Një material leksikor

Fjalët me kuptim të �gurshëm në

FGJSSH të vitit 1980

Mr. Agim Spahiu

5 qershor 2008

Përmbledhje

Në këtë shkrim i jemi qasur Fjalorit të gjuhës së sotme shqipe të vitit 1980nga një këndvështrim tjetër: Nga aspekti i �gurativitetit të fjalëve. Iu qasemkësaj teme, ngase në asnjë Fjalor të deritashëm nuk i është kushtuar kësaj çështjejekaq gjerësisht dhe, pothuajse në një një formë kaq gjithëpërfshirëse. Në të ështëvështruar çdo fjalë që në një mënyrë a një tjetër është përdorur ose po përdoret edhesot në të gjitha llojet e ligjërimit me kuptim të �gurshëm. Kjo tregon se hartuesite këtij Fjalori si detyrë parësore kanë pasur eksplorimin e tërësishëm të korpusitgjuhësor, sistematizimin dhe zbërthimin e tij nga ky aspekt ose, siç thuhet shpesh,nga�kuptimi i dytë`. Elementin e �guracionit të fjalëve në FGJSSH të vitit 1980,jemi përpjekur që, përmes programeve standarde të LINUX-it, t�ua prezantojmëlexuesve, kuptohet sipas radhës alfabetike, në mënyrë që ata vetë ta kenë mundësinëta shohin se cilat fjalë janë përdorur me atë kuptim dhe deri në sa kuptime të këtillamund të marrë një fjalë në kontekste të caktuara të ligjërimit.

Sipas Xh. Lloshit, �gura përftohet në një stilemë, që ngërthen një proces të brend-shëm, një përftesë. Fjalët zhvendosen nga kuptimet e zakonshme bashkë me lidhjet dhemarrin një kuptim tjetër brenda lidhjes së re. Kur kjo zhvendosje përsëritet, ngulitet,përgjithësohet, atëherë kthehet në dukuri leksikore. Prandaj dallimi i parë i rëndësishëmështë ndërmjet �gurave leksikore, si aspekti i sistemit leksikor, dhe i tropeve si stilemaindividuale, të autorit1. Ai më tutje ka shpjeguar se

Shkrimtarët nëpërmjet tyre (pra �gurave, nënv. imi. -A.S.) i bëjnë më tëkapshme mendime e ndjenja, që përndryshe do të ishte e pamundur të jepeshinme fjalë. Figurat ndihmojnë edhe për përshkrimet, për paraqitjet piktorikee frymëzuese: paraqitja e �gurshme është edhe një mënyrë ndijimi, edhenjë qëndrim e vlerësim emocional e estetik. Figurshmëria është një rrugë eveçantë për përvetësimin artistik të botës, një modelim speci�k i saj në të

1Shih Xh. Lloshi, Stilistika dhe pragmatika,TOENA; Tiranë, 1999, f. 137.

1

cilin dukuritë materiale e njerëzore zbulojnë reciprokisht vetitë e tyre përmesnjë prizmi të ri. Shprehja e �gurshme origjinale është një eksperiment, në tëcilin përfshihen sendet e dukuritë, frymorët e njerëzit me çfarëdo anë të tyredhe marrin veti, trajta, ngjyra, lëvizje, tinguj, ndjenja, aftësia për të folur emenduar etj. etj. duke na e zbuluar në mënyrë të papritur, të çuditshme, poshpesh duke na dhënë një njohje e përjetim më të thellë se zakonisht2.

Fjalori i gjuhës së sotme shqipe i vitit 1980 ka bërë një prezantim të plotë e tëgjithanshëm të kësaj komponente, pra të �gurshmërisë së fjalëve. Këtë zbërthim dheshpjegim kaq të përimtuar, nuk e gjejmë në asnjë Fjalor të deritashëm.Për të realizuar këtë segment gjuhësor, hartuesit e këtij Fjaloriti janë qasur leksikut

dhe ndërtimeve gjuhësore nga shumë anë e aspekti, duke mos i lënë anash as aspektinstilistik, sociolinguistik, pragamatik etj. Është marrë për bazë sidomos sinonimia dheshumëkuptimësia e tyre, e përdorur në kontekste të caktuara. Ja p. sh. në FGJSSHndeshim shumë fjalë, si, si fjala vjen, foljet: HEDH, HA, DAL e ndonjë tjetër, nga tëcilat janë nxjerrë apo vështruar 12, 13 madje edhe 14 nuanca të ndryshme kuptimore�gurative. Kjo është një pasuri shumë e madhe e prezantuar në një fjalor shpjegues tëtipit të mesëm, siç mund të konsiderohet ky. Paraqitja e �gurshmërisë së fjalëve në këtëFjalor, për mendimin tonë, është pika më e arrirë apo më e realizuar e këtij projektigjuhësor shumëvjeçar.Nga Fjalori i gjuhës së sotme shqipe ne përmes programeve standarde të LINUX-

it kemi nxjerrë këtu edhe një fjalorth tjetër me qindra fjalë e shprehje gjuhësore mekuptimin/ kuptimet e tyre �gurative, të cilin po e prezantojmë në tërësi në vazhdim tëkëtij shkrimi:

ABËCË f. 1. vet. nj. �g. Fillimet e një pune,hapat e para; njohuritë e para më tëthjeshta e më të domosdoshme për diçka,bazat e diçkaje. Abëcëja e marksizmit.Abëcëja e artit

ABRASH mb. bised. 1. Që është pak i prapë,i vrazhdë e jo i shkueshëm; që besohetse sjell prapësi, këmbëters. Djalë abrash.Kalë abrash.

ACAR m. 1. Ashpërsi, vrazhdësi; zemërim. I�et me acar. E merr me acar. 2. Frikëqë të ngrin zemrën. I hyri acari në shpirt.Rrinte me acar në zemër.

ACAR mb. 1. I mprehtë, i shkathët. Fëmijëacar.

ACAR ndajf. 1. Pisk, ngushtë. E ka punënacar.

ACARI f. 1. Ashpërsi, vrazhdësi; zemërim.Acari fjalësh. Acari zemre. U soll meacari. 2. Shtrëngesë e madhe, rreptësi.Acaria e ligjeve (e rregullave).

ACAROHEM vetv. 1. vet. veta III �g. Bëheti nderë, ashpërsohet, keqësohet. Acaro-het gjendja (atmosfera). Acarohen mar-rëdhëniet (kontradiktat, punët). Acaro-het lufta. 2. Prishem keq me dikë, ikeqësoj, i bëj të ndera marrëdhëniet medikë; prekem nga diçka dhe egërsohem.Janë acaruar me njëri-tjetrin. U acaruanme fjalë. 3. I kërcënohem, i gërmushemdikujt. Iu acarua të birit. Mos m'u acaroashtu!

ACARTË mb. 1. I ashpër, i vrazhdë, i egër.Fjalë të acarta. Sjellje e acartë.

ADRESË f. 1. Shënim mbi një zarf ose mbi njëdërgesë postare, që tregon emrin e mar-

2Po aty, f. 139/140.

2

rësit dhe vendbanimin e plotë të tij; shën-imi i plotë i vendit ku banon zakonishtose ku ndodhet përkohësisht një njeri, kugjendet një ndërmarrje, një institucionetj., drejtim. Adresë e përpiktë (e plotë).Adresa e re (e vjetër). Adresa e dërguesit.Zyra e adresave. Libri i adresave. Jap(lë) adresën. I marr (i kërkoj) adresën.Gaboj adresën. gjith. �g. Në adresën eshtëpisë (e zyrës).

AFËR. 1. Drejtpërsëdrejti; duke i qën-druar pranë, me kujdes e vëmendje tëveçantë; kund. larg. Shoh nga afër.Drejton nga afër. Ndiej nga afër. Kam(mbaj) afër dikë.

AFËRSI f. 1. Lidhje e afërt shpirtërore; qën-drim i përzemërt e i ngrohtë.

AFROHEM vetv. 1. Arrij afër një caku; ndod-hem para përfundimit të diçkaje; ështënë të mbaruar e sipër. I afrohem fundit(zgjidhjes). 2. Bëhem i afërt e i dashurme dikë, miqësohem, lidhem ngushtë medikë; i rri pranë dikujt, përpiqem ta bëjpër vete dike për një qëllim; kund. largo-hem. Afrohet me masat. Afrohem menjerëzit (me shokët).

AFROJ kal. 1. I lidh ngushtë njërin metjetrin, i bëj të afërt; pakësoj ndryshimet,zvogëloj dallimet që e ndajnë njërin prejtjetrit. Afrojmë fshatin me qytetin. Afro-jmë shkollën me jetën (shkencën me prod-himin). 2. E tërheq dikë për t?u miqë-suar, e bëj për vete; miqësoj; e bëj dikëme të afërt për një qëllim të caktuar, efut në rrethin e ngushtë; kund. largoj.Afroj me fjalë të mira. Ushtria i afroi meshumë.

AFSH m. 1. Vrull shpirtëror, zjarr i brend-shëm; dëshirë e fortë. Afsh djaloshar. Af-shi i zemrës (i shpirtit). Afshi i lirisë (iluftës). Flet (tregon) me afsh. Ha (pi)me afsh të madh.

AG m. 1. Poet. shih AGIM,∼I 3. 2. b)�g. nuk i sheh qartë punët, nuk i kup-ton drejt gjërat; është verbuar.

AGIM m. 1. lart. Fillimi i diçkaje, lindja dhehapat e para të një ngjarjeje, dukurie etj.

Agimi i lirisë (i botës së re). Agimi i rev-olucionit. Në agimin e jetës (e shekullit).

AGON jokal. 1. lart. Fillon të shfaqet diçkae gëzuar, nis një ngjarje e dëshiruar, qësjell të mira e lumturi. Agoi dita e lirisë.Aguan ditë të bardha.

AGONI f. 1. Gjendje e rëndë dhe e pashpresëe diçkaje, që është në mbarim, në shuarje;çastet e fundit të një sistemi shoqëror, tënjë sundimi, dukurie etj. Sistem (regjim,klasë) në agoni. Përpëlitet në agoni.

AGURIDH mb. 1. I papjekur, pa përvojë nëjetë. Djalë aguridh. Vajzë aguridhe.

AGZOT m. 1. edhe përd. mb. �g. Shkëndijë,vetëtimë, zjarr. Trim agzot. Fjalë e ag-zot. E ka syrin agzot.

AH II m. 1. Nëmë, mallkim. E zuri (e gjeti)ahu.

AJËR m. 1. Mjedis; klimë. Ndërroj ajër. Nëajër të lirë.

AJËRT mb. 1. libr. Që është i lehtë e i pakap-shëm a i tejdukshëm si ajri. Figurë eajërt.

AJKË f. 1. Pjesa më e mirë, pjesa me e zg-jedhur; balli, lulja. Ajka e djemve (e bur-rave). Ajka e ushtarëve (e sportistëve).Ajka e popullit (e vendit).

AJTH m. 1. Thelbi, zemra, pika më e nd-jeshme a më e prekshme; burimi i njëpune. I gjej ajthin i gjej rrënjët, thelbin.

AKADEMIK mb. 1. Që është tepër teorike i stërholluar, që është i palidhur mejetën e me praktikën; i ftohtë, pa ndjenja.Gjuhë akademike. Stil akademik. Mefrymë akademike. Diskutim akademik.Në mënyrë akademike.

AKROBACI f. 1. sh. edhe ∼RA, ∼ RAT �g.keq. Veprim i shkathët e dredharak, qësynon të mashtrojë dikë, duke e mbuluara kapërcyer thelbin e çështjes; pehlivanl-lëk. Akrobaci politike (�lozo�ke).

AKROBAT m. 1. keq. Ai që i kapërcenvështirësitë me dredhi e me shkathtësi, paiu përmbajtur një parimi të qëndrueshëm

3

e duke iu larguar thelbit të çështjes (za-konisht në veprimtarinë politike); pehli-van. Akrobatët e politikës. Politikanakrobat.

AKROBATIK mb. 1. keq. Dredharak, qësynon të kapërcejë një gjendje të vështirëme mashtrim e me shkathtësi. Ndërhyrje(veprime) akrobatikë. Me mënyra akro-batikë.

AKTAKUZË f. 1. Vepër e shkruar a veprim,që nxjerr në pah anët e dobëta e të er-rëta të një rendi shoqëror, të një organi-zate etj. dhe që i godet këto ashpër. Ak-takuzë e rënd ë(e fuqishme, e pamëshir-shme). I bënë një aktakuzë imperial-izmit.

AKTOR m. 1. Ai që luan një rol me rëndësinë një ngjarje.

AKTPADI f. 1. shih. AKTAKUZ/Ë,∼A. Akt-padi e rëndë (e ashpër).

AKULL m. 1. përd. mb. �g. I ftohtë, pa nd-jenja (për njeriun); i ngrirë. Është akullme mua.

AKULLEMË mb. 1. Që i ka dalë uji, jo shumëi mprehtë (për sëpatën, thikën etj.). Tehi akullemë.

AKULLOHEM vetv. 1. vet. veta III �g. Mëngrin nga hidhërimi, nga frika etj. (përzemrën, gjakun).

AKULLOJ kal. 1. E bëj të shtanget, të ngrijë(për zemrën, gjakun).

AKULLT mb. 1. libr. I ftohtë, i ngrirë; pajetë, pa ndjenjë. Sy të akullt. Vështrimi akullt.

AKULLUAR mb. 1. Që ka ngrirë nga hid-hërimi, nga frika etj. (për zemrën,gjakun). Me zemër të akulluar.

ALARM m. 1. Shqetësim i madh përpara njërreziku të papritur. Shkaktoi (ngjalli)alarm.

ALFA f. palak. 1. si em. f. ALF/Ë,∼A �g.libr. Fillimi i diçkaje, gjëja e parë qëduhet bërë, pika nga duhet nisur; a-ja,abëcëja.

ALTAR m. 1. Simbol i sakri�cës dhe i �ijimit.Altar i atdheut. Në altarin e lirisë.

ALTOPARLANT m. 1. keq. Ai që përhapme të madhe idetë e mendimet e njëtjetri. Altoparlantët e borgjezisë. Bëhetaltoparlant i dikujt.

AMALGAMË f. 1. libr. Përzierje gjërash tëndryshme. Amalgamë dialektesh. Amal-gamë ndjenjash.

AMAZONË f. sh. libr. 1. Grua luftëtare,trimëreshë. Amazonat shqiptare.

AMBALAZH m. 1. keq. Diçka që përdoretpër të mbuluar qëllimet e vërteta dhe përt'i paraqitur ndryshe nga ç'janë; veshjae jashtme për ta zbukuruar diçka. Eparaqiti nën një ambalazh. Shërben siambalazh.

AMBIENT m. 1. Kushtet, rrethanat që ndiko-jnë për një gjendje shpirtërore të njeriut.Ambient i ngrohtë (i ftohtë). Ambienti gëzuar (i zymtë, i rëndë). Ambientluftarak.

AMEL m. bised. 1. Prirje, damar; gjendje sh-pirtërore. Me amel të mirë (të keq). Iprish amelin.

AMË I f. 1. Burim, gurrë.

AMËSHT mb. 1. Që nuk të tërheq me pam-jen e tij, i pakripë (për njeriun). Burrë iamësht.

AMTI f. 1. Gjendje plogështie, mungesë gjal-lërie e veprimtarie, amulli.

AMULLT mb. 1. Që ka mbetur në vend, qënuk shkon përpara, që nuk ka zhvillim.Jetë e amullt. Gjendje e amullt.

ANALE f. vet. 1. Përmbledhje e ngjarjevekryesore, të radhitura sipas kohës; his-toriku i një fushe të veprimtarisë, i njëorganizate etj. Analet letrare. Në analete historisë.

ANATOMI f. 1. Zbërthimi i diçkaje përt'i bërë një studim të imët; ndërtimii diçkaje, i përcaktuar me anë të këtijzbërthimi. Anatomia e shoqërisë. I bënanatominë.

4

ANDEJ 1. bised. Për atë gjë, për atë çështje,për atë punë; nga ato gjëra, nga ato punë.S'dëgjon andej ai. Nuk pyet (nuk merrvesh) andej ai.

ANEMI f. 1. Mungesë gjallërie, dobësi, pa-fuqi.

ANEMIK mb. 1. Që i mungon gjallëria, i pa-fuqishëm, i dobët, i zbehtë. Vepër ane-mike. Diskutim anemik.

ANËS 1. Rrotull; tërthorazi, jo drejtpërdrejt.I shkoi anës. I bie (i vij) anës e anës.

ANËSOR mb. 1. Që është i dorës së dytë,që nuk zë vendin kryesor; që nuk prekthelbin e diçkaje, që e kap cekët, anash.Problem anësor. Temë (çështje) anësore.Dukuri anësore. Në mënyrë anësore.

