MỘT PHƯƠNG PHÁP MỚI ĐỂ GÕ NHANH CHỮ VIỆT TRONG WINVNKEY

Trần Tư Bình

• Để gõ chữ Việt nhanh hơn trên máy vi tính, xin giới thiệu một phương pháp gõ tắt, tạm đặt tên là Tubinhtran, được cài sẵn trong nhu liệu gõ chữ Việt WinVNKey http://winvnkey.sf.net , phiên bản mới nhất 5.4.444. Nghĩa là gõ chữ tắt trên bàn phím mà màn hình máy vi tính vẫn hiện ra chữ Việt bình thường. Đây là phương pháp gõ tắt một số phụ âm đầu, phụ âm cuối và dùng 52 vần tắt ngắn gọn tượng trưng cho 52 vần Việt. Những vần tắt này rất dễ nhớ vì gần giống vần Việt và có hệ thống. Thời gian gõ giảm được gần 30% khi chỉ dùng phương pháp gõ Tubinhtran. Thời gian gõ giảm được nhiều hơn nữa nếu dùng phương pháp Tubinhtran chung với các tệp gõ tắt của riêng mình. Ta dễ dàng tạo ra tệp gõ tắt riêng vì WinVNKey cung cấp phương tiện để tự cài qui ước gõ tắt. WinVNKey cũng cung cấp sẵn một số tốc ký để người dùng có thể sử dụng liền, hoặc sử dụng như là những ví dụ để từ đó mà phát triển thêm lên.

• Hiện nay, các nhu liệu gõ chữ Việt, kể cả Microsoft Word, đều có phần Tốc Ký, Gõ Tắt, AutoCorrect…. giúp ta gõ chữ Việt nhanh hơn. Nhưng đa số các nhu liệu chỉ cài được gõ tắt cho một từ hoặc cụm từ, chứ chưa cài được gõ tắt cho vần. Nghĩa là, ta cài được các gõ tắt như: |~ = những | |vn = Việt Nam| |tdtt = thể dục thể thao|.v.v… Nhưng khi cài gõ tắt cho vần, ví dụ: |yl = uyên|, ta gõ yl bung ra uyên, nhưng gõ chyl thì không bung ra chuyên mà vẫn là chyl.Ở WinVNKey thì khác, ta cài được gõ tắt cho vần, từ hoặc cụm từ. Nghĩa là, gõ yl bung ra uyên, gõ chyl → chuyên, gõ trỳl → truyền……Dẫn chứng trên cho thấy được một trong nhiều chức năng rất hữu hiệu của WinVNKey.

I. NHU LIỆU GÕ WINVNKEY• WinVNKey là nhu liệu gõ chữ Việt và đa ngữ cho Windows, do TS Ngô Đình Học và nhóm thảo chương TriChlor tại Hoa-Kỳ thực hiện. Phiên bản mới nhất là 5.4.444, phát hành vào tháng giêng 2008, chạy trên nền Windows NT/2K/XP/2003 và có thể chạy trên Windows Vista với một số ứng dụng nhất định.WinVNKey hỗ trợ hầu hết các bảng mã chữ Việt có trên thị trường, từ các bảng mã thông dụng như Unicode, VISCII, VNI, VPS, ABC, … cho đến các bảng mã cũ đã lỗi thời như VNU, VN LABs, VietRes, … Tổng cộng WinVNKey hỗ trợ 46 bảng mã chữ Việt cùng với 45 bảng mã các nước khác. Do đó, ngoài việc chính là gõ chữ Việt, ta có thể dùng WinVNKey để gõ chữ viết của nhiều nước khác như Pháp, Đức, Ba lan, Tiệp, Nga, Pali, Pinyin, Nhật, v.v... Đặc biệt, có thể gõ chữ Hán, Nôm bằng âm Việt hoặc chữ Hán bằng Pinyin.

• WinVNKey cho phép một số điều mà các nhu liệu khác chưa hỗ trợ: ◊ Tự động đổi phụ âm đầu. Vd: Gõ qe → que, ge → ghe, nge → nghe◊ Tự động đổi phụ âm cuối. Vd: Gõ bag → bang, cah → canh, cak → cach.◊ Tự động thêm dấu sắc ở từ có chữ cuối: t, c, p, ch (nếu không gõ dấu nặng và sau khi nhấn

các phím ngắt từ như: phím trắng (space), dấu phẩy, dấu chấm, v.v.). Vd: Gõ bat → bát, bac → bác, tap → táp, sach → sách.

