GündelikYaşamdaZen

AdelheidMeutes&JudithBossert

Çeviren:SedaToksoyOKYANUS

GününbirindebirkeşişZenUstası Joshu’ya sormuş"Zennedir?Lütfenöğretbana”. "Kahvaltı

ettinmi?”diyesormuşJoshu"Evet,Usta”demişkeşiş."Öyleyse"demişJoshu"gitçanağınıyıka”.Zenözelbirşeydeğildir.Zensizindininizdir,benim

dinimdir.Japonlarındinidir.Zenkızılderililerin,İslam’ındinidir.Birfelsefedir.BedenimizdirZen.Bedenimizinduruşu,bedenimizinçalışmasıdır.Bilgisayarıntuşlarındagezinen

parmaklarımızdır Zen. Bisiklete binerkenki ben’dir. Gülüşümüzdür Zen, ağlayışımız, nefretimiz,sevgimiz,yasımızdır.Zendavranışımızvedavranışımızıngözlemidir.

AydırZen,ağaçtır,güneşinbatışıdır.İlkbahar,yaz,güzvekıştır.Zen,çiçeklerivazoyayerleştirenkadındır.Usta’nınçayiçişidir.

Zen’i öğrenmek istiyorsanızAsya’da uygulanangeleneksel yolları izlemek zorundadeğilsiniz.Yürürken, yemek pişirirken, araba ve bilgisayar kullanırken, koşarken, dansederken, tenis ya dafutboloynarkendeZen’iuygulayabilirsiniz.

İştebukitaptabununiçinyazıldı.

GÜNDELİKYAŞAMDAZEN

ADELHEIDMEUTES-WILSINGJUDITHBOSSERT

ÇevirenSedaTOKSOY01994SräfeundUnzerVerlagGmbHAkçalıTelifAjansıOkyanusYayıncılıkveYapımcılıkLtd.

Şti.,1997

KapakTasarım:NareEkinciISBN-975-7200-30-1

OfsetHazırlık,KapakBaskı,İçBaskıveCiltÇİZSEMatbaacılıkLtd.Şti.Tel.:(0212)6473493

OKYANUSYAYINCILIKVEYAPIMCILIKLTD.ŞTİ.AnkaraCad.KonakIşhanı34/1043440Cağaloğlu/lstanbulTel:(0212)5134259

AdelheidMeutes-WilsingEifel'dekiZenTapınağınınyöneticisi.Zendergisininyayımcısı.

JudithBossert(ChanSac)Dharmâchârya-VietnamlıZenustasıThichNhatHanh’in izdeşçisi.Zenyayınevininyönetmeni,Zendergisininyayımcısı.

İçindekilerBAŞLARKEN

GÜNDELİKYAŞAMDAZEN

ZenNedir?

"HedefYolunKendisidir”

FarkındalıkÇalışması

ZihniSakinleştirmek

HareketeOdaklanmak

HiçbirşeyEldeEtmeyeÇalışmamak

HerşeydenBağımsızOlmak

İnsanınEnEskiSorusu

Zen’inKökenleri

GelenekselYollar

EskiYollardaYeniAdımlar

GELENEKSELYOLLAR

Oturuş-Zazen

SakinceOtururkenNelerOluyor?

OlanıKabulEtmek

ÇalışmaSırasındaDüşülebilecekYanlışlar

DoğalNefes

NefesleriSaymak

OturmaBiçimleri

TamLotüs

YarımLotüs

BağdaşKurmak

ElmasOturuşu

SekiÜzerindeOturuş

İskemledeOturuş

DikOturmak

ElveKolDuruşu

YarıKapalıAlgılar

OturuşunSüresiveBitirilişi

GrupOturuşu

YürüyüşMeditasyonu-Kinhin

YürürkenYürümek

AğırlıkMerkeziniDeğiştirmek

GerilmekveGevşemek

DüşüncelerBulutlarGibidir

Bırakmak

KendiYolunuYürümek

AçıkhavadaYürüyüşMeditasyonuYapmak

GrupHalindeYürüyüşMeditasyonu

Sutra’larıOkumak

NedirSutra’lar?

YalnızÇalışmak

Gyodo

GrupİçindeÇalışma

ÇayYolu-Chado

GelenekselÇayTöreni

Avrupa’daÇayTöreni

ÇiçekDüzenleme-İkebana

HatSanatı-Shodo

BirZenUstasınınElindeHatSanatı

YalnızBaşınaHatÇizmek

DiğerZenYolları

ZenŞiiri

UzakdoğuSporları

BirZenUstasıGözetimindeÇalışmak

Sesshin

Usta

Koan

Ön-koan

"BudaDünyasıKurudur”

ESKİYOLLARINYENİYOLCULARI

ZenYolundakiÖğretmenler

ÖğretmenOlarakRüzgar

BilgisayarınÖğretmenliği

ÖğretmenOlarakKağıt

ResimYapmakveFotoğrafÇekmek

ÖğretmenOlarakZamanveSesTelefon

Saat

Gülümsemek

PlanYapmak

Yönetim

ÖğretmenOlarakBahçe

ZenUstasıDogen’inÖyküsü

YemeğinHazırlanması

KahveİçmeSanatı

Temizlik

BAŞLARKENOtururkenotur;Yürürkenyürü,Çalışırkençalış.

Zen'ideneyimlediğimilkhaftasonundaöğretmeniminbanasöylediğiiştebuydu.ÜniversitedeÇindili öğrenimi görürken Çin kültür ve dinleriyle ilgilendiğim sırada Ch'an (Japoncada Zen) ile dekarşılaşmıştımelbette.Uygulamayaiseohaftasonuevedöndüğümdebaşladım:

Otururkenotur.Oturmaçalışmasıyaptım,birçocukgibidoğalcaoturma.Yıllarboyunca içimeişlemişolanacılardağılıpgittibedenimden.

Yürürkenyürü.Bedenimadımadımyürümeyiöğrendiveadımdanadımayenidendikleşti.Zazenoturuşuyla, yürüme meditasyonu olan kinhin'deki bilinçli yürüyüşle bedenin kendiliğindeniyileşmesi,aynıandazihnindeadımdanadıma,birsoluktandiğerineyavaşçasükunetbulmasıbenimiçinbirmucizeyetanıkolmakgibiydi.EskiÇinveJaponZenustalarının,hiçbir-şeyöğrenmemizegerekyok,dedikleriniöğrendim.Bilgelikyazıtlarınıokumayagerekyok,birşeyibaşarmayagerekyok,başarıkazanmayagerekyok.Farkındalık-laçalışmakvedavranmakyeterli.

Zenruhu,sabahtanakşama,akşamdansabaha,saattensaate,andananahergünküyaşamınruhudur.Zenzihni,birnefestendiğerinebaşlangıçzihnidir,başkacadahiçbirşeydeğildir.

İştebununiçin:

Otururkenotur,Yürürkenyürü,Çalışırkençalış.Hepsibu-bu,Zen.

Bukitap,Zen’i,başlangıçzihninihergünnasıluygulayabileceğinizigöstermeyiamaçlıyor.AdelheidMeutes-Wilsing

GÜNDELİKYAŞAMDAZEN

ZenNedir?Günün birinde bir keşiş, Zen ustası Joshu'ya sormuş: "Zen nedir? Lütfen öğret bana” demiş.

"Kahvaltıettinmi?”diyesormuşJoshu."Evet,Ustaettim”,demişkeşiş."Öyleyse,"demişJoshu,"git,çanağınıyıka.”Zen özel birşey değildir. Zen sizin dininizdir, benim dinimdir. Japonların dinidir Zen.

Kızılderililerin,İslam’ındinidir.BirfelsefedirZen.Eflatun’unveSchopenhauer'infelsefesidir.Zen,JaponSamurayların,KarlMarx'ınfelsefesidir.

BedenimizdirZen.Bedenimizinduruşu,bedenimizinçalışmasıdır,bilgisayarıntuşlarındagezinenpar-maklarımızdır.Zen,bisikletebinerkenkiben'dir.Gülüşü-müzdürZen,ağlayışımız,nefretimiz,sevgimiz,yası-mızdır.Zendavranışımızvedavranışımızıngözlemidir.

AydırZen,ağaçvegüneşbatışıdır,ilkbahar,yaz,güzvekıştır.Zen,çiçeklerivazoyayerleştirenkadındır.Ustanınçayiçişi,Koan’ınaçalışanöğrencidirZen.

O halde Zen’in özü hiç de olağandışı birşey değildir. Zen, hergünkü yaşamın ta kendisidir,hergünkü yaşam ise bir yöntem değildir. Zen, herbirimizin kendince gerçekleştirdiği farkındalıkeylemidir. Yine de, otururken, yürürken, yatarken ve ayakta dururken bedenimizin aldığı biçim,farkındalığın,zihinveruhhuzurunun"girişkapısıdır".

İlerideki bölümlerde evinizde ya da bir grup içinde uygulamanız için geleneksel oturma veyürümeçalışmalarınıayrıntılarıylagöstereceğiz.

"HedefYolunKendisidir”

HerinsanınZenileilgilenme,Zen'iuygulamanedenifarklıdır.Kimiyaşamınanlamınıarar.Birbaşkası, toplumumuzun koşuşturması içinde huzuru bulmak ister, işyerinin, aile hayatınıngerekleriylebaşederkendaha rahatolmanınyollarını araştırır.Daha sağlıklıbiryaşamvehayatınkarmaşıklığıiçindekiyalınlığınardındadırkimiyadaartıkçevresindekiinsanlarınyaşamanlayışınaaykırıdüşmüştür,destekarar.

Bazısı,çevrekirliliğivebununyaşamayönelttiğitehditileöylesinekorkuyakapılmıştırki,birçıkaryolbulmakamacıyladünyanınbudurumunudahaderindenanlamakister.Kimidekendindeveçevresindebarışıarar.

Yaşama o an yönelttiğiniz soru ne olursa olsun, bu sizinZen yoluna giriş kapınızdır.Yanıtınıaradığınız soruyla başlayabilir ve gündelik yaşamda yolunuzu bilinçle, etkin ve farkındalıklayürümenin alıştırmasını yapabilirsiniz. Zen yolunun sizi eşsiz, yinelenmez yaşam yolunuzagötürdüğünüdeneyimleyeceksiniz.Sizinyolunuzun olağanüstülüğünü yaşamınızın her anında duyumsayacaksınız. Zamanla her soluk alıştagülümserolacakyüzünüz.ÇünküZenyolusizibedenselveruhsalsağlığa,yaşamamacınızileuyumiçinde oluşa, hoşgörüye, yaşamınıza ve tüm evrene saygıya, her durum ve anın tüm gereklerikarşısında dinginliğe ve uyanıklığa götürür. Herşey karşısında iyiliksever ve yumuşak, etkin veanlıksal,yalınveminnetdolukılansakinlikvehuzurukendiiçinizdebulacaksınız.

Yüceolanherşeyyalındır,derGoethe.Zenyoludayürümesikolay,amagünbegün,adımadımbir başımıza yürümek zorunda olduğumuz için yine de öylesine zor bir yoldur.Kimse bizim içinyürüyemez,yürüyüşümüzdebizeyardımdaedemez.Bunubizyapmakzo- rundayızdır, andanana,hergün.

Bir Japon Zen tapınağında güz zamanı genç keşiş adayına Zen bahçesine düşen yapraklarıtemizlemegöreviverilmiş.Yaşlıbirkeşişduvaradayanıponuizlemeyekoyulmuş.Tefekkürhalindegeçen bir saatlik çalışmanın sonunda genç keşiş görevini tamamlamış. Artık tapınağın kapılarıaçılabilirvekonuklarZenbahçesinihayranlıklagezebilirlermiş.Yaşlıkeşişgençkeşişe, işini,çokgüzel yerine getirdin, övgüler üstüne olsun, demiş. Sonra yavaşça akçaağaca doğru gitmiş vedallardakalanyapraklardadökülüpçakıllarıyenidenörtenedekbütüngücüylesarsmışağacı.

Kıssadançıkacakhisseşu:Zen'inhedefiyoktur,gündelikyaşamyoludurhedef.Zen'inAnlamıNedir?

FarkındalıkÇalışmasıAdamınbiriIkkyuUsta’yasormuş;"Usta,banaenyücebilgeliğintemelkurallarındanbirkaçını

yazar mısınız?” Ikkyu fırça ve kağıda sarıldığı gibi yazıvermiş: "Dikkat”. "Hepsi bu mu?”, diyesormuş adam, "eklemek istediğiniz başka birşey yokmu?”Bunun üzerine Ikkyu "Dikkat,Dikkat”,yazmış. "Ama”, demiş adam oldukça sinirli, "eklediğin şeyde gerçekten çok derin, anlamlı birşeygörmüyorum”.BununüzerineIkkyufırçayıalıp"Dikkat,dikkat,dikkat",yazmış.

Öfkeyle sormuş adam: "Ne anlama geliyor ki bu "Dikkat" sözcüğü Tanrı aşkına?” UsulcayanıtlamışIkkyu:"Dikkat,dikkatdemektir.”

Zen, andan ana atlamamak, an'da yaşamak, aynı zamanda an'ı yargılamamak demektir. İyi mi,kötümü,hoşumagidiyormu,gitmiyormu?Sadecean'ıalgılamak,onuyaşamaktırsözkonusuolan.Olan,olduğugibidir.

Bir örnek: Sabah evden aceleyle çıkarken, Tanrım, çok geç kaldım, diye düşünmemle birlikteyeniişgünügözümünönündengeçiverir,dünkügünyinelenir,gelecekhaftasonubelirir.Birdenışıkyanar; kırmızı! İşte o an içimde olup bitenin ayırdına varırım. Bilirim ki bu sabah birçok anışimdidenkaçırmış,gerçektenyaşama-mışımdır.Telaşlaevdençıkarkenkapıyıgürültüyleçarptığımıbilefarketmemişimdir.

Zen'in farkındalık çalışması, kapıyı gürültüyle çarptığımda bunu bilmemdir. Sözkonusu olan,bununiyiyadakötüolmasıdeğildir.Başkabirzamansinirlideğilimdir,sakinvebilinçlibirşekildeçıkarım. Soluğuma ve adımlarıma dikkat ederim. Kapıya dikkat ederim. Ahşabını görür, soğuktokmağınıhenüzsıcakolanelimdehissederim,kapıyıaçarvesağelimdeçantaolduğuiçinbunusolelimle yaptığımı bilirim. Dışarı çıkar, kapının ardımdan yavaşça kapandığını farkederim. Soğuksonbaharsisinihisseder,üşürüm.

Bir başka farkındalık alıştırması, arabaya biniş ve araba kullanış sırasında alışkanlıkla yerinegetirilen her bir hareketi bilincine vararak algılamak, nefesimin devinimlerimi nasıl izlediğinigözlemlemekolabilir.Solukverirkenkontaktanahtarınıyerinesokarımyadakemerimibağlarkensolukalırım.Yahutsözgelimiyağmuryağarkensileceklerinritmineuygunsolukalıpveririm.

Gündelikyaşamda,farkındalıkalıştırmasıolarakoyunoynarcasınayararlanabileceğimizsayısızhareketvardır.Sizdegünlükyaşamınızıniçindenalıştırmafırsatlarıyaratabilirsiniz.

Alışkanlık ve dikkatsizliği aşmak için kısa bir süre önce yeni bir alıştırmabuldum.Kapıyı herkilitleyişimden sonra araba anahtarını ceketimin sağ cebine farkına vararak koymaya çalışıyorum.Bubellianınekadarsıkkaçırdığımıtahminedebilirsiniz.YinedebuanlarayoğunlaşmakiyibirZençalışmasıdır.

Gündelikyaşamın tümbubinlerceküçükalışkanlığını bilinçledeneyimlemek,bilinçleyapmak,bilinçleyaşamak,insanınherbirdavranışta,herharekettebeden,zihinveruhuilebirbütünolması-iştebudurZen.

ZihniSakinleştirmekBankei çok ünlü bir Japon Zeri ustasıymış. Günün birinde, Samuray olmuş bir Zen öğrencisi

gelipyakınmışona;"Efendim,içdünyamöylesinedenetimsizki.Zihniminasılsakinleştirebilirim?""Çok tuhaf birşeyin varmış”, diye yanıtlamış Bankei, "göster bana yatışmak bilmez zihnini.Denetimsiz özünü getir bana. Çok ciddi bir sorunun var! Olağandışı birşey!” "Bunu size şimdigösteremem”demişSamuray. "Peki şimdigösteremezsenne zamangösterebilirsin?”diyeyenidensormuşBankei."Bilmiyorum.Hiçbeklemediğimzamanlardaöyleoluyor”,diyeyanıtlamışSamuray."O halde bu senin kendi gerçek doğan değil”, sonucuna varmış Bankei, "eğer olsaydı, huzursuz,

denetimsiz zihnini bana her an gösterebilirdin. Ama bu böylece senin gerçek doğan olamaz.Doğduğundaonasahipdeğildin,onusanaverenananbabandadeğil.Gitvebununüzerinedüşün”.

BirkaçyılönceKaliforniya'dabirSesshin’i(yoğunçalışmaoturumu)ziyaretettim.ÇalışmadansonraPalmSprings'demüzeyegittik.Kafalarında teypolan iki insanyontusuvardı.Hiçdurmadanbirbirlerinekafasallıyorlardıvekafalarındakiteyplerdurmadançalışıyordu.Birdenfarkınavardım,evet, bizim kafamızda da işte böyle hiç durmadan dönen bir teyp var. Karşınızdakine bakıyoruz,komşumuza, yakınlarımıza ya da evde yatağa uzanıp dinleniyoruz, amakafamızda bu teyp sürekliçalışıyor.

Zihnimiz huzursuz. Ama huzursuzluğunun nedeni dış sesler ya da gürültü değil. Zihnimizihuzursuz eden biziz. Zihin dışardan tedirgin edilmez, bir uçağın ya da otoyolun gürültüsüyle, işyerindeki sesler ya da dışar- da oynayan çocuklarla huzuru kaçmaz. Hayır. Biziz akıp gidenkonuşmalar, beklentiler, düşünceler, çatışan duygular, yargılamalar ve tavır alışlar ile teybikafamızdadöndüren.Kendimiziiçselolarak"boş”hissettiğimizdeisegidertelevizyonuaçarızyadagazeteyialırızelimize.Geceolur,bukezdüşlergelir...

