GIÚP TRẺ HƯỚNG TỚI THÀNH CÔNG

GIÚP TRẺ HƯỚNG TỚI THÀNH CÔNG

(Dịch từ nguyên tác tiếng Hoa)

Tác giả: TRÌNH ƯNG HUÂN - LÂM CÁCH

Người dịch: NGUYỄN LỆ CHI

Tích cực hành động

Nắm chắc thời cơ

Nhiệt tình

Học cách đối mặt với khó khăn

Tự tin

Tôn trọng và hiểu người khác

Giàu lòng yêu thương

Chương 1. TỐ CHẤT THÀNH CÔNG CẦN CÓ TRONG TƯƠNG LAI

Chúng ta thường nói đến giáo dục tố chất, vậy cái gì là tố chất? Đã có rất

nhiều khái niệm “tố chất”. Thực ra cũng không cần phải day dứt quá về cái gì là

“tố chất”. Quan trọng là con cái của chúng ta có chuẩn bị được một số điều kiện

tối thiểu để thích nghi với tương lai hay không, có tìm được vị trí riêng trong xã

hội tương lai và giành được thành công hay không?

Tuy nhiên căn cứ vào tố chất cơ bản của xã hội hiện đại, chí ít cũng phải

đưa ra được những đòi hỏi về tố chất nhân văn của xã hội tương lai đối với con

người. Trên thực tế tố chất nhân văn ở đây chính là tố chất phi trí lực. Qua

nghiên cứu cho thấy thành công của một con người luôn được quyết định bởi

nhân tố phi trí lực.

Những nhân tố phi trí lực này ít nhất cũng được thể hiện ở bốn phương

diện sau: một là thực tế. Tức là coi trọng tính khả thi của hiện thực, có phẩm

chất hành động tích cực, và có thể chủ động từ văn hóa sách vở đi tới văn hóa

hiện thực. Hai là lý giải con người, tôn trọng con người. Giỏi tiến hành hoạt động

mang tính sáng tạo căn cứ theo nhu cầu xã hội. Từ đó phát hiện và nắm bắt kịp

thời cơ, khắc phục được thói tham lam, ích kỷ, vượt lên chính thình, hoàn thành

mọi việc một cách tốt nhất. Ba là có tố chất tâm lý mạnh mẽ, kiên cường. Dám

đối mặt với thất bại và khó khăn, có thể phát huy được tác dụng của nhân tố phi

trí lực. Bốn là không ngừng sáng tạo cái mới. Tóm lại, những tố chất thành công

hoặc còn gọi là điều kiện phi trí lực được thể hiện chủ yếu dưới đây:

I. TÍCH CỰC HÀNH ĐỘNG

“Chỉ nói nhưng không làm” là căn bệnh thường thấy ở con trẻ, đây cũng

chính là lực cản lớn nhất trong quá trình trưởng thành của chúng. Tuy tuổi tác

còn nhỏ nhưng không thể phủ định nhiều em đã có lý tưởng và hoài bão rất xa.

Tuy nhiên nếu chỉ dựa vào lý tưởng thì mãi mãi không thể hoàn thành được

công việc. Nhất thiết phải giúp các em học được cách nỗ lực vì lý tưởng, biến lý

tưởng thành hành động. Nếu không, lý tưởng sẽ chỉ mãi lơ lửng trong không

trung mà thôi.

Những đứa trẻ xuất sắc thường liên quan tới những từ sau: chịu kham

khổ, cần cù, nỗ lực, ham học, ham tìm hiểu, chân thực... Nếu quan sát kỹ, những

từ này thực ra đều dùng để miêu tả động từ. Do vậy, hành động là sự miêu tả tất

yếu quá trình trưởng thành của con trẻ. Nếu không có hành động sẽ không có

kết quả, lại càng không thể có thành công, đúng như câu nói “Nói thì dễ, làm thì

khó”. Nhất là đối với trẻ em, chúng có thể nảy sinh ra đủ các ý tưởng và các lý

tưởng khác nhau, thậm chí có thể vạch ra nhiều kế hoạch rất tường tận. Nhưng

vì năng lực tự khống chế còn chưa đủ nên chúng thường tự làm vỡ các kế

hoạch đó.

Nguyên tắc giáo dục:

Cuộc sống giống như một bàn cờ. Đối thủ trước mặt bọn trẻ chính là thời

gian. Nếu chúng chần chừ không quyết thì sớm muộn cũng bị đào thải. Nếu

chúng tiếp tục thì sẽ không ngừng chiến thắng chính mình trên con đường

trưởng thành.

Ví dụ một em học sinh định bảy giờ tối học bài. Nhưng do ăn tối quá no,

muốn xem ti vi để chờ tiêu cơm, thoạt đầu chỉ định xem dăm ba phút. Không ngờ

tiết mục quá hay nên lại tiếp tục xem hết. Lúc đó thời gian đã trôi qua, đợi sau

khi xem hết tiết mục, vừa định ngồi xuống học bài thì đột nhiên lại muốn gọi điện

thoại trò chuyện với bạn. Nói chuyện xong, nhìn thấy có người đang đá bóng, tay

chân lập tức ngứa ngáy, nên chạy đi đá bóng ngay. Đá bóng xong về tắm, cảm

thấy rất mệt, liền ngủ một giấc... Cứ như vậy, cả buổi tối đó đã trôi qua, thời gian

bị lãng phí.

Nhưng không thể phủ nhận rằng em học sinh đó vốn có dự định học bài

nhưng kết cục không học được. Cuộc sống của những đứa trẻ như vậy cứ lặp đi

lặp lại hết năm này sang năm khác, hết ngày này sang ngày khác: Cho đến một

ngày khi chúng đã nhận ra được thời khắc phải hành động thì đã rơi vào tình

trạng lực bất tòng tâm.

Cuộc sống giống như một bàn cờ. Đối thủ trước mặt bọn trẻ chính là thời

gian. Nếu chúng chần chừ không quyết thì sớm muộn cũng bị đào thải. Nếu

chúng tiếp tục, sẽ không ngừng chiến thắng chính mình trên con đường trưởng

thành.

Hành động không chỉ là con đường tắt giúp trẻ trưởng thành mạnh khỏe,

thích ứng được với xã hội, mà bản thân hành động còn tăng cường lòng tự tin.

Khi bạn vấp phải một vấn đề khó, không cần phải mất thời gian suy nghĩ nhiều.

Tuy nói “nghĩ trước làm sau” nhưng trong thực tế, chúng ta được chứng kiến rất

nhiều trường hợp “nghĩ rồi nhưng không làm được”. Bởi vì phải suy nghĩ quá

nhiều thứ sẽ dễ sinh nên khiếp sợ, không dám đối mặt với vấn đề khó. Từ đó sẽ

tìm cách tháo chạy, trốn tránh hoặc cố tình dây dưa kéo dài. Đương nhiên như

vậy cũng ngày càng xa rời lý tưởng của trẻ em.

1. Lập tức hành động: Con bạn có sợ thi không? Hãy lập tức dẫn con đi

tham dự một kỳ thi. Nỗi khiếp sợ sẽ lập tức bị tan biến. Nếu không nỗi sợ đó vẫn

bị kéo dài tới mức không muốn đi thi nữa, chứ chưa nói tới thi làm sao để được

điểm tốt. Con bạn có sợ giao tiếp với người xung quanh không? Hãy lập tức kêu

cháu chào hỏi, trò chuyện với những người lạ. Như vậy cháu mới có thể phát

hiện rằng, té ra sự việc không đến nỗi đáng sợ như nó hằng tưởng tượng.

2. Nói với con hãy làm xong rồi hẵng nói: Khi con bạn liến thoắng khoe

khoang những kế hoạch, lý tưởng hoặc lời hứa, bạn phải lập tức nói với con

rằng: “Hãy làm xong rồi mới kể cho bố mẹ biết”.

3. Phải giúp con xây dựng lòng tự tin: Phải học cách dùng hành động

để dẹp tan nỗi buồn phiền.

II. NẮM CHẮC THỜI CƠ

Trong kinh nghiệm trưởng thành của một con người, việc có thích nghi

được với xã hội hay không, có tồn tại được tốt hay không, phần lớn đều được

quyết định bởi người đó có nắm chắc được thời cơ hay không. Thời cơ là nhân

tố quan trọng nhất, thường có tác dụng thúc đẩy sự trưởng thành cho trẻ.

Trong đêm trao giải Mười thiếu niên xuất sắc nhất Trung Quốc, khi người

dẫn chương trình hỏi: “Đối với thành công ngày hôm nay, các em đều cho rằng

không dễ dàng. Vậy trong cuộc đời, theo các em, điều gì là quan trọng nhất, thời

cơ hay thực lực?”. Đáp án thật bất ngờ, có chín em cho rằng thời cơ quan trọng

hơn, chỉ có một em cho rằng thời cơ và thực lực đều quan trọng ngang nhau.

Từ đó, có thể thấy, thời cơ rất quan trọng đối với sự trưởng thành của một

con người.

Trẻ em thường hỏi cha mẹ những câu hỏi sau: Tại sao những đứa trẻ

khác luôn có những thứ tốt hơn con? Tại sao bạn kia được chọn làm học sinh ba

tốt, nhưng con lại không được chọn? Tại sao bạn đó dốt hơn con nhưng lại

được chọn làm lớp trưởng? Nhưng lần nào bình chọn, con cũng không được

chọn?... Đáp án cho những câu này có thể được khái quát thành một câu là: thời

cơ chỉ đến với những cái đầu đã có chuẩn bị sẵn. Nói một cách khác, chỉ khi

“mọi việc đã chuẩn bị sẵn xong xuôi”, “gió đông” mới thực sự có giá trị cao quý:

Thời cơ chính là do con người tự tạo ra: Rất nhiều người không chỉ nắm

vững thời cơ, mà còn biết sáng tạo ra thời cơ. Họ luôn nỗ lực, phấn đấu. Lúc

mới bắt đầu, họ theo đuổi tìm kiếm thời cơ. Nhưng khi thực lực bản thân họ đã

tích lũy được đến một trình độ nhất định, thời cơ sẽ tự động gõ cửa hỏi thăm họ.

Hơn nữa, cùng với tài năng của họ không ngừng được nâng cao, tiếng

tăm của họ cũng tăng dần, cơ hội phát triển tương ứng với chất và lượng cũng

được nâng cao. Có thể nói nếu không có những nỗ lực chủ quan của họ, sẽ

không thể có được những thời cơ tốt nhiều như thế. Xét từ góc độ đó, thời cơ là

do con người tự tạo ra sau khi đã có sự chuẩn bị. Đó là một dạng khẳng định và

báo đáp sau những nỗ lực.

Vì vậy trong quá trình trưởng thành của trẻ, mỗi ngày đều phải chuẩn bị

sẵn việc đón nhận thời cơ có thể tới bất kỳ lúc nào. Mỗi ngày đều phải lặp đi lặp

lại với chính mình những câu nói như: “Hôm nay, ta phải cạnh tranh với người

khác. Hôm nay ta phải cạnh tranh với chính ta. Hôm nay ta phải học nhiều thêm

một chút. Hôm nay ta phải phá vỡ kỷ lục của ngày hôm qua...”.

Thời cơ thường có những đặc trưng sau:

1. Thời cơ đi rất nhanh.

2. Thời cơ có đặc trưng cá tính: Cũng cùng một thời cơ, nhưng đối với

anh ta là thời cơ, còn đối với bạn lại không phải. Phải phù hợp với chính mình

mới là thời cơ có giá trị.

3. Thời cơ có tính dự cảm: Khi mọi người đều phát hiện ra đó là thời cơ

thì nó không còn được coi là thời cơ nữa, thậm chí có thể là một gánh nặng.

III. SÁNG TẠO

Cái xuất sắc của những đứa trẻ xuất sắc chính là chúng luôn đi trước

những người khác. Để làm được như vậy cần phải có tư duy sáng tạo. Sáng tạo

chính là thực lực căn bản nhất.

Doanh nghiệp nổi tiếng Nhật Bản Thịnh Điền Chiêu Phu có thể đem Sony

đi ra thế giới, phổ biến rộng rãi vì ông hoàn toàn là một cao thủ không ngừng

sáng tạo ra cái mới. Từ phát minh đài cassette thời kỳ đầu cho tới máy

Walkman, MP3 kỹ thuật số như ngày nay, không còn nghi ngờ gì nữa, Sony đã

đóng vai trò lãnh đạo lĩnh vực điện tử. “Không ngừng sáng tạo cái mới” là con

đường thành công của Sony.

Sáng tạo là mắt xích trọng tâm phá vỡ trạng thái ngưng trệ phát triển của

trẻ em. Trên đường đời của trẻ em luôn có hiện tượng sau: khi mỗi một sự kiện

được tiến hành tới một trình độ nhất định sẽ xuất hiện trạng thái hiệu quả thu

được ít, khiến sự phát triển của chúng rơi vào khó khăn. Điều đó chứng tỏ rằng

việc vận dụng phương pháp, tư duy, thậm chí cả tri thức vốn có của chúng

không thể thích ứng được với xu thế mới, không thể giải quyết được mọi khó

khăn trong thực tiễn. Lúc đó, nếu muốn có sự đột phá trên con đường trưởng

thành thì nhất thiết phải dựa vào sức tưởng tượng phát huy và sáng tạo; phải

vận dụng tư duy phương pháp và tri thức hoàn toàn mới của chúng. Không

ngừng vượt qua cái cũ, vượt qua chính mình và vượt qua người khác.

Sáng tạo giúp cho đứa trẻ hình thành được nét đặc sắc độc đáo. Nếu

không có nét đặc sắc và phong cách riêng, đứa trẻ sẽ rất khó bứt phá với những

đứa trẻ khác cùng độ tuổi. Cái được gọi là đặc sắc chính là “người ta không có

nhưng mình có; người ta có nhưng mình có cái mới hơn”. Để đạt được điểm này

cần phải phát huy được đầy đủ trí tưởng tượng của con trẻ, khiến chúng có

những sáng tạo mới.

1. Rèn luyện tư duy cho trẻ: Trong quá trình giáo dục con cái, bố mẹ

phải bồi dưỡng cho con tư duy khác người và đặc sắc độc đáo. Đó chính là khai

thác sức tưởng tượng và sức sáng tạo của con trẻ.

2. Trân trọng tính tò mò của trẻ: Khi con bạn đang xếp một chiếc máy

bay giấy, đang tháo chiếc radio của gia đình hoặc không ngừng hỏi bạn vô số

câu hỏi ngốc nghếch, xin bạn đừng trách mắng hoặc lớn tiếng giáo dục con. Bạn

cần phải kiên nhẫn và nghiêm túc trả lời, có thể từ những đốm lửa nhỏ đó sẽ

bùng lên những ngọn lửa lớn.

IV. NHIỆT TÌNH

Người Nhật sáng tạo nên kỳ tích tăng trưởng kinh tế tăng vọt đã có một

câu nói rất nổi tiếng rằng: “Trên thế giới không có chuyện gì khó, chỉ sợ làm tới

phát điên mà thôi”. Câu nói này đã nói lên được mối quan hệ giữa phát triển với

kính trọng nghề nghiệp và giữa thành công với kính trọng nghề nghiệp. Nếu con

bạn ngay từ nhỏ đã học được cách luôn theo đuổi mục đích một cách nhiệt tình

nhất, chấp nhận trả giá cho lý tưởng của mình thì nó nhất định sẽ trở thành một

người hạnh phúc trong xã hội tương lai.

Bất luận tài cán hay học vấn nhiều hay ít, chỉ cần thiếu lòng nhiệt tình sẽ

chỉ như một bức tranh vẽ mà thôi. Trái lại nếu học vấn thiếu hụt một chút hoặc

tài cán có kém một chút, nhưng chỉ cần dám nỗ lực phấn đấu có lòng nhiệt tình

cao độ thì không thể ngừng thực hiện giá trị của bản thân. Dù cho chính người

đó không cảm nhận được phần giá trị đó nhưng cũng giống như cục nam châm

hút sắt, thu hút được rất nhiều người. Như vậy có thể lấy được nhiều sự giúp đỡ

hơn.

Nhân tố thành công của một con người rất nhiều, nhưng yếu tố đầu tiên

chính là lòng nhiệt tình. Nếu không có lòng nhiệt tình, dù năng lực bạn nhiều đến

bao nhiêu cũng không thể phát huy được. Vì thế bồi dưỡng tinh thần kính nghề

cho trẻ trước hết chính là bồi dưỡng lòng nhiệt tình của chúng đối với sự vật.

Bất luận là đối với học tập, hay đối với những sự vật rất nhỏ, chỉ cần thông

qua phương thức giáo dục này cũng có thể giúp con trẻ trong xã hội tương lai

sau này hiểu được phải xử lý sự việc bên mình một cách chính xác ra sao.

Một người nhiệt tình và yêu nghề luôn cho rằng nghề của mình là hay

nhất, dù anh chỉ là thợ xây nhà, công nhân vệ sinh hay Chủ tịch Hội đồng quản

trị một công ty xuyên quốc gia hoặc tổng thống một nước. Đối với những người

yêu nghề, dù công việc có gặp bao nhiêu khó khăn, phải trải qua bao nhiêu gập

ghềnh, họ vẫn nỗ lực không ngừng, tuyệt đối không dễ dàng vứt bỏ nó. Trong

lịch sử từ trước đến nay, chưa hề có một sự nghiệp vĩ đại nào thành công mà

không phải nhờ vào lòng nhiệt tình. Đó là kim chỉ nam cho sự trưởng thành và

hành động của trẻ.

Yêu nghề và nhiệt tình không chỉ có lợi cho việc bồi dưỡng những phẩm

chất kiên cường, nhẫn nại... cho trẻ, mà còn có thể hóa giải được sự việc từ chỗ

căng thẳng, hiểm nguy tới chỗ thanh bình. Và quan trọng hơn là giúp trẻ xây

dựng được giá trị quan và nhân sinh quan đúng đắn. Như vậy mới có thể giúp

trẻ giải phóng được sức mạnh to lớn trong tiềm thức.

Bồi dưỡng quá trình yêu nghề và nhiệt tình của trẻ thực ra rất đơn giản:

1. Làm những việc mà chúng thích: Giống như câu nói của Không Tử

“Người biết không bằng người làm. Người làm không bằng người làm tốt”. Ý của

câu này là khi biết được một sự việc nào đó không bằng làm nó luôn bây giờ.

Khi làm một sự việc gì không bằng làm nó với tâm trạng thật vui vẻ thậm chí say

mê.

2. Động cơ của lòng nhiệt tình cần phải trong sáng: Đây cũng chính là

cách giúp trẻ vứt đi tính tham lam, ích kỷ; biết dùng cái tâm trong sáng để học

tập và làm việc. Nếu không sẽ đi nhầm đường, lạc lối

V. HỌC CÁCH ĐỐI MẶT VỚI KHÓ KHĂN

Con cái chúng ta nếu muốn thích ứng với tương lai, muốn tồn tại tốt hơn

trong xã hội tương lai, nhất thiết phải chuẩn bị tốt tố chất tâm lý và trạng thái tinh

thần, có đủ sức kiểm nghiệm những thay đổi to lớn của môi trường bên ngoài,

có thể kiên trì theo đuổi mục tiêu và quan điểm của mình dù bị áp lực.

Bố mẹ cần phải giúp con cái hiểu rằng trên con đường trưởng thành

không thể luôn thuận lợi, làm việc gì cũng được ngay. Thành công luôn đi cùng

với vô vàn khó khăn, gập ghềnh. Và dù không có vật cản, bố mẹ cũng nên tạo ra

những khó khăn cho trẻ. Vì nếu con bạn không thể sinh tồn trong một hoàn cảnh

khó khăn thì không thể nào thích ứng được xã hội tương lai.

Trước tiên cần phải để cho trẻ đoán trước được những khó khăn trước

mắt. Bởi mỗi một sự mạo hiểm đều đem lại rất nhiều khó khăn, phong ba và biến

đổi. Nếu con bạn muốn đi du lịch, nhưng chỉ chịu đi khi “thời tiết tốt, giao thông

thuận lợi, chỗ ăn ở được sắp xếp tốt, thậm chí vé vào điểm du lịch đã được mua

sẵn” thì tới lúc nào con bạn mới có thể xuất phát? Khi con bạn đặt kế hoạch đi

tới một nơi nào đó, trước tiên phải lựa chọn sẵn tuyến đi trên bản đồ, kiểm tra

xem những thứ mang theo người, cố gắng suy tính tới cách loại bỏ những sự cố

ngoài ý muốn. Đây đều là những việc cần phải chuẩn bị tốt trước khi xuất phát,

nhưng vẫn không thể hoàn toàn dẹp bỏ được tất cả sự cố. Vì thế khi nảy sinh

khó khăn cần phải dũng cảm đối mặt với hiện thực. Nếu bạn suốt ngày chiều

theo ý con, sợ nó bị lạnh, hay bị nóng thì con bạn mãi mãi chỉ là con chim nuôi

trong lồng mà thôi. Cho đến ngày dù bạn nhất thiết phải mở cửa lồng, nó cũng

không dám bay ra.

Tiếp theo, cần phải để con bạn nhìn rõ thất bại và khó khăn. Thất bại

không đáng sợ. Đáng sợ là không thể dùng thái độ khoa học chính xác để đối

mặt với thất bại. Con người ngày nào cũng nói: “Thất bại là mẹ thành công”

nhưng sự thật chúng ta đã được chứng kiến có biết bao con người bị ngã vào

vũng bùn thất bại, nhưng rất ít người có thể bò lên được và từ đó vươn tới thành

công. Vì sao vậy? Hoặc có người cảm thấy không công bằng, đồng thời bị đòn

tấn công của thất bại, vì sao không thể gặt hái được những kết quả như nhau?

Điểm này không có gì lạ cả, chúng ta hãy xem những biểu hiện của con người

sau khi vấp phải thất bại:

Một dạng sau khi bị thất bại đã gục ngã hoàn toàn, không còn dũng khí

đứng dậy. Đó là tin người “bất tài vô tướng”.

Một dạng khác sau khi bị thất bại nhưng không chịu ngẫm lại mình, không

biết tổng kết lại nguyên nhân thất bại, chỉ biết lại lao về phía trước với bầu nhiệt

huyết nóng bỏng. Loại này làm việc gì cũng chỉ phải mất công gấp đôi, và dù cho

có gặt hái được chút ít thành công cũng chỉ là biểu hiện bề mặt mà thôi. Đó là tin

người “hữu dũng vô mưu”.

Một dạng khác là sau khi bị thất bại tích cực kiểm tra lại thời thế, điều

chỉnh lại tâm trạng, không ngừng hoàn thiện tài năng và thực lực của mình, chờ

đợi thời cơ chín muồi mới xuất kích trở lại. Thì người này “trí dũng song toàn”,

luôn thích ứng được với xã hội. Vì vậy muốn tồn tại tốt hơn thì điểm rất quan

trọng chính là phải biết tổng kết kinh nghiệm.

Xét từ góc độ đó, chúng ta thấy rằng bí quyết của người thành công chính

là chân thành nhìn nhận lại từng lần thất bại của mình, biết động não suy nghĩ,

tìm ra bằng được nguyên nhân thất bại để tránh cho những lần sau. Cần phải

trưởng thành và sinh tồn trong một môi trường khó khăn, cần phải yêu cầu con

trẻ có được tinh thần lạc quan, mạnh mẽ. Phải giúp trẻ có được tinh thần “không

quá coi trọng phú quý, không quá hám uy danh” và “không cần phải vui sướng

hay đau khổ vì vật chất”. Có như vậy, con bạn mới có thể dứt ra khỏi những

muộn phiền vụn vặt của cuộc sống cá nhân, giải thoát ra khỏi những tư lợi, cười

tươi đối diện với cuộc đời.

Vì thế khi trời quang mây tạnh, đừng ngại ngần đưa con bạn đi dạo chơi,

hít thở không gian tươi mới ở bên ngoài, ngắm nhìn thế giới thần kỳ. Khi trời nổi

gió hoặc trút mưa, đừng ngại ngần ở nhà làm một bữa tối ngon miệng. Vừa nấu

ăn vừa kể cho con nghe chuyện tiếu lâm, khiến nhà bạn luôn đầy ắp tiếng cười.

Nếu ngày nào bạn cũng kiên trì làm như vậy, bạn sẽ bồi dưỡng được cho con

không chỉ phẩm chất tốt “sinh tồn trong môi trường khắc nghiệt”.

VI. LÒNG TỰ TIN

Tự tin có thể khắc phục được mọi khó khăn. Tự tin là trọng tâm của nhân

cách.

Nếu trong lòng còn ngờ vực, tất sẽ dẫn đến thất bại. Tin tưởng thắng lợi,

tất sẽ thành công.

Ngu Công có thể dời núi bởi lòng tự tin kiên định: “Đời này mình không dời

được thì đến đời con cháu mình làm tiếp, thế nào cũng làm được”. Chính lòng tự

tin đó đã khiến trời đất cảm động. Tuy đó chỉ là một truyền thuyết nhưng đã dạy

chúng ta rất sâu sắc. Tự tin có thể khắc phục được mọi khó khăn.

Về uy lực của sự tự tin, không có chuyện thần kỳ hay thần bí. Quá trình

mà lòng tự tin phát huy tác dụng chính là như sau: tin tưởng “tôi có thể làm

được”, nảy sinh những điều kiện chuẩn bị về năng lực, kỹ thuật và tinh thần. Mỗi

khi bạn tin tưởng “mình có thể làm được” thì sẽ tự khắc nghĩ ra cách “phải làm

như thế nào”. Muốn con bạn có được lòng tự tin, đừng ngại thứ áp dụng những

cách giáo dục sau:

1. Ngồi hàng ghế đầu trong lớp: Bạn có chú ý rằng vào các giờ học,

những hàng ghế phía sau luôn bị chiếm kín trước tiên? Phần lớn những người

ngồi ở hàng ghế sau này đều hy vọng mình không quá nổi bật. Nguyên nhân

khiến họ e sợ người khác chú ý tới chính là thiếu lòng tự tin. Ngồi ở hàng ghế

trước có thể xây dựng lòng tự tin. Hãy coi nó như một nguyên tắc. Bắt đầu từ

đây hãy cố gắng giáo dục con bạn dù xuất hiện ở bất kỳ hoàn cảnh nào cũng

nên ngồi sát ở hàng ghế đầu, không sợ bị nổi bật. Vì tất cả những thứ có liên

quan đến thành công đều nổi bật.

2. Học cách nhìn thẳng người khác: Không nhìn thẳng người nói

chuyện thường có ý nghĩa sau: bạn cảm thấy tự ti, không thể so sánh được với

người đó. Tránh né ánh mắt của người khác có ý nghĩa: bạn có cảm giác có tội,

hoặc đã làm những việc mà bạn không muốn cho đối phương biết. Đó đều là

những biểu hiện không tốt. Việc nhìn thẳng vào người khác cũng ngang với việc

nói với người đó rằng: tôi rất chân thành, quang minh chính đại. Hãy giúp con

bạn nhìn thẳng người khác. Điều đó không chỉ đem lại cho trẻ lòng tự tin, mà còn

giúp nó giành được sự tin tưởng, tín nhiệm của người khác.

3. Học cách thể hiện mình trước mặt người lạ: Chúng ta thường gọi

những đứa trẻ thích thể hiện tài năng của chúng trước mặt người lạ là “đứa hợm

mình”. Nhưng thực ra phẩm chất như vậy không những không nên đả kích, mà

còn phải tích cực cổ vũ. Nếu gia đình bạn có khách tới chơi, hãy để con bạn

được thể hiện tài năng của mình, dù nhảy múa, ca hát, đánh đàn hay chỉ là đọc

thuộc một bài thơ Đường... Những thứ này đều có tác dụng lớn trong việc xây

dựng lòng tự tin cho trẻ, sẽ đem lại tiền đồ xán lạn cho trẻ.

4. Rèn luyện tài ăn nói của trẻ: Để tồn tại trong một xã hội hiện đại như

ngày nay, con người cần phải dũng cảm xông lên, tự tìm kiếm cơ hội phát triển,

tự quảng cáo mình. Những người không tự tin hoặc sợ thất bại sẽ không dám

thử sức. Điều này sẽ chỉ tạo nên một loạt những con người bình thường. Đó

cũng là một nguyên nhân quan trọng khiến các nhân tài bị vùi lấp. Ngay từ nhỏ,

tài ăn nói có thể chứng minh được thiên tính của một con người. Nhưng sau khi

trưởng thành, tài ăn nói có thể chứng minh được đầu óc trí tuệ của một con

người. Tài ăn nói là cách thể hiện tốt nhất, cũng là cách trực tiếp nhất, hiệu quả

nhất. Trên thực tế, tài ăn nói là sự phản ánh nhân tố tổng hợp của một con

người như phẩm chất tư tưởng, trình độ văn hóa, tri thức, tài năng và phẩm chất

tính cách... Dù bạn có muốn hay không, có cố ý hay không, bạn vẫn luôn phải

thông qua ngôn ngữ để thể hiện chính mình ra bên ngoài. Và người khác cũng

thông qua những câu nói của bạn để tìm hiểu và làm quen với bạn.

VII. TÔN TRỌNG VÀ HIỂU NGƯỜI KHÁC

Tôn trọng và hiểu người khác là trọng tâm của tố chất nhân văn.

Qua nghiên cứu và chứng minh phân tích của các chuyên gia Mỹ, con

người hiện đại cần phải có đủ các yếu tố sau: biết lái xe ô tô, thành thạo vi tính,

rành rẽ pháp luật, hiểu kinh tế, biết giao thiệp. Con người là con người của xã

hội, muốn thích ứng được sự tồn tại của xã hội, nhất thiết phải hòa mình vào xã

hội, học cách tự mình tạo ra mối quan hệ giao thiệp tốt đẹp.

Người xưa đã có câu răn dạy rất chí lý: “Thiên thời không bằng địa lợi, địa

lợi không bằng nhân hòa”. Quan hệ giao tiếp có tác dụng rất quan trọng đối với

sự trưởng thành và thành tài của con trẻ.

Trong lý luận quản lý kinh doanh phương Tây đương đại cũng có xu thế

ngày càng coi trọng “quan hệ giao tiếp giữa con người”. “Quan hệ giao tiếp” là

một khái niệm rất rộng, bao gồm quan sát con người, phân biệt con người ra

sao, giao tiếp với con người như thế nào... Bất luận là sự việc gì cũng luôn xảy

ra trong quan hệ giữa con người với con người. Vì vậy hiểu được đối phương

càng nhiều, thì việc xử lý sự việc ngày càng có hiệu quả.

Trên thực tế, bất kỳ sự thành công hay thất bại của bất kỳ sự việc nào

quan trọng nhất đều ở con người. Chỉ cần hiểu con người và biết sử dụng con

người một cách chính xác, biết đoàn kết với nhau thì mọi việc đều có thể thành

công.

Đối với trẻ em, quan hệ giao tiếp tốt không chỉ giúp chúng trưởng thành

khỏe mạnh, mà còn học được nhiều năng lực và tố chất từ người khác thông

qua sự tiếp xúc, giao lưu không ngừng với những người xung quanh.

Quan hệ giao tiếp tốt còn có thể giúp trẻ thổ lộ được những vấn đề nội

tâm, có tác dụng chia sẻ tình cảm. Có rất nhiều vấn đề tâm lý mà trẻ không

muốn kể với bố mẹ, vì vậy quan hệ giao tiếp với mọi người rõ ràng là rất quan

trọng.

Đối với con trẻ, yêu cầu cơ bản trong quan hệ giao tiếp với con người là:

coi trọng tình cảm, trân trọng tình bạn, kính trọng thầy cô giáo.

Ngoài ra, chúng ta còn cần phải hiểu rõ rằng: hiểu là trọng tâm của quan

hệ giao tiếp.

Không còn nghi ngờ gì nữa, chỉ khi hiểu người khác mới có thể tôn trọng

được họ và mới có thể nhận được sự tôn trọng của đối phương.

Nguyên nhân gây ra nhiều xung đột giữa quan hệ con người vì ai nấy quá

nhấn mạnh tới lập trường của mình, không chịu đứng từ góc độ của đối phương

để lý giải vấn đề.

Nếu nói thành công có bí quyết của nó thì đó chính là năng lực như sau:

hiểu được quan điểm của người khác, nhìn nhận vấn đề từ góc độ của bạn,

đồng thời cũng đứng từ góc độ của người khác để nhìn nhận vấn đề.

Một người muốn làm nên việc lớn nhất thiết phải học cách lý giải người

khác, học cách biết nhường bước, biết khoan dung lỗi lầm của người khác: Chỉ

có tốt với người khác, bạn mới có thể khiến người khác tốt với bạn. Kết quả

không chịu lý giải, chịu hiểu người khác cũng như vậy: Những người như vậy rất

khó tìm được người cộng tác ăn ý trong sự nghiệp, lại càng không thể nhận

được sự giúp đỡ khi khó khăn.

Vì thế nếu một đứa trẻ có được phẩm chất đáng quý này, nó mới có thể có

được bạn bè, có được quan hệ giao tiếp tốt đẹp. Từ đó mới đạt được khả năng

thành công trong sự nghiệp tương lai.

Bồi dưỡng con mình hiểu được người khác, tôn trọng người khác cần

được bắt đầu từ việc tôn trọng và hiểu thầy cô giáo, bố mẹ mình. “Chỉ biết coi

mình là trung tâm” là một trong những vấn đề lớn nhất của trẻ em hiện đại ngày

nay, không thể đặt mình vào việc suy nghĩ tới nhu cầu của người khác, không

thể bắt đầu làm từ những việc nhỏ. Như vậy mọi thứ đều không thể.

Để trẻ hiểu và tôn trọng người khác, đừng ngại để trẻ thực hiện những

điểm sau:

1. Khích lệ trẻ kiên trì rửa chân cho mẹ, giặt tốt cho mẹ mỗi tuần một lần:

Có thể điều này hơi buồn cười, nhưng trên thực tế, tố chất lý giải và tôn trọng

con người luôn được bắt nguồn từ những thói quen buồn cười như vậy.

2. Yêu cầu trẻ mỗi một học kỳ phải viết một bức thư cảm ơn cho thầy chủ

nhiệm và các giáo viên bộ môn: Cảm ơn sự giáo dục vất vả mà các thầy cô đã

dành cho mình suốt một học kỳ qua.

VIII. GIÀU TÌNH YÊU THƯƠNG

Thế nào mới được gọi là “giàu tình yêu thương”? Nói đơn giản rằng đó

chính là tư tưởng quan tâm, yêu quý người khác.

Thực ra trong xã hội ngày nay, chúng ta có thể cảm nhận được sự tồn tại

của tình yêu thương dưới nhiều hình thức. Ví dụ như quyên góp tiền bạc, tôn

trọng thầy cô giáo, yêu trẻ kính già, đắp lụt hộ đê... Yêu gia đình cũng là một tình

yêu thương. Yêu tổ quốc cũng vậy. Có thể thấy xung quanh chúng ta, tình yêu

thương tồn tại ở khắp nơi với phạm vi bao hàm rất rộng rãi.

Một người giàu tình yêu thương luôn dễ dàng hòa nhập với những người

xung quanh, và dựa vào tình yêu thương để bồi dưỡng nên những phẩm chất

xuất sắc khác. Như vậy người đó mới càng dễ dàng và càng có khả năng nhanh

chóng đạt tới đỉnh cao của thành công.

Một người dám bỏ ra nhiều tình yêu thương sẽ thu hoạch được rất nhiều

thứ to lớn. Đó chính là sự tôn trọng, động viên, lòng nhiệt tình của mọi người

dành cho mình. Đó chính là sự đề cao hình tượng cá nhân và thành công sự

nghiệp bản thân, cùng với sự thăng hoa không ngừng của linh hồn cá thể.

Một người giàu lòng yêu thương tất yếu sẽ là người có nhiều bạn bè khắp

thiên hạ. Như vậy anh ta sẽ không phải buồn phiền, khổ đau hay phiền muộn.

Trái lại việc lắm bạn bè sẽ giúp anh ta phát triển và thành công hơn trong sự

nghiệp.

Để con bạn giàu lòng thương yêu, nhất định phải nỗ lực làm được các

điểm sau:

1. Để con kết giao nhiều bạn bè, trân trọng tình bạn.

2. Học cách chủ động quan tâm tới người khác.

3. Bồi dưỡng con có được một số thói quen đạo đức cơ bản, như: kính

trọng thầy cô giáo, kính già yêu trẻ, thông cảm với những người yếu ớt. Hãy để

con bạn tham gia vào sự nghiệp công ích nhiều hơn, thông qua những điều mắt

thấy tai nghe sẽ bồi dưỡng được lòng yêu thương của trẻ.

Để giúp đỡ trẻ hướng tới thành công, nhất thiết phải coi trọng bồi dưỡng

những nhân tố thành công này từ nhỏ.

Đương nhiên, do nhiệm vụ chính của trẻ vẫn là học tập. Nên càng đáng

quý hơn là kết hợp việc bồi dưỡng này cùng thực tiễn những tố chất trên hòa

vào quá trình học tập. Trên thực tế, khởi điểm của trẻ hướng tới thành công

chính là học tập.

Những vấn đề các bậc phụ huynh cần suy ngẫm:

1. Cần phải hiểu về tố chất trong “giáo dục tố chất” như thế nào? Tóm lại

tố chất nào có vai trò quyết định tương lai của trẻ có gặt hái được cuộc sống

hạnh phúc hay không?

2. Giúp đỡ trẻ hướng tới thành công, chúng ta chủ yếu cần phải làm gì?

Những sai lầm trong việc chỉ đạo học tập ở gia đình.

Phương pháp cơ bản trong hướng dẫn học tập ở gia đình.

Những góp ý nhằm nâng cao trình độ giáo dục gia đình một cách thực

chất.

Chuơng 2. KHỞI ĐIỂM CỦA THÀNH CÔNG LÀ HỌC TỐT

Mọi người đều hiểu rằng, vấn đề học hành của con trẻ ngày nay có liên

quan tới tiền đồ và phát triển của trẻ, cũng liên quan tới sự phát triển của gia

đình, quốc gia và xã hội. Học tập là khởi điểm thành công tương lai của trẻ, giúp

đỡ trẻ vươn tới thành công. Do vậy cần phải hướng cho trẻ học tốt.

Ngày càng nhiều các bậc phụ huynh coi trọng chuyện học hành của con

cái như việc lớn hàng đầu của gia đình cần phải suy tính và đặc biệt quan tâm.

Khi trẻ giành được một số thành công nhất định, vẫn có một số bố mẹ chưa hài

lòng. Mặc dù đã tốn không ít công sức, việc học tập của trẻ vẫn đầy các vấn đề,

do vậy bố mẹ trẻ rất sốt ruột, buồn phiền. Làm thế nào để “giúp trẻ hướng tới

thành công” khiến chúng ta bắt đầu nói về sự chỉ đạo học tập ngay từ gia đình.

I. NHỮNG SAI LẦM TRONG VIỆC CHỈ ĐẠO HỌC TẬP Ở GIA ĐÌNH

Có rất nhiều nhân tố tác động tới thành tích học tập của trẻ, nhưng nếu

quan niệm và phương pháp của bố mẹ có vấn đề sẽ là một nguyên nhân rất

quan trọng. Tóm lại có ba dạng sai lầm chủ yếu dưới đây:

1. Giáo dục “kiểu không quản”:

Có bố mẹ do bận rộn công việc, bận kiếm tiền nên không quản lý con cái.

Có bố mẹ do quá tin tưởng và yêu con nên để con tùy ý, không quản lý,

mặc sức chơi đùa, không làm bài tập. Cuối cùng đổ nguyên nhân con cái học

kém lên đầu các thầy cô giáo. Như vậy không chỉ làm tổn hại tới hình tượng của

thầy cô giáo mà kẻ bị thương tổn lớn nhất chính là con cái bạn.

Có bố mẹ mất lòng tin vào con nên hoàn toàn buông lỏng, không thèm

quản lý. Chúng ta thường nghe thấy kiểu bố mẹ này nói rằng: “Tôi giao phó cháu

cho cô. Chúng tôi không biết quản, sẽ không quản nữa”. Hoặc “Đứa trẻ này chả

ra gì, chẳng cần quản”.