• WinVNKey có nhiều chức năng rất hay và đa dạng. Xin chỉ nêu vài chức năng liên quan đến gõ tắt: ◊ Gõ tắt (Macro): Có 6 loại macro:

- Tự bung cấp 1 và 2 (AutoExpand 1 và 2)- Đuôi (Tail)- Vần lười (Lazy Syllables) - Tốc ký (Shorthands)- Từ lười (Lazy Words)

Có thể dùng 6 loại này cùng một lúc, do đó thích hợp cho mọi tình huống gõ tắt để bung ra chữ Việt và chữ của nhiều nước khác. Sự khác nhau của 6 loại này được giải thích chi tiết trong WinVNKey. Dù vậy, vẫn có đoạn sơ lược về công dụng khác nhau của chúng ở phần Phụ Lục cuối bài. ◊ Kiểu gõ (Typing methods):

- Có sẵn 13 kiểu gõ khác nhau: VNI, VIQR, Telex, VPS..v.v… - Người dùng có thể tự cài thêm kiểu gõ mới của riêng mình.

1

• Phiên bản 5.4.444 hoặc mới hơn có thể được hạ tải miễn phí từ hai mạng chính thức do TS Ngô Đình Học điều hành:

1. http://winvnkey.sourceforge.net chứa những phiên bản chính thức (ổn định).2. http://vietpali.sourceforge.net chứa những phiên bản beta mới nhất dành cho việc thử nghiệm.

Ta có thể tham gia diễn đàn WinVNKey để được giải đáp các thắc mắc:http://vietunicode.sourceforge.net/forum/viewforum.php?f=2

II. PHƯƠNG PHÁP GÕ TUBINHTRAN• Phương pháp này lấy ý tưởng từ bài biên khảo “Thử đề nghị cách ghi nhanh chữ Việt” của Trần Tư Bình. Bài biên khảo hiện được lưu trữ trong phần “Văn Học – Luận” của Tạp chí mạng Chim Việt Cành Nam http://chimviet.free.fr . Nhận thấy bài biên khảo hữu ích cho tốc ký vi tính nên TS Ngô Đình Học đã thiết kế lại các trang macro của WinVNKey, tạo thêm một số chức năng mới hầu đáp ứng được các đề nghị của bài.

• Có 2 tệp gõ tắt trong WinVNKey 5.4.444:- Cách Tubinhtran (có dấu) : Để gõ chữ có dấu đầy đủ.- Cách Tubinhtran (không dấu) : Để gõ chữ không có dấu.

Muốn tệp nào thì chọn tệp ấy. Lúc không dùng nữa thì tắt, rồi gõ chữ Việt theo cách bình thường. Ta có thể dùng cách Tubinhtran chung với các tệp gõ tắt do ta tự qui ước. Cách dùng chung sẽ được hướng dẫn cụ thể bằng hình ảnh ở cuối bài. • Sau đây là các qui ước gõ tắt trong phương pháp gõ Tubinhtran. Xin đọc theo thứ tự từ trên xuống dưới vì các qui ước gõ tắt có quan hệ nối tiếp.

1) Phụ âm đầu:

Qui ước gõ tắt Ví dụf = ph Gõ fải bung ra (→) phải

z = d để d = đ

zì zấu zở → dì dấu dở di dâu dó → đi đâu đó

j = gi jữ jìn jấy gì → giữ gìn giấy gì Hoặc gõ jữ j`n jấy j`→ giữ gìn giấy gì

Bỏ bớt h ở: - gh - ngh

gi gọn → ghi gọn gế → ghế gẻ → ghẻ ngĩ → nghĩ ngề → nghề nge → nghe

c = k để k = kh

cim → kim cể → kể cèn → kèn ki kó kăn → khi khó khăn

2) Phụ âm cuối:

Qui ước gõ tắt Ví dụ

Bỏ bớt n ở: nh báh → bánh hoàh → hoành huêh → huênh

Bỏ bớt n ở: ng kôg mog → không mong xoog chảo → xoong chảo

k = ch sạk → sạch nguệk → nguệch hoạk → hoạch

3) Vần: iêu, yêu, ươu, oao, oeo Năm vần trên, mẫu tự cuối là u  hoặc o. Chúng được gõ tắt theo cách:Bớt nguyên âm ghép còn nguyên âm đơn, đồng thời thay mẫu tự cuối bởi một mẫu tự khác.

- Bớt nguyên âm ghép: iê - yê, ươ, oa, oe còn nguyên âm đơn: i, ư, o, e. - Đồng thời, thay mẫu tự cuối:  u , o   bởi mẫu tự khác: w.

2

Qui ước gõ tắt Ví dụiw = iêu Khi iw là vần. Gõ nhìw dìw → nhiều điều  

= yêu Khi iw là từ. Gõ iw íw ỉw → yêu yếu yểu

ưw = ươu rựw → rượu

ow = oao ngów ộp → ngoáo ộp

ew = oeo ngéw → ngoéo      

4) Vần: uôi, ươi, oai, oay, uây Năm vần này, mẫu tự cuối là i  hoặc y. Chúng được gõ tắt theo cách tương tự ở trên: Bớt nguyên âm ghép còn nguyên âm đơn, đồng thời thay mẫu tự cuối bởi một mẫu tự khác. - Bớt nguyên âm ghép: uô, ươ, oa (oai), oa (oay), uâ  còn nguyên âm đơn: u, ư, o, a, â.

