Geleceği Geçmişten Geçmişi Gelecekten Kurtarmak - Demir Küçükaydın

8/14/2019 Gelecei Gemiten Gemii Gelecekten Kurtarmak - Demir Kkaydn

1/423

Gelecei Gemiten, Gemii Gelecekten Kurtarmak

415

Gelecei GemitenGemii Gelecekten

Kurtarmak

Denemeler


2/423

Denemeler

416

TM HAKLARI SAKLIDIR. BU KTABIN TAMAMI YA DA BR KISMI

5846 SAYILI YASANIN HKMLERNE GRE,KTABI YAYINLAYAN KKSZ YAYINLARIN VE YAZARININZN OLMAKSIZIN, ELEKTRONK, MEKANK, FOTOKOP YA DA

HER HANG BR KAYIT SSTEMLE OALTILAMAZ, YAYINLANAMAZ, DEPOLANAMAZ.

DVANYOLU CAD. NO 54EREVKHANI 102

34110 EMNNTEL/FAKS:+90.(0)212.519 56 35

[email protected]

GELECE GEMTENGEM GELECEKTEN KURTARMAK - DENEMELER

BRNC BASIMOCAK 2010

ISBN 978-605-60414-2-6

Sayfa Dzeni ve Hazrlk: Kksz YaynlarBask: Mart Matbaaclk Sanatlar Tic. ve San. LtdCeylan Sok. No 24 Nurtepe, Kathane stanbul

Tel: 0212.321 23 00

KKSZ YAYINLAR


3/423


4/423


5/423


6/423

Denemeler

420


7/423


421

indekiler

nsz .......................................................................................................... 1

Kvlcmlnn Miras.................................................................................. 9

Hayat Hzl Gideni Cezalandracaktr .......................................................15

Politik Olan zeldir ...................................................................................19

Gelecei ve Gemii Kurtarmak .............................................................. 251 Maysn Douu, Bugn ve Gelecei zerine Dnceler ................41

Trk Nedir?................................................................................................51

Aznlklar ve Demokrasi ...........................................................................55

Tarihin Laneti ............................................................................................59

Kt Olabilme ve Yanl Yapabilme Hakk............................................. 63

Hatalar Sizden Hzl Koarlar ...................................................................67

Hayat ve lm ...........................................................................................71

1 Mays Dnceleri ..................................................................................75

Tarallk ................................................................................................... 83

Kendiliindenlie vg ........................................................................... 87

Politikslam Nedir? ...................................................................................91

Requiem ve 11 Eyll ................................................................................. 97

Kyafet Kavgasnn lk Anlam ................................................................ 99Umutsuzluklkesi ....................................................................................107

Dou ve Bat ............................................................................................111

Eurovizyon, Modernleme ve Demokratikleme ...................................115


8/423


9/423


10/423

Denemeler

424


11/423


12/423


13/423


14/423


15/423


5

ik temsilcisi tarafndan mercek altna alnyordu; reddiyeden olumlamaya,

y

kmaktan gelitirmeye uzanan bir deerlendirme cetvelinin belli bir nok-tasna denk derek. yelerinin her biri Marksizmden yola kan ve ente-lektel alma alanlarndaki eitlilikle ilgi eken Frankfurt Okulu ya dayazdklarnn ounu Marxa borlu olduunu sylemekten ekinmeyen,an kukusuz en grkemli entelektel figr olarak meydan okuyan a-lmalaryla Foucault, metnin dndaki gerekliin nammknlnden,dilin yapbozumundan sz edip Marxn hayaletlerini geri aran Derrida,bata sermayenin farkl varyasyonlar olmak zere Marxn kavramlarnkeskin bir sosyolojik analizin iinden gelitiren Bourdieu, an yeni ko-mnist manifestosunu yazmakla selamlanan Negri&Hardt, tm felsefeleriHegele duyduklar fkeyle biimlenmesine ramen onun mirasn tersineevirerek devam ettiren rencisi Marxtan ve yeni tr bir komnizmdensz edebilen Deleuze&Guattari ikilisi vs

Dnce dnyasndaki deiimlerin dnda politik eylemliliin kendi-sinde de nemli deiimler vard. Salt emek-sermaye elikisiyle birebiraklanamayan ekolojik tahribat, etnik ayrmclk, sava ve iddet, cinsiyet-ilik, ataerkillik, heteroseksizm gibi kurumsallam sorunlara kar fail-lerinin kendi sesini devletlere kar aadan rgtledii ve adna yeni top-lumsal hareketler denilen etkili bir politik mcadele ve toplumsal muhale-fet formu ortaya kmt.

Tm bu gelimeler ister istemez unu aa karmaktayd: Marxnepistemolojisinde, ontolojisinde ya da metodolojisinde nasl bir boluk var-d ki yirminci asr, snfsal olmayan toplumsal teori tartmalaryla, top-lumsal mcadele biimleriyle ve dejenere olmu brokratik devlet kastla-rnn sosyalizm ad altnda modern burjuva uygarlna eklemlenilerinin

dramatik ykleriyle tamamlanmt. Kat olan hereyin buharlat mo-dern dnyada ne oluyordu da Marksizmin adna yaslanan her hareket, heriktidar onun silik bir glgesine dnyordu. Feci dn zafersi bir yk-seli olduuna bir yzyl boyunca nasl kanaat getirilebiliyordu.

***

te tpk benim gibi ve benden krk yl nce grd sosyoloji renimi s-recinde Kkaydnn selefi Kvlcmly kefedii bu meseleleri dert edi-

nen biri olarak benim Kkaydn kefediime benzemektedir. FrankfurtOkulu bata olmak zere Bat Marksist gelenei iindeki okumalarn Tro-kist (Devrimci Marksist) gelenekle harmanlamakla yoldalarndan epey birmesafe kat eden Kkaydn, perspektifine Kvlcmlnn dnyada nere-deyse hi bilinmeyen modern uygarlk ncesine ilikin tarih tezlerini de


16/423


17/423


18/423


19/423


20/423

Denemeler

10

tutmak. Byle bir hayat iin kendini adamak. Evet, bu gelecek kuaklara

kalabilecek bir niteliktir K

v

lc

ml

dan, ama baz

kay

tlarla.Kvlcmlnn adanmln salayan ruh hali ve gerekeler bizlerin vegelecek kuaklarn adanmlnn gerekesi olamaz.

Onlar insanlar daha gzel bir dnya umudu iin savaa aryorlard,bizler ise daha da ktsn engellemek iin, hi bir umut kalmad iinsavaa armak ve savamak zorundayz.

Kvlcml ve kua, arlarna bilimsel gerekeler bulabiliyorlard.rnein kapitalizmin mrn doldurduunu, sosyalist bir toplum iin nes-nel koullarn var olduunu syleyebiliyorlard. Bizler ise kapitalizmin m-rn doldurup doldurmadnn nemli olmadn; aksine eer genlii-ni yayorsa bile insanlk iin ok daha byk bir tehlike olduunu ve bel-ki tam da mrn doldurmad iin ona kar savamak gerektiini syle-mek ve savamak zorundayz.

Bizler ve gelecek kuaklar adanml tamamyla ahlaki bir tavr alabalamak zorundayz. Bizler ve gelecek kuaklarn devrimcileri Kvlcmlve kuandan farkl olarak Ezen var ezilen var, ben ezilenden yanaym.Tarihsel sre ezilenlerin kurtuluu iin koullar olgunlatrm m, ol-gunlatrmam m? Bunun hi bir nemi yok. Hatta eer olgunlatrma-msa ve kapitalizm eer hala genliini soluyorsa tehlike daha byktrve insanln yok olutan kurtulabilmesi iin daha byk bir kendini ada-mlk gerekmektedir demek ve yle yapmak zorundayz.

Kvlcml ve kua iin devrimler tarihin lokomotifleri idi, bizler vesonraki kuaklar iin imdat frenleridir.

* * *

Kvlcmlnn politik eyleminden gelecek kuaklara bir tecrbe olmann te-sinde, ibret verici bir rnek olmann tesinde pek birey kalaca sylenemez.

nsanlarn son eylemleri bir bakma onlarn vasiyetleri kabul edilebilir.Kvlcmlnn lmnden nceki son iki eylemi stanbuldaki SkynetimMahkemesine ve SBKP genel Sekreteri L. Brejneve yazd mektuplardr.

Bugn ne Sovyetler Birlii var, ne SBKP, ne de onlara ikyet edilenTKP. Hepsi pazar ekonomisinin faziletlerini kefetmekle meguller.

Skynetim Mahkemelerine yazd mektuplarda Kvlcml, Ordu

Genliinin Anti-emperyalizmini okuyordu. O anti-emperyalizminnereye vard, bugn en ak biimde, lhan Seluk ve benzerlerinin, Krtulusunun yzde yz hakl direnii karsnda takndklar, anti-emperyalistgerekeli ovenizmlerinde grlebilir.


21/423


11

Hayatn snfsz ve smrsz bir dnyaya adam ve bunun iin hep

ezilenlerin yan

nda saf tutmay

ilke edinmi bir dava adam

iin son iki po-litik eyleminin, gelecek kuaklara yanlsamalardan baka birey anlatma-yan bu anlamszl ve yanll, lmnden 21 yl sonra ortaya kan bumanzara, ne acdr ve tarih ne kadar acmaszdr.

Kvlcmlnn politik tavr allar aslnda nc Enternasyonalin veSBKPnin resmi izgisinin damgasn tamtr daima. 1930larda yazdYol, nc Enternasyonalin nc Dnem politikalarnn damgasntar ve radikalizmi de oradan gelir. Ayn Kvlcml 1960larda 20. Kongresonrasnn politik tezlerine uygun tavr allar gelitirir. Bu fark bugnlerinen yakc konusu Krt Sorununda aka grlebilir. 1930larda KrtSorununda ii hareketine en byk destei grrken; Kemalizmi en arbiimde mahkm ederken; 1960larda bu yndeki her giriimi emperyaliz-min bir komplosu olarak deerlendirmek eilimindedir.

Fakat Kvlcml SBKP politikalarnn bir papaan da deildir. O poli-tikalar savunuunda bile bir derinlik, bir orijinalite, radikal bir yan vardr.Kendi devrimci ve radikal eilimleriyle savunduu resmi politika arasndadaima bir eliki vardr. Baz momentlerde bu elikiyi aa da vurur, r-nein in Kltr Devrimi vesilesiyle yazd Kzl Bekiler; Kba iinyazd Kba Felee Meydan Okuyor yazlarnda ya da kaaklndanlmne kadar yazd anlarnn son blmnde olduu gibi. Anlarnnilk blmlerinde neredeyse Suriyede sosyalizm; Bulgaristanda kom-nizm varm gibi deerlendirmeler yaparken; gerekleri yakndan grdk-e; lmnn arifesinde Sovyetlerde bir devlet Snflarnn egemenliin-den; Trokinin son gnlerinde de iddia ettii gibi Leninin ldrlm ola-bileceinden sz eder. Bir kopuun arifesinde gibidir adeta, ama mr bu

elikiyi amasna zaman brakmadan biter.1930larn banda yazdYolda, sosyalist teorinin (zellikle strateji,

taktik, rgt sorunlarnda) uluslararas ii snfnn deneylerinin sistem-letirilmesi olduu yolundaki Leninin nermesini yazar. Fakat Kvlcm-lnn eserlerine bakldnda bu konuda bir tek bile orijinal eseri grlmez.rnein, 1933te Almanyada tarihin grd en byk ve en moral bozu-cu ii hareketi yenilgisi ve faizmin iktidara gelmesi konusunda bir tek ya-zs bile yoktur. Marksizm Bibliyoteinden kan spanya Sava ile il-

gili kitap ise resmi Sovyet grnn poplarize edilmesinden baka birey deildir.[*]

[*] Bu kitap Kvlcml adyla yaynlanm olmasna karn, yazarn o olmaddaha sonra anlald. Kvlcml bu kitab kendi yaptlar arasnda saymaz.


22/423


23/423


24/423

Denemeler

14

syledilerse de bu temel varsaym sorgulamadlar. Kvlcml ise, onun sa-

dece kapitalizm ncesi ilikileri tasfi

ye etmekle kalmad

n

, ama ayn

za-manda onlar glendirdiini, yaattn ve ortaya basit emalara sma-yacak bambaka toplum ve snf ilikileri ktn sylyordu. Ayn meto-dolojik yaklam lmnden bir sre nce yazd bir blm yaynlanmTrkiyenin ok Katl Sosyal Ehram: Kadn Sosyal Snfmz adl ince-lemesinde de gelitirir.

Batdaki feminist hareket de Kvlcmldan bamszca benzer bir me-todolojik ilkeyi bulup gelitirmek zorunda kald. Kapitalizm sadece aileyive ev ii emei tasfiye etmekle kalmaz, onu yeniden retir, glendirir,deitirir ve bir btn olarak kendi de deiir.

