاالن و دارفۆرییەكان بەتایبەتی پەیدا كردووەو ئێســـتا ســـەرۆكی دەرەوەی سیاســـەتی كۆمســـیۆنی دەوری بەلجیـــكا و ئەندامی حیزبی هاوپەیمانی نوێی ڤاڵمییـــە، گەرچی ئەو حیزبە ركابەری زۆری هەیـــە، لەهەمان كاتـــدا بەپرەنســـیپی تایبەت بەخـــۆی لەســـەرجەم حیزبەكانـــی بەلجیـــكا جیـــا دەكرێتـــەوە، هاوپەیمانیـــی نوێی ڤاڵمی لەهەڵبژاردنـــی 2010ی پەرلەمانی بەلجیكادا پلـــەی یەكەمـــی بەدەســـتهێنا، بـــەاڵم ئامادە نەبوو لەگەڵ هیچ پارتێك هاوپەیمانێتی بكات و بچێتە ناو حكومەتەوە، بەڵكو چووە بەرەی ئۆپۆزســـیۆنەوە، پارتی ناوبـــراو بەجیاخواز دەناسرێت و ســـەربەخۆیی بەشی ڤاڵندەرن لەبەلجیـــكا و دامەزراندنی كۆماری ڤاڵندەرن لەستراتیژی درێژخایەنی ئەو پارتە راستڕەو

و ناسیۆنالیستەدایە.

چەنــــد پارتێكــــی كــــوردی لەلیســــتی رەشــــی ئەمریكادان، ئایا بەڕاستی ئەو حیزبانە

تیرۆریستن؟ئینخەبــــۆرگ: ئایــــا رێكخراوێك تیرۆریســــتە یاخــــود نــــا؟ كار و چاالكییەكانــــی رێكخراوێــــك ئەمانــــە تیرۆریســــتییەوە؟ خانــــەی دەكەونــــە پرســــیاری ســــادە نین، خۆی لەخۆیدا بۆچوونی ئایــــا فاڵنــــە رێكخــــراو تیرۆریســــتە یاخــــود نــــا

و دیاریكــــراو مێژوویەكــــی بــــۆ دەگەڕێتــــەوە سیاســــەتێكی تایبەت بەرامبەر ئــــەو رێكخراوە، هەردوو الیــــەن زۆرجار پەیوەندییــــان بەكار و كاردانــــەوەوە هەیە، مــــن بەدڵنیاییەوە دەڵێم پێم وانییــــە هیــــچ رێكخراوێكی كوردی تیرۆریســــت بــــن، بەاڵم دەمەوێ بەتایبەت لەســــەر كورد لەو بوارەوە قســــەی خۆم هەبێت و هیوادارم تۆش

لێم تێبگەیت.

فەرموو... ئینخەبــــۆرگ: بۆ نموونــــە چەند رێكخراوێك یاخــــود چەند كەســــێك زۆر جار هەمان چاالكی یاخــــود كــــردار ئەنجــــام دەدەن، بــــەاڵم بەهۆی وێناكردنێكــــی تایبــــەت و دیاریكراوی كەســــێك، رێكخــــراو و دەوڵەتێكەوە كرداری الیەنێك وەك ناڕەزاییەكــــی ئاشــــتیخوازانەو هەمــــان كرداری الیەنێكــــی دیكە كــــە وێناكردنێكــــی دیكەی هەیە

سياسەتسياسەت

هیوا خۆشناو ــ برۆكسڵ

پێم وانییە هیچ رێكخراوێكی كوردی تیرۆریست بن

ئینخەبۆرگ دەمێولەمێستەر، ئەندامی پەرلەمانی بەلجیكا بۆ سڤیل:

ژماره 221 2014/3/1 11

خۆم گەیشتومەتە ئەو بڕوایەی هەر نەتەوەیەك، هــــەر پێكهاتەیەكی دیاریكراو مافی خۆیەتی ئەو یەكەیــــە ئەنجام بدات كــــە دەیەوێت، بەمەرجێك زیــــان بەنەتــــەوەو الیەنــــی دیكــــە نەگەیەنێــــت، كێشەكە ئەوەیە نەخشەی واڵتان لەو ناوچەیەدا بەشــــێوەیەكی ســــادە دانەڕێــــژراوە، كاتــــێ ئەو نموونــــەی راســــتەوخۆ لێدەكــــەن، پرســــیارەم ســــودان و باكوری سودانم بەبیر دێتەوە، دەبێ لەالیەكــــەوە واقیعبینانــــە بیــــن كــــە راگەیاندنــــی دەوڵەتێكــــی نــــوێ لەســــەر ســــنوورە كۆنــــەكان كارێكی هەروا ئاســــان و ســــادە نییــــە، لەالیەكی دیكــــەوە نابــــێ بەچاوێكــــی كــــەم لەدامەزراندنی

دەوڵەتی نوێ بڕوانین.من دەتوانم بەڕاشكاوی پشتگیری لەبیرۆكەی دەوڵەتــــی نەتەوەیی كوردی بكــــەم، ئەگەر هاتو ئەو یەكەیە لەچوارچێوەی وتووێژ و ئاڵوگۆڕیدا دابمەزرێت، كێشەكە چارەسەر نابێ ئەگەر هاتو ئەو یەكە لەبارودۆخێكی خراپ یان دووڕیانێك بێتە ئاراوە كە هەردووال هەســــت بەزیان بكەن، ئەوە راهێنانێكی زۆر ســــەختە، بەاڵم پەیوەندی بەئاشــــتی نێــــوان واڵتانــــەوە هەیە لــــەدواڕۆژدا، لێرەدا نابێ نەتەوەكان بەتەنها لەڕێگا سەختەكان بترسن، بەڵكو دەبێ رەچاوی ئەوەش بكەن، كە زۆربەی جارەكان رێگا سەختەكان چارەسەری خراپییان لێناكەوێتەوە، لێرەدا مەبەســــت بەتەنیا گەیشتنە بەچارەسەرێكی تۆكمە و درێژخایەن. هەرێمــــی نێــــوان كێشــــەی ئێســــتا كوردســــتان و بەغــــدا لەســــەر نەوتــــە، بــــەڕای بەڕێــــزت حكومەتی كوردی مافــــی ئەوەی هەیە

نەوتی خۆی هەناردەی دەرەوە بكات؟ئینخەبۆرگ: لەسەرەتادا دەمەوێت ئەوە بڵێم، بەدڵنیاییەوە سەرجەم حكومەتەكان بۆیان هەیە لەناوچــــە و جوگرافیــــای خۆیــــان ببنــــە خاوەنی ئابــــووری و مــــاددەی ژێــــر زەوی خۆیــــان و خۆیان چۆن ویســــتیان بەكاری بهێنن، لەدواییدا دەمەوێت ئەو بۆچوونەی خۆم وەربگێڕمە سەر واقیعی كارەكە كە ئاســــان نییە، ئەویش ئەوەیە لــــە ئەنجامــــی كارەكانمــــدا دەبینم كە ســــەرجەم حكومەتەكان واتە حكومەتە نەتەوەیی، هەرێمی و ناوچەییــــەكان بەردەوام ناتوانن بەشــــێوەكی هێــــزی ببنــــە راســــتگۆیانە و بەخۆباوەڕانــــە بەرجەســــتەكردنی ئەو یەكەیە، مــــن كۆمەڵگەی كوردی لەگەڵ ئەو كۆمەڵگەیە بەراورد ناكەم كە پێویســــتی بە هێزی پەرەپێدانە، من بەتەنیا حەز دەكــــەم بەراوردێك لەنێــــوان هەبوونی ماف بۆ شــــتێك و توانای جێبەجێكردنی ئەو مافە بكەم، زۆرجار حكومەتــــە هەرێمییەكان ئــــەو مافەیان نییــــە كــــە ببنــــە خــــاوەن دەســــەاڵتی بازرگانــــی نێودەوڵەتــــی و مــــاددەی ژێــــرزەوی، ئــــەو كاتە حكومەت پێویستی بەیاسا و رێكاری تایبەتە كە

كەس نەتوانێ كەمتەرخەمی تێدا بكات.كــــە باشــــییەی ئــــەو ســــەرباری

وەك كردارێكی تیرۆریســــتانە لەقەڵەم دەدرێت، بــــەڕای مــــن گرنگــــە كــــوردان هەوڵــــی گۆڕینی ئــــەو وێناكــــردن و روانگــــە تایبەتانە بــــدەن كە بەســــەر رێكخراوەكانیانــــدا ســــەپێندراون، ئــــەو ئامانجــــە هەرگیز بەخۆنیشــــاندانی مەزن و قەبە ناپێكێندرێــــت، بەڵكــــو پێویســــتی بەكاتــــە، ئەوان سەرەتا پێویستە وێنەی خۆیان الی خەڵك نوێ بكەنــــەوە، سیاســــەتی رەوا بەنوێنەرایەتیكردنی خەڵكــــەوە دێتەدی، ئەوان ئەگــــەر لەبۆچوون و چاوەڕوانییەكانی خەڵكی خۆیان دوور بكەونەوە، ئەوا بۆچوونی گۆڕانكارییەكی رادیكاڵ لەهزری

مرۆڤەكاندا سەرهەڵدەدات. بەاڵم پەكەكە لەلیستی تیرۆری یەكێتی ئەوروپاشــــدایە كــــە واڵتەكەی ئێــــوەش ئەندامە

تێیدا، ئایا بەلجیكا چۆن لەو پارتە دەڕوانێت؟ئینخەبــــۆرگ: من ناتوانــــم لەجیاتی حكومەت و حیزبەكانــــی دیكە هیچ قســــەیەكت بــــۆ بكەم، هــــەردوو الیەنی كێشــــەكە )پەكەكە و حكومەتی توركیا( لەڕابــــردوودا هەندێك كرداریان ئەنجام داوە، كــــە دوایی بینیمان ئــــەو كردارانە نابەجێ بــــوون و نەكەوتنــــە خزمەتی چارەســــەركردنی كێشــــەكەوە، مــــن پشــــتگیری تێكۆشــــانی مافی خۆجێییەكانیان دەكەم، بەاڵم بەهیچ شــــێوەیەك پشتگیری لەو شــــێوازانە ناكەم كە لەڕابردوودا بەكارهاتــــوون، با ئەو پرســــیارە لــــەوان بكەین، ئایــــا ئــــەو شــــێوازەی خەباتكردنتــــان خزمــــەت بەچارەســــەركردنی كێشــــەكە دەكات؟ لەوانەیە خزمەت نەكات، لەوانەشە من هەڵەبم، بەاڵم من

ناتوانم لەسەر بابەتی)تیرۆر( بڕیار بدەم. بــــەاڵم دەتوانیت لەســــەر گفتوگۆكانی نێــــوان پەكەكەو حكومەتی توركیا قســــە بكەی،

بەڕای تۆ چۆن دەتوانن بگەنە ئەنجام؟ئینخەبــــۆرگ: هەروەكو لەوەاڵمی پرســــیاری دەبــــێ بەداخــــەوە پێــــدا، ئامــــاژەم پێشــــوودا لەسەرەتادا بڵێم پێویستە هەردووال، واتە پەكەكە و حكومەتــــی توركیا ئەقڵییەتــــی خۆیان بگۆڕن، بــــەڕای من نابێ چاوەڕوان بین چارەســــەرێكی تۆكمــــە و درێژخایــــەن لەمــــاوەی رۆژێكدا بێتە ئاراوە، دەبــــێ هەردوو ال ئەوە بزانن، كە ئەوان بەتەنیا خۆیانن دەتوانن ئارامی لەو واڵتەدا ساز بكــــەن، نەك الیەنی ســــێیەم، جگە لــــەوە كارەكە ئەنجامی نابێ ئەگەر الیەنێكی كێشــــەكە بەتەنیا داوای دانوســــتان و دیــــدار بــــكات، هــــەر بــــەو هۆیەوە بوو هەوڵەكانی پێشوو سەریان نەگرت، تا هــــەردووال لەهەموو الیەنێكــــەوە قەناعەتیان بەچارەســــەركردنی كێشــــەكە نەبێت، قسەكردن

لەسەر ئەو پرسە واتایەكی نییە. چۆن لەپرســــی راگەیاندنــــی دەوڵەتی

كوردی دەڕوانیت؟ئینخەبــــۆرگ: نەك تەنها دەربارەی كێشــــەی كورد، بەڵكو بەگشــــتی ئەو پرســــیارە زۆر جار رووبەڕووی من كراوەتەوە، من وەك شەخسی

سياسەتسياسەت

سەرجەم حكومەتەكان بۆیان هەیە لەناوچە و جوگرافیای خۆیان ببنە

خاوەنی ئابووری و ماددەی ژێر زەوی خۆیان

بەپەیوەندییەكانــــی نێــــوان حكومەتــــی هەرێمــــی كوردســــتان و بەلجیكاوە دیارە، بەاڵم تائێســــتا هەرێمــــە لــــەو خــــۆی نوێنەرایەتــــی بەلجیــــكا نەكردووەتەوەو كۆمپانیا بەلجیكییەكانیش ناچنە

هەرێمەكە، هۆكار چییە؟ئینخەبــــۆرگ: ئــــەوە پەیوەندی بەگرێبەســــتی نێوان دوو واڵتەوە هەیە، بەشــــێوەیەكی فەرمی كاتێك كونســــوڵگەری لەشــــوێنێكدا دەكرێتەوە، كە حكومــــەت و ســــنوورەكەی دانپێدانراو بێت، لەهەمــــان كاتدا دەبــــێ ئەو واڵتــــە هەلومەرجی گەشــــتیاری بە هێزی تێدا بێــــت ئینجا حكومەتی فیدڕاڵی بەلجیكا ئامۆژگاری گەشت یان كاركردن دەداتە هاوواڵتیانی بۆ ئەو ناوچەیە، زۆر جاران دانپێدانانیش كافی نییە بۆ ئەوە، بۆ نموونە زۆر واڵتی دانپێدانراو هەن لەجیهان، بەاڵم حكومەتی فیدڕاڵــــی بەلجیكا ئامۆژگاری ناداتە هاوواڵتیانی

تاكو سەردانی ئەو واڵتانە بكەن. ئایــــا خۆت بــــۆ هەڵبژاردنــــی داهاتوو كاندیــــد دەكەیتەوە، كە بڕیارە لــــە 25ی ئایاری

ئەمساڵدا ئەنجام بدرێت؟بــــۆ پاڵێــــوراوم مــــن بەڵــــێ، ئینخەبــــۆرگ: هەڵبژاردنی هەرێمی ڤاڵندەرن لەســــەر لســــیتی

هاوپەیمانی نوێی ڤاڵندەرن.فێدراڵــــی پارلمانــــی ئەنــــدام ئێســــتا بەلجیكایــــت، بەاڵم بۆ هەڵبژاردنــــی ئایندە خۆت بۆ پارلمانێكی هەرێمی ئەپاڵێویت، ئەمە شــــتێكی

سەیر نییە؟ئینخەبۆرگ: نەخێر ســــەیر نییە، جگە لەوەی مافەكانــــی كاركــــردن، لەبوارەكانــــی مــــن بــــۆ مــــرۆڤ و مافی ئــــازادی رادەربڕین كە چەندین ســــاڵە كاری بۆ دەكەم هیــــچ جیاوازییەكی نییە، لەهەمان كاتدا كاریگەری لەسەر هەڵوێستەكانی مــــن نابێت دەربارەی كێشــــەی كــــورد، ئامانجی سەرەكی پارتەكەمان بریتییە لەبەرفراوانكردنی دەســــەاڵتی هەرێمــــەكان، دوای ئەوەی 4 ســــاڵ لەپەرلەمانی فیدراڵدا كارم كرد، ئەگەر ئەمجارە بەهێــــز ڤاڵندەرنێكــــی بــــۆ هەڵبژێردرێمــــەوە كاردەكــــەم، ڤاڵنــــدەرن وەك پەرلمانــــی فیــــدڕاڵ خاوەنی سیاسەتی دەرەوەی تایبەت بەخۆیەتی، ڤاڵندەرن هێندەی حكومەتی فیدڕاڵ دەســــەاڵتی بڕیاردانــــی هەیــــە بۆئەوەی دەربارەی كێشــــەی

كورد بڕیاری تایبەت بەخۆی بدات.

12 ژماره 221 2014/3/1

سياسەت

گەرچی تــــا ئێســــتا پەرلەمانــــی هەرێمی كوردستان جگە لەدانیشتنێكی تەواونەكراو هیــــچ دانیشــــتنێكی دیكەی ئەنجــــام نەداوە، بــــەاڵم بەبۆچوونــــی بەشــــێك لەچاودێران پەرلەمانتارانــــی پارتی لەخولــــی چوارەمی لەخولەكانــــی كوردســــتان پەرلەمانــــی پێشــــووتر جیاواز دەردەكــــەون، بەو پێیەی رای خۆیــــان هەیــــەو بەشــــداری میتینگ و

ناڕەزاییە جەماوەرییەكانیش دەبن.فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان كە بەفراكسیۆنی زەرد ناسراوە، یەكێك بووە لەو فراكسیۆنانەی كە ئەندامەكانی لەخولی پێشــــووی پەرلەمــــان كەمتریــــن جموجۆڵی لەنــــاو كەمتــــر هەبــــووەو جەماوەرییــــان خەڵك دەركەوتوون، بەپێچەوانەی بەشێك لەئەندامانــــی خولــــی چوارەمــــی پەرلەمــــان لەســــەر ئــــەو فراكســــیۆنە كە لەســــەرەتای دەســــتپێكردنی خولەكەوە روویان لەســــەر شــــەقام كردووەو بەشــــداری خۆپیشاندان و گردبوونــــەوە جەماوەرییــــەكان دەكــــەن و لەتــــۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانــــی ئەنتەرنێتیش

چاالك دێنە بەرچاو.یەكێتــــی ســــكرتێری خۆشــــناو، ئومێــــد الوانی دیموكراتی كوردســــتان یەكێكە لەو پەرلەمانتارانەی پارتی كە لەهەڵبژاردنەكانی پەرلەمانــــی كوردســــتان لەمانگــــی ئەیلولی رابــــردوو ســــەركەوتنی بەدەســــتهێنا، ئــــەو

دووپاتیدەكاتــــەوە، كــــە ناتوانێــــت بەراورد خولەكانــــی و چــــوارەم خولــــی لەنێــــوان پێشــــووی پەرلەمانــــی كوردســــتان بكات و دەڵــــێ "ئەمجــــارە بەئامادەییەكی باشــــتری پەرلەمانتارەكانمــــان پارتــــی فراكســــیۆنی دوای بینینــــی كۆمەڵێــــك خولی جۆراوجۆر بــــڕوای حیزبییەكانمــــان، كۆبوونــــەوە و تەواومــــان بــــەوە هەیە بەشــــێوەی تیم كار بكەین و بتوانین زیاتر رۆڵی پەرلەمانتاری ببینیــــن وەكو تاكو، وەكو گروپ، ئێســــتاش كــــە پەرلەمــــان كارە ئاســــاییەكانی خــــۆی دەســــتپێنەكردووە، زووە تا هەڵســــەنگاندن

بۆ ئەدائی بكرێت".دەكــــەم "پێشــــبینی گوتیشــــی ناوبــــراو بەوپــــەڕی فراكســــیۆنەكەمان هەڤااڵنــــی كاراییــــەوە هەوڵــــی خۆیــــان بــــۆ پیشــــەی و یاســــادانان كاری و پەرلەمانتــــاری چاودێریكردنــــی دەزگاكانــــی حكومــــەت و نوێنەرایەتیكردنی دەنگــــدەران بخەنە بگەڕ و بڕواشــــم وایــــە كە ئەولەوییــــەت دەدرێتە

مەسەلەی چاودێریكردن".لەچاودێــــران بەشــــێك گەرچــــی چاالكییەكانــــی رۆژنامەنوســــان، و ئــــەو پەرلەمانتارانــــی پارتــــی بەهەوڵێكــــی حیزبە بۆ الساییكردنەوەی فراكسیۆنەكانی ئۆپۆزسیۆن لەخولی پێشووی پەرلەمان و پشتبەستن بەدەنگە بەرزەكان لێكدەدەنەوە، بــــەاڵم ئومێــــد بۆچوونێكــــی دیكــــەی هەیە، ئــــەو لەمبارەیەوە دەڵێ "بــــاوەڕ و متمانەی

مەكتەبی سیاســــی و ســــەركردایەتی پارتی ئەوەیــــە كــــە ئــــەو گرەنتییــــە وەربگریــــن و هــــەر لەبارەی ئــــەو خاڵەش كە پرەنســــیپی جێگری سەرۆكی پارتییە كە راسپێردراوی حكومەتە، پەرلەمانتارانی فراكسیۆنەكەمان دڵنیــــا كراونەتــــەوە كــــە ئەركیــــان ئەوەیــــە گوزارشــــت لەخواســــتەكانی خۆیان و رای

خەڵك و كارابن لەناو ریزەكانی خەڵك".بــــەاڵم بەشــــێك لەچاودێران پێیــــان وایە كە ئەو كەســــانەی پارتی لەخولی ئێســــتای پەرلەمان پشــــتی پێ بەســــتوون پێشــــتر و لەدەرەوەی كاری پەرلەمانتاریش كەسانی چاالك بوون، ئومێد دەڵێ "من بەشــــبەحاڵی خۆم پێشــــتریش لەتــــۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان و گردبوونەوە جەماوەرییــــەكان ئامادەییم هەبووە، ئەو مەسەلەیەش هیچ پەیوەندییەكی

بەوەوە نییە كە ئاڕاستەكردنێك بێت".لەبارەی ئەو قسانەی كەباس لەوە دەكەن پەرلەمانتارانی خولی چوارەمی فراكسیۆنەكە لەپەرلەمانتارانـــی خولـــی پێشـــوو چاالكتـــر و نزیكتـــرن لەخەڵـــك، ئـــەو پەرلەمانتارەی پارتـــی دەڵـــێ "پارتـــی هیـــچ كاتێـــك وەكـــو حیـــزب ئەندامانی خۆی بـــۆ دووركەوتنەوە لەخەڵك ئاڕاستە ناكات، بەڵكو بەپێچەوانەوە خوازیـــاری ئەوەیە كـــە پەرلەمانتارەكانی و ئەو كادیرانـــەی بـــۆ ئۆرگانەكانی حكومەت دەستنیشانیان دەكات، پارتی ویستی ئەوەی هەیـــە كە پەیوەنـــدی جەمـــاوەری هەبێت و پارتـــی خـــۆی وەك ئامرازێـــك دەبینێت بۆ

هەولێر

پەرلەمانتارانی خولی چوارەمی پارتی "جیاوازن"

ژماره 221 2014/3/1 13

سياسەت

خزمەتكردنی خەڵك".میرخـــان، حاجـــی هیڤـــا خۆیـــەوە الی پەرلەمانتـــاری پارتـــی لەخولـــی چوارەمـــی پەرلەمان هـــۆكاری چاالكی خۆی و هاوڕێ پەرلەمانتارەكانـــی بـــۆ ئـــەوە دەگەڕێنێتەوە كـــە "زۆرینـــەی پەرلەمانتـــاران گەنجـــن و حـــەز بەئیشـــكردن دەكـــەن، دەیانەوێت ئەو كەموكوڕییانـــەی هەیە بنەبـــڕی بكەن، جگە لەوەش ئاســـتی خوێندەواری و رۆشنبیری زیاتـــر دەبێـــت، هەڵبژاردنـــی ئەمجارەش بە لیســـتی كراوە بوو، ئەمـــەش هۆكارێك بوو كـــە هەر كاندیـــدەو ناچاربوو كـــە هەوڵ بۆ خـــۆی بدات، ئەوان بەڵێنیـــان بەخەڵك داوە، مرۆڤیش ئەگەر بەڵێنێكی دا پێویستە لەسەر بەڵێنەكەی بمێنێت و هەست بەبەرپرسیارێتی

بكات و باشترین ئیش بكات".هیڤـــا جەخت لـــەوە دەكاتـــەوە، كە حیزبە سیاســـییەكان بەگشـــتی حەز دەكـــەن پێش حیزبەكانـــی دیكـــە بكـــەون و دەڵـــێ "لـــەو بڕوایەدا نیم و نەمبیستووە حیزب بڵێ بچنە

ناو خەڵك یاخود نا، بەاڵم حیزبەكەم بە منی نەگوتـــووە دەبێـــت وا بكەیـــت و وانەكەیت، بـــەاڵم دڵنیام كە پێی خۆشـــە مـــن یان هەر

گەنجێك بچینە ناو جەماوەر".ئەو پەرلەمانتـــارە جەخت لەوە دەكاتەوە كە بۆ هەڵســـەنگاندنی ئەدای پەرلەمانتارانی خولی پێشـــووی حیزبەكەی پشـــت بەوتەی وەك بەڵكـــو نابەســـتێت، راگەیاندنـــەكان خـــۆی دەڵـــێ "مـــن ســـەیری ئـــەو كارانـــە دەكـــەم كـــە لەپەرلەمـــان كردوویانـــەو بەو پێیـــە هەڵیاندەســـەنگێنم، لـــەو بڕوایـــەدا نیم كـــە ئەوان چـــاالك نەبووبن، بەڵكو ئیشـــیان كـــردووە، منیـــش بـــڕوام بەشـــتێك نەبێـــت

هەڵیناسەنگێنم".هیڤـــا بەكارێكـــی ئاســـایی دەزانێـــت، كـــە لەخولـــی فراكســـیۆنەكەی پەرلەمانتارانـــی پێشـــووی پەرلەمان لەســـەر پڕۆژەیاساكان یەكدەنـــگ بـــوون و جیاوازییـــان لەنێوانـــدا نەبووە، نموونەی الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆنیش دەهێنێتـــەوە كە " لەســـەر هەندێك مەســـەلە

یەك دەنگیـــان هەبووەو ئەوانیش لەپێشـــتر سەیری سەركردەكانی خۆیان كردووە".

لەبەرامبـــەر ئـــەو بۆچوونەشـــدا كە باس لەچاالكـــی پەرلەمانتارانـــی خولی چوارەمی پارتـــی دەكـــەن، بۆچوونێكی دیكـــە هەیە كە پێی وایە پەرلەمانتارانی ئەو حیزبە لەخولی پێشـــتر بەحیكمـــەت و بێدەنگییـــەوە كاریان كـــردووەو نەیانویســـتووە كـــە دەنگە دەنگ

دروست بكەن.بەچەنـــد كـــرد پەیوەنـــدی ســـڤیل ئـــەو پێشـــووی خولـــی پەرلەمانتارێكـــی حیزبـــەوە، بـــەاڵم بەبیانـــووی جۆراوجـــۆر

ئامادە نەبوون لێدوان بدەن.هەرچەندە عومەر هەورامی پەرلەمانتاری خولـــی پێشـــووی حیزبەكـــەش پێـــی بـــاش نەبـــوو كـــە لێـــدوان لـــەو بارەیـــەوە بـــدات، بـــەاڵم دووپاتیكردەوە كە "جـــارێ زووە بۆ ئەوەی بڕیار لەســـەر باشی و خراپی ئەدای پەرلەمانتـــارەكان بدرێـــت، چونكە تائێســـتا

پەرلەمان دەستی بەكارەكانی نەكردووە".

14 ژماره 221 2014/3/1

سياسەت

وه ک خۆی ده ڵێت، ئه وان مێشکیان به کتێبه شۆرشـــگێڕی و مارکســـییه کان پـــڕ بووبوو، هـــه ر بـــه و هیوایـــه و کـــرده ی شۆرشـــێکی کتێبییه وه ، ده چێته شـــاخ، ئه و که ســـه پشـــکۆ نه جمه دین-ه ، ســـه رکرده ی دیاری کۆمه ڵه و ئااڵی شۆرش. به اڵم شۆرش شتێکی تری بۆ ئه و پێیه ، هه گبه یه کی پڕ ئازار و پڕ حه سره تی بۆ هه ڵگرتووه و بـــه چه ند قۆناغێک ده یداتێ: لـــه ملمالنێـــی نـــاو هه رێمه کانـــی کۆمه ڵـــه وه ، تـــا ناکۆکییه کانـــی کۆمه ڵـــه ، له باربردنـــی ئه و ڕێکخراوه ی ئه و به هیـــوا و ئاواتێکی زۆره وه بۆی ڕۆیشت، ئااڵی شۆرش و زیندانیکردن و ئازاردانی و ده رکردنی بڕیاری له ســـێداره دان بـــۆی، تـــا بـــێ هیوابـــوون و بڕیـــاردان بـــۆ دوورکه وتنه وه له سیاسه ت و هه موو کارێکی

حیزبی.لێـــره دا به شـــییه ی چه نـــد دیـــداره ئـــه م ده یخوێننه وه ، خســـتنه ڕووی به شێکی گرنگی مێـــژووی ئێمه یـــه له زاری یه کێک لـــه بکه ر و کاره کته رانـــی ئـــه و قۆناغه وه ، کـــه بۆ نه وه ی نوێ و تۆمـــاری مێژوویی كـــورد، بایه خێکی

ئێجگار زۆر و گرنگی هه یه .به شی یه که م

پێشه وا محه مه د

كاتێك ئێمه چووینه شاخ، دونیایه ك و هه لومه رج و دۆخێكی تر هه بوو كه هیچی له وه نه ده چوو كه ئێمه له كتێبه كاندا خوێندبوومانه وه

پشکۆ نه جمه دین، سه رکرده ی دیاری کۆمه ڵه و ئااڵی شۆرش، بۆ سڤیل:

ژماره 221 2014/3/1 15

شۆرشی ئه یلوول مه حكوم بوو به شكست و

ئاشبه تاڵ

سياسەت

ئیســــتیخباراتییه وه بانــــگ كــــرام، ئه وكاتــــه ش هه نــــدێ لــــه براده رانمــــان چ لــــه شــــار و چ له شــــاخ گیرا بوون، بۆیه ده بوو من كارێك بكه م بچمه شــــاخ، دوای ڕه زامه ندی سه ركردایه تی كۆمه ڵه ، وه ك له كتێبی ئه زموون و یاد_یشــــدا گێڕاومه ته وه ، ڕۆژی 7ی نیسانی ساڵی 1978 ده چمه ناوچه ی هه ورامان و ده بمه پێشمه رگه . كاتێك چوومه شــــاخ، نزیکەی دوو ســــاڵ بوو شۆرشــــی چه كــــداری دروســــت بووبــــووه وه ، كادره سیاسییه كانی كۆمه ڵه كه م بوون و زۆر

پێویستیان به كه سی خوێنده وار هه بوو.بێگومــــان جیا لــــه وه ی ته مه نی ڕێكخســــتنم چه نــــد بــــووه ، شــــاخ ئه زموونێكــــی جیاوازتــــر بــــوو. مــــن هــــه ر لــــه ســــه ره تاوه ، لــــە بــــواری کاری ڕێکخراوەییــــدا ڕێبەرایەتیــــی سیاســــیی مه فره زه كانی هه ورامانم ده كرد و سه ره تا سێ مه فره زه هه بــــوو، دواتر بوو به دوو كه رت و دواتر سیان و، به وجۆره ژماره ی مه فره زه كان زیــــادی كرد. پاش چه ند مانگێك، به ڕه ســــمی بوومــــه لێپرســــراوی ڕێكخســــتنی كۆمه ڵــــه له ناوچه ی هه ورامان و هه ڵه بجه و شــــاره زور و دواتر بوومه ئه ندامی لیژنه ی ناوچه ی یه كێتی نیشــــتیمانی كوردستان. پاشتر بوومه ئه ندامی لقی ســــلێمانی یه كێتی و لێپرسراوێتی لیژنه ی ناوچــــه ی هه ڵه بجه م وه رگــــرت. ئه مه له كاتێكدا لێپرســــراوێتییه كه ی كۆمه ڵــــه م هــــه ر له ســــه ر شان بوو، واته سه رپه رشتیی ڕێكخستنه كانی كۆمه ڵه و یه كێتیم له یه ك كاتدا ده كرد. له دوای ئه وانه ش و له كۆنفرانســــی یه كه می كۆمه ڵه له ســــاڵی 1981، كاتێك تــــه الری ڕێكخراوه یی و ڕێكخستنه كانی كۆمه ڵه گۆڕانكاریيان به سه ردا هات، له ســــنووری ئیــــداری و جوگرافیی هه ر ناوچه یه كدا كه رتێكی ڕێكخستن دروست بوو، من دانرام به لێپرســــراوی كه رتی ڕێكخستنی هه ڵه بجه ، له ناوچه ی هه ورامان و شاره زوور و هه ڵه بجه تا سه یدســــادق و ئه و ناوچانه ، له و كاتانه دا، من ئیشه كانی یه كێتیم كه متر كرده وه

و زیاتر كارم بۆ كۆمه ڵه ده كرد.دواتر من كرامه ڕابه ری سیاســــیی هه رێمی یه ك، كه ئه وكاته ناوچه یه كی زۆر گه وره بوو،

بــــۆ چوونــــه نــــاو باســــێكی دوور و درێژ، له پرســــیارێكی ته قلیدییه وه ده ســــت پێ ده كه ین: ســــه ره تای چوونه شاخت كه ی بوو، ئه و پله و به رپرســــیارێتیانه كامانه بوون، كه تا

مانه وه ت له شاخ وه رت گرتبوون؟پشــــكۆ نه جمه دین: من له 7ی نیسانی ساڵی 1978دا چوومه ته شــــاخ، ساڵی 1977 كۆلێژی كشــــتوكاڵم له زانكۆی سلێمانی ته واو كردوه ، په یوه ندیــــم 1975_ه وه ســــاڵی كۆتایــــی لــــه بــــه ڕیزه كانی كۆمه ڵــــه و یه كێتی نیشــــتیمانی ته واوكردنــــی دوای كــــردوه . كوردســــتانه وه كۆلێژ ده بوو ببمه ســــه رباز، مــــن توانیم ته نها شــــه ش مانگ سه رباز بم، چاودێرییه كی وردم له سه ر بوو، چه ند جارێك له الیه ن ئه فسه رانی

هه موو هه ورامان و شــــاره زوور تا سنووری ئیــــداره ی ده ربه ندیخانی ده گرته وه ، له و كاته دا محه مــــه دی حاجی مه حمود فه رمانده ی هه رێم بوو و منیش ڕابه ری سیاســــیی هه رێم. پاشتر لــــه هه ندێــــك گۆڕانكاریــــی ئیداریدا لــــه هێزی پێشمه رگه ی كوردستاندا له ناوچه ی هه رێمی یه ك، هه ندێك كێشــــه و گرفت هاتنه پێشــــه وه و من گوازرامه وه و كرامه ڕابه ری سیاســــیی به كــــری حاجــــی ســــه فه ر هه رێمــــی ســــێ و فه رمانده ی ئــــه و هه رێمه بــــوو، چه ند مانگێك لــــه وێ مامــــه وه و بــــه پێداگــــری كادره كانــــی كۆمه ڵــــه ، جارێكــــی تر منیــــان گه ڕانــــده وه بۆ هه رێمــــی یه ك لــــه هه ڵه بجه و شــــاره زوور و شــــارباژێڕ، كاره كان به وجۆره تا ساڵی 1982

به رده وام بوون.دواتــــر ئێمــــه هه ندێــــك كێشــــه و گرفتمــــان بــــۆ له گــــه ڵ محه مــــه دی حاجــــی مه حمــــوددا هاتنــــە پێش، ســــه باره ت بــــه هه ندێــــك بابه تی هه ڵســــوكه وتی و ڕێكخســــتن و پێشــــمه رگه پێشــــمەرگانە، بۆیه من له وكاته دا پشــــوویه كم لــــه ســــه ركردایه تی كۆمه ڵه وه رگــــرت و له ناو یه كێتیدا مامه وه ، دوای كۆنفرانسی دووه میش، هه موو ڕێكخســــتنی كۆمه ڵه یــــان كرد به چوار ڕێكخــــراو و كاك نه وشــــیروان و بــــراده ران پێشنیازی منیان كرد ببمه لێپرسراوی یه كێك له و ڕێكخراوانه كه له ناوچه ی ده شتی هه ولێر بوو، به اڵم من له به ر هه ندێك هۆكار ئه و كاره م قبووڵ نه كرد، بۆیه له شارباژێڕ مامه وه به بێ ئه وه ی به رپرسیارێتییه كی دیاریكراوم هه بێت، دوای كۆنفرانسی سێ و دروستبوونی ده زگا ناوه ندییه كانی كۆمه ڵــــه و یه كێتی، یه كێك له و ده زگایانــــه ، ده زگای ناوه ندیــــی ڕۆشــــنبیریی كۆمه ڵه بوو و من كرامه ئه ندامی ئه و ده زگایه . ئێمە وەکوو ئەندامانی دەســــگاکە ســــێ كه س بوویــــن و كاك ئازاد هه ورامییش، كه ئه ندامی ناوه ندیی كۆمه ڵه بوو، سه رۆكی ده سگاكه بوو. من به وجۆره مامه وه تا قووڵبوونه وه ی كێشه و ناكۆكییه كانی كۆمه ڵه و دواتر دروستبوونی ئــــااڵی شــــۆرش. دواتر ئێمــــه ڕه وتێكمــــان له نــــاو كۆمه ڵه دا دروســــت كرد به نــــاوی ئااڵی شــــۆرش، من یه كێك بووم له و پێنج كه ســــه ی ده سته ی دامه زراندنی ئااڵی شۆرش. ئه وكاته لــــه ئه ڵقه ی ناوه ندی ئااڵی شــــۆرش كۆمه ڵێك

ئه ركی نهێنیم خستبووه ئه ستۆی خۆم. بۆچی لێپرسراوێتی ئه و رێکخراوه ت ره ت کــــرده وه کــــه نه وشــــیروان مســــته فا و سه رکردایه تی له ناوچه ی هه ولێر پێشنیازیان

بۆ کردبوویت؟پشــــکۆنەجمەدین: نازانــــم! ڕەنگــــە گرفت و کێشەکانی دەروونی کۆمەڵە، وەهایان کردبێت

16 ژماره 221 2014/3/1

پشكۆ نەجمەدین لەكاتی خوێندن لە زانكۆدا

سياسەت

کە من پێم وا بووبێت لەو کارەدا سەرکەوتوو نابم.