- Đồng thời, thay mẫu tự cuối:  i , y  bởi mẫu tự khác: j.

Qui ước gõ tắt Ví dụuj = uôi bủj cúj → buổi cuối ưj = ươi ngừj cừj tưj → người cười tươi oj = oai dój hòj → đoái hoài aj = oay laj haj → loay hoay âj = uây kâj kỏa → khuây khỏa

5) 42 vần “Nguyên âm ghép đi với phụ âm cuối”:

Xem bảng 42 vần sau đây:

t c p n ng muyê uyêt uyêniêyê

iêtyêt

iêc iêp iênyên

iêngyêng

iêmyêm

uô uôt uôc uôn uông uômươ ươt ươc ươp ươn ương ươmoă oăt oăc oăn oăng oămuâ uât uân uângoa oat oac oap oan oang oamuơ uơt uơnoe oet oen oem

42 vần trên cũng được gõ tắt theo cách tương tự ở trên: Bớt nguyên âm ghép còn nguyên âm đơn, đồng thời thay mẫu tự cuối bởi một mẫu tự khác.

- Bớt nguyên âm ghép: uyên, iê - yê, uô, ươ, oă, uâ, oa, uơ, oe  còn nguyên âm đơn: y, i, u, ư, ă, â, o, ơ, e .

- Đồng thời, thay phụ âm cuối: t, c, p, n, ng, m  bởi phụ âm khác: d, s, f, l, z, v.

Qui ước gõ tắt d s f l z v

y yd = uyêt yl = uyên

i id = iêt is = iêc if = iêp il = iên iz = iêng iv = iêm = yêt* = yên* = yêng* = yêm*

3

u ud = uôt us = uôc ul = uôn uz = uông uv =uôm ư ưd = ươt ưs = ươc ưf = ươp ưl = ươn ưz = ương ưv = ươm ă ăd = oăt ăs = oăc ăl = oăn ăz = oăng ăv = oăm â âd = uât âl = uân âz = uâng o od = oat os = oac of = oap ol = oan oz = oang ov = oam ơ ơd = uơt ơl = uơn e ed = oet el = oen ev = oem

(*) Khi id, il, iz, iv là nguyên một từ thì sẽ bung ra: yêt, yên, yêng, yêm.

Nhìn bảng trên, ta thấy được sự tương tự ở hàng ngang và hàng dọc đứng.Sau đây là ví dụ cho 42 vần tắt trên.

Ví dụ d s f l z v

y tỵd tuyệt ngỹl nguyễn

i thịd thiệt vịs việc hịf hiệp zĩl diễn jiz giêng liv liêmid yết íl yến iz yêng ỉv yểm

u rụd ruột cụs cuộc bùl buồn úz uống bùv buồmư lựd lượt dựs được nựf nượp xừl xườn fưz phương lựv lượmă ngặd ngoặt hặs hoặc xắl xoắn hằz hoằng ngặv ngoặmâ lậd luật tầl tuần kâz khuângo họd hoạt ngọs ngoạc ngọf ngoạp tól toán hòz hoàng ngọv ngoạmơ hợd huợt hởl huởne xẹd xoẹt hel hoen ngév ngoém

6) Phụ âm Qu: 

Qui ước gõ tắt Ví dụ

Bỏ bớt u ở: qu qá qen, qờ qạg, qýh qág → quá quen, quờ quạng, quýnh quáng qê qán, qây qần, qah qẩn → quê quán, quây quần, quanh quẩn

Lưu ý: - Gõ qil hoặc qyl đều → quyên Vd: qỉl → quyển, qỳl qí → quyền quí - Gõ qid hoặc qyd đều → quyêt qid → quyêt, qỷ qỵd → quỷ quyệt

               

7) Dấu sắc ở vần ngược:

Qui ước gõ tắt Ví dụ

Bỏ bớt dấu sắc ở vần ngược

mà phụ âm cuối là:

t, c, p, k, d, s, f

- t – bat ngat → bát ngát - c -  bac kac → bác khác - p -  lep nhep → lép nhép - k -  thik kak → thích khách - d -  vid mid → viết miết

4

- s - bưs trưs → bước trước - f -  ưf tif → ướp tiếp

8) Dấu thanh và mẫu tự có dấu

Mẫu tự có dấuvà Dấu thanh

Kiểu gõ Tubinhtran Ví dụ

sắc 1 Gõ: a1 → áhuyền 2 a2 → à

hỏi 3 a3 → ảngã 4 a4 → ã

nặng 5 a5 → ạă aa aan → ănơ oo oon → ơn ư uu uu5c → ựcê ee ee1m → ếmâ a6 hoặc aq a6m → âm hoặc aqm → âmô o6 hoặc oq o6m → ôm hoặc oqm → ômđ d di → đid z za → da

III. CÁCH CHỌN TRONG WINVNKEY ĐỂ GÕ CHỮ VIỆT CÓ DẤU THEO CÁCH TUBINHTRAN Phần này hướng dẫn cách chọn để gõ chữ Việt có dấu:

- Theo cách Tubinhtran. - Hoặc dùng cách Tubinhtran chung với các tệp gõ tắt do ta tự qui ước.

