Dünya Ticaret Örgütü: Dünya Ticaret Örgütü: Yapısı, ilkeleri ve işleyişiYapısı, ilkeleri ve işleyişi

Dr. M. Sait AKMANDr. M. Sait AKMAN

İktisadi Kalkınma Vakfı ve Türkiye İhracatçılar Meclisiİktisadi Kalkınma Vakfı ve Türkiye İhracatçılar MeclisiEğitim SemineriEğitim Semineri

4 Şubat 20104 Şubat 2010TOBB PlazaTOBB Plaza

2

GATT/DTÖ sisteminin getirileriGATT/DTÖ sisteminin getirileri

Kurallara dayalı GATT/DTÖ rejimi Kurallara dayalı GATT/DTÖ rejimi →→ ticari ilişkilerde ticari ilişkilerde öngörülebilirlik ve pazara giriş imkanları (bağlı öngörülebilirlik ve pazara giriş imkanları (bağlı tarifeler) tarifeler)

Kurallara dayalı sistem Kurallara dayalı sistem →→ GYÜ’lerin güçlü ülkeler GYÜ’lerin güçlü ülkeler karşısında korunmasıkarşısında korunması

GATT’da bağlayıcı taahhütler hükümetlere güçlü GATT’da bağlayıcı taahhütler hükümetlere güçlü lobilerin baskılarına dayanma gücü verebilmektelobilerin baskılarına dayanma gücü verebilmekte

Çok taraflı kurallar iç reform sürecine katkı sağlar Çok taraflı kurallar iç reform sürecine katkı sağlar (DTÖ (DTÖ →→ ‘ ‘iyi yönetişim’iyi yönetişim’ için altyapı) için altyapı)

Ticari uyuşmazlıkların çözümü için etkin bir sistemTicari uyuşmazlıkların çözümü için etkin bir sistem Ayırımcılık yapılmaması iktisadi kaynakların etkin Ayırımcılık yapılmaması iktisadi kaynakların etkin

kullanımını ve refah artışını sağlamaktakullanımını ve refah artışını sağlamakta

3

Ayırımcılık yapılmaması (non-discrimination)Ayırımcılık yapılmaması (non-discrimination) En çok kayrılan ulus En çok kayrılan ulus (MFN)(MFN) Ulusal muameleUlusal muamele (NT) (NT)

Karşılıklılık (reciprocity)Karşılıklılık (reciprocity) Şeffaflık (transparency)Şeffaflık (transparency)

Bildirimler, ticaret politikası gözden geçirme vd. Bildirimler, ticaret politikası gözden geçirme vd. Bağlayıcı yükümlülükler (binding Bağlayıcı yükümlülükler (binding

commitments)commitments) Tarifelerin bağlanması ve tarife-dışı engellerin Tarifelerin bağlanması ve tarife-dışı engellerin

tarifelere dönüştürülmesitarifelere dönüştürülmesi Emniyet sübapları (safety valves)Emniyet sübapları (safety valves)

Korunma hükümleri, antidamping vd.Korunma hükümleri, antidamping vd.

DTÖ’nün temel ilkeleriDTÖ’nün temel ilkeleri

4

Uruguay Turu Sonuçları:

Nihai Senet Nihai Senet (15 Nisan 1994)(15 Nisan 1994) DTÖ Kuruluş AnlaşmasıDTÖ Kuruluş Anlaşması ( (DTÖ’yü kuran Marakeş AnlaşmasıDTÖ’yü kuran Marakeş Anlaşması))

Ek 1A: Çok Taraflı Mal Ticareti AnlaşmalarıEk 1A: Çok Taraflı Mal Ticareti Anlaşmaları Ek 1B: Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS) ve ekleriEk 1B: Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS) ve ekleri Ek 1C: Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Ek 1C: Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları

AnlaşmasıAnlaşması

Ek 2 : Anlaşmazlıkların Çözümü Konusundaki Kural ve Ek 2 : Anlaşmazlıkların Çözümü Konusundaki Kural ve Yöntemleri Tespit Eden Mutabakat MetniYöntemleri Tespit Eden Mutabakat Metni

Ek 3 : Ticaret Politikası Gözden Geçirme MekanizmasıEk 3 : Ticaret Politikası Gözden Geçirme Mekanizması Ek 4 : Çoklu Ticaret AnlaşmalarıEk 4 : Çoklu Ticaret Anlaşmaları

Bakanlar Bildirgeleri ve KararlarıBakanlar Bildirgeleri ve Kararları

5

Mutabakatlar

Anlaşmalar:Tarım

Sağlık ve Bitki Sağlığı Önlemlerinin Uygulanması

Tekstil ve Konfeksiyon

Ticarette Teknik Engeller

Ticaretle Bağlantılı Yatırım Tedbirleri

Antidamping

Gümrük Kıymeti

Sevk Öncesi İnceleme

Menşe Kuralları

İthalat Lisansları

Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler

Marakeş Protokolu

Korunma Tedbirleri

GATT 1994 (Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması)