پێش چوونه شـــاخ، له شاریشدا لە ڕێكخستندا بوویت؟

پشكۆ نه جمه دین: به ڵێ . به ریه ككه وتنت له گه ڵ ژیانی شـــاخ چۆن بوو، دووركه وتنه وه ت له خۆشه ویستی دایكت و كه سوكار چی ال دروست كردیت؟

پشـــكۆ نه جمه دیـــن: ئێمه لـــه ڕۆژگارێكدا ده ژیاین، خۆشه ویســـتیمان بۆ نیشتیمان، بۆ چـــه پ و كرێكار و زەحمەتکێشـــان، جێگه ی هه مـــوو خۆشه ویســـتییه كانی تری گرتبۆوه ، وه ك خۆشه ویســـتی دایـــك و بـــاوك و بـــرا و كه ســـوكار، ئـــه و خۆشه ویســـتییه هه موو خۆشه ویستییه كانی تری ئێمه ی داپۆشیبوو، لـــه و الیه نه وه به ریه ككه وتنێكی ئه وتۆ نه بوو، بـــه اڵم به ریه کكه وتنه كه ئه وه بوو، كه ئێمه له شـــار چه پ و ماركسیست بووین، له مێشك و خه یاڵـــی خۆماندا بۆچوونێكی دیكه مان بۆ قه واره ی شۆرش له شاخه كانی كوردستاندا هه بـــوو، وێنایەکـــی دیکەمان هەبـــوو، پێمان وابـــوو شـــۆرش ده كه یـــن وه ك ئـــه وه ی له كتێبه كانی گیڤارا و ماۆ و ئه و ســـه ركردانه ی رابه رایه تـــی شۆرشـــی كرێكاریـــان كـــردوه لـــه جیهاندا، واتا ئێمه پێشـــبینی ئه زموون و پێکهاته ی جۆرێك شۆرشـــی ئاوامان ده كرد له شـــاخه كانی كوردســـتان. دیـــاره ئه وكاته

ئێمـــه له بینا و پێكهاته ی كۆمه اڵیه تی خه ڵكی كوردســـتان تێنه گه یشـــتبووین، بۆیـــه كاتێك ئێمه چووینه شاخ، دونیایه ك و هه لومه رج و دۆخێكی تر هه بوو كه هیچی له وه نه ده چوو كـــه ئێمه لـــه دووتوێی كتێبه كاندا له شـــاردا خوێندبوومانه وه و پێشـــبینیمان ده كرد. ئه م به ریه ككه وتنـــه جۆرێك له نامۆیی و ملمالنێ و ناكۆكـــی دروســـت كـــرد، پێـــش ئـــه وه ی له نـــاو ڕێكخراوه كه شـــدا دروســـتی بكات، له ناو ده روونی ئینســـانه كاندا دروســـتی كرد، ئـــه وه به جۆرێـــك ئازاری مـــن و هاوڕێ و

هاوپیشه كانمی دا. له ئه زموون و یادیشدا هه مان شت ده ڵێیت، كاتێك ده چنه شـــاخ ئێوه مێشـــكتان به كتێبه ماركسیســـتی و شۆرشـــگێڕییه كان پڕ بووه ، به اڵم له واقیعدا شتێكی تر ده بینن، واتـــا به رچاوڕوونی ئێوه له ناو كتێبه كانه وه ســـه رچاوه ی گرتبـــوو نـــه ك به رچاوڕوونی دۆخـــی شۆرشـــێكی واقیعـــی كـــه خۆتـــان

كاره كته ری بن؟پشـــكۆ نه جمه دیـــن: به ڵـــێ ، به دڵنیاییـــه وه . شۆرش لەنێو کتێباندا و لە تیوردا، دنیایەکی جیـــا و هیچی لەگـــەڵ واقیعـــی کۆمەاڵیەتیی

کۆمەڵێکی دواکەوتوودا نایەتەوە! ئێمه وه ك ئه زموونێكی كه ســـەکی، كتێبی "ئه زمـــوون و یاد" بخوێنینه وه ، یان به

جۆرێك مانیفێستی نه وه یه كی بزانین؟

كاك نه وشیروان و براده ران پێشنیازی منیان

كرد ببمه لێپرسراوی رێكخراوێكی ناوچه ی ده شتی هه ولێر، به اڵم

له به ر هه ندێك هۆكار قبووڵم نه كرد، که

ڕه نگه په یوه ندی به کێشه کانی ده روونی کۆمه ڵه وه هه بووبێت

ژماره 221 2014/3/1 17

له ڕه سته وه : داده فاتیمه ، عومه ر مه ال ساڵح، مه ال یاسین، پشکۆ نه جمه دین، حه مه ئاوات

سياسەت

هاوســـۆزییه ، وێناكردنییه تـــی به پوكانه وه ی ئـــه و ســـه ره ڕای تـــۆ، الی بـــه اڵم كـــورد، بۆچوونـــه ، قســـه گه لی تریش ده بیســـتین، با بپرســـم خوێندنه وه ت بۆ هه ره سی شۆرشی

ئه یلوول چۆنه ؟پشـــكۆ نه جمه دیـــن: له ڕاســـتیدا نســـكۆی شۆرشی ئه یلوول له ساڵی 1975دا، كاره سات بوو، كۆســـتێكی گه وره بوو بۆ میلله تی ئێمه ، ئه و نسكۆیه بێهیوایی و بێئومێدییه ك بوو بۆ كه سانێك كه ته مه نی خۆیان له پێناو شۆرشدا و له ماوه ی چوارده ســـاڵدا به خشیبوو، ئه مه هیچ ئینكارییه كی لێ ناكرێت. به اڵم شۆرشی و بـــه شكســـت بـــوو مه حكـــوم ئه یلـــوول ئاشبه تاڵ، واتا پێكهاته ، جوگرافیای سیاسیی بزووتنەوەکـــە، تەالر و میتـــۆدی کارەکەی، ئایدیۆلۆژی و تێگەیشتنەکانی سه ركرده كانی ئه و شۆرشـــه لە ئاســـتێکدا بوون كه له گه ڵ جیۆپۆلۆتیكی سیاسیی كوردستان و عێراق، پێگەی شۆرشـــه کە له ناوچه كه دا، سیاسەت و په یوه ندییه نێودەوڵەتییەکان و سیاســـەتی بەرژەوەندخوازانـــەی جەمســـەرە دژەکانـــی رۆژهـــه اڵت و ڕۆژئـــاوا ناتەبـــا بـــوون. جگه له وه ش، ڕێبه ره سیاســـییه كانی شۆرشـــه كه مه حكـــوم بـــوون به سیاســـیه تی ناوچه یی و په یوه ندییەکانیـــان له گـــه ڵ حكومه تـــی ئێران وای كردبوو، لـــه هه لومه رج و بارودۆخێكی ئـــه و شكســـته ی 75، شكســـتێكی تایبه تـــدا

پشـــكۆ نه جمه دیـــن: ده مه وێـــت بڵێـــم ئه و كتێبه ، "ئه زموون و یاد"، نووسینه وه ی مێژوو نییـــه و مێـــژوو به وجـــۆره نانووســـرێته وه . بـــه اڵم ئـــه و كتێبـــه نووســـینه وه ی حیكایه ت ســـه ختترین لـــه منـــه یاده وه رییه كانـــی و زەمەنەکانی تێكۆشان، خه باتی شاخ، شه ڕی ناوخـــۆ، ملمالنێـــی سیاســـیی و زینـــدان و هه مـــوو ئـــه و شـــتانه ی لـــه كتێبه كـــه دا باس كراون، به اڵم ڕه نگه به جۆرێك له جۆره كان به شـــێكی ئه زموونـــی نه وه یه كیـــش بێت كه هاوبیر و هـــاوكار و هاوته مه نی ئێمه بوون، ڕه نگـــه زۆرێكیـــان كه ســـایه تی و ئه زموونی خۆی له و كتێبه دا ببیننه وه ، چونكه هاوبه شی هه ڵســـوكه وته كان، تێڕوانیـــن، له نێـــوان ناخۆشـــییه كانماندا و خۆشـــی كێشـــه کان، هه یـــه لـــه شـــاخدا، بۆیـــه ده كرێت لـــه هێڵه گشتییه كه یدا یاده وه رییه كانی من بێت بۆ ئه و ڕووداوانه ی پێشـــهات بوون و ئێمه ش ڕۆڵ و كاریگه ریمـــان لـــە خوڵقاندنیانـــدا هه بووه ، ده شـــكرێت یاده وه ری و ئه زموونی كه سانی

تریش بێت كه له ئێمه وه نزیك بوون. پێـــش ئـــه وه ی بچیـــت بـــۆ شـــاخ، رووده دات، هه ســـتیار ڕووداوێكـــی گۆڕانكارییه كی زۆر، هاوشـــان بێهیواییه كی زۆر له گه ڵ خۆیدا ده هێنێت، ئه ویش هه ره سی له بۆچوونـــه كان زۆر ئه یلوولـــه . شۆرشـــی له سه ر شكســـتی ئه و شۆرشه , هاوخه می و

مه حكـــوم بێـــت، واتـــا شكســـتێكی ڕێكه وت نه بووه ، به ڵكو چاوه ڕوانكراو بوو.

بـــه اڵم الیه نی تری ئه وه یه ، ئه و هه ره ســـه تراژیدییـــه بـــووه هـــۆی ئـــه وه ی ده ركه یه ك ئاوه اڵ بكات له سه ر فه زایه كی تری سیاسیی كۆمه اڵیه تـــی بارودۆخـــی ســـه ختترین لـــه و سیاســـیی و فه رهه نگـــی میلله تـــی ئێمـــه دا كـــه پڕ بـــوو لـــه ڕه شـــبینی و بێهیوایی. ئه و ده ركه یـــه ش ئـــه وه بـــوو پارتـــی دیموكراتی كوردســـتان و بنه ماڵـــه ی بارزانـــی و خودی بارزانیی ڕەحمەتی كه ماوه ی چوارده ســـاڵ ڕێبه رایه تیـــی شۆرشـــی كـــوردی كردبـــوو، ئه و تـــه الره له ژێر كاریگه ری ئه و هه ره ســـه لێك پچڕا و لێك هه ڵوه شـــا. لێره شدا زه مینه خۆش ده بێت بۆ ئه وه ی ڕێكخراوی بچووك، ناسیۆنالیســـتی و ماركسســـتی چـــه پ، دروســـت ببـــن. هـــەرەس ده ركه یـــه ك بـــوو بـــۆ پێچانـــه وه ی ســـه رده می تاكحیزبـــی و فره ده نگـــی، دروســـتبوونی و تاكڕێبـــه ری فره ڕه نگـــی، فره ڕێكخراوه یـــی و فره هێزی. كاتێكیـــش یه كێتـــی نیشـــتیمانی كوردســـتان له و ســـاڵه دا دروســـت ده بێـــت، ئه زموونێكی نوێ و ده روویه كی نـــوێ له پراكتیزه کردنی فيكر و پلورالیزمی سیاســـیی و چه كداری له كوردســـتاندا جێبه جـــێ ده كات، كـــه ئه مه ش وەکوو ئەزموونێکی نوێ، ئیشكالییاتی خۆی

هه بووه .

18 ژماره 221 2014/3/1

ســـاڵەیەوە نابوو، گیران و دادگاییكران. بەاڵم دادگا بڕیاری دا كە "ئوگور كایماز تیرۆریستەو ویستویەتی پۆلیســـەكان بكوژێت". بەگوێرەی حوكمی دادگایش پۆلیســـان بۆ ئەوەی خۆیان بپارێـــزن، ئوگور كایمازیان كوشـــتووە. دادگا بڕیـــاری بكـــوژەكان بەپۆلیســـە ســـەبارەت بەردانـــی دان. جەیالن ئۆنكولی 12 ســـااڵنیش لەگونـــدی خامبـــازی لیجـــەی ئامـــەد كـــوژرا. ئۆنكول لەساڵی 2009 كاتێك پەزەكانی خۆی دەلەوەڕانـــد، بەگوللـــەی هاوەنـــی قەرەقۆڵـــی گوندەكەیان كوژرا. گوللە هاوەنەكە جەستەی ئەم كچـــەی پارچە – پارچـــە كردبوو. دایكی ئۆنكول بەدەستی خۆی پارچەكانی جەستەی خســـتبوویە كۆدەكردبـــۆوەو منداڵەكـــەی بەروانكەكـــەی خۆیـــەوە. دوای كوشـــتنی ئەم كچە كـــەس دادگایـــی نەكرا. ئەنـــەس ئاتایش چاالكییەكـــی بەشـــداری 2006ەوە لەســـاڵی كردبوو بەگوللەی پۆلیســـان كوژرابوو. دادگا دوای هەشـــت ســـااڵن ئـــەو دوو پۆلیســـەی دەسنیشـــانكرد، كە ئەویان كوشتبوو و ئێستا چاوەڕێی حوكمی دادگا دەكەن. دادگا دەیەوێ ئـــەو پۆلیســـانە لەبەر كوشـــتنی ئەنـــەس ئاتا حوكمـــی ئەبەدیان پێبدرێـــت. ئەمەیش جاری یەكەمـــە كـــە دادگا لەبـــەر كوشـــتنی منداڵێكی كورد داوای حوكمی ئەبەد بۆ پۆلیسان بكات. سیاســـەتمەدار و رووناكبیران ئـــەم بڕیارەی

دادگا بەسەرەتایەكی گەش دەبینن. منداڵیش دەتوانن خۆیان رێكبخەن

لەنـــاو ئـــەم تابلۆ رەشەشـــدا كۆمیســـیۆنی مافەكانی مندااڵنی كۆمەڵەی مافەكانی مرۆڤی ئامەد كارەكانی خۆی درێژەپێدەدات. محەمەد مافەكانـــی گـــوزەل ســـەرۆكی كۆمیســـیۆنی منـــدااڵن قســـەی بۆ )ســـڤیل( كـــرد. لەمیدیای توركـــدا قەناعەتی گشـــتی ئەمەیـــە: لەهەموو دەدرێنـــە منـــدااڵن بەدەپـــەدا چاالكییەكانـــی پێـــش و بـــەرد دەگرنـــە پۆلیســـان و بەمەیش بەدەپە مندااڵن دەقۆزنـــەوە. محەمەد گوزەلی بەرگریكاری مافەكانـــی مندااڵن باوەڕی بەمە نییە. ئەو ئاوا وەاڵمی پرســـیارەكانی )ســـڤیل( دەداتـــەوە، "ئێمە قســـەی وا قبوڵناكەین، كەس پەیمانـــی بەگوێـــرەی ناقۆزێتـــەوە، منـــدااڵن مافەكانـــی مندااڵنی یەكێتـــی ئەوروپا، مندااڵن بۆیان هەیـــە خۆیان رێكبخـــەن و ناڕەزایەتی دەرببڕن، تەنانەت ئەگەر ئێمەیش پێمان وابێ كە ئـــەم مندااڵنـــە ئیســـتغالل دەكرێن. باشـــە پێـــوەری دەوڵـــەت چییـــە؟ پێویســـتە دەوڵەت بۆخـــۆی خاوەنداری لـــەو مندااڵنە بكات". ئەو لەدرێژەی قســـەكانیدا دەڵێت ئەو دادگاییانەی كـــە بۆ بكوژی منـــدااڵن دەكرێنەوە بەســـااڵن ئەنجامێكیشـــیان هیـــچ و بەردەوامدەبـــن لێناكەوێتـــەوە. گوزەل پێی وایـــە كە هۆكاری

ئەمە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە "لەگەلێك حاڵەتیشدا دەوڵـــەت ناهێڵێ ســـكااڵیش بكرێتەوە. والی و قایمقـــام فەرمان نادەن پۆلیـــس دادگاییبكرێن. ســـێ ســـاڵ پێش ئەمەیـــش لەڕۆبۆســـكێ 16 منداڵ كـــوژران. بەاڵم كۆمیســـیۆنی مافەكانی مرۆڤـــی پەرلەمانـــی توركیـــا رایگەیانـــد "لەم رووداوەدا هیـــچ قەســـتێك نابینـــرێ و بەهەڵە كوژراون، بۆیە پێویســـت نییـــە كەس دادگایی

بكرێت. باشە كێ مندااڵن دەقۆزێتەوە؟". هـــەم پزشـــك و هەم دادگـــەر لە دەوڵەت

دەترسنبەپێـــی قســـەكانی محەمەد گـــوزەل ئەگەر بێتو سەبارەت بەبكوژی ئەو هەمووە مندااڵنە ســـكااڵ بەرزبكرێتـــەوەو بكوژان ســـزابدرێن، ئەوســـا كوشـــتاری منـــدااڵن كۆتایـــی پێدێت. چیتر بەئاســـانی هیـــچ پۆلیس و ســـەربازێك ناتوانـــن مندااڵن بكوژن. گـــوزەل دەڵێ كاتێك لەخۆرئـــاوای توركیـــا رووداوی وا دەقەومێ و منـــداڵ دەكوژرێـــن، ئـــەوە دادگاكان بەپەلە دەجوڵێنەوەو سكااڵ بەرزدەكەنەوەو بكوژەكان ســـزادەدەن. بـــەاڵم كاتێك ســـەرەی مندااڵنی كـــورد دێـــت، ئـــەوە بكـــوژەكان دەپارێزرێن. گـــوزەل ســـەبارەت بەمەیـــش دەڵێـــت "كاتێك ســـەرەی زارۆیانـــی كورد دێـــت، دادوەرەكان رۆڵی خۆیان ناگێڕن، خەمساردن و سەرقاڵی دۆزە و دۆســـێكانیان نابن. بەگوێرەی پۆلیس ئەگـــەر بێتو ئـــەو پۆلیســـانە دادگاییبكرێن، كە منداڵەكان دەكوژن، ئەوســـا مۆراڵیان دەشكێ و لەهێـــز دەكـــەون. بۆیـــە توخنی بكـــوژەكان

ناكەون. و پۆلیـــس مۆراڵـــی ئـــەوەی بـــۆ واتـــە ســـەربازانی تورك تێكنەچێت، ئەوە كوشـــتنی مندااڵنی كورد بەهەقێكی سروشتی دەزانرێت. گوزەل دەڵێت "دەســـتور و یاســـاكانی توركیا ســـەبارەت بەمافەكانی مندااڵن كێشەیان نییە، پێـــش پێویســـتە لەپیادەكردنیاندایـــە. كێشـــە یاساكان مێشـــكی پۆلیس، سەرباز، دادگەر و داواكارەكان بگۆڕدرێت. بەكورتی پێویستە كە زێهنیەتی دەوڵەت لەبنەوە سەبارەت بەكوردان بگۆڕدرێـــت. گـــوزەل ســـەرنج دەخاتە ســـەر دۆزەكانـــی دادگای مافەكانی مرۆڤی ئەوروپا و دەڵێـــت: ئـــەو دۆزانـــەی كـــە لەدادگاكانـــی توركیـــادا مەحكوم نەكراون، ئـــەوە لەدادگای مافەكانـــی مرۆڤـــی ئەوروپـــا حوكمـــی داون. ئـــەم دادگایە گەلێكجا لەبەر كوشـــتنی مندااڵن توركیای سزاداوە. لەگەڵ ئەمەیش كوشتاری منـــدااڵن درێژەی هەیە. مخابن ئەو پزشـــك و دادگەرانەیـــش كە راپۆرتـــەكان ئامادەدەكەن، لەڕاســـتییەكان و دەترســـن لەدەوڵـــەت دووردەكەونـــەوە. ئەمەیش كوشـــتنی مندااڵن

ئاسانتر دەكات".

كاتێـــك لەباكوری كوردســـتان چاالكییەك دەســـپێدەكرێت، ئـــەوە دەمودەســـت مندااڵن دەردەكـــەون و بـــەرد دەهاوێنـــە پۆلیســـان. ئـــەم دیمەنـــە دەســـبەجێ لەســـەر شاشـــەی دەڵێـــن پیشـــاندەدرێتەوەو تەلەفزیۆنـــەكان "ئەوەتا دیســـان منـــدااڵن ئیســـتغالل دەكەن". هەندێـــك لەنێوەنـــدەكان پێیان وایـــە "مندااڵن دەتوانن خۆیان رێكبخەن"و هەندێكیش دەڵێن "نەخێـــر ئـــەوە سیاســـییەكانن كـــە زارۆكان ئیســـتغالل دەكەن". كامیان راســـتە؟ هێشـــتا دیارنییە، بەاڵم راســـتییەك هەیـــە: لەباكوری كوردســـتان لەماوەی 24 سااڵندا 575 منداڵی كـــورد كوژراون. تائێســـتاش بكوژەكانیان نە

دەسگیركراون و نە سزاشدراون.

كۆماری توركیا لەســـاڵی 1995وە پەیمانی مافەكانی مرۆڤی ئەوروپای تایبەت بەمندااڵنی ئاتاتـــورك داخـــوازی بەپێـــی قبوڵكـــردووە. دامەزرێنەری كۆماری توركیا، هەموو ساڵێك رۆژی 23ی نیســـان وەكـــو جەژنـــی مندااڵن پیرۆزدەكرێت. ســـەرباری ئـــەوەی كە هەموو ساڵێك ئەم جەژنە پیرۆز دەكرێ، بەاڵم وێنەی توركیـــا لەڕووی مافەكانی مندااڵنەوە ئەوەندە گەش نییە. بەتایبەتیش رەوشی مندااڵنی كورد زۆر خراپە. دوای ئەو شەڕە سی ساڵەیەی كە لەنێوان دەوڵـــەت و )پ.ك.ك( بەردەوامبووە، خۆیـــان ژیانـــی لەشـــوێنی كـــورد گەلێـــك هەڵكەنـــدراون. منداڵـــی ئـــەو خانەوادانەیـــش لەكۆاڵنـــان بێكـــەس و بێـــدەر مانەوە. ئێســـتا لەشـــارەكانی باكـــوری كوردســـتان و شـــارە گەورەكانـــی توركیـــا گەلێـــك زارۆی كـــورد

ناچـــارن كاربكەن، بەاڵم ئـــەو مندااڵنانەی كە لەكۆاڵنان دەژین، بەختەوەریشن، چونكە هیچ نەبێ هەر دەژین. بەپێی پێداوەكانی كۆمەڵەی مافەكانی مرۆڤ لەســـاڵی 1988وە هەتا ئێستا 575 منداڵی كورد لەبەر توندوتیژی پۆلیس و ســـەربازان یاخود لەبەر پاشماوەكانی جەنگ )تەقینەوەی مین، بۆمبا یاخود دەسكاریكردنی تەقینـــەوەوەوە( دەكوژرێن. ئوگـــور كایمازی 13 سااڵن، جەیالن ئۆنكۆلی 12 ساڵی، ئەنەس

ئاتای 8 سااڵن نمونەی ئەو مندااڵنەن. ئوگور كایماز، جەیالن ئۆنكول و ئەنەس

ئاتائوگور كایمازی 13 سااڵن لە 21ی تشرینی دووەم لەگـــەڵ باوكی لەبەر دەرگای ماڵەكەی خـــۆی بـــەر گوللـــە درا و كـــوژرا. ئـــەو چوار پۆلیســـەی كـــە 13 گوللەیـــان بـــەو منداڵە 13

دیالر دەكاك

منداڵە كوژراوەكانلەباكوری كوردستان لەماوەی 24 ساڵدا 575 منداڵی كورد كوژراون

سياسەت

ژماره 221 2014/3/1 19

ســـاڵەیەوە نابوو، گیران و دادگاییكران. بەاڵم دادگا بڕیاری دا كە "ئوگور كایماز تیرۆریستەو ویستویەتی پۆلیســـەكان بكوژێت". بەگوێرەی حوكمی دادگایش پۆلیســـان بۆ ئەوەی خۆیان بپارێـــزن، ئوگور كایمازیان كوشـــتووە. دادگا بڕیـــاری بكـــوژەكان بەپۆلیســـە ســـەبارەت بەردانـــی دان. جەیالن ئۆنكولی 12 ســـااڵنیش لەگونـــدی خامبـــازی لیجـــەی ئامـــەد كـــوژرا. ئۆنكول لەساڵی 2009 كاتێك پەزەكانی خۆی دەلەوەڕانـــد، بەگوللـــەی هاوەنـــی قەرەقۆڵـــی گوندەكەیان كوژرا. گوللە هاوەنەكە جەستەی ئەم كچـــەی پارچە – پارچـــە كردبوو. دایكی ئۆنكول بەدەستی خۆی پارچەكانی جەستەی خســـتبوویە كۆدەكردبـــۆوەو منداڵەكـــەی بەروانكەكـــەی خۆیـــەوە. دوای كوشـــتنی ئەم كچە كـــەس دادگایـــی نەكرا. ئەنـــەس ئاتایش چاالكییەكـــی بەشـــداری 2006ەوە لەســـاڵی كردبوو بەگوللەی پۆلیســـان كوژرابوو. دادگا دوای هەشـــت ســـااڵن ئـــەو دوو پۆلیســـەی دەسنیشـــانكرد، كە ئەویان كوشتبوو و ئێستا چاوەڕێی حوكمی دادگا دەكەن. دادگا دەیەوێ ئـــەو پۆلیســـانە لەبەر كوشـــتنی ئەنـــەس ئاتا حوكمـــی ئەبەدیان پێبدرێـــت. ئەمەیش جاری یەكەمـــە كـــە دادگا لەبـــەر كوشـــتنی منداڵێكی كورد داوای حوكمی ئەبەد بۆ پۆلیسان بكات. سیاســـەتمەدار و رووناكبیران ئـــەم بڕیارەی

دادگا بەسەرەتایەكی گەش دەبینن. منداڵیش دەتوانن خۆیان رێكبخەن

لەنـــاو ئـــەم تابلۆ رەشەشـــدا كۆمیســـیۆنی مافەكانی مندااڵنی كۆمەڵەی مافەكانی مرۆڤی ئامەد كارەكانی خۆی درێژەپێدەدات. محەمەد مافەكانـــی گـــوزەل ســـەرۆكی كۆمیســـیۆنی منـــدااڵن قســـەی بۆ )ســـڤیل( كـــرد. لەمیدیای توركـــدا قەناعەتی گشـــتی ئەمەیـــە: لەهەموو دەدرێنـــە منـــدااڵن بەدەپـــەدا چاالكییەكانـــی پێـــش و بـــەرد دەگرنـــە پۆلیســـان و بەمەیش بەدەپە مندااڵن دەقۆزنـــەوە. محەمەد گوزەلی بەرگریكاری مافەكانـــی مندااڵن باوەڕی بەمە نییە. ئەو ئاوا وەاڵمی پرســـیارەكانی )ســـڤیل( دەداتـــەوە، "ئێمە قســـەی وا قبوڵناكەین، كەس پەیمانـــی بەگوێـــرەی ناقۆزێتـــەوە، منـــدااڵن مافەكانـــی مندااڵنی یەكێتـــی ئەوروپا، مندااڵن بۆیان هەیـــە خۆیان رێكبخـــەن و ناڕەزایەتی دەرببڕن، تەنانەت ئەگەر ئێمەیش پێمان وابێ كە ئـــەم مندااڵنـــە ئیســـتغالل دەكرێن. باشـــە پێـــوەری دەوڵـــەت چییـــە؟ پێویســـتە دەوڵەت بۆخـــۆی خاوەنداری لـــەو مندااڵنە بكات". ئەو لەدرێژەی قســـەكانیدا دەڵێت ئەو دادگاییانەی كـــە بۆ بكوژی منـــدااڵن دەكرێنەوە بەســـااڵن ئەنجامێكیشـــیان هیـــچ و بەردەوامدەبـــن لێناكەوێتـــەوە. گوزەل پێی وایـــە كە هۆكاری

ئەمە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە "لەگەلێك حاڵەتیشدا دەوڵـــەت ناهێڵێ ســـكااڵیش بكرێتەوە. والی و قایمقـــام فەرمان نادەن پۆلیـــس دادگاییبكرێن. ســـێ ســـاڵ پێش ئەمەیـــش لەڕۆبۆســـكێ 16 منداڵ كـــوژران. بەاڵم كۆمیســـیۆنی مافەكانی مرۆڤـــی پەرلەمانـــی توركیـــا رایگەیانـــد "لەم رووداوەدا هیـــچ قەســـتێك نابینـــرێ و بەهەڵە كوژراون، بۆیە پێویســـت نییـــە كەس دادگایی

بكرێت. باشە كێ مندااڵن دەقۆزێتەوە؟". هـــەم پزشـــك و هەم دادگـــەر لە دەوڵەت

دەترسنبەپێـــی قســـەكانی محەمەد گـــوزەل ئەگەر بێتو سەبارەت بەبكوژی ئەو هەمووە مندااڵنە ســـكااڵ بەرزبكرێتـــەوەو بكوژان ســـزابدرێن، ئەوســـا كوشـــتاری منـــدااڵن كۆتایـــی پێدێت. چیتر بەئاســـانی هیـــچ پۆلیس و ســـەربازێك ناتوانـــن مندااڵن بكوژن. گـــوزەل دەڵێ كاتێك لەخۆرئـــاوای توركیـــا رووداوی وا دەقەومێ و منـــداڵ دەكوژرێـــن، ئـــەوە دادگاكان بەپەلە دەجوڵێنەوەو سكااڵ بەرزدەكەنەوەو بكوژەكان ســـزادەدەن. بـــەاڵم كاتێك ســـەرەی مندااڵنی كـــورد دێـــت، ئـــەوە بكـــوژەكان دەپارێزرێن. گـــوزەل ســـەبارەت بەمەیـــش دەڵێـــت "كاتێك ســـەرەی زارۆیانـــی كورد دێـــت، دادوەرەكان رۆڵی خۆیان ناگێڕن، خەمساردن و سەرقاڵی دۆزە و دۆســـێكانیان نابن. بەگوێرەی پۆلیس ئەگـــەر بێتو ئـــەو پۆلیســـانە دادگاییبكرێن، كە منداڵەكان دەكوژن، ئەوســـا مۆراڵیان دەشكێ و لەهێـــز دەكـــەون. بۆیـــە توخنی بكـــوژەكان

ناكەون. و پۆلیـــس مۆراڵـــی ئـــەوەی بـــۆ واتـــە ســـەربازانی تورك تێكنەچێت، ئەوە كوشـــتنی مندااڵنی كورد بەهەقێكی سروشتی دەزانرێت. گوزەل دەڵێت "دەســـتور و یاســـاكانی توركیا ســـەبارەت بەمافەكانی مندااڵن كێشەیان نییە، پێـــش پێویســـتە لەپیادەكردنیاندایـــە. كێشـــە یاساكان مێشـــكی پۆلیس، سەرباز، دادگەر و داواكارەكان بگۆڕدرێت. بەكورتی پێویستە كە زێهنیەتی دەوڵەت لەبنەوە سەبارەت بەكوردان بگۆڕدرێـــت. گـــوزەل ســـەرنج دەخاتە ســـەر دۆزەكانـــی دادگای مافەكانی مرۆڤی ئەوروپا و دەڵێـــت: ئـــەو دۆزانـــەی كـــە لەدادگاكانـــی توركیـــادا مەحكوم نەكراون، ئـــەوە لەدادگای مافەكانـــی مرۆڤـــی ئەوروپـــا حوكمـــی داون. ئـــەم دادگایە گەلێكجا لەبەر كوشـــتنی مندااڵن توركیای سزاداوە. لەگەڵ ئەمەیش كوشتاری منـــدااڵن درێژەی هەیە. مخابن ئەو پزشـــك و دادگەرانەیـــش كە راپۆرتـــەكان ئامادەدەكەن، لەڕاســـتییەكان و دەترســـن لەدەوڵـــەت دووردەكەونـــەوە. ئەمەیش كوشـــتنی مندااڵن

ئاسانتر دەكات".

كاتێـــك لەباكوری كوردســـتان چاالكییەك دەســـپێدەكرێت، ئـــەوە دەمودەســـت مندااڵن دەردەكـــەون و بـــەرد دەهاوێنـــە پۆلیســـان. ئـــەم دیمەنـــە دەســـبەجێ لەســـەر شاشـــەی دەڵێـــن پیشـــاندەدرێتەوەو تەلەفزیۆنـــەكان "ئەوەتا دیســـان منـــدااڵن ئیســـتغالل دەكەن". هەندێـــك لەنێوەنـــدەكان پێیان وایـــە "مندااڵن دەتوانن خۆیان رێكبخەن"و هەندێكیش دەڵێن "نەخێـــر ئـــەوە سیاســـییەكانن كـــە زارۆكان ئیســـتغالل دەكەن". كامیان راســـتە؟ هێشـــتا دیارنییە، بەاڵم راســـتییەك هەیـــە: لەباكوری كوردســـتان لەماوەی 24 سااڵندا 575 منداڵی كـــورد كوژراون. تائێســـتاش بكوژەكانیان نە

دەسگیركراون و نە سزاشدراون.

كۆماری توركیا لەســـاڵی 1995وە پەیمانی مافەكانی مرۆڤی ئەوروپای تایبەت بەمندااڵنی ئاتاتـــورك داخـــوازی بەپێـــی قبوڵكـــردووە. دامەزرێنەری كۆماری توركیا، هەموو ساڵێك رۆژی 23ی نیســـان وەكـــو جەژنـــی مندااڵن پیرۆزدەكرێت. ســـەرباری ئـــەوەی كە هەموو ساڵێك ئەم جەژنە پیرۆز دەكرێ، بەاڵم وێنەی توركیـــا لەڕووی مافەكانی مندااڵنەوە ئەوەندە گەش نییە. بەتایبەتیش رەوشی مندااڵنی كورد زۆر خراپە. دوای ئەو شەڕە سی ساڵەیەی كە لەنێوان دەوڵـــەت و )پ.ك.ك( بەردەوامبووە، خۆیـــان ژیانـــی لەشـــوێنی كـــورد گەلێـــك هەڵكەنـــدراون. منداڵـــی ئـــەو خانەوادانەیـــش لەكۆاڵنـــان بێكـــەس و بێـــدەر مانەوە. ئێســـتا لەشـــارەكانی باكـــوری كوردســـتان و شـــارە گەورەكانـــی توركیـــا گەلێـــك زارۆی كـــورد

ناچـــارن كاربكەن، بەاڵم ئـــەو مندااڵنانەی كە لەكۆاڵنان دەژین، بەختەوەریشن، چونكە هیچ نەبێ هەر دەژین. بەپێی پێداوەكانی كۆمەڵەی مافەكانی مرۆڤ لەســـاڵی 1988وە هەتا ئێستا 575 منداڵی كورد لەبەر توندوتیژی پۆلیس و ســـەربازان یاخود لەبەر پاشماوەكانی جەنگ )تەقینەوەی مین، بۆمبا یاخود دەسكاریكردنی تەقینـــەوەوەوە( دەكوژرێن. ئوگـــور كایمازی 13 سااڵن، جەیالن ئۆنكۆلی 12 ساڵی، ئەنەس

ئاتای 8 سااڵن نمونەی ئەو مندااڵنەن. ئوگور كایماز، جەیالن ئۆنكول و ئەنەس

ئاتائوگور كایمازی 13 سااڵن لە 21ی تشرینی دووەم لەگـــەڵ باوكی لەبەر دەرگای ماڵەكەی خـــۆی بـــەر گوللـــە درا و كـــوژرا. ئـــەو چوار پۆلیســـەی كـــە 13 گوللەیـــان بـــەو منداڵە 13

دیالر دەكاك

منداڵە كوژراوەكانلەباكوری كوردستان لەماوەی 24 ساڵدا 575 منداڵی كورد كوژراون

سياسەتسياسەت

ژماره 221 2014/3/1 19

20 ژماره 221 2014/3/1

سياسەت

كێشمەكێشــــی نێوان جەماعەتی فەتحولاڵ گولەن و رەجەب تەیب ئەردۆغان هەتا دێت بــــەرەو ئاســــتی قوڵتر و قورســــتر ملدەنێت. لەدوایین وێستگەیشدا كاسێتێكی دەنگی كە گفتوگــــۆی نێوان رەجەب تەیــــب ئەردۆغان و بیــــالل ئەردۆغانی كوڕی ئاشــــكرادەكات، لەسەر تۆڕەكانی ئینتەرنێت لەسەرانسەری توركیــــادا دەنگیداوەتەوە. لەئەنجامی ئەمەدا كەمــــال كلجدارئۆغڵــــو ســــەرۆكی جەهەپــــە داوای لەئەرۆغان سەرۆكوەزیران كردووە بكێشــــێتەوە. لەپۆســــتەكەی دەســــت كــــە هەروەهــــا دەوڵــــەت باخچەلــــی ســــەرۆكی گروپــــی لەكۆبوونــــەوەی مەهەپەیــــش پەرلەمانــــی پارتەكەیــــدا باس لــــەوە دەكات نەمــــاوە"و شــــەرعیەتی حكومــــەت "چیتــــر لەقەڵەمــــدەدات. بەدواوێســــتگە ئەمەیــــش

هەرچی ســــەالحەددین دەمیرتاش سەرۆكی بەدەپەیشە دەڵێ "ئەگەر باوەڕتان بەخۆتان هەیــــە، وەرن دەرگا بــــەڕووی دادگاییەكــــی

راشكاو و ئاشكرادا بكەنەوە". لەالیەكی دیكەشــــەوە ئەم كێشــــەیە هەتا ناو هۆڵی كۆبوونــــەوەی مانگانەی دەزگای ئاسایشــــی نەتەوەیــــی توركیا رۆیشــــتووەو لەكۆبوونەوەی سێ سەعاتی ئەم دەزگایەدا كە عەبدوڵاڵ گولی سەركۆمار بەڕێوەیبردووە، بــــاس لــــەم كێشــــەیە كــــراوەو لەبەیاننامەی ئەم كۆبوونەوەیەشــــدا بەئاشكرا باس لەوە كــــراوە" لەكۆبوونەوەی دەزگای ئاسایشــــی نەتەوەییــــدا بــــاس لەو پێكهــــات و چاالكیانە كــــراوە كــــە ئاســــوودەیی خەڵكەكەمــــان و ئاسایشی نەتەوەیی واڵتەكەمان تێكدەدەن". بەمجۆرە ئەو هەڕەشە شاراوەیەی فەتحولاڵ گولــــەن بەڕاســــت دەردەچــــێ، كــــە لەمانگی تشــــرینی دووەمی ساڵی پارەوە باسی لەوە

بەشی سیاسەت

كاسێتە دەنگییەكانی ئەردۆغان و ئاكامی كۆبوونەوەی دەزگای ئاسایشی

نەتەوەیی

ژماره 221 2014/3/1 21

سياسەت

ژماره 221 2014/3/1 21

22 ژماره 221 2014/3/1

سياسەت

كردبوو، كە 40 كاسێتی دەنگی الیەو كەنگێ بەپێویســــتی بزانــــن ئــــەوە باڵویدەكەنــــەوە. ئێستا كە توركیا لەسەروبەندی هەڵبژاردنە محەلییەكانیدایە، هەندێك لەشــــارەزایان لەو بڕوایــــەدان كــــەوا الیەنێكی نهێنــــێ دەیەوێ بكاتــــەوەو دیزایــــن توركیــــا سیاســــەتی كاســــێتە بەباڵوكردنــــەوەی ئەمەیــــش بــــۆ دەنگییەكانــــی ئەردۆغان ئەو الیەنە دەیەوێ هەڵبژاردنــــە رەوتــــی لەســــەر كاریگــــەری

محەلییەكانی ئەو واڵتە بكات. ئامانجە پشتپەردەكانی باڵوكردنەوەی

ئەم كاسێتە لەگەڵ باڵوبوونەوەی ئەم كاسێتە دەنگییە، سەرانســــەری توركیــــا هاتۆتــــە خــــرۆش و بەشــــێوازێك و بەمانایــــەك هەمووالیــــەك ئەمــــە تەفســــیردەكەن. لەكاســــێتەكەدا بیالل قســــەدەكات. باوكــــی لەگــــەڵ ئەردۆغــــان لــــەم گفتوگۆیــــەدا بــــاس لەپرســــێك دەكرێ كــــە پێــــش ماوەیــــەك لەتوركیا بەدۆســــێی گەندەڵییــــە گەورەكــــە نــــاوی لێدەبرێت. لەم كاســــێـتەدا دەردەكەوێ كــــە ئەردۆغان لەم مەسەلەیە ئاگادارەو پرسەكەیش پەیوەندی بەپۆســــتی بیــــالل ئەردۆغانــــەوە هەیــــە، كە ســــەرۆكی وەقفێكــــی خێرخوازییەو بەهۆی ئــــەم پۆســــتەوە بیــــالل بەگ نزیــــك لە 100 میلیــــۆن دۆالر پارەی بۆخۆی پاشــــەكەوت لەســــەروبەندی هــــەر پێشــــتر كــــردووە! دەركەوتنــــی دۆســــێی گەندەڵییەكــــەی 17ی تشــــرینی دووەم كە تێیدا كوڕی دوو وەزیر و بەڕێوەبــــەری بانكی هاڵــــك و ژمارەیەك خاوەنــــكار و وەبەرهێنــــەر كارســــاز، تۆڕەكانــــی دەســــگیركراون، و پێوەبــــوون لەژێــــرەوە گولــــەن لەجەماعەتــــی نزیــــك ئەوەیــــان راگەیاندبــــوو كــــە بــــا ئەردۆغان چاوەڕێــــی شــــەپۆلی دوومی ئۆپەراســــیۆنە گەورەكــــە بــــكات. لەو شــــەپۆلەدا ئەو تۆڕە باســــی لــــەوە كردبــــوو كــــە ئــــەم گەندەڵییە هەتا نــــاو ماڵی ئەردۆغان شــــۆڕدەبێتەوەو كــــوڕی ناوبراویش لەم گەندەڵییەوە گالوەو 100 میلیۆن دۆالر پارەی ناقانونی لەســــەر

حسابەكانی تەسیبیت كراوە. و سیاســــی نێوەنــــدی گەلێــــك ئەوســــا بــــۆ دەســــپێكرد، ناوبژیوانییەكیــــان دینــــی ئەوەی چیتر ئەردۆغان فشــــار نەخاتەسەر داخســــتنی هەڕەشــــەی و جەماعــــەت قوتابخانەكانیــــان نەكات و جەماعەتیش واز لەهەڕەشەی باڵوكردنەوەی كاسێتی دەنگی ئەردۆغــــان و بیاللــــی كــــوڕی لەنــــاو تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان بهێنــــن. بۆ ماوەیەك ئەمە راگیــــرا، بەاڵم بەپێی شــــارەزایان كێشــــەكە

ئەوەنــــدە قــــورس بــــووە، كــــە چیتــــر كەس ناتوانــــێ كەلەبەری هەزاربەهــــەزاری نێوان ئــــاك پارتــــی و جەماعەت پڕبكاتــــەوە. بۆیە لەگەڵ هێرشــــەكانی ئەمدواییەی ئەردۆغان بــــۆ ســــەر شەخســــی فەتحولــــاڵ گولــــەن و بەرزكردنەوەی ژمارەیەك ســــكااڵ لەســــەر ناوبراو، ئەوە تۆڕەكانی نزیك لەجەماعەتیش چیتــــر ناوەســــتن و چیــــان بەدەســــتەوەیە لەگــــەڵ نزیكبوونــــەوەی وادەی هەڵبژاردنە محەلییــــەكان یەكــــە بەیەكــــە هەڵیدەڕێژن و

باڵویدەكەنەوە. هەڵوێستە جۆربەجۆرەكان لەسەر ئەم

كاسێـتەدوابەدوای باڵوبوونەوەی ئەم كاســــێتە، یەكسەر هەڵوێستەكان لەچوارالوە بەئەرێنی و نەرێنی دەردەبڕدرێن. كەمال كلجدارئۆغڵوو ســــەرۆكی جەهەپــــە لەكۆبوونەوەی گروپی پەرلەمانــــی پارتەكەیــــدا دەڵێــــت "ئێمــــە لەم كاسێتەمان كۆڵیوەتەوەو بەقەد چیای ئاگری راســــتەو كەس ناتوانــــێ حاشــــای لێبكات". ئەمــــە لەكاتێكدایە كە باخچەلیــــش پێی وایە حكومەت چیتر شەرعیەتی نەماوەو پێویستە البچێــــت. كلجدارئۆغلویــــش ئەم كاســــێـتەی لەپێــــش چاوی كامێراكانەوە لەهۆڵی گروپی پەرلەمانــــی پارتەكەیــــدا باڵوكردەوەو دوای ئەوەیــــش كەمــــال بــــەگ داوای لەئەردۆغان كرد كە "دەســــت لەكار بكێشێتەوە". هەرچی جیاوازتــــری هەڵوێســــتێكی بەدەپەیشــــە نواندووەو بەلۆژیكی نە شــــیش بســــوتێ و نــــە كەباب داوا لەئەردۆغــــان دەكات لەپێش

