Häc viÖn qu©n y

Bé m«n Sèt rÐt - KÝ sinh trïng - C«n trïng

Giun mãc (Ancylostoma duodenale )

Giun l­¬n (Strongyloides stercoralis )

Ts NguyÔn Ngäc San

môc tiªu

• N¾m ch¾c ®­îc ®Æc ®iÓm sinh häc vµ vai trß

y häc cña giun mãc/má, giun l­¬n.

• N¾m ®­îc c¸c biÖn ph¸p phßng chèng.

giun mãc/ giun má( Ancylostoma duodenale/ necator americanus )

Giíi thiÖu h×nh thÓ

Giun trưởng thanh: Mµu tr¾ng s÷a hoÆc hång, kÝchth­íc giun ®ùc 7- 10 0,5 mm, giun c¸i 10 -15 0,6mm.

H×nh thÓ trøng:

Khã ph©n biÖt trøng giun A. duodenale vµN.americanus, KÝch th­íc trøng N.americanus

kho¶ng 70m, trøng giun A.duodenale kho¶ng60m.

1. ®Æc ®iÓm sinh häc

• Giun mãc kÝ sinh ë t¸ trµng.

• Giun mãc ngo¹m vµo niªm m¹c ruét

®Ó chiÕm thøc ¨n vµ chèng l¹i nhu

®éng ruét.

• C¶ giun ®ùc vµ giun c¸i tr­ëng thµnh

®Òu sèng kÝ sinh.

1.1. vÞ trÝ kÝ sinh

• Giun mãc ¨n m¸u, ¨n hång cÇu, huyÕt s¾c tè, ¨ns¾t trong hång cÇu vµ c¶ s¾t huyÕt thanh, axitfolic, protein huyÕt thanh...

• Nh÷ng chÊt dinh d­ìng giun mãc chiÕm cña vËtchñ lµ nh÷ng chÊt ®· ®ång ho¸.

• Giun mãc ngo¹m vµo niªm m¹c ruét hót m¸u vµth¶i m¸u ra hËu m«n giun sau 1- 4 phót.

1.2. Dinh d­ìng cña giun mãc

A.duodenale vµ N.americanus kh«ng hoµn toµn

gièng nhau, cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt:

• Giun Necator th­êng chØ l©y qua ®­êng da.

• Giun Ancylostoma l©y nhiÔm c¶ qua ®­êng tiªu

ho¸ c¶ qua ®­êng da, nh­ng nhiÔm qua ®­êng tiªu

ho¸ lµ chñ yÕu.

1.3.vßng ®êi cña giun mãc/má

Vßng ®êi sinh häc cña giun mãc/má.

Sau khi giao phèi, giun c¸i ®Î trøng ë ruét non.

Trøng theo ph©n ra ngoµi chÞu ¶nh h­ëng cña

c¸c yÕu tè nhiÖt ®é, ®é Èm, ¸nh s¸ng... cña ngo¹i

c¶nh, ph¸t triÓn thµnh Êu trïng.

Êu trïng giai ®o¹n I (KT: 0,2 - 0,3 0,017 m)

sèng trong ®Êt, lín nhanh, ¨n c¸c chÊt h÷u c¬ ë

®Êt.

1.3.vßng ®êi cña giun mãc/má

Êu trïng giai ®o¹n II: ph¸t triÓn chõng 5 ngµy ,

thùc qu¶n chuyÓn thµnh h×nh trô mÊt ô ph×nh,

lét x¸c lÇn thø 2 ®Ó chuyÓn thµnh ATG§ III.

Êu trïng giai ®o¹n III: cã kh¶ n¨ng chui qua da

vËt chñ vµo c¬ thÓ, cã thÓ sèng tíi 6 tuÇn ë ®Êt,

ATG§ III kh«ng ¨n uèng g×, di chuyÓn b»ng

n¨ng l­îng dù tr÷, Êu trïng ­a n¬i ®Êt c¸t, nhiÖt

®é thÝch hîp 28 - 32C.

