118

BD OCAK 2018

Geçmişini Bilmeyen...

Hukuk devleti kavramının uy-garlıkla eşdeğer olduğu kabul

edilen günümüzde hukuk devletinin Milattan öncesinde yer alan geliş-meleri sizlerle paylaşmak isterim.

Sümer Kanunları Biliyorsunuz ki yazıyı

ilk MÖ 3200 yıllarında Sümerler bulmuştur. Bulunan ilk yazı ile birlikte tarihte ilk yazılı hukuk kuralı da Sümerler tarafından yazılmıştır. Bundan dolayı Sümer-

lere dünyadaki ilk hukuk devleti de denilebilir. Sümer sonrasında Akadlar da hukuk sistemlerini, ele geçirdikleri Sümer şehrinde olduğu gibi devam ettirmiş herhangi bir

revizyon yoluna gidilme-miştir.

Ur-Nammu Kanu-nu

Yazılı yasalar, mahkeme kararları ve benzeri kurallar, birey-lerin birbirleri ile olan ilişkilerinin gerçek bir

Geçmişini Bilmeyen...

Yazıyı MÖ 3200 yıllarında Sümerler bulmuştur.

Yazan: BURCU TAYANÇ

1

119

BD OCAK 2018

idam cezası öngörül-mekle beraber, diğer suçlar için muhtelif para cezaları getiril-mekteydi.

Ur-Nammu Kanunu’nun bilinen ilk versiyonu İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.

Hammurabi ya-saları

Elamlılar devleti de (MÖ 3000-640) Hammurabi yasala-rını kabul etmiştir.

Hammurabi yasaları milattan önce 1760 yılı civarında Mezopotam-ya'da yaratılan, tarihin en eski ve en iyi korunmuş yazılı kanunlarından biridir. İleri görüşlü ve başarılı bir yönetici olan Hammurabi, ülkesine düzen ve adalet getirdi. Kuvvetli bir merkezî hükümet kurdu ve 282 davayla ilgili olarak kendisinin

yansıtıcısıdır. Hammu-rabi’den 300 yıl kadar önce, MÖ 2050 yılları-na ait olan Ur-Nammu yasaları da, okunamaz durumdaki kısımlarına karşın, şu anki hali bakımdan Ur  toplulu-ğunun yaşam koşulları; toplumsal değerleri; ulaştığı uygarlık düze-yi, noktalarında bilgi vericidir. Kanunun başlangıcı kısmı Ur şehri kralı Ur-Nam-mu’ya atfetmektedir. Ancak metnin gelişen kısımlarını Ur-Nammu’nun oğlu tarafından hazırlatılmış daha olması muhtemeldir.

Bu kanunun içerdiği elli yedi kuralın yalnızca kırk kuralı derle-nebilmiştir. Bu hükümlerin büyük kısmı ceza hukuku ve aile hukukunu ilgilendirmektedir. Kanunda öldür-me ve hırsızlık gibi bazı suçlar için

Ur-Nammu Kanunu / İstanbul Arkeoloji Müzesi

Hammurabi yasaları milattan önce 1760 yılı civarında Mezopotamya'da yaratılan, tarihin en eski ve en iyi korunmuş yazılı kanunlarından biridir.

120

BD OCAK 2018

verdiği yargısal kararlardan oluşan bir yasa derlemesi hazırlattı. Ham-murabi Yasaları olarak bilinen bu metni, büyük bir taş sütunun üzeri-ne kazıttı. Hammurabi Yasalarıyla kişi ve toplum ayrımı getirilmiş, ilk kez borçlar hukukuna ait yasalar oluşturulmuş ve kısasa kısas ilkesi uygulanmıştır.

Drakon Kanunları MÖ 621 yılında Antik Yunan-

da ortaya çıkmıştır. Atina’nın ilk kanun koyucusu olarak kabul edilen Drakon batı dillerinde aşırı katı bir kural veya tedbiri nitelemek için kullanılan “draconian / draconien” sıfatı aracılığıyla ününü korumuş-tur. Drakon Kanunları, soyluların keyfî yönetimini orta sınıf lehine düzenlemiştir. Eski Yunanlar-da, Solon Kanunları ile köleliğin ve doğuştan soyluluğun kaldırılma-sı, Kleistenes (Klistenes) tarafından yapılan düzenlemelerle halk mecli-sinin önemli bir kurum hâline geti-rilmesi ve sınıf farklılığının ortadan kaldırılması demokrasi anlayışının gelişmesini sağlamıştır.

Solon KanunlarıMÖ 594 yılında Atina'nın en

büyük politikacı ve düşünürü olarak

kabul edilen Solon, Atina'nın ha-yatını düzenleyecek kanunları yap-makla görevlendirildi. Bu yasalarla, sınıflar arasındaki eşitsizliği, borç yüzünden hapse girmeyi kaldırıyor, babanın kızını satma ve oğlunu

öldürme gibi yetkilerini kısıtlıyordu. Politik ve ekonomik alanda ba-şarı için de bazı önemli kurallar koyuyordu. Ayrıca, fakirlere

toprak dağıtımını kolaylaştıracak tedbirleri ön görüyordu.  Solon Kanunları, geniş tepkilere yol açtı. Platon ve Aristoteles Solon’u kanun koyucunun prototipi olarak değer-lendirmişlerdir. “Fazladan hiçbir şey” vecizesiyle Solon “Yunanis-tan’ın Yedi Bilgesi” nden biri olarak anılmaktadır.

