FRANCUSKA KNJIŽEVNOST – 3. dio – 17. STOLJEĆE

3.1. OD HEROJA DO 'ČESTITOG ČOVJEKA'

Uvod -''veliko stoljeće'' , ''klasično stoljeće'' - stoljeće reda, discipline, metode ravnoteže – Richelieu, Luj XIV.- racionalizam, utječe na moralne i estetske preokupacije – 'univerzalni razum'- književnici se bave problemima svog vremena – plemstvo slabi, građanstvo nije dovoljno jako; oboje u salonima- kritička bilanca antike - konstituiranje modernog francuskog jezika - poetika klasicizma dovršena tek 1660. – u prvoj polovici nastaju djela s obilježjima baroka- klasicizam = književna doktrina, književni pokret i književnopovijesni period - Pisci koje smatramo velikim klasicistima pišu između 1630. i 1660. - Ideal čovječnosti ( čestitost, honnête homme, potiskuje stari ideal herojstva) - precioznost – jedna od krajnjih konsekvenci baroka, klasicizam preuzeo neka obilježja - 1694. classique ( rječnik Francuske akademije) = oni autori koje tradicija smatra provjerenim uzorima, uglavnom označava tekstove grčke i rimske antike - u 19. stoljeću pokret i period naziva se classicisme - klasicizam – 25 godina, od početka vladavine Luja XIV., druga polovica 17.st. - 17. stoljeće u Francuskoj: barok (vezan uz grad) i klasicizam (vezan uz dvor) - 2 razdoblja: - od 1600. do 1660. – ideali baroka i klasicizma - od 1660. do 1715. (vladavina Luja XIV) –apsolutizam, centralizam - od 1685. – kriza apsolutne, teokratske monarhije - u 17. st. francuski postaje najugledniji jezik svijeta - nastajanje modernog francuskog jezika - 1637. Descartes: 'Rasprava o metodi'– objavljuje na francuskom (4 maksime za sretan život, 4 pravila metode mišljenja)- znanost raskida s Aristotelom, ali književnost ne - crkva ostaje snažna (kardinali Richelieu i Mazarin najzaslužniji djelatnici apsolutne monarhije) - 1635. Richelieu osniva Francusku akademiju - jačanje građanstva - fronde – pobune sudsko-činovničke buržoazije, puka, i aristokracije protiv apsolutne monarhije, 1648.-1652.- gradnja Versaillesa od 1671. do 1681. - nova elita kojoj se pripada zbog osobnih zasluga i kvaliteta - pisci postaju moralisti - saloni – najpoznatiji oni markize de Rambouillet i Madeleine de Scudéry - sudjeluje sve veći broj pisaca - važna sposobnost lijepog govorenja - norme – uglađenost (politesse) u ophođenju s ljudima

- demokratskije načelo vrednovanja čovjeka

PoezijaFrançois Malherbe – velik utjecaj na razvoj francuske poezije; raskida s tradicijom renesanse, odbacuje Plejadu, ali i antiku- prvi je zacrtao doktrinu klasicizma - 'Plač svetog Petra' – (1587.) poema u maniri baroka – kasnije je se odriče - hiperbole, metafore, opsežnost - 'Molitva za kralja Henrija Velikog na njegovu putu u Limousin' - postaje dvorski pjesnik - traži sveukupnu reformu pjesništva - traži: strogu logičku disciplinu, jasnoću, preciznost, osjećaj za mjeru, misao se treba shvatiti bez napora, rima mora biti rigorozno pravilna; poezija postaje neka vrsta aranžiranja slogova, društvena igra, koja treba biti ugodna uhu, te da ne zamara duh- najuspješniji u ljubavnoj poeziji, daleko od sladunjavosti i petrarkizma - njegovi učenici: François Mainard – djeluje neiskreno Honorat de Racan – 'Memoari za Malherbeov životopis' - 'Pastirski prizori' – poema dramskog oblika; 'Stance o samoći' Mathurin Régnier – autor šesnaest 'Satira' – inspiracija u antici i Ronsardu- pisane aleksandrincima - progovara o nezadovoljnim pjesnicima - brani pravo na inspiraciju i tradiciju Théophile de Viau – protestant, libertinac - pri predstavnik francuskog slobodnog mislilaštva (pensée libre, libertinage)- želi poeziju slobode, senzualnu i nemirnu - 1679. prognan iz Francuske, 1625. osuđen na doživotno izgnanstvo - snažna potreba za srećom za sve ljude- njegova poezija povezuje barok i libertinizam - u poeziji je stalno prisutna priroda – zanos pred raznolikošću stvarnosti i svijeta- sklonost refleksivnosti - 'Djela gospodina Théophilea'Antoine Girard de Saint-Amant – 'Djela Saint-Amanta' , 1629. - pjesnik pariških kabarea ali i prirode- protivnik pravila književnosti koju njeguju saloni i dvor - cijene ga romantičari - 'Samoća' – oda, želi nesputani život u prirodi - neka djela odlikuje marinizam – gomilanje metafora, neočekivanih dosjetki, duhovitost zapažanja - otkriva snove, sklonost fantastičnom, na granici sna i jave - 'Spašeni Mojsije' – junačka idila; neuspjelo djelo, ismijavanoFrançois Tristan L'Hermite – marinistički pjesnik - zbirke: 'Jadikovka Acantea', 'Ljubavi', 'Lira'....

