GEORG SİMMEL para.txt

8/12/2019 GEORG SMMEL para.txt

1/8

GEORG SMMEL:Metropol ve Para Ekonomisinin Bireyler zerine EtkisiDo. Dr. Hlya YALDIRPamukkale niversitesi, Felsefe Blm, Denizli, E-posta: [email protected]. Para: Toplum An ren rmcekMetropol terimi, geni anlamda bir blgenin en byk, en gl ve kltrel bakmdanen etkin ehrine iaret eder. Tarihsel olarak metropol, (para) ticareti ve dier deiiformlarn eken ve ayn zamanda daha kompleks yaam iin frsatlar sunan nispetenak bir ehirdir (Ritzer, 2007: 2989). Meterpolis kelimesinin ksaltlmasyla oluan vanakent (anne-ehir) anlamna gelen metropol, Yunanca meter (anne, ana) ve polis(ehir, kent) kelimelerinin birleiminden olumutur. Metropol, iinde barndrdinsan gerek sosyal, gerekse doal evresiyle duygusal temele dayanan anne-ocukilikisine deil, tpk bir matematikinin saylarla olan rasyonel ilikisine mahkm kMetropol koullar farkl duygusal ierik, psikolojik karakter ve entelektel niteliklesahip olan yepyeni bir birey tipinin oluumunu da beraberinde getirmitir.Ekonomik ve kltrel canlln merkezi olan metropoller, doal olarak her zaman paraekonomisinin merkezi olmulardr. Metropoldeki retim ve mbadele ilikileri doalolarak kk yerleim birimlerinkinden olduka farkldr, bu nedenle metropol, iindebarndrd bireyi hem yaam tarz hem de psikolojik olarak derinden etkilemektedir.Yirminci yzyln balarnda nl Alman sosyolog ve filozof Georg Simmel, ParannFelsefesi (1900) ile Metropol ve Tinsel Hayat (1903) gibi alannda r am almalmetropoln karmak yaps ve para ekonomisinin bireyin yaam tarz vepsikolojisi zerindeki etkilerini mercek altna almtr. Onun bu husustaki dncelerignmzde de hl deer ve nemini korumaktadr. Simmelin sosyolojik teorisine

gre, toplumu oluturan en temel ey karlkl iliki formlardr. Para, ona gre, yalekonomik hayatn deil, ayn zamanda insanlar arasndaki karlkl iliki formlarna,btn yaam tarz ve grlere damgasn vuran en temel eydir. Simmel sosyolojisininnde gelen yorumcularndan biri olan David Frisby, parann modern dnyadakikonum ve roln u cmlelerle ifade eder: Para sadece, bir labirent olarak tasavvur

edilen toplum ierisindeki hareketi simgelemekle kalmaz; mbadele ierisindeki ilevi,tam da iktisad labirenti oluturan balantlar yaratr. Toplum an ren rmcektiro (para)(Simmel, 2006: 35). te bu rmcek, yani para, an en youn olarak enbyk yerleim birimi olan metropol, ehir ya da kent yaamnda rmektedir. Modernkentte para ekonomisi, tm hayat zerinde; yani kurumlar zerinde olduu kadar,bireyler zerinde de egemenliini ilan eden bir fenomen haline dnmtr.Simmele gre, btn toplumsal oluumlarn temelinde, bireyler arasndaki etkileim

vardr. Dier bir ifadeyle, toplum bireylerden bamsz olarak, onlarn dnda, oradavar olan bir gereklik deil, ancak bireysel bilinlerin etkinliine bal bir gerekliToplumsal hayat, birbirleriyle eitli gdler, amalar ve karlarla etkileim iinebilinli bireyler veya birey gruplar oluturur(Simmel, akt. Ritzer, 1992: 4). Para,bireyler arasndaki iliki ve etkileimin en nemli simgesel nesnesidir. Para ya da parekonomisi toplumsal ilikilerdeki dnm de beraberinde getirmitir. O, bugndnyann dinamik karakterinin en arpc simgesi haline dnmtr. O, hareketsizolan her eyin karsnda yok olup gittii actus purus, yani katksz harekettir. ktisdeeri bakmndan, para pratik dnyada en ksa mrl, ancak genel z itibar ile endayankl eydir. O, salt nicelik olarak dnyadaki btn fenomenlere kar tarafszdr belli bir denge noktasnda durur(Simmel, 2006: 34-35).Simmele gre para, yalnzca bir deer biimi olarak grlmemelidir. O, ayn zamandambadele, mlkiyet, hrs, israf, kinizm, bireysel zgrlk, hayat tarz, kltr ve ki

deerigibi hayatn dier bileenleriyle de ilikili bir olgu olarak dnlmelidir.Btn bunlarn tesinde, para yaamn btnn anlama ve aydnlatmaya yardmcolabilecek ok zel bir bileendir (Ritzer, 1992: 11). Dnrn Para Felsefesi adl azerinde durduu noktalardan biri de para ve deer ilikisidir. Bilinli varlklarolarak insanlar deerlerinesneler yaparak, sonra sz konusu nesnelerle aralarnamesafe koyarak ve daha sonra da bu mesafeyi (uzakl, engelleri, glkleri) amakiin aba gstererek yaratrlar (Ritzer, 1992: 12). Bir eyin elde edilme gl arttbuna paralel olarak o eyin deeri de artar. Ancak bunun bir lt (alt ve st)vardr. Ne ok yakn ve elde edilmesi kolay olan eyler, ne de ok uzak ve elde edilmeshemen hemen imknsz olan eyler deerlidir. En deerli eyler bize ne ok uzak ne