A) Khi chỉ dùng cách Tubinhtran

1) Chạy WinVNKey 5.4.444. Hạ tải từ: http://winvnkey.sf.net 2) Nếu thích giao diện tiếng Việt, nhấn nút Run ở trang Main, xong chọn “Hiển thị chữ Việt”.3) Ở Trang chính (Main), chọn như sau:

Hình 1: Trang Chính khi chỉ dùng cách Tubinhtran (có dấu)

5

4) Các chữ màu xanh trong WinVNKey dialog đều là hyperlink. Nhấn chữ "Macro" sẽ hiện ra khung “Chọn Lựa Macro”(Select Macro). Ở trang “Tệp Macros”(Macro Files) ta chọn như hình sau:

Hình 2: Khung “Chọn Lưa Macro” khi dùng cách Tubinhtran (có dấu)

Khi chọn (tick) thì thấy hộp chữ bên cạnh liệt kê các macros gồm có 2 chữ, thí dụ: iz → iêng. Sau đó, nếu ta mở Wordpad ra và gõ ví dụ: thiz sẽ bung ra thiêng

5) Còn về cách gõ dấu thì ta hãy nhấn lên hyperlink "Kiểu gõ" ở trang Chính để biết qui ước về dấu. Ta sẽ thấy các số 1, 2, 3, 4, 5, 6 tượng trưng cho dấu ' ` ? ~ . và ^. Còn các phím lặp: aa là ă, ee là ê, oo là ơ, uu là ư. Ngoài ra, có thể gõ nhanh aq thành â, oq thành ô.

6

Hình 3: Bảng Điều Chỉnh Cách Gõ Chữ Việt khi dùng cách Tubinhtran (có dấu)

Tuy nhiên, ta có thể sửa lại các dấu tuỳ theo ý thích, miễn sao không xung đột với các qui ước gõ tắt Tubinhtran là được. Nói chung, không nên dùng dấu của Telex vì có xung đột với những macro này. Còn dùng các kiểu gõ khác thì không sao cả. Cứ vào trang Kiểu gõ, thay đổi tùy ý, rồi nhấn menu ở mũi tên của nút "Kiểu gõ" (bên trên, góc trái), chọn menu "Lưu trữ dưới tên khác" (Save as).6) Dưới đây là một ví dụ cho thấy các phím cần gõ theo cách Tubinhtran:

Trăm năm trong cõi người ta   Gõ phím: Traam naam trog co4i nguu2j ta

Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau Gõ phím: Chuu4 ta2i chuu4 mee5h ke1o la2 get nhau   

Trải qua một cuộc bể dâu Gõ phím: Tra3i qa mo65t cu5s bee3 za6u

Những điều trông thấy mà đau đớn lòng     Gõ phím: Nhuu4g di2w tro6g tha61y ma2 dau doo1n lo2g

Lạ gì bỉ sắc tư phong                               Gõ phím: La5 j2 bi3 saac tuu fog                           

Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen   Gõ phím: Troo2i xah qen tho1i ma1 ho62g da1h gen

Cảo thơm lần giở trước đènGõ phím: Ca3o thoom la26n joo3 truu1s de2n

Phong tình có lục còn truyền sử xanhGõ phím: Fog ti2h co1 lu5c co2n try2l suu3 xah

Rằng năm Gia Tĩnh triều Minh

7

Gõ phím: Raa2g naam Ja Ti4h tri2w MihBốn phương phẳng lặng hai kinh vững vàng

Gõ phím: Bo16n fuuz faa3g laa5g hai cih vuu4g va2gCó nhà viên ngoại họ Vương

Gõ phím: Co1 nha2 vil ngo5j ho5 VuuzGia tư nghĩ cũng thường thường bậc trung

Gõ phím: Ja tuu ngi4 cu4g thuu2z thuu2z ba56c trug       Lưu ý: Ở ví dụ trên, dấu thanh được gõ ngay sau nguyên âm. Thật ra, ta có thể gõ dấu thanh ngay sau mẫu tự cuối cùng của từ vì WinVNKey cho phép ta gõ dấu thanh bất cứ ở đâu của từ.