ANGARI f. 1. Barrë, punë që bëhet pa dëshirëa që nuk të sjell ndonjë kënaqësi; punëe padobishme. Angaritë e shtëpisë. Iangarkoi angari dikujt.. 2. përd. ndajf.�g. Pa dëshirë e shkel e shko, sa për tëshkuar radhën. Punon angari. E bën (emerr) punën angari.

ANGËRDUFEM vetv., krahin. 1. Fryhem,kapardisem si gjeldeti, mbahem me tëmadh.

ANGËSHT mb. krahin. 1. Dorështrënguar; ishtrënguar në punë e në marrëdhënie metë tjerët. 2. I kursyer në fjalë, fjalëpakë.

ANGËSHT ndajf. krahin. 1. Me keqdashje,keq. Flet angësht për dikë.

ANGËSHTOHEM vetv. 1. Kam angështi,ndiej një peshë në zemër; me pushtonangështia.

ANKTH m. 1. Ndjenjë e rëndë ndrydhëse,shtypëse; shqetësim i madh për fatin edikujt ose për fundin e diçkaje. Ankthii pritjes. Me ankth në zemër. Jam nëankth. Pres (shoh, ndjek) me ankth. Ezuri një ankth. U çlirua (shpëtoi) ngaankthi.

ANKTHSHËM mb. 1. Që është plot ankth,që shpreh ankth. Vështrim i ankthshëm.Pritje e ankthshme.

ANOJ jokal. 1. Prirem nga një anë, marr anëne dikujt; i afrohem një mendimi. Anonnga i ati (nga shokët ). Anoj nga shu-mica. Anon nga ne. Anoj nga mendimimë i drejtë.

ANSHËM mb. 1. Që përkrah dikë pa të drejtë,që i del krah një tjetri pa të drejtë, qëmban anë; kund. i paanshëm. Qëndrimi anshëm. Mendim (gjykim) i anshëm.

APOGJE m. 1. libr. Shkalla më e lartë, lulëz-imi më i madh, kulmi. Arrin apogjeun.Është në apogje.

APOSTULL m. 1. libr. Mbrojtës dhepërhapës i zjarrtë i një ideje, i një dok-trine etj. Apostull i lirisë (i së vërtetës).Apostull i idesë kombëtare.

APOTEOZË f. 1. libr. Lavdërimi i një njeriu,i një ngjarjeje etj. në mënyrë të ngriture madhështore. Apoteozë poetike (opti-miste).

ARABÇE ndajf. bised. 1. Në mënyrëtë pakuptueshme, të ngatërruar; për sëmbrapshti. Shkruan (�et) arabçe. I bënpunët arabçe.

ARADHE f. 1. lart. Armatë; radhët e para,pararojë.

ARDHUR mb. 1. bised. I zhvilluar mirë ngatrupi, me shtat të hedhur, i bëshëm. Meshtat të ardhur. 2. bised. Që afrohet menjerëzit, i shoqërueshëm e i njerëzishëm;që të �ton zemrën me fjalë të matura etë ëmbla; i mirë. Djalë (burrë) i ardhur.Vajzë e ardhur. Me fjalë të ardhura.

ARENË f. 1. Fusha ku zhvillohet një përleshje,një luftim etj.; lëmë veprimtarie kundeshen palë a rryma të kundërta; skenë,shesh. Arena politike (parlamentare).Arena ndërkombëtare (botërore). Arenëlufte (betejash). Në arenën e historisë.Doli në arenën e...

ARËZ f. 1. Njeri i lig, që u bie me qafë tëtjerëve e u bën të këqija.

ARI m. 1. bised. Njeri i rëndë e i ngathët,por i fortë, njeri i pagdhendur, që silletnë mënyrë të vrazhdë.

5

ARKITEKT m. 1. Ai që bën planin, përcak-ton detyrat themelore dhe tregon rrugëtpër arritjen e një qëllimi. Arkitekt i rev-olucionit (i socializmit).

ARMATË I f. 1. Masë e madhe njerëzish,që punojnë së bashku në një lëmë osepër një qëllim të vetëm; ushtri. Ar-matë e fuqishme. Armata e punëtorëvetë pararojës. Armata e arsimtarëve (emjekëve). 2. Sasi e madhe, grumbulli madh mjetesh teknike. Armatë trak-torësh (buldozerësh).

ARMATOS kal. 1. Pajis me njohuri, me dijeetj. për një veprimtari të caktuar; e bëjtë aftë për të punuar a vepruar në njëfushë të caktuar. E armatos me teorinërevolucionare.

ARMATOSEM vetv. 1. Pajisem me njohuri,me dije etj. për një veprimtari të caktuar;përgatitem për të punuar e vepruar nënjë fushë të caktuar. Armatosem me dije.Armatosem me teorinë revolucionare. Ar-matosem për jetën.

ARMATOSUR mb. 1. Që është i pajisur menjohuritë e nevojshme për një veprimtaritë caktuar; që është i përgatitur për tëpunuar e vepruar në një fushë të caktuar.I armatosur ideologjikisht (politikisht).

ARMË f. 1. Mjet për të luftuar kundër dikujt;mjet që përdoret për t'ia arritur një qël-limi; mënyrë a arsyetim për të mbrojtura për të rrëzuar diçka. Armë e fuqishme(e shëndoshë, e sigurt). Armë politike(ideologjike). I dha armë kundër vetes.Përdor si armë.

ARMËMBAJTËS m. 1. Ai që punon në shër-bim të dikujt, vegël e dikujt. Armëmba-jtësit e borgjezisë.

ARNË f. 1. Diçka që përdoret për të mbuluarnjë të metë a një dobësi, për të zënë njëtë çarë në një punë. Punë me arna. Jetëme arna. I vë arna.

ARNOHEM vetv. 1. Rregullohem në një farëmënyre, i ndreq punët e mia me ç'të kemnë dorë; jetoj sipas mundësive të paktaqë kam.

ARNOJ kal. 1. Mbuloj të metat, dobësitë etj.me ç'të kem në dorë; përpiqem të ndreqdiçka, të dal nga vështirësitë në një farëmënyre.

ARSEJ II kal. krahin. 1. E nxjerr nga duartnjë punë, i jap fund një pune, përfundoj,kryej.

ARSENAL m. 1. Fond, rezervë prej nganxirren mjete për një qëllim të caktuar;tërësia e mjeteve dhe e njohurive që i shër-bejnë një veprimtarie. Arsenal ideologjik(politik). Arsenal teknik. Nxjerr nga ar-senali. Përdor gjithë arsenalin. Pasurojarsenalin.

ARTERIE f. 1. Rrugë e rëndësishme, vijëkryesore për komunikimin, për shpërn-darjen e energjisë, të ujit etj.; degëzimi një organizmi ekonomik, shoqëror, poli-tik etj., me anë të të cilit zhvillon veprim-tarinë e vet. Arterie kryesore (e rëndë-sishme). Arterie elektrike (ujore). Ar-teriet e minierës. Arteriet e shoqërisë (eekonomisë).

ARTË mb. 1. Që ka vlera të mëdha, që kaveti a aftësi të çmueshme. Zemër e artë.Ka duar të arta. Fjalë të arta shpre-hje, porosi a këshillë që përmban një tëvërtetë me vlerë.

ARTIST m. 1. Mjeshtër në një punë, ai qëshquhet në mjeshtërinë e vet. Artist nëpunë (në lojë).

ARTIZANAL mb. 1. keq. Që bëhet memënyra të prapambetura a primitive, qënuk njeh e nuk zbaton metodat shken-core e të përparuara; i prapambetur.Metoda (mënyra) artizanale. Koncepteartizanale.

ARUSHAN mb. 1. I fortë e trim.

ARRATISEM vetv. 1. vet. veta III �g. Largo-het, ikën, tretet larg. Iu arratis mendja.Iu arratis gjumi.

ARRATISUR mb. 1. Që është shpërndarë, qëka humbur diku larg, që është tretur larg.Me mendje të arratisur. Me sy të ar-ratisur.

6

ARRIJ kal. dhe jokal. 1. kal. �g. Barazo-hem me një tjetër, që është përpara nënjë punë, në një veprimtari etj. E arrijnë mësime. E arrij në mjeshtëri. E arritidhe ia kaloi. 2. kal. dhe jokal. �g. Vij tenjë qëllim ose rezultat i caktuar me anë tëpërpjekjeve; përmbush një dëshirë, kryejnjë detyrë. Arrij sukses (�tore). Arrijqëllimin (objektivat). Arrij në një mar-rëveshje. Arrij në një përfundim.

ARRIRË mb. 1. bised. I pjekur (nga mosha);që ka përvojën e duhur për një punë.Djalë i arrirë. Vajzë e arrirë. 2. shihARRITUR (i,e) 2. Vepër e arrirë.

AS I m. 1. sh. edhe ∼Ë, ∼ËT �g. Njeri ishquar, me aftësi të veçanta në një fushëtë caktuar. As i skuadrës së futbollit. Asi kinematogra�së. As i aviacionit.

ASFIKSI f. 1. Ndërprerje a vështirësi e madheqë krijohet në një degë prodhimi dhe qëpengon zhvillimin e lirë të saj.

ASIMILOJ kal. 1. Përvetësoj mirë një mësim,�toj dije e njohuri në mënyrë të shën-doshë, duke i tretur mirë. Asimilojmësimin. Asimiloj një lëndë.

ASIMILUES mb. 1. Që përvetëson mirë e melehtësi një mësim a një lëndë. Aftësiaasimiluese e nxënësit.

ASIMILUESHËM mb. 1. Që mund të përvetë-sohet me lehtësi (për mësimet, njohuritë).E bëj të asimilueshëm.

ASTRIT m. 1. Njeri shumë i shkathët, trimesypatrembur.

ASTRONOMIK mb. 1. Shumë i madh (përnumrat), i pallogaritshëm. Numër as-tronomik. Shifër astronomike. Çmimeastronomike.

ASHK m. 1. Dëshirë e brendshme e zjarrtë,ndjenjë e fortë, afsh, zjarr. Ashku i punës(i luftës). Flet (qesh) me ashk. Punoj meashk. Puth me ashk. E pi duhanin meashk.

ASHPËR mb. 1. Që shoqërohet me të ftohtëtë madh, me ngrica e me stuhi dëbore

(për motin); kund. I butë. Mot i ash-për. Dimër i ashpër. Klimë e ashpër. 2.Që është shumë i rreptë e i përgjakshëm;që bëhet me vështirësi dhe me mundimetë mëdha, që është plot ndeshje e përp-jekje të vështira. Luftë (përleshje) e ash-për. Ndeshje e ashpër. Jetë e ashpër.Kushte të ashpra. Konkurrencë e ash-për. 3. �g. Që i mungon butësia; qënuk sillet me dashamirësi, i vrazhdë; qëshpreh rreptësi, i rreptë; kund. i butë.Prind (mësues) i ashpër. Sjellje e ash-për. Fytyrë e ashpër. Zë (ton) i ashpër.Fjalë (përgjigje) e ashpër. Bëhet i ashpër.4. �g. Që godet rëndë e pa lëshime; qëkërkon zbatim të përpiktë e pa shmangie;i rreptë, i shtrënguar. Ligj (rregull) i ash-për. Disiplinë e ashpër. Dënim i ash-për. Masa të ashpra. Kritikë e ashpër.E vërteta e ashpër.

ASHPËR ndajf. 1. Në mënyrë të rreptë etë përgjakshme; pa mëshirë, me egërsi,rreptë. Sulmon (godit) ashpër. Luftojashpër. Kundërshtoi ashpër. 2. Nëmënyrë të vrazhdë, me ashpërsi, rëndë.Flas (përgjigjem) ashpër. Sillet ashpër.3. Në mënyrë të prerë, pa lëshime, rreptë.Dënoj (gjykoi) ashpër. Kritikoj (qortoj)ashpër.

ASHPËROJ kal. 1. E bëj më të ashpër, mëtë rreptë; e bëj më pak të ndjeshëm. Eashpëroi jeta.

ASHTËROHET vetv. 1. Forcohet, ngurtëso-het, bëhet si kockë.

AT m. 1. Njeri i fuqishëm e i shkathët, njeri izoti për punë.

ATAVIZËM m. 1. libr. Mbeturinë emarrëdhënieve shoqërore të kohëve tëmëparshme, trashëgim nga e kaluara,gjurmë e së vjetrës në pikëpamjet, nëbotëkuptim, në sjelljet etj. Atavizmat ebotës së vjetër.

ATENTAT m. 1. Përpjekje për të goditur, përtë sulmuar diçka. Atentat kundër lirisë sëpopujve. Atentat kundër demokracisë.

7

ATJE ndajf. 1. Në atë gjë, në atë çështje, nëatë pikë. Atje ka qenë gabimi. Atje mërri mendja.

ATKINË f. 1. Vajzë a grua e re, që ështëe fuqishme, e shkathët dhe e zonja përpunë.

ATMOSFERË f. 1. Ajo që na rrethon,kushtet në të cilat jetojmë ose zhvillo-het një veprimtari, rrethanat që ndiko-jnë mbi diçka; mjedis. Atmosferë e ngro-htë (miqësore). Atmosferë e shëndoshë (egjallë). Atmosferë revolucionare. Atmos-fera politike. Atmosferë pune (lufte). At-mosferë gëzimi (feste). Ngroh (përmirë-son) atmosferën. Helmon atmosferën.

ATROFIZOHEM vetv. 1. libr. Humb vetitë acilësitë e mira, më dobësohen a me pakë-sohen aftësitë krijuese, vyshkem. I atro�-zohen aftësitë.

ATROFIZOJ kal. 1. libr. E bëj dikë të humbëvetitë e mira, ia dobësoj a pakësoj dikujtaftësitë krijuese, i ndaloj zhvillimin. Iatro�zon vullnetin. E atro�zon shpirtër-isht.

ATU f. sh. libr. 1. Mjet i volitshëm që për-doret për të �tuar ose për të arritur diçka.Është atu në duart e tyre.

ATHËT mb. 1. Që është pak si i ashpër dhei papëlqyeshëm, i tillë që nuk të vjenmirë kur e dëgjon; i thartë, i pakëndshëm.Fjalë të athëta. I athët nga goja. 2. Qënuk duron ta prekësh, zemërak, idhnak,i ashpër (për njerëzit). Djalë i athët.

ATHËTOHEM vetv. 1. Nuk me vjen mirë, mëvjen hidhur a thartë nga fjalët e dikujt.

ATHËTUAR mb. 1. Që është hidhëruar, qëështë i pakënaqur e i zemëruar nga diçkae keqe.

AUDITOR m. 1. Vend ku mësohet për të zg-jeruar e për të theluar njohuritë teknike eshkencore, politike, ideologjike etj. Kthe-het në një auditor të madh.

AUREOLË f. 1. Shkëlqimi i madhështisë, ilavdisë ose i nderimit, që rrethon dikë adiçka. Aureola e lavdisë (e �tores). I

rrethuar me një aureole. Krijoj një aure-ole rreth dikujt. I heq aureolën dikujt.

AUTOMAT m. 1. Ai që vepron a që kryendiçka pa vetëdije ose pa u menduar; ai qëvepron në mënyrë mekanike sipas dëshi-rave ose udhëzimeve të një tjetri.

AUTOMATIK mb. 1. Që bëhet sipasnjë rregullsie të caktuar, pa pjesë-marrjen e vetëdijes ose pa u mend-uar; i vetvetishëm. Lëvizje automatike.Veprim automatik. Në mënyrë au-tomatike.

AUTOMATIKISHT ndajf. 1. Në mënyrëmekanike, sipas një rregullsie të cak-tuar, por pa u menduar, pa vetëdije; siautomat. Flet (vepron) automatikisht.Përsërit automatikisht.

AUTOMATIZËM m. libr. 1. keq. Kryerjae një veprimi a e një pune në mënyrëmekanike, si pa vetëdije, pa u menduarose sipas dëshirave a udhëzimeve të njëtjetri.

AVANCË f. sh. bised. 1. Epërsi e �tuarose epërsi që i jepet tjetrit që në �llim.Dy pikë avancë. Jam në avancë. I japavancë.

AVAZ m. sh. bised. 1. Diçka që përsëritetnë mënyrë të njëjtë, diçka që ështëbërë zakon; diçka e mërzitshme dhe epadëshirueshme, ngaqë përsëritet gjith-një. Avazi i vjetër (i mëparshëm, i parë).Avazi i përditshëm. Të njëjtin avaz. Poky (ai) avaz. Filloi avazin. S`di tjetër.

AVULL m. 1. bised. Zjarr i brendshëm, afsh.Flet me avull. E merr me avull të madh.I kaloi avulli.

AZDISEM vetv. bised. 1. Bëhem i papërmba-jtur, harbohem, tërbohem. U azdis kali.Azdiset pas grave.