2/8

de ok yakn olan eylerdir. Werner Jung, bu durumu yle yorumlar: Deerin nemive bykl, esasnda ve daima znenin arzu ve itiyakna (isteine) bal kalr.

znenin arzulad ve kendisine ulama yolunda nne kan engelleri ne pahasnaolursa olsun amaya alt ey, zne iin deerlidir. Simmelin, alt izilmesigereken bir formlasyonuyla: Varlk dnyas nasl ki benim tasarladm bir ey ise,deer dnyas da benim arzu ve itiyakmdr(1995: 60).zel bir deer biimi olarak para, mal, hizmet ve kymeti satn alma gcne sahip birmbadele, yani deiim aracdr. Ekonomik alanda para bir taraftan nesnelerle insanlararasna mesafe koymaya, dier taraftan da bu mesafeyi amaya yarayacak imknlarsunmaya alan bir aratr. Modern bir ekonomide nesnelere verilen parasal deer,onlar insanlardan uzaa yerletirir. Paras olamayan kiilerin onlara ulamas mmkndeildir. Hem parann kedisini, hem de bylece nesneleri elde etme abas onlarinsanlar iin deerli klar. Yeterince parann elde edilmesi durumunda insanlarn nesneleolan mesafesi de ortadan kalkar (Ritzer, 1992: 12). Parada eylerin deeri saltifadesini bulur. Mbadele eylemlerinin gerekletii ortam ancak onunla mmkndr.Mbadele edilebilir olan tm eyler deerlidir. Para kendi anlam ve deerini, dorudandoruya geerli olmasndan, tz halinde sabitleen bir geerlilikten, eylerinkendileri ortalkta olmakszn eyleri geerli klmasndan elde eder(Simmel,akt. Jung, 1995: 60). Kendisi dndaki nesnelerin birbirleriyle olan deer ilikisi olanparann kendi bana herhangi bir nemi yoktur. Para, sahip olduu deeri,bir mbadele deeri olarak elde eder. yle ki mbadele adna hibir eyin olmad

yerde, onun da hibir deeri yoktur(A.g.e., 61).Simmel, toplumsal ilikilerdeki dnm, metropol hayatnn kendisine has zelliklerinortaya kn para ekonomisinin rn olarak grmektedir. Para ekonomisiningeliimi, karmak zihinsel ve matematiksel ilemleri zorunlu klmtr. Bu da moderndnyada entelektelliin nemini arttrarak rasyonellemeye katk salamtr. Bykhesaplamalar, byk lekli giriimler ve uzun vadeli krediler modern dnyada parannimkn tand nemli eylerden sadece bazlardr. Para artk metropolde fizikseldeerini yitirip, fonksiyonel bir deer kazanmtr. Bundan dolay o, toplumsal dzeniarttrarak gveni koruyucu bir rol oynamtr. Para ekonomisinin hkim olduu metropoldzek ya da hesap akl, zihinsel yetilerimizin belki de en nemlisi haline gelmitir(Ritzer, 1992: 13).

Para ekonomisinin birey ve toplum asndan olumlu etkileri elbette vardr (Ritzer,

1992: 15; Turner, 2010: 308-9; Gn, 2011: 155). Parasal ilemler zerine kurulu birekonominin, sonsuz sayda mbadele imknna ve bylece toplumsal dnyann rasyonellemekatkda bulunduu aktr. Ancak para ekonomisi, eylemibir toplumsaldzeni de beraberinde getirmitir. Byle bir dzende, nesnel kltrn znelkltr zerindeki hkimiyeti artar ve birey nem ve deerini giderek kaybederek bireya konumuna der. nsan, bilinlilik, zgrlk ve irade gibi insan olma niteliklerinkaybederek kendi insanlna yabanclar. Bireysel zgrl nemli lde etkileyenunsurlardan biri de para ekonomisidir. Para ekonomisi bireysel tutsakl artrr. Moddnyada birey atomlar ve izole hale gelir. Artk bir grup iinde gml olmayanbirey srekli genileyen ve giderek daha zorlayc hale gelen nesnel kltr karsndayalnzdr. Modern dnyada birey bu yzden muazzam bir nesnel kltrn klesi halinegelir(Ritzer, 1992: 13-14). Simmel, bu durumu bir kltr trajedisi olarak adlandrlPara ekonomisinin etkisiyle birlikte modern dnyadaki hayat artk daha da hesap