B) Khi dùng cách Tubinhtran chung với các tệp gõ tắt do ta tự qui ước 1) Ví dụ ta muốn tự qui ước một số từ thường dùng như: |vt = viễn thông| |vn = Việt Nam| |thth = thường thường | |ngta = người ta |.v.v… ta có thể cài vào tệp “Thường Dùng” trong Trang Macro số 6. Từ Lười. Sau đó, để dùng tệp của ta chung với tệp cách Tubinhtran, ta chọn các bước tương tự như hướng dẫn ở phần trên, chỉ trừ bước A3 và A4 là khác:

- Ở bước A3, ta chọn như sau:

Hình 4: Trang Chính khi dùng chung tệp gõ tắt của ta với cách Tubinhtran

- Ở bước A4, ta chọn thêm như sau:

8

Hình 5: Khung “Chọn Lưa Macro” khi dùng chung tệp gõ tắt của ta với cách Tubinhtran

2) Ví dụ ta tự tạo thêm các tệp gõ tắt khác cho các từ “Chính trị”, “Khoa học”, “Văn học”… và muốn dùng chung với cách Tubinhtran, ta phải chọn bật ô chữ “Chính trị”, “Khoa học”, “Văn học”…

3) Và để cài đặt hoặc thêm bớt các qui ước gõ tắt của riêng mình, ta nhấn nút “Biên soạn” (Edit File) ở góc trái dưới khung “Chọn Lựa Macro”, lúc ấy sẽ hiện ra khung như sau để cài đặt:

Hình 6: Khung Biên soạn Macro “Từ Lười” cho tệp từ “Thường dùng”

9

IV. CÁCH CHỌN TRONG WINVNKEY ĐỂ GÕ CHỮ VIỆT KHÔNG DẤU THEO CÁCH TUBINHTRAN 1) Ở Trang chính (Main), chọn như sau:

Hình 7: Trang Chính khi chỉ dùng cách Tubinhtran (không dấu)

2) Các chữ màu xanh trong WinVNKey dialog đều là hyperlink. Hãy nhấn chữ "Macro" sẽ hiện ra khung “Chọn Lựa Macro”(Select Macro). Ở trang “Tệp Macros”(Macro Files) ta chọn như hình sau:

Hình 8: Khung “Chọn Lưa Macro” khi dùng cách Tubinhtran (không dấu)

Khi chọn (tick) thì thấy hộp chữ bên cạnh liệt kê các macros gồm có 2 chữ, thí dụ: ad → uat. Sau đó, nếu ta mở Wordpad ra và gõ ví dụ: thad sẽ bung ra thuat3) Dưới đây là một ví dụ cho thấy các phím cần gõ theo cách Tubinhtran:

10

Trăm năm trong cõi người ta   Gõ phím: Tram nam trog coi nguj ta Bung ra → Tram nam trong coi nguoi ta Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau Gõ phím: Chu tai chu meh keo la get nhau Bung ra → Chu tai chu menh kheo la ghet nhau   

Trải qua một cuộc bể dâu Gõ phím: Trai qa mot cus be dau Bung ra → Trai qua mot cuoc be dau

Những điều trông thấy mà đau đớn lòng     Gõ phím: Nhug diw trog thay ma dau don log Bung ra → Nhung dieu trong thay ma dau don long

Lạ gì bỉ sắc tư phong                               Gõ phím: La j bi sac tu fog      Bung ra →   La gi bi sac tu phong                     

Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen Gõ phím: Troi xah qen thoi ma hog dah gen Bung ra →   Tro xanh quen thoi ma hong danh ghen

Rằng năm Gia Tĩnh triều MinhGõ phím: Rag nam Ja Tih triw MihBung ra →   Rang nam Gia Tinh trieu Minh

Bốn phương phẳng lặng hai kinh vững vàngGõ phím: Bon fuz fag lag hai cih vug vagBung ra →   Bon phuong phang lang hai kinh vung vang

Có nhà viên ngoại họ VươngGõ phím: Co nha vil ngoj ho VuzBung ra → Co nha vien ngoai ho Vuong

Gia tư nghĩ cũng thường thường bậc trung Gõ phím: Ja tu ngi cug thuz thuz bac trugBung ra →   Gia tu nghi cung thuong thuong bac trung

V. LỜI KẾT • Điểm mới của bài này là cách gõ tắt 52 vần. Nhớ được 52 vần tắt, ta dễ dàng nhớ được toàn bộ. Nếu chỉ nhớ cách gõ tắt các phụ âm đầu và phụ âm cuối thì bài viết này không cần thiết vì các cách này nhiều người đã nêu trước đây.