Zihni sakinleştirecekbirZenalıştırması,hemenşimdideneyebileceğinizgibinefesalıpverişingözlemidir. Havanın bedeninize girişini, sonra yeniden dışa akışını gözlemleyin. Geleneksel ZenoturuşuolanZazen'denefesverişinsadece10’akadarsayılmasıbileişeyarar:hm-l,hm-2,hm-3,...,hm-10. Sonra bir kez daha başlayın. Ya da her bir soluk alıp verişte sayın: l-l, 2-2,3-3,..., 10-10;bitirdiktensonrayenidenl'den10'akadaryada10’dangeriyedoğrusayın.Daha4'ebilegelemedenyapacağınız tatilin düşüncesine dalacaksınız belki. Farkına varınca, dikkatinizin kaymasınıyargılamaksan l’den başlayarak nefesinizi saymaya geri dönün. Yargılamayın, çünkü düşünceler,geçip giden beyaz bulutlar gibidir. Bu alıştırmanın bir hedefi olduğunu düşünmeyin. Zihin, bualıştırma yardımıyla davranış, yaşanan an ve bu anda yapmakta olduğumuz şey üzerindeyoğunlaşmayı öğrenir. Soluk alır, ayağımızı yere basarız. Zihin yatışır. Artık geçmişe kaymaz,geleceğe doğru bir gezintiye çıkmaz. An’ı kaçırmaz, yargılamaz. Bu da zihni sakinleştirmektir.Nefesin sayılışı ile gözlemlenmesi bize burada yardımcı olur. Davranış ve nefes üzerineyoğunlaşmak,zihniyatıştırır.

HareketeOdaklanmakBir Vinaya öğretmeni Zen ustasına sormuş; "Gündelik yaşamında Zen’i nasıl uygularsın?”

Yanıtlamışusta;"Acıktığımdayerim.Doyduğumdaçanağımıyıkarım.Yorgunsamuyurum.”Öğretmen, "Bunu herkes yapar”, diye karşılık vermiş; "herkes senin gibi Zenmi uyguluyor o

zaman?” "Hayır, aynı biçimde değil”, demiş usta. "Neden aynı biçimde değil?” diye sormuşöğretmen. Usta gülümsemiş, "Başkaları acıktığında yemek yemez. Zihinleri bitmek tükenmekbilmeyendüşüncelerledoludur.Onuniçin,aynıbiçimdedeğil,diyorum."

Zihinsakinseyoğunlaşmışbirşekildehareketederiz.Oandaneyapıyorsakyalnızcaonuyaparız.Busıradahızlı,tedirgin,yavaş,sessizyadasoluyarakmınefesalmaktaolduğumuzunönemiyoktur.Önemliolan,bununfarkınavarmamızveyargılamamamızdır.Hareketlebiroluruz.Bilinçlihissetmesanatı, örneğin şundan başka birşey düşünmemektir: bulaşık fırçasını beyaz bir fincanda

gezdiriyorum,kirçözülüyor,fincanınbiryanındazarargörmüşbiryervarvesuellerimeçoksıcakgeliyor.Buişleriçoğuzamançoksıkıcıbuluruz.Sabaholanları,bundansonrayapacağımızı,çıkmakistediğimiz gezintiyi düşünmeyi yeğleriz. Bulaşığı kurulamamıza yardım eden eşimizle bunlarıkonuşuruz.Ağızlarımızkonuşurdakonuşur,ellerimizsebambaşkabirşeylemeşguldür:robotlargibibulaşık yıkar ve kurularlar. Suyun çok sıcak olduğunu, fırçanın fincan üzerinde gezindiğini,porseleninbeyazrengini,fincanınhasargörmüşbiryanıolduğunualgılamakyerinehaftasonuiçinplanlar yapar, iş yerimizdeki sorunlardan sözederiz.Ama sorunlar geçmişe aittir.Anlattığımız, şuanda olan değil, zihnimizde yinelediğimiz, canlandırdığımızdır. Zihnimiz tedirgin olur. Bölünmüşbir şekilde hareket eder, yaptığımıza yoğunlaşmayız. Farkındalık gevşer ve fincan elimizden yerekayar.

HiçbirşeyEldeEtmeyeÇalışmamakMichael Ende’nin Momo adlı yapıtındaki çöpçü Bep- po'nun öyküsünü bilir misiniz? Beppo

sokağı adım adım süpürür. Sokağın sonuna bakmaz, işinin daha ne kadar süreceğini düşünmez,çünküuzundursokak.Süpürgesiylebiryarımdaireçizer,sonrabiryarımdairedaha.Belkibugünbitmeyecektir işi. Sokağın alt ucuna dek yarın devamedecektir belki, o zamanda üst ucu yenidenkirlenecek,o iseöbürgün sokağı süpürmeyeyenidenbaşlayacaktır.Ama söylediğinekulakverin:"BakMomo”,dersözgelimi,"bazançokuzunbirsokakolurönünde.Öylesineuzunkihiçbirzamanbitiremeyeceğini düşünürsün.” Bir süre susar, sonra devam eder; "Derken acele etmeye başlarsın.Gittikçe daha çok telaş edersin. Ama başını kaldırdıkça önünde uzayıp gidenin hiç de dahakısalmadığınıgörürsün.Ozamandahadasıkarsınkendini,korkuyakapılırsın,sonundatıkanırkalırsın.Sokaksahalaönündedir.Böyleyapmamalı.”Birsüredüşünür.Sonra,"sokağıhiçbirzamanbir kerede düşünmemeli, anlıyor musun?” der, "sadece bir adım, bir nefes, bir süpürge darbesisonrasınıdüşünmelisin.Sonrabirsonrakini.”Yinedururveeklemedenöncedüşünür;"Ozamanişiniseversin,buönemli,ozamanişiniiyiyaparsın.İşteböyleolmalı.”

Hiçbirşey elde etmeye çalışmamak demektir bu. Adım adım sadece anın gereğini yerinegetirmek.

Bunubirkezuygulamakiçinkendinizebirşeyeldeetmeyeçalışamayacağınızbirişseçebilirsiniz.Bizim verimlilik temelli toplumumuzda, sonucunun önemli olmadığı bir işi ciddiye alarak veyoğunlaşmış bir şekilde yapmak elbette çok zorumuza gider. Boş dediğimiz zamanımızı bile"yararlı" birşeylerle dolduruyoruz. Akşam bırakıp sabah yeniden başlayan çocuklar gibi oy-nayamıyoruzartık.Dahagüçlü,dahasağlıklıdaha.,artıkherneisebirşeyolmakiçinkoşuyaçıkıyoryadasporyapıyoruz.Boşzamanımızda,aydınlanmapeşindebağdaşkurupmeditasyonaoturuyoruz.OysaZen,oyunuan’daoynamakdemektir.

Alıştırmaiçinbugünbitiremeyeceğimiz,belkiyarındasonunugetiremeyeceğimizbirişseçelim.Çok uzak olduğundan hedefi düşünmeyelim. Belki iş yerinizde bir seri üretim bandının başındaçalışmaktasınız.Aynı işidurmadanyapıyor,yapıyorsunuz.Ellerinizaynıhareketiyerinegetiriyor.Sabah başladığınız akşama asla bitmiyor. Seri üretimde çalışan bir işçi gerçekten de bir şey eldeetmeyeçalışamaz.VeancakZenuy-

gülüyorsa, birZen insanıysa akıp giden yaşamda hayatta kalır.O zaman işinden bir oyun yaratır,nefesiyleuyumiçindehedefvekazançolmadançalışır.

HerşeydenBağımsızOlmakZen yolu ile herşeyden bağımsız olmayı öğreniriz.Övgü ve yergiden, varlık ya da yokluktan,

geçmişyadagelecekanlardan,düşüncelerimizden,hayallerveyargılarımızdanbağımsızolmayı.Zen ustası Hakuin, köyünde ve tüm çevresinde çok değerli, bilge ve onurlu bir insan olarak

sayılır, sevilirmiş.Köyündegüzel, gençbir kız evlilik dışı bir çocuğahamile kalmış.Anababası,kızın aileye getirdiği utançtan ötürü çok öfkeliymiş. Kız ise çocuğun babasını ele vermekistemiyormuş. Ana babası sıkıştırdıkça sıkıştırmış, sonunda dayanamamış kız; "Çocuğun babasıHakuin usta”, demiş. Anne babası öfkeden köpürmüş! Çocuk doğduktan sonra alıp Hakuin ustayagötürmüş, tapınağının kapısına bırakmışlar; "Al bakalım! Babası olduğun çocuk bu!” "Ha, öylemi?’’,diyekarşılıkvermişHakuinustasonderecesakinveçocuğualıptapınaktaniçerigirmiş.İyiünü dağılıp gitmiş ama hiç aldırmamış o buna. Zavallı küçük yavruya bakmış, büyütmüş, sevmiş.Komşulardan süt ve bir bebeğin gereksindiği daha ne varsa bulmuş buluşturmuş. Gerçekten çokçalışmış.Biryılgeçmiş,artıkdayanamamışgençanne.Ailesinebütüngerçeğianlatmış,çocuğunungerçekbabasınınisminisöylemiş.Anababasıçokutanmış,özürdileyipaffetmesiiçinHakuinusta'yagitmişler. "Sana öyle davrandığımız için üzgünüz”, demişler; "Kızımız bize, senin değil, balıkpazarındakigençadamınonuhamilebıraktığınıanlattı.”Hakuinustabaşınısallamaklayetinmişve"ha,öylemi?”demiş.Torunlarınıalıpevedönmüşler.

Çoğuzamanhepiyi,dostçayadaeniyiolmakisteriz.FutboloyuncusukaleciUliStein'ıörnekalalım. İyi bir oyuncu, en iyilerinden.Amayakınbir zamandakurtarabileceği bir vuruşuöyle birkaçırdıki,pozisyontelevizyondadefalarcagösterildi.OnunyorumuysabirZenyorumuydu:“Topukaçırdım çünkü an’a yoğunlaşma- mıştım. Bir sonraki andaydım. Henüz elime geçmeyen topuyeniden oyuna sokabileceğim en uygun yere bakıyordum.” Uli Stein bunları muhabire anlatırkensakindi. Suçu kendinden başka kimse ya da hiçbirşeyin üzerine atmadı. Yaptığı, an’ın analiziydi:yoğunlaşmamıştı.Olayıeviripçevirmedi.Nasılsaöyleydi.Bunuhersporcubilir:bugün iyiyimdir,övgüalırım;birgünsonraysayerindibinegeçirirler.

İşyerindekendimizebakalım.Birgünişimiziiyiyapar,yöneticininbeğenisinikazanırız,ertesigünsebaşımızağrır,kötüişçıkarırız.

Övgü gibi yergi ve beklentilerden bağımsız olmak demek, her anı geldiği gibi kabul etmekdemektir. Ortaya çıkardığımız işin utanç ya da zevk verişinden, başkalarının bize beğeni ya daeleştiriylebakışındanbağımsızolarakdahasonraişimizidahaiyiyadadahakötüyaparız.

Hergünyapabileceğimizbaşkabiruygulamada,çağdaşiletişimaraçlarıylailişkimizibirkezgözdengeçirdiktensonraonlardanbağımsızlaşmaktır

Seçiptelevizyonunkarşısınaoturmanedenimizoyalanmakmıdır,yoksaailemizinböyleistemesimi? Bilgilenmek ve iş yerinde sözünü edebilmek için mi haberleri izlemek en köklüalışkanlıklarımızdan biridir? Bir alışkanlığı -ondan bütünüyle vazgeçmeksizin- kırmak,

bağımsızlaşmaçalışmasıdır.BugünhaberleribirkezolsunseyretmemekbirZenuygulamasıdır.Telefon çalıyor. Telefonu sakince çalmaya bırakarak bu sırada kendimizi gözlemlemek, buna

dayanabiliyor muyuz, arayanın kim olduğuna karşı konmaz bir merak mı duyuyoruz, o andayapmakta olduğumuz işe dikkatle devam edebiliyor muyuz; tepkimizi izlemek, bir Zenuygulamasıdır. Telefon çalarken nefes alalım, iki çalış arası sessizlikte verelim. Oynayalım buoyunu.

Herşeydenbağımsızolmak,sadeceyoladevametmek,yargılamaksızınşuan’ınsizdenistediğinigündengüneyapmaktır.Çünküsözkonusuolan,an'ıniyiyadakötü,mutlulukyadamutsuzlukvericiolmasıdeğildir,yaşambudeğildir.Yaşam,an'daönünüzeaçılanyoluyürümektir.

ZenYolları

İnsanınEnEskiSorusuFarkındalığın,dikkatinheranvurgulanmasızamanımızınbuluşudeğildir.Binyıllardanbuyana

dünyanınher kültürü ve dininde yaşanan an kutsanagelmiştir. Neden böyledir bu? Ezelden beri yaşam veölümün anlamını araştırırız. Yaşam nedir? Ölüm nedir? Herbiri- miz yaşamının bir anında busorularıkendinesorar.

İçindebulunduğumuzan,böylesineönemlivebaskısınıhissettiğimizsorularımızıyanıtlayabilirmi? Belirgin bir karşılığı yok bunun. Kendi deneyimimizden yola çıkarak herbirimiz kendiyanıtımızıbulmakzorundayız.Belliyanıtlarsaptayandinlervardır.Amasaptanırsaptanmazsorununkarşılığı olmaktan çıkar yanıtlar.Aydınların üzerinde oynayabileceği güzel bir teoriye dönüşürlerbelki,amateorilerleyaşayamayız.

Zen’inKökenleriCh’an (Zen), 6,yy'da kurumsallaşan Budacı öğretiye Çinlilerin verdiği karşılıktır. Çinliler o

zamanlardadaşim-,dikigibipratik,yalınvesomutinsanlardı.OnedenleilkÇinliZenustaları,herÇinlinin anlayabileceği gündelik dili kullandı. Ch’an 'ın (I2.yy’dan başlayarak Japonya’da dauygulanan Zen’in) gelişiminde dikkati çeken, bir yandan Budacı yazıtlar ve tapınaklardaki eskiöğretileri, diğer yandan konu dışındakilerin gündelik uygulamalarında gösterdiği süreklideğişikliktir.Hui-Neng’in(6.ÇinZenPatriği)kutsalyazıtlarınasılyırttığınıgösterençokgüzelbir

resmiünlüdür.BunakarşılıkgelenekselJaponZentapınaklarınıkonualanresimlerde,nihaisorularıyanıtlayabilmek için Zen ustaları ile öğrencilerinin harfi harfine uyması gereken kesin kurallartasviredilmiştir.Batıkültürümüziçindekibizleriçinkısayadauzuncabirzamankendimizi bir Japonyadabatı dünyasındakiZen tapınağındagelenekselZenuygulamasınaadamak, çekici ve kimi durumda son derece yararlı olabilir.Bir besin kaynağı bulabilir ruhumuzburada ama biz, asıl, temel sorularımızın ancak gündelik yaşam içinde yanıtlanabileceğini ifadeetmekistiyoruz;kesinliklevesonsuzadekgeçerliolacakbirşekildedeğilde,kişiseldurumumuzabağlı, aşama aşama olgunlaşarak ve yeni deneyimler, yeni bilgilerle sürekli dönüşerek yanıtlana-bileceğini.

GelenekselYollarSizeZen'in geleneksel yollarını tanıtabilmek için Ja- poncadaki terminolojiden yararlanacağız.

BudeyimlereskiJaponZentapınaklarıylabatıdakiyeniZenmerkezlerindedekulanılmaktadır.BirZentapınağındaöğrencilerkadınyadaerkekZenustasınınyardımıylaçalışırlar.Batıdaçok

sayıda Zen ustası (Roshi) olmamakla birlikte Roshi'lerinden Zen öğretme izni ya da görevi alanoldukçafazlaZenöğretmeni(Sensei)vardır.

Öğrenciler hergün Dokusan ya da Sanzen olarak adlandırılan yerde belli bir törensellik vekurallarıizleyerekustalarıilekişiselgörüşmeleryaparlar.

Zendo, tapınağın, sessizlik içinde ve belli bir şekilde Za- zen (Zen oturuşu) ve Kinhin (Zenyürüyüşü) uygulanan meditasyon mekanıdır. Tapınağın büyüklüğüne göre başka bir mekan ya daZendo’dazamanzamanbirgongsesiyadamakugioveyabaşkabirvurmalısazeşliğindeSut-ra'lar(Buda’nın ölümünden sonra yazılan eski Budacı öğretiler) okunur. Bir Sesshin (birkaç gün ya dahafta süren yoğun uygulama dönemi) sırasında Roshi (Zen ustası) Zendo da hergün bir Koan(alışılmış düşünce kalıbımızı -başımızdaki 'teybi"- kırmak, görüşümüzü derinleştirmek içinkullanılan, çoğu zaman çelişik öğeler içerenZen öykü ya da sorulan) üzerine teisho (ders) verir.Öğrencinin görüşü, usta ile görüşmeler sırasında sınanır.Kimi zamanZendodayemekyendiği veuyunduğudaolur.BazıtapınaklardagündebirkezSyodoyapılır,yaniyürüyüşmeditasyo-nuolanKinhinsırasındayürekSutra'sıokunur.

İkibüyükZenokuluvardır:SotoveRinzaiokulu.Rinzaiokulundakoan'larçalışmasırasındaaraçolarak kullanılır. Soto okulunda öğrenciler Zendoda yüzleri duvara dönük oturur. Rinzai'de iseyüzler mekanın merkezine bakar. Bu, değişik bir duygu doğursa da önemli bir fark yaratmaz

kuşkusuz. Oturan öğrencileriyle geleneksel bir Zendoyu gösteren resimler görmüşseniz, elindekisopayla oturanlar arasında dolaşan bir keşiş dikkatinizi çekmiştir belki. Zendo 'daki meditasyonsırasındakullanılanbusopayake-isakuyadakyusakudenir.Tehlikelibirgörünüşüvardıramabircezalandırmaaracıdeğil,gevşemearacıolarakdüşünülmüştür.Zenöğrencisibir işaretyoluylayadaeğilerekkendisine"vurulması”içinricadabulunur.Bununüzerinekeşişdeonunönündeeğilirvedikkatle öğrencinin her iki omuzu üzerindeki akupunktur noktalarına üçer kez vurur. Öğrencikendinibundansonrabirsüreuyanıkvegevşemişhisseder.

ZeneğitimindedeğişiklikolarakSamuyaniçalışmaalıştırmasıdauygulanır.Bu,bahçe,mutfakyadatemizlikalanındabedenselbirçalışmaolabilir.Öğrencilerişleriniçabukveustaca,sonderecedikkatlivebizimgözümüzeneredeysekılıkırkyarmagibigörünecekbirbiçimdeyerinegetirirler.

Buçalışma,gündelikyaşamageçişolarakdeğerlendirilebilir.Aynışeychado(çaytöreni),haiku(üç dizeli şiirler) yazımı, hat sanatı, sumi (çini kalem resim), ikebana (çiçek düzenleme), kendo(eskrim)yadakyudo(okçuluk)gibibirçokZensanatiçindegeçerlidir.BasitçalışmanıntersineZensanatlarıkesinbirbiçimdetörenselleştirilmiştir.

Zen sanatlarının tümünü uygulamak elbettemümkün değildir. Denir ki, bizi Gerçeğe ulaştıranonbin kapı vardır, ama sonuç olarak aslında hiçbir kapı olmadığını görmek için tek bir kapıdansüzülmemizgerekir.