karaktere brnmtr. Tm benliimizi, sadece evremizdeki nesneleri deil, aynzamanda btn insani deerleri nicel faktrlere indirgeme arzusu kaplamtr. Ayrca,para ekonomisinin hkim olduu modern toplumda birey, duygusall bir tarafa brakarakher eyi nedensel balantlar zinciri iinde zihinsel olarak kavramaya alr. Akl,Her etkinin veya olayn zorunlu olarak bir nedeni vardrmant ile iler. Matematikdnme, para ekonomisinin zel bir entelektellik biimi olarak tm insanlardakendisini hissettirir. Artk, toplumsal dnyada hayatn tm alanlarnda niceliin nitelegemenlii vurgulanr hale gelir. ou metropol insann gnlk yaam, deerlendirme,tartma, hesaplama ve nitel deerleri nicel deerlere indirgememesaisi iledoldurur (Simmel, 2006: 89). Metropolde modern zihin, fenomenler ya da eyay para


3/8

cinsinden bir birimle ya da nicel bir faktrle ifade ederek onlar srekli olarak birbirleriile karlatrma abas iindedir.Para, balangta ve temelde, farkl amalarn bir arac veya en saf let biimi olarakkarmza kmaktadr (Simmel, 2004: 211). Ancak onun toplumda giderek nemininartmasyla birlikte ara olmaktan kp, amacn kendisi haline dnmtr. Para yada para ekonomisi, zihinlerimizde her eyin bir bedelinin olduunu ya da her eyinsatlk olduu hissini dourmutur. Normal iliki srecimizde d dnyadaki eya ya da

nesneler her birimizde farkl tesirler oluturmasna ramen, para kendisi karsndafarkl tavrlar veya psikolojiler gelitirmemize izin vermez. Saf nicelik olarak para,bizikendisinin ne kadar nemli ve vazgeilmez bir ey olduu kabulne zorlar. Parann birama haline dnt bir toplumda kinizm ve bkkn tutum da kanlmaz olur. Ritzerbu durumu yle ifade eder:Toplumsal hayatn en st ve en alt dzeyleri satlk olduunda, ortak bir gstergeye -pindirgendiinde toplum kinizme ynelir. Nitekim gzellii, hakikati veya zeky birmsr gevrei veya koltukalt deodorant gibi kolayca satn alabiliriz. Her eyi ortak gstergeye indirgeme her eyin bir bedeli olduu, her eyin piyasada alnp satlabilecanlamna gelen kinik bir tutuma yol aar. Para ekonomisi, ayrca, her eyin ayn ldkasvetli ve gri bir tonda olmas, heyecan hissetmeye deer bir eyin bulunmamasanlambkkn bir tutuma da sebep olur. Bkknlk iindeki kii satn alnacak nesnelerarasnda deer ayrmlar yapma yeteneini tamamen kaybeder. Baka bir ifadeyle, para,her eyi biimsizlie, salt nicel olgular dzeyine indirgedii iin, estetiin mutlak d

(1992: 13).Takas ekonomisi ile karlatrldnda, para ekonomisinin ngrd modern iblmndfarkl konumlardaki insanlara kar ekonomik bamllmz olduka yksektir.Ancak sz konusu iblm, bizim iin paradoksal bir durum da iinde barndrmaktadr.Varlmz devam ettirebilmek iin bir taraftan dier konumdaki insanlaradaha baml hale gelirken, dier taraftan bu konumlar igal edenler hakknda okaz bilgiye sahip olmaktayz. Belirli bir konumu igal eden zel bir birey ya da kiilikgiderek nemini kaybeder. Kiilikler deta konumlar arkasnda kaybolur. Toplumdakidier bireyler ile kiisel olmayan ilikiler kurarz. nsanlar kiilikleri ile deil, arrnein, retmen, renci, frnc, ayakkabc gibi konumlar ile deerlendirir vebu balamda onlarla iliki kurarz. Bu konumlar kimlerin igal ettii bizim iin nemldeildir. rnein bir frnc, ayakkabc veya retmenin modern iblmnde birey ya

da kiilik olarak nemleri yoktur, bu nedenle onlar birey ya da kiilik olarak tanma iyacda hissetmeyiz. Bizi ilgilendiren onlarn igal ettikleri konum veya grdkleri itir.Onlar, yerleri kalayca bakalar tarafndan doldurulabilir paralardr. Dolaysyla parekonomisinin ngrd iblm, insanlar kiisel ilikilerden uzaklatrarak onlartoplumda kullanlabilir paralar haline dntrmtr (Ritzer, 1992: 13).