AZDISUR mb. bised. 1. Që nuk përmba-het dot, i harbuar, i tërbuar (për kaf-shët); që lëviz me vrull; i papërmbajtur(për dallgët etj.). Kalë (mëz) i azdisur.Pelë (mushkë) e azdisur. Erë e azdisur.

8

Dallgë të azdisura. 2. Që është i papërm-bajtur; që nuk njeh ku�, i shfrenuar, ishthurur. Djalë i azdisur. Grua e azdisur.Dëshira të azdisura. Fantazi e azdisur.

BABËZITUR mb. 1. Që nuk ka të ngopurme diçka, që ka një lakmi të pashuar, ipangopur. Njeri i babëzitur. E thithteduhanin si i babëzitur.

BADIHAVA ndajf. bised. 1. Pa dobi, kotsë koti, kot; pa e marrë me gjithë menddhe pa ndier përgjegjësi; në erë, në tym.Fliste (bluante) badihava. Dëgjonte badi-hava.

BAGAZH m. 1. libr. Tërësia e njohurive,e pikëpamjeve etj. që ka �tuar ose qëzotëron një njeri; tërësia e elementeve qëpërbëjnë përmbajtjen e një vepre, të njëveprimtarie etj. Bagazh ideologjik (poli-tik, teorik, shkencor). Bagazh i pasur.Bagazh njohurish (idesh, pikëpamjesh).

BAJAT mb. bised. 1. Që i ka dalë boja, ivjetruar; që ka humbur vlerën nga për-dorimi i tepruar dhe është bërë i mërz-itshëm nga përsëritja e shpeshtë e pavend. Arsyetime bajate. Shpifje bajate.Autokritikë bajate. Demagogji bajate.Këngë (muzikë) bajate. Njeri bajat. Ubë bajat.

BAJONETË f. 1. Forcë ushtarake, dhunë earmatosur. E detyroi me bajonetë.

BAJRAK m. 1. Njeri me trup të drejtë e tëbukur; ai që shquhet mbi të tjerët. Ekemi pasur bajrak ndër nuse.

BAKALARO f. 1. përd. mb. �g. bised.Thatanik. Ishte bërë bakalaro.

BAKËR m. 1. keq. Gjë që nuk vlen shumëa që nuk e çmojmë si duhet. Para bakërdiçka me vlerë të pakët ose fare pa vlerë.

BALANCË f. sh. libr. 1. Masë, mjet amënyrë për vlerësimin ose për gjykimin enjë çështjeje a të një njeriu. Peshon (rën-don) në balancë. Nga anon balanca. 2.Baraspeshë, përpjesëtim i njëjtë i forcavenë të dy anët. Balanca e forcave.

BALAST m. 1. Pesha e tepërt, ngarkesë epanevojshme; diçka që rëndon kot, barrë.

BALASH mb. 1. mospërf. Laraman, i përzier.Gjuhë balashe.

BALË I f. 1. Njollë turpi, damkë, vulë. Iu vubala u njollos me turp.

BALËR mb. 1. I njollosur me turp, i damko-sur.

BALOS kal. 1. E turpëroj dikë, i vë njollë tëzezë, e damkos.

BALSAM m. 1. Mjet që zbut a që qetësondhembjen, ngushëllim. Fjala iu bë bal-sam.

BALSAMOJ kal. 1. I zbut dëshpërimin dikujt,i lehtësoj dhembjen; e ngushëlloj. Fjalëte tij i balsamuan zemrën.

BALTAVEC mb. 1. shar. I qullët në punë, ingathët; dembel.

BALTË f. 1. Lënda, me të cilën është bërë njëgjë; �g. brumë. Baltë e dobët. Unazë mebaltë të keqe. 2. �g. keq. Send a njeripa vlerë; diçka që kushton fare lirë. U bëbaltë dikush a diçka. 3. edhe sh. ∼ËRA,∼ËRAT �g. keq. Diçka e ndyrë, ndyrësi,diçka e pandershme. Baltërat e shekujve.Balta e turpit. Pastroi baltërat.

BALLË I m. 1.Pjesa e �llimit të një sendi, �l-limi i diçkaje, kreu; �llimi i një stine a injë kohe; radhët e para, vendi që ndod-het në krye e më i rëndësishmi. Balli ioxhakut qoshja. Balli i kolonës (i demon-stratës). Balli i kopesë. Balli i vendit.Balli i gazetës. Balli i ujit. Në ballë nëvijën e parë, në krye; në udhëheqje; në�llim, herën e parë. 2. Pjesa më e zg-jedhur; ai që është më i mirë, lulja, ajka;gjëja më e parë e më kryesore. Balli idjemve (i djalërisë, i burrave, i trimave).Balli i vajzave (i nuseve). Balli i miqve.Balli i grurit. Balli i kuajve. Balli i gjel-lëve. Balli i rakisë. Marr ballin e ballinmarr pjesën më të mirë.

BALLËNDRITUR mb. poet. 1. Faqebardhë,ballëhapur.

BALLOR m. 1. shih BALL/Ë, ∼I I 6. Ballorii klasës (i shokëve). Ballori i mishit.

9

BALLOR mb. 1. Që është më i miri në llo-jin e vet; i zgjedhur. Lopë ballore. Dashballor.

BAR I m. 1. Gjë pa shije, ushqim si kashtë;gjellë që s'ka fare kripë.

BAR II m. 1. Mjet a mënyrë që ndihmon përtë kapërcyer një fatkeqësi, për të dalë nganjë e keqe a vështirësi ose për të harruarnjë hidhërim etj. Kërkon barin. Ia gjetibarin. S`ka bar për këtë.

BARAZH m. 1. Pengesë për të ndaluar njëveprim a gardh për të mbrojtur diçka.Barazh i pakapërcyeshëm.

BARDHË f. 1. �g. Vepër e mirë, punë qëpëlqehet; kund. e zezë. Ndaj të bardhënnga e zeza.

BARDHË mb. 1. Që sjell mbarësi e lumturi;që sjell gëzim; fatlum, fatbardhë. Ditë(orë) e bardhë. Vite të bardha. Pleqërie bardhë. Fat i bardhë. Shtëpi (derë) ebardhë. Ardhtë e bardhë! ur. Qofsh ibardhë! ur. 2. I mirë, i pastër, i panjollo-sur; i çiltër; bujar; që sjell të mira. Jetëe bardhë.

BARDHËSI f. 1. Pastërtia e dëlirësia e nd-jenjave dhe e mendimeve. Bardhësia eshpirtit.

BARK m. 1. Brez. Bark pas barku. Kanëkaluar katër barqe. 2. bised. Zemra; sh-pirti. Me gjithë bark. Me bark të plago-sur. I kalbur në bark. S`ma do (s`mamban) barku. Më iku barku. S'e kamatë bark. E ka barkun të gjerë.

BARKARIS kal. krahin. 1. keq. E tret dikularg, e bëj të humbasë, e degdis.

BARKGJERË mb. 1. bised. Zemërgjerë;dorëlëshuar; kund. barkngushtë. Barkg-jerë me mallin e tjetrit.

BARKMADH mb. 1. Që pasurohet në kurriztë të tjerëve, i pasur, shfrytëzues. Treg-tarët barkmëdhenj.

BAROMETËR m. sh. spec. 1. Masë, kriterpër vlerësimin e diçkaje. Barometër izhvillimit. Është barometër.

BARUT m. 1. përd. mb. �g. Që nxehet sh-pejt, që merr zjarr menjëherë; i gjallë ei shkathët, i zjarrtë. Është barut. E kazemrën barut.

BARRIKADË f. 1. Vend luftërash e për-leshjesh; vija e parë e betejave. Bar-rikadë e luftës klasore. 2. Pengesë,gardh për të ndaluar a për të kundërsh-tuar kalimin ose futjen e diçkaje. Bar-rikadë ideologjike. I vë (i ngre) bar-rikadë. I bëhem barrikadë. Kapërcençdo barrikadë. Thyejmë (shkallmojmë)barrikadën.

BARRSHËM mb. 1. I rëndësishëm, me peshë.Mik i barrshëm. Fjalë e barrshme.

BASHKË f. 1. Diçka e bardhë, e fryrë dhe ebutë, që i ngjan leshit të deles. Bashkëresh. Bashka bore.

BASHKËTINGËLLON jokal. 1. Përputhet nëmënyrë harmonike me diçka, përshtatet,pajtohet. Nuk bashkëtingëllon me kohëntonë.

BASHKOJ kal. 1. I lidh e i shkrij në një tëvetme, i bëj një; lidh ngushtë. Bashko-jmë përpjekjet.

BASHKUDHËTAR m. 1. Ai që përkohësishtose rastësisht bashkohet me një lëvizjeshoqërore a politike, pa pasur lidhje tëbrendshme e të thella me të. Bashkudhë-tar i përkohshëm (i rastit). Bashkudhë-tar i revolucionit. 2. Dukuri që shoqëronnjë ngjarje, një lëvizje etj., diçka që zhvil-lohet ose që ecën krahas me diçka tjetër.Bashkudhëtar i përhershëm (i pashmang-shëm).

BASHKUDHËTOJ jokal. 1. vet. veta III�g. Shoqëron një dukuri a diçka tjetërsi bashkudhëtar.

BAT m. 1. Kurth, grackë. E shtiu në bat. Ranë bat. Doli nga bati.

BATAK m. 1. Gjendje e keqe dhe e vështirë, ecila lidhet me amullinë, me diçka të ulëte të ndyrë. Batak ideologjik. Kanë rënënë batak. 2. keq. Njeri i ulët e i ndyrë,batakçi; përmb. fundërrinat e shoqërisë,llumi. Bataku i shoqërisë.

10

BATALL mb. bised. 1. I trashë e i ngathët, joi zhdërvjellët. Me mendje batalle. E katrupin batall.

BATERI f. 1. kryes. sh. �g. Goditje, për-pjekje a sulme të përqendruara kundërdikujt a diçkaje për të arritur një qëllim.Bateritë e kritikës. Me të gjitha bateritë.Zbrazi bateritë.

BATICË f. 1. Periudhë ngritjeje e një lëviz-jeje a veprimtarie; ngjitja dhe fuqizimi idiçkaje; vërshim. Batica e revolucionit (elëvizjes). Baticë ndjenjash.

BATIS kal. bised. 1. Më rëndon si peshë emadhe, më pllakos. Më batisi malli. Ebatisi dëshpërimi. 2. E degdis, e tretlarg. I batisën në dhe të huaj.

BATISUR mb. bised. 1. Që e ka zënë diçka erëndë, që e ka pllakosur një ndjenjë. Mefytyrë të batisur.

BAZË f. 1. Mbështetja kryesore e diçkaje,parimi themelor mbi të cilin ndërtohetdiçka, themeli; arsyeja që shpjegon a qëpërligj diçka. Baza politike (organizative,juridike). Baza klasore. Baza �ziologjike.Baza dialektore. Bazë e shëndoshë. Bazae bazave.

BEC m. 1. bised. Njeri i urtë dhe i butë, qengj(zakonisht për fëmijët).

BEGATË mb. 1. Që është shumë i përshtat-shëm për krijimin dhe për zhvillimin ediçkaje, pjellor. Truall i begatë.

BEGATI f. 1.Pasuri. Begatitë e tokës. Begatimendimesh. Begati zbukurimesh.

BEGATSHËM mb. 1. shih BEGATË (i, e) 2.

BEGUN m. sh. krahin. 1. mospërf. Njerifrikacak; lepur.

BEHAR m. 1. përd. mb. �g. Që është gjith-një i qeshur e i përzemërt, që nuk zemëro-het, i çelur e gojëmbël. Njeri behar. Eka gojën behar. Behar është gjithnjë.

BEJLEG II m. sh. krahin. 1. Njeri që dal-lohet nga një shenjë a nga një cen; njeritrupvogël e i fortë.

BEJLEGE f. 1. Vajzë e fortë dhe e shkathët.

BEKIM m. 1. vjet. Diçka e mirë, mbarësi. Ka(sjell) bekim.

BEKUAR mb. bised. 1. Që ka ose që jep tëmira, i begatshëm; që është i mbarë, fat-bardhë; kund. i mallkuar. Vend i bekuar.Tokë e bekuar. Pemë e bekuar. Kafshë ebekuar. Vit i bekuar. Dorë e bekuar.

BEREQET m. sh. bised. 1. Fryt, dobi; vlerë.Punë (mbledhje) pa bereqet. Fjalë pabereqet. S'ka bereqet. Lëmë pa bereqet.

BEREQETSHËM mb. bised. 1. I frytshëm, ibegatshëm. Punë e bereqetshme.

BETEJË f. 1. Veprimtari e gjerë, përpjekje tëmëdha e të përqendruara për të plotësuarnjë detyrë të rëndësishme, luftë. Betejapër bukën (për mbjelljet e pranverës, përkorrjet, për plotësimin e planit, për kur-simet). Filluan betejën.

BETONTË mb. 1. I fortë e i qëndrueshëm sibetoni.

BËHEM vetv. 1. Ndryshoj përbërjen, për-masat, trajtën etj., kthehem në njëgjendje tjetër; �lloj të jem...; edhe �g.kthehem, shndërrohem; �toj cilësi a ti-pare të tjera, jetoj e veproj si i tillë (edhenë një varg njësish frazeologjike). Bëheti butë (i fortë, i lehtë, i lëmuar). Bëheti bardhë (i zi,i kuq). Bëhet i ëmbël (ihidhur, i kripur). Bëhet i gjatë (i madh,i hollë, i gjerë). Bëhem i mirë (i urtë,i zellshëm, i shkathët, i bukur). U bë ipasur 2. vet. veta III edhe �g. Formo-het, krijohet, ngrihet; më shfaqet diçkanë trup etj.; më del, më kthehet në diçka,më shndërrohet. U bë një vrimë e madhe.U bë rrugë (shteg). U bë një vijë. Ubë gropë. Iu bë koka me xhunga. Iubënë buzët me plagë. Iu bë fytyra mepuçrra. M'u bënë duart me kallo. Iu bënjë gungë (një plagë). Iu bë lëkura pulla-pulla. M'u bë një lëmsh (një nyjë, njëkomb) në fyt (në grykë). Iu bë lak në fyt(në grykë). Më bëhet xhumbë në grykë(në bark). Iu bë buka drokth (gorricë,gjemb, shirit) nuk i shkonte buka poshtë,

11

nuk i hahej (për shkak të një hidhërimi,shqetësimi etj.). 3. Vij në gjendje sh-pirtërore a shëndetësore të caktuar. Ubë i lumtur (i pakënaqur). U bë me inat(me qejf). U bë helm (vrer, pikë e vrer).Bëhem merak merakosem, shqetësohem.Bëhem shend e verë. U bë keq u sëmurrëndë. U bë më mirë u përmirësua ngashëndeti. 4. �g. bised. Më del emri përdiçka të keqe, �toj nam të keq; më ngjitetdiçka, krijohet mendim i keq rreth meje.U bë me fjalë (me llafe). U bë me njollë(me cen). U bë emër (u bë nam) ia zënëemrin në gojë për të keq, ka marrë namtë keq.

BËJ kal. 1. Ngre, kurdis, vë; i punoj diçka. Ibëri pritë (pusi, një grackë). I bëri njëlojë (një marifet, një rreng). I bëri hile.Ia bëri me të pabesë. Ia bëri me qëllim(enkas, kastile, për inat). Mirë ia bëre!Ta bën prapa krahëve. 2. �g. Kryejnjë veprim, që zakonisht lidhet me karak-terin, me sjelljen, me qëndrimin e mebotëkuptimin e njeriut etj. Bëri trimëri(heroizëm). Bëj sakri�ca. Bën mrekulli.Bëri marrëzi. Bëri faj (krim). Bënteturpe. Bëri një budallallëk (një proçkë).Bëri një dredhi. Bënte palaçollëqe. Bëjshaka. Bënte aventura. S`bën lëshime(hatëre, dallavere, hile). Bënë të nëntëd-hjetenëntat bënë të gjitha të këqijat. Bënnumra. thjeshtligj. Bën naze (ojna, lo-dra).

BËRÇUK m. 1. Njeri me trup të shkurtër;shkurtabiq.

BËRDOKULL f. sh. krahin. 1. zakon. sh.Fjalë të kota, gjepura, dokrra. Thotë(shet) bërdokulla.

BËRTHAMË f. 1. pjesa kryesore dhe më erëndësishme, nga e cila zhvillohet diçka.Bërthama �llestare. Bërthamë racore.bujq. grup bagëtish të një race të mirë,që mbahen për të shtuar tufat. Bërthamae një qyteti. Bërthama e industrisë. 2.Grup i vogël e i qëndrueshëm njerëzish,që përbën pjesën kryesore e më të rëndë-sishme të një kolektivi, të një shtrese, tënjë mase etj. Bërthamë revolucionare.

