Fot. minciusodas@Flickr, CC BY / krój Pfennig: openfontlibrary/en/font/pfennig
description
Transcript of Fot. minciusodas@Flickr, CC BY / krój Pfennig: openfontlibrary/en/font/pfennig
Fot. minciusodas@Flickr, CC BY / krój Pfennig: http://openfontlibrary.org/en/font/pfennig
Otwarte zasoby edukacyjne i wiedzyInfrastruktura publiczna XXI w.Alek Tarkowski, Kamil Śliwowski
Otwartość?
Dostępnośćtreści
Swobody użytkowników
(z pomocą technologii cyfrowych)
KontekstOtwarte modele udostępniania zasobów są od 10-20 lat nasilającym się trendem w nauce, edukacji i kulturze
KontekstBank Światowy - Strategia Open Access“Szerokie udostępnienie naszych zasobów pozwoli innym znaleźć rozwiązania dla największych globalnych problemów”
KontekstWellcome Trust (UK): polityka Open Access dla grantobiorców:“maksymalna dystrybucja wyników badań … wspiera bogatą kulturę badawczą”
KontekstUSA: $2mld na otwarte zasoby edukacyjne dla koledży: otwarte zasoby mają “poszerzyć szanse edukacyjne … umożliwiając dostęp do edukacji pozwalającej na wejście / powrót na rynek”
Jaki zakres otwartości?Udostępnianie wszystkich treści według jednej zasady ogranicza płynące z tego zyski – potrzeba różnych modeli dostępu dla różnych treści.
Jaki zakres otwartości?Dwa czynniki:•czas: okres od powstania•rodzaj treści
Czas•czy utwory „żyją” 70 lat dłużej, niż ich twórcy?- komercyjnie?- kulturowo / społecznie
Czas•ok. 15% książek jest wznawiane•(85% nie jest wznawiane)
Czas• jaki jest status książek, które nie są wznawiane po pierwszym wydaniu? • utwory niedostępne w druku, utwory osierocone – co w ich wypadku chroni prawo autorskie?
Rodzaj treści• treści publiczne i finansowane ze środków publicznych
Rachunek zysków i stratzyski nie tylko finansowe
Stopnie otwartości
• otwartość ekonomiczna – dostępne za darmo• otwartość techniczna – efektywne wykorzystanie przez ludzi oraz maszyny• otwartość prawna – swoboda wykorzystania, brak praw zastrzeżonych
Stopnie otwartości
• otwartość ekonomiczna – dostępne za darmo• otwartość techniczna – efektywne wykorzystanie przez ludzi oraz maszyny• otwartość prawna – swoboda wykorzystania, brak praw zastrzeżonych
Jaka regulacja na rzecz otwartości?
Regulacja „tradycyjna”•skrojona na potrzeby czasów analogowych: ograniczonej liczby twórców, utworów, kanałów dystrybucji oraz możliwości kopiowania
Regulacja „tradycyjna”•anachroniczna w czasach cyfrowych: mnogości twórców, utworów, kanałów dystrybucji oraz powszechności kopiowania
Co w zamian?•reforma prawna•regulacja alternatywna
Regulacja na rzecz otwartości•dobrowolne modele uzupełniające regulację ustawową, oparte na mechanizmie wolnych licencji - np. Creative Commons
Otwarte licencje
Różne normy otwartości, wyrażane poprzez regulacje, obowiązują w różnych środowiskach – różnice pomiędzy otwartą edukacją, otwarty dostępem do czasopism naukowych, dostępem do danych, itd.Rosnące przeświadczenie, że niezbędna jest pełna otwartość.
“nowe modele [...] choć niepozbawiające znaczenia przepisów prawa autorskiego, wpłyną na ich modyfikację i interpretację. Chodzi tu o zmiany łagodzące rygoryzm ochrony interesów twórców i producentów”prof. prof. Janusz Barta i Ryszard Markiewicz
Dozwolony użytek (publiczny i prywatny)
Art. 27:„Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badan, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłuma- czeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu”.
Rola zasobów i usług publicznych- koegzystencja z rynkiem•Transport miejski – taksówki•Szkoły publiczne – szkoły prywatne•Telewizja publiczna – stacje prywatne
Otwarte zasoby publiczne współwystępują z ofertą komercyjną – dodatkowo umożliwiając generowanie wartości dodanej na ich podstawie
Potencjał ekonomiczny wykorzystania otwartych zasobówRaport Vickery’ego:Publiczne zasoby edukacyjne, naukowe i kulturowe, udostępnione publicznie, posiadają potencjał wykorzystania rynkowego i nie-rynkowego, i służą produkcji produktów komercyjnych
Instytucje publiczne powinny kierować się kategorią dobra wspólnego
Dobro wspólne•Nie oznacza komunizmu•Dobro publiczne to kategoria ekonomiczna – typ dóbr•Także “rzecz pospolita”•Dzięki technologiom cyfrowym dobro wspólne generuje dodaną wartość społeczną i ekonomiczną.
Potencjał zasobów będących dobrem wspólnym: Tim Berners-Lee i sieć World Wide Web (wyobraźmy sobie rozwój Sieci w warunkach płacenia opłat za każde wykorzystanie HTML)
Open Access• Zielony: repozytoria, samo-archiwizacja• Złoty: czasopisma Open Access, kwestia opłat za publikacje
• OA gratis – OA libre
Przykłady strategii OA: USA•2008: National Institute of Health Public Access Policy• OA gratis po 12
mies.
Przykłady strategii OA: USA•2013: ustawa FASTR: polityka OA gratis po 6 mies. dla instytucji badawczych z budżetem $100m+, strategia wdrażania OA libre+ dyrektywa Białego Domu
Przykłady strategii OA: W. Brytania•kwiecień 2013: nowa polityka OA Research Councils UK•OA libre: CC BY•Preferencja dla Złotego OA
Złote czy Zielone?•Krytyka Złotego OA jako oficjalnej polityki•Złoty / Zielony OA w Polsce•Model hybrydowy•Strategia narodowa - Strategia instytucjonalna
Złote czy Zielone?•Houghton i Swan:
• Złote OA korzystniejsze przy pełnej, globalnej adopcji
• W okresie przejściowym instytucja płacąca subskrypcje wdroży Zielone OA za 10 - 20% kosztów Złotego OA ( + zaleta: możliwość jednostronnej adopcji)
Polityki OA•Poziom narodowy•Poziom instytucji publicznej (uczelnia, instytucja badawczo-rozwojowa, itd.)•Poziom grantodawcy (publiczny – NCN; lub prywatny – FNP)
OA w Polsce – jakie zasoby otwierać?• artykuły naukowe• monografie naukowe• dane badawcze
OA w Polsce• MNiSW: ekspertyza ICM• PAN – Komisja ds. OA• NCN: Global Research Council OA Action Plan• ustawa o otwartości zasobów publicznych
OA w Polsce a otwartość zasobów publicznych• założenia ustawy – trzy obszary• stopniowalny model otwartości• specyfika nauki
OA w Polsce a otwartość zasobów publicznych• założenia ustawy – trzy obszary• stopniowalny model otwartości• specyfika nauki
Polska: akademicka wiosna czy babie lato?
Open Access: bierzmy sprawy w swoje ręce.