2. Metropoln Ezici Gcne Zihniyle Tepki Gsteren BireySimmele gre, kltr ve ekonomik canlln merkezi olan metropoller, doal olarakher zaman para ekonomisinin merkezi konumunda olmutur. Hem yaam hem de ekonomikilikiler bakmndan karlatrldnda, metropol ile kasaba (ya da tara) hayatarasnda derin bir kartlk vardr. Duygu ve duygusalln hkimiyeti altnda olan kashayatn ritmi daha yava, daha alldk ve daha dzenlidir. Bireyin karlat

uyarclar her zaman belli ve snrldr. Birey bu uyarclara hesap akl ile deil,yreiyle ya da duygular ile tepki verir. Oysa metropolde yaayan insan, metropolnkalabalnda uyarc younluu ile kar karyadr. stelik bu i ve d uyarclar hzaman ok hzl, kesintisiz ve bir o kadar da dzensizdirler. Birbiri ardnca gelen anlizlenimlerin farkll ile uyarlan zihin, onlar tm farkllklar ile birlikte kaydeyapya sahiptir. Metropole zg srekli deien durum ve uyarclara kar insan, kendivaroluunu koruyabilme endiesi ile bir tr savunma aleti ya da organ gelitirir ki buda mantk ve akldr. Metropol tipi kiilik, tehdit edici seyri ve aykrlklaryla kekksz brakacak dsal evresine kar koruyucu bir organ gelitirir: Yreiyle deil,zihniyle tepki gsterir. Burada, ruhun ayrcalkl konumuna, bilin uyankl sahip ol


4/8

Metropol hayat, metropol insanndaki yksek bilincin ve zihin hkimiyetinin temelinioluturur(Simmel, 2006: 87).Tara hayatna zg ilikiler, kesintiye uramayan alkanlklarn dzenli ritmi zerinkurulmutur. Duygusal temelde kurulan bu ilikiler, ruhun daha bilinsiz katmanlarnakk salmtr (Simmel, 2006: 86). Dolaysyla, tarada yaam o kadar da yksekbir bilinlilik durumunu zorunlu klmaz. Oysa metropol, srekli farkllklar kaydedenbir varlk olan insandan, kasaba hayatna kyasla, ok daha baka, ok daha zel, okdaha yksek bilinlilik durumunu talep eder. Dier bir ifadeyle, metropolde birey srekiakan ve bir o kadar da eitli olan uyarclara kalbi ya da duygular ile deil, ruhunak, bilinli ve yksek katman olan zihin tepki verir. Simmelin ifadesiyle, Zihninyeri, ruhumuzun ak, bilinli ve yksek katmanlardr; zihin, isel glerimiz arasnduyum yetenei en yksek olandr. Fenomenler arasndaki kartla ve deiimeuyum salamak iin, sarsntlar ve i alkantlar geirmek zorunda deildir. Oysa dahamuhafazakr olan ruh, metropole zg ritme ancak bu sarsntlardan ve alkantlardangetikten sonra ayak uydurabilir(Simmel, 2006: 87). Zihin, en az duyarl vekiiliin derinliklerine en uzak yaps ile metropoldeki fenomenlere tepki gstermegrevini stlenir ve bylece metropoln ezici gcne kar zel hayat korumay he

defler.Metropoldeki zihin egemenliinin nedeni sadece uyarc younluuna bal deildir.Bunun dier bir nedeni, metropoln her zaman para ekonomisinin merkezi konumundaolmasdr. Para ekonomisi ile zihin egemenlii birbirlerinin varln zorunluklarlar. Bunun yannda, her ikisi de, insanlar ve eyler karsnda tarafsz bir tutum

sergiler: Zihinsel adan gelimi bir kimse, gerek bireyselliin her trlsne karkaytszdr; nk bylesi bireysellikler, mantksal ilemlerle tketilmesi mmkn olmailikileri ve tepkileri beraberlerinde getirir. Ayn ekilde, fenomenlerin tikelliide para ilkesiyle llemez. nk para yalnzca hepsinde ortak olanla, mbadeledeeriyle ilgilenir; btn nitelikleri ve tikellikleri u soruya indirger: Fiyat ne?el,2006: 87).nsanlar arasndaki btn duygusal ilikilerin temelinde bireysellikler vardr.Bireysellikleri dikkate almadan, dier insanlar ile duygusal adan iliki kurmakmmkn deildir. Metropolde zihin ya da hesap akl, btn bireysellikleri gzard ederek her eyi sadece nesnel olarak llebilen bir ey (say) olarak grr. Bubakmdan, zihinsel adan olduka gelimi olan metropol insan, etrafndaki dierinsanlar sadece ve sadece alc, satc, mteri hizmeti, ksacas iliki kurmak zoru

olduu kiiler olarak alglar ve bu balamda onlarla iletiime geer. Bylecezihin egemenlii, bireysellikleri grmezden gelerek ilikilerdeki duygusal ba daortadan kaldrr. Hesap akl, yalnzca nesneleri deil, insanlar da nesnel olarakllebilen bir konuma indirger. Bunun nemli nedenlerinden biri para ekonomisidir.Metropoldeki ekonomik ilikiler ile taradaki arasnda byk fark vardr. Taradakiekonomik ilikiler hizmet ile denen bedel arasndaki nesnel dengenin oktesindedir(Simmel, 2006: 88). nk burada ekonomik ilikinin tesinde insanlararasnda samimi bir iliki ya da diyalog vardr, bunun sebebi, insanlarn birbirlerihakknda az ya da ok bilgi sahibi olmalardr. retim, mal smarlayan mteri iinyaplr ki bu da retici ile tketicinin birbirlerini tanmas demektir