Bërthamë drejtuese. Bërthamë shken-core (teknike). Bërthama e klasës punë-tore. Bërthama e pushtetit. Bërthamëprej pesë vetash.

BIBË f. 1. keq. Grua ose vajzë e trashë ngamendja. budallaqe.

BICE f. 1. Vend ku ngulet një njeri për tëpunuar a për të ndenjur për një kohë, tëgjatë; qoshe e rehatshme. Gjeti (zuri) njëbice. Nuk e la bicen

BIE I jokal. 1. �g. Humb vlerat a cilësitëe mira; më keqësohet gjendja; ulem ngaana morale, marr të tatëpjetën. Ranga mjeshtëria (nga zanati). Ka rënënë mësime. Bie nga shëndeti. Ra ngagjendja. Ra në sytë e të tjerëve. Ramoralisht (shpirtërisht). Ka rënë, s'ështëmë i pari. Sa poshtë ka rënë. 2. edhe�g. Ndodhem papritur ose padashur nërrethana zakonisht të këqija e të vështira;arrij në një gjendje të caktuar, kaloj nënjë gjendje shpirtërore; hyj, futem (edhenë një varg njësish frazeologjike). Ra nëgrackë (në lak, në kllapë, në kurth, nëgrep). Ra në greminë. Ra në pritë (nëpusi). Ra në rrezik (në fatkeqësi). Ranë hall (në vështirësi, në bela). Ra rob(pre, viktimë). Ra në burg. Ra brenda.thjeshtligj. e futën në burg. Ra në duart(në thonjtë, në kthetrat) e dikujt. Ra nënsundimin (nën ndikimin) e dikujt. Rangushtë (keq). Ra në gjak (në armiqësi).Ra në zi. Ra në gabime. Ra borxh. bised.Ra në përleshje (në luftë, në përpjekje).Ra në varfëri (në mjerim, në skamje). Bienë mendime (në mëdyshje). Ra në tëthella. Ra në të zeza u zhyt në mendimetë këqija. Ra në dëshpërim (në hidhërim).Ra në dashuri. Ra në plogështi. S'bienë vetëkënaqësi (në shkollarizëm, në for-malizëm). Ranë në oportunizëm (në ide-alizëm, në subjektivizëm). Ranë kllapi.Bie në gjumë (në qetësi, në heshtje). Ranë krizë (në amulli). Ra me barrë. Ra kl-loçkë pula. Më ranë veshët rehat. bised.Ra si miu në hauz (në poç). Shpëtoi ngashiu e ra në breshër. fj.u. Shpëtoi ngalumi e ra në det. fj.u. 3. edhe �g. E

12

godit, e qëlloj me diçka (zakon. me njëtrajte të shkurtër të përemrit vetor nër. dhanore). I ra me gur (me grusht,me shkelma, me pëllëmbë, me shkop, mekamxhik). I ra me pushkë (me kobure,me top, me shpatë, me shigjetë). I rakokës (turinjve). I ra në kurriz (në krah).I ra kalit. I bie topit. I bie tokës mekëmbë. Më ra era në shpatulla. I rarrufeja. I ra nga prapa. I ra në lule tëballit. S'bie rrufeja dy herë në një lis. fj.u. Nuk bie reja (rrufeja) në hithra. tall.Nuk i hipën dot dardhës, i bie �kut. fj.u. S?ka ç'i bën gomarit, i bie samarit. fj.u. 4. vet. veta III edhe �g. Drejtohet,shkon në një pikë a në një vend të cak-tuar, përplaset a zë vend diku; më preka më godit një nga shqisat a një organte trupit (për dritën për erën, për zërinetj.); më prek a më godit ndjenjat. Ra nëshenj. I bie drita. Më bien rrezet në sy.Topi ra në mur. I ra dielli në kokë. Më rarëndë ushqimi. 5. �g. bised. Sulmoj mefjalë, qortoj a kritikoj rreptë; i vërsulem,e godit. I ra kundërshtarit. I ra një vepre(një romani). I ra pa të drejtë. I ra nëkokë. I ra pas shpine (prapa krahëve).6. vet. veta III �g. Vjen e përhapet;me kap, më zë, më prek, më godit; mëvjen. 7. �g. Lodhem shumë, duke bërë tënjëjtën gjë vazhdimisht, këputem se beridiçka pa pushim (edhe në disa njësi fraze-ologjike). Më ranë këmbët (copë) së ecuri(së kërkuari). U ranë krahët (së punuari).I binin thonjtë (së lari rroba, së bëri ço-rape). 8. vet. veta III �g. Më vjen përshtat, përputhet, pajtohet me diçka, mëshkon, më vjen në një mënyrë (me njëtrajtë te shkurtër të përemrit vetor në r.dhanore). Na bie mirë (keq).I bie mbarë.I bie për shtat i pëlqen, i vjen ashtu sido ai. I binte pas qej�t (pas midesë, pasdëshirës). 9. vet. veta III edhe �g. bised.Më kushton; më qëllon ta blej, ta paguajdiçka (lirë a shtrenjte). Na ra lirë (shtren-jtë). U ra sa qimet e kokës e blenë shumështrenjtë.

BIE II kal. 1. Sjell një pasojë, shkakton; bëjtë ketë; siguroj; sjell. Kjo erë bie shi.

Bie dobi (të mira, mbarësi, gëzim). Bieshëndet. Pruri çrregullime (vështirësi,pengesa, fatkeqësi). Bie si pasojë. Epruri koha (rasti). Ja pruri mbarë. Sidoqë ta bjerë puna sido që të ndodhë, sidoqë të jetë. Ç'bie sahati, nuk bie moti. fj.u.

BIGORR m. 1. Fundërrinë poshtërsi.

BIJË f. 1. Pjellë e diçkaje, diçka që ka dalënga një gjë tjetër, në lidhje me buriminose me prejardhjen e vet. Vera është bijae hardhisë. Gjuha shqipe është bijë eilirishtes.

BIJËSI libr. 1. Prejardhje e drejtpërdrejtëose zhvillim me lidhje të drejtpërdrejtëtrashëgimie.

BILANC m. 1. Pasqyrë e përfundimeve tëarritura në një fushë veprimtarie brendanjë kohe, të caktuar, vështrim përmbled-hës e vlerësues i arritjeve. Bilanc i pasur(i shkëlqyer). Bilanc �toresh (suksesesh).Bilanci i punës. Bilanci i ditës. Bëj bi-lancin.

BILONJË f. 1. Vajzë a grua me shtat të gjatëe të drejtë, biskonjë. Ishte bërë bilonjë.

BILUR m. bised. 1. përd. mb. �g. Shumë ipastër, shumë i kthjellët; shumë i bardhë.Është qielli bilur. 2. përd. ndajf.�g. Shumë (me mbiemrat �i bardhë�, �ipastër�, �i kthjellët�).

BILURTË mb. bised. 1. I bardhë si biluri.Dorë (llërë, fytyrë) e bilurtë. Këmishë ebilurtë.

BIMË f. 1. bised. Pjellë; pasardhës. Bimë ekeqe. S'lanë bimë.

BINA f. sh. bised. 1. mospërf. Njeri a kafshëme trup të madh; send shumë i madh.Alamet binaje!

BINAR m. 1. vet. sh. �g. Drejtimi, në tëcilin zhvillohet një veprimtari, një dukurietj. ose rruga, në të cilën ecën e vepronnjë njeri, një organizatë, një shoqëri a njështet; rrugë, mënyrë; vijë a rrugë e drejtë.Ecën në binarë të drejtë. Është në bi-narë. Doli (iku, u largua) nga binarët.

13

Hyri (erdhi) në binarë. E solli (e ktheu,e vuri) në binarë.

BINOM m. sh 1. libr. Dy dukuri ose dynocione, që kanë ndërmjet tyre lidhje tëdyanshme.

BINJAK m. kryes. 1. Send që i ngjan shumënjë tjetri dhe që është i lidhur ngushtëme të.

BINJAK mb. 1. Që është shumë i ngjashëmme një tjetër, që është pothuajse njësojsi një tjetër.

BIRËRI f. 1. Prejardhje e drejtpërdrejtëose zhvillim me lidhje të drejtpërdrejtëtrashëgimie. Lidhje birërie.

BIRUCË f. 1. Dhomë e vogël, e ngushtë dhepa dritë. Jetonte (banonte) në një birucë.

BISKONJË f. 1. Vajzë a grua me shtat tëgjatë e të drejtë, vajzë a grua shtathed-hur.

BISTËR mb. 1. Që e ka gjuhën shumë të mpre-htë, që përgjigjet shpejt, ashpër e të therme fjalë; gjuhustër. 2. Shumë i shpejtë,shumë i shkathët në punë. Ka një çupëbistër. Është bistër në punë.

BISHË f. 1. Njeri shumë i egër mizor; përmb.Grup njerëzish gjakatarë. Bisha fashiste.

BISHT m. 1.Pjesa e fundit e diçkaje, vendinë fund të diçkaje, fundi; kund. koka,kreu. Bishti i arës. Bishti i urës. Bishti ifshatit. Bishti i trenit. Bishti i vargimit2. �g. keq. Shtojcë e paparashikuar dhee tepërt, që paraqitet për të ngatërruarnjë punë ose për t'iu shmangur një de-tyre; trillim, diçka e pa qenë që shtohetme një qëllim. Punë me bishta. Nxjerr(ngjit) bishta. I vuri bisht prapa. Dalinbishta. Kërkonte bishta. I gjeti një bisht.Ka bishta prapa. 3. �g. keq. Ai që nd-jek dikë në mënyrë të verbër, ai që hiqetzvarrë pas dikujt. 4. �g. Pjesa e pa-përfunduar e një pune ose e një detyre,diçka që ka mbetur pa u mbaruar. Labishta pas. Mbetën ca bishta. 5. vjet.Njeri i shtresës më të ulët; njeri që shihejsi i pavlerë e i parëndësishëm. Bishti ifshatit.

BISHTAK I m. 1. Fëmijë i vogël, që ende nukështë ngritur më këmbë.

BISHTAR mb. 1. Që i bën bisht punës, që ishmanget detyrës së vet.

BISHTNOJ jokal. 1. I shmangem punës afjalës, duke nxjerrë shkaqe të kota, i bëjbisht, dredhoj.

BISHTPËRDREDHUR mb. 1. keq. Bisht-dredhur.

BISHTPËRPJETË mb. 1. keq. Që mbahetme të madh pa pasur ndonjë vlerë, mend-jemadh, fodull.

BISHTPRERË mb. 1. Që nuk ka përkrahjenga të tjerët; që nuk ka ndikim tek tëtjerët (për njerëzit).

BIZANTIN mb. libr. 1. keq. Që ështëkarakteristik për sjelljen, qëndrimet eveprimet e shtresave të larta e të zyr-tarëve në Perandorinë mesjetare të Bizan-tit; hipokrit, dredharak, dinak; që merretme hollësi të tepruara e të kota. Sjelljebizantine. Njeri bizantin. Burokracibizantine. Diskutime bizantine. Di-nakëri bizantine.

BIZGOSUR mb. 1. keq. Që është lëshuar eshkundur fare, i rënë. Njeri i bizgosur.

BLEGËRIJ jokal. 1. Vajtoj, qaj me dënesë.

BLEGËRIMË f. 1. Vajtim, qarje me dënesë.Blegërimat e grave.

BLEJ kal. 1. bised. Kuptoj domethënien ediçkaje, e rrok diçka me mend, e marrvesh. 2. bised. Për�toj nga mendimeta nga aftësitë e dikujt; përpiqem tëmarr vesh diçka prej dikujt. Blen mend.Fëmija blen shumë.

BLETË f. 1. përd. mb. �g. I shpejtë, ishkathët në punë.

BLIROJ jokal. 1. krahin. Çmendem.

BLOF m. sh. libr. 1. Fjalë ose veprim që kapër qëllim të ndikojë mbi kundërshtarin,duke e mashtruar me gjëra të paqena;veprim mashtrues, mashtrim. Blof i ulët.Bëri blof. Ia zbuluan blo�n.

14

BLUAJ kal. 1. Përvetësoj mirë diçka, dukee përsëritur ose duke e përpunuar. Eka bluar mësimin. 2. Sjell e përsjellnëpër mend diçka për të gjetur një zgjid-hje; e rrah me mend diçka nga të gjithaanët, shoshit. Bluan një mendim. Bluajme mend (në mendje, ne kokë). Bluajgjatë. Bluaj me vete (përbrenda). Se-cili bluante me kokë të vet. Bluaje, pathuaje! fj.u. 3. Mendoj t'i bëj tjetrit keq,shestoj me mend një veprim të keq, men-doj diçka të keqe. Seç bluan ai (në kokë)!Bluan diçka të fshehtë. 4. I sjell dhem-bje të thella ose mundime të vijueshme,e mundoj. Më bloi reumatizmi.

BLLOK m. 1. Grup i madh sendesh, njësisha çështjesh që merren si një e tërë. Bllokkryesor. Zgjidhja e çështjeve në bllok.

BLLOKADË f. 1. Një varg masash eveprimesh që zbaton një shtet kundrejtnjë shteti kundërshtar për t'ia prerë lid-hjet politike, ekonomike etj. me vendete tjera, me qëllim që ta vetmojë, tadëmtojë e ta detyrojë t`u nënshtrohetsynimeve politike të tij. Bllokadë poli-tike (ekonomike, diplomatike, �nanciare).Bllokada imperialiste. Bllokadë e dy-�shtë. Në gjendje bllokadë. Bënë (ven-dosën, shpallën) bllokadën. Çajmë (sh-partallojmë, thyejmë) çdo bllokadë.

BOBOLE f. kryes. 1. Grua e shkurtër e topo-lake.

BOJATIS kal. 1. bised. I jap ngjyra të bukura,i jap luster; e zbukuroj.

BOLLËSHARDE f. sh. zool. 1. shar. Grua eegër dhe e keqe, grua që të ha shpirtin etë helmon jetën.

BOMBARDOJ kal. 1. bised. E sulmoj meforcë e pareshtur me diçka, pa e lënë tëqetë, e godit vazhdimisht në një pikë; idrejtoj a i dërgoj dendur diçka. Ë bom-bardoi me pyetje (me fjalë). E bombard-uan me letra (me telegrame).

BOMBË f. 1. bised. Goditje e rëndë dhe epapritur; diçka që ndodh papritur dheqë bën shumë përshtypje. Lajmi qe njëbombë për të.

BONJAKËRI f. 1. përmb. �g. vjet. Të var-frit.

BONJË f. 1. përd. mb. �g. Që e do punën, qëpunon shumë e mirë, e papërtuar, punë-tore e madhe (për gruan).

BORXH m. 1. bised. Detyrim moral ndajdikujt, diçka që e kemi për detyrë tabëjmë.

BORXHLI m. sh. bised. 1. Ai që ka detyrimmoral ndaj dikujt, ai që ka për detyrëtë bëjë diçka për një tjetër për t'i shpër-blyer një të mirë. I jam borxhli. Më bëriborxhli. E ndiej veten borxhli. Mbetemborxhli.

BORROÇITEM vetv. 1. Kapem e përfytemme dikë, mundem me një tjetër. Bor-roçiteshin fëmijët.

BORROKOÇ m. 1. Djalë i ri me trup të ng-jeshur.

BOSH ndajf. bised. 1. Kot, humbur, pa dobi,pa vlerë; pa kuptim. Rri bosh. Flet bosh.I shkoi (i vajti) puna (mundimi) bosh. Ebëri rrugën bosh. I shkoi fjala bosh.

BOSHLLËK m. sh. bised. 1. Detyrë qënuk është plotësuar, mungesë, e metë.Boshllëqet e kaluara. Boshllëqe në punë.Boshllëqet e nxënësve. Ka boshllëqe.2. Gjendje e rëndë shpirtërore, pikël-lim i thellë nga një humbje e rëndë epazëvendësueshme, nga një goditje, ngadëshpërimi etj. Ndiej një boshllëk. Kamnjë boshllëk të madh në zemër. 3.Mungesa e idealeve, e synimeve dhe e in-teresave të shëndosha për jetën, zbrazëtishpirtërore.

BOSHT m. 1. b) �g. e vuri të punojë, e vurinë punë. 2. Drejtimi kryesor i një puneose i një veprimtarie; vija kryesore ideoree një vepre shkencore, letrare etj.; vijathemelore rreth së cilës shtjellohet njëveprim, një tok ngjarjesh etj. Boshti ide-ologjik. Boshti i punës. Boshti i dramës(i romanit). Boshti i ngjarjeve. 3. �g.Pjesa që mban peshën kryesore, shtylla.Boshti i shoqërisë.