Có bố mẹ không hiểu biết về chuyện giáo dục, đã nói: “Không cần quản

cũng có thể nâng cao năng lực tự học tập của trẻ". Năng lực tự học của trẻ phải

do bồi dưỡng học tập mà thành, chứ không dễ dàng có được. Cách nghĩ như

vậy, mặc kệ con cái tự phát triển thực chất lại có hại đối với trẻ.

Có bố mẹ “quản không đúng cách”, giáo dục cho trẻ những quan niệm sai

lầm như: “Kiếm tiền là quan trọng hơn cả. Có tiền là có tất cả. Học nhiều cũng

chả được ích gì”... Cách giáo dục sai lầm này sẽ tác động sâu sắc tới tâm hồn

của trẻ và ảnh hưởng tiêu cực tới hiệu quá học tập của trẻ.

Có bố mẹ không biết chăm sóc gia đình, biến nhà cửa thành một bãi chiến

trường bừa bộn. Buổi tối, bật ti vi hoặc xem băng đĩa phim to tiếng, mời bạn bè

đến đầy nhà ăn uống, rượu chè, hút thuốc, đánh bài... khiến trẻ không có môi

trường học yên lành. Cuộc sống học tập bị xâm phạm nghiêm trọng.

Những loại bố mẹ trên ngày thường đều không để ý tới học hành của con

cái, thậm chí gây cản trở việc học của con. Nhưng tới cuối học kỳ lại nghiêm

khắc khi xem số điểm thi. Nếu thấy kết quả thi không tốt, họ sẽ mắng chửi con

cái, thậm chí đánh đập. Đứa trẻ sẽ cảm thấy ấm ức không nói được thành lời,

thường chỉ biết khóc, oán trách một hoàn cảnh gia đình như vậy.

Bố mẹ cần phải hiểu rõ rằng, quan tâm tới con, hướng dẫn cho con học

tập là trách nhiệm phải làm của các bậc phụ huynh. Dù bận đến đâu cũng phải

dành một ít thời gian ở bên cạnh con. Có thể sử dụng những phương pháp hiện

đại để thường xuyên liên lạc với con. Ví dụ nếu bạn phải đi làm càng xa nhà bao

nhiêu lại càng phải thường xuyên gọi điện thoại cho con bấy nhiêu. Câu đầu tiên

khi nhấc máy nói với con phải là hỏi thăm tình hình học tập của con. Như vậy

vừa tăng thêm tình cảm, vừa có ích cho việc học tập và trưởng thành của con.

2. Giáo dục “kiểu loạn quản”:

Có bố mẹ rất thích “kích động” con cái. Chỉ cần con cái mắc một sai lầm

bé tí trong học tập, họ sẽ lập tức than phiền, chì chiết, oán trách, châm chọc, kể

khổ, thậm chí chửi mắng suốt ngày. Các câu mắng chửi quen thuộc là: “Ngu như

lợn”, “Đồ ngu”, “Đầu óc bã đậu”, “Lại còn dám vác mặt đi à, sao không tìm lấy cái

lỗ nẻ nào mà chui xuống”... Kiểu chửi mắng này đúng là sự ngược đãi, dày vò về

tinh thần.

Có bố mẹ nói con ngay trước mặt khách là “Thằng ngu này, thằng đần

này, mày theo bố hay theo mẹ?”.

Đứa trẻ tức giận, đáp: “Tùy”.

Chúng ta cần phải hiểu rằng cách chì chiết, trách móc đó không hề có tác

dụng. Đừng nên kích động, dày vò trẻ như vậy. Điều này vừa làm tổn thương trái

tim của trẻ, vừa làm tổn thương tới tình ruột thịt giữa bố mẹ và con cái.

Có bố mẹ khuyến khích con bằng tiền bạc, lấy thành tích học tập đổi thành

tiền thưởng. Chẳng hạn như có bố mẹ đã tuyên bố với con rằng “Nếu thi được

100 điểm sẽ thưởng cho con 100 tệ. Nếu thi được 90 điểm sẽ thưởng 90 tệ”. Hai

ngày sau, đứa trẻ đòi bố 50 tệ vì thi được 50 điểm. Khi bố mẹ tỉnh ra, rất bực

mình. Trẻ còn nhỏ, kiểu khuyến khích tiền bạc như vậy rất dễ khiến trẻ nảy sinh

quan niệm sai lầm, chỉ biết theo đuổi tiền bạc một cách thuần túy.

Có một lần, một phóng viên hỏi một đứa trẻ đã nhiều lần tự sửa điểm thi.

“Em đi đâu thế?”

“Đi học”

“Đi học làm gì?”

“Lấy điểm”

“Lấy điểm làm gì?”

“Moi tiền”

Đứa trẻ còn nói thêm: “Cả nhà em kiếm được rất nhiều tiền. Em cũng moi

được của bố mẹ không ít”. Nói xong liền móc tiền trong người ra khoe. Nhìn

cảnh đó, nhiều người không khỏi cảm thấy kinh ngạc và đau lòng. Dùng tiền bạc

để khuyến khích con cái học tập sẽ đem lại tác dụng phụ rất lớn. Việc hướng

dẫn sai lầm này rất nguy hiểm đối với sự phát triển của trẻ.

Có bố mẹ sử dụng phương pháp giáo dục “thô bạo”. Tới ngày nay vẫn còn

không ít bố mẹ tin tưởng quan niệm cũ kĩ của xã hội phong kiến như “yêu cho roi

cho vọt, ghét cho ngọt cho bùi”, “không đánh không thành tài”... Hơi một tí là nổi

cơn sấm sét, thường xuyên trừng phạt con, đánh con rất dã man. Khiến việc dạy

dỗ trở nên nặng nề và học hành thực sự là áp lực tâm lý quá lớn đối với trẻ.

Phải hướng dẫn học tập trong gia đình một cách khoa học. Cách làm thô

bạo tất yếu sẽ dẫn tới hậu quả nghiêm trọng. Một là khiến trẻ khiếp sợ chuyện

học hành, thi cử. Càng sợ, kết quả thi càng kém, lại càng sợ học, càng lười học.

Hai là từ khi trẻ đưa kết quả thi ra phải luôn nghiến răng chịu đòn, nếu lâu dần sẽ

trở nên “chai đòn” và sinh tâm trạng tiêu cực.

Ba là tạo nên thương tổn về thể xác và tinh thần cho trẻ. Khi xảy ra hậu

quả bi kịch, người đau khổ nhất chính là những kẻ làm cha làm mẹ. Những sự

kiện như vậy luôn được báo chí cảnh tỉnh với nhiều ví dụ thực tế đau lòng. Do

vậy cần phải dẹp bỏ ngay lối giáo dục sai lầm này.

3. Giáo dục “kiểu bao bọc”:

Có bố mẹ áp dụng lối bao bọc kiểu bảo mẫu, tạo nên tính ỷ lại cho trẻ và

tác động nghiêm trọng tới việc phát triển chủ động của trẻ.

Từ việc hướng dẫn bài cho đến làm hộ văn, từ việc tính giúp tới việc làm

hộ toán cho con..., bố mẹ giống hệt như bảo mẫu, việc gì cũng “giúp hộ”, “bao

bọc hộ”. Đứa trẻ từ chỗ dựa dẫm tới ỷ lại không chịu tự học, thành tích học tập

ngày càng kém. Chỉ cần bố mẹ buông ra, đứa trẻ lập tức sẽ bị sụp xuống. Bố mẹ

tuyệt đối không cần phải bao bọc, quan tâm tới con như vậy. Có thể giúp đỡ trẻ

học tập nhưng quan trọng hơn là hướng dẫn trẻ biết cách học như thế nào.

Gần đây hay xuất hiện tình trạng giáo dục “gia sư bao bọc”. Việc mời gia

sư tới nhà có thể giúp đỡ trẻ học tập, thay đổi được tình hình. Nếu mời được gia

sư có trình độ cao hướng dẫn cho trẻ nắm được phương pháp học tập càng tốt.

Có bố mẹ mua rất nhiều sách mẫu, lợi dụng thời gian gia sư tới dạy khá dài cho

trẻ làm đề thi, giảng bài mẫu, như vậy sẽ gây tác hại cho trẻ. Rất dễ tạo nên việc

trẻ vứt bỏ những bài học quan trọng ở trường, học lệch, học tủ. Ngoài ra còn

tăng thêm gánh nặng cho trẻ, tác động tới sự phát triển toàn diện và sức khỏe,

tâm lý của trẻ.

Bất luận là “bố mẹ bao bọc” hay “gia sư bao bọc” thì đều gây tổn hại tới

việc học tập và phát triển chủ động của trẻ.

Tóm lại, đối với vấn đề gia đình chỉ đạo học tập được khái quát thành ba

dạng trên. Tức là loại không quản lý, loại quản lý sai lung tung và loại quản lý

bao bọc. Như vậy có thể thấy việc chỉ đạo học hành của trẻ ở gia đình vẫn còn

tồn tại tính mù quáng, tính chủ quan và tính phiến diện khá phổ biến.

Những sai lầm trên khiến chúng ta nhận thức thấy rằng, chỉ đạo học tập

trong gia đình cần phải có nguyên tắc chính xác (gồm bốn nguyên tắc lớn: nhiệt

tình, bền vững, dân chủ, khoa học). Cần phải giải thích qua rằng: nhiệt tình và

kiên nhẫn, chúng ta đều có thể hiểu được. Chúng ta nhấn mạnh tới dân chủ là

nhấn mạnh tới chủ thể học tập của trẻ. Việc học tập của trẻ vốn có tính không

thể thay thế. Nhất định cần phải hiểu, tôn trọng trẻ, đối đãi với trẻ như đối đãi với

một người đang trưởng thành. Như vậy mới có thể giáo dục tốt cho trẻ. Chúng ta

điều khiển khoa học, cũng chính là phải điều khiển quy luật học tập tuân thủ hiện

đại hóa và quy luật trưởng thành của trẻ để dạy dỗ trẻ, như vậy mới thành công.

Cần phải kết hợp giữa giáo dục gia đình và giáo dục nhà trường. Đó là

nhu cầu phát triển toàn diện và hài hòa của trẻ. Lại càng là tiền đề để gia đình

tiến hành hướng dẫn chỉ đạo việc học cho trẻ một cách khoa học, là xu thế tất

yếu của sự phát triển xã hội học tập.

Trước tiên, bố mẹ cần phải hiểu được mắt xích quan trọng nhất để trẻ học

giỏi là phải đi học ở trường. Khi đi học, biểu hiện của trẻ đều như nhau nhưng

sự khác biệt nội tâm rất lớn. Có trẻ đi học rất nhiệt tình, tư duy tích cực, hoạt bát.

Nhưng có trẻ đi học lại đờ đẫn ngốc ngếch, lười biếng, tư duy đơn giản. Khi thời

gian kéo dài, kết quả rất khác nhau. Có thể nói, trong thời gian ở trường, trẻ sẽ

xuất hiện những khác biệt về tri thức, năng lực, tư duy phẩm chất đạo đức, bao

gồm cả khác biệt về tố chất.

Tiếp đó, bố mẹ còn cần phải hiểu được tình hình bài tập của trẻ. Bài tập là

phần quan trọng bồi dưỡng năng lực của trẻ.

Ngoài ra, cố gắng tìm hiểu tình hình phát triển những phương diện khác

của trẻ như tri thức, năng lực, tình cảm... Phải nắm vững quy luật trưởng thành

của trẻ.

Cuốn sách này chú trọng giảng về phương pháp học tập theo kiểu bậc

thang, ý nghĩa của nó là: Một là có lợi cho việc kích thích tính tích cực trong việc

học của trẻ. Hệ thống mục tiêu bậc thang này có thể khiến trẻ nhìn thấy rõ hơn

mối quan hệ lợi hại của sự phát triển và trạng thái của bản thân. Từ đó nâng cao

bậc thềm của trạng thái bản thân, dễ dàng tiến bộ và gặt hái được thành công.

Điều này sẽ thắp lên nguyện vọng mong muốn mọi thứ tốt đẹp hơn trong nội tâm

của các em, kích thích chí tiến thủ.

Hai là có lợi cho việc bồi dưỡng thói quen tốt.

Mục tiêu học tập theo kiểu bậc thang khiến cho việc bồi dưỡng thói quen

học tốt được cụ thể hóa, hệ thống hóa, cá tính hóa, hiện đại hóa. Phương pháp

học tập theo kiểu bậc thang là phương pháp bồi dưỡng kết hợp giữa thói quen

học tập cơ bản và chủ động tìm tòi của trẻ với thói quen của việc nghiên cứu

hợp tác. Từ đó thể hiện được đầy đủ tinh thần thời đại.

Ba là có lợi cho việc phát triển chủ động của trẻ, thể hiện sự đổi mới tự

giác về sinh mệnh của con người. Thời đại đã đi vào xã hội học tập hóa. Đã đến

thời trẻ em phải chủ động học tập và phát triển. Cần phải giao cầu thang cho trẻ

em, hướng dẫn chúng tự trèo lên, chủ động phát triển.

Nguyên tắc giáo dục:

Cần phải kết hợp giữa giáo dục gia đình và giáo dục nhà trường. Đó là

nhu cầu phát triển toàn diện và hài hòa của trẻ. Lại càng là tiền đề để gia đình

tiến hành hướng dàn chỉ đạo việc học cho trẻ một cách khoa học, là xu thế tất

yếu của sự phát triển xã hội học tập.

Có thể thấy, cần phải nắm rõ tư tưởng cơ bản của giáo dục gia đình, thì sẽ

hiểu được giáo dục nhà trường. Trong quá trình tìm hiểu giáo dục nhà trường,

cần tìm hiểu tâm lý của trẻ, nắm vững quy luật trưởng thành của trẻ. Cần phải

thống nhất giáo dục gia đình, giáo dục nhà trường và giáo dục xã hội thành một

thể thống nhất. Đó là xu thế tất yếu của phát triển xã hội. Nhất định phải làm tốt

công việc mang tính sáng tạo này.

II. PHƯƠNG PHÁP CƠ BẢN TRONG HƯỚNG DẪN HỌC TẬP Ở GIA ĐÌNH

1 Học cách hướng dẫn, giáo dục nghiêm khắc, chú trọng hiệu quả chân thực:

Trong một cuộc giao lưu bàn về phương pháp học tập kiểu bậc thang, một

bà mẹ vui sướng kể rằng: sau khi được nghe về phương pháp này, gia đình bà

đã áp dụng ngay. Bố đứa trẻ phụ trách học tập, làm thầy hướng dẫn cho con.

Một lần ông bố hỏi con có tình nguyện suy nghĩ tích cực không? Suy nghĩ tích

cực không chỉ khiến thành tích học tập của con tốt hơn, mà có thể còn có tác

dụng to lớn trong tương lai. Đứa trẻ đương nhiên nói muốn. Nghe xong, bố đứa

trẻ lập tức dốc toàn bộ tâm sức ra giúp đỡ, quản lý nghiêm ngặt. Sau khi áp

dụng một thời gian phương pháp phân lớp kiểu bậc thang, việc học tập của con

quả nhiên có tiến bộ rõ rệt. Chúng tôi đã khen ngợi cháu kịp thời.

Bà mẹ đó cũng cho biết bà cũng học được cách dẫn dắt, hướng dẫn

người khác ra sao. Một hôm ngẫu nhiên thấy con đang soạn một số đồ đạc.

Nhân cơ hội đó, bà mẹ không chỉ nhiệt tình khen ngợi con, mà buổi tối hôm đó

còn kịp thời tổ chức một cuộc họp toàn gia đình để động viên và hy vọng con

học được cách sống. Họ đã cùng thương lượng năm tiêu chuẩn cuộc sống với

con. Một là chuông vừa reo phải dậy ngay. Hai là tự mình thu dọn giường chiếu.

Ba là tự mình làm đồ ăn sáng cho mình, nếu làm được thêm cho bố mẹ càng tốt.

Bốn là chuẩn bị đầy đủ các dụng cụ học tập rồi mới đi học. Năm là ôn lại bài ở

nhà rồi mới đi học. Đứa con cũng chấp nhận thử áp dụng.

Từ đó, bố đứa trẻ để sẵn chuông báo thức trong phòng con. Sáng hôm

sau, đứa trẻ đã dậy sớm hơn cả chuông để chờ nó reo. Khi chuông vừa reo, đã

nghe thấy tiếng trẻ rộn ràng và các dụng cụ trong bếp kêu loảng xoảng.

Bà mẹ nói đến đây rất cảm động, nghẹn ngào nói: Trước đây chúng tôi

luôn trách con không chịu nghe lời. Nhưng bây giờ đã hiểu rồi, thâm tâm con trẻ

luôn muốn tiến lên, muốn tốt đẹp hơn nhưng cách giáo dục cũ của chúng tôi

không có tác dụng. Giờ đây chúng tôi hướng dẫn và giúp đỡ trẻ cụ thể như thế

này, cùng nỗ lực hợp tác với con, tình trạng cuộc sống của con trong một ngày

đã nâng lên được ba cấp. Bà còn hưng phấn kể rằng ngày nay, việc con dậy

sớm chí ít cũng đạt tới “cấp bốn”. Những công việc này khiến cho công việc của

gia đình và của nhà trường thống nhất với nhau, rất có lợi cho việc phát triển hài

hòa tố chất tổng thể của trẻ.

Sự việc này đã gợi ý cho chúng ta rằng: phương pháp trưởng thành kiểu

bậc thang là hình mẫu phát triển và trưởng thành rất có hiệu quả, có thể ứng

dụng phổ biến ở khắp mọi nơi.

Học cách hướng dẫn, nghiêm khắc giáo dục, chú trọng hiệu quả chân

thực. Nói một cách thông tục là kết hợp cả rắn và mềm, chú trọng khích lệ.

“Mềm” chính là khơi gợi, khích lệ, cổ vũ trẻ. “Rắn” chính là nghiêm khắc giáo

dục.

Giáo dục nghiêm khắc không phải là giáo điều hoặc quản lý chặt tới ngột

thở. Mà cần phải nắm vững, không thả lỏng, kiên quyết nắm được hiệu quả thực

của những sự việc chính xác, những việc mà trẻ thực sự muốn làm.

Gia đình cần phải tiến hành quản lý nghiêm khắc những việc mà trẻ muốn

làm. Nó sẽ hình thành nên quan hệ tốt giữa bố mẹ và con cái. Còn nếu quá cưng

chiều con hoặc bỏ mặc không quản lý con mới trở thành nguyên nhân quan

trọng khiến mối quan hệ này trở nên xấu đi.

2. Mục tiêu của bậc thang, đấu tranh gian khổ, hình thành thói quen:

Sự trưởng thành của trẻ nhất định phải có mục tiêu bậc thang, khiến trẻ

thông qua nỗ lực của chính mình dần dần từng bước thực hiện mục tiêu của

mình. Để trẻ thay đổi thói quen hành vi của mình là rất khó.

Sự tiến bộ của trẻ cần sự quan tâm, cổ vũ và giúp đỡ của bố mẹ và thầy

cô giáo. Có bố mẹ không hiểu được điểm này, lúc thường nhật không quan tâm

tới con, chỉ tới cuối học kỳ khi thấy thành tích của con quá kém lại mắng chửi

hoặc đánh đập con.

Họ không hiểu rằng, thực ra trong lòng đứa trẻ rất muốn đạt thành tích tốt,

nhưng không có cách thực hiện. Là bố mẹ cần phải có cách giúp đỡ cụ thể để

trẻ hoàn thành được mục tiêu của mình, cần phải nhiều cách, bồi dưỡng thói

quen học tốt. Đó mới là cái gốc để trẻ có thể học giỏi được.

Tất nhiên trẻ muốn thay đổi mình cũng nhất định phải nỗ lực, chịu khổ sở

vất vả. Có người chỉ muốn đạt được nhưng lại không muốn mất công sức. Điều

đó là không thể. Muốn khích lệ trẻ chân thực, gian khổ đấu tranh, như vậy mới

có thể trưởng thành phát triển nhanh được.

Có thể thấy, đối với việc hướng dẫn trẻ học tập cần phải kết hợp cả tình

lẫn lý, đi sâu vào tâm lý.

Làm các bậc bố mẹ nhất định phải kiên nhẫn đối với con cái, phải kiên trì

tin tưởng và hy vọng vào con. Lại càng phải tôn trọng sự tin tưởng, khoan dung

biết chờ đợi, phải học cách thưởng phạt. Có như vậy nhất định đạt được thành

công.

Chỉ cần kiên trì hợp tác, con trẻ nhất định sẽ có những thay đổi. Bất luận

tình trạng của con bạn hiện nay ra sao nhưng trên đời không có chuyện gì không

thể thay đổi được.

Chỉ cần có tình yêu và quyết tâm thay đổi, hình thành nên mẫu thức hành

vi mới, bồi dưỡng thói quen học tập mới, nhất định sẽ gặt hái được kết quả.

3. Phát huy ưu thế, nổi bật trọng điểm, tập trung chữa trị:

Cần phải phát huy ưu thế, làm nổi bật trọng điểm. Sau khi một đứa trẻ chịu

nghe theo phương pháp học tập kiểu bậc thang, quyết tâm trên lớp đạt được

trình độ cấp hai, cấp ba, làm nổi bật trọng điểm, tích cực suy nghĩ thì phương

pháp chính của trẻ sẽ là đưa ra nhiều câu hỏi hơn. Lúc trên lớp, trẻ sẽ viết các

câu hỏi đó lên sách vở, thậm chí trên bàn tay. Bàn tay tuy đầy những vết mực

đen nhưng đứa trẻ vẫn muốn giơ bàn tay đó lên cho các bạn xem, chỉ rằng: tuy

thế này không vệ sinh nhưng không đến nỗi khó nhìn, về tinh thần là đáng vui.

Đứa trẻ từ chỗ không bao giờ hỏi thêm hoặc trò chuyện với các bạn học, nhưng

lúc này lại chốc chốc giơ tay lên xin trình bày ý kiến hoặc đề ra câu hỏi. Nói một

cách khác chúng ta là những kẻ lao động trí não. Các môn học của đứa trẻ đó rõ

ràng có tiến bộ, thậm chí còn đoạt giải thưởng trong kỳ thi vật lý ở khu vực. Đây

là một sự kiện lớn toàn trường. Đứa trẻ được biểu dương trước toàn trường,

kích thích lòng ham học của rất nhiều học sinh khác. Có thể thấy nếu biết phát

huy ưu thế, nổi bật trọng điểm có thể đạt được thành tích, cũng có thể khiến con

người phát triển toàn diện.

Cần phải hướng dẫn thực lực, tập trung trị liệu. Ví dụ có một đứa bé gái

tên là Kỷ Anh. Một lần được bạn học đùa rằng Kỷ Anh cần phải trở thành “anh

hùng trí nhớ”, con bé vui sướng muốn nhận lời ngay. Sau khi bố mẹ biết cũng

giúp đỡ con tìm sách vở, tìm thầy cô giáo, chuyên gia, trọng điểm giúp đỡ con

nâng cao năng lực ghi nhớ. Do vậy, khi đi học, Kỷ Anh có thái độ rất tích cực,

biểu hiện rất phong phú. Tới trước khi thi, cô bé đã một hơi học thuộc lòng công

thức mà cô tự chỉnh lý. Mọi người vỗ tay tán thưởng cô bởi thành tích thi, nhất là

môn ngoại ngữ tăng vọt.

Trong buổi giao lưu trao đổi kinh nghiệm học ngoại ngữ, cô đã tự giới

thiệu “ba phương pháp ghi nhớ” do mình tự lập ra:

Một là ghi nhớ có tình cảm tức là ghi nhớ kết hợp với tình cảm. Trước khi

muốn ghi nhớ điều gì, trước tiên cô luôn tự nhủ rằng “mình yêu nó, mình có thể

ghi nhớ”. Cô cho biết đầu tiên không quen, cảm thấy điều đó rất “không tự

nhiên”, nhưng cùng với những nỗ lực tự bỏ ra, tăng cường thử nghiệm, việc học

tập có kết quả hẳn. Dần dần cảm thấy cách tự nhủ như vậy rất tự nhiên, cũng rất

có tác dụng.

Hai là “Ghi nhớ có hành động”. Tức là học ngoại ngữ không chỉ nhìn, mà

còn phải nghe, phải đọc, phải diễn. Lúc đọc, cần phải đọc to tiếng, tốc độ nhanh,

chuẩn xác, thậm chí toàn thân phải cùng đọc. Cô còn thường đối diện với thực

tế ghi nhớ các từ vựng và nói ngoại ngữ. Ví dụ khi qua đường, lập tức nhớ tới

các từ vựng có liên quan đến xe cộ và giao thông. Khi nhìn thấy tiệm bán hoa

quả, lập tức đọc to các từ vựng về các loại hoa quả mà không sợ mọi người

cười chê như Banana (Chuối), Apple (Táo), Pear (Lê)... Học tập ngoại ngữ từ

trong thực tế và thể nghiệm, cô ấy cảm thấy thu hoạch được rất lớn.

Ba là “Ghi nhớ có tưởng tượng”: Tức là một mặt vừa đem những thứ cần

phải ghi nhớ thống kê, chỉnh lý hết một lượt để dễ nhớ. Điều quan trọng là phải

mở rộng “trí tưởng tượng thú vị”. Sử dụng phương pháp tổ hợp ý của từ với “kết

hợp âm”..., có thể khiến tư duy phong phú bội phần, sinh động hoạt bát, hiệu quả

tăng lên rõ ràng.

Khi kết hợp cả ba phương pháp này sẽ có được hiệu quả ghi nhớ rất thú

vị.

Cô học sinh này còn nói, việc làm nổi bật trọng điểm, tập trung ghi nhớ tốt

sẽ không chỉ khiến thành tích học tập được nâng cao, bồi dưỡng được năng lực

ghi nhớ, mà còn xóa bỏ được quan niệm trong quá khứ là trí nhớ mình rất tồi. Từ

đó nắm vững được phương pháp học có khoa học. Việc sử dụng ba phương

pháp trên giúp tăng thêm hứng thú học ngoại ngữ, từ đó khiến mình bước lên

được một bậc thềm mới trên lĩnh vực ham học, biết học.

Bồi dưỡng hứng thú học tập ở bất kỳ phương diện nào cũng đều rất quan

trọng. Các môn học rất đa dạng như lịch sử văn học, thiên văn địa lý, mỹ học âm

nhạc, sinh vật động vật, khoa học ngoại ngữ... Bồi dưỡng hứng thú một phương

diện nào đó, nổi bật sở thích một nội dung nào đó là hoàn toàn có thể làm được.

Nó vừa có thể hình thành được ưu thế học tập, lại vừa có thể khai phá được

tiềm năng học tập.

Học cách đột phá chính là khiến trẻ dần học được cách phát hiện và phát

triển đặc trưng và ưu thế của mình. Một khi những ưu thế về bất kỳ phương diện

nào của trẻ được thể hiện, nhận được khẳng định (ví dụ: tri thức, năng lực, tình

cảm, ý chí...), đều trở thành một phát triển mang tính đột phá quan trọng trong

quá trình trưởng thành của trẻ.

Trẻ nhất định phải học cách đột phá. Một quy luật của sự trưởng thành

con người là nỗ lực từ những đột phá ở một phương diện nào đó, khởi động

phát triển toàn diện, từ đó khiến con người trưởng thành nhanh hơn.

Biết được và nắm vững được ưu thế của mình, và đem chúng áp dụng

vào sự phát triển bản thân và phát triển xã hội. Những người như vậy là người

có trình độ cao, là con người hiện đại hóa.

Mỗi một đứa trẻ đều có những ưu điểm riêng, có tài năng, tiềm lực riêng.

Đó là thực tế của con cái chúng ta. Sự hướng dẫn con cái học tập của bố mẹ

cũng cần phải được tiến hành và cải cách từ thực tế này.

Quá trình phát hiện và phát triển ưu điểm, tài năng của con người cũng là

một quá trình mới của con người, nhất định phải cung cấp cho trẻ cơ hội và môi

trường như vậy. Trọng tâm của quan niệm giáo dục hiện đại hóa chính là khích

lệ toàn diện các nhân tố tích cực của con người, nỗ lực khai thác tiềm năng của

con người, thể hiện đầy đủ giá trị của mỗi con người, khiến người ta phải sáng

tạo.

4. Học cách hợp tác, chú trọng tìm tòi, phát triển toàn diện:

Học cách hợp tác bao gồm học cách hợp tác trong cuộc sống, trong hợp

tác, trong sự nghiệp....

Bố mẹ phải học cách hợp tác với con cái để thực hiện tốt việc học tập.

Trong một ngày, bố mẹ cần phải cố gắng sắp xếp số thời gian ở bên con. Ví dụ:

cùng làm một số việc nhà, cùng nấu bữa tối... Gần gũi với con, trò chuyện với

chúng thân mật, tự nhiên như hôm nay học được gì trên lớp? Những thứ mà

thầy giáo giảng có mới mẻ không? Mặc dù phải hướng trẻ nói đến chuyện học

tập, nhưng vẫn cần phải nhiệt tình nghe trẻ nói, cám ơn chúng vì đã cùng nói

chuyện học tập. Trong cuộc trò chuyện tự nhiên, thân mật đó, bố mẹ rất dễ dàng

phát hiện thấy những đặc điểm, ưu thế của con, cũng như dễ phát hiện ra những

vấn đề của con trong việc học tập. Từ đó có thể góp ý và giúp đỡ con thật cụ

thể. Như vậy sẽ rất tốt cho việc phát triển cá tính và khai phá tiềm năng của trẻ.

Về mặt hành vi cũng cần phải hợp tác với trẻ. Khi con của tác giả cuốn

sách này còn nhỏ, cả gia đình thảo một hiệp định học tập “ba cam kết” như sau:

Một là cam kết học đúng giờ. Thời gian trẻ học là không được vi phạm.

Mọi việc trong gia đình cố gắng tuyệt đối không làm ảnh hưởng tới trẻ. Thể hiện

cả nhà cực kỳ coi trọng việc học tập của trẻ.

Hai là cam kết chuyên tâm học tập. Trước khi học cần phải chuẩn bị sẵn

sàng tất cả các dụng cụ học tập. Trong lúc học cần phải chuyên tâm, chân

thành.

Ba là cam kết tích cực học tập. Thái độ học tập phải tích cực, nhiệt tình, tỉ

mỉ về hiệu suất học tập và thu hoạch.

Lúc mới bắt đầu, chúng ta cùng hợp tác lẫn nhau, cùng tích cực giúp đỡ,

trẻ phải tự nguyện, giáo dục phải nghiêm khắc. Sau khi trẻ đã có hành động, đã

có tiến bộ, chúng ta phải kịp thời công nhận và khen thưởng và không ngừng

tăng cường, ổn định nâng cao. Chúng ta có thể treo một tấm gương trước bàn

học của con để tăng cường ý thức tự thân của trẻ khi ngồi học, từ đó hình thành

nên thói quen.

Như vậy việc hợp tác rất có hiệu quả. Con của tác giả cuốn sách này đã

từng đứng đầu toàn trường tiểu học.

5. Học cách điều chỉnh, khống chế tình cảm, phấn chấn tinh thần:

Tình cảm tốt là nhân tố quan trọng trong thành công của trẻ. Vì vậy trong

giáo dục gia đình cũng cần phải phát huy tác dụng của tình cảm đối với sự phát

triển của con người. Tức là vừa cần phải phát huy tác dụng động lực tình cảm,

vừa phải phát huy tác dụng điều tiết tình cảm. Như vậy có thể dùng phương

pháp làm phong phú lên, khống chế được và biết lý trí để thúc đẩy phát triển tình

cảm của trẻ.

Cần phải giúp đỡ trẻ thiết lập được lý tưởng cuộc sống, lý tưởng nghề

nghiệp và lý tưởng xã hội, làm tinh thần phấn chấn.

Nỗ lực giúp trẻ tiếp xúc và cùng tham gia vào thực tiễn xã hội.

Nếu có thể, nỗ lực giúp trẻ tiếp xúc với những người thành công để cảm

nhận, thể nghiệm, thậm chí mô phỏng quan niệm tư duy và thói quen hành vi

của những người đó.

Phải giúp trẻ học được cách lựa chọn con đường đi. Tức là giúp trẻ dần

học được cách hiểu sự phát triển của bản thân và của xã hội, lấy tố chất nhân tài

tương lai làm cái đích để noi theo, thành phương hướng phát triển của mình.

Phải giúp trẻ học được cách kết hợp cuộc sống học tập ngày hôm nay với

cuộc sống tương lai, bồi dưỡng năng lực thực tiễn và sáng tạo tinh thần mới.

Giúp trẻ nhận thức được tình thế, nắm vững phát triển, yêu tổ quốc, đối mặt với

tương lai. Điều này giúp trẻ có được động lực mạnh mẽ và lâu dài, lại giúp trẻ

nắm chắc cơ hội phát triển hơn, nắm vững sách lược và phương pháp khoa học.

Điều này không chỉ có lợi cho sự phát triển tư duy và học nghiệp của trẻ mà còn

có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển tương lai của trẻ.

Phạm vi nội dung của giáo dục gia đình là rất rộng, ví dụ: gia đình làm thế

nào để hướng dẫn trẻ ôn tập học bài mới, tổng kết, thi thử... Làm thế nào để

thay đổi được thói ham chơi, lười biếng, vô lo của trẻ... Làm thế nào để giải

quyết được thói xấu nói dối, chửi bậy của trẻ... Phương pháp giải quyết có rất

nhiều nhưng phải lựa chọn để phù hợp với từng người. Và quan trọng nhất là

phải nắm được phương pháp chỉ đạo học tập cơ bản nhất - phương pháp học

tập kiểu bậc thang. Cần phải học tốt các phương pháp cơ bản sau: nghiêm khắc

giáo dục, mục tiêu bậc thang, kham khổ phấn đấu, hình thành thói quen, phát

huy ưu thế, làm nổi bật trọng điểm, tập trung chữa trị...

Đương nhiên, trong quá trình thực tiễn giáo dục gia đình cũng cần phải

tăng cường suy nghĩ lý tính, làm thay đổi quan niệm chỉ đạo học tập gia đình. Ví

dụ: quan niệm mang tính chủ động (nguyên tắc), quan niệm thành công (nguyên

tắc) và quan niệm phát triển bậc thang (nguyên tắc)...

III NHỮNG GÓP Ý NHẰM NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ GIÁO DỤC GIA ĐÌNH MỘT CÁCH THỰC CHẤT

Các nhà giáo dục học đã chỉ ra rằng, mọi khó khăn trong quá trình giáo

dục trẻ em nảy sinh đều bắt nguồn từ gia đình. Có thể thấy rằng giáo dục nhà

trường là cơ sở của giáo dục nhà trường và giáo dục gia đình.

Cần phải phát huy đầy đủ ưu thế độc đáo vốn có của giáo dục gia đình

như tính toàn quyền, tính tình cảm và tính kịp thời...

Nhu cầu xã hội học tập hóa yêu cầu nâng cao trình độ giáo dục gia đình,

nâng cao tố chất tổng thể của gia đình.

Dưới đây là một số góp ý trong việc nâng cao trình độ giáo dục gia đình:

1. Phát huy “gia đình ham học”:

Học tập được đề cập tới ở đây bao gồm cả học tập qua sách vở và qua

thực tiễn.

Trình độ học tập gia đình là tiêu chí chủ yếu của trình độ gia đình. Trình độ

quốc gia chỉ được nâng cao khi trình độ gia đình được nâng cao. Khi quốc gia đề

ra khoa giáo hưng thịnh đất nước, gia đình cũng cần “học tập hưng thịnh gia

đình”.

Để đạt tới việc “gia đình ham học” cũng rất dễ. Ngoài bốn nguyên tắc

được đề cập phía trước, chỉ cần thêm một nguyên tắc “gương mẫu”: Bố mẹ cần

phải làm gương hướng dẫn cho con. Năm điều kiện của “gia đình ham học” là:

gương mẫu, nhiệt tình, bền bỉ, dân chủ, khoa học”.

2. Phát huy “gia đình khoa học”:

Gia đình cần phải giáo dục có khoa học. Bố mẹ cũng cần phải trở thành

các bậc phụ huynh có giáo dục khoa học kết hợp cả ba thứ: học tập, thực tiễn,

nghiên cứu khoa học.

Sự phát triển của quốc gia cũng đòi hỏi kinh nghiệm giáo dục của các bậc

phụ huynh cũng như đòi hỏi kinh nghiệm trưởng thành, thành công của con trẻ.

Những vấn các đề bậc phụ huynh cần suy ngẫm:

1. Hàng ngày, chúng ta đã làm tốt chưa? Con cái là sự nghiệp suốt đời

của chúng ta, chúng ta không có lý do gì để buông lơi chúng.

2. Chúng ta đã biến mình trở thành một “chuyên gia giáo dục” chưa?

Thường nghiên cứu cái gì? Viết cái gì?

Hứng thú là gì?

Hứng thú khiến người ta ham học, biết học và thành công.

Làm thế nào để bồi dưỡng niềm hứng thú ở trẻ?

Chương 3. HỨNG THÚ LÀ NGƯỜI THẦY TỐT

I. HỨNG THÚ LÀ GÌ?

Sự hứng thú đối với nội dung học tập hoặc tham gia vào các hoạt động

học tập gọi là hứng thú học tập. Từ ý nghĩa trên, hứng thú và hứng thú học tập

về cơ bản là giống nhau.

Từ cổ chí kim, từ trong đến ngoài nước, đã có rất nhiều ví dụ chỉ vì hứng

thú sâu sắc đối với một sự vật nào đó mà trở thành nhà chuyên gia, nhà khoa

học và những người vĩ đại.

Trong lịch sử đã có chuyện những người chuyên đi ăn trộm xác chết. Vào

một ngày năm 1536, tại Bỉ đã xảy ra một chuyện quái dị, xác chết treo trên giá

hành hình đã bị ăn trộm mất. Pháp luật Bỉ đã quy định rõ ràng, ăn trộm xác chết

cũng bị xử tử hình. Khi cảnh sát thông báo khắp nơi truy tìm tội phạm ăn trộm

xác chết, một người đang giấu xác chết dưới hầm bí mật, say sưa giải phẫu cái

đầu của xác chết vừa ăn trộm về. Sau đó, người này còn ăn trộm thêm xác chết

rất nhiều lần để giải phẫu, không biết đã làm bạn với xác chết được bao nhiêu

năm. Cuối cùng đã viết nên một cuốn sách “Cấu tạo cơ thể con người” rất kinh

thiên động địa. Và trở thành nhà khoa học đầu tiên trên thế giới nhận biết chuẩn

xác về kết cấu cơ thể con người.

Vậy hứng thú học tập là gì? Hứng thú học tập chính là khuynh hướng tâm

lý đeo đuổi nhận thức hoặc đeo đuổi tham gia đối với hoạt động học tập hoặc đối

tượng học tập.

Hứng thú là nhu cầu căn bản của con người, là một dạng động lực bên

trong của con người.

Nguồn gốc của hứng thú là tính tò mò - thiên tính lớn nhất của con người.

Chính vì vậy, mọi người mới tích cực nghiên cứu tìm tòi mọi sự vật và hoạt động

với màu sắc tình cảm tích cực. Như vậy con người mới nảy sinh khát vọng mãnh

liệt về bí mật những bí ẩn của loài người và của tự nhiên; mới có được sự đeo

đuổi kiên trì về chân lý.

Có thể thấy, hứng thú là ý thức mang tính xu thế và tính lựa chọn của con

người đối với sự vật hoặc hoạt động nhất định.

Xu thế bên trong của con người là gì, lựa chọn cái gì, đều có nội dung bao

hàm phong phú và sâu sắc. Có thể thấy hứng thú là biểu hiện chủ yếu của sức

sống cuộc đời con người.

Có người đối diện với thế giới phức tạp muôn màu sắc, với biển tri thức

mênh mông nhưng tâm tính lạnh nhạt, hững hờ mọi thứ. Chúng ta nói rằng

người đó thiếu mất niềm hứng thú, cũng tức là thiếu mất sức sống.

II. HỨNG THÚ KHIẾN NGƯỜI TA HAM HỌC, BIẾT HỌC VÀ THÀNH CÔNG

Hứng thú có tác dụng to lớn đối với việc phát triển tri thức, nâng cao trí

tuệ, khơi gợi tình cảm, hình thành phẩm chất, phát huy tiềm năng tới trưởng

thành, thành công, thành tài...

