Genji monogatari emakimono

Jednym z najwybitniejszych artystycznych osiągnięd środkowej i późnej epoki Heian było

wykształcenie rodzimego stylu zasadniczo świeckiego malarstwa, które osiągnęło szczyt rozwoju w

narracyjnych zwojach obrazkowych z XII wieku. Dzieła utrzymane w tym stylu nazywane są

„malarstwem yamato” (japooskim), w odróżnieniu od „malarstwa chioskiego”.

Większośd wczesnych obrazów yamato wykonywano na składanych parawanach bądź przesuwanych

drzwiach. Niestety, przepadły razem z domami shinden, w których je przechowywano.

Kiedy pojawiły się sylabariusze kana, które wykorzystywano do pisania poezji waka, malarze yamato

zaczęli do swych obrazów dodawad wiersze pasujące do przedstawianej pory roku i pejzażu. W ten

sposób połączyli trzy dziedziny sztuki – poezję, kaligrafię i malarstwo. Wzbogacenie dzieł o elementy

narracyjne i opisowe sprawiło, że zaczęto malowad już nie tylko pojedyncze sceny zdobiące drzwi i

parawany, ale również ilustracje książek. Na przełomie XI i XII wieku pojawiły się zwoje obrazkowe,

zwane emaki.

Chociaż w Chinach od dawna używano rozwijanych poziomo zwojów dla potrzeb malarskich, dopiero

Japooczycy uczynili z nich osobną gałąź sztuki. Najstarszym i pod wieloma względami

najznakomitszym przykładem emaki z okresu Heian jest Genji monogatari. Początkowo mogło liczyd

ono nawet dwadzieścia zwojów, jednak do dzisiejszych czasów przetrwały zaledwie cztery. Genji

monogatari to niezupełnie narracja obrazkowa, ponieważ rysunki nie są ułożone poziomo, a kolejne

sceny nie nakładają się na siebie (zabieg ten charakteryzuje późniejsze emaki). Zwoje Genji

monogatari zawierają pojedyncze ilustracje porozdzielane fragmentami tekstu.

Autorstwo Genji monogatari emakimono zwyczajowo przypisuje się Fujiwarze no Takayoshi. Styl

zwojów jest mocno dekoracyjny oraz dośd abstrakcyjny – elementy narracyjne dostosowane są do

formy. Rysunki są uproszczone i spłaszczone - główny nacisk kładziony jest na ich kolorystykę, przez

co układają się one w niemalże ornamentalne wzory. Kształty są wyraźnie zarysowane i odcinają się

od tła. Sama kolorystyka jest jasna, ale subtelna – w tłach dominują: srebrny, brązowy i oliwkowy,

natomiast postaci namalowane są za pomocą: zielonego, jasnoniebieskiego, czerwonego i

pomaraoczowego oraz białego i czarnego. Nie znajdziemy tutaj za wiele cieniowania czy plastycznych

kompozycji, kształty ułożone są często wzdłuż linii równoległych.

Cechy charakterystyczne stylu Genji monogatari emakimono to na przykład „otwarte” budynki,

malowane bez dachów – w ten sposób artysta mógł przedstawid ich wnętrze (fukinuki yatai).Twarze

ludzi rysowane były ze stylizowanymi „kreskami zamiast oczu i haczykami zamiast nosów” (hikime

kagibana). Nie dostrzegamy na nich żadnych gwałtownych emocji, co było prawdopodobnie celem

twórców ilustracji, którym zależało im bardziej na ukazaniu serii wydarzeo i nastrojów, a nie losów i

osobowości konkretnych osób.

Atmosfera Genji monogatari emakimono przywodzi na myśl ducha samej powieści. Ukazywane sceny

są spokojne i melancholijne, a wszelkie, nawet z założenia silne emocje są mocno stonowane.

Charakter i uczucia postaci przedstawiane są za pomocą tak subtelnych środków, jak ułożenie dłoni

czy pochylenie głowy. Wiele jest także scen ukazujących krajobrazy.