Precioznost – društvena i književna pojava - precioznost – jedan od oblika života i obraćanja društvu; književnost postaje društvena igra- dah stanovite otmjenosti – ljupko čavrljanje prožeto ironijom - preciozni pjesnici vezani su uz salone – Marquise de Rambouillet, Madame de Sablé- 50-ih godina 17. st. termin preciznost (préciosité) označavao je cijenjene žene (zbog otmjenosti, elegancije, književnog ukusa) - Molière ismijava u 'Smiješnim preciozama' i 'Učenim ženama'- precioznost je najtipičniji proizvod salona Isaac de Benserade - galantna ljubavna poezija – nježno prijateljstvo muškarca i žene – preciozna ljubav – platonska, vanbračna, protiv braka- pisac libreta za dvorske balete Vincent Voiture – 'Djela' – izdana nakon njegove smrti - piše stihovane ilustracije zbivanja u salonima, piše hvalospjeve Richelieuu i Mazarinu- član Francuske akademije - piše pjesme s mješavinom nježnosti i ironije Charles Cotinu – 'Zbirka enigmi našeg vremena' - kao vrsta, roman je prezren od svih staleža, iako produkcija raste s vremenom; pišu se uglavnom viteški, pastoralni i ljubavni romani, ili kombinacijaHonoré d'Urfé – 'Astreja' – idilična pastorala pomiješana s elementima viteškog romana; nova preobrazba viteško-kurtoazne ljubavi, najznačajniji roman 17.st. Marin le Roy de Gomberville – 'Poleksandar' – pustolovni roman s elementima viteštva i fantastike; Poleksandar – kombinacija viteza i profinjenog salonskog plemića; Alcidijana – prva prava precioza; napuštanje vrste jer nije dovoljno ozbiljna i slična istini Gautier de Costes de la Calprenède – 'Kasandra', 'Kleopatra' – herojski epsko-povijesni romani, loš stil – suhoparan i nemaštovit Madeleine de Scudéry – 'Veliki Kir', 'Klelija' – prividno romani herojsko epsko-povijesnog ustrojsva, novost je pokušaj razrade psihologije likova; protest protiv stega nametnutih ženama njenog doba, poziv na emancipaciju; 'Mapa zemlje nježnih osjećaja' – nastala kao društvena igra, raspoznavanje nijansa prijateljstva

Oblici romana u susretu sa zbiljom svojeg vremena - predmet interesa francuske književnosti u drugoj pol. 17.st. - moralno-psihološka analiza likova (bijeg od kompleksnosti vlastite zbilje) - vrhunska ostvarenja tragičnog osjećanja svijeta: Pascal, Racine, Madame de Lafayette (romani) – u sebe uronjeni tragični junak, njegove moralne, idejne i estetske dileme- razvijaju se dvije vrste romana: preciozni, koji od zbilje vlastitog vremena bježi u idealizirani svijet, i druga vrsta (od 19.st naziva se REALISTIČKIM romanom) – komični roman, koji prikazuju suvremenu stvarnost, ismijavaju ju ; komični su utoliko što su satirični - najznačajniji su predstavnici Charles Sorel, Paul Scarron, Antoine Furetière, na specifičan način i Cyrano de Bergerac

Charles Sorel (1599? – 1674) - napisao prvi francuski komični roman 'Komična priča o Francionu' (HISTOIRE COMIQUE DE FRANCION) 1623. - glavni lik je predstavnik buntovne libertinske mladeži, plemić koji se na svojem putu odriče aristokratskog identiteta u želji da živi slobodno i u raznolikosti užitaka - individualizam - parira socijalnim i moralnim kontradikcijama svog vremena - sličnost sa Rabelaisom (popularan među Sorelovim suvremenicima): kroz smijeh reći mnoge ozbiljne stvari - autobiografski oblik pripovijedanja (u prvom licu), ismijavanje crkve i religije, svih društvenih slojeva radi njihove arogancije/neukosti itd. - générosité – pozitivni moral, uzvišenost duha i moralna smjelost; traženje potpune slobode u ljubavi -1624. Richelieu dolazi na vlast, Sorel ublažava ton kojim piše - autocenzura - sl.izdanja Franciona ( 1626. i 1633.) su drugačija - prvenstveno ismijavanje i parodiranje precioznog romana - 'Nastrani Pastir' (LE BERGER EXTRAVAGANT), naslovljen i L'ANTI-ROMAN - pamflet protiv pastoralnog romana Paul Scarron (1610-1660) - aktivan za vrijeme Mazarina i fronde - piše rimovani pamflet 'Mazarinade' protiv Mazarina

- nakon toga piše 'Komični roman' ('Roman o glumcima') – zgode putujuće glumačke družine; prvi roman o provincijskom životu- doživljaj života i svega drugog kao farse, smijanje svemu - objavljen u 3 dijela, galski (pučki) humor - se događa u gradu Le Mansu – prvi roman o provincijskom životu, velik broj likova - česte digresije, umetnute 4 španjolske novele - interes za novele je reakcija na preduge romane - burleska - smijeh karikature i podrugivanje konvencijama visokog pjesničkog stila - krajem 40ih : 'Travestija' (šaljiva preradba) - 'Enejide' (7 knjiga pod naslovom VIRGILE TRAVESTI *Prerušeni Virgilije*) kojima je autor Scarron Antoine Furetière (1619-1688) - 'Buržoaski roman' (ROMAN BURGEOIS) - zanimljiv radi odnosa prema zbilji vlastitog vremena - svakodnevni život sitne i srednje buržoazije (upućuje na sve značajnije mjesto koje ona ima u društvu) - oko pariškog trga Maubert; nepovezane epizode-2 kategorije: činovnička buržoazija (pohlepni, škrti, stalno se parniče) # precioze, učene žene, advokati (bitno im je samo da se izjednače sa plemstvom) - Furetière ismijava obje kategorije - pristaša moralnog ideala kojem teži čestit čovjek (klasicizam!) - njegov roman je negacija neuvjerljivog herojskog i nedoličnog komičnog romana - antiroman