دادگایەكی كراوەدا ئامادەبێت. لەكاتێكــــدا ئۆپۆزیســــیۆن داوای دەســــت لەكاركێشــــانەوە لەئەردۆغــــان دەكات، ئەوە لەســــەروبەندی هەڵبژاردنــــە محەلییەكانــــدا و رۆژنامەنــــوس گولەرجــــە حوســــێن نوسەری نزیك لەجەماعەت دەڵێت "ئاوەكان بۆخۆیشــــی ئەردۆغــــان دەكرێــــن". لێــــڵ لەكۆبوونەوەی گروپی پەرلەمانی پارتەكەیدا باســــی ئــــەم كاســــێـتە دەكات و دەڵێت "ئەو كاســــێتە دەنگییە كە بەمۆنتاژ ئامادەكراوەو پاشــــان باڵوكراوەتــــەوە، پەالمارێكە لەدژی ســــەرۆكوەزیرانی كۆمــــاری توركیــــا". ئەمە لەكاتێكدایە كە باخچەلــــی داوا لەداواكارانی كۆمار دەكات كە چیتر لەوە زیاتر نەوەستن و دەست بەلێكۆڵینەوە لەڕاستی و ناڕاستی ئــــەم كاســــێتە بكــــەن. گولەرجەیــــش دەڵێت "ئەمــــە ئیتر هیچ رێگەیەكی نەهێشــــتۆتەوەو تەنها دادگاكان دەتوانن راســــتی و ناڕاستی گولەرجــــە بەقســــەی بكەنــــەوە". یەكالیــــی هادی سالحئۆغڵو ســــەرداواكاری كۆماری

لەئەســــتەنبۆڵ رایگەیانــــدووە كــــە لەماوەی ســــێ ســــاڵدا گــــوێ لەدەنگی دووهــــەزار و 280 كــــەس گیراوەو دەنگیــــان تۆماركراوە. ئەمەیش بەپێی پســــپۆڕانی قانونی لەتوركیا كارەســــاتە كــــە كەســــانێك یاخــــود چەنــــد دەزگایەكــــی نهێنی بێن و مافە تایبەتەكان و مەحرەمیەتی هاواڵتیان پێشــــێلبكەن و گوێ

لەشتە شەخسییەكانیشیان بگیرێت. الیەكــــی دیكەی ئەم بابەتیــــش پەیوەندی توركیــــاوە پەیوەندییەكانــــی بەوەزارەتــــی هەیە. لێرەدا دەگوترێ ئەگەر ئەم وەزارەتە بەرپرســــیارە ئەی بۆچی ســــەالحییەتەكانی خۆی بەكارنەهێناوەو پێشی ئەم رووداوەی نەگرتووە. ئەمە لەكاتێكدایە كە وەزیری ئەم وەزارەتەیش دەسبەجێ 5 كارمەندی بەشی كۆنترۆڵی گشــــتی ئەم وەزارەتەی لەســــەر پۆســــتەكانیان البردووەو بەقسەی وەزیری ئــــەو وەزارەتە ئــــەو كەســــانە دەنگەكانیان نەك بە بەرپرسیارەكانی خۆیان لەدەزگاكە نــــەداوە، بەڵكو تەســــلیم بــــە "براگەورەكانی خۆیانیان كردووە"، كە لێرە پێدەچێ مەبەست لەبراگەورەكان كەســــە ســــەرەكییەكانی ناو جەماعــــەت بێت. دەنگیــــر میرمحەمەد فرات یاریدەدەری پێشووی ئەردۆغان سەبارەت بەم كاســــێـتە دەڵێت "ئەگــــەر ناوەڕۆكی ئەم كاســــێـتە راســــت بێت، ئەوە ئەمە زەبرێكی كوشندە لەدیموكراسی توركیا دەوەشێنێت". ناوبراو دەڵێت "خوابكات ئەمە راست نەبێ، چونكە ئەمە بۆ ســــەرۆكوەزیرانی كۆماری توركیــــا خەبەرێكی خێرنییــــەو من ئارەزوو دەكەم كە ئەمە درۆبێــــت". ئەو دەڵێ ئەگەر

ئەمە راست بێت ئەوە كارەساتە. ئەمــــە لەكاتێكــــدا كە تەنانــــەت رەخنەگرە كابینەكــــەی لەكاركێشــــاوەكانی دەســــت پێشووی ئەردۆغانیش ئەمەیان پێ ناخۆشە. ئەرتوغــــڕوڵ گونــــای وەزیــــری پێشــــووی دەڵێــــت توركیــــا گەشــــتیاری و كولتــــور "بەڕاســــتی كاتێــــك گوێم لەم كاســــێتە گرت لەدڵەوە خەفەتم پێخوارد و كاسێتێك لەسەر ســــەرۆكوەزیرانی توركیــــا و بنەماڵەكــــەی باڵوببێتەوە، ئەوە بۆنی وەیشوومەی لێدێت و مــــن بۆخــــۆم مــــاوەی یــــەك كاتژمێرێك ســــەرم سڕما و تووشی شــــۆكیش بووم و هــــەر بیرم لێدەكــــردەوە". ئەو دەڵێ ئێســــتا توركیــــا كۆمــــاری ئیعتیبــــاری و ئابــــڕوو لەسەرئاســــتی نێونەتەوەیــــی لەژێر تۆمەت و تۆمەتباریدایــــە. ئەو ئامــــاژە بەوە دەكات كە لەكۆمەڵگە خۆرهەاڵتییەكاندا كەســــانێك قــــودرەت )دەســــەاڵت( بەدەســــتەوەدەگرن، ئــــەوە دوایــــی ئەمــــە دەكەنــــە پەیژەیەك بۆ

ژماره 221 2014/3/1 23

سياسەت

كۆكردنــــەوەی "ســــەروەت" واتــــە قودرەت ســــەروەتیان بــــۆ كۆدەكاتەوە. ئــــەو پێیوایە ئەمە بۆ دیموكراسی توركیا بەدبەختییەكی

یەكجار گەورەیە. ئاسایشــــی دەزگای كۆبوونــــەوەی

نەتەوەیی دەزگای ئاسایشــــی نەتەوەیی )مەگەگە( گــــوڵ عەبدوڵــــاڵ بەســــەرۆكایەتی كــــە ســــەركۆمار و بەشداری ســــەرۆكوەزیران، فەرمانــــدەی گشــــتی ئــــەركان، فەرمانــــدەی جەندەرمــــەو فەرمانــــدەی هێــــزە زەمینــــی، هەوایی و دەریاییەكان لەگەڵ موستەشاری میــــت، وەزیرانی ناوخۆ، بەرگــــری، دەرەوە تــــاد و ســــەرۆكوەزیران جێگرانــــی و بەڕێوەچووە، ئەم بابەتەی كردۆتە بڕبڕەی پشــــتی بابــــەت و ئەجێنــــدای كۆبوونەوە و گەلێكی لەســــەر رۆیشتوون. هەروەها تێیدا باس لەدواهەمین پەالماری تۆڕە نهێنیەكان لەمــــەڕ لێدانی ســــەرۆكوەزیران كراوە. لەو كۆبوونەوەیەدا ئاماژە بەوە كراوە كە "لەناو كۆمــــاری توركیــــادا پێكهاتێكــــی ناقانونی و تەریب بەحكومەت و دەوڵەت دروستبووەو ئەمەیش شــــتێك نییە كە قابیلــــی قبوڵكردن

بێت."بەیاننامەیەك لەكۆبوونەوەكــــە هەروەها لەمــــەڕ ئــــەم پرســــە دەرچــــووە، كــــە تێیــــدا هاتووە "بوونی پێكهاتــــی تەریب بەدەوڵەت لەناو دەوڵەتی توركیــــادا قابیلی قبوڵ نییە". ئەمەیش لەچــــاو چاودێران دەشــــێ ئەوەی لــــێ بخوێنرێتــــەوە كــــەوا عەبدوڵــــاڵ گــــوڵ ســــەركۆماریش پاڵــــی بەحكومەتەكەی ئاك پارتییــــەوە نابێــــت و پشــــتی لەجەماعەتــــی گولــــەن كردبێت. پێشــــتر گولەن بەدەســــتی خــــۆی نامەیەكــــی بۆ گوڵ نوســــی و داوای لێكــــرد كــــە ئەركــــی ســــەركۆماری خــــۆی بەدەســــتدرێژییەكان پێــــش و پیادەبــــكات )ئەردۆغان( بگرێت. ستراتیژی جەماعەتیش ئــــەوە بــــووە كــــە قەڵشــــێك لەنێــــوان گــــوڵ ئــــەم بــــەاڵم و ئەردۆغانــــدا دروســــتبكەن، كۆبوونەوەیــــە ئــــەو ئومێــــدەی بردۆتەژێــــر گڵ. هەروەها دەشــــێ یەكێك لەپێشبنییەكان كۆبوونەوەیــــە ئــــەم دوای قۆناغــــی بــــۆ لێدانی زیاتری دەســــتوپەیوەندەكانی ســــەر بەجەماعەت لەنــــاو دامودەزگاكانی دەوڵەت وەكــــو دادوەری، پۆلیس و تاد بێت. "توركیا بەرەو دۆخێكــــی هەســــتیار ملدەنێت"، ئەمە دواهەم قسەی ئەرتوغڕوڵ گونای وەزیری پێشووی رۆشنبیری كابینەكەی چەندمانگ پێشــــووتری ئەردۆغانەو هەموو شــــتێكیش

لەمە دەخوێندرێتەوە.

ژماره 221 2014/3/1 23

24 ژماره 221 2014/3/1

سياسەت

گۆڕانێك كە ژیان و هەموو بوارەكانی جۆرێك لەئاوێتەبـــوون بەخۆیـــەوە دەبینـــێ. یەكێك لەو بوارانـــە كـــە رووبـــەڕووی گـــۆڕان دەبێتـــەوە، بزوتنـــەوە رزگاریخوازەكانن. ئـــەم بزوتنەوانە بەهۆی سروشتی سەرهەڵدان و گەشەكردنیان بەردەوام لەژێر كاریگەری گوتار و گۆڕانكارییە نێونەتەوەییەكانـــدا بوونـــە. بـــۆ نمونـــە ئەوەی ئەمڕۆ لەبزوتنـــەوە رزگاریخوازەكان دەیبینین،

زۆر جیاوازە لەنمونەی شەڕە ساردییەكەی.لەتایبەتمەندییەكانی ئەم بزوتنەوانە لەمڕۆدا ئەوەیـــە كـــە تەنهـــا پەیوەســـت نیـــن بەجیهانی خۆیانـــەوە، واتا تەنهـــا لەدەروازەی شوناســـە ســـەركوتكراوەكەیانەوە سەیری جیهان ناكەن، بەڵكو بەپێچەوانەوە وەك ئەوەی "رابێرتســـۆن" دەڵـــێ، لەهەمانكاتدا كـــە لۆكاڵیـــن، جیهانی بیر دەكەنەوە، هەروەها كە جیهانین، لۆكاڵی رەفتار

دەكەن.بیركردنـــەوە و رەفتـــار ئـــەم دەتوانیـــن بـــەراورد بكەین بەســـەردەمی شـــەڕی ســـارد كـــە ناســـیونالیزمی كـــوردی لەڕێگـــەی پارتـــە سیاســـییەكانیەوە رێكخـــرا. لـــەو ســـەردەمەدا لەچوارچێـــوەی ماركســـیزمدا جیهانـــی بیرمان دەكـــردەوە، بـــەاڵم ئـــەوە تەنهـــا خەباتێك بوو

لەڕۆژەڤـــی مەریـــوان ماوەیەكـــە گۆڕانكارییەكانـــی خۆرهەاڵتی كوردســـتاندایە. لەزیندانی سیاسییەوە بگرە تاكو چاالكی مەدەنی. ئەم شـــارە پێشـــانیداوە، كە هەم خاوەن توانای بیركردنـــەوە و هەم توانای پراكتیكە. لەئاســـتی بیركردنـــەوەدا ئـــەم شـــارە ئێســـتا ئااڵهەڵگری گۆڤـــاری فیكـــری و رۆشـــنبیری زرێبـــارە، كە توانیویەتی لەگێژاوی گۆڕانكارییە قورســـەكانی رۆژهـــەاڵت بوونی خۆی بســـەلمێنێ. هەروەها ئااڵهەڵگـــری پراكتیكـــی سیاســـی و كلتورییـــە. هەموو ئەمانە دەتوانێ بەو بڕوایەمان بگەیەنێ، كە ئەم شارە لەزۆر رەهەندەوە زیندووە. بەاڵم زیندووبوونەكەی تەنهـــا ناگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە خەبات بۆ كوردایەتی دەكات، بەڵكو نمونەی خەباتی ئەم شارە ئەوەندە چەند رەهەندییە، كە هەم ئـــاگای لەگۆڕانكارییـــە جیهانییەكانەو هەم ئاگای لەخـــودی بزاڤی رزگاریخـــوازی كوردە.

واتا ئاوێتەیەكە لەدوو جیهان.لێرەوەیـــە مەبەســـتەكەمان لەپێشـــەنگبوونی لەناوەڕاســـتی دەبێتـــەوە. روون مەریـــوان نەوەدەكان بیرمەندی ئەمریكی "جەیمز رۆزێنا" لەچوارچێوەی بەجیهانیبوون باسی لەجیهانێك كرد، كە هەموو بوارەكان تووشی گۆڕانێك دێ.

مەریوان... ئاوێنەی خەباتی ئەمڕۆ و دواڕۆژ لە خۆرهەاڵت

حیسام دەسپیش

ژماره 221 2014/3/1 25

سياسەت

مەریوان نوێنەرایەتی كۆمەڵگایەك دەكات،

كە چەند رەهەندی دەڕوانێتە بوونی خۆی

لەم سەردەمە كە ناسراوە بە بەجیهانیبوون

بـــۆ چینی كرێـــكار. هەروەها هەمـــوو تواناكان تەرخان دەكرا بۆ ئەوەی كۆمەڵگایەكی لێوانلێو لەدادپەروەری و یەكســـانی بەرهەم بێنین، نەك كۆمەڵگایەكی فرەڕەنگ و فرەدەنگ. لەهەمانكاتدا لیبرالیزمیش بەرەیەك بوو كە ئازادی كردبووە خاڵـــی ســـەرەكی خـــۆی لەملمالنێكانـــدا، بەاڵم ئـــەم ئازادییـــە وەك ئایدۆلۆژیایـــەك بـــوو كـــە لەسیستەمی سیاسیدا كورت كرایەوەو نەیتوانی ببێتە بەكلتورێكی گرێداو بەكۆمەڵگاوە )هەرچەند ئـــەم باســـە لەنمونـــەی ئەوروپـــای رۆژئاوا و ئەمریـــكادا جیاوازە(، بـــەاڵم لەجیهانی ئەمڕۆدا ئایا ئیتر خەبـــات و چاالكی تاكڕەهەندی مانا و واتای هەیە؟ ئایا ناسیونالیستبوون واتای تەنها پەیوەستبوون بەكۆمەڵگای كوردی دەگرێتەوە؟ بۆیـــە رووبەڕووی خەباتێكین كـــە فرەڕەهەندە و شوناســـخوازبوون واتـــای دۆزینـــەوەی ئەو پێگەیـــە دێت كە رەنگێـــك بەڕەنگەكانی جیهانی

زیاد بكات.كـــورد لەخەباتـــی ئـــاوڕ كـــە لێرەوەیـــە دەدەینـــەوەو كوردســـتان لەخۆرهەاڵتـــی بەتێڕوانینێكـــی ســـەرەتایی لەســـەر مەریوان و نمونـــەی خەباتەكەیـــان. ســـااڵنێكە چاالكوانانی رۆژهـــەاڵت باســـی ئـــەوە دەكەن، كـــە خەباتی كـــورد لەم بەشـــە لەكوردســـتان راوەســـتاوەو هیـــچ جووڵەیەك نابینیـــن. ئەمـــە لەكاتێدایە كە زۆر كەســـان رەخنـــەی ئەوە دەكـــەن، كە هیچ مودێلێكمان لەبەردەســـتدا نییـــە كە لەو رێگەوە رەفتـــار و ئەندێشـــەی خۆمـــان رێكبخەین. ئەم رەخنـــە هەلومەرجێكی ســـازكردووە كە هێندێ كـــەس بـــەردەوام لەبیركردنەوەدا بـــن كە گەلۆ دەبـــێ چی بكەین و چۆن دەبـــێ بیر بكەینەوە. لـــەم نێوەدا كاریگەرییەكانـــی رووخانی یەكێتی ســـوڤێت و هەژانـــی پارتەكانـــی خۆرهەاڵتیش بوونـــی هەیـــە. كاریگەرییـــەك كـــە پێشـــەنگی ئەوانی خســـتۆتە ژێر پرســـیارەوە. یان باشـــتر بڵێم نەیانتوانیوە رۆڵی خۆیان بەباشـــی پێناسە

بكەنەوە.لـــەم نێـــوەدا مەریـــوان هاتۆتـــە مەیدانـــەوە. هاتنێك كە هیچ پێشەنگێكی نییە، ئایدۆلۆژیایەك بەپرســـی تەنهـــا خۆیـــان نـــاكات، رێنوێنیـــان چاویـــان نەكـــردووە، خەریـــك ناســـنامەوە لەكۆمەڵگایـــە، تایبەتمەنـــدی ژیانـــی ســـەردەم دەناســـن و خاوەن بزاڤێكی فكریشـــن. بەگشتی فرەدەنگ و فرەڕەنگن بۆ دۆزێك كە ژیانی ئازادە. لەتایبەتمەندییەكانـــی هەســـتانەوەی مەریـــوان دەتوانیـــن ئاماژە بەبزووتنـــەوەی ژنان، ژینگە، رەفتـــاری مرۆڤـــی، رەفتاری گشـــتی، رەفتاری سیاسی و كۆڕ و كۆبوونەوە فكرییەكان كورت بكەینەوە. هەموو ئەمانە پێشـــاندەری ئەوەن كە مەریوان نوێنەرایەتـــی كۆمەڵگایەك دەكات، كە چەنـــد رەهەنـــدی دەڕوانێتە بوونـــی خۆی لەم

سەردەمە كە ناسراوە بە بەجیهانیبوون.بەوەی تاكو ئێســـتا باســـمان كرد بەرەو ئەو ئاقـــارە دەڕۆیـــن كە ئـــاوڕ لەخەباتـــی خوازراو بدەینەوە. ئەم خەباتـــە رەگێكی مێژوویی هەیە، بـــۆ دەیان ســـاڵە كـــورد لەخۆرهـــەاڵت خەبات دەكات، بەاڵم ئەم خەباتە بەردەوام لەبەرزی و نزمیدایە. بەشێوەیەك كە ماوە ماوە خەبات گەرم دەبێ و ماوەیەك كز دەبێتەوە. پرۆســـەیەك كە هێندێجار دەتوانین ئاوا خوێندنەوەی بۆ بكەین، كە پەیوەستە بەگۆڕانی یان قەیران لەدەسەاڵتی ناوەنـــدی لەئێـــران. كێشـــەی ســـەرەكی كە لەم پرۆســـەدا هەیە، ئەوەیـــە كە بـــەردەوام چاوی لەوە بووە كە قەیران لەناوەند هەبێ تاكو تاكی كورد توانای ئـــەوە پەیدا بكات، داواكانی خۆی بخاتـــەروو. پێدەچـــێ ئەمـــە سروشـــتی هەموو بزووتنەوە رزگاریخـــوازەكان لەهەموو جیهان بێـــت، بەاڵم پرســـیارێك لێـــرەدا دەبێ لەخۆمان بیكەین ئەوەیە، كە ئەگەر خەبات چەند رەهەندی و كۆمەڵـــگا تەوەر بێ، ئایـــا ئیمكانی ئەوە هەیە كە ئیتـــر خەباتی چاوەڕوانـــی لەناوەند كۆتایی

پێبێنی؟خەباتـــی چاوەڕوانـــی قەیـــران لەناوەند بەند بـــوو بەملمالنێی هێزەكانەوە. واتـــا ئێمە حیزب یـــان كۆمەڵە حیزبێكمان هەبـــوو، كە میكانیزمی رێكەوتن یان ســـەركەوتن لـــەدەروازەی ئەوانە سەرچاوەی دەگرت. واتا دوو الیەن، دوو ئەكتەر هەبوون كـــە نوێنەرایەتـــی بەرژەوەندییەكانیان و جۆراجـــۆرەكان دەوڵەتـــە بۆیـــە دەكـــرد. حیزبەكان بەردەوام لەپرۆســـەی دانوستاندن و شـــەڕدا بوون. ئەمە لەكاتێكـــدا بوو كە كۆمەڵگا بـــەاڵم الیانـــەوە. بـــەم دوو بـــوو پەیوەســـت ئێســـتا كە لەســـەردەمی بەجیهانیبووندا دەژین، هەلومەرجەكـــە گـــۆڕاوە، گۆڕانێـــك كـــە زیاتر رووی لەكۆمەڵگاكانـــە. لێـــرەدا ئـــەوە كۆمەڵـــگا بەهەموو بەشە جیاوازییەكانیەوە دەبنە جێگای

مەبەست.بەجیهانیبوون دەبێتـــە هۆی ئەوەی كۆمەڵگا بەالیانـــە جۆراوجۆرەكانیـــەوە جڵـــەوی هەموو جووڵـــەكان بەدەســـتەوە بگرێت. ئیتـــر كۆمەڵگا بـــەدوای رزگاركەردا ناگەڕێـــت، بەڵكو لەناخی ژیانـــی رۆژانەی خۆیـــەوە توخمەكانی رزگاری خـــۆی راڤـــە دەكات. ئەمە دەبێتـــە هۆی ئەوەی كە لەهەمانكاتدا كـــە زۆر لۆكاڵی بیر دەكاتەوە، چاوی لەژیانی سەردەمی خۆی بێت و هەروەها كـــە لۆكاڵی بیردەكاتەوە، خەیاڵـــی بۆ الی خاڵە هاوبەشـــەكانی لەجیهانی ســـەردەمدا دەگەڕێ. ئەگەر ئەمە بـــەراورد بكەین لەگەڵ قۆناغەكانی رابـــردوو، ســـەرچڵە رزگاریخـــوازەكان هەموو هەوڵیان ئەوە بوو ئێمە بەجیهانی دەرەوە گرێ بدەن. جـــا ئەم گرێدانە تەنها پەیوەســـت نەبوو بە بەهـــا هاوبەشـــەكانەوە، بەڵكو ئامانجیشـــی

دەوڵەتەكان بوو. لەڕابردوودا هەموو هەوڵەكان بـــۆ ئـــەوە بوو كـــە لەیـــەك ســـەنگەردا خۆمان پێناسە بكەین، بەاڵم لەمڕۆدا هەموو هەوڵەكان بۆ ئەوەیە كە جێگۆڕكێ لەنێوان ســـەنگەرەكاندا بكەیـــن، یـــان ئەم ســـەنگەرانە بەیەكـــەوە گرێ بدەین. بۆیە ئەوەی لەخەباتی ئەمڕۆدا مەبەست نییـــە، مەكـــۆ فەرمییەكانـــە. بەڵكو ئـــەوە مەكۆ نافەرمییەكانـــە، كـــە دەبنـــە جێـــگای مەبەســـت و هەمـــوو تاكێـــك هەوڵـــدەدات، كە خـــۆی لەم

دەروازانە نزیك بكاتەوە.لەمەیدانـــی كوردایەتـــی لەخۆرهەاڵتی واڵت بەو ڕادەیە كە كۆمەڵگا هەوڵ دەدات بۆ رزگاری خۆی، هێزە سیاســـییەكان هەوڵنادەن. هۆكاری سەرەكی لەوەدایە كە هێزە سیاسییەكان هێشتا جیهـــان وەك پانتایـــەك دەبینین كـــە رزگاركەر بوونـــی هەیـــەو هێزی پێشـــەنگ هێشـــتا مانا و واتـــای هەیە. ئەمـــە دەتوانێ راســـت بێ، بەاڵم كاتێـــك كە ئەوە هێزە بـــەڕادەی كۆمەڵگا بەهێز بـــێ و بیســـەلمێنێ كـــە پاڵپشـــتێكی گەورەیـــە.

لێرەوەیە كە ئەوان دەتوانن یەك بگرن.بەگشـــتی ئێســـتا پێموایـــە مەریـــوان بۆتـــە ئاوێنەی ئەوەی كە دەتوانێ سیمایەك لەخەباتی دواڕۆژی خۆرهەاڵتمـــان بـــۆ روون بكاتـــەوە. لـــەدەروازەی ئەم شـــارەوە دەتوانین لەخەبات، ژیان و سەرهەڵدانی نوێ بگەین. ئەمەش تەنها كاتێك بەرهەم دێت كە الیەنە جۆراوجۆرەكانی كۆمەڵگای كوردی هەوڵی تێگەیشتن لەیەكتریان بـــدەن، تاكـــو كانالیزكردنـــی ئـــەوەی هەیە یان ئـــەوەی دێتـــە ئـــاراوە. كۆمەڵێـــك رووداو تاكو ئەمڕۆ لەم شـــارەدا روویانداوە، بەاڵم دەنگیان لەهەموو جیهان و النیكەم لەپانتایی كوردستاندا زۆر بەڕوونی بیســـترا. جا هەر ئەمە سەرەتای تێگەیشتنە، تێگەیشـــتنێك بۆ ئەوەی واڵمی ئەم پرســـیارەمان بدەینـــەوە، كە خەباتـــی ئەمڕۆ و داهاتومان چۆن دەبێ و بە چ شـــێوەیەك دەبێ

ئەم خەباتە پێناسە بكەین؟

26 ژماره 221 2014/3/1

ئێــــران بەهۆی پێگەی جیۆسیاســــییەوە بەشــــێك بەســــەر خــــۆی توانیویەتــــی

لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاستدا بسەپێنێتئایــــا ئێــــران هێزێكی براوەی ســــتراتیژی ناوچەییە یان نا؟ ئەم پرســــیارە هەر ئێســــتا

لەگەلێــــك ناوەنــــدی ســــتراتیژی، ئەكادیمی لێدەكرێــــت. كاری دنیــــادا هەواڵگــــری و بەپێــــی ئەمەیــــش هەمووالیــــەك بەئەنجامی جۆربەجۆر دەگات. تەنانەن پێش ماوەیەكیش لەنێوەندە هەواڵگرییەكاندا كتوپڕ دەنگۆیەك باڵودەبێتەوە، گوایە ئیسرائیل چیتر ناتوانێ بەمجۆرە پەلهاویشتنی ئێران قبوڵبكات. ئەمە

لەكاتێكدایە كە ئێســــتا ئێــــران بۆ ئەمریكاش پێویســــتییەكی ســــتراتیژی، چونكــــە بۆتــــە ســــتراتیژییەكانی هاوســــەنگییە پاراســــتنی ناوچەكــــە ئەمڕۆ بــــۆ ئەمریكا پێویســــتە كە لەمەشیاندا مانەوەی ئێران گەلێك پێویستە. بۆیە ئەمریكا بۆ تەرازكردنی هێزی عەرەبی سوننە كە روولەگەشەكردنە و هەر رۆژەو

بەشی سیاسەت

ئێران: هێزی ستراتیژی، لۆژیكی ستراتیژی

سياسەت

ژماره 221 2014/3/1 27

زیاتــــر بەچەكی تیرۆر قەبەدەبــــێ، بەنیازی ئەوەیە كــــە ئێــــران وەكو داهۆڵــــی تۆقاندن بەســــەر واڵتانــــی ئەنجومەنــــی هاریــــكاری

كەنداوەوە رابگرێت. بــــە هێــــزی ســــتراتیژی پشتبەســــتوو

لۆژیكی ستراتیژییەپێگەی جیۆسیاسی ئێران، توانای تەكنیكی ســــەربازی و ناوكی، لەگەڵ حەوزی نفوزی ئێران لەسەر ئاستی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست وادەكەن كە ئێران لەگەلێك رووەوە قسەی خۆی بەســــەر ئەمری واقیعــــی خۆرهەاڵتدا بســــەپێنێت. ئێســــتا ئێــــران یەكــــەم هێــــزی خــــاون هەژموونی عێراقە. ئێران لەســــوریا توانــــی بــــە پشــــتیوانییە پەیتــــا – پەیتاكانی، دۆخەكە بگــــۆڕێ و تەرازووی ســــتراتیژی هێــــزەكان بەســــوودی خــــۆی تەیاربكاتەوە. هەروەها ئێران لەدوای رۆحانی توانیویەتی تارادەیــــەك جیهــــان و بەتایبەتــــی گروپــــی 1+5 بەوە ئیقتاع بكات، كە ئامادەیە دەســــت لەپرۆژە ئەتۆمییەكــــەی هەڵبگرێت. ئەمەیش كاریگەری لەسەر تێكڕای هاوكێشە سیاسی و ســــتراتیژییەكانی ناوچــــەی خۆرهەاڵتــــی

ناوەڕاست كردووە.ســــەرچاوە هەواڵگرییــــە خۆرئاواییــــەكان بەتایبــــەت CIA لەچەنــــد راپۆرتێكیاندا بەو ئەنجامە گەیشــــتوون كە ئێــــران بەتەواوەتی بابــــەت و ســــووجێتێكی جیــــاوازەو بەهیــــچ و ئەفغانســــتان هاوشــــێوەی كلۆجێــــك عێــــراق نییەو بۆخۆی خــــاوەن تایبەتمەندی خۆیەتــــی. لەبەر ئەمەیش ئێران تائێســــتاش بــــۆ ستراتیژیســــتە خۆرئاواییــــەكان قابیلی پێشــــبینی نییە. ئــــەوەی ئێــــران لەمڕووەوە لەواڵتانی دیكە جیادەكاتەوە چەند شــــتێكن: یەكــــەم، ئێــــران خــــاوەن هێــــزی كاردانەوە واڵتانــــی لەالیەكیــــش تۆڵەكردنەوەیــــە. و خۆرئاوایــــی هێشــــتا ئایندەیەكــــی تەمــــاوی ئێــــران ســــەربازییەكانی توانــــا لەســــەر دەزگایەكــــی هیــــچ هێشــــتا دەخوێننــــەوەو هەواڵگــــری خۆرئاواییش ناتوانن پێشــــبینی ئەمە بكەن. هەڵبەت تاران گەلێك ئارەزووی لەوە هەیە كە بەدنیای بســــەلمێنێ كە پرۆژە ناوەكییەكەی بەتەواوەتی ئامانجی بەرگری و ئاشــــتیانەی هەیەو ناشیەوێ ئەم توانستە لەپێنــــاو بەرهەمهێنانــــی چەكــــی كۆكــــوژدا تاقیبكاتــــەوە، بــــەاڵم دەزگاكانــــی هەواڵگری ئیسرائیل و ئەمەریكا و حەوزەی دپلۆماسی ئەو واڵتانە قەناعەتیان پێی نییەو پێیان وایە كــــە ئێران بــــەم هەواڵنەی یەكــــەم، دەیەوێ پــــرۆژە بەتەمایــــە دووەم، بكوژێــــت. كات

سەرەكییەكانی وەشێرێت. خــــۆی راســــتیی یــــەك لێــــرەدا بــــەاڵم زەقدەكاتــــەوە: ئەگــــەر ئــــەم هێــــزەی ئێران لەبارببرێــــت، ئــــەوە ئاكامەكانــــی دۆخێكــــی هاوســــەنگ ناخوڵقێنــــێ و بگــــرە هاوكێشــــە ســــتراتیژییەكانی ناوچەكە سەروبن دەكات و حاڵەتێكــــی نەخــــوازراو دەهێنێتەكایــــەوە. بنكــــە ســــەر بــــۆ ســــەربازی پەالمــــاری ناوكییەكانــــی ئێــــران لەالیەن ئیســــرائیلەوە دەبێتــــە هــــۆی هەڵكشــــانی قەیــــران. لەبــــەر ئەمە پەالماردانی ئێرانیش ئێســــتا چیتر ئەو رەواجــــەی جارانی نەمــــاوە. بۆیەی ئەوەی فشــــارێكی ئاكامــــی هەمــــوو دەمێنێتــــەوە سیاســــی و پروپاگەندەییــــە كــــە بــــۆی هەیە ســــتراتیژییەكان لەبڕیارســــازییە بەشــــێك بخاتەژێــــر كاریگــــەری خۆیەوە. بــــۆ نمونە ئیســــرائیل ئەوە ماوەی چەند سالێكە گەلێك مەیلــــی لــــەوە هەیــــە ئێــــران بخاتــــە حاڵەتی كاردانەوەی ســــەرەتاییەوە. بەاڵم بەمدواییە ستراتیژیستەكان ئەوەشیان رۆشنكردۆتەوە كــــە كاردانەوەی ســــەرەتایی ناچێتە خانەی

نیشانەكانی رەفتاری ستراتیژی ئێرانەوە. لێرە بابەتی ســــەرەكی ئەوەیــــە كە دەبێ هەست بەنیشانەكانی هەڕەشەكانی دوژمن )هێــــزە بەرانبــــەرەكان( بكــــرێ و بزانــــرێ كــــە لەئاســــت هەڕەشــــەكانی دوژمندا كەڵك لەكامە وشە وەربگیرێت. ئێستا ئێرانییەكان بەو قەناعەتە گەیشتوون كە هەڕەشەكان و ســــەرچاوەی هەڕەشــــەكانی خۆرئاوا زیاتر لەوەی هەوڵێكی شێلگیر بێت بۆ تۆقاندنی ئەو واڵتە، ئەوە دەسپێشخەرییەكە كە دەكەوێتە خانــــەی ســــتراتیژی هەڕەشــــەوە. ئایەتولاڵ خامنەیی بۆخۆی گوتویەتی ئێران لەئاســــت ســــتراتیژی هەڕەشــــەی خۆرئاوادا دەتوانێ دەست بەبەرهەمهێنانی ستراتیژی هەڕەشە بكاتــــەوە. هەڕەشــــەی بەرانبــــەر هەتاوەكو ئێســــتا لەالیەن واڵتانی كەنارەوە باســــێكی ئەوتۆی لێنەكراوە. بەاڵم لەمە بەدواوە هێزە پلەدووەمەكانیــــش دەتوانن ئەمە بقۆزنەوەو دەم لەســــتراتیژی رەواندنــــەوەی هەڕەشــــە بكــــەن. واتــــە ئەمــــڕۆ هەڕەشــــەی بەرانبەر

كاریگەری خۆی هەیە. فەزای دیفاعی ستراتیژی ئێران

فــــەزای مــــاوەی چەنــــد ســــاڵێكە ئــــەوە ســــتراتیژی ئێرانــــی حاڵەتێكــــی رایەڵكەیــــی وەرگرتــــووە. ئەمەیش پێش هەمووشــــتێك بــــەو مانایەیە كە حەوزی هێزی ئێران تەنها لەناوخــــۆی ئێرانــــەوە نییە. حــــەوزی هێزی ســــتراتیژی ئێران لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاست

ئێرانــــەوە خۆرئــــاوای لەســــنوورەكانی دەسپێدەكات هەتاوەكو یاخەی خۆرهەاڵتی دەریای ســــپی نابڕێتــــەوە. بەتایبەتی دوای كشــــانەوەی دوای و ســــەدام رووخانــــی هەمووالیــــەك بــــۆ ئەمەریــــكا هێزەكانــــی دەركەوت كە ئێران براوەی یەكەمی جەنگی عێــــراق بــــووە نــــەك ئەمەریــــكا. هەروەهــــا هــــەم هێزێكــــی ســــەربازی ئێــــران ئێســــتا كارای خەلیجییــــەو هــــەم هێزێكی بەرچاوی دەریا سپیشــــە. دیــــارە ئێــــران بۆخۆی ئەو ســــتراتیژییەی هەڵبژاردووە، كە كەمتر بەر هێرشــــی دەرەكی بكەوێت. كەوابێت ناچارە

هێز بەرهەمبهێنێت. ئەگەر ئێران بتوانێ ئەم هێزە پێشــــبخات، ئەوە توانای جڵەوكردنی زۆر هەڵدەكشێت. پشــــت جڵەكردنیــــش سیاســــەتی خــــۆی بەدروشم نابەستێت، بەڵكو پشت بەبنەمای سەرەكی دەبەســــتێت. یەكەمیان ئیعتیبارەو دووەمیشــــیان بەردەوامبوونــــە. لەبەر ئەمە ئێــــران ناچــــارە بۆ ئەوەی گوژمی هێرشــــی خۆرئــــاوا لەســــەر خۆی كەمبكاتــــەوە، ئەوە هێــــز بەرهەمدەهێنێت. لەمــــڕووەوە یەكەم، ئــــەوە ئەگــــەری دروســــتبوونی جەنگێكــــی وەكالەتــــی لــــەدژی ئێــــران جــــارێ ناڕواتە پێكهاتــــی لەحــــەوزی دووەم، مێشــــكەوە. ئەمەریكایــــش، هەندێك بابەت دەوروژێنرێ كــــە پەالماردانی ســــەربازی لــــەدژی ئێران هەڵســــاوە. لەســــەر شــــێلگیری رەخنــــەی ئەمەیــــش بابەتێكــــە كە ئایپــــاك و دیوەكانی بیركردنــــەوە و دەزگاكانــــی خوێندنــــەوەی و ناوەڕاســــت لەخۆرهەاڵتــــی واشــــنتۆن كەســــانێكی وەكــــو رۆبــــەرت ســــاتلۆف و پاتریك كالوســــن خەریكــــە پەیگیریكردنین. بایــــی بەڵگەكارییەكانیــــان هیچیــــان بــــەاڵم ئەوەنــــدە نیــــن، كە ئــــەوە بســــەلمێنن ئێران هێــــزی پێویســــتی بــــۆ بەرهەمهێنانی چەكی

ئەتۆمی بەدەستەوەیە. تێكڕای ئــــەو تویژینەوانەی كــــە دەزگای توێژینەوەكانــــی واشــــنتۆن بــــۆ خۆرهەاڵتی نزیك و دووری ئەنجامدەدات، هەرهەمووی لــــەدەوری ئــــەم بابەتــــە دەســــوڕێتەوە كــــە پشتپەردەی زەینی ئێرانییەكان بیوە خنراوە كــــە قابیلیەتێكــــی بااڵیــــان دەســــكەوێت. جا ئێســــتا با ئەو گریمانەیەیش پێشبخەین، ئەو واڵتەی كە هێزی ستراتیژی دەسبخات، ئەوە بێئەمــــال و ئەوال ئەوە لۆژیكی ســــتراتیژیش لەدەستدەدات. ئەمەیش قسەیەكی بەناوبانگی كنتز والتزە كە بەمدواییشە ستێفان واڵتزیش

خەریكە باسی لێوەدەكات.