EskiYollardaYeniAdımlarZenustamıztabaşındanbizesürekliolarak,Zen'ingündelikyaşamolduğunusöyledi.Bir deneyimimi hatırlıyorum. Bir sonbahar günü, o zamanlar 80 yaşını aşmış olan yaşlı

öğretmenimi ziyarete gitmiştim. Onu bahçesinde bir merdivene tırmanmış buldum. Yüksek birağaçtan elma topluyordu.Aşağı indi, selamladı beni vebir sepet elma isteyip istemediğimi sordu.Elbette sevindim buna. "İyi o zaman, senin için bir sepet elma toplayacağım”, dedi.Karşı çıktım;"Hayır,hayır,bentoplarım!”Oyinedesepetiyakaladığı gibi yüksek ağaca tırmandı. Çaresiz, kalakalmışım aşağıda, seyretmek zorundaydım. İşte oandaaklımaeskiÇinZenustasıHyakujo’nunöyküsügeldi:

Usta80yaşındahalaöğrencileriylebirliktebahçedeçalışmaktaymış.Toprağıçapalayıptırpanlar,ayrık otlarından gübre yapar, ağaçlardanmeyve koparır, sebze toplarmış. Günün birinde keşişlerustalarınınağırbahçeişiiçinartıkçokyaşlandığınakararvermiş,araçgerecinisaklamışlar.Ogünustahiçbirşeyyememiş.Ertesigündeyememiş.Sonrakigünlerdeyememeyi sürdürmüş.Keşişlerbir yanlış yaptıklarını anlayıpHyaku- jo'ya bahçegereçlerini geri getirmişler.Usta o gün akşamadekbahçedeçalışmış,hiçbirşeyolmamışçasınayemeğiniheröğüniştahlayemişveünügünümüzegelenözdeyişisöylemiş;"İşsizbirgün,aşsızbirgündür.”Bu,bizçalışmadüşkünüAvrupalılar'ıntekbir serbest günü, tatili bile kendimizden esirgememiz gerektiği anlamına gelmiyor. Başka birşeysözkonusu.Zen,gündelikyaşamdemektir.ZenmeditasyonuhergünküyaşamdansoyutlanıpZazen'eindirgenemez. Gündelik yaşamımızın akışı içinde, hergünkü işimizi sürdürürken çalışmaktır Zen;sadecesabahlanveakşamlarıbirbaşımızasakinbirmekandamindereoturmakdeğildir.Onedenle

yüzyılımızdaZenöğretmekiçindoğudanbatıyagelenbütünbüyükZenustalarıöncebizimyaşamabiçimimiziöğrenmiştir.

Japonyadan ABD’ye gelen ilk Zen ustalarından olan Nyogen Senzaki, kendi ustası SoyenShakudan,17yılboyuncaağzındanZen-Budizm’in"z”siçıkmaksızınsıradan bir vatandaş gibi ABD’de yaşayıp çalışması yolunda kesin bir talimat almıştı. VietnamlI ZenustasıThichNhatHanh,BatıdünyasındakiöğretimçalışmalarınabaşlamadanönceFransa’daonyılkendi köşesinde yaşadı. Ama bundan sonra bize armağan ettiği şeyler arasında "yürüyüşmeditasyonu",yürürkenuygulananZendeyeralmıştır.

Yani, Zen çalışmak istiyorsak, Zen’inAsya'da uygulanan eski, geleneksel yollarını izlemek vesözgelimi okçuluk, judo ya da t’ai chi ile uğraşmak zorunda değiliz. Bunun yerine pekaladansedebilir,golf,tenisyadafutboloynayabilir,yüzüpkoşuyapabiliriz.MutlakaÇinharflerinihatsanatına dökmemiz gerekmez, bilgisayarla da yazabilir, parmaklarımızı tuşlarda gezdirebiliriz.Arabakullanırken,telefondakonuşurkenolduğukadarpizzapişirirkendemümkündürZenyapmak.

Sözkönusu olan Zen kişisinin ne yaptığı değil, nasıl yaptığıdır. Çiçek düzenlemek ya damotosikletsürmekolsun,yapılanişdeğildirbelirleyiciolan.

Bu bölümü bitirirken, 35 yıl önce Japonya'dan Birleşik Devletlere gelen ve Kaliforniya'dayaşayan 86 yaşlarındaki Roshi Joshu'dan küçük bir öykü anlatalım. Gazeteciler, ona nedenAmerika’yageldiğini sorduğunda şöyleyanıtlamış; “Zenöğretmeyegelmedimben,Amerikalılaragülmeyiöğretmeyegeldim.”Onunsıcakgülüşühalabütündünyadayankılanır!Sözünkısası,mizahduygusuolmayanbirZenöğretmeniylekarşılaşırsanızlütfendikkatliolun!

GELENEKSELYOLLAR

Oturuş-ZazenZen'debizi tabaşındanbuyanabüyüleyen,zihninyolununböylesine "bedensel"oluşudur.Ama

belki de en fazla hayran olduğumuz şey, Zen-Budacıların geliştirdiği şaşırtıcı ölçüde yalın bir"sadeceoturma”yöntemioldu.Buyöntemyardımıyla ruhsallığınve zihninkendisinibedenimizdeyatkınbirbiçimdeifadeettiğininidrakineulaşabiliriz.Bedendeiçinezihnialmayantekbiryerbileyoktur. Biz Batılılar zihnimizi kafamızda ya da en iyi durumda yüreğimizde konumlandırırız amabaşkakültürlerzihninkendisinibedeninheryerindeifadeettiğinikavramıştır.

"MeditasyonMekanınız”Zen’le ilgilenmek istiyorsanız oturmakla başlayın - temel budur! Yakınınızda varsa, bir Zen

grubuylayadaeğerböylesiniyeğliyorsanızbirbaşınızaçalışabilirsiniz.Evinizdesizikimseninvetelefonunrahatsızetmeyeceğibirköşeseçin.Busakinyerinmeditasyonmekanınızolduğunukabuledin.Yere bir örtü serin ya da şilte koyun -şilte için en iyisi pamukgibi doğalmalzemedenkılıf,pamukyadakeçikılındandolgumaddesive70x

90 cm boyutlarıdır. Bunun üzerineminder ya da küçük bir seki yerleştirin.Minder demümkünsedoğalürünlerden(pamukluyadaipekkılıf içinekıtık)yapılmışolmalı.Minderyuvarlak,enaz10cmyüksekliğinde, 30 cmçapındaolsun.KimiRinzai okullarındadörtgen (35x50 cm)minderlerkullanılır.

Bununyerine seki de yaptırabilirsiniz.Oturmayeri eğik, alçak kısmı önde, yaklaşık 11-13 cmyüksekliğinde, yüksek kısmı 13-16 cm yükseklikte olmalıdır. Oturma yeri ise en az 40 x 12 cmolacaktır. Beden ölçüleriniz ya da eklemleriniz için daha uygunsa elbette daha yüksek bir seki dekullanabilirsiniz.Sekininayaklarıkatlanırolursayolculuğaçıktığınızdayanınızaalabilirsiniz.

Eğer evdeki sakin köşenin meditasyon mekanınız olduğunu vurgulamak isterseniz bir resim,çiçek,mumyadatütsüçubuğuileözelbirhavayaratabilirsiniz.Ayrıca,meditasyonunuziçinrahat(pamukluyadayünlü)birgiysihazırlamalısınız.

Ama lütfen aklınızdan hiç çıkarmayın; Zen’in kutsallıkla ilgisi yoktur. Hiçbir zaman Zen'den"kutsal" bir anlam çıkarmamalıyız. Öte yandan eğer çalışmanız sırasında tütsü ya da bir resminyararıoluyorsabuyardımcıaraçlarıdakullanmalısınız.

Minder ya da sekinize oturmadan karşısında eğilmenizin de yararı olur.Bedeninize uygun biroturma şekli seçin. İleriki bölümlerde, aramızdaki, deyim yerindeyse yeni başlayanlar için çeşitlioturma şekillerinden ayrıntılı olarak sözedeceğiz. "Deyim yerindeyse yeni başlayanlar” diyoruz,çünkü bir yandan sonsuza dek yeni başlayan olarak kalırız, ama diğer yandan oturur oturmaz -"ilerlemiş”olunduğuduygusunadakapılmak-sızın!-artıkyenibaşlayanolmaktançıkarız.

SakinceOtururkenNelerOluyor?Herzamansorulansorudur;otururkenneyapılır?Önce,olabildiğincesakinoturmayaçalışırız.

Bunun tek nedeni, bir grupla birliktemeditasyon yapıyorsanız ya- nınızdakileri rahatsız etmemekdeğildir.Sakinceoturmak,herşeydenönce,dikkatinizdünyadakibinbirşeyebölünmeksiziniçinizdeolup biteni gözlemleyebil-meniz açısından önemlidir. Nefesiniz nasıl deviniyor, duruşunuz nasıl,düşünceleriniznasılorayaburayauçuşuyor?Birkaçaylıkdüzenliuygulamanınardındanbirazdahasakinbirhalegeldiğinizde,duygularıniçinizdeyükselipyenidenkayboluşunu,acının(eski,tanıdıkyadayeni)yükselipyatışmasınıyadadahadayoğunlaşmasını,seslerin(kuşyadauçak),kokuların(tütsü ya da çiçek) içinize nasıl girdiğini ve sizin bunlara nasıl tepki gösterdiğinizigözlemleyebileceksinizbelki.

İkinci nokta, olabildiğince dik oturmaktır. Sakin ve dik oturuş, "yaşamda uyanık olmaya",bulunulan anı olabildiğince bilinçli yaşamaya çalışmanın en yalın şeklidir. Zen edebiyatında "birdakikalık Zen’in” tüm evrenin değişimine yeteceği söylense de eğer uzun süreler düzenli olarakçalışmazsakbubirdakikahiçbirzamangerçekleşmez.

Sakinvedikoturuş,insanınkendisiniçevresiiçindegözlemlemesine yardım eder. Yavaş, ama emin adımlarla yaşamımız boyu nasıl biçim alıpbiçimlendirildiğimi- zi görmeyi öğreniriz.Eğri büğrü boy atmışızdır ya da yürürken çenemiz ve

göğsümüz abartılı bir şekilde ileri doğru uzatılmıştır. Bunun olası nedenleri düşüncelerimiz veanlayışımız, bedensel ve zihinsel yapımız, yaşadığımız düşkırıklıkları ve yediğimiz “silleler ’’,mutluluktasarımımızvehayallerimizyadaiçindebulunduğumuzrastlantısaldurumlardır.Tümbukoşullar,görüşler,düş-kırıklıklarıbirbiçimdebedenimizdesabitlenirveyaşam-sallığımızıkısıtlar.Çoğu zaman bunun farkına ancak ülsere yakalandığımız ya da kalp krizi geçirdiğimizde varırız.Ama durum bu noktaya gelene kadar beklememiz gerekmez. Sakin oturuş yoluyla bedenimizinalgısını daha ince bir düzeye getirebilir, böylece bir hastalığı başlamadan önleyebiliriz. Bu çokönemlidir.Amadahadaönemlisi,sindirilmemişeskideneyimlerinyavaşça"yumuşayarak’’yüzeyeçıkmasıvesabunköpüğügibiçözülebilmesidir.

Üstümüzde taşıdığımız yükü zamanla öylesine kanıksadık ki, ego’muz sakin oturuş süresinceyara izlerini görüp iyileştirmeye çalışmamıza olasılıkla şiddetle karşı çıkacaktır. Bu sürecingözlemlenmesi bizi başlangıçta büyüleyebilir ama yine de bedensel ve ruhsal gerçek acılarhissetmeyehazırlıklıolmalıyız.Budurumdatüm"suçu’’dışımızdaarayıpZengibibirşeylebirdahauğraşmayıistememeeğilimibelirebilir.

Budabirolasılıktır,amabunuseçersek,yazıketmişoluruz.Çünküaslındaoyolakoyuldukbile.Çalışmaktanşimdicayarsakherhangibaşkabirzamanbiziyaşamımızınvahşiormanındançıkaracakyenibirkapı,yenibiraçılımbulmamızgerekecektir.ÇünkübiziZen’ebaşlamayaitmişolaniçimizdekisesartıkbirdahasusmayacaktır.

OlanıKabulEtmekSakin oturuş sırasında içimizden hertürlü düşünce, duygu ve hayalin yüzeye çıkacağını

söylemiştik.Bunların kimi ilginç olabilir, kimi korkutucu, bazısı sıkıcı.Çalışma, içimizde belirenherşeyi yargısız ve değerlendir- meksizin gözlemlemektir. Düşünceler ya da duygular yüzeyeçıkmaktadır! Hepsi bu! Sonra düşünce ve duygular kaybolur, derken yenileri belirir! Aynayı hiçilgilendirmezönündensizinmi,yoksabirsineğinmigeçmekteolduğu.Aynayadahareketsizbirsuyüzeyi,bulunulanandaneolursaolduğugibikabuletmeninmükemmelsanatınasahiptir.Ayna,bunedenleZenöğrencilerine süreklibirörnekolarakgösterilir.Buradaherşey-denönce sözkonusuolan, şeyleri belirdikleri gibi almaktır; hiçbirşeyi kendi sınırlı görüşlerimize göre biçim-lendirmemektlr.Bu,herşeydenönce(özellikle)geçmişteolanlariçingeçerlidir,amabulunulananadauygulanabilir.

ÇalışmaSırasındaDüşülebilecekYanlışlarZen’inbizikayıtsızlaştıracağınıdüşünmekbüyükbirhatadır.Zençalışmasızihniuyanıklığa,en

yüksekdüzeyde bilinçli bir yaşam sürdürmeye götürür. Bu bilinçlenmeden nasıl bir davranışın doğacağıkişisel sorumluluğun alanına girer. Zen ustaları merhametin, farkında- lıkla yaşanan bir yaşamınmantıklı sonucuolduğunusöylerler.Yinedebunubizegörevniteliğindebir insan sevgisi reçetesiolarak vermezler. "Aydınlanma deneyimleri” ya da benzeri güzel duygulara takılıp kalmamasorumluluğubizimkendimizeaittir.Yaşamınhareketine,toplumsalhayatageridönmekzorundayız,yoksaZençalışmazahmetindendahaşimdidenvazgeçmekçokdahaiyiolacaktır.

Sıkça işlenendiğerbirhata,düşüncelerimizibellibirsüredurduracakhalegelirsekbirşeylereulaşacağımıza inanmakveböyleceZenedebiyatındaoncaövgü toplayan"boşluğun”, tümdünyevibağlarınçözüldüğüodurumungerçekleştiğinidüşünmektir.Düşünceler1durdurmak,düşüncelerininkendisineeziyetettiğiherkesinbaşarmakisteyeceğibir"numara”,birbeceridir.Amasonuçolarakbir"numaradan"başkabirşeydeğildir.Budacıbirkavramolarak"boşluk"bundançokdahageniş,derin, olağanüstü birşeydir! Bizi konumuzdan fazlasıyla uzaklaştıracağından bu kitapta boşlukkonusunagirmeyeceğiz.

DoğalNefesSakinoturuşvegözlemibiruyanışalıştırmasıolarakkullanmakistersek,nefesigözlemlemek,

dolayısıyla soluk alıp verişi saymaktan yararlanabiliriz. Aslında burada yapılan, bedendeki nefeshareketinigözlemlemektir.Nefesalışınmidedediyaframkaslarındabaşladığınıhissederiz.Buçalışmayıbirsüreyaptıktansonrahareketindevamınıbedenimizinbütünüylealgılayabilirhalegeliriz.Karınnefesalırkenşişer,nefes verirkense yavaşça iner. Nefes verip alır, alıp verirken aralarda doğal duraklar oluşabilir.Gözlemlediğinizşeyde,solukalışta,verişte,aralarındakiduruşlardabirşeydeğiştirmeyeçalışmayın.Dahahızlı,dahagüçlüsolukalmayınvenefesinizitutmayın.Dikkathalindesadeceşunubilin;şimdikısabirnefesalıyorumyadaşimdiuzunbirnefesalıyorum;kısanefesveriyoryadauzunnefesveriyorum.Olan, olduğu haliyle iyidir! Soluk alış verişinizin ritmi değişiyorsa o da olduğu gibiiyidir!

Herşeyden önce karın bölgesindeki nefes hareketine yoğunlaşmanızı öneririz. Birincisi, buşekildeağırlıknoktasıgöbeğegetirilmişolur.İkincisi,nefesbütünüylehafiflesebilehareketineniyihissedildiğiyer,karındır.Üçüncüsüise,karın,yaşamenerjimizintoplanmayeridir.

NefesleriSaymakÇoğu insan için nefesi gözlemlemek ancak nefes alış verişi saymaklamümkündür. Soluk alışı

genellikleverişindendahagüçlüolanbiz"Batılılar"içinsadecenefesverişisaymakönerilebilir.İlknefesverişiI,İkinciyi2vsolarak10’akadarsayıpyenidenIilebaşlayın.Buradaönemliolan,nefesritminizesayışritmiylemüdahaleetmemenizdir.

Buçalışmasırasındabelkidel’den3’ebilegelmemişkendüşüncenizdesözgelimiuçağaatlayıpAmerika'yayolculuğa çıktığınızı farkedebilirsinlz.Bu sapmalarınbilincinevarır varmaz saymayayenidenbaşlayın.Sözkonusuolan,göstereceğinizbaşarıdeğildir.Böylesianlamsızolurdu.Herkesl’den 10’a kadar sayı sayabilir!Zamanla siz I, 2, 8; yaptığınız şey ile bir olursunuz, kimse de neyaptığınızısormaz!Yinedebusizinihaibilgeliğegötürecekyoluyürümenizeyardımcıolabilecekbirçalışmadır.

Eskiyazılardanefesalışlarındasayılabileceğisöylenir.Bunubirdeneyin.NefesalışıverişindendahagüçsüzolanBatılıazınlıktanolduğunuzufarkettiyseniz,elbettebuçalışmayıdeğiştiripsadecenefesalışınızı10’akadarsayabilirsiniz.Zamanlanefesalışverişlerarasındakiduraklarıfarkedecekhalegelecekvebundanzevkalacaksınız.Birnefesdurağınınuzunluğununhiçbirönemiyoktur.

OturmaBiçimleriBedensel olanaklarınıza göre çalışmanızda aşağıdaki oturuş şekillerinden birini seçebilirsiniz.

Dengelibiroturuşiçinherikidizindeyeredeğmesiönemlidir.Bağdaşkuramıyorsanızbacaklarınızçaprazlamaoturarakdizlerinizinaltınaikincibirminderyadabaşkabir-şeyyerleştirebilirsiniz.

TamLotüsBatlılarınçoğuiçin tamlotüsengüçoturuşşeklidir.Amaendengeliolandaodur.Tamlotüste

sabit bir şekilde yere oturursunuz. İçinizdeki incelmiş hareketlilik sadece nefesiniz ve kandolaşımınızdan gelir. Katılaşıp taş gibi ağırlaşmaktan korkunuz olmasın. Gerçekten de bir lotüs(nilüfer)çiçeğigibioturduğunuzdaçamuriçindeaçmış,yerçekiminedirbilmeyenincebirgüzellikteolursunuz.

Topuklarınız neredeyse kasıklarınıza dokunacak şekilde sağ ayağınızı sol baldırınızın, solayağınızıdasağbaldırınızınüzerinekoyun.Buşekildetabanlarınızyukarıdoğrubakar.Eniyisibunaçıplakayaklameditasyonyaparakalışmaktır,böyleceayaktabanlarınızenerjiakımınaaçıkolur.