Ngày nay, đứng từ góc độ xã hội, hứng thú là cơ sở quan trọng của sự

ham học và biết học; là nhân tố quan trọng mà con người tất yếu không thể thiếu

được đối với việc học suốt đời.

Một khi trẻ được tiếp xúc tới nội dung hoặc hoạt động học tập mà chúng

có hứng thú thì thái độ sẽ tích cực ngay, tâm tính sẽ vui vẻ thoải mái, tư duy hoạt

bát. Lúc đó chúng sẽ học tập, suy nghĩ với tâm trạng phấn khởi, sẽ cảm thấy tò

mò, thậm chí kinh ngạc trước chân lý bày ra trước mắt. Trong quá trình học tập,

trẻ sẽ ý thức được và cảm nhận được năng lực trí tuệ của mình. Từ đó sẽ được

nếm trải niềm vui sướng trong sáng tạo, sẽ cảm thấy tự hào về sự vĩ đại của trí

tuệ và ý chí của con người.

Có thể thấy, hứng thú là một dạng động lực, là động lực quan trọng bên

trong của sự sinh tồn và phát triển của con người. Nó vừa có tác dụng động lực

“dẫn dắt, khơi gợi”, lại vừa có tác dụng động lực “duy trì”.

Trong cuộc sống, học tập và công việc, thường nghe thấy mọi người sử

dụng những từ ngữ dưới đây để diễn đạt niềm hứng thú mạnh mẽ đã đạt tới

cảnh giới cao: “tích cực chủ động”, “như kẻ đói khát”, “quên ăn quên ngủ”, “liên

miên ngày đêm”...

Hứng thú có mang khuynh hướng màu sắc tình cảm. Khi con người ở

trong trạng thái trên, không cần nói cũng biết rằng, con người đã bỏ ra rất nhiều

nhiệt huyết. Trạng thái này chính là quả ngọt lớn nhất thu hoạch được kể từ sau

khi con người chịu đầu tư bằng lòng nhiệt tình. Những trải nghiệm quý báu của

con người trong trạng thái này là tác đụng trực tiếp nhất đối với con người, tức là

kích thích con người có được tính tích cực hơn nữa. Đối với học tập, phải khiến

cho người ta thêm nhiệt tình ham học.

Trạng thái này cũng đẩy niềm hứng thú lên thành niềm vui. Khi học tập và

làm việc đầy ắp niềm vui thì dù khó khăn gian khổ đến đâu, con người cũng thấy

vui sướng, thậm chí là những niềm vui không thể nào so sánh được.

A.Einstein đã nói: “Thúc đẩy tôi thực hiện công tác khoa học chính là một

khát vọng không thể kìm chế nổi muốn tìm hiểu những bí ẩn của thiên nhiên,

chứ không phải vì bất cứ lý do nào khác”.

Một tiến sĩ khi được trao giải vật lý Nobel đã nói: “Điều quan trọng nhất khi

muốn trở thành một nhà khoa học kiệt xuất là phải có hứng thú với khoa học.

Phải cho rằng được làm công tác khoa học là niềm vui duy nhất của cuộc đời

bạn, mọi thứ khác đều là thứ yếu. Nếu bạn không có niềm tin đó, không nên làm

công tác nghiên cứu khoa học, nên chuyển ngành khác”.

“Nghiên cứu khoa học bản thân đã bao hàm cái đẹp. Niềm vui mà nó đem

lại chính là sự báo đáp con người”.

Trong cuộc sống, học tập và công việc, đối với những người xuất hiện ở

cảnh giới trên cũng thường được nghe thấy những từ ngữ sau: “Tập trung cao

độ”, “Vui sướng khôn xiết”, “Mê đắm như ngây dại”... “Tập trung cao độ” là kinh

nghiệm chung mà những người vĩ đại những người thành công đã có. Một nhà

thư pháp nổi tiếng Trung Quốc trong một lần đang sáng tác được học trò mời ăn

bánh chấm tương. Nhưng khi vợ ông vào, lại thấy miệng chồng mình đầy mực.

Thì ra do mải viết chữ, ông lấy bánh chấm vào nghiên mực tàu và cứ thế ăn,

không hề hay biết. Không những thế, ông còn luôn miệng nói với vợ là bánh rất

ngon. Tập trung cao độ cũng giống như xuyên qua một bức tường sắt, có thể

chiếm được đỉnh cao của tri thức. Học tập cần có sự hứng thú. Khi trạng thái

hưng phấn, tư duy của con người mới hoạt bát, tư tưởng mới rộng mở, trí liên

tưởng mới phong phú, sáng tạo mới mãnh liệt. Đồng thời mọi năng lực khác của

con người như phân tích, tổng hợp, trừu tượng, khái quát... đều mạnh mẽ. Hiệu

suất học như vậy nhất định rất cao, hiệu quả học tập nhất định sẽ tốt.

Nếu thường xuyên trong trạng thái “Tập trung cao độ”, “Vui sướng khôn

xiết” sẽ rất có lợi cho việc nâng cao thành tích học tập, có lợi cho sự phát triển

phẩm chất và năng lực học tập. Trạng thái này có thể khiến người ta hình thành

nên phương pháp sáng tạo cái mới trong học tập, từ đó càng kích thích người ta

ham học hơn.

Học tới mức “mê đắm như ngây dại” khiến người ta có thể lĩnh hội được

sâu sắc và đạt được sự lý giải độc đáo, là bước ngoặt chuyển hóa phát huy tiềm

năng của con người, là khởi nguồn tinh thần sáng tạo của con người. Ở một

phương diện nào đó, những người đã gặt hái được thành công đều có những

kinh nghiệm học tập như vậy.

Hứng thú còn có một tác dụng quan trọng đối với sự phát triển của con

người, đó là tác dụng định hướng. Một người bây giờ làm gì, không làm gì đều

do hứng thú của mình định hướng. Vì vậy cần phải nỗ lực để hướng cho niềm

hứng thú của mình phát triển khỏe mạnh, tích cực, kiên quyết cự tuyệt và khống

chế những hứng thú không chính đáng, tầm thường, ví dụ đánh bạc...

Trong một xã hội hiện đại, một người hiện đang làm gì, tương lai sẽ làm gì

có mối quan hệ rất lớn tới hứng thú. Đặc biệt khi hứng thú ở một phương điện

nào đó của một người kết hợp với chí hướng của anh ta, nói một các khác là khi

hứng thú được kết hợp với lý tưởng và mục tiêu lớn trong tương lai sẽ hình

thành nên hứng thú có ý chí. Niềm hứng thú lúc này có tác dụng chuẩn bị toàn

diện đối với sự phát triển tương lai của con người. Hứng thú sâu sắc sẽ khiến

cho mục tiêu lý tưởng to lớn được kiên định, thực hiện thuận lợi, thành tích huy

hoàng.

Trong thập niên 60, 70 của thế kỷ XX, ở Trung Quốc chủ trương học tập

có mục đích, trong khi phương Tây nhấn mạnh tới hứng thú học tập. Ngày nay

cần phải kết hợp cả hứng thú học tập với mục đích học tập.

Bố mẹ cần phải hiểu rõ chiếc bánh lái “hứng thú” tuy phổ biến nhưng cũng

rất thần kỳ. Chỉ có xuất phát từ đó mới thực sự điều khiển tốt con thuyền cuộc

sống tương lai.

Nguyên tắc giáo dục:

Trong một xã hội hiện đại, một người hiện đang làm gì, tương lai sẽ làm gì

có mối quan hệ rất lớn tới hứng thú. Đặc biệt khi hứng thú ở một phương diện

nào đó của một người kết hợp với chí hướng của anh ta, nói một cách khác là

khi hứng thú được kết hợp với lý tưởng và mục tiêu lớn trong tương lai sẽ hình

thành nên hứng thú có ý chí.)

III. LÀM THẾ NÀO ĐỂ BỒI DƯỠNG ĐƯỢC NIỀM HỨNG THÚ Ở TRẺ:

Đối với việc bồi dưỡng niềm hứng thú ở trẻ, có mấy phương pháp cơ bản

sau:

1. Phương pháp mở rộng:

Trong quá trình con người tiếp xúc nhiều với sự vật đọc nhiều sách, liên

tưởng nhiều... tất yếu sẽ nảy sinh hứng thú.

Khi tiếp xúc với thế giới rộng lớn phức tạp, muôn màu sắc như sông núi,

non nước, thực vật, động vật, với cuộc sống, công việc, nghệ thuật, khoa học,

khoa học kỹ thuật cao..., bất kỳ lúc nào cũng có thể khơi gợi được trí tò mò của

con người.

Khi đọc lịch sử, địa lý, thi ca, tản văn, khi đọc báo, tạp chí..., con người

cũng đều có thể khơi gợi được niềm hứng thú bất kỳ lúc nào.

Hãy giúp trẻ mở rộng cuộc sống. Trong thực tiễn mở rộng đó, khi trẻ tiếp

xúc và tham gia, hãy giúp chúng suy nghĩ tích cực, phát huy trí tưởng tượng,

cảm nhận niềm vui sướng, nhấn mạnh đến thể nghiệm. Hứng thú học tập, yêu

thích học, bao gồm cả một dạng nhu cầu học tập mạnh mẽ không thể nói rõ

được cũng đều nảy sinh và phát triển tự nhiên từ nội tâm.

2. Phương pháp đột phá:

Bồi dưỡng niềm hứng thú ở trẻ cần có trọng điểm, phải tìm ra một điểm

đột phá. Nói một cách khác cần phải giúp trẻ nhận thức được, phát huy được ưu

thế của mình phong phú hơn. Ví dụ nếu trẻ có xu hướng giỏi một môn học nào

đó, hãy tập trung học và làm bài tập môn đó tốt hơn nữa. Thậm chí có thể

chuyên tâm học môn đó để trở thành “mũi nhọn học tập” để thầy cô giáo và các

bạn phải công nhận, tán dương. Đó cũng là một phương pháp có ích hình thành

nên niềm hứng thú tập trung của một con người. Một trong những đặc trưng cá

tính tốt của các nhân vật xuất sắc là có hứng thú chính và hứng thú phụ, tức là

kết hợp cả hứng thú trọng tâm và nhiều hứng thú phụ. Nhưng để tránh tính tùy

tiện của hứng thú, tức là hôm nay thích cái này, ngày mai thích cái khác, không

có cái nào ổn định cả, không chịu đầu tư lao động vào bất cứ niềm hứng thú

nào, không có thành quả. Sự tùy tiện này rất bất lợi đối với việc học tập và phát

triển của trẻ.

Một cách làm khác là tập trung sức lực để chuyển biến cái “không hứng

thứ”. Hứng thú là một dạng thể nghiệm tình cảm được hình thành trong quá trình

con người tham gia, hoạt động và trong khi đã chịu bỏ sức lao động. Nội dung

học tập ở nhà trường đều là những thứ phù hợp với nhu cầu nội tại của thanh

thiếu niên. Chúng đều cần phải có hứng thú. Ví dụ việc học ngoại ngữ, khi cả

nhà đi chơi, trẻ một mình trò chuyện cười đùa với người nước ngoài, giao lưu

được với nhau sẽ khiến bố mẹ rất vui mừng, khiến mọi người ngưỡng mộ. Sao

lại không có hứng thú cơ chứ? Tất cả những cái bị gọi là vô vị mất hứng là vô

vàn lý do khiến thành tích học tập của trẻ bị sút kém, bị phê bình, cảm thấy khó

chịu và khó khăn.

Đối với những sự vật cần cho sự phát triển cá nhân, phát triển xã hội, chỉ

cần mình không ngừng đầu tư vào nó sẽ làm nảy sinh tình cảm, và hình thành

nên niềm hứng thú.

3. Phương pháp chuyển dời:

Phương pháp chuyển niềm hứng thú của con người trong một lĩnh vực

nào trở thành niềm hứng thú học tập được gọi là phương pháp di chuyển hoặc

chuyển dời niềm hứng thú. Ví dụ, có trẻ thích ca hát, như vậy hãy khuyến khích

hát nhiều ca khúc tiếng Anh hơn sẽ giúp cháu tăng thêm hứng thú học ngoại

ngữ.

Trong niềm hứng thú của con người đối với một phương diện nào đó đều

bao gồm cả nội dung học tập, đều có quan hệ bên trong với những giáo trình cơ

bản được xây dựng ở nhà trường. Việc diễn đạt hoặc viết thành sách những

kinh nghiệm và cảm nhận của niềm hứng thú một phương diện nào đó sẽ được

chuyển thành hứng thú ngôn ngữ, làm văn... Khi muốn phát triển những hứng

thú này, rất cần có ngoại ngữ hoặc các môn khoa học làm cơ sở, từ đó dẫn dắt

sự phát triển hứng thú học tập chúng.

Giúp trẻ xuất phát từ tình huống cụ thể, không ngừng nỗ lực, thì việc đem

hứng thú trong phương diện khác chuyển thành niềm hứng thú học tập sẽ thành

công dễ dàng.

4. Phương pháp thảo luận:

Học tập bằng phương pháp thảo luận là cách học hiện đại kiểu tập thể

cùng tương hỗ lẫn nhau. Cách học này rất có lợi giúp trẻ đạt được sự nhận biết

chân thực, tăng cường năng lực, phát triển giao lưu. Học tập mang tính tìm tòi

nghiên cứu cũng có lợi cho việc hình thành và phát triển hứng thú học tập. Trong

quá trình thảo luận, trẻ có thể thể hiện được nhiều nhất tính sâu sắc của tư duy,

tính nhạy cảm, tính phong phú, tính phán đoán của mình. Thảo luận cũng là

cách dễ chinh phục tình cảm của con người nhất, nảy nở sự nhiệt tình và cảm

động. Những cuộc thảo luận và tranh cãi kịch liệt cũng có thể kích thích được

nhiều nhất niềm hứng thú học tập và hứng thú tìm tòi nghiên cứu. Do đó khuyến

khích con cái thường xuyên tham gia thảo luận cùng bạn học, cùng thầy cô giáo

hoặc bố mẹ là một phương pháp tốt kích thích niềm hứng thú của trẻ.

5. Phương pháp lý trí:

Ngày nay việc bồi dưỡng niềm hứng thú ngày càng cần phải tự tiến hành

một cách tự giác. Chúng ta còn phải không ngừng củng cố, duy trì, phát triển

niềm hứng thú thành tài. Những điều này đều cần có lý trí.

Kết hợp hứng thú với mục tiêu to lớn trong tương lai, tạo thành niềm hứng

thú có ý chí, đòi hỏi mục đích học tập. Xây dựng được lý tưởng lớn đòi hỏi phải

có lý trí.

Kết hợp đặc trưng thời đại, tiến hành quản lý niềm hứng thú một cách toàn

diện lại càng cần phải có lý trí.

Tóm lại, cần phải hướng dẫn trẻ biết tận dụng niềm hứng thú, điều chỉnh

bản thân, làm mới mình và phát triển mình.

Những vấn đề các bậc phụ huynh cần suy ngẫm:

1. Khi một người có thể kết hợp được hứng thú và sự nghiệp bản thân sẽ

được coi là một sự kiện trọng đại. Mặt khác mọi thành công lại đều liên quan tới

hứng thú. Vậy, trên cơ sở đó, chúng ta có thể tiến hành nghiên cứu và suy ngẫm

chuyên môn về “hứng thú” không?

2. Trong quá trình phát triển hứng thú của trẻ, bố mẹ và gia đình đảm

nhận vai trò rất quan trọng. Chủ yếu là vai trò gì?

Ý thức ẩn chứa năng lực to lớn

Chương 4. KHAI PHÁ Ý THỨC TIỀM ẨN CỦA TRẺ

Trong xã hội ngày càng có nhiều người quan tâm và chú trọng việc khai

phá ý thức tiềm ẩn của con người. Muốn khai phá tiềm năng học tập của trẻ,

trước tiên cần phải nhận thức được sự tồn tại khách quan của ý thức tiềm ẩn.

I. Ý THỨC TIỀM ẨN LÀ GÌ?

Cái gì được gọi là ý thức tiềm ẩn của con người? Ý thức tiềm ẩn còn được

gọi là “vô ý thức”, nhằm chỉ những ý thức mà con người không hề ý thức được,

là một dạng ý thức không hề có ý thức tham gia.

Con người không thể cảm nhận được, cũng không thể ý thức được ý thức

tiềm ẩn. Vậy nó có tồn tại thật không? Con người thông qua những giải thích về

những hiện tượng dưới đây để chứng tỏ sự tồn tại:

- Tồn tại trong cuộc sống hàng ngày. Trong cuộc sống hàng ngày, con

người thường xuất hiện ngôn từ và hành vi “vô ý thức”, đặc biệt thường xảy ra

trong những tình huống rất đột ngột, bất ngờ, hoặc gặp nguy hiểm. Khi xuất hiện

chúng sẽ bộc lộ ra động cơ chân thực có ý thức. Do đó ngôn ngữ và hành vi “vô

ý thức” của con người có thể thể hiện được nhân cách của con người nhất.

Ngoài ra, khi con người rơi vào tình huống khiếp sợ, sẽ xuất hiện một số chứng

bệnh tâm lý, phần lớn là kết quả hoạt động tâm lý lấy ý thức tiềm ẩn làm cơ sở.

- Khi buồn ngủ, con người cũng dễ nảy sinh ý thức tiềm ẩn, có thể nhớ lại

những cảnh thời bé mà thực ra đã quên mất từ lâu. Sau khi tỉnh giấc có thể quên

sạch tất cả mọi chuyện.

- Khi ở trong trạng thái trực giác và linh cảm mang tính sáng tạo, những

hoạt động tâm lý của con người lúc này có thể chứng minh được rõ nhất sự tồn

tại và tác dụng của ý thức tiềm ẩn. Giống như nhà khoa học, vật lý học nổi tiếng

Trung Quốc Tiền Học Sâm đã từng nói: “Có thể trực tiếp khống chế được ý thức

nhưng không thể khống chế nổi ý thức tiềm ẩn. Nhưng dù nó đang làm việc thật

nhưng vẫn không biết được nó đang làm việc gì, trạng thái công việc ra sao. Có

lúc phải đau đầu suy nghĩ, không tìm được lối ra, nhưng không biết xảy ra

chuyện gì thì nó lại đột ngột ùa tới. Đó chính là linh cảm”.

- Ngày càng có nhiều người cho rằng nằm mơ là một chứng cứ có sức

thuyết phục nhất của ý thức tiềm ẩn.

- Căn cứ vào việc lấy giả thuyết tiềm ý thức để xây dựng nên kỹ thuật

phân tích tinh thần chữa trị cho các bệnh nhân thần kinh có hiệu quả, đã gián

tiếp chứng minh được rằng ý thức tiềm ẩn thực sự tồn tại.

Có thể thấy rằng ý thức tiềm ẩn là ý thức mà con người không ý thức

được nhưng lại tác động thực sự tới hoạt động tâm lý.

Chúng ta thường nói rằng ý thức của con người là những hoạt động tâm lý

mà con người có thể cảm nhận được một cách rõ ràng hoặc có thể nghĩ tới tùy

ý. Nó có đặc điểm: tính lôgíc, tính thời gian và không gian, tính hiện thực... Để

phân biệt rõ với ý thức tiềm ẩn, người ta gọi loại ý thức thông thường là “ý thức

hiển thị”.

Fluoyide đã nói: “Ý thức như là một góc của bề mặt tảng băng trôi trên mặt

nước, còn ý thức tiềm ẩn chính là phần chìm dưới nước không biết sâu bao

nhiêu, dày bao nhiêu”. Nhiều nhà tâm lý học, nhiều nhà nghiên cứu tâm lý học và

nghiên cứu tiềm năng cũng đều rất tán thành quan điểm này. Cho đến tận ngày

nay, ý thức tiềm ẩn vẫn chiếm đa số ý thức của con người. Thế nhưng con

người hiếm khi sử dụng và phát triển chúng, trái lại còn coi thường, không tôn

trọng và không rõ về ý thứ tiềm ẩn.

Nguyên tắc giáo dục:

Có thể xác định rằng, ý thức tiềm ẩn là tiềm năng to lớn tồn tại có thật

trong bộ não con người. Nếu so sánh với ý thức hiển thị thì năng lượng của ý

thức tiềm ẩn không thể cân đo đong đếm bằng các con số.

Fluoyide còn chỉ ra rằng ý thức tiềm ẩn tức là sự kích động của bản năng

trong bóng tối chi phối ý thức. Ý thức tiềm ẩn là động lực cơ bản trong hoạt động

tâm lý của con người, là động cơ của con người, cũng là khởi nguồn cho các ý

tưởng.

Ý thức là thứ có năng lượng và ý thức tiềm ẩn cũng là thứ có năng lượng.

Vì vậy có thể xác định rằng ý thức tiềm ẩn là tiềm năng to lớn tồn tại có thật

trong bộ não con người. Nếu so sánh với ý thức hiển thị thì năng lượng của ý

thức tiềm ẩn không cân đo đong đếm bằng các con số.

Trong thời kỳ thanh thiếu niên, do trong động cơ luôn có nhiều ý thức tiềm

ẩn nên những năm tháng trẻ trung này luôn đầy sức sống. Giúp đỡ trẻ hướng tới

thành công có một phần rất quan trọng chính là cần phải coi trọng ý thức tiềm ẩn

và các năng lượng còn ẩn giấu (tiềm năng).

II. HỌC TẬP BẰNG Ý THỨC TIỀM ẨN

1. Tồn tại cách học bằng ý thức tiềm ẩn: Hoạt động nhận thức của con

người là hoạt động thống nhất và liền mạch. Quá trình học tập của con người là

quá trình phát triển của cả cuộc đời. Ý nghĩa bản chất của sự tồn tại ý thức tiềm

ẩn chính là nằm ở chỗ nó tham gia vào quá trình học tập của sự phát triển cuộc

đời.

Khi một người đang học, đang thu được thông tin, tích lũy thông tin, ý thức

tiềm ẩn của anh ta cũng cùng anh ta nắm bắt và tích lũy thông tin. Nhưng có khi

lại thu được những thông tin mà anh ta không ý thức được.

Khi một người khắc khổ, nỗ lực nhận thức một sự vật, ý thức tiềm ẩn rất

có thể ghi lại được một số đặc trưng bản chất quan trọng của sự vật.

Cũng giống như việc ý thức tiềm ẩn chiếm phần lớn trong toàn bộ ý thức

của con người, việc học tập bằng ý thức tiềm ẩn là một bộ phận cấu thành quan

trọng của cả quá trình học tập của con người. Nếu việc học tập không có sự

tham gia của ý thức tiềm ẩn là điều không thể.

Tác giả cuốn sách này khi còn nhỏ đúng vào thời kỳ chiến tranh trước giải

phóng, bố qua đời sớm. Mẹ để nuôi con đã phải nhờ vậy vào bạn bè, người

thân, vất vả cực nhọc tới mắc bệnh lao phổi, nhiều phen nguy kịch, bi thảm.

Cùng với tuổi tác ngày một khôn lớn, những sự kiện thời thơ ấu cũng nhạt nhòa

dần và dần quên mất; sau này cũng không có ý định hồi tưởng lại chúng. Nhưng

những lúc rỗi rãi, nhất là có khi ngủ nằm mơ, những cảnh vất vả, cô độc trong

gió mưa trước đây lại hiện ra rõ nét, hoàn chỉnh khiến chính tác giả phải kinh

ngác.

Sau khi tác giả cuốn sách tốt nghiệp phổ thông trung học, vừa tham gia

công tác đã bị rơi vào thời kỳ mười năm loạn lạc. Khi bản thân đang tràn đầy

nhựa sống, tinh thần dồi dào nhưng không có đất phát triển. Vì thế tác giả

thường trốn tránh những nơi công cộng huyên náo, một mình vào rừng vẽ tranh

hoặc đi bộ. Trước quang cảnh núi rừng núi non trùng điệp yên tĩnh mờ sương,

tác giả thực sự rung động. Cũng trong thời gian này, ý thức tiềm ẩn cũng trở nên

tích cực và hoạt bát hơn, gặt hái được nhiều cái đẹp hơn. Khi sáng tác tranh

phong cảnh và tranh con người, đặc biệt khi tác giả đang ở trạng thái hưng

phấn, tràn ngập cảm xúc thì những hình ảnh hài hòa, tuyệt diệu không ngừng loé

lên trong đầu. Tác giả là nhà vật lý học, giáo dục học, chuyện vẽ tranh chỉ là

nghiệp dư, song những tác phẩm đầy ắp tình cảm đó cũng đủ khiến các bạn bè

trong ngành hội họa phải kinh ngạc. Bản thân tác giả cũng thường bị kinh ngạc.

Tác giả nhiều lần đi giảng bài ở nhiều nơi khắp Trung Quốc. Mỗi lần đến đâu

cũng thích nghe kể về nhân tình thế thái, trào lưu xã hội, quần áo, dung mạo, cử

chỉ ngôn ngữ... đặc trưng ở vùng đó. Như vậy ý thức hiển thị và ý thức tiềm ẩn

đều đang học tập, thậm chí còn học rất sâu. Những việc học đó càng giúp nhận

thức của khán giả về cuộc đời và về mọi thứ phát triển khác thêm sâu sắc, thêm

hoàn thiện.

2. Không ngừng học tập bằng ý thức tiềm ẩn: ý thức tiềm ẩn không bị ý

thức khống chế. Hoạt động của nó không có tính thời gian. Ý thức có thể nằm ở

trạng thái đang học hoặc không học, nhưng ý thức tiềm ẩn không ngừng học tập.

3. Tự do học tập bằng ý thức tiềm ẩn: Chính vì ý thức tiềm ẩn không bị

ý thức khống chế nên nó không bị trói buộc khi tiến hành hoạt động. Một người

tiếp cận được tín hiệu gì, ý thức tiềm ẩn lập tức sẽ tiếp thu và lưu trữ ngay tín

hiệu đó.

4. Học tập bằng ý thức tiềm ẩn độc đáo: Những hoạt động ý thức tiềm

ẩn tự do, không ngừng ở trên đã là đặc tính của việc học tập bằng ý thức tiềm

ẩn. Như vậy, các nhà nghiên cứu ý thức tiềm ẩn còn cho rằng, ý thức tiềm ẩn

lưu giữ bằng phương thức khuôn hình. Nói một cách khác là tất cả những thứ

mà con người gặt hái được đều được lưu giữ trong ý thức tiềm ẩn của con

người bằng phương thức khuôn hình.

Khi một số họa sĩ, nhạc sĩ, nhà thơ, nhà văn, nhà khoa học, nhà phát minh

ở trong trạng thái có cảm xúc thì những linh cảm sáng tác quý báu đó đều được

xuất hiện bằng hình thức khuôn hình hoặc cảm giác khuôn hình.

Giấc mơ hầu như cũng xuất hiện bằng hình ảnh và cảnh vật. Có lúc nó rõ

ràng, có lúc mờ nhạt, có lúc một màu xám xịt, có lúc lại có màu sắc rực rỡ... Nó

luôn đem lại cho con người cảm giác khuôn hình điện ảnh.

Cần phải khai phá và lợi dụng nhiều hơn nữa đặc tính tồn tại bằng khuôn

hình của ý thức tiềm ẩn.

5. Phát triển học tập bằng ý thức tiềm ẩn: ý thức không thể khống chế

được việc học tập bằng ý thức tiềm ẩn, nhưng ý thức có thể từ nhiều phương

diện khác phát triển việc học tập bằng ý thức tiềm ẩn.

Khi con người tiếp xúc với tín hiệu gì, ý thức tiềm ẩn sẽ thu gọn, lưu trữ

ngay ý tín hiệu đó. Con người phải vận dụng tốt quy luật này để thúc đẩy sự phát

triển việc học tập bằng ý thức tiềm ẩn.

Khi đang học, trẻ nỗ lực kết hợp những từ ngữ và kí hiệu trừu tượng với

hình tượng cụ thể; và cùng kết hợp với thực tiễn và thể nghiệm sinh động; kết

hợp với sự phát triển xã hội phong phú nhiều màu sắc. Như vậy ý thức tiềm ẩn

sẽ được học hỏi nhiều hơn.

Việc học tập có năm yếu tố tham gia: tư duy, tình cảm, hoạt động cơ thể,

khả năng và phẩm chất đạo đức. Khi đứa trẻ nỗ lực tiến hành học tập cùng năm

yếu tố này, ý thức tiềm ẩn cũng cùng tham gia ngày càng nhiều.

Ví dụ khi bạn tới một môi trường mới, tiếp xúc với một sự vật mới, khi cảm

thấy chưa thích ứng được, bạn sẽ phải tiếp xúc nhiều hơn, tham gia nhiều hơn.

Như vậy sẽ thích ứng được nhanh hơn. Tất nhiên nhu cầu của môi trường mới

cũng thúc đẩy bạn phải học tập bằng ý thức tiềm ẩn, và ý thức tiềm ẩn của bạn

cũng rất “bận rộn” học tập và làm việc. Sau khi trải qua sự nỗ lực suốt một thời

gian dài, đột nhiên bạn sẽ cảm thấy rằng bạn đã hòa nhập được với môi trường

mới, với sự vật mới một cách thân thiết.

Khi trẻ gặt hái được tiến bộ và thành công, cần phải lật đi lật lại, nhấn

mạnh tới tình cảnh thành công. Điều này rất có lợi cho sự phát triển ý thức. Điều

quan trọng hơn là ý thức tiềm ẩn cũng ở trong quá trình này, do vậy cũng gặt hái

và lưu giữ được nhiều hơn. Khi gặp phải thời khắc quan trọng phải khắc phục

khó khăn, ý thức tiềm ẩn sẽ nảy sinh động lực chiến thắng dục vọng, thúc đẩy

trẻ gặt hái được thành công hơn nữa.

Ngoài ra khi trẻ kiên định một mục tiêu nào đó của cuộc đời và nỗ lực thực

hiện nó một cách toàn tâm toàn ý thì ý thức sẽ tích cực, đạt hiệu quả cao thúc

đẩy trẻ học tập và làm việc. Xin chú ý rằng còn có rất nhiều ý thức tiềm ẩn khác

cũng giúp đỡ trẻ một cách tích cực và sống động. Khi trẻ nhận thấy việc khắc

phục khó khăn ngày một dễ dàng, thậm chí có lúc sẽ xuất hiện những thuận lợi

bất ngờ thì một lòng muốn mọi việc thành công. Nhà tâm lý học người Mỹ I.K

Uyliam đã nói, bất kỳ việc hiểu, đặt kế hoạch hoặc lập ra mục đích gì, chỉ cần có

niềm tin mãnh liệt và suy đi nghĩ lại nhiều lần, nó rất yếu mới chứa đựng cả ý

thức tiềm ẩn, biến nó thành mạch nguồn của hành động tích cực.

Khi một người học và làm việc tốt thì khi đi tới đâu tìm kiếm thầy tốt bạn

hiền, bên mình cũng luôn có một người giúp đỡ, không ngừng kích thích ý

nguyện cho anh ta, thúc đẩy những ngôn từ và hành vi của anh ta, giúp anh cảm

nhận bằng linh cảm và trực giác được chính xác nhất đâu là người cần tìm.

Người bạn vô hình đó chính là ý thức tiềm ẩn. Sẽ không có một “người bạn” nào

thân thiết và đáng quý hơn ý thức tiềm ẩn.

Nguyên tắc giáo dục:

Khi trẻ gặt hái được tiến bộ và thành công, cần phải lật đi lật lại, nhấn

mạnh tới tình cảnh thành công. Điều này rất có lợi cho sự phát triển ý thức.

Ngoài ra khi trẻ kiên định một mục tiêu nào đó của cuộc đời và nỗ lực thực hiện

nó một cách toàn tâm toàn ý thì ý thức sẽ tích cực, đạt hiệu quả cao thúc đẩy trẻ

học tập và làm việc.

Ý thức tiềm ẩn là sự tích lũy lịch sử lâu dài của nhân loại, mang tiềm năng

cực kỳ to lớn.

Đối với con cái chúng ta, nhất thiết phải nhìn nhận đúng đắn, phải hiểu rõ

về ý thức tiềm ẩn và về việc học tập bằng ý thức tiềm ẩn. Phải nỗ lực phát triển,

khai thác nó. Nó được phản ánh, tác động sâu sắc và sáng tạo nên cuộc đời con

người. Nó là bộ phận cơ sở chủ yếu của cuộc đời hoàn chỉnh của con người.

III. KHAI THÁC VIỆC HỌC TẬP BẰNG Ý THỨC TIỀM ẨN

Làm thế nào để tận dụng và khai thác được việc học tập bằng ý thức tiềm

ẩn? Dưới đây là một số nỗ lực cơ bản phải làm được:

1. Khích lệ trẻ tham gia nhiều hơn, tăng cường cảm nhận, thể nghiệm:

Trước hết cần phải hướng cho trẻ học tốt môn mà chúng muốn học. Con

người cần phải phấn đấu, ý nghĩa phấn đấu của con người có nhiều mặt. Và một

trong ý nghĩa đó chính là kích thích và phát triển ý thức tiềm ẩn. “Nếu được sống

theo lý tưởng, tinh thần được tự do thực sự, nghị lực dũng cảm, tư tưởng chân

thành không ích kỷ vụ lợi thì nhất định đạt tới cảnh giới toàn mỹ nhất”.

Trong quá trình phấn đấu giành giật thành công, con người sẽ cảm nhận

được nhiều thứ còn tuyệt diệu hơn cả thành công. Trong đó có hoạt động tâm lý

với ý thức tiềm ẩn. Do vậy trong quá trình học tập, trẻ sẽ cảm nhận được sức

quyến rũ nhiều mặt từ bản thân việc lao động học tập. Đó là điểm căn bản khiến

trẻ ham học, và biết học.

Cố gắng mở rộng hơn những phạm vi liên quan tới việc học tập của trẻ.

Giúp trẻ được tiếp xúc thường xuyên với tản văn, thi ca, mỹ thuật, âm nhạc.

Chúng sẽ giúp trẻ vứt bỏ được những buồn bực, cảm nhận được cái đẹp, rất có

lợi cho việc phát triển ý thức tiềm ẩn của trẻ. Ngày nay, con người vẫn chưa tính

được tác dụng to lớn của những thứ nghệ thuật hóa đối với sự phát triển của

con người. Đối với việc học của trẻ, cần phải nỗ lực đẩy mạnh việc tham gia của

năm yếu tố đã nói ở trên. Chỉ khi phần hướng nội và hướng ngoại cùng tham gia

nhiều hơn, con người mới có thể tăng cường sự cảm nhận và thể nghiệm, từ đó

mới có thể tận dụng và phát triển ý thức tiềm ẩn một cách tốt hơn:

2. Muốn thành công, phải nhấn mạnh thành công

Muốn trẻ gặt hái được thành công, nhất thiết phải phù hợp với tâm tính

của trẻ. Mục tiêu cuộc đời nhất định phải cụ thể, vừa phải. Cần phải phù hợp với

tâm lý thanh thiếu niên “có thể hy vọng được mới có thể nỗ lực hơn”, “có thể với

tới được mới muốn làm”. Khiến chúng tìm được cảm giác “tiến bộ dễ dàng”, cảm

nhận được “mình làm được”. Đối với trẻ, nếu vận dụng được sách lược “khởi

điểm thấp, ít gập ghềnh, phấn đấu cao, phát triển lớn” thì đều có cơ hội giành

được thành công.

Phải nghĩ đủ trăm phương nghìn kế để giành được thành công. Phải nhấn

mạnh thành công.

Học cách tự mình nhấn mạnh thành công, cố gắng dùng tình cảnh, hình

ảnh để nhấn mạnh tình cảnh thành công. Điều này rất tốt cho việc khai thác ý

thức tiềm ẩn và việc học tập bằng ý thức tiềm ẩn của trẻ.

3. Phải kết hợp giữa bận rộn với nhàn rỗi, phải giác ngộ phát triển:

Hướng dẫn trẻ dù việc học tập có bận rộn đến đâu cũng phải học cách

khiến mình “nhàn rỗi”.

Hướng dẫn trẻ lúc học tập trong môi trường yên tĩnh hoặc đêm khuya

thanh vắng vẫn giữ được tâm lý thoải mái, tự do. Đó là lúc nghỉ ngơi, giác ngộ,

lại càng khai phá thực tiễn của ý thức tiềm ẩn. Trong phần lớn hoàn cảnh, khi

tâm lý thoải mái, ý thức tiềm ẩn mới xuất hiện.

Nguyên tắc giáo dục:

Những nội dung mà trẻ hứng thú trong thời gian đi học có khả năng lớn

nhất trở thành nghề nghiệp tương lai. Con người được làm đúng nghề mà mình

yêu thích thì không thể tách biệt được là công việc hay là sự hưởng thụ. Đó

chính là điều hạnh phúc nhất, vui sướng nhất.

4. Cần phát triển hứng thú, hình thành thói quen: Hứng thú của con

người là một dạng tâm lý tự nhiên, nguyên sơ, bao gồm tính xúc động và tính

kích động. Do vậy hứng thú có mối quan hệ mật thiết với tiềm năng và ý thức

tiềm ẩn.

Hứng thú học tập là một dạng nguyện vọng tích cực thể hiện nguyện vọng

của một con người khát vọng đạt được tri thức. Nhất là khi trẻ đang bị kích động,

háo hức tò mò, có thể thúc đẩy trực tiếp tới hoạt động học tập, giành được hiệu

quả học tập tốt. Trên cơ sở đó, trẻ sẽ ham học và biết cách học đối với những

môn mà chúng có hứng thú. Thậm chí có thể rơi vào tình huống học quên mình.

Nếu biết cách lấy “thú vui học hành” đó chuyển sang việc học những môn khác

sẽ có tác dụng lớn đối với việc hình thành phẩm chất học tập tốt và đối với sự

phát triển của con người.

Đối với những nội dung có hứng thú, trẻ không những học nhanh, học tốt,

mà còn biết lĩnh hội sâu sắc hơn, mở rộng hơn, độc đáo hơn, sáng tạo hơn. Do

vậy A.Einstein đã nói “Hứng thú là người thầy tốt nhất”. Những nội dung mà trẻ

hứng thú trong thời gian đi học có khả năng lớn nhất trở thành nghề nghiệp

tương lai. Con người được làm đúng nghề mà mình yêu thích thì không thể tách

biệt được là công việc hay là sự hưởng thụ. Đó chính là điều hạnh phúc nhất, vui

sướng nhất.

Một công việc được yêu thích, được quan tâm sẽ giải phóng được phần

lớn tiềm năng của người làm công việc đó, hình thành nên vòng tuần hoàn tốt

đẹp của việc học tập bằng ý thức tiềm ẩn và giải phóng tiềm năng. Đồng thời sẽ

thể hiện được đầy đủ giá trị bản thân, từ đó phát triển huy hoàng hơn.

Nhũng vấn đề các bậc phụ huynh cần suy ngẫm:

Không thể tính được tiềm năng của bất kỳ đứa trẻ nào. Có người nói, mỗi

đứa trẻ đều có thể là thiên tài. Chỉ có điều chúng ta làm thế nào để khơi dậy và

phát triển được những tiềm năng đó? Chúng ta làm thế nào để thiết lập được với

trẻ một mối quan hệ hợp tác khai phá tiềm năng?

Đặc trưng thời đại của thói quen học tập

Cụ thể hóa và hệ thống hóa thói quen học tập

Nguyên tắc chủ yếu trong việc bồi dưỡng thói quen học tập Phương pháp

và sách lược cơ bản của việc bồi dưỡng thói quen học tập

Chương 5. THÓI QUEN - ĐỀ TÀI LUÔN MỚI TỪ TRƯỚC TỚI NAY

I. ĐẶC TRƯNG THỜI ĐẠI CỦA THÓI QUEN HỌC TẬP:

Nói rằng bồi dưỡng thói quen của con người là một đề tài luôn mới từ

trước tới nay là đúng. Ngày nay việc bồi dưỡng thói quen, đặc biệt là việc bồi

dưỡng thói quen học tập, đã mang tinh thần thời đại rõ rệt. Sự phát triển của con

người hiện đại và tình hình phát triển xã hội cũng chứa đựng nội dung mới, tư

tưởng và phương thức mới.

