T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C L U Ậ T H À N Ộ I

GIÁO TRÌNH

Tư PHÁP QUỐC TẾ

N H À XUẤT. BẢ N C Ô N G A N N H Â N DÂN

GIÁO TRÌNH

Tư PHÁP QUỐC TÊ

Sô hoa bơi Trung tâm Hoc liêu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

80-2012/CXB/104-90/CAND

Sô hoa bơi Trung tâm Hoc liêu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

Giáo trình

Tư PHÁP QUỐC TÊ

NHÀ XUẤT BẢN CÔNG AN NHÂN DÂN HÀ NỘI - 2012

Sô hoa bơi Trung tâm Hoc liêu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Chủ biên

TS. BÙI XUÂN N H ự

Tập thể tác giả

1.TS. BÙI XUÂN N H ự

2. PGS.TS. ĐOÀN NĂNG & TS. BÙI XUÂN NH ự

3. PGS.TS. NGUYỄN BÁ DIÊN

4. TS. NGUYỄN VĂN QUYEN

5. TS. NGUYỄN HồNG BẮC

6. PGS.TS. HOÀNG PHUỚC HIỆP & TS. NGUYÊN HỒNG BẮC

7. TS. NÔNG QUỐC BÌNH

8. TS. NGUYỄN THÁI MAI

Chương I, II

Chương III

Chương IV, VIII, XIII

Chương VII

Chương X

Chương XII

Chương V, VI, XI

Chương IX

Sô hoa bơi Trung tâm Hoc liêu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

LỜI NÓI ĐẦU

Nghiên cícu và học tập Tư pháp quốc tế đòi hỏi sự kiên

trì, dày công và cũng gập không ít khó khăn. Bởi lẽ, trước khi nghiên cihí và học tập môn Tư pháp quốc tế học viên phải nắm khá vững các kiến thức về Lý luận nhà nước và pháp luật (nhất là hiệu lực của các quy phạm pháp luật trong không gian và then gian); kiến thức cơ bản của Công pháp quốc tế, Luật dân sự, Luật thương mại, Luật hôn nhân và gia đình, Luật lao động và Luật tô' tụng dân sự. M ặt khác, Tư pháp quốc tế là một ngành khoa học pháp lý còn rất mới, được hình thành cách đây không lâu không chỉ riêng ở nước ta mà cả ở các nước khác trên th ế giới. Do đó, nó có rất nhiêu quan điểm và quan niệm khác nhau. Cuốn giáo trình

này, tập th ể tác giả chỉ dừng lại nghiên cihi các quan điểm

cơ bản, khá chính thống về Tư pháp quốc tế ở Việt Nam

cũng như trên th ế giới, giới thiệu một cách cơ bản, có hệ

thông cùa Tư pháp quốc tế Việt Nam.

Giáo trình này nhằm giúp sinh viên các trường đại học luật, các cán bộ pháp lý, nghiên cứu sinh và giáo viên luật dùng làm tài liệu học tập và tham khảo. Do điều kiện biên

5

Sô hoa bơi Trung tâm Hoc liêu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

soạn và thời gian nghiên cứu có hạn nên tài liệu không tránh khỏi những khiếm khuyết nhất định. C húng tôi m ong nhận được sự đóng góp, xây dựng b ổ ích của các bạn đe biên soạn lần sau hoàn thiện hơn, đáp ứng tốt hơn lòng

m ong mỏi của các bạn.

Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

TRUỒNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

6Sô hoa bơi Trung tâm Hoc liêu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

CHUƠNGI KHÁI NIỆM VỂ T ư PHÁP QUỐC TÊ

VÀ NGUỔN CỦA T ư PHÁP QUỐC TẾ

I. KHÁI NIỆM VỀ TƯPHÁP QUỐC TẾ

l ẻ Đối tượng điều chỉnh của T ư pháp quốc tế

Sự hợp tác quốc tế về mọi mặt giữa các quốc gia là hiện thực tất yếu khách quan trong mọi thời đại. Việc củng cố và tãng cường hợp tác giữa các quốc gia thể hiện trong quan hệ dưới nhiều hình thức và phương diện: giữa các quốc gia và đồng thời cũng như giữa công dân và pháp nhân của họ. Quan hệ quốc tế là tổng thể các quan hệ giữa các công dân và pháp nhân của các nước và giữa các nước với nhau.

Mọi lĩnh vực quan hộ pháp lý giữa các quốc gia thuộc đối tượng điều chỉnh của Công pháp quốc tế. Còn các quan hệ pháp lý giữa công dân và pháp nhân phát sinh trong đời sống quốc tế thuộc lĩnh vực điều chỉnh của Tư pháp quốc tế.