Savinien Cyrano De Bergerac - jedan od prvih pokušaja europske znanstvene fantastike nastao usred razdoblja fronde - sljedbenik filozofije libertinaca i oduševljen Kopernikovim viđenjem svijeta -1648-1651 dva kratka romana koji se nakon njegove smrti tiskaju kao 'Drugi Svijet' (L'AUTRE MONDE) i ' Države i carstva Mjeseca' (LES ÉTATS ET EMPIRES DE LA LUNE) -'Komična priča država Sunca' (HISTOIRE COMIQUE DES ÉTATS DU SOLEIL) - imaginarno i fantastično putovanje na druge planete - uzori Thomas Morus (Utopija), Capmpanella (Država sunca), osnovni postupak PARADOKS – svijet okrenut naglavce, ali funkcionira- daje čitaocu lekciju o relativnosti čvrstih uvjerenja - barokna verzija filozofske priče

3.2. KAZALIŠTE 17. STOLJEĆA: OD BAROKNE NEUJEDNAČENOSTI DO KLASICISTIČKE RAVNOTEŽE

U znaku kazališnog pluralizma - barokno kazalište prve polovice 17.st. - aristokracija + klasicističko kazalište druge polovice 17.st. – humanističko građanstvo- dvije osnovne težnje u baroknom kazalištu : za kvantitativnom, slobodnom dramskom radnjom i za dramskom koncentracijom i umjetničkim oblikovanjem dramskog konflikta u okviru suvremenog viđenja antičkih uzora - tada u Parizu postoji samo jedno kazalište u palači Bourgogne (Hôtel de Bourgogne) gdje monopol ima Bratovština družbe Isusove - 1599. Valleran-Le Compte osniva prvu stalnu kazališnu trupu (Les Comédiens du Roi – Kraljevi glumci) - Molièreovo 'Slavno Kazalište' ne uspijeva, a nakon 13 g. dobiva u Louvreu dvoranu Petit-Bourbon, trupa mijenja naslov prvo u 'La Troupe du Monsieur', pa u 'La Troupe Royale' - 1680. Luj XIV naređuje spajanje preostalih kazališta (Hôtel de Bourgogne i Palais-Royal) u 'Comédie-Française'- pastorala - uzori su Tasso ('Aminta'), Guarini ('Vjerni pastir'), Montemayor (roman 'Dijana'); francuski pastoralni roman 'Astreja' (Honoré d'Urfé), Adam de la Halle ('Igra Robina i Marion', 13.st.) - radnja počinje neuspjehom, ali je kraj sretan, idilična atmosfera itd.

- tragikomedija - utjecaj Italije (Ariosto) i Španjolske (Cervantes, Diego, D'Agreda) - melodramatski elementi, zamršena radnja, likovi iz različitih sredina, vezano uz osjećajni život -François Ogier: predgovor 2.izdanju makro-tragikomedije 'Tir i Sidon' (Jean de Schelander) - po njemu su antičke norme zastarjele (tri jedinstva), a funkcija kazališta je da pruži zadovoljstvo i zabavi - nepravilna tragedija - nije u skladu sa Aristotelovim principima, prikazivanje scena zločina i okrutnosti, kor nestaje, tonovi se miješaju, pojava suvremenih likova, teme nisu vezane uz

Bibliju

Alexandre Hardy (1570-1632) - najistaknutiji i prvi profesionalni pisac tog razdoblja (pisao za Hôtel de Bourgogne) – više od 600 djela (pastorale, tragikomedije, tragedije)- brza, ekstravagantna dramska radnja, sadržaji iz romaneskne književnosti, ljudska volja je pokretač radnje, njegov junak je čovjek akcije koji prihvaća borbu- 'Snaga krvi' (LA FORCE DU SANG) - tragikomedija, 'Teagen i Harikleja' (THÉAGЀNE ET CHARICLÉE), 'Didona' i 'Marianne' – tragedije, isključuje kor, zadržava monologe i pripovijedanjeHonorat De Racan -autor najbolje francuske pastorale 'Pastirski prizori' (LES BERGERIES) - dekor pariške okolice, živi opisi prirode Théophile De Viau - tragikomedija 'Piram i Tizba' (PYRAME ET THISBÉ) - moderni osjećaji, ljubav kao životna šansa; živjeti znači voljetiJean Mairet - pastorala ili pastoralna tragikomedija 'Sylvie' - uz pastire uvodi i likove iz društvene hijerarhije - klasicističke tragedije 'Silvanire', 'Sophonisbe' - pravilna tragedija