Kanmzca bu metodolojik ilke gelecekte tm ezilenlerin hareketlerini or-tak bir program ve teori etrafnda birletirebilmek iin gerekli radikal, btn-sel ve eletirel bir teorinin dayanmas gereken temel bir yaklam olmaldr.

* * *

Kvlcmlnn politik tavr allar Tarih Tezinin ya da metodolojik katk-

lar

n

n mant

ki bir sonucu deildir. Hele kimilerinin iddia ettii gibi o poli-tikalara teorik bir zemin bulma abas hi deildir. yle olsayd, bilime bi-lim d kayglarla yaklat iin alak diye nitelenmesi gerekirdi.

Kvlcmlnn tarih ve metodoloji alanndaki katklaryla ve bunlarngerekten devrimci zyle politik tavrlar arasnda daima bir eliki ol-mutur. Resmi Sovyet gr ve bu grn Trkiyedeki savunucularbu elikiyi ok iyi sezdikleri iin Kvlcmlnn gelecek kuaklara miraskalacak bu esas eletirel ve devrimci yann yok saymaya, kmsemeyehatta deli samas gibi gstermeye almlardr.

Aslnda Kvlcmlnn tarih alanndaki katklaryla politikas arasn-da Hegeldeki yntem ve sistem elikisine benzer bir eliki vardr. NaslMarks, Hegelin devrimci ekirdeini, yntemini benimsedi ise, gelecek ku-aklarn devrimcileri de Kvlcmlnn tarih almalarnda ihtiyalar olandevrimci z bulabileceklerdir. Ama yle grlyor ki, imdi Kvlcmlyanan ve gemiin ykn srtnda bir kbus gibi tayan sosyalistler onuntutucu kabuunda oyalanyorlar.

11 Ekim 1992

Bu yaz zgr Gndem gazetesi iin yazld ve muhtemelenKvlcmlnn lmne denk gelen gnde yaynland.


25/423


15

Hayat Hzl Gideni Cezalandracaktr

nsann hi bir zaman bugnk kadar ok zaman olmad, ama hi bir za-man da bugnk kadar zaman sknts ekmedi. Geen yzylda i saatle-

ri haftada 80 saati buluyordu; bugn birok lkede 48 saat yasalam

du-rumda, hatta birok ileri lkede 40 veya 35 saatlik i haftalar giderek ku-ral oluyor. Buna ramen gnmzn insannn en byk problemlerindenbiri sreklizaman ktlekmek; modern toplumda herkes zamann oksratliakp gittiinden ikyeti.

Yeryzndeki insan saysndan daha fazla retilmi tek sofistike tke-tim arac belki de saat. Modern ehirlerde hemen hi bir byk alan, istas-yon, salon yoktur ki orada bir kocaman saat bulunmasn.Zaman kontrolaltna almak iin yatrlm bu muazzam emee ramen insann zamanaklelii giderek pekiiyor.

Bir toplumun refah dzeyinin ve gnlk yaamdaki ortalama hzn art-mas insanlarn daha bol zamana sahip olmalarna deil; bir zaman ktliinde yaamalarna yol ayor. Modern toplumun en byk sorunlarndanbiri zamanszlk. Son yllarn en ilgin tarih ve sosyoloji aratrmalarnnzellikle zaman kavram zerinde younlamalar; Daliden M. Endeyekadar birok sanatnn insann zamann klesi oluunu estetik imgelerleele almalar bu problemin yansmalardr.

Yeni bir yla giri, zaman zerinde dnmek iin bir frsat olamaz m?

* * *

Zamanfizikselbir kavram olarak, Newtonun dndaki herhangi bir nes-neyle ilikisi olmadan, doas gerei eitekilli ve kendi kendine akan mut-


26/423

Denemeler

16

lak, gerek ve matematiksel Zamanndan Einsteinn deiken ve ancak

uzay ve madde ile birlikte var olabilen rlatif zaman

na doru bir evrim ge-irir. Fiziksel zamann, sadece kavrannn deil, ama bizzat kendisininde bir tarihi vardr ve bugnk bilgi seviyesine gre zamann tarihinin po-pler bir zeti Stephen Hawkingin Zamann Ksa Tarihinde bulunabilir.

nsann Zaman duygusu, kklerini her ne kadarTermodinamiinkinciYasasndan (Entropi) alsa da, insann zaman kavraynn ve bilincinin birdesosyolojikboyutu vardr ve sosyolojik bir olgu olarak zaman bilincininve kavramnn tarihi fiziksel zamann tarihinden hi de daha az heyecanverici deildir.

* * *

Douu ve yaygnlamas topu topu bir ka yz yllk bir gemii olan bur-juva uygarl nn zaman kavraydorusal(Lineer)bir niteliktedir. Herkesilkokuldaki dersliklerin duvarlarndaki bir ucu uzak bilinmeyen gemitengelen, dier ucu bilinmeyen gelecee giden bir dorudan oluan doa ya datoplum tarihi emalarn hatrlayabilir. Bilim kurgu film ve romanlarnnen ok sevilen konularndan biri olan zaman iinde ileri veya geri gidiler

yine zamann dorusal bir yaps olduu varsaymna dayanr.Kapitalizm ncesi uygarlklarda retim hereyden nce bir tarm re-timiydi ve bu nedenle doann ritmine balyd. Msrdaki Nil taknlar;Gnein, Ayn hareketleri; Mevsimler; hatta insanlarn hayatlar sreklitekrarlar deil miydi? Bu nedenle modern kapitalizmin douuna kadarinsanln zaman kavray aslnda dorusal deil, dairesel ya da helezo-nikti.

Modern kapitalizmin douu ile birlikte, retim doann ritminden kur-

tulduka ve art

deerin kayna

igc olduka ve emek sreci ancak za-manla llebilir bir sre olarak ortaya ktka; bu grnmez, elle tu-tulmazeyi, Zaman, lmek ve birimlere ayrmakihtiyac dodu. DoalZamandan Mekanik Zamana geildi. Dairesel zaman fikrinin yerini dai-resel arklarla llen ve birimlere ayrlan, ama dorusal zaman fikri ald.Denebilir ki, insann hayatnda dairelerin (tekerlek, ark vb.) nemi arttk-a zamann dairesel kavrannn yerini dorusal kavran almtr.

Kapitalizm ncesinde her uygarln kendine gre bir tarihi ve zama-n vard. Modern kapitalizmin dnya ticaretine egemen olmasyla birlikteDnya Zamanfikri (1884) dodu ve kapitalizmin anavatanngilteredekiGreenwich rasathanesine gre btn dnya bir tek zaman birimine balan-d (1911) ve zaman dnya lsnde standardize edildi.

* * *


27/423


17

Olabildiince az zamanda uzun yol; olabildiince az zamanda daha ok

enformasyon; daha ok retim. nsanolu hi bu kadar h

zl

deildi, amahi bu kadar zamanszlk da ekmedi. Denizin ortasnda susuzluktan lr-cesine bir enformasyon denizi iinde enformasyonsuzluktan bouluyoruz.Kapitalizmin bayranda tek slogan var: Daha Hzl!

Kapitalizmle ilk karlaan insanlar modern burjuva uygarlnn busrati ve dakiklemesinin insan doasna aykr niteliini seziyorlard.Artizanln gl izlerini tayan Paris komnarlar belki bu yzden; bur-juva devleti gibi saatleri de paralamlard.

Ama sosyalist harekette bu gzel gelenekler unutuldu. Sosyalistler bur-juva zaman modeli ve idealinin en ateli savunucular oldular. Sratte bur-juvaziyle yara girdiler. ngiltere ya da Amerikan tekniine; yani o srate,yani o zamanszla; zaman kleliine ulamak tek hedef oldu.

Bizler artk insanlara daha byk sratler ve daha ok enformasyonlar;dolaysyla daha az zaman deil; daha ok zaman; yani daha yava, daharitmi dk bir hayat ve retim; daha deerli ve zgrce seilmi enfor-masyonlar vaat etmeliyiz.

Dorusal, programlanm, neredeyse sonsuz kklere blnm bur-juva uygarlnn mekanik zamanna kar; insan doasna ve doann rit-mine daha uygun; deien, byk birimli ve yumuak bir zaman ezilenle-rin bayraklarna yazmas gerekiyor.

Bu gibi sorunlar gndemine almayan, tartmayan ve programna koy-mayan bir geri lke devriminin; ne uluslararas kapitalizm karsnda da-yanabilme ne de ona kar bir zafer kazanabilme; yani ne insanln oun-luunu ne de zengin ve ileri lkelerin ezilenlerini etkileme, yanna almaans yoktur.

* * *

Kemalizm, Bat uygarln zaman kltryle de rnek almt. Mildi tak-vimden, alafranga saate ve radyo saat ayarna kadar insanlarn gnlk ha-yatn belirleyen; kapitalist retime uygun kltrel koullar oluturan ted-birler alnd.

Biz sosyalistler Kemalizmi hi bir zaman bu ynyle eletirmedik.Hatta eletirimiz onun bu kltrel koullar yeterince baaramamas y-

nnde younlat.Trk solu sadece burjuva zaman kltrn idealize etmek ve bayranayazmak hatasn ilemedi; kk burjuva ve kapitalizm ncesi ilikiler or-tam nedeniyle, rgtlerin almasnn byk bir blmn, normal olarakkapitalizmin kendiliinden gerekletirdii, modern toplumun kltrn


28/423


29/423


19

Politik Olan zeldir

Kadn hareketinin ezilenlerin kavgasna yapt en byk katk, onun zelolan politiktir parolasnda zetlenebilir. Bu parola sadece kadnlarn ezi-len bir cins olarak mcadelesini bir politik mcadeleye dntrmenin ola-naklarn sunmak ve dntrmekle kalmaz, ama ayn zamanda kapitaliz-me kar radikal bir reddiye olarak, kadnlarn mcadelesini dier ezilenle-rin mcadelesiyle balamann olanaklarn yaratr. nk kapitalizm, as-lnda hi birekilde birbirinden ayrlmayan insan hayatnn eitli ynle-

rini, zel hayat, i hayat, politik hayat, kltrel hayat gibi, birbirine karsu geirmez blmlere ve gettolara ayrr. Bu hayatlarn her biri iin, herbiri dieriyle elien ayr ahlaklar ve normlar yaratr. Bylece bir fotoraf-nn hi bir insani kayg duymadan bir felaketi profesyonelce ekmesi;zel hayatnda ocuklar seven bir politikac veya askerin, politika yada i hayatnda binlerce ocuu ldrecek kararlara imza ya da ocuk-larn bana bomba atabilmesi ve btn bunlar tam bir vicdan rahatlylayapabilmesi, bu ayrmn zihinlerdeki gizli, allm egemenliiyle mm-

kndr. ya da politika hayatnn normlar, zel hayatn normlarndan ayrl-

m ve ona tamamen zt normlar koyulmutur. ya da politika hayatndasevginin duygunun yeri yoktur rnein. Orada akln kurallar geerlidir.Akl ise eni sonu kar ya da zaferi salamann aracdr. Bylece insani her


30/423

Denemeler

20

ey sermayenin zaferine kurban edilir. Bu ayrm insanlar srekli deien

kimlikler ve roller iinde bir yaam srdrmeye zorlar. Kapitalist toplum-da aslnda her birey izofrenik bir vakadr. En baarl politikaclarn, sa-natlarn, savalarn ardnda, zavall, tkenmi, kendisine bile saygsnyitirmi insan posalar yatar. Bu izofrenik duruma kar durabilmenin biryolu, tm dier alanlar yok edip ya da onlar tek baarl olan alann ku-rallarna tabi klp hayat lletirmektir ya da bu blmlenmeye kar k-maktr. Ama kar ktnz an, toplumun kurallarn anlamayan, tanma-yan bir ruh hastas muamelesiyle akl hastanesine tklrsnz ya da en ha-fifinden amatr grlrsnz. Profesyonellik, bir ii ya da meslei iyi bil-mek anlamndan km, her alann kurallarn bilen, birinin normlarn di-erinin alanna sokmayan anlamn kazanmtr. Yaral bir insan gren birfoto muhabiri, orada fotoraf ekmeyi deil de, o yaral insana yardm et-meyi dnyorsa, henz bir amatrdr. Geici olarak ho grlebilir bel-ki, ama biraz ileri giderse, geri zekal ya da uyumsuz damgas yiyip aklhastanesine tklabilir.

Kapitalizmle yz yze gelen henz kapitalist olmam toplumlardangelen insanlarn modern burjuva uygarlnda anlamakta en ok zorlandk-lar ve en ok uyum zorluu ektikleri konu bu hayatn ve alanlarn par-alanml ve birbirinden soyutlanmldr. Modern sanatn en nemlieserleri bu blnmln yol at durumlar anlatr.

te kadn hareketi zel olan politiktir parolasyla, zihinlere egemen-lik kurarak sermayenin dzenine en byk destei salayan bu ideoloji, enzayf yerinden su almaya balar. Bu ayrmn kendisi tartma konusu olur.