1. Thói quen học tập lành mạnh thể hiện tiến triển xã hội học tập hóa:

Thói quen hành vi học tập lành mạnh là nhu cầu của thời đại, càng là tiêu

chí cố định tiến triển xã hội học tập hóa.

Hội nghị nổi tiếng La Mã đã tuyên bố với thế giới rằng: “Học tập suốt đời là

khái niệm sinh tồn của thế kỷ XXI”. Tức là chứng tỏ tính quan trọng của học tập

sau khi bước vào thế kỷ mới, lại càng thể hiện được sự thích ứng và phản ứng

chủ động của nhân loại đối với thế kỷ XXI.

Nhiệm vụ chủ yếu mà một xã hội học tập hóa yêu cầu xã hội là thúc đẩy

việc giáo dục suốt đời. Đối với con người tức là thể hiện việc học tập suốt đời.

Cũng tức là thể hiện việc học bất cứ lúc nào, bất cứ chỗ nào một cách tự giác và

chủ động. Hành vi xã hội và hành vi con người là thống nhất, từ đó hình thành

nên phương thức sống và học tập.

Bất luận là xét từ phương thức cuộc sống hay từ việc chủ động tích cực

bước vào thế kỷ XXI để sinh tồn đều yêu cầu con người phải có hành vi học tập

lành mạnh. Trung Quốc muốn thúc đẩy giáo dục tố chất cao cũng cần phải áp

dụng thực tế từ việc thay đổi hành vi con người.

Biểu hiện hành vi “thường có” của con người chính là thói quen. Trào lưu

xã hội cũng là biểu hiện thói quen của một nhóm người. Do vậy việc bồi dưỡng

thói quen học tập lành mạnh ngày nay có đặc trưng thời đại là phải học tập suốt

đời, chủ động thúc đẩy sự phát triển xã hội học tập hóa.

2. Thói quen học tập lành mạnh là thói quen giàu sức sống nhất:

Sự vĩ đại trong quan niệm “xã hội học tập hóa” còn bao gồm ba nội dung

sau:

- Một là nó vừa là quan niệm phát triển của xã hội, vừa là quan niệm phát

triển của con người. Đem hai quan niệm phát triển này kết hợp hữu cơ với nhau

sẽ thể hiện được quy luật cơ bản nhất của giáo dục và học tập.

- Hai là nó đề ra một cách rõ ràng lấy việc học tập nhằm đạt được sự hoàn

thiện của con người, khiến tiềm năng của con người có thể đạt tới mức phát

triển lớn nhất.

- Ba là xã hội học tập hóa đem việc học tập ở nhà trường đơn thuần của

con người phát triển thành việc học tập của tất cả bộ ngành mà con người tồn

tại. Do vậy việc học tập tất yếu bao gồm nội dung nhận thức, làm người, làm

việc, cùng chung sống... Thói quen học tập lành mạnh sẽ trở thành nhu cầu mọi

mặt của sự tồn tại của con người, là cơ sở và biểu hiện phát triển của mọi

phương diện mà con người tồn tại.

3. Việc tự bồi dưỡng của thói quen lành mạnh là sự tự giác làm mới hơn của cuộc đời con người:

Việc học tập suốt đời được bắt nguồn từ trẻ nhỏ, phải được xây dựng

chắc chắn từ thuở thiếu niên. Vì vậy việc bồi dưỡng thói quen học tập lành mạnh

trở thành nhu cầu phát triển cá thể của thanh thiếu niên. Lý luận và thực tiễn đã

chứng minh rằng thành tích học tập của trẻ tốt hay xấu, năng lực học tập mạnh

hay yếu, phẩm chất học tập là toàn vẹn hay thiếu hụt, chất lượng cuộc sống học

tập cao hay thấp, việc học tập của trẻ có tự giác hay không, có khiến bố mẹ và

thầy cô giáo mất công mất sức lo lắng hay không... đều có thể bắt nguồn từ chỗ

đứa trẻ có bồi dưỡng được thói quen học tập lành mạnh hay không.

Thói quen học tập lành mạnh là một dạng phương thức hành vi học tập có

hiệu quả. Tức là quyết định thành công trong sự nghiệp học tập của trẻ, đồng

thời cũng có tác động tới việc bồi dưỡng phẩm chất của chúng. Thói quen học

tập lành mạnh là một dạng thủ pháp của giáo dục tố chất, cũng là một nội dung

quan trọng của giáo dục tố chất.

Thói quen học tập lành mạnh kết hợp cả việc học tập chính quy bên ngoài

với việc học tập phi chính quy bên trong, có tác dụng cho việc phát triển thống

nhất của cá tính hóa và xã hội hóa con người.

Thói quen học tập lành mạnh kết hợp nhu cầu học tập ở tầng thứ sâu của

con người với hành vi tự động hóa; kết hợp nhu cầu hoàn cảnh với tài năng bẩm

sinh của con người. Thói quen học tập lành mạnh như vậy không chỉ có chức

năng động lực, mà còn là nguồn tài nguyên phong phú và tài sản của sự phát

triển cá nhân. Thói quen học tập lành mạnh bắt nguồn từ thực tế cuộc sống, bắt

đầu từ chi tiết học tập, hình thành nên phương thức hành vi tự động, gây dựng

cơ sở chắc chắn cho việc hình thành nhân cách kiện toàn, cho việc phát triển

suốt đời.

Quá trình hình thành của thói quen học tập lành mạnh là một quá trình tự

đổi mới mình thực sự. Nó thể hiện đầy đủ con người là lý luận chủ thể, lý luận

phát triển cá tính và quy luật trưởng thành của thanh thiếu niên.

Tự giác bồi dưỡng thói quen lành mạnh, khắc phục những thói quen xấu

là một tiêu chí học cách tự làm mới mình, tự vượt qua chính mình, tự phát huy.

Chỉ khi một con người tự học cách làm mới mình, cách vượt qua chính mình thì

mới sáng tạo cuộc sống tốt hơn, mới góp phần làm giàu cho đất nước, sáng tạo

thế giới.

Việc hình thành một thói quen học tập mới, lành mạnh trên thực tế là một

lần sáng tạo cái mới của việc học tập của con người.

II. CỤ THỂ HÓA VÀ HỆ THỐNG HÓA THÓI QUEN HỌC TẬP

1. Thói quen học tập là gì?

Theo giải thích của “Từ điển Hán ngữ hiện đại”, ý nghĩa đầu tiên của thói

quen là nhiều lần tiếp xúc với một tình huống mới nào đó và dần dần thích ứng

được thói quen trở thành tự nhiên.

Theo giải thích của “Từ điển tâm lý học”, thói quen là nhu cầu hoặc khuynh

hướng của con người trong một hoàn cảnh nhất định đã tự động tiến hành một

hành động nào đó.

Hai giải thích trên đều rất chuẩn xác. Nó thể hiện được tính chủ động chủ

thể của sự phát triển của con người.

Nhưng thói quen học tập mà chúng ta nói đến ở đây là lấy sự phát triển

của con người làm căn bản, thể hiện đầy đủ sự phát triển thời đại và đặc điểm

cá tính; và phương thức hành vi tự động học tập và tương đối ổn định mà trẻ đã

hình thành được trong thực tiễn không ngừng của chúng. Trong đó bao gồm cả

tính thích ứng chủ động của sự phát triển của con người, tính ổn định của hành

vi, tính thực tiễn được hình thành, tính khác biệt và tính sáng tạo của cá thể. Do

đó trong quá trình giúp đỡ trẻ vươn tới thành công, cần phải làm nổi bật và nhấn

mạnh tới việc bồi dưỡng thói quen. Và trong khi bồi dưỡng tinh thần và đặc

trưng của thời đại, phải thể hiện được năng lực thực tiễn và tinh thần sáng tạo

cái mới.

2. Thói quen học tập cơ bản và phát triển (nghiên cứu) thói quen học tập:

Nội dung chính của thói quen học tập có thể được thể hiện bởi hình vẽ kết

cấu dưới đây:

a. Thói quen học tập cơ bản:

Thói quen học tập cơ bản là thói quen học tập mang tính cơ bản mà trẻ

cần phải chuẩn bị trong giáo dục thông thường ở nhà trường hiện nay. Đó là

điều kiện cơ bản mà trẻ tiến hành học tập một cách nghiêm túc cũng là quy

phạm hành vi mà các học sinh cần phải làm được.

Thói quen học tập cơ bản bao gồm: thói quen chuẩn bị bài mới, thói quen

học bài, thói quen ôn bài cũ, thói quen làm bài tập...

Trong thói quen hành vi ôn bài cũng có thể được cụ thể hóa như sau: thói

quen chuẩn bị bài mới, thói quen tự đọc bài, thói quen lựa chọn trọng điểm, thói

Thoi quen on bai cu

Thoi quen hoc bai

Thoi quen chuan bi bai moi

Thoi quen nam chac thong tin

Thoi quen lam bai tap

Thoi quen tu duy tot

Thoi quen ket hop hoc tap va ung dung

Thoi quen khoa hoc dung nao

Thoi quen hoc tap co ban

Thoi quen hoc tap khai pha

Thoi quen hoc tap ca tinh hoa

Ket cau pham chat cua con nguoi

quen lợi dụng công cụ, thói quen đề ra câu hỏi, thói quen ghi tắt các điểm cần

ghi nhớ, thói quen khái quát các phân tích, thói quen chủ động nghiên cứu, thói

quen ham học hỏi... Những thói quen này vừa cụ thể vừa hệ thống. Thói quen

chuẩn bị bài mới vừa nâng cao được chất lượng học tập, vừa thúc đẩy được trẻ

tự chủ động học tập.

Trong thói quen hành vi học trên lớp có thể được cụ thể hóa như sau: thói

quen chuyên tâm, thói quen ghi bài, thói quen tích cực suy nghĩ, thói quen ghi

nhớ, thói quen liên tưởng mở rộng, thói quen phát huy khả năng, thói quen nâng

cao hiệu suất học tập, thói quen thu hoạch mở rộng, thói quen nâng cao thẩm

mỹ, thói quen diễn đạt rõ ràng, thói quen cùng hợp tác nghiên cứu. Những thói

quen này càng được cụ thể hóa hơn, được hệ thống hóa hơn. Đi học là một mắt

xích tốt trong việc học tập của trẻ ở nhà trường. Nếu có thói quen đi học tốt sẽ

khiến cho cả quá trình học tập được chủ động, thoải mái, nhẹ nhàng, đạt hiệu

quả cao. Vì vậy thói quen học tốt có thể nâng cao chất lượng cuộc sống tổng thể

của con người.

Trong thói quen hành vi ôn lại bài cũ sau khi đi học về có thể được cụ thể

hóa rằng: thói quen củng cố trí nhớ, thói quen học bổ sung bất kỳ lúc nào, thói

quen nắm chặt trọng điểm, thói quen lý giải sâu sắc, thói quen nắm vững tổng

thể, thói quen luyện tập trí nhớ, thói quen tích lũy kinh nghiệm, liên hệ, thói quen

tổng hợp vấn đề, thói quen sáng tạo cái mới, thói quen nghiên cứu sâu... Những

thói quen ôn tập này cũng cần phải cụ thể hóa, hệ thống hóa. Thói quen ôn lại

bài cũ có thể khiến việc học tập thêm chân thực hơn, hệ thống hơn, tăng cường

tri thức, năng lực, phẩm chất đạo đức, tổng hợp lại tinh thần và kết cấu lại bên

trong.

Trong thói quen hành vi làm bài tập có thể cụ thể hóa như: thói quen làm

bài tập đúng giờ và tự làm độc lập, thói quen chú ý đọc kỹ đề bài, thói quen làm

bài tập đúng quy phạm, thói quen chú trọng tới chất lượng bài tập, thói quen tự

kiểm tra và kịp thời sửa chữa, thói quen tự xem xét phê bình, thói quen hiểu rộng

một vấn đề và tổng hợp nhiều vấn đề, thói quen tổng kết kinh nghiệm bài tập.

Đồng thời cũng cố gắng cụ thể hóa, hệ thống hóa. Có thói quen làm bài tập tốt

sẽ giúp việc học tập thêm hoàn chỉnh, có thể nâng cao thành tích và trí năng của

việc học, cũng có thể nâng cao năng lực thực tiễn và tinh thần sáng tạo cái mới.

Trong thói quen hành vi cơ bản bao gồm cả thói quen học tập mang tính

mở rộng (tính nghiên cứu). Một số thói quen trong việc học tập cơ bản còn có

thể cụ thể hóa và hệ thống hóa hơn. Như vậy rất có lợi cho việc hoàn chỉnh hệ

thống mục tiêu và thao tác thực tiễn. Thói quen học tập cơ bản sau khi được cụ

thể hóa và hệ thống hóa sẽ trở thành hệ thống thói quen, cũng là phương pháp

học tập; là cơ sở cho việc biết cách học và học suốt đời.

b. Thói quen học tập mở rộng (nghiên cứu):

Tiếng Anh của từ “mở rộng” là outward bound, xuất hiện trong Đại chiến

thế giới lần thứ hai khi Anh muốn giảm bớt những thương đau chiến tranh đã

tiến hành đào tạo, rèn luyện đầy khó khăn đối với các hải quân trẻ. Sau khi quan

niệm xã hội học tập hóa ra đời, việc rèn luyện mở rộng cũng hưng thịnh khắp thế

giới, thậm chí việc học tập suốt đời, giáo dục suốt đời đã trở thành một mất thời

thượng. Việc học tập mở rộng được nói đến ở nhằm chỉ việc phát huy lớn nhất

tiềm năng và những ưu thế lớn nhất của trẻ. Từ đó đạt được trạng thái tốt nhất,

giành được hoạt động học tập có thành tích tốt nhất.

Học tập mang tính nghiên cứu được hình thành trong thực tiễn giáo dục

của đông đảo các nhà làm công tác giáo dục ở Trung Quốc trong suốt một thời

gian dài. Nó chủ yếu là một dạng hoạt động học tập để trẻ có thể chủ động lấy

được tri thức, ứng dụng tri thức, tiến hành tìm tòi, nghiên cứu, giải quyết vấn đề

Bộ Giáo dục Trung Quốc ngay từ đầu thế kỷ này đã lấy việc học tập mang tính

nghiên cứu, thực tiễn xã hội, phục vụ xã hội và giáo dục kỹ thuật lao động tập

hợp lại thành “hoạt động thực tiễn tổng hợp” trong bộ sách tham khảo “kế hoạch

học tập phổ biến trong phổ thông cơ sở và trung học, phát hành rộng rãi toàn

quốc.

Nếu so sánh giữa việc học tập mang tính mở rộng và học tập mang tính

nghiên cứu thì nội dung của học tập mang tính mở rộng được toàn diện hơn,

giàu đặc trưng thời đại hơn. Do vậy, có thể lấy những thói quen liên quan đến

học tập trong thói quen học tập cơ bản tập hợp lại trong thói quen học tập mở

rộng. Nội dung chủ yếu gồm:

Thói quen học tập suy ngẫm tốt có thể cụ thể hoá rằng: thói quen suy

nghĩ, thói quen suy nghĩ độc lập, thói quen học cách suy nghĩ trong suy nghĩ, thói

quen học cách sáng tạo cái mới trong khi mô phỏng cái khác, thói quen nghĩ lật

ngược vấn đề, thói quen chất vấn nghi ngờ...

Thói quen học tập nắm vững thông tin có thể cụ thể hóa rằng: thói quen

tận dụng các thủ pháp khoa học kỹ thuật hiện đại để kiểm tra thông tin, thói quen

thường xuyên phân tích, thói quen tích lũy và quản lý thông tin, thói quen tập

hợp thông tin, thói quen vận dụng thông tin để tìm kiếm tri thức mới.

Thói quen học tập kết hợp có thể được cụ thể hóa rằng: thói quen tự tay

làm, thói quen đích thân thực tiễn, thói quen quan tâm hiện thực, thói quen điều

tra nghiên cứu, thói quen nhiệt tình hoạt động công ích, thói quen nhiệt tình vận

dụng khoa học kỹ thuật hiện đại, thói quen biết hợp nhất, thói quen sáng tạo,

phát minh...

Thói quen học tập khoa học dùng đầu óc để học tập có thể cụ thể hóa

rằng: thói quen học tập, nghỉ ngơi đúng giờ, thói quen vệ sinh não, thói quen

phát triển não trái, thói quen giữ tâm trạng được yên bình vui vẻ thói quen tâm

trạng tích cực...

Như vậy, một số thói quen trong phát triển học tập còn có thể được cụ thể

hóa và hệ thống hóa hơn nữa, vừa có lợi cho việc hoàn chỉnh hệ thống mục tiêu,

vừa có lợi cho thao tác thực tiễn.

c. Thói quen học tập theo cá tính:

Thói quen học tập theo cá tính tức là thói quen học tập mang đặc điểm cá

tính rõ nét.

Xét về mặt bản chất, các thói quen đều theo cá tính.

Thói quen học tập cơ bản và thói quen học tập mở rộng chỉ được kết hợp

với nhau thông qua cá tính của trẻ, qua thực tiễn không ngừng của cá thể mới

có thể thực sự hoàn thành.

Đối với việc lựa chọn thói quen học tập, nhất là thói quen học tập mang

tính mở rộng, những đứa trẻ khác nhau sẽ có quá trình hình thành và trình độ tự

động hóa cũng khác nhau.

Một xã hội học tập là một xã hội thể hiện được đầy đủ việc học tập mang

tính dị biệt khác nhau. Nhưng việc học tập mang tính dị biệt này lại thống nhất

với “việc học tập mang tính cộng đồng”.

Thói quen học tập theo cá tính tức là vừa bồi dưỡng thói quen học tập cơ

bản chân thực nhất, vừa phát huy được đầy đủ ưu thế và tiềm năng của mình,

bồi dưỡng được thói quen học tập mở rộng. Từ đó hình thành nên hệ thống thói

quen học tập hoàn chỉnh và tràn đầy sức sống.

Thói quen học tập không tách rời thói quen làm người và thói quen giải

quyết công việc. Chỉ khi chúng được kết hợp thành một thể thống nhất mới có

thể bồi dưỡng được nhân cách con người một cách kiện toàn nhất; mới có thể

khiến cuộc sống tổng thể thêm mới mẻ. Lúc đó trẻ mới thực sự trở thành chủ

nhân của xã hội học tập hóa.

III. NGUYÊN TẮC CHÍNH CỦA VIỆC BỒI DƯỠNG THÓI QUEN HỌC TẬP

1. Nguyên tắc mang tính thời đại:

Sự phát triển của thời đại kêu gọi tính chủ thể của con người rất mạnh mẽ.

Trẻ em vừa là đối tượng của giáo dục, vừa là chủ thể của hoạt động giáo dục.

Tuyệt đối không được coi trẻ em là đối tượng “rèn luyện” thói quen hành vi và

đối tượng của giáo dục.

Trẻ em cần phải chú trọng tự chủ động bồi dưỡng phẩm chất, phải hiểu rõ

ý nghĩa cuộc đời mình và vị trí lịch sử của mình.

Trong quá trình học tập cần phải phát huy được tính chủ thể. Đề cao năng

lực đổi mới mình và theo đuổi giá trị hiện thực trác việt và hiện thực phát triển

của bản thân. Tăng cường ý thức chủ thể, phát triển năng lực chủ thể, tạo dựng

nhân cách chủ thể. Việc bồi dưỡng thói quen học tập theo nhu cầu thời đại cần

phải thể hiện đầy đủ nguyên tắc mang tính thành công và mang tính chủ động

của chủ thể. Việc bồi dưỡng thói quen học tập cần phải thể hiện được đầy đủ

việc giáo dục suốt đời, xã hội học tập hóa và ý thức học tập suốt đời trong sự

phát triển quốc tế hóa rộng rãi. Cần phải thể hiện được nhu cầu của tinh thần

sáng tạo và năng lực thực tiễn trong giáo dục tố chất.

Việc bồi dưỡng thói quen học tập càng cần phải lấy tinh thần thời đại để

chỉ đạo việc bồi dưỡng thói quen học tập căn bản và thói quen học tập mở rộng.

2. Nguyên tắc mang tính tổng thể:

Chủ thể hành động cần phải phát triển đầy đủ toàn diện. Công tác giáo

dục cần phải tiến hành hài hòa đủ mọi mặt.

Con người cần phải phát triển tổng thể. Trong thực tiễn hài hòa tổng thể

của cả tri, đức, ý, hành, trẻ em mới có thể hình thành được nhanh chóng và có

hiệu quả những thói quen hành vi học tập tốt. Chỉ có việc học tập hoàn chỉnh cả

về mặt thể xác, tri thức, tình cảm, tinh thần, xã hội, thói quen học tập tốt mới có

thể thể hiện được giá trị cuộc sống.

Công tác bồi dưỡng cần có tính thống nhất. Nếu kết hợp giữa giáo dục gia

đình, giáo dục nhà trường và giáo dục xã hội sẽ là tôn chỉ cơ bản của giáo dục

suốt đời, là xu thế tất yếu của sự phát triển xã hội.

Giáo dục gia đình và giáo dục nhà trường cần phải thống nhất. Công tác

giáo dục của bố mẹ trong gia đình cần phải thống nhất. Công tác giáo dục của

cán bộ lãnh đạo, thầy cô giáo chủ nhiệm, các giáo viên bộ môn và những người

làm công tác giáo dục ở nhà trường cũng cần phải thống nhất. Tính thống nhất

trong công tác giáo dục càng tốt, tính hình thành thói quen học tập tốt của trẻ lại

càng mạnh mẽ. Bố mẹ cần phải tác động tích cực, cùng thầy cô giáo và nhà

trường liên lạc chặt chẽ hơn nữa, cùng thống nhất được với nhau, nỗ lực hình

thành tính thống nhất.

3. Nguyên tắc tính bậc thang:

Đối với việc bồi dưỡng thói quen học tập tốt, bất kể là trẻ tự chủ động bồi

dưỡng hoặc “bị ép buộc” thì dù hình thành thói quen học tập tốt hoặc không đều

phải có một quá trình nhận thức chính xác, không ngừng luyện tập để hình thành

hành vi tự động. Do vậy, việc bồi dưỡng thói quen học tập nhất thiết phải kiên trì

nguyên tắc mang tính bậc thang. Tức là phải trải qua kinh nghiệm thực tế và cần

chú ý tới thành quả phát triển từng giai đoạn.

Có thể đem mục tiêu thói quen cần phải hình thành chia thành từng giai

đoạn, phân rõ theo trình tự phát triển bậc thang, hướng dẫn và khích lệ trẻ

không ngừng nỗ lực đi lên từng bậc thang đó để đạt tới cảnh giới lý tưởng. Thói

quen học tập của trẻ tiểu học, phổ thông cơ sở và trung học đều phải có những

nhu cầu khác nhau.

4. Nguyên tắc mang tính thực tiễn:

Thói quen học tập được phát sinh, phát triển, củng cố và nâng cao trong

thực tiễn học tập.

Việc bồi dưỡng thói quen học tập tốt, nhất là việc sửa chữa những thói

quen học tập không tốt cần phải có nỗ lực gian khổ suốt một thời gian dài mới có

thể thực hiện được.

Việc hình thành và phát triển thói quen học tập tốt cho trẻ thường có tính

tiến triển đi lên. Trong công tác thực tiễn, bố mẹ cần phải kiên trì “kỳ vọng”, phải

nhẫn nại, phải chú ý đánh giá khích lệ.

IV. SÁCH LƯỢC CƠ BẢN VÀ PHƯƠNG PHÁP BỒI DƯỠNG THÓI QUEN HỌC TẬP

Xây dựng địa vị chủ thể của trẻ trong việc bồi dưỡng thói quen:

Trẻ vừa là đối tượng của hoạt động giáo dục, vừa là chủ thể của hoạt

động giáo dục. Nếu chỉ coi trẻ là đối tượng của hoạt động giáo dục thì không thể

thu được thành công.

Cần phải phát huy tính chủ thể của trẻ trong việc bồi dưỡng thói quen.

Cần phải hướng dẫn trẻ nhận thức chính xác về chúng, về xã hội bên ngoài, về

quan hệ giữa bên ngoài với bản thân. Phải bồi dưỡng trẻ hiểu rõ được tình trạng

thực của bản thân, vừa phải có nhu cầu vượt qua được sự đeo đuổi giá trị hiện

tại và năng lực làm mới mình hơn.

Việc bồi dưỡng thói quen học tập tốt cho trẻ chính là giúp trẻ làm mới và

vượt qua chính mình. Đó chính là quá trình lựa chọn và nâng cao quan niệm

vượt qua chính mình, năng lực vượt qua chính mình và nội dung vượt qua chính

mình. Đồng thời đó cũng là quá trình tự sửa chữa và hoàn thiện mình.

Xây dựng chủ thể học tập cần phải xuất phát từ tình yêu học tập, tức là

phải xuất phát từ trình độ tri thức, trình độ năng lực và mức độ hứng thú của trẻ.

Bố mẹ chỉ xuất phát từ thực tế của con cái mới có thể có được công tác quy

phạm và sự hướng dẫn, khích lệ đúng đắn, mới thang lại tác dụng tốt hơn.

2. Sách lược khơi gợi, nhận thức, giúp đỡ, thành công:

Từ góc độ giáo dục có thể thấy quá trình bồi dưỡng thói quen học tập tốt

là quá trình cùng tồn tại, cùng tác động lẫn nhau và tiến tới phát triển giữa hoạt

động của bố mẹ với con cái. Việc bồi dưỡng thói quen học tập tốt cũng là một hệ

thống học tập và giáo dục hoàn chỉnh.

a. Khơi gợi:

Nhiệm vụ hàng đầu của việc giáo dục và bồi dưỡng chính là phải khơi gợi

được ý chí tiến thủ của trẻ. Không có gì đáng quý hơn là khi một người duy trì

lòng tiến thủ, nội dung cụ thể như sau:

- Nâng cao nhận thức:

Nâng cao nhận thức của trẻ về nhận thức. Tức là nhận thức được rằng

những thói quen không tốt sẽ có tác hại ra sao, những thói quen tốt sẽ đem lại

lợi ích gì.

- Khơi gợi động cơ:

Khơi gợi nhu cầu phát triển tự thân của trẻ, nhận biết rõ quan hệ lợi hại về

sự phát triển thực tế hiện trạng của trẻ. Khơi gợi động cơ trưởng thành của trẻ.

Nguyên tắc giáo dục:

Cần phải hướng dẫn trẻ nhận thức chính xác về chúng, về xã hội bên

ngoài về quan hệ giữa bên ngoài với bản thân. Phải bồi dưỡng trẻ hiểu rõ được

tình trạng thực của bản thân, vừa phải có nhu cầu vượt qua được sự đeo đuổi

giá trị hiện tại và năng lực làm mới mình hơn.

- Khơi gợi chủ thể.

Đánh thức lòng hy vọng tiến thủ trong nội tâm của trẻ, kích thích động cơ

trưởng thành của trẻ. Khơi gợi trẻ mở rộng cánh cửa tự thay đổi mình, từ đó

khơi gợi tính chủ thể của trẻ.

Bố mẹ nên tự để con cái tự khơi gợi tính bản thể của chúng.

b. Nhận thức:

Bố mẹ phải nhận thức và hiểu được con mình toàn điện, từ đó lại càng tôn

trọng và yêu quý con mình hơn. Con cái cũng càng cần phải tự có quan niệm

nhận thức. Nội dung cụ thể như sau:

- Xác định rõ cái gì là chính:

Trên thực tế việc bồi dưỡng thói quen học tốt phần lớn là sửa đổi thói

quen học tập không tốt. Khi vừa nói đến việc thay đổi thói quen học tập không

tốt, có một số đứa trẻ đã hiểu lầm, cho rằng mình đã “hết thuốc chữa”. Do vậy,

nhất định cần phải xác định rõ trong nội tâm đứa trẻ là khát vọng tiến lên rất

mạnh mẽ. Cần phải phát triển đủ các mặt tri thức, tình cảm, suy nghĩ, hành

động, đó là những thứ chính cần phải làm. Chỉ có như vậy mới dễ dàng sữa

chữa một thói quen ở mặt nào đó và hoàn toàn đủ tự tin để sửa chữa nó.

- Phát huy ưu thế:

Thay đổi thói quen không tốt trong ưu thế của mình là một việc làm vui vẻ

và có ích lợi. Sự thay đổi này chính là ưu thế hoàn thiện và phát huy mình. Cần

phát huy đầy đủ thói quen học tập tốt mà ưu thế của trẻ tự bồi dưỡng nên, vì quá

trình trưởng thành của trẻ chính là quá trình phát triển những “điểm nhấn” và ưu

thế của mình.

- Khai phá tiềm năng:

Người biết nắm bắt ưu thế của mình cũng là người biết khai phá tốt tiềm

năng của mình.

Cần phải có ý thức phát hiện, phát triển ưu thế, tài năng, tiềm năng của

mình; “ổn định” về mặt hành vi, và “tự động hóa”. Đó là một trong những đặc

trưng thời đại và nhu cầu thời đại của việc bồi dưỡng hành vi. Việc bố mẹ nhận

thức và hiểu con cái một cách toàn diện, từ đó đi tới chỗ tôn trọng, ngưỡng mộ

con, thậm chí sùng bái con, đều có quan niệm giáo dục hiện đại rất sâu sắc.

Những quan niệm này cũng đều phải được chuyển hóa thành quan niệm nhận

thức của tự thân đứa trẻ. Sẽ rất đáng quý nếu đứa trẻ có thể độc lập tự giác tự

nhận thức được hoặc tự hào về sự tồn tại và phát triển của mình.

c. Cùng giúp đỡ:

Nội dung cùng giúp đỡ của bố mẹ bao gồm: rèn luyện, giúp đỡ, hướng

dẫn, chỉ ra vấn đề, nhấn mạnh, góp ý… Tuy “giúp đỡ” nhưng quan trọng nhất

vẫn là hành động của trẻ.

Thói quen học tập tốt được phát sinh, phát triển, củng cố và nâng cao từ

trong thực tiễn học tập. Do đó đứa trẻ nhất thiết phải phục tùng hành động. Mọi

sự kiện dù vĩ đại, to lớn đến đâu cũng đều phải xuất phát từ thực tiễn hành động

của bản thân. Công việc cụ thể như sau:

- Xác định rõ mục tiêu:

Cần phải giúp đỡ trẻ lựa chọn mục tiêu thói quen mà nó phải thực hiện.

Mục tiêu càng rõ ràng, cụ thể, có giá trị bao nhiêu, khả năng thực hiện

càng cao bấy nhiêu.

Trước tiên cần phải chú trọng bồi dưỡng một thói quen tốt, không nên lập

tức bồi dưỡng quá nhiều thói quen.

- Phương pháp bậc thang:

Cần phải cùng thảo luận phương pháp hành động với trẻ.

Cần phải để trẻ tự lựa chọn phương pháp hành động. Phương pháp mà

trẻ tự nguyện sử dụng nhất mới chính là phương pháp tốt nhất.

Cần phải hướng dẫn trẻ cẩn thận về trình tự. Tức là chú trọng quá trình

thể nghiệm, cũng chú trọng tới hiệu quả hành động. Do đó chia nhỏ mục tiêu ra

thành nhiều mục tiêu nhỏ, hình thành hình bậc thang sẽ có lợi cho việc trưởng

thành của trẻ.

- Tăng cường quy luật của bản thân:

Điểm mấu chốt trong việc bồi dưỡng thói quen tốt là lấy quy luật của người

khác chuyển biến thành của mình. Đồng thời tăng cường nó, không ngừng học

hỏi thêm.

Tăng cường quy luật của bản thân giúp trẻ duy trì được tâm trạng tích cực

trong việc bồi dưỡng thói quen học tập tốt. Từ đầu tới cuối đều phải hành động

trong tâm trạng tự nhiên, vui vẻ.

Tăng cường quy luật của bản thân, cố gắng giảm bớt những thói quen

ngoài ý muốn hoặc dứt bỏ hẳn những thói quen mà mình không muốn xuất hiện

dù trong bất kỳ tình huống nào.

Tăng cường quy luật bản thân, khống chế ý chí, khiến cho các hành vi tốt

của mình được lặp lại nhiều lần, dần dần tự động xuất hiện, thói quen cũng

thành tự nhiên.

d. Thành công.

Bố mẹ và con cái đều phải có ý thức thành quả mạnh mẽ, cần phải có

kiểm nghiệm và đánh giá có ích đối với giai đoạn hành động đó. Nội dung cụ thể

như sau:

- Nhận thức nhiều lần:

Trẻ con vẫn là trẻ con. Quy luật hình thành thói quen tốt của trẻ chính là

“trong lúc tiến lên không ngừng lặp lại, trong lúc lặp lại, không ngừng tiến lên”.

Bố mẹ cần phải kiên nhẫn, kiên trì chờ đợi và hướng dẫn. Chỉ cần không

ngừng nỗ lực hợp tác, số lần và trình tự lặp lại sẽ giảm dần, và dần dần hình

thành nên thói quen tốt.

- Củng cố nhấn mạnh:

Cần phải giúp trẻ không ngừng củng cố thói quen tốt mà trẻ sắp bồi

dưỡng thành. Thậm chí có thể dễ dàng kiểm tra thói quen của mình trong hoàn

cảnh dễ xuất hiện thói quen cũ. Cũng có thể thể hiện đầy đủ thói quen tốt của

mình trong hoàn cảnh mang tính cạnh tranh.

- Khích lệ đánh giá:

Phải kịp thời khẳng định và biểu dương sự tiến bộ của trẻ, dù đó chỉ là

những tiến bộ rất nhỏ. Trẻ em cần được khẳng định và coi trọng sự thay đổi

hành vi và những thay đổi của chúng.

Khẳng định và tán dương nhất định phải mang màu sắc tình cảm. Thể

hiện cảm nhận của mình đối với tiến bộ của trẻ chính là sự tán dương tốt nhất.

3. Bồi dưỡng thói quen cần có phương pháp thực thi thông thường:

Để thực hiện tinh thần thời đại, để quán triệt những sách lược và nguyên

tắc bồi dưỡng đã nói ở trên, để giúp trẻ giải quyết được những khó khăn trong

học tập, để giúp cho những đứa trẻ ở những trình độ khác nhau đều có thể nâng

cao và phát triển, tác giả cuốn sách trong nhiều năm qua đã tiến hành nghiên

cứu điều tra tình hình học tập của rất nhiều trẻ em và đã áp dụng thực tiễn nhiều

lần. Từ đó dần dần tạo nên được thói quen thực thi thông thường bồi dưỡng nên

thói quen học tập tốt. Đó chính là phương pháp học tập kiểu bậc thang.

Những vấn đề các bậc phụ huynh cần suy ngẫm:

1. Vấn đề thói quen trông rất đơn giản, nhưng tại sao chúng ta cần phải

nhấn mạnh nhiều lần như vậy?

2. Bồi dưỡng thói quen học tập tốt của trẻ là một công trình có hệ thống.

Bạn có thể tổng kết được một phương pháp bồi dưỡng đơn giản và có hiệu quả

không?

Đi học có tác dụng to lớn đối với việc học tập và phát triển của con người

Mục tiêu bậc thang của trình độ hành vi lên lớp

Làm thế nào để giúp trẻ nâng cao trình độ học tập trên lớp

Chương 6. QUAN TÂM TỚI HIỆU QUẢ BÀI HỌC TRÊN LỚP CỦA TRẺ

Đi học là mắt xích quan trọng nhất trong toàn bộ quá trình học tập của trẻ.

Các mắt xích chuẩn bị bài, ôn bài, làm bài tập...đều phát triển xoay quanh

mắt xích đi học.

Kinh nghiệm chung của tất cả những người thành công trong học tập

chính là đi học tốt, “giờ học trên lớp phải có hiệu quả, có chất lượng”.

Học cách đi học là điểm then chốt trong việc học tốt. Đồng thời cũng là

điểm then chốt để nâng cao việc tự trưởng thành và phát triển.

Làm bậc cha mẹ, trước tiên cần phải hiểu, quan tâm và giúp đỡ con cái

nâng cao hiệu quả bài học trên lớp.

I. ĐI HỌC CÓ TÁC DỤNG TO LỚN ĐỐI VỚI VIỆC HỌC TẬP VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CON NGƯỜI

1. Trân trọng thời gian và công sức:

Nếu như theo ngày nay, mỗi tuần trẻ thông thường phải học trên 30 tiết,

mỗi năm sẽ phải học hơn 40 tuần. Như vậy phần lớn thời gian tràn trề sức lực

nhất của trẻ là ở trên lớp. Có thể nói, thời gian đẹp đẽ nhất suốt thời thiếu niên

của một con người được trôi qua trên lớp học.

Thời kỳ thanh thiếu niên chính là thời gian đẹp nhất để phát triển tri thức,

năng lực, phẩm chất, đạo đức tư tưởng của một con người. Đó chính là thời kỳ

quan trọng gây dựng cơ sở tốt nhất cho suốt cả đời, giúp trẻ phát triển toàn diện,

dần trưởng thành.

Thanh thiếu niên đầu tư rất nhiều thời gian và sức lực như vậy vào lớp

học. Vậy bạn và con cái của bạn đã coi trọng thời gian đi học chưa?

2. Trân trọng lòng nhiệt tình và sự hướng dẫn của thầy cô giáo:

Thầy cô giáo ngày nay trước khi chính thức bước vào giảng dạy cũng phải

trải qua sự thi tuyển ngặt nghèo và thời kỳ thử việc. Họ đều có tri thức và kinh

nghiệm giảng dạy phong phú.

Các thầy cô giáo dù mới hay cũ, dù giảng dạy bộ môn nào cũng chuẩn bị

bài giảng rất cẩn thận, đầy đủ, nghiêm túc trước khi lên lớp. Họ còn căn cứ vào

giáo trình và tình hình của trẻ để đặt ra mục tiêu hợp lý; xác định rõ đâu là trọng

điểm, đâu là điểm khó; cẩn thận đề ra phương pháp giảng dạy và sắp xếp quá

trình giảng dạy và học tập. Những nỗ lực này của thầy cô giáo đều nhằm giúp

cho việc học tập của trẻ được tăng tốc hơn, sinh động và đạt hiệu quả hơn. Để

giúp đỡ trẻ giải quyết được một điểm khó hoặc để giúp cho nội dung giảng dạy

thêm phong phú, thú vị, giàu hình ảnh hơn, ngày càng nhiều thầy cô giáo áp

dụng biện pháp giảng dạy trên máy tính rất hiện đại. Việc lập ra phương pháp

này cũng rất đơn giản. Có giáo viên chỉ mất thời gian rảnh rỗi trong vài tháng,

hoặc vài tuần để thu thập tài liệu, biên soạn thành một trình tự giảng dạy, rồi kết

hợp chúng với hiệu quả âm thanh và khuôn hình. Phần lớn các “trình tự giảng

dạy” này đều do các giáo viên mất công thức đêm biên soạn ra, rất vất vả.

Nhưng chỉ cần thấy học sinh thỏa mãn, hiểu bài, thầy cô đã vui rồi.

Các thầy cô giáo đã đem tri thức, năng lực, tư tưởng, tình cảm, thậm chí

toàn bộ tâm huyết đưa vào giờ lên lớp. Các bậc phụ huynh cần phải hiểu rõ điều

này và phải trân trọng nó.

Đồng thời cũng phải hướng dẫn cho trẻ trân trọng những tâm huyết và

công sức mà thầy cô đã bỏ ra.

3. Tận dụng triệt để thời gian trên lớp để nâng cao chất lượng cuộc sống học tập:

Hãy đọc bài văn “Tranh thủ bốn mươi lăm phút trên lớp” của em học sinh

lớp ba Uông Lý Cần trường cơ sở Nam Kiều, huyện Phong Từ, Thượng Hải

dưới đây:

Bốn mươi lăm phút trên lớp đối với bạn học sinh nào cũng như nhau.