Obnova tragedije i klasicistička dramaturgija - zgusnutija, jednostavnija, vjerodostojnija radnja (vraisemblance) - obnova do koje dolazi oko 1630. - diferencijacija publike – u kazalište ide nova, uglađena publika koja prihvaća formu pravilne tragedije - unutarnja, psihološka radnja, veća jasnoća i jednostavnost - Richelieu pokazuje velik interes za kazalište, uzima pod zaštitu mlade dramatičare (Du Ryer, Rotrou, Corneille); sredstvo razonode i ideološke propagande- teoretičar Antoine Godeau istupa protiv pravila tragedije, odgovara mu Jean Chapelain govoreći kako se treba oslanjati na razum; gledalac treba dobiti dojam da prisustvuje pravoj drami- mimetizam - jedinstvo radnje radi vjerodostojnosti (jedinstvo vremena) - pravilna tragedija (prvi činovi =kriza, 4.čin =kulminacija, 5.čin =tragični epilog i katastrofa) - sadržaji se uzimaju iz povijesti, rjeđe iz mitologije - u središtu radnje su unutarnji sukobi ličnih osjećaja i etičkih normi; radnja započinje u času krize, tragični sukob ubrzo doseže svoju kulminaciju i mora težiti raspletu - osnovu klasicističke dramaturgije sumira 1674. Nicolas Boileu u djelom 'Pjesničko umijeće'- peripetije postaju elementi zapleta (coups de théâtre – obrati) - zahtjev za vjerodostojnošću (vraisemblance) i doličnošću (bienséance), jezik mora biti 'plemenit'; svaki odlazak i dolazak na scenu je motiviran, nije dopušteno miješanje tonova

- funkcija sporednih likova svodi se na opisivanje i prepričavanje događaja koji se ne smiju ili ne mogu prikazati na sceniJules Pilet De La Ménardière - pridružuje se Chapelainu sa željom da napiše francusku poetiku koja bi zamijenila talijansku

- objavio je prvu knjigu 'Poetika', gdje obrađuje probleme dramskog pjesništva - pristaša Aristotela Guez De Balzac - želi 'unaprijediti teoriju', ideal su mu antička djela- zalaže se za istinitost i vjerodostojnost; 'Kršćanski Sokrat', 'Razgovori' François d'Aubignac - sva se pravila oslanjaju na radnju, koja mora biti kontinuirana i jednostavna, vođena razumom - poticaj za tu radnju dolaze od strasti, a ne od vanjskih izvora (izbacuje monologe i slično)- teoretski govori 'Govor o trećoj Terencijevoj komediji' (DISCOURS SUR LA TROISIЀME COMÉDIE DE TÉRENCE) i 'Praksa kazališta' (LA PRATIQUE DU THÉÂTRE)

Pierre Corneille – 'dijalektika heroja' (1606-1684) - sagledava ga se u svjetlu aristokratsko-herojskog morala; središte – veličanje herojstva- već u komedijama (1629-1636) težnja prema individualnoj afirmaciji, prikazivanju slobodnih ličnosti (tek u njegovim tragedijama)- 3 razvojne cjeline (sveukupno kazališni rad mu traje 45 godina) 1) etapa komedija i tragikomedija koja završava sa Cidom 2) etapa 'velikih tragedija' - najpoznatija (HORACE, CINNA, POLYEUCTE ), 'rimske tragedije' (povijesne): LA MORT DE POMPÉE, RODOGUNE, THÉODORE, HÉRACLIUS, NICOMЀDE, PERTHARITE3) etapa iz posljednjih godina stvaranja (OEDIPE, SERTORIUS, SOPHONISBE, OTON, ATILA, TITE ET BÉRÉNICE, SIRENE) - veličanje ličnosti - nova rješenja u pogledu oblika (komedija običaja/intrige, herojska komedije, féeries – maštovita djela, pièces à machine – djela s mašinerijom) - estetsko-teoretska aktivnost– predgovori i 'Razmatranja' uz pojedina djela, tri teksta poznata kao 'Rasprave' (Discours) - cilj drame je užitak gledaoca i njegovo udivljenje (heroju koji je gospodar vlastite sudbine)- kompleksna i bogata radnja (heroj se potvrđuje djelima), kreativna primjena pravila o tri jedinstva, prijenos radnje na unutarnji život likova – kroz dijaloge i monologe vidljiv lirizam i elokvencija, konstante Corneillevih djela- najveći uspjeh 1636/37 tragikomedijom 'Cid' (po komediji Cidova mladost, Guillén de Castro) - Rodrigue, pobjednik nad Maurima, u dvoboju ubija oca svoje ljubavi Chimène - glavni likovi su svjesni svojih obaveza ali i osjećaja; psihološki sukob- 'Primjedbe na Cida' - Scudéry napada to djelo

- tragikomedija koja prikazuje moralne i ljudske vrijednosti (novo i moderno u Cidu)

-'Horacije' – od toga datira klasicistička tragedija (junak izaziva samilost mješavinom veličine i slabosti) - 'Cinna' - prva politička tragedija (borba i urota protiv Augusta prikazuju sukob republikanskog i monarhističkog principa, August oprašta Cinni i Emiliji = idealni vladar u Francuskoj) - tragedija 'Polijekt' - sukob ljudskih osjećaja s uzvišenim zahtjevima izvanzemaljskog, nije bilo popularno - to su 'velike tragedije' u kojima je cilj slava kao najviši ideal - nakon njih su povijesne, 'rimske' tragedije - 'Nikomed', 'Pertarit' – neuspjeh, početak krize Corneillevog stvaranja - oko 1650 /nakon fronde/ prestanak interesa za tragediju) - zadnja drama je tragedija 'Sirena' u kojoj prevladava ljubav