Ne var ki, u ihtiyar diyalektie gre, herey kendi zddna dner. Enifal ilalar, yerinde ve dozunda kullanlmazsa, en ldrc zehir olur-

lar. Bunun tersi de dorudur. zel olan politiktir parolas da, tarihsel birprogram ve radikal bir eletiri olarak yzde yz doru olan bu parola, eeryerinde ve zamannda kullanlmazsa, bir zamanlar vulgar marksistlerintemel neden ekonomiktir dedikleri gibi, her duruma uygun her kapyaan sihirli bir anahtar haline getirilirse, kendi zddna dner ve aslndazel olan gizlemenin bir arac haline dnr.

Bu durum en ok kk politiklemi gruplarda ve evrelerde grlr.Her zgl atma, ayrlk, eliki byle tarihsel sosyolojik kavramlarn

ardna gizlenerek aklanmaya allrsa, aslnda baskya kar km buparola bir bask arac haline dnr.

Kk gruplarn alannda, insanlar aras ilikileri belirleyen, tarihsel yada sosyolojik yasalar deildir, ya da yle diyelim, tarihsel ya da sosyolojikyasalara gre belirlenmi kk gruplara ilikin yasalardr. Bir toplumdaki


31/423


32/423

Denemeler

22

Hele byle kk gruplarn, byk tarihsel deneyleri yaamadan, ka-

d

n ya da ii hareketinin yeterince ie sindirilememi, kulaktan dolma yada yzeysel bilgileriyle ve de bir gericilik dneminin tecrit ortamnda varolduklarn dnn, ortaya tam anlamyla bir sama durum kar. Kahra-manlar, byk sosyal hareketlerin vokableriyle (ya da sylemiyle diye-lim) konuur.

Fransz devriminin nderleri eski Yunan ve Roma yurttalarnn dilinikullanyorlard. 48 devrimcileri 89un. Marks buna bakarak, birincisindetrajedi, ikincisinde komedi olur diyordu. Ama kk gruplarda byk sos-yal hareketlerin diliyle konumak, ortaya komedi bile deil, sama izofre-nik bir durum karr.

Fikir ayrlklar: snfsal ihanet; tartmada biraz yksek sesle konu-mak seksizm vb. olarak tanmlanr. in ilginci, ezilenlerin ou kezkendi ezilmiliklerini, bu ezilmilie kar mcadeleye sempati duyan ezengruplardan bireyler zerinde bir egemenlik ve bask arac olarak kullan-mas gibi olgular nedeniyle, toplumsal bir ezilmilik durumu, kiisel ya dakk grup ilikileri alannda, diyalektik olarak tam zddna dner ve bir

bask durumuna dnr. Sosyolojik olarak ezilen bir cins, snf, rk yada milliyetlerden kiiler, kk gruplarda pekl bu konumundan dolayezen ve egemen duruma geebilirler o kk grubun ilikileri balamnda.Baskya kar tarihsel mcadelenin parolalar, kk gruplar iinde birdenbasknn ideolojik aralar haline dnrler. rnein zel olan politiktirparolas, son derece zel bir kar veya konumu korumann ve glen-dirmenin; onu politik gibi gstererek, gerek kar gizlemenin bir arachaline dnebilir ve dnr de. Aslnda kk gruplarn tarihsel kaderinibu tr sorunlar belirler. Canl ve ykselen bir harekete dayanmayan, g-

cn ondan almayan her trl kk politik gruplama ya da gruplamaykoruma abas, kk gruplarn davranlarna yn veren kuvvetlerin bas-ks altnda kalmaya mahkmdur. Ve bu nedenle de, mthi enerji ve gtketen, moral bozukluu yaratan, kemikleme ve buharlama eiliminibir arada tayan kk gruplamalara basit insani ilikiler tesinde fazlabir deer vermemek gerekir. Hatta mmkn olduunca bu trekillenme-lerden uzak durmak yararldr.

Politik kk gruplarda kadn hareketinin tarihsel parolas deil onun

ztt dorudur. Politik olan zeldir. En politik gibi grnen ya da yleanlamlandrlan tartma, ayrlk ve kararlarn ardnda, aslnda tamamenapolitik, ama tamamen insani, hatalar ve unutkanlklar karmaas insan,insanm, insana zg hi birey bana yabanc deildir anlamnda insa-


33/423


34/423


35/423


25

Gelecei ve Gemii Kurtarmak

Evreni saylar m ynetiyor yoksa? Bugnk modern Bat uygarlnnbenimsedii takvime gre ikinci bin yln bitii, sanki ilahi bir saduyu-

nun nehirleri kentlerin ortasndan geirmesi gibi, tam da bir tarihsel d-nemin bitiine denk geliyor. nsanlk tarihinde ei benzeri olmam bir k-rlma izgisi, bir fay, ayn zamanda, tarihin btn gz nne alndndapek nemli olmayan on yllk bir hata payyla, iddet ve acyla dolu yirmin-ci yzyln ve ikinci bin yln bitiiyle akyor.

Saylarn sihirli gcne inan, btn antik uygarlklarda grlr. Tektanrl dinler ncesi Mezopotamya, Msr, Anadolu, Akdeniz uygarlklarzincirinin son halkas eski Grek uygarlnda, Pisagorcular deil miydi ev-

renin hkiminin saylar olduuna inananlar? Btn bu uygarlklarda, di-erlerinin yan sra on ve katlarnn daima zel bir anlam olmad m?

Uzak Asyaya giden ticaret yollarnn destanBin Bir Gece Masallarnnadnda, bin saysnn bysne bir gnderme yok mudur?

Bu gelenek aslnda bir dou dini olan Hristiyanlk araclyla, Avru-pann geleneine de gemedi mi? Avrupa Orta anda dnya tarihi,Yaradl, Sel, brahimin Dnemi, Davudun Dnemi, Babil Esareti, sannDoumu gibi her biri bin yl tutan dnemlere ayrlmam myd? Ve ilk bin

yln sonunda, Avrupa Orta anda insanlar kyameti beklemiyorlar my-d, ayn dnemde dou uygarlklar yeni ieklenmelerini yaarken ve rne-in slam uygarl kendi takvimine gre ilk yzyllarndayken.

kinci bin yln sonunda, gelecei kendisinden kurtarmann konu oldu-u, binin bysne inanan gemiin hi mi izi yok bu yarmada. Ve o ge-


36/423


37/423


38/423

Denemeler

28

Modern burjuva uygarl da, gemii lanetlerken pek haksz saylmaz-

d

, eski uygarl

klar

n gemii verken olduklar

gibi. Modern uygarl

k,ryen antik uygarlklarn humuslandrd topraktan birdenbire kanbir mantar gibiydi. O inden Atlas okyanusuna kadar bireridi kaplayanbinlerce yllk uygarlklar zinciri artk tam bir rmeyi ifade ediyordu. Burme iindeki eski uygarlklar, kendilerinin kahramanlk, yani uygarlkncesi, uygarlk eii dnemleri kadar olsun, bir ideal ve rnek sunmaktanuzakt modern kapitalist uygarla. Teknik ve bilimdeki gelimeler ise ta-rihsel bir iyimserlii besliyordu.

Byle bir dnemde, gelecek gemiin veya imdinin kendisinden kurta-rlaca birey olarak tasavvur bile edilemez, byle bir soru akla gelemezdi.

Ancak, u ksa yzylda, u arlklar yzylnda (Hobsbawm) in-sanln yaadklar, geen yzyln gelecee ilikin btn hayallerinigmd. O ok umut balanan teknik, insanlk tarihinde ei grlmemikatliam ve aclarn da arac olabiliyordu. Atom yeryznde canllarn bilevar oluunu tehdit ediyordu. Doaya egemen olma onun dengesini bozu-yor, canl yaamn artlarn bile tehdit ediyordu. retimdeki onca arta,retkenlikteki mthi ykselilere ramen, insanln byk blm, eski-sinden de daha kt koullarda yayor, her gn gemitekinden daha faz-la ocuk lyordu. Maddi refah bile, saland yerlerde insanlara binlerceyl boyunca aranm mutluluklar vermekten uzakt. Yalnzlk, izolasyon,zamanszlk, yabanclama, ilikilerin, bo zamanlarn metalamas, idde-tin ykselii ok daha almaz sorunlar olarak insann karsna dikiliyor-du. Btn bunlar, Aydnlanma dneminin iyimser bir gelecek beklentisinelm vuruu oldular.

Gemie anlamn veren gelecek hakkndaki beklentilerdir. Gelecek

iin umutlar besleyen bir a, gemiin alglann da deitirir. Gemi,btn olumsuzluklarna ramen, mutlu bir gelecek iin geilmesi zorunlubir aama, gelecein mutluluu iin bir kefaret, bir diyet, o mutluluk lke-sine giden zahmetli bir yol gibi grnr. Devrimler tarihin lokomotifleriolarak grnrler.

Ama gelecek umut n yitirdiinde, bir mutluluk lkesi vaat etmezgrndnde, gemi, Tarih meleinin grdkleri, hayata dndrmek is-tedii ller, yeniden birletirmek istedii krk paralar, gelecek ise bu me-

lein bir frtna tarafndan srklendii yn olarak grlr. Ve gelecek sa-dece yeni ykntlar vaat eder. Devrimler, tarihin lokomotifleri deil, imdatfrenleri olarak grnrler. (W. Benjamin)

Bylece gelecek yitirildii iin gemi de yitirilmitir artk. Yeni biraa ve bin yla insanlk ne umut vadeden bir gelecek ne de zlem duyulabi-


39/423


40/423

Denemeler

30

gelecekteki imdiler de daha tedeki bir gelecein imdileri. Btn imdi

ve gelecek, daha h

zl

, durmayal

m deriz prensibine gre al

an modernuygarln mihrabnda kurban edilmi durumda.Bu anlamda, gemii ve gelecei birbirinden kurtarmak, imdiyi yeni-

den kazanabilmek demektir.

* * *

Ne gelecek, ne gemi ne de imdi kald. Hereyi yitirmi bulunuyoruz. Yi-tirdiklerimiz bu kadarla kalsayd gene iyiydi. Umutsuz bir gelecein glgesi-nin vurduu bir tarih bile yok artk elimizde, tarihin ykntlar bile alnyor.

Modern toplumun tanrs kar ise, dini ulustur. Tarihin grd en etkili,en kanl, en sama illzyon olan, yalan olan ulus ve ulusuluk, sadece ykn-tlardan oluan bir gemii bile insanla ok gryor, onu gizlice alyor.

Uluslarn tarihi yoktur. Uluslar ve ulusuluk, tpk bir vampir gibi, ol-mayan tarihini yaratmak iin, kendi varln srdrebilmek iin insanlktarihinin kann emiyor, btn tarihi kendisi gibi tarihsizletiriyor.

Btn uluslarda, imdinin tarihi o ulusal devletin ya da o devlete yolaan hareketin tarihiyle balyor. Bylece bir yandan uluslar tarihsizliklerinirtk birekilde itiraf ederlerken, dier yandan da geni anlamyla imdiyide sadece bir ulusal ilkeye tabi klarak ve indirgeyerek, insanln elindenkapyor. Tarihin geri kalan ise yine ulusal oluumlarn hazrlanlarnn ta-rihi oluyor. Tarihi olmayan uluslar btn insanlk tarihini igal ediyorlar.

Btn uluslarn tarihi yalanlar zerine ina edilmitir. Tarih zerine ya-zlan herey o tarihsize, o soysuza bir tarih, bir soy salamaya hizmet et-mektedir. Bu en ak biimde, u an ina halindeki ulusun, Avrupa ulusununtarihinin inasnda grlebilir. sadan, Eski Greklere, Hal Seferlerinden

Otuz Yl Savalarna, hatta kinci ve Birinci Dnya Savalarnn boazla-malarna kadar btn tarih, sanki Avrupa ulusunun oluumu yolunda ge-ilmesi zorunlu aamalarm gibi ele alnyor. Tarih, uluslarn ve ulusulunyamasna uruyor ve onun unsurlar ulusal tarihlerin inalarnda kullan-lyor. Artk gemi, sadece uluslarn ve ulusularn prizmasndan bakncavardr. Baka bir gemi yoktur, uluslar tarafndan alnmtr.

Bu anlamda gelecei gemiten kurtarmak, gemii uluslarn ve ulus-uluun elinden kurtarmak demektir.

* * *

Fakat sadece gelecek hi bir umut vaat etmedii iin yitirmedik gelecei vegemii; sadece dayanlmaz srati, ticarilemesi ve yabanclamas yzn-den yitirmedikimdiyi; sadece uluslar ve ulusuluk ald iin yitirmedik


41/423


42/423

Denemeler

32

tulmuu hatrlamak, alnm geri almak, yaanamayan yaayabilir kl-

mak gerekiyor.Unutulmuu hatrlamak, alnm geri almak, yaanmayan imdiyi ye-niden kazanabilmek iin ne yapmak gerekiyor? imdiyi tekrar kazanmak-tan balanabilir. Niin ve nasl yitirildi imdi?