Nhưng thu hoạch của mỗi bạn về từng môn học lại khác nhau, thậm chí có lúc

khác biệt rất lớn. Tôi nghĩ nguyên nhân quan trọng chính là sự khác nhau về

nhận thức và thái độ đối với bốn mươi lăm phút trên lớp. Một số bạn cho rằng

bốn mươi lăm phút trên lớp chủ yếu dựa vào thầy cô giáo, mấu chốt là mình chịu

khó mất nhiều công sức ngoài giờ học. Do vậy, trong bốn mươi lăm phút trên

lớp, các bạn luôn dùng phương pháp học tập bị động: Một số bạn bề ngoài nhìn

có vẻ rất nỗ lực, tranh thủ từng phút từng giây ngoài giờ học, thậm chí không

tham gia cả những hoạt động thể dục thông thường. Nhưng nếu quan sát kỹ sẽ

phát hiện thấy hiệu quả học tập của các bạn đó rất thấp. Vì năng lực tự học của

chúng ta hiện nay còn rất thấp kém, dù giáo viên có kinh nghiệm giảng dạy

phong phú đến đâu, nhưng nếu chúng ta xem thường bốn mươi lăm phút trên

lớp, chúng ta sẽ đem trọng điểm học tập đặt ra ngoài lớp học, và luôn đánh mất

nó. Về mặt này, bản thân tôi đã có kinh nghiệm trải qua rất sâu sắc. Trước đây

tôi cũng xem thường bốn mươi lăm phút trên lớp. Trước khi lên lớp tự chuẩn bị

bài một lượt, cho rằng đã hiểu hết cả nên trên lớp thường lơ là không chú ý nghe

giảng. Kết quả thành tích học tập không được lý tưởng. Sau đó tôi tự sửa chữa

căn bệnh này. Đối với mỗi một vấn đề thầy giáo giảng trên lớp đều tiến hành

phân tích cẩn thận, suy nghĩ nghiêm túc, tích cực giơ tay phát biểu ý kiến. Như

vậy ấn tượng nội dung của một tiết học rất sâu sắc, thành tích học tập cao thấy

rõ rệt. Nắm vững bốn mươi lăm phút trên lớp không chỉ là tìm hiểu về nội dung

bài giảng, không coi thường việc chuẩn bị bài và ôn bài, mà khi ôn bài còn có thể

củng cố được nội dung học trên lớp. Hai mặt này đều nhằm phục vụ cho việc lên

lớp. Do vậy chúng cũng đều quan trọng như nhau.

Khi trẻ đi học đã đầu tư mất bao nhiêu thời gian và sức lực trên lớp. Có

biết bao sự ủng hộ của thầy giáo nhiệt tình giảng dạy và sự giúp đỡ lẫn nhau

giữa các bạn học. Còn có môi trường học tập tốt và thiết bị hiện đại hóa, cần

phải tận dụng triệt để những yếu tố đó. Phải học tốt và nâng cao chất lượng

cuộc sống học tập.

Làm thế nào để nâng cao? Cần phải nhìn vào sáu điều “có phải” của trẻ

khi trên lớp:

- Có phải đề ra càng nhiều câu hỏi tại sao sẽ khiến trẻ thêm háo hức, tò

mò vào chuyện học tập?

- Có phải khi đã suy nghĩ tích cực về tri thức, sẽ có những lý giải “của

riêng mình”, “độc đáo”. Từ đó có thể đem những tri thức học được thêm chân

thực hơn, hệ thống hơn, tận dụng được dễ hơn?

- Có phải tích cực thảo luận phát biểu sẽ tiến hành được năng lực bồi

dưỡng ý thức, tinh thần hợp tác phát triển và khả năng cùng tham gia rộng rãi?

- Có phải mở rộng đôi cánh tưởng tượng sẽ đem lại trí tưởng tượng và lý

tưởng phong phú hơn?

- Có phải càng hứng thú với những thứ học được sẽ càng nảy sinh trí tò

mò và đeo đuổi mạnh mẽ đối với việc học tập?

- Có phải có được cách nhìn và cảm nhận sâu sắc hơn đối với mình, với

những người và sự vật quanh mình thì sẽ tự tin hơn đối với việc làm mới mình

và với việc phát triển sáng tạo cái mới. Từ đó hình thành được thói quen học tốt

và nhân cách hướng lên?

Do thời gian lên lớp chiếm phần lớn thời gian thanh thiếu niên của một

con người nên thời gian lên lớp đã trở thành một bộ phận quan trọng của cuộc

sống thanh thiếu niên. Như vậy cần phải kích thích hoạt động tổng thể của lứa

tuổi thanh thiếu niên, nâng cao chất lượng cuộc sống, phát triển toàn diện.

II. MỤC TIÊU BẬC THANG CỦA TRÌNH ĐỘ HÀNH VI LÊN LỚP

Đáng chú ý là khi lên lớp, biểu hiện của trẻ đều như nhau, nhưng sự khác

biệt về nội tâm rất lớn.

Có những đứa trẻ khi lên lớp rất nhiệt tình, tư duy tích cực, hoạt bát.

Nhưng cũng có những đứa trẻ khi lên lớp trở nên đần độn, lười biếng, tư duy

đơn giản. Sau một thời gian dài, kết quả khác hẳn nhau. Có thể nói, trong thời

gian ở trường, trẻ thường xuất hiện những khác biệt trong nhiều mặt như tri

thức, năng lực, phẩm chất đạo đức, tư tưởng... Bao gồm cả sự khác biệt về tố

chất. Phần lớn nguyên nhân này là kết quả của việc trẻ lên lớp với những trình

độ khác nhau kéo dài suốt một thời gian dài.

Do vậy, cần phải chia trạng thái học tập ra thành 5 cấp bậc, gọi là “Mức

trình độ hành vi trên lớp hình bậc thang”. Bố mẹ và con cái có thể cùng thương

lượng, căn cứ vào đó để đặt cho mình một cái mức tương ứng.

1. Cấp 1 - Đi học cho vui:

Lúc lên lớp, trẻ chỉ nghe giảng một cách đơn giản và ghi chép rất bị động.

Nếu có thể hiểu được một số kiến thức bài giảng đã được coi là khá lắm rồi.

Nhưng nếu lên lớp như vậy, sức lao động rất ít, không động não một chút nào.

Vấn đề nghiêm trọng là ngày nay có rất nhiều trẻ, bao gồm cả bố mẹ và

thầy cô giáo vẫn chưa hiểu được dạng học kiểu này. Nếu cứ “quá thụ động”

nghe giảng như vậy chỉ là đi học với trình độ thấp, là một nguyên nhân quan

trọng khiến việc học tập không thể nâng cao.

2. Cấp 2 - Đi học tích cực ghi nhớ:

Để thích hợp với sự lý giải của trẻ, được gọi là đi học tích cực ghi nhớ.

Chủ yếu gồm hai nội dung sau: Một là tích cực suy nghĩ. Tác giả cuốn sách này

lúc còn đi học, có lúc trên lớp do mải nghĩ tới mức mặt đỏ rực, sau khi học xong

nhất thiết phải ra ngoài nghỉ ngơi. Những đứa trẻ học tốt đều có những kinh

nghiệm như vậy. Có thể thấy vấn đề trẻ học tốt hay xấu chung quy lại là lúc trên

lớp có chịu suy nghĩ hay không. Vì thế nhất định phải bắt trẻ tích cực suy nghĩ

trên lớp.

Hai là cố ghi nhớ trên cơ sở đã hiểu. Sau khi học xong có thể nói được nội

dung chính trên lớp vừa giảng. Vấn đề trí nhớ của trẻ trên lớp thật nghiêm trọng.

Có những đứa chưa nói tới nội dung bài giảng cụ thể mà ngay cả đề mục thầy

giáo giảng về cái gì cũng không thể nhớ nổi. Cách học như vậy hoàn toàn không

tốt. Trí nhớ là cơ sở tư duy của con người, vừa là một trong những tiêu chí quan

trọng của trình độ tư duy. Con trẻ đang sống trong thời kỳ phát triển trí nhớ tốt

nhất, giàu tiềm lực nhất. Vì thế nhất định phải tăng cường trí nhớ có ý thức và

biết nói lại được nội dung bài giảng trên lớp vừa học.

Nguyên tắc giáo dục:

Trong thời gian ở trường, trẻ thường xuất hiện những khác biệt trong

nhiều mặt như tri thức, năng lực, phẩm chất đạo đức tư tưởng… Bao gồm cả sự

khác biệt về tố chất. Phần lớn nguyên nhân này là kết quả của việc trẻ lên lớp

với những trình độ khác nhau kéo dài suốt một thời gian dài.

3. Cấp 3 - Đi học liên tưởng.

Một là cần phải tích cực suy nghĩ, mở rộng đầu óc liên tưởng. Để hiểu

được con trẻ, cần phải hiểu rằng, con cái chúng ta khi lên lớp rất hiếm khi tưởng

tượng. Thậm chí còn không nghĩ, học hành rất “hạn hẹp”. Vì thế khi lên lớp, trẻ

cần phải suy nghĩ nhiều hơn, càng nhiều càng tốt, đầy trí tưởng tượng.

Việc nỗ lực nâng cao trí tưởng tượng và óc liên tưởng của trẻ rất quan

trọng và có liên quan tới sự phát triển và cường thịnh của quốc gia.

Hai là cần phải chủ động tích lũy kinh nghiệm. Có giáo viên khi lên lớp kể

hàng loạt kinh nghiệm, còn tính chủ động của trẻ cũng không cao. Vừa kiểm tra

đã phát hiện ngay thấy những kinh nghiệm tốt đẹp mà giáo viên kể đều không

biết đã chạy đi đằng nào, những thứ mà trẻ thu hoạch được lại rất ít.

Những giáo viên giàu kinh nghiệm cho biết những học sinh không tích luỹ

kinh nghiệm, kinh nghiệm không hệ thống hóa thì chưa nói tới năng lực mà ngay

cả thành tích các kỳ thi cuối năm, cuối cấp cũng không thể tốt được.

Trẻ chủ động tích lũy kinh nghiệm là một chặng đường quan trọng giúp

chúng hình thành và phát triển năng lực.

Yêu cầu của việc đi học cấp 1, cấp 2 đã nói ở trên đều rất cụ thể. Nếu

trong một thời gian dài trẻ đạt được những mục tiêu như vậy đã là rất tốt. Trong

cuộc thảo luận về phương pháp học tập hình bậc thang, các thầy cô giáo có kinh

nghiệm đều thừa nhận rằng nếu đạt được mục tiêu như vậy thì sẽ dễ dàng đạt

được từ 95 điểm trở lên ở tiểu học, từ 85 điểm trở lên ở PTCS và từ 75 điểm trở

lên ở PHTH.

4. Cấp 4 - Học nhiều hơn lên lớp:

Có ba yêu cầu:

Một là bồi dưỡng năng lực khái quát. Một người khi đối mặt với rất nhiều

sự vật phức tạp nhưng có thể dùng mấy câu khái quát được bản chất của nó là

tiêu chí quan trọng của việc anh ta có năng lực hay không. Đồng thời cũng là

một số tố chất cần phải chuẩn bị để làm người. Năng lực khái quát đến từ đâu?

Khi trên lớp giáo viên không thể không nói nhiều. Trẻ phải biết tóm tắt được ý

chính trong vô số những lời nói đó. Đó chính là một phương diện quan trọng để

đạt được năng lực khái quát. Nếu bố mẹ phối hợp được với thầy cô giáo để

hướng trẻ có ý thức nỗ lực làm vậy, năng lực khái quát sẽ nâng cao hơn.

Hai là để trẻ phát huy đầy đủ ưu thế cá tính trên lớp. Cái gì có lợi cho tư

duy logic thì nên tranh luận nhiều hơn, cái gì có ích cho tư duy hình tượng thì

nên tưởng tượng nhiều hơn. Phát huy đặc trưng lên lớp vừa thoải mái, vừa dễ

dàng gặt hái được thành tích. Đó là phần quan trọng để đạt được thành công,

vậy tại sao chúng ta lại không làm?

Ba là nỗ lực mở rộng thu hoạch bài giảng trên lớp. Giúp đỡ trẻ dùng trái

tim mình thành tâm mở rộng phát triển những thu hoạch trên lớp. Ví dụ thầy giáo

viết chữ nào đẹp, giảng câu nào hay, tư thế động tác nào thanh tao?... Tất cả

đều phải chuyên tâm học tập và tăng thêm cảm giác cảm nhận cái đẹp.

Một kinh nghiệm quan trọng trong quá trình trưởng thành của một con

người chính là để tâm hơn, tích lũy nhiều hơn. Cơ hội thường đến với những

người biết tích lũy.

5. Cấp 5 - Đi học chuyên tâm nghiên cứu:

Nó cũng có ba yêu cầu:

Một là trẻ có “hứng thú tột bậc” đối với kiến thức. Có năng lực và phương

pháp tự học, có cách lý giải độc đáo, lại có thể dùng những ngôn từ tinh tế để

diễn đạt. Tác giả cuốn sách khi dạy môn vật lý đã cổ vũ học sinh trước tiên phải

học trước, có thể cùng học tập với những người thân làm ngành vật lý trong nhà.

Nếu có thể sưu tầm những tin tức trên mạng có liên quan thì càng tốt. Vì đã học

qua nên khi lên lớp, trẻ sẽ biết cách phát hiện vấn đề. Nhưng cái gọi là cơ sở

nhất, chân thực nhất, hệ thống nhất, giúp đỡ chúng lớn nhất vẫn là bài giảng

trên lớp.

Thực tế đã chứng minh rằng, những đứa trẻ có thể đạt tới trình độ tự học

thì khi lên lớp phải chuyên tâm hơn.

Hai là có thể hình thành được chuyên đề kiến thức hoặc những chuyên đề

kết hợp được thực tiễn xã hội. Tiến hành học tập theo cách chủ động tìm tòi. Từ

đó thúc đẩy trẻ hướng tới cách học mang tính nghiên cứu ở trình độ cao.

Ba là khi thảo luận phải giao lưu thân thiện, yêu quý tập thể, có thể tiến

hành tốt “cách học mang hình thức hợp tác” hiện đại hóa.

Nếu làm như vậy, bài giảng trên lớp của trẻ sẽ cụ thể hơn. Trình độ trạng

thái cũng rõ ràng, tốt hơn cho việc tự học và cho việc giảng dạy của thầy cô

giáo.

Trẻ từ cấp 1 đến cấp 5 thuộc về phương diện mang tính xây dựng chủ thể.

Chỉ có điều khác nhau về trạng thái và trình độ chủ động.

Mức trình độ hành vi trên lớp hình bậc thang:

0. Thiếu hụt phương diện: Trên lớp lười biếng trì trệ chán nản buồn bã

phân tán tư tưởng, cười nói lung tung.

1. Đi họ cho vui: Sức chú ý tương đối tập trung, có thể căn cứ vào yêu

cầu của thầy giáo để ghi chép lại. Có thể nghe hiểu nhiều tri thức cơ bản.

2. Đi học tích cực ghi nhớ: Sức chú ý tập trung, tích cực tiến hành suy

nghĩ. Trên cơ sở hiểu được có thể cố ý ghi nhớ. Có thể trả lời câu hỏi rất tốt.

Sau khi kết thúc buổi học có thể nhắc lại được nội dung chính của bài giảng

3. Đi học liên tưởng: Có cảm hứng học tập, chú trọng hệ thống tri thức.

Có thể tích cực triển khai liên tưởng. Đối với tri thức trọng điểm, có thể chủ động

tích lũy và vận dụng kinh nghiệm. Có thể tích cực thảo luận phát biểu.

4. Học nhiều hơn lên lớp: Có thể nắm vững hệ thống tri thức, có thể chủ

động bồi dưỡng tổng hợp và năng lực khái quát. Chú trọng phương pháp học

tập và phương pháp tư duy. Phát huy đầy đủ ưu thế cá tính của giờ học. Nỗ lực

thúc đẩy sự phát triển nhiều mặt phẩm chất, mỹ cảm…, mở rộng thu hoạch.

5. Đi học chuyên tâm nghiên cứu: Có năng lực và phương pháp tự học.

Có sự lý giải độc đáo về tri thức trọng điểm và hệ thống tri thức. Có thể dùng

ngôn ngữ tinh tế để diễn đạt. Có thể tùy cơ ứng biến cùng tiến hành thảo luận

chuyên đề với thây cô giáo và các bạn học. Thích được giao lưu tập thể, cùng

hợp tác học tập.

III. LÀM THẾ NÀO ĐỂ GIÚP TRẺ NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ HỌC TRÊN LỚP

Có bố mẹ cho rằng, trẻ đi học thì tự khắc sẽ biết học. Thực tế lại không

đúng như vậy. Từ trình độ bậc thang của việc học trên lớp đã nói ở trên có thể

thấy sự khác biệt về trình độ trên lớp là rất lớn. Điều quan trọng là trẻ có biết học

trên lớp không. Và phần quan trọng của việc biết học trên lớp chính là nâng cao

trình độ học trên lớp. Làm thế nào để nâng cao trình độ học trên lớp cho trẻ?

1. Hiểu rõ ý nghĩa của việc học trên lớp, quyết tâm thay đổi mình:

Bạn có muốn con bạn nâng cao thành tích học tập không? Có muốn con

bạn vượt qua cửa ải khó khăn trong học tập không? Có muốn con bạn chủ động,

tự do học tập, không ngừng gặt hái được thành công và phát triển không? Điều

quan trọng chính là phải nhắc nhở con bạn học tốt trên lớp.

Trước tiên, phải để trẻ hiểu rằng biết học trên lớp nhất định phải hiểu rõ ý

nghĩa của việc lên lớp, hạ quyết tâm thay đổi bản thân và nâng cao chính mình.

Nếu muốn thay đổi bản thân, nhất định phải coi trọng chính mình, coi trọng trạng

thái lên lớp mà mình đang có. Tức là phải nắm vững định vị chân thực (nhận

thức bản thân, sinh thành mục tiêu)... nắm chắc hợp tác thăng tiến (thay đổi hình

thức bài giảng, nâng cao trình độ)... nắm chắc việc thảo luận giảng dạy và học

tập (hiệu ứng đám đông, phát triển toàn diện)... nắm chắc việc phê bình đánh giá

khích lệ (xác định ước mơ, thành tựu hành vi)...

2. Chuẩn bị tốt bài trên lớp, nâng cao hiệu quả học trên lớp:

Trẻ cần phải khắc phục được những trạng thái xấu khi học trên lớp như

lười biếng, mất tập trung... Phải tập trung sự chú ý, tích cực suy nghĩ và tưởng

tượng... Nhất thiết phải chuẩn bị tốt bài trên lớp. Chủ yếu là làm tốt những chuẩn

bị dưới đây:

a. Chú ý nghỉ ngơi, nghỉ ngơi có quy luật:

Học tập là một dạng lao động trí não. Khi học tập căng thẳng, những tế

bào thần kinh của não bị hoạt động kích thích và căng thẳng. Não sẽ luôn duy trì

trạng thái hưng phấn. Nhưng thời gian duy trì trạng thái này không thể quá dài.

Qua một khoảng thời gian nhất thiết phải nghỉ ngơi, để bổ sung năng lượng của

những tế bào thần kinh đã hao tổn, khôi phục lại chức năng và xoá tan những

mệt mỏi. Nếu không con người sẽ không thể tập trung sức chú ý được, thậm chí

sẽ thấy nhức đầu chóng mặt hoặc có những phản ứng trì trệ... Do vậy để duy trì

tinh thần sảng khoái trên lớp, cần tích cực hoạt bát, cần phải hết sức chú ý nghỉ

ngơi và quy luật nghỉ ngơi. Phương pháp cụ thể là:

- Một là bảo đảm thời gian ngủ, nâng cao chất lượng giấc ngủ.

Có ngủ ngon, thể lực và tinh thần của con người mới có thể phục hồi tốt.

Tức là vừa duy trì một ngày ngủ đủ từ 8-10 tiếng, vừa phải nâng cao chất lượng

giấc ngủ. Ngủ phải sâu, phải ngon giấc. Một số trẻ học giỏi đều có thói quen ngủ

rất ngon. Chỉ cần kiên trì nỗ lực, trẻ có thể hình thành được thói quen ngủ ngon

giấc đó. Điều này chỉ có lợi cho chúng suốt đời.

Do vậy cần phải chú ý tới bốn điều nên làm và không nên làm dưới đây:

Bốn điều nên làm: Thanh thiếu niên nên đi ngủ lúc 10h tối. Mỗi ngày cần

kiên trì ngủ đúng giờ. Trước khi ngủ nên dùng nước nóng rửa chân. Nếu tự làm

được mát xa chân thì càng tốt. Nên làm cho tới lúc buồn ngủ lăn ra thì tắt đèn,

nhắm mắt lại ngủ luôn.

Bốn điều không nên làm: Trước khi ngủ không nên uống trà đặc hoặc cà

phê; không nên thực hiện những vận động mạnh; không nên xem những tiết

mục truyền hình quá kích động hoặc không nên đọc những tiểu thuyết quá gợi

tình. Trước khi ngủ nửa tiếng không nên cố nhồi nhét học hoặc suy nghĩ căng

thẳng.

Cần phải định sẵn giờ ngủ, như vậy mới ngủ rất nhanh, ngủ ngon. Chuông

sáng vừa reo phải dậy ngay, rửa ráy cho tỉnh táo, cho mới mẻ, cho ra được cái

tinh thần. Từ đó lại tiếp tục học với tinh thần tràn đầy. Chỉ cần kiên trì nguyện

vọng và nỗ lực, nhất định sẽ hình thành được thói quen ngủ tốt, có ích cho cả

cuộc đời.

- Hai là phải coi trọng thời gian nghỉ giải lao trên lớp:

Thời gian nghỉ giao lao 10 phút trên lớp không nhiều, nhất định phải tận

dụng triệt để nó để nghỉ ngơi. Trên lớp càng tranh thủ học tích cực và căng

thẳng bao nhiêu thì khi tan giờ học phải tích cực nghỉ ngơi bấy nhiêu. Tốt nhất là

nghỉ ngơi ở bên ngoài lớp học. Nhất là vào mùa đông, cần phải ra ngoài vận

động, hít thở không khí tươi mát một lúc mới có thể điều chỉnh được tâm tính.

Điều này rất có lợi cho việc chuẩn bị vào học tiết sau.

Có một số trẻ không coi trọng giờ nghỉ giải lao này. Tan tiết rồi nhưng vẫn

ngồi trong lớp đọc sách hoặc suy ngẫm vấn đề, làm bài tập... Không biết nghỉ

ngơi sẽ không thể học nổi. Điều này không những có ảnh hưởng tới thành tích

học tập, mà thậm chí còn ảnh hường tới trạng thái tinh thần của con người.

- Ba là phải coi trọng việc nghỉ ngơi mang tính tích cực:

Việc nghỉ ngơi mang tính tích cực là tham gia các hoạt động văn nghệ, thể

thao, thay đổi nội dung và hình thức học tập... Như vậy vừa đạt được mục đích

nghỉ ngơi, lại vừa có thể tăng cường năng lực, cảm nhận về cái đẹp. Từ đó

khiến việc học tập thêm sinh động, hoạt bát, phong phú, tràn đầy tình cảm.

b. Ăn uống bồi dưỡng hợp lý, ăn sáng no:

Việc phát dục và hoạt động bộ não của trẻ rất cần được bồi dưỡng, chủ

yếu hấp thụ từ ba bữa ăn trong một ngày. Các bà mẹ phải hết sức chú ý tới điều

này để nỗ lực giúp đỡ con.

Đáng chú ý là có những đứa trẻ không coi trọng việc ăn sáng no. Chúng

cho rằng “bữa sáng có thể ăn hoặc không ăn”, “không ăn cũng không sao”. Hoặc

có đứa viện lý do “buổi sáng vội quá, không kịp ăn”. Tất cả những điều này thật

sai lầm.

Buổi sáng khi ngủ dậy, tức là đã cách bữa ăn hôm trước 12 tiếng. Như

vậy “bụng đã rỗng”. Nếu không ăn sáng hoặc ăn rất ít thì tới tiết 3, tiết 4 buổi

sáng, chiếc bụng rỗng lại phải nhịn tới 16, 17 tiếng. Lúc đó cơ thể và bộ não đều

rơi vào tình trạng thiếu dinh dưỡng, lượng đường trong máu sẽ tụt xuống, nảy

sinh cảm giác đói. Lượng dinh dưỡng cần có phần lớn đều vay mượn từ “nguồn

đường của gan” hoặc “nguồn đường của cơ bắp” mà phần lớn là làm hao tổn cơ

thể. Trong tình trạng không cung cấp đủ chất dinh dưỡng như vậy, việc hoạt

động tích cực của hộ não sẽ gặp khó khăn. Lúc lên lớp sẽ xuất hiện hiện tượng

mất tập trung, lười, trì trệ, hoảng loạn, đổ mồ hôi nhiều. Những điều này đều gây

thương tổn đối với cơ thể của trẻ.

c. Chú trọng việc rèn luyện thân thể, hình thành thói quen rèn luyện:

Não là cơ quan chủ yếu của việc học tập. Sự chuyển động thông thường

của chúng cần có sự ủng hộ của một cơ thể khoẻ mạnh và những hiệu ứng vật

chất các loại ôxy là nguồn năng lực chủ yếu mà bộ não cần có để hoạt động.

Rèn luyện thể dục có thể tăng sức sống cho phổi, cải thiện được chức năng hô

hấp, tăng cường lượng ôxy trong máu, cung cấp thêm cho não.

Rèn luyện thể thao có thể tăng cường chức năng tim mạch, tăng cường

lượng cung cấp máu cho não. Có thể cải thiện được hệ thống tuần hoàn máu

của não.

Khi rèn luyện thể thao có thể khiến cho những điểm hưng phấn trên lớp da

của não di chuyển, là một cách nghỉ ngơi tích cực của lao động não lực. Để thực

hiện tốt hoạt động thể thao, cần phải làm được ba điểm sau:

- Một là tập tốt bài thể dục giữa giờ, tập một cách nỗ lực vì nó rất có lợi đối

với việc tăng cường sức khỏe cho cơ thể và thúc đẩy tinh thần tiến bộ.

- Hai là phải học tốt tiết thể dục. Nội dung các bài thể dục ở nhà trường

đều đã trải qua nhiều năm lý luận và nghiên cứu thực tiễn, rất phù hợp với nhu

cầu trưởng thành của thanh thiếu niên, rất có lợi đối với việc phát triển cơ sức

khỏe tinh thần và thể xác của trẻ.

- Ba là tự sắp xếp việc tập luyện thể thao. Những đứa trẻ bán trú hoặc chỉ

về nhà vào các dịp nghỉ đông cần phải tự mình tập thể dục buổi sáng. Nó vừa có

thể tiến hành các hoạt động cơ bắp, hít thở không khí tươi mới, nâng cao tinh

thần. Nhưng cũng không nên tập quá sức. Sau khi hết giờ học cần phải kiên trì

tới sân vận động tham gia các hoạt động thể thao rồi mới về nhà hoặc quay về

ký túc xá làm bài tập.

Tóm lại cần phải chú trọng rèn luyện thân thể, hình thành thói quen tập

luyện, duy trì thể lực và tinh thần học tập hăng hái.

3. Tích cực suy nghĩ, học cách suy nghĩ

Vấn đề gốc rễ của trẻ học tập giỏi hay kém rốt cuộc là vấn đề trẻ có biết

suy nghĩ và có biết tích cực suy nghĩ hay không. Phải tận tâm, dùng cả trái tim

để suy nghĩ là nhiệm vụ và hoạt động quan trọng của việc lên lớp. Suy nghĩ

trong quá trình phát triển toàn diện của con người sẽ đem lại tác dụng mang tính

quyết định. Cần phải học cách suy nghĩ trong quá trình suy nghĩ.

a. Cần phải “hiểu” được công sức trên dưới, xây dựng sẵn cơ sở tốt:

Mục đích học tập của trẻ không phải là biến cái đầu mình trở thành “cái

miệng túi” đựng đầy kiến thức, mà cần phải lý giải và vận dụng được mớ kiến

thức đó. Trước tiên cần phải mất công sức vào từ “hiểu”.

- Một là phải hiểu được khái niệm. Đó là một trong những nhiệm vụ cơ bản

nhất trong học tập. Nếu coi hệ thống kiến thức như một tòa nhà cao tầng thì

những khái niệm được coi là những viên gạch móng của tòa nhà. Chứng bệnh

chính mà trẻ thường mắc phải khi học khái niệm chính là chỉ học thuộc những từ

ngữ định nghĩa về khái niệm. Đó là nguyên nhân chính tạo nên kết quả học tập

kém.

Khái niệm học tập chủ yếu phải hiểu rõ từ khái niệm nào? Từ ý nghĩa gì?

Từ hàm nghĩa gì? Phạm vi sử dụng khái niệm này là gì? Hãy suy nghĩ sâu thêm,

còn có thể hỏi bản thân tại sao cần phải học khái niệm này? “Cái mới mẻ” nằm ở

đâu? Suy nghĩ càng sâu càng cụ thể càng tốt.

- Hai là phải hiểu được quy luật. Hiểu được quy luật cũng chính là hiểu

được quan hệ biến đổi của sự vật. Cần phải hiểu rõ quy luật này được xây dựng

ra sao? Quá trình phát triển của con người là gì? Nội dung cụ thể của quan hệ

biến đổi là gì? Phạm vi sử dụng là gì? Có những ứng dụng cơ bản nào? Những

vấn đề trên đều phải dùng những ngôn từ lý giải của chính mình để nói ra. Nói

càng chuẩn xác càng tốt. Đương nhiên cuối cùng những thứ nói ra phải tương

đương với những “những ghi nhớ” trên sách, chỉ khác nhau giữa những thứ học

thuộc được với những thứ mà mình lý giải được.

- Ba là cần phải hiểu rõ tình cảnh. Dù là các môn khoa học xã hội hay

khoa học tự nhiên, việc tích cực suy nghĩ đều giúp cho bản thân mình bước vào

một cảnh giới mới mẻ. Nhất là đối với các môn khoa học xã hội, nhất định cần

phải lý giải việc đọc, hoặc “những ấn phẩm đọc”. Cần phải tích cực suy nghĩ về

con đường tư duy và vận dụng tâm của tác giả. Lý giải càng tốt, kiến thức càng

sâu, thu hoạch được càng nhiều.

b. Biết cách tương trợ.

Lên lớp là một quá trình nhận thức khoa học có kế hoạch, có tổ chức, có

sắp xếp của thầy cô giáo và ban lãnh đạo nhà trường. Dặn dò con cái nhất định

phải nhận thức được đầy đủ về tác dụng của thầy cô giáo trên lớp và cố gắng

học hỏi nhiều mặt từ thầy cô.

Một là học cách tư duy:

Cần chú ý tới cách thầy cô mở đầu bài giảng ra sao. Lúc mở đầu, các giáo

viên thông thường phải nói đến tình huống gì để gợi mở ra bài mới, ý nghĩa của

nó như thế nào. Cần phải chú ý tới việc sắp xếp các đầu đề bài lớn nhỏ. Các

giáo viên có kinh nghiệm đều tập trung được tư tưởng xuất sắc, lối tư duy mạch

lạc, rõ ràng, từ ngữ súc tích đơn giản. Nhưng thông thường những đề mục lớn

nhỏ trong giáo trình của thầy cô giáo không ăn khớp với giáo trình thống nhất mà

học sinh đang sử dụng. Có những từ ngữ được sử dụng rất cân nhắc.

Cũng cần phải chú ý tới kết thúc bài giảng. Khi kết thúc bài giảng, thầy cô

giáo thường làm một kết luận nhỏ. Như vậy vừa nhấn mạnh, vừa đúc rút kinh

nghiệm và tiến thêm một bước học cách đưa ra ý kiến.

Học sinh cần phải nắm chắc nội dung bài giảng. Vì thế khi giảng bài, bất

luận là các vấn đề lớn hay nhỏ, thầy cô giáo đều phải có tư duy theo trình tự, thứ

bậc rõ ràng. Có những người trong giao tiếp xã hội khi vừa cất tiếng nói, những

người khác đã biết ngay anh ta hoặc cô ta là giáo viên, cũng nhờ chính đặc điểm

phán đoán này.

Cẩn trọng về trình tự là thực chất của phương pháp khoa học. Nếu học

được cách điều chỉnh lối tư duy để tư duy được rõ ràng, mạch lạc dù chỉ trong

khoảng khắc là rất đáng quý. Điều này rất có ích đối với việc phát triển con

đường học vấn và sự nghiệp sau này của một con người.

Hai là học trọng tâm và những điểm khó:

Quá trình trẻ học hành tiến bộ chính là quá trình phá vỡ từng trọng điểm,

từng điểm khó. Về mặt này, thầy giáo có tác dụng to lớn không gì thay thế nổi.

Các giáo viên có trình độ càng cao thì trọng điểm trên bài giảng của họ

càng rõ ràng, các điểm khó càng sâu sắc. Đó là đo các giáo viên này đã vận

dụng kiến thức và năng lực của mình, sau khi gia công, lại sử dụng nguyên tắc

giảng dạy khoa học và phương pháp “thiết kế tỉ mỉ, thi công tinh tế”.

Những từ ngữ trên sách giáo khoa thường được viết đúng quy phạm, súc

tích nên rất khó hiểu. Nhưng giáo viên chỉ cần dùng vài từ ngữ, vài câu nói đã có

thể giúp trẻ hiểu ngay. Có những giáo viên giỏi rất biết cách giải quyết những

điểm khó, rất có nghệ thuật, thậm chí rất xuất sắc.

Ngày càng nhiều giáo viên để tâm và công sức trong mặt này. Con trẻ

càng kính yêu thầy cô giáo, tích cực suy nghĩ, càng cảm nhận được những công

sức của thầy cô. Điều này không chỉ giúp trẻ nắm vững kiến thức và năng lực

bồi dưỡng, mà càng cảm nhận được sự vĩ đại và tốt đẹp của tư duy. Từ đó hình

thành nên tư duy và thói quen yêu thích tư duy.

Ba là học cái đặc sắc:

Trên lớp, thầy cô thông qua giọng nói, giáo trình, động tác, thái độ biểu

cảm và nhiều phương pháp truyền thông hiện đại hóa để giảng dậy. Những thứ

này đều trải qua luận chứng khoa học và đều được chuẩn bị đầy đủ. Các giáo

viên khác nhau có những nét đặc sắc khác nhau trong cách giảng dạy. Bố mẹ

nên khuyên con cái phải biết tận dụng triệt để những nét đặc sắc đó để học tập.

Phương pháp giáo dục ngày nay ngày càng phong phú đa dạng, ngày

càng đậm tính nhân văn. Việc phát triển giáo dục đối với con trẻ có thể được coi

là sự chuyển giao từ thời đại chỉ biết học thuộc lòng kiến thức tới thời đại vội vã

tìm hiểu, nhận biết về kiến thức. Và tới ngày nay đã tiến lên thành thời đại phát

triển đầy ắp sức sống.

Nếu thực hiện tốt ba điểm trên sẽ không chỉ có lợi đối với việc tích cực suy

nghĩ, mà còn xây dựng được một cơ sở tốt đối với việc học tập.

4. Ghi chép cẩn thận - nhớ rõ cách tư duy, nhớ rõ trọng điểm, nhớ rõ những kết quả thu được, nhớ rõ các vấn đề đặt ra:

Cùng với năm tháng càng tăng, việc ghi chép bài giảng cẩn thận là yêu

cầu cơ bản đối với trẻ khi lên lớp. Học cách ghi chép tốt các bài giảng là một

trong những công việc cơ bản của học sinh khi lên lớp.

Ghi chép tốt các bài giảng sẽ đem lại ba lợi ích chính như sau:

Một là một tài liệu quan trọng cho học tập. Mỗi tiết học được cái gì, trình

độ học ra sao, tình hình thế nào... đều được thể hiện rất rõ trong phần ghi chép

này của học sinh. Vì thế những tư liệu đó là rất đáng quý.

Hai là có lợi cho việc nắm vững kiến thức. Tức là vừa có lợi để nắm vững

kiến thức một cách tổng thể, hệ thống, lại vừa có lợi cho việc nắm vững trọng

điểm và những điểm khó. Càng có lợi cho việc ôn tập lại bài đã học.

Ba là có lợi trong việc nâng cao năng lực học tập.

Nội dung ghi chép thể hiện được sức chú ý, sức quan sát và khả năng ghi

nhớ của trẻ. Đồng thời cũng thể hiện được năng lực tư duy, sức tưởng tượng và

sức sáng tạo của trẻ. Nó còn có thể giúp chúng ta nhận thấy được năng lực viết

lách, năng lực thẩm mỹ, năng lực sáng tạo cái mới và đặc điểm cá tính của trẻ...

Vậy ghi chép trên lớp cần viết những gì và ghi lại như thế nào?

Một là phải ghi lại lối tư duy và trọng điểm:

Cần phải ghi lại đề cương, nội dung chủ yếu, những giải thích quan trọng,

những ví dụ điển hình do thầy cô giáo viết trên bảng hoặc bổ sung thêm mà

trong sách giáo khoa không có.

Cần phải nhắc nhở con cái rằng nhất định phải nghe giảng là chính, ghi

chép là phụ. Những lúc nghe và ghi có mâu thuẫn với nhau thì phải ưu tiên tập

trung nghe trước để nắm được tư duy và trọng điểm. Nhất là khi giải thích trọng

điểm và điểm khó, thầy cô giáo thường nói chậm, nhấn mạnh trọng điểm. Những

lúc như vậy trẻ cần phải kịp thời nắm chặt tư duy của thầy cô, nỗ lực nghe hết

một cách có hệ thống. Sau đó mới khái quát những trọng điểm lại và ghi chép

lại. Cần phải chú ý ghi nhớ mạch tư duy và trọng điểm. Nếu nỗ lực làm vậy trên

lớp một thời kỳ dài có thể sẽ tạo nên năng lực khái quát tốt.

Hãy đọc bài văn “Phương pháp ghi chép bài của tôi”, của bạn học sinh Mã

Hiểu Cương lớp 6 trường PTCS Thứ 12 thành phố Nam Thông, tỉnh Giang Tô:

Ghi chép bài là một mắt xích quan trọng trong học tập. Nếu trên lớp không

nghiêm túc ghi chép bài, sau khi ôn lại bài cũ sẽ thiếu hụt nhiều kiến thức, dễ

quên mất trọng điểm của bài giảng, không có lợi cho việc học tập.

Ghi chép bài không có nghĩa là viết lại từng câu nói của thầy cô giáo trên

lớp. Làm như vậy vừa không thể theo kịp, lại vừa bỏ lỡ mất nội dung vừa giảng.

Phương pháp ghi chép đúng đắn phải là ghi lại những trọng điểm, điểm nhấn,

điểm khó trong bài giảng. Phải ghi lại phương pháp phân tích vấn đề, các ví dụ

chính hoặc cách giải thích các điểm khó của thầy cô. Bên lề vở có thể để một

khoảng trống to để lúc cần thiết còn viết thêm những điều cần lưu ý hoặc đánh

dấu những điểm khó. Có lúc thầy giảng rất nhanh, không thể ghi kịp, làm thế

nào? Có hai cách: một là tạm thời ghi nhớ trong não, đợi tới lúc rỗi phải ghi chép

lại ngay. Hai là từ vô số lời lẽ của thầy cô phải tóm tắt được khái quát nội dung,

nắm vững trọng điểm, ghi lại đề cương. Cách làm này phụ thuộc vào việc rèn

luyện hàng ngày. Việc ghi chép bài không thể chỉ ghi lại đúng nguyên bản mà

phải vừa ghi chép vừa lý giải, ghi lại những cách nghĩ hoặc cách nhìn nhận của

mình, có thể giải quyết chúng sau khi tiết học kết thúc. Sau khi tiết học kết thúc

vẫn cần phải đọc thêm sách và các tài liệu tham khảo, tiến hành bổ sung nội

dung ghi chép. Có vậy việc ghi chép bài mới hoàn chính hơn.

Hai là phải ghi lại những thu hoạch:

Ghi lại những cách nghĩ, cách cảm nhận và liên tưởng của mình... Có thể

dùng các phương pháp “kí hiệu”, “ẩn dụ”, “từ trọng điểm”... kết hợp lại mà tiến

hành. Nếu thầy cô nhấn mạnh tới nội dung nào là quan trọng, có thể vạch ngay

một đường gạch chân đánh dấu ở phần đó, càng quan trọng lại càng phải đánh

dấu nhiều. Bên trái cuốn vở thường phải để trống một khoảng lề rộng để kịp thời

viết thêm nội dung cần bổ sung hoặc ghi chú thêm các kí hiệu. Nếu bản thân cho

rằng một nội dung nào đó là quan trọng, có thể đánh dấu bằng kí hiệu "<" ở bên

cạnh và phía sau dấu này có thể viết những từ ngữ thật đơn giản, súc tích. Tất

nhiên trong tình huống không ảnh hưởng tới việc nghe tiếp mạch tư duy giảng

bài của thầy cô giáo nhưng vẫn viết được những liên tưởng và cách nghĩ mới

của mình lại càng tốt.