Corneilleovi suvremenici Jean De Rotrou (1609-1650) - plaćenik velikaša, vezan uz kazalište Hôtel de Bourgogne - u njegovom su djelu prisutne i barokna i nova tendencija - pravilne tragedije 'Diane', 'Amélie' (Amelija),'Umirući Herkul' (Hercule mourant),'Vjenceslav' (Venceslas), 'Kosroezije', 'Sveti Genezije' (Saint Genest, sadržaj uzet od Lope de Vege, ali pod utjecajem Corneilleova 'Polijekta', 'kazalište u kazalištu') Thomas Corneille (1625-1709) - mlađi brat Pierrea Corneillea, piše različite vrste drama, opere, féeries... - galantno-romaneskna tragikomedija 'Timokrat' izvedena u 80 predstava - najveći uspjeh stoljeća - tragedije 'Laodika', 'Hanibalova smrt' (po uzoru na Corneillea), 'Arijadna' (po uzoru na Racinea) Philippe Quinault (1635-1688) - najviše se proslavio svojim galantnim tragedijama, kasnije sastavlja libreta za operu sa kompozitorom Lullyem - 'Kirova smrt', 'Astrat' - pokretač u njima je galantna ljubav

Jean Racine - javlja se 1667. (30 g. nakon Cida) sa tragedijom 'Andromaha' (Andromaque) nakon što je u mladosti napisao tragedije 'Tebaida' (Corneilleov utjecaj) i 'Aleksandar' (Quinaultov utjecaj) - razdoblje 1667-1677 - ostvaruje svoju viziju tragičnog svijeta i junaka - tragedije 'Britanik', 'Berenika', 'Bajazid' (Bajazet), 'Mitridad', 'Ifigenija', 'Fedra' - 12 godina nakon toga piše dvije sakralne tragedije, 'Esteru' i 'Ataliju' - jansenistički odgoj, povezanost s dvorom i Lujem XIV te strastvena priroda- 'Duhovne pjesme' (Cantiques Spirituelles) - želja za ispunjenjem jakih strasti, društveni

pesimizam, prevlast zla, nemogućnost da se strasti potpuno realiziraju, sukob s vlastitim odgojem (hoće biti pobožan, ali se buni protiv kršćanskih pravila)

-'Andromaha' - epirski kralj Pir slavi pobjedu nad Hektorom i Trojancima, i želi svoju zarobljenicu Andromahu, Hektorovu udovicu, dok njega želi grčka princeza Hermiona (koju pak želi grčki glasnik Orest) - situacija prisile u osjećajnom i moralnom svijetu - povijesna tragedija 'Britanik' – suprotnost Corneilleovoj povijesnoj tragediji - Neron iz ljubomore ubija brata Britanika - ideja o pogubnosti vlasti ('nitko ne vlada nedužan') - tragedija 'Berenika' – rimski car Tit se radi dužnosti odriče svoje ljubavi, palestinske kraljice Berenike (jedini vladar koji nije tiranin) - u centru pažnje je ljubav koja se ne može ostvariti, radnja je klasicistički jednostavna - 'Bajazid' (Roksana i Atalida vole Bajazida) - okrutna ljubavna drama s krvavim završetkom – osuda despotizma - 'Mitridad' - 'kornejevska' tragedija s optimističnim raspletom - najveći uspjeh u karijeri doživljava dramom 'Ifigenija' –najvjernija slika njegovog vremena- dvostruko očitovana fatalnost - nevidljivi bog nerazumljive pravde i proizvoljna vlast kraljeva - 2 g. nakon 'Ifigenije' piše 'Fedru' (Fedra – Tezej – posinak Hipolit kojeg ubija) - u Fedri se interpolira borba između žrtve i krvnika, kad ona spozna svoju pravu prirodu ubija se - između 'Andromahe' i 'Britanika' piše komediju 'Parničari'- 1689. za pitomce odgojne ustanove u Saint-Cyru piše sakralnu tragediju u tri čina 'Estera' - pitanje zloupotrebe vlasti (Estera simbolizira svoj narod) - posljednja tragedija 'Atalija' izražava opsesije o pogubnosti vlasti kroz sakralni sadržaj

Razlike Corneille – Racine - Corneilleova dijalektika heroja zamijenjena je Racineovom dijalektikom strasti - Corneilleova je vizija optimistična, dok je Racineova zatvorena i pesimistična - Racineov je junak osamljenik zaokupljen svojim strastima, i na tom nivou traži afirmaciju, nije spreman na kompromis, pokazuje istovremeno i bijedu i veličinu - kod Corneillea se žestina javlja u području svijesti, dok kod Racinea strasti negiraju svjesnost i volju – podvojenost ličnosti - Racineova psihologija: mazohistička pasivnost, koja se kod prvog vanjskog poticaja pretvara u agresivnost (mržnja koja je već bila latentno prisutna)- Corneille - podudaranje riječi i djela; Racine - raskorak između riječi i djela - Racine, uz silovite likove (Pir, Hermiona, Fedra), opisuje i nježne (Andromaha, Berenika, Aricija, Britanik) - Racineov dramski sustav se temelji na želji za jednostavnosti, 'stvaranju nečega iz ničega' - time se suprotstavlja Corneilleu - Corneille - neodređeno mjesto radnje; Racine - zatvoren prostor radnje (klaustracija)- monolog i sporedni likovi reproduciraju odnose glavnih likova - Corneille – likovi saopćavaju određenu svjesnu sliku o sebi; Racine – junaci se otkrivaju

kroz vlastite riječi, ali rijetko do kraja, ili prekasno

Komedija u razdoblju prije Molièrea - tokom prvih 30 g 17.st. nestaje sa scene (jedina sačuvana farsa iz 1632) - Corneille piše komedije o građansko-aristokratskoj sredini - 'Melita ili lažna pisma', 'crna komedija' 'Clitandre', 'Udovica', 'Galerija dvora' (mali trgovci i pariška zlatna mladež višeg društva), 'Pratilja', komedija intrige 'Kraljevski trg', posljednja komedija 'Komična iluzija' (kazalište u kazalištu) Pierre du Ryer – 'Berbe u Suresnesu' (pokušaj komedije običaja) André Mareschal – 'Rugalica' (pokušaj komedije običaja), komedija intrige 'Hvalisavi vojnik' (Plaut) Rotrou – oživljavanje komedije intrige - 'Menaechmi' (Plaut), 'Dvojnici' (Plaut – Amfitrion)