Oysa metropolde retim, tm piyasa, yani tamamen yabanc alclar iin yaplr. Onlararasndaki bu mesafe, ekonomik mbadele ilikilerindeki bireysel iletiimi de ortadan

kaldrr. Artk kiisel ilikinin yerini, kar ilikisi almtr. Bu durumda her iki tkarlar tam bir tarafszlk iindedir. Her iki taraf da matematiksel hesaplamalarlaiktisadi kar elde etme peindedir. Kiisel ilikiler tartya girmediinden, hesaplarbozulaca endiesi de ortadan kalkar. Her an iktisadi kar peinde olan modern akl,her geen gn daha da hesap bir karaktere brnr. nk modern hayatn olmazsaolmaz olan para bir deiim arac olarak, tm nitelikleri ve bireysellikleri ortadankaldrarak her eyi fiyata indirgeme tavr iindedir.Parann hesaba dayal doas, hayatn eleri arasndaki ilikilere yeni bir kesinlikkazandrm, zdeliklerin ve farkllklarn saptanmasna bir katiyet, anlamalara veszlemelere bir netlik getirmitir(Simmel, 2006: 89). Metropolde insan iliki ve il


5/8

hem ok eitli hem de ok karmaktr. ayet verilen sz ve hizmetlerde ok skbir kesinlik olmazsa, btn yap iinden klmaz bir kaosa dnebilir. Her eydennce, metropolde farkl karlara sahip pek ok insan bir araya gelmitir ve bu insanlailikilerini ve ilerini son derece karmak bir organizma ierisinde btnletirmekzorundadr(Simmel, 2006: 89). Dolaysyla, metropol hayat koullar, zihin egemenliizorunlu klmaktadr.3. Metropole zg Kiilik Tipi: Nevrastenik KiilikModernite, toplumsal ve bireysel hayatn hemen hemen her aamasn hem derindenhem de geni bir adan sarsm ve deitirmitir. Simmel, bilimsel teknolojik aolarak grd modernitede bireyin i gvenliinin yerini, modern hayatn hercmercinden, heyecanndan doan belirsiz bir gerilim, hafif bir zlem duygusu, gizli birhuzursuzluk, aresizce bir tela aldnbelirtmitir (Simmel, 2006: 23). te bu huzen belirgin ekilde kent ya da metropol yaamnda grlmektedir. Ruhunmerkezinde kesin bir eyin bulunmamas, bizleri anlk tatmin iin hep yeni uyarclar,duyumlar ve di aktiviteler bulmaya zorlarMetropoln kargaas, seyahat dknl,lgn rekabet hrs, bir beeniye, stile, dnceye ya da kiisel bir ilikiye balkalmama ynndeki tipik modern sadakatsizlik, istikrarszlk ve aresizliin tezahrler(Simmel, 2004: 490). Gerilim, beklenti hissi, gl arzularn aa kmama duygusumodern zamana damgasn vurmu bir olgudur. Bunlar, doadan giderek uzak

lama ve para ekonomisine dayanan kentsel yaamn bize dayatt soyut varoluunneticeleridir (Simmel, 2004: 484).Simmele gre, sinirler zerindeki uyarclarn younluu, metropol tipi kiiliin ruhstemelini oluturur. Metropol hayatnda her ynden akn eden i ve d uyarclar ve

bu uyarclarn hzl ve srekli deiimi, modern asabi kiilii yaratr (Gn, 2011: 1Metropolde kesintisiz gelen duyu bombardman srekli deien izlenimlere nedenolur ki bu da nevrasteni ad verilen hastal dourur. Nevrasteni, bir tr sinir zafiyolarak da adlandrlr. Ar alma sonucu sinir sistemi fonksiyonunda meydana gelenruhsal ve bedensel gszlk ya da bitkinlik durumunu ifade eder. Her an ve srekliolarak duygularna ynelik uyarc bombardman altnda kalan birey, artk belli bir ssonra bunlarla ba edemez hale gelir. Bu durumda birey, toplumsal ve fiziksel evresiylekendisi arasna mesafe koyar. Ancak byle mesafenin konulmas agorafobi ya dahiperestezi gibi ruhsal sorunlar da beraberinde getirir. Agorafobi durumunda birey,kontroln elinde bulunduramad yerlerde, yani kalabalk veya kapal meknlardabulunmaktan korkar. Her an panik atak geirecei endiesi ile agorafobi hastas yalnz