Nedir bylesine ne insan biyolojisinin ne de doann ritmini takmadan,saatlerden saniyelere, saniyelerden nano-saniyelere doru, mthi bir hzlahayat kyma eden. Zaman alan ve bizleri zamanszla mahkm eden?

Eer bir metann deerini iinde younlam emek belirliyorsa, bununtek ls de zaman ise ve denmemi emek miktar lsnde art deerve kr artyorsa ve ancak daha ok kr ettike ayakta kalabiliyorsa sermaye;sermaye ancak daha hzla devir ettii takdirde, kr oranlarnda bir ykselisalanabiliyorsa; makineler ancak, durmakszn ve en hzl tempoyla al-tklar takdirde daha verimli oluyorlarsa, yani retim sisteminin mant,kiilerin iradesinden ve isteinden bamsz olarak bunu gerektiriyorsa; bunedenle bu modern bat uygarl durmayalm deriz, daima daha hzlve daima daha ok diye yazmsa; zaman ve imdiyi yeniden kazanmakbu kra dayanan anarik retim, deiim ve tketim sistemini yok etmedenmmkn olabilir mi? Ama bu sistemi yok etmek ise, kr yerine insanlarnihtiyalarn daha ok ve daha hzl yerine; daha yava ve daha az yaban-clam emekli zaman diyen; kr deil insan merkeze koyan bir sistemkurmak; dokunulmaz kutsal, bugnk bat uygarlnn temelini olutu-ran zel mlkiyete dokunmadan olabilir mi? imdiyi, yeniden kazanmak,sadece srat boyutuyla bile, bat uygarlnn temelini oluturan modernsermayenin temellerini dinamitlemek demektir. imdiyi kazanmak bii-mindeki bu masum istek, bu son derece insani arzu, bugnk sistemin du-

varlarna arpmak zorundadr.Ya o hzla geen zamann, yaanmayan imdinin ieriine gelince; her

eyin metalamas yol amyor mu insan ilikilerindeki metalamaya, so-uklua ve yalnzla; sadece retken igc, art deer reten bir i gcnemli olduu iin deil mi, ocuklarn okul ve kre gettolarnda ocuk-luklarn yaamadan, eski inde kadnlarn ayaklarnn daha kk yatakal ba vurulmalar gibi, sermayenin ve pazarn isteine ve ihtiyalarnauygun formlara sokulmalar. Ve ayn nedenle kapatlmyor mu, artk art

deer retemeyecek olanlar yallar evi denen gettolara. Srf daha yksekKr oranlar deil mi, bylesine akl almaz sratle gerekleen teknik de-iikliklerin nedeni. Ve o teknik deiiklikler, sadece henz fiziksel birypranmaya uramadan, makineleri moral ypranmaya uratmakla kalm-yor, insanlar, zellikle yallar da modeli gemi makineler gibi ple


43/423


44/423

Denemeler

34

bir retim, deiim ve dalm sistemi. nsan bu kadar yeteneksiz midir?

Bu insana gvensizlik deil midir? Y

k

lm

, szm ona planl

denen b-rokratik keyfilik ekonomileri bunun olanakszlnn bir kant olarak gs-terilebilir mi? nsanlk bu kadar yeteneksiz deildir. Ama bunun iin ncehayal edebilmek, var olann kader olmadn, baka yollar da olabileceinidnmeye cesaret etmek gerekiyor. Ancak o zaman imdiyi yeniden ka-zanabiliriz.

* * *

Ya bizden ulusun ve ulusularn ald gemi. Onu nasl kazanabiliriz?Daha iki yz yl kadar nce, kendilerini ulus olarak tanmlayan devlet-

ler, Atlas okyanusunun iki kysnda, insanln ok kk bir blmnkapsayan topluluklardan ibaretti. nsanlarn byk ounluu iin, ulus-uluun anlad anlamda bir ulustan olmann bir anlam yoktu ve bylebir problem bile bilinmiyordu. Ama bugn yeryznde, bir tek santimetrekare toprak kalmamtr ki bir ulusal devlete dhil olmasn, bir tek bileinsan yoktur ulusu olmayan. Ulusu olmayan bir insan dnmek, adahayal gcn ar zorlamak olur, nasl glgesiz bir insan olamazsa, ulus-suz da olamaz (E. Gellner).

Ama daha yakn zamana kadar insanlar iin bir ulustan olmak, klt-rel ya da soysal bir yaknl ifade etmekten baka bir anlam tamazd.Ulusal birimle, siyasal birimin akmas gerektii (E. Gellner) yolun-daki ulusuluun anlay, akla bile gelmezdi, Bugn, u ya da bu soydan,u ya da bu airetten olmann siyasal bir anlam olmad gibi bir anlamasahipti bir ulustan olmak.

Belki bu uygarln genliini yaad ada insanln hayrna olmu

bu ulus ilkesi ve ulusuluk, modern uygarln dini, globalleen bir dn-yada, sadece bir apartheit sisteminin dayana olabilir. Gney Afrikadaklasik aphartheit biterken, dnya lsnde bir apartheit sistemi kurulmubulunuyor. Yeryznn beyazlar, Amerika, Avrupa, Japonya, Avustralyagibi lkelerin uluslar, yeryznn siyahlarn, nc dnya denilenrezervuara hapsediyor. Amerika, in Seddi benzeri yksek teknolojili du-varlar ryor, Meksikann kuzeyine, benzerini Avrupa baka biimlerdeAsyann Batsna ve Afrikann kuzeyine yapyor. Rezervuara hapsedilen-

ler ve rezervuar yaplan alan ylesine byk ki, bu duvarlarn bir rezer-vuarn etrafndaki itler olduunu kavramak iin hayal gcn zorlamak,anlaylarda bir Kopernik devrimi yapmak gerekiyor.

rlen duvarlar, beyazlarn etrafna deil, siyahlarn etrafna rlmek-tedir, ama bu siyahlar ylesine byk ve oktur ki, ilk bakta bu grleme-


45/423


46/423


47/423


37

mlardr. Ulusun ne olduunu ulusulardan renemezsiniz derler, enter-

nasyonalistlerden de renemezsiniz.Tpk tanrszlk ya da dinsizlik gibi, ulussuz olma hakkn savunan biranlay ki bu anlay otomatik olarak siyasal olanla ulusal olann ak-mas gerektii anlayn reddetmek zorundadr uluslarn ve ulusuluunmezar kazcs olabilir. Byle bir anlay, ulusu siyasal alann dna iterek,isteyene istedii ulusu kurma, girme, kma, ulussuz olma hakkn sala-yabilir. Ulus kiisel bir seim, din gibi bir inan sorunu veya tpk, bugnkltrn tanmland gibi bir kltr sorunu olur.

Elbette byle bir yaklam, ulusal olanla politik olann akmasn red-deden ve ulusal olan, tpk daha iki yz yl nce insanln ounda oldu-u gibi, politik alann dna iten yaklam, ulusunun yaklam zerinde bir diktatrlktr. Ama bugn btn dnyaya egemen olan ulusuluunanlay da dieri zerinde bir diktatrlk.

* * *

Uluslarn bir araya gelip ok uluslu birlikler (Avrupa Birlii) ya da uluslarst (Birlemi Milletler) birlikler kurmas, ulusuluu yok etmez, sade-ce glendirir ve grnmesini gizler, daha byk ve gl olarak baka birisimle yeniden retir, ulusal olanla politik olann akmasn sorgulamaz.

Uluslarn aralarndaki atmalarn, uluslar arasndaki yaknlamalar-la; uluslar aras rgtlenmelerle; ulusunun anlad biimiyle ulus ilkesiniret etmeyen, dlamayan, ama yeniden reten mekanizmalarla kaybolacainanc ocuksudur ve hi bir tarihsel tecrbe bunu desteklemez. Ulusununulus anlayn ret eden, onu dlayan, onun zerinde bir diktatrlk olu-turan, baka bir ilke ancak bugn insanl apartheit sisteminden kurtarp,

ulusal atmalara son verebilir.Bu, bir tarihsel analojiyle daha kolay anlalabilir. slamiyet ncesi d-

nemde, insanlar Arap yarmadasnda airetlere gre rgtlenmilerdi.Geerli ilke, soy kardelii, kan kardelii idi, tabiri caiz ise, siyasal olankan ve soyla belirleniyordu. Muhammet, bu airetleri birletirmeye, birle-mi milletler ya da Avrupa Birlii gibi, airet birlikleri ya da federasyonla-r gibi yollar denemedi, o kandalk ilikisi ve ilkesinin yerine baka bir il-keyi getirdi, kan kardelii yerine din kardelii. Ancak bylece her aire-

tin iindeki din kardelii ilkesini kabul edenler, kan kardelii ilkesini ka-bul edenlere kar baka bir ilkeyi dayattlar.

Dier bir rnek, modern bat uygarlnn tarihinden verilebilir. Burju-vazi, ilk muhalefetini dinsel biimler iinde rgtledi. Bu biimler iindekald srece, tm insanl, tm dinleri etkisi altna alabilecek bir uygarlk


48/423

Denemeler

38

gelitiremezdi burjuvazi. Hristiyanln hangi yorumunun daha doru ol-

duu, bir Mslman ya da bir Budist iin hi birey ifade etmez ve anla

l-maz kalrd. Burjuvazi, Muhammetin airetler kardelii ya da federasyo-nu denememesi gibi, bir dinler birlii ve kardelii de denemedi. Burjuvazi,btn antik uygarlklarn ve dinlerin dayandklar ilkeleri dlayan, geer-siz klan ve onlar zerinde bir diktatrlk oluturan bambaka bir ilke ile,rnein ulus ilkesi ile onlar zerinde kesin bir zafer kazand. Burjuvazi, b-tn dinleri, antik uygarlklar ve airetleri, tpk Muhammetin bir zaman-lar, din kardelii ilkesiyle yapabildii, yani kardeleri siperlerin kar ta-raflarna srebilmesi gibi, ulus kardelii ilkesiyle, din ve kan kardeleri-ni birbirine kar srp ekonomik gcne dayanan zaferini ideolojik olarakpekitirebildi. Modern uygarlk, ancak, baka bir ilkeye dayanarak, her dinve kandalk birliinin iinden yn yn gnll savunucular bulabildi.

Ulusuluun sonu da byle olabilir. Ulus ilkesini ret eden, bo dren,onu dinlerle ayn kefeye ve gerek yerine koyan bir ilke, bizden tarihi vegnmz alan; insanln bir apartheit sistemine mahkm eden ulusaldevletlerin sonunu getirebilir. Her ulus iinde, ulusal olanla politik olannakmas gerektiini savunanlarla, bunun kiisel bir tercih sorunu olmasgerektiini savunanlar arasnda bir blnme olmadka ve ikincileri birin-cilere stn gelmedike, alnm gemii yeniden kazanmak ve geleceigemiin lanetinden kurtarmak mmkn olamaz.

Modern uygarln dini ulusuluk ya da onun heretik kart enternas-yonalizm, klasik dinler kadar olsun byle bir eletiri ve bak karsndadayanacak gte deildir. O insan varlna ilikin temel sorular ne sorarne de ona bir cevap arar. Sanldndan ok daha gszdr.

Burada btn sorun bunun olabileceini dnmek, bunu hayal edebil-

mekte. Var olann ufku dndan ona bakabilmekte.

* * *

O halde hayal grmeliyiz.Ama hayal grmeyi bile unutmu bulunuyoruz. Hayal grmeyi de unut-

tuumuza gre, onu yeniden hatrlamak, sanki ar bir ameliyat ve uzunbir yatalaklk dneminden sonra bir hastann yeniden yrmeyi renmesigibi, hayal grme almalar yapmamz, tembellemi kaslarn itaatsizlii-

ne son vermemiz, yol atklar aclara dayanmamz gerekiyor.Tabakhanede alan iiler gibi burnumuz ufunetin kokusunu almaz

olmu durumda. O pislik kokusunu tekrar fark edebilir olmak iin, ncetemiz bir havaya gerek var. Bu temiz havay ancak hayaller salayabilir.


49/423


39

Ancak hayallerin altnda gerekliin akl ve insanlk dl daha iyi

grlebilir, onun daha derin bir kavran

na ula

labilir.Herkes, kuyuya dmemek iin nne bakyor, kimse yldzlara bak-may aklndan geirmiyor bile. Kafalar yukarya kaldrlsa, kuyunun azgrlebilecek ve belki o zaman kuyudan kma abasna girilebilecek.Hayallerin ufku olmakszn gerekliin daha tam bir kavran olamaz.