- utjecaj španjolske komedije (Lope de Vega, Francisco de Rojas, Solorzan, Calderon) - Thomas Corneille, Scarron, Boisrobert - utjecaj se prekida oko 1656

Jean Baptiste Poquelin – Molière (1622-1673) - prvi pokušaj afirmacije u Parizu ('Slavno kazalište') nije uspio, pa 13 g. putuje okolo sa glumačkom družinom - tada nastaju komedije u 5 činova 'Vjetrogonja' i 'Ljubavni jadi' - 1658. se vraća u Pariz i izvodi pred kraljem Corneilleovog 'Nikomeda' - uspjeh mu donosi djelo 'Zaljubljeni doktor' (trupa dobiva naziv 'Kraljevska trupa') - 1680. 'Maison de Molière' postaje sinonim za Comédie-Francaise - okušao se u različitim vrstama komedije, uz raznolike razine komike i komičnih efekata; pravilo je slijediti prirodu, a cilj dopasti se publici- smatra da svijet (vanjski i unutarnji) nije moguće ni potpuno odbiti ni prihvatiti - težnja za ravnotežom prevladava – 'etika mjere', ravnoteža animalnog i spiritualnog- komedija običaja 'Kaćiperke' (LES PRÉCIEUSES RIDICULES) - ruganje preciozama - 'Sganarelle ili umišljeni rogonja' - tom se liku Molière stalno vraća - 'Škola za muževe'/ 'Škola za žene' - pitanje odgoja i položaja žene (zagovornik ljubavi, protiv braka) - jednočinke 'Kritika škole za žene' i 'L'Impromptu de Versailles' (improvizacija!) - 'Tartuffe' - komedija o lašcu u 3 čina, kasnije u 5 činova kao 'Tartuffe ili varalica' - problem iskrenosti na religioznom planu - ukazuje na lažnu pobožnost, licemjerje - 'Don Juan' izaziva skandal kod prve izvedbe (tema preuzeta od Tirsa de Moline), tragičan završetak (!) - 'Mizantrop' - također na granicama drame, problem iskrenosti na društveno-moralnom planu - Alceste i Célimène (mediokritet ispod blještavosti plemstva); preteča ozbiljne komedije - 'Škrtac' - osuda želje za zgrtanjem kapitala, slična tema obrađena u 'Georgesu Dandinu'- 'Građanin-plemić' - komedija-balet u kojoj prikazuje težnju građanina da uđe u plemićko

društvo - 'Scapinove spletke' (komedija intrige) - lik čovjeka iz naroda, vedar i aktivan, vodi intrigu - 'Učene žene' - satirička varijanta precioznosti - 'Umišljeni bolesnik' (komedija-balet) - dao je satirički prikaz svih društvenih slojeva (osim kralja i dvora), vezan uz svoje vrijeme; svaki lik govori svojim jezikom, ovisno o vlastitom karakteru - prvi hrvatski prijevod - Fran Krsto Frankopan (17.st.) - prvi prijevod 'Georgesa Dandina' u svijetu

Nakon Molièrea i Racinea - 'velika komedija' - Dancourt, Baron, Regnard, uzori su Molière i Terencije- jednostavni sadržaji, čvrst plan, poštivanje zdravog razuma i doličnosti - komedije karaktera - Dufresny, Regnard - oko 1700. Boursault, Baron, Campistron, Destouches - podučavaju gledaoca - Champmeslé – 'Grizete' , Poisson – 'Koketne žene' - novi tip Parižanke - Dancourt – 'Građanke po modi'- nemoral višeg društva - 'velika komedija' mora biti poučna, poticati na razmišljanje i ne nasmijavati - tragedija gubi snagu djelovanja, nema u njoj nikakvih inovacija, interes publike je smanjen - tragedije pišu Campistron ('Andronik'), La Grange-Chancel, Crébillon - 18.st. - pseudoklasicistička tragedija

Idejna strujanja i književnost - nova idejna strujanja – slobodne misli (la libre pensée) - raskida sa skolastikom, novo tumačenje svijeta, odvajanje znanosti od vjere LIBERTINSTVO 1) za one bliske tom stavu = čovjek nezavisnog, slobodoumnog, smionog duha 2) za protivnike = bogohulan, raspojasan, razvratan čovjek - prva generacija libertinaca - kritika aristotelizma, uzori su Demokrit i Epikur - u prvom planu je sloboda misli u odnosu na religijsku dogmu, afirmacija vječnosti prirode, negacija čuda i besmrtnosti duše- središnja ličnost druge generacije (eruditsko-libertinska) je Pierre Gassendi- 'Paradoksna razmišljanja protiv Aristotela' – filozofsko djelo kojim se suprotstavlja Aristotelu i skolastici i svakoj metafizici- sukob s Descartesom radi suprotstavljanja metafizici – neodvojivost tijela i duha, iskustvo se stječe preko osjetila (preteča empirista) - rehabilitacija Epikurovog morala - sljedbenici Naudé, La Mothe Le Vayer, utjecao na Cyranoa, Molièrea, La Fontainea - treća generacija – (Charles de Marquetel) – Saint-Evremond (1614-1703) - sinteza prethodnih generacija libertanaca, traga za vrednotama kao što su elegancija i profinjenost - spis 'Konverzacija maršala d'Hocquincourta s isusovcem Canayeom' ('devetnaesto Pismo provincijalcu' - Pascal) – kritika religije; 'čestit čovjek' ne može biti pobožan- zanima ga kako da se njeguju vrline kao galantnost, umijeće čulnih užitaka - francuski

moralist (!) - piše o čovjekovoj potrebi za zabavom da zaboravi prirodnu sklonost tjeskobi i nemiru - 1661. prognan iz Francuske, do kraja života ostao u Londonu - povezuje sve generacije libertanaca 17. st. sa prosvjetiteljstvom 18.st.