15

BRAMBULLIJ jokal. 1. Bëj zhurmë; keq. �asshumë, llap kot, grij. Brambullin si këm-borë e prishur. Shiu brambullinte në çati.Mjaft brambullite!

BRAMSH m. 1. Fëmijë i vogël i parritur ende,camërdhok.

BRAZDË f. 1. Vijë a rrugë, në të cilën ecënose zhvillohet diçka; gjurma që lë diçka;përshtypje, mbresë e thellë. Brazdë epashlyeshme. Brazdat e jetës.

BREJ kal. 1. vet. veta III �g. Më mundondiçka përbrenda vazhdimisht, më grinpërbrenda pak e nga pak, s'më lë të qetë.E bren ndërgjegjja. Më bren malli përdikë. Më bren meraku. E bren dyshimi(smira). Më bren zemrën (shpirtin). Ebrejnë kontradiktat.

BRESHËR m. 1. Shumicë, sasi e madhe, rrëkee diçkaje, breshëri. Breshër plumbash(gjylesh). Breshër gurësh. Breshërfjalësh. Breshër duartrokitjesh. Breshërpyetjesh. Breshër sharjesh (qortimesh).Breshër lotësh.

BRESHËRI f. 1.Shumicë, sasi e madhe dhee pandërprerë, rrëke e vrullshme dhe epandërprerë e diçkaje, breshër. Breshëriplumbash (gjylesh). Breshëri duartrokit-jesh. Breshëri pyetjesh.

BRESHNOHET vetv. 1. Nguroset në një tra-jtë, merr një trajtë, merr një formë tëngurtësuar.

BRIJOHET vetv. 1. Bëhet gati të ndeshet a tëzihet me dikë, hakërrohet (për njerëzit).

BRIMADH mb. 1. vet. f. �g. Që bën turpe,e përdalë; që nuk i qëndron besnike bur-rit (për gruan). 2. vet. m. �g. shihBRINAR.

BRIMOJ kal. 1. Gjurmoj, kërkoj andej ekëtej, hetoj për të zbuluar diçka të fshe-htë. Brimoj një të fshehtë. S'la vend pae brimuar.

BRINJAS ndajf. 1. Paksa, kalimthi, duke eprekur pak; në mënyrë të ceket, përcip-tas. Është prekur brinjas kjo temë.

BRISHTË mb. 1. Që është shumë i ndjeshëm,që preket shpejt. Zemër e brishtë. 2.Që nuk ka një bazë të shëndoshë, që nukpërligjet nga vetë jeta, që nuk qëndron, ipathemeltë; i kotë. Shpresa (ëndërrime)të brishta.

BRONZ m. 1. keq. Gjë që nuk vlen shumë aqë nuk e çmojnë si duhet, bakër.

BRUMË m. 1. Përmbajtje, formim men-dor e shpirtëror, përgatitje ideopolitikee morale; lëndë, përbërje. Brumë i vjetër(i ri). Brumë i mirë. I gatuar nga tjetërbrumë. Njerëz të një brumi. Vepër mebrumë. S`ka brumë (për një shkrimtar tëdobët). 2. shar. Njeri i qullët, që e heqkushdo për hunde. Çfarë brumi që është!

BRUMOS kal. 1. Formoj karakterin dhebotëkuptimin e dikujt, e edukoj duke ukujdesur që të �tojë bindje politike, ide-ologjike e morale të caktuara, e kalit nëpunë e në veprimtari shoqërore; e for-moj si njeri. Brumos rininë. Brumosme frymën revolucionare. 2. Përgatit,vë themelet e diçkaje; e forcoj, e bëj tëpathyeshëm. Me gjakun e tyre brumosëndemokracinë.

BRUMOSEM vetv. 1. Formoj karakterin dhebotëkuptimin tim, edukohem duke �tuarbindje politike, ideologjike e morale tëcaktuara, kalitem në punë e në veprim-tari shoqërore; formohem si njeri. U bru-mos me virtyte të larta. 2. vet. veta III.Përgatitet; forcohet, bëhet i pathyeshëm.

BRUMTË mb. 1. I fryrë e i qullët, që ka pam-jen e brumit të ardhur. Fytyrë e brumtë.Njeri i brumtë.

BRUSHMË mb. 1. I ashpër, i vrazhdë,idhnak, i sertë (për njerëzit). Njeri ibrushmë.

BRUSHTULL m. gjell. 1. b) �g. i mbushurnë fytyrë, fytyrërrumbullakët, jo i hequr(zakonisht për fëmijët e të miturit).

BRYDHËT mb. 1. I butë. Dritë e brydhët.Rreze e brydhët. 2. mospërf. I qullët, ingathët. Njeri i brydhët.

16

BUALL m. 1. keq. Burrë me trup të madhe të rëndë, por i ngathët e i trashë ngamendja.

BUALLICË f. 1. keq. Grua me trup të madh etë rëndë, por e ngathët dhe e trashë ngamendja.

BUBËRROJ jokal. 1. Bëj punë të vogla për tështyrë kohën, merrem me vogëlsira e meçikërrima. Bubërron natë e ditë. Bubër-ronte nëpër shtëpi. 2. kal. �g. Ngacmoj.E bubërroi me fjalë.

BUBULESH mb. 1. mospërf. I trashë ngamendja, jo i mprehtë; i leshtë. Djalëbubulesh.

BUBURREC m. 1. mospërf. Njeri me trup tëvogël.

BUÇET jokal. 1.Jehon nga zërat e fuqishëm,ushton nga zhurma e madhe, kumbon.Buçet mali. Buçet shtëpia. Buçasinrrugët. Më buçasin veshët me ushtojnëveshët. 2. Dëgjohet gjithandej, përhapetme jehonë të fuqishme, ushton. Buçetfjala e Partisë.

BUÇIMË f. 1. Jehona e fuqishme e një ngjar-jeje me rëndësi. Buçima e revolucionit.

BUÇKOJ kal. 1. jokal. vet. veta III �g. Lulë-zon.

BUF m. 1. keq. Djalë a burrë me �okë tëpaqethur, të pakrehur e të shpupurishur;burrë i parruar prej shumë ditësh. 2.mospërf. Njeri i plogët e i trashë ngamendja; njeri matuf, i shushatur.

BUF mb. bised. 1. keq. I plogët e i trashë ngamendja; matuf, i shushatur.

BUHAVIT kal. bised. 1. keq. Mërzit sëtepërmi, fryj. Na buhaviti me fjalë.

BUHAVITEM vetv. bised. 1. keq.Mërzitem së tepërmi, fryhem nga diçka epadëshirueshme. U buhavita nga fjalët.

BUIS jokal. 1. Shfaqet me shumicë e me vrull,vjen në një varg të pandërprerë; vlon,zien (për ndjenjat, mendimet etj.); vjenmenjëherë, pllakos. Buisin mendimet.Më buis gjaku. Buis jeta.

BUKË f. 1. Mjetet më te domosdoshme përjetesë. Mezi nxirrnin (�tonin) bukën. 2.vet. nj. �g. vjet. Detyra, shërbimi anëpunësia që jepte mjetet e jetesës; vendii punës që jepte një pagë sa për të mbaj-tur frymën. Në bukë të vet. Në bukë tëqeverisë. 3. vet. nj. �g. Përmbajtje eshëndoshë, thelbi dobishëm, vlerë, dobi.4. vet. nj. �g. Lënda e parë a lëndakryesore që nevojitet për një degë prod-himi. 5. vet. sh. �g. bised. Vit (përmoshën). Iu sosën bukët. I ka bukët tënumëruara.

BUKËBARDHË mb. 1. Mikpritës, bukëd-hënës; zemërbardhë.

BUKOJ jokal. 1. Shkoj mirë me dikë,bashkëpunoj e merrem vesh mirë me dikë,shtrohem në një sofër me dikë, më hahetbuka me të.

BUKSHËM mb. 1. I vlefshëm, i dobishëm,frytdhënës. Punë e bukshme. Mbledhjee bukshme.

BULËZIM m. 1. Shpërthim, nisje e diçkaje tëre.

BULMET m. 1. Fryt, dobi, gjë e dobishme,përfundim i mirë, bereqet, bukë. Muha-bet pa bulmet.

BULMETSHËM mb. 1. bised. Që sjell fryt edobi, frytdhënës, i bereqetshëm. Punë ebulmetshme.

BULON jokal. 1. Nxjerr krye, sapo del; sh-përthen.

BULLAR m. 1. keq. Djalë a burrë trashaluqose i ngathët.

BULLEDËR f. 1. mospërf. Grua e trashë ebulla�qe.

BULLËNDËR f. 1. keq. Llum, fundërri.

BUMERANG m. 1. Goditje që jep dikush dhee pëson vetë, fjalë ose vepër, e cila kthe-het kundër atij që e thotë a që e bën. Ukthye në bumerang.

BUNACË f. 1. Qetësi, kohë pa trazime;amulli. Çaste bunacë.

17

BUNGAJË f. 1. Punë e ngatërruar dhe e er-rët, çështje që është vështirë të zgjidhet.Hynë në bungajë.

BUNGË II f. 1. Lëmsh, komb, nyje që tëbëhet në fyt a në zemër nga hidhërimi,nga vuajtjet etj. Ka (iu bë) një bungë.M'u mblodh bungë.

BURBUQET vetv. 1. Çelet e zbukurohet.Burbuqet vajza.

BURG m. 1. Vend ku jeta është e rëndë dhe epadurueshme për shkak të shtypjes e tëterrorit, të mjerimit e të ndjekjeve. Burgfashist. Burg popujsh.

BURGËTOHEM vetv. 1. Më bëhet jeta burg,më bëhet jeta e padurueshme.

BURIM m. 1. �g. Shkaku a shtysa që sjelldiçka, sendi a dukuria që ngjall a qënxit një ndjenjë, që sjell një pasojë etj.Burim force (frymëzimi, kënaqësie, gëz-imi). Burim luftërash. Burim të këqi-jash.

BURNOT m. 1. përd. mb. �g. keq. Qës'ka asnjë vlerë, që nuk shërben për asgjë;që s'di asgjë, i pazhvilluar nga mendja.Ishte burnot fare.

BURON jokal. 1. E ka pikënisjen, e ka bazën,zë �ll, vjen; e ka prejardhjen. Pushtetiburon nga populli dhe i takon popullit.2. E ka burimin, del; shkaktohet, vjen sipasojë e diçkaje. I buron nga zemra.

BUSULL f. 1. Udhërrëfyes, drejtues që s'tëlë të gabosh; ai që të tregon drejtimine duhur. Busull e pagabueshme. Busulldrejtuese.

BUTAFORI f. 1. libr. Kushte e rrethana tëjashtme, të krijuara në mënyrë të rremepër të mashtruar dikë, për t'u hedhur tëtjerëve hi syve. Butafori mashtruese.

BUTAK mb. 1. Që nuk ka karakter të fortë,që nuk ka kockë të fortë (për njerëzit).

BUTË mb. 1. Që preket shpejt, që ndiko-het lehtë (për karakterin e njeriut, përsjelljen etj.); që është i urtë, i dashur,i shtruar e i afruar me të tjerët (për

njerëzit e për kafshët); që shpreh dhemb-shuri e shpirtmirësi; kund. i egër; i ash-për; i vrazhdë. Njeri (prind, tip) i butë.Qengj (qen, kalë) i butë. Fytyrë e butë.Me zemër (me shpirt) të butë.

BUTËSI f. 1. Qëndrim i butë, të qenëti butë (nga sjellja, nga karakteri etj.);kund. ashpërsi; vrazhdësi. Shenjëbutësie. Fryma e butësisë. Sillet mebutësi sillet me të butë, sillet me të mirë.

BUZË f. 1. Fillimi i një kohe; �llimi i njëngjarjeje, pragu i diçkaje. Në buzë të be-harit (të dimrit, të vjeshtës). Në buzëtë mbrëmjes (të agimit). Në buzë të ple-qërisë. Në buzë të shkatërrimit.

BUZËÇARË mb. 1. Buzëplasur. Rrintebuzëçarë.

BUZËDJEGUR mb. 1. I zhuritur për diçka,që i është tharë buza për diçka.

BUZËDREDHUR mb. 1. Që bën naze, që për-dredh buzët, buzëhollë.

BUZËKYÇUR mb. 1. I dëshpëruar, i pikël-luar.

BUZËNXIRË mb. 1. Shumë i vuajtur, që kahequr shumë në jetë.

BUZËPJEKUR mb. 1. Që ka vuajtur shumëpër diçka, që është djegur për diçka, buzë-plasur.

BUZËQARË mb. 1. I trishtuar, i pikëlluar, ingrysur.

BUZËQESH jokal. 1. vet. veta III �g. Del,shfaqet me një pamje të gëzueshme etë këndshme. Buzëqesh dielli (hëna).Buzëqesh mëngjesi. Buzëqesh deti.Buzëqesh natyra (pranvera). 2. vet.veta III �g. Më del përpara si diçka ebukur dhe e gëzuar, më afrohet si diçkapremtuese, duket sikur do t'ia arrij, mëbëhet i mundshëm (për �toren, suksesinetj.). Nuk i ka buzëqeshur fati nuk i kaecur në jetë. Na buzëqesh e ardhmja.

BUZËQUMËSHT mb. 1. mospërf. I pap-jekur e pa përvojë, që s'është bërë endepër t?u për�llur.

18

BUZËTHATË mb. 1. Që s?ka asgjë, që s'katë vërë gjë në gojë; i mjerë. Mbetibuzëthatë.

BUZËZI mb. 1. Fatkeq, fatzi.

BYK m. 1. keq. Njeri a send që nuk ka asnjëvlerë dhe që s?hyn në punë; mbeturinë epadobishme. Kashtë e byk. Është byk.

BYTYNTË mb. vjet. 1. I trashë nga mendja,budalla, tutkun.

BYTHËÇJERRË mb. thjeshtligj. 1. Shumë ivarfër, i këputur.

BYTHËJASHTË mb. thjeshtligj. 1. Qës'mban asgjë të fshehtë, që �et shumë enxjerr çdo gjë; bythëzbuluar.

CAK m. 1. Ku�ri që është caktuar ose pran-uar për diçka; masa e lejueshme, norma.Caqe të ngushta. Caqet e parashikuara.Caqe kohore. Pa cak e pa anë. Brendakëtyre caqeve. I vë cak. I kapërcen caqet.E kalon cakun. Del jashtë caqeve. Nukka cak. 2. Shkallë më e lartë që syno-jmë të arrijmë, pikësynim. Drejt caqevetë reja. Caku i fundit. Arrij cakun me tëlartë.

CAKËRR ndajf. bised. 1. përd. mb. �g. Izbrazët, bosh; mendjelehtë. E ka kokëncakërr.

CAKËRROJ kal. 1. Përplas njërën me tjetrën,i vë në kundërshtim a në ndeshje. Cakër-roj fjalët me dikë. 2. jokal. �g. Nxjerrnjë tingull të lehtë, kur çokitet. Cakër-ronin këmborët.

CAKOS kal. krahin. 1. Mbledh pak e ngapak, duke kursyer shumë, kursej diçkaçika-çika.

CANGË f. sh. krahin. 1. I papjekur ngamendja. Është akoma cangë.

CANGËL ndajf. krahin. 1. Pezull, në erë,mëdysh, me mendje të ngritur. E kamendjen cangël. Ka mbetur cangël.

CANGLA-CANGLA mb. krahin. 1. Tëndarë e të përçarë, �je-�je; të shkëputur.U bënë cangla-cangla.

CAPËRLUAR mb. bised. 1. Shumë i lodhur,i rraskapitur, i këputur.

CAPOJ kal. 1. E mund tjetrin me fjalë e mepunë, e vë poshtë.

CARANGTHTË mb. bised. 1. Që nuk shkonmirë me të tjerët e grindet vazhdimisht,që u bie në qafë të tjerëve; i ashpër, ivrazhdë. Njeri i carangthtë.

CEK kal 1. Prek në bisedë ose me shkrimnjë çështje pa e trajtuar gjerësisht, �askalimthi për të, zë në gojë, përmend, çek.Cek një çështje. Cek në bisedë. Cekshkurt.

CEKËT mb. 1. Që nuk hyn në thelb të çësht-jes ose të punës, që merret vetëm megjërat e sipërfaqshme ose me ato gjëra qëduken menjëherë; që i mungon thellësia emendimit, i përciptë; që është i dobët, joi thellë. Njeri i cekët. Njohuri të cekëta.Mendim (gjykim, arsyetim) i cekët. Kup-tim (trajtim) i cekët i problemit. Studim(punim) i cekët. Vepër (poezi) e cekët.Analizë e cekët. Përgatitje e cekët. Jetëe cekët. Kontroll i cekët. Gjumë i cekët.Dashuri e cekët. Ndjenjë e cekët. I cekëtnga mendja (nga trutë).