Cần phải chú ý rằng vở ghi bài là công cụ học tập của bản thân. Do vậy

làm thế nào có lợi cho việc học của mình thì cứ làm. Không thể ghi chép quá lộn

xộn, nhưng cũng không thể quá mất công vào việc ghi chép quá cẩn thận, sạch

sẽ bởi cuốn vở ghi bài không phải là vật trang sức.

Nếu có đứa trẻ vừa nghe vừa ghi chép, lại vừa dùng đầu óc cố ý ghi nhớ

lại, trên cuốn vở lại vẽ thêm nhiều kí hiệu đánh giá, thậm chí cả những đoạn mà

nó cảm thấy thu hoạch được nhiều, có hứng thú thì đều đánh dấu, tô màu hoặc

vẽ hình lên... đó mới chính là cách ghi chép bài tốt nhất. Bởi học tập phải vốn

đầy ắp cá tính.

Như vậy việc lên lớp rất tích cực, hoạt bát. Cuốn vở ghi bài có thể được

gọi là cuốn album học tập đầy sức sống của học sinh đó.

Ba là phải ghi lại các vấn đề:

Tức là phải ghi lại những vấn đề chưa hiểu và những vấn đề mà mình

phát hiện được.

Cũng cần phải ghi lại những chỗ khó, những chỗ cần phải bổ sung kiến

thức cũ. Sau giờ tan học, phải kịp thời đi hỏi thầy cô giáo hoặc bạn bè, phải giải

quyết các vấn đề chưa hiểu và các chỗ khó. Phải nỗ lực tìm kiếm nhanh những

kiến thức cũ cần phải sử dụng và ghi chép chúng lại.

Những vấn đề tự phát hiện có thể hình thành những chuyên đề để tiến

hành nghiên cứu sẽ càng tốt hơn nữa.

5. Nâng cao trình độ tham gia, hợp tác tích cực:

Trẻ em là chủ thể học tập. Hoạt động thực tiễn nhận thức đặc biệt của trẻ

có tính không thể nào thay thế nổi. Trẻ cần phải khiến cho việc học tập của mình

đạt tới sự chủ động, tự chủ, giàu tính sáng tạo. Điều này cần có quá trình bồi

dưỡng. Phương pháp chính của việc bồi dưỡng này chính là nâng cao trình độ

tham gia trên lớp của mình.

a. Trong khi tham gia, tích cực phát biểu, bồi dưỡng năng lực ngôn ngữ.

Khi nói có thể khiến tư tưởng của mình rõ ràng, hoàn chỉnh, chuẩn xác

hơn. Nói có thể tăng cường ý thức tự thân, bồi dưỡng lòng tự tin. Chỉ cần khi

bản thân khắc phục được tâm lý sợ hãi, chinh phục được sự nhút nhát, có thể

đứng trước mặt thầy cô giáo và các bạn trình bày được cách nghĩ và thể hiện

được tâm tư tình cảm của mình thì mới thực sự giao lưu được về tâm linh với

mọi người. Như vậy mới có thể tạo dựng được hình tượng của mình trong con

mắt mọi người. Từ đó mới khiến mình và mọi người thân thiết và hòa hợp hơn.

Sau khi trẻ hòa nhập được vào xã hội, năng lực ngôn ngữ càng trở thành

công cụ quan trọng của cuộc sống xã hội.

Lớp học là môi trường tốt để rèn luyện và bồi dưỡng tài ăn nói. Trẻ cần

phải tận dụng triệt để giờ lên lớp, phải vượt qua được cửa ải ngôn ngữ.

b. Những điểm để nâng cao năng lực ngôn ngữ.

Một là phải có tư tưởng. Bất luận dù trả lời vấn đề hay tham gia thảo luận

cũng cần nỗ lực suy nghĩ, có được tư tưởng riêng của mình trước khi nói. Cũng

tức là trước tiên phải tự tập hợp lại nội dung trong não, chỉnh lý lại con đường tư

duy rồi mới phát biểu. Nỗ lực như vậy rất quan trọng, sẽ giúp mình từ chỗ bắt

đầu tiếp xúc vấn đề tới chỗ có thể nói được rất thấu tình đạt lý, đơn giản, súc

tích dù trong một thời gian rất ngắn. Từ đó ngăn chặn được việc nói năng loạn

xạ, không có trình tự, và bồi dưỡng được tính nhạy cảm, minh mẫn của tư duy.

Hai là phải có cá tính. Không cần phải lặp lại những câu nói của người

khác theo kiểu tuyên truyền, bắt chước. Cần phải nói ra được những lời nói từ

đáy lòng mình. Phải nói thật. Bồi dưỡng tính sâu sắc của tư duy.

Ba là phải có ý tưởng sáng tạo. Nỗ lực diễn đạt mạch tư duy mới, trí

tưởng tượng mới, cảm giác mới và thể nghiệm mới của mình. Từ đó thể hiện

được đầy đủ tinh thần sáng tạo của tư duy.

Tất nhiên nói năng cần theo đúng quy cách. Lớp học là nơi mọi người

cùng học tập nên cần có một yêu cầu kỷ luật nhất định. Nếu trên lớp cứ nói ra

những thứ không thể nói thì sẽ ảnh hưởng tới trật tự lớp. Khi có thầy cô giáo,

trước tiên học sinh cần phải giơ tay, sau khi được cho phép mới đứng lên phát

biểu. Khi nói cần phải đứng nghiêm chỉnh, thái độ tự nhiên, giọng nói to, rõ ràng.

Nếu bồi dưỡng được những phẩm chất tốt đẹp đó sẽ có ích suốt đời.

Phải học cách hợp tác với bạn học và thầy cô giáo, phát triển tốt năng lực

giao tiếp xã hội. Quan hệ giao tiếp học tập tốt có thể sáng tạo được một môi

trường học tập hòa hợp, tích cực. Có thể được thầy cô chỉ đạo và giúp đỡ nhiệt

tình hơn, kiên nhẫn hơn.

Quan hệ giao tiếp tốt có thể khiến việc học tập thu được năng lực trưởng

thành.

Ngày nay, quan hệ giao tiếp tốt có thể thúc đẩy bản thân tham gia nhiều

hơn việc hợp tác học tập, hợp tác nghiên cứu và học tập mang tính nghiên cứu.

Trong lứa tuổi thanh thiếu niên, vài người bạn thường ở bên nhau thẳng

thắn thảo luận, học tập, cùng khơi dậy niềm hứng thú học tập sẽ không chỉ kịp

thời giải quyết được các vấn đề học tập. Mà ngay cả nội dung và phương thức

thảo luận cũng có tác dụng lớn đối với công việc tương lai. 80% công trình

nghiên cứu dành được giải Nobel hiện đại đều được hoàn thành từ hợp tác.

Những vấn đề các bậc phụ huynh cần suy ngẫm:

1. Làm thế nào mới thực sự hiểu được lợi ích bài học trên lớp của trẻ?

Bạn có cách nào tốt hơn không?

2. Bạn tình nguyện kết hợp bậc thang này với thầy cô giáo để đạt được

nhận thức chung không?

Vượt trước, chủ động, tìm tòi.

Mục tiêu bậc thang của trình độ hành vi chuẩn bị bài mới và các thao tác.

Hướng dẫn trẻ chuẩn bị bài có kết hợp thực tiễn.

Chuẩn bị bài mới theo đặc điểm môn học.

Chương 7. CHUẨN BỊ BÀI MỚI LÀ MỘT CÁCH TÌM TÒI TỰ GIÁC

Mắt xích thường thấy trong việc học tập kiến thức mới là chuẩn bị bài mới

- lên lớp - ôn tập bài cũ - làm bài tập. Phương pháp học tập chính xác là chuẩn

bị bài mới trước rồi mới lên lớp.

Chuẩn bị bài mới chính là tự học trước khi đi học. Đó là sự chuẩn bị sẵn

bài mới, tự học của trẻ trước khi đi học. Điều này thúc đẩy bản thân tự giác tìm

tòi chủ động học tập hơn.

I. VƯỢT TRUỚC, CHỦ ĐỘNG, TÌM TÒI

1. Hứng thú vượt trước, chuẩn bị tốt:

Rất nhiều đứa trẻ hẳn đang nghĩ nếu có thể hiểu được vô số những kiến

thức thú vị trong sách thì hay biết bao. Chính tác giả cuốn sách khi còn đi học có

hoàn cảnh gia đình rất nghèo túng, phải để dành từng đồng từng hào. Khi bước

vào PTCS đã lấy tất cả số tiền dành dụm được mua hết ba năm sách phải học,

để ở đầu giường. Rảnh rỗi lúc nào lại tranh thủ đọc, chỉ náo nức mong muốn có

thể học được nhanh hơn, nhiều hơn. Do có hứng thú muốn vượt trước như vậy

nên đã khiến bản thân nhanh chóng tìm hiểu kiến thức trước các bạn. Do đó

trước khi lên lớp đã chuẩn bị bài tốt hơn, cũng hứng thú hơn về những điều thầy

giảng trên lớp, học vào nhanh hơn. Từ đó hình thành được một hệ thống tuần

hoàn học tập rất tất nhiên việc học trở nên chủ động.

Nếu mỗi người đã có sẵn sự tò mò và tâm lý thích tìm hiểu, rất hứng thú

đối với kiến thức mới của bài giảng, xin hãy thỏa mãn nhu cầu đó. Hãy chuẩn bị

tốt trước khi lên lớp. Đối với những học sinh phổ thông cơ sở nhất định khi

chuẩn bị bài mới có rất nhiều kiến thức chưa hiểu, sẽ nảy sinh không ít vấn đề.

Từ đó sẽ gợi ra nhiều khát vọng học tập hơn nữa, nâng cao hứng thú học tập.

“Phàm làm chuyện gì cũng cần có chuẩn bị. Nếu không chuẩn bị, làm gì

cũng hỏng”. Câu nói này của cổ nhân Trung Quốc dặn dò chúng ta rằng dù làm

bất cứ điều gì, trước tiên cũng cần phải tìm hiểu, chuẩn bị tốt kế hoạch mới có

thể đạt được hiệu quả tốt, dễ giành được thành công. Chuẩn bị bài mới tức là

trước khi thầy giáo lên lớp, cần phải nắm được nội dung bài giảng, phải chuẩn bị

kỹ càng, bước đầu nắm vững trọng điểm và các điểm khó. Kiến thức mới luôn

cần có những kiến thức sẵn có làm cơ sở. Học sinh tiểu học và trung học khi học

những điểm khó, phần lớn những thứ vận dụng tổng hợp rất nhiều. Điều này

luôn đòi hỏi trước khi lên lớp phải tự học, bổ sung những chỗ kiến thức bị khuyết

hoặc ôn lại những kiến thức cũ đã học nhưng quên mất, để chuẩn bị “đánh một

trận có chuẩn bị sẵn”.

Có một số học sinh học hành rất nỗ lực nhưng thành tích học tập không

cao. Thói quen của chúng là “lúc thường nhật không xem bài trước. Ở trên lớp

chỉ đọc theo thầy. Khi tan học chỉ biết học quanh đề mục đó, thi xong là thôi,

không muốn nhìn lại”. Những câu nói này đã miêu tả rất chính xác tình trạng của

phần lớn học sinh hiện nay. Chúng không hề có tâm lý chuẩn bị kiến thức trước

khi đi học. Khi tới lớp, chỉ học theo thầy cô như “a dua”. Không có hưng phấn

học tập, tư duy trì trệ. Sau khi tan học bận rộn và mệt mỏi làm bài tập như giải

quyết cho xong. Không cần nói cũng biết những loại như vậy thành tích học tập

không thể lý tưởng được. Cách sống “thi xong là thôi, không nhìn lại kiến thức cũ

nữa” thật đau lòng và nhức đầu. Một trong những nguyên nhân chính tạo nên

tình trạng này chính là chúng coi thường việc chuẩn bị bài mới. Không nhận thức

được rằng việc học tập nhất thiết phải phù hợp một quy luật trình tự nhất định.

Từ đó nắm vững phương pháp học tập khoa học.

Những đứa trẻ càng mất công sức học tập càng coi trọng việc chuẩn bị

bài. Từ đó chúng vứt bỏ được lối học bị động, thực hiện được việc học tích cực

và chủ động.

Nguyên tắc giáo dục:

Những đứa trẻ càng mất công sức học tập càng coi trọng việc chuẩn bị

bài. Từ đó chúng vứt bỏ được lối học bị động, thực hiện được việc học tích cực

và chủ động.

2. Chủ động học tập, tự giác và vui sướng đi học:

Qua việc chuẩn bị bài, trẻ đã biết được nội đung cần phải học. Mục tiêu rõ

ràng nên tập trung nghe giảng hơn, tư duy cũng tích cực và hoạt bát.

Do đã chuẩn bị bài, trẻ sẽ biết được trong bài mới cần sử dụng kiến thức

cũ gì. Từ đó có thể phát hiện được mắt xích nào yếu trong kiến thức của mình

để kịp thời bổ sung lại.

Trước khi lên lớp, ôn lại một số kiến thức cũ là điều rất dễ dàng thực hiện.

Điều này đem lại tác dụng cực kỳ to lớn. Nó không chỉ có thể tránh được những

thứ “ách tắc” do kiến thức cũ ngáng trở khi lên lớp, làm ảnh hưởng tới hiệu quả

học tập (ví dụ có tình huống xấu là khiến trẻ rơi vào trạng thái rối loạn, tâm tính

bất an), mà còn có thể biến những thứ trên lớp trở nên dễ dàng và nhẹ nhõm

hơn. Quan trọng hơn là làm như vậy có thể khiến chính mình thực hiện được

một mối quan hệ nội tại giữa mớ kiến thức, khiến kết cấu nhận thức của bản

thân có được sự phát triển mang tính động thái.

Qua việc chuẩn bị bài, trẻ nhất định nắm được những trọng điểm và điểm

khó. Từ đó nảy sinh được vấn đề và nhu cầu, có tư duy riêng, nhiệt tình lên lớp,

chú ý nghe giảng hơn, suy nghĩ chủ động và sâu sắc hơn. Bản thân cũng thấy tự

tin và tự trọng hơn.

Qua việc chuẩn bị bài, trẻ sẽ có được những cách lý giải độc đáo của

riêng mình về nội dung cần học. Trên lớp có thể tiến hành so sánh với mạch tư

duy của thầy cô như: Thầy làm thế nào để nêu ra được vấn đề? Làm thế nào để

phân tích được vấn đề? Làm thế nào để giải quyết được vấn đề? Cái hay ở

đâu? Nét đặc sắc ở đâu? Cái đẹp ở đâu? Khi trẻ ngồi học trong lớp, tư tưởng có

thể vừa tập trung vừa mở rộng, vừa chú trọng kiến thức, vừa coi trọng tình

người, vừa nâng cao được trí năng lại vừa có thể bồi dưỡng được khả năng

cảm nhận cái đẹp, phẩm chất đạo đức và nhân cách. Việc học tập như vậy rất

có lợi cho việc phát triển toàn diện. Nếu có thể hình thành được một số chuyên

đề, theo đuổi suy nghĩ và cùng tiến hành tìm tòi, nghiên cứu, thảo luận với thầy

cô giáo và bạn học thì trình độ bài giảng trên lớp sẽ cao hơn rất nhiều.

3. Bồi dưỡng năng lực tự học:

Chuẩn bị bài mới thường là lần đầu tiên trẻ được tiếp xúc với kiến thức

mới, độc lập đọc hoặc suy nghĩ. Chuẩn bị bài mới chính là tự học trước khi lên

lớp. Cái được gọi là năng lực tự học chính là năng lực học tập độc lập. Tức là

độc lập mở rộng trí lực, bồi dưỡng năng lực sáng tạo cái mới.

Nếu trẻ có thể kiên trì thực tiễn chuẩn bị bài mới trong suốt một thời kỳ dài

thì trình độ chuẩn bị bài sẽ dần dần tăng cao. Thực chất là kiên trì tự học một

thời gian dài. Cứ như vậy, năng lực tự học tốt sẽ nâng cao, và sẽ học được cách

học tập, ý nghĩa càng to lớn hơn.

II. MỤC TIÊU BẬC THANG CỦA TRÌNH ĐỘ HÀNH VI CHUẨN BỊ BÀI MỚI VÀ CÁC THAO TÁC

Để chuẩn bị tốt bài mới, nâng cao năng lực tự học cần có quá trình bồi

dưỡng. Nhiều năm qua, qua việc nghiên cứu, điều tra rất nhiều trẻ em có thể

chia thành 5 cấp tiêu chuẩn giúp đỡ trẻ chuẩn bị tốt bài mới, phù hợp với nhu

cầu của trẻ. Bố mẹ có thể lập một hàng sau và căn cứ vào nhu cầu giúp trẻ tự

đánh giá.

1. Cấp 1- chuẩn bị đơn giản:

Có hai yêu cầu: một là thông qua việc đọc bài mới, biết được nội dung

kiến thức cần phải học. Hai là phải kịp thời bổ sung những kiến thức cũ cần

dùng và những mắt xích yếu. Trước khi lên lớp, có thể chuẩn bị đơn giản như

vậy trong khoảng thời gian ngắn nhưng cũng phải nắm vững. Như vậy mới có lợi

cho việc chủ động học tập trên lớp.

2. Cấp 2 - chuẩn bị trọng điểm:

Có hai yêu cầu: một là bước đầu lý giải trọng điểm và điểm khó cần phải

học. Muốn lý giải chúng, trước tiên cần phải tìm ra chúng. Bản thân đó chính là

quá trình nâng cao năng lực tự học. Có thể dùng bút chì màu gạch nhẹ dưới

những từ trọng điểm. Nguyên nhân của việc chỉ gạch nhẹ là để thuận tiện cho

việc sửa chữa sau này khi học chính thức hoặc khi ôn tập. Hai là bước đầu tìm

hiểu mạch tư duy cơ bản của nội dung cần học. Nếu có thể kiên trì điều này suốt

một thời gian dài, tiến hành so sánh giữa phần chuẩn bị bài với phần nội dung

mà thầy giáo nhấn mạnh trên lớp sẽ rất nhanh chóng nâng cao được trình độ

chuẩn bị bài mới.

Hãy xem kinh nghiệm về “Các kí hiệu - công cụ chuẩn bị bài” của bạn Chu

Dẫn Phương lớp 7 trường PTCS số Một huyện Tống Giang, Thượng Hải như

sau:

“Chuẩn bị bài, nghe giảng, ôn bài là những mắt xích quan trọng của việc

học tập. Tôi rất coi trọng việc chuẩn bị bài mới trước khi lên lớp. Có một số bạn

học cho rằng, chuẩn bị bài mới chẳng qua chỉ là xem lướt bài giảng trong sách

một lượt. Nhưng thực ra việc chuẩn bị bài mới không đơn giản như vậy. Vì nếu

chỉ xem qua một lượt sẽ không thể nhớ được. Phương pháp của tôi là dùng kí

hiệu làm công cụ chuẩn bị bài. Coi việc tìm ra những trọng điểm, điểm khó và

các vấn đề trong bài là nâng cao hiệu suất ích lợi của việc chuẩn bị bài mới. Tôi

tìm ra những khái niệm mới trong bài, và dùng đường vẽ lượn sóng để quy định

đánh dấu bên dưới. Đối với những công thức đại số, vật lý..., tôi gạch đậm hai

đường bên dưới. Gặp phải chỗ không hiểu, tôi đánh dấu chấm hỏi. Làm xong

những công việc này, tôi đọc đề bài luyện tập ở phía sau bài giảng. Đối với

những bài tập dễ, có thể làm ngay, tôi làm luôn. Đối với những đề bài khó, tôi

đánh một cái dấu ở bên cạnh. Khi lên lớp, tôi đã nắm rõ vấn đề. Và khi thầy giáo

giảng tới những chỗ tôi đánh dấu chấm hỏi và giải các đề bài mà tôi đánh dấu

móc ở bên cạnh, tôi đặc biệt chú ý nghe. Cứ như vậy, tôi mang các câu hỏi đi

theo lên lớp, dễ dàng nắm vững kiến thức bài giảng.

3. Cấp 3 - chuẩn bị vấn đề:

Có hai yêu cầu: Một là nêu ra vấn đề, và đem các vấn đề liên hệ lại thành

hệ thống hóa. Hai là có sự tìm tòi ban đầu của chính mình đối với các vấn đề

trọng điểm. Trong quá trình học, việc phát hiện vấn đề còn quan trọng hơn việc

giải quyết vấn đề. Chỉ có những người nêu ra được vấn đề mới học thực sự.

Thế giới thần bí chỉ mở rộng cánh cửa đối với những người dám phát biểu, nỗ

lực suy nghĩ. Biết đặt vấn đề, biết hệ thống các câu hỏi là biểu hiện quan trọng

của việc biết học.

Trong bài văn “Làm tốt nhật ký đọc sách” của cậu học sinh Vương Vỹ

Quốc lớp 8 trường trung học Tào Hành thành phố Thượng Hải có đoạn:

“Nhật ký đọc sách có thể giúp chúng ta hiểu và lý giải sâu hơn về nội dung

cuốn sách, tăng cường trí nhớ, nâng cao hiệu quả học tập.

Hồi học tiểu học, thành tích học tập của tôi rất kém. Nguyên nhân là tôi

không bao giờ viết nhật ký đọc sách. Sau khi lên trung học, tôi bắt đầu thực hiện,

và nếm được trái ngọt. Việc học có kết quả tăng rõ rệt, tích lũy được một số kinh

nghiệm. Tôi xin giới thiệu phương pháp ghi nhật ký đọc sách mà tôi thường

dùng:

a. Vẽ kí hiệu, thêm lời bình:

Đối với những quan điểm, kết luận quan trọng trong bài hoặc những đoạn

phân tích, giải thích xuất sắc, những căn cứ có ý nghĩa điển hình và những chỗ

có tính giáo dục cao, giúp bản thân khơi gợi được niềm hứng thú, hoặc những

vấn đề chưa hiểu, những điểm đáng nghiên cứu, tôi đều dùng những kí hiệu

khác nhau đánh dấu, và ghi thêm những chú thích bên cạnh. Những kí hiệu

được tạo thành bởi căn cứ vào nhu cầu bản thân. Ví dụ dùng đường gạch vàng,

đường cong, khoanh tròn, dấu chấm đậm... thể hiện những phần quan trọng.

Dùng dấu hỏi thể hiện những chỗ chưa hiểu hoặc đáng để nghiên cứu...

b. Ghi lại:

Đem những điểm quan trọng, những câu hoặc đoạn hay trong bài ghi chép

lại vào vở. Những câu hoặc từ ngữ ở phía trước, phía sau hoặc ở giữa không

cần thiết phải ghi lại đều có thể dùng kí hiệu giản lược để bỏ bớt. Để tra lại cho

đúng, phần ghi chép lại phải được ghi rõ ở đoạn nào, trang nào, sách nào... Cứ

tích lũy như vầy càng nhiều sẽ trở thành tư liệu chuyên đề sau này.

c. Khái quát và viết tóm tắt:

Tường thuật lại tóm tắt bài học vừa đọc, nói rõ trọng tâm bài đó nói về vấn

đề gì. Làm như vậy có thể rèn luyện được năng lực tổng hợp và năng lực khái

quát của chúng ta. Và cũng có lợi cho việc ôn bài sau này và nghiên cứu thêm.

d. Viết đề cương:

Đọc bài học cần phải căn cứ vào liên hệ trên nội dung, tìm ra những trọng

điểm của từng đoạn hoặc của từng phần. Dùng từ ngữ của mình để ghi chép lại.

Khi làm đề cương nhất thiết phải có trật tự rõ ràng, phải tiết kiệm được thời gian

và nêu bật được vấn đề quan trọng.

e. Ghi cảm nghĩ:

Viết lại những cảm nhận của mình sau khi đọc. Có thể phát huy thêm một

số luận điểm vốn có trong bài hoặc nêu ý kiến phê bình.

Cách làm này giúp chúng ta đạt được những kiến thức chắc chắn, có hệ

thống; có thể bồi dưỡng năng lực phân tích, tổng hợp, phê bình của chúng ta.

Cách viết này không có công thức cố định. Nó có thể là lối triết ghi chép vụn, rời

rạc, cũng có thể viết liền mạch một cách hệ thống. Có thể dùng vài dòng hoặc cả

một bài văn dài hoàn chỉnh để thể hiện.

Còn có nhiều phương pháp và hình thức khác về việc viết nhật ký đọc

sách. Những gì giới thiệu trên đây chỉ là một vài phương pháp cơ bản mà tôi

thường dùng. Các bạn có thể lựa chọn một cách khi vận dụng, cũng có thể dùng

cách khác tổng hợp lại cùng vận dụng. Các bạn đừng ngại, cứ thử xem sao.

4. Cấp 4 - chuẩn bị giải thích:

Nó gồm ba yêu cầu sau:

Một là phân tích năng lực. Căn bệnh tồn tại phổ biến của con người nằm ở

phần bề mặt của sự vật. Quá trình đi sâu vào phân tích sự vật chính là tiến triển,

thậm chí là khai phá con đường học tập và sự nghiệp của một con người. Quá

trình học của trẻ chính là học cách “đi sâu” vào sách vở. Và nếu có thể “đi vào”

được bên trong cuốn sách là điều rất đáng quý.

Hai là bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề. Chí ít cũng phải học được

cách vận dụng sách công cụ và sách tham khảo. Tự giải được các đề luyện tập

đơn giản trong sách.

Ba là nhất định phải có được cách lý giải và lối tư duy riêng. Có thể trình

bày cách nghĩ, cảm nhận của mình bằng những từ ngữ ghi chú đơn giản trên

sách (hoặc bằng những kí hiệu mà mình vẫn thường dùng). Đó vừa là phương

pháp học tập quan trọng, vừa rất có ý nghĩa.

Ghi chú là kết tinh sức lao động tư duy vất vả của con người. Nó ấp ủ sự

thúc tiến, phát triển và sáng tạo cái mới của văn minh. Cách ghi chú đọc sách

của một số người có trình độ tư duy là tài sản vô giá. Ví dụ như “Nhật ký triết

học” của Lênin là cống hiến quan trọng trong việc nghiên cứu tư tưởng triết học

Lênin. Hình thức và phương pháp ghi chú của ông đem lại cho chúng ta bước

khởi đầu to lớn.

5. Chuẩn bị nghiên cứu:

Nó cũng gồm ba yêu cầu:

Một là có thể hình thành chuyên đề học tập. Ví dụ khi học công thức hàm

số tam giác, hình thành nên “Bảng quan hệ công thức hàm số tam giác”, “Những

kinh nghiệm vận dụng hàm số tam giác”..., khiến việc học có tính nghiên cứu.

Hai là đối với chuyên đề có sự thể nghiệm và lý giải riêng (ý kiến riêng,

mạch tư duy riêng, bước phát triển riêng), tinh thần và năng lực sáng tạo.

Ba là có ích đối với việc thảo luận cùng thầy cô và bạn học, cũng như đối

với việc hợp tác trong học tập. Rõ ràng là mọi cấp bậc đối với việc chuẩn bị bài

mới vừa có sự khác biệt vừa có quan hệ với nhau. Những trình độ cao hơn

được hình thành cao hơn trên cơ sở một số trình độ thấp.

Bảng trình độ hành vi chuẩn bị bài mới của trẻ hình bậc thang:

1. Chuẩn bị đơn giản: Đọc bài, xác định được nội dung cần học. Kịp thời

bổ sung những kiến thức có liên quan tới bài mới. Chuẩn bị sẵn sàng đi học.

2. Chuẩn bị trọng điểm: Tìm ra và bước đầu tìm hiểu những trọng điểm

về điểm khó của nội dung sắp học. Bước đầu tìm hiểu mạch tư duy cơ bản của

nội dung cần học. Tận dụng sách công cụ để gạt bỏ chướng ngại.

3. Chuẩn bị vấn đề: Nêu ra những vấn đề trong nội dung cần học (trọng

điểm, điểm khó) một cách tương đối hệ thống. Đối với những điểm quan trọng

cần có những lý giải và tìm tòi ban đầu của chính mình. Viết đề cương hoặc

những ghi chú cơ bản.

4. Chuẩn bị giải thích: Có thể tiến hành phân tích, tổng hợp, trừu tượng,

khái quát nội dung chính trong bài học mới. Bồi dưỡng năng lực giải thích vấn đề

và giải quyết vấn đề. Có thể tận dụng sách tham khảo và sách công cụ đẻ giải

quyết vấn đề.

5. Chuẩn bị nghiên cứu: Nếu đã có phương pháp tự học, có được những

lý giải độc đáo đối với mối liên hệ nội tại và đối với kiến thức cơ bản, hình thành

chuyên đề, chủ động tiến hành tìm tòi. Phải học cách hỏi bạn, tích cực tham gia

thảo luận, cùng nhau học tập.

III. HƯỚNG DẪN TRẺ CHUẨN BỊ BÀI CÓ KẾT HỢP THỰC TIỄN

1. Bảo đảm về thời gian:

Muốn chuẩn bị bài tốt, nhất thiết phải có bảo đảm về thời gian nhất định.

Vì thế trong kế hoạch chuẩn bị, có thời gian được sắp xếp cụ thể, ít nhiều thời

gian được sắp xếp cũng căn cứ vào tình huống học tập của bản thân để quyết

định. Trong phần lớn thời gian sau khi làm xong bài tập, có thể sắp xếp được

việc chuẩn bị bài mới nhiều hơn. Rất nhiều đứa trẻ đều chuẩn bị dụng cụ học tập

và sách vở đầy đủ cho buổi học hôm sau trong tối hôm trước. Đồng thời cũng

sắp xếp một khoảng thời gian để chuẩn bị bài mới, chuẩn bị sẵn về vật chất, kiến

thức, tâm lý và dần dần hình thành nên thói quen.

2. Lựa chọn trình độ chuẩn bị bài:

Vì việc chuẩn bị bài ở trình độ cao thường thiết lập trên cơ sở của việc

chuẩn bị bài ở trình độ thấp. Giống như nội dung ở bảng chuẩn bị bài hình bậc

thang đã trình bày, không thể xuất hiện tình trạng không cần đọc trước, không lý

giải bước đầu hoặc không tìm hiểu trọng điểm mà vẫn có thể trực tiếp hiểu sâu

và tiến hành nghiên cứu được. Cũng tức là, nếu không có trình độ cấp 1, 2 thì

không thể có trình độ ở cấp 3, 4, 5.

Việc lựa chọn trình độ chuẩn bị bài mới phải căn cứ vào tình hình học tập

của mình. Đối với những môn học mà bản thân học rất vất vả thì thời gian chuẩn

bị bài mới nên sắp xếp nhiều hơn. Và trong trình độ chuẩn bị cần phải trọng

điểm làm tốt cấp 1, cấp 2.

Thực tế đã chứng minh rằng có những đứa trẻ trong những môn học khó

nếu kiên trì việc chuẩn bị bài cấp 1, cấp 2 trong suốt một thời gian dài thì có thể

phát huy được tác dụng “xoay chuyển thế cục”. Đối với những môn học mà mình

yêu thích hoặc học tương đối dễ dàng, thì trong tình huống không ảnh hưởng tới

các môn học khác hoặc khi thời gian cho phép, trình độ chuẩn bị phải cao hơn.

Tác giả cuốn sách này đã từng phụ đạo một học sinh lớp 5. Cậu học sinh

này rất thích học vật lý nhưng thành tích học tập không lý tưởng, đã tìm tới tôi

xin giúp đỡ giải quyết khó khăn. Sau khi tận dụng phương thức chuẩn bị bài mới

hình bậc thang và cách học trên lớp vài lần đã thấy có hiệu quả. Sau một nửa

học kỳ, thành tích môn vật lý của cậu đã thấy rõ. Tới đầu năm lớp 6, cậu đã

được tuyển vào lớp chọn của trường, thành tích rất xuất sắc. Tới hè năm thứ ba

cuối cấp 2, tôi đã hướng dẫn cậu chuẩn bị các môn vật lý sẽ học ở cấp ba. Cậu

rất hứng thú, cũng rất chịu khó học. Sau khi lên lớp 8, môn vật lý của cậu rất

xuất sắc tên tuổi cậu đã được xếp ở bảng đầu lớp chọn, trường chuyên và được

chọn làm cán sự vật lý của lớp. Rất nhiều bạn học khác tuy thành tích học rất

giỏi vẫn phải nhờ cậu ta giảng giải. Điều này thúc đẩy rất mạnh tới sự phát triển

và tiến bộ của cậu. Tới hè năm lớp 8, về cơ bản, cậu đã tự học hết môn vật lý

của cấp ba và bắt đầu tìm hiểu một số nội dung vật lý của đại học. Ví dụ này

chứng tỏ nhất định phải nắm vững phương pháp học tập khoa học. Bởi nó sẽ

giúp sự nghiệp học hành của trẻ trong tương lai gặt hái được thành công to lớn

hơn. Nhất định phải nắm vững được phương pháp học tập khoa học vì nó sẽ

giúp trẻ chủ động, vui vẻ, biết cách học và yêu thích học. Đồng thời cũng chứng

minh rằng mỗi một thiếu niên đều có tiềm năng học tập rất lớn, nhất định phải

phát huy và phát triển nó.

Có đứa trẻ cho rằng sau khi tự chuẩn bị bài, lên lớp sẽ không còn gì học

nữa. Thậm chí sẽ ảnh hưởng tới tính tích cực của việc học tập trên lớp, dễ chơi

đùa.. Việc học tập của những đứa trẻ như vậy sẽ không giỏi, vì nhận thức của

chúng về việc học tập rất ấu trĩ, rất hời hợt. Như vậy sẽ không hiểu được kiến

thức một cách sâu sắc và rộng rãi, không hiểu được việc nắm vững kiến thức

cần phải lao động trí óc vất vả, không hiểu được việc phải liên tục nâng cao tư

tưởng của thầy cô và con trẻ, càng không hiểu được nội dung nhân văn phong

phú mà bài giảng cần có.

Thực tiễn chứng minh rằng chỉ có những đứa trẻ không biết trời cao đất

rộng, mới chỉ vừa nhìn một chút đã lười không muốn học thì chỉ là “ếch ngồi đáy

giếng”. Chỉ có những đứa trẻ thực sự đạt tới trình độ từ học mới càng nhiệt tình

và chuyên tâm hơn khi lên lớp. Theo đuổi kiến thức và chân lý là không có giới

hạn.

VI. CHUẨN BỊ BÀI MỚI THEO ĐẶC ĐIỂM MÔN HỌC

Mỗi một môn học đều có những đặc điểm riêng, do vậy phương pháp

chuẩn bị bài mới của từng môn cũng khác nhau. Nói một cách khác mỗi một

môn học có những phương pháp chuẩn bị bài riêng.

1. Chuẩn bị môn ngữ văn chú trọng vào kiến thức cơ bản và đọc bài:

Việc chuẩn bị môn ngữ văn chủ yếu chú trọng vào phần đọc và kiến thức

cơ bản.

Kiến thức cơ bản của môn ngữ văn rất rộng. Các vấn đề về cách phiên

âm, từ vựng, câu... tuy không phức tạp nhưng cũng không dễ dàng. Phải là

người “thực sự để tâm” mới có thể xây dựng được kiến thức cơ bản tốt.

Khi chuẩn bị bài, trước tiên cần phải ghi lại những từ lạ hoặc không hiểu,

những câu khó lý giải trong bài khóa. Trước hết cần phải xem ở đây có những từ

ngữ nào đã từng học hoặc từng tra cứu và kịp thời ôn tập lại. Giải quyết phần

này rất quan trọng. Thông thường các thầy cô thường không giảng lại những

kiến thức đã học. Vì thế trẻ thường “tắc”, khiến việc học trên lớp không thuận lợi.

Vì thế đối với những nội dung mới cần học, bản thân mình phải nỗ lực tận

dụng triệt để những ghi chú trên sách hoặc những sách công cụ như từ điển...

Dù chỉ giải quyết được một phần cũng tốt. Khi thầy cô giải thích lại có thể sẽ

được nhấn mạnh hơn hoặc nâng cao hơn. Đối với những điểm kiến thức này,

một là cần phải giải thích, hai là trên cơ sở đã hiểu phải tăng cường ghi nhớ và

nỗ lực vận dụng. Đem những điểm kiến thức quan trọng ghi chép lại, cứ tích lũy

như vậy ngày này qua tháng khác sẽ có tiến triển.

Đối với việc đọc bài ngữ văn, cần phải chú ý đọc hiểu. Tức là trước tiên

cần phải lý giải theo trình tự tình cảm và quan niệm tư duy của tác giả bài văn.

Trên cơ sở đó rèn luyện việc nêu ra tư tưởng trọng tâm, điểm chính lập ý, tầng

thứ kết cấu và tổ chức tài liệu của bài văn. Sau khi chuẩn bị như vậy, khi lên lớp

chúng ta sẽ chủ động hơn; những điểm khó, trọng điểm cũng được rõ ràng hơn,

có lợi cho việc cùng thầy cô và bạn học cùng đi sâu vào tìm tòi, thảo luận và học

tốt môn ngữ văn.

2. Chuẩn bị môn toán chú trọng vào việc lý giải khái niệm cơ bản và công thức:

Môn Toán là một môn cơ bản, là một môn công cụ cơ bản. Toán tương đối

trừu tượng, tính lôgíc rất cao.

Chuẩn bị môn Toán trước tiên cần phải chú trọng vào việc lý giải khái

niệm cơ bản, phải tự hỏi mình nhiều. Tại sao cần phải học khái niệm này? Khái

niệm này có ý nghĩa gì? Phạm vi sử dụng của nó đến đâu? Chỉ khi thực sự nắm

vững khái niệm mới có thể phân tích và giải quyết được các vấn đề. Khi học khái

niệm, cần phải học từ ví dụ thực tế khái quát được khái niệm, trừu tượng được

khái niệm.

Một nội dung quan trọng của toán học chính là định lý và công thức. Khi

chuẩn bị bài, có thể tự xem quá trình xây dựng định lý, tự mình đảo ngược công

thức quan trọng. Trong quá trình đảo ngược này nếu cần sử dụng những công

thức cũ đã học thì phải kịp thời ôn tập ngay. Khi lên lớp có thể học thêm tư duy

của thầy, đem toàn bộ quá trình đảo ngược công thức thể hiện lại từng bước

càng rõ ràng càng tốt. Một kinh nghiệm quan trọng để học tốt môn toán chính là

phải nhớ rõ công thức. Đối với những công thức dài cần phải học tới mức nhắm

mắt lại vẫn có thể hình dung rõ mồn một từng chữ, từng từ. Công thức học thuộc

lòng càng kỹ càng tốt. Làm lại một số đề bài điển hình để củng cố và lý giải sâu

hơn. Khi lên lớp, phải chú trọng tăng cường và đi sâu vào kiến thức, phải học

theo tư duy, học kỹ thuật giải bài tập của giáo viên và tổng kết kinh nghiệm.

3. Chuẩn bị môn ngoại ngữ phải chú trọng việc đọc và khả năng diễn cảm:

Tiếng Anh là một môn phải dựa vào bản thân học tích lũy hàng ngày. Học

cách chuẩn bị bài tiếng Anh có đặc điểm tự học tiếng Anh càng rõ. Khi tổng kết

kinh nghiệm một số trẻ học tiếng Anh tiến bộ rất nhanh và có thành tích tốt,

người ta nhận thấy chúng quả thực có trình tự học nhất định.

Một là đọc ý. Tức là đọc hết bài một lượt, cố gắng tìm ra ý tổng thể của cả

bài. Phải có bước tìm hiểu ban đầu đối với nội dung của cả bài. Như vậy vừa có

thể kích thích được niềm hứng thú học ngoại ngữ, lại vừa có thể bồi dưỡng

được năng lực đọc hiểu ngoại ngữ.

Hai là học từ mới. Đối chiếu bảng từ mới hoặc tra từ điển, tự học từ mới.