Các quan hệ giữa công dân và pháp nhân của các quốc gia trên thế giới rất phong phú, đa dạng và cũng rất phức tạp. Chúng bao gồm những vấn đề như sau:

- Năng lực pháp luật dân sự của thể nhân nước ngoài và pháp nhân nước ngoài;

7

Sô hoa bơi Trung tâm Hoc liêu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

- Các quan hệ pháp luật về sở hữu của người nước ngoài, pháp nhân nước ngoài và thậm chí của các quốc gia nước ngoài;

- Các quan hệ hợp đồng kinh tế ngoại thương;- Các quan hệ pháp luật về tiền tộ và tín dụng;- Các quan hệ về quyền lác giả và quyền sở hữu công nghiệp;- Các quan hệ pháp luật về thừa kế;- Các quan hệ về hôn nhân và gia đình;- Các quan hệ vể lao động của người nước ngoài;- Các quan hệ tố tụng dân sự nhằm bảo vệ quyền và lợi

ích của người nước ngoài và pháp nhân nước ngoài...Như vậy, với các loại đối tượng trên đây Tư pháp quốc tế

là m ột ngành luật độc lập trong hệ thống pháp luật, m ặt khác trong khoa học phấp lý nói chung nó cũng lại là m ột ngành khoa học pháp lý độc lập m à đối tượng nghiên cứu của nó là lĩnh vực quan hệ pháp luật dân sự (theo nghĩa rộng )phát sinh trong đời sống quốc tế. Các quan hệ pháp luật dãn sự này luôn có đặc trưng là m ang "yếu tố nước ngoài''. Yếu tố nước ngoài đã được khẳng định một cách rất rõ ràng trong Điều 758 Bộ luật dân sự 2005 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam như sau: "Quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài lù quan hệ dân sự có ít nhất m ột trong các bên tham gia là cơ quan, tổ chức, cá nhân nước ngoài, người V iệt Nam địnli cư à nước ngoài hoặc là cúc quan hệ dân sự giữa các bên tham gia lủ công dán. tó chức Việt Nam nhưng căn cứ đ ể xác lập, thay dổi, chấm cha quan hệ đó theo pháp luật nước ngoài, phát sinh tại nước ngoài hoặc tài sản liên quan đến quan hệ đó ở nước ngoài".

Điều này khẳna định rằng: Thứ nhất. Tư pháp quốc tế

Sô hoa bơi Trung tâm Hoc liêu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

nghiên cứu các quan hộ pháp luật dân sự; Thứ hai, điểm quan trọng hơn để phân biệt rõ Tư pháp quốc tế với Luật dân sự và Công pháp quốc tế là Tư pháp quốc tế nghiên cứu chỉ nhóm quan hê pháp luật dân sự mang "tính chất quốc tê".

Về "yếu tô' nước ngoài" trong khoa học Tư pháp quốc tế cũng đã có sự thừa nhận chung là có ba loại yếu tố nước ngoài (như Điều 758 Bộ luật dân sự 2005) mà một quan hệ pháp luật dân sự có sự hiện diện của một trong ba loại yếu tố nước ngoài đó thì là đối tượng điều chỉnh của Tư pháp quốc tế. Đó là:

Thứ nhất, có người nước ngoài, pháp nhân nước ngoải hoặc người Việt Nam ở nước ngoài tham gia. Người nước ngoài là những người mang quốc tịch nước ngoài (không đồng thời mang quốc tịch Việt Nam) và người không quốc tịch.

Thứ hai, khách thể của quan hệ đó ở nước ngoài. Ví dụ: Tài sản là đối tượng của quan hệ nằm ỏ nước ngoài (di sản thừa kế ở nước ngoài chẳng hạn).

Thứ ba, sự kiện pháp lý là căn cứ xác lập, thay đổi, chấm dứt quan hệ đó xảy ra ở nước ngoài (ví dụ: hai công dân Việt Nam kết hôn với nhau ớ Pháp ).

Như vậy, đối tượng điều chỉnh của Tư pháp quốc tế là những quan hệ dân sự, quan hệ hôn nhân và gia đình, quan hệ lao động, quan hệ thương mại và tô tụng dân sự có yếu tố nước ngoài. Nói gọn hơn đó là các quan hộ dân sự theo nghĩa rộng có yếu tố nước ngoài.

2. Nội dung và bản chất pháp lý của Tư pháp quốc tê

Các quy phạm của Tư pháp quốc tế điều chinh các quan

9Sô hoa bơi Trung tâm Hoc liêu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn