16/07/2015

1

Prof.dr.sc. Ante Ivanković

2

GENETSKI CENTAR – što je zapravo GC

• zbirka gena

– autohtonih vrsta i pasmina

– divljih vrsta

– biljnih vrsta i sorti

• na jednom mjestu (centar)

16/07/2015

2

3

GENETSKI CENTAR – čemu služi ???

• očuvanje starih pasmina i sorti

– konzervacijski programi

• očuvanje rijetkih linija i rodova

– komercijalne pasmine

– stare linije i rodovi

• podrška uzgojnim programima

• promocija pasmina

• promocija naslijeđa

• EDUKACIJA

4

GENETSKI CENTAR – što sadrži ?

• životinje (in vivo)

– u izvornom staništu (in situ)

– van izvornog staništa (ex situ)

• žive životinje (zoo parkovi, …)

• tkiva životinja (in vitro)

– banka gena (in situ ili ex situ)

16/07/2015

3

Shematski prikaz zatvorenog uzgoja (više GC)

Bikovi U.O.

pr. prip. 10 krava

15 krava

8 krava

12 krava

Nukleus stado 200 krava + bikovi

U.O. izbor - preformance test

20 krava

20 krava

Bikovi U.O.

pr.prip. Lokalna

populacija

Lokalna populacija

Lokalna populacija

Shematski prikaz zatvorenog uzgoja (više GC)

16/07/2015

4

7

• BANKA GENA predstavlja genetski materijal (zameci, jajne stanice,

sperma, tkivne stanice) prikupljene, pripremljene, pohranjene i čuvane na

odgovarajući način u tekućem dušiku (-196C).

• genetski materijal pohranjen u banku gena predstavlja javno dobro

• razlozi zasnivanja banke:

• potpora in vivo programima očuvanja izvornih pasmina:

– kao rezervna kopija zaštićene populacije koja može biti učinkovito iskorištena u slučaju

genetskih problema u in situ programima,

– radi povećanja efektivne veličine malih populacija i smanjenja genetskog gubitka,

• mogućnost rekonstrukcije pasmine,

• kreiranje novih linija/rodova u slučaju njihova biološkog nestanka

• rezervna kopija populacije

• provedba genetskih i drugih znanstvenih istraživanja.

8

GENETSKI CENTAR – koje su njegove koristi ???

• na jednom mjestu raspoloživi su geni starih pasmina i sorti

• može ih se vidjeti (in vivo)

– promocija kulture života podneblja

• može ih se osjetiti

• može ih se koristiti u rasplodu (banka gena)

– sprječavanje uzgoja u srodstvu, …

– komercijalizacija,

– edukacija, …

16/07/2015

5

9

GENETSKI CENTAR – koje su njegove mane?

• troškovi

– izgradnja, oblikovanje, financiranje, …

• teško uspostavljaju samoodrživost

• nedovoljno se razumije njihova važnost i uloga

– što nije komercijalno malo vrijedi !

– da li nam vrijede koliko u njih ulažemo ?

– a zašto bi ih uopće uspostavljali?

10

GENETSKI CENTAR – koja su rješenja

• nesumnjivo: – čuvaju jedinstveno nasljeđe

– promoviraju pasminu

– promoviraju podneblje i kulturu života

• prepoznavanje njihove važnosti

• potpora na nacionalnoj, regionalnoj i lokalnoj razini – neposredna i posredna

• sustavno oblikovanje nekoliko regionalnih GC

• njihova promocija

• njihova djelomična komercijalizacija

16/07/2015

6

11

NACIONALNI PROGRAM OČUVANJA IZVORNIH I ZAŠTIĆENIH

PASMINA DOMAĆIH ŽIVOTINJA U REPUBLICI HRVATSKOJ

Strateške smjernice ''Globalnog akcijskog plana očuvanja izvornih i zaštićenih

pasmina domaćih životinja''

• KONZERVACIJA IZVORNIH I ZAŠTIĆENIH PASMINA DOMAĆIH ŽIVOTINJA:

• razvoj i implementacija regionalne i globalne dugoročne konzervacijske strategije;

• utemeljenje i jačanje in situ konzervacijskih programa;

• utemeljenje i jačanje ex situ konzervacijskih programa;

• zasnivanje banke gena.

Pasmina / godina 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. 2012. 2013.

Istarsko govedo 211 270 325 300 368 361 437 481 531 623 663 729 761

Slavonsko-srijemski podolac 38 42 50 37 68 77 102 116 134 157 154 177 184

Buša - - 8 55 116 111 141 188 221 265 341 420 507

Lipicanac 316 364 374 398 449 454 477 573 582 639 865 1 275 1468 Hrvatski hladnokrvnak 1.293 1.360 1.440 1.406 1.573 2.220 2.552 2.981 3.035 3.114 3.476 3 794 4213 Hrvatski posavac 1.132 1.144 1.473 1.505 1.616 1.618 1.732 1.954 2.267 2.196 2.492 2 582 2895 Međimurski konj 31 34 29 29 25 25 21 28 28 26 41 48 51

Istarski magarac

1.089 1.150 597 804 970 1.074 965 1.385 1.712 1.825 2.099 3 331 2522 Primorsko dinarski magarac

Sjeverno jadranski magarac

Paška ovca 1.026 1.150 1.164 1.248 1.509 2.032 2.072 2.010 3.670 3.464 4.361 4 106 4338

Krčka ovca - - - - - - 68 140 62 78 118 108 353 Lička pramenka 666 735 4.000 4.011 3.754 4.116 4.224 4.493 5.421 6.019 6.712 7 333 7553

Dubrovačka ruda 157 137 178 197 231 270 305 380 450 530 602 595 665 Rapska ovca - - - - 603 667 631 1.090 1.031 638 461 455 707

Dalmatinska pramenka 1.408 1.362 2.293 1.766 118 2.389 3.227 7.324 8.589 8.419 8.477 10 394 8842

Istarska ovca 1.233 1.256 1.457 1.965 1.982 1.976 1.885 1.831 1.829 1.734 1.865 2 019 2332

Creska ovca 438 357 311 327 469 626 729 777 829 802 769 786 874 Cigaja 145 151 315 557 2.206 1.880 2.216 1.993 1.460 1.066 1.161 1 048 1388

Hrvatska bijela koza - - - - - - - 68 64 60 62 76 76 Hrvatska šarena koza - - 134 251 305 217 80 455 616 439 424 680 488

Istarska koza - - - - - - - - - - - 70 21

Crna slavonska svinja 263 423 408 619 685 650 669 747 716 971 1.005 1 075 959

Turopoljska svinja 50 74 105 125 143 150 193 145 156 157 159 155 153

Kokoš Hrvatica - - - - - 22 122 396 429 591 1.052 1 419 2394

Zagorski puran 1.118 1.882 2.013 1.933 1.940 1.816 2.151 2.681 2.501 2.615 2.860 3 258 2.958

Siva pčela (tis. košnica) - - 168 233 246 255 314 310 300 306 306 310 310

16/07/2015

7

Vrsta Pasmina

Broj uzgojno valjanih jedinki Efektivna veličina populacije (Ne)

Kategorizacija statusa pasmine obzirom na

ugroženost

Procjena populacijskog trenda Ukupno

(*procjena) Pod kontrolom

Muških Ženskih Podmlatka Ne NeS

Konji

Lipicanac 2104 565 903 636 1390,2 973,1 Nije ugrožena (III) Pozitivan

Hrvatski hladnokrvnjak 6602 596 3617 2389 2046,7 1432,7 Nije ugrožena (III) Pozitivan

Hrvatski posavac 5130 273 2622 2235 989,0 692,3 Potencijalno ugrožena (II) Pozitivan

Međimurski konj 68 14 37 17 40,6 28,4 Kritično ugrožena (Ia) Pozitivan

Magarci

Istarski magarac 200* 2 500*

100* 807 1715 428

Kritično ugrožena (Ia)* Pozitivan *

Primorsko dinarski magarac Potencijalno ugrožena (II)* Pozitivan *

Sjeverno jadranski magarac Kritično ugrožena (Ia)* Stabilan*

Goveda

Buša 932 46 461 425 167,3 117,1 Visoko ugrožena (I) Pozitivan

Istarsko govedo 1203 40 721 442 151,6 106,1 Visoko ugrožena (I) Pozitivan

Slavonsko srijemski podolac 310 13 171 126 48,3 33,8 Kritično ugrožena (Ia) Pozitivan

Ovce

Paška ovca 30 000* 186 4152 797 - - Nije ugrožena (III) Stabilan

Krčka ovca 18 000* 11 342 55 - - Potencijalno ugrožena (II) Stabilan

Lička pramenka 30 000* 207 7346 1161 - - Nije ugrožena (III) Stabilan

Dubrovačka ruda 743 39 626 78 146,9 102,8 Visoko ugrožena (I) Pozitivan

Rapska ovca 6 500* 34 673 67 - - Potencijalno ugrožena (II) Stabilan

Dalmatinska pramenka 280 000* 333 8509 958 - - Nije ugrožena (III) Stabilan

Istarska ovca 2 871 110 2222 539 419,2 293,5 Potencijalno ugrožena (II) Stabilan

Creska ovca 15 000* 41 833 121 - - Potencijalno ugrožena (II) Stabilan

Cigaja 3 500* 23 1365 423 - - Potencijalno ugrožena (II) Stabilan

Koze

Hrvatska bijela koza 5 000* 4 72 11 - - Potencijalno ugrožena (II)* Stabilan*

Hrvatska šarena koza Istarska koza

35 000* 200*

25 3

463 18

69 15

- - Nije ugrožena (III)* Kritično ugrožena (Ia)

Stabilan* Stabilan*

Svinje Crna slavonska svinja 959 120 839 419,9 294,0 Potencijalno ugrožena (II) Pozitivan

Turopoljska svinja 153 29 124 94,0 65,8 Kritično ugrožena (Ia) Stabilan

Perad Kokoš Hrvatica 2394 234 2160 - 844,5 591,2 Potencijalno ugrožena (II) Pozitivan

Zagorski puran 2958 - - - Potencijalno ugrožena (II) Pozitivan

Pčele Siva pčela 310 000+ - - - - - Nije ugrožena (III)* Stabilan

2014.

732 + 48 + 492

164 uzgajivača

2014.

179 + 14 + 120

15 uzgajivača

2014.

538 + 53 + 495

91 uzgajivač

16/07/2015

8

HPA, 2015.

16/07/2015

9

16/07/2015

10

16/07/2015

11

16/07/2015

12

23

• Genetski Centar i Autohtone Pasmine

• GC podupire očuvanje AP

• GC promovira AP

• AP neizostavan dio GC

• AP treba očuvati

• GC treba biti održiv

• GC treba potporu lokalne zajednice

prof. dr.sc. Brka Muhamed1, Ivica Ravić2, dr. vet. med., prof. dr.sc. Zlatan Sarić1

1Poljoprivredno-prehrambeni fakultet, Univerzitet u Sarajevu 2Veterinarski zavod Mostar

Institut za zootehniku

24

16/07/2015

13

Visoko produktivne Autohtone Egzotične životinje

Pojam “animalni genetički resursi” podrazumijeva sve vrste, pasmine i

sojeve koje imaju ekonomski, naučni i kulturni značaj za jednu državu (FAO

definicija).

25

• Ekonomski značaj - određen stvarnom i potencijalnom vrijednošću

• stvarna - doprinosu vrijednosnom lancu u poljoprivredi

• potencijalna - kombinovana genetska baza za buduće zahtijeve u ishrani ljudi

• Kulturni značaj se veže sa činjenicom da se tradicionalni načini držanja

životinja mogu posmatrati kao čovjekovo kulturno nasljeđe, kao dio

tradicije.

• Ekološki značaj se posmatra kroz osobinu lahkog prilagođavanja

uslovima držanja i iskorištavanje na prostorima koji su zapušteni i teško

dostupni.

Značaj AnGR

26

16/07/2015

14

Autohtone i uvezene pasmine

Mala finansijska ulaganja

Strateško opredjeljenje i programi – neadekvatni

Matično knjigovodstvo – ne postoji

Uzgojni programi – ne postoje

Udruženje uzgajivača autohtonih pasmina – ne postoji

Situacija u BiH

27

okviri za očuvanje i korištenje animalnih genetskih resursa (Politički, pravni i finansijski okviri, regulišu menadžment i iskorištavanje AnGR, organizuju i kontrolišu provedbu programa )

oformiti nacionalni stručni program za očuvanje i iskorištavanje animalnih

genetskih resursa u BiH.

posmatranje

Banke gena

razvoj uzgojnih programa

Prijedlog daljeg rada

28

I korak - utvrđivanje brojnog stanja,

proizvodnih i fenotipskih

karakteristika

II korak - odluka održivi ili melioracijski

uzgojni plan

III korak - planiranje uzgojnih

programa skodno odluci

o uzgojnom planu

IV korak - provođenje i kontrola

uzgojnih programa

16/07/2015

15

Autohtone pasmine u Bosni i Hercegovini spadaju u kategoriju

ugroženih pasmina.

Podići svijest o značaju AnGR

Oformiti grupu za koordinaciju mjera očuvanja animalnih genetskih

resursa u okviru Federalnog ministarstva poljoprivrede vodoprivrede i

šumarstva koje bi bilo finansirano iz federalnog budžeta

Obezbijediti finansijsku potporu, budžetska sredstva

ZAKLJUČCI

29

30