1AÇok Taraflı

Mal Ticareti

Anlaşmaları

Ek 1 A:

Çok Taraflı Mal Ticareti AnlaşmalarıÇok Taraflı Mal Ticareti Anlaşmaları

Mallar

6

GATT 1994GATT 1994

GATT 1947 hükümleriGATT 1947 hükümleri GATT 1947 uyarınca yürürlüğe girmiş metinler:GATT 1947 uyarınca yürürlüğe girmiş metinler:

Tarife taviz protokolleriTarife taviz protokolleri Katılım (accession) protokolleriKatılım (accession) protokolleri XXV. Madde uyarınca aykırılık kararları (waivers)XXV. Madde uyarınca aykırılık kararları (waivers) Akit tarafların diğer kararlarıAkit tarafların diğer kararları

Mutabakat Metinleri (Uruguay Turu sırasında Mutabakat Metinleri (Uruguay Turu sırasında çeşitli maddelerin yorumuna ilişkin kabul ed. çeşitli maddelerin yorumuna ilişkin kabul ed. vd.)vd.)

Marakeş ProtokoluMarakeş Protokolu

7

GATT 1994GATT 1994

GATT 1947’den farklı bir hukuki metinGATT 1947’den farklı bir hukuki metin GATT 1947’nin yürürlükteki son hali GATT 1994’e dahilGATT 1947’nin yürürlükteki son hali GATT 1994’e dahil Mal ticaretine ilişkin temel ilke ve davranış kurallarını Mal ticaretine ilişkin temel ilke ve davranış kurallarını

belirlemektebelirlemekte Bu ilke ve kurallar ‘GATT sistemi’nin belirleyici esasları Bu ilke ve kurallar ‘GATT sistemi’nin belirleyici esasları

olduğundan diğer DTÖ düzenlemeleri bakımından olduğundan diğer DTÖ düzenlemeleri bakımından genel geçerliliğe sahipgenel geçerliliğe sahip

GATT 1994 karmaşık bir metin ve tam bir GATT 1994 karmaşık bir metin ve tam bir konsolidasyon sağlamamaktakonsolidasyon sağlamamakta

Ek 1 A Anlaşmalarının hükümleri ile GATT 1994 Ek 1 A Anlaşmalarının hükümleri ile GATT 1994 arasında ihtilaf halinde, söz konusu Anlaşma hükümü arasında ihtilaf halinde, söz konusu Anlaşma hükümü önceliklidir (DTÖ Kuruluş Anl. Hükmü ise daha üsttedir)önceliklidir (DTÖ Kuruluş Anl. Hükmü ise daha üsttedir)

8

DTÖ ile DTÖ ile GATTGATT arasındaki arasındaki temel farklar:temel farklar: YapıYapı

GATT: GATT: geçici olarak ve kurumsal çerçevesi olmadan geçici olarak ve kurumsal çerçevesi olmadan

uygulanmaktaydı uygulanmaktaydı (de facto)(de facto)

DTÖ: kalıcı bir çerçeve ve kurumsal yapıDTÖ: kalıcı bir çerçeve ve kurumsal yapı KapsamKapsam

GATT: GATT: mal ticaretimal ticareti

DTÖ: mal ve hizmet ticareti ve TRIPsDTÖ: mal ve hizmet ticareti ve TRIPs YaklaşımYaklaşım

GATT: à la carte (GATT: à la carte (çoğu anlaşma tercihe bağlıçoğu anlaşma tercihe bağlı))

DTÖ: tek taahhütDTÖ: tek taahhüt Anlaşmazlıkların çözümüAnlaşmazlıkların çözümü

DTÖ daha güçlü bir mekanizmaya sahipDTÖ daha güçlü bir mekanizmaya sahip

9

DTÖ’nün temel amaçları

Hayat standardını yükseltmekHayat standardını yükseltmek Tam istihdamı sağlamakTam istihdamı sağlamak Artan reel gelir ve talep hacmini sağlamakArtan reel gelir ve talep hacmini sağlamak Mal ve hizmet üretimini ve ticaretini geliştirmekMal ve hizmet üretimini ve ticaretini geliştirmek Dünya kaynaklarının sürdürülebilir kalkınma Dünya kaynaklarının sürdürülebilir kalkınma

hedefine en uygun şekilde kullanımına imkan hedefine en uygun şekilde kullanımına imkan vermek ve bu yolla vermek ve bu yolla çevreyi korumak, ve çevreyi korumak, ve farklı ekonomik düzeydeki ülkelerin ihtiyaç ve farklı ekonomik düzeydeki ülkelerin ihtiyaç ve

endişelerine cevap verecek şekilde mevcut endişelerine cevap verecek şekilde mevcut kaynakları geliştirmekkaynakları geliştirmek