YarımLotüsSol ayağınızı sağ baldırınızın üzerine ya da sağ ayağınızı sol baldırınızın üzerinize koyun.

Olasılıkla bu iki seçenekten birini yeğleyeceksiniz ama yine de belli bir zaman sonra bacak

değiştirmek iyidir.Yoksa leğenkemiğinizveböylecede sırtınızyavaşçabir yönedoğrukayarveeğrioturursunuz.Bellibirzamansonraikişeklideaynırahatlıklauygularhalegelirsiniz,ancakheroturuştapozisyondeğiştirin.Bu,bağdaşkurduğunuzheroturuşşekliiçingeçerlidir.

BağdaşKurmakSolayaksağaltbacak,sağayaksolaltbacakaltına-yadatersi-yerleştirilir.Zazen’deherzaman

birminder,sekiyadaiskemleüzerineoturmanızönemlidir.

ElmasOturuşuİki minderi üstüste koyun ve bükülmüş bacaklarla ata biner gibi oturun. Ayaklarınız arkaya,

tabanlarınız yukarıya baksın. Yer yeterince yumuşaksa (pamuklu ya da keçi yünü dolgulu şiltevarsa), ayağın üst kısmı ve dizkapaklarında fazla acıdan kaçının ama yine de dengeli bir şekildeoturun.

SekiÜzerindeOturuşSekiüzerindeoturuş,baldırı sekininaltına itme farkıdışındaelmasoturuşunabenzer.Dizlerin

birbirine değmemesine dikkat edin; dizleriniz kalça kemiğinizle bir yamuk oluşturacak kadarbirbirindenuzakolmalı.Buşekildeoturuşunuzdahadengeliolur.

İskemledeOturuşİskemlede oturarak da meditasyon yapabilirsiniz. Ancak, oturmak yerine gevşekçe durmaya

alışık olduğumuzdan dik oturmak bu durumda daha güçtür. Ayaklarınızı, dizlerinizi birbirinedeğdirmedenyerekoyarakdadengelibiroturuşeldeedebilirsiniz.

DikOturmakBeden koşullarınıza en uygun oturuş biçimini seçtikten sonra leğen kemiğinizin üzerine

oturmaktaolduğunuzuhissedin.Gövdenizinüstkısmıylaağırlıkmerkezinizibulanadeksolavesağa

doğruhafifbirsalıncakhareketiyapın.Kalçanızıöne-arkayahareketettirinveburadadamerkezinizibulun.Sırtınızıgeriyedoğruaşırıbükmeksağlığınıziçinnekadarkötüysekamburoturuşdao kadar kötüdür. Sırtınızı, ense ve başınızı olabildiğince dik tutun. Göğsünüzü hafifçe öne doğruçıkarınamabunuyaparkenbedeninizgeriyedoğrufazlabükülmesin.Böylecenefesalışınıziçinnekadar yer kazandığınızı hissedin. Bizim kültürümüzde özellikle kadınlar öne eğilmiş bir şekildeyaşama eğilimindedir. Kulaklarınızın omuzlarınıza, omuzlarınızın kalçanıza dik olup olmadığınıduyumsayın.Merkezinizi bulmak içinbaşınızı biraz sallayabilirsiniz.Burnunuzgöbeğinizedikbirdurumagelmeli.

ElveKolDuruşuElleriniziserçeparmaklarınızgöbeğinizegelecekşekilde tutun.Ayalarınızdaayaktabanlarınız

gibiyukarıdönükolsun.Başparmaklarınuçlarıhafifçebirbirinedokunurkensolel,sağeliniçindedursun.Başparmaklar, tamgöbekdüzeyindeyataybir şekildekarnınbirazuzağındadursun. İşaretparmaklarıilekusursuzbirovaloluşturun;evrenselmudra'dırbu.Sonderecehassasveduyarlıbumudra ile herşeyi ifade edersiniz. Mudra sizin bedensel ağırlık noktanızı, yaşam enerjinizinmerkezinidevurgular.

Omuzlarınızınyukarıkalktığını farkedersenizbunuellerinizi aşağı iterekdeğil, dirseklerinizledüzeltmeyeçalışın.Omuzlarınızıgevşetmededirseklerinizimenteşegibikullanabilirsiniz.Elleriniz,baldırlarınızınüzerinekoymakçokçekicigelecekolsadaolduklarıyerdekalmalı.Ellerinbaldırlarüzerinekonmasıkolveomuzlardayenibirgerilimyaratır,ayrıcabuşekildeağırlıkmerkezinizidehissedemezolursunuz.

YarıKapalıAlgılarSözleriniz,iriiriaçılmaylakapanmakarasındabirdeğerdearalıkolsun.Buaynızamandasizin

içtavrınızıdasimgeler:önemliolantekşey,dışdünyadeğildir(gözleririaçılmış),tekönemliolansiz de değilsinizdir (gözler kapalı). Bakışınızı bir metre kadar uzağa, yere doğru çevirin. Aynışekildediğeralgılarınızıda"yarı-açık”tutun.Herşeyiolmayabırakınamaduyuşunuzuseslere,kokualışınızıçevrenizdekikokularayöneltmeyin.

OturuşunSüresiveBitirilişiBöylecebirsüreolabildiğincesakinoturun.Eğeryalnızsanızbellibiroturuşsüresi(sözgelimi25

dakika) saptamak yararlı olur. Bu zamana uymaya çalışın. Zor geldiğinde daha kısa, hoşunuzagittiğindeysedahauzunoturmayın.Onbeşdakikasonraeğilipdoğrulun,bedeniniziheryönehareket

ettirin. Ellerinizi hafifçe oğuştu- run, omuzlarınızı, başınızı, kalçanızı hareket ettirin.Bacaklarınızdakigerilimiçözün,ayaklarınızamasajyapınve bundan sonra dikkatle ayağa kalkın. Ayağınız ya da bacağınızın bütünüyle uyuştuğunuhissedersenizkandolaşımınızınnormaledönmesiiçinkendinizebirazdahazamantanıyın.

Kimi öğretmenler oturuştan hemen sonra kalkmayı yeğler. Biraz çalışmayla sorunsuzcabaşarılabilecek birşeydir bu. Ancak biz, herkesin katılabilmesi için bedensel çabayı abartmayanokulutercihediyoruz.

GrupOturuşuGrupoturuşundasüreyedikkatetmenizgerekmez.Zaman,grupbaşkanıtarafındançanyadaodun

vuruşu ilebelirtilir.Grupoturuşundabellikurallarsaptanmıştır.Bukurallar,Zendoda(meditasyonmekanı)konuşulması, talimatverilmesigerekmeksizinherşe-yinsessizceakışınısağlamakiçinentanınmışikiZenokulunda(SotoveRinzai)başlangıcındanbuyanasürdürülmektedir.

Zendo’daniçerigirdiğinizdeelleriniziniçigöğüsdüzeyindebirbirinedeğecekşekilde(AlbrechtDürer'in"DuaEdenEller”resmindeolduğugibi)eğilin.JaponetkisialtındakiZençevrelerindebuselamınadı"gass-ho”dur.Mekanınanadoğrultusunayadaeğerbirsunak,resimyadaçiçekdolubirvazovarsabuyönedoğrueğilin.Sonrasessizcesizeayrılanyeredoğrugidin.Amaherzamanduvar boyunca yürüyün, mekanı ortasından aşmayın. Bu, mekana duyulan saygının ifadesidir.Böylecemekanınboşluğudokunulmamışolarakkalır.

Minderinizin önünde (Rinzai okuluna göre) mekanın ana doğrultusunda eğilin ve yüzünüzmekana dönük bir biçimde oturun. Soto okulunda minderiniz önünde selam duruşunda eğilerekçömelirveyüzünüzduvaragelecekbiçimdeoturursunuz.

Yıllar geçtikçe giderek daha fazla "açık yüreğimizle burada ve şimdi” yaşar hale gelmişolacağız.

Sakin ve dik oturuştan ibaret olan bu yalın uygulamayla hepimiz çocukluğumuzdaki doğaltavrımız ile bağlantımızı yeniden kurabiliriz. Açık, yargısız, meraklı bir tavırdır bu vedüşünmeksizindimdikotururuz.

YürüyüşMeditasyonu-Kinhin"Gerçekmucizesuüzerindeyürümekdeğil,toprağıadımlamaktır"(NhatHahn).

Diğer bir temel Zen uygulaması, yürüyüş meditas- yonudur. "Yürüyüş yolu”nu hiçkimseVietnamlı Zen ustası Nhat Hahn’ın "Taze biçilmiş çimen kokusu - Yürüyüş meditasyonunagiriş"kitabındaki kadar açık ve yalın anlatmamıştır. Ama onun, deneyimini sözcüklere döküpbaşkalarınaöğretenekadar40yılboyuncabizzatçalıştığınıdaunutmamalı.Bugüngecegündüzhala

çalışır. Evet geceleri bile. Tuvalete gitmek için kalktığında yürüyüşmeditasyonu yapar. Dolunayıseyretmek için kulübesinden çıktığında yürüyüş meditasyonu yapar. Hindistan'daki haçyolculuğumuz(1988)sırasındayalınayak,paçalarısıvanmış,sığbirırmakolanBodhgaya’yıkarşı kıyıya doğru aşarken yürüyüş meditasyonu yapmıştı. Havaalanında uçağın merdivenineçıkarkenyürüyüşmeditasyonuyapar.Yaptığınısöylemezamagörürsünüz.YürüyüşmeditasyonunusadeceZendodadeğilherfırsatta,heryerdeyapar.

Bize bütün gün oturuyormuşuz gibi gelse de gün içinde oturmaktan çok yürürüz. Fazlayürümediğimizidüşünürüz,çünkübilinçlibirşekildeyürümeyiz.

YürürkenYürümekYürüyüş meditasyonunda bu kadar özel olan nedir? Hiç, kesinlikle hiçbirşey! Peki o zaman

birisinin yürüyüş meditasyonu yapıp yapmadığını nasıl anlayabiliriz? VietnamlI ustamız için nesöylemiştik;"yaptığınısöylemezamagörürsünüz".Ohaldegörünürolmalı.Öyledirde.Amaözel,olağanüstü birşey değildir. Yürüyüş me- ditasyonunun ayırıcı özelliği daha yavaş ya da doğanıntersine yere önce ayak uçları, sonra topuğu basarak yahut dizlerimizi yukarı çekerek yürümekdeğildir. Hayır, çocuklar bilmeksizin ve yaptıklarını adlandırabilmek- ten uzak bir şekilde yaparbunu.Maratoncularyapar.SırıklaatlamadadünyarekorunukırmaküzerekoşusunabaşlayanSergejBubka’nın yaptığı budur. Onu görünür kılan, farkındalığımızın ağırlık merkezidir. Eğer ağırlıkmerkezimizyukardaysa(alışılmışbirşekildebaşta),düşüncelerimizuzaklarakayar.Buandaiçimizveçevremizdeolupbiteneçevrilmiştirfarkındalığımız,an'ayoğunlaşmayız.Oysaeğerdikkatimizinağırlıkmerkezikarnımızdaysafiziksel,bedenselağırlıkmerkezimizleçakışıktır, ki o zaman eylemimiz düşüncelerimizle tek noktada birleşir. O zaman rüya görmez,ayağımız yerden kesilmiş, ya geçmiş ya gelecekte bir yerlerdeki hayal alemine dalmayız, işte ozamanmeditasyonyaparız,yaniuyanıkveyoğunlaşmış,bütünüylebuanda,buadımdayaşarız.

AğırlıkMerkeziniDeğiştirmekEğer isterseniz bedeninizin ağırlık merkezini başınızdan karnınıza aktarabilirsiniz.

Farkındalığınızı karnınızın üzerine getirin, ağırlık merkeziniz anında sizi izleyecektir. Bu kadarbasit. Ağırlıkmerkeziniz bir kez buradaysa bütünüyle an’a yoğunlaşır, eyleminizle bir olursunuz.Beden, zihin ve ruh tek bir noktada birleşir. Bu da kendisini yürüyüş biçiminizde gösterir. Sizinyürüyüşünüzdeinsanıngerçekyürüyüşününnekadargüzelolduğunugörürinsanlar.

Tersidegeçerlidir: anınbilincinevardığınızandaağırlıkmerkeziniz, farkındalığınızkarnınızageçer.Öncehangisigelir?İkisideaynıolguda,"düşüncelerlebaşkabiryerdeolmamak”olgusundabirleşir. Düşünememek değildir sözkonusu olan. Düşünmek olağanüstü bir eylemdir. Burada

vurgulanan "başka yerde olmamak’tır. Başımıza gelebilecekler, eğerler, keşkeler, başkalarınınyaptıklarıvsvsüzerineboşboşdüşünmemekdemektirbu.

Yürürken yürümemiz, otururken oturmamızdır sözkonusu olan. O halde yürüme meditasyonu"yürürkenyürümek”vebedenimizyürümekteykendüşüncelerimizlebaşkabirşeyyapmamaktır.

GerilmekveGevşemekNasılyürümeliyiz?Bununbirsoruhalinegelmesinetuhaftır.Çocukkendoğalcayaptığımızşeyi

artık hatırlamıyoruz. Unuttuk. Eğer istersek sürekli çalışarak yeniden öğrenebiliriz, Hawaii'ninTriatlon-Demir Adamı yarışmasını kazanmayı hedef edinen atlet Mark Ailen gibi çalışırsak. ButriatlonyarışmasınıüçkezkazananAilen,bunun için, iki şeyindengedeolmasıgerek;gerilmevegevşeme,demiştir.

Aynı şey, farkındalıkla yapılan bilinçli yürüyüş, oturuş, araba kullanma, bulaşık yıkama, tenisoynama,kitapokumaçalışmasıiçindegeçerlidir.Yalnızcagerilmeyeçalışırsakhiçbirzamanuyanıkolamayız.Amaaynışekilde,yalnızcagevşemeyeçalışarakdauyanıklığaulaşmakmümkündeğildir.Günün 24 saati boyunca "oturacak” ya da çalışacak olursak bütün elde edeceğimiz sonuç kasılıpkalmakveyiten sevinçduygusuolacaktır.Gevşemeyi de sürekli kılarak amacımızaulaşamayız.Ozaman öyle bir ağırlık basar ki üzerimize, gezmeden eve dönerken uyuyakalıp da babasınınkollarındaevetaşınanbirçocuğabenzeriz.Gerilmevegevşemeyidengeyegetirmemizgerekir.Bunanasılçalışabiliriz?Eliniziyumrukyapınveel,kolkaslarınızıkuvvetlekasın.Sonrabirdengevşetin;eliniz yumuşakça aşağıya sarkacaktır. Şimdi gevşek bir yumruk yapın. Kaslarınızı sadece elinizyumruk biçimi alacak kadar sıkın. Bu durumda elinizin gerilimi gerilme ve gevşeme arasındadengedeolacaktır.

DüşüncelerBulutlarGibidirDüşüncelerbulutlargibidir,gelirveizbırakmadangiderler.Şimdiyedek,ağırlıkmerkezinibaştankarınaaktarmavegerilmeilegevşemeyidengeyegetirme

sanatından sözettik. Uyanık olmada etkin olan üçüncü bir sanat daha vardır: "düşünceleri eylemleuyum içine sokma” sanatı. Bir gazeteciMark Allen'a sormuş; "Yarış sırasında aklınız nerededir?Karınızı,önünüzdeki tatili,,sorunlarıdüşünürmüsünüz?”Ailenyanıtlamış;"Hayır,yüzer,koşaryadabisikletebinerim.”VerebileceğieniyiZenyanıtıdırbu!Eklemiş;"Vesadecebunuyaparım.Başkaşeylerdüşünecekolursamenerjimikaybederim.İçimdenbirdüşünceyükselirsesüreklionutekrarlaryadasayısaymayabaşlarım.”Zenyolcularıdaikibinyıldanuzunzamandıriştetıpkıböyleçalışırlar!Otururken (meditasyon sırasında) bir cümleyi yineleyin (sözgelimi Om mani padme hum,mantra'sını)yadabirkoan’ı (örneğinMu;birköpekteBudadoğasıvarmıdır,yokmudur?),yahutnefesinizisayın.Yürürkennefesalıpverişiniziadımlarınızınritmindesayın.

BırakmakYürüyüş meditasyonundaki diğer bir sanat da serbest "bırakmak’tır. Ama neyi bırakmalıyız?

Çoğuzaman,Ben'imizibırakmamızgerektiğisöylenir.Anlamınedirbunun?Aramızdabaskıaltındayaşayanların(siyahlar,yoksullar,yaşlılar,kadınlar,çingeneler)Ben’leriniçoktanaldıkellerindenyinedeçoğudahauyanıkbirhalegelmedi.

Bırakmak, kuşkusuz, izin vermek, olmaya bırakmak, kendini akıntıya katmakkavramlarıyla dailintili.Bu,dünyamızdakisavaşlara,ÜçüncüDünyadakimilyonlarcaçocuğunacısınadaizinvermekanlamınamıgelmeli?Kadınveçocuklarınırzınageçilmesine,uyuşturucu-mafyadüzenlerinedemiizinvereceğiz?Onlarvekendiiçimizdekiacı,gözyaşlarıveçaresizliğeseyircimikalacağız?

Toplumsal bir tavır alış gerekmeseydi, sadece güzel yürümek sözkonusu olsaydı "bırakmasanatından” vazgeçerdik. "Bırakma sanatı” insanın kendi, doğal yeteneklerine güvenerek hareketetmesidir.Bırakmak,olmayabırakmak, izinvermek,yaşamımızıngerikalanınıayaklarımızyerineellerimizüzerindeyürümeyiistememekanlamındabir"istememek”ileilintilidir.

P.M.Dergisinde(I989'un4.sayısı)PeterRipota,“iradenibedenineemanetet”,demiştir.Bedeninizyürüyüşün ne olduğunu bilir! İnsan olmamızın gereğidir, ellerimiz değil ayaklarımız üzerindeyürümek. Bu konuda kişisel Ben’imize danışmak gerekmez. Bir bebek belirli bir emeklemesüresinden sonra kendi ayaklan üzerinde duracak hale geldiğinde beden ve zihnin yönettiği insanolmaözelliğineboyuneğiyordemektir.Dahasonralarıdatemelniteliğimizihissetmeli,yanikendiyolumuzuaramalı,bulmalıveyürümeliyiz.

Çoğumuz yaşamının bir anında yolumuzun belirlenmiş olduğunu farkederiz. Çevremize birduvar örülmüştür sanki, zindana kapatılmışız gibi hissederiz kendimizi. Özgürce soluk alamayız.Ağırbiryüksırtımızayıkılmışgibidir.Bubaskıyeterinceağırlaşırvebizdeonadikkatlicebakmayürekliliğibulursak,Ben'imizinçevresindebütünbirzamanboyuncaaklayatkınbirkılıfasokulmuşpek çok dışsal koşullanmanın yerleşip kalmış olduğunu görürüz. Bunların kaynağı ya çevremiz(eğitim, okul, iş olanakları, Tanrı anlayışı) ya da kendimiz olabilir. Bu koşullanmalar, korse gibisıkar bizi.Serbest bırakma sanatı, işte bukorsedenkurtulmak, onsuzyürümeyive ayaktadurmayıöğrenmektir.Bu da bizim, küçük bir çocuk gibi yürümeyi yeniden, ama bu kez bilinçli adımlarlaöğrenmemizgerektiğianlamınagelebilir.