bana sokaa kmaz, kalabala girmez, rnein sinema, tiyatro, asansr, tnelgibi yerlerde bulunmaktan korku duyar ve byle bir endie ile kendisini tamamen ddnyaya kapatr. Bu aslnda bir uyarma kar anormal ve ar derecede duyarl olmadurumu olarak bilinen hiperestezinin bir sonucudur. Her uyarm veya mdahale artkbireyde bir acya neden olur.Kentsel varolu, bireyin hem fiziksel hem de toplumsal evresi ile mesafe koymasnzorunlu klar. nsanlar arasndaki isel bariyer, modern yaam biimi asndan vazgeiBu durumu Simmel yle ifade eder: nk byle bir psikolojik mesafeolmadan, metropol iletiiminin karmakark dzensizlii ile itip kakan kalabal ekiolurdu. Ticari, mesleki ve sosyal ilikisi ile ada kent kltr, bizleri ok saydainsanla fiziksel yaknla zorlamaktadr. Eer sosyal ilikilerin nesnellemesi isel bsnr getirmemi olsayd, duyarl ve sinirli modern insanlar tamamen umutsuzluuniine gmlrlerdi( 2004: 483).

Simmelin metropole zg ruhsal mesafe olarak adlandrd bu tutum, agorafobi ya

da hiperestezi gibi ruhsal sorunlarn yannda, genel bir bkknlk ya da kaytszlk duda yol amaktadr. Bkknlk, metropol tipi nevrastenik kiiliin en belirgin zelliidDnr, hayata kar bkknln temelinde iki neden olduunu ifade eder:Bkknln birincil nedeni, sinirleri uyaran birbirine zt unsurlarn hzla deimesi,derece youn ve sktrlm halde olmasdr. Metropole zg zihinsellik hkimiyetininasl nedeni de bu olsa gerek. Bu nedenle, zihinsel bir gelime kaydetmemi, aptal insanlar,genellikle tam anlamyla bkkn deildir. Snrsz zevk peinde geirilen bir hayat,


6/8

insan bkknlatrr. nk uyarlan sinirler ylesine uzun bir sre boyunca btngleriyle tepki vermeye zorlanrlar ki, artk hibir eye tepki veremez olurlar. Aynekilde, ok daha zararsz izlenimler, birbirleriyle eliecek biimde ve byk bir hzdeitiklerinden, son derece iddetli tepkiler vermeye ittikleri sinirleri amanszcazorlayarak dayanma glerini sonuna kadar kullanmalarna neden olurlar. nsan buortamda kalmakta srar ederse, g toplamaya zaman bulamayacaktr. Bylelikle, yeniduyumlar karsnda uygun enerjiyle tepki verme noktasnda bir yetersizlik ortaya kar(Simmel, 2006: 91).Bu ifadelerden de anlalaca gibi, uyarc bombardman altnda kalan bireyin sinirleartk belli bir sre sonra tepki verememe noktasna gelir. Bu bkknln altndayatan fizyolojik bir nedendir. Ancak metropole zg bkknlk tavrnn ikincibir nedeni de vardr ki o da para ekonomisidir. Bilindii gibi metropol, para ekonomisive parann hkimiyet alandr. Burada parann her trl niteliksel fark, yanieylerin zn, bireyselliini, zgl deerini, karlatrlmazlngrmezdengelen tavr, bireyleri psikolojik olarak etkisi altna almaktadr (Simmel, 2006: 92).Parann her eyin deerini, fiyata (mbadele deerine) indirgeyen yaps yeni birkiilik tipini de beraberinde getirir. Dier bir ifadeyle, para imgesi altnda yaayanbirey, belli bir sre sonra nesneler arasnda deer ayrm yapma yeteneinikaybeder. Onun gznde eylerin kendileri ya da onlarn tad anlam ve deerartk bir ey ifade etmez. nsan ne kadar eyleri lye vurma yoluna gitmise,eyler de onun gznde anlam ve deerini ayn lde kaybetmeye balar. Simmel,bu durumu yle ifade eder:Bkkn kimsenin gznde her ey ayn donuklukla, ayn griliktedir; hibir nesne dierin

daha tercih edilir deildir. Bu ruh hali, btnyle iselletirilmi para ekonomisininznel yansmasdr. eylerin eitliliini edeer klan para, en korkun tesviyecidir;

nk para, her trl nitel fark Fiyat ne? sorusuyla ifade eder (Simmel, 2006: 91).Dnr dier bir almasnda, bu hususta u cmlelere yer verir: Her kim,hayatn sunduu btn imknlar ayn miktarda para ile elde edebilecei olgusunuiselletirirse, mutlaka bkknlaacaktr. Bir kural olarak, bkknlk tutumu,hakl olarak zevke doymu olana (insanlara) atfedilir; nk ok gl bir uyarc,ona tepki vermek iin sinirsel yeteneini tahrip eder(Simmel, 2004: 257).Her eyin ortak bir gstergeye, yani paraya indirgendii byk kentler bkknlnda mekn olmutur. Metropollerde para, Olanca renksizlii ve kaytszlyla,btn deerlerin ortak paydas haline gelir: eylerin zn, bireyselliini, zgldeerini, karlatrlmazln geri dnsz bir biimde andrr. Her ey, parann