10

DTÖ’nün temel işlevleri

Çok taraflı ve çoklu anlaşmaları yönetmek ve işlemesini Çok taraflı ve çoklu anlaşmaları yönetmek ve işlemesini

kolaylaştırmak ve amaçlarına ulaşmasına katkı sağlamakkolaylaştırmak ve amaçlarına ulaşmasına katkı sağlamak

Çok taraflı ticaret müzakerelerine forum teşkil etmekÇok taraflı ticaret müzakerelerine forum teşkil etmek

Anlaşmazlıkların çözümü mekanizmasını yönetmekAnlaşmazlıkların çözümü mekanizmasını yönetmek

Ticaret Politikası Gözden Geçirme Mekan. yönetmekTicaret Politikası Gözden Geçirme Mekan. yönetmek

IMFIMF ve Dünya Bankası ile işbirliği ve Dünya Bankası ile işbirliği ( (küresel ekonomi küresel ekonomi

politikasının oluşturulmasına tutarlılık sağlamak içinpolitikasının oluşturulmasına tutarlılık sağlamak için))

11

DTÖ’nün yapısı

Bakanlar KonferansıBakanlar Konferansı

GeneGenel Konseyl KonseyAnlaşmazlıkların Çözümü OrganıAnlaşmazlıkların Çözümü OrganıTTicaret Politikası Gözden Geçirme icaret Politikası Gözden Geçirme

OrganıOrganı

KonseylerKonseylerMal Ticareti KonseyiMal Ticareti KonseyiHizmet Ticareti KonseyiHizmet Ticareti KonseyiTRIPs KonseyiTRIPs Konseyi

Komiteler ve diğer yardımcı organlarKomiteler ve diğer yardımcı organlar

12

13

DTÖ Bakanlar KonferanslarıDTÖ Bakanlar Konferansları

SingapSingapurur (1996) (1996) CenevreCenevre (1998) (1998) Seattle (1999)Seattle (1999) Doha (2001) - Doha Doha (2001) - Doha Kalkınma GündemiKalkınma Gündemi Cancun (2003)Cancun (2003) Hong-Kong Hong-Kong ((2005)2005) CenevreCenevre (2009) (2009)

14

DTÖ sonrası müzakereler ve Doha TuruDTÖ sonrası müzakereler ve Doha Turu

Temel motivasyonlar:Temel motivasyonlar:

GYÜ açısından Uruguay Turu sonuçlarının yetersizliği ve GYÜ açısından Uruguay Turu sonuçlarının yetersizliği ve taviz verenin kendileri olduğu yönünde oluşan algıtaviz verenin kendileri olduğu yönünde oluşan algı Tarım ve tekstil anlaşmalarının yeterli oranda ‘pazara giriş’ Tarım ve tekstil anlaşmalarının yeterli oranda ‘pazara giriş’

imkanı getirmediği inancı (built-in agenda)imkanı getirmediği inancı (built-in agenda) Liberalizasyon sonucu asıl faydanın GÜ gittiği fikri (bilhassa Liberalizasyon sonucu asıl faydanın GÜ gittiği fikri (bilhassa

hizmetler ve TRIPs..)hizmetler ve TRIPs..)

GÜ açısından:GÜ açısından: GYÜ’lerin ticaret sistemi içinde daha fazla sorumluluk GYÜ’lerin ticaret sistemi içinde daha fazla sorumluluk

yüklenmeleri gerektiğine olan inanç (applied vs. bound yüklenmeleri gerektiğine olan inanç (applied vs. bound tariffs)tariffs)

Ticaret ile bağlantılı yeni gündem oluşturulması isteği Ticaret ile bağlantılı yeni gündem oluşturulması isteği (Singapur konuları vb. sınır-ötesi konular)(Singapur konuları vb. sınır-ötesi konular)

GYÜ’lerin yeni sorumluluk alabilmeleri için kapasite GYÜ’lerin yeni sorumluluk alabilmeleri için kapasite gelişimine ihtiyaçları (ticaretin kolaylaştırılması, ticaret için gelişimine ihtiyaçları (ticaretin kolaylaştırılması, ticaret için yardım vb.)yardım vb.)

15

Uruguay Turu sonrası liberalizasyon etkileriUruguay Turu sonrası liberalizasyon etkileri

Uruguay Turu sonrası tahmini gelir artışı Uruguay Turu sonrası tahmini gelir artışı (milyar $)(milyar $)

ÇalışmaÇalışma DünyaDünya GYÜ payı GYÜ payı

Harrison, Rutherford, Tarr (1995)Harrison, Rutherford, Tarr (1995) 52.5-188.152.5-188.1 4.8-61.74.8-61.7Francois, McDonald & Nordstrom (1995)Francois, McDonald & Nordstrom (1995) 51.4-251.151.4-251.1 9.0-9.0-

91.991.9GATT Secretariat (1993)GATT Secretariat (1993) 230230 6565World Bank (1993)World Bank (1993) 213213 7878Nguyen, Perroni, Wigle (1993)Nguyen, Perroni, Wigle (1993) 212.1212.1 3636OECD (1993)OECD (1993) 274.1274.1 89.189.1Deardorff (1994)Deardorff (1994) 140-260140-260 --