KendiYolunuYürümekBize ait olmayan koşullanmalardan özgürleşmeyi bir kez öğrendikten sonra olağanüstü bir

rahatlama duyarız. Çevremiz duvarla kuşatılmış değildir artık! Açıklık - serbestlik almıştır onunyerini. Herkes ve her- şeyle ilişki. Heryere gitme ya da hiçbiryere gitmeme özgürlüğü! Rüzgarınmaddesizmişizgibinasılda içimizdenesipgittiğini,yaşamın içimizdedolaştığınıhissederiz.Hepsi

budur işte! Yolumun yolunuz olduğudur hissettiğimiz, yolumun evrenin yolu olduğudur. Sanat,adımımıbütünüyleatmaktır.Ozamanhedefkalmazartıkortada;attığımadım,ulaştığımhedefolur.

Oturuşseçenekleri:TamLotüs(yukardasolda),yarımLotus(yukardasağda),bağdaş(aşağıdasolda),elmasoturuşu(aşağıdasağda).Buduruşlardanhangisiyleuzuncabirsüre(yaklaşık25dakika)rahatoturduğunuzuaraştırın.Aşağıdakiresimlerdeçokyapılan ikiyanlış görüyorsunuz: bağdaş kurarkendizkapaklarınızın yere değebilmesi için altınıza bir minder almanız gerekir. Elmas oturuşunda isedizkapakları birbirine resimdeki kadar yakın değil, yaklaşık olarak omuzların genişliği kadar uzakdurmalıdır.

Ellerinduruşu:Solelsağeliniçindeikenbaşparmakarhafifçebirbirinedeğiyor.Başparmaklarınızıgöbeğinizleaynıdüzeydetutun.

Ikebanakurallarınagöreyapılmışbirçiçekdüzenlemesi.Fotoğrafısessizceseyredinvedüzenlemeyibirşiirgibi"okuyun".

Özenlebakılanbirbahçeninyaşamındanbiran.Çiçeksolacak,ağaçlaryeşilinikaybedecek,sukışındonacak,takidoğanındöngüsüiçindeherşeyyenidenbaşlayanadek..

Kimizamanduraksayarakhiçbirşeyvehiçbiryerarasındakiköprüyüadımadımyürürüm..

AçıkhavadaYürüyüşMeditasyonuYapmakAçıkhavada yürüyüş meditasyonu yapmanın, dik durmaya çalışmak ve kollarınızı iki yana

"savurmamak”dışındabelirlikurallarıyoktur.Enerjinizibedeninizdetutmakiçinellerinizisırtınızdabirleştirebiliryadacebinizesokabilirsiniz.Sözleriniz,otururkenolduğugibiyarıaçıkveyaklaşıkikimetreönünüzeçevrilidir.Görüşünüzbuşekildetökezlemeyeceğinizyinededikkatinizinsüreklidağılmayacağışekildesınırlanır.

Ritmini değiştirmeksizin nefesinizi gözlemlemekle işe başlayın. Sonra bir nefes alıp vermeboyunca adımlarınızı sayın. Sözgelimi nefes verirken 4, alırken 3 adım atıyorsunuzdur. Ritm neolursaolsun,herşeyyolundadır.Buradateksözkonusuolan,kendiritminizinbilincindeolmanızdır.Her adımınızda ayaklarınızın dibinden lo- tüs çiçeklerinin açması gerekmez, bizim buralarda heradımımızdapapatyaaçmasıdayeterlidir..

Arada bir duruşunuza dikkat edin. Dik mi duruyorsunuz? Başınızı dik, eğik ya da eğri mitutuyorsunuz? Kendinizi dik durmaya zorlayamazsınız. O anki duruşun bilincine varmak enönemlisidir.Bedeninizeyerleşmişdüşünce,kanı,beklentileryadadüşkırıklıklannıancakbuşekildevezamaniçindeçözebilirsiniz.Çocukkensahip olduğunuz doğal duruşu yavaşça yeniden bulacaksınız. O zaman da ağırlık merkezinizkarnınızdaolacakveserbestçenefesalabileceksiniz.Belkidenefesritminizkendiliğindendeğişecek.Amaolan,herneiseiyidir!

GrupHalindeYürüyüşMeditasyonuEğer bir Zen tapınağı ya da merkezinde yürüyüş meditasyonu (kinhin) yapacak olursak belli

kurallaravebiçimlereuymamızgerekir.Birgrup içindeogrupyadaöğretmeninalışkanlıklarınauyarız. Hızlı ya da yavaş yürünebileceği gibi kimi zaman hızlı, kimi zamansa yavaş yürünebilir.Ritmi belirleyen bizim değil, grup liderinin alışkanlığı ya da ruh halidir. Bunun da belli yararlanvardır;düşünmekzorundakalmazvekendiruhdurumumuzyadakanılarımızıfazlaönemsememeyiöğreniriz.

Kinhin sırasında ellerimizi göğüskemiği ile karın arasındabedenimizüzerinde tutarız.Ellerinduruşu konusunda çeşitli seçenekler vardır. Ya her iki elimizi de açar ve içlerini düz bir şekildebedenimizeyaslarız, yada sol elimizi gevşekbir yumrukbiçiminegetirir ve sağ elimizle üzeriniörteriz-.

Kinhin sırasında da nefesinize, duruşunuza, ayaklarınız ve adım sayınıza dikkat edin.Düşüncelerinizdağılırdağılmazsarsınkendinizi!Bunudasadecegözlemleyinveyürümeyedevamedin.

Oturmakveyürümek,zazenvekinhinZen'intemelçalışmalarıdır. Kimi ustalar bu iki çalışmanın "herşeye ulaşmak için yeterli olduğunu" söyler.Oturmak ve yürümek, gerçekten de herşeye; sağlık, iç özgürlük, insanın kendisi ve çevresindebulacağıbarış,kendinitanımavebilgeliğeulaşmakiçinyeterliolabilir.

Buanadekbirçokkezvurgulamışolsakdayineleyelim;"Zen'insahnesigündelikyaşamdır”amayanılıpdabu iki temelçalışmadanvazgeçebileceğimizidüşünmeyelim-hernekadarBatı'dahiçbirnormalinsangündelikyaşamdaböyleoturmasada.

Sutra’larıOkumakHiçbirnormalinsanıngündelikyaşamdayapmayacağıbaşkaZençalışmalarıdavardır.Yürümek

veoturmakyanındasutra’larıokumak,uyanışiçinyapılanüçüncütemelçalışmadır.Sesikullanarakbedenimizdeki ge- rilimleri çözebilir, varlığımızın derinliklerine girebiliriz. Bundan başka sutraokumakses,nefesveduruşiçinharikabiralıştırmadır.

NedirSutra’lar?Sutra,Sanskritdilinde"kılavuz ip”anlamınagelir.Buda’nınkonuşmalarını içerdiği içinbirçok

budacıokuldaokunur.KonuşmalarınBuda’nınölümündenancak300yılsonrakalemealınmasıvepekçokfarklıgörüşveyorumunkatılmasınedeniylemetinlerdebirçokfarkvardır.Amabudacılararasındametinlerindoğruluğukonusundahiçbiranlaşmazlıkyoktur.Tersine,Budizm,kendi gerçeğine mutlak gözüyle bakmayan yegane ruhsal okuldur. Zen, söylediğimiz gibi, ÇinBudacılığının bütün yazı ve teorilere tepkisi olarak ortaya çıkmıştır. Uzun zaman boyunca Zentapınaklarında sutra'lara pek rağbet edilmemiş -hatta ünlü bir Çin Zen ustası olanHuineng’in, birseferindeonlarıyırttığıbileanlatılır-,ancaksutra'laryinedeZenöğrenimininbirparçasıolmuştur.Böylece,Zen veBudizm arasında kimi zaman çok incelen bir bağ kalmıştır.Bununla birlikteZençalışmak içinBudist olmamızgerekmez, sutra'ları okumak için deBudist olmamızagerekyoktur.HristiyanmanastırlarındadaZençalışmasısırasındasutra'larokunur.

YalnızÇalışmak

Zenmerkezimizde bizim kullandığımız sutra'lar "ja- ponlaştırılmış” Sanskritmetinler yanındaJaponcametinlerdir. Sanskrit dili ve Japonca tek heceli diller olduğu için aynı tonda uyum içindesöylenebilirler.

Ayrıca, çoğumuz Sanskrit ya da Japonca bilmediğinden metinlerin içeriğiyle de ilgilenmekdurumundakalmayız.Bu şekilde dikkatimizi nefesimiz, sesimiz, sesli harfler ve duruşumuzadahaçokverebiliriz.

Alıştırma şöyleyapılır;Zazen’deolduğugibibirminderyada sekiüzerindeolabildiğincedikoturun ve dikkatinizi nefesinize verin. Sutra kitabını dik otururken okuyabilmek için iki elinizlegöğüsyüksekliğindeönünüzdetutun.Kimiustalarsutra'larıçokçabukokur.SözgelimiJoshuSasaki,Amerika'dakitümZenustalarıarasında kimsenin erişemeyeceği bir peslikteki sesiyle en hızlı sutra okuyan usta olarak ünkazanmıştır. Sizin bunu başarmanız elbette gerekmiyor. Yapmanız gereken, sesiniz en yüksekperdedençıkacakşekildeheceleritökezlemedensöyleyecekkadarhızlıokumaktır.

Yüksekperdedenokumanınbellibiranlamıvar.Sesimiznekadarpesisebedenimizdekigerilimvetıkanıklıklardaoölçüdederindençözülür.Zamanlasut-ra'larıserbestverahatokurhalegelirizama oturuşumuz yine de kaya gibidir. Dediğimiz gibi çoğu sutra, Buda’nın geleneksel öğretikonuşmalarınıözetolarakiçerir.Ommanipadmehumgibiçokkısasutrabiçimleridevardır.Dahauzun sutra 'lar yerine bu dört sözcüğü oturuşun baş ve/veya sonunda birkaç kez ardar- daokuyabilirsiniz.Etkisi,içindekibeşsesli-a,e,i,o,u-harfinetkisikadarderindir.OmmanipadmehumTibet'inBudistkitabındangelirve"seneylotüs’tekimücevher!”demektir.

Eğeristersenizhergünbirsutra'yıokuyun.Bazısutra'larbirkaçkezardardaokunur.Enönemlisutra'ların

pekçokAlmancayadaİngilizceçevirisibulunmaktadır.Japoncabirsutra''Bodhisattva-Adağı”dır.ÜçkezveçokyavaşokunurSHIKUSEIGANMONSHUJOMUHENSEIGANDOBONOMUJINSEIGANDANHOMONMURYOSEIGANGAKUBUTSUDOMUJOSEIGANJO

Çevirisişöyle:DörtBodhisattvaAdağı:Sayısızdırcanlıvarlıklar,tümüözgürleşmedenhuzurbulmayacağım.Sayısızdırbağlar,tümüçözülmedenhuzurbulmayacağım.Sayısızdırdharmasözcükleri,tümünüanlamadanhuzurbulmayacağım,BirBudagibiyaşamakkelimeleredökülmez;öylesinezordur,öğrenmedenrahatbulmayacağım.

GyodoBubağlamdasizegyodouygulamasınıdaaçıklamakistiyoruz.GyoJaponcasutra,dodayolyadayürümekanlamınagelir.Bunagöregyodo'nunanlamı,"kinhinsırasındasutraokumak”tır.Bunun

içinherzamankullanılansutra,yüreksutrası’dır:

MAKAHANNYAHARAMITASHINGYOKANJlZAIBOSAGYOJINHANNYAHARAMITAJlSHOKENGOUNKAIKUDOISSAİKUYAKUSHARlSHISHIKIFUIKUKUFUISHIKISHIKISOKUZEKUKUSOKUZESHIKIJUSOGYOSHIKIYAKUBUNYOZESHARlSHIZESHOHOKUSOFUSHOFUMETSUFUKUFUJOFUZOFUGENZEKOKUCHUMUSHIKIMUJUSOGYOSHIKIMUGENNlBlZETSSHINNlMUSHIKISHOKOMISOKUHOMUGENKAINAISHIMUISHIKIKAIMUMUMYOYAKUMUMUMYO JINNAI SHIMURO SHIYAKUMURO SHI JINMUKU SHUMETSUDOMUCHIYAKUMUTOKUIMUSHOTOKKOBODAISATTAEHANNYAHARAMITAKOSHINMUKEGEMUKEGEKOMUUKUFUONRlISSAITENDOMUSOKUGYONEHANSANZESHOBUTSUEHANNYAHARAMITAKOTOKUANOKUTARASANMYAKUSANBODAIKOCHIHANNYAHARAMITAZEDAISHINSHUZEDAIMYOSHUZEMUJOSHUZEMUTODOSHUNOJOISSAIKUSHINJITSUFUKOKOSETSUHANNYAHARAMITASHUSOKUSETSUSHUWATSUGYATEGYATEHARAGYATEHARASOGYATEBODHISOWAKAHANNYASHINGYO

Çevirisişöyle:Bodhisattva Avalokiteshvara, mükemmel bilgeliğin derin ırmağında, aydınlatır beş skandhas 'ı,

görürboşolduklarını;acılargeridekalır."Dinle, Shariputra, biçim boşluktur; boşluk ise biçim. Biçim boşluktan başka birşey değildir,

boşlukdabiçimden.Aynışeyduyular;algılar,zihinvebilincinşekilleriiçindegeçerlidir.Dinle,Shariputra,bütündharma’larıntemelniteliğiboşluktur;neoluşurlarnedeyokolurlar.Ne

kirlidirlernedetemiz.Azalmadıklarıgibiçoğalmazlarda.Onedenleboşluktanebiçimvardır;nededuyu,algı,zihinbiçimleri,bilinç;boşluktagöz,burun,dil,bedenyadazihin,biçimyadases,koku,tat,dokunma,zihinsel algılar, gözün bilincinden zihnin bilincine hiçbir alan, hiçbir koşullu varoluş ya da(bilgisizliktenölümveçöküşe)yokoluşyoktur;acıyoktur,acınedeni,acınınsonbulması;yolyoktur,erişmekyoktur.ErişmekolmayıncaBodhisattva'larbilgeliğinyetkinliğiylekorunur,zihinlerindeengeltanımazolurlar.Engellerolmayıncakorkuyu yener, yanılsamalardan sonsuzadek kurtulur, kusursuznirvana'yıgerçekleştirirler.Geçmiş,şimdi ve geleceğin tümBudalan bumükemmel bilgelik yoluylabütün,gerçekveevrenselolanaydınlanmayaulaşır.

Onun içinbilkikusursuzbilgelik,acıyıyokedenbüyük,yüce,benzersizbirmantra,yokedilemezgerçektir. İşte onun için duyurPrajnaparamitamantra’sınıbütün çevrene.Mantra şöyle: yürürken,yürürkenbütünyolukarşıkıyıya.Aydınlanma!"

GrupİçindeÇalışmaGruphalindeçalışılırkenhersutra'nınilksatırışarkıhalindesöylenir,gerikalanıolabildiğince

dikkatlibirşekildetopluhaldeokunur.Makugyo’ya(ahşapbirvurmalısaz)vurularaktempotutulur.Hersutra’nınbaşıvesonuisegongileduyurulur.Büyükbirgong’unsesiolağanüstüdürvedikkatikorumadaçokyararlıdır.

ÇayYolu-ChadoŞundanibarettirçay;öncesuyukaynatırsın,sonraçayıhazırlar,sonradikkatleiçersin.Bilmengerekenbudur.

Rikyu

ÜnlüçayustasıSenRikyuçayyolunu(Japoncasıchado)böylebetimlerveböylekoyuluryoluna.Yıllarboyuenkatıdüzendeçalışılarakedinilmişdeneyimi sondereceyalın ifadeetmeyeteneğinesahipbirçokZenustasıvardır.Japonya’dakipekçokZensanatındageçmişteolduğugibibugünde"bırakmayı"öğrenmekşarttır.Bütünyolaşamaaşamaaşılır.

Zenyolcusu,neyinözeait,neyingeçiciolduğunugörmeyiöğrenir.Onedenle,yalınlığagötürenyolunadımadımveemekleyürüneceğiniherzamangözö-nündebulundurmalıyız.

Chado en önemliZen yollarından biri haline gelmiştir.Bunun da fazla şaşılacak bir yanı yok,çünkü Zen, varoluşun anlamının gündelik yaşamda keşfedebileceğini tüm diğer yaşamfelsefelerindendahafazlavurgular.

Zenöğrencisi P’ang, şöyle anlatmıştır; "Gündelik uğraşlarım çokbasit, bense doğal bir uyumiçindeyimdironlarla.Kuyudansuçekerim.Yakacakoduntaşırım.”Böylece,birfincançayiçmeninbiziderinbilgeliğeulaştırmasındaşaşılacakbirşeyyok.Şaşırtıcıolan,çaytörenininçiçekdüzeni,bahçemimarlığıyadahatsanatınakıyaslaancakçoksonraları,I6.yydabirZensanatına dönüşmüş olmasıdır. Batı "güzel sanatlarından farklı olarak Zen’de sergilenen sonucuylayapıt değil, sanatçının farkındalık durumununderinliğini gösterdiği yaratma eylemiönemlidir.Bunedenle sanatçı, izleyici, dinleyici ya da konukları uyanış deneyiminin etkin katılımcıları olarakdaveteder.Çayustasıdaçaytörenine,uyanışıkendisiylebirliktekutlayankonuklarçağırır.

GelenekselÇayTöreniBugünuygulanan"Zençayyolu”SenRikyuzamanına (1522-1591)uzanır.Rikyu,çayyolunun

ruhunudörttemelilkeylebirtutar:uyum,dikkat,arılıkvesessizlik.Geleneksel çay töreni küçük, basit bir odada yapılır. Konuklar içeri girmeden ayakkabılarını

çıkarırveiçindeoturulacakminderler,çaydanlık,duvardabirgüzelyazıörneğivevazodaçiçekler

dışındabirşeyolmayanodaönündeeğilir,sessizceminderlerineotururlar.Evsahibibundansonragelir.Elinde,çay töreniningerektirdiğidiğernesnelerinyeraldığıbir tepsivardır.Kaynarsudoluçaydanlığın önüne oturur. Bütün nesneleri özenle gözden geçirdikten sonra çayın hazırlanmasınageçer.Yeşilçay,kalınbirbambufırçaileçaytozununçözülmesi içinherbirfincandakisıcaksuyasilkilir. Konuklar, yanında çok tatlı bir çörekle birlikte birer birer çay fincanlarını alır, çaylarınısakinvesessizceiçerler.