CEKËT ndajf. 1. Në mënyrë të përciptë, nëmënyrë jo të thelluar, përciptas; dobët,jo thellë. Përshkruaj (trajtoj) cekët.Parashtroj cekët.

CEKËTINË f. 1. libr. Mungesë thellësie nëmendime, cektësi në gjykime e veprime.

CEKTËSI f. 1. Të qenët i përciptë, të qenëti sipërfaqshëm, mungesa e thellësisë sëmendimit. Cektësi mendimi (gjykimi).Cektësi ideologjike. Cektësi në punë.Mendon me cektësi. E trajtoi me cektësi.

CEKTËSOHET vetv. 1. Bëhet më i përciptë,më i sipërfaqshëm, humbet thellësinë emendimit.

CEN m. 1. Zakon i keq i një njeriu, ves. Njerime cene me huqe. Djalë pa cene. U bëme cen. Ka cene të këqija. Zuri një cen.I zhduku cenet. I fsheh (i mbulon) cenet.

19

CENOJ kal. 1. Prek diçka ose dikë për t'ishkaktuar një dëm, shkel diçka që ështëe paprekshme për dikë; dhunoj. Cenojlirinë (pavarësinë). Cenoj demokracinë.Cenoj jetën. Cenoj nderin. Cenoj të drej-tat (interesat).Cenoj ku�jtë. Cenoj mefjalë. 2. Dëmtoj pak, e prish pak, prek;dëmtoj. Cenoj punën. Cenoj shëndetin.Cenoj aftësinë mendore.

CENOSUR mb. 1. Që ka një njollë të keqe, qëka një cen në nder; që ka �tuar një emërtë keq.

CENUAR mb. 1. I prekur në sedër, i lënduar,i fyer; i njollosur, i turpëruar.

CEP I m. 1. Pjesë anësore e diçkaje, skaj,skutë. Në një cep të mendjes. Në njëcep të zemrës.

CERBER m. 1. libr. Rojtar i egër e i pamëshir-shëm.

CEREBRAL mb. anat. 1. libr. Që ka karak-ter të theksuar mendor, që mbështetetmë shumë në arsyen, sesa në ndjenjën.Tregim (roman) cerebral.

CËRIT II kal. 1. I shkaktoj një dhembjetherëse; e pikëlloj, e përvëloj, e djeg. Icërit zemrën. 2. jokal. vet. veta III �g.Me bën të ndiej një dhembje therëse, mëngjall një ndjenjë të mprehtë shqetësimie trishtimi. I cërit zemra. Me cërit nëzemër (në shpirt).

CICËRIMË f. 1. E folur e shpejtë dhe me zë tëhollë (zakonisht për fëmijët). Cicërimate yllkave në kopsht.

CICËROJ jokal. 1. Flas shpejt, me zë të hollëe të ëmbël; �as bukur (për fëmijët dhepër vajzat). Cicërojnë fëmijët.

CIK m. 1. Koha kur diçka ka arritur zhvillimtë plotë, gjendja kur diçka është në kul-min e vet, vlugu. Ciku i dimrit (i verës).Në cik të vapës. Në cik të rinisë. Në ciktë pemëve.

CILIVILE f. sh. krahin. 1. Vajzë e shkathëtdhe e zgjuar.

CINGËRIS kal. 1. Ngacmoj me fjalë dikë përta shqetësuar ose për ta zemëruar, cytme fjalë; e bëj të zemërohet, e bëj të ac-arohet; ngacmoj. I cingërisi nervat.

CINGËROJ II jokal. 1. Ankohem për diçka,qahem.

CINGËRUES mb. 1. Që ankohet e qahetvazhdimisht, qaraman.

CINGRA-MINGRA f. vet. sh. 1. Vogël-sira, çikërrima. Nuk merret me cingra-mingra.

CINXËR m. 1. iron. Ai që �et pa pushim dhekot.

CIPË f. 1. bised. Tërësia e vetive morale tënjë njeriu të ndershëm, turpi e sedra qëe mbajnë njeriun të mos bëjë veprime tëpalejueshme; tërësia e rregullave dhe enormave morale të shoqërisë, që mbro-jnë nderin e saj. Njeri me cipë. Sjelljepa cipë. Nuk ka cipë. S`ka fytyrë e cipë.I ka plasur cipa. Ruaj cipën. S`i mbetetcipë. Bëj diçka për cipë. Plasi cipa, dolikripa. fj.u. Ka cipë (nder) në faqe. 2.Diçka që mbulon ose që fsheh, mbulesë,perde. Mbuloj (fsheh, mbështjell) me njëcipë. I hedh cipën (një ngjarjeje, veprimietj.). Heq (gris) cipën.

CIPËDALË mb. 1. Që i ka plasur cipa, ipaturp, cipëplasur, I pacipë.

CIPËHOLLË mb. 1. Që preket shpejt në sedër,i prekshëm.

CIPËTRASHË mb. 1. Që nuk është shumë indjeshëm, që nuk preket lehtë; që nuk ezë turpi.

CIRIPUPE f. 1. Njeri shumë mendjelehtë e ipaqëndrueshëm.

CITADELË f. 1. libr. Mbështetje e fuqishme,kështjellë.

COKAT kal. 1. E bëj të luajë nga mendtë, eçmend.

COPA-COPA ndajf. 1. bised. Herë mirëe herë keq. Ia çoj copa-copa.

20

COPË f. 1. Përdoret pranë një emri përtë treguar me mospër�llje një send anjë njeri të vogël e të pavlerë; përdoretpranë një emri për të treguar, zakonishtme keqardhje, një njeri që është i pa-fuqishëm, i dobët e fatkeq, që është përt'u mëshiruar. Një copë letër. Një copëburrë. Një copë grua. Një copë nuse.

COPËTOHEM vetv. 1. Përpiqem me tëgjitha forcat për dikë a për diçka, bëhemicopë.

COPËTOJ kal. 1. E ndaj në pjesë me të tjerë.

CUB m. 1. Trim kokëkrisur.

CUBAK m. 1. Që nuk ka fat, fatprerë (përvajzat). Cucë cubake.

CUK kal. krahin. 1. Ngacmoj, cingëris. Cuknervat.

CUMRAK I m. 1. Njeri shumë i shkurtër; bur-rac; fëmijë i vogël me shtat të parriturende.

CUNGËT mb. 1. I gjymtuar, me të meta, mecen; i mangët. Punë e cungët.

CUNGOJ kal. 1. I heq një pjesë, e zvogëlojose e shkurtoj diçka dhe kështu e lë tëmangët, ia pakësoj vlerën; e pres njëpjesë, e gjymtoj. Cungoj një artikull.Cungoj punën. Cungoj të drejtat.

CUNGUAR mb. 1. Që i është hequr një pjesë,që është shkurtuar a zvogëluar dhe kambetur i mangët; i gjymtuar. Artikulli cunguar. Program i cunguar. Kërkesatë cunguara.

CYT kal. 1. Ngacmoj dikë, shpoj. Cyt mefjalë. I cyt nervat. Cytin njëri-tjetrin. 2.Shtyj dikë për të bërë diçka; nxit. I cytdëshirën (kureshtjen). E cyt për të keq.

ÇADËR f. 1. Strehë mbrojtjeje; mburojë. Ibëhet çadër. Mbeti pa çadër. Hyn nënçadrën e dikujt.

ÇAFËR I m. 1. Fëmijë i shkathët e i mprehtë.E ka djalin çafër.

ÇAFKË I f. 1. Grua e dobët dhe e hollë.

ÇAHEM vetv. 1. bised. Bëj një veprim metë gjitha fuqitë e me vrull, sa më bën tëlodhem, të mekem a të mos mundem më;më shfaqet një ndjenjë në mënyrë të thek-suar; pëlcas, plas. U ça duke ngrënë. Uça duke punuar. Qeni u ça së lehuri. Ça-het nga gazi. Çahet nga inati. Më vjentë çahem nga diçka.

ÇAJ kal. 1.Hap shteg përmes një pengese,duke e mënjanuar ose shkatërruar; shkojpërpara ose dal përtej duke mposhtur njëqëndresë. Çaj dëborën. Çaj turmën. 2.jokal. edhe �g. Eci përpara, përparoj mepërpjekje, duke kapërcyer ose mënjanuarpengesa e vështirësi; çel rrugën me forcë ame përpjekje. Çan përpara. Çau përmesnjerëzve (dëborës). Çau me bërryla. Çannë jetë. Ka çarë me gjoks. 3. bised. Jamshumë i aftë për të bërë diçka, kam forcëtë madhe për një punë. Të çan në matem-atikë. Ka një traktor që të çan. 4. bised.Dëfrej me bujë të madhe, e tund, e bëjfora. Do të çajmë në dasmën tënde. Eçanë atë natë. Çaje, se të erdhi dita!

ÇAKALL m. sh 1. keq. Njeri gjakpirës e ipangopur; ai që ulërin duke kërcënuar tëtjerët. Çakejtë gjakpirës. Çakejtë impe-rialistë. Kope çakejsh. Britma çakejsh.Çakej të një strofke.

ÇAKALLE f. 1. keq. Njeri që �et shumë epa pushuar, llafazan. Çakalle e prishur.Çakalle mulliri.

ÇAKËL f. 1. Fjalë ose punë pa vlerë e parëndësi; gjepur. Merret me çakla. Fletçakla.

ÇAKËRDIS kal. bised. 1. I prish mendjen; ebëj të mos dijë si të veprojë, e hutoj. Içakërdisi mendjen. 2. E ngatërroj diçka,e bëj rrëmujë, i humbas �llin diçkaje.Çakërdis punën. Çakërdis fjalën.

ÇAKËRDISEM vetv. bised. 1. Më prishetmendja, bëhem si i hutuar e nuk di si tëveproj; hutohem.

ÇAKËRDISUR mb. bised. 1. Që i ështëprishur mendja, që është hutuar e nukdi si të veprojë ose nga t'ia mbajë; i

21

hutuar. Njeri i çakërdisur. Me mendjetë çakërdisur. Vështrim i çakërdisur.Vrapon si i çakërdisur.

ÇAKËRR mb. bised. 1. Që ka diçka të parreg-ullt në sjelljen e në veprimet e tij, që sillete vepron jashtë rregullit të zakonshëm enë mënyrë pak të papritur; i prapë ters.Çakërr nga mendtë. Ka një djalë çakërr.

ÇAKËRRITEM vetv. bised. 1. I kërcënohemdikujt, duke e vështruar me sy të zgur-dulluar. Iu çakërrit djalit.

ÇALAMAN mb. keq. 1. Që është me të meta,i çalë. Punë çalamane.

ÇALË mb. 1. Që ka një të metë të dukshme,që i mungon një pjesë e nevojshme, qënuk është i plotë; që bëhet me të meta,i mangët. Punë e çalë. Përgjigje e çalë.Plan i çalë. Masa të çala. Arsyetim içalë. Kontroll i çalë. Përgatitje e çalë.Në mënyrë të çalë

ÇALË ndajf. 1. Në mënyrë të çalë, me të meta.Mbeti puna çalë. E zgjidhi çalë.

ÇALË-ÇALË ndajf. 1. Me ngadalësi tëmadhe e me të meta. Punon çalë-çalë.Flet çalë-çalë.

ÇALIM m. 1. E metë në ecurinë e diçkaje,mungesë ose cen. Ka pasur të meta eçalime.

ÇALOJ jokal. 1. vet. veta III �g. Bëhet metë meta, nuk ecën në rregull, nuk shkonpërpara mirë; ka të meta. Çalon puna.Çalon disiplina (përgatitja). Çalonekonomia. Çalon nga ana artistike (estilit). 2. Nuk përparoj mirë në njëmësim a në një punë, e përvetësoj metë meta; e bëj me të meta diçka, kamtë meta e zbrazëti. Çaloj në mësime (nëpunë). Çalon në �zikë. Çalon në gjuajtje.3. kal. �g. E bëj që të mos ecë në rregull,i nxjerr pengesa për të mos shkuar mirë,pengoj. Ia çaloi punën. Ai po na çalon.

ÇALTHI ndajf. 1. Ngadalë e me të meta, nëmënyrë të çalë. Ecën puna çalthi.

ÇALLMË f. 1. bised. Pamje, paraqitje, dukë.Nuk ka çallmë për burrë. Paska çallmëtë ashpër.

ÇAP I m. 1. bised. Mënyra si veprojmë përtë arritur diçka ose në një rast të caktuar;puna dhe përpjekjet për të arritur një qël-lim a synim; hap. Çapi i parë. Bëj çapate parë.

ÇAPËLOHEM vetv. 1. Përpiqem shumë,lodhem e dërrmohem për të bërë diçka,bëhem copë për të arritur diçka, copëto-hem. U çapëlua sa e rregulloi. Çapëlo-heshin gjithë ditën.

ÇAPRASHIT kal. bised. 1. edhe jokal. �g.Flas kot, �as mbarë e prapë, llomotit.Çaprashit mbarë e prapë. Çaprashit përpunët e të tjerëve. Mos çaprashit ashtu

ÇAPRAZ m. 1. vet. sh. �g. Naze, ojna. Bënçapraze. Ç?i kishte ato çapraze! Nuk idua ato çapraze.

ÇAPRAZ ndajf. 1. bised. Në mënyrë të par-regullt e jo ashtu siç duhet, në mënyrëjo të peshuar e të matur mirë, shtrem-bër, mbrapsht, jo mbarë, jo drejt (përmënyrën e të folurit e të sjelljes). Fletçapraz. Mendon çapraz. Këndon çapraz.2. bised. Në mënyrë të ngatërruar, jombarë, ters, së prapi. I ka punët çapraz.

ÇAPRAZOJ kal. 1. bised. U fut ngatërresa,ngatërroj njërin me tjetrin, i pështjelloj.I çaprazoi shokët.

ÇAPUA m. 1.Kthetër. Çaponjtë e shqiponjës.Çaponjtë e maces. Zgjati çaponjtë. Inguli çaponjtë. I ra në çaponj. I shpëtoiprej çaponjve.

ÇARË f. 1. Pikë e dobët në tërësinë ediçkaje, e metë, mungesë; vend i hapurnë tërësinë e diçkaje, nëpër të cilin de-përton një kundërshtar a diçka e huaj, epadëshirueshme. Të çarat në punë. Pë-son një të çarë. I hap një të çarë. Ishkaktoi të çara. Gjej një të çarë. Mbylltë çarat. Depërton nëpër të çarat. 2.Përçarje që lind nga kundërtia e intere-save ose e qëndrimeve, ndarje që vjen ngamosmarrëveshjet. Të çara të mëdha (tëthella). Të çarat në marrëdhënie. Tëçarat në shoqër. Bashkim pa të çara.Thellohen të çarat. Shkakton një të çarë.U ka hyrë një e çarë.

22

ÇARK m. 1. Grackë që ngrihet për të kapurdikë, kurth; mënyrë për ta tërhequr memashtrim dikë që të futet diku e të mosdalë dot më prej andej. I ngre çarkun.Bie në çark. Kap (zë) në çark. E fut nëçark.

ÇARMATOS kal. 1. I heq dikujt mjetet përtë luftuar a për t'u mbrojtur; i thyej vull-netin për të kundërshtuar ose për të sul-muar. E çarmatosi me fjalë. Përpiqen tëçarmatosin klasën punëtore.

ÇARMATOSEM vetv. 1. Mbetem pa mjetet enevojshme për të luftuar a për t?u mbro-jtur; me thyhet vullneti për të kundër-shtuar a për të vepruar. Nuk duhet tëçarmatosemi para vështirësive.

ÇARMATOSUR mb. 1. Që ka mbetur pamjetet e nevojshme për të luftuar ose përt?u mbrojtur; që nuk është në gjendje tëkundërshtojë a të veprojë.

ÇARTUR mb. 1. Që nuk e peshon rrezikun,që nuk do t?ia dijë për asnjë rrezik,kokëkrisur. Trim i çartur.

ÇATALLOHEM vetv. bised. 1. vet. veta III�g. Prishet; ngatërrohet një punë përshkak të grindjeve. U çatallua puna. 2.Kapem me dikë, grindem me dikë.

ÇATALLOJ kal. bised. 1. Prish; sjell çrregul-lim ose grindje. Çatalloj punën. Iku e naçatalloi.

ÇEKANIS kal. 1. bised. Ndëshkoj dikë dukee rrahur, gdhend. E çekanisi mirë djalin.

ÇEL kal. 1. �g. Mënjanoj pengesat osevështirësitë për të ecur përpara; i krijojmundësitë për të kaluar në një drejtimose për të arritur diçka, hap. Çel rrugëtë reja. I çel horizonte të reja (shtigje tëreja). 2. �g. I nxjerr (vështirësi etj.),i krijoj, i sjell, i shkaktoj diçka të pa-pëlqyeshme. 3. E bëj t?i qeshë fytyra,e gëzoj. I çeli fytyrën (ballin). Na çeli tëgjithëve. 4. �g. bised. I zgjeroj horizon-tin e dijeve e të kulturës, e zhvilloj, i hapsytë. I çeli shkolla.