سياسەت

28 ژماره 221 2014/3/1

سياسەت

واڵتێــــك، قوربانــــی دەســــتی جوگرافیــــا و مێژووەكەی

تەنگژە سیاسییەكەی ئۆكرانیا هەر وا ئاسانی بەســــەر جیهانەوە تیناپەڕێــــت! ئەوەی لەو واڵتە كاردانــــەوەی بەبــــاش و بەخــــراپ روودەدات جیهانــــی بــــەدواوە دەبێــــت و بگــــرە كاریگەری لەسەر گۆڕانی گشت هاوكێشە باوە سیاسیی و ستراتیژییەكانی دنیاش دەبێـت. ئۆكرانیا یەكێك لــــەو اڵتانەیــــە كــــە بریژینســــكی ستراتیژیســــتی پلــــەدووەم بەواڵتــــی ئەمەریكایــــی ناســــراوی لەســــەر ئاســــتی جیهــــان پێناســــەی دەكات. ئەم واڵتە بەقســــەی ئۆپۆزیســــیۆنەكەی شۆرشێكی بەقســــەی تێپەڕانــــدووەو دیكــــەی رەنیگینــــی دەسەاڵتبەدەستانی چەند رۆژێك پێشیش "ئەمە پیالنگێڕییەكــــی خۆرئاواییــــە بۆ زەبروەشــــاندن لەمەنزومــــەی ســــتراتیژی روســــیا و ئۆكرانیای

راستەقینەیش". پێگەیەكــــی ئۆكرانیــــا جیۆسیاســــی پێگــــەی شــــكێنۆكی ســــەیرە، كــــە لەنێــــوان دوو كوتلەی جیۆستراتیژی ئۆقیانوسی خۆرئاوا و كیشوەری لــــەڕووی ئەمــــە گیریخــــواردووە. ئۆراســــیادا جوگرافیــــاوە بۆتــــە هۆی ئــــەوەی كــــە لەالیەك رووســــیا كاریگەری لەسەر كەرتی خۆرهەاڵتی ئەم واڵتە هەیەو ئەوروپایش كاریگەری لەسەر كەرتــــی خۆرئاوای ئــــەم واڵتە هەیــــە. هەروەها كەرتــــی خۆرهەاڵتی ئەم واڵتــــە بەزۆری روس زمانن و لەڕووی مەزهەبیشەوە ئۆرسۆدۆكسن. جگە لەوە دانیشــــتوانی كەرتــــی خۆرهەاڵتی ئەم واڵتە، بەزۆری هەڵگری كولتوری ئۆرسۆدۆكسی داخــــراون و مەیلیــــان لەوەیە كە لەگەڵ روســــیا

"واڵتــــی دایــــك"دا تێكهەڵكێش ببن، نــــەك لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا. دانیشتوانی كەرتی خۆرهەاڵت پتر لەڕووی ئابورییەوە كشــــتوكاڵییەو لەڕووی كولتوریشەوە داخراون و كولتوری ئیستبدادی

زیاتر و زووتر تێیدا گەشە دەكات. ئەمـــە لەكاتێكدایـــە كـــە دانیشـــتوانی كەرتی خۆرئاوای ئەم واڵتە لەژێر كاریگەری مەزهەبی ئۆرسۆدۆكســـدا نیـــن و رەگی كاســـۆلوكیەتی تێـــدا دەبینرێـــت. هەروەها دانیشـــتوانی كەرتی خۆرئـــاوای ئەم واڵتـــە لـــەڕووی ئابوورییەوە ســـەرقاڵی بازرگانیـــن و بـــەزۆری كـــراوەن و كاریگەری كولتوری ئەوروپایی سەرانســـەری ئـــەم قەڵەمڕەوەی گرتۆتەوە. كەرتی خۆرئاوای كـــە ئۆكرانیـــا بەزمانـــی ئۆكراینـــی دەدوێـــن، بەیەكێـــك لەزمانـــە دەستەخوشـــكەكانی زمانی روســـی لەقەڵەمدەدرێـــت. دانیشـــتوانی كەرتی خۆرئـــاوای ئۆكرانیـــا بەتوندی بەرگـــری لەوە دەكەن، كە زمانی ئۆكراینی ببێتە زمانی فەرمی و لەژێر كاریگەری زمانی روســـیدا نەمێنێتەوە. هەروەهـــا دانیشـــتوانی كەرتی خۆرئـــاوا پێیان باشـــە كە سیســـتەمی سیاســـی واڵتەكە وەكو روســـیا ئاوتۆكراتیەت نەبێ و بەشێنەیی بەرەو

دیموكراسی مۆدێلی خۆرئاوایی ملبنێت. جیۆسیاســـەتی لەتكردنـــی و ئۆكرانیـــا

جیهانیەكێتـــی كۆمارەكانـــی لەیەكـــەم ئۆكرانیـــا ســـۆڤیەت بوو، كە ســـەربەخۆیی خـــۆی جاڕدا لەبازنـــەی كـــە بەتەمانەبـــوو ئەوەندەیـــش و جیۆپۆلیتیكی روسیادا وەمێنێت. بەاڵم بەناچاری لەبەرئەندامەكانـــی یەكێـــك وەكـــو ماوەیـــەك كۆمەڵەی واڵتانی هاوبەرژەوەند مایەوە. لەساڵی 2005یشـــەوە شۆرشـــی رەنگیـــن بەڕێبەرێتی

ئۆپۆزســـیۆنی الیەنگری بەهـــا خۆرئاواییەكان دەســـیپێكردو ســـەرەنجام الیەنگرانی مۆســـكۆ هاتنەخـــوارەوەو دەســـەاڵت لەعەرشـــی رادەســـت بەنابەدڵـــی حوكمیـــان كلیلەكانـــی بەئۆپۆزســـیۆنی الیەنگری خۆرئاوا كرد، بەاڵم مۆســـكۆ بێكاردانەوە دانەنیشت و لەماوەیەكی كەمـــدا دەســـبەجێ وەاڵمـــی ئـــەم پڕكێشـــیەی خۆرئاوای دایەوەو دەســـبەجێ بەشۆرشـــێكی "دژەرەنگیـــن" الیەنگرانـــی مۆســـكۆ الیەنگرانی خۆرئاوایان لەعـــەرش هێنایەخوارەوەو خانمی سەرۆكوەزیرانیش رەوانەی سوچی زیندان كرا. ئەمە ئاوی دڵی مۆســـكۆی دایەوەو تاڕادەیەكی زۆر توانـــی حەوزی جیۆپۆلیتیكی ئۆراســـیایی خـــۆی جڵەوبكاتـــەوەو بەچـــواردەوری خۆیـــدا مەنزومەیـــەك لەدەوڵەتانی الیەنگری خۆی تێدا

قوتبكاتەوە. ئێســـتا هەندێـــك دەڵێـــن لەئۆكرانیـــاوە ئـــەو تێزە راســـت دەرچـــووە، كە دەڵێن"ســـەردەمی جەنگـــی ســـاردی دووەم" بەفەرمـــی خەریكـــە دەسپێدەكاتەوە. بەتایبەت پۆتین ئەو پیاوەی كە بۆخۆی لەڕاڕەوەكانی )ك.گ.ب(دا پێگەیشتووە، نەك شۆرش، پێی وایە ئەمە پیالنێكی خۆرئاوایی – ئەمەریكاییە بۆ تێكشـــاندنی حەوزی ئەمنی و ستراتیژی روســـیا. لەكاتێكدا هەندێكیش دەڵێن شۆرشی چیی، ئۆكرانیا تووشیی هەرج و مەرج بـــووە. پۆتین ناتوانێ باوەڕ بەو دروشـــمە بكا گوایە ئەوەی نەیارانی یانكۆڤیچ دەیڵێن راســـتە، واتـــە شۆرشـــە لـــەدژی دیكتاتـــۆری. هەروەها كەســـیش ناتوانێ ئەو گەرەنتییـــە ببژێری كەوا لێدەكەوێـتـــەوە. دیموكراســـی شۆرشـــە ئـــەم هەروەها پۆتین خەفـــەت لەوەیش دەخوات، كە سەرنگۆنی یانكۆڤیچ بەشی هەرەزۆری بۆ ئەو

بەشی سیاسەت

لە ئۆكرانیاوە تانوپۆی ستراتیژی جیهان هەڵدەوەشێتەوە

تەنگژەی ئۆكرانیا و سەرەتای شكستی سیاسەتی ئۆراسیایی مۆسكۆ

ژماره 221 2014/3/1 29

سياسەت

سیاسەتەی دەگەڕێتەوە كە رەزایەتی بەویستی مۆســـكۆ دا و پشـــتی لەپـــرۆژەی هاوبەشـــی ســـتراتیژی لەگـــەڵ یەكێتـــی ئەوروپـــاو ناتـــۆ هەڵگردو پرۆژەی بنیاتنانی پەیمانی ئۆراسیایی واژۆكـــرد. بۆیە وەرگەڕانی حوكمـــی یانكۆڤیچ بەواتـــای وەرگەڕانـــی بڕبڕەی پشـــتی حەوزی ئۆراســـیاییە. ئەمەیـــش بەئاســـانی بـــۆ پۆتیـــن

هەرسناكرێت. لەگەڵ ئەمانە كۆمەڵگـــەی ئۆكرانیا زەمینەی پارچەبوونـــی تێدایـــەو ئەگـــەری ئـــەوە هەیـــە كەرتـــی خۆرهـــەاڵت و خۆرئـــاوای ئـــەم واڵتە لەنێوان ئۆراســـیا )روســـیا( لەالیـــەك و یەكێتی ئەوروپـــا لەالیەكی دیكە لێك داببڕێن. دووریش نییە لەئەگەری پێداگرتنـــی الیەنگرانی خۆرئاوا لەكییـــەڤ بۆ چوونەناو یەكێتی ئەوروپا و ناتۆ، ئەوە پۆتین مل بەدووبارەكردنەوەی سیناریۆی جۆرجیا بداتەوە، كە ئەوسا لەبەرانبەر سیاسەتە خۆرئاواپەرســـتەكانی ساكاشـــڤیللی لەتبلیـــس، ناچـــار بـــووە هـــەردوو كۆمـــاری ئۆســـێتیای باشـــورو و ئابخازیا بەزەبری هێزی سەربازی ئەگـــەرەكان بۆیـــە جیابكاتـــەوە. واڵتـــە لـــەو لەبـــەردەم پۆتیـــن زۆرن و ناوبـــراو بەچـــاوی خـــۆی ئەوەتا دەیبینـــێ كەوا واشـــنتۆن تۆڵەی گرفتەكانی سوریا لەپەناگوێی خۆی لێدەكاتەوە. خۆرئاوایش بەچەكداركردنی نەیارانی مۆســـكۆ بەكردەوە خەریكبوو زەمینەی شەڕی ناوخۆیی لەو واڵتە خۆشبكات. ئەمەیش زامێكە كە پۆتین

ناتوانێ بیری بكات. ســـەرەكی بەپارچـــەی ئۆكرانیـــا مۆســـكۆ لەكەنارســـتانی ستراتیژی خۆی سەیردەكات و ئاستەمە ئاوا بەئاسانی بتوانێ لەمەداردەرچوونی ئەم واڵتە قبوڵبكات. ئاستەمە مۆسكۆ بتوانێ مل

بەبااڵدەســـتیی ستراتیژی ئەتڵەســـی لەبناگوێی خۆیـــدا بدات. بۆیـــە چاودێران پێیـــان وایە ئەم زەبـــرەی كە هێـــزە ئەتڵەســـییەكان لەپشـــتەوە لەكەنار رووداوەكانی ســـوریادا لەمۆســـكۆیان وەشـــاندووە، دنیـــا بەســـەر دوو جەمســـەری دابەشـــدەكاتەوەو خۆرئـــاوادا و خۆرهـــەاڵت خێرایی بەو رەوتە دەبەخشـــێ، كە ئەوە ماوەی چەند ساڵێكە پەكین – مۆسكۆ لەبەرانبەر هێزە ئەتڵەســـییەكاندا دەســـتیانپێكردووە. كێشەكانی كییـــەڤ ئەمریكا و روســـیا بەرەنـــگاری یەكتر دەكاتـــەوە، چونكـــە مۆســـكۆ بەچـــاوی یەكێك لەجومگە ســـەرەكییەكانی ئاسایشی ستراتیژی و قەومی خۆی ســـەیری ئۆكرانیا دەكات، بۆیە بەقســـەی چاودێران روســـیا لەســـەر ئۆكرانیا

لەگەڵ جەمسەری ئەتڵەسی سازشناكات. ئەمە گرفتێكی ریشـــەییە كە لە خۆرهەاڵتی

ناوەڕاست دەتەقێتەوەگرفتە ســـتراتیژییەكانی ئۆكرانیا لەسوچێكی دیكەوە لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاســـت لەسوریایش كوتلـــەی و ئۆراســـیاییی كوتلـــەی لەنێـــوان ئەتڵەســـیدا درێژەی هەیە. لەئۆكرانیا هێزەكانی الیەنگری مۆســـكۆ كە بە رەوتـــی هێماگەرایش پشـــتیگری كییـــەڤ خوازیـــارن دەناســـرێن، لەسیاسەتی دەرگاداخراوەكان بكات و پتر بەالی روســـیادا بداتەوە. ئەمە لەكاتێدایە كە بەشـــێك لەڕوناكبیران، تەكنۆكرات و پارتییە سیاسیەكان الیەنگری لەسیاســـەتی كـــراوە و ئابوری بازاڕ دەكەن و باوەڕیان بەشـــەراكەت لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا هەیە. ئێســـتا ئەم واڵتە رێك بۆتە دوو جەمســـەرەوە. بۆیە چاودێران لـــەو بڕوایەدان كـــە بەئەگـــەری زۆر الیەنگرانی خۆرئـــاوا لەم نەبەردەدا ســـەربكەون و ئەو واڵتە بەشـــێنەیی

بـــەرەو یەكێـتـــی ئەوروپا ملبنێـــت. یانكۆڤیچ كە نوێنەری باڵی ســـەر بەڕوســـیایەو بەكەســـێكی روســـۆفیل دەناســـرێ، بەندەری سواســـتۆیلی پێشـــكەش بەئوســـتوڵی جەنگی روســـیا كردو بـــۆ ماوەی 27 ســـاڵ درێژیكـــردەوەو بەمەیش دەستی روسەكانی لەدەریای رەش ئاوەاڵ كرد. لەبەرانبەر ئەمەدا روســـەكان دراوێكی زۆریان پێبەخشی. ئەمەیش نەتەوەپەرستەكانی كییەڤی تووڕەكردو پێیانوابوو كە غرووری نەتەوەییان

رووشێندراوە. ئەمە لەكاتێكدایە كە لەڕووی جیۆپۆلەتیكییەوە خاڵـــی هاوبەش لەنێوان سیاســـەتی ئۆكرانیایی روســـیا و سیاســـەتی خۆرهەاڵتی ناوەڕاســـتی ئـــەو واڵتـــەدا هەیـــە. روســـیا هـــەم لەئۆكرانیا بنكـــەی جەنگـــی دەریایی هەیـــە لەبەندەرەكانی دەریـــای رەش و هەم لەبەندەری تەرتۆســـیش گەورەتریـــن پێگەی جەنگی دەریایـــی هەیە كە بـــۆ پێگـــەی روســـیا لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاســـت گرنگـــە. بەاڵم پرســـەكە بەنیســـبەت ئۆكرانیاوە تاڕادەیەك لەســـوریا جیاوازە، راســـتە روســـیا لەسوریا توانیویەتی ئەسەد لەسەر پێ رابگرێ، بـــەاڵم لەئۆكرانیـــا نەیتوانـــی یانكۆڤیچ لەســـەر پـــێ رابگرێت. بۆیە رووداوەكانـــی ناو ئۆكرانیا سەرەداوی رووداوە ناوخۆییەكانی ناو روسیا دەبـــن، چونگە لەمۆســـكۆیش نەیارانـــی پۆتین لەبۆســـەی ئەوەدان هەلێك بڕخســـێ هەتاوەكو هاوشـــێوەی نەیارانی خۆرئاواگەرای یانكۆڤیچ بڕژێنەسەر شـــەقامەكان و كۆتایی بەقەیسەرە تازەكەی كرملین بهێنن. بۆیە بەگشـــتی ئەوەی لەئۆكرانیـــا روودەدا لەســـەر ئاســـتی جیهـــان رەنگدەداتەوە، پریشـــكەكەی تێكـــڕای تانوپۆی هاوكێشە ستراتیژییەكانی جیهان دەشێوێنێت.

30 ژماره 221 2014/3/1

بیرەوەری ئەمجارەمان لەبارەی هەڤاڵێكی تێكۆشەر و رۆشنبیرە، ئەویش هەڤاڵ )عەزیز

ئیسماعیل(ە.ئەو پیـــاوە مامۆســـتای ســـەرەتایی بوو، بەاڵم لە رووی رۆشنبیریی و كوردایەتیەوە بەراستی لە ئاســـتێكی بەرزدابوو، بە عەزیز

شوانی مەشهور بوو.كاك عەزیز لە ساڵی 1941 لە شارۆچكەی گوێڕی ســـەر بە قـــەزای مەخمـــوور هاتۆتە دونیـــاوە، لـــە خێزانێكی ئاینپـــەروەر. باوكی

مەال بوو و بە مەال ئیسماعیل ناسرابوو.لەســـاڵی 1947-1948 چۆتـــە قۆتابخانەو لەساڵی 1952-1953 قوتابخانەی سەرەتایی تەواوكـــردووە. لەســـاڵی 1959 قوتابخانەی ناوەندی و دواناوەنـــدی تەواوكردووە. هەر لەم ســـاڵەدا كراوە بەمامۆستای بەكارهاتوو )مســـتخدم(، دوای ئەوەی خولێكی هاوینەی

تەواوكردووە، لەبارزان بووە بەمامۆستا.هەر لەســـەرەتای ســـاڵی 1960 دەســـتی كـــردووە بـــە كاری پارتایەتـــی. لـــە ســـاڵی 1964 گوازراوەتـــەوە بۆ ناو شـــاری هەولێر و لـــە قوتابخانـــەی هەندرێنی ئێـــواران بۆتە مامۆســـتا. دواتر لەبەر چاالكی حزبی لەگەڵ چەند مامۆســـتایەكی تر بە بڕیارێكی ئیداری دەگوزارێنەوە بۆ شـــێروان مەزن. لە ســـاڵی 1966 من لە الیەن كۆمیتەی ناوەندیەوە وەك ئەندامـــی كارگێڕی لق و بەرپرســـی لیژنەی ناوچـــەی هەولێـــر دانـــدرام، كاك خورشـــید شێرە و رەحمەتی مەال عومەر چلهەوێزەییش كارگێـــڕی ناوچە بـــوون. كاك مەال عەزیز و ئەحمەد سوربەشی و مەال هادی و بابەشێخ كران بە ئەندامی لیژنەی ناوچە، كارەكانمان بـــە نهێنـــی و خۆشـــاردنەوە بـــوو، چونكـــە ئەوكات تاقمە الدراوەكەی مەكتەبی سیاسی بـــە هاوكاری لەگەڵ رژێـــم زۆر بە وردی و بـــە توونـــدی خەریكی چاودێـــری و راونانی هەڤااڵنمان بوون. ئێمەش بە خۆشاردنەوەوە

زیاتر لە ساڵێك ماینەوە.دوای ئەوە ئێمەی سێ كەسەكەی كارگێڕ هەولێرمـــان بەجێهێشـــت، چونكە مەترســـی گەورەمـــان لەســـەربوو و لـــە بارودۆخێكی ناخۆشـــدا دەژیایـــن. ئەم چەنـــد هەڤاڵەی تر مانـــەوە. هەڤاڵ عەلـــی كەمـــال بەڕێوەبەری غاباتـــی هەولێـــر كرایـــە بەرپرســـی لیژنەی

ناوچەی هەولێر.دوای رۆیشـــتنی ئێمە بارودۆخی ناوشار رۆژ بـــە رۆژ خراپتـــر دەبوو. لـــە كارگێڕیی لقەوە بڕیارماندا كە من نهێنی بچمە ناوشـــار و بـــۆ چەند رۆژێـــك لەگەڵ لیژنـــەی ناوچە كۆبوونـــەوە ئەنجـــام بـــدەم و چارەســـەری

گێڕانەوەبۆ

لەبیرنەكردن

عەزیز شوانی

محەمەد مەال قادر

سياسەت

30 ژماره 221 2014/3/1

ژماره 221 2014/3/1 31

سياسەت

حەمەدەمین فەرەجی پارێزگاری هەولێرەوە بەندكران. ئەم حەمەدەمین فەرەجە لە الیەن الدەرانـــی مەكتەبی سیاســـیەوە پاڵێورابوو، لە ماڵەكـــەی خۆی بەندی كردبوون، مانگێك زیاتر لە ژوورێكی تاریك و ناخۆشـــدابوون و ئـــازاری دەدان، رۆژانە تەنیا نانی وشـــك و ئاویان پێـــدەدرا. تا رۆژێكیان حەمەدەمین فـــەرەج دێت بۆ الیان و قســـەی ناشـــرین بە بارانی نەمر دەڵێت. مەال هادیش وەك شـــێر بە روویدا دەوەســـتێتەوە و پێی دەڵێ بۆ تۆ بێئەدەبیە جوێن بە پیاوێكی وا گەورە بدەی. دوای ئـــەو قســـەیە حەمەدەمیـــن فـــەرەج بە

دەستی خۆی لە مەال هادی دەدات.پاشـــان هەریەكەیـــان دەگوزارێنـــەوە بـــۆ ئەمنـــی عامەی بەغـــدا، لەوێش مانگێك زیاتر دەمێننـــەوە، لـــە دواییـــدا دەگوزارێنـــەوە بۆ )قصـــری نهایە( لە بەغدا، كـــە بەندیخانەیەك بوو و بە خراپی ناوی رۆیشتبوو. لە دواییدا لـــە ســـەروبەندی رێكەوتنـــی 11ی ئـــازاری 1970 ئازاد كـــران، دوای ئەوەی ئازاردان و

ناخۆشی گەلێك زۆریان بینی.كاك عەزیـــز لـــە ســـاڵی 1970دا دەكرێت بـــە جێگـــری نەقیبـــی ســـەندیكای یەكێتـــی مامۆستایانی عێراق، هەروەها لە ساڵی 1970 هەڵبژاردنی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان ئەنـــدام دەدرێـــت و بـــە جێگـــری ســـەرۆكی ئـــەم یەكێتیـــەش دەردەچێت. بەراســـتی ئەم هەڤاڵەمان هەموو ژیانی خەبات و تێكۆشان

بووە بۆ میللەتی خۆی.دوای دەســـپێكردنەوەی شـــەڕ لە ســـاڵی 1974 كاك عەزیز گەیشتەوە ریزی شۆڕش، تا نســـكۆ لەســـەر كاری شـــۆڕش و یەكێتی

مامۆستایان بەردەوام بوو.ماوەیەك دوای راپەڕین مامۆســـتا عەزیز دەكرێـتـــە بەپرســـی لقـــی هەولێـــری یەكێتی مامۆســـتایانی كوردســـتان و تا ئەو رۆژەی كۆچـــی دوایی كرد، هەر بەرپرســـی ئەم لقە

بوو.زۆر بەداخەوە لە 2003/11/19 ئەم پیاوە قارەمانـــە بە نەخۆشـــیەكی كوشـــندە كۆچی دوایـــی كـــرد. بە كورتـــی من لەگـــەڵ عەزیز شوانی هەمیشـــە لەیاد زۆر هەڤاڵ و برادەر بوویـــن. لـــە رۆژە ســـەختەكاندا بەیەكـــەوە بوویـــن، بە جەســـتە لـــە یـــەك دووربووین، بـــەاڵم بە رووح و گیان لەگەڵ یەكتر بووین. بیرەوەری زۆرم لەگەڵ ئەم هەڤاڵەدا هەیە،ب

ەاڵم ئێستا هەر ئەوەندە دەگوترێت. دروود لە گیانی بەرزەفڕی ئەم كەڵەپیاوە و هەموو شەهیدانی كوردستان و سەروەریان

بارزانی نەمر.

هەندێك كێشـــە بكەیـــن. لە رێـــگادا لە نزیك هەولێـــر من و دوو كەســـی تر بـــە ناوەكانی بیرێژیـــی عەبدولقـــادر عورەفـــا رەئیـــس موحەممەد بەناوی نهێنی هەینی، كە تەتەری نێوان لقی 2 و لیژنەی ناوچەی هەولێر بوو، توشـــی كەمینی هاوبەشـــی جەیـــش و جاش هاتیـــن و تەقەیـــان لێكردیـــن، ئێمـــەش هەر یەكەمان بە الیەكدا رامانكرد. رەئیس عورەفا عەبدولقـــادر گیـــرا و ئێمـــەش دووەكەی تر

دەرباز بووین.بەهەرحـــاڵ چوینـــە نـــاو شـــار و لەگـــەڵ هەندێـــك كۆبووینـــەوە، ناوچـــە لیژنـــەی رێوشـــوێنی پێویستمان گرتەبەر، بەاڵم پاش دەســـگیركردنی عەبدولقادر، حكومەت زانی من هاتوومەتە ناوشار و كۆبوونەوە دەكەم، بەدوامـــدا دەگەڕان. یەك دوو شـــەو لە ماڵی مەال عەبدوڵاڵ ئیسماعیلی رەحمەتی مامەوە، یـــەك دوو شـــەویش لـــە ماڵـــی كاك عەزیز ئیســـماعیل مامـــەوە، كـــە ئـــەوكات ئەندامی

كارگێڕی لیژنەی ناوچە.لـــە ناو شـــاردا لـــە زۆربـــەی گەڕەكەكان تەحەڕییـــات هەبـــوو، شـــەوانە لەگـــەڵ كاك عەزیز خەومان نەبوو. بەراســـتی ئەو مرۆڤە زۆر ئازا و بە هەڵوێست بوو، مردن الی ئەو

زۆر گرنگ نەبوو. هـــەر چۆنێـــك بێـــت پـــاش تەواوبوونـــی كارەكەمـــان مـــن هەولێرم جێهێشـــت، بەاڵم بە شـــێوەیەكی زۆر تراژیدی بـــوو، كە ئێرە

جێگای باسكردنی نیە.كاك عەزیز لە ســـاڵی 1968 بۆ ماوەیەك كرایـــە بەرپرســـی لیژنەی ناوچـــەی هەولێر، بەاڵم بەهۆی دوورخســـتنەوەی و پاشانیش دەسگیركردنی، هەڤاڵێكی تر كرایە بەرپرسی

لیژنەی ناوچەی هەولێر.لە ســـاڵی 1969 هەڤاڵ عەزیز ئیســـماعیل )عەزیز شـــوانی( لەگەڵ چەند هەڤاڵێكی تری وەك مەال هـــادی و محەمەد عبید و ئەحمەد گەرۆتـــە و چەنـــد كەســـێكی تـــر لـــە الیـــەن

32 ژماره 221 2014/3/1

رووخاندنی رژێم یان رووخاندنی ئۆپۆزسیۆنی تایفەگەر؟

دووڕوویی و خەڵەتاندنی كۆمەڵگای نێودەوڵەتییە، چونكە ئەم ئۆپۆزس���یۆنە هێش���تا باوەڕی تەواوی بەسوودەكانی ئەم تیرۆرەو گرنگی ئەم تیرۆریستانە هەیە، چونك���ە هەر لەس���ەرەتاوە رەوایەتی داوەتە بوونیان و بوویش���ە بەپەردەپۆشێك بۆیان، لەپێناو چەواشەكردنی رای گشتی بەرامبەر بەتاوانەكانیان. لەدەرەنجامیش���دا ه���ەر خ���ۆی هاوبەش���ی رژێم���ە لەڕژانی ه���ەر قەترەیەك لەخوێنی خەڵكی بێتاوانی

سوریی.لەس���ەر پێش���بڕكێ الی���ەك هەم���وو ئێس���تا لەڕێ���گای دەك���ەن، لەداع���ش خۆبێبەریك���ردن س���ەركۆنەكردنی، دوای ئەوەی بوو بەبارگرانیەكی لەبەرامبەریش���دا ب���ەاڵم سیاس���ی بەس���ەریانەوە، خۆیان بەرەو جۆر و چەش���نی تازە لەداعش���ەكان هەن���گاو دەنێ���ن، وەك ب���ەرەی ئیس���امی و ه���ی دیكەیش. پاساوهێنانەوەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا تائەوپ���ەڕی بێش���ەرمانەیە، بەتەواوەتی���ش لەه���ەر

بەهایەكی ئەخاقی بەدەرە.تایفەگەریی ئاینی/سیاس���ی ئەفیونی شۆرش���ی س���وریا بووە، زۆرینەی ئۆپۆزسیۆنیش ئاڵوودەی ئ���ەم ئەفیونە )م���ادە هۆش���بەرە( بوون���ە، تەنانەت زۆرینەش���یان ب���ەم پەتا تایەفیە س���ەرخۆش بوونە و الالدەچ���ن، هەت���ا ئەگەر بێتو ئەمە بش���بێتە هۆی درێژەپێدانی مانەوەی بەش���ار ئەسەد و سەربڕینی نی���وەی س���وریەكان. ئێس���تا زۆر ك���ەم ه���ەن، لەم ئاڵوودەبوون���ە بەدەرب���ن، هەمووالی���ەك بەه���ۆی ئ���ەم سەرخۆش���بوونەوە خەریك���ی وڕێنەكردن���ن، بۆگەنێكی پیس لەدەمیانەوە دەردەچێت، گوایە ئەمە ئامۆژگاری���ی ئەب���ەدی و حیكمەتێكی بااڵیە. گرۆ و تاكەكەس���ەكان، لەشێوە و رووخس���ارە زبرەكانی تاك���و دەگات���ە هاوش���ێوەی ش���ێخ عەرع���ورەوە، ش���ێوە ل���وس و تاش���راوەكانی وەك عەبدولڕەزاق

ئ���ەوەی پێیوابێت تی���رۆری رژێمەكەی بەش���ار ئەس���ەد تاكە تیرۆرە لەس���وریادا، ئەوا توندوتیژی تایەف���ی كوێری كردووە. ئ���ەوەی پێیوابێت رژێمی بەش���ار ئەسەد تاكە تیرۆرە لەسوریادا، ئەوا دیارە كە هەر لەسەرەتای دەسپێكی دژەتیرۆری تایەفیەوە ویس���تویەتی خەڵ���ك چەواش���ە ب���كات و توندڕەوە تایفەگەرەكانی���ش بكات بەشۆرش���گێڕ و پیاوچاك )قدی���س(. ه���ەر ئەم���ەش ب���وو بەڕاس���تی روویدا، دوای هەژموونكردنی ئەمانە بەس���ەر چارەنووسی ب���ۆ دەستبەس���ەرداگرتنی و س���وریا راپەڕین���ی بەرژەوەندی���ە ئایدۆل���ۆژی و تایەفیەكانی���ان. ب���ەم چەواشەكاریەش���یان رێگایان بۆ تیرۆری قاعیدەیی روودەدات، لەئێس���تادا چ���ۆن وەك خۆش���كرد، هەروەك رەوایەتیش���یان دا بەدەستبەسەرداگرتنی

شۆرش لەالیەن ئەمانەوە. م���ەزن شۆرش���ێكی وەك س���وریا شۆرش���ی دەس���تیپێكردو وەك س���ێركێكی زەبەالحی كوشتار و كاولكاری���ی كۆتاییه���ات، وەك دۆزەخێكی كراوە كۆتاییه���ات، كە هەموو ئەهریمەن و كورتەبااڵكانی زەوی یاری تێدا دەكەن. ئێس���تا هەموو تایفەگەر و تون���دڕەو و رێگر و تەنافب���از و فێڵبازێك دەتوانێت س���یفەتی پیاوچاك بدات بەخ���ۆی و بچێتە ناو ئەم

شۆرشەوە.فرتوفێ���ڵ و چەواش���ەكردن ه���ەر لەس���ەرەتاوە ی���اوەری رەفت���اری ئۆپۆزس���یۆنی س���وریا بوونە، بەدرێژای���ی ئ���ەو ماوەیە، تا بەهۆیانەوە پاس���او بۆ هەڵوێس���تەكانی بهێنێت���ەوە. ب���ەم پێگەیەش���ی بوو بەهاوبەش���ی رژێ���م لەهەم���وو ئ���ەو نەهامەتیانەی هاتوون و ئێس���تاش بەس���ەر گەلی س���وریادا دێن. گ���ەورەی بەش���ێكی بەتەنی���ا ئۆپۆزس���یۆنە ئ���ەم بەرپرس���یاریەتی س���تەم و هەژموونكردن���ی ئ���ەو گرووپە تیرۆریستیانە بەسەر چارەنووسی سوریا

و سورییەكان لەئەستۆ دەگرێت. بیرتان���ە ئ���ەو هاتوه���اوارە چەواش���ەكارییانەی بەرامبەر تەقینەوەی هەر ئۆتۆمبێلێكی بۆمبڕێژكراو لەدیمەش���قدا دەیانك���رد، هەر لەیەك���ەم تەقینەوەوە دژ بەناوەن���دی هەواڵگ���ری، ت���ا دەگات بەفولك���ەی كەفرسوس���ە و ئەمن���ی جنائ���ی و تەقینەوەكان���ی قامیش���لی و كۆتاییهاتن���ی بەكوژران���ی "ئەلبوتی" تا دەگاتە رۆژی ئەمڕۆمان، كەسیش نەدەوێرا گومان لەبانگەش���ەكانیان بكات، لەترسی تیرۆری بەناپاك لەقەڵەمدانی���ان؟ بیرتانە لەه���ەر جارێكدا دەیانگوت ئەمە رژێمە ئەم كارە خۆكوژیانە ئەنجام دەدات، تا پاساو بۆ دزەكردنی تیرۆریستان و كردەوەكانیان

دژ بەهەمووالیەك بهێنێتەوە؟ بێگومان من پاس���او بۆ دڕندەی���ی و تاوانەكانی رژێم ناهێنمەوە، بەاڵم ئەوەی پێویس���تە بگوترێت، هەوڵ���ە ش���ەرمنەكانی ئۆپۆزس���یۆن لەئێس���تادا بۆ خۆبێبەریك���ردن لەداع���ش و بەرەی نوس���ڕە، تەنیا

عی���د و بورهان غلیوم. بەرەی نوس���رە و داعش و هاوشێوەكانیان دەرەنجامی سەمای تایفەگەریانەی ئ���ەم تاقم���ە ئۆپۆزس���یۆنەن، ئەوان���ەی بەئاس���انی ب���اوەڕی خۆی���ان گۆڕی، بەو ئاس���انیەی كەس���ێك یاخ���ەی پیس���ی كراس���ەكەی دەگۆڕێ���ت، ئەم���ەش بەه���ۆی دووڕووی���ی و ناپاكیكردنی���ان لەویژدانی

رۆشنبیریی و سیاسیان.ئ���ەم شۆرش���ە داگیرك���راوە، بەهی���چ جۆرێ���ك لەدەس���ت بەرل���ەوەی نابێ���ت، س���ەركەوتوو داگیركەرەكان���ی بس���ەندرێتەوە. ئەم شۆرش���ە بەم لەس���تەمكارییەكەی باش���تر رژێمێك���ی دۆخ���ەوە بەش���ار ئەس���ەد ناهێنێتە كایەوە. ئەم شۆرشە هیچ ش���تێك بەدەس���ت ناهێنێت، بەرل���ەوەی لەتیرۆری ئیس���امییەكان و رژێم پێكەوە رزگار بكرێت. بەاڵم ب���ەر لەهەرش���تێك، بەرپاكردن���ی ش���ۆرش دژ بەم تاقمە تیرۆریس���ت و تەكفیریانە لەهەموو شوێنێك و رزگاربوون لێیان، مەرجێكی حەتمی رزگاربوون لەدەس���ت رژێم و رووخاندنیەت���ی. ئەمەش بەتەنیا بەس���ە بۆ رەوایەتیدان بەهەر بەگژداچوونەوەیەكی ئەمانە، ئەو كەسەشی شتێكی دیكە جگە لەمە بڵێت، ئ���ەوا ئاگایانە بێت، یا نائاگایان���ە، دەیەوێت دواجار تەمەن���ی ئەم رژێم���ە درێژ بكاتەوە. ئەوەش���ی پێی وابێت، ئەم تیرۆریستە بێنرخانە و هەژموونكردنیان رژێم لەناودەبات، ئەوا لەوەهم دایە، نەزانە لەبارەی واقعی س���ورییەوە. ئێستا هەر بەرەنگارییەك، هەر ئامرازێ���ك ب���ۆ لەناوبردنی تی���رۆری تەكفیریەكان رەوایە و پاس���اوی رەوای هەیە، لەهەر ش���وێنێكدا بێت، هاوشێوەی پاساوەكانی رەتكردنەوەی ستەم و رووخاندن���ی رژێ���م، بەڵك���و گرنگیەكەش���ی لەم

پاساوانەی دوایی كەمتر نییە.بۆئ���ەوەی دادپەروەری���ی و ئازادی لەس���وریادا ئیس���امیە پ���ڕۆژەی دەبێ���ت س���ەربكەوێت، تەكفیریی���ەكان ب���ەر لەڕژێم یاخود لەگ���ەڵ رژێمدا بڕوخێندرێ���ت، ب���ەاڵم بەدڵنیاییەوە نابێ���ت بخرێتە دەگات���ە كار كاتێكی���ش رژێ���م. رووخان���ی دوای ئەوەی كەس���ێك لەئۆپۆزس���یۆن پاس���او بۆ بوونی ئەمان���ە بهێنێتەوە، ئەمە مانای وایە خەڵەفان یاخود

قەیرانێك لەئەقڵی سیاسیدا.ئ���ەوەی پێی وابێ���ت تەنیا بەڕووخانی س���ەری رژێمەكە دەكرێت لەستەمكاریی و تاوان رزگارمان بێت، ئ���ەوا لەوەهمدایە. لەوە گرنگت���ر رزگاربوونە لەمیرات���ی س���تەمكاریی كۆمەاڵیەتی و سیاس���ی و كەلتووری���ی و رەمزی���ی. الی م���ن پێدەچێ���ت ئەمە نەیەتەدی، تا لەیەك كاتدا لەم رژێم و ئۆپۆزسیۆنە تایەفی���ە رزگارم���ان نەبێ���ت، ئ���ەو ئۆپۆزس���یۆنەی لەژێ���ر عەبای رژێمەوە دەرچووە، تاكو هەڵبكوتێتە س���ەر ش���ۆرش و بەو كەلەپوور و نەریتە سیاسی و كەلتوورییان���ەی رژێ���م كە پێیەتی، پیس���ی بكات.

شۆرشەكە دژ بەهەردوو ئەم الیەنەیە پێكەوە.

)) كەوانە

سياسەت

د. سەربەست نەبی

ژماره 221 2014/3/1 33

نــــاوخــــــــــۆ

ژێر پردەكەی سلێمانیئەو شوێنەی هەموو پەلەوەرو باڵندەیەك

بۆ خەڵكی سلێمانی دابین دەكات

34 ژماره 221 2014/3/1

لێفەدورینفۆتۆستۆری: زریان قادر

ژماره 221 2014/3/1 35

36 ژماره 221 2014/3/1

ناوخۆ

مەولـــەوی، شـــەقامی لەناوەڕاســـتی چەنـــد ســـەد مەترێـــك خـــوار مزگەوتی گەورەی شاری سلێمانی، پردێكی تەمەن درێژ هەیە كە خەڵكی شـــاری ســـلێمانی هانای بۆ دەبەن، لەو شـــوێنە، كەم شـــت هەیە لەپێداویســـتییەكانی خەڵك دەســـت و خواردەمەنـــی بەتایبـــەت نەكەوێـــت،

بابەتە كوردەوارییەكان.مەولەوییـــە، شـــەقامی ســـەرپردەكە كاســـبییەكی و كار و جوڵـــە و ژیـــان

تـــەواو پێچەوانـــە هەیە لەژیـــان و كاری ژێـــر پردەكـــە، لەژێر پردەكـــەدا، هەموو رۆژانێـــك و هەینیان بەتایبەتـــی، دەبێتە یـــەك پارچە لەفرۆشـــتنی تەیـــر و تورو پەلەوەری خۆماڵی، ئەوانەشی لەوێ كار دەكەن، ئاماژە بەوە دەدەن "ژێر پردەكە" سەر بەڕزقەو خەڵكی واشی تێدایە زیاتر لـــە 50 ســـاڵە لەژێـــر پردەكە ســـەرقاڵی

فرۆشتنی پەلەوەرە.عەبدولڕەحمان عەلی، تەمەن 80 ساڵ، الوازەوە، تاڕاددەیـــەك بەجەســـتەیەكی هێمـــای بۆ ئـــەوە كـــرد، نزیكـــەی پەنجا

ســـاڵە لەژێر پردەكە ســـەرقاڵی پەلەوەر فرۆشـــییەو باســـی لەوە كرد بژێویەكی

باش پەیدا دەكات.ئەو خاڵە پیرەیە، ئەوەی روونكردەوە، لەگەنجی خۆیـــدا پەلەوەری لەالدێیەكەی خۆیانـــەوە بـــۆ خەڵكـــی شـــار دەهێنـــاو دەیفرۆشـــت، بەاڵم ئێستا لەگەڵ كوڕێكی خۆیدا، بەسەیارە بەالدێكاندا دەگەڕێت و لەكڕینـــی هیچ پەلەوەرێـــك ناگەڕێتەوەو دواتر لەژێر پردەكەی ســـلێمانی ساغیان

دەكاتەوە.عەبدولڕەحمان ئەوەشی گوت، گەرچی

ژێر پردەكەی سلێمانی

پێشەوا محەمەد

ئەو شوێنەی هەموو پەلەوەرو باڵندەیەك بۆ خەڵكی سلێمانی دابین دەكات

ژماره 221 2014/3/1 37

گۆڕانـــكاری زۆر بەســـەر ئیشـــەكەیاندا هاتووە، بەاڵم ژێر پردەكە هیچ نەگۆڕاوەو هەمان ئەو ئیش و كارانەی تێدا دەكرێت

كە سااڵنی پێشوو تێیدا كراوە.تەنهـــا ســـلێمانی، پردەكـــەی لەژێـــر پەلـــەوەرو باڵنـــدە نافرۆشـــرێن، بەڵكـــو ئێســـتا چەند بەشـــێكی دیكەی هاتووەتە ســـەرو هەر بەژێر پردەكە حســـابیان بۆ دەكرێـــت، لـــەو بازاڕانەی دیكـــدا، میوەو گۆشتی ســـوورو سەوزە برەوی زۆری هەیـــەو بەهەرزانتر لەهەموو شـــوێنێكی

دیكەی شار دەفرۆشرێن.كەیوان ســـەعید، كـــە گەنجێكی تەمەن 28 ساڵەو دوكانی قەسابیان هەیە لەژێر پردەكە، باســـی لەوە كرد سی ساڵە ئەو قەسابییەیان هەیەو بەردەوام پەیوەندیان لەگـــەڵ ئەو خەڵكانـــەدا زۆرە كە هەفتانە

جارێك دێنە بازاڕ.ئەو گوتی "ئەم دوكانانەی ئێرە لەگەڵ بەشـــێكی خەڵكی كۆنی ســـلێمانی و ماڵە دەوڵەمەنـــدەكان پەیوەندیان هەیە، دوای دروســـتكردنی متمانە، ئەوان تەلەفۆنێك دەكەن و چیان بووێت بەتەكســـی بۆیان

دەبەینە ماڵەوە".باســـی لەوەش كـــرد، رۆژانـــی هەینی خەڵكێكی زۆر دێتە ژێر پردەكەو هەموو شـــتێك بازاڕی گەرمە، كە لێرەدا دەست

دەكەوێت.لەالیەكی دیكەیشەوە، دڵشاد رەسوڵ، تەمەن 30 ســـاڵ، كە كڕیار بوو و ڕووی لەوێ كردبوو، ئەوەی گوت ئەو هەواداری تەیرو بولبولەو زۆربەی رۆژان دێتە ژێر پردەكە بۆ ئەوەی ئاگادار بێت ئاخۆ چی

تازەو جوان هەیە.دڵشـــاد گوتیشـــی "ژێر پردەكە یەكێك لەشـــوێنە تایبەتمەندەكانـــی ســـلێمانییەو لـــەو دەگمـــەن شـــوێنانەیە مێژوویەكـــی خـــۆی ناســـنامەی دوورودرێـــژە

پاراستووە".بەاڵم ئەو كڕیـــارە گلەیی لەحكومەتی هەرێـــم بوو، دەیگوت "ژێر پردەكە خۆی زۆر قەرەباڵغـــەو بەردەوامیش ئۆتۆمبێل دیكـــە ئەوەنـــدەی و دەكات هاتوچـــۆ قەرەباڵغـــی كـــردووە، گرنگـــە حكومەت هاتوچـــۆ لەژێـــر پردەكە قەدەغـــە بكات و هـــاوكات ســـتافێكی هەمیشـــەییش بۆ پاكوخاوێنـــی ئـــەو شـــوێنە دابنێـــت، كە ئیشـــیان تەنهـــا خاوێنكردنـــەوەی ژێـــر

پردەكە بێت".ئەو خەڵكانـــەی لەالدێكانـــەوە رۆژانە بەتایبەتیـــش و خۆماڵـــی بەرهەمـــی پەلەوەر دەهێننە ســـلێمانییەوە، شـــوێنی ژێـــر بەرهەمەكانیـــان ســـاغكردنەوەی پردەكەیـــە. لەوێ، هەم لەالیـــەن خاوەن

دوكانـــەكان و هەم لەالیـــەن كڕیارانەوە لـــێ بەرهەمەكانیـــان ڕاســـتەوخۆ

دەكڕدرێت.هەروەهـــا، لەبەشـــی ســـەرەوەی ژێر گـــەورە، بـــەرەو مزگەوتـــی پردەكـــەدا، بەمـــەوادی تایبـــەت دوكانێكـــی چەنـــد خۆراكی وشـــكە بەدیدەكرێـــت، بۆیە ئەو هاوواڵتیانـــەی هەفتانـــە دێنە بـــازاڕەوە، كەلوپەلەكانیـــان تـــەواوی هەرلـــەوێ بەنرخێكی كەمتر دەكڕن و تازەتریشـــن، دوكاندارێـــك، چەنـــد بەوتـــەی چونكـــە كەلوپەلەكانیان زوو سەرف دەبن و زۆر

نامێننەوە.وەك دڵشـــاد رەســـوڵیش ئاماژەی بۆ كرد، لەژێر پردەكەدا، خواردەمەنی تازەو خۆماڵی بۆ خواردنێكی بەتام و بەلەزەت

دەست دەكەوێت.تـــۆی خوێنەریـــش، لەهەر شـــوێنێكی كوردستانیت، ئەگەر تا ئێستا نەهاتوویتە ژێر پردەكەی سلێمانی، ئەوا لەنزیكترین هاتنتـــدا بـــۆ ئەو شـــارە، ســـەرێك لەوێ بـــدە، تێكـــەڵ بـــە لەگـــەڵ خەڵكـــی ناوچە جیاوازەكانی سەر بەپارێزگای سلێمانی، باڵنـــدە، هەمەجـــۆری تـــوورو تەیـــرو بەدەســـتی پڕو پەلەوەری خۆماڵیشـــەوە بـــۆ خـــۆش خواردنێكـــی بگەڕێـــرەوەو

خێزانەكەت بكە بەدیاری.