René Descartes (1596-1650) - jedan od utemeljitelja moderne novovjekovne filozofije i znanosti - u književnosti Théophilea i Saint-Armanda nailazi na stavove koje kasnije sistematski razvija - univerzalistička ideja - kod svih ljudi postoji identičan razum kao instrument da se dosegne istina - raskid sa skolastikom, želi strogo odvajanje filozofije od vjere, usvajanje kritičkog duha (metodska sumnja – analiza – sinteza – provjera) - preteča francuskog materijalizma 18.st. - 'Rasprava o metodi' – 'Mislim, dakle jesam.' - misao razlikuje čovjeka od ostalog svijeta; sve osim duha svodi na materiju kojom vladaju matematički predočivi mehanički zakoni; i ljudsko tijelo, i životinje i cijela priroda usporedivi su s mašinama; stroga odvojenost duha i materije - rasprava 'Strasti i duše' - jedan od prvih pokušaja da se stvori moderna psihologija - augustinizam - stroga kršćanska doktrina, snažno zahvaća krug sudsko-parlamentarne buržoazije - međuklasa koja se povlači iz svijeta u samostane (Port-Royal) - jansenizam - tu pripada i Blaise Pascal (1623-1662) - 'Pisma provincijalcu' (LES PROVINCIALES) - pamflet protiv isusovaca, brani jansenizam i slobodu misli i znanstvena istraživanja - 'Misli' - obrana kršćanstva, razmišljanje u obliku fragmenata - srce omogućuje sintezu materije i duha i daje smisao konkretnom ljudskom životu - jedan od najdužih fragmenata je 'Oklada' u kojoj poziva čitaoca da se kladi u postojanje Boga kao nečeg što nadilazi čovjeka kao osamljenog pojedinca - čovjekov intelekt ili razum ne vodi ničemu ako se zatvara sam u sebe – niječe autonomnost misli, a time i njenu sposobnost da sama dosegne istinu; ljudska misao i svijest dio su sveobuhvatnije stvarnosti – čovjekova ponašanja, gdje se sažimlju i svijest i čovjekovo djelovanje - čovjekova bit ili priroda ne može se svesti na misaonost; priroda je mnogostruka, racionalna i nagonska, podložna navici, odgoju, običaju - nesvediva paradoksalnost svekolikog ljudskog realiteta – čovjek je razuman i nerazuman, prirodan i neprirodan, velik i jadan; čovjek ne pokazuje svoju veličinu time što se nalazi na jednoj krajnjoj točki, nego tek dodirujući obje u isti mah

Život salona i književnost nakon 1660. – maksime, memoari, pisma, roman - fronda raspršuje iluzije idealiziranog herojskog svijeta - 40ih g. 17.st. salom Madame de Sablé - preciozno sastajalište - oko 1660. - frondisti i jansenisti se tamo sastaju

Francois De La Rochefocauld (1613-1680) - pisac 'Maksima' (tako se zove i njegovo djelo) - čin kolektivne inspiracije salona (641 maksime) - konciznost, izostavljanje konteksta, višeznačnost, enigmatičnost, maksimum misli uz minimum riječi - samoljublje (amour-propre), nema konačne istine o čovjeku, utjecao na Nietzschea i Schoppenhauera - aforistička proza - Montesquieu, Vauvenargues, Diderot, Chamfort u 18.st. François-Paul De Gondi – Kardinal De Retz (1613-1697) - jedan od lidera pobune (fronda); bavio se politikom, prepuštao se ljubavnim strastima- 'Memoari' - tri komponente fronde: obespravljeni puk, buržoaski parlamentarci, vladanje 'prinčeva' (plemići njegova kova)- antički uzori Salustije i Tacit - navraćao u salon Madame de Sablé Jean Guez De Balzac (1597-1654) - autor prve zbirke pisama - moralne i političke rasprave ali nemaju ton konverzacije - Vincent Voiture - zbirka pisama 1649 - predstavnik precioznog salona Marie De Rabutin-Chantal – Madame De Sévigné (1626-1696) - prijateljevala sa Madame de Lafayette, La Rochefoucaldom, Retzom... - 'Pisma' - najveći broj pisama upućen kćeri Françoise, jako sentimentalna - otkrivaju naličje vladavine Velikog Kralja, opisuju okrutnu represiju seljačkih buna u Bretanji - Proust ju uspoređuje njen stil sa Monetovim stilom slikanja Gédéon Tallemant Des Réaux – 'Histoirettes' - kronike koje otkrivaju vladavinu Velikog Kralja Gabriel-Joseph De Lavergne Vikont De Guilleragues (1625-1685) - autor 'Portugalskih pisama', epistolarnog romana za kojeg se, kad se pojavio, nije znao tko ga je napisao - smatralo se da je de Guilleragues to samo preveo - 5 pisama portugalske redovnice francuskom oficiru koja su smatrana istinitima - rezultat 'kolektivne inspiracije' salona - javlja se puno anonimnih romana kojima su autori većinom pripadnici visokog društva - svako razmetanje je neelegantno i nedoličnoMarie-Madeleine De La Vergne – Madame De Lafayette (1634-1693) - simpatizer jansenizma, prima Corneillea, La Fontainea, Retza, prijateljica Madame de Sévigné - napisala roman 'Princeza od Clèvesa' - tragična priča udane princeze za vojvodu od Nemoursa - prvi roman psihološke i moralne analize (analiza nesretne svijesti i savjesti svoje klase u 2.pol.17.st.) - usredotočena na unutarnji život likova, javlja se unutarnji monolog, minimalna radnja - kritika društvenih odnosa i vladajućeg morala (uglađeno ponašanje koje prikriva nelojalnost i ambicije)