Yalnızcaçayveçöreğindeğil,bütünbirmekanın,esenhavanında tadınavarırsınız.Çay törenininakışındakiyalınlıkkaydadeğerdir.Herbirhareket,mekanınsessizliğindesondereceyavaşvebilinçlibirşekildeyapılır.

Birçaytöreniniancakkendinizdüzenlerkensizihareketlerinyalınlığınagötürenyolunnasıldauzunvezorolduğununayırdınavarırsınız.

Avrupa’daÇayTöreniSizdearkadaşlarınızabirçay törenidüzenleyebilirveçayyerineelbettekahvede içebilirsiniz.

Çünküçayyolunundoğasıüzerinefikirveren,netöreniçingelenekselolaraksaptanankurallarnedekullanılanaraçlardır.Çayyolununruhu,an’ınolduğugibioluşunuaynagibiaçıkvedurubiçimdedilegetirir.

Tüm Zen sanatlarında olduğu gibi hareketleriniz, nefesiniz ve zihinsel tavrınız arasındakiuyumdur nihai anlamda sözkonusu olan. Basit bir hareketin arılığı mü- kemmeliğinde ifadeedilmelidir.Davranışımızda,birfincançayiçişimizde,bedenselhareket,zihinseltavırveçayiçenino andaki ruh durumununbirliği dile gelir. İçerken fincanve çayla ne kadar derin bir düzeydebirolunduğugörünür.Buandatören,konuklarvemekanıiçinealmıştır.

Avrupa'dagelenekselJaponçaytörenindenesinlenmişbirçaytöreninekatılmakistersenizbirçokseçenek vardır. SözgelimiMünih’te yaz aylarında katılıma açık törenler düzenlenmektedir (İngilizBahçesi yönetiminden bilgi alabilirsiniz. Aynı yerden Avrupa’daki diğer çay evlerinin adreslerinialmakdamümkündür).

ÇiçekDüzenleme-İkebanaÇiçek düzenleme tekniği ülkemizde çok sevilen bir uğraş haline geldi. Seçkin çiçekçilerde,

konuyla ilgili çok sayıdaki kitaplar ve düzenlenen kurslarda Japon çiçek düzenleme tekniğikonusundabilgiedinebilirsiniz.

Çiçekdüzenlemesanatıharekette,eylemdedir;buişleneölçüdebütünleşebildiğinizvebununasıldilegetirebildiğinizdedir.

Gelenekselikebanasanatı,çayyolu,zazenyadagüzelyazısanatıgibibirZenyoludur.Japonlarçiçekdüzenlemede"bırakma''sanatınıenüstdüzeyeulaştırmışlardır.Zamaniçindeçiçekdüzenlemeşekillerikısmenreçeteleştirilmiştir.Çiçekdüzenlemeyeyapılabilecekenyakınbenzetmeşiiryazmakolabilir.Japonlar,klasikZenşiiriolanhaikuyadabellibirbiçimvermiştir.Buradasözkonusuolansanat,andakiduyguvedüşüncelerinbellibirformiçindeserbestifadesidir.Birkaçsatırınyalınlığı

vedoğallığıiçindetümevreninan'dakidurumudilegelir.Bir çanağı çam dalları ve yaseminle süslemek şart değildir. Kardelen ve papatyalar ile de

yaşadığınızilkbahargünündekivaroluşunuzuifadeedenbirçiçeksepetinipekalaoluşturabilirsiniz.Yadaolağanüstügüzelliktebirsonbahargünüormandayürürken topladığınız rengarenkçiçekleribirvazoyakoyupmasanınüzerine yerleştirebilirsiniz. İşte o zaman da çiçek düzenleme mekanik bir tavır olmaktan çıkar,Ikebana 'nınZenyolunadönüşür.ElmasSutrası’ndaBuda,"Enyüksekderecedebütünüyleuyanmışbirruhtanbenhiç-birşeyistemedim",der.

Zen,algılamanınüçaşamasındansözeder:(I)birçiçekbirçiçektir;(2)birçiçekartıkbirçiçekdeğildir; (3) bir çiçek yeniden bir çiçektir. Bu üçüncü çiçek ilkinden çok farklıdır. Çiçekkavramından, canlandırdıklarından, algılar, idealler ve simgelerden bütünüyle özgürleşmiş- tir.Gerçekanlamındakiçiçektirartık.

ZenustasıThichNhatHanh,yukardasözünüettiğimizElmasSutrası’nımükemmelbilgelikolanayçiçeğineyazdığıbirşiirleyorumlamış;

Gelsevgilim,masumgözlerinle,Dharmakaya'nınberrak,mavideniziniizle,Parçalansadadünya,Hiçsilinmeyecekgülümsemen.Dünkükazancımneydi?Neyitireceğimyarın?Gelsevgilim,Parmağımıdünyadakioncaaldatmacayauzatıyorum.Ayçiçeğiyerinde,Bütünçiçeklerdönüyor,İzlemekiçinona.Yinelersek,Ikebana,basitbirçiçekyerleştirmesanatıdeğildir.Ikebana'nınözünüifadeedebilmek

için üçüncüderecenin farkındalık ve dikkati gerekir.Bu açıdan görüldüğünde Ikebana bizi üçüncüaşamanınlekesizduruluğunagötürenbaşlıbaşınabirçalışmayoludur.

Shakyamuni Buda, Bir ve Tek Olan’ı dile getirmek ve öğrencisi Mahakashyapa’ya Zen’iaşılamakiçinbirçiçeğikullanmıştır;

Buda,Srdhrakutadağındakitoplantıdanöncebirçiçeğihavayakaldırmış.Bununüzerine,oradabulunanlar sessizliğe gömülmüş. Sadece Kasho gülümsemiş. Shakyamuni şöyle demiş: Gerçekdharma 'nındeğerligözünesahibim.Bütünöğretilerinötesindeözelbiryolla iletiliro;şimdionuMaha-Kasho’yaemanetediyorum.

HatSanatı-Shodo

TıpkıZen’ininsanıngündelikyaşamdakendinitanımavegerçekleştirmeyoluolmasıgibi,shododa,yazmaeylemiyadagüzelyazısanatınıkullanarakkendimizitanımavegerçekleştirmeyoludur.Yaptığımız ne olursa olsun kendimizi bütünüyle ifade ederiz. Ruhumuzun bütün değişimleri,sapmaları, içhuzurumuzvehuzursuzluğumuz ifadeyolunueylemimizde,yazdığımızyazıdabulur.Benliğimizin bu ifadesini "okumayı” öğrenebiliriz. Bir eylemi, örneğin yazı yazmayı sürekliuygulayarakkimolduğumuzugiderekderinleşendüzlemlerdeöğrenirhalegelebiliriz.

BütünZensanatlarıgibiyazısanatıdaçokcanlı,yumuşak,incevesonderecegüçlübirsanattır.

BirZenUstasınınElindeHatSanatıBir (Japon) Zen ustasını hat sanatının başındayken izlemek etkileyici deneyimdir. Usta, bütün

gerecioturduğuyerinönüneözenlesıralar,çinimürekkebinihazırlar,suylakarıştırır.Kağıdıönündeaçılmıştır. Biran sessizce durur, tümüyle yapacağı işe yoğunlaşır ve bütün izleyenleri deyoğunluğunaçeker.Odaşimditamamensessizdir.Derinbirsolukalırvesoluğunuverirkendinginamayıldırımhızıyladesenikağıdınüzerindeyaratı-verir.Oan,duruyormuşgibigörünürkenbüyükbir hızla dönen topaca benzer. Sakince oturan usta da enerji dolu bir devinim içindedir. Bütünenerjisinimürekkebinizlediğiçizgilereakıtır.Fırçayıkağıttankaldırdığındasonunakadarkullanılanenerji, olduğu gibi desene akmıştır. Zendo 'daki herkes -usta ve izleyiciler- derin bir soluk alır.Olağanüstübirdeneyimdirbu!

Sonucun müzeye konulacak yetkinlikte bir sanat eseri olup olmadığı önemli değildir. Ustasonuçla ilgilenmez.Elinde fırçası, bütünvarlığıyla yaşadığı ana yoğunlaşmış ve benliğini vermiş,böylecekendiniaşmıştır.

Ruhsal gelişimin yolunda sonucun önemsizliğine başka bir örnek de Tibetlilerin kummandala'sıdır.(Mandala,meditasyonaracıolarakkullanılanyuvarlakyadaçokgenbiçimindemistikbir desendir. Kiliselerde de mandala gibi tasarlanmış pencereler görmek mümkündür.) Kummandala’sındabüyükbirsanateserikumaçizilirvebittiktensonraaynıgüniçindesüpürülürgider.

Yaşamsal olan konservelenemez, zamana dayanıklı kılınamaz. Yaşam bir andan ötekinetazeliğinde yaşanmalıdır. Çünkü hiçbir an diğerine benzemez, tutulamaz, yinelemez. Temel Zenkavrayışıdırbu,onedenledebütünZensanatlarındauygulanır.

YalnızBaşınaHatÇizmekZen ustası olmasak da hat sanatı yoluyla an’da yaşama çalışması yapabiliriz. Zaman geçtikçe

kendimizhakkındabildiklerimizderinleşmeklekalmaz,başkalarınındayazılarındakendilerininasılifade ettiklerini daha iyi görür oluruz. Yazanın ruhsal durumu ve enerjisi her türlü yazıda,

dolayısıylahatsanatındadaokunabilir.TümdiğerZensanatlarındandahayoğunbirşekildeyazanınenerji ve sınırları her bir fırça darbesinde dile gelir. Alışkın bir göz sadece yazıya bakarak onuyazmış olanın enerjisinin bir kısmını tutmuş mu, yoksa kendini bütünüyle vermiş mi olduğunugörebilir.

ÇinveJaponyazıişaretlerihatsanatıçalışmalarıiçinçokuygundur.Çoğumuzbudilleriokumayıbilmediğimizden dikkatimiz işaretlerin içeriğine kaymaz. Böylece olduğu gibi yazma eylemineyoğunlaşabilir,enerjimizisonunakadarbukanalaakıtabiliriz.

Zazengibihatsanatındadanefesimizdenyararlanabiliriz.Solukalışımızıizlervenefesverirkentekyadabirkaçfırçadarbesioluştururuz.Bunuyaparkenduruşumuzugözler,düşünceveduygularınnasılyükseldiğinivesonrayatıştığınıgörürüz.

Artık kayıtsızlaşmaksızın sonuçla ilgilenmediğimiz noktaya ulaştığımızda, an’ın "her nasıl iseöylece” kabul edildiği içsel kıvama gelmişiz demektir. Bu ruh hali Uzak Doğu insanına özgüdeğildir,Batıkültüründedekeşfedilmeyehazırbeklemektedir.

DiğerZenYollarıYaşamgibiZensanatlarıdaçokyönlüdür.Buradabazılarındankısacasözetmekistiyoruz.

ZenŞiiriHaikudenilenZenşiiriyeustalarınözdeyişleriçoktanınmıştır.Şiiryazarken,biranlamdaçiçek

düzenleme yoludur şiirin biçimlendirme şekliyle çalışılan. Gerçekten de Zen şiiri olağanüstügüzelliktebir ikebanagibiyaratılır.Serbestbırakmasanatveberraklaşmışdiğer ifadesanatlarıylasanatçının benliği az sayıda sözcükte dile gelir. Sanatçı çoğu zaman şiirini birkaç fırça darbesiyleresimler (sumi). Bir kağıt yaprağı üzerinde biçimlenen Zen şiiri haiku, ikebana, hat ve resimsanatlarının bileşimidir. Birçok ifade yolu birbirine geçer ve uyumlu bir bütünlük oluşturur. Hereylemimizdeyeteneklerimizintümübirleşikbirifadeyolubulur.Bunugörmek,Zen’dir.

Ünlü Japon rahibesiRengetsu'dan (1791 -1875)Zen şiirinebir örnekverelim.Olancayalınlığıiçinde Zen bilgeliğini yansıtan bir şiirdir bu. Mevsim, geçmiş, şimdi ve eylem kağıt üzerindebirbirininiçindeerimiş,birbütünolmuştur.

Yayılıyorgeceheryere(eskipüskü)rahibegiysimiSilkeleyedururkenbenGeçtikçegeçiyorzamanBurada,ShinoköyündegüzSeçmiştenbugüneJaponya'dayalnızcaşairlerdeğil,çiftçisi,imparatoru,marangozvehocasıile

bütün halk haiku yazar. İstenen, kısa ve etkileyici bir ifade olduğu için haiku üç dizelik bir biçimalmıştır.

BirZenkeşişiolanBashoUstaklasikhaikuokulununkurucususayılır.Zenkeşişleriveressamlararasındanbirçokhaikuozanıçıkmıştır,[yibirhaikuözlüoluşuveakışındanbelliolur.BirseferindeBasho’danBiwagölükıyısındakiOmi'ninsekizünlügüzelliğinibirhaikuileanlatmasıistenmiş.Busekizünlügüzellik,güzmehtabı,akşamkarı,akşamışıltısı,çansesi,göldekikayık,durugök,geceyağmuruveyabankazlarıymış.Bashoişiniçindenşuşiirleçıkmış;

YedisidesisleraltındabugünAmadinleyinÇançalıyorHaiku'nunyalınbiçimiiçingerekliolanüçdizedenfazlaolmamasıdır.İlkdizebeş,İkincisiyedi,

üçüncüsü yine beş hecelidir. Bunun dışında bir şiir yalnızca bir doğa sahnesi ya da izlenimiiçerdiğindehaikusayılır.Kurallarşunlardır:herhaiku,dörtmevsimdenbirinitemelalır.Seçilenmevsimindoğaolayları(yağmur,rüzgar, kar, güneş ışığı), gelenekler, bayramlar, bitkiler (ilkbahar çiçekleri, hazan yaprağı) vehayvanlar(hayvanlarınsözkonusumevsimdekidavranışları)gibi işaretlerianıl-malıdır.Kişiselveözneldurumvealgılardanisesözedil-mez.

Adınınaçıklanmasınıistemeyenyenibirozantarafındankalemealınmışikiörnekumarızsizdedeyazmaisteğiuyandırır.

ElmaağacıgünündeHafifbirrüzgargündüzkarınıeritiyor.Benağacadayanıyorum.

YoldabeniÇançiçeğigüzelliğikarşılıyor.Teslimoluyorum.

UzakdoğuSporlarıT'ai chi, ki gong, kılıç (kendo), okçuluk (kyudo) gibi yalnızcaZen ruhuylamükemmelliğe ve

ustalığaerişilebilecekbirçokgelenekselUzakdoğusporuvardır.Gerçi Batı'da bu sanatlar uzun zamandan beri ilgi çekmektedir. Ancak onların daBatıAvrupa

düşüncesine egemen olan başarı anlayışıyla damgalanmış olduğunu görüyoruz. Batılı ya bedeninigeliştirmek,yaderecealmakyadarakibiyenmekgibibirhedefpeşindesporyapıyor.ZensanatıolaraksporyapacaksakbunuZenruhuileyapmalıyız.Budaönemliolanın

sonuçdeğilsüreçolmasıanlamınageliyor.İştebufikriişleyengüzelbiröykü:BirAvrupalIünlübirJaponustanınokçuluğunuizlemeyeçağrılmış.Bütünvarlığıokveyayıyla

bir olmuş halde atışını yapmış usta.Amaok hedefin siyah noktasına saplanmamış.AvrupalI evinedönmüşve;"Neustaymış,hedefibilevuramadı!"diyeburunkıvırmış.Ustaiçinokçuluğun,kendinibütünüyleharekete,eyleme,okveyayilebirolmayavermekolduğunubilmiyormuş.

BirZenUstasıGözetimindeÇalışmakZen’e ancak bir usta gözetiminde çalışılabileceğini çok sık duymuşuzdur. Bunun yanısıra,

kendinizi Zen'e vermek istiyorsanız keşiş ya da rahibe olmanız gerektiğini söyleyen Japon Zenustaları da vardır. Bu kitapta Zen’in bir ustanın eşliği olmaksızın gündelik yaşam içinde deuygulanabileceğiniaçıkçaortayakoymakistedik.

SesshinDeneyimin derinleşmesi için her yıl olabildiğince sık sesshin’e gitmek adettendir ve önerilir.

Sesshin, bir Zen ustası gözetiminde Zen tapınağında ya da merkezinde geçirilen yoğunlaştırılmışçalışma dönemidir. Bir haftasonundan üç aya kadar uzayabilir. Bu süre boyunca ne yemekte, boşzamanlarda,zendo’dakioturumda,yürüyüşmeditasyonunda,nedeçalışmasırasındakonuşulmaz.Birsesshin’ingündelikakışıbüyükfarklılıklargösterebilir.Sabah7'debaşlayabildiğigibikalkışsaatisabahın5’ihatta3'übileolabilir.Yatmazamanıakşam9daolabilirIIde.Oturumlarherokuldafarklıdır.Alışılmışsüre25dakikadıramakinhinilebirlikteuygulanarak40-50dakikayakadaruzayabilir.Öğretmenhergüngörüşleriniaktardığıbirteisho,seminersunar.

UstaÖğrenciler hergün bir ya da birkaç kez usta ile özel görüşme yapabilir. Zen öğretmeni kendi

örneğiveyolgöstermesiyleöğrencilereiçgörüvefarkındalığınyolunuaçmayaçalışır.ÖğrencininbirZenustasınınnasılolmasıgerektiğikonusundabellibirbeklentiyesahipolması

doğaldır. Biz Batlılar, düşüncemizdeki kesin iyi ve kötü kavramlarıyla bize örnek olacak insanınnasıl bir kişi olması gerektiği konusunda bir resim oluşturur, ama bu arada ustanın da insanolduğunuunuturuz.Oysagerçektemükemmellik,karşıtlarıuyumluhalegetirmektir.Buradabiröyküanlatalım:

Ünlü bir cizvit rahibi uzun zamandır Japonya’da yaşamaktaymış. Bir ustanın yanında Zenöğreniyormuş. Usta ve öğrenci özel bir görüşme sırasında genel olarak birbirlerine çok yakınoturur. Rahibinse ustası her zaman kendisinden birkaç metre uzakta otururmuş. Bizim cizvit birrastlantıylabununnedeniniöğrenmiş.Ustapirinçşarabıkokmaktaymış.Artıkrahipustanınyetkinliği konusunda şüpheye düşmüştür.Zen’iÇin’e getirenBodhidharmaZen için, açık denizlergibidir, demiş; kutsal birşey değil! Gerçekten de kutsal birşey olmayan Zen, gündelik yaşamın

çelişkileriyle(kibununiçinepirinçşarabıdagirecektir)uyumiçindeolmakdemektir.

KoanKoan, eski ustaların yaşamından bir kesit ya da iki aydınlanmış insan arasında geçen bir

konuşmadır çoğu zaman.Kimi zamanda öğrencinin ustaya sorduğubir soru ve aldığı yanıtı dilegetirir.