1.3.vßng ®êi cña giun mãc/má

Êu trïng chui qua da x©m nhËp vµo c¬ thÓ vËt chñ, theo ®­êng

tÜnh m¹ch tíi tim ph¶i råi tíi phæi, chäc thñng mao m¹ch vµo

phÕ nang, theo khÝ qu¶n lªn häng, ®Õn thùc qu¶n, xuèng d¹

dµy, ruét ph¸t triÓn thµnh giun tr­ëng thµnh, kÝ sinh ë t¸

trµng hoÆc ruét non.

Tõ ATG§ III ph¸t triÓn thµnh giun tr­ëng thµnh ph¶i tr¶i

qua 2 lÇn lét vá thµnh ATG§ IV (cÇn 3 - 7 ngµy), thµnh ATG§

V (cÇn kho¶ng 13 ngµy), ATG§ V cÇn 3 - 4 tuÇn míi ph¸t

triÓn thµnh giun tr­ëng thµnh.

1.3.vßng ®êi cña giun mãc/má

Nh­ vËy giai ®o¹n ph¸t triÓn ë ngo¹i c¶nh vµ giai

®o¹n kÝ sinh, Êu trïng qua 5 lÇn lét vá. Thêi gian

hoµn thµnh vßng ®êi cÇn 5 - 7 tuÇn, cã giai ®o¹n

Êu trïng chu du trong c¬ thÓ nh­ giun ®òa.

trong vßng ®êi sinh häc cña giun mãc Ancylostoma

l©y nhiÔm qua ®­êng da, Êu trïng cã giai ®o¹n

ngñ (thêi k× n»m yªn) ë tæ chøc cña vËt chñ.

1.3.vßng ®êi cña giun mãc/má

Vßng ®êi cña giun mãc l©y qua ®­êng tiªu ho¸:

Vßng ®êi cña giun mãc l©y qua ®­êng tiªu ho¸ cã nhiÒu®iÓm kh¸c biÖt quan träng so víi vßng ®êi giun mãc l©y qua®­êng da, Êu trïng giun mãc Ancylostoma cã thÓ theo thùcphÈm t­¬i sèng, rau qu¶... nhiÔm qua ®­êng ¨n uèng. KhinhiÔm qua ®­êng nµy, Êu trïng kh«ng cã giai ®o¹n chu dutrong c¬ thÓ. Êu trïng xuèng th¼ng ruét non chui vµo niªmm¹c ruét, ph¸t triÓn ë ®ã råi chui ra lßng ruét, ph¸t triÓnthµnh giun tr­ëng thµnh.

1.3.vßng ®êi cña giun mãc/má

2. Vai trß y häc

2.1.1. Giai ®o¹n Êu trïng qua da:

Êu trïng g©y ra nh÷ng nèt mÈn ®á, ngøa ng¸y rÊtkhã chÞu ®ã lµ biÓu hiÖn viªm da.

Cßn gäi lµ ngøa do ®Êt, ngøa rÊt nhiÒu, cã ban ®á,phï nÒ, vÒ sau thµnh nèt mäng n­íc. Th­êng diÔnbiÕn 3 - 5 ngµy råi tù hÕt

2.1.bÖnh cña Êu trïng

2.1.2. Giai ®o¹n Êu trïng qua phæi:

Khi Êu trïng giun mãc qua phæi còng g©y biÓuhiÖn bÖnh lÝ gièng Êu trïng giun ®òa. Êu trïnggiun mãc ë phæi sÏ kÝch thÝch phæi g©y ho, cã thÓ®êm cã lÉn m¸u, cã thÓ sèt thÊt th­êng, khã thënh­ hen, chôp phæi cã thÓ thÊy th©m nhiÔm nhÑgièng lao.

C¸c triÖu chøng chØ tån t¹i vµi ngµy råi tù hÕt(héi chøng Loeffler).