- prije Princeze - kratka pripovijest 'Princeza od Montpensiera' (povijesna novela) - roman 'Zayde' - analiza ljubomore kao oblika strasti, po uzoru na barokni roman 1.pol. stoljeća

Jean Regnauld De Segrais (1624-1701) - surađivao sa Madame de Lafayette na romanu Zayde - napisao zbirku 6 novela 'Francuske novele' - želi pomiriti stari barokni roman s novim klasicističkim - ljubavne priče kroz koje daje psihološku i moralnu studiju ljubavnih odnosa, jezgrovitost, sažetost

Doktrina klasicizma i razilaženja oko doktrine - doktrina - teoretska i kritičarska djelatnost tokom 17.st. u Francuskoj kojoj je glavni pokretač racionalizam - načelo oponašanja antike i načelo prvenstva razuma - rasprava između 'starih' (pristaše antike) i 'modernih' - Boileau, prije njega Maleherbe (poezija), Guez de Balzac (knjiž.), Jean Chapelain (teorija) - doktrina posvećena epu, tragediji i lirskoj poeziji - superiornost antičke književnosti (Aristotel, Horacije), obuzdavanje mašte i inspiracije, razumno oponašanje prirode (ljudske prirode) - pravilo trojnog jedinstva (jedno mjesto, kratko trajanje, jedna radnja ) – ekonomičnost; djelo mora pružati moralnu pouku - Chapelain - zasluge za oblikovanje poetike klasicizma Nicolas Boileau-Despréaux (1636-1711) - najznačajniji teoretičar klasicizma – 'Pjesničko umijeće' (1100 stihova, 4 pjevanja) - dvanaest 'Satira' po uzoru na Juvenala, Horacija i Régniera - potkraj života ponovno piše satire protiv isusovaca - polemike nagovještavaju postupno mijenjanje društvenih odnosa - svađe 'starih' i 'modernih' - 1687-1694 - 'stari' - Boileau, Racine, Bossuet, La Bruyère - nužnost imitiranja antike - 'moderni' – Charles Perrault, Fontenelle, Saint-Evremond - težište je razum, ne niječu antiku ali i suvremeni pisci jednako razboriti, nastavljaju precioznu i salonsku književnost - put prema prosvjetiteljskom racionalizmu - Perrault – 'Paralela između Starih i Modernih', 'Bajke' - 8 bajki u prozi, folklorni motivi često srednji vijek podrijetla (Crvenkapica, Trnoružica, Pepeljuga..) Jean De La Fontaine (1621-1695) - 'Basne' - inzistira na njihovoj poučnosti, originalnost u isprepletanju životinjskog i ljudskog svijeta - kritika društvenih odnosa 'velikog stoljeća' i autoritarizma, ismijavanje licemjerne hijerarhijske piramide - 'Basne' je izdavao u 4 navrata, svaki put ih nadopunjujući - danas je to 236 basni u 12 knjiga

- kritiziraju ga Rousseau (otežava djeci usvajanje etičkih kriterija svojom nevjericom u ljudske vrline) i Élouard (smatra Fontainea moralno uskogrudnim) -roman 'Ljubavi Psihe i Kupidona' (proza + stih), priče u stihu, lirska poezija -najraznovrsniji i najkompetentniji pjesnik francuskog klasicizma

Jacques-Bénigne Bossuet (1627-1704) - crkveni govornik - opire se i jansenistima i isusovcima, zalaže se za jedinstvo francuskog katolicizma; strastveni zagovornik Starih- protivnik književnosti i umjetnosti, tj. svakog stvaranja koje u prvi plan stavlja estetske preokupacija, posebno protiv kazališta- 'Nadgrobni govori', 'Propovijedi' Francois De Salignac De La Mothe-Fénelon (1651-1751) - iz crkvenih krugova, divi se piscima antike, kvijetist (razum u traganju za milosti, asketizam) - didaktični roman 'Telemahove pustolovine'- izraz političkog programa prosvijećenog dijela plemstva koje nastoji spasiti monarhiju, protiv kralja ali za vlast zasnovanu na razboritosti, umjerenosti i odanosti podanicima Jean De La Bruyère (1645-1696) - pristaša Starih u književnosti - 'Karakteri ili običaji ovog stoljeća'- prema njemu imitacija Teofrasta, ali više pod utjecajem Pascala i La Rochefoucaulda- 16 poglavlja i cca 1200 opaski (fragmenata), neprestano proširivano – maksime, karakteri, anegdote, rasprave; nedostaje koherentnosti- brani književnu i društveno-političku tradiciju, a nesvjesno optužuje tradicionalno društveno ustrojstvo (iznevjeravanje vrednota monarhije)