Bütün koan'ların özü, çelişkidir. Aynı anda doğru ve yanlış olan bir ifadedir koan. Mantıklızihnimizle kavrana- maz, düşüncemizin ötesindedir. Ancak başka bir bilinç düzlemine sıçrayışlaçözülebilecek bir bilmecedir. Çoğu kez yanıtı kendi kendimize bulmak zorunda olduğumuzkördüğüm sorulardır. Koan I0.yyda ortaya çıkar. Günümüzde genellikle sadece Rinzai okulundakullanılmaya devam etmektedir. Soto okuluysa koan'dan ender durumlarda yararlanır."Aydınlanmak”yadauyanmakiçinZen’inçalışmayollarındanbiriolankoanşartdeğildir.Ancak,birZenustasınagerçektengereksinilentekZenyoludaodur.

Ön-koanBizBatlılarınklasikkoan 'ıkavrayabilmemizisağlamakamacıylayaşlı JaponZenustası Joshu

SasakiRoshiAmerika'dakiotuzyıllıkçalışmasısırasındabirtürön-koanolarakadlandırılabilecekbirşeyyaratmıştır.Öğrencisinesözgelimikelindekisaçtelisayısınısoraryadaonu"banakoşanbirköpek getir bakalım” diye görevlendirir. "Kendini bir çamda nasıl gerçekleştirirsin?” "Şu (yereattığı) sopayı dokunmadan nasıl tutarsın?" "Nereye gider rüzgar, nereden gelir rüzgar?” diyeçoğaltır sorularını. Öğrencinin yanıtı verirken sözcük kullanmasına izin yoktur. Sözcükler vekavramlara sığınmadan bedeni, hareketleri, tavır ve eylemleri yardımıyla kendini ifade etmekzorundadır. Öğrencisi kendisine koşan köpeğini getirdiğinde ustanın sıcak gülüşü bütün odayıdoldururvegeriyollaronu.

Öğrenci,nesnelerlearasındayenibirdilolduğunugörmeyebaşlar,budiliöğrenirkenşeylerleyeni bir ilişki kurar. Yeni dil son derece bedenseldir. Hat sanatı kadar incelmiş ve derin öyle birniteliğivardırki,Zen’ingerçektendeyaşamveölümünşiirselifadesiolduğunuhissedersiniz.

Zen'deruhunkendisinibütünüylebedende ifadeettiğibilinir.Ohaldekoan'ındaözübedendiliyoluyla açık seçik ifade edilebilmelidir.Usta bedendilini bir kitapya da hat sanatı desenleri gibi,sesingerçekbenliğiyansıtışıgibiokur.

Bunaverilengelenekselbirörnek,eskibirkoanderlemesiolanMumonkanderlemesininüçüncükoan'ıdır: "Gutei parmağını kaldırır”. Hermann Hesse, Gutei'ın yürüdüğü Zen yolunu nasılgösterdiğinişöyleanlatır.

UzatılanparmakDjü-dschi(Gutei)usta,öylesinedingin,yumuşakvealçakgönüllüimişki,geridebırakmışsözcüklerleöğretiyi,çünkükabuktursözcük,ustanıntamdasakındığı.Öğrencilerileriylekeşişlersoylusözcüklerveparlakdüşüncelerledünyanınanlamı,yüceiyiliktensözederkenotaşkınlığınhertürlüsükarşısındakorurmuşfarkındalığını.Eskiyazıtların,Budaisimlerinin,aydınlanmaile,dünyanınbaşıvesonununanlamınailişkinkibirli,ciddisorularlaonageldiklerindesuskunluğunubozmaksızınparmağınıyukarıyadoğrukaldırırmış.Parmağınınbususkunişaretiiçtenleştikçeiçtenleşmiş,diloolmuş;konuşmuş,öğretmiş,cezalandırmış,özünügöstermişdünyavegerçeğin!Böylecekimiöğrencileribuparmağın,anlamışlardingindoğruluşunu,vesarsılıpuyanmışlar.

HermannHesseÇok tanınmışbaşkabir koandaHakuinustanın sorusudur: "Bir elin sesi nasıldır?"Mumonkan

derlemesinin ilk koan'ında Joshu ustadan "Bir köpeğin Buda doğası var mıdır?” sorusunuyanıtlamasıistenir.Joshu,"Mu!”der.

Usta öğrencisinden kendi Mu 'sunu kendi beden dilinde anlatmasını ister. Olasıdır ki öğrenciaydınlanıp kendi yaşam diliminin ana sorusunu çözene dek yıllar boyu yüzlerce yanıtla ustasınınkapısınıaşındırmıştır.

"BudaDünyasıKurudur”öğrencisini derin bir içgörüye götürürken Zen ustası Sasaki Roshi en bayağı şeylerden

yararlanmaktan geri kalmaz. Şöyle sorar sözgelimi: "Hacet giderdikten sonra gerini temizlerkenZen’i keşfettin mi?” Kimi zaman, teisho’sundaki dinleyicilere aydınlanma hakkındaki gerçeğisöylemektenkaçınmaz:"Onunekadararamışolursanol,bulsanbileancakçokkısabirsüreiçindekalabilirsin.Budadünyasıkuruvetatsızdır.Tahminbileedemezsinnedenlikuruvetatsızolduğunu

ve yakıcı bir özlemle ulaşmayı istersin! Ama gerçekte tek bir günü bile Buda dünyasındageçiremezsin.Orada tatalma,koklama,dokunma,duymavegörmeninnesneldünyasını terketmekzorundasındır.ÇoğuruhsalrehberBudadünyasınıngerçektenasılolduğunusöylemez.Onunyerineinsanısadeceaydınlanmaya,ruhsalalemyadagöğeyükselmeyeyüreklendirirler.”

Bununlasöylemekistediğişudur:kişibirkezulaştığıaydınlanmadeneyimine takılıpkalmamalıdır, insanlarındünyasınageridönmedikçeaydınlanmanınbir değeri yoktur. Görevimizi bilmeli, kendimiz ve başkalarının insanlık durumu için sorumluluküstlenmeliyiz.SasakiRos-hibunu,"kendinisevmeliveyaşamınıkazanmalısın"diyedilegetiriyor.

ESKİYOLLARINYENİYOLCULARISiziereZen’ingelenekselyollarınıtanıtmayaçalışırkengündelikyaşamdakiherbireyleminZen

çalışmasınadönüşebileceğinivurgulamak istedik.Şimdide,her-günkarşılaştığımızve"sırlarını",özleriniheranbizlerlepaylaşansayısızöğretmendensözedeceğiz.

ZenYolundakiÖğretmenlerGeçmişte ve bugün sahip olduğum onbinlerce öğretmenden iki tanesini tanıtmak isterim size:

rüzgarvebilgisayar.Buikiözelöğretmenimbanaşuşiiriöğretti:

Adımadım-duraksayarakkimizaman-yürüyorumhiçbirşeyvehiçbiryerarasındakiköprüde

ÖğretmenOlarakRüzgarDoğumyerimolanHollandaküçücük,dümdüzbirülkedir.Böylesinedüzbirülkedede rüzgar

durmaksızınoyunlaroynar.Kimizamanfısıldar,kimizamangürlemeyedönüşürfısıltısı,bazandaengüzelöykülerianlatır,Çocukkenherakşamuykuyadalmadanöncerüzgarıdinlerdim.Zamangeçtikçekulağımırüzgarınsesinekabartmayıunuturoldum..

İnsanlarınçoğununtemelbirsorusuvarmışgibigörünür:Yaşamımınanlamıne?gibisindenbirsorudur bu; Yürümem gereken yol hangisi? İyi ne, kötü ne? Nedir ölüm? Yaptıklarımız veyapmadıklarımıziçinyargılanacakmıyız?

Benimse sorularım, 'Yaşam nedir?” oldu; "Yaşam ve ölüm arasındaki fark nedir?” "Neden,gerçek doğa üzerine bilinen hemen herşeyin yitip gittiği, sonsuz za- man-mekan evreni içindeküçücük birer noktadan ibaret olduğumuz gerçeğiyle duyguların neredeyse bütünüyle tükendiği,

çoğuzamansaldırganvebaskıcıbukültüriçindedünyayageldim?”Yaşamımboyuncabusorularaverdiğimyanıtlarınçoğunuunuttumgitti.Geriyekalaniseçokönemlibirşeyki,oda,ruhsalyadadinselyaşamın şiirselbirbiçimiolduğugerçeği.Neyazıkkibuyaşamşiiri içimizde şuyadabuölçüdedonupkalmış.Yeriniödemleşenbiryaşamalmış.

Zen’lekarşılaştığımdaöğretmenlerimbanaaradığımıancakbenimbulabileceğimianlattılar.Onugeleneksel kurallar, dışardan dayatılan değerler içinde değil, ancak yoğun bir iç gözlemle vegördüğüm,işittiğim,dokunduğum,kokladığım,amahepsindenönceruhumdaoluşanherşeyidinginbirbiçimdekabulederekbulabilirdim.

Bana, "Beni duyuyor musun? Hepsi bu! Hepsi bu! Ben nereden geliyorsam sen de oradangeliyorsun.Nereyegidiyorsamorayagidiyorsun.Hepsi bu!Hepsi bu!”diyençöl rüzgarını duyabilmemyıllaraldı.

BilgisayarınÖğretmenliğiSizeöğretmenlerimdendiğerbirtanesindendahasözetmekistiyorum;bilgisayardan."Adım adım” -tuştan tuşa - tuştan tuşa... Bilgisayarda yazmak, parmaklarla yapılan yürüyüş

meditasyonudur.Nefesimvetuşlarınüzerindekiparmaklarımınadımlarıylabirolurum.BugerçektendeolağanüstübirZenoyunudur.

"Kimizamanduraksayarak

adımadım”Kimi zaman, beni sadece sonuçlar ilgilendirmediğinde, şeyleri olduğu gibi kabul edebildiğim

dönemlerdeZençalışmakkolaydır.Amakimi zamanda yaşamoldukça zor görünür.O zamanneden çalışmamgerektiğini bilmez

olur, bir sonraki adımı atarken duraksar, hatta vazgeçmeye bakarım. Ama bir süre daha geçer,farkederim ki nefesim duraksamadan sürüyor. Yaşamı, nefesin tuşlar üzerindeki parmaklarımlaoynadığıbiroyunolarakgörebilirsembuoyunadönebilirim.

“Hiçbirşeyvehiçbiryerarasındakiköprüde..”

Bilgisayarlaoynamayıöğrenmeyebaşladığımzamanlardabuoyunbüyülemiştibeni.Parmaklartuşlarüzerindekayarkenharflerbeliriverir ekranda.Biryığın sözcük, cümleyazabilirim,hepsideekrandagörünür.Ekrandolduğunda ilk satırkaybolurve istediğimkadarçoksatıryazabilirim.Enyukardakisatırkaybolurkenenalttakiortayaçıkar.Yaşamdaöyledir:görünür,kaybolur,geçergider,doğar-ölür-doğar.Sözcüklerinneredengelipnereyegittiklerinidüşünmedenedemem.Bilgisayarınhersözcüğükabulettiğivehercümleyiakıpgitmeyebıraktığıgerçeğinide.Bilgisayar,negüzelbirşiiretakılırkalır,nede"buharfbenimiçinçokgüç”yada"buharfisevmiyorum”diye"z”harfindenkaçınır!

Bir seferinde tek bir parmak hareketiyle harika bir yanlış yaptım ve yazdığım bütün metinyokoldu. Bulmaya çalıştım -belki bu sırada parmağımın bir sonraki hareketiyle ikinci bir yanlışyaptım- ama boştu bellek. Derine, daha derinlere baktım, baktım -birden, rüzgarın sözünü ettiğiboşluğadüştüğümühissettim.Bütünharfler,sözcükvesatırlarbanagülerek"Bizburadayız!Senindeaitolduğun,çıkıpgeldiğinvegittiğinhiçlikte!”dergibiydiler.Bendegüldümveparmaklarımınbuharikayanlışınateşekkürdoluhissettimkendimi.

Bilgisayarınekranı-hiçbirşeyvehiçbiryerarasındakiköprüRüzgar-hiçbirşeyvehiçbiryerarasındakiköprüYaşam-hiçbirşeyvehiçbiryerarasındakiköprüHepsibu!Hepsibu!

ÖğretmenOlarakKağıtÇalışmamasanızınüzerindeboşbirkağıtduruyor.Alıpbilgisayarınyazıcısınayerleştireceksiniz.

Durun biran. Kağıttaki yağmur ormanını görüyor musunuz? Dikkatle bakın. Ormanın ağaçlarınıgörecek, motorlu testerenin sesini duyacaksınız. Güneşi, bulutlar ve yağmuru, öten kuşları,kızılderilioyunuoynayançocukları.Bilincimizinalışılmışakışındasadeceyazarkenkullandığımızkağıttırgördüğümüz.Zenyolundaisebütünevrenin,boşbirsayfadaiçindeolmaküzere,herşeydeyansıdığını biliriz. Birkaç dakika tanıyalım kendimize. Kağıdı ellerimizde tutup seyredelim.Gündelik yaşamda ve olasılıkla yaşamımızı kazanırken de her zaman kullandığımız kağıdı.Seyredelim. Üzerinde, onu satın aldığımız satıcıyla dükkanı göreceğiz. Kağıdı oluşturan tonlarcakimyasalmaddeilekağıthamurununkokusuduyuluyorhala.Büyükgemileryağmurormanlarınınkerestesinitaşıyor.Testerelerinsesigeliyorkulağımıza,liflifkopuyorzamankadareski,kocamanağaç. Devriliyor. Kuşlar havalanıyor. Kaçmaya koyuluyor ormandaki hayvanlar. Yoksul yerlileryağmur ormanında ailelerinin ekmek parasını kazanıyor. Kesilen ağaç gövdelerini kıyıya taşıyanırmağınkenarındaoynuyorçocuklar.Kadınlarbesinkaynağıpatates,buğdaytarlalarınıekiyor.Ağaçkesenerkeklerişbitimindeırmaktabalıkavınaçıkıyor.

Bakışlarımızı kağıdın daha da derinlerine çevirelim; güneş ışığını, bulutlan, yağmuru, ırmakkıyısındaki toprakları, ormandaki ağaçlarla oduncuyu, ailesini görürüz. Bunların hepsi kağıdınvarlığı içingereklidir.Böylebakarsakbirkağıtyaprağınıntümbuelemanlarınenerjisiolmaksızınvarolamayacağınınbilincinevarırız.Güneşvebütünbirevrengereklidir,böylecebiryaprakkağıttahepsimevcuttur.

Kağıt yaprağından bunların hiçbirini ayıramayız. Sözgelimi yağmur ormanının toprağındamilyonlarca yıldır oluşanmineralleri çıkaracak olsak, ağaçlar yetişmez, kağıt olmaz, şu anda buyaprağınüzerineyazıyorolamazdık.

Böylecetekbirkağıtbizebütünevrenlebirolduğumuzuöğretir.

ResimYapmakveFotoğrafÇekmek

Çoğumuzresimyapmaktan,fotoğrafçekmektenzevkalırız.Seçmeyedayalıetkinliklerdirburadasöz-konusuolan.Enilginç,heyecanverici,meditasyonuandıranan,başlamadanhemenöncekidir.Kağıdınüzerindehenüztekbirçizgiyoktur,dokunulmamış,beyazbiryapraktırönümüzdeki;bütünolanaklarıtasarlayabiliriz.Birtekçizgiçizmekiçinbilesayısızolanakvardır.Neyinresminiyapmakistediğimize ilişkin belli bir fikre bağlanıp kalmazsak herşeyin resmini yapabiliriz. Herşeyinmümkünolduğuböylesinebir özgürlük anının tadını çıkaralım.Buözgürlük anı, "açıkbir zihne”sahipolmanınnedenligüzelbirşeyolabildiğinincanlıbirörneğidirbizimiçin.ShunryuSuzuki’nindediğigibi,başlangıçruhuyadaaçıkzihninönündegenişbiryelpazevardır.Deneyimlibirzihinisebildiğinidüşünür.Onedenleçokazalmıştırseçenekleri.

Açık bir zihnin oyun alanı boş bir kağıt yaprağınınkin- den çok daha geniştir. Kağıdın ikiboyutluluğunakarşılıkzihnimizçokboyutludur.Budagerçektensözcükleresığmayacakkadargüzelbirdeneyimdir.

Benzeri bir deneyimi beste yapar, oyun oynar, fotoğraf çekerken de yaşayabiliriz. Güzel birkonuyu ona uygun bir arkaplanla fotoğraflamak istediğimizde uzaklık ve açı konusunda karşıkarşıyaolduğumuzbinlerceolasılık arasından seçimyaparız.Fotoğrafyinede sınırlıdır.Bir ağaçfotoğrafında rüzgarın sesi duyulmaz olur. Ama açık bir zihin içine altı duyumuzun bütünolanaklarınıalır.

Bu açıklık anı, aynı zamanda seçim anı, biçim, sözgelimi resimde çizilecek çizginin şeklikonusunda veri - lecek karar anıdır. Resme başlamasak bile yaptığımız bir seçimdir. O zamanverdiğimizkararresimyapmamanınbiçimi,yadasayfayısadeceseyretmekolacaktır.

Ama fotoğrafını çekmek istediğimiz, bir güneş batışıysa işte o zaman seçeceğimiz çok fazlaeylemsizlikanıyoktur.Engüzelrenklerinkısacıkanlararasındabirbirinikovaladığıgüneşbatışlarıböylebirşeyiçinbirazfazlahızlıdır!

ÖğretmenOlarakZamanveSesTelefonTelefonunuz çalıyor. Biran durun. Ahizeye sarılmayın hemen. Açmadan önce bekleyin üç kez

çalsın.Üçkere nefes alıp verin.Merak, korku, gerilim içindebile olsanız arayanınkimolduğunudüşünmeyin.Farkın-dalığınıznefesinizeçevrilmiş,yüzünüzdeysehafifbirgülümsemeolsun.

Artık açabilirsiniz telefonu. Karşınızdaki kim olursa olsun onun için zamanınız var. Dinleyin.Sesinedikkatedin;sakinmi,sinirlimi,yüksekmiçıkıyor,alçakmı,hızlımıkonuşuyor,duraksıyormu? Siz, dikkatinizi nefesinize vermiş olduğunuz için içsel olarak sakinsiniz. Sakinliğinizin karşıtaraftakinedegeçtiğinigöreceksiniz.Yapacağınızıniyibirtelefonkonuşmasıolacağıkuşkusuz.

Aynıçalışmayıçalınankapıyadasizinlegörüşmekisteyenbirişarkadaşınızladayapabilirsiniz.

SaatBir kilise yakınlarında oturuyor ya da çalışıyorsanız her yarım saat ya da saatte bir kilise

çanlarınıişitirsiniz.Birandurun,dikkatiniznefesinizeçevrilsin;gözlemleyinsolukalıpverişinizin,

aradakiduruşlarınzevkinevarın. İçinizdekidinginliğibulacaksınız.Yaptığınız iş siziartıkokadarçokyormayacak.

Yakınlardabirkiliseyoksaoturmaodanızdagüzelsesverenbirduvarsaatiolabilir.Yadauyarıişleviolanbirkolsaatinizvarsasaatbaşıçalmayaayarlayabilirsiniz.Saatçaldığında

kendinizinefesinizeveripgülümseyinsonraişinizedevamedin.