ناوخۆ

38 ژماره 221 2014/3/1

كۆمپانیای نۆكیا ژماره یه ك مۆبایلی نوێ خسته بازاره وه كه به خێزانی مۆبایله زیره كه كانی Nokia X –كه سیس������تمی ئه ندرۆید و خزمه تگوزاری

Microsoft یان هه یه به ته جروبه یه كی نوێوه له وانه : • Nokia X و + Nokia X و Nokia XL ه������ه وڵ ده دات بازاڕی مۆبایلی زیره ك كه زۆر به خێرا گه ش������ه ده كات و هه موو كه س������ێك ده توانێت ده س������تی بخات و خزمه تگوزاییLumia و Microsoft ده ستكه وێت له وانه ش Skype و

.outlook.com و OneDrive• مۆبایلی Asha 230 نموونه ی مۆبایلی ته چه به هه رزانترین نرخ.

• مۆبایل������ی Nokia 220 ب������ه ئه نته رنێت و پێگ������ه كۆمه اڵیه تییه كانه وه به ستراوه .

هه ر له م باره یه و س������تیڤن ئیلۆب جێگری س������ه رۆكی جێبه جێكاری ئامێر و خزمه تگوزارییه كان������ی نۆكی������ا وتی:نۆكیا هه وڵی������داوه ملیاره ها كه س له سه رتاس������ه ری جیهان به یه كه وه ببه س������تێته وه و ئه زمونێكی نوێ وجوانیان پێ ببه خش������ین، هه روه ها وتی: له ئاراس������ته كانمان جه خت ده كه ینه وه له سه ر Nokia چوار جۆری به رهه مه كان به تایبه تمه ندی نوێ و نرخی گونجاو وه ك220، و مۆبایلی Asha به تایبه تمه ندی س������ه ره كی و شاشه ی ته چ باللمس كار ده كات وه ك Asha 230 و ئامێره كان������ی Nokia X وX+ Nokia و Nokia XL،ك������ه ئه مانه ش مۆبایلی زیره كن و له و واڵتانه ره واجیان هه یه كه ئابوورییان له قۆناغی تازه پێگه یشتندایه ، سه ره ڕای كۆمه ڵه ی Lumia كه

نوێترین داهێنانی نۆكیایه به Microsoft ی ته واو. كۆمه ڵه ی Nokia X باشترین جۆر له ته جروبه كان ده خاته ڕوو

كۆمه ڵ������ه ی مۆبایله كان������ی Nokia X ب������ه پته وی و كوالیت������ی بێ وێنه جیاده كرێته وه كه ش������ێوه ی وه ك Lumia به جۆرێ������ك به كارهێنه رانی ده توانن له به رنامه كانی نێو شاش������ه كه ی به ویس������تی خۆیان بگه ڕێ������ن، هه روه ها ده توانن بگه ن به سیس������تمی جۆری له رێگای Nokia Store له گه ڵ 12 جێبه جێكردن������ی دیكه له رێ������گای داونڵۆد كردنی ده ره ك������ی، جگه له مانه نه خش������ه ی HERE خۆڕایی هه یه به بێ بوونی ئه نته رنێت له گه ڵ خزمه ت و جێبه جێكاری MixRadio ی خۆڕایی بۆ گوێگرتن له موزیك و داونڵۆد

كردنی و كۆمه ڵێك یاری. Microsoft ده روازه یه ك������ه بۆ خزمه تگوزاری Nokia X كۆمه ڵه ی نۆكیاكه زۆرترین خه ڵك به كاری ده هێن������ن له وانه هه ڵگرتین خۆڕایی به رێگای بونی������ادی هه وری ب������ه به كارهێنانی OneDrive. و ل������ه كاتی كڕینی هه ر مۆبایلێكی زیره كی كۆمه ڵه ی Nokia X له بازاڕێكی دیاریكراو، هاوبه شان ده توان������ن ب������ۆ ماوه ی یه ك مانگ به ش������داری جیهانی و بێ س������نووری Skype ك������ه ئه مه ش خزمه تگوزارییه كی نموونه ییه بۆ ئه نجامدانی په یوه ندی

ته له فۆن������ی نێوده وڵه تی و زه مینی له گه ڵ زیاتر له 60 واڵت و بۆ مۆبایل له 8 واڵت.

مۆبایلی Nokia X، شاشه یه كی ته چی هه ستیاری هه یه IPSكه 4 ئینج ده بێت وكامیراكه ی به روونی 3 مێگاپكسله . به اڵم Nokia X+ گونجاوه بۆ خۆشه ویس������تانی موزیك و یاری و وێنه و و ڤیدیۆ به هۆی زۆری توانای میمۆریه كه ی وهه ردووكیان به ره نگی زه رد و س������ه وز و سور و شین و سپی و ره ش هه یه . مۆبایلی سێیه م Nokia XL شاشه یه كی ته چی هه یه بشاشة كه 5 ئینجه و كامیراكه ی 2 مێگاپكسله ئه مه ش نموونه ییه بۆ په یوه ندی ڤیدیۆیی له رێگای Skype له گه ڵ كامیرای پش������ته وه به 5 مێگاپكس������ل و تایبه تمه ندێتی ته ركیزی ئۆتۆماتیك و فالش. و به ره نگه كانی س������ه وز و X پرته قالی و ش������ین و زه رد و سپی و ره ش هه یه ، ئه وه ی كۆمه ڵه ی نۆكیاجیاده كاته وه به كارهێنانی سیستمیQualcomm® Snapdragon™ ی جوت ناوكه كه به دوو س������یمكارت به كار ده هێنرێ������ت و ده رفه ت به به كارهێنان ده دات كه دوو سیمه كه بگۆڕێت بۆ زانینی و له به هاری ئه م ساڵ ده خرێنه

بازاڕه كانه وه .بۆ ئه وانه ی یه كه م جار ئه نته رنێتی مۆبایل به كارده هێنن

ئامێره كان������ی Nokia Asha 230 ل������ه كۆمه ڵ������ه ی Asha نموونه یه كی Nokiaمۆبایلی ته چ نیشان ده دات كه سوود له هه موو تایبه تمه ندییه كانیAsha وه رده گرێت له وانه Fastlane و ئه گه ری به كارهێنانی خزمه تگوزارییه كۆمه اڵیه تییه كانی وه ك Line و WeChat و WhatsApp، هه روه ها كامیرای Nokia Asha 230 به یه ك ته چ له س������ه ر شاشه ی قفڵ كار ده كات و به یه ك ته چی دیك������ه ده توانی وێنه كان له رێگای ت������ۆڕی كۆمه اڵیه تی بگۆڕێت و له گ������ه ڵ نوێكردن������ه وه ی به رنامه كانی دواڕۆژ توان������ای میمۆرییه كه ی 7 گێگابای������ت ده بێت ل������ه رێ������گای Microsoft OneDrive و خه زن كردنی ئۆتۆماتیك������ی بۆ پاڵپش������تی كردنی و نرخ������ی Nokia Asha 230 ته نیا 45 یۆرۆیه و به یه ك س������یم كارت و دوو س������یم كارتیش هه ی������ه به مه ش ده بێته

هه رزانترین مۆبایلی Ashaی ته چ.نۆكیا هه روه ها ئامێری Nokia 220 خستۆته بازاڕ كه هه رزانترین مۆبایلی به س������تراوه به ئه نته رنێا به دیزاینێكی جوان و شاشه یه كی ره نگاوره نگ كه قه باره ك������ه ی 2.4 ئینج ده بێ������ت كیبۆرده كه ی دژه ئاو و تۆز و خۆڵه و به باشترین هه ڵبژارده داده نرێت بۆ ئه و كه سانه ی بۆ یه كه م جار ئه نته رنێت به كار ده هێنن و چه ندین به رنامه و سیستم له خۆده گرێتكه پێشتر له سه ر ئامێره كه هه ب������وون وه ك Facebook و Twitter و Nokia Xpress و بزوێنه ری گه ڕانی Bing، نرخی ئه م مۆبایله به 29 یۆرۆ ده س������تپێده كات و به یه ك سیمكارت

و دوو سیمكارت هه یه .

بۆ ئاسانتر په یوه ندی كردن به ئه نته رنێته وه نۆكیا چه ند به رهه مێكی نوێ به نرخی گونجاو ده خاته بازاڕه وه

ژماره 221 2014/3/1 39

كی������ا مۆتۆرس ئەزموون������ی لێخۆڕینی ئۆتۆمبێل������ی كیا زۆر بە گرنگ دەزانێت و ئەمەش پەیوەندییەكی گش������تگیرە لە نێوان خاوەن ئۆتۆمبێلەكانی كیا و ئۆتۆمبێلەكانیان كە لە یەكەم س������ەردانیان بۆ پێشانگای بریكاری سەرەكی و بە درێژایی ماوەی خاوەنداریەتیكردنی ئۆتۆمبێلی كیا دەس������تپێدەكات، بە جۆرێك كە كڕیاڕەكە بە یەكێك لە ئەندامانی خێزانی كیا دادەنرێت و لەس������ەر ئەو بنەمایەش مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت. راوبۆچوونیشی گرنگییەكی ئێجگار زۆری هەیە بۆ كیا و لەس������ەر ئ������ەو بنەمایەش لەالیەن راوێژكارانی فرۆش������تنی مەش������قپێكراو لە كیا هەڵدەس������تێ بە ناس������ینی پێداویس������تییەكانی ئۆتۆمبێلی كیا لە یەكەم س������ەردانیكردندا بۆ پیش������انگاكە. لەسەر راوێژكارانی فرۆش������تن پێویستە پێش������نیازی گونجاوترین ئۆتۆمبێل بكەن كە پێداویستییەكانی كڕیار جێبەجێ دەكات، لەگەڵ باشترین و گونجاوترین تایبەتمەندییەكان و شتی زیادكراو تا ئەوپەڕی سوودی لێ ببینێت. بەمش������ێوەیە ئەندامێكی نوێی خێزانی كیا س������وودمەند دەبێت لە راوێژی پیشەگەری بۆ دۆزینەوەی گونجاوترین ئۆتۆمبێل بۆ بەجێهێنانی پێداویستییەكانی كە ئەزموونی لێخوڕینێكی خۆشی ب������ۆ فەراهەم دەكات. بێگومان ئەو ئەزموون������ەش فراوان دەكرێت بۆ پارێزگاریكردن لە بەردەوامبوونی ئۆتۆمبێلەكە لە پێشكەش������كردنی هەمان ئاست لە ئەدا و رازیبوون بە درێژایی تەمەنی كاركردنی. لێرەدا رۆلی راوێژكاری خزمەت دەس������تپێدەكات كە ئەركیەتی چوارچێوەی مامەڵەكردن������ی ئەندامان������ی خێزانەك������ە فراوان ب������كات لە رێگەی

كۆمپانیای كیا هەموو ساڵێك لە ئاهەنگێكی تایبەتدا لە میانەی پاڵەوانیەتیی ئوس������ترالیای كراوە بۆ تێنسی سەر زەوی لە میلبۆرنی ئوسترالیا، هەڵدەس������تێ بە پاداشتكردنی بریكارەكانی لە سەرانسەری جیهاندا بە بەخش������ینی خەاڵتی نازناوی بریكاری "پالتینۆم پرستیژ"

پێی������ان. ئەو پاداش������تە وەك رێزلێنانێ������ك دەدرێت بەو بری������كارەی كە پێوەرەكان������ی تایبەتمەندی لە ئەدا و رازیكردن������ی ئەو كڕیارانەی كە لەگەڵ پێوەرەكانی بریكارەكانی كیا مۆتۆرس لە جیهاندا یەكدەگرێتەوە

بەسەردا جێبەجێ دەبێت.ئەم������ەش بە یەكێك لە دیارترین ئەو پرۆگرامانە دادەنرێت كە هەلی ناس������ینی تایبەتمەندتری������ن بازرگانی كیا دەڕەخس������ێنێت كە خەاڵتی "پالتینۆم پرس������تیژ" بە 3% لە باشترین بریكارەكانی كیا لەسەر ئاستی جیه������ان دەبەخش������ێت، بەدواداچوونی ئەمەش لە رێگ������ەی "تابلۆی بریكار"ەكەوە ئەنجام دەدرێت، ئەمەش پرۆگرامی هەڵس������ەنگاندنێكی گش������تگیرە كە تایبەتمەندیی لە دامەزراوەكە دەردەخات، ئیدارەدانێكی

باش و ئەدا و پیشەگەری.پێویستە بووترێ كە لە ساڵی 2013 دان بە لقی هەولێری "كیا نیم" نرا، وەك یەكێك لە بازرگانە دیارەكانی كیا لە سەرانس������ەری جیهان و

ئەم خەاڵتەشی لە كانوونی دووەمی 2014 وەرگرت.

پێشكەش������كردنی باشترین راوێژ سەبارەت بە پشكنین و چاككردنەوە بۆ مسۆگەركردنی بەرزترین ئاستی رازیبوون بە كەمترین تێچوو.

لە كاتی پش������كنین و چاككردنەوەی ئۆتۆمبێلی كیا لە سەنتەری خزمەتگوزاریی سەرەكیی ئامادەكراو بە تازەترین پێداویستی و كەلوپەلی تایبەت و سیس������تەمی كارگێڕی، لەالیەن تەكنیكییە مەشقپێكراوەكان تەنیا پارچەی یەدەگی ئەس������ڵی دەبەس������ترێت كە ب������ە تایبەتی بۆ كیا دروس������تكراوە و لەالیەن كیا مۆتۆرس پەسندكراوە، كە بۆ بەكارهێنەری

كیا لێخوڕینێكی بێ كێشە دووپات دەكاتەوە.سیس������تەمی )Family Like Care (FLC كە بریكاری س������ەرەكیی كیا بەكاری دەهێنێ لەالیەن كۆمپانیای دروس������تكەر "كیا مۆتۆرس"ەوە چاودێری دەكرێت بۆ مسۆگەركردنی ئەوەی كە كڕیارانی كیا هەمیشە چێژ لە ئۆتۆمبێل وەردەگرن، ئەوانەی كە هەڵساون بە كڕینی. دەنگی كڕی������ار گوێی لێدەگیرێت لە رێگەی ئ������ەو ئەزموونەوە و تێبینییەكانی و قس������ەكانی و پێش������نیازەكانی لەبەرچاودەگیرێن و بەشێوەیەكی جدی لەسەر ئەو بنەمایە خزمەتگوزاری رێكدەخرێت بۆ دڵنیابوون لەوەی كە مامەڵەی خێزانی بەباشترین شێوە جێبەجێدەكرێت و سەرجەم ئەندامانی

خێزان لە هەردووال سوودمەندن. سیس������تەمی FLC رێگە بە بریكارەكانی كی������ا دەدات ئەوانەی كە س������ەردەكەون بەپێشكەش������كردنی ئەو خزمەتگوزارییە لە بەدەستهێنانی چەندین خاڵ كە س������ەریان دەخات بۆ بەدەستهێنانی نازناوی بریكاری

پالتینی "پالتینۆم پرستیژ".

خزمەتكردن بە كڕیارانی كیا هاوشێوەی چاودێریكردنی خێزانە

خەاڵتی نازناوی "پالتینۆم پرستیژ" بۆ بریكارەكانی كیا

40 ژماره 221 2014/3/1

هەرچەنـــدە بەدرێژایی دەیان ســـاڵ لەپاش لەهەرێمـــی كـــورد جەمـــاوەری راپەرینـــی حكومەتـــی ،1991 لەســـاڵی كوردســـتان هەرێمی كوردســـتان گـــەر بەهەژارانەش بێت، دەیتوانـــی موچەی فەرمانبەرانـــی دابین بكات، بـــەاڵم لەســـاڵی 2014 دا هەرێم كـــە بە یەكێك لەناوچـــە دەوڵەمەنـــدەكان ناودەبـــرا، توانـــای بەرەنگاریكردنی چەند مانگێك بڕینی بودجەی نەبوو، كە ئەوەش ئەو پرسیارە دێنێتە كایەوە،

كە ئایا ئەو هەرێمە داهاتی هەیە؟هەرێمـــی ئابـــوری گشـــتی بەشـــێوەیەكی كوردســـتان پشت دەبەســـتێت بەداهاتی نەوت و كەرتی بازرگانی و كشـــتوكاڵ و گەشتیاری ئەمنیەشـــەوە ســـەقامگیریە ئـــەو بەهـــۆی و كـــە لەهەرێمەكـــەدا هەیـــە، ژمارەیەكـــی زۆر كۆمپانیای بیانی هاتونەتە شـــارەكانی هەولێر و ســـلێمانی و دهۆك و پرۆژەی وەبەرهێنانی جۆراوجـــۆر ئەنجـــام دەدەن، لەســـاڵی 2006 یشەوە هەرێمی كوردستان یەكەم بیرە نەوتی لەالیـــەن كۆمپانیایەكـــی وزەی نەرویجییـــەوە لێـــدا و دواتریـــش ئـــۆ" ئێـــن. بەنـــاوی "دی. زنجیرەیەك بیرنەوتی دیكـــە لەالیەن كۆمپانیا بیانیـــە جۆربەجۆرەكانەوە لێـــدرا، جگە لەوەی لەســـاڵی 2004 وە رێـــژەی 17%ی بودجـــەی

عێراق دێتە هەرێمەكەوە.پێشـــتریش هەرێمـــی كوردســـتان نزیكـــەی 13%ی داهاتـــی پڕۆگرامـــی نـــەوت بەخۆراكی عێراقی وەردەگرت و بازرگانی و داهاتی خاڵە سنوریەكانیش ســـەرەكیترین هۆكاری داهاتی هەرێمەكە بوو، بەاڵم لەپاش ســـاڵی 2003 وە هەرێمی كوردســـتان گەشەسەندنێكی ئابوری بەرچـــاوی بەخۆیەوە بینی، كە پێشـــتر جەالل تاڵەبانی سەرۆك كۆماری عێراق لەدیمانەیەكی رۆژنامەنوســـیدا رایگەیاندبوو تەنها لەشـــاری ســـلێمانیدا كە پێـــش 2003 تەنهـــا 12 ملیۆنێر هەبـــووە، ئێســـتا رێژەكەی گەیشـــتۆتە 2000

ملیۆنێر.هەرێمـــی ناوخۆییەكانـــی داهاتـــە بـــەاڵم كوردســـتان هەمیشە كێشـــەی سەرەكی نێوان حكومەتـــی فیدڕاڵـــی و حكومەتی هەرێم بووە، بـــەو پێیەی حكومەتـــی عێـــراق داوای داهاتی بەشـــێك دەكات وەك هەرێمـــی كوردســـتان لەبودجەی گشـــتی عێـــراق، بەاڵم هەتا ئێســـتا ئـــەو داهاتە بەنادیـــاری ماوەتـــەوەو نازانرێت چەنـــدە، دواجاریـــش نـــوری مالكی ســـەرۆك وەزیرانـــی عێـــراق بەهـــۆی بوونـــی ناكۆكـــی لەسەر پرسی نەوتی هەرێم و داهاتەكانی ئەم هەرێمە، بوجەی هەرێمی كوردستانی بڕی، كە بەهۆیـــەوە قەیرانی ئابوری گـــەورە لەهەرێمدا هاتـــە كایەوەو حكومەتی هەرێم توانای پێدانی

موچەی بەفەرمانبەرانی خۆی نەبوو.ئەمـــەش لەكاتێكدایـــە كـــە بەوتەی رەشـــید تاهیـــر بریـــكاری وەزارەتـــی دارایـــی هەرێم، داهاتـــی هەرێمی كوردســـتان بەشـــی موچەی فەرمانبـــەران نـــاكات و بڕەكـــەی زۆر كەمـــە، رەشید تاهیر بە)سڤیل(ی گوت "بڕبڕەی پشتی داهاتی هەرێمی كوردســـتان ئـــەو بودجەیەیە كـــە لەعێراقـــەوە بـــۆ هەرێـــم دەنێردرێـــت و داهاتـــی هەرێم كـــە لەخاڵـــە ســـنورییەكانەوە

دەستدەكەوێت بەشی مووچە ناكات".رەشـــید تاهیـــر ئامـــاژەی بەوەشـــكرد كـــە ئەوان ئێســـتا پارەیان لەســـەرمایەداران قەرز كـــردووە بـــۆ ئـــەوەی موچـــەی فەرمانبەرانی هەرێمی پێبدەن، هاوكات بڕی داهاتی ناوخۆی

هەرێمیشی ئاشكرا نەكرد.ئەم وتەیەی رەشید تاهیرش پاش ئەوە دێت، كە ژمارەیەكی زۆر لەسەرمایەدارانی هەرێمی كوردســـتان هەڵمەتێكـــی پارەكۆكردنەوەیـــان دەســـتپێكرد بـــۆ بوژاندنەوەی بانقـــە حكومیە

بەتاڵەكانی هەرێم.پەرلەمانتـــاری حەمەســـاڵح عەلـــی بـــەاڵم گـــۆڕان و رێكخـــەری ژووری ئابـــوری ئـــەو بزوتنەوەیـــە ئامـــاژە بـــەوە دەدات، كـــە هەتـــا ئێســـتا داهاتـــی هەرێم نـــە الی پەرلەمان و نە

دیـــار الی هیـــچ دامەزراوەیەكـــی حكومـــەت نەبـــووە، ئـــەم پەرلەمانتارە بە)ســـڤیل(ی گوت "بەپێی پرۆژەیاســـای ســـاڵی 2013ی هەرێمی كوردســـتان، داهاتی هەموو هەرێم بۆ ساڵەكە بە 650 ملیار دینار خەمڵێندرا بۆ كۆی ساڵەكە كـــە ئـــەو پارەیە بەشـــی موچەی یـــەك مانگی

حكومەتی هەرێمیش ناكات".بەاڵم عەلی حەمەساڵح ئاماژە بەوە دەكات، كە داهاتی راســـتەقینەی هەرێمی كوردســـتان زۆر لـــەوە زیاترە كە باســـدەكرێت، ئەو گوتی هەرێمـــی بازرگانـــی ئاڵوگـــۆڕی "قەبـــارەی دەوروبـــەردا واڵتانـــی لەگـــەڵ كوردســـتان زیاتـــر لـــە 20 ملیـــار دۆالر بـــووە، ئەمە جگە لەموڵكێكـــی زۆر و پرۆژەیەكی زۆری حكومی كـــە دەتوانرێـــت لەقەیرانێكـــی ئـــاوادا ســـودی

لێوەربگیرێت".جگە لەوەش بەوتەی سەمیر سەلیم ئەندامی لیژنـــەی دارایی لەپەرلەمانی كوردســـتان داوا دەكات كە حكومەتی هەرێم هەوڵی دابینكردنی موچـــەی فەرمانبەران بـــدات، تا نەبنە قوربانی ســـەرەكی ئەم دۆخە، ئـــەم پەرلەمانتارە گوتی "بەپێـــی بودجـــەی هەرێـــم مانگانـــە هەرێمـــی كوردســـتان پێویســـتی بـــە 700 ملیـــار دینارە بـــۆ موچـــە، كە ئەم بـــڕە پارەیـــەش لەگومرگ و ڕوســـومات و فرۆشـــتنی نەوتـــی ناوخـــۆی و داهاتـــی جۆربەجـــۆری دیكـــە دەتوانرێـــت دەربهێندرێـــت، بۆ ئەوەی موچـــەی هاواڵتیان

دوانەكەوێت".ســـەمیر ســـەلیم گوتیشـــی "پێویســـتە لـــەم دۆخـــەدا حكومەتـــی هەرێـــم هەوڵـــی تـــەواو بدات بـــۆ دابینكردنی بودجـــەی بەكارهێنان و هەموشمان پێكەوە هەوڵی تێپەڕاندنی دۆخەكە ببینەوەو لەگەڵ بەغدادا رووبەڕوو ببینەوە بۆ دابینكردنـــی مافەكانمـــان، جگە لەوەی چەندین كۆمپانیـــای گـــەورەی بیانی ئێســـتا لەهەرێمی كوردســـتاندا كاردەكەن، كە دەكرێت لەڕێگەی قـــەرزەوە حكومـــەت لـــەم دۆخـــەدا ســـودیان

لێببینێت".

داهاتی ناوخۆ بەشی موچەی فەرمانبەران دەكات؟راوێژ كامەران

ناوخۆ

ژماره 221 2014/3/1 41

كۆمەاڵیەتی

دوای هاوسەرگیری تایبەتمەندییەكان چیان لێدێت؟

42 ژماره 221 2014/3/1

كـۆمـەاڵیـەتی

كاسبكارە بچووكەكان كێشەی دواڕۆژی كۆمەڵگان

عەلی منداڵێكی باریكەڵەی ئەسمەرە، رۆژانە دوای نیـــوەڕۆ بەدیـــار عەرەبانـــەی ســـیدی فرۆشتنەوە لەیەكێك لەشەقامەكانی بازاڕێكی شـــاری هەولێر دەیبینیت، كە پرســـیاری ناو نوســـراوەكانی سەر ســـیدییەكانی لێدەكەیت، دەڵێت "من تەنها بەوێنەكانیان دەیانناسمەوە،

ئەگەرنا نازانم چییان لێ نوسراوە".ئـــەو كە ئێســـتا تەمەنـــی تەنها 13 ســـاڵە، ماوەی ســـێ ساڵە لەسەر ئەو شـــەقامە كار

دەكات و رۆژانـــە لەكاتژمێـــر 2:00ی پـــاش نیوەڕۆ دەســـتبەكار دەبێت و كاتژمێر 12:00 نیوەشـــەو دەچێتـــەوە ماڵـــەوە، وەك خـــۆی باســـی دەكات تەنهـــا 18 رۆژ لەتەمەنـــی دە ساڵیدا چووەتە قوتابخانەو گەورەیی تەمەنی و خراپی باری دارایی خێزانەكەی لەخوێندن دابڕێنـــراوەو خراوەتە بەر كاركـــردن، بەاڵم ئەویش حەز دەكات وەك مندااڵنی دیكە جلی

خوێندن لەبەر بكات و بچێتە قوتابخانە.ئـــەوەی عەلـــی زیاتـــر ناچـــاری كارەكەی باوكییەتـــی نەخۆشـــكەوتنی كـــردووە

بەنەخۆشی جەڵتە، ئەو دەڵێ "باوكم لەتەمەنی بیســـت ساڵیدا جەڵتە لێی داوە، ماوەی بیست ساڵیشـــە لەســـەر جێگایە، ئێمەش خێزانێكی قەرەباڵغین و حەوت برا و شـــەش خوشـــكم

هەیە". عەلـــی لەكاتی قســـەكردندا ئامـــاژەی بۆن تابلـــۆی یەكێـــك لەدوكانەكانـــی نزیك خۆی كـــردو گوتـــی "حەزدەكەم لـــەدواڕۆژدا ببمە دكتـــۆر یـــان موهەندیـــس، بـــەاڵم نازانم ئەو

تابلۆیە چی لێ نوسراوە".لەگەڵ ئەوەشدا ئەو مێردمنداڵە لەكارەكەی

ژماره 221 2014/3/1 43

كـۆمـەاڵیـەتی

رازییـــەو داهاتـــی رۆژانـــەی خۆشـــی دەداتە دەستی دایكی كە ئەویش بڕی پێنج تا شەش هـــەزار دیناری بـــۆ دەگەڕێنێتـــەوە خەرجی

رۆژانەی خۆی.هەرچەنـــدە ئـــەو بـــاس لـــەوە دەكات، كە بەئارەزووی خۆی كار دەكات، بەاڵم داواش لەحكومەت دەكات رێگە لەكاركردنی مندااڵنی تەمەن بچووك لەسەر شەقامەكان و بگرێت، "هیـــوادارام حكومەت، هەمـــوو مندااڵن بخاتە بەر خوێندن و وا بكات كە هیچ منداڵێك ناچار نەبێــــت كار بكات، بەتایبەتیش ئەو مندااڵنەی كـــە بەزۆر كاریـــان پێدەكرێـــت، چونكە زۆر

گوناهن".هەرچەنـــدە پرســـی رووبەڕووبوونەوەی لەگـــەڵ كاســـبكاری سەرشـــەقام مندااڵنـــی دەروونـــی و جەســـتەیی توندوتیـــژی ئـــەو كاســـبكارە بـــەاڵم زۆر وروژێنـــراوە، بچووكـــە دووپاتیدەكاتـــەوە كە "من تائێســـتا رووبەڕووی شـــتێكی ئەوتـــۆ نەبوومەتەوە، هەموو دوكاندارەكان دەمناســـن و براكەشم

جاروبار سەرێكم لێ دەدات".ئەمە لەكاتێكدایە كە دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ لەهەرێمی كوردستان لەڕاپۆرتی ســـااڵنەی خۆیـــدا ئامـــاژەی بـــەوەداوە كـــە "دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ نیگەرانە لەزیادبوونی مندااڵنی سەرشەقام و مندااڵنی ئیشكەر لەهەرێمی كوردستاندا، پێویستە پالنی تۆكمەتر بـــۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم حاڵەتە دابنرێـــت بەتایبەتـــی لەالیـــەن لیژنـــەی بااڵی پاراستنی منداڵەوە لەهەرێمی كوردستان، كە لەئێستادا كارەكانی وەكو پێویست بەردەوام نییەو پەلە بكرێت لەدەركردنی یاســـای مافی

منداڵ لەالیەن پەرلەمانی كوردستانەوە".هەروەهـــا لەڕاپۆرتەكـــەدا هاتـــووە "لـــەم دواییـــەدا كێشـــەی القەكردنی منداڵ ســـەری هەڵـــداوەو زۆر حاڵەتـــی القەكردنـــی مندااڵن تۆمار كـــراوە، ئەمەش وەك گرفتێكی گەورە دەبێت ســـەیر بكرێت، پێویست دەكات الیەنە و هەرێـــم لەحكومەتـــی پەیوەندیـــدارەكان رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی پالنی تۆكمە

دابنێن بۆ بنەبڕكردنی ئەم جۆرە الدانانە".ئـــەوە ســـەرەڕای ئەوەی كە پزیشـــكان و پســـپۆڕانی تەندروســـتی دووپاتیدەكەنـــەوە، كە كاركـــردن كاریگـــەری نێگەتیفی لەســـەر تەندروســـتی ئەو مندااڵنە هەیە، هەر بۆیەش رێكخراوەكانی بواری تەندروستی و بەرگرتن بـــە نەخۆشـــییە درمـــەكان، داوایانكـــردووە پشـــكنینی پێویســـت بـــۆ مندااڵنی كاســـبكار ئەنجام بدرێت، كە پشـــكنینی ڤایرۆســـی ئێچ ئای ڤی تێدایە، هەروەهـــا لەو توێژینەوەیەدا

ئاماژە بەئەگەری توشبوونی منداڵی ئیشكەر بەكێشـــانی جگەرەو مـــاددە هۆشـــبەرەكانی

دیكە دراوە. ســـەیران ســـەاڵح، ســـەرۆكی رێكخراوی بـــەكاری ســـەبارەت منـــدااڵن، ئەســـتێرەی كاركردنـــی نەمانـــی بـــۆ رێكخراوەكـــەی مندااڵن گوتـــی "رێكخراوەكـــەی ئێمە هەوڵی جۆراوجـــۆری بۆ ئەو مەبەســـتە داوە، بەاڵم ئـــەو پەیوەندیـــدارەكان الیەنـــە بەداخـــەوە كێشـــەیە بەهەنـــد وەرناگـــرن، زۆر جار ئێمە چووینەتـــە گرتوخانەكان و ئـــەو مندااڵنەمان ئـــازاد كـــردووە، كـــە لەســـەر شـــەقامەكان

دەستگیر كراون".ئەو بـــاس لەوەش دەكات كە "ئەو مندااڵنە تەمەنی پێنج ساڵی بەرەو سەروویان تێدایە، هەندێكیان زۆر السار بوون و كەڵكی ئەوەیان نەماوە بڕۆنەوە ناو خێزان، بۆیە پێویستییان بەچاكسازی هەیە، بەدواداچوونمان كردووە، راســـتە هەندێ لەو خێزانانە باری ئابورییان خراپ بووە، بەاڵم هەندێكیشـــیان بەڕاســـتی

فێربوون و هۆكارەكەی ئابووری نییە". لەبارەی جۆری ئەو تاوانانەی كە بوونەتە هۆی دەســـتگیركردنی مندااڵن، ناوبراو گوتی "هەندێكیـــان لەبازاڕ یـــاری مندااڵنیان دزیوە، هەندێكیان ئەتاری و شتی دیكەی ئاسایی".

ســـەیران ئامـــاژە بەكەمتەرخەمی وەزاری كار و كاروباری كۆمەاڵیەتی دەكات و دەڵێت "ئەوان دەڵێن گەڕان لەســـەر شـــەقامەكان و هەندێ رێوشـــوێنی دیكـــە كاری ئێمـــە نییە، لەكاتێكـــدا ئـــەوە كاری ئەوانە كـــە دواڕۆژی ئەو مندااڵنەیان لەبەرچاو بێت و بزانن دەبنە

چ ئەندامێك لەكۆمەڵگا". هەرچـــی ســـتار باقـــی توێـــژەری بواری كۆمەڵناســـی دەرونییـــە، بۆچوونـــی وایە كە كارپێكردنی مندااڵنی ســـەر شـــەقام بۆ هەر مەبەســـتێك بێت، لەئەنجامـــدا كۆكردنەوەی پارەیـــە، دیـــارە ئـــەو كارەش كاردانـــەوەی كۆمەاڵیەتـــی و ئابـــوری و دەروونـــی

لێدەكەوێتەوە. بەبۆچوونی ئەو كۆمەڵناســـە "ئەو مندااڵنە بیـــر لـــەوە دەكەنـــەوە كـــە لـــەم تەمەنەیاندا ســـەرچاوەی داهاتیـــان كەوتووەتە دەســـتی سەرشـــەقامەكانیان بۆیـــە هـــەر خۆیـــان، كردووەتە شوێنی پەیداكردنی بژێوی ژیان، زۆر كاتیش باوانـــەكان منداڵەكانیان دەكەنە ســـەرچاوەی داهـــات و رەنگـــە زۆرینـــەی منداڵەكانیش ســـەرەتا باوەڕ و حەزیان بەم كارە نەبێت، بەاڵم دوای دەستكەوتنی پارەو داهـــات ئیتر رەنگە هەڵوێســـتی منداڵەكانیش بەرامبەر باوانەكانیان بگۆڕێت و لەوە تێبگەن

كە كراونەتە ئامرازێك بۆ كۆكردنەوەی پارە، بۆیە لەو كاتەدا رەنگە یاخیبوونی منداڵەكان ســـەرهەڵبدات یان ئەگەر سەرهەڵگرتنیشیان لێدەكرێت، ئەگەرنا منداڵەكان بۆ شاردنەوەی بڕێـــك پـــارە كە ناچـــار دەكرێـــن، برێك لەو پارەیـــە بشـــارنەوە، ئەوەش وایـــان لێدەكات

فێرە درۆ و دزیكردن ببن".دەكاتـــەوە لـــەوەش جەخـــت هەروەهـــا كـــە ئـــەو مندااڵنـــە وەالئ و ئینتیمایـــان بـــۆ خێزانەكانیـــان كەمدەبێتـــەوە، چونكـــە وەك خۆی دەڵـــێ "كۆنتاكیـــان لەگـــەڵ ماڵەوەیان تەنها رەنگـــە لەكاتی خەوتنیان بێت، ئەگەرنا لەســـەر بنەمای ئابـــووری و خێزانی نابێت، بەڵكـــو پەیوەندییەكە لەوكاتـــە قەتیس دەبێ و دەمێنێتەوە ســـەر بنەمـــای بایۆلۆژی، جیا لـــەوەش ئاشـــنایەتی لەگەڵ كەســـانێك پەیدا دەكـــەن كـــە لەوانەیـــە ببێتـــە هـــۆی ئەوەی ببنـــە كەســـانی الســـار و بارگـــران بەســـەر

كۆمەڵگەوە".ئەو نایشـــارێتەوە كـــە "لەوانەیە زۆر جار كەس و الیەنی وا هەبن ئەو مندااڵنە بۆ كاری ســـیخوڕی لەو شـــوێنە بەكاربهێنن كە تێیدا دەوەستن و كاری تێدا دەكەن، جگە لەوەش كارێكی لەمجۆرە گڕوتینـــی پەیوەندییەكانی دیكە جگە لەپەیوەندی بەرژەوەندچێتی، الواز دەكات و منداڵـــەكان خۆیان وا دەبیننەوە كە تەنهـــا كااڵیەكی پەیداكردنـــی پارەن، ئەوەش وایـــان لێدەكات وەك مرۆڤی خۆپەرســـت و

هەلپەرست بژین".هاوكات باس لـــەوەش دەكات لەئەنجامی كاركردنـــی ئـــەو مندااڵنـــە ئەگـــەری ئـــەوە دروســـت دەبێ كە خێـــزان یان كەســـانێكی گروپ ئاســـا ســـەرهەڵبدەن و ئـــەو مندااڵنە بەشـــێوەی گروپ بەكار بهێنن و پارەیان پێ كۆبكەنـــەوە، كە ئەوەیان زۆر مەترســـیدارە بـــۆ داهاتـــووی هـــەر كۆمەڵگایـــەك، چونكە بوونی رێوشـــوێنی شـــاراوەی نایاسایی بۆ كركردنەوەی پارە رێگایـــەك و داهاتوویكی

زۆر مەترسیدارە."ئـــەو مندااڵنەی دووپاتیشـــیدەكاتەوە كە دەكەنـــەوە كـــۆ خێزانەكانیـــان بـــۆ پـــارە باوانەكانیـــان ناچار دەكـــەن جیاوازی بخەنە ناو خۆشەویستی نێوان منداڵەكانیان، چونكە ئـــەو جۆرە دایك و باوكانـــە ئەو مندااڵنەیان پتـــر خۆشـــدەوێت كـــە پـــارەی زیاتریان بۆ دەهێننـــە ماڵـــەوە، لەبەرامبـــەردا كەمتر ئەو مندااڵنـــە دەالوێننـــەوە كـــە ئـــەو كارەیان بۆ ســـەرەتاكانی وادەكات ئـــەوەش ناكـــەن، پەراوێزخستنی خێزانی و پەرتەوازەبوونیان

سەرهەڵبدات".