XII Levha Kanunu12 Levha Kanunları (MÖ 451-

MÖ 449), günümüz Avrupa Hu-kuku'nun temelini oluşturan Roma Hukuku’nun gelişiminde, yazılı

Yazarımızı tanıyalım: Yakın Doğu Üniversitesi Hukuk Fakülte-si'nden 2008 yılında mezun olan ve Yüksek Lisansını İstanbul Mede-niyet Üniversitesi Tıp Hukuku branşında tamamlayan Burcu Tayanç mesleğini ortağı olduğu hukuk bürosunda avukat ve hukuk danışmanı olarak İstanbul'da sürdürmektedir. Avrupa İnsan Hakları Mahkeme-si, Hasta Hakları ve Sağlık Hukuku konularında sertifikaları bulunan

yazarımız halen Türkiye ve Kıbrıs'ta faaliyet gösteren firmalar için hukuk danışmanlığı yapmaktadır.

Solon

121

BD OCAK 2018

nunlar içinde, usul hukuku, hukuki işlemlerde şekil, miras vesayet, haksız fiiller ve cezalar üzerinde en çok durulan konulardı.

Augustus ve Leges Iuliaeİstikrarlı kurumlar oluşturarak

Cumhuriyeti ıslah etmek isteyen ilk Roma İmparatoru Augustus hüküm-ranlığı sırasında çok sayıda kanun konulmuştur. Bu kanunlar imparato-run aile adından hareketle Julia'nın Kanunları (Leges Iuliae) olarak anılmaktadırlar. Kamu düzenini restore etmek için çıkarılan Julia Kanunları (Lex Iulia), Jül Sezar (Caius Iulius Caesar) döneminde de kabul edimiş, sadece bir takım deği-şikliklerle güçlendirilmiş, kanunun adı da değiştirilmemiştir. Julia'nın yasaları evlilik kısmında evliliği ve aileyi düzenlerken, bilhassa doğum oranını yükseltmeyi hedeflemiştir. Julia’ nın yasalarında zina kısmında ise zinanın sert biçimde cezalandı-rılmasına imkân tanıyan hükümler

olmayan hususların yazılı biçimde hukuki kurallar haline getirilmesi ait hukuk kaynağıdır. Roma Devleti’n-de ilk dönemlerde örf adet hukuku hakimdi. Daha sonraları rahip hukukçular yetişmişti ve XII Levha Kanunları kaleme alınmıştı. Roma-lılar örf adet hukukunu “Örf adet hukuku, bir kanun yapılmadan, top-lumun iradesiyle, eskiden beri kabul edilen hukuktur” (Consuetudine ius esse postulatur id quod voluntate omnium sine lege, vetustas compro-vavit) olarak tanımlamışlardı. Roma Devleti’ nin ilk yazılı kanunları sa-yılan Oniki Levha Kanunları da bu dönemde, örf-adet hukukunu yazılı hale getirmek amacıyla hazırlanmış ve uygulamaya konmuştu. Bu ka-

Günümüz Avrupa Hukuku'nun temelini oluşturan Roma'nın XII Levha Kanunları

Roma Devleti’nde ilk dönemlerde örf adet hukuku hakimdi.

122

BD OCAK 2018

getirmiştir. Augustus ayrıca yargı mercileri ve yargılamayı düzenleyen kanunlar yapmıştır. Hukuku restore eden bu imparator modeli gerek Iustinianus (527-565) gerekse Na-poléon Bonaparte (1804-1814) için bir ilham kaynağı olmuştur.

Aquilia KanunuLevha Kanunu’nun kabulünün

ardından Roma birkaç tamamlayıcı kanun daha oylamıştır. Bu kanunlar-dan biri de Lex Aquilia’dır. Kanu-nun kabul tarihi oldukça tartışma-lıdır; öyle ki bazı tarihçiler bunu MÖ IV. yüzyıla yerleştirmektedirler. Kanunun kapsamı başlangıçta be-lirli koşullar dâhilinde bir yurttaşın malvarlığına “haksız surette verilen zararların” onarımından ibaretti. Ancak mahkemelerin vermiş olduğu kararlar ile kanunları onararak, re-

jimi oldukça genişlemiştir. Bununla birlikte Roma Hukuku bütüncül bir haksız fiil sorumluluğu teorisi geliştirememiştir.

Batı dillerinde “acquilian responsibility” / “responsabilité aquilienne” ifadesi haksız fiil sorumluluğuyla eş anlamlı olarak kullanılmaktadır (Haksız fiil, hukuk kurallarına aykırı bir şekilde diğer bir kişinin malvarlığı veya şahıs varlığında zarar meydana gelmesi-ne neden olan eylem olarak hukuk sistemimizde tanımlanmaktadır.) Fransa’da eski hâkimler hafif bir kusurun dahi onarım yükümlülüğü doğurabileceğini hatırlatmak için “Aquilia Kanunu’nda en hafif kusur

sorumluluk doğurur” özdeyişini yakın zamana kadar kullanmışlardır.

Hukuk devletin kavramının oluşmasında milat öncesindeki gelişim sürecini tarihi sıralaması ile birlikte aktarmaya çalıştım. Önü-müzdeki ay milattan itibaren günü-müze kadar gelen süreci ve hukuk devleti kavramına olan gelişimini kısa açıklamaya çalışacağım. •Kaynakça: http://hukukbook.com/İmparatorluktan Tanrı Devletine, KÖKER Levent, AĞAOĞULLARI Mehmet Ali, İmge YayıncılıkGenel Hukuk Tarihi, KOZAK İbrahim Erol, Seçkin Yayıncılıkhttp://dergiler.ankara.edu.tr/https://tr.wikisource.org/wiki/Anasayfahttp://webftp.gazi.edu.tr

Augustus

Lex Aquila Kanunu Levha Kanunu’nu tamamlayan birkaç kanundan biridir.