durmak bilmeyen akntsnda, eit zgl arlkla yzer. Her ey ayn seviyededurur ve yalnzca kapladklar alann hacmiyle birbirinden ayrlr(Simmel, 2006:92).Metropollerde eylerin para ile alnp satlabilir olma zellii, bireylere de her eyipara ile kolayca elde edilebilecei hissini vermitir. Bunu iselletiren bir kimseiin, artk hibir ey uruna savalacak kadar deerli deildir. Dolaysyla, paraile kolayca elde edilen eylerin ekicilikleri de yava yava ortadan kalkar. eylerielde etmede kullanlan bylesi duygusuz bir yntem, onlarn zel deerini silipatar. Bir ey ne kadar mekanik, ne kadar kaytsz bir ekilde elde edilirse, nesnede o kadar renksiz ve skc grnr(Simmel, 2004: 258). nsan etrafndaki eylerine kadar bu yolla elde ederse, her ey onun gznde ayn renk ve tondadr.Dolaysyla eylerin anlam ya da ekicilii deil, onu elde etmede kullanlan yntemde bkknln dier bir kaynadr. Ancak insan ya da bkkn kiilik her zaman

iinde bulunduu bu duruma tepki olarak kendisini bu bkknlktan kurtaracakyeni uyarclar peindedir. Bkkn ruh hali iindeki birey, nesnelere olduu kadar etrainsanlara kar da kaytszdr. Simmel, kent sakinlerinin birbirlerine ynelikbu tavrn ruhsal mesafe olarak adlandrd bir olgunun sonucu olarak grr. Onagre, aslnda bu ruhsal olgu, bireyin metropol yaam tarzna adapte oluunun birgstergesidir. Dnr bu durumu yle izah eder:Kasaba sakini, karlat insanlarn hemen hemen hepsini tanr ve herkesle olumlu

bir iliki ierisindedir; ama bylesi bir durum byk kentte gerekleecek olsa, yanikii saysz insanla srekli kurduu dsal temaslara isel olarak yant verecek olsa,


7/8

bakmdan parampara olur, tasavvur bile edilemeyecek bir ruhsal duruma derdi. Ksmenbu ruhsal olgu, ksmen de metropol hayatnn stnkr temaslarla gelip geenunsurlar karsnda insanlarn hakl olarak kapldklar gvensizlik, bizi mesafelili(Simmel, 2006: 93).Bu ifadelerden de anlald gibi, metropol yaamnda birey kendi varoluunu hemnesnel dnyay, hem de dier insanlar deersizletirerek koruyabilir. Bireyin kendinikoruma talebinden doan metropole zg ruhsal mesafenin altnda yatan tek nedenkaytszlk deil, ayn zamanda honutsuzluk, karlkl bir yabanclk ve tiksinmehissi de yatmaktadr. Metropol hayatnn isel dzeni, duygudalklar, kaytszlklarve honutsuzluklararasndaki hiyerariye dayanr (Simmel, 2006: 93). Duygudalk,kaytszlk, honutsuzluk, tiksinme hissi ve antipati, metropole zg ruhsal mesafeyioluturan temel unsurlardr. Birletirici unsurlarla birlikte, btn bunlar metropolezg hayal tarznn kopmaz btnln oluturantemel elerdir. Metropolezg hayat tarznda birbirinden uzaklama olarak grnen ey, gerekte onun temeltoplumlama formlarndan yalnzca biridir(Simmel, 2006: 94).Metropole zg ruhsal mesafe baka bir fenomeni de beraberindegetirir. Simmelin ifadesiyle, Bu mesafe, bireye, baka koullardabenzeri olmayan bir trde ve miktarda kiisel zgrlk salar(Simmel, 2006: 94). Gnmz insan hangi balamda zgrdr?Dar kalplar ve nyarglarla snrlanm olan kasaba insann aksine,gnmz metropol insan maneviyatnn ve beenileriningelimi olmas anlamnda zgrdr(Simmel, 2006: 96). Mekngenilii, insan says, geni etkinlik alan metropol zgrlnmerkezi haline getirmitir. Kk evrelerle kyaslandnda, birey

metropoln karmak rgs iinde byk bir hareket serbestliinesahip grnmektedir. Ancak bu zgrln dier bir yz devardr. Byk kentin kalabalnda birey yalnzln tutsaklnader. Metropolden baka, insann kendini bylesine yalnz, bylesinekaybolmu hissettii baka bir yer yoktur(Simmel, 2006:96). Ksa temaslar srasnda kendini ifade etmek zorunda olan bireyarpc lde karakteristikgrnme telana der. Metropole

zg yapmack tavrlar ve ani deikenliklergibi tutumlara ynelerek,etraftakilerin dikkatini ekmek iin farkl davranmaya balar(Simmel, 2006: 99). te bu srete kii kendisi olmaktan karakzne uzaklar ya da yabanclar.4. Sonu