44 ژماره 221 2014/3/1

كـۆمـەاڵیـەتی

دوای هاوسەرگیری تایبەتمەندییەكان

چیان لێدێت؟

پڕۆسەی هاوسەرگیری یەكێكە لەو قۆناغە هەســـتیارانەی كـــە مرۆڤ پێیـــدا تێپەڕ دەبێت و بەیەكێـــك لەخاڵەكانـــی وەرچەرخانی ژیانی تاك ئەژمار دەكرێت، بەجۆرێك كە ناچارمان بـــكات بەشـــێك لەڕەفتارەكانـــی رۆژانەمـــان وەالوە بنێین و بەڕەفتاری دیكە شوێنەكانیان

پڕ بكەینەوە."جـــا چ شـــتێك نەمـــاوە وازی لـــێ نەهێنم، لەوەتـــەی ژنم هێنـــاوە فۆرمات بـــووم"، ئەمە وتەی ئەبوبەكر خدری تەمەن 40 ســـاڵە، ئەو پیشـــەی پۆلیسی هاتوچۆیەو ماوەی 24 ساڵە

ژیانی هاوسەری پێكهێناوە.بەو پێیـــەی ژیانی هاوســـەرگیری بەمانای بـــەدەوام هاوبەشـــیكردنی و پێكەوەبـــوون دێـــت، بەبـــڕوای كۆمەڵناســـان ســـەركەوتنی خـــۆ و بەگونجـــان پێویســـتی ژیانـــە ئـــەو

رێكخســـتنەوەی هەر یەكە لەژن و پیاوە، ئەو گونجان و خۆڕێكخســـتنەوەیەش پێویســـتیان بەشـــێك وەالنانـــی بەدووركەوتنـــەوەو لەتایبەتمەندی و خەسڵەتەكانی قۆناغی سەڵتی بەدواوە دێت، بـــەاڵم هەندێك جار هەوڵەكانی خۆگونجانـــدن و وەالنانـــی تایبەتمەندییـــەكان پێچەوانـــە دەبنەوەو دەبنە هـــۆی لێكترازان و

تێكدانی شیرازەی ژیانی هاوسەرگیری.وەك خۆی باسی دەكات، ئەبوبەكر لەدوای هاوســـەرگیرییەوە وازی لەگـــەڕان و چوونە دەرەوەی زۆر و نانخواردنی دەرەوە هێناوە، تەنانـــەت دەڵێ "پێش هاوســـەرگیری هەندێك جلم لەبەر دەكرد، لەدوای هاوســـەرگیرییەوە لەبەریان ناكەم، هەموو شـــتێكم تا راددەیەك

گۆڕانی بەسەردا هاتووە".ئـــەو لەپێنـــاو ئاســـوودەییدا وازهێنان لەو

تایبەتماندییانـــە بەئاســـایی دەزانێـــت و دەڵێ "ئەگەر لەگەڵ هاوســـەرەكەت ئاسودە بوویت، ئەگـــەر زەحەمەتیش بوو تەحەمولی دەكەی و

رادێیت".بـــەاڵم هاوســـەرەكەی ئەبوبەكـــر كە ناوی ناســـكەیەو تەمەنـــی 40 ســـاڵە، پێیوایـــە هەر ئافرەتێك شـــوو بـــكات، بەبێ هیـــچ مەرجێك گۆڕانـــكاری بەســـەر ژیانیدا دێت و خۆشـــی گۆڕانی بەسەردا هاتووە، ئەو دەڵێ "هەرچەندە مـــن لەتەمەنێكی زۆر بچوكدا هاوســـەرگیریم كرد، بەاڵم بەر لەهاوســـەرگیری زۆر گرنگیم بەهاوڕێكانـــم دەدا و هاوڕێـــم زۆربوو، بەاڵم دوای هاوســـەرگیری وازم لەوە هێنا، هەندێك خـــواردن كە ئـــەو ئـــارەزووی نـــاكات منیش دروستی ناكەم، حەزی لەئارایشتی لێوی تۆخ

نییە، منیش نایكەم".كـــۆدۆ بۆتانی، تەمـــەن 29 ســـاڵ، نزیكەی چـــوار ســـاڵە هاوســـەرگیری كـــردووە، ئـــەو وا ژیـــان كـــە سروشـــتی وایـــە بۆچوونـــی دەخوازێـــت، كە هـــەر یەكە لـــەژن و پیاو واز

لەبەشێك لەتایبەتمەندییەكانی خۆیان بهێنن.ئـــەو گەنجـــە دەڵێ "پێـــش هاوســـەرگیری، شەوانە تا كاتژمێر چوار خەریكی كۆمپیوتەر بـــووم، بـــەاڵم ئێســـتا وازم هێنـــاوە، ئەگـــەر ماوەیەكیـــش لەســـەر كۆمپیوتـــەر مامـــەوە و خۆشـــم بیرم نەبێت، ئەوا هاوسەرەكەم بیرم دەخاتـــەوە، كـــە زۆر ماومەتـــەوە، هەروەهـــا

بەهرە حەمەڕەش

44 ژماره 221 2014/3/1

ژماره 221 2014/3/1 45

كـۆمـەاڵیـەتی

جاران گۆشـــتی سوورم زۆر دەخوارد، بەاڵم ئەو زیاتر حەزی لەمریشكە، بۆیە ئێستا منیش

زیاتر مریشك دەخۆم".یەكێكی دیكە لەو تایبەتمەندییانەی كە كۆدۆ وازی لـــێ هێناون زیـــاد خەرجكردنی پارەیە، چونكە وەك خۆی دەڵێ "خەرجی زیادەم زۆر دەكرد، هەر شـــتێك ئارەزووم لێ بوایە ئەگەر پێویســـتیش نەبوایـــە دەمكـــڕی، بەاڵم ئێســـتا

بەپێی پێویست خەرجی دەكەم".لەگـــەڵ ئەوەشـــدا كـــە ئـــەو گۆڕانكارییانە بەئەرێنـــی دەزانێـــت، كۆدۆ كاتـــی ئەنجامدانی كارە نەرێنییەكانـــی نەمـــاوە، تەنانـــەت كاتـــی نییە بگەڕێتەوە ژیانی خوێندن و لەسەیران و

گەشتكردنیش دووركەوتووەتەوە.هـــاوكات نامق هەورامی شـــاعیر، لەبارەی وازهێنـــان لەتایبەتمەندییەكانـــی خـــۆی گوتی %90ی دەوروبـــەرم كەســـانی "بەشـــایەتی تایبەتمەندییەكانـــم وەك خۆیـــان ماون، من و هاوســـەرەكەم هـــەردووال هاتوچۆمان زۆرە، كەسمان تەدەخولی ژیانی ئەوی دیكە ناكەین، بـــەاڵم ئێســـتا گەشـــت و ســـەفەرم لەجـــاران كەمترە، هەروەهـــا زۆر لەدەرەوە بەتەنیا نان

ناخۆم". هەرچی شێروان ئەحمەدی تەمەن 34 ساڵە،

پێـــش چوونە نـــاو ژیانی هاوســـەرگیرییەوە، ئـــەو جیابووەتـــەوە، مارەبڕینـــدا لەقۆناغـــی نایشارێتەوە كە سەرەتا زۆر بەسادەیی بۆ ئەو تایبەتمەندییانـــەی روانیوە كـــە دواتر بوونەتە

هۆكاری جیابوونەوەی لەدەزگیرانەكەی. و مارەبڕیـــن "دوای دەڵـــێ ئـــەو پێكـــەوە بۆنـــە لـــەزۆر شـــەكراوخواردنەوە، نەبـــوو، بـــەدڵ هەڵســـوكەوتیم دەبوویـــن، بۆنمونـــە لەناو خەڵك بنێشـــتی دەجـــوو، یان قاقا پێدەكەنـــی، كاتێكیش ئاگادارم دەكردەوە، كـــە وانـــەكات، دەیگوت باشـــە ئیتـــر واناكەم، ســـەرەڕای دەكـــردەوە، دووبـــارەی بـــەاڵم ئەوەش بەقســـەكردنم لەگەڵ هەموو ئافرەتێك هەســـتیار بـــوو، تەنانـــەت لەگـــەڵ خزمەكانی خۆشم، تا گەیشـــتە ئەو رادەیەی بەئەنقەست گواستنەوەم دواخست، دوای ساڵێك گەیشتمە ئەو ئەنجامەی كە پێكەوە ناگونجێین و لەسەر

داواكاری من جیابووینەوە".

شـــێروان بەپێویستی دەزانێت هیچ كەسێك ئـــەو تایبەتمەندییانـــە بەكـــەم ســـەیر نەكات، چونكـــە وەك ئـــەو دەڵـــێ "دواتر بـــۆت دەبنە

گرفتی گەورە". لەالیەكی دیكەوە كۆمەڵناســـێك بەپێویستی دەزانێت كە ژن و پیاو رێز لەتایبەتمەندییەكانی یەكتـــر بگـــرن و هەوڵـــی گونجاندنیـــان بدەن، چونكە وەك ئـــەو دەڵێ "هەندێك تایبەتمەندی

دەبنە بەشێك لەسروشتی مرۆڤ".هێمن ســـاڵح، توێـــژەری كۆمەاڵیەتییە، ئەو دەڵێ "لەهەندێك حاڵەتدا رەنگە هۆكاری شەڕ یان جیابوونەوەیەك، هۆكارێكی شـــاراوە بێت زیاتر لەو تایبەتمەندییەی باسی دەكەن، كەسی وا هەیـــە دڵی پیســـە، بەاڵم بیانوو بەشـــتێكی دیكـــەوە دەگرێـــت، لەهەموو حاڵەتەكانیشـــدا ئەگـــەر دوو هاوســـەر یەكتریان خۆش بوێت، ئەوا دەســـتدرێژی ناكەنە ســـەر ئازادییەكانی یەكتر و رێز لەتایبەتمەندییەكانی یەكتر دەگرن، یاخود خۆیان لەگەڵ تایبەتمەندییەكانی یەكتر دەســـتدرێژیكردنە بەپێچەوانەوە دەگونجێنن،

بۆسەر ئازادی یەكتر".

ژماره 221 2014/3/1 45

46 ژماره 221 2014/3/1

كـۆمـەاڵیـەتی

گەرچـــی ماوەی ســـاڵێك و چـــوار مانگ بەســـەر بڕیاری كردنەوەی 10 نوسینگەی توندوتیژی بەرەنگاربوونـــەوەی پۆلیســـی خێزانیـــدا تێپەڕیـــوە، بەاڵم بەپێـــی راپۆرت و بەدواداچوونـــی رێكخراوێكـــی ناحكومی لـــەو نووســـینگەی دوو تەنهـــا تائێســـتا جـــۆرە دەســـتبەكاربوون و بەڕێوەبـــەری توندوتیـــژی بەرەنگاربوونـــەوەی گشـــتی دژی ئافرەتانیـــش راپۆرتـــی ئەو رێكخراوە رەتدەكاتـــەوەو رایدەگەیەنێـــت، كە تەواوی دەســـتیان كراونەتـــەوەو نوســـینگەكە دە

بەكارەكانیان كردووە.بەپێی بڕگەی شەشەمی ماددەی سێیەمی توندوتیـــژی بەرەنگاربوونـــەوەی یاســـای 2011ی ســـاڵی 8ی ژمـــارە خێزانـــی

پەرلەمانی كوردســـتان پێویستە وەزارەتی بەشـــێكی هەرێـــم حكومەتـــی ناوخـــۆی تایبەت لەنـــاو دەزگای پۆلیس بكاتەوە، كە بەشێوەیەكی بنەڕەتی لەكارمەندی ئافرەت پێكهاتبێـــت و مامەڵـــە لەگـــەڵ كێشـــەكانی توندوتیـــژی خێزانـــی بـــكات، ئەنجومەنـــی وەزیرانـــی هەرێمیـــش بـــۆ جێبەجێكردنـــی ئەو یاســـایە لەڕۆژی 2012/10/21 بڕیاری خـــۆی كـــە دەركـــرد 25/199ی ژمـــارە لەكردنەوەی 10 نوسینگەی پۆلیس بەناوی )نووسینگەی پۆلیســـی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیـــژی خێزانی( دەبینێتەوە، كە ســـێ نوســـینگە بۆ هەریەكە لەشارەكانی هەولێر و دهـــۆك دەكرێنـــەوەو دوو نوســـینگەش لەشـــاری ســـلێمانی و هەر یەكە لەئیدارەی گەرمیان و راپەڕینیش نوسینگەیەكیان تێدا

دەكرێتەوە.

كـــە یاســـایی هاریـــكاری رێكخـــراوی ماوەی دوو ســـاڵە بەهـــاوكاری رێكخراوی NEDی ئەمریكـــی سەرپەرشـــتی پرۆژەی جێبەجێكردنی پرۆســـەی چاودێریكردنـــی یاســـای توندوتیژی خێزانی دەكات، هەموو سێ مانگێك راپۆرتی خۆی باڵودەكاتەوەو رێكخـــراوە ئـــەو راپۆرتیشـــیدا لەدواییـــن پێشـــنیاری كـــردووە، كـــە هەرچـــی زووە وەزارەتـــی ناوخۆ نوســـینگەكانی پۆلیســـی خێزانـــی توندوتیـــژی بەیاســـای تایبـــەت

دابمەزرێنێت.لەبەشـــێكی ئەو راپۆرتەدا هاتووە "دوای تێپەڕبوونی ســـاڵێك و چوار مانگ بەســـەر ئەو فەرمانەدا تا ئێستا تەنها دوو نووسینگە هەرچـــی بـــەاڵم كراونەتـــەوە، لەهەولێـــر نووسینگەكانی پۆلیسی بەرەنگاربوونەوەی لەڕێكەوتـــی كـــە خێزانییـــە توندوتیـــژی

دادوەرانی دهۆك كەیسەكانی كوشتنی ئافرەتانمان بۆ نانێرن

بیالل سەعید

بەڕێوەبەری گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان:

ژماره 221 2014/3/1 47

كـۆمـەاڵیـەتی

ئافرەتێكی نۆزدە ســــاڵ لەنەخۆشــــخانەی بەشــــی ســــوتان بــــوو، ئەو خۆی ســــوتاندبوو. ماوەی دووساڵبوو هاوســــەرگیری كردبوو، دایكی منداڵێك بوو.

هەرچەندە دراوســــێكانی یارمەتییان دابوو و كوژاندبوویانەوە، بەاڵم لەبەرئەوەی نەوتی بەخۆیداكردبوو، یەكســــەر گڕیگرتبوو بەشــــێكی

زۆری جەستەی سوتابوو، رێژەی سوتانەكەی %80 بوو.لەگوتەكەیــــدا گوتــــی، مــــاوەی دووســــاڵە شــــوم كــــردووە، باری ئابوریمــــان زۆرخراپــــە. مێردەكەم زۆركــــەم كاردەكات. هیچ گرنگی بە من و منداڵەكەم نادات. ئەگەر شــــتێكم پێویســــت بێت، ئەوا دەبێ

لەخەسو و خەزورمی داوابكەم. خەســــو و خەزورم لەگەڵم باشــــن، بەاڵم مێردەكەم وێڕای ئەوەی خەرجیمان ناكێشــــێ بەردەوامیش لەماڵــــەوە جێمان دەهێڵێ و خۆی

لەدەرەوەیە. لەماوەی ئەم دوو ســــاڵەدا سێ جار تۆراوم، كێشەكەشم بۆ ماڵی

باوكم باسكردووە. پێم گوتون كە یان دەبێ چاك بێت، یان تەاڵق وەردەگرم، بەاڵم ماڵی باوكم دەیانگــــوت، جــــارێ ئێوە منداڵن ماوەیەكی دیكە باش دەبن. ماڵی خەزوریشــــم

هەمان قسەیان دەكرد. تەنیا پیاوەكەم گاڵتەی بەم قسانە دەهات و بەردەوام سوكایەتی پێدەكردم، هەڕەشــــەم لێدەكرد ئەگەر چاك نەبێـ خۆم دەســــوتێنم، ئەو دەیگوت بۆ خۆت دەســــوتێنی؟ بۆخــــۆت تەاڵق وەرگرە باشــــترە، بەاڵم من دەســــتی ماڵی باوكم

شكابوو، بۆ ئەو مەبەستە پشتیان نەدەگرتم. رۆژێكیــــان زۆر توڕەبــــووم گوتــــم، خــــۆم دەســــوتێنم. یەكســــەر مێردەكەم چەرخێك لەســــەر ســــۆبەكە دانرابوو هەڵیگرت و گوتی، وەرە خۆت بسوتێنە. دیارە تۆ هەر واز ناهێنی، كە خۆت سوتاند من زەرەر ناكەم، تۆ زەرەر دەكەی. منیــــش یەكســــەر نەوتم بەخۆداكرد، كە ئاگرم لەخــــۆم بەردا رامكردە كۆاڵن و هاوارم كرد. دراوســــێكان منیان كوژاندەوە، ئێستاش دەبینی كە شوێنی ساغم نەماوە، تازە بمێنم یان نا گرنگ نییە. روخســــار و جەستەم هەمووی شێواوە. پەشیمانم كە بەوجۆرە هەڵچووم، چونكە بەراستی زانیم كە هەرخۆم زەرەرم كرد. پێویستبوو ئەگەر ماڵی باوكم دەریشیانكردبام هەر تەاڵقم وەربگرتایە.

ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ یاسای ژمارە111ی ساڵی 1969 كە لەماددەی 408دا هاتووە:

هەركەســــێك هانی كەسێك بدات، خۆی بكوژێ یان بەجۆرێك یارمەتیبدات، یان بووبێت بەهۆكاری خۆكوشــــتنەكەی. ئەگەر خۆكوشــــتنەكە بەپێی ئەوەوە رویدابــــێ ئەوا ئەو كەســــە ســــزای زیندانــــی بۆماوەیەك بەســــەردا دەبڕێ، كە

لەحەوت ساڵ نەترازێ لەحاڵەتی شروعیدا سزاكەی حەپسكردنە.

*بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان

هانی ئافرەتەكەی دابوو خۆی بسوتێنێت

* درلقا

دوەب

عمۆ

یلەژ

دۆسیەكانی توندوتیژی 2014/1/19 لەشـــاری سلێمانی كراونەتەوە بەشێوەیەكی فەرمی دەستبەكار نەبوون".

بەپێـــی راپۆرتـــی رێكخراوەكـــەش ئـــەو نوسینگانەی لەشـــاری هەولێر كراونەتەوە ناوەكانیان )قەاڵت، منارە(یەو نووسینگەكانی شاری ســـلێمانیش بەناوەكانی )رۆژهەاڵت،

رۆژئاوا( كراونەتەوە.الی خۆیەوە كوردۆ عومەر، بەڕیوەبەری توندوتیـــژی بەرەنگاربوونـــەوە ی گشـــتی دژی ئافرەتـــان راپۆرتەكـــەی رێكخـــراوی هاریكاری یاســـایی خێـــزان رەتدەكاتەوەو دەڵێ "لەتـــەواوی هەرێمی كوردســـتان 10 نووســـینگەی پۆلیس كراونەتـــەوە و كاری

لێكۆڵینەوەیان دەستپێكردووە".ناوبراو جەخت لەوە دەكاتەوە، كە بەهۆی كەموكـــوڕی یاســـای بەرەنگاربوونـــەوەی توندوتیـــژی خێزانی بەشـــێك لەدادوەرانی كەیســـەكانی كوشـــتنی ئافرەتـــان رەوانەی نوسینگەكانی بەڕێوەبەرایەتییەكەیان ناكەن، ئەو لەمبارەیەوە دەڵێ "لەیاســـاكەدا ئاماژە بەخێزان كراوە، ناوی بەڕێوەبەرایەتییەكەی ئێمـــەش تایبەتـــە بەئافرەتـــان، بۆیـــە لـــەو یاســـایە ئامـــاژە بـــەوە دراوە كـــە تەنهـــا بەڕێوەبەرایەتییەكان دەتوانن تاكو ئەندامانی پلـــەی چوارەمی خێزان كەیســـەكان ببینن، بۆیە لەبەشـــێك لەناوچەكانی كوردســـتان دادوەرەكان كەیسەكانی كوشتنی ئافرەتان لەدەرەوەی دادگا رەوانەی نووسینگەكانی

ئێمە ناكەن".بەپێی وتەی كوردۆ سەرجەم دادوەرانی ســـنووری ئیدارەی گەرمیان كەیســـەكانی نوســـینگەكانی رەوانـــەی توندوتیـــژی بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیـــژی دژی ئافرەتان دەكـــەن، بەاڵم وەك خـــۆی دەڵـــێ "لەدهـــۆك دادوەرەكان شـــێوەیەك بەهیـــچ ئافرەتـــان كوشـــتنی رەوانەی نوســـینگەكانمان ناكـــەن، ئەوەش چونكـــە لەبەردەممـــان، كێشـــە بووەتـــە بەڕێوەبەرایەتیەكەمان تایبەتە بەئافرەتان".

بۆ چارەســـەركردنی ئەو كەموكوڕییەش بەڕێوەبـــەری گشـــتی بەرەنگاربوونـــەوەی توندوتیـــژی دژی ئافرەتـــان، جەخـــت لەوە دەكاتـــەوە، كە ئەوان بەنوســـراوی فەرمی داوایـــان لەوەزارەتـــی ناوخۆ كـــردووە، كە ئەنجومەنی بااڵی دادوەری ئاگادار بكەنەوە لەوەی كە دادوەران ســـەرجەم كەیسەكانی رەوانـــەی ئافرەتـــان دژی توندوتیـــژی توندوتیژی لێكۆڵینـــەوەی نووســـینگەكانی

خێزان بكەن.

ژماره 221 2014/3/1 47

48 ژماره 221 2014/3/1

كـۆمـەاڵیـەتی

لە گەرمیان هێشتا خەتەنەكردنی كچان ماوە

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره 221 2014/3/1 49

ســـاڵێكە چەنـــد مـــاوەی گەرچـــی چاالكوانانـــی بـــواری مافەكانـــی مرۆڤ و رێكخراوەكانـــی كۆمەڵگـــەی مەدەنی كار لەسەر قەدەغەكردنی خەتەنەكردنی مێینە دەكـــەن، بـــەاڵم تـــا ئێســـتا ئـــەو دیاردەیە ئـــەو هەیـــەو بەردەوامـــی لەگەرمیـــان كەســـانەش كە بەكارەكە هەڵدەستن، هیچ مۆڵەتێكـــی فەرمییان نییەو بەشێكیشـــیان بەشـــێوەیەكی بۆ ماوەیی ئەو پیشەیەیان

بۆ ماوەتەوە.ئامینە نوری تەمەن 65 ساڵ ماوەی 25 ســـاڵە كاری خەتەنەكردن ئەنجام دەدات، ئەو وەك خۆی باسی دەكات لەدایكییەوە فێری ئەو كارە بووەو لەئێستاشـــدا وازی لەخەتەنەكردنی كچـــان هێناوەو هۆكاری وازهێنانەكەشـــی بۆ ئـــەوە گەڕاندەوە كە "دوای ئەوەی منداڵێكی كچم خەتەنە كرد، خوێنێكـــی زۆری لەبەر رۆیی و تووشـــی خوێنبەربـــوون بـــوو، ئیتـــر لـــەو ڕۆژەوە ترســـاوم لـــەوەی كـــە درێـــژە بەكارەكەم

بدەم".وازی ژنـــە ئـــەو ئـــەوەی ســـەرەڕای لەخەتەنەكردنـــی كچـــان هێنـــاوە، بـــەاڵم بـــاس لـــەوە دەكات، كـــە خـــودی دایكـــی لـــێ داوای و لێناهێنـــن وازی كچـــەكان دەكـــەن كچەكانیـــان خەتەنـــە بـــكات، ئەو دەڵـــێ "خەڵكی دەڵێن ئەگەر كچان خەتەنە نەكرێن، ئەوا لەدوای شـــوكردنیان دەچن لەگەڵ كەســـانی دیكـــەدا رادەبوێرن، بۆیە

دەبێت كچان خەتەنە بكرێن".ئامینـــە شـــێوازی خەتەنەكردنی كچانی بۆ )ســـڤیل( روونكردەوەو گوتی "سەرەتا تەشتێك ئاو دەهێنم و خوێی تێ دەكەم و دواتر ئەو كچەی كە خەتەنەی دەكەم لەناو تەشـــتەكە دادەنێم، بۆ ئـــەوەی برینەكەی

پیس نەبێت".خەولە عومەری تەمەن 21 ساڵ دایكی بەهـــۆكاری خەتەنەكردنـــی دەزانێت، هەر بۆیە دەڵـــێ "تاكو مـــاوم لەژیاندا گەردنی دایكـــم ئـــازاد ناكـــەم، لەبەر ئـــەوەی ئەو هۆكاری سەرەكی خەتەنەكردنی من بوو، نازانم تا كەی ئێمە ئەوها ساویلكە دەبین، بۆ دەنگێك نییە ئـــەم تاوانە نامرۆڤایەتییە مەحكـــوم بـــكات، ئەی كاری ئـــەو هەموو رێكخراوانـــە كـــە بەنـــاو ئافرەتانـــەوە كار دەكـــەن چییـــە، بۆچـــی خەڵـــك ئـــاگادار

ناكەنەوەو بەرگری لەمێینەكان ناكەن؟".

كـۆمـەاڵیـەتی

عومەر ئاوارە

كـۆمـەاڵیـەتی

ئـــەو كچـــە ئێســـتا لەماڵـــی باوانێتی و شـــوینەكردووە، بەاڵم ترسی ئەوەی هەیە لەدوای شوكردنی تووشی كێشە و گرفت بێت، چونكـــە وەكو خۆی دەڵێ "زۆر جار ئەو دیاردەیە ژن و مێرد تووشـــی كێشـــە دەكات و لەســـەر ئەوە پەیوەندییان الواز

و خراپ دەبێت".بـــەاڵم فاتیمە عەلی تەمەن 62 ســـاڵ كە نیازی خەتەنەكردنی كچەكەی هەیە، دەڵێ "خەتەنەكردن بەشتێكی پیرۆز و شەرعی دەزانـــم، بۆیە كچەكـــەم خەتەنـــە دەكەم، لەشـــەرعەوە هاتـــووە كـــە دەبێـــت كچان خەتەنە بكرێن، دڵنیاشم كاریگەری خراپی

نابێت، ئینجا هەرچییەك دەبێت با ببێت".بەبۆچونی سەعدە خەلیل ئەو كەسانەی باس لەوە دەكەن، كە نابێت كچان خەتەنە بكرێـــن دەیانەوێـــت لەئایینـــی ئیســـالم ال بـــدەن، ئـــەو ئافرەتـــە دەڵـــێ "مـــن هەموو كچەكانـــم خەتەنە كـــردووەو گوێ بەهیچ بڕیارێكیـــش نادەم، دە كچی دیكەم هەبێت ئەوانیـــش خەتەنـــە دەكەم و ســـەد بڕیار لەسەر قەدەغەكردنی هەبێت، ئەوجا گوێ بەهیچیان نادەم، چونكە ئێمە موسڵمانین و موسڵمانیش دەبێت بەپێی ئایینی پیرۆزی

ئیسالم هەڵسوكەوت بكات".ســـاڵ 32 تەمـــەن عەلـــی مەریـــەم تـــا ئێســـتا شـــووی نەكـــردووە، كاتێـــك باســـی خەتەنەكردنـــی كچانمـــان لەگەڵیدا كـــردەوە رەنگـــی تێكچوو، ئـــەو لەتەمەنی دە ســـاڵیدا خەتەنـــە كـــراوە، بـــەاڵم وەك خۆی باســـی دەكات "تاكـــو دەمرم رۆژی خەتەنەكردنەكەم لەبیر ناچێتەوە، هەردەم رووی ئـــەو پیرەژنەشـــم لەبیر ناچێت، كە خەتەنەی كچانی دەكردو ئەوانیش لەترس

و ئازاردا هاواریان دەكرد".ئەو كچـــە هیواخـــوازە لەڕێی یاســـاوە بنەبـــڕ دیـــاردەی خەتەنەكردنـــی كچـــان

بكرێت.هەرچەندە ناســـكە حەمیدی تەمەن 28 ساڵ بەنیاز نەبووە كچەكەی خەتەنە بكات، بەاڵم دواجار لەسەر داوای هاوسەرەكەی و خەســـووی خەتەنەی كردووە، ئەو پێی وایـــە كە هیـــچ جیاوازییەك نییـــە لەنێوان خەتەنەكـــردن و خەتەنەنەكردنـــی كچاندا، بەاڵم وەك خۆی باسی دەكات "خەسووم زۆر جـــار پێـــی گوتـــووم كە ئەگـــەر كچ خەتەنە نەكرێت دەســـتاوی حەرام دەبێت و رەنگیشی ئاســـایی نابێت و سیفەتیشی

جیاواز دەبێت".

سۆالف ئەحمەد تەمەنی 28 ساڵەو ماوەی دوو ســـاڵە شـــووی كردووە، ئـــەو تا ئەو كاتەی چووەتە ناو ژیانی هاوسەرگیرییەوە نەیزانیـــوە كاریگەرییەكانـــی خەتەنەكردن چین، لەم بارەیەوە دەڵێ "پێش پرۆســـەی زەواج كە باســـی خەتەنەیـــان بۆ دەكردم نەمدەزانی و پێشبینی ئەوەم نەدەكرد، كە هێندە كاریگـــەری خراپی هەبێت لەســـەر ژیانی ژن و مێردایەتی، بەاڵم ئێســـتا بۆم دەركەوت كە دایكم كاتی خۆی چ تاوانێكی

بەرامبەرم ئەنجامداوە".دەپرســـێت بەسەرســـوڕمانەوە ئـــەو "باشـــە دكتـــۆرەكان بـــەوە دەزانن، بۆچی خەڵـــك ئـــاگادار ناكەنـــەوە؟، ئـــەی بۆچی ڕێكخـــراوەكان جورئەتی ئەوە ناكەن بێنە ســـەر شاشـــەی تەلەفیزیۆنەكان و باسی

ئەو كاریگەرییە خراپانەی بكەن".لەهاوواڵتیـــان بەشـــێك هەڵبـــەت بەبیانووی پابەندبوون بەئایینی ئیسالمەوە منداڵەكانیان خەتەنە دەكەن، بەاڵم محەمەد حەمید، پێشـــنوێژ و وتارخوێن پێیوایە كە خەتەنەكـــردن لەئایینـــی ئیســـالمدا فـــەرز نەبووە، بەڵكو ســـوننەت بـــووە، ئەو دەڵێ "لەئایینی پیرۆزی ئیســـالمدا هیچ ئایەتێك )د.خ( پێغەمبـــەر فەرمودەیەكـــی یاخـــود

نەهاتووە كە ئەم كارە فەرز بكات".رەحیـــم جەمیلـــە دیكـــەوە لەالیەكـــی پســـپۆڕی نەخۆشـــییەكانی منداڵبـــوون و ئافرەتـــان خەتەنەكردنـــی كچان بەكارێكی نازانســـتی و نامرۆڤانـــە نـــاو دەبـــات، كە

بابەتێكی كۆنە.بەبۆچوونی ئەو پزیشكە "خەتەنەكردن زۆر نەخۆشی بەدواوە دروست دەبێت و دەبێتە هۆی هەوكـــردن و خوێنبەربوونی زۆر، ئەو كچانەشـــی كە ئـــەم كارەیان بۆ ئەنجامدراوە زیاتر ئەگەری ئەوەیان هەیە

تووشی شێرپەنجە ببن".لـــەدەرەوەی كچـــان خەتەنەكردنـــی نەخۆشخانەكان لەكاتێكدایە كە بەپێی وتەی جەمیلە ئەو كارە لەهەر نەخۆشـــخانەیەك ئەنجام بدرێت بەرپرسانی نەخۆشخانەكە رووبەڕووی سزا و لێپێچینەوەی یاسایی

دەبنەوە.ئەو پزیشـــكە ئاماژە بەوەش دەدات كە "ئەو كەســـەی خەتەنە كرابێـــت ئارەزوی سێكســـی نامێنێـــت و هەندێـــك جاریـــش لەكاتـــی جوتبوندا دەبێتە هـــۆی ئازاردانی ئافرەتەكەو كاریگەری دەروونی لەســـەر

جێدەهێڵێت".

50 ژماره 221 2014/3/1

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

لەلێكۆڵینەوەیەكــــدا كە لەبەریتانیا ئەنجامــــدراوە، دەركەوتوە، كە پەیوەندیەكی بەهێز لەنێوان دڵەڕاوكێ و سەرئێشەدا هەیە. هەروەك

دەركەوتوە دڵەڕاوكێ بەڕێژەی 6% سەرئێشە دروست دەكات.لێكۆڵینەوەكــــە لەســــەر 5159 كــــەس كــــراوە، دەركەوتوە 31%ی بەهــــۆی بەشــــداربووان دڵەڕاوكێوە سەرئێشەیان هەیە، بەهــــۆی دیكەیــــش رێژەكــــەی جۆراوجۆرەكانــــی نەخۆشــــییە و شــــەقیقە وەك دیكــــەی ئێشــــانی الیەكی سەرەوە بووە. رێــــژەی سەرئێشــــانیش بەهۆی لەبەرزبونەوەدایەو دڵەڕاوكێوە ئەوكەســــانەی 4%ی مانگانــــە سەرئێشــــە مەبەســــتی بــــۆ سەردانی نەخۆشــــخانە دەكەن، بەهــــۆی سەرئێشــــەكەیان

دڵەڕاوكێوەیە.

شــــیری دایك سەرباری ئەوەی زۆر گرنگە بۆ منداڵەكەو سودی یەكجــــار زۆری هەیــــە، لەهەمان كاتدا ســــودی زۆریــــش بەدایكەكە دەگەیەنێت. بەپێی لێكۆڵینەوەیەك كە لەبەریتانیا لەسەر 7000 دایك ئەنجامــــدراوە، دەركەوتوە ئەوانەی شــــیری خۆیــــان بەمنداڵەكانیان دەدەن، توشــــی هەوكردنی جومگەكان نابن و ئەگەری توشبوونیان بەنەخۆشی جومگەكان بەڕێژەی 50% كەمترە لەو دایكانەی شیری قتــــو دەدەن بەمنداڵەكانیان. هەروەها لێكۆڵینەوەكە دەریخســــتووە، كە چەندە ماوەی شــــیردانەكە زیاتر بێت باشترە، واتە زۆر باشترە گەر دایكان بتوانن بۆ ماوەی 2 ســــاڵ شــــیر بدەن بە منداڵەكانیان. سەرەڕای ئەمانەش سودەكانی دیكەی شیرپێدان پاراستنی دایكانە

لەنەخۆشییەكانی مەمك و شێرپەنجەی مەمك.

هەرچەنــــدە لەش رۆژانە بەشــــێكی كەمــــی لەڤیتامینەكان دەوێت، بــــەاڵم ئەم كەمە ڤیتامینانە كاری ســــەرەكی لــــەش بەڕێوەدەبەن و كەمی و نەمانیان لەلەشــــدا كێشــــەی گەورە و زۆری تەندروســــتی دروســــت دەكەن. یەكێك لەو ڤیتامینانــــەش ڤیتامین ئەی )A(یە، كە زۆر پێویســــتە بۆ ســــەالمەتی چاوەكان و بەهێزكردنیان، هەروەها پاراســــتنی شــــەبەكەی چــــاو و گلێنــــەی چــــاو و لێكجیاكردنــــەوەی

رەنگەكان و بینین.ســــەرچاوەكانی ڤیتامین A بریتین لە: ســــەوزەكان و میوەكان و گێزەر و پرتەقاڵ و پەتاتە و كەلەم و ســــپێناغ و گۆشــــتی ســــور و

جگەر.نەبونی ڤیتامین A یان كەمبوونی لەلەشــــدا دەبێتە هۆی كەمبینی

و رەنگكوێریی و لەدەستدانی چاو و كوێربوون.

هەندێــــك لەمنــــدااڵن لەقســــەكردن دوادەكــــەون، هەرچەنــــدە كێشــــەیەكی دیاریكراویــــان نییــــە، یان هەر خۆیــــان ئارەزووی قســــەكردن ناكــــەن. دایــــكان دەتوانن یارمەتییان بــــدەن تاوەكو

بەقسەیان بهێنن، بەم رێنماییانەی خوارەوە:* قســــەكردن لەگەڵیان: لێكۆڵینەوەكان دەریانخســــتوە قســــە بۆكــــردن وادەكات منــــدااڵن زووتــــر بەقســــەبێن و ئــــارەزووی

قسەكردن بكەن.*ئیشــــارەتكردن بۆشــــتەكان: بــــۆ نمونــــە ناوهێنانــــی دار و لەهەمان كاتدا ئیشارەكردن بۆی وادەكات منداڵەكە بیناسێتەوەو تێبگات دار كامەیە و هەســــتی قسەكردن و دووبارەكردنەوەی

ال دروست دەكات.قســــەكانت دووبارەكردنــــەوەی دووبارەكردنــــەوە: *بەبەردەوامــــی تاوەكــــو منداڵەكــــە بتوانێــــت بەهەمــــان شــــێوە دووبارەی بكاتەوەو لەبەری بكات، كە ئەمەش قســــەكردنی بۆ

ئاسان دەكات.* خوێندنــــەوە: بــــەردەوام شــــەوانە شــــت بخوێنــــەوە بــــۆ منداڵەكــــەت، وەك چیرۆكــــی منــــدااڵن و نیشــــاندانی چیــــرۆك بەوێنەوە، ئەمە وادەكات منداڵەكەش السایت بكاتەوە و هەوڵی

قسەكردن بدات.

دڵەڕاوكێ رێژەی توشبوون بە سەرئێشە زیاد دەكات

سودەكانی شیرپێدانی سروشتی

ڤیتامین A واتە سەالمەتی چاو

بۆ ئەوەی منداڵەكەت فێری قسەكردن بێت

ژماره 221 2014/3/1 51

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

بەرگــــری لــــەش سیســــتەمێكی زۆر هەســــتیارەو زۆر شــــت كاریگەری لەسەری دەبێ، هەندێكیان بەهێزی دەكەن و ئەوانی دیكە بێهێزی دەكەن. بەپێی لێكۆڵینەوە پزیشــــكییەكانی ئەمریكا شــــەش نیشــــانە هەن دەریدەخــــەن كە بەرگری لەشــــی مرۆڤ

بێهێزە و پێویستی بە بەهێزكردن هەیە، ئەوانیش بریتین لە:1. زۆرخواردنــــی شــــەكر: خواردنی بڕی 100 گم لەشــــەكر رۆژانە رێگری دەكات لەخڕۆكە ســــپییەكانی خوێن و بەرگری

لەش، كە بە 5 كاتژمێر دواكەوتن مەزندە دەكرێت.2. پێویســــتە شلەمەنی و ئاوی خواردەمەنی رۆژانە لەئاستی پێویســــت كەمتر نەبێت، تاوەكو لەش لەژەهرەكان پاك ببێتەوە،

ئەمەش بەرگری لەش بەهێز دەكات.3. قەڵــــەوی دەبێتــــە هــــۆی تێكچونــــی هۆڕمۆنەكانــــی لەش، بەمــــەش كاریگەری دەبێت لەســــەر بەرگری لەش. ســــەرباری ئــــەوەی قەڵەوی خۆی هۆكاری نەخۆشــــییەكانی دڵ و جەڵتەی

مێشكیشە.4. بەردەوام وشــــكبوونەوەی لوت رێگەدەدات بەتێپەڕبوونی

ڤایرۆس و بەكتریاكان بۆ لەش، بەمەش بەرگری لەشــــی ئەو كەســــە كەم دەبێتەوەو زوو

زوو توشی نەخۆشییەكانی سنگ و هەاڵمەت دەبێت.

5. ماندوبوونــــی زۆر هێــــزی بەرگــــری لەش كەمــــدەكات و وادەكات دەكات، هیالكــــی لەكاتــــی نەتوانێــــت لــــەش خۆیدا وەاڵمــــی چاالكییەكان لەشــــیش بەرگری بداتەوەو

الواز دەكات.دووبارەبوونــــەوەی زۆر

لــــەش نەخۆشــــییەكانی و كۆكــــە و هەاڵمــــەت وەك درێژەكێشــــانی بۆ ماوەیەكی

زۆر، نیشــــانەی بێهێزی و الوازی بەرگری لەشە.

بەپێـــی چەند لێكۆڵینەوەیەك كە لەهەریەكـــە لەئەوروپا و ئەمریكا و بەریتانیـــا ئەنجامـــدراون، دەركەوتـــووە خواردنی ماســـت دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی ئەگەری توشـــبوون بەنەخۆشی شەكرە لەجۆری تایپی 2، كە بەهۆی خواردنی شـــەكری زیادەوە توشـــی مـــرۆڤ دەبێت. ئەو لێكۆڵینەوانە لەســـەر 4000 كەس ئەنجـــام دراون، تێیاندا دەركەوتووە، كە خواردنی ماســـت و كەرە و ئەو خواردنانەی كە خومرەیان تێدایە، ئەگـــەری توشـــبوون بەنەخۆشـــی شـــەكرە كەمدەكەنـــەوەو كەســـەكە بەڕێژەی 24% لەو نەخۆشـــیە دەپارێزن. هەروەها لەبەرئەوەی ماســـت و پەنیر و هاوشـــێوەكانی دەوڵەمەندن بەڤیتامیـــن و چەوری، لەوانەیە قەڵـــەوی دروســـت بكەن و رێـــژەی چەوری زیـــاد بكـــەن، بۆیە دەبێ خواردنی ئەوانە بەپێی بەرنامەیەكی رۆژانە و درێژخایەن بێت، تاوەكو

ئەو سوودەی لێیان چاوەڕوان دەكرێت، بەدەست بهێنرێت.