Source: Epstein (1995), Stiglitz and Charlton (2005)Source: Epstein (1995), Stiglitz and Charlton (2005)

16

Bağlanmış ve uygulanan tarife oranları (L. Amerika)Bağlanmış ve uygulanan tarife oranları (L. Amerika)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Arg

enti

na

Bo

liv

ia

Bra

zil

Ch

ile

Co

lom

bia

Co

sta

Ric

a

Ecu

ado

r

El

Sa

lva

do

r

Gua

tem

ala

Hon

du

ras

Mex

ico

Nic

ara

gua

Pa

nam

a

Pa

rag

uay

Per

u

Uru

gua

y

Ven

ezue

la

AV

G (

%)

AVG bound

AVG Applied MFN

17

Bağlanmış ve uygulanan tarife oranları (Asya)Bağlanmış ve uygulanan tarife oranları (Asya)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Ban

glad

esh

Bru

nei D

arus

sala

m

Chi

na

Chi

nese

Tai

pei

Cor

ea Fiji

Phili

ppin

es

Hon

g K

ong

Indi

a

Indo

nesi

a

Mac

ao

Mal

aysi

a

Mal

dive

s

Paki

stan

*

Papu

a N

ew G

uine

a

Sing

apor

e

Sri L

anka

Tha

ilan

d

AV

G (%

)

AVG bound

AVG Applied MFN

18

Doha Kalkınma GündemiDoha Kalkınma Gündemi SerbestleşmeSerbestleşme

Tarım (pazara giriş; tarım sübvansiyonları –iç destekler ve ihracat Tarım (pazara giriş; tarım sübvansiyonları –iç destekler ve ihracat destekleri)destekleri)

NAMA / tarım dışı ürünlerde pazara giriş (tarifeler, tarife tepeleri, tarife NAMA / tarım dışı ürünlerde pazara giriş (tarifeler, tarife tepeleri, tarife basamaklandırması vb.)basamaklandırması vb.)

Hizmetler (4 Modes)Hizmetler (4 Modes)

KurallarKurallar Antidamping ve telafi edici vergilerAntidamping ve telafi edici vergiler Ticaret ve çevreTicaret ve çevre Bölgesel ticaret anlaşmalarıBölgesel ticaret anlaşmaları

Kalkınma Kalkınma Özel ve lehte muamele (S & D treatment)Özel ve lehte muamele (S & D treatment) TRIPs ve kamu sağlığıTRIPs ve kamu sağlığı Teknik yardımTeknik yardım Diğer konular: küçük ekonomiler, EAGÜ, ticaret borç finansman, teknoloji Diğer konular: küçük ekonomiler, EAGÜ, ticaret borç finansman, teknoloji

transferi)transferi)

Yeni konularYeni konular Ticaretin kolaylaştırılması Ticaretin kolaylaştırılması YatırımlarYatırımlar RekabetRekabet Kamu alımlarında şeffaflıkKamu alımlarında şeffaflık

19

Doha Turu’nda temel dönüm noktalarıDoha Turu’nda temel dönüm noktaları 2001 Kasım Doha Bildirgesi ve Turun başlaması2001 Kasım Doha Bildirgesi ve Turun başlaması 2003 Şubat Tarım ve NAMA müzakereleri taslak modaliteler 2003 Şubat Tarım ve NAMA müzakereleri taslak modaliteler

kabul görmedikabul görmedi 2003 Cancun (bir uzlaşıya varılamadı) ve Derbez Metni ile uzlaşı 2003 Cancun (bir uzlaşıya varılamadı) ve Derbez Metni ile uzlaşı

arayışıarayışı Singapur konuları gündemden çıkarıldıSingapur konuları gündemden çıkarıldı

2004 Temmuz Paketi (July Framework)2004 Temmuz Paketi (July Framework) Temel müzakere konularına baz oluşturacak çerçeve kararTemel müzakere konularına baz oluşturacak çerçeve karar

2005 Aralık Hong Kong Bakanlar Konferansı 2005 Aralık Hong Kong Bakanlar Konferansı yeni modalitelerin 2006 Nisan’a kadar oluşması için kararyeni modalitelerin 2006 Nisan’a kadar oluşması için karar Tüm tarımsal ihracat sübvansiyonlarının 2013’e kadar kaldırılması Tüm tarımsal ihracat sübvansiyonlarının 2013’e kadar kaldırılması

kararıkararı Kalkınma odaklı konularda bazı adımlarKalkınma odaklı konularda bazı adımlar

2006 Temmuz müzakerelerin askıya alınması2006 Temmuz müzakerelerin askıya alınması 2007 Bakanlar Konf. yapılmadı 2007 Bakanlar Konf. yapılmadı

2007 ve 2008 yıllarında taslak modalite oluşturma çabaları 2007 ve 2008 yıllarında taslak modalite oluşturma çabaları 2008 Temmuz mini-Bakanlar toplantısı 2008 Temmuz mini-Bakanlar toplantısı