Xác định rõ và ghi nhớ cách phát âm, cách viết và cách sử dụng. Đó là cơ sở tối

thiểu nhất để học tốt ngoại ngữ.

Ba là tìm hiểu ngữ pháp. Tìm hiểu thì, dạng câu, câu ngắn quan trọng, câu

thường dùng theo thói quen... Thử tìm ra trọng điểm, điểm khó, có chuẩn bị, có

mục đích khi đi học. Có thể nâng cao trình độ học ngoại ngữ.

Bốn là bồi dưỡng khả năng diễn cảm. Tức là nắm vững và cảm nhận về

ngôn ngữ. Sự xấu tốt của khả năng diễn cảm trong một trình độ nhất định phán

ánh được sự cao thấp về trình độ ngoại ngữ. Phương pháp chính của việc bồi

dưỡng năng lực diễn cảm chính là đọc diễn cảm. Đọc diễn cảm bài văn cần phải

có ngữ điệu lên xuống. Những đoạn xuất sắc cần đọc truyền tải được tâm tư tình

cảm, tư tưởng, thậm chí kèm theo cả hành động.

Những đứa trẻ học giỏi ngoại ngữ đều có một kinh nghiệm quan trọng, tức

là phần lớn chúng học thuộc bài khóa, thậm chí có thể đọc làu làu những bài văn

ngoại ngữ đã học.

Như vậy có thể thấy mỗi một môn học đều có nội dung chuẩn bị khác

nhau. Quan trọng là phải kết hợp được tình hình học tập của chính mình với việc

vận dụng linh hoạt đặc điểm của môn học.

Những vấn đề các bậc phụ huynh cần suy ngẫm:

Nhiệm vụ chính của việc chuẩn bị bài mới của trẻ thường được thực hiện

ở nhà. Vậy theo bạn, việc chuẩn bị bài mới của con bạn đã đạt tới bậc thang thứ

mấy?

Nhấn mạnh, làm sâu, khái quát hơn

Mục tiêu bậc thang và các thao tác về trình độ hành vi ôn tập. Kết hợp ôn

tập ngày thường với ôn tập theo giai đoạn

Chương 8. THỰC HIỆN SÁNG TẠO QUA VIỆC ÔN TẬP

Ôn tập chính là học đi học lại. Ôn tập là học lại bài sau khi đã chuẩn bị bài

và đã lên lớp học. Đó là một dạng học mang tính củng cố, tính sâu sắc và tính

phát triển, là tăng cường sự tự học mang tính chủ thể của trẻ. Ôn tập là mắt xích

quan trọng trong học tập.

Chúng ta thường nói đến ôn tập chủ yếu là nhằm chỉ việc ôn tập bài cũ.

Nội dung ôn tập chủ yếu là những kiến thức được học trong ngày. Việc ôn tập

nhiều hay ít và trình độ ôn tập đến đâu phần lớn cũng do tự mình sắp xếp. Nếu

đã học qua một thời gian dài, những kiến thức tích lũy lại khá nhiều, cần phải

tiến hành ôn tập tổng thể, được gọi là ôn tập hệ thống. Chẳng hạn như ôn tập

từng phần, từng giai đoạn, ôn tập tổng kết trước khi thi... Những lần ôn tập như

vậy phần lớn đều được thầy cô giáo hướng dẫn, là dạng ôn tập có yêu cầu, có

sắp xếp. Vì vậy ôn tập bài cũ càng phải có tính tự giác, tính tự học. Nó là cơ sở

để thực hiện tốt việc ôn tập hệ thống.

Đối với bố mẹ, giúp đỡ con cái ôn tập tốt cũng là một việc rất quan trọng.

Dưới đây là sự phân tích tường tận về sách lược phương pháp chủ đạo và trọng

điểm cần ôn tập đối với trẻ.

I. NHẤN MẠNH, LÀM SÂU VÀ KHÁI QUÁT HÓA

1. Quá trình trưởng thành của con người chính là quá trình không ngùng củng cố và nhấn mạnh:

Trong một ngày của trẻ, những kiến thức của các môn phải học rất nhiều.

Đối với những học sinh PTCS, dù có chuẩn bị bài mới, những kiến thức có được

rõ ràng là vẫn rất tạp nham, rất khó khăn. Phải sắp xếp một thời gian, kịp thời

chỉnh lý, củng cố những thu hoạch được từ học tập, giải quyết vấn đề là việc làm

vô cùng cần thiết. Nhất là khi lên lớp có những kiến thức không nghe rõ, không

hiểu hoặc không nhớ, phải kịp thời bổ sung những lỗ hổng đó, khiến kiến thức

thêm hoàn chỉnh, chân thực, rất có lợi cho việc học sâu hơn.

Kiến thức có mối quan hệ tương hỗ, từ thấp tới cao, từ nông tới sâu. Nếu

không chịu ôn tập hoặc không hiểu, không nhớ ngay từ bài học đầu, thì đối với

các giờ học tiếp theo sẽ xảy ra tình trạng không theo nổi, khó hiểu. Vậy có thể

thấy ôn tập là cách làm tốt để chuẩn bị bài mới, nâng cao trình độ bài giảng.

Sau một ngày học, cần phải bồi dưỡng thói quen ôn tập kịp thời, củng cố

học, làm khái quát, kết luận nhỏ. Những kiến thức được học của trẻ chủ yếu là

những kiến thức sách vở gián tiếp. Không thể có ấn tượng sâu sắc như chính

mình thực tiễn bản thân trải qua và đạt được. Do vậy cần phải kịp thời củng cố,

nhấn mạnh mới có thể nhớ rõ và nắm vững.

Các cán bộ nghiên cứu tâm lý học cho biết, quy luật cơ bản nhất của nhận

thức là cảm nhận, lý giải, củng cố và ứng dụng. Do đó, ứng dụng là mắt xích

không thể nào thiếu được của học tập.

Một nhà triết học người Đức cũng từng nói: “Lặp lại là mẹ của học tập”.

Sự phát triển tri thức, năng lực, tư tưởng, phẩm chất đạo đức con người

cũng như vậy. Quá trình trưởng thành của con người chính là một quá trình

không ngừng củng cố và tăng cường.

2. Đi sâu, đi sâu, lại đi sâu nữa:

Khi chuẩn bị bài mới là bước khởi đầu trẻ được tiếp xúc với kiến thức mới,

không thể hoàn toàn đi sâu vào hiểu biết toàn bộ được.

Lên lớp là hoạt động dưới sự chủ động của thầy cô, cũng không thể hoàn

toàn được tiến hành mà chỉ dựa vào trình độ của mình, vào ý muốn của mình.

Do vậy tất yếu sẽ dẫn đến việc xuất hiện hiểu biết còn nông, thậm chí không thể

lý giải được.

Như vậy nhiệm vụ hoàn chỉnh và đi sâu sẽ rơi vào phần ôn tập.

Ôn tập quý ở chỗ có thể đi sâu, phải phát triển đầy đủ tư duy hình tượng

cụ thể và tư duy lô lúc trừu tượng để tiến hành suy nghĩ. Nỗ lực vận dụng phân

tích và tổng hợp, trừu tượng và khái quát, so sánh và quy nạp, hệ thống hóa và

cụ thể hóa, quy luật tư duy tổng hợp và diễn biến. Đối với kiến thức cơ sở, tư

tưởng trọng tâm, quan hệ biến hóa, nếu muốn đi sâu và phân tích, cần phải có

cách nhìn và lối suy nghĩ riêng. Điều đáng kỵ nhất trong việc học tập của trẻ là

hiểu lơ mơ. Khi học những kiến thức trọng điểm, nhất định phải hiểu sâu hơn.

Trong giai đoạn ngay từ tiểu học, cần phải học chắc cơ sở, như vậy mới có ích

khi học lên cao hơn.

Khi ôn tập, cần phải đi sâu vào việc lý giải được kiến thức hơn nữa.

Nguyên tắc giáo dục:

Ôn tập quý ở chỗ có thể đi sâu, phải phát triển đầy đủ tư duy hình tượng

cụ thể và tư duy lô lúc trừu tượng để tiến hành suy nghĩ. Nỗ lực vận dụng phân

tích và tổng hợp, trừu tượng và khái quát, so sánh và quy nạp, hệ thống hóa và

cụ thể hóa, quy luật tư duy tổng hợp và diễn biến. Đối với kiến thức cơ sở, tư

tưởng trọng tâm, quan hệ biến hóa, nếu muốn đi sâu và phân tích, cần phải có

cách nhìn và lối suy nghĩ riêng.

3. Năng lực khái quát là sự thể hiện chủ yếu về trình độ năng lực của con người:

Một môn học là một hệ thống kiến thức lớn. Trong đó mỗi một đơn nguyên

kiến thức là một hệ thống kiến thức vừa hoặc nhỏ. Nội dung mỗi một bài giảng

cũng là một hệ thống kiến thức nhỏ.

Đối với việc xây dựng khái niệm, hình thành tư tưởng trọng tâm, tổ chức

nguyên lý, đối với việc biên soạn giáo trình hoặc những hoạt động trên lớp dưới

sự chỉ đạo của thầy cô đều phải cần sự sắp xếp một cách hệ thống và logic

nghiêm khắc.

Khi lên lớp, học từng đoạn từng đoạn, giải quyết từng từ từng từ, lý giải

sâu từng kiến thức cơ bản, biến cuốn vở từ mỏng thành dầy. Khi ôn tập như vậy,

phải tổng hợp, quy nạp chúng lại với nhau; phải xâu kết, tổ chức chúng lại, tạo

nên kiến thức hệ thống, tìm ra quan hệ giữa chúng, lý giải được quan hệ giữa

chúng. Như vậy mới có thể nắm vững hơn kiến thức.

Đối với hệ thống kiến thức, phải không ngừng tiến hành khái quát.

Đối với nhận thức về hệ thống bên trong giữa kiến thức với nhau, con

người cũng không ngừng đi sâu hơn, không ngừng đeo đuổi hình thức rõ hơn,

đơn giản hơn. Từ đó tạo nên một số phương pháp như so sánh, đề cương, lập

biểu, dùng hình vẽ để hiển thị. Ôn tập có thể tận dụng được đầy đủ những

phương pháp trên, khiến hệ thống kiến thức hoàn chỉnh hơn, giản lược hơn.

Biến cuốn sách từ dầy thành mỏng, thậm chí có thể biến nội dung của cả một

chương được thể hiện đầy đủ chỉ trên đề cương một trang giấy.

Hệ thống hoá kiến thức tức là vừa có lợi cho việc đi sâu vào việc lý giải

kiến thức cơ bản, lại vừa có lợi cho việc nắm vững một cách tổng thể và tổng

hợp những kiến thức vận dụng được. Học được cách lý giải và xử lý vấn đề từ

nhiều phương diện khác nhau, nhiều góc độ khác nhau. Điều này rất tốt cho việc

bồi dưỡng năng lực phân tích vấn đề, giải quyết vấn đề, là sự chuẩn bị đầy đủ

đối với việc giải quyết chuyện luyện tập mang tính tổng hợp.

Quá trình đi sâu và khái quát là sự thể hiện chủ yếu của quá trình học tập.

Sự tiến triển đi sâu và khái quát không chỉ khiến người ta nắm vững được kiến

thức cơ bản, bồi dưỡng được năng lực, lại càng phát triển hơn nữa tư tưởng và

phẩm chất của con người, khai thác được tiềm năng và tính sáng tạo của con

người.

II. MỤC TIÊU BẬC THANG VÀ CÁC THAO TÁC VỀ TRÌNH ĐỘ HÀNH VI ÔN TẬP

Muốn làm tốt việc ôn tập phải có một trình tự nhất định. Qua nhiều nghiên

cứu điều tra suốt nhiều năm qua đã hình thành nên tiêu chí 5 cấp bậc về việc ôn

tập phù hợp với nhu cầu của trẻ. Hãy xem bảng “Trình độ hành vi ôn tập của trẻ

theo hình bậc thang” dưới đây.

1. Cấp 1- Ôn tập củng cố:

Củng cố những kiến thức đã học là nhiệm vụ cơ bản của ôn tập. Có trẻ

cho rằng: “Có một chút xíu kiến thức như vậy, đã chuẩn bị bài rồi, thầy giáo cũng

giảng qua rồi, ôn tập chẳng qua chỉ là đọc lại sách một lượt mà thôi”. Với cách

nghĩ sai lầm như vậy, khi đứa trẻ này đọc sách cũng giống như đọc tiểu thuyết

vậy. Dường như đều hiểu, đều có thể nhớ hết. Nhưng tới khi ứng dụng lại phát

hiện thấy rất nhiều vấn đề, quên đi khá nhiều. Tại sao lại như vậy? Rõ ràng là

những đứa trẻ này không có phương pháp nắm vững ôn tập củng cố, không tiến

hành suy nghĩ.

Làm thế nào để ôn tập củng cố tốt? Cách làm chuẩn xác là: cần phải thực

hiện tốt việc nhớ lại, hoặc còn gọi là “thử nhớ lại”. Tức là khi bắt đầu ôn tập,

trước tiên không nhìn sách và vở ghi bài, mà thử nhớ lại những nội dung cơ bản

của bài giảng trên lớp theo trình tự. Chỉ cần làm một cách nghiêm túc như vậy, ai

cũng có thể làm được. Lợi ích của việc làm này là:

Một là, bồi dưỡng thói quen suy nghĩ. Vì khi nhớ tốt không phải là chuyện

dễ dàng. Nó cần có sự kiên trì chuyên tâm, cần chuẩn bị theo đuổi tới cùng, và

quá trình tư duy khi lên lớp. Khái quát được nội dung chính của bài học trên lớp

cũng là phải mất nhiều công sức. Có lúc có một vấn đề gì đó tắc lại, cần phải

nghĩ trăm phương nghìn kế, khổ sở tìm manh mối để nhớ lại.

Hồi ức có thể bồi dưỡng tư tưởng của trẻ một cách hệ thống, hoàn chỉnh.

Dù cho đó mới chỉ là tư tưởng hệ thống hoàn chỉnh của trẻ ở lớp dưới nhưng nó

có thể thúc đẩy sự phát triển động thái của kết cấu tư duy của trẻ. Những hồi ức

như vậy càng bồi dưỡng trẻ biết suy nghĩ, và thích suy nghĩ. Đó là điều cốt lõi

của việc biết học và ham học.

Hai là, củng cố kiến thức học tập. Khi không cần đọc sách và vở ghi bài,

nhưng vẫn có thể nhớ lại đem kiến thức chính một cách tương đối hoàn chỉnh,

thậm chí rất có hứng thú. Điều này tiêu biểu cho việc đã bước đầu sơ bộ hiểu và

ghi nhớ được một phần kiến thức. Đó là điều khiến người ta phải vui mừng. Tất

nhiên có thể có một phần nhỏ kiến thức không thể nhớ lại nổi, hoặc là nội dung

cần ôn tập. Như vậy chỉ có cách thừa thắng xông lên.

Cách ghi nhớ như vậy khiến bản thân tích cực đọc và ôn tập, tìm ra và bổ

khuyết được vấn đề vẫn chưa hiểu rõ trên lớp. Nhớ lại một lượt rồi củng cố,

nhấn mạnh một lượt những thứ tự học.

Ba là, tổng kết kinh nghiệm giảng dạy, nâng cao trình độ học. Nếu bản

thân mình có thể nhớ lại toàn bộ hoặc phần lớn nội dung, cũng chứng tỏ rằng

việc chuẩn bị bài và việc lên lớp của mình có hiệu quả. Như vậy sẽ thúc đẩy bản

thân chủ động hơn, nhiệt tình học tập tích cực suy nghĩ, bồi dưỡng năng lực, mở

rộng tư tưởng, khiến trình độ lên lớp càng nâng cao.

Nếu có nhiều phần không kịp nhớ, hãy kịp thời tìm ra nguyên nhân. Chuẩn

bị đã đủ hay chưa, tư duy trên lớp đã tích cực hay chưa, có cố ý nhớ lại hay

không... Trong đó cái quan trọng nhất là tư duy có tích cực hay không. Vì những

thứ không hiểu rất dễ bị quên.

Hãy đọc bài văn “Thuật lại cách học tốt cho trí nhớ của bạn” Trần Học Lâm

- học sinh lớp 8 trường Sa Đông thành phố Diên, tỉnh Giang Tô như sau:

Phương pháp học tập có hiệu quả của tôi chính là thuật lại. Cái được gọi

là thuật lại tức là nhớ lại và giải đáp bằng miệng về những vấn đề kiến thức đã

học. Ôn tập lại nội dung chính đã học, phải khơi dậy được tác dụng tự mình

kiểm tra, tăng cường trí nhớ. Thuật lại có thể phát hiện mắt xích yếu trong học

tập, và kịp thời bổ sung. Thuật lại còn có thể tìm ra những điểm khó trong học

tập để từ đó tập trung sức lực, tinh thần, đột phá trọng điểm.

Có những phương pháp thuật lại sau: (1) Thuật lại sau buổi học. Tức là

sau khi học xong một môn hoặc đọc xong một cuốn sách, hãy dùng vài phút để

khái quát lại nội dung mà giáo viên giảng hoặc tư tưởng trọng tâm của cuốn

sách đó. Và kịp thời nắm vững trọng điểm, tăng cường độ lý giải và tiêu hóa

cuốn sách. (2) Thuật cả một ngày. Tức là sau một ngày học, hãy yên tĩnh nhớ lại

một lượt nội dung học của cả ngày đó. Cách này rất có lợi cho trí nhớ, dễ dàng

thực hiện. (3) Thuật lại giai đoạn. Tức là sau khi học xong một tiết hoặc vài tiết,

có thể nhớ lại tất cả nội dung của cả bài, tìm ra trọng điểm của từng tiết, từ từng

phần trên nhận thức đi tới tổng thể. (4) Thuật lại trước khi thi. Tức là trên cơ sở

thuật lại toàn diện, đem những kiến thức sách vở từ chỗ còn hiểu một cách thô

sơ gọt giũa thành tinh xảo, từ chỗ ôm đồm thành chắt lọc ít nhưng chất lượng.

Làm đề cương thuật lại một số nội dung chính và vấn đề chính. Như vậy trước

khi đi thi đã chuẩn bị đầy đủ. Đó là những kinh nghiệm mà tôi đã đúc kết được từ

quá trình học tập của mình. Và đó cũng là phương pháp học tập tốt nhất của tôi.

Tóm lại, qua việc học cách nhớ lại, có thể thúc đẩy tư duy, củng cố kiến

thức; tổng kết kinh nghiệm giáo dục, nâng cao trình độ học tập. Cách học này

cũng tăng cường ý thức tự giác học tập, nâng cao khả năng tự giác ngộ.

2. Cấp 2 - Ôn tập trọng điểm:

Có hai yêu cầu sau:

Một là cần phải nắm vững cơ bản. Một thành công quan trọng trong ngành

giáo dục cơ bản của Trung Quốc nhiều năm qua chính là nhấn mạnh tới việc xây

dựng kiến thức cơ bản và kỹ năng cơ bản. Trọng điểm ôn tập cần nắm vững cơ

bản có hai mặt sau:

- Có cách lý giải sâu của bản thân mình đối với kiến thức trọng điểm. Cần

phải suy nghĩ và lật đi lật lại câu hỏi chuyên sâu đối với kiến thức trọng điểm đã

học. Trước tiên cần phải làm rõ những thứ mà nó biểu đạt như “Là gì? (tức là ý

gì)”, “Có hiểu thật không? Làm thế nào để tường thuật một cách đơn giản?”. Bởi

vì những thứ thực sự hiểu được sẽ dễ dàng kể ra một cách giản lược.

Tiếp đó phải suy nghĩ tới những câu hỏi sâu hơn như “Tại sao? (tức là Tại

sao phải học nó)”, “Có tác dụng gì?”... Những câu hỏi kiểu này được bắt nguồn

từ nhu cầu, và cũng chứng tỏ được nó ứng dụng ra sao. Chỉ có như vậy mới có

thể thực sự củng cố được kiến thức, nắm vững được kiến thức.

- Trên cơ sở đã có được nguyện vọng đi sâu vào tìm hiểu và suy nghĩ, cần

phải xem lại vở ghi, bài giảng trong sách, sách tham khảo với tính chất đối chiếu,

so sánh.

Nội dung trong sách giáo khoa là cách biểu đạt đúng quy phạm nhất, ngắn

gọn, súc tích. Nội dung chính trong bài giảng của thầy cô là thứ phù hợp nhất để

trẻ hiểu được. Sách tham khảo có tác dụng giúp đỡ lý giải từ nhiều góc độ, nhiều

tầng thứ. Phải chỉnh lý tốt phần ghi bài sao cho phù hợp nhất với sự lý giải của

cá nhân, để lưu giữ lại một phần tài liệu học tập mà bản thân có thể đi sâu vào

tìm hiểu.

Hai là đòi hỏi phải tích cực học hỏi thêm từ thầy cô và bạn bè, tạo nên thói

quen tốt là ham học hỏi.

Vậy làm thế nào để tạo dựng được thói quen tốt này?

- Cần phải coi trọng việc hỏi và kịp thời hỏi ngay:

Ham học hỏi là một phương pháp học tập quan trọng. Chúng ta thường

trải qua kinh nghiệm này. Khi bản thân chưa hiểu được vấn đề nhưng có khi chỉ

một lời giải thích của thầy cô đã khiến chúng ta hiểu ra trong phút chốc. Hoặc khi

còn lơ mơ về vấn đề nào đó cũng có thể trao đổi, thảo luận với các bạn học, có

thể lập tức hiểu rõ.

Những người chỉ biết ôm sách một mình, không chịu học hỏi người khác

đã vô hình chung tự xoá mất tác dụng “kích thích khởi điểm” của thầy cô và tác

dụng “tương hỗ, giúp đỡ” của các bạn học. Nếu càng tích lại ngày càng nhiều

vấn đề như vậy, việc giải quyết ngày càng khó khăn hơn. Thậm chí có thể ảnh

hưởng nghiêm trọng tới hiệu quả và tính tích cực của việc học tập.

Cần coi trọng việc hỏi, kiên quyết hỏi và kịp thời hỏi ngay khi chưa hiểu.

Càng phải đi sâu vào việc lý giải và nắm vững kiến thức.

- Phải dám hỏi và chủ động hỏi:

Phần lớn trường hợp có vấn đề nhưng không hỏi chủ yếu vì “sợ”. Nỗi sợ

này thường do tự mình nghĩ quá ra mà thôi. Khi tìm thầy cô mới phát hiện ra

rằng đa số thầy cô đều rất kiên nhẫn. Thậm chí còn rất vui sướng khi có học sinh

đến tìm để hỏi thêm về các vấn đề trong học tập.

Việc dạy dỗ của thầy cô chính là giúp học sinh giải quyết những vấn đề

mà các em chưa hiểu hoặc giải quyết nổi. Giáo viên phải coi điều này là tôn chỉ

trong sự nghiệp giảng dạy, phải khích lệ các em dám hỏi và chủ động hỏi.

- Hỏi phải có suy nghĩ.

Khi có vấn đề, trước tiên mình phải tự suy nghĩ đã. Nếu tự mình giải quyết

được là tốt nhất. Nếu không tự giải quyết được, có thể suy nghĩ tìm ra điểm cốt

lõi và mạch tư duy của vấn đề. Như vậy mới có tư duy để hỏi, giáo viên mới hài

lòng đối với học sinh như vậy.

Nếu có thể hỏi một cách có kỹ thuật lại càng tốt hơn. Chẳng hạn như khi

thầy giáo dùng bút đỏ gạch một đoạn văn trong bài tập, tốt nhất là trẻ không nên

nghi ngờ rằng “tại sao lại vứt bỏ phần đó của em?”, mà cần phải hỏi rằng “em

nên sửa như thế nào thì sẽ hay hơn?”, “thầy góp ý em nên viết ra sao?”. Lúc đó

thầy giáo sẽ hướng dẫn, chỉ bảo rất nhiều điều quý giá.

Tóm lại cần phải học hỏi thêm. Đó là nguồn tài nguyên trí tuệ vô tận của

thầy cô và các bạn học mà trẻ có thể tận dụng được vô giới hạn. Đây cũng là

một phương pháp quan trọng để học tốt. Những đứa trẻ ham học hỏi luôn khiến

người ta phải nể phục.

3. Cấp 3 - Ôn tập hệ thống:

Ôn tập hệ thống là cách gọi ngắn gọn, đơn giản của việc ôn tập hệ thống

từng đơn nguyên, ôn tập hệ thống từng giai đoạn, ôn tập hệ thống trước khi thi.

Thông thường được thầy cô hướng dẫn, có đề cương ôn tập và kiểm tra việc ôn

tập...

Làm tốt việc ôn tập hệ thống cần phải tìm ra mối quan hệ bên trong giữa

kiến thức. Và từ việc nắm vững kiến thức một cách tổng thể và hệ thống, phải

bồi dưỡng năng lực khái quát.

Những kiến thức trong sách vở và những kiến thức mà thầy cô giảng trên

lớp đều có tầng thứ. Ví dụ như trong tiết 1, tiết 2 đầu tiên của môn vật lý lớp 10

có đặc điểm gì giữa lực và trọng lực, phương hướng trọng lực có đặc điểm gì.

Lớn và nhỏ có đặc điểm gì? Phương pháp đo lường chính xác là gì? Khi học, có

những đứa trẻ không tìm ra nổi những nội dung này. Còn học sinh cá biệt cho

rằng chưa từng học những kiến thức đó. Nhưng thật ra những kiến thức này lại

xuất hiện trên sách chưa đầy mười dòng. Nội dung của sách giáo khoa thường

được viết rất súc tích, nghiêm túc, đòi hỏi trẻ phải có năng lực phân tích và khái

quát cao. Các nhà biên soạn sách thường mang những ngôn ngữ mang tính

tầng thứ có quan hệ với nhau viết thành một đoạn. Chẳng hạn như trong một

đoạn ngắn chưa đầy mười dòng chữ nhưng đã bao gồm rất nhiều vấn đề. Trong

quá trình học và ôn tập, trẻ nhất thiết phải tìm ra từng điểm kiến thức đó, liên kết

chúng lại với nhau. Xác định rõ điểm kiến thức và tính tầng thứ, liên hệ tương hỗ

tiến hành lý giải là thể hiện quan trọng của việc bồi dưỡng năng lực phân tích và

khái quát, nắm được cách học.

Để đạt được yêu cầu trên, có thể sử dụng linh hoạt những phương pháp

cụ thể sau:

a. Phương pháp ghi chú:

Bên lề cuốn sách hoặc vở ghi chép, hãy suy nghĩ sử dụng những từ ngữ

đơn giản để bình luận tư tưởng trọng tâm trong nội dung của một đoạn hoặc của

cả đoạn. Cách ghi chú đơn giản, ngắn gọn, đập vào mắt như vậy có thể thể hiện

rõ ràng tư tưởng, tình cảm của cá nhân khi đọc đoạn sách đó. Sau khi sửa chữa

và suy nghĩ nhiều lần, những ghi chú như vậy là tư liệu ôn tập vô cùng quý giá.

Khi ôn tập từng đơn nguyên, có thể dùng “cách đọc mục lục”. Những đề

mục lớn nhỏ trên sách chính là đề cương nội dung của từng đoạn nhỏ, đoạn lớn.

Nếu đọc đi đọc lại và nghiền ngẫm các mục lục chính là cách tìm kiếm mối và lý

giải quan hệ bên trong kiến thức, có thể nắm được kiến thức tổng thể tốt hơn, là

phương pháp cơ bản thường dùng của người biết đọc sách và biết học.

b. Phương pháp viết đề cương.

Là phương pháp đúc rút ngắn gọn kiến thức của từng phần, từng chương

một cách có hệ thống và viết ra những điểm chính của kiến thức.

Viết đề cương là phương pháp được sử dụng nhiều khi ôn tập hệ thống.

Đặc điểm của nó là:

- Dùng nhiều khi ôn tập hệ thống kiến thức của từng phần, từng chương.

Nếu nội dung của từng tiết học là rất độc lập và rất quan trọng thì vẫn có thể làm

theo cách này.

- Đối với kiến thức cơ bản, rõ ràng nó có sự lý giải nhất định, đối với mối

quan hệ nội tại giữa kiến thức, nó có nhận thức nhất định. Để giúp cho trọng

điểm càng nổi bật hơn, quan hệ càng rõ ràng hơn và bản thân có được một tài

liệu học tập do chính mình tự biên soạn.

- Cũng chính vì nó là tài liệu thể hiện kiến thức cơ bản của mình và những

cách nghĩ có liên quan nên nó không thể ngắn gọn, súc tích như bài khoá trong

sách được. Cũng không phải là bài soạn của thầy cô giáo hoặc phần photo của

sách tham khảo. Mà là trên cơ sở gia công thêm những tư liệu đã học ở trên,

hấp thu nay đủ mọi mặt hơn nữa những thứ có tác dụng giúp đỡ mình để hình

thành nên một tư liệu hệ thống riêng.

- Viết đề cương là để “dùng”, để nắm vững kiến thức hệ thống tốt hơn. Về

bản chất nó là một công cụ. Do vậy, khi viết đề cương, tuyệt đối không đi vào

hình thức, thậm chí không cần viết lại những từ ngữ trọng điểm chép nguyên xi

từ trên sách xuống. Khi tôi đang giảng dạy môn vật lý ở cấp 3 đã luôn khuyến

khích học sinh làm đề cương hệ thống. Chẳng hạn khi làm đề cương về chương

“Lực”, một học sinh đã viết định nghĩa Lực như sau: Do lực hút của trái đất khiến

vật thể nhận được lực. Khi tôi hỏi lại “Trọng lực có phải là lực hút của trái đất đối

với vật thể không?” Cậu học sinh đó đã trả lời: “Đúng thế”. Như vậy có thể thấy

cậu học sinh này làm đề cương bằng cách chép từ sách ra, chứ không thực sự

hiểu. Một học sinh khác viết định nghĩa về trọng lực là “do...”. Vừa nhìn đã thấy

cậu học sinh này không những hiểu trọng lực, mà còn rất biết cách viết đề

cương. Cậu có thể nói rõ rằng “trọng lực do..., chứ không phải là...”. Lời lẽ tuy

ngắn gọn, đơn giản nhưng những người trong ngành đều nhất trí. Có thể thấy

khi viết đề cương có thể thúc đẩy trẻ nắm được những từ quan trọng, hiểu rõ

được kiến thức cơ bản.

Viết đề cương cũng là một trong những phương pháp quan trọng đã giúp

tôi nâng cao chất lượng giảng dạy. Lúc lên lớp, tôi hướng dẫn trẻ đọc sách chăm

chú, cùng phân tích với chúng những lớp ý nghĩa của bài văn. Điều này khiến trẻ

rất hứng thú và nói rằng hiếm khi thấy các thầy cô khoa học tự nhiên lại giúp học

sinh cách đọc sách và cách chuẩn bị bài mới như vậy. Khi sắp học xong nội

dung một chương, tôi lại yêu cầu các em viết đề cương, đem tất cả kiến thức và

nhận biết của cả một chương viết lên một tờ giấy A4. Tất nhiên còn phải chừa lề

để lấy chỗ ghi chú và bổ sung. Các em học sinh vừa đỗ cấp ba nên rất tích cực

học tập. Em nào cũng viết đề cương rất cẩn thận, còn trao đổi, đưa nhau xem

trong giờ ôn tập. Một số em viết về ba dạng lực đều căn cứ vào định nghĩa và

đặc điểm. Những nội dung liên quan tới đặc điểm lại được viết căn cứ theo

phương hướng, lớn nhỏ, tác dụng. Viết như vậy sẽ làm nổi bật kiến thức cơ bản,

nội dung cả chương rất thuận theo đúng trình tự, cảm giác về hệ thống rất mạnh

mẽ. Nội dung cả chương trở nên vừa ít đi nhưng lại rất chân thực, dễ nắm vững.

Tôi chọn ra những đề cương ôn tập hệ thống được làm rất tốt, đặc biệt là những

đề cương có đặc điểm cá nhân, treo trên lớp để mọi người cùng học tập, cùng

tham khảo.

Ôn tập hệ thống còn có thể sử dụng phương pháp so sánh (thường dùng

so sánh liệt kê), phương pháp đồ thị (thường dùng hình kết cấu) và phương

pháp liệt kê (thường dùng liệt kê phân loại)... Trẻ căn cứ vào những tài liệu học

tập khác nhau, tự linh hoạt tìm cho mình phương pháp có ích nhất. Điều này có

tác dụng một nửa tới việc củng cố, lý giải và hệ thống nắm vững kiến thức.

Yêu cầu thứ hai của ôn tập hệ thống là phải nhớ rõ hệ thống kiến thức.

Dù là ghi chú, đề cương hay làm biểu đồ mình phải tự động não để tìm ra

những mối quan hệ kiến thức. Như vậy nhất định phải cố ý ghi nhớ, thuộc lòng.

Phải yêu cầu trẻ học thuộc lòng tất cả hệ thống kiến thức của cả chương. Đọc

thuộc lòng tới mức có thể diễn đạt rất tự nhiên. Lứa tuổi thiếu niên chính là thời

kỳ đẹp nhất để phát triển trí nhớ. Như vậy việc thuật lại rất dễ dàng. Nó không

chỉ củng cố việc nắm vững kiến thức cơ bản và hệ thống, mà còn chuẩn bị tốt

cho việc ứng dụng. Lại càng phát triển được trí nhớ và tư duy cho trẻ, giúp trẻ

biết cách học.

4. Cấp 4 - Ôn tập kinh nghiệm

Mỗi khi làm xong một việc gì, con người phải có ý thức tổng kết lại kinh

nghiệm. Việc học tập và ôn tập lại càng phải làm như vậy. Việc ôn tập kinh

nghiệm có hai yêu cầu sau:

Một là học sâu và học một cách hệ thống. Sau khi ôn tập xong, về nội

dung, trình tự, cách viết... nếu bản thân mình có kinh nghiệm hay nào thì nên

tổng kết ra, viết xuống. Hệ thống kinh nghiệm chính là năng lực.

Hai là bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề. Cần phải lựa chọn một số

đầu đề để thử. Đối với những đầu đề dễ, hãy xem tự mình có thể vừa nhìn qua

đã biết được cần phải vận dụng những kiến thức cơ sở nào. Đối với những đầu

đề mang tính tổng hợp, hãy xem bản thân mình có được tư duy giải quyết vấn

đề rõ ràng không. Như vậy có thể kiểm tra được hiệu quả việc học tập và ôn tập

của bản thân. Đồng thời có thể đề cao quá trình nhận thức một cách hệ thống và

hoàn chỉnh đối với kiến thức; bồi dưỡng năng lực tổng hợp vận dụng kiến thức

giải quyết vấn đề; tích lũy kinh nghiệm ứng dụng.

5. Cấp 5 - Kinh nghiệm nghiên cứu

Bao gồm hai yêu cầu:

- Một là từng bước hình thành chuyên đề, học tập theo chuyên đề. Đó là

một cách học tập trung, triệt để. Là một cách học phá vỡ những tiêu chuẩn thông

thường nhằm đạt tới trình độ cao hơn.

Ví dụ như trong vật lý lớp 10, chuyển động theo đường trục có thể hình

thành nên hai chuyên đề. Một là chuyên đề chuyển động theo hình ảnh. Tập

trung tất cả những hình đã học xem có bao nhiêu loại, là những hình gì. Sau khi

phân tích toàn diện, sẽ không thấy sợ những đề bài về chuyển động hình ảnh

nữa. Hai là chuyên đề công thức chuyển động. Có những đứa trẻ lấy những

công thức có liên quan trong sách vở, chỉnh lý thành một hệ thống, viết lên một

trang giấy. Nào là “công thức ông”, “công thức bố”, “công thức con”, “công thức

cháu”... Tức là phản ánh được quan hệ giữa chúng, đồng thời cũng hiểu rõ được

ứng dụng giữa chúng.

Giáo dục ở tiểu học và trung học phải kết hợp chặt chẽ với thực tiễn xã

hội, tạo nên những chuyên đề phong phú đa dạng. Việc nghiên cứu những

chuyên đề này phải có kế hoạch và có hướng dẫn. Cần học tập một cách nghiên

cứu. Điều này rất có lợi đối với tài năng của trẻ. Những đứa trẻ thích tìm tòi,

nghiên cứu vẩn đề là rất đáng quý. Giống như A.Einstein đã nói: “Tôi không có

tài năng gì đặc biệt, chẳng qua chỉ thích nghiên cứu, tìm hiểu vấn đề mà thôi”.

- Hai là thích thảo luận vấn đề, thích hợp tác học tập. Ở phần ôn tập và lên

lớp đã nói ở phần trước đều đã nhắc tới những yêu cầu này. Có thực hiện tốt

phần ôn tập, đặc biệt là ôn tập nghiên cứu chuyên đề lại càng cần phải hợp tác

học tập, hợp tác nghiên cứu hơn nữa.

Bảng trình độ hành vi ôn tập của trẻ theo hình bậc thang:

1. Ôn tập củng cố: Nhớ lại nội dung bải giảng. Củng cố những thu hoạch

học tập chuẩn bị bài và trên lớp. Tìm ra và bù lắp ngay những vấn đề chưa hiểu

trên lớp.

2. Ôn tập trọng điểm: Nắm vững cơ sở. Phải tự có những lý giải sâu sắc

của riêng mình về kiến thức trọng điểm và điểm khó. Khi xem sách giáo khoa, vở

ghi bài… phải có tính chất đối chiếu, chỉnh lý tốt phần ghi chép.

3. Ôn tập hệ thống: Tìm ra mối quan hệ nội tại giữa các kiến thức. Nắm

vững kiến thức về mặt tổng thể, hệ thống. Bồi dưỡng năng lực khái quát, trừu

tượng. Phải nhớ kỹ hệ thống kiến thức. Phải chuẩn bị đầy đủ cho phần ứng

dụng.

4. Ôn tập kinh nghiệm: Có kinh nghiệm nắm vững riêng đối với những

kiến thức cơ bản và mối quan hệ nội tại. Và ghi chú đơn giản trên vị trí tương

ứng. Bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề. Ước tính ứng dụng, tích lũy kinh

nghiệm tứng dụng.

5. Ôn tập nghiên cứu: Tiến thêm một bước hình thành chuyên đề. Đối

với hệ thống kiến thức phải có được cảm nhận mới mẻ, cách nhìn mới mẻ của

riêng mình. Có phương pháp riêng đối với việc vận dụng và phải ghi chép lại tóm

tắt. Thuận tiện cho việc học hỏi, thảo luận, hợp tách học tập.

III. KẾT HỢP ÔN TẬP NGÀY THƯỜNG VỚI ÔN TẬP THEO GIAI ĐOẠN

Ôn tập ngày thường nhằm chỉ những ôn tập sau các buổi lên lớp hàng

ngày. Ôn tập giai đoạn phần lớn là những ôn tập theo các đơn nguyên nhỏ hoặc

lớn, còn gọi là ôn tập hệ thống.

Ôn tập ngày thường là ôn tập sau buổi học và do mình tự sắp xếp về thời

gian. Thực chất cũng là ôn tập hệ thống thuộc loại nhỏ.

Ôn tập giai đoạn có cái do mình tự sắp xếp, có cái do thầy cô hướng dẫn,

có yêu cầu nhất định. Kinh nghiệm cho chúng ta thấy, cần phải kết hợp giữa ôn

tập ngày thường với ôn tập giai đoạn.

1. Ôn tập giai đoạn thu hoạch được nhiều nhất:

Những người học giỏi đều có những thể nghiệm chung rằng khi học hết

kiến thức một đơn nguyên nào đó, sẽ để ra một thời gian nhất định để đọc lại,

tổng kết một lần. Đó cũng chính là một lần ôn tập giai đoạn mà chúng ta nói tới,

cảm nhận được thu hoạch to lớn. Tại sao vậy? Nhiệm vụ quan trọng nhất của ôn

tập chính là hình thành năng lực và hệ thống kiến thức. Vì kiến thức giai đoạn là

hoàn chỉnh. Nó có lợi cho việc tiến hành phân tích, tổng hợp, so sánh, quy nạp,

trừu tượng, khái quát, cụ thể hoá, hệ thống hoá. Từ đó hình thành nên hệ thống

kiến thức. Kiến thức cơ sở, nội dung bao hàm và bên ngoài để hình thành nên

hệ thống lại càng rõ ràng hơn. Khi vận dụng cũng chuẩn xác và có tác dụng hơn.