ÇELEM vetv. 1. veta III �g. Krijohetmundësia për të ecur përpara a për të ar-ritur diçka, hapet. 2. Bëhem më i gjallëe më i zhdërvjellët në jetë a në marrëd-hëniet me të tjerët. U çel pas ca kohësh.3. I zbuloj një tjetri mendimet, ndjenjate të fshehtat e mia, i hap zemrën. Muame çelet. Nuk çelet me këdo.

ÇELËS m. 1. Mjet që ndihmon për të zgjid-hur, për të shpjeguar ose për të kuptuardiçka; hallka që përcakton zgjidhjen osesuksesin e diçkaje. Çelës magjik. Çelësii sukseseve (i �toreve). Çelësi i punës.Çelësi për një problem. I gjej çelësin. Ijap çelësin. Shërben si çelës. Kam çelësinnë dorë.

ÇELIK m. 1. përd. mb. �g. Shumë i fortë,i çeliktë. Gur çelik. Grusht çelik. Riniçelik. E bëj çelik.

ÇELIKTË mb. 1. Shumë i fortë e i qën-drueshëm; që nuk prishet nga asgjë; qëduron çdo goditje e vështirësi; i pa-thyeshëm. Muskuj të çeliktë. Duar tëçelikta. Nerva të çelikta. Njeri i çe-liktë. Vullnet i çeliktë. Lidhje të çe-likta. Disiplinë e çeliktë. Bashkim i çe-liktë. Mburojë e çeliktë.

ÇELUR mb. 1. Që lë mundësi të lirë përtë ecur përpara, që nuk ka pengesa avështirësi; i hapur. Rrugë të çelura. Hor-izonte (perspektiva) të çelura. I ka tëgjitha rrugët të çelura. 2. Që është igjallë e i zhdërvjellët në marrëdhëniet metë tjerët, që nuk është i mbyllur e i hum-bur; kund. I mbyllur. Djalë i çelur. Va-jzë e çelur. Bëhet më i çelur.

ÇELUR ndajf. 1. Haptas, pa e fshehur, hapur.I �as çelur. E shfaq çelur.

ÇENGEL m. 1. bised. Njeri shumë koprrac,dorështrënguar. 2. përd. mb. �g.Shumë i fortë, që nuk lodhet kurrë (përnjerëzit). Burrë çengel.

ÇEPELIT kal. bised. 1. jakal. �g. Merremme diçka të vogël sa për të kaluar kohën,engledisem. Rri gjithë ditën e çepelit.

23

ÇERDHE f. 1. Banesa ku njeriu krijon famil-jen e vet ose ku rritet, vatra familjare.Çerdhja familjare. Ngre (krijoj) çerdhen.I prish çerdhen e familjes. 2. Vendiku rriten dhe edukohen njerëzit për njëveprimtari të caktuar; keq. vend, zakon-isht i fshehur e i mbrojtur, ku përgatitetpër një veprimtari një grup njerëzish.Çerdhe e gjallë (e zjarrtë). Çerdherevolucionarësh. Çerdhe lirie. Çerdhee luftës partizane. Çerdhe hajdutësh(kusarësh, diversantësh). Çerdhe spiu-nazhi. Çerdhe e reaksionit.

ÇEREP m. 1. keg. Njeri shumë i shëmtuar nëfytyrë.

ÇERVISH m. vjet. 1. Diçka e përzier, çorbë.E bëri çervish.

ÇETINË f. 1. vet. sh. �g. Flokë të ashpëruare të ngritur përpjetë. Kreh çetinat. Kappër çetinash.

ÇIBUKÇI m. sh. vjet. 1. keq. Ai qëështë vënë në shërbim të dikujt; shërbë-tor. Çibukçinjtë e pushtuesve.

ÇIFTELI mb. bised. 1. Që zemërohet dheqë nevrikoset menjëherë, i sertë; idhnak.Plak çifteli.

ÇIFUT m. 1. bised., keq. Njeri shumëdorështrënguar dhe që në çdo gjë shikonpër�timin e vet.

ÇIK I kal. 1. Përmend ose trajtoj shkurt diçka,cek. Çik një çështje.

ÇIKË I f. 1. �g. Pjesa më e zgjedhur dhe mëe mirë e diçkaje a e një grupi njerëzish,balli, lulja. Çika e trimërisë. 2. përd.mb. �g. Shumë i mirë, i zoti e trim, qëi ka të rrallë shokët. Atë çikë vëlla. 3.përd. mb. �g. mospërf. Përdoret pranënjë emri për të treguar se një njeri a njësend është i vogël, i parëndësishëm, pandonjë vlerë të madhe. Ajo çikë letërsie.Atë çikë grua që kishte.

ÇIKËLORE f. 1. Grua mendjelehtë.

ÇIKËRRIMË f. kryes. 1. Punë e vogël dhee parëndësishme, diçka pa vlerë e parëndësi, vogëlsirë. Çikërrimat e ditës.

Merret me çikërrima. I foli rëndë për njëçikërrimë.

ÇIKËRRIMTAR m. 1. Ai që merret me gjëratë vogla e të parëndësishme, ai që merretme vogëlsira.

ÇIKLA-MIKLA f. vet. sh. bised. 1.Gjëra e punë të vogla dhe pa rëndësi,vogëlsira, çikërrima. Merret me çikla-mikla. Nuk heq dorë nga çikla-miklat.Lëri ato çikla-mikla.

ÇILIMI m. sh. bised. 1. Njeri i papjekur, aiqë sillet si fëmijë.

ÇIMENTO f. 1. Diçka që shërben për të lid-hur fort, për të bashkuar në mënyrë tëqëndrueshme pjesët e tjera.

ÇIMENTOHET vetv. 1. Bëhet më e fortë dhemë e qëndrueshme diçka, forcohet shumë;bëhet e patundur. Çimentohet miqësia.Çimentohen lidhjet tona.

ÇIMENTOJ kal. 1. E bëj me të fortë e metë qëndrueshme diçka, e bëj të patun-dur. Çimentoj lidhjet me dikë. Çimen-toj miqësinë. Çimentojmë bazat e social-izmit. Çimentojmë diktaturën e prole-tariatit.

ÇIRAK I m. 1. përb. Ai që u shërben verbër-isht interesave të dikujt, shërbëtor.

ÇIRREM vetv. 1. Thërras fort me një zëtherës, të ashpër e të ngjirur, përpiqem tëtërheq vëmendjen e të tjerëve duke folurshumë e duke bërë zhurmë të madhe përdiçka, bërtas fort. Çirret e bërtet. Çirrene lebetiten. Çirret si i marrë. Çirret sa kafuqi (sa i ha zëri, sa ka në kokë). Çirretkot më kot. Çirret nga inati. Çirren përtë metat e të tjerëve. Çirren në të katëranët. 2. I bërtas dikujt me të madhe, eshaj ose e qortoj dikë me zë të lartë, iulërij. 3. Ndiej një dhembje therëse. Mëçirret zemra me copëtohet zemra, pikël-lohem shumë. Na u çorën veshët.

ÇIZME f. kryes. 1. Sundimi i egër i klasaveshfrytëzuese; zgjedha e huaj. Çizmja eimperializmit. Çizmja e pushtuesit. Nënçizmen e huaj. Vë nën çizme sundoj;pushtoj.

24

ÇJERR kal. 1. Hedh poshtë një marrëveshje,e prish, nuk i përmbahem më diçkaje qëështë vendosur më parë. Çjerr traktatin.2. Ia heq, ia gris diçka prapa së cilësfshihet. Ia çori maskën. 3. I shkaktojnjë dhembje therëse, i ngjall një ndjenjëtë padurueshme sikur e shpon diçka. Tëçjerr zemrën të copëton zemrën, të pikël-lon. Të çjerr veshët. Të çjerr barkun.Sikur më çjerr nga brenda.

ÇJERRË f. 1. Zëri që dëgjohet kur bërtet eçirret dikush, çirrmë. E çjerra e foshnjës.2. kryes. sh. �g. Britmat dhe zhurma emadhe që bën dikush kundër dikujt tjetërose për të tërhequr vëmendjen për diçka;çirrmë. Të çjerra kërcënuese. Të çjerrate shtypit borgjez.

ÇLIRËT mb. 1. Që sillet a vepron në mënyrëtë natyrshme e pa u ndrydhur; që bëhetnë mënyrë te natyrshme dhe shpenguar.Njeri i çlirët. Bisedë e çlirët. Gaz i çlirët.

ÇLIRËT ndajf. 1. Në mënyrë të natyrshme epa u ndrydhur, në mënyrë të çlirët, sh-penguar.

ÇMAT kal. 1. c) �g. e peshoj mirë në mendjediçka; e shqyrtoj mirë.

ÇMEND kal. 1. E bëj për vete me diçka qëi pëlqen shumë, e tërheq shumë, e luajmendsh, i prish mendjen. E çmendi mebukurinë e saj. Tregon ca histori, që tëçmend.

ÇMENDEM vetv. 1. Ndiej një gëzim të madhose një kënaqësi të jashtëzakonshme, luajmendsh, bëj si i marrë. Po çmendej ngagëzimi. U çmend kur e pa. 2. E dua dhemë pëlqen dikush a diçka jashtë mase, lëmendtë pas dikujt a diçkaje, jam i dhënëtepër pas dikujt a diçkaje. Është çmen-dur pas saj.

ÇMENDUR mb. 1. Që vepron pa mend nëkokë, qe sillet ose �et pa arsye të shën-doshë; kokëkrisur; që bën si i tërbuar. Sai çmendur paska qenë!

ÇMESË f. sh. vjet. 1. Vlerësim i punës sëdikujt. Çmesë e padrejtë.

ÇMIM m. 1. Mundi dhe sakri�cat për të ar-ritur diçka, ajo që paguhet për të arriturdiçka.

ÇMOBILIZIM m. 1. Rënie e hovit në njëpunë, gjendje në të cilën janë dobësuarvrulli dhe vullneti për ta çuar diçka derinë fund; kund. mobilizim. Çmobilizim iplotë.

ÇMOBILIZOJ kal. 1. I pres hovin dhe fuqitëpër të bërë një punë, i dobësoj vrullindhe vullnetin për ta çuar diçka deri nëfund; kund. mobilizoj. Çmobilizon for-cat (masat).

ÇMOBILIZUAR mb. 1. Që ka humbur hovindhe fuqitë për të bërë një punë, që nukka vrull dhe vullnet për ta çuar diçka derinë fund; kund. i mobilizuar. Njeri i çmo-bilizuar. Punon i çmobilizuar.

ÇMORRIT kal. 1. E kruaj dhe e gudulis lehtëdikë; e pickoj lehtë.

ÇMPREH kal. 1. Ia ul a ia dobësoj mprehtës-inë e shfaqjes diçkaje; ia humbas tendos-jen.

ÇMPRIHEM vetv. 1. vet. veta III �g. I uletmprehtësia e shfaqjes, humbet mprehtës-inë, humbet tendosjen. 2. Tërhiqem ngadiçka, për të cilën isha bërë gati dhe edëshiroja shumë.

ÇMUAR mb. 1. Që e dua dhe e nderoj shumë,që është shumë i shtrenjtë. Mik i çmuar.

ÇMUES m. 1. Ai që e di vlerën a rëndësinëe diçkaje, ai që e njeh dhe e ngre lartvlerën e diçkaje. Çmues i artit. Çmues ibukurisë. Çmues i mirë i një loje.

ÇNATYROHET vetv. 1. libr. Humbetvetitë ose karakteristikat e mira, i prishetnatyra e vet; pëson ndryshime në pam-jen e jashtme, shformohet. Çnatyrohetnjeriu. Çnatyrohet gjuha (muzika).

ÇNATYROJ kal. 1. libr. Bëj që të humbasëvetitë ose karakteristikat e mira e thel-bësore; i prish natyrën e vet; shformoj.Çnatyron gjuhën (muzikën).

ÇNATYRUAR mb. 1. libr. Që ka humburvetitë ose karakteristikat e mira e thelbë-sore, i prishur.

25

ÇNDRYSHK kal. 1. I shkund plogështinë,i kthej shkathtësinë, gjallëroj, përtërij.Çndryshk trupin. Çndryshk mendjen(trutë).

ÇNDRYSHKEM vetv. 1. Shkundem ngaplogështia, �toj përsëri gjallërinë dheshkathtësinë, gjallërohem, përtërihem.Çndryshken me gjimnastikë (në punë).Iu çndryshk mendja.

ÇNGJITEM vetv. 1. Largohem prej dikujt,nuk i qepem më pas, shqitem (zakonishtme mohim); kund. ngjitem. Nuk iuçngjit fare atij.

ÇOBANOJ jokal. 1. Endem, poshtë e lart pabërë ndonjë punë të vlefshme, sillem rro-tull kot më kot. Nga ke çobanuar sot?

ÇOÇËR m. 1. Njeri me trup shumë të vogël.

ÇOHEM vetv. 1. Nis të eci, mëkëmbem;�g. bëhem për punë. Çohem në këmbë.Ende nuk është çuar. Nuk më janëçuar fëmijët. 2. �g. Ngre krye, bëjkryengritje, ngrihem në luftë; nuk pra-noj të nënshtrohem më. 3. Hidhem nëveprim, marr pjesë me vrull e vendosmërinë një luftë të drejtë, në një veprimtari tërëndësishme shoqërore. Një bie, mijëraçohen.

ÇOJ I kal. 1. Udhëheq në një drejtim; ndih-moj që të zhvillohet, të përparojë, të ecë;shpie.

ÇOJ II kal. 1. E bëj dikë që të marrëpjesë gjallërisht në një luftë të drejtë, nënjë aksion a në një veprimtari të rëndë-sishme shoqërore; frymëzoj për diçka, ijap zemër; ngre. 2. �g. I ngjall a i shkak-toj diçka, zgjoj. Më çon mallin. I çonetjen. I çon vaj.

ÇOKANIS kal. 1. E rrah fort dikë; e qortojdhe e këshilloj që të verë mend, e gdhend.

ÇOMANGE f. 1. Njeri i trashë nga mendja ei pagdhendur.

ÇORBË f. 1. keq. Diçka e përzier në mënyrëtë parregullt e pa shije, diçka e ngatër-ruar dhe e paqartë; rrëmujë e madhe,pështjellim. Çorbë citatesh. Çorbë di-alektesh.

ÇORIENTOHEM vetv. 1. Më prishet mendjadhe nuk di si të veproj drejt, humbas�llin, më pështjellohet koka. Çoriento-hem në punë. Çorientohet shpejt.

ÇORIENTOJ kal. 1. Ngatërroj dikë që tëmos dijë si të veprojë drejt, i prish mend-jen; mashtroj dikë që të hyjë në rrugëtë gabuar; kund. orientoj. Çorientojnëlëvizjen. Çorientojnë popullin (rininë).

ÇORIENTUAR mb. 1. Që i është pështjelluarmendja dhe nuk di se si të veprojë drejt,që e ka humbur �llin; i hutuar. Njeri içorientuar.

ÇOTË f. 1. Vajzë a grua mendjelehtë, qëgrindet vazhdimisht me të tjerët.

ÇRRËNJOS kal. 1. Fshij ose shkul me rrënjënga mendja e nga ndërgjegjja e dikujt njëmendim të ngulitur një shprehi etj. (za-konisht për diçka të keqe); zhduk diçka tëdëmshme me gjithë rrënjë; kund. rrënjos.Çrrënjos mbeturinat (konceptet) e huaja.Çrrënjosim zakonet e këqija (veset). Çr-rënjos shfaqjet e burokratizmit.

ÇUAR mb. 1. Që ka nisur të ecë, i mëkëmbur;�g. që është bërë për punë. Zog i çuar.

ÇUDOJ kal. 1. krahin. E përdhunoj, e çn-deroj (një vajzë). Pushtuesit çudoninçikat.

ÇUKIT kal. 1. E qortoj lehtë, e kritikoj pak.E çukiti pak i ati.

ÇUNAK m. sh. bised. 1. tall. Njeri i pap-jekur dhe pa përvojë në jetë, ai që veprona sillet si fëmijë, kalama, çilimi. Punëçunakësh. Ua la në dorë ca çunakëve.Ç?pret nga ca çunakë!

ÇUPËLINË f. sh. bised. 1. tall. Vajzë a gruae papjekur dhe pa përvojë në jetë, ajoqë vepron a sillet si fëmijë. Merret meçupëlina. Nuk u zë besë çupëlinave.