Özellikle tarım alanında Özellikle tarım alanında özel ve hassas ürünlerözel ve hassas ürünler ve ‘ ve ‘özel korunma özel korunma mekanizmaları mekanizmaları tartışmaları nedeniyle sonuca varılamadı tartışmaları nedeniyle sonuca varılamadı

2009 Kasım Cenevre Bakanlar Konferansı2009 Kasım Cenevre Bakanlar Konferansı

20

Doha Turu: GATT’da ve dünya ekonomisindeki Doha Turu: GATT’da ve dünya ekonomisindeki değişimlerin müzakereler / ticaret sistemine etkilerideğişimlerin müzakereler / ticaret sistemine etkileri

GATT / DTÖ değişen rolü ve konumuGATT / DTÖ değişen rolü ve konumu

Dünya ekonomisinde tektonik kaymalar ve Dünya ekonomisinde tektonik kaymalar ve çok-taraflılığın erozyonu çok-taraflılığın erozyonu

Küreselleşmenin etkileriKüreselleşmenin etkileri

21

A-A- GATT / DTÖ değişen rolü ve konumuGATT / DTÖ değişen rolü ve konumu

DTÖ sadece bir tarife müzakereleri forumu olmanın DTÖ sadece bir tarife müzakereleri forumu olmanın ötesindeötesinde

Müzakere yöntemlerinde değişimMüzakere yöntemlerinde değişim

Daha karmaşık ve birbiri ile bağlantılı konuların Daha karmaşık ve birbiri ile bağlantılı konuların gündeme gelmesigündeme gelmesi

Ticaret-dışı kaygıların ve ‘sınır-ötesi’ iç Ticaret-dışı kaygıların ve ‘sınır-ötesi’ iç düzenlemeye ilişkin konuların dünya ticaret düzenlemeye ilişkin konuların dünya ticaret sistemine taşınmasısistemine taşınması

DTÖ’de ‘karşılıklılık’ (reciprocity) algısının DTÖ’de ‘karşılıklılık’ (reciprocity) algısının değişmesideğişmesi

22

DTÖ sadece bir tarife müzakereleri forumu DTÖ sadece bir tarife müzakereleri forumu olmanın ötesindeolmanın ötesinde

23

Müzakere yöntemlerinde değişimMüzakere yöntemlerinde değişim

GATT:GATT:

‘‘item-by-item’ (mamul bazında) müzakereler ve ‘request and item-by-item’ (mamul bazında) müzakereler ve ‘request and offer’ (talep-teklif) yöntemlerioffer’ (talep-teklif) yöntemleri

ilk turlarda ilk turlarda →→ mamul bazında temel tedarikçi mamul bazında temel tedarikçi

Kennedy Turu Kennedy Turu → doğrusal indirim (linear tariff cuts)→ doğrusal indirim (linear tariff cuts)

Tokyo Turu → İsviçre formülü (Swiss formula)Tokyo Turu → İsviçre formülü (Swiss formula)

Uruguay Turu → mamul bazında ve sıfıra-sıfır formüllerUruguay Turu → mamul bazında ve sıfıra-sıfır formüller

DTÖ:DTÖ:

Doğrusal olmayan İsviçre formülü (non-linear Swiss formula)Doğrusal olmayan İsviçre formülü (non-linear Swiss formula)

24

Daha karmaşık konuların gündeme gelmesiDaha karmaşık konuların gündeme gelmesi

GATTGATT

Önceki Turlar az sayıda ve Önceki Turlar az sayıda ve birbiri ile yakın gelişme birbiri ile yakın gelişme düzeyine sahip ülkeler arasında düzeyine sahip ülkeler arasında genellikle gümrük tarifeleri genellikle gümrük tarifeleri indirimine odaklı müzakerelerindirimine odaklı müzakereler

Ticari serbestleşmenin Ticari serbestleşmenin sektörler ve ekonomide sektörler ve ekonomide yaratacağı etkinin önceden az yaratacağı etkinin önceden az çok kestirilebileceği çok kestirilebileceği müzakereler müzakereler

DTÖDTÖ

1980’ler ile birlikte giderek 1980’ler ile birlikte giderek genişleyen bir gündem ve DTÖ ile genişleyen bir gündem ve DTÖ ile beraber üye sayısı ve gelişmişlik beraber üye sayısı ve gelişmişlik düzey farkınıun artmasıdüzey farkınıun artması

GYÜ’lerin giderek daha etkin GYÜ’lerin giderek daha etkin şekilde müzakere sürecine şekilde müzakere sürecine katılması (G-20; G-33; G-90; katılması (G-20; G-33; G-90; Cotton-4 vd.) Cotton-4 vd.)