Simmele gre, modern metropol nesnel kltrn ar bymesi sonucu bireysel kltrnkrelmeye yz tuttuu gerek bir alandr. Metropolde para ya da para ekonomisi,insan ilikilerinin doasn olduu kadar, kurumlarn yap ve ileyiini de byklde etkilemi ve bylece hayatn tm alanlarna bir hesaplk ve rasyonellik hkimolmutur. Metropol insanlarnn gnlk yaamlar, niteliksel deerleri niceliksel terimindirgeme faaliyeti ile doludur. Bu da insan kent yaamnda her zamankindendaha fazla tek tarafl hale getirmitir. nk insanlar potansiyel olarak hayatlarn zirebilecekdier etkinliklere kar duyarsz kalmaktadrlar. Dolaysyla, kentselyaam, gerekte herkesi duygudan mahrum brakarak, s bir hesapla mahkmklmtr.Her geen gn doadan giderek uzaklaan insan, evresine ve evresinde olup bitenlerekanksam (duyarsz) baklar frlatmaya daha ok meyilli hale gelmektedir. Para

ve eyann hayatmz zerindeki hkimiyeti arttka, onlar kontrol etme kabiliyetimizde azalmaktadr. nsan, kendi yaratc kapasitesi ile kendisini aan nesneler retse detrajik bir ekilde kendi rettii bu rnlerin etkisi ve tehdidi altna girebilmektedirBugn, objektif bir varlk haline gelen para ve eya, giderek insana hkmeden birg haline dnm olup, insann kendisini ynetmesine deta izin vermemektedir.nsanlar borsada paray kontrol ettiklerini zannetseler de, aslnda borsadaki paraonlar kontrol etmektedir. Para, gnlk yaam sreci iinde grnmez bir el ya da ghaline dnmtr. nsanlar iradeleri ile hareket eden varlklar olduklarn dnselede, bu grnmez el ya da g byk bir irade haline gelerek insanlarn iradelerininipini elinde tutarak onlar kolayca ynetebilmektedir.


8/8

Bize den grev, para ya da eyann bizi ynetmesine ya da hayatn tm kodlarn elegeirmesine izin vermeden, insan olarak herkesi ve her eyi aziz bilmek ve aziz tutmaktr.Bakalarnn hassasiyet ve duygularyla kendimizi dorudan sorumlu grmek,hem bireysel hem de toplumsal temelde pek ok problemin zmn de beraberindegetirecektir. nemli olan bakalar iin yaama ruh ve idealini gelitirmektir. Toplumuoluturan bireylerde bu duygu ve dnce gelitii srece, insann insanlara veyaratlm olan tm varla kanksam baklar frlatma arzusunun yerini daha duyarlve daha hassas davranma tutkusu alacaktr.KaynaklarCoser, L.A. (2010) Sosyolojik Dncenin Ustalar: Tarihsel ve Toplumsal BalamlarndaFikirler, ev. Himmet Hlr, Serhat Toker ve brahim Mazman, Ankara: De KiBasm Yaym Ltd. ti.Gn-avran, T. (2011). Klasik Sosyolojiye Katk-I: Ferdinand Tnnies ve Georg Simmelinde: Serap Suur (der) Klasik Sosyoloji Tarihi. Anadolu niversitesi YaynYayn No: 2284, s.136-162.http://www.umittatlican.com/files/George%20Simmel%20%20(George%20Ritzer-1991).pdf (Eriim: 16.08.2012).Jung, W. (1995). Georg Simmel: Yaam, Sosyolojisi, Felsefesi, ev. Doan zlem, AnkaraArk Yaynevi.zelce, G. (2006). Simmelin Gzyle Modernitenin Sosyolojisi, Yaynlanmam YksekLisans Tezi, Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.Ritzer, G. (1992). Georg Simmel. inde: Sociological Theory, ev. mit Tatlcan,

3-basm, Mc-Graw Hill.Ritzer, G. (ed.) (2007). The Blackwell Encyclopaedia of Sociology, Blackwell PublishingLtd.Simmel, G. (2004). The Philosophy of Money, ed. David Frisby, London: Routledge.Simmel, G. (2006). Modern Kltrde atma, ev. Tanl Bora, Nazile Kalayc ve ElinGen, stanbul: letiim Yaynlar.

Simmel, G. (2009). Bireysellik ve Kltr, ev. Tuncay Birkan, stanbul: Metis YaynlarSlattery, M. (2010). Sosyolojide Temel Fikirler, Yayna Hazrlayan: mit Tatlcan ve GnDemiriz, 3.bask. stanbul: Sentez Yaynlar.Turner, J.H. (2010). Beeghley, L., Powers, C. H., Sosyolojik Teorinin Oluumu, ev. m

itTatlcan, Sentez Yaynclk.Wolff, Kurt H. (ed.) (1965), Essays on Sociology, Philosophy, and Aesthetics, byGeorgSimmel. New York: Harper Torchbooks.

kinci Uluslararas Felsefe Kongresi 11-13 Ekim 2012, Bursa, TrkiyeSecond International Philosophy Congres, October 11-13 2012, Bursa, Turke

GEORG SİMMEL para.txt

Documents

Transcript of GEORG SİMMEL para.txt