• Khi chưa biết đến WinVNKey, chúng tôi đã thử cài cách gõ tắt Tubinhtran vào những nhu liệu khác như: Vietkey, VNI, mViet, VPS, UniKey, Ducson..v.v. Nhưng kết quả không thành công trọn vẹn. Lý do là những chức năng tốc ký của các nhu liệu trên chưa đủ đa dạng.Đến khi biết WinVNKey và qua sự trao đổi với TS Ngô Đình Học, chúng tôi đã cài đặt được 100% các cách gõ tắt vào WinVNKey.Nói chính xác hơn là cài được 98% các đề nghị ghi nhanh trong bài biên khảo “Thử đề nghị cách ghi nhanh chữ Việt”. Còn 2% chưa cài được là đề nghị dùng “i thay cho vần y” vì vấn đề i/y của chữ Việt hiện nay chưa giải quyết. Cùng là âm vị /i/ mà lúc thì viết i (bé tí), lúc thì viết y (tý sửu). Và vì chưa thể cài i=y nên cũng chưa thể cài y=uy.Nay với sự hợp tác của TS Ngô Đình Học, từ phiên bản WinVNKey 5.4.444 trở đi sẽ thêm phần gõ tắt Tubinhtran. Lúc thích dùng thì mở ra, không thích thì đóng lại và gõ chữ Việt theo cách bình thường.

• Tìm hiểu WinVNKey và học nhớ cách gõ Tubinhtran là sự đầu tư hữu ích lâu dài vì ta sẽ sở hữu: một nhu liệu gõ đa năng hơn và một phương pháp gõ cao tốc hơn.

_________________________________________________________________________

PHỤ LỤC

11

Phụ lục 1: BẢNG TÓM TẮT PHƯƠNG PHÁP GÕ TUBINHTRAN

Để tiện in ra và xem lại, toàn bộ cách gõ tắt được tóm tắt vào một bảng sau đây:

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~BẢNG TÓM TẮT PHƯƠNG PHÁP GÕ TUBINHTRAN

(XIN ĐỌC THỨ TỰ TỪ TRÊN XUỐNG DƯỚI)

1. Ph ụ âm đ ầ u 2. Ph ụ âm cu ố i 3. V ầ n: iêu,yêu ư ơ u, oao, oeo

4. V ầ n: uôi, ư ơi oai, oay, uây

f → ph

Bỏ bớt n ở:nh và ng iw → iêu (vần)

yêu (từ) ưw ươu ow oao ew oeo

uj → uôi ưj ươioj oaiaj oayâj uây

z → d để d → đ

j → gi

Bỏ bớt n ở: gh và nghk = ch

c → k để k → kh

5. 42 v ầ n “Nguyên âm ghép đi v ớ i ph ụ âm cu ố i”

yd uyêt

id iêt yêt

ud uôtưd ươtăd oătâd uâtod oatơd uơted oet

is iêc

us uôcưs ươcăs oăc

os oac

if iêp

ưf ươp

of oap

yl uyên

il iên yên

ul uônưl ươnăl oănâl uânol oanơl uơnel oen

iz iêng yêng

uz uôngưz ươngăz oăngâz uângoz oang

iv iêm yêm

uv uômưv ươmăv oăm

ov oam

ev oem

6. Qu 7. D ấ u s ắ c ở v ầ n ng ượ c 8. Dấu thanh và mẫu tự có dấu

Bỏ bớt u ở: qu

L ư u ý

Gõ qil hoặc qyl đều → quyên

Gõ qid hoặc qyd đều → quyêt

Bỏ bớtdấu sắc

ở vần ngược

phụ âm cuối là:t, c, p

k, d, s, f

Ví dụ

Sắc: 1 a1 → á Huyền: 2 a2 → à Hỏi: 3 a3 → ả Ngã: 4 a4 → ã Nặng: 5 a5 → ạ

Ví dụ

ă: aa aan → ăn ơ: oo oon → ơn ư: uu uuc → ưc ê: ee eem → êm â: a6 a6m → âm aq aqm → âm ô: o6 o6m → ôm oq o6m → ôm đ: d di → đi d: z za → da

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Phụ lục 2: CÔNG DỤNG KHÁC NHAU GIỮA CÁC LOẠI MACROS

12

(Trích thư trả lời của TS Ngô Đình Học trong diễn đàn WinVNKey và thư trao đổi riêng khi chúng tôi hỏi về công dụng khác nhau giữa các loại macros. Phần này chỉ thích hợp cho những ai muốn tìm hiểu sâu hơn về các chức năng tốc ký khác trong WinVNKey)Kể từ phiên bản 5.4.x WinVNKey hỗ trợ 6 loại macros. Khi nhấn lên hyperlink "Macro" màu xanh ở trang Chính ta sẽ thấy 2 loại tự bung, 2 loại macro tượng trưng cho vần, và 2 loại cho từ hoặc cụm từ.