Tarife-dışı engellerin daha çok Tarife-dışı engellerin daha çok gündeme gelmesigündeme gelmesi

Müzakerelerin ülke-içi etkilerinin Müzakerelerin ülke-içi etkilerinin hesaplanması zorluğuhesaplanması zorluğu

Tarım, hizmetler ve TRIPs Tarım, hizmetler ve TRIPs müzakerelerimüzakereleri

25

25

G-10

G-33

ACP

LDCs

Cairns Group

G-20

EU G-27

G–90

Recent new

African Group

ChadBurkina FasoBurundi  Togo

Central African RepDjibouti    DR Congo

Mali   Gambia   Guinea  Guinea Bissau    Lesotho   

Malawi  Mauritania  NigerSierra Leone    Rwanda   

BeninMadagascar

SenegalUgandaZambiaTanzania

BelizeBarbadosAntigua/BarbudaDominican RepGrenada    GuyanaSt Vincent/GrenadinesTrinidad/TobagoJamaica   Suriname

St Kitts/Nevis     St Lucia

GabonGhana

Namibia

    Honduras MongoliaNicaragua

          Panama     Peru  Sri Lanka   Turkey

NigeriaZimbabwe

BotswanaCameroon

CongoCôte d’Ivoire

KenyaMozambique

EgyptTunisia Morocco

AngolaSwaziland

Mauritius

R Korea

Iceland  Israel  Japan   Liechtenstein  Norway

SwitzerlandCh Taipei

AustriaBelgium  Bulgaria

Cyprus Czech R        Denmark Estonia Finland France Germany Greece

Hungary Ireland Italy LatviaLithuania    Luxembourg

Malta Netherlands PolandPortugal Romania Slovakia

Slovenia   SpainSweden  UK

Mexico

IndiaChinaVenezuela

DominicaFiji

Papua New Guinea

IndonesiaPakistanPhilippines

Cuba

Haiti

ArmeniaFY Rep Macedonia

Australia Canada Colombia

Costa Rica Malaysia

New Zealand

ChileBrazil

BoliviaGuatemala

Uruguay   Thailand

  Paraguay Argentina

BangladeshCambodia

Maldives  MyanmarNepal

Hong Kong, ChSaudi Arabia

El SalvadorMacao, ChSingapore

Kyrgyz RQatar

UAEBruneiKuwait

BahrainEcuador

AlbaniaCroatiaGeorgiaJordan

MoldovaOman

USG–1

South Africa

Solomon Islands

26

Ticaret-dışı kaygılar ve ‘sınır-ötesi’ iç düzenlemelerTicaret-dışı kaygılar ve ‘sınır-ötesi’ iç düzenlemeler

Artan ‘haksız ticaret’ kaygısı ve iç Artan ‘haksız ticaret’ kaygısı ve iç düzenlemelerin dünya ticareti ve GATT/DTÖ düzenlemelerin dünya ticareti ve GATT/DTÖ ile ilişkilendirilmesiile ilişkilendirilmesi

Sally (2008) → ‘aksak standardizasyon/harmonizasyon’Sally (2008) → ‘aksak standardizasyon/harmonizasyon’

Bhagwati → ‘Pandora’nın kutusu açıldı’Bhagwati → ‘Pandora’nın kutusu açıldı’

Çevre, iklim değişikliği, çalışma standartları, Çevre, iklim değişikliği, çalışma standartları, gıda güvenliği, tüketici hakları, hayvan gıda güvenliği, tüketici hakları, hayvan refahı, bitki sağlığı, göç, para politikası vd. refahı, bitki sağlığı, göç, para politikası vd.

Trade-and-XXXTrade-and-XXX

27

DTÖ her derde deva mı?DTÖ her derde deva mı?

Source: Who’s Afraid of the WTO? (Jones, 2004)

28

B- Dünya ekonomisinde tektonik kaymalar ve B- Dünya ekonomisinde tektonik kaymalar ve çok taraflılığın erozyonu ve küresel etkiler çok taraflılığın erozyonu ve küresel etkiler

ABD’nin dünya ekonomisi ve GATT üzerindeki ABD’nin dünya ekonomisi ve GATT üzerindeki hegemon gücünün azalması ve çok kutuplu sisteme hegemon gücünün azalması ve çok kutuplu sisteme yönelişyöneliş

Ticaret: DTÖ’de GYÜ etkisi: Brezilya, Çin, Hindistan vd. Ticaret: DTÖ’de GYÜ etkisi: Brezilya, Çin, Hindistan vd. Finans: G-20’nin yükselişiFinans: G-20’nin yükselişi Siyaset/Askeri alan: BM ve NATO’nun yeni rolüSiyaset/Askeri alan: BM ve NATO’nun yeni rolü Küresel ekonomi: BRICS vd. ortaya çıkışıKüresel ekonomi: BRICS vd. ortaya çıkışı Bretton Woods sisteminin ve DB/IMF’nin yeniden Bretton Woods sisteminin ve DB/IMF’nin yeniden

yapılanması talepleriyapılanması talepleri GYÜ’lerin ‘özel ve lehte muamele’nin ötesinde GYÜ’lerin ‘özel ve lehte muamele’nin ötesinde