شەش نیشانەی الوازیی بەرگری لەشی مرۆڤ

ماست لە شەكرە دەتپارێزێت

ژماره 221 2014/3/1 51

52 ژماره 221 2014/3/1

پەیوەندی نێوان پزیشك و نەخۆش الواز بووە!! بۆچی؟؟

هۆشیاری تەندروستیهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

ئەو پرســــیارە زۆر گرنگە. ئەوە تەنها پرســــیاری من نییە. لەو رۆژانە لەزانكۆی ئەمریكی/ بەیروت بــــووم، چــــاوم پزیشــــكێكی ئــــەو واڵتــــە كــــەوت. پرســــیاریان لێكردم، لەبەرچی نەخۆشخانەكانتان بــــەزۆری پشــــكنینەكانیان دێننــــە ئــــەو واڵتــــە و تەنانــــەت ئاســــاییە؟ زۆر نەخۆشیەكەشــــیان باســــیكردو گوتی ئێمە سااڵنە لەو زانكۆیە 1000 ئیكۆی دڵمان دەكرد، ئێستا 8000 ئیكۆ دەكەین و

بەزۆریش لەكوردستانەوە دێن.ئەگــــەر بەراوردێكــــی نێــــوان ئێســــتا و 20 ســــاڵ لەمەوبــــەر بكەین، لەپەیوەنــــدی نێوان نەخۆش و پزیشــــك، ئەوكات ئەو پەیوەندیە زۆر تەندروست بوو و نەخۆشەكان زۆر رێزی پزیشكیان دەگرت. بێگومــــان ئەوانیــــش زۆر بەنەخۆشــــەوە ماندوو دەبوون و بەدڵسۆزییەوە كاریان بۆ دەكرد. هەموو جۆرە نەشــــتەرگەرییەكی ئەوكاتیش بێ بەرامبەر دەكرا. بۆ نمونە بەڕێز دكتۆر عەبدولڕەزاق دەباغ هەموو جۆرە نەشتەرگەرییەكی دەكرد، هەروەها خۆم و برادەرانیشــــم، ئینجا قوتابیەكان و دكتۆر موقیمی فێردەكرد، پەیوەندیشی زۆر خۆش بوو. ئــــەوكات كەس پیالنی بــــۆ ئەوی دیكــــە دانەدەنا، چاوەڕوان بووین بگاتە كاتژمێر دوو، تاكو بچینە ژووری بەڕێوەبەر و هەموومان چاومان بەیەكتر

بكەوێت.هۆیەكانی ئەو سستی پەیوەندیەی ئێستا چیە؟

1. پزیشــــكەكان: لــــەم ســــەردەمەدا میللەت چاوی تــــازەوە، تەكنەلۆجیــــای بەهــــۆی كراوەتــــەوە، لەتەلەفــــۆن و ئینتەرنێــــت و تەلەفزیــــۆن و ئــــەو هەمــــوو رۆژنامــــە و گۆڤارانەی هــــەن، هەروەها EIA هاتوچــــۆی نێوان واڵتان بەهۆی كردنەوەیلەفڕۆكەخانــــەی هەولێر و ســــلێمانی. ئەگەرهاتو و زانســــتی پێشــــكەوتنی لەگــــەڵ پزیشــــكەكان تەندروســــتی نەڕۆن، هەر وەك جاران بمێننەوە، بــــێ لێكۆڵینــــەوە لیســــتێك دەرمــــان بــــۆ نەخۆش بنوسن، بەرەو نەشتەرگەریی ببەن، ئەو خەڵكەی رۆشنبیرە و چاوی كراوەتەوە و دونیای دەرەوەی بینیــــوە بەمــــە رازی نابــــن، روودەكەنە پزیشــــكی دیكــــە، ئەگــــەر قەناعەتیان نەیــــەت روو لەواڵتانی دیكەیش دەكەن. لەكاتێكدا هەموو جۆرە ئامێرێك

لەواڵتماندا هەیە، ئەگەر بزانین بەباشــــی بەكاری بهێنین. بەداخەوە پزیشكانی ئێستا ئەو رەوشتەیان نییە كە نەخۆشــــەكانیان بۆ برادەرەكانیان رەوانە بكەن، كە لێزانتــــرن لەو بوارە. ئەو هەموو جۆرە پزیشــــك و مامۆســــتای زانكۆیەمان هەیە، كەچی ئــــەو عادەتــــە لەنێوانیانــــدا زۆر كەمــــە، نەخــــۆش بەپێی پســــپۆری رەوانــــەی الی یەكتر بكەن. هەر لەبــــەر ئــــەم هۆیەیــــە، كە پزیشــــك هەیــــە رۆژانە 50-70 نەخــــۆش دەبینێــــت، كەچی پزیشــــكی لەو شارەزاتر هەیە كە رۆژانە 5 نەخۆشیش نابینێت، ئەمــــەش هەمووی هۆیەكەی ئەوەیە، كە پزیشــــك دەستنیشانی جۆری نەخۆشیەكە ناكات و دەست بەدەرمــــان نوســــین دەكات. التان ئاشــــكرایە ئەو چەنــــد ســــاڵەی رابردوو دەرمان چ كارەســــاتێكی بەســــەر هاوواڵتیانــــدا هێناوە، ئێستاشــــی لەگەڵدا بێــــت نیوەی میللەت كوشــــتەی ئــــەو دەرمانانەیە، زۆر كــــەس گورچیلە و جگــــەری لەكاركەوتووە. بۆ نموونە چەند رۆژێك لەمەوبەر نەخۆشێكم بۆ هاتبوو، ماوەیەك دەرمانــــی وەرگرتبوو، لەالیەن چەند پزیشــــكێكەوە بۆی دانرابــــوو. كاتێك ناردم پشــــكنینی میز و زەرعی بۆ كرا، بۆ هەموو جۆرە دەرمانێك مقاومەی هەبوو، تەنها بۆ یەك دەرمان نەبێــــت، كــــە زۆر ســــادە و زۆر هەرزانە، بۆیەش كــــەس ناینوســــێت. ئێمــــە گومانمان لەپزیشــــكانی خۆمــــان نییــــە، ئەگەر بێتــــو ئەو زانســــتەی فێری بوونــــە بەجوانــــی بەكاری بهێنن، تاكــــو متمانە بۆ

پزیشك الی نەخۆش بگەڕێننەوە، ئەمەش چۆن:- كاتێــــك نەخــــۆش دێتــــە بەردەمیان، تەماشــــای چــــاوی بكــــەن و بتوانن دەروونی ئەو نەخۆشــــە بخوێننەوە. لــــەو بڕوایەدام بە 2 خولەك دەتوانن هەموو كێشەكانی ئەو نەخۆشە بزانن و یاداشتی

بكەن.- پێویســــتە بزانن ئەو نەخۆشــــە چەنــــد دەرمانی وەرگرتــــووەو جۆرەكانی چین، تــــا دووبارە پێی

نەدرێتەوە.- زۆر بەجوانی پشكنینی پزیشكی بۆ نەخۆشەكە بكرێــــت. ئەگــــەر نەخۆشــــەكە ژن بوو، پێویســــتە دكتــــۆرە پیاوەكــــە سســــتەری لەگەڵ بێــــت، تاكو

پشكنین بۆ سنگ و سكی بكات.

نەدۆزیــــەوە، نەخۆشــــیەكی هیــــچ ئەگــــەر -پێویســــتە پشــــكنینی دەروونی بۆ بــــكات، نەوەك بڵێــــت هیچت نییــــە. ئەگــــەر هیچی نەبێــــت نایەت ســــڕە بگرێــــت و پــــارە بداتە دكتــــۆر، یاخود 3-2 كاتژمێر لەنەخۆشــــخانەی حكومــــی لەبەر دەرگا دابنیشــــێت، تاكو وەصفەی پاراستۆل و دەرمانی

ئەنتیبایۆتیكی بۆ بنوسرێت.ئەگــــەر دەكــــەم، دێرینــــەكان لەپزیشــــكە داوا -نەشتەرگەرییەكە لەپسپۆری خۆیان نەبێت، دەست لەنەخۆش نەدەن، رەوانەی الی برادەرێكی بكەن،

راپۆرتیشی بۆ بنێرن.2. نەخۆشەكان: ئێمە دەزانین سێ جۆرە نەخۆش هەیە. یەكەمیان: نەخۆشــــی كتۆپڕ، بەداخەوە ئەو كۆمەڵــــە نەخۆشــــەی بەهاتوهــــاوار دەهێندرێنــــە رووداوی یــــان هەیــــە، ژانیــــان نەخۆشــــخانە، ئۆتۆمبێلــــە، یا بەربوونەوە و ســــوتان و پێوەدانی دووپشــــك و مــــار و ...هتد. لەواڵتــــی ئێمە دەبێت دەســــتیان لێ بشــــۆی، چونكە یــــەك نەخۆش 30 كەسی لەگەڵدایە، پزیشكی نیشتەجێ هەر مەجالی نییە ناوی بپرســــێ و فشاری خوێنی وەربگرێت، لەیــــەك خولــــەك هــــەزار پرســــیاری لێدەكرێــــت. لەهەموو نەخۆشــــخانەكان هەر ئاوهایە، حكومی بێــــت یــــان تایبەتــــی، پزیشــــك و یاریدەدەرەكەی پێڕاناگەن لەبەر زۆری نەخۆش و قەرەباڵغی كاری خۆیــــان بەجوانی بكەن. زۆر كــــەم وا روودەدات پزیشكی پسپۆر بگاتە سەر نەخۆشەكە، چەندەها مامۆستای زانكۆ و قوتابی گیانیان لەدەست داوە، پێــــش ئەوەی پزیشــــكی پســــپۆر بگاتە ســــەریان. باشــــترین نموونە پڕۆفیسۆری یاریدەدەر د. نازم حەســــەن دوو كاتژمێر چاوەڕێی سۆندەیەك بوو بــــۆ ســــنگی دابنرێــــت، خوێنەكەی بەتــــاڵ بكرێت، نەبــــوو تا بەهۆیەوە گیانی لەدەســــت دا. بێگومان چەندەها نەخۆشی دیكەی وەك دكتۆر نازم هەن )كــــە یەكەمــــی عێراق بــــوو لەفیزیا و مامۆســــتای زانكۆی نیس بوو لەفەرەنســــا(، ئەو پیاوە هاتبوو بــــەدڵ خزمەتــــی واڵتــــی خــــۆی بــــكات، لەتەمەنی 43 ســــاڵی گیانی لەدەســــت داو كارەساتی لەدوا بەجێما. زۆر كەسی دیكەیش بەم شێوەیە گیانیان

لەدەست داوە. من دەپرســــم كاتێك نەخــــۆش دەگاتە فریاكەوتن، بۆچــــی ئەو هەموو خەڵكە لەســــەری كۆدەبنەوە؟ )كۆلێــــژی AUBMC نەخۆشــــخانەیەی لــــەو بەیــــروت( ئەمریكــــی نەخۆشــــخانەی پزیشــــكی لەهەموو بەشــــەكان نەخۆش ریزیان بەســــتبوو، یــــەك كەس دەنگی لێوە نەدەهــــات. وەك كاتژمێر كارەكان بەڕێوەدەچــــوون، هەمووی بەكۆمپیتەر رێكدەخــــرا. بڵێی لەبەر ئەوە بێــــت خەڵكی لوبنان لەخەڵكی ئێمە رۆشــــنبیرتر بن؟ یاخود سیستەمی تەندروستیان رێكوپێكە؟ تۆ بڵێی ئەو پزیشكانەی لەتەمەنــــی منــــن بژین تاكو بەچــــاوی خۆمان ئەو رێكوپێكیە ببینین؟ تاكو هاوواڵتیانمان ئیشەكانیان و پێویستیەكانیان لەواڵتی خۆمان جێبەجێ ببێت، ئینجــــا خواپێداوەكانیان بۆ خۆشــــی بچنە ئەردەن و لوبنــــان و هیندســــتان و واڵتانــــی ئەوروپــــی و

ئەمریكا.

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی

ژماره 221 2014/3/1 53

هـــونـــەری

میریام فارس بۆ نەورۆز لە كوردستان دەبێت

54 ژماره 221 2014/3/1

هونەری

بـــەوە ئەلعـــەدل( )ســـامی هونەرمەنـــد دەناسرێتەوە، كە یەكێكە لەهەرە باشترین ئەو ئەكتەرانەی رۆڵی سەخت و ئاڵۆزیان لەسینەما و شـــانۆی میســـریدا بینیوەو توانیویشـــیەتی بۆخۆی مێژوویەك لەكاری هونەری دروست بكات، چ لەو كارە هونەریانەی بەرهەمیهێناون و سەركەوتنی گەورەیان بەدەستهێناوە، یاخود بـــەكاری نوانـــدن بێـــت، بەهۆی ئەمانەشـــەوە ئێســـتا یەكێكە لەهـــەرە گرنگترین كەســـایەتیە هونەرییەكانـــی گۆڕەپانـــی هونـــەری میســـر. دواهەمیـــن كاری ئـــەو هونەرمەنـــدە زنجیـــرە درامای )الداعیە( بـــوو، كە رەمەزانی رابردوو پەخشكرا و لەكەناڵە عەرەبییەكانەوە زۆرترین

بینەری هەبوو.

لەســـەردانتدا بەغـــدات چـــۆن بینی؟ لەهەفتـــەی بەشداریكردنیشـــتان سروشـــتی

كەلتووریی میسری چۆن بوو؟سوپاســـی ســـەرەتا ئەلعـــەدل: ســـامی گۆڤارەكەتـــان دەكـــەم بـــۆ ئـــەم دیمانەیە. من لەگـــەڵ گەلی كورددا مێژوویـــەك لەپەیوەندی توندوتوڵ كۆماندەكاتەوە، یەكەم شار لەعێراقدا كە ساڵی 2011 سەردانم كردبێت، هەولێر بوو، ئەو پێشوازی و بەخێرهێنانە گەرمەی خەڵكی كوردســـتانیش لەیاد ناكـــەم. بەاڵم ئەمە یەكەم جارم بوو ســـەردانی بەغدام كرد، ســـەرەڕای ئەو رێوشـــوێنە ئەمنیانـــەی گیرابوونەبەر، من بەغدام وەك شـــارێكی مەزن هاتەبەرچاو. ئەم سەردانەشـــم بۆ عێراق، پەیامی خۆشەویستیە بـــۆ گەلی عێراق بەكـــورد و عەرەبیـــەوە. ئەو بەشـــداریكردنەی مـــن بەبۆنـــەی دیاركردنـــی بەغـــدا بـــوو، وەك پایتەختـــی كەلتووریـــی بۆ ســـاڵی 2013. بەاڵم جارێكی دیكـــە دەڵێم ئەو ســـەردانەم بـــۆ هەولێـــر لەیاد ناكـــەم، خەڵكی كوردســـتان لەبرا زیاتر بوون. بەڕاســـتی ئەم

جیهاندا؟هونەریـــی نـــاوی مـــن ئەلعـــەدل: ســـامی خۆمم بەوپەڕی راســـتگۆیی و بەكۆششكردن دروستكردووە، كارم كردووەو لەهونەرمەندە گەورەكانـــی وەك ئەحمـــەد مەزهـــەر و فەرید شەوقی و زۆر ناوی گەورەی دیكەی جیهانی هونـــەری میســـری زۆر شـــت فێربوومە. من ئەكتەرێكی كۆششكارم. هەوڵم دا و سەركەوتنم بەدەستهێنا لەدروستكردنی شێوازێكی تایبەتی خۆم و داتاشـــینی نـــاوی خۆم لەســـەر هەرە پتەوترین تاشـــەبەردی هەرەمی گەورە. زیاتر لـــە 50 فیلـــم و 25 زنجیـــرەی تەلەفزیۆنـــی و ئەمـــەش پێشكەشـــكردووە، شـــانۆگەریم 60رەســـیدێكی هونەری ئەوتۆیـــە، گەر بەوپەڕی رێزگرتن لەپیشەی هونەری هەوڵم بۆ نەدابایە،

نەدەهاتەدی. ئـــەو گرنگتریـــن هـــەرە كامانـــەن فیلمانەی كۆمپانیای )ئەلعدل گروپ( بەرهەمی

هێناون و خەاڵتی جیهانیان بەدەستهێناوە؟ســـامی ئەلعـــەدل: یەكەم فیلم كـــە بەرهەمم هێنـــا بەنـــاوی )حقـــد أمـــرأە( بـــوو لەســـاڵی )بوســـی( و )مەمـــدوح لەپاڵەوانیەتـــی ،1987عەبدولعەلیـــم( و دەرهێنانـــی )نادیـــە حەمزە(. هەروەها ســـاڵی 1991 یەكەم فیلمی میســـریم بەرهەمهێنـــا، كـــە لەئەمریـــكا وێنـــەی بگیرێت، ئەویـــش فیلمـــی )دكتـــورە منال ترقـــص( بوو، لەپاڵەوانیەتـــی )كەمـــال ئەلشـــناوی( و )فاروق فیشـــاوی( و )صـــەالح زولفەقـــار( و )ماجـــدە نورەدیـــن(، لەدەرهێنانـــی )ســـەعید مەرزوق(. پێشتریش لەساڵی 1988 فیلمێكم بەناوی )امرأە لألســـف( بەرهەمهێنا، لەپاڵەوانیەتی )یوسرا( و )كرم متـــاوع( و لەدەرهێنانـــی )نادیە حەمزە(. پاشان فیلمی )فراولە( لەپاڵەوانیەتی )یوسرا( و )مەحمود حەمیـــدە(. زۆر فیلمی دیكە هەن، بۆ نمونە فیلمی )شـــباب علی الهوا( لەپاڵەوانیەتی )حەنان تورك( و )ئەحمەد فیشـــاوی( و )نیللی كەریم(. هەروەهـــا فیلمێكی دۆكیومێنتاری هی )ئەحمـــەد رزق( و )فەتحـــی عەبدولوەهـــاب( و

گەلـــە بەكەلتوورەكەیەوە زۆر مەزن و جوانە، گرنگـــی بەهونەری میســـری دەدات، بینەرێكی باشـــی هەمـــوو كارە هونەرییەكانی منن. بۆیە ئومێـــد دەكـــەم جارێكـــی دیكەیش ســـەردانی

هەرێمی كوردستان بكەمەوە. دواهەمین كاری هونەریت زنجیرەی )الداعیە( بوو، كە رەمەزانی رابردوو پەخشكرا، تێیـــدا بەڕوونی رەخنە لەبانگخوازانی ئیســـالم و خـــاوەن بەرنامە ئاینیـــەكان دەگریت، ئایا تۆ لەهێرش و پەالماری ئیسالمییەكان ناترسیت؟

بەهەمـــوو زنجیرەكـــە ئەلعـــەدل: ســـامی پێوەرێـــك ســـەركەوتوو بـــوو، بەتایبـــەت كە ئیخـــوان ســـەركوتكاری رژێمـــی لەســـایەی موســـلمینەكان وێنەی گیرابـــوو، ئەو رژێمەی هەموو جۆرە هونەرێكی ســـەركەوت كردبوو. رەخنـــەی روونیـــی بەوپـــەڕی زنجیرەكـــە لەرەمزەكانی ئیســـالم گرتبـــوو، هونەرمەندان شـــوێنێكدا و كات لەهەمـــوو داهێنـــەران و لەســـەریانە پاڵپشـــتی كۆمەڵگا بكـــەن و هانی بدەن بۆ چارەســـەركردنی كێشەی توندڕەوی ئاینـــی، ئەمـــەش لەڕێـــگای كارە هونـــەری و رۆشـــنبیرییەكانەوە. هونەرمەنـــدی الو )هانی سەالمە( رۆڵەكەی خۆی بەوپەڕی پڕۆفیشناڵی و داهێنانـــەوە گێڕا، پەیامەكەی بەشـــێوەیەكی باش گەیانـــد. هەرچەندە ئەو وەك "كەســـێكی خۆشەویســـت و عاشـــق" وێنـــای زهنـــی الی جەماوەر دروســـتكردووە، بـــەاڵم بەبیرۆكەی زنجیرەكـــە و رۆڵەكـــەی خـــۆی رازی بـــوو. زنجیرەكە زۆر لەو بانگخوازانە ئاشكرا دەكات، كە درۆ و چاوبەســـتەكی دەكەن، زۆر هەڵەی ئەوتۆ دەكـــەن، كە هەرگیز لەپێگـــەی زانایانی ئاینـــی ئیســـالم و بانگخـــوازان ناوەشـــێتەوە، هەوڵـــی رازیكردنی خەڵك بەجۆرەها ئەفكاری

هەڵە دەدەن. ســـامی ئەلعەدل هونەرمەندە یاخود بەرهەمهێنەرە، چـــۆن توانیوتە ئەم كۆمپانیای بەرهەمهێنانی فیلمـــە دابمەزرێنێت، كە یەكێكە لەهـــەرە گەورەتریـــن كۆمپانیـــاكان لەئاســـتی

هیوادارم لە شانۆكانی هەولێر شانۆگەرییەك پێشكەش بكەم

د. رائد ئەلعەزاوی ــ قاهیرە

هونەرمەند سامی ئەلعەدل بۆ سڤیل:

54 ژماره 221 2014/3/1

ژماره 221 2014/3/1 55

هونەری

)ئەحمەد عید(، كە لەساڵی 2002 خەاڵتی باشترین فیلمی پێدرا. فیلمی )حمادە یلعب( لەپاڵەوانیەتی )ئەحمەد رزق( و )غادە عادل(، فیلمی )واحد صفر( لەپاڵەوانیەتی )ئیلهام شاهین( و فیلمی )حسن و مرقـــص( لەپاڵەوانیەتی )عادل ئیمام( و )عمر شـــەریف(، كە باس لەخۆشەویســـتی نیشـــتیمان لەنێـــوان موســـوڵمان و مەســـیحیەكاندا دەكات. كۆمپانیاكـــەی من بەهاوكاری گـــەورە كۆمپانیا جیهانییەكان فیلمی )ئەســـكەندەری گەورە(و )هەاڵتنی مومیـــا(ی بەرهەمهێناوە، كە دەنگدانەوەی

جیهانیان هەبووەو خەاڵتی زۆریان بەدەستهێناوە. دەمانەوێـــت مێژووی هونەری خۆت لەســـینەما و تەلەفزیۆنـــدا لەچەند دێڕێكدا كورت

بكەیەوەو باس لەیەكەم دەركەوتنت لەگۆڕەپانی هونەری میسریدا بكەی؟ســـامی ئەلعەدل: یەكەم فیلم كە بەشـــداریم تێدا كرد بەناوی )كلمە شرف( بوو لەساڵی 1972،

لەگەڵ فەرید شـــەوقی و ئەحمەد مەزهەر و هیند روســـتەم و نیللی، لەدەرهێنانی حیسامەدین مســـتەفا. بەاڵم من بەڵگەنامەی لەدایكبوونی خۆمم لەهونەردا بەكەسایەتی )دكتور

خالـــد( لە )الســـمان والخریف(دا نوســـیەوە، دوای ئەمە لـــەزۆر فیلمی دیكەدا دەركەوتـــم، وەك )عصابـــە حمـــادە و توتو( لەگەڵ عادل ئیمـــام و لوبلوبە و )مملكـــە الهلوســـە(و زۆر فیلمی دیكە، ســـەرەڕای زنجیرەیەك فیلم، كە خـــۆم بەرهەمیشـــم هێناون، لەژمارەیەك فیلمی دیكەشـــدا كـــە براكانم یا خەڵكانـــی دیكە بەرهەمیان هێنـــاون، وەك )البركان( و )جواری بال قیود( و )الحرملـــك( و )بـــالغ للنائب العام( و )تاهت بعد العمـــر الگویل(. زۆر شانازی بەڕۆڵی خۆمەوە دەكەم لە)حدیپ الصباح والمساء( و )محمود المصری( و )لقاء علی الهواء( و )الشـــوارع الخلفیە( و دواهەمینیشـــان )الداعیە(. ئێســـتاش خەریكی وێنەگرتنی بەشی دووەمین لەزنجیرەی

)شارع عبدالعزیز(، بڕیارە لەڕەمەزانی 2014دا نمایش بكرێت. تموحـــی چ جۆرە شەخســـیەتێكت هەیە، كە لەســـینەمادا

پێشكەشی بكەیت؟ســـامی ئەلعەدل: من خەونم بە زۆر كەســـایەتی گەورەوە دەبینـــی، هـــەرە گرنگترینیان )نیلســـۆن ماندێـــال( و )مەتران كابوچـــی لوبنانـــی( و ســـەرۆكی یوغســـالفیا )تیتـــو(، بەاڵم هەمـــوو ئەمانـــە پێویســـتیان بـــە بەرهەمهێنانـــی هونەریی گـــەورە هەیە، كاری ئەم جۆرە كەســـایەتیانەش پێویســـتی بەكاری هاوبەشی چەند گەورە كۆمپانیایەك هەیە، نەوەك

تاكە كۆمپانیایەك. چـــۆن لەگـــەڵ دوو كوڕەكەت )ئەحمـــەد و خالید(

مامەڵە دەكەی؟ســـامی ئەلعەدل: )بەپێكەنینەوە( تۆ باش خالید دەناسی، ئەو

یەكێك بوو لەقوتابیەكانت لەزانكۆی ئەمریكی، ئێســـتاش زانســـتی سیاســـی دەخوێنێـــت، گەنجێكە تموحی هەیەو زۆریـــش حەز لەهونەر

دەكات، بەاڵم حەز بەكاری نواندن ناكات، رەنگە ببێتە بەرهەمهێن و یارمەتی مامـــی )مەدحەت ئەلعەدل( بدات، لەكارەكانی كۆمپانیای بەرهەمهێناندا. جا خالید برادەریشمە، هەرچەندە لەئەحمەد بچووكترە. ئەحمەدیش دەرهێنانی ســـینەمایی دەخوێنێت لەكەنەدا، زۆر دەخوێنێتـــەوە، زۆر حەزی لەكاری

هونەرییە، من وەك هاوڕێ مامەڵە لەگەڵ كوڕەكانم دەكەم. تۆ وەك هونەرمەندێك و وەك مرۆڤێك لە چی دەترسیت؟

ســـامی ئەلعەدل: بەدڵنیاییەوە لەخوا دەترسم، لەجەماوەریش دەترسم، ئومێد دەكەم بتوانم كارێك پێشـــكەش بكەم خەڵك دڵخۆش بكات. لەنەخۆشـــی

دەترســـم، بەر لەدووســـاڵ یەكێك لەخوێنبەرەكانی قاچم گیرا، ســـوپاس بۆ خوا نەخۆشـــیەكە بەخێر و سەالمەتی تێپەڕبوو، هەوڵ دەدەم كاری باش بۆ هەموو الیەك

بكەم. پەیامت بۆ جەماوەری خۆت لەكوردستان چیە؟

ســـامی ئەلعەدل: خۆشەویســـتی خەڵكی كوردســـتان لەبیرناكەم، هیواخوازم جارێكی دیكـــە ســـەردانیان بكەمەوە، شـــانۆگەریەكیش لەهەولێر پێشـــكەش بكەم، مـــن ئامادەم وۆركشۆپێك بۆ هونەرمەندە الوەكانی كورد پێشكەش بكەم، هیوای ئاشتی و گەشەكردن

و بەرەوپێشچوونییان بۆ دەخوازم.

ژماره 221 2014/3/1 55

56 ژماره 221 2014/3/1

هونەری

56 ژماره 221 2014/3/1

ژماره 221 2014/3/1 57

لەدەرەوە و ناوەوەی كوردستان داواكاری زۆری هاوسەرگیریم بۆ دێت، بەاڵم تا ئێستا كەسم بە

دڵ نەبووە

هونەری

بەنیازم بەشداری لەبەرنامەی )ئێكس فاكتەر(

بكەمدڵنیا قەرەداغی، كە لەیەكەم گۆرانیدا توانی ناوبانگ پەیدا بكات، لەم

دیمانەیەدا وەزارەتی رۆشنبیری بە باوكێكی خراپ دەچوێنێ، باسیش لەخۆی دەكات، خۆی وەك ئافرەتێك، خۆی وەك هونەرمەندێك. ئەو

كە بە گۆرانی )ئەی یاران( دەستی پێكرد، ئێستا پێی وایە گۆرانی بۆ عەشق و خۆشەویستی وەك شوتی ئێستا تامی جارانی نەماوە،

دەشڵێ "هیچ شتێك تامی جارانی نەماوە".

ئەحمەد تاریق

دڵنیا قەرەداغی:

ژماره 221 2014/3/1 57

58 ژماره 221 2014/3/1

ئێمەی كورد سوودمان

لەهونەری خۆمان وەرنەگرتووە

سێ جار سیم كارتم گۆڕیوە

هونەری

پێبكەن لەئاهەنگەكانی���ان، هەر هیچ نەبێت لەب���ەر ئ���ەوەی هونەری كوردیم���ان لەبیر نەچێت���ەوە، من زۆر خەفەت بەوە دەخۆم، ك���ە وای ك���ردووە هونەرمەن���دی خۆمان

تاقەتی نەماوە. ماوەیەك���ە بێدەنگی���ت و كەمت���ر گۆران���ی تۆم���ار دەكەی���ت، هۆكارەك���ەی

چییە؟دڵنیا قەرەداغی: راس���تە م���ن ماوەیەكی زۆرە كاری هون���ەری دەك���ەم، بەاڵم هەر بەردەوامی���ش بوومە لەكاركردن، لەوانەیە جاروب���ار دابڕابێت���م، لەوانەی���ە ه���ۆكاری تەندروستی بێت یاخود كۆمەاڵیەتی یاخود مادی، بەاڵم تاكو ئێس���تا نەگەیش���توومەتە ئ���ەوەی ك���ە دەنگ���ی راس���تەقینەی خ���ۆم بەتەواوی بگەیەنمە ئەو گوێگرەی كە گوێ

لەدەنگم دەگرێت. ل���ەدەرەوەی ماوەیەك���ە ت���ۆ ژیانی هاوس���ەرگیریت، ئایا ك���ەس داوای

هاوسەرگیری لێنەكردووی؟دڵنیا قەرەداغی: من مەبەستم هیچ نییەو حەزی���ش ناك���ەم خ���ۆم هەڵبكێش���م، بەاڵم ب���ڕوا بكەن هێن���دە زۆر داواكاریم بۆ دێت كە تەس���ەور ناكەن، تەنان���ەت لەدەرەوەی

رۆش���نبیریمان بۆ چییەو بۆچی دانراوە؟، وەزارەتی رۆش���نبیری وەك باوكێك وایە بۆ هونەرمەن���دان، كە پێویس���تە ئاگاداری كۆرپەكان���ی بێت، كە ئێمەی هونەرمەندین، دەك���ەم هەس���ت بەداخ���ەوە زۆر ب���ەاڵم هی���چ ئ���اگاداری ئێمە نییەو مەبەس���تم لەو ئاگاداریی���ەش ئ���ەوە نیی���ە تەنه���ا پارەمان بداتێ، بەڵكو مەبەس���تم ئەوەی���ە ئاگاداری كارەكانم���ان بێ���ت، ك���ە چ���ی دەكەی���ن و چ���ی ناكەی���ن، تەنه���ا ئەیوب عەل���ی نەبێت ك���ە ئەمس���اڵ ئەلبومێك���ی هەب���وو، گەرنا زۆرب���ەی هونەرمەندەكان وەكو س���ااڵنی ئ���ەو هۆكارەكەش���ی ناك���ەن، كار دیك���ە هەم���وو رێس���تۆرانتەیە كە لەكوردس���تان تەنه���ا دەبێ���ت ئ���ەوەش كراونەت���ەوە، لەس���ەر داواكاری وەزارەتی رۆش���نبیری كرابێتن���ەوە، ئ���ەو گۆرانیبێ���ژە ع���ەرەب و لوبنانییان���ە یاخود ئەو گۆرانیبێژە توركانە لەدەرەوەی واڵتەوە دەهێنن لێرە دەیانكەنە ئەو ش���وێنانە، خەڵكێك���ی زۆریش دەچێتە ئ���ەو ش���وێنانەو س���وودە مادیی���ەكان ب���ۆ ئەوان���ە، تەنها ئوتێلی )چوار چرا(نەبێت، لە چ ش���وێنێك لەم كوردستانە گۆرانیبێژێكی كوردی���ان دان���اوە لەگ���ەڵ گۆرانیبێژێك���ی ع���ەرەب، م���ن لەوەزارەت���ی رۆش���نبیری دەپرس���م، ئێ���وە كارت���ان چیی���ە؟ ئەگ���ەر مەبەس���تتان كوردایەتیی���ە ئ���ەوە خەریكە كوردایەتی تەواو دەبێت و لەبیر دەچێتەوە، ئەگەر هیچیش���تان پ���ێ نەكرێ���ت دەتوانن ئ���ەو ش���وێنانە ناچ���ار بك���ەن لەبەرامبەر بانگهێش���تكردنی گۆرانیبێژێك���ی دەرەوەی واڵت بەرامبەر پارەیەكی زۆر بدەن یاخود دەبێ���ت گۆرانیبێژێك���ی ك���ورد بەش���داری

پێش���تر بڕی���ار ب���وو بەش���داری لەپڕۆگرام���ی )The Voice( بكەی���ت، بەاڵم

نەمانبینی، بۆ؟دڵنی���ا قەرەداغی: راس���تە بەنی���از بووم بەش���داری بكەم، بەاڵم لەبەر هەلومەرجی تایبەت���ی خ���ۆم نەمتوان���ی، ب���ەاڵم بەنیازم بەش���داری لەبەرنام���ەی )ئێك���س فاكت���ەر( بك���ەم، چاوەڕێ���م ئ���ەوان بێن���ە هەولێ���ر، پەن���ا بەخوا ئەگ���ەر خودا بكاتە قیس���مەت

بەشداری دەكەم. تۆ لەدایكبووی سلێمانیت، تەمەنی گەنجیش���ت ل���ەو ش���ارە بردووەتە س���ەر،

چۆنە تائێستا لەهەولێر ماویت؟دڵنی���ا قەرەداغ���ی: دەتوانم بڵێ���م منداڵیم گەنجێتی���م ب���ەاڵم ب���ووە، لەس���لێمانی لەس���لێمانی نەب���ووە، گەنجێتی���م لەهەولێر بووە، لەبەر ئەوەش ناگەڕێمەوە س���لێمانی چونكە كارم لێرەی���ە و ماڵم لێرەیە، ژیانی تایبەتی خ���ۆم لێرە پێكهێن���اوە، بەاڵم هیچ جیاوازییەكی نییە بەالمەوە لەس���لێمانی بم

یاخود هەولێر. زانیومانە س���ەرقاڵی تۆماركردنی ئ���ەو فۆلكلۆری���ت، گۆران���ی ئەلبومێك���ی

ئەلبوومە چییە؟دڵنی���ا قەرەداغی: ئەلبومەكە لە 10 تراك پێكهات���وەو گۆرانییەكانم زۆر بەس���ادەیی تۆم���ار كردووە، هەروەها لەس���ەر ئەركی خ���ۆم تۆمارم ك���ردوون، دەستخۆش���یش لەهەموو ئەو كەس���انە دەك���ەم، كە لەگەڵم ماندوو ب���وون، گۆرانییەكانیش تەنها دوو گۆران���ی بادینیی���ەو ئەوانی دیك���ە هەموو زۆرە، ه���ۆكاری كۆنەكان���ن، گۆرانیی���ە چونكە خ���ۆم حەزم لەگۆران���ی فۆلكلۆرە، هەروەهاش هەست دەكەم گۆرانی كوردی

بەرەو نەمان دەڕوات بەداخەوە.رۆش���نبیری وەزارەت���ی رۆڵ���ی لەیارمەتیدان���ی هەڵدەس���ەنگێنیت چ���ۆن

هونەرمەندان؟دڵنی���ا قەرەداغ���ی: حەز دەك���ەم ئەوەی لەدڵمدایە بەڕاشكاوانە بیڵێم، بۆ من گرنگ نیی���ە تاچەند كێش���ە و گرفتم بۆ دروس���ت دەبێت، بەاڵم حەز دەكەم ئەوەی لەدڵمدایە بیڵێ���م، زۆر ج���ار ئێمە دەڵێی���ن وەزارەتی

ژماره 221 2014/3/1 59

شوێن نییە جلەكانمی تێدا دابنێم

لەوەزارەتی رۆشنبیری دەپرسم، ئێوە كارتان

چییە؟

جگەرەناكێشم و لەكاتی خۆی دەخەوم

هونەری

هاوس���ەرگیریم داوای كوردس���تانیش لێدەكرێت، بەاڵم تاكو ئێس���تا هیچ كەسێكم

نەدۆزیوەتەوە كە بەدڵم بێت. ئایا بڕیارت داوە شوو نەكەیتەوە،

یاخود كەسێكت بەدڵ نەبووە؟دڵنی���ا قەرەداغ���ی: لە خەیاڵم نییە ش���وو

بكەمەوە، بەاڵم هەموو شتێك قیسمەتە.ئ���اری لەگ���ەڵ پەیوەندی���ت حەم���ە س���ەعیدی هاوس���ەری دووەمت و

هاوسەرەكەی هەیە؟دڵنیا قەرەداغی: هیچ كێشەیەكم لەگەڵیان نیی���ەو رێزیش���یان دەگرم، ئەوە قس���مەتە، لەب���ەر ئ���ەوەی كوڕەك���ەم ئێس���تا لەگ���ەڵ باوكی دەژیت، بۆیە كێشەم لەگەڵیان نییەو كێش���ەم نەب���ووەو پەن���ا بەخوا كێشەش���م نابێت، ئێستاش لەگەڵ ئاری هەر هاوڕێین

و لەڕێی تەلەفۆنیشەوە قسە دەكەین. لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیس���ووك وا باڵوكرای���ەوە، ك���ە ت���ۆ نەش���تەرگەری جوانكاریت كردووە، ئەمە تاچەند راستە؟

دڵنی���ا قەرەداغ���ی: وەاڵ نازان���م، نەخێ���ر تەح���ەدداش نەك���ردوەو نەش���تەرگەریم

دەكەم. دەگوترێ���ت دڵنی���ا جوانییەك���ەی

جارانی لەدەست نەداوە، هۆكار چییە؟دڵنیا قەرەداغی: هۆكارەكەی ئەوەیە من جگەرەناكێش���م و لەكاتی خ���ۆی دەخەوم، واتا بەش���ەوان ماوەیەكی زۆر نامێنمەوە، هەروەه���ا بەهی���چ ش���ێوەیەك خواردنەوە رۆحییەكان ناخۆمەوە، چونكە ئەوانە زۆر كاریگەریی���ان هەی���ە، هەروەها ئ���اگاداری

خواردنی خۆمم.گیتارێك���ت لەوێنەیەك���دا بەدەستەوەیە، ئایا بەڕاستی دەزانیت گیتار

بژەنیت؟دڵنی���ا قەرەداغی: نەوەاڵ، ئ���ەوە هەر بۆ

وێنەگرتن بوو. ت���ۆ پێش���تر بەش���داری فیلمێكت كردووە، ئایا بەنیاز نیت جارێكی دیكە ئەو

كارە بكەیتەوە؟دڵنی���ا قەرەداغی: نزیكەی س���اڵێك پێش

ئێس���تا داوایان لێكردم بەش���داری فیلمێك بكەم، ب���ەاڵم لەبەرئ���ەوەی نەخۆش بووم و س���ەفەرم هەبوو، ئیتر دواخرا. ئێستاش سیناریۆیەك هەیە، هەرچەندە سیناریۆكەم نەبینیوە، بەاڵم تاكو ئێستا بڕیاری تەواوم ن���ەداوە، كە بەش���داری دەك���ەم یاخود نا، چونك���ە وەكو باس���م كرد كارێك���ی تازەم لەبەر دەستەو تاكو كارەكانم تەواو نەكەم، رەنگ���ە نەتوانم هیچ ش���تێك بك���ەم، ئەگەر س���یناریۆكەم بەدڵ بوو، بۆ نا؟ بەش���داری

دەكەم. تۆ زۆر گرنگی بەكڕینی جلوبەرگ دەدەیت، چەند دەست جلی كوردیت هەیە.دڵنی���ا قەرەداغ���ی: بەخ���وا ش���وێن نییە جلەكانم���ی تێ���دا دابنێ���م، ئەوەن���دە زۆرن

هەمووشیان تازەن. ساڵی 2013 چۆن بوو بۆ تۆ؟

دڵنی���ا قەرەداغی: بەدڵنیاییەوە س���اڵێكی ناخۆش بوو، هەروەها بەڕای من ساڵێكی تەمەڵ���ی ب���وو، زۆر كار هەب���وو ئەنجامم ن���ەدان، هەروەها كوڕەك���ەم لەنێوان من و باوكی مابب���ووەوەو نەیدەزانی چی بكات،

ساڵێكی ناخۆش بوو بۆ من. ئ���ەو قس���ەیە تا چەند راس���تە كە ت���ۆ پەیوەندیت لەگ���ەڵ ژمارەیەكی زۆری

بەرپرسان هەیە؟دڵنی���ا قەرەداغ���ی: نەوەاڵ وانیی���ە، رێزم بۆ هەموویان هەیەو ئەوان تاجی س���ەری هەموومانن، ئەگەر ئەوان نەبن واڵتەكەمان پێ���ش ناكەوێ���ت، ب���ەاڵم وەك���و پەیوەندی

پەیوەندیم لەگەڵ هیچ كەسێكیان نییە. ئێس���تا لەگ���ەڵ كێ ژیان بەس���ەر

دەبەیت؟دڵنی���ا قەرەداغ���ی: ئێس���تا لەگ���ەڵ ماڵی

باوكم دەژیم. ژم���ارە زوو زوو بۆچ���ی

مۆبایلەكەت دەگۆڕیت؟دڵنی���ا قەرەداغ���ی: نەخێ���ر ئەوە راس���ت نییە، ئەوە چەند ساڵە سێ جار سیمكارتم

گۆریوە، ئێستاش یەك سیمكارتم هەیە. ل���ەو خانم���ە هونەرمەندانەی كە لەجیلی تۆ ب���وون، تەنها ت���ۆ بەردەوامیت

لەگۆرانی گوتن، بۆ؟

دڵنی���ا قەرەداغ���ی: رەنگ���ە تاڕاددەی���ەك كاری خۆی���ان بكەن، بەاڵم هونەر الی من كۆرپەكەم���ە، كە ناتوان���م وازی لێ بهێنم، هونەر الی من نە ش���وقەیە نە پارەیە، هیچ ش���تێكی دیك���ە نییەو تەنه���ا هونەرە، چۆن ئێستا ماس���ی ناو ئاو دەربهێنیت ناتوانێت بژیت، منیش وام، ب���ێ هونەرەكەم ناتوانم بژیم، دوای ئەوە من ژیانی خۆم هەمووی

بۆ هونەر داناوە. ت���ۆ ئێس���تا الواز بووی���ت ب���ەاڵم پێشتر پێت ناخۆش نەبوو كە پێت بگوترێت

كەسێكی قەڵەویت؟دڵنیا قەرەداغی: نەخێر قەت پێم ناخۆش نەبووە، كە پێم بڵێن قەڵەو، الوازبوونەوەشم بەڕێك���ەوت بوو، ب���ڕوام نەدەكرد ئەوەندە الواز ببم���ەوە، خۆمی���ش س���ەیرم پێ دێت ك���ە خەڵك پێم دەڵێ���ن الواز بوویت، بەاڵم حەز ناكەم قەڵەو بم، چونكە ئێس���تا دونیا پێش���كەوتووە، ئەوكات من قەڵەو بووم كە قەڵ���ەوی مۆدێل ب���وو، بەاڵم م���ن خەفەت بەیەك ش���ت دەخۆم، ئ���ەو گۆرانیانەی كە

پێش���تر كلیپم بۆی كردووە، كە زۆر قەڵەو دەرچ���ووم تێیاندا، ئ���ەوا نەمتوانیوە حەقی گۆرانییەك���ە ب���دەم، تەنان���ەت نەمتوانی���وە مافیی خۆش���م ب���دەم لەجلوب���ەرگ، تەنها

خەفەت لەوە دەخۆم. تاچەند لەخۆت رازیت؟

دڵنیا قەرەداغی: لەخۆم زۆر رازیم، بەاڵم ی���ەك كێش���ەم هەیە كە دڵ���م زۆر پاكە، بۆ نموونە كەس���ێك هەڵەیەكم بەرامبەر بكات لێ���ی خۆش دەب���م، بەاڵم دووب���ارە هەمان هەڵە دەكات���ەوە، خۆزگە دڵم ئەوەندە پاك

نەبووایە. گۆرانی گوتن بۆ عەش���ق هەمان

تامی جارانی ماوە؟دڵنی���ا قەرەداغ���ی: ح���ەز دەك���ەم ئ���ەم پرس���یارە ئاڕاس���تەی ئەو كەسانە بكەیت، كە تەمەنێكی���ان هەیە، پێمخۆش بوو لێیان بپرس���یت ش���ووتی ئێس���تا وەكو شووتی

جارانە؟، هیچ شتێك وەكو خۆی نەماوە.