Chú ý: 1) Đối với WinVNKey, từ (word) là một chuỗi các ký tự đứng sát nhau và được bao bọc bởi các dấu ngắt từ như dấu trắng (space) hoặc dấu chấm, dấu phẩy, chấm phẩy, ngoặc đơn, ngoặc kép, v.v. Thí dụ: "abc def123, xyz2t" là một chuỗi gồm có 3 từ là "abc", "def123" và "xyz2t". Nhiều khi từ được hiểu theo nghĩa rộng bao gồm tất cả các ký tự ngoại trừ dấu trắng hoặc TAB. Trong thí dụ vừa nêu, "def123," cũng có thể hiểu là từ thứ nhì có kể luôn dấu phẩy.

2) WinVNKey có cẩm nang bằng English trên mạng (Online Manual): http://winvnkey.sf.net. Cẩm nang này mô tả rất chi tiết tất cả các chức năng của WinVNKey 5.0.355. Tuy cẩm nang này chưa được cập nhật hóa nhưng những giải thích về các chức năng hoặc cách dùng cơ bản vẫn còn có giá trị trong các phiên bản về sau.

Mỗi loại macro được hỗ trợ bằng một thẻ hoặc trang trong WinVNKey. Thẻ Ngôn ngữ cũng là một hình thức macro tự bung. Sở dĩ có nhiều loại macros là vì WinVNKey được thiết kế cho môi trường đa ngữ, nghĩa là cần phải hỗ trợ cho việc gõ nhiều ngôn ngữ khác nhau cùng một lúc. Mỗi thẻ macro có thể có nhiều tệp để cho ta có thể bật hoặc tắt từng tệp. Mỗi tệp lại có nhiều tùy chọn (option) để ta có thể thay đổi tính năng của tất cả macro trong tệp đó. Bẵng cách này, ta có thể gán cho macro thuộc loại này một số tính năng của loại khác. Khi ta gõ xong một phím chữ, WinVNKey sẽ xử lý cả cụm chữ vừa gõ vào theo thứ tự sau đây:

- Trước hết kết hợp dấu tiếng Việt dựa theo các tùy chọn ở trang Kiểu Gõ và trang Cách Kết Hợp.- Kế tiếp xử lý các macro được bật lên ở thẻ Ngôn ngữ.- Cuối cùng xử lý 6 loại macro theo thứ tự sau đây nếu chúng được chọn ở trang Chính: Tự bung cấp 1, Tự

bung cấp 2, macro Đuôi, Vần Lười, Tốc Ký, Từ Lười. - Tuy nhiên, ta có thể thay đổi quá trình này bằng cách dùng thẻ "Xử Lý Macro" để điều khiển WinVNKey

ngừng xử lý macro nếu cụm chữ đã bị một macro nào đó biến đổi rồi.Sau đây là tóm tắt 6 loại macros. Tự bung cấp 1 và 2: - Công dụng: thường dùng để tượng trưng cho một mẫu tự, hoặc một phần của từ. - Giống nhau: Có thể gõ macro bất cứ nơi nào trong cụm chữ và macro tự động bung ra khi gõ xong ký tự cuối

cùng. - Khác nhau: Tự bung cấp 1 được xử lý trước Tự bung cấp 2.

Thí dụ: "Địa cầu" viết là земля (tiếng Nga) và 地球 (chữ Hán Phồn thể). Một người Nga dùng bàn phím Mỹ để gõ chữ Hán Phồn thể có thể qui định macro như sau:

Tự bung cấp 1: 3em => зем và lr => ля Tự bung cấp 2: земля => 地球

Như vậy khi gõ 3emlr sẽ được bung ra thành 地球. Sở dĩ có được kết quả này là do WinVNKey xử lý Tự bung cấp 1 trước Tự bung cấp 2. Tuy đều có cùng khả năng bung ra tức khắc, nhưng vì thứ tự xử lý khác nhau nên ta thấy được điều sau đây hiện ra trên màn ảnh:

1) Gõ 3em sẽ thấy зем 2) Gõ tiếp 2 chữ lr: земlr 3) Vừa gõ xong chữ r thì Tự bung cấp 1 xử lý làm cho nó bung ra thành земля, rồi kế đến Tự bung cấp 2 xử lý земля làm cho nó bung ra thành 地球.

Thí dụ nêu trên minh họa một trong những công dụng của hai loại macro tự bung mà thôi. Nếu muốn cùng một cụm chữ trải qua 3 lần tự bung thì tự bung đầu tiên nên bỏ vào thẻ Ngôn Ngữ, tự bung thứ nhì vào thẻ Tự bung cấp 1, tự bung thứ ba vào thẻ Tự bung cấp 2. Còn qui ước mỗi loại như thế nào thì do ta quyết định.