2.1.bÖnh cña Êu trïng

Giun mãc tr­ëng thµnh dïng r¨ng ngo¹m vµothµnh ruét ®Ó hót m¸u. G©y nªn nh÷ng biÓuhiÖn LS toµn th©n, RLTH, RL vÒ m¸u vµ tuÇnhoµn, RL thÇn kinh...

+ MÊt s¾c tè ë da

+ Rèi lo¹n tiªu ho¸

+ Rèi lo¹n vÒ m¸u vµ tuÇn hoµn:

- ThiÕu m¸u do giun mãc

- T×nh tr¹ng thiÓu n¨ng albumin m¸u

2.2.bÖnh cña giun tr­ëng thµnh

+ C¸c biÓu hiÖn bÖnh lÝ kh¸c:

- ë trÎ em: chËm lín, cßi cäc, chËm ph¸t triÓn vÒtrÝ tuÖ, tinh thÇn.

- ë phô n÷: cã thÓ bÞ ¶nh h­ëng ®Õn kinh nguyÖt.

- ë ng­êi lín: cã c¸c biÓu hiÖn rèi lo¹n thÇn kinhnh­ gi¶m tr­ong lùc c¬, nhøc ®Çu, kÐm trÝ nhí,suy sôp tinh thÇn. Tr­êng hîp nÆng kÐo dµi, cãthÓ gi¶m hoÆc mÊt ph¶n x¹, tª liÖt, còng cã thÓbÞ gi¶m thÞ lùc.

2.2.bÖnh cña giun tr­ëng thµnh

3. ChÈn ®o¸n

+ Giai ®o¹n Êu trïng di chuyÓn: cã thÓ t×m thÊytrøng giun mãc trong ®êm.

+ Giai ®o¹n giun tr­ëng thµnh:

- XÐt nghiÖm ph©n t×m trøng giun mãc.

- Nu«i cÊy Êu trïng giun mãc trong èng nghiÖm.

- §·i ph©n ®Ó chÈn ®o¸n giun mãc trªn giuntr­ëng thµnh.

- Ph­¬ng ph¸p miÔn dÞch häc ®­îc ¸p dông trong®iÒu tra dÞch tÔ häc hµng lo¹t.

3. ChÈn ®o¸n

4. ®iÒu trÞ

+ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ giun mãc: kÕt hîp §T ®Æc hiÖu víi §TthiÕu m¸u, thiÕu s¾t, thiÕu axit folic vµ protein m¸u. KÕt hîp§T víi chÕ ®é ¨n, ®ñ s¾t, vitamin...

+ Thuèc ®Æc trÞ giun mãc:

- Tetrachloroethylen (C2Cl4): (biÖt d­îc didaken).

- Alcopar (hydroxynaphtoat, bephenium).

- Mebendazole (vermox, fugacar...)

- Tinh dÇu giun (olium chenopodium):

- Albendazole: hiÖn nay ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng thuèc cãhiÖu lùc nhÊt ®iÒu trÞ giun mãc.

4. ®iÒu trÞ

5. dÞch tÔ häc

BÖnh giun mãc/ má phæ biÕn ë c¸c n­íc nhiÖt ®íi vµ cËnnhiÖt ®íi, ch©u ¸, Nam vµ Trung MÜ, ch©u Phi… Trªn thÕgiíi cã kho¶ng 900 triÖu ng­êi m¾c bÖnh giun mãc/ má vµkho¶ng 60.000 ng­êi chÕt hµng n¨m.

- Nguån bÖnh: tõ nh÷ng ng­êi m¾c bÖnh giun mãc/ má.

- MÇm bÖnh: Êu trïng giai ®o¹n III.

- §­êng l©y: chñ yÕu qua ®­êng da, thø yÕu qua ®­êng tiªuho¸.

- Ng­êi c¶m thô: tÊt c¶ mäi løa tuæi ®Òu m¾c giun mãc.

5. DÞch tÔ häc

6. phßng chèng

+ Ph¸t hiÖn, §T bÖnh nh©n ®Ó h¹n chÕ nguån bÖnh.