60 ژماره 221 2014/3/1

هونەری

میریام فارس بۆ نەورۆز لە كوردستان دەبێت

سڤیل: پشتیوانسڤیل بەوەی زانیوە كە خانمە گۆرانیبێژی عەرەب )میریام فارس( لەنەورۆزی ئەمساڵ لەهەولێر ئامادە دەبێت و چەند ئاهەنگێك لەو شارە ئەنجام دەدات.هاتنی ئەو گۆرانیبێژە هاوكاتە لەگەڵ یادەكانی ئادار و نەورۆز و فیستیڤاڵی سااڵنەی هەولێر، جیا لەوەش هاتنەكەی بەشێكە لەچاالكییەكانی بوونی هەولێر بەپایتەختی گەشتیاری واڵتانی عەرەبی.

60 ژماره 221 2014/3/1

ژماره 221 2014/3/1 61

هونەری

نازدار بەكەیف و شاهی دەگەڕێتەوە

سڤیل: ئەحمەد تاریق خانمە هونەرمەندی گۆرانیبێژ نازدار، ئاشكرایدەكات

كە بۆ نەورۆزی ئەمساڵ بەرهەمێكی نوێی خۆی باڵو دەكاتەوە.

ناوبراو لەپەیجی تایبەتی خۆی لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیسبووك نوسیویەتی "لەجەژنی نەورۆز چاوەڕێم

بكەن بەبەرهەمێكی نوێ دەگەڕێمەوە".ئەو كارەی نازدار وەك خۆی باسی كردووە ئەلبوومێكی

گۆرانییە بەناوی )كەیف و شاهی( كە لەحەوت تراك پێكهاتووەو شەش تراكی گۆرانی فۆلكلۆرە.

سڤیل: ئەحمەد تاریق نیگار عوس���مانی خانمە ئەكتەر جەخت ل���ەوە دەكاتەوە، كە تەها كەریمی دەرهێنەر پشت و پەناو رووناكی رێگای بووە، هەر بۆیە

كاتێك باسی دەكرێت دڵی پڕ دەبێت لەگریان.ئەو خانمە هونەرمەندە لەلێدوانێكدا بۆ )سیڤل( باس لەوە دەكات، ك���ە بەنی���از نییە نەش���تەرگەری جوانكاری ئەنجام ب���دات و دەڵێ "بەنیاز نیم نەشتەرگەری جوانكاری ئەنجام بدەم، چونكە پێم باشە

نەشتەرگەری لەسنوری سروشتی جوانی ئافرەت تێنەپەڕێت".لەوەاڵمی پرس���یاری ئەوەی ئایا لەگەڵ خوێندنەوەدا چۆنە، نیگار گوتی "لەگەڵ خوێندنەوە زۆر باشم و حەز بەخوێندنەوەی رۆمان

دەكەم، بەتایبەتی رۆمانەكانی بەختیار عەلی و عەتا نەهایی".ئ���ەو ئاشكراش���یدەكات ك���ە دەرهێن���ەر تەه���ای كەریم���ی یەكەم مامۆس���تای بووە لەس���ینەمادا، دەڵێ "ئەو فێ���ری كردم كە چۆن س���ینەمام بەپاك���ی خ���ۆش بوێ���ت، هەرچەندە بەڕۆیش���تنی ژیان ناوەس���تێت، بەاڵم كەلێنێك���ی زۆر گەورەی لەس���ینەمای كوردی جێهێش���ت، لەوانەیە ئێس���تا هەس���تی پێ نەكرێت، ب���ەاڵم دواڕۆژ

شایەتی حاڵ دەبێت"..

سڤیل: ئەحمەد تاریق هونەرمەن���دی گۆرانیبێژ هەردی رەمەزان كە لەدایكبووی س���اڵی 1989ی ش���اری رانیەیەو دەرچووی بەش���ی میوزیكی پەیمانگای هونەرەجوانەكانی ئەو ش���ارەیە، لەلێداونێكدا بۆ )س���ڤیل( باس���ی نوێترین كاری هونەری خۆی دەكات و رایدەگەیەنێت "گۆرانییەكم بەن���اوی )ئێوارەی���ەك( كلیپك���ردووەو لەئایندەیەك���ی نزیكدا باڵو

دەبێتەوە".ئەو بەرهەمەی ناوبراو تێكس���تی س���ەردار جاف و ئاوازی رێباز مەحم���ودەو رۆزب���ێ موس���ڵیح كاری دابەش���كردنی میوزیكی بۆ ك���ردووەو كلیپەك���ەش لەالی���ەن دلێ���ر دالوەرەوە دەرهێنان���ی بۆ

ئەنجامدراوە.

نیگار عوسمان:تەها كەریمی فێری كردم

هەردی رەمەزان )ئێوارەیەك( كلیپ دەكات

ژماره 221 2014/3/1 61

62 ژماره 221 2014/3/1

رەنــگاوڕەنــــگ

لەب���ەر ئەوەی پاری���س هیلتۆن لەتویتەر تویتێكی نووس���یوە، ئاریان���ا گرید بەنیازە س���كااڵ لەس���ەر پاری���س هیلتۆن تۆمار ب���كات، پاریس لەتویتەكەی نووس���یویەتی، كە ئاریانا خووی بەم���اددە هۆش���بەرەكان گرتووە، بەتایبەت���ی كۆكایین، لەبەر ئەم���ە بەنیازە ئاری���ان بەتۆمەتی ناوزڕاندن س���كااڵ لەس���ەر

پاریس هیلتۆن تۆمار بكات.

لەت���ۆڕە بەجۆرێ���ك هەرج���ارەو ع���ەرەب هونەرمەندان���ی كۆمەاڵیەتییەكان ئاژاوە دەنێنەوە، ئەمجارەیان دولی ش���اهین تەنه���ا بەباڵوكردن���ەوەی وێنەی���ەك لەفەیس���بووك زۆرترین كۆمێنی���ت و الیك���ی ب���ۆ نێ���ردرا، وێنەكەش ه���ی خۆیەتی كە لەتەمەنی 2 س���ااڵن گیراوە. دواكاری دولی شاهین فیلمێكەو رۆڵی���ش لەدرامای���ەك دەبینی كە ئێس���تا كاری وێنەگرتنی بۆ

دەكرێت.

سڤیل: ئەحمەد تاریق بەرنام���ەی )زەنگ( یەكێك ب���وو لەو بەرنامانەی ك���ە لەكەناڵی لۆكاڵی )ق���ەاڵت(ەوە پەخش دەكراو بەی���اوەری لیژنەكانی پارێ���زگای هەولێر كەموكوڕی چێش���تخانە و ش���وێنە گش���تییەكانی دەخس���تەڕوو، بەاڵم ماوەی���ەك ئ���ەو بەرنامەیە لەپەخش���كردن وەس���تاوەو پێشكەش���كاری بەرنامەكەش جەخت لەوە دەكاتەوە، كە سەرۆكی لیژنەی قائیمقامییەتی هەولێر كەمتەرخەم بووە لەئاست ئەو هێرش و هەڕەشانەی كراونەتە

سەر ستافی بەرنامەكە.ئ���االن ئیس���ماعیل، راگەیاندن���كار و پێشكەش���كاری بەرنامەكە تایبەت بە)س���ڤیل( گوت���ی "زۆر ج���ار لەالیەن كوڕی بەرپرس���ان و كەس���انی دەوڵەمەندەوە لەستافی بەرنامەكە دراوە، چەند جارێك بەبەرچاوی لیژنەك���ەوە لەوێنەگری بەرنامەكەیان هی���چ لیژن���ە س���ەرۆكی بەداخ���ەوە ب���ەاڵم دا،

هەڵوێستێكی نەبوو".ئ���ەو راگەیاندن���كارە دووپاتیش���ی دەكاتەوە، كە "زۆر ج���ار خۆم لەالیەن كەس���ی نەناس���راوەوە هەڕەش���ەم لێكراوە، تەنانەت سێ جار بەمۆبایل هەڕەشەی كوش���تنیان لێكردووم، بەاڵم بەهەوڵی برایانی ئاسایشی هەولێر هەوڵەكان پوچەڵكرانەوە، چەند جارێكیش هەوڵدرا ئەم بەرنامەیە بووەس���تێنن، بەاڵم واقیع و پێویس���تی بوونی بەرنامەیەكی لەمجۆرە

رێگر بوو لەبەردەم راگرتنی".ئاس���مانییەوە كەناڵێك���ی لەچەن���د ئێس���تا بەرنام���ەی هاوش���ێوەی بەرنامەك���ەی ئاالن پێشكەش دەكرێت، ئاالن گوتی "سەرەڕای ئەوەی كاك مەولەوی لەگ���ەڵ عەبدوڵ���اڵ تاهی���ر و ئ���ەوە نەبوون ئ���ەو بەرنامانە پەخ���ش لەس���ەتەالیتەوە هەندێ���ك ب���ەاڵم بكرێ���ن، لەئەندامانی لیژنەكە پێیان خۆش بوو زیاتر خۆیان ب���ۆ ن���ەك بناس���ێنن، بەرژەوەندی پاراستنی نیش���اندانی و واڵت نی���ش كا ییە ڕ موكو كەواڵت، ب���ەدەرەوەی چاكس���ازی چونك���ە پێویس���تە ناوخۆی���ی كەناڵ���ە لەڕێ���ی ە و ن���ە كا ییە خۆ و نا

بكرێت".

ئاریانا گرید سكااڵ تۆمار دەكات

دولی شاهین ئاژاوە دەنێتەوە

سێ جار هەڕەشەی كوشتنیان لێكردووم

62 ژماره 221 2014/3/1

ژماره 221 2014/3/1 63

رەنــگاوڕەنــــگ

كات���ی بی���ری كلیپێكی نوێ���ی باڵوكردۆتەوە بەن���اوی ئەس���پی رەش، ل���ەو كلیپ���ەدا جلی فیرعەونەكان���ی لەب���ەر ك���ردووە، ب���ەو جلە میس���رییە كۆنەی زۆر لەش���ێوەی كلیۆپاترا دەچێ���ت، ئەمەش وایكرد جێگای س���ەرنجی

جەماوەرەكەی بێت.

كاتی بۆتە فیرعەون

ژماره 221 2014/3/1 63

64 ژماره 221 2014/3/1

كاوڕ 4/20-3/21سەرنجڕاكێش كارەكەت لەشوینی دەب��ی��ت. چ��ەن��د ه��اوڕێ��ی��ەك��ی نوێ دەن����اس����ی����ت. ب���ەدەس���ت���ی خ���ۆت كارەكانت راپەرێنی لەوە باشترە چاوەڕوانی خەڵك بكەیت. لەدەستپێكی ئەنجامدانی كاری نوێ مەترسە. ئاسوودەیی هەوڵ و هەنگاوی

ژیرانەی دەوێت.

تەرازوو 10/20-9/21 ئ���اس���وودەی���ی دەروون���ی���ت���ان بۆ دەست كاروبارەكان دەگەڕێتەوەو بەجوولە دەكەنەوە. باری بینەكانت زی��ات��ر دەك���ات. ب��ڕوات��ان ب��ەخ��ۆت��ان هەبێت، و دەب��ی��ت زی��ات��ر پەیوەندییەكانتان چونكە

سوود لەو پەیوەندییانە وەردەگرن.

گا 4/21–5/20 هەر كارێك پەیوەندی بەدەستكەوت هەبێت سەركەوتنی دەرامەتەوە و تێدا بەدەست دەهێنیت. گلەییەكانت بكە. خ��ۆت بەتوانای ب��ڕوا ب��ك��ەرەوەو ك��ەم گرنگ كەسایەتییەكی وەك ئ��ەوەی��ە كاتی

دەربكەیت.

دووپشك 11/20-10/21 لەم هەفتەیدا بڕیاری یەكاكەرەوەی بەرەو ژی��ان��ت��ان م����ەدەن. گ����ەورە هەنگاودەنێت. گەورە بەختەوەری بەوپەڕی هێمنی و ژیرییەوە كارەكانتان رێك دەبێتە بەختەوەری ساڵ كۆتایی تا بخەن. هاوڕێی هەمیشەیی سەرجەم هەنگاوەكانتان.

دووانە 6/20-5/21 ئ���ەم م��اوەی��ە پ��ڕدەب��ی��ت ل��ەه��ێ��ز و تواناو چاالكی. دەتوانی الپەڕەیەكی دەست هەڵدەیتەوە. لەژیانت نوێ لەكاتی بكەو ك��ارەك��ان��ت بەجێبەجێكردنی پێویستی داوای هاوكاری بكە. بەربەستەكان

تێكدەشكێن..

كەوان 12/20-11/21دەبن، رەشبین كەمێك هەرچەندە كاركردن بۆ باشە كاتێكی ب��ەاڵم بەهاوبەشی لەگەڵ كەسێكی خاوەن كەسانێكی ل��ەگ��ەڵ دی��دارەك��ان��ت��ان ئ��ەزم��ون. بۆیە لێدەكەوێتەوە باشی ئەنجامی بەتوانا

پابەندی مەوعیدەكانتان بن.

وشەی نادیار

دابەشكردنێكی یەكسانانە

تێبینی: )ه�( و )ە( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

وشەی یەكتربڕوشەی یەكتربڕ

12345678910سڤیل1

2345678910

ئاسۆیی:1. نابێ - )هەسارە( بە عەرەبی.

2. پیتی لەیەكچوو - ئەو دۆزەرەوەی یەكەم ك��ەس ب��وو س��ەرك��ردای��ەت��ی ی��ەك��ەم هەوڵی

سووڕانەوە بەدەوری زەویدا كرد.)نۆكاو( لە پیت - سێ لەشە ئەندامێكی .3

- نیوەی )لەكە(.4. پیتی لەیەكچوو - شاژنی ئوردن.

5. )داد( بەتێكەاڵویی - خانمە گۆرانیبێژێكی گەنجی مەغریبییە.

6. خانمە سەماكار و ئەكتەرێكی كۆچكردووی میسرییە - دوو پیت لە )رۆن(.

7. سێ پیت لە )هاكا( - دوو پیت لە )رمل(.8. )بەدكار( بە ئینگلیزی - )ئەو( بە عەرەبی.

9. ورە )پ(.10. گەنیو.

ستوونی:1. لە خواردنەكانە - لە خواردنەكانە.

پیتی - )پ( ئۆتۆمبێلە مۆدێلێكی .2لەیەكچوو.

3. كۆكردن )پ(.4. تێكیدا - نیوەی )تەتە(.

یەكەم - )م���ێ���وان( ل���ە پ��ی��ت س���ێ .5لەدوای هیندستان وەزی��ران��ی س��ەرۆك

سەربەخۆبوون )پ(.6. وێنەكە.

7. نیوەی )كەسك( - سێ پیت لە )هاها(.پیتی - )خ������ول( ل���ە پ��ی��ت دوو .8

لەیەكچوو.9. تەرۆزی گەورە.

10. تەواوبوون.تێبینی: )پ( = پێچەوانە. )ت( = تێكەاڵو.

)ه( و )ه�( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

پشــووی سڤیـل

قەزاكانی خۆرهەاڵتی لە یەكێكە پێكهاتووە كە پیت )5( لە نادیار وشەی كوردستان.

شنۆ، سەرپول زەهاو، مزوە، مەهاباد، سەقز، پیرانشەهر، قەسری شیرین، بانە، مەریوان، پاوە، ماكۆ، سەلماس، نەغەدە، سەردەشت، بێجار.

سڤیلنهشبشمدرسڤیلادباسهنلاههرغۆاهشهپنننشسكۆیجهیۆهراهرتنمایسارهلپێهكههقوبوهبزسزهیوههوسیممدارهراوپق

سڤیلانارهسمزسڤیل

ئ����ای����ا دەت������وان������ی ئ���ەم بۆ گەورەیە چوارگۆشە )6( بەشی یەكسان دابەش بكەیت، بە مەرجێك هەر ژمارەی هەمان بەشێك بچووكەكانی چوارگۆشە ل��ەگ��ەڵ دوو ت��ی��اداب��ێ��ت، ئەستێرە و یەك سێگۆشە

و خاڵێكی رەش؟

ژماره 221 2014/3/1 65

نییرا

هالل

جەا:

ئ

قرژال 7/20-6/21ماوەیەكی ئ��ام��ادەب��ك��ەن خ��ۆت��ان ب��ۆ دێتە ب��ەخ��ت��ەوەری��ت��ان ب��اش��ی رێكخستنێكی دەت��وان��ن پێشەوەو ئەنجامێكی چەند ب��دەن. بەكارەكانتان نوێ دەهێنن. ب����ەدەس����ت چ����اوەڕوان����ن����ەك����راو گرنگی و دەب��ێ��ت زۆر سەرنجڕاكێشتان

بەڕێكپۆشی و جوانی روخسار بدەن.

گیسك 12/21–1/20 بەباشترین كارەكانت ئ��ەوەی بۆ گرفتەكانت بەڕێوەبچێت، شێوە لەگەڵ هاوكارەكانت چارەسەر بكە. ئەوانەی كێشەی تەندروستیان هەیە دەتوانن لەم هەفتەیەدا چارەسەرێكی یەكجاری بكەن

یان دڵنیا ببنەوە.

شێر 8/20-7/21نزیك ئ��اوات��ێ��ك لەبەدەستهێنانی زۆربەی هەفتەیەدا لەم دەب��ن��ەوە. كارەكانت تەواو بكەو دوایان مەخە ناتوانێت س��ۆزدارەك��ەت سەرقاڵی. بەهۆی فشاری سۆزداریتان رەنگە پێبدات، گرنگیت

لەسەر زیاد بكات.

گۆزە 1/21– 2/20 گۆڕانكارییەكانی ه���ەرچ���ەن���دە راب�����ردوو م����ژدەی خ��ۆش��ی��ان پێ نەبووە، بەاڵم هەندێكیان لەقازانجت وەردەگەڕێن. باری دەستكەوت و دەرامەتتان باشتر دەبێت. لەسۆزداریشدا دەتوانن هەست

بەئاسوودەیی بكەن.

فەریك 9/20-8/21 لەگەڵ چ��وار دەورەك��ەت��ان هەست لەبەختەوەری ن��وێ بەكەشێكی دەكەن. گونجان و ئاسودەیی و دەخ����وازن ئ���ەوان���ەی گ��ون��ج��اوەب��ۆ كاتیكی لەكارێكی ی��ان وەرب��گ��رن. ن��وێ لەخوێندنی نوێ شارەزایی وەربگرن. پەیوەندیتان لەگەڵ

دەرەوەی واڵت بەهێز دەبێت.

نەهەنگ 3/20-2/21 دەبن خێزانی كارەكانی سەرقاڵی پڕبكەنەوە. ماڵ پێویستییەكانی و زیاد دارای��ی��ەك��ان��ت��ان دەس��ك��ەوت��ە زۆر كۆبكەنەوە. بڕێكی ئاسانە و دەك��ات كاتی ك����ارەك����ان. ق��ورس��ب��وون��ی و ب����وون سۆزداریی كەم دەكاتەوەو رێگەنادات هەست

بەئاسوودەیی بكەن.

گێژاو

ئا: رۆڤار رواندزی

وشەی نادیار: ماهیر محەمەد ئەمین

وشەی یەكتربڕ

وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو تەنها 8 جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن. كامانەن؟

پشــووی سڤیـل

12345678910سڤیلاڤلیسۆگایت1

دیاوختاا2نكارینور3اۆدروما4ونربساوار5رهخاموشسه6نامێلس7اروو8رێوبل9هزتۆگ10

66 ژماره 221 2014/3/1

ناسر مورادی

هاوێنە

وەرگێڕە كوردەكەی

دۆن كیشۆت66 ژماره 221 2014/3/1

ژماره 221 2014/3/1 67

وەرگێڕێ���ك" "بەس���ەرهاتەكانی لەكتێب���ی 1292ی گەالوێ���ژی لەمانگ���ی دەنووس���ێ: هەت���اوی لەش���اری مەهاب���ادی رۆژهەاڵت���ی كوردستان چاوی بەجیهان هەڵێناوە. بەهۆی مەرگ���ی ناوەخت���ی باوك���ی ك���ە پێش���نوێژی ش���اری مەهاباد ب���ووە، لەتەمەنی 5 س���اڵیدا لەن���ازی باوكی بێبەش دەبێ���ت، هەر ئەوكات دایك���ی لەگ���ەڵ تەنی���ا خوش���كەكەی بەجێیان دێڵ���ێ و لەگەڵ یەك���ێ لەخانەكان���ی ناوچەی فەیزواڵبەگی ژیانی هاوبەش پێكدێنێ. دوایی لەژێر سەرپەرش���تی دایەگەورەی سەردەمی منداڵی خۆی لەگوندی چاغرلو تێپەڕ دەكات، ل���ە 7 س���اڵیدا دەچێتە مەهابادو ق���ازی عەلی باوكی پێشەوا قازی موحەمەد یەكەم سەرۆك سەرپەرش���تییەكەی كوردس���تان، كۆم���اری

دەگرێتە ئەستۆ.خوێندن���ی س���ەرەتایی لەش���اری مەهاباد ت���ەواو دەكات، لەب���ەر نەبوون���ی قوتابخانەی ئامادەی���ی ناتوان���ێ درێژە بەخوێن���دن بدات، ه���ەر بۆیە بۆ ماوەیەك كاری مامۆس���تایەتی دەكات. س���اڵی 1315 لەخوێندنگای دارالفنون لە لق���ی ئەدەب���ی دیپلۆمەك���ەی وەردەگرێت، س���اڵی 1318 لەزانك���ۆی یاس���ای ت���اران لقی یاس���ا تەواو دەكات. دواتر2 س���اڵی دەورەی س���ەربازی لەدادرەس���ی ئەرت���ەش تێپەڕاند. لەس���اڵی 1320 لەوەزارەتی دارایی دامەزراو دوای دەبێ���ت. خانەنش���ین 1355 لەس���اڵی خانەنش���ینی دەچێتە ناوەندی راهێنانی فكری مندااڵن و مێرمندااڵن. لەس���اڵی 1342 لەگەڵ ژنێكی گیانی بەن���اوی فاتمە ژیانی هاوبەش پێكدێنێ���ت، ب���ەاڵم تا ئ���ەو كاتانەی ك���ە فاتمە

لەژیاندا مابوو بە "ئێران" بانگی دەكرد.بێئ���ەوەی خوێندن���ی ئەكادیمیك���ی ت���ەواو كردبێت، بەهۆی ئەزموونی خۆی فێری زمانی ئینگلی���زی و فەڕەنس���ی دەبێ���ت، س���ەردەمی باش���ووری كوردێك���ی لەگ���ەڵ گەنجیەت���ی كوردس���تان بەن���اوی عەبدولڕەحمان ئاش���نا دەبێت و ناوبراو بۆ فێربوونی زمانی عەرەبی و فەڕەنس���ی یارمەتیدەری ب���ووە. هەر چەند ل���ەو س���ەردەمەدا فێربوون���ی زمانێكی بیانی غەیرە موس���ڵمانان نە تەنیا كارێكی ئاس���ایی نەب���وو، بەڵك���و بەجۆرێ���ك دەكەوێت���ە نێوان

بەرداشی گەلێك بەند و باوی نەریتی .ش���ا رەزا س���ەردەمی لەكۆتاییەكان���ی یەك���ەم وەرگێ���ڕان، كاری دەدات���ە دەس���ت "كل���ودی كتێب���ی وەرگێڕان���ی بەرهەم���ی ب���ەڕەاڵ"ی ڤیكتۆر هۆگ���ۆ دەبێ���ت. دوایی بۆ ماوەی یەك دەیە دەس���ت لەكاری وەڕگێڕان هەڵدەگرێ���ت. دوای ئەوەی ك���ە بازاڕی كتێب بەژمارەیەك���ی بەرچ���او لەوەرگێڕانی كرچ و

كاڵ و ناڕوون دەتەنرێت، ئەمە دەبێتە پاڵنەر و هۆكارێك كە س���ەر لەنوێ بەوەرگێڕانی كتێبی "دوورگ���ەی پەنگوئەن���ەكان"ی ئانات���ۆل فرانس كاری وەرگێ���ڕان دەس���ت پێبكات���ەوە. س���اڵ و نیوێ���ك دەبات ت���ا بەئەنجام���ی بگەیەنێت بەاڵم بەزەحمەت دەتوان���ێ چاپخانەی���ەك ببینێتەوە، س���ەرئەنجام دوای 3 س���اڵ لەچ���اپ دەدرێت، نەجەف دەریا بەن���دەری وەڕگێری بەناوبانگی دەڵ���ێ: وەرگێڕانەك���ەی لەوەس���فی ئێران���ی موحەم���ەدی ق���ازی بەم كارەی خ���ۆی ئاناتۆل فرانس���ی لەفەرامۆش���بوون رزگار كرد. دواتر ناوبانگی ناوبراو بەوەرگێڕانی "دۆن كیش���ۆت" گەیش���تە لووتكەی خۆی ك���ە زۆر جاران وەك ش���اكاری ناوبراو ن���اوی ل���ێ دەبردرێت. هەر بەم بۆنەش���ەوە خەاڵتی باش���ترین وەرگێڕانی زانس���تگای تارانی پێ بەخشرا. موحەمەد عەلی جەمال���زادە نووس���ەر و وەرگێ���ڕی بەناوبانگ لەم پێوەندیەدا دەڵی: ئەگەر س���روانتس زمانی فارس���ی زانیب���ا و بەفارس���ی دۆن كیش���ۆتی نوسیبا، بێگومان لەم وەرگێڕانەی قازی باشتر

نەدەبوو.یەكێ���ك لەگەورەترین كارەكانی موحەمەدی ق���ازی ئ���ەوە بوو، كە بەرەكانی پاش خۆیش���ی لەگ���ەڵ كولت���وری كتێ���ب و خوێندنەوە ئاش���نا تایبەتمەندییەكان���ی لەبەرچاوتری���ن ك���رد. ناوب���راو ئەمانەت���داری، وردبینی، هەس���تیاری و دەروەس���تی ب���وو لەهەڵبژاردن���ی كتێب���ەكان و وەرگێڕانی���ان. لەگ���ەڵ ئ���ەوەی ك���ە پیش���ەی س���ەرەكی ناوبراو كاری وەرگێڕان نەبوو، بەو حاڵەش���ەوە بەرهەمەكانی لەچاو وەرگێڕەكانی دیك���ە زیاترن. هۆكارەكەی ئەوە بوو كە كاتێك كە دەستی بۆ قەڵەم دەبرد، دەیزانی چی بكات. نە تەنیا ش���ارەزاییەكی تەواوی بەس���ەر زمانی فارس���یدا هەب���وو، بەڵك���و توانای نوسینیش���ی بەڕادەیەك���ی زۆر تێدا بەدی دەكرا، لەڕاس���تیدا زمانی ئەو زمانی ئافراندن و خوڵقاندن بوو، ئەو سەردەمانەی كە دەستی دایە وەرگێڕان باسێك لەتی���ۆری و رەخنەی وەرگێڕان لەئارادا نەبوو، بەاڵم بەش���ارەزایی و لێهاتویی���ەك كە هەیبوو خۆی لەلوتكەدا دەبینییەوە. س���ەبكێكی تایبەتی بۆ وەرگێڕانی ئەدەب���ی رەچاو نەكردبوو، هەر كتێبێكی بە الوە پەس���ەند بووبێت، وەریگێڕاوە. لەك���ۆی ئ���ەم لێهاتووی���ی و توانایان���ە دەكرێ بگوت���رێ لەبواری وەرگێڕاندا لەئێراندا تا وەكو

ئێستا یەكێك لەپێشەنگەكانە.خزم���ەت بەخەڵكی لەڕێگای وەرگێڕان رێباز و دروش���می سەرەكی موحەمەدی قازی بووە. لەبڕگەیەك لەبەسەرهاتەكانی وەرگێڕێك دەڵێ: ه���ەر بەرهەمێك دەبێ رێپیش���اندەر و رێنوێن بێ. دەبێ خوێنەر فێری ئاش���تی، دۆس���تایەتی،

دیموكراس���ی و بەهاكانی مرۆڤایەتی بكات. لەم پێوەندی���ەدا بیرەوەریەك وێنەیەكی گش���تیمان پیش���ان دەدات. دوای چەن���د پ���ێ لەناوب���راو س���اڵێك ك���ە لەوەرگێران���ی كتێبی"مرۆڤەكان و قرژانگەكان"تێپەڕ دەبێت، خۆزە دوكاس���ترۆی بەرازیل���ی خاوەن���ی كتێبەك���ە س���ەردانی ئێران دەكات و لەگ���ەڵ موحەم���ەدی ق���ازی دیدارێك دەكات. كاس���ترۆ لێ���ی دەپرس���ێ بیس���توومە لەئێراندا فەزای سانس���ۆڕ بەتەواوی زاڵە ئەدی ئێوە چۆن بەرهەمەكانتان لەسانسۆڕ دەپارێزن؟ لەوەاڵم���دا دەڵ���ێ: دەرد و ئازارەكانمان یەكن، ب���ەاڵم لەپەن���ای بەرهەمەكانی ئێ���وەو لەڕێگای وەرگێڕانیانەوە، ئێمەش قسەی خۆمان دەكەین بەخەڵك���ی خۆم���ان پەیام���ی بەش���ێوەیەك و دەگەیەنین، ئەگەریش گرفتیان بۆ س���ازكردین

ئەوە هەر پاساوێكی بۆ دێنینەوە.موحەمەدی ق���ازی نزیك ب���ە 70 بەرهەمی گرانبەه���ا میراتێك���ی وەك خ���ۆی ل���ەدوای ب���ۆ مێ���ژووی ئ���ەدەب و فەرهەنگ���ی ئێ���ران بەجێهێش���تووە. بەرهەم���ی دەی���ان نوس���ەرو لەدەی���ان جیهان���ی بەناوبانگ���ی بیرمەن���دی واڵت���ەوە وەرگێڕاوەتە س���ەر زمانی فارس���ی، لەمەكس���یم گۆرگییەوە تا دەگاتە هێكتۆر مالۆ، روم���ەن رواڵن، ژوومەن رمەن، جەك لەندەن، ئان���ا مری���ا ماتوت���ە، داس���تا یوس���كی، چارل���ز دیكن���ز، ئیبراهیم ئەحمەد )ژان���ی گەل(و ...هتد. بەوەرگێڕانی ئەم بەرهەمانە بواری وەرگێڕانی لەگەڵ گۆڕان���كاری قوڵ و بنەڕەتی بەرەوڕوو كردو ئاراس���تەیەكی تازەی پێ بەخش���ی. هەر بۆی���ە مێ���ژووی وەرگێ���ڕان لەئێران���دا بەناوی موحەمەدی قازیی���ەوە خەمڵێندراوەو لێك جیا

ناكرێنەوە.لەساڵی 1354 توشی نەخۆشییەكی سەخت دەبێ���ت، دوای ئ���ەوەی دەنگەژێ���ی عەمەلی���ات دەك���رێ، 30 س���اڵی كۆتای���ی و ت���ا دوایی���ن هەناسەكانی ژیانی لەتوانای قسەكردن بێبەری دەبێ���ت، هەروەه���ا توانای دیتن و بیستنیش���ی نامێن���ێ بەچاویلك���ە و س���ەمعەك نەب���ێ، بەو حاڵەش���ەوە ئ���ەم قۆناخ���ەش بەس���ەردەمێكی زێڕین���ی ئافراندنی كۆمەڵێك بەرهەمی ش���ازی نوێ دێتە ئەژمار. كاتێكیش رەخنەی لێ دەگرن كە خۆت بەو كارانەوە ماندوو مەكە، لەوەاڵمدا دەڵێ: هەر رۆژێك وەرگێڕانم نەبێت، هەر ئەو رۆژەش مردووم. لە راستیدا مەرگی ئەو كاتە بوو كە لەبەهاری 1376 لەتاران بۆ هەتا هەتایە ماڵئاوایی لەژیان كردو لەگوڕس���تانی مەهاباد، لەتەنیش���ت خاڵە مین و هێمن و هەژار بەخاك س���پێردرا، ب���ەاڵم لەوە ناچی خوێن���ەرەكان بۆ هەتا هەتایە ماڵئاوای���ی لەوەرگێڕە كوردەكەی

دۆن كیشۆت و بەرهەمەكانی دیكەی بكەن.

هاوێنە

ژماره 221 2014/3/1 67

68 ژماره 221 2014/3/1

شەموان

ماڵئاوا لە سڤیل

پێنج ساڵ پێش ئێستا، كە سەرنووسەری گۆڤاری هەڵبوون بووم، رۆژنامەنوسێك چاوپێكەوتنێكی لەگەڵمدا سازكرد، یەكێك لەپرسیارەكانی ئەوەبوو، بۆچی ئەوەندە

زوو شوێنی كارت دەگۆڕی و لەكەناڵێك ناگیرسێیەوە؟ئەو كات چەند شـــوێنێكم كردبوو، یەكەمین كارم لـــە رۆژنامەی جەماوەر بوو، كاتێك قوتابی زانكۆ بووم، لەدوا الپەڕەی رۆژنامەكە ئاگادارییەكی باڵو كردبووەوە كـــە پێویســـتیان بـــە دوو پەیامنێری كـــوڕ و پەیامنێرێكی كچە، منیـــش بەدەم ئەم بانگـــەوازەوە چوومـــە رۆژنامەكە و دیـــارە چەند گەنجێكی دیكە بەهەمان شـــێوە داواكاری كاركردنیان پێشـــكەش كردبوو، بۆیـــە بەڕێوەبەرانی رۆژنامەكە ماوەی مانگێكیان وەك تاقیكردنەوە بۆ دانانین، من چانســـی ئەوەم هەبوو بەچەند كارێك لە دوو هەفتەی ماوەكەدا قبوڵكرام و دەستبەكار بووم. لەبەر ئەوەش رۆژنامەوانی یەكێـــك لەحـــەز و خولیاكانـــم بـــوو، زۆر بەجۆش و خرۆشـــەوە لـــەو رۆژنامەیە بـــەردەوام بووم تا كۆتایی ســـاڵی 2004 كە ئەوكات گۆڕانكاری بەســـەر ســـتافی بەڕێوەبەرانی رۆژنامەكەدا هات و ئێمەش لەوێ رۆیشتین. هەر لەو سەروبەندەدا كـــە خوێندنی زانكۆییم تەواو كردو لەوەزارەتی رۆشـــنبیری دامەزرام، لەگۆڤاری هەرێم كە گۆڤاری وەزارەتی ناوبراو بوو دەستم بەكاركرد، نزیكەی ساڵێك لەوێ كارم كـــرد، دەوامی گۆڤـــاری هەرێم تا نیوەڕۆ بوو، ئێوارەكەی لەڕۆژنامەی میدیا كارم دەكرد، كاتێك گۆڤاری هەرێم بڕیاریدا كە نابێت كارمەندانی گۆڤار لەشوێنی دیكە كار بكەن، بۆ منیش ئیختیاری هەرێم یان میدیایان خســـتە بەردەمم، میدیام هەڵبژارد، لەبەر ئەوەی شـــێوازی كاری رۆژنامەوانی لەمیدیا بۆ من بالكێشتر بوو لەهەرێم. لە هەرێم بەڕێوەبەری نوسین بووم، لەمیدیا بوومە جێگری سەرنوسەر. دوای نزیكەی دوو ساڵ كاركردن لە میدیا، بەئارەزووی خۆم چوومەوە رۆژنامەی جەماوەر كە یەكەم شوێنی كاركردنی رۆژنامەوانیم بوو، لەو رۆژنامەیەدا بوومە سەرنووسەر، ساڵ و نیوێكیش لەوێ بەردەوام بووم تا رۆژنامەكە بەهۆی گرفتی داراییـــەوە بەتـــەواوی داخرا. پاش ئەوە چوومە گۆڤـــاری هەڵبوون و لەوێش یەك دانە ســـاڵ وەك سەرنوســـەر كارم كرد، ئەوكاتەش ئەوانەم بۆ رۆژنامەنوســـەكە روونكردەوە، كە من هەموو جار بە ئارەزووی خۆم شوێنم نەگۆڕیوە، ناچارییشی

تێدا بووە.دوای ئـــەو ئەزموونانـــە، لەگەڵ كۆمەڵێك هاوكارم، كە پێشـــتریش لە رۆژنامەی جەماوەر كارمانكردبوو، گۆڤاری ســـڤیلمان دەركرد، كە خۆشـــبەختانە تا ئێستاش بەردەوامـــە. لـــەم گۆڤـــارەدا بەهاوكاری رۆژنامەنوســـانی )ســـڤیل( و نوســـەران توانیمـــان لەنێو فەوزا و بێســـەروبەرەی كاری رۆژنامەوانیدا كارێكی تا رادەیەك جێی رەزامەندی خوێنەران و رۆژنامەوانان پێشـــكەش بكەین. سڤیل ئێستا یەكێكە لەگۆڤارە زۆر باشـــەكانی كوردستان و جێی متمانە و باوەڕی خوێنەرانەو سەنگ

و قورسایی خۆی هەیە لەنێوەندی كاری رۆژنامەوانیدا.بـــەاڵم ئەمجـــارەش بەئارەزوومەندانـــە ئـــەم گۆڤـــارە بـــۆ هاوكارانـــم جێدێڵم و هیوادارم درێژەی پێ بدەن و خوازیاریشـــم رۆژنامەوانان و نوســـەران بەردەوام

بن لەهاوكاریكردنی سڤیل، تا بەردەوام بێت و زیاتر سەركەوێ.

بێستون نوری