GülümsemekGülümseyin ve dikkatinizi birtür "ağız yogası” (Thich Nhat Hanh) uygulaması olarak

dudaklarınızınhareketineyöneltin.Gülümseyin;sadeceyüzkaslarınızındeğil,midenizin,sırtınızvebütünbedeninizingevşediğinigöreceksiniz.İşteozamaniçinizderahatlayacak.Çözülecekgerilim.Zihniniz yaşamı akmaya bırakacak, barış içinde olacak. Yaşama bakacak, onu özgürce kabuledeceksiniz. Nefesiniz ve gülümseyişiniz olacak sizi çözen. Zaman sizin. Belki çocuklarınızaayıracak zamanınız olmadığından yakındığınız oluyor. Bu konuda da yapılacak bir alıştırma var.Kendinize günde üç kez, bir çocukla karşılaştığınızda durup gördüğünüz çocuğu sakincealgılayacağınızı, gözlerinin içine bakıp gülümseyeceğinizi söyleyin. Hepsi bu kadar. Zamanlaçocuklarınızaayırabildiğinizvaktinçoğaldığınıgöreceksiniz.

PlanYapmakZen,yaşadığımızanındışınaçıkmamakgereğinivurgular.Budabizigeleceğimiziplanlamaktan

vazmıgeçeceğizdiyedüşündürebilir.Yanıtkesinlikleha-yır'dır.Sincaplardageleceklerineilişkinplan yapar. Sonbaharda ceviz biriktirir, barınaklarını hazırlarlar ki kışın hayatta kalabilsinler.Onlarındavranışıiçgüdüseldirkuş-kuşuz. Biz insanlarsa düşünerek (ve umarız sezgilerimizi de kullanarak) plan yaparız. Sincap,önündeki kışın ne kadar soğuk olacağı sorusuyla tek bir an bile yitirmeksizin anın gerektirdiğiniyapıpyiyeceğinibiriktirir,barınağınıkurar.

İçinde bulunduğumuz şu an bütünüyle yaptığımıza yoğunlaşarak telefonu kaldırıp geleceğidüşünerekmaviAkdeniz’in tatlı sıcağı üzerine hayallere dalmadan önümüzdeki yaz tatili için yerayırtabiliriz. Düş kurmamızın tek nedeni, bedenimizin bize, diyelim soğuk güz rüzgarının bizititrettiği ve pencereyi kapamak zorunda olduğumuzu söylemesidir. Bunun da anlamı, "planlama’’dediğimiz şeyin çoğu zaman içinde bulunduğumuz durumla şimdiki zamandan kaçıştan ibaretolmasıdır. Rahatsızlık hissettiğimizde, kendimizden hoşnut olmadığımız ya da bir sorunumuzolduğunda yaşadığımız anı tam olarak gözlemleyip araştırmaksızın hemen bir plan yapmayakoyuluruz.Planyapıyorolmamızınkendimizi rahatsızhissedişimizvedoyumsuzluğumuzla ilişkiliolduğunu gerçek anlamda algılamaksızın gelecekte neyin değişmesi, neyin daha iyi yapılmasıgerektiğinidüşünürüz.An’ıkaçırırvebuyüzdendehiçbirzamangerçekçibirplanlamayapamayız.

Bu,işdünyasındadaçokyaygınbirolgudur.Durumukötüyegidenbirşirketinyöneticileriönceolanı anlamak üzere durup bu durumu kavramak yerine hemen darboğazdan kurtulma yollarıgeliştirmeyebaşlarlar.Üretilençözümlerinsepekazıişeyararveyenilerininoluşturulmasıgerekir.

İyi bir planlama, bulunulan an'dan yola çıkar. İlk adım atılır, düşüncede yirmi adım ilerisıçramaksızınİkincisiplanlanırveodaatılır.

YönetimBatıda yönetim stresle eşanlamlıdır. Çoğu zaman yaptığımız, stresin gerçek nedenleriyle

yüzleşerekönünegeçmekyerinebelirtileriniortadankaldırmaktır.Japonlar nasıl oluyor da strese karşı böylesine iyi donanmış oldukları izlenimini veriyorlar?

Sahip oldukları küçük bir ülke iken dünya pazarlarında büyük bir payı ellerinde tutuyorlar. Nasılbaşarıyorlar bunu?Anlık duruma daha iyi yoğunlaşarak. Sezgilerini doğru yerde doğru zamandakullanma sanatını hala uygulayabiliyorlar. Sebatkarlar. Gülümseme yoluyla biranda gevşemeyibiliyorlar.

Zenbinyıldanuzunbir süre Japonkültürününparçasıolmuştur.ÇoğuJaponZen'iyüzeyselveartık sadecegeleneksel bir alışkanlıkolarakuygulasadaZen ruhunungünümüzdehala Japonlarıniçinde barınması bizi şaşırtmamalı. Eğitim sistemlerine bugün de damgasını vurmayı sürdüren,konsantrasyon yeteneği, zorlamama ve süreklilik gibi eski değerlerdir. Gevşeme ve bedensel-zihinselhareketliliksüreklibiruygulamakonusudur.

Gereken zaman ve çabayı harcayarak Zen alıştırmalarını düzenli olarak yaptığınızda siz dekendinizibedenselvezihinselolarakiyihissedeceksiniz.

İşte o zaman bütün bir dünyayı yönetebilirsiniz! Üç nefeste nasıl dipdiri bir hale gelerek sizibekleyenişgörüşmesininsonuçlarındanbağımsızlaşabileceğiniziartıkbiliyorsunuz.

ÖğretmenOlarakBahçeBir bahçeniz varsa ne mutlu size; bahçenin nasıl da bir Zen öğretmenine dönüştüğünü

deneyimleyebilir-siniz.AmabalkonunuzdakibiravuçtoprakyadaevinizdekisaksılardasizeZen,yaşamveölüm,şeylerindön-güselliğiüzerineherşeyianlatabilir.

Bahçe bizden planlama ve doğru zamanda çalışma bekler. Çalışmamız bahçenin geleceğinietkiler.Havauygunsatohumlarıilkbahardaekerizkiyazınyadasonbahardaürünalabilelim.Ancakher planlama sadece bir olasılıktır. Haftasonunda bahçede çalışıp çalışmamak sadece bize bağlıdeğildir çünkü. Doğanın ritmine ayak uydurmak, yağmur yağdığında planımızdan vazgeçmekzorundayızdır.

Bahçeyle hele uzun zamandır ilgileniyorsak toprakla uğraşabilmenin gerçek bir ayrıcalıkolduğunu deneyimleriz. Küçük bitkilerin yetişmek için bakıma ihtiyacı vardır. Anlayışımıza,

sevgimize gereksinirler. Serpilebilmek için kuraklık ve sıcaklarda yardımımıza. Varlıklarıvarlığımızlabirolmalıdır.

Bahçedeçalışırkençiçeklerin,sebzelerin,yaprakvedallarıntoprağadüşüpbirzamansonrayeniçiçekveağaçlaradönüşümünüizlersiniz.Hayvanlarveinsanlardadabundanbaşkabirsüreçolamaz.Bitkiler, taşlar,ağaçlar,insanyadahayvanlar,kısacasıbütünyaşamtopraktangelirtoprağadöner.Hiçbirelemanyitmez,sadecebiçimdeğiştirir.

Yaşamsürekliolarakyenibirbiçimalırvebubiçimbirsaniye,birgün,80yılyadabelki10000yılsonraölür.Birbiçimalmakvebiçimdenayrılmaksolukalıpvermekgibidir.

Nefesalırtoprak.Alırveverir.Bizdetoprağınnefesinialırız.Yaşarveölürtoprak.Onuizleriz.Ayrıbirvarlığımızyokbizim.Toprağınparçasıyız.Bizoyuz. İnsanlar,hayvanvebitkiler topraklaaynı şekildenefes alır.Toprakyaşamveölümverir.Tekyapmamızgereken açıkyüreklilikleonabakmak,onu izlemek,onunlanefesalmak,yaşamakveölmektir. İşteozamanhiçbirsorunyoktur,bunaZenadıveripvermeyeceğimizindeherhangibirönemiyoktur.

Çiçekgübreolur,gübredensebzebüyür.Hepsibu.Bahçedeçalışmak,toprağa,yaşamveölümesaygıyıöğrenmektir.

YemekPişirmeSanatı

ZenUstasıDogen’inÖyküsüJaponSotookulununkurucusubüyükZenustasıDogen,anababasınıkaybettiğisarsıcıçocukluk

deneyiminden sonra yıllar boyunca geçiciliğin anlamını araştırmış. Japonyada ona yardımcıolabilecekhiçbiröğretmenbulamamış. İçiniyakıpkavuransorusununyanıtınıaramaküzereÇin’egitmiş. Daha gemideyken Çin limanı Ming-Chou'da büyük bir tapınağın yaşlı aşçıbaşı- sıylakarşılaşmış. Yaşlı aşçı mantar satın almak üzere gemiye çıkmış. Konuşmaya başlamışlar. Dogenkeşişe o yaşındameditasyona çekilmek yerine neden hala çalıştığını sormuş.Yaşlı keşiş içtenliklegülmüşve"Sevgiliyabancı”,diyekarşılıkvermiş;"gerçekçalışmavesözcükleringerçekanlamınahenüz uzak olduğun anlaşılıyor.” Şaşırmış Dogen. Soru sormaya devam etmek istemiş ama aşçıayağakalktığıgibialıpbaşınıgitmiş.

Aradanbirkaçaygeçmiş,Dogenyenidenrastlamışyaşlıaşçıya.Bukezdeçalışmavesözcüklerüzerinekonuşmuşlar."Sözcükleriincelemek",demişyaşlıkeşiş,"sözcüklerinkökeniniincelemektir.Çalışmaya yoğunlaşmaksa üzerinde çalıştığın şeye nüfuz etmektir”. Dogen sormuş; "Nedirsözcükler?""Bir,iki,üç,dört,beş”,olmuşaşçınınyanıtı.Dogenbundanhiçbirşeyanlamamış.Yinesormuş; "Peki çalışma nedir?” Aşçı, “Evren kendini hiçbir zaman gözlerden saklamadı”, diyeyanıtlamış. Dogen hala birşey anlamamaktaymış. Ama yanıtlar Dogen’in yaklaşımında, bilgiyizihinsel arayışında kökten bir değişime yolaçmış. Aşçının verdiği karşılık, baş köşeye eylemsüreciniyerleştirmekteymiş.

Japonya'yadönüşündebirtapınağınbaşrahibiolanDogen,tapınağınaşçısıiçinbirkitapyazmış.Kitabındaaşçınınyemekhazırlarkenatacağıadımlarıenküçükayrıntılarınakadaranlatırkenyemek

pişirmeörneğindeZen’inçalışmayolunubenzersizbir şekildeaçıklamış.Dogenustanınkitabındasöylediklerindenbiride,aşçıbaşıpirinçvesebzehazırlarkenyamağınındayüreksutra'sınıokumasıimiş.Ayrıcaaşçıbaşındanbaşkahiçkimse tencereninkapağınıaçıp içinebakamazmış,neredekaldıkaşığınıdaldırıptadınabakmak!

RinzaiustanınöğretmeniHuang-Po,Zenruhundayemeksanatıüzerineşunlarısöylemiş:Birzevkedayalıyemekvardırbirdebilgeceyemek.Dörtelemandanoluşanbedenacıktığındaaç

gözlülüktenuzakbirşekildebesleniyorsabubilgeceyemektir.Amaeğertemizlikvelezzettenaçgözlübir zevkalmaktaysanızyanlış bir düşüncedendoğan nitelemelere dalıyorsunuz demektir. Ne zamandoyduğunubilmeksizinsadecetadalmaduyusunutatminetmeyeçalışmak,zevkedayalıyemektir.

YemeğinHazırlanmasıYaşam ve ölümü ellerinde tuttuğu için aşçı geçmişte olduğu gibi günümüzde de tapınağın en

önemli kişisidir. Bahçıvandan sebzeyi alır. Sebzeye pişirerek yeni bir yaşam biçimi verir,dönüştürmüştür onu. Karnabahar bahçede bahçıvanın eliyle yetişen, olgunlaşan canlı bir bitkidir.Mutfakta aşçı yapraklarını, kumunu temizler, pişirirken eski yaşamını alır ondan; kattığı otlar,baharat ve soslarla karnabahar yemeği olarak yeni bir yaşambiçimi verir.Aşçı yaratıcıdır ve biryemeğinekadarsıkpişirirsepişirsinherseferindebaşkatürlühazırlar.

Yemekpişirmekbizinsanlarıniçimizdeenerjiyaratıpyaşayabilmemizisağlar.Bitkilerinyemeğedönüşümüylesağlıklıvehayattakalırız.Bitkininyenebilirbirsebzeyedönüşümsüreciaşçıtarafındanbilinçlibirşekildeadımadımgerçekleştirilmelidir.EskiZenustalarınınherzamandediğigibi,"biraşçınınyolu,kollarınısıva-masındadır.”

Yemekhazırlarkenherbirhareketibilinçliveçokdikkatlibirşekildeyaparız.Çünkübilirizbiranlık dikkatsizliğin çorbanın tuzunu fazla kaçırmamıza neden olacağını. Sosu karıştırırkenkendimizivermezsekkatılaşı-verir.Marmeladıkarıştırırkennefesalıpverişimizedikkatedebiliriz.Zaman, sakinlik ve niteliğin hassas karışımı yemekte kendisini gösterir. Dogen usta, eski Zenyazılarındaşöyledendiğinianlatır:aşçı, topluluğunyemeğinialtı tat öğesi ile üç kusursuzözelliğibirbiriyleuyumlukılarakhazırlamalıdır.Biröğününüçkusursuzözelliği,besininsağlıklıbirşekildehazırlanması,derinlemesine temizlikvedengelibir lezzettir.Altı tatöğesi ise;acı,ekşi, tatlı, tuzlu,hafifvekuvvetlibaharatlandırılmışlıktır.

AşçılariçinyazdığıkitabındaDogen,aşçıbaşınıntapınaktasofrayıbizzattoplayacağını,mutfağıtemizleyeceğiniveherşeyiyenidenyerlerinekaldıracağınısöyler.Bütünbuişleriyemekpişirirkengösterdiğiözenleyapmalıdır.

Zen,yapılmasıgerekeninözenvedikkatleyapılmasıanlamınagelir.Elealdığımızkonudabu,biröğünhazırlamak,sofrayıkurmak,yemekveherşeyiyineaynıiçselkıvamlatoplamaktır.

KahveİçmeSanatıArkadaşlarınızı kahve içmeye çağırın ve bunu bir- tür tören havasında yapmak istediğinizi

söyleyin.Masayımevsimeya da bir tatil günü sözkonusuysa ona uyanbir örtüyle örtün, çiçekler,mumlarvegüzel porselenlerle donatın.Renkvebiçimlerdeki uyumadikkat edin.Herşeyi özenvesevgiyle, sakinlik içinde hazırlayın. Gerekenleri bir servis arabasına yerleştirin. Konuklarınızgeldiğindeonları selamladıktan sonramisafirlerinizingözleri önünde sessizcekahveyi hazırlayın,fincanlarakoyun,yanındaçörekikramedin.

Önceherkeskahvemasası,çiçekler,mumlarvebütünoradabulunanlarönündeeğilsin.Kahveveçörekleringerektiğigibisunulupsunulmadığınasessizcebakmaklayetinmeyin,donatılmışmasanın,mekanın sessizliği ve havasının, aranızdaki arkadaşlığın da tadını çıkarın. İşte o zamanmekan veinsanlarlabirolacaksınız.

Ev sahibi olarak konuşmayı başlatabilirsiniz artık. Herkesin katılacağı bir söyleşi olmalı bu.Sohbetinefesinizleuyumiçinde,olabildiğincebilinçlivedikkatlibirşekildesürdürün.

Törensonaerdiğindesessizceselamlaşıpvedalaşın.SenRikyugünümüzdeAlmanya'yagelmişolsaşöylesöylerdi;Kahveşundanibarettir:ÖncesuyukaynatırsınSonrakahveyihazırlarsınDikkatleiçersinBütünbilmengerekenbudur.

TemizlikBizi Zen uygulamaya çağıran pekçok iş vardır. Bunlar arasında, başlangıçta anlattığımız gibi

Michael En- de'nin yapıtı "Momo”nun kahramanı Beppo’nun yaptığı gibi sokakları süpürmek deyeralır.

İşiniz sokak süpürmekolmasadahafta tatilinizde avluyu süpürüyor, arabanızı yıkıyor, evinizincamlarını siliyor ya da yerleri makinayla temizliyor olabilirsiniz. Bütün bu hareketler sırasındaçalışmanın odağı, nefes alışlarınızın farkında olmak, devinimlerin uyumlu bir ritm içinde olması,hareket ve araçla bütünleşmektir. O zaman ağırlık merkeziniz artık başınızda değil karnınızdaolacaktır.Karındakiağırlıkmerkeziisebütünevreninağırlıkmerkeziilebirdir.JoshuSasakiRoshi,"gerçekZenuygulaması,’der,"kendiağırlıkmerkezindedurduğunandaevrenindeağırlıkmerkezindeolmaktır.”

Dünya sayısız parçacığa ayrıldığında ağırlıkmerkezleri de sayısızdır. Ama ağırlıkmerkezinizevrenin ağırlıkmerkeziyle çakışırsa dünyayı bir kılar, bir olursunuz onunla. İşte o zaman tek birağırlıkmerkezivardırvesizkendinizinkiniunutursunuz.Artıkortadaben-merkezikalmamıştır!

Evinizielektriklisüpürgeyletemizlemektesinizdiyelim.Süpürgeninfırçasınıileridoğru

ittiğinizdenefesalın,kendinizeçektiğinizdeverin,ikinefesarasındakikısaduruştaçalışmayaaraverin.NefesalıpverişvehareketlersırasındaI'den3’eyadal'den5'ekadarsayın.Doğalritminizdesolukalın.Ağırlıkmerkezinizinbaşınızdeğilkarnınızdaolmasınadikkatedin;ağırlıkmerkezinize,bütünhareketinkaynağıolankarnınızayoğunlaşın.Yürüyüş meditasyonu yaparmışçasına yapın temizliği. Temizlik yapmaktan başka birşey

düşünmeyin.Gevşeme,rahatlama,sakinlikolacaktıriçinizdeki.TemizlikeylemiylebirolacakveZenustasının,"banakoşanköpeğinigetir!"dediğindesöylemek

istediğinideneyimleyeceksiniz.Aklımızdanhiççıkarmayalım:Zen’inhedefihavadauçmakyadasuyunüzerindeyürümekdeğil,

tozluysayeri,kirliysecamlantemizlemektir.Bütünüyleağırlıkmerkezimizdeolmak,beden,zihinveruhunolancayoğunluğuylanegerekiyorsaonuyapmaktır- işteozamananbeanbütünbirevreniyerindenoynatırveyaratırız.

Ozaman,ancakozamanbütünevrenle,gücüveenerjisiylebiroluruz.İşteonuniçin;Otururkenotur;Yürürkenyürü,Çalışırkençalış.Hepsibu-bu,Zen