kalkınmaya ilişkin talepleri ve GÜ’lerin karşı beklentilerikalkınmaya ilişkin talepleri ve GÜ’lerin karşı beklentileri Uruguay Turu sonuçlarının asimetrik etki yarattığı algısıUruguay Turu sonuçlarının asimetrik etki yarattığı algısı Çok taraflılığın erozyonu ve bölgesel iktisadi Çok taraflılığın erozyonu ve bölgesel iktisadi

entegrasyonların artışıentegrasyonların artışı

29

Ülkeler ve bölgeler bazında dünya mal ihracatı 1948-2007 (%)Ülkeler ve bölgeler bazında dünya mal ihracatı 1948-2007 (%)

Source: International Trade Statistics 2006, WTO

30

ABD’nin Çin’e karşı ticaret açığı (milyar $)ABD’nin Çin’e karşı ticaret açığı (milyar $)

31

Bölgeselleşme ve STA’larBölgeselleşme ve STA’lar

Source: The Cahnging Landscape of RTAs: 2006 Update, WTO Discussion Papers no.12, 2006.

32

Küresel ticaret sisteminin değişen yapısı:Küresel ticaret sisteminin değişen yapısı:

Dünya ekonomisinde değişen şartlar ve kaymalar:Dünya ekonomisinde değişen şartlar ve kaymalar:↓↓

Daha geniş gündem Daha geniş gündem (hizmetler, TRIPs, Singapur konuları, çevre, iklim değişikliği, gıda (hizmetler, TRIPs, Singapur konuları, çevre, iklim değişikliği, gıda güvenliği, yahvan ve bitki sağlığı, çalışma std., finans, insan hakları, güvenliği, yahvan ve bitki sağlığı, çalışma std., finans, insan hakları,

göç vd.göç vd.Dünya Ticaret Örgütü’nün sınırları nerede bitecek?Dünya Ticaret Örgütü’nün sınırları nerede bitecek?

Değişen iktisadi ve siyasi güç dengeleriDeğişen iktisadi ve siyasi güç dengeleriABD, AB, G-4, G-6, G-20, G-33, G-90, G??...ABD, AB, G-4, G-6, G-20, G-33, G-90, G??...

Devlet dışı aktörlerin etkisi (NGO’lar ve sivil toplum)Devlet dışı aktörlerin etkisi (NGO’lar ve sivil toplum)Çevre örgütleri, sendikalar, tüketici örgütleri, küreselleşme karşıtı kuruluşlar, düşünce Çevre örgütleri, sendikalar, tüketici örgütleri, küreselleşme karşıtı kuruluşlar, düşünce

kuruluşları,medya vd.kuruluşları,medya vd.

↓↓ GATT / DTÖ müzakere çerçevesi ve karar alma mekanizmaları üzerindeki kısıtlarGATT / DTÖ müzakere çerçevesi ve karar alma mekanizmaları üzerindeki kısıtlar

Çok katmanlı bir ticaret politikası: DTÖ Çok taraflılığına alternatif arayışlarıÇok katmanlı bir ticaret politikası: DTÖ Çok taraflılığına alternatif arayışlarıBölgeselleşme (STA’lar vb.)Bölgeselleşme (STA’lar vb.)

Doha Turunda tıkanmaDoha Turunda tıkanma

↓↓DTÖ Rejimine tehditler: DTÖ kendi başarısının mı kurbanı?DTÖ Rejimine tehditler: DTÖ kendi başarısının mı kurbanı?

33

Küresel Ticaret Sistemi ve DTÖ’ye tehditler (1)Küresel Ticaret Sistemi ve DTÖ’ye tehditler (1)

DTÖ’nün tartışmalı sınırları:DTÖ’nün tartışmalı sınırları:DTÖ’nün amaçları ne olmalı?DTÖ’nün amaçları ne olmalı?

Ticaret engellerine odaklı kısıtlı bir DTÖ?Ticaret engellerine odaklı kısıtlı bir DTÖ? Küresel dünya ekonomisinin yönetişiminden sorumlu ve Küresel dünya ekonomisinin yönetişiminden sorumlu ve

iddialı bir gündemi iddialı bir gündemi olan DTÖ mü?olan DTÖ mü?