* * *

Gerekliin hayallerin nda gereki bir deerlendirilii ise unu gs-terir: durum umutsuzdur. ylesine umutsuzdur ki artk ciddi bile deildir.

Belki oktan insann var oluunu salayan koullar tahrip oldu geri d-nszce. Bir gkdelenin tepesinden aa dene yere akld ana kadarbirey olmaz, belki insanlk bu durumda.

Paratn ipini ekecek, ya da uuruma doru hzla giden trenin imdatfrenini ekecek bir g de grlmyor ortada. Tarihin tersinden alan yu-mann yol at Gordiyon Dmn kesecek, skenderler de yok artk.Modern uygarlk btn insanl kendi zafer arabasna balam, gemiialm, unutmu ve unutturmu.

Yaplacak ilk i, durumun byle olduunu grmektir, durum hakkndasahte umutlar ve hayaller yaymamaktr. Durumun umutsuzluu grlme-li ve gerein gzlerinin iine cesaretle baklabilmeli. Gereklii grebil-mek iin hayal grebilmek; umutsuzluu grebilmek iin gereki olmakgerekiyor.

Hi bir umudun ve kaybedecek bir eyin olmamas; bunun grlme-si ve kabul ok salam bir hareket noktas salar. ok radikal ve eleti-rel bir tutumun koullarn salar. Bu radikalizm yine ayn lde radikal;

ne umuda, ne baarya bir referans noktas olarak bakmayan bir ahlaki ta-vr al gerektirir.

Ezen var ezilen var, galip var malup var, stteki var, alttaki var, kadnvar erkek var, siyah var, beyaz var. Bunlarda hep lanetlilerden yana olmakgerekir, hep yle olmaya almak gerekir; tarihin ve gelecein, basknnve smrnn olmad bir dnya iin bir olanak vaat edip etmediininnemi yoktur. Gienin ve barikatn bu tarafnda olmak, ahlaki bir ilke ol-mal. nsan hayatna anlam veren ey, onun amacdr. Ama ise, smrsz

ve basksz bir dnyaya ulaabilmek iir azami olan yapmaktan baka birey olamaz.

Hayal gcyle gerekliin rezaletinin kavran; gerekilikle umutsuz-luun kabul ve umut ve umutsuzlua bir anlam yklemeyen ahlaki bir se-imle konumun belirlenii.


50/423

Denemeler

40

Gerekesini insanln umutsuz durumundan ve ahlaki bir seimden

alan byle bir tavr

n, bir zafer beklentisine bile ihtiyac

yoktur. Tarihteeer ezilenlerin kurtuluu yolunda zaman zaman bir para ilerlemeler kay-dedildiyse, bunlar zafer kazananlar deil, yenilenler sayesinde olmu-tur. Kurtulua azami katk, ou kez yenilgiyi gerektirmitir, zaferi deil.Zaferi kazanan kilisenin deil, onun yaktklarnn, cadlarn rnein dahaok katks vardr insanln kurtuluuna.

Bir zafer bile beklemeyen, umutsuz bur durumdan yola kan ve umudubile olmayan bir tavr olabilir ancak umudun kendisi.

Kaos teorilerinde kullanlan bir metafora gre, indeki bir kelebeinkanat rp, Amerikada bir kasrgaya yol aabilir. Aar deil aabilir. Bukk kck de olsa bir olanaktr. O halde yaplacak i bellidir. indekibir kelebein kanat rp olmak.

* * *

Yaanan tarih yaanmas zorunlu bir tarih deildir. Bugnk tarih olastarihlerden sadece biridir. Tarihin bugnk yolunu zorunlu olarak kat etti-ine dair hi bir kesin toplumsal yasa yoktur. Sadece toplum deil, doa ta-

rihi iin bile geerlidir bu durum. Daima baka olanaklar vardr.Bugnk evren, muhtemelen olas evrenlerden sadece biridir. Belki o

baka olas evrenler bile var evrenimizin dnda. Ama bu fikiryle de ifa-de edilebilir. Eer Big Bangtan bugne, evrenin tarihinin kaseti ya da fil-mi yeniden oynatlsayd, aynfilmin grleceinin hi bir garantisi yoktur.Bugnknden bambaka zellikleri olan baka yap talarna dayanan birevren olabilirdi.

Doa tarihi iin de geerlidir bu durum. Hayatn douundan beri filmi-

ni yeniden oynatmak mmkn olsa, bugnk canl trlerinin aynekildeolacana dair hi bir yasa ve garanti yoktur. Aksine, bizlere doal evriminkanlmaz sonucu gibi grnen insan bir rastlantdan (S. J. Gould) ba-ka birey deildir. Paleantoloji ve Jeoloji bunun ynla kantn sunuyor.

Peki, ayney toplum iin geerli deil mi? Bugn yaadmz tarih,olas tarihlerden sadece biri deil midir? Kaset bandan alnsa, ayn m-ziin dinleneceinin bir garantisi ve zorunluluu yoktur. Ve tarihin her an,kasetin yeniden alnabilecei bir balang noktasndan baka nedir ki?

9 Kasm 1998


51/423


52/423


53/423


54/423

Denemeler

44

ve yeni gelen gmen iilerin de dinlere ve dillere gre blnml ve

Bat

daki bo topraklar

n yedek sanayi ordusunu emmesi ve yeni gmenaknlarnn bile sanayinin ihtiyac olan ihtiyac karlamamas nedeniyleAmerikada ii cretlerinin kta Avrupasna gre ykseklii de Amerikaniilerinin gl bir politik ii hareketi yaratamamasnda etkili olan diernedenler arasnda saylabilir.

Btn bu olumsuz etkilere ramen, i sava sonrasndaki dnemde sa-nayinin hzla gelimesine paralel olarak ii hareketinin ve rgtlerinin deykselii grlr. Ve 1 Maysa yol aan olaylar, bu ykseliin tepe noktas-n temsil ederler. Bu olaylar ayn zamanda, Amerikan i Hareketinin tari-hinde, daha ziyade zanaatkr iilie denk den rgtlenme biimlerininzirvesi ve k olduu kadar; yeni sanayi tipi ii sendikalarnn ykse-liini de iaretlerler. i snfnn yeni bileimi artk, Emekvalyelerindesembolleen rgtlenme biimlerinin kabuunu atlatyordu. 1 Maysa yolaan olaylar, Emekvalyelerinin de sonunu getirmitir.

Yeni olan nceleri daima eski biimler altnda ortaya kar. Nasl, dahasonra Fransz Devriminde artk tmyle din d bir biimde ortaya -kacak olan modern burjuvazinin ilk partileri dinsel tarikatlar biimindeortaya ktlarsa; nasl ilk otomobiller at arabalarna benzerse, ilk modernii rgtleri de ortaan esnaf loncalarnn biimleri ve ilikileri altndaortaya ktlar. Bugnk modern sanayi sendikalar, sanayi devrimindensonra ortaya km ve modern ii partilerinin ortaya kna da denk d-en sonraki biimdirler. Ama bundan nce, uzunca bir sre ii hareketinemeslek dalna gre, byk lde lonca karakteri de tayan ii sendikala-r ve birlikleri egemen olmutur. Ve ii hareketi iinde, bir biimden dierbiime gei daima atmal bir yol da izlemitir.

Amerikan ii hareketi de balangta bu kurala uyar. lk byk iirgt masonluktan ve mistik zanaatkr loncalarndan esinlenmi, 1869daNew York ve Chicagodan sonra Amerikann nc byk sanayi ehriolan Philadelphiada dikimevi iilerince gizli olarak kurulmu Soylu veKutsal Emekvalyeleri Tarikatdr

i hareketinin ve rgtlenmelerinin ykselii en iyi Emekvalyelerirgtnn ye saylarnda grlebilir. rgtn yesi 1878de on bin dola-ynda iken, bu say 1885te 110.000 ve 1 Maysn ortaya kmasna neden

olan olaylarn getii yl olan 1886da 700.000e frlamt. rgtn gereketkisi ise, ye saysn kat kat ayordu.

te 1 Maysa yol aan olaylar ve gelimeler, Amerikan i hareketin-deki bu ykseliin sonucu olarak ortaya kmlardr. Bu ykseliin sala-


55/423


56/423

Denemeler

46

att ve be polis memuru ld. Bunun zerine de polis kalabala ate ap

on kiiyi ldrd.(Bombay atan bulunamamtr, ama daha sonra btn kukular anaristrol yapan polis ajan Rudolph Schnaubelt zerinde toplanmtr. Benzersenaryolar btn lkelerde grlr. Trkiyedeki 1 Mayslar da tipik bir r-nektir. 1976 1 Maysnn kitleselliine ve Trkiye tarihindeki en byk po-litikleme ve radikalleme dalgasna kar 1977 1 Maysnda burjuvazininyapt ayndr).

Burjuvazi bylece, ii hareketine gzda vermek ve ezmek iin gerek-li bahaneyi bulmu ve daha dorusu kendisi yaratm olur. Tutuklananlarnhepsi herkesin gz nnde daha nceden konumalarn yapp gitmi veyaolayn olduu srada krsde konuan genellikle Anarist inanl ii n-derleridir. Olayla hi bir ilgileri bulunmamasna ramen idama mahkmedilirler. Bu hukukun ayaklar altna alnd resmi cinayete kar protes-tolar ykselir. Tutuklananlardan biri hapishanede intihar eder, sadece ikisivali tarafndan affedilir ve geri kalan drd 1887 Kasmnda idam edilirler.

Bu ak intikam eylemi, daha sonra bizzat yine burjuvazi tarafndan iti-raf edilmitir. 1893te Illinois eyaletinin yeni valisi, dosya zerinde alt ayaltktan sonra sanklarn hi bir suunun sabit olmadn aklar vegeri kalan hayattaki san serbest brakr. Bylece yaamn yitirmibe ii nderinin hukuk d yntemlerle ldrlm olduu da resmensaptanm olur.

Bu olaylarla birlikte, Amerikan ii hareketi tarihinde bir dnem (Emekvalyeleri dnemi) biter ve yeni bir dnem (AFL dnemi) balar. Amabu ayn zamanda, Amerikan kapitalizminin emperyalizme dnmesinin,Amerikan iisinin giderek Amerikan burjuvazisiyle i birliine ynelii-

nin tarihidir. Bu dnm en ak biimde, Samuel Gompers sembolizeeder. Samuel Gompers hem 1 Maysn iilerin uluslar aras birlik, mca-dele ve dayanma gn olmasna yol aan kiidir hem de daha sonra sen-dikalarda iilerle iverenlerin ibirlii siyasetinin dnya apnda teorisyenve pratisyeni olmutur.

Gompers balangta Amerikan ii hareketindeki Marksistlerin gr-lerine yakndr. Lassaleclarn daha etkin olduu Emekvalyeleri kar-snda FOTLUnun kurulmas ve AFLye dnmesine nclk edenler ara-

snda yer alr. AFLnin kuruluundan sonra, bu rgtn tek cretli persone-li olur. Daha sonra da, Snf ibirlii sendikaclnn teorisini ve pratiinigelitirir. rnein Trk-, smet nnnn adam ve MT ajan SabahattinSelekin, 1946daki ii ve sosyalist ykselie kar kulland adamlarna,Amerikada Gompersizm rngas yaplarak oluturulmutur.


57/423


58/423


59/423


49

rayanlar karsndaki krlne kar bir fonksiyon stlenmelidir ve farkl

znelerin ortak bir program etraf

nda birlemesini hedefl

emelidir.kincisi, bir uluslararas gn olmaktan kp, uluslara kar bir gn ol-maldr. Yani ulusu kiinin bir inan ve tercih sorunu yapma ars; ulu-sal olanla politik olan arasndaki ulusuluun ngrd ba paralamaars olmaldr. Ancak bylece tekrar var olan sisteme kar bir meydanokuma ve gelime gc kazanabilir. Ancak byle evrensel bir parola, btnezilenleri tekrar ortak bir bayrak ardnda toplayabilir.

Bugn yeryzndeki insanlarn byk ounluu ii; sermaye her za-mankinden daha uluslar aras ve globallemi; buna kar global bir prog-ram gerekir. Savunmaya ynelik hi bir somut alternatif nermeyen sloganve programlarla veya gerek somut politikalardan uzaklamann arac olangloballemeye kar retoriklerle bu salanamaz.

25 Nisan 2000


60/423

Denemeler

50


61/423


51

Trk Nedir?

