GAGANA FOFOGAINA MA LE GAGANA TUSITUSIA 2 - Tala o le...
Transcript of GAGANA FOFOGAINA MA LE GAGANA TUSITUSIA 2 - Tala o le...
GAGANA FOFOGAINA MA LE GAGANA TUSITUSIA 2
Saunia e, Tamari Mulitalo-Cheung
Kolisi Tuufaatasi a Amerika Samoa
GAGANA SAMOA TU’UTALIGA & FAAMAUINA/TUSITUSIA
ASO UA MAVAE :
1. GAGANA SAMOA SA TUUGUTU/TUUTALIGA
2. SA A’OA’O FANAU I ‘UPU & TALA & LE MATAU
ONA PO NEI:
3. MISIONARE LMS, TAPUAIGA FOU, PI FAITAU
4. FAAMAU & TUSITUSI LE GAGANA
5. LUMANA’I : IA OLA & TUMAU LE FAAALOALO O LAU GAGANA
GAGANA SAMOA SA TU’UGUTU/TUUTALIGA
• E leai se gagana tusitusi a Samoa na iai anamua.
• Faalogologo tamaiti ma faata’ita’i i tala a tagata matutua. Amata i upu faigofie, faasolosolo ina faigata
• Sa maua upu a Samoa i mea na tutupu ma le siosiomaga. Faataitaiga 1 : na mu le lima o le tagata sa fai umu ona maua ai lea o le fuaitau po ‘o le muagagana –”Mu le lima tapa i le ‘i’ofi!
• Ftg 2. Na o tagata Vatia e tapu’e/seu mai ni fua’ō ae tau taia e galu maua le fautuaga –’Seu le manu ae taga’i i le galu”
• Ftg 3. e fa’aa’e foi e tagata upu pei o le “Seki a!/ Sekueli …
Olaga o Samoa i aso ua mavae
Tamari Mulitalo-Cheung
Tamaiti i luma o le fale aoga
Faletele o lo o iai le magalafu/ta’igaafi mo tapuaiga
Fa’amau mea na tutupu i igoa
• O le isi auala sa faamau ai mea na tutupu o igoa o tagata, igoa o nuu, ma isi
– Ftg mai le “Tala le ta’ui” –igoa o Vaitogi/Leone/
– Lou igoa –masalo pe faamau ai se mea na tupu ilo outou aiga, (Sulimoni, Tamaole’ele’ele ma isi)
SA A’OA’O FANAU I ‘UPU & TALA & LE MATAU
• Muagagana Samoa : “O tama a tagata e fafaga i upu ma tala ae o tama a manu e fafaga i fuga o laau”
• Fai mai Fofo Sunia i lana tusi “Lupe o le foaga”(2) o aiga ananafi o Samoa, “sa a’oa’o a latou fanau i ‘upu & tala –tala o le aiga & nuu, tala i le va ma tua’oi, tala i aganuu e soifua ai. E leai se tama/teine Samoa e le’i atamai ai”
• E matua lē lelei pe a lau ‘oe e se isi “e lē ‘a’oa’ia e le lou tamā” o lona uiga e leai ni upu fautua na a’oa’o ai oe
Ata o le tauafiafi o fagogo
Fagogo Samoa• Fagogo o tala ia e faamatala i le afiafi ina ua mae’a aiga o
afiafi ma ua maulu i ta’inamu le aiga. (bedtime stories). O le televise (tv) o aso ua mavae. Ae lē na o ni tala e nofonofo le tagata faamatala. E a’oa’o ai uiga lelei, tausaafia ma le moomia e ola ai le tamaitiiti Samoa.(Muliaumasealii, Le Tagaloa)
• O fagogo o isi ia o auala sa faamatala ai ni mea sa mana’o le aiga e faataua (Tuiatua).– Ftg. Tala i a ‘Ae ma laumei a Tigilau’ (Aiono) –ia e alofa i meaola
– Tala i a Moemoe ma le pusi mata’ivi –(Pemerika) ia e alofa i meaola
– Faiga uo a le Isumu ma le fe’e – aua ne’i e fai uo leaga e pei o le isumu -
– Tala i a Tui & Tui ma Tui & lo latou tuafafine o Sina (Soufuna Sina) –iatausi lelei le va ma tuafafine/ia aua le soona tato solo le tuafrafine
Ata o fagogo …
Tamari Mulitalo-Cheung 10
Misionare ma le Talalelei
• Taeao fa’alelotu– “Mataniu-feagai-ma-le-
ata” –LMS /EFKS
– Faleu ma Utuagiagi -Metotisi
– Malaeola & Gafoaga -Katoliko
– “Samoa muamua le Atua”& “Faavae i le Atua Samoa “
• Gagana tusitusi/Pi faitau o le Meaalofa na aumai e misionare– Aiono Prof.Fanaafi Maa faamanatu i Manono
Tamari Mulitalo-Cheung 11
• A ATO??• E ELEFANE??• I IPU??• O OFU??• O UATI??
-PI FAITAU –ALAFAPETI Sāmoa –MEAALOFA MAI MISIONARE
Fa’aleoga
Meaalofa mai tagata Iutaia momoli mai e papalagi
• A faatau sau Masinifou/telefoni/komepiuta –e iaifaatonuga e avatu mo le fa’aaogaga/manual
• Tusi Pa’ia –ta’iala/manual (Dr.Brand) “e apoapoa’i, faatonu, faapoto ai…” 2 Tim 3:16
• Tusia ai pe faapefea ona fai louva ma ou matua, isi tagata, le Atua ma isi …
Taua o le gagana faamauina
‘O LE A LE TAUA ‘O LE TUSITUSIA ‘O LE GAGANA
• Fa’amaumauga mo le lumana’i
• E le suia ai tala
• faatumauina ai le gagana & aganu’u
• Ua le malamalama fanau Samoa i aganuu (Fofo)
• Mana’omia ona faamaumau –Aiono, Tuiatua
“O Falemata’aga & faletusi o atunuu papalagi o ni isi ia o fuafuaga fai a na malo ma atunuu ina ia iai ni oo po o ni loto tetele, e matua i ai a latou mea taua, talu ai le tatafe o suiga eseese o le olaga” (Prof.Aiono Fanaafi 9-10)
• E ono mou le 50% o gagana a l lalolagi i le 2050. 6,000+ gagana o lo o iai i le taimi nei. Faamata e mou atu ai ma le GaganaSamoa?(1998)
• Ua faamaumauina e ni isi o iai le tomai -mataupu i le aganuu (Fofo, Aumua, Aiono, Moega Tuitele ma le toatele o isi
• Teu mau ma la ta gagana fa’aaloalo –e teu ai le va
• FAITAU & SU’ESU’E I AI NE’I MEA ANE UA MOU LA TA GAGANA
‘Aua ne’i mou lau gagana
Fa’ai’uga
O le ‘ā sou sao mo lau gagana Samoa?Tusi ni au tusi, solo, pese e fa’aaoga ai le
gagana!