2.2. Bölgeselleşme ve çok taraflılığa alternatifler:Bölgeselleşme ve çok taraflılığa alternatifler:‘‘makarna çanağı’ (spaghetti bowl) haline dönüşen ve sayıları giderek makarna çanağı’ (spaghetti bowl) haline dönüşen ve sayıları giderek artan karmaşık bölgesel ticaret hareketleri (STA vb.) ve bloklaşmaartan karmaşık bölgesel ticaret hareketleri (STA vb.) ve bloklaşma

3.3. Serbest ticaret ve küreselleşme karşıtlığında Serbest ticaret ve küreselleşme karşıtlığında artış:artış:

Eski tür korumacılık kaygıları ile birlikte, özellikle Batı ülkelerinde Eski tür korumacılık kaygıları ile birlikte, özellikle Batı ülkelerinde yükselişe geçen küreselleşme ve serbest ticaret karşıtlığıyükselişe geçen küreselleşme ve serbest ticaret karşıtlığı

Liberal ticaret sisteminin faziletlerine olan inancın sarsılması (adil Liberal ticaret sisteminin faziletlerine olan inancın sarsılması (adil ticaret argümanı)ticaret argümanı)

34

Küresel Ticaret Sistemi ve DTÖ’ye tehditler (2)Küresel Ticaret Sistemi ve DTÖ’ye tehditler (2)

4.4. DTÖ bir Jüristokrasiye dönüşmesi:DTÖ bir Jüristokrasiye dönüşmesi:Güçlü bir uyuşmazlıkların çözümü mekanizması yararlı ancak, ülkelerin Güçlü bir uyuşmazlıkların çözümü mekanizması yararlı ancak, ülkelerin ilgisi giderek müzakereler ve diplomasiden; hukuki sürece doğru ilgisi giderek müzakereler ve diplomasiden; hukuki sürece doğru kaymaktakaymakta

5.5. Çok kutuplu bir dünya ekonomisini Çok kutuplu bir dünya ekonomisini yönetme güçlüğü:yönetme güçlüğü:

Dünya ekonomisinde ağırlık merkezinin kayması ve yeni dengelerin Dünya ekonomisinde ağırlık merkezinin kayması ve yeni dengelerin oluşmasıoluşması

Reciprocity in tariff negotiations is easier to quantify and bargain over, Reciprocity in tariff negotiations is easier to quantify and bargain over, but more complex in NTBs and other regulatory issues.but more complex in NTBs and other regulatory issues.

Tarife müzakerelerinde ‘karşılıklılık’ hesaplaması ve pazarlığı kolay, Tarife müzakerelerinde ‘karşılıklılık’ hesaplaması ve pazarlığı kolay, ancak daha karmaşık konularda zor ancak daha karmaşık konularda zor

DTÖ’nün siyasileşmesi ve BM’leşmesi kaygılarıDTÖ’nün siyasileşmesi ve BM’leşmesi kaygıları

6.6. DTÖ’nün anayasal ve kurumsal eksikleri:DTÖ’nün anayasal ve kurumsal eksikleri: Tek taahhüt (single undertaking) tartışması, ‘değişken geometri’, ‘kritik Tek taahhüt (single undertaking) tartışması, ‘değişken geometri’, ‘kritik

kütle’, ‘yeşil oda’ tartışmalarıkütle’, ‘yeşil oda’ tartışmaları

35

Kaynaklar:Kaynaklar:

Aran, Bozkurt (2008), ‘The Doha Development Round of Aran, Bozkurt (2008), ‘The Doha Development Round of International Trade Negotiations’, International Trade Negotiations’, Uluslararası Ekonomik Uluslararası Ekonomik Sorunlar, Sorunlar, 30(8).30(8).

Akman, Sait (2008), ‘Doha Kalkınma Turu ve DTÖ: Sorunların Akman, Sait (2008), ‘Doha Kalkınma Turu ve DTÖ: Sorunların Açmazında Çözüm Arayışları’, iç. S. Akman ve Ş. Yaman (ed.), Açmazında Çözüm Arayışları’, iç. S. Akman ve Ş. Yaman (ed.), DTÖ Doha Turu Çok Taraflı Ticaret Müzakereleri ve Türkiye, DTÖ Doha Turu Çok Taraflı Ticaret Müzakereleri ve Türkiye, TEPAV yayınıTEPAV yayını

Krueger, Anne (2009), ‘The Clash Between Economics and Krueger, Anne (2009), ‘The Clash Between Economics and Politics in the WTO’, Politics in the WTO’, Journal of International Trade and Journal of International Trade and Diplomacy,Diplomacy, 3(1). 3(1).

Lee, D. ve Wilkinson, R. (2007), Lee, D. ve Wilkinson, R. (2007), The WTO after Hong Kong, The WTO after Hong Kong, Routledge.Routledge.

Narlikar, A. (2005), Narlikar, A. (2005), WTO: A Very Short Introduction, WTO: A Very Short Introduction, Oxford Un. Oxford Un. Press.Press.

Öniş, Z. ve K. Mutlu (2007), ‘WTO at the End of Its First Decade: Öniş, Z. ve K. Mutlu (2007), ‘WTO at the End of Its First Decade: The Political Economy of Asymmetric Interdependence’, The Political Economy of Asymmetric Interdependence’, Journal Journal of International Trade and Diplomacy,of International Trade and Diplomacy, 1(1). 1(1).

36

Teşekkür ederimTeşekkür ederim

sait.akman@tepav.org.trsait.akman@tepav.org.tr

saitakman@marmara.edu.trsaitakman@marmara.edu.tr