Bundan bir asr nce, Batlnn Trkiye dedii topraklarda, ne kltr nede soyca Trklk denen eyle zerrece ilgisi bulunmayan ok kk birehirli aydn aznlk dnda, kimse kendini Trk olarak tanmlamyordu.nsanlara sen nesin diye sorulduunda, onlar Mslmanm, Kzlbam,erkezim, Trkmenim, Yrkm, Krdm, Arnavutum diyorlard; an-cak Trkm demiyorlard. Olaan kullanmda Trk szcnn politikbir anlam olmad gibi, bir etniyi ya da ortak bir dili konuan insanla-r deil, Trke konuan gebe ya da kyl ve yoksul Mslmanlar ka-

tegorize etmeye yarayan kaba ve grgsz anlamna gelen; devlete ege-men Mslman kastn kulland bir hakaret sfatyd. Osmanl PadiahnaTrk dense, kendine hakaret edildi diye diyenin kafasn vurdururdu.

Ve bugn ise Trkiye Cumhuriyeti denen devletin topraklar zerindemilyonlarca insan kendisini binlerce yldr var olmu bir Trk ulusunun to-runlar olarak tanmlyor. Osmanlnn bir Trk devleti olmad ise, artko Trklerin kavray gcnn tesinde.

Osmanl devletini Trkiye ve ona egemen olan Mslman kas-

t Trkler olarak tanmlayanlar Batllard. Yani Trk ve Trkiye isim-leri bile, bugn Trkiye denen topraklarda yaayan insanlarn kendileri-ni ve lkelerini tanmlamak iin kullandklar isimler deil, onlara Batldevletlerin verdii isimlerdi. Tpk Kongo, Rodezya gibi. Bugn kendi-ne Trk diyenlerin hor grd Afrikallar, smrgelikten kurtulduklarn-


62/423

Denemeler

52

da, ilk yaptklar i, Batl beyaz adamn kendilerine verdii adlar reddet-

mek oldu ve kendilerini ve lkelerini kendi verdikleri adlarla adland

rmay

denediler; lkelerine Zaire, Zimbabwe dediler. Ama Trkler, lkelerinive kendilerini Batlnn verdii isimle anmakta bugne kadar hi bir sorungrmediler.

Aa yukar her ulus uydurulmu bir tarih ve unutulmas gereken birgemie sahiptir. nk uluslarn tarihi yoktur ve bunun yaratlmas ge-rekir. Btn uluslar iin normal olan bu zellik Trk ulusunda samalnzirvelerine varr ve hasta, izofrenik bir ruha yol aar. Kimi insanlar vardr,daha doarken hasta ve sakat olarak doarlar, kimi uluslar da yle.

Alman Emperyalizminin Hint yolu ve Rusyay gneyden evir-me planlarnn ihtiyalarna uygun bir uydurmadr Orta Asya Trkl.Egemenliini srdrecek son are olarak bu Trkle sahiplenen Osmanlyaegemen Mslman devlet kastnn ne soyca ne de kltrce AnadoludakiTrkmen ve Yrkler kadar olsun bu dnyayla balants yoktur. Osmanl,Bizans fethettiinde onun tarafndan fetih edilmitir ve Bizansn deva-mdr. Bu fatihler sadece daha nce slamlk zrhyla kuandklar iin,Bizans tarafndan din ve dil olarak fethedilemediler. Onun haricinde, m-zikten mimariye, mutfaktan vcut diline kadar herey Bizansldr bu dev-lete egemen kastta. Ve son olarak Trklk, liman ehirlerinde palazlanan,Rum ve Ermeni burjuvazisiyle rekabet iinde, dayanaca bir ulus yarat-mak ve ona dayanmak ihtiyacndaki Yahudi burjuvazisinin ihtiyalarna dacuk oturmutur. Bu nedenle en ateli Trk milliyetilerinin Yahudilerdenkmas bir rastlant deildir. Bu burjuvazinin kltr de, tpk Mslmanve devlete egemen kast gibi tipik Dou Akdeniz-Bizans kltrnden ba-ka birey deildir. Alman Emperyalizmi, Bizansl Mslman devlet kast

ve Levantn Yahudi burjuvazisinin akan ihtiyalarna uygun olarak ya-ratlm bir ulustur Trkler.

talyan siyas birlii gerekletiinde dAzeglionun: talyay yarattk,imdi detalyanlar yaratmalyz dedii gibi, Osmanlya egemen Msl-man devlet kast, nce Trkiyeyi yaratt ve sonra, Allahn insan kendi su-retinde yaratmas gibi, Trk ulusu denen eyi kendi suretinde yaratt. Trkulusunun suretinde yaratld; ona karakterini veren nedir?

Bizans kltr demek ise, hereyden nce, Rum ve Ermeni kltr de-

mektir. Bugn bile dnyann her hangi bir yerinde bir Rum ve Ermeni ilekarlaan unu grr: Din ve dil haricinde (Hatta dil bile ortaktr, ouTrke bilir ve konuur.) Trkleri Rum ve Ermenilerden ayrmak olanak-szdr. Yani nce Trkiyeyi sonra da kendi suretinde Trk ulusunu yaratan


63/423


53

Mslman devlet kast, tpk Rum ve Ermeni gibi bir Bizansldr ve dolay-

s

yla bu kast

n kendi rneinde yaratt

Trk de.Ancak bu ulus, var oluunu Rum ve Ermenileri yok etmeye borlu oldu-undan, gerek kimliini unutmak ve hafza kaybna uramak zorundadr.Bu da ona hasta ve izofrenik bir karakter verir.

Trklk denen ey, yzde doksanyla hafza kaybna uram yaayanRumluk ve Ermenilikten baka birey deildir. Ya da hafza kaybna u-ram yaayan Bizansllktr. Ama o, varln bu gerei inkr ve unut-ma zerine temellendirmitir. Dier bir deyile Trk, asln inkr eden birharamzadedir. nanmayan, Trk ve Mslman burjuvazinin servetlerininkaynan aratrsn. Hepsinin kaynanda Rum ve Ermenilerin imhas,srgn ile edinilmi bir ilkel sermaye birikimi vardr.

Trklerin bir ulus olarak bu izofrenik ruh hastas durumundan kurtu-labilmeleri, kendi gemilerini inkardan ve unutmadan kurtulmalar iinulus olarak bir tr toplumsal terapi grmeleri gerekiyor. Ama gnahlar ileylesine btnlemi ve onlarn ylesine esiri olmu bulunuyorlar ki, kendigleriyle bu rme emberinden kmalar olanaksz. Bu ynde kkkimi kltrel hareketler dnda hi bir toplumsal ve siyasi hareket yok.O kk kltrel hareketler de varln hereyden nce ykselen Krthareketine borlu.

Krt hareketi demokratikleme ve Orta Dou projelerinde bir baaryaulaabilirse, bu Trklerin hafza kaybndan kurtulup kendi gerek kimlik-leriyle barmasnn yolunu aabilir. Dnyadaki ve blgedeki iktisadi ge-limeler ve zorunluluklar bu deiimi zorluyor, ama o kendi egemenlii-ni srdrebilmek iin Trkl yaratan ve hala gcn koruyan Osmanl-Bizansn devlet kast bu deiikliin en byk engeli olmaya; kendi hasta-

ln tm topluma zorla bulatrmaya devam ediyor. Trklerin olaan birsalkl geliim iin baba katili olmalar gerekiyor. Babay ldrmedenbamsz bir kiilik geliemez.

26 Eyll 2000


64/423


65/423


55

Aznlklar ve Demokrasi

Demokrasiyi savunanlarn ounda, demokrasinin gericilikle, ovenizmle,rklkla badamayaca ynnde yanl bir anlay vardr. Sanlann ak-sine, Leninin de dikkati ektii gibi, demokrasi genel anlamyla, sava- ve ezici bir milliyetilikle badaabilir. Hi unutmamak gerekir, Hitlerdemokratik seimlerle en byk parti olmutu. Trkiyede son seimlerde,Trk ulusunun yzde sekseni inkrc ve oven politikalara oy verdi.

Demokrasi, ilke olarak aznln ounlua uymasn kabul eden re-jim olduundan, ounlua aznlk hakknda karar hakkn vererek onabtn silahlar sunar. ounluk, ounluk olarak aznl ldrme karar

bile alabilir son derece demokratik olarak. lk bakta bu ifade ok abart-l gibi grnr, ama yakn zamana kadar toplantlarda, sigara ien oun-luun kararyla sigara iilebilme karar alnrd. Yani bir tr taksitle ldr-me karar. Genel olarak demokrasi her trl gericilik, milliyetilik vb. ilegayet gzel uyuabilir.

Ama zel bir demokraside, daha bata, hi kimsenin bakasnn sa-lna onun rzasna dayanmadan bir zarar veremeyecei gibi bir ilkeninolduu bir demokraside, ounluk bu konuda karar alamaz. Byle bir de-

mokraside, on bin kiilik bir topluluun 9999unun sigara itii bir toplan-tda, bir tek kii dahi sigara iilmemesi nerisinde bulunduu zaman, artkbu neri demokratik birekilde oylanmaz, sadece neriye uyulur. Eeruyulmaz ise, bata koyulan ilke ihlal edilmi, ounluk yasa dna dmolur. Bu durumda o bir kii, 9999 kiiyi, mahkemeye verip hapse tktrabilir.


66/423

Denemeler

56

Demokrasinin genel olarak, her trl gericilik ve ovenlikle badaa-

bilen genel olarak demokrasi olmaktan

k

p, bunu s

n

rlayan, zel bir de-mokrasi olabilmesi iin, ounluun baz konularda karar alamayaca y-nnde ilkeler belirlemi olmas gerekir.

Demokrasinin geliim tarihi, bir yan yla ounluun karar alabildiialanlara kstlamalar getirilmesinin tarihidir. Bugn Trkiyede rnein,ounluk Trke konuuyor ve dierlerini Trke konumaya bin bir yol-dan zorluyor. Ama herkesin ana dilini renme, konuma ve gelitirmehaklarnn garanti altna alnd bir demokraside, ounluk artk aznlndilleri hakknda bir karar alamaz.

Byle bir demokraside bir tek kii iin dahi, ana dilini renmesi iinretmen, mahkemede ona tercman bulmak gerekir. Bugn Avrupa l-kelerinin ounda, birok aznlk grubunun kimi haklar byle garantileraltna alnm bulunuyor. rnein engelliler, ecinseller, sigara imeyen-ler, yallar, ocuklar, uyuturucu bamll olanlar vb. ounluun kararalma alann kendilerine ilikin sorunlarda snrlam bulunuyor. ounlukecinsel olmasa ve bunu bir hastalk olarak grmeye devam etse de, kendiahlakn ecinsellere dayatamyor. Engelliler, merdivenlerin yannda, te-kerlekli sandalyenin hareket edebilecei dz yollar veya asansrler talepediyor. ounluk hayr, vergilerimizi kk bir aznln talebine harca-yamayz diyemiyor. rnekler oaltlabilir.

Demek ki, bir takm haklarn ilke olarak dokunulmaz, ounluk tara-fndan karar alnamaz olarak tanmlanmas gerekiyor. Tabii burada u soruortaya kyor: Nasl oluyor da ounluk, belli ilkeleri kabul ederek, kararalma hakkn snrlyor?

Bir kere bu haklarn ve ilkelerin hepsi belli mcadeleler sonunda oun-

luk tarafndan kabul ediliyor. Peki, aznlk ounluu buna nasl zorluyor?Nasl oluyor da gc yetiyor?

Elbette, bu kabullerde, geleneklerin, yerleik deerlerin, yaygn anlay-larn bir yeri var. Ama bir de ekonomi politii var. Btn bu kabuller ylekolay olmuyor. Aznln uzun direni ve mcadeleleri gerekiyor. Bunaramen nasl oluyor da aznlk ounlua galebe alp hakkn ona kabulettirebiliyor? Burada yle bir yasann varl seziliyor: Aznln direni-inin sonularnn, o hakkn verilmemesinden daha pahalya patlayaca

grlnce genellikle o haklar bir ilke haline dnyor.Aznlklarn haklarnn tannmas konusunda ikinci bir tarihsel eilim

de bir toplumun zenginlii lsnde bu snr ve ilkelerin oalma eili-mi gstermesidir. Bu nedenle iktisadi kriz dnemleri bu haklarn yitirildiidnemler olur, Alman faizminde olduu gibi rnein, yani ounluk, o-


67/423


68/423

Denemeler

58


69/423


59

Tarihin Laneti

Kta Avrupas ve ngiltere arasndaki geliim ztlklar, Balkanlar ve Ana_doludaki geliim ztlklarna benzer. Avrupada Kapitalizm ya da burjuva-zi, nce Hristiyanlk iinde, Priten/Protestan mezhepler biiminde ei-

lim ve karlarn yanstt. Ne var ki, bu Burjuva muhalefetin kaderi, KtaAvrupas ve ngilterede farkl yollar izledi. Pritenlikngilterede iktidarolurken, ayn Protestanlar Fransada, Sen Barthelmi katliamlarnda kltangeiriliyordu. (Doan burjuva dnyasnn Osmanlya snan Kl artk-larnn, Hgontlarn, Osmanl modernlemesindeki etkileri ayrca incelen-meye deer bir konudur.)