+ Xö lÝ tèt nguån ph©n, b»ng hè xÝ hîp quy c¸ch vÖ sinh.

+ CÇn gi¸o dôc ý thøc vÖ sinh, kiÕn thøc phßng chèng bÖnhgiun mãc.

+ Lµm s¹ch ngo¹i c¶nh: diÖt trøng, Êu trïng giun mãc.

+ Phßng tr¸nh nhiÔm Êu trïng giun mãc ë n¬i cã tØ lÖ nhiÔmcao b»ng c¸ch h¹n chÕ tiÕp xóc víi ®Êt, ph©n.

6. Phßng chèng

giun l­¬n( Strongyloides stercoralis)

Giíi thiÖu h×nh thÓ( Strongyloides stercoralis)

Giun l­¬n thÕ hÖ tù do ë ngo¹i c¶nh vµ thÕ hÖ kÝsinh ë ng­êi cã h×nh thÓ kh¸c nhau.

Giun sèng kÝ sinh:

Kh«ng thÊy giun l­¬n ®ùc sèng KS ë ruét, chØthÊy ë ®­êng h« hÊp trªn. Giun l­¬n c¸i sèng KScã KT: 2,2 0,03 - 0,075 mm.

Giun l­¬n tù do:

ThÊy c¶ giun ®ùc vµ c¸i. Giun ®ùc cã KT 0,7 x0,036mm, ®u«i cong nh­ c¸i mãc, cã hai gai sinhdôc cong, cã r·nh dµi 30m. Giun c¸i cã KT 1 0,05 mm, ®u«i m¶nh, dµi.

Giíi thiÖu h×nh thÓ

Êu trïng giun l­¬n:ATG§ I: thùc qu¶n cã ô ph×nh h×nhcñ, KT 200 - 300 16m, miÖng më,xoang miÖng ng¾n, kho¶ng 4m (ATgiun mãc xoang miÖng dµi kho¶ng15m).ATG§ II: thùc qu¶n h×nh sîi dµikho¶ng 500 m. Gièng AT giun mãc,nh­ng ®u«i c¾t ngang, hay chÎ ®«i(®u«i giun mãc nhän).Trøng giun l­¬n: gièng trøng giunmãc, cã ph«i ngay khi míi sinh.Th­êng chØ thÊy èng dÉn trøng cñagiun c¸i hoÆc cã thÓ thÊy trong dÞcht¸ trµng. Trøng 70 45m, mµuvµng nh¹t, vá máng.

Ve §̧m trøng

Ve Thanh trïng Êutrïng

1. ®Æc ®iÓm sinh häc( Strongyloides stercoralis)

Giun c¸i tr­ëng thµnh sèng KS trong thµnh ruét (®o¹n t¸

trµng. Giun c¸i ®Î trøng, kho¶ng 50 - 70 trøng/ngµy). Trøng

në ngay ra Êu trïng trong thµnh ruét, Êu trïng chui ra lßng

ruét, theo ph©n ra ngo¹i c¶nh. ë ngo¹i c¶nh, Êu trïng lét x¸c,

ph¸t triÓn tõ Êu trïng cã thùc qu¶n h×nh cñ (kh«ng cã kh¶

n¨ng l©y nhiÔm) thµnh Êu trïng cã thùc qu¶n h×nh sîi (cã kh¶

n¨ng l©y nhiÔm).

1.1.vßng ®êi sinh häc

Tõ ngo¹i c¶nh Êu trïng cã thùc qu¶n h×nh sîi chui qua da vËtchñ, theo ®­êng tÜnh m¹ch vÒ tim qua phæi, ph¸t triÓn ë phæi,ph©n giíi ®ùc, c¸i, thô tinh ë phæi råi lªn khÝ qu¶n, hÇu, giun®ùc bÞ tèng ra ngoµi khi bÖnh nh©n ho, hoÆc còng cã thÓ bÞnuèt xuèng thùc qu¶n råi xuèng ruét, nh­ng bÞ chÕt kh«ngsèng KS.