Chẳng hạn, ta có thể dùng 2 loại tự bung để sửa chính tả cho cả cụm chữ sau khi gõ xong 1 ký tự tiếng Việt. Xét thí dụ chữ thuở. Giả dụ WinVNKey được chạy với tất cả các chức năng thông minh bị tắt đi (chọn kiểu gõ số 4 và cách kết hợp số 0). Vì hầu như ư và ơ thường đi đôi với nhau, ngoại trừ các chữ như huơ, thuở, nên ta có thể qui ước như sau để gõ cho nhanh:

Tự bung cấp 1: uơ => ươ và ưo => ươ (tức tự động thêm dấu móc thứ nhì, tiết kiệm 1 thao tác) Tự bung cấp 2: hươ => huơ và qươ => quơ (tức chỉnh lại chỉ còn 1 dấu móc mà thôi)

Với các macro này, khi gõ Chuơng dưong sẽ được Chương dương, nhưng gõ huơ thì chỉ được đúng là huơ mà thôi. Do đó, Tự bung cấp 2 có thể dùng để sửa chính tả (autocorrection).

Macro Đuôi và Vần Lười- Công dụng: thường dùng để tượng trưng cho cụm chữ ở phần đuôi của một từ, như tiếp vĩ ngữ hoặc vần.- Giống nhau: phải gõ macro ở sau mẫu tự khác (có tùy chọn cho phép gõ đầu từ)- Khác nhau: Vần Lười được xử lý sau macro Đuôi. Ngoài ra, sự khác biệt chính của 2 loại này là cách xử lý dạng

chữ hoa/thường. 1. Macro Đuôi: case sensitive, phải gõ đúng dạng chữ hoa/thường như được định

13

2. Vần Lười: case smart và chỉ bung ra khi có thể tạo thành một từ có âm Việt (nhưng không cần đúng chính tả, như "bãng").

Case smart có nghĩa là cụm chữ sẽ bung ra một cách thông minh bằng cách tự thay đổi dạng chữ hoa hay thường tùy theo lúc gõ từng ký tự của macro. Lúc qui ước macro thì chỉ cần qui ước một dạng, nhưng khi gõ thì có thể thay đổi dạng hoa/thường. Thí dụ: Giả sử Vần Lười bb tượng trưng cho ong. Gõ cbb sẽ bung ra cong, còn gõ CBB sẽ bung ra CONG (mặc dù không có qui ước BB là ONG).

Tốc Ký và Từ Lười- Công dụng: thường dùng để tượng trưng cho toàn bộ một cụm ký tự chẳng hạn như từ (word) hoặc nhóm từ.- Giống nhau: phải gõ macro ở đầu từ, tức sau dấu trắng hoặc các dấu ngắt từ.- Khác nhau: Từ Lười được xử lý sau khi xử lý xong Tốc Ký. Ngoài ra, sự khác biệt chính của 2 loại này là cách

xử lý dạng chữ hoa/thường. 1. Shorthand: case sensitive, phải gõ đúng dạng chữ hoa/thường như được định 2. Từ Lười: case smart như đã giải thích về Vần Lười.

Tại sao phải hỗ trợ Tốc Ký?Đặc điểm chính của Tốc Ký là case sensitive. Phải gõ đúng dạng chữ thì nó mới bung ra. Điều này rất cần thiết cho nhiều người (nhất là viết lập trình hoặc dùng TeX/LaTex). Họ có thể muốn có nhiều macros chỉ khác nhau về dạng chữ hoa/thường nhưng lại bung ra các cụm từ hoàn toàn khác nhau.

Thí dụ: gtc => go to church gtC => go to Canada

Tóm lại, WinVNKey cung cấp phương tiện, còn muốn dùng hay không là tùy nhu cầu của từng người. Nói chung, ta nên tận dụng macro lười vì đỡ phải qui ước nhiều dạng chữ hoa/thường. Nếu dùng macro Đuôi hoặc Tốc Ký, chúng không thể tự động thay đổi dạng chữ hoa/thường và do đó ta phải qui ước tất cả các dạng chữ của macro, thí dụ: il => iên IL => IÊN iL => iên Il => IênSở dĩ WinVNKey không qui ước dạng lười cho các loại macro tự bung vì lý do đơn giản sau đây. Macro tự bung thường dùng để viết tắt mẫu tự của một ngôn ngữ. Mỗi ngôn ngữ thường có một số lượng mẫu tự rất giới hạn. Do đó, ta có thể liệt kê tất cả các dạng hoa thường của chúng một cách dễ dàng. Xin xem qui ước tất cả các chữ hoa/thường của tiếng Pháp, Đức, v.v. ở thẻ Ngôn ngữ._________________________________________________________________________________

Tác giả: Trần Tư BìnhTrang nhà: http://vietpali.sf.net/binhEmail: tubinhtran@yahoo.com.au (Sydney, Australia)Bài viết được hiệu đính ngày: 23 tháng 02 năm 2008

14