Bu modern, burjuva ruhun katledilmesinin sonucu, Avrupada burjuvageliiminin yz yl gecikmesi oldu. ngiltere 1688lerde burjuva devrimini

yaparken, Fransa ayn devrimi 1789da yapabiliyordu.Ama devrimin iddeti birikimin lsnde sert oldu, Katoliklik adna

Protestanlar kesenler, yz yl sonra Hristiyanl tasfiye edip nce akldini nerecekler, sonra da en azndan dini politik alann dna iteceklerdi.

Balkanlar ve Anadolunun tarihsel kaderi bu tarihsel srece paralellikgsterir. Fransz Devriminden yz yl sonra, Osmanlnn Mslman dev-let kastlarnn kapitalizm ncesi dnyasna kar, Balkanlarn Hristiyankapitalizmi, tpk ngiltere adalarnda, Pritenliin zafer kazanmas gibi

zafer kazand ve Osmanl egemenliini ve Mslmanl, Balkanlardan s-prd. Mslman kapitalizm ncesi ise, bunun rvann Ermeni katliam-lar ve Rumlarn temizlenmesiyle, yani burjuva ve modern olan hereyintasfiyesiyle Anadoluda ald. Ermeni ve Rumlarn Anadoludan tasfiyesi,Sen Barthelminin Anadoludaki paralelidir.


70/423


71/423


61

juvazisiyle tekrar bir ittifak sistemi kurmas gerekir Trk burjuvazisinin.

Ama bunun yap

labilmesi, Krt ve Trk burjuvazisinin eit bir partnerolarak i birliine girmesi, bugnk ordunun vesayeti, egemen ideoloji vepolitikalarla olamaz. Durum deimedike, burjuvazinin egemenlii iingerekli bir normal parlamenter sistem ileyemez. Bu durumda ordununarl giderek dayanlmaz olmaya devam edecektir.

Eski sistem, sanki Susurluk, bankalar, eteler gnah tekeleriyle elleriniykayp yeniden yryebilecekmi gibi grnyor. Kimi Partilerin biim-sel deimeleriyle, makyajlarla, hatta Krte radyo ve televizyon ile varl-n srdrebilirmi gibi grnyor. Yryemez. Toplumdaki ve snf iliki-lerindeki derin deiiklik eski politik sistemle gtrlemez. deolojisi, par-tileri, ordusuyla bugnk sistem, ne kadar makyaj yaplrsa yaplsn, Krtburjuvazisinin desteini salayacak bir politik biim bulmadka bunalm-lardan kamaz. Bu politik sistemin tasfiyesi iin ise, byk kitlelerin aktifeylemi gerekir. Tarihin lanetine ancak byk kitle hareketleri son verebilir.

Yz yln banda Osmanl devlet snflarnn ibirlii ile Hristiyankapitalizmini tasfiye ederek tarihin lanetine urayan Mslman Trk veKrtlerimdi bu lanetten kurtulmak iin, kendi 1789larn yapmak duru-mundalar. Ama ok elverisiz koullarda. Burjuvazi korkak, iler tarihinen byk yenilgileriyle dnya apnda bir demoralizasyon, programszlk,ynelimsizlik iindeler. Krt hareketi yapayalnz. Bugnk hareketsizlikve rme kimseyi yanltmamaldr. Unutmamal en gzel iekler batak-lklarda yetiir.

20 Kasm 2000


72/423

Denemeler

62


73/423


74/423

Denemeler

64

Ezilen ulus ve inantakilerin haklar, onlar sizi zenginletirecei ya da

iyi olduklar

iin deil; sizi fakirletirecekseler de savunulmal

d

r. Onlar

nkt olabilme, adlarnn nne ulus ya da inanlar bir sfat olarak koyul-madan ktlk yapabilme haklar savunulmaldr.

Aslnda, Krt uyan karsnda, Trk mozaiklerinin bu kadar soukve dmanca durmalarnn ardnda bu gizli rklk yatmaktadr. nkKrtler, artk iyi Tom Amca olmaktan kyorlar, onlar artk iyi olma-dklar, kt olmay gze aldklar ve kt olma hakk uruna mcadele et-tikleri iin, beton kafallarn dmanln kazandklar kadar mozaik ka-fallarn sempatisinden de mahrum kalmaktadrlar. Hlbuki onlar iyi ol-maya devam etseler, mozaiklerin betonlar karsndaki argmanlarna ka-nt oluturmaya devam etseler; mozaikler betonlar ikna edebilirler bir gn.

* * *

Aznlklarn kt olabilme hakk gibi ezilenlerin, bask ve smryekar direnenlerin hata yapma hakk da yok. u an cezaevlerinde yzlercemahkm lmn snrnda geri dn olmayan bir noktada. Ve de t k-myor, nk onlar hatal!

lm orular karsnda kimi solcularn tavr mozaik kafallarn tav-rndan farkl deildi. (Aslnda bunlar byk lde akrlar.) Nasl onlarktlk yapma hakkn savunmaya hazr deilseler; kimi solcular da ezi-lenlerin, kavgada hakl olanlarn mcadelesini, ancak doru yapyorlarsadesteklemeye hazrlar.

Sanki ortadaki bir sportif mcadele ve nceden belirlenmi kurallar vargibi olaya yaklayorlar. Yok devlet hakszm, ama brkler de yle yap-malym!.. En mahkmdan yana grnen solcu ve gazeteci arabulucular

bile, bir sportif karlamann hakemi gibi yaklayorlar olaya.Ne abuk unutuldu ki, bu mcadelelerde, biri daha batan yeniktir, alt-

tadr; br daha batan zaferi kazanmtr ve sttedir. Biri ne kadar aptal-ca, ne kadar yanl mcadele yrtrse yrtsn, hakllna zerrece halelgelmez; br ne kadar akllca ve doru mcadele yrtrse o kadar teh-likeli ve o kadar yanltr. Ezen ve ezilenin kavgasnda tarafszlk mmkndeildir. Koca bir adam kk bir ocuu dverken tarafszlk, ocuundvlmesine yardm etmektir. Kk ocuk gc yetmedii iin, adamn

taaklarna tekme attnda, mozaik kafal solcular, belden aa vurmadiye itiraz ediyorlar. Ezilenlerin belden aa vurma hakkn savunmayakllarna bile getirmiyorlar; onlarla aralarna mesafe koymak ve hata yap-mayan solcular olduklarn kantlamak iin rpnyorlar.


75/423


65

Bu baylarn tavr, ezilenlerin kendi iinde, kendi karlar ve mcade-

leleri a

s

ndan yapt

klar

tart

malarla ve ayr

l

klarla kar

t

r

lmamal

d

r.yle bir tartmada yanl yapabilme hakk zaten veridir; kendi aralarn-da bir n kabul olarakfiilen vardr. Mozaik kafal solcu hakemler, ezen-ler karsnda ezilenlerin; devlet karsnda mahpuslarn; iveren karsn-da iilerin; erkek karsnda kadnlarn; ezen ulus karsnda ezilen ulus-larn znde her zaman hakl olduunu; ne kadar aptalca iler yaparlarsayapsnlar bunun o zdeki hakll ortadan kaldramayacan ve ezilenle-rin de yanl yapabilme haklar olmas gerektiini anlamak istemiyorlar yada unutmak istiyorlar. Ve bunu hala hatrlatmak isteyen dinozorlarla kp-rleri atyorlar.

Bizim iimiz alttakilerin, ezilenlerin kt olabilme ve yanl yapabilmehakkn savunmaktr.

20 Ocak 2001


76/423

Denemeler

66


77/423


78/423

Denemeler

68

bir yenilgidir. nk Trk kimlii, hafza kaybna dayanlarak oluturul-

maya al

lm

t

r. Cumhuriyet, gemiindeki tm gerekleri unutmaya veunutturmaya dayanyordu. Harf Devrimi bile, kapitalist dnya ile ticare-ti kolaylatrmak kadar, bu gemii unutma ve unutturma abasnn da birifadesidir.

Hatalar insanlardan hzl koarlar. Onlardan ka p kurtulma olanayoktur. Tam unutulduunu, kurtulduunuzu sandnz anda, karnzaalmaz bir duvar gibi dikilirler

Trk ulusu da, kendi hafzasn yitirme bahasna, doutan gnahlarnunutmak ve unutturmak, onlardan kap kurtulmak istiyordu. Altml veyetmili yllarda neredeyse hedefe varlm gibi grnyordu. Gnahlarileyip onlarn lanetini zerinde tayan kuak yava yava srasn savpgiderken, nceki kuan gnahlarndan habersiz kuaklar meydan doldu-ruyordu. O gnahlar hatrlatacak kimse de kalmamt lkede. O gnahla-rn kurbanlarnn diasporadaki kalntlar da aynekilde sralarn savyor-lard. Sonraki nesiller ise zaten doduklar lkelerin insanlar olmulard.Galiba bu sefer gnahlardan kamak, onlardan kurtulmak, o gnahlarnhafzalardan yitip gitmesini salamak baarlm gibi grnyordu.

Yeni kuaklar iin bu unutturulma yle baarya ulam grnyorduki, ou sola ilgi duyan, hatta Marksist yeni kuaklar, Trkiyedeki snfilikileri ve toplumsal yap ile bu gnahlar arasnda bir iliki bile kurma ye-tenei gsteremiyordu. rnein sosyalistler aras toplumsal yap, snflar,tarih konularnda youn tartmalarn yaand ve bu tahlillerden stratejive programlarn karld altml ve yetmili yllarda Ermeni Katliam,sonraki mbadeleler, Kafkas ve Balkanlardan insan gleri ve bunlarn sis-temin rgtlenmesi ve snf ilikilerinin ekillenmesi bakmndan etkileri

gibi konularda hemen hemen hi birey bulunmaz. Bu konular ve kavram-lar, Trkiyenin toplumsal yaps ve snf ilikileri balamnda deil; bu

paradigmalar ortadan kaybolduktan sonra; hatta bu paradigmalara karolarak doksanl yllarda solcularn tartmalarna girmeye balamt.

rnein, Ermeni katliam, hangi tarihsel ve toplumsal ilikilerin sonucuolarak gerekletii ve bu katliamn sonraki Trkiyenin toplumsal ve s-nfsal ilikileri zerindeki etkileri gibi bir balamda deil de; Ermenilerinkatledilmesi ve sonradan yok olup gitmesinin ok renklilii azaltt gibi

(aslnda gizli birrkl da yanstan) balamlarda konuya yaklald, za-mann ruhuna uygun olarak. Yani konunun tarihsel ve toplumsal ilikilerbalamnda tartlabilecei dnemde Ermeni Katliam diye bir konu aklagelmiyordu dolaysyla o analizler havada kalyordu; Ermeni Katliamnngndeme geldii dnemde ise, konuyu toplumsal ve tarihsel balamda;


79/423


80/423

Denemeler

70


81/423


82/423


83/423


73

talizmde, bir an nce unutmak ve masraflardan kurtulmak iin ho gelmi

bir davetli.stne stlk, bu yalnzlk ve dlanmlk iinde, hastanelerin beyazve souk youn bakm servislerinde, suni yaatc tekniklerin geliimi ne-deniyle lm ve yaamn snrlarnn belirsizletii bir dnyada, moderntbbn makinelerine bal olarak ve o makinelerin basit bir eki olaraktan birlme mahkm artk insanlar.

te bu koullarda Hollanda lmde yardm yasasn karar altna ald.Kamuoyu aratrmalar, politikaclarn btn itirazlarna ramen halknbyk ounluunun, hi olmazsa acsz ve seri bir lmden yana oldu-unu gsteriyor. Kapitalizme bu bilinsiz isyan, bir sre sonra, hep olduugibi, hastane masraflarndan kurtulup karlarn yksek tutup, hisse senet-lerinin fiyatn ykseltmek isteyen sigorta irketleri; yapt ie giderek ya-banclam ve eitli tasarruf tedbirleri ile ar bir stres altnda bunalanhastane personeli; yal ve ie yaramaz yaknlarna hastane ziyaretleriylesnrl serbest zamanlarn yitirdiklerini dnen gen kuaklarn sessiz vegizli ibirlii ile toplu ve toplumsal bir cinayet ve su ortaklnn kapsnaabilir.

Yanl bir hayatn iinde doru bir yaam olamayaca gibi, doru birlm de olamaz.

* * *

Kapitalizmden hayvanlar bile nasibini alyor.nsan, kendisini srekli ktlktan kurtaran hayvan ehliletirmeyi bul-

duktan sonra, varln srdrmek iin ldrmek zorunda olduu, ama kt-lktan kurtuluunu da borlu olduunu bildii hayvanlarn lmn bile

insancllatrm, toplumsallatrmtr. O hayvanlar tanr yapp tapmtr.Kurbanlk koyunu bile, knalam, sslemi; ldrme eylemindeki vahe-ti kendi toplumsal varl bakmndan kabul edilebilir klmak ve daha dnekadar birlikte yaad hayvann ekecei acy azaltabilmek iin bir srriteller gelitirmitir. Kapitalizm ncesinde hayvanlarn ldrlmesindebile insanca bir yan vardr, kapitalizmde insanlarn lmnde bile insanlkkalmamasnn aksine.