Giun c¸i r¬i vµo thùc qu¶n, xuèng ruét, kÝ sinh trong thµnhruét, sinh s¶n tiÕp tôc chu k× sinh häc.

Thêi gian tõ lóc Êu trïng x©m nhËp vµo c¬ thÓ ®Õn khi ph¸ttriÓn thµnh giun tr­ëng thµnh, sinh s¶n, kho¶ng 20 - 30 ngµy,cÇn hai lÇn lét vá. Giun c¸i kÝ sinh cã thÓ sèng 10 - 13 n¨m.

1.1.vßng ®êi sinh häc

Vßng ®êi sinh häc cña giun l­¬n S. stercoralis.

Êu trïng giun l­¬n tõ vßng ®êi kÝ sinh theo ph©n ra ngo¹i c¶nh lét vámét lÇn, ph¸t triÓn thµnh giun ®ùc, giun c¸i tr­ëng thµnh, sèng tù do(¨n vi khuÈn vµ c¸c chÊt h÷u c¬ trong ®Êt).

Giun ®ùc vµ giun c¸i sèng tù do, giao phèi råi ®Î trøng, sau vµi giêtrøng në ra Êu trïng.

NÕu gÆp ®iÒu kiÖn thô©n lîi, Êu trïng cÇn nhiÖt ®é tõ 28 - 34oC, pHtrung tÝnh, ®ñ ®é Èm, cã nguån thøc ¨n phong phó, Êu trïng ph¸t triÓnqua ba lÇn lét vá, sau vµi ngµy thµnh giun tr­áng thµnh, l¹i sinh s¶ntiÕp tôc vßng ®êi tù do.

NÕu gÆp ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi, Êu trïng ph¸t triÓn thµnh Êu trïngcã thùc qu¶n h×nh sîi ë m«i trõ¬ng tù do l¹i chui qua da, niªm m¹c vËtchñ chuyÓn sang vßng ®êi kÝ sinh.

1.2.vßng ®êi ë ngo¹i c¶nh

RÊt hay gÆp trong c¸c tr­êng hîp sau:

+ Khi bÖnh nh©n bÞ t¸o bãn: Êu trïng cã thùc qu¶n h×nh cñtån t¹i l©u ë cuèi ®¹i trµng, ph¸t triÓn thµnh Êu trïng cã thùcqu¶n h×nh sîi. Êu trïng nµy chui qua ruét vµo tuÇn hoµn, dic­ nh­ khi chui qua da vËt chñ, ph¸t triÓn thµnh giun tr­ëngthµnh.

+ Mét sè Êu trïng cã thùc qu¶n h×nh trô theo ph©n tíi hËum«n chui ngay qua da, niªm m¹c vïng hËu m«n, ®¸y chËuvµo vßng tuÇn hoµn, tiÕp tôc chu du trong c¬ thÓ vµ ph¸t triÓnthµnh giun tr­ëng thµnh.

1.3. HiÖn t­îng tù nhiÔm cña giun l­¬n

+ ë nh÷ng bÖnh nh©n cã søc ®Ò kh¸ng qu¸ kÐm, Êu

trïng cã thùc qu¶n h×nh cñ ph¸t triÓn thµnh Êu

trïng cã thùc qu¶n h×nh sîi ngay khi ®ang cßn ë

trong thµnh ruét. Sau ®ã Êu trïng x©m nhËp vµo

chç s©u h¬n, vµo tÜnh m¹ch m¹c treo ruét vµo tuÇn

hoµn, tiÕp tôc chu du trong c¬ thÓ vËt chñ råi l¹i

trë vÒ ruét, chui vµo thµnh ruét ph¸t triÓn thµnh

giun tr­ëng thµnh kÝ sinh ë ®ã.

1.3. HiÖn t­îng tù nhiÔm cña giun l­¬n

Trªn thùc tÕ cã nhiÒu tr­êng hîp, bÖnh giun l­¬n kÐodµi tíi 30 - 40 n¨m, mÆc dï BN kh«ng tiÕp xóc víi æbÖnh, kh«ng bÞ t¸i nhiÔm, tuæi thä cña giun tr­ángthµnh kh«ng kÐo dµi ®Õn møc nh­ vËy.