Đồng thời, khi chuẩn bị bài hàng ngày, khi lên lớp, ôn tập hoặc trong bài

tập cũng đạt được không ít kinh nghiệm nắm vững kiến thức và vận dụng kiến

thức. Khi ôn tập giai đoạn, có một số kinh nghiệm cũng khái quát hoá, hệ thống

hoá. Từ đó khiến nó trở thành những kiến thức và kỹ năng có thể chuyển dịch

được, có giá trị ứng dụng phổ biến. Đồng thời cũng trở thành năng lực hoàn

thành hoạt động học tập một cách thuận lợi và có hiệu quả. Những giáo viên có

kinh nghiệm và những học sinh học giỏi đều rất tôn trọng việc ôn tập giai đoạn,

từ đó hình thành nên kinh nghiệm nhất định, mở rộng thu hoạch học tập.

2. Xây dựng tốt cơ sở:

Lên lớp hàng ngày hoặc ôn tập sau khi lên lớp đều là việc học tập theo

một quy luật hoặc là một đoạn văn. Nó cũng là một hệ thống nhỏ. Những sự vật

trong đó cũng là những thứ có mối liên hệ chặt chẽ, có tầng thứ nhất định. Đối

với những hệ thống nhỏ này, nếu không nắm vững, không làm rõ thì sẽ rất khó

hình thành và lý giải được hệ thống kiến thức đơn nguyên. Quá trình ôn tập có

thể được coi là quá trình tổ chức, xây dựng nên toà nhà kiến thức. Nếu việc đặt

“viên gạch nền” không tốt thì mỗi một đơn nguyên, mỗi một tầng nhà sẽ bị gắn

kết lỏng lẻo, tạo thành một công trình “mềm oặt, không có sức bền”. Như vậy

khó có thể xây dựng nên “tòa nhà kiến thức” trong giai đoạn ôn tập. Có thể thấy,

nắm vững học tập hàng ngày chính là cơ sở để thực hiện tốt việc ôn tập.

Từ đó có thể thấy quá trình học tập là một quá trình hoàn chỉnh mắt xích

này gắn kết mắt xích kia.

3. Tài liệu ôn tập quý giá:

Hệ thống kiến thức có nội dung sâu sắc và mở rộng. Nếu nghiên cứu và

lật đi lật lại vấn đề không ngừng, hình thành nên tư liệu chữ viết, không ngừng

sữa chữa tư liệu, không ngừng rèn luyện lại hệ thống kiến thức.

Tài liệu ôn tập là nhằm để dùng. Dùng nó sẽ có lợi cho việc nắm vững và

vận dụng kiến thức. Và vận dụng những thông tin phản hồi để sửa chữa lại nội

dung chính của tài liệu. Nhất định phải giữ cho mình tài liệu ôn tập quý giá.

Trẻ cần phải học cách học tập như vậy mới nhất định học tập được tốt

hơn.

Những vấn đề mà các bậc phụ huynh cần tham khảo:

Việc ôn tập không chỉ quyết định thành tích thi cử của con cái bạn, mà còn

quyết định năng lực học tập của trẻ. Vậy con bạn cần phải làm gì cho việc ôn

tập?

Tỉnh ngộ, linh hoạt, trí năng, phẩm chất

Mục tiêu bậc thang của trình độ hành vi bài tập và các thao tác

Làm tốt bài tập bên ngoài

Chương 9. DÙNG BÀI TẬP ĐỂ KIÊM TRA THÀNH QUẢ HỌC TẬP

Sau khi trẻ học được kiến thức, nhất thiết phải tiến hành kiểm tra và ứng

dụng. Bài tập là một trong những hình thức quan trọng để kiểm tra và ứng dụng

kiến thức. Do vậy làm bài tập là một mắt xích tất yếu và là một thủ pháp quan

trọng để hoàn toàn nắm vững kiến thức.

I. TỈNH NGỘ, LINH HOẠT, TRÍ NĂNG, PHẨM CHẤT

Có những đứa trẻ làm bài tập chỉ vì đối phó với thầy cô và bố mẹ, để được

biểu dương. Do vậy xuất hiện hiện tượng chép bài tập. Có thể thấy bố mẹ cần

phải tăng cường nhận thức cho con cái về ý nghĩa làm bài tập.

1. Học cách tự kiểm tra việc học tập của mình:

Nhà triết học cổ Hy Lạp Alisdu đã nói: “Khát vọng tri thức là bản tính của

loài người”. Một mục đích của việc con người khát vọng tri thức là để ứng dụng.

Con cái nắm vững kiến thức được bao nhiêu? Có nắm tới mức sâu sắc, linh

hoạt không? Liệu có thể vận dụng được những kiến thức đã học và bản lĩnh để

giải quyết vấn đề thực tiễn? Có chuẩn bị tốt để giải quyết vấn đề thực tiễn trong

tương lai không? Làm bài tập chính là một kiểm tra việc hoàn thành ý đồ nói ở

trên...

Trẻ cần phải tôn trọng những bài tập mà thầy cô giao về nhà. Phần lớn

các bài tập này đều là những bài tập cơ sở, là sự kiểm tra kiến thức trọng điểm,

tính tập trung cao. Những đầu đề này rất chuẩn xác, cần phải thực hiện nghiêm

túc.

Một số ít bài tập khác mang đề tài tổng hợp, cần có năng lực chuyển động

nhất định.

Thông thường, làm bài tập rất thuận lợi, độ chính xác cao, trên một trình

độ nhất định chứng tỏ việc nắm vững kiến thức phần đó rất tốt. Nếu tình hình

hoàn toàn ngược lại, chứng tỏ việc nắm vững kiến thức rất kém, cần phải kịp

thời kiểm tra, tìm ra nguyên nhân và ôn tập gấp.

Đối với hiệu quả học tập ra sao, không thể đơn giản căn cứ vào cảm giác.

Có những đứa trẻ cho rằng mình tự chuẩn bị bài, lên lớp và ôn tập “cũng không

đến nỗi”. Nhưng khi vừa làm bài tập đã phát hiện thấy rất nhiều vấn đề. Điều này

phản ánh rằng về mặt lý giải của đứa trẻ đó đối với kiến thức cơ sở không

những có vấn đề, mà về mặt vận dụng kiến thức cơ bản để phân tích và giải

quyết vấn đề cũng tồn tại vấn đề. Vì vậy tình hình bài tập có thể giúp trẻ tự nhìn

nhận lại việc học của mình.

2. Làm sâu, làm mạnh và làm sinh động hơn:

Trong quá trình giảng dạy và học tập nhiều năm qua, con người đã tích lũy

được một số đề bài hay. Có một số đề bài rất kinh điển, rất sâu sắc, rất ý nghĩa.

Đối với kiến thức cơ sở và hệ thống có sự lý giải sâu sắc hơn. Rất nhiều đứa trẻ

đều có những thể nghiệm như vậy. Tức là sau khi làm xong bài, trẻ mới thực sự

hiểu được một số kiến thức.

Đề bài phần lớn được hình thành xoay quanh những trọng điểm và điểm

khó trong toán học. Có cái được hình thành nhằm vào những nội dung mà trẻ dễ

sơ ý quên lãng hoặc dễ mơ hồ. Sau khi làm một số bài tập này sẽ khiến việc học

tập của trẻ thêm chuẩn xác hơn, chân thực hơn, khiến kiến thức được kịp thời

tăng cường.

Kiến thức của bài giảng là một dạng kiến thức gián tiếp, trừu tượng.

Thông qua việc chuẩn bị bài, lên lớp, ôn tập, chỉ có thể coi như là bước đầu

nhận thức về kiến thức. Vì thế trẻ có thể cảm nhận thấy có phần “nghiêm túc”,

“khô khan” trong kiến thức bài giảng bởi vì nội dung phong phú ẩn chứa của nó

mãi mãi không được thể hiện ra. Bài tập có thể khiến cho những kiến thức này

sinh động hẳn, đặc biệt là những bài tập giải quyết vấn đề thực tiễn, nó nhất thiết

cần phải vận dụng linh hoạt những kiến thức đã học. Vì thế phần lớn trẻ em đều

tình nguyện làm bài tập và luyện tập. Không chỉ có “làm bài tập khiến tri thức

sống động” mà bài tập còn có thể bồi dưỡng được niềm hứng thú học tập, khích

động chí hướng của trẻ.

Bài tập có thể khiến cho những kiến thức được học thêm sâu sắc, mạnh

mẽ và sinh động. Ba yếu tố này luôn thống nhất, hỗ trợ thúc đẩy nhau.

3. Phát triển trí tuệ và phẩm chất:

Bài tập và luyện tập có thể hình thành nên kỹ năng cơ bản của trẻ đối với

nhiều môn. Ví dụ kỹ năng viết, kỹ năng vẽ, kỹ năng thao tác, kỹ năng vận dụng...

Trong quá trình tích lũy để kiến thức được sâu hơn, mạnh hơn, sinh động

hơn, tất yếu sẽ hướng trẻ tới việc suy nghĩ tích cực. Từ đó khiến năng lực quan

sát, năng lực ghi nhớ, năng lực tư duy, năng lực tưởng tượng và năng lực sáng

tạo được nâng cao.

Trong tình hình cải cách toàn diện cách mạng giáo dục, thúc đẩy giáo dục

tố chất, giáo trình và bài tập ngày càng kết hợp chặt chẽ với thực tiễn. Điều này

yêu cầu trẻ có thể đối diện với vấn đề thực tiễn, giải quyết vấn đề thực tiễn. Cần

phải chú ý bồi dưỡng năng lực phân tích giải quyết vấn đề của trẻ, năng lực tập

hợp xử lý thông tin và năng lực diễn đạt ngôn ngữ chữ viết. Từ đó phát triển trí

tuệ của trẻ. Quá trình làm bài tập của trẻ cũng chính là quá trình trẻ giải quyết

vấn đề, khắc phục khó khăn. Nó không chỉ đòi hỏi trẻ có ý chí, mà còn phải có

hứng thú và sự tự tin trong học tập. Tình hình trả bài của trẻ (vở bài tập, báo cáo

thí nghiệm, bài văn...) còn phản ánh được thái độ lao động, tác phong và tinh

thần trách nhiệm... của trẻ. Thành tích bài tập và thành tựu học tập của trẻ luôn

gắn bó chặt chẽ với nhau. Bài tập được làm tốt rất có lợi cho việc hình thành

phẩm chất tốt của trẻ.

Nguyên tắc giáo dục:

Quá trình làm bài tập của trẻ cũng chính là quá trình trẻ giải quyết vấn đề,

khắc phục khó khăn. Nó không chỉ đòi hỏi trẻ có ý chí, mà còn phải có hứng thú

và sự tự tin trong học tập.

Tóm lại, làm tốt bài tập là một mắt xích quan trọng không thể thiếu để trẻ

nắm vững kiến thức, năng lực bồi dưỡng, hình thành phẩm chất.

II. MỤC TIÊU BẬC THANG CỦA TRÌNH ĐỘ HÀNH VI BÀI TẬP VÀ CÁC THAO TÁC

Nếu chúng ta hỏi trẻ: Làm bài tập như thế nào mới có kết quả?

Rất nhiều đứa trẻ hầu như sẽ đồng thanh trả lời: “Làm nhiều”.

Có rất nhiều đứa trẻ ngày đêm chăm chỉ làm bài tập, nhưng thành tích học

tập vẫn không hiệu quả, thậm chí còn thi trượt cấp ba hoặc đại học.

Những ví dụ như vậy có rất nhiều, khiến người ta không khỏi suy nghĩ và

thông cảm.

Bài tập cần có một số lượng nhất định, nhưng nếu làm bài tập như đi đánh

nhau thì chỉ tổ hại người, mệt mỏi.

Nhất định phải để trẻ nắm vững khái niệm khoa học và phương pháp làm

bài tập.

Nhiều năm qua, rất nhiều nghiên cứu điều tra, chúng tôi đã hình thành nên

một “biểu đồ trình độ hành vi bài tập của trẻ hình bậc thang”. Nó giúp trẻ học

cách làm bài tập, nâng cao thành tích học tập, bồi dưỡng năng lực, rất có lợi cho

các bậc phụ huynh trong việc hướng dẫn con cái làm bài tập.

1. Cấp 1 - Chân thành hoàn thành bài tập:

Có hai yêu cầu:

Một là: trước tiên phải ôn tập, độc lập suy nghĩ. Tức là nhất định phải ôn

tập trước, làm bài tập sau. Nếu không ôn tập, sẽ không thể lý giải được sâu sắc

về kiến thức, không vận dụng được trí nhớ, những kiến thức học được sẽ vụn

vặt, không được chuẩn bị vận dụng. Nếu cứ như vậy làm bài tập, tất yếu sẽ dẫn

tới tình trạng tư tưởng gặp khó khăn, chất lượng không cao, hiệu quả giảm sút.

Cứ như thế không bao lâu tốt sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới hiệu quả học tập,

cũng không thể thực sự đạt được mục đích kiểm tra và ứng dụng. Những bài tập

thông thường đều yêu cầu trẻ phải tự mình hoàn tốt một cách độc lập. Khi gặp

khó khăn, phải tự mình động não, nghĩ ra nhiều cách, kiên định ý chí hoàn tốt.

Khi thực sự không thể giải quyết nổi nữa mới hỏi thầy cô và các bạn, nhưng

không được chép bài tập của người khác.

Hai là: chú ý đọc kỹ đề bài, chân thành giải bài tập, viết bài tập sạch sẽ,

hoàn chỉnh trên giấy, hoàn tốt đúng thời hạn. Chú ý đọc kỹ đề bài chính là cần

phải coi trọng việc lý giải ý nghĩa của đề bài. Hiện tượng nhìn nhầm đề bài hoặc

hiểu sai ý đề bài là rất phổ biến. Một số học sinh có thành tích học tập tốt đã có

những kinh nghiệm quan trọng chính là lúc thường nhật làm bài tập đã nuôi

dưỡng được thói quen tốt là chú ý đọc kỹ đề bài. Để làm tốt việc đọc kỹ đề bài,

cần phải thực hiện tốt bốn yêu cầu sau:

- Đọc đề bài chuẩn xác. Tức là phải đọc chậm, đọc kỹ, đọc một cách bình

tĩnh, đặc biệt đối với những từ ngữ quan trọng.

- Phân tích ý của đề bài. Tức là cần phải lý giải, phân tích đầu đề, cái nào

là mình biết, cái nào không biết. Quá trình như thế nào?... Nhất định phải làm rõ.

Còn có thể thông qua hình ảnh để thể hiện ý đồ, phân tích vấn đề.

- Tư duy thông suốt. Có thể suy nghĩ hoặc thiết kế quá trình giải đáp vấn

đề càng rõ ràng càng tốt. Thực hiện tốt quan hệ. Nhất là quan hệ giữa đề bài với

kiến thức đã học. Các bài tập cần phải chuẩn xác, hiện thực, đều phải xoay

quanh những vấn đề liên quan đến các kiến thức đã học. Dù đề bài có kết hợp

với thực tiễn nhiều như thế nào, mới mẻ ra sao, cũng không được suy nghĩ lung

tung, thậm chí tự mình “tạo ra” quy luật giải quyết vấn đề. Nhất thiết cần phải liên

hệ chặt chẽ tới quy luật, nguyên lý, công thức đã học và vận dụng linh hoạt.

Tóm lại, đọc kỹ đề bài tức là phải đọc chuẩn xác, phân tích ý của đầu bài,

tư duy thông suốt, thực hiện tốt quan hệ.

Quá trình giải đáp bài tập cần phải chân thành. Bất kỳ một điểm nhỏ nào

trong quá trình này đều tạo nên những khác biệt rất lớn đối với kết quả cuối

cùng. Cần phải căn cứ theo yêu cầu quy phạm, làm bài tập gọn ghẽ, chỉnh tề,

từng dòng rõ ràng, hoàn thành đúng thời hạn.

2. Cấp 2 - Nâng cao hiệu suất bài tập:

Gồm hai yêu cầu:

- Chuẩn bị đầy đủ, đầy tự tin. Để nâng cao hiệu suất cần chuẩn bị đầy đủ

cho việc làm bài tập. Một là chuẩn bị về kiến thức. Không chỉ phải tiến hành ôn

tập đối với kiến thức cơ bản, mà còn cần phải ôn tập về kinh nghiệm và năng

lực. Phải xác định rõ nội dung cần phát huy và sửa chữa của bài tập lần này. Hai

là chuẩn bị về hoàn cảnh. Trên bàn học cần thu dọn ngăn nắp, sạch sẽ. Những

tài liệu ít sử dụng không nên đặt trên bàn. Chỉ để những sách vở, tài liệu đang

cần dùng, vở bài tập theo đùng thứ tự. Các đồ dùng học tập cần được để cố

định tại những nơi dễ lấy. Làm như vậy sẽ nâng cao hiệu suất bài tập, còn có thể

hình thành nên thói quen học tập tốt ngăn nắp, rất có lợi cho công việc trong

tương lai. Ba là chuẩn bị về thời gian. Cần phải sắp xếp một khoảng thời gian

không bị gián đoạn, không bị quấy nhiễu để làm bài tập là tốt nhất. Những người

được chuẩn bị đầy đủ sẽ đầy tự tin làm việc. Về điểm này, bố mẹ cần phải suy

tính hộ con cái.

- Cần phải làm bài tập nghiêm túc như khi đi thi. Giờ đây có rất nhiều đứa

trẻ làm bài tập rất không khoa học, không biết rằng trước khi làm bài tập cần

phải ôn tập tốt, để khi bắt tay vào làm không bị gián đoạn, vừa làm vừa đối chiếu

với sách vở, như vậy hiệu quả đem lại sẽ rất kém. Có những đứa trẻ mắc bệnh

không tập trung. Khi làm bài tập ở trường rất tốt nhưng khi về nhà, do vừa làm

bài tập vừa nghịch đồ chơi, thậm chí cắn móng tay... làm mất nhiều thời gian.

Bây giờ làm gì cũng cần phải tính tới hiệu suất và khối lượng đầu tư. Con cái

của chúng ta cũng can phải có quan niệm hiện đại này. Trẻ con giờ nay đều có

đồng hồ đeo tay, sau khi làm bài tập ghi rõ thời gian, điều này có thể thực hiện

rất dễ dàng.

3. Cấp 3 - Tự mình thẩm định bài tập:

Thực tiễn đã chứng minh rằng, cách làm đó rất có hiệu quả đối với việc

nâng cao thành tích của trẻ. Nó gồm hai yêu cầu:

- Một là tiến hành tự mình kiểm tra bài tập và kịp thời sửa chữa. Sau khi

làm bài tập xong, tự mình tiến hành kiểm tra, tức là bảo đảm chất lượng bài tập,

lại có thể hình thành ý thức và thói quen tự mình giáo dục. Làm thế nào để tiến

hành tự mình kiểm tra bài tập? Thông thường có mấy cách thường dùng sau:

+ Từng bước kiểm tra. Bắt đầu từ chỗ đọc đề bài, từng bước từng bước

kiểm tra, phát hiện ra lỗi kịp thời sửa chữa. Cách kiểm tra như vậy thuận theo sự

kiểm tra con đường tư duy vốn có, rất khó phát hiện ra sai lầm trên con đường

giải quyết vấn đề. Phần lớn để phát hiện ra vấn đề tính toán và diễn đạt.

+ Kiểm tra lại. Nếu thời gian cho phép, hãy kiểm tra lại một lần nữa, có thể

có ý thức thay đổi tư duy, thay cách khác làm lại. Sau khi làm lại, từng bước so

sánh và giải đáp, có thể phân tích ra nguyên nhân sai lầm, cũng có thể tìm thấy

những phương pháp và kinh nghiệm hay hơn. Từ đó bồi dưỡng năng lực, mở

rộng thêm thu hoạch bài tập.

+ Dẫn dắt kiểm tra, hay còn gọi là kiểm tra ngược dòng. Đem kết quả vào

đề bài vốn có xem nó có hợp lý hay không. Khi giải các bài tập môn khoa học tự

nhiên thường dùng cách này, và cần phải rèn luyện thật thuần thục. Những môn

học khác nhau cần phải áp dụng những phương pháp khác nhau để tiến hành

kiểm tra và sửa chửa.

- Hai là tự mình đánh giá bài tập. Cách làm tự mình đánh giá bài tập rất

đơn giản, chính là yêu cầu trẻ sau khi làm xong bài tập, dùng bút xanh đỏ đánh

dấu trên đầu đề. Tất nhiên phải được sự đồng ý của giáo viên.

Có những đề bài rất đơn giản (giáo viên không muốn ra bài, học sinh cũng

không muốn làm). Chúng cho rằng nếu làm chắc chắn sẽ làm đúng nên đánh

một cái dấu số thẳng “│”. Nếu đề bài hơi khó, phải suy nghĩ hoặc có phần thú vị

thì đánh dấu “₵ ¥". Những đề bài khó thì đánh dấu “;÷”. Chỉ khi gặp những đề bài

kiểu này mới nếm được mùi vị ngọt ngào. Vì thế tôi thường khuyên lũ trẻ khi làm

bài tập nhất định phải nhớ ăn “mấy cái kẹo tam giác”.

Có những bài tập là đề bài điển hình mang tính tiêu biểu (hoặc là đề bài có

tính quy luật nhỏ) thì vẽ hình “;ỵ”. Những đề bài cực hay thì vẽ hình sao năm

cánh, đại diện cho việc thu hoạch rất lớn. Những bài khó hơn nữa thù đánh dấu

“*”.

Khi ôn tập đơn nguyên, cần phải chỉnh lý lại tất cả những ký hiệu trên, sửa

chữa một chút, nhất định sẽ làm được. Đây cũng là lý do tại sao phải dùng bút

đỏ để đánh dấu. Cách làm đơn giản như vậy có một điểm lợi là trẻ sẽ kịp thời

thẩm định được bài tập. Thông qua việc chỉnh sửa không ngừng, có thể nắm

vững được đề bài hay, cũng có nghĩa là nắm vững được ví dụ vận dụng kinh

điển. Đối với trẻ còn có tác dụng hơn nữa là giúp trẻ ý thức được việc làm bài

tập không phải là “đối phó”, làm xong bài tập giao cho giáo viên là xong việc. Mà

còn phải tăng cường tính chủ thể bài tập của trẻ.

Có những đứa trẻ thường xuất hiện hiện tượng cứ ngồi xuống là không

thể đọc nổi sách, cứ nghĩ lung tung, thiếu “ý thức thành quả”. Thiếu ý thức thành

quả là một nguyên nhân quan trọng trong việc lãng phí trong học tập và công

tác. Một vấn đề quan trọng của việc học tập của trẻ chính là vấn đề ý thức tự

thân đối với việc học tập.

4. Cấp 4 - Kinh nghiệm bài tập:

Gồm hai yêu cầu:

- Trân trọng những sửa chữa của thầy cô đối với bài tập, kịp thời sửa

chữa, làm tổng kết nhỏ. Đối với tư duy và cách diễn đạt của trẻ đối với bài tập

thường mang đặc trưng cá tính đậm nét. Do vậy, những sửa chữa của thầy cô

có tính cá biệt và tính đối chứng. Nhất là những bài tập như viết văn. Mỗi lần

thầy cô sửa bài một lần như là một lần phụ đạo. Thầy cô là những người giàu

kinh nghiệm nên nội dung sửa chữa đều rất đúng, đều mang ý nghĩa quý báu.

Rất nhiều thầy cô chấm bài thường tới canh khuya, làm việc rất vất vả. Trong

những từ ngữ sửa bài đều thấm đượm tâm huyết và hy vọng của thầy cô. Cách

tốt nhất trân trọng công sức lao động của thầy cô chính là kịp thời sửa chữa vấn

đề trong bài tập, làm những kết luận nhỏ, rút ra kinh nghiệm.

- Học cách tự mình tổng kết kinh nghiệm bài tập, tức là sau phần đề bài vẽ

hình tam giác hoặc ngôi sao năm cánh. Nếu thầy cô nói đề bài này hay, có thể

vẽ một đường thẳng đứng ở bên cạnh. Nếu đề bài rất hay, vẽ 3 hoặc 5 gạch sọc

thẳng đứng, và viết kinh nghiệm của mình. Nếu tự mình tìm ra được đề bài hay,

có thể đánh dấu “;” và viết ra kinh nghiệm của mình. Cứ làm như vậy, có thể ghi

lại được tư tưởng của mình khi học tập, và có thể hình thành được tư liệu học,

làm bài tập quan trọng, nâng cao trình độ bài tập.

Trong quá trình tổng kết kinh nghiệm, bản thân sẽ phát hiện thấy ba nội

dung sau rất quan trọng:

- Một là đối với một đề bài có thể có nhiều cách lý giải. Cũng tức là đối với

một đề bài có thể tìm nhiều cách giải, có thể dần dần tiến tới “những biện pháp

xuất sắc”. Đó là một trong những biểu hiện quan trọng của việc năng lực vận

dụng của trẻ đã đạt tới trình độ cao. Nó rất có lợi cho việc bồi dưỡng tư duy tản

mạn của con người và tinh thần sáng tạo.

- Hai là một đề bài, nhiều cách biến hóa. Tức là sau khi làm xong một đề

bài, nghĩ xem đề bài này có thể thay đổi được không. Nếu xem một đề bài có ba

câu hỏi, nếu đề bài này trực tiếp là câu hỏi giải cuối cùng thì xem mình có thể

làm được ra hay không? Có thể thấy nội dung biến hóa về mặt nội dung và hình

thức có rất nhiều. Rất nhiều đề bài hay và đề bài khó đều được diễn biến như

vậy. Làm như vậy có thể bồi dưỡng được tính nhạy cảm và tính mở rộng tư duy

của trẻ.

- Ba là nhiều đề bài một cách lý giải. Tức là phải tiến hành so sánh, quy

nạp đối với đề bài. Có một số đề bài quả thực có cách lý giải giống nhau. Đương

nhiên cần phải mất công tổng kết kinh nghiệm, tập hợp, chỉnh lý mới có thể gặt

hái được kết quả. Ví dụ như đề bài tổng hợp về năng lượng và động lượng trong

môn vật lý cấp 3 là phần mà học sinh cảm thấy khó khăn nhất. Chỉ cần các em

chịu khó một chút sẽ dễ dàng phát hiện thấy rằng trong những đề bài này có đặc

trưng có thể quy nạp được rất rõ nét. Và trong quá trình tìm kiếm cách giải cũng

có tư duy và phương pháp tương tự. Hoàn toàn có thể quy nạp thành mấy đề

bài điển hình, khiến những phần khó trở thành phần dễ.

Một số học sinh mất rất nhiều công sức học tập nhưng thành tích không lý

tưởng. Một trong những nguyên nhân đó chính là các em quá khổ sở về đề bài

mà quên mất phương pháp học tập quy nạp, phân loại.

Nguyên tắc giảng dạy:

Một vấn đề quan trọng trong việc học tập của trẻ chính là vấn đề tự ý thức

đối với việc học.

Nếu từ nhỏ đã nỗ lực thực hiện tổng kết kinh nghiệm, thì sau này việc ôn

tập sẽ rất dễ dàng. Có thể mời thầy cô, bạn học cùng thảo luận về những đề bài

hay. Như vậy nhất định sẽ thu được kết quả hay hơn.

5. Cấp 5 - Phát triển bài tập:

Có các yêu cầu sau

- Một là sau khi học được kiến thức và quy luật, bản thân mình có thể ước

tính được ứng dụng của nó. Như vậy mới là cách học ở trình độ cao.

- Hai là có thể tổng kết thực tiễn phát hiện vấn đề hình thành chuyên đề,

chú trọng quá trình nghiên cứu chuyên đề, phương pháp và thành quả.

Trình độ của bài tập loại này không đến nỗi quá cao. Rất nhiều trẻ thử

phát triển bài tập và đều có thu hoạch.

Biểu đồ trình độ hành vi bài tập của trẻ hình bậc thang:

1. Bài tập chân thực: Thực hiện ôn tập, suy nghĩ độc lập, tự làm bài. Chú

ý đọc đầu bài, chân thành giải đáp nội dung, hoàn thành bài tập đúng bài bản,

thời gian.

2. Bài tập hiệu quả: Chuẩn bị đầy đủ, đầy ắp tự tin. Làm bài thi chuẩn

xác, đúng quy phạm. Chú trọng hiệu quả ghi lại thời gian hoàn thành bài tập.

3. Bài tập thẩm tra: Coi trọng việc tự kiểm tra và đổi mới bài tập. Kịp thời

tiến hành đánh giá. Thông qua những chỉnh sửa không ngừng, nắm vững được

những đề bài hay trong quá trình luyện tập ở trên lớp và ngoài lớp.

4. Bài tập kinh nghiệm: Chú trọng những đánh giá, sửa chữa của thầy cô

đối với bài tập. Kịp thời tiến hành sửa chữa và làm tổng kết nhỏ. Học cách tự

tổng kết kinh nghiệm làm bài tập. Bồi dưỡng năng lực vận dụng. Rèn luyện

phương pháp một bài tập có thể giải bằng nhiều cách và quy nạp so sánh.

5. Bài tập phát triển: Có thể căn cứ vào kiến thức đã học để ước tính

ứng dụng. Có thể kết hợp thực tiễn phát hiện vấn đề, hình thành chuyên đề. Chú

trọng quá trình nghiên cứu chuyên đề, phương pháp và kết quả. Điều này có lợi

cho việc học hỏi, thảo luận và hợp tác.

III. LÀM TỐT BÀI TẬP BÊN NGOÀI

Nếu thời gian học phong phú, trẻ có thể làm thêm một số bài tập bên

ngoài, tức là những đề bài trong các sách tham khảo. Đề bài trong các loại sách

tham khảo có thể mở rộng tầm mắt, tư duy linh hoạt, tăng thêm chiều sâu và mở

rộng kiến thức, bồi dưỡng năng lực vận dụng... Nhưng cũng không thể tham

khảo lung tung nhiều sách, chỗ này một tí chỗ kia một tí. Thậm chí có những

đứa trẻ mất cả ngày làm những bài tập quá dễ, vừa mất thời gian vừa bất lợi cho

việc học. Trước tiên cần phải làm những bài tập tham khảo có liên quan đến nội

dung đang học, và chú ý những nguyên tắc sau.

1. Làm tốt những bài tập bên ngoài mà thầy hướng dẫn và sách tham khảo:

Có lúc căn cứ vào tình hình học tập của trẻ, thầy cô thường giao thêm một

số bài tập sau những giờ ôn tập. Những đề bài này phần lớn do các bộ ngành

chuyên môn biên soạn, hoặc được chọn lọc kỹ từ những sách tham khảo. Phần

lớn chúng đều được kết hợp với nội dung đang học, thích hợp với tình hình học

tập trong lớp. Vì vậy cần làm tốt chúng. Đồng thời giáo viên có sắp xếp, thông

thường có chỉ đạo, hướng dẫn, giải thích, tổng kết, từ đó mở rộng thêm thu

hoạch trong học tập.

Nên sử dụng những sách tham khảo mà thầy cô giới thiệu. Có những đứa

trẻ rất muốn đọc thêm nhiều sách tham khảo. Lúc đó tốt nhất là nên đi tìm thầy

cô, hơn nữa phải hỏi ý kiến nhiều thầy cô nên đọc loại sách nào mới phù hợp.

Nếu thầy cô cho rằng cách suy nghĩ của học sinh đó là ổn thì sẽ giới thiệu ngay

những cuốn sách tham khảo mới nhất, có trình độ.

Nguyên tắc giáo dục:

Một là phải tin tưởng vào con cái bạn. Chỉ cần phương pháp và tư duy

chuẩn xác, tất cả đều có thể. Hai là mọi sự việc đều phải tiến hành từ từ. Thành

công của trẻ phụ thuộc vào mức độ đo lường của chúng ta. Chỉ cần mỗi ngày

tiến bộ dần dần, mọi thứ đều có hy vọng. Ba là phải để cho trẻ có mục tiêu học

tập. Hãy hỏi trẻ hôm nay có mục tiêu mới gì. Mỗi ngày hỏi một lần. Chỉ cần bạn

có quyết tâm, ước mơ nhất định sẽ được thực hiên.

2. Làm kỹ bài tập:

Đối với những đề bài đơn giản, trùng lặp thì không cần mất thời gian. Cần

lựa chọn ra những đề bài quan trọng, mới mẻ, điển hình. Phải đọc kỹ bài, làm

thật nghiêm túc. Vừa làm bài vừa tự đánh giá và tổng kết về phương pháp, về

phân loại, về thu hoạch. Còn có thể cùng thảo luận, củng cố và nhấn mạnh thu

hoạch.

3. Không ngừng chỉnh lý tư liệu đề bài:

Nếu trong suốt một thời gian dài không chỉnh lý hoặc không vứt bỏ những

bài tập đã làm thì làm càng nhiều càng quên nhiều. Khi làm những bài tập trong

sách giáo khoa hoặc trong sách tham khảo thì những đề bài này đều là những tư

liệu học tập quan trọng. Phía trên có thành quả lao động của mình, ghi chép lại

phương pháp học tập, kinh nghiệm, kỹ năng của mình. Những bài tập trong sách

giáo khoa và sách tham khảo đều thể hiện được tính thần học tập chủ động, cần

cù. Cứ qua một giai đoạn lại nhìn lại tư liệu bài tập của mình sẽ rất có ích. Trước

khi thi, những tư liệu này rất đáng quý. Vì thế nhất định không được ngừng chỉnh

sửa, lưu giữ những tư liệu đó.

Chỉ cần có ý thức, việc chỉnh lý tư liệu đề bài là rất dễ dàng, có rất nhiều

phương pháp. Có thể phân loại, căn cứ theo trật tự thời gian để chỉnh lý. Có thể

cất trong túi, trong các sơ mi văn phòng hoặc đánh dấu, hoặc kí hiệu... Có

những đứa trẻ tuy hoàn cảnh gia đình rất khó khăn nhưng chúng đều khắc phục

được, đều chỉnh lý và lưu giữ được nhiều tư liệu thông tin học tập rất gọn gàng,

ngăn nắp. Đó cũng là một trong những nguyên nhân khiến chúng học tốt.

Điều tiết mọi mặt trong cuộc sống là nguyên nhân quan trọng giúp chúng

ta học tập tốt. Đương nhiên, phương pháp thành công tốt hơn nữa và phương

pháp chỉ đạo học tập nếu không có sự “duy trì kéo dài” bảo chứng thì mọi việc

đều không có ý nghĩa. Ở đây, không cần trẻ “duy trì kéo dài”, mà chính bố mẹ

chúng phải giữ được điều đó. Có thể khẳng định rằng nếu các bậc phụ huynh

kiên trì áp dụng phương pháp giáo dục này, nhất định sẽ giúp trẻ hướng tới

thành công.

Để bảo đảm được các bậc phụ huynh duy trì được phương pháp này, xin

mách nhỏ các bạn, mỗi sáng khi nhìn thấy con mình, hãy tự nhắc nhở rằng:

Một là phải tin tưởng vào con cái bạn. Chỉ cần phương pháp và tư duy

chuẩn xác, tất cả đều có thể.

Hai là mọi sự việc đều phải tiến hành từ từ. Thành công của trẻ phụ thuộc

vào mức độ đo lường của chúng ta. Chỉ cần mỗi ngày tiến bộ một ít, mọi thứ đều

có hy vọng.

Ba là phải để cho trẻ có mục tiêu học tập. Hãy hỏi trẻ hôm nay có mục tiêu

mới gì. Mỗi ngày hỏi một lần. Chỉ cần bạn có quyết tâm, ước mơ nhất định sẽ

được thực hiện.

Vấn đề các bậc phụ huynh cần suy ngẫm:

Bài tập là một mắt xích mà chúng ta rất dễ xem nhẹ hoặc ngày nào cũng

nhắc tới nhưng chưa đủ độ sâu. Rốt cuộc vấn đề nằm ở đâu? Xin góp ý với các

bạn hãy kết hợp nội dung của chương này nhìn nhận lại tình hình bài tập của

con bạn.

MỤC LỤC

Chương 1. Tố chất thành công cần có trong tương lai

I. Tích cực hành động

II. Nắm chắc thời cơ

III. Sáng tạo

IV. Nhiệt tình

V. Học cách đối mặt với khó khăn

VI. Lòng tự tin

VII. Tôn trọng và hiểu người khác

VIII. Giàu tình yêu thương

Chuơng 2. Khởi điểm của thành công là học tốt

I. Những sai lầm trong việc chỉ đạo học tập ở gia đình

II. Phương pháp cơ bản trong hướng dẫn học tập ở gia đình

III. Những góp ý nhằm nâng cao trình độ giáo dục gia đình một cách thực

chất

Chương 3. Hứng thú là người thầy tốt nhất

I. Hứng thú là gì?

II. Hứng thú khiến người ta ham học, biết học và thành công

III. Làm thế nào đế bồi dưỡng niềm hứng thú ở trẻ

Chương 4. Khai phá ý thức tiềm ẩn của trẻ

I. Ý thức tiềm ẩn là gì?

II. Học tập bằng ý thức tiềm ẩn

III. Khai thác việc học tập bằng ý thức tiềm ẩn

Chương 5. Thói quen đề tài luôn mới từ trước đến nay

I. Đặc trưng thời đại của thói quen học tập

II. Cụ thể hóa và hệ thống hóa thói quen học tập

III. Nguyên tắc chính của việc bồi dưỡng thói quen học tập

IV. Sách lược cơ bản và phương pháp bồi dưỡng thói quen học tập

Chương 6. Quan tâm tới hiệu quả bài học trên lớp của trẻ

I. Đi học có tác dụng to lớn đối với việc học tập và phát triển của con

người

II. Mục tiêu bậc thang của trình độ hành vi lên lớp

III. Làm thế nào để giúp trẻ nâng cao trình độ học trên lớp

Chương 7. Chuẩn bị bài mới là một cách tìm tòi tự giác

I. Vượt trước, chủ động, tìm tòi

II. Mục tiêu bậc thang của trình độ hành vi chuẩn bị bài mới và các thao

tác

III. Hướng dẫn trẻ chuẩn bị bài có kết hợp thực tiễn

IV. Chuẩn bị bài mới theo đặc điểm môn học

Chương 8. Thực hiện sáng tạo qua việc ôn tập

I. Nhấn mạnh, làm sâu và khái quát hơn

II. Mục tiêu bậc thang và các thao tác về trình độ hành vi ôn tập

III. Kết hợp ôn tập ngày thường với ôn tập theo giai đoạn

Chương 9. Dùng bài tập để kiểm tra thành quả học tập

I. Tỉnh ngộ, linh hoạt, trí năng, phẩm chất

II. Mục tiêu bậc thang của trình độ hành vi bài tập và các thao tác

III. Làm tốt bài tập bên ngoài

---//---

GIÚP TRẺ HƯỚNG TỚI THÀNH CÔNG

Dịch từ nguyên tác tiếng Hoa

Tác giả: TRÌNH ƯNG HUÂN - LÂM CÁCH

Người dịch NGUYỄN LỆ CHI

NHÀ XUẤT BẢN PHỤ NỮ39 Hàng Chuối - Hà Nội

ĐT: (04) 9.717979 - 9.717980. Fax: (04) 9.712830

CHI NHÁNH:

16 Alexandre de Rhodes – Q1 - TP. Hồ Chí Minh.

ĐT: (08) 8.234806 – (08) 8.228467 Fax: (08) 8.22S467

Thực hiện liên doanh:

CÔNG TY VĂN HÓA PHƯƠNG NAM

Chịu trách nhiệm xuất bản: MAI QUỲNH GIAO

Chịu trách nhiệm bản thảo: NGUYỄN THU HÀ

Biên tập: MAI HẠ

Sửa bản in: VY VY

Bìa và trình bày: AZ DESIGN

In 1000 cuốn, khổ 13 x 19cm. Tại Xí nghiệp in Công ty văn hóa Phương Nam.

Số đăng ký KHXB 13-200/CXB/13-55/PN/NXBPN. Quyết định xuất bản số.

14/PN NXB Phụ Nữ ngày 14.10.2005. In xong và nộp lưu chiểu quý IV năm

2005.