Kapitalizm ncesindeki toplumsal fonksiyonunu yitirmi, modern top-

lumda bir prestij, gsteri ve politik tavrn arac olmu kurban bayramlarn-daki hayvan katliamlar kadar; ucuz ve seri retim, dolaysyla rekabet ya-sas altnda, doann ritmini ve devir hzn sermayenin devir hznn vesabit sermayenin maddi ve manevi ypranma hznn altna drerek yanirasyonalize ederek ayakta kalabilen bu sistemde, son deli dana ve ap has-


84/423

Denemeler

74

talklarnda grld gibi yz binlerce kk ve kocaba hayvann yakl-

mas

yla irrasyonelliinin ahikas

na ula

yor. Btn sorun tketicinin tale-bini yeniden canlandrmak ve rekabet ansn korumakta toplanyor.Dokunulmaz zel mlkiyet ve kr sadece lm deil, yaam da kendi

mihrabnda kurban ediyor.

* * *

Afrika ADSin hzla yok ettii bir kta. Bu ktann devrimci ve demok-ratik geleneklerin henz yaad biricik lkesinde, Gney Afrikada, 4,5milyon ADSli insan lme mahkm. Zulu ve Natal kadnlarnn te biri

ADSli. Bugn ADSi durduran hatta gerileten ilalar var. Ama bunlartekellerin patent haklar nam altnda olaanst tekel karlaryla ve pahalolarak satlyor. Buna kar Gney Afrikann, bu ilalarn patentsiz retil-mi ucuz benzerlerini kullanmasna kar 39 ila tekeli saldrya gemi bu-lunuyor. Bu saldr karsnda, ilalarn geri lkelere daha ucuza verilme-si karar, Davutun Golyata kar bir zaferi olarak kutlanyor. Aslnda in-san hayat ve sal dokunulmaz zel mlkiyetin mihrabnda kurban edi-liyor. Yani artk zel mlkiyeti sorgulamak bile hayal gcnn tesine ge-

mi bulunuyor.* * *

Btn bu lmler bir btn. Neden ve sonu zincirlerinin sonunda hep,zel mlkiyet, kr, i gcnn art deeri rettii ve onun fiyatnn dk-lnn nemi var. Hereyin genellemi meta retiminin girdabna ka-pld bir dnya bu.

Kapitalizmin bu sonularna direniler bile kapitalizme hizmet ediyor.

Kapitalizm gevetmeye al

t

ka, k

m

ldad

ka s

kan bir kelepe gibi.Geni bir tarihsel adan bakldnda, geri lkelerde insanlarn direnileri,bu direnilerde lm gze allar, son durumada, toplumdan dlanmbir biimde, ie yaramaz bir yal olarak, makinelere bal yapayalnz birlm iin deil mi? Veya ilerde byle bir lmdense, hzl ve acsz birlm iin deil mi?

Baka bir hayat tasavvur bile edilemez durumda. Hayal gcmz yi-tirdiysek gemie bakalm. yle uzaklara ki, insann doadan ilk kopuu-

na; ilk cins ayr

mlar

na, ilk s

nfl

toplumlar

n ortaya

k

na ve kapitaliz-min douuna. Onlar bize belki tekrar hafzamz kazandrabilir ve hayal-lerin kapsn aar. Gelecek hayallerini gemii de yitirdiimiz iin yitir-medik mi?

25 Nisan 2001


85/423


75

1 Mays Dnceleri

Kendilerine sol diyenlere egemen olan bir stil vardr. Hep kendi gcn veyeteneklerini vmek, hatalar, zayflklar ve zorluklar grmezden gelmek.Ne var ki, bir harekete bu stil, bu merep egemen olduu zaman o hareke-tin hi bir baarans yoktur. Gerekten yapt ii ciddiye alanlar ise, tamaksine, hep yetersizlikleri, zaaflar, yanllar vurgularlar.

Bu farkn farkna ilk kez Trkiyede ii hareketinin yetitirdii gerekbir ii nderi olan; Zapatalarn, Pano Villalarn hamurundan yorulmu

smet Demirde varmtm. TPliler, sosyalistler iilerle iliki kurduk-larnda, onlarn ne kadar iyi, ne kadar cesur ve gl olduklarn onlaraanlatmaya kalkarlard. Bizim smet Demir ise, tam tersini yapard, onlarabe para etmediklerini, bir ie yaramadklarn sylerdi. Ve iiler de bi-zim smet Demire gvenirlerdi, o dierlerine deil. nk onlar smetDemirin kendi ilerinden biri olarak onlara doruyu sylediini biliyor-lard.

Burjuva sosyalizmi ile ii sosyalizmi arasnda byle bir fark vardr.

Burjuva sosyalizmi, ezilenleri, iiyi, halk idealize eder, kutsar ve bunlarhep onun dndan bir vg ve kutsamadr. Bu stilin en u rnei RuhiSudur. Bu nedenle Ruhi Su, burjuva sosyalizminin trkcsdr; emek-ilerin, halkn ezilenlerin deil, onun dndan ona ilan- ak edenlerin.Ama tutkularnn kr ettii bu klar, k olduklarnn gzlerinin badem


86/423

Denemeler

76

gibi deil kr olduunu gremezler ya da grmek istemezler. Ruhi Sunun

mzii, iinin, ezilenin, alttakinin dnyas

n

ve duygular

n

yans

tmaz.Onun dnyasn ve duygularn dile getiren Orhan Gencebaydr. O RuhiSu hayran burjuva sosyalizmi ise, Orhan Gencebaydan irenir, katlanl-maz bulur. Aslnda nefret ettii o uruna methiyeler dzdnn ta ken-disidir. Bunu bilmek ve anlamak istemez. Ola ki fark ettiinde bu sefer desevgi ve vgnn yerini ilgisizlik, hatta nefret ve yergi alr.

Elbette burada Orhan Gencebay ve Ruhi Su bir farkll ve yaklamyanstan birer semboldrler. Sorun, ezilenlerin kendilerine nasl yaklatve onlarn stiliyle ilgilidir ve aslnda sanldndan ok nemlidir.

Franz Fanon rkla kar ayn zamanda en radikal eletirileri ierenkitaplarnda sanlann aksine beyaz adama saldrmaz dorudan, siyaha nekadar berbat bir insan olduunu, ne kadar drlm olduunu anlatr.Siyaha vg bulamazsnz.

Aslnda Marksizmin ruhu da byledir. Sosyalistlerin ou iilii ide-alize ederler. Marksn eseri, iiliin, smr ve yabanclam emeininsan nasl insanlktan kardnn, drdnn hikyesidir. Kapitaltoplumu ii yapmak iin deil, iileri iilikten kurtarmak iindir, iiliiyok etmek iindir, iilii yok etmek iin de patronluu yok etmek gerek-mektedir.

mr yabanclam emekle geen ii kadar drlm, insanlktankm varlk yoktur. Bu nedenle toplumsal tabakalar kyaslandnda, tektek insanlar olarak, ortalamasna bakldnda, iiler kadar skc, tek dzetoplum kesimi az bulunur. Bir kyl, bir kk burjuva, bir patron, bir ay-dn ok daha renkli ve hatta derin bir tip sunarlar ii karsnda. Tek tekiiler, dier toplum kesimleri karsnda insanla en uzak, insanlktan en

km ortalamay yanstrlar.Tek tek burjuvazi, kyller ve kk burjuvazi karsnda kesinlikle kay-

betmeye mahkm bu iiler, bir snf olarak, bir btn olarak toplumu de-itirme yeteneindedirler. Burada Engelsin o klasik rnei anlamay ko-laylatrr. Engels, Msr seferinde Memluklarla savam Napoleonun sz-lerini aktarr. Napoleon, bir Memluk askeri tek tek iki Fransz askerindenstnd, iki Franszla iki Memluklu kar karya gelince, eit olunuyordu,drt Memluklu ve Fransz karlanca kesinlikle biz kazanyorduk anla-

mnda bireyler syler. Tam rakamlar hatrmda deil, ama byle bireydi.ilerle dier toplum kesimleri arasndaki temel fark buradadr. iler in-sani kaliteler bakmndan bu rnekteki Fransz askerlerine benzer. Burjuvasosyalizmi hayalinde, bu Fransz askerlerine, birer Memluk giysisi giydirir,altna saf kan bir Arap at eker ve sonrada bu yaratt hayale tapar.


87/423


77

Sadece Franz Fanon mu byle? Malcom X de yledir rnein. Siyah

adam

Tom Amcalar diye eletirir. Asl

nda o kadar uzaklara gitmeye degerek yok. Krt hareketinde de ayn olgu geerlidir. Abdullah calan daKrtlere hep yle yaklamtr. Krt burjuvazisinin ideal bir Krd vardr,ona vgler dzer, Trkiyenin burjuva sosyalistlerinin iilere ve halkayaklat gibi yaklar Krtlere. calan ise smet Demir gibi. calannkonuma ve yazlar Krtn ne kadar drlm olduunu, bir ie yara-madn anlatr durur. Ama tabii bizzat Krtlere ve nasl burjuva sosya-listleri bir ii hareketi yaratamadlarsa, bu Krt burjuvazisi de bir ulusalhareket yaratamad. Bunu smet Demir gibi, onlar vmeyen aksine yerenve eletiren Abdullah calan baard. Aslnda bu stil, onlarn bizzat kendieiliminin yansmasdr. Bir snf, bir ulus, bir hareket bireyler yapmakistiyorsa nce kendi zayflklaryla hesaplamak, onlar ak yreklilikleortaya koymak ve zerine gitmek zorundadr, bu nderlerin fonksiyonu daaslnda bu tarihsel srecin bir arac olmalardr. smet Demirin iilere,calann Krtlere ynelik ar eletirileri aslnda o snfn veya ulusunkendisiyle hesaplamas, kendi zayflklarn ak yreklilikle ortaya koy-mas ve kendini deitirmesinden baka birey deildir.

* * *

1 Mays gsterilerine ve bu gsteriler hakknda sol basnda verilen haberle-re, bu ezilenlerin kendi zayflklarn sermesi ve onlarla ciddi hesaplama-ya girmesi asndan baklnca durum gerekten umut krc, bu sol bas-nn yansttnn aksine, ne gsterilerde, ne haberlerde kendi zaaflarn birsergileme ve onlarla mcadelenin izi bile olmamas, sylenenin aksine m-cadelenin ykselmekten ok uzak olduunu gsteriyor. Bir mcadele yk-

selme eilimi tadnda, dmanlarndan nce kendi zaaf ve yanllary-la mcadele etmeye balar. slamiyetin dedii gibi, en zor sava olan ken-di nefsine kar savaa ynelir. Bunun izi bile yok ve bu da sanlann aksineezilenlerin henz byle bir deitirme ve deime hedefinden veya yneli-inden ok uzak olduunu gsteriyor.

Burjuva sosyalizmi, iiye hayrandr. Hadi gene burjuvazinin iiyehayranlnn iyi kt bir mant vardr. Ama bu iiye hayranln slo-ganlar, sendikalar ve sendikaclar araclyla ii rgtlerinin de slogan-

lar olarak ortaya knca, iilerin kendine hayranl gibi garip bir durumortaya kar. Aslnda burjuva sosyalizminin iiye hayranl ile sendika-clar zmresinin kendine (tabii bu iiler biiminde ifade edilir) hayranlbirbirini tencereyle kapak gibi tamamlar. Bu iki stilin egemen olduu yer-de ii olmaz. Sadece, bu tr burjuva sosyalizminin etkisinde kalm veya


88/423

Denemeler

78

kendiliinden ii bilinci olan sendikacl aamam tek tk iiler olur

ki, bunlar

n olduu yerde ii olmaz. Dolay

s

yla gerek bir ii hareketiancak bugn ii hareketi diye ortal kaplayanlarn ortadan kaybolmasy-la ya da srlmesiyle mmkndr. Gerek ii hareketinin olduu yerde,iilerin kendilerine ynelik, kendileri iin birey isteyen, kendilerini vensloganlar olmaz. Tm topluma ynelik sloganlar olur. Burada kopmaz birba vardr, kendine kar gaddarlk, toleransszlk ve eletirellik ile tmtoplumu deitirmeye ynelik, sadece kendine ilikin dzenlemeler iste-meyen, kendine vg dzmeyen slogan ve hedeflerin birlii. Tersi de birbtndr, kendin

Geleceği Geçmişten Geçmişi Gelecekten Kurtarmak - Demir Küçükaydın

Documents

Transcript of Geleceği Geçmişten Geçmişi Gelecekten Kurtarmak - Demir Küçükaydın