HiÖn t­îng tù nhiÔm cña giun l­¬n ®· lµ lÝ do ®Ó gi¶ithÝch. Song gÇn ®©y, ®· ®­a ra gi¶ thuyÕt: giun l­¬n cãthÓ tån t¹i m·i trong c¬ thÓ vËt chñ do s¶n sinh ra®­îc nh÷ng thÕ hÖ Êu trïng míi tõ nh÷ng giun c¸isinh s¶n ®¬n giíi n»m dÝnh vµo niªm m¹c ë phÇn trªnruét non.

1.4. T¹i sao bÖnh giun l­¬n kÐo dµi nhiÒu n¨m?

2. Vai trß häc( Strongyloides stercoralis)

ë da:Khi Êu trïng giun l­¬n x©m nhËp qua da, lÇn ®Çu tiªng©y ngøa, da sÈn ®á, b¹ch cÇu ¸i toan trong m¸u t¨ng,nh­ng rÊt chãng khái

ë phæi: còng gièng nh­ AT giun ®òa, giun mãc, AT giunl­¬n cã thÓ g©y hiÖn t­¬ng xung huyÕt ë phæi, ch¶y m¸u doAT di chuyÓn lµm vì mao m¹ch phæi

Toµn th©n: giun l­¬n cã thÓ g©y mÊt ngñ hoÆc c¸c rèi lo¹nthÇn kinh kh¸c do ®éc tè cña giun tiÕt ra.

ë ruét: cã nh÷ng c¬n ®au nh­ viªm hµnh t¸ trµng.

2. vai trß y häc

3. ChÈn ®o¸n

XÐt nghiÖm kÝ sinh trïng häc: t×m Êutrïng giun l­¬n trong ph©n ®«i khigÆp khã kh¨n, v× Êu trïng giun l­¬n®­îc th¶i ra ngoµi kh«ng liªn tôc, nªnxÐt nghiÖm ngay khi ®i ngoµi ®Ó ph©nbiÖt víi Êu trïng giun mãc.

3. ChÈn ®o¸n

4. ®iÒu trÞ

+ Dithiazamin iodua+ Thiabendazole+ Mebendazol+ Albendazole,§iÒu trÞ ®Æc hiÖu ph¶i kÕt hîp víi nh÷ng biÖnph¸p chèng t¸o bãn.CÊm dïng c¸c thuèc corticoid, c¸c thuèc øc

chÕ miÔn dÞch trong bÖnh giun l­¬n, v× sÏ lµmt¨ng sè l­îng giun l­¬n, lµm giun l­¬n cã thÓthay ®æi vÞ trÝ cã thÓ lªn phæi, n·o, dÉn ®Õn tövong.

4. ®iÒu trÞ

5. dÞch tÔ häc vµ phßng chèng

Nguån bÖnh: ng­êi, chã mÌo lµ nguån l©y bÖnh.

MÇm bÖnh: Êu trïng giun l­¬n, giai ®o¹n cã thùc qu¶nh×nh sîi, tõ nguån bÖnh vµ tõ m«i tr­êng tù do. NhiÖt®é thÝch hîp cho giun l­¬n sèng tù do : 26 - 28oC,nhiÖt ®é giíi h¹n : 10 - 40oC. Êu trïng giun l­¬n giai®o¹n thùc qu¶n h×nh cñ, sèng ®­îc 59 ngµy ë nhiÖt ®é11 - 16oC, sèng ®­îc 4 ngµy ë nhiÖt ®é 37oC.

§­êng l©y: L©y qua da. Nh÷ng ng­êi tiÕp xóc víiph©n, ®Êt, hÇm, hè, dÔ bÞ nhiÔm. .

Phßng bÖnh: gièng nh­ ®èi víi giun mãc.

5. DÞch tÔ häc vµ phßng chèng