DACKË f. 1. Goditje e rëndë që i jepet dikujt,që e poshtëron dhe e ul atë në sy të botës;goditje që i jep tjetrit një mësim të mirëe i tregon vendin. Dackë e rëndë. Hëngrinjë dackë të mirë.

26

DAFINË f. 1. vet. sh. �g. Degë nga kjo bimëose kurorë me degë të tilla, që mbahet sisimbol i �tores dhe i lavdisë. Da�nat e�tores.

DAJAK m. 1. bised. Goditje, rrahjeme shkop; dru, kopaçe. Hëngri dajak.Kërkon dajak. 2. bised. Qortim i rëndë,kritikë e fortë, goditje e rëndë; dru. Idhanë dajak (hëngri dajak) në mbledhje.Hëngri dajak nga kundërshtari u mundkeqas.

DAL jokal. 1. edhe �g. Kapërcej ku�jtë e za-konshëm, nuk përmbahem brenda caqevetë caktuara, zgjerohem, shtrihem; vet.veta III vërshon; shmanget. Doli ngarruga. Doli treni nga binarët. Doli topinga fusha. sport. Doli lumi nga shtrati.Guri del pak jashtë (nga vendi). I kanëdalë kockat (mollëzat). Doli nga tema(nga rendi i ditës). Doli përtej caqeve tëdiçkaje. Del jashtë mundësive (të drej-tave) tona. 2. edhe �g. Shpëtoj nganjë gjendje e vështirë, e kapërcej diçka tëkeqe, një rrezik etj. Dolën nga rreziku.Doli nga kurthi. Dolëm nga prapam-betja. Doli nga kllapia. Dolëm nga dimri.Nuk del nga kriza. 3. vet. veta III �g.Nuk mbetet diçka e fshehtë a vetëm nënjë rreth të mbyllur, por bëhet e njohuredhe për të tjerë; përhapet. Doli e fshe-hta (sekreti). I doli gënjeshtra (rrena)sheshit. I dolën të palarat. Doli la-jmi anembanë. I doli nami për të mirë(për të keq). Doli fjala e morën veshtë gjithë. Doli fjala nga dhëmballa, emerr vesh e gjithë mëhalla. fj. u. 4.�g. Kam prejardhjen shoqërore, vij nganjë shtresë a klasë shoqërore, rrjedh. Kadalë nga gjiri i popullit (i klasës punë-tore). 5. vet. veta III edhe �g. Vjensi përfundim i diçkaje, vjen si pasojë, sirrjedhim a si rezultat; rrjedh; paraqitet.Del si përfundim (si pasojë, si rrjedhim)i veprimit të tij. Del e nevojshme (e do-mosdoshme). Tashti del në plan të parë... Doli ndryshe puna. Prej kësaj del se... S`doli gjë ajo fjalë. S`del gjë prej asajpune (nga ai njeri). Nga kërkimet s`doli

ndonjë gjë e re. S'të del mundimi për-�timi është më i vogël nga puna a ngapërpjekjet që bën. Shiko, se s'të del mirëpastaj! 6. vet. veta III �g. Vjen nënjë përfundim, gjen zgjidhjen që kërko-het a që dëshirohet, përfundon; zgjidhet.Përfundimi doli mirë. S`i dolën llogar-itë. Na doli numër i madh. Ushtriminuk del nuk zgjidhet. 7. edhe �g. Arrijnë një përfundim të caktuar; bie a vij nënjë gjendje (të mirë a të keqe). Dal faqe-bardhë. Doli �tues (�timtar). Doli i pari.Dolën barabar. Doli i mundur. Doli mirë(keq). Si dole? Doli i pafajshëm. Dolime humbje (de�cit). Daltë për mirë! ur.Doli në selamet. bised. Doli në lirim.vjet. u lirua nga shërbimi ushtarak. Dalnë pension shkëput përgjithnjë marrëd-hëniet me qendrën e punës me të drejtëpensioni. 8. �g. Jam i aftë të përballoj atë kryej një punë, një detyrë etj.; e kryejmirë një punë duke kapërcyer pengesa evështirësi; jam i zoti e i aftë ta kundërsh-toj, ta mposht a ta mund dikë; mund t'iakaloj dikujt; mund t'i vihem përballë a tëballafaqohem me dikë në një punë etj. Iadoli në krye (mbanë). Ia doli deri në fund.9. edhe �g. Fitoj një profesion, pasikam kryer një shkollë dhe kam përvetë-suar dije e shprehi të caktuara; bëhem,arrij të jem. Doli inxhinier (mjek). Doliteknik i mesëm. 10. edhe �g. Ia hyjdiçkaje ose shkoj diku me vullnetin tim;marr përsipër të bëj diçka. Doli parti-zan. Dolën vullnetarë. Doli i pari për nëaksion. Doli dëshmitar (dorëzanë). Dolikundër dikujt a diçkaje. I del krah dikujte përkrah, e mbron. 11. �g. E tregojveten se ç'njeri jam, më dalin në sheshtë mirat a të këqijat që kam nëpërmjetsjelljes e punës sime. Doli njeri i mirë(i keq). Doli i zoti (trim, burrë i mirë).Doli i pabesë (tradhtar, batakçi). 12. vet.veta III �g. Bëhet ashtu siç mendoheja parashikohej, vërtetohet; kryhet. 13.�g. Kam një qëllim të caktuar, synojdiku; qëlloj. Ku do të dalësh? Prit,se aty do të dal! 14. vet. veta III�g. I jepet a i caktohet dikujt diçka (një

27

mundësi, një e drejtë, një rast etj.), ishfaqet mundësia për diçka. I doli bursa(e drejta e studimit). I doli emërimi. Idoli fati vajzës. vjet. u fejua e u martua.

DALLGË f. 1. Diçka që të kujton valët e de-tit ose që lëviz si ato; grumbull i madhnjerëzish, që vërshojnë me vrull e pa undalur dhe që lëvizin valë-valë. Dallgëte grurit 2. kryes. sh. �g. Vështirësi,ndryshime e përpjekje të mëdha e të një-pasnjëshme në jetën e njerëzve a në rrjed-hën e ngjarjeve, ngritje e ulje në jetëqë kërkojnë përpjekje të mëdha për t'ikapërcyer; vërshim i papërmbajtur nd-jenjash (zemërimi, urrejtjeje etj.); valë.Dallgët e jetës. Dallgët e revolucionit (eluftës). Dallgët e zemërimit (e urrejtjes).

DALLGË-DALLGË ndajf. 1. Herë fort,herë dobët, me ngritje e me ulje, porpa ndërprerje; valë-valë. Lufta e klasavezhvillohet dallgë-dallgë. Të kuqtë ikalonte dallgë-dallgë mbi fytyrë.

DALLGËZIM m. 1. kryes. sh. �g. Ulje engritje në sipërfaqen e një sendi, valëzim.Dallgëzimet e kodrave.

DALLGËZOHET vetv. 1. Lëviz valë-valë,dallgëzon. Turma dallgëzohej. 2.Përhapet valë-valë, vjen dallgë-dallgë.Kënga dallgëzohej.

DALLGËZON jokal. 1. Lëviz dallgë-dallgë.Gruri dallgëzon. Turma dallgëzonte.

DALLGËZUAR mb. 1. Që lëviz si dallgë; qëështë si dallgë ose që të kujton dallgët, ivalëzuar. Sipërfaqe e dallgëzuar. Vijë edallgëzuar.

DAMAR m. 1. Lidhje fare�snie a gjaku; diçkaqë e mban të lidhur njeriun me një mjedistë caktuar shoqëror; tipar që përcakto-het nga një lidhje e tillë, rremb. Damarii �sit. Damar miqësie. Nuk ka damarnga ai �s. E ka një damar nga fshati.2. �g. bised. Burim; arterie. Damarkryesor. Damarët e ekonomisë. Damarëte Republikës. Hapën damarë të rinj.Thashethemet kanë damarë të vjetër. 3.�g. Aftësi a prirje natyrore, dhunti e lin-dur, dell. Damar poetik. E ka një damar

për muzikë. 4. �g. Tekë; trill. Njerime damar. Punon me damar. I hipi (ikërceu) damari iu tek, i hipi në kokë. 5.Gjendje shpirtërore e dikujt në një çasttë caktuar. Është në damar të mirë. Egjeti në damar të keq. I gjeti damarini gjeti pikën e ndjeshme dhe e bëri përvete.

DAMKË f. 1. Njollë e turpshme që i vihetdikujt a diçkaje për ta poshtëruar, për tadënuar përpara të tjerëve; njollë e keqe qëi vë vetes dikush me sjelljen e vet e meveprimet që bën; vulë. I vunë damkën etradhtarit (e spiunit).

DAMKOS kal. 1. I vë dikujt a diçkaje njënjollë turpi, i vë damkë, e turpëroj botër-isht, e njollos. E damkosi me turp. Edamkosën me vulën e tradhtisë.

DAMKOSUR mb. 1. Që i është vënë një njollëe keqe, që është njollosur me turp. Mbetii damkosur për tërë jetën.

DAMLLA f. bised. 1. Fatkeqësi e madhe agoditje e rëndë dhe e papritur. Lajmi ivdekjes qe një damlla për të gjithë.

DARË f. 1. Gjendje e rëndë dhe e pashpresë,që ka mbërthyer dikë a diçka dhe qëvjen duke u keqësuar vazhdimisht Darae vështirësive (e kontradiktave). Dara ekrizës

DASMOJ jokal. 1. Jam në gaz e hare, gëzo-hem. Dasmon tërë vendi.

DASH m. 1. Njeri i shëndoshë, i bukur dhe ihijshëm (sidomos për fëmijët).

DAVARIT kal. 1. Largoj a heq mendjen ngadiçka; heq dyshimin, dhembjen, pikël-limin etj. Davarit vëmendjen (dyshimet,dëshpërimin). I davariti mendimet ekëqija.

DAVARITEM vetv. 1. Futem në vogëlsira, pai kushtuar shumë kujdes asaj që ështëkryesore, hyj në çikërrima; shpërndahem,përhapem. U davarit në gjëra të vogla(në hollësira).

28

DEFORMOJ kal., libr. 1. keq. E shtrembërojqëllimisht diçka (realitetin, një fakt etj.);mundohem ta paraqit diçka jo ashtu siçështë, por ashtu siç me intereson; shtrem-bëroj. Deformon faktet. Deformon thel-bin e çështjes. Deformon të dhënat.

DEGË f. 1. Fushë e veçantë e diturisë, e artit,e shkencës etj.; pjesë a nënndarje e njëveprimtarie shoqërore, e një shkence etj.;lëmë; fushë e veçantë a drejtim i ngushtëstudimi në një shkollë profesionale a tëlartë. Degët e shkencave. Degë e artit.Degët e ekonomisë. Degë sporti. Dega egjuhës (e historisë, e �zikës, e biologjisë,e kimisë). Dega e pikturës (e muzikës,e pianos). Është i degës është specialistnë një fushë të caktuar të shkencës a tëteknikës.

DEGËZOHET vetv. 1. Krijohet një nën-ndarje e re, e veçantë, që varet nga njëqendër a nga një organ qendror; nda-het në degë të veçanta që lidhen me njëtrung më të madh a kryesor. U degëzuashoqata (organizata).

DEH kal. 1. Ia turbulloj mendjen dikujt, eçoj në një gjendje kënaqësie të madheshpirtërore sa të harrojë gjithçka tjetër.E dehën lavdërimet (sukseset).E dehumuzika.

DEHEM vetv. 1. Më turbullohet mendja, bienë një gjendje kënaqësie të madhe sh-pirtërore sa harroj gjithçka tjetër. U dehnga gëzimi (nga lumturia). U deh nga�toret (nga të mirat). Nuk dehet ngafjalët e bukura.

DEHET vetv. 1. Ligështohet e rrëgjohet,tretet (nga ndonjë sëmundje, nga ple-qëria etj.).

DEHËS mb. 1. Që të turbullon mendjen, që tëçon në një gjendje kënaqësie të madhe sh-pirtërore saqë harron gjithçka tjetër, qëtë deh. Aromë dehëse. Kundërmim de-hës. Muzikë dehëse. Buzëqeshje dehëse.Premtime dehëse.

DEKLAMOJ kal. 1. Them a lexoj diçka meton të ngritur e me patos jo të natyrshëm.

DEKOMPOZOHET vetv. libr. 1. Prishet,shthuret; çoroditet, përdhoset. Sistemikapitalist po dekompozohet.

DEKOMPOZUAR mb. libr. 1. I prishur, ishthurur; i çoroditur, i përdhosur. Sis-tem (rend) shoqëror i dekompozuar.

DELE f. 1. Kafshë shtëpiake përtypëse e imët,me lesh të butë, që ushqehet zakonishtme bar dhe që mbahet për qumështin,leshin, mishin e lëkurën; femra e dashit.Dele bejkë. Dele rude. Dele sorrë(miskë) dele e bardhë me pulla të zezanë turi. Dele galë (korbe, zekë, llajë).Dele e bardhë (e zezë). Dele balë (bard-hoke, kaçe). Dele skuqe (mazhë) dele mengjyrë kafe në të kuqe. Dele larë (laroke,laramane, lariskë, sharë, sharkë). Delesykuqe dele e bardhë me njolla kafe rrethsyve. Dele leke dele këmbëshkurtër dheme nga një njollë kafe në të dy faqet.Dele syskë (kaleshe). Dele thinjë delee përhime. Dele shytë. Dele brinoke.Dele briçe. Dele kërrutë dele me brirë tëshkurtër e të përdredhur. Dele koçe deleme një bri të thyer. Dele pjellake. Deleshterpë (beronjë). Dele rrunxë. Delerace. Dele vendi. Mish (qumësht, lesh)deleje. Gjalpë (kos) deleje. Lëkurë deleje.Postiqe deleje. Dele pa kërrabë dele qëkullot ku të mundë (edhe �g. njeri qërron me vete dhe nuk është nën kujdesine askujt). Kullot (mjel, përvjel, qeth)delet. Ka dhjetë krerë (kokë) dele. Kë-putet (ndahet) delja nga kopeja. Moridash delja u ndërzye, u mbars. 2. bised.Njeri tepër i urtë dhe i padjallëzuar; gruaa vajzë kokulur dhe e bindur. Është dele.

DELIKAT mb. 1. Që preket lehtë në ndjenja,shumë i ndjeshëm; i hollë. Shpirt delikat.Zemër delikate. Është bërë shumë de-likat. Sa delikat që je! iron. 2. Që ështëtipar i një njeriu me edukatë të mirë e mekulturë; i hollë. Sjellje delikate. Shije de-likate. 3. Që është i rëndësishëm e i ndër-likuar dhe duhet trajtuar a duhet kryerme shumë kujdes. Punë (detyrë, çështje,temë) delikate. Mision delikat. Gjendje

29

delikate. Moshë delikate. Operacion de-likat.

DELL m. 1. shut DAMAR,∼I 7-10. Dellpas delli. Jemi një dell me të. Dejtë eekonomisë. Dell poetik (satirik). Ka dellpër muzikë. Njeri me dej. I kërceu delli.Është (e gjeta) në dell të mirë (të keq).Plasi delli i qej�t (i gazit).

DEM m. 1. bised. Djalë i shëndoshë e i fortë.Është bërë dem.

DEMARKACION m. libr. 1. c) �g. ku�ri qëndan dy gjëra të kundërta ose dy gjëratë ndryshme që nuk mund të bashkohennjëra me tjetrën.

DEMASKOHEM vetv. libr. 1. �g. Zbulojfytyrën e vërtetë, zbuloj para të tjerëveqëllimet, mendimet etj. që i mbaja tëfshehta. U demaskua me ato që tha (meato që bëri). U demaskua padashur.

DEMASKOJ kal. 1. Zbuloj e nxjerr ha-pur para të gjithëve fytyrën e vërtetë tëdikujt, qëllimet e planet e fshehta, pikë-pamjet e mendimet e gabuara a armiqë-sore të tij; nxjerr në shesh anët e dobëtatë dikujt a të diçkaje, ia zbuloj fytyrëne vërtetë. Demaskon shoqërinë borgjeze.Demaskuan bashkëpunëtorët e fashizmit.E demaskuan pa mëshirë (keqas).

DEMASKUAR mb. 1. Që i është zbuluar fy-tyra e vërtetë, që i kanë dalë në sheshmendimet e qëllimet e fshehta, që ështëdemaskuar para të gjithëve.

DEMON m. sh. libr. 1. Diçka që përfaqësonnjë prirje a një ngasje të keqe, një tundimqë s'e lë njeriun të qetë, një ves të rrën-josur thellë, një pasion të shfrenuar etj.Demoni i xhelozisë (i hakmarrjes, i ku-marit).

DEND kal. 1. bised., keq. I bëj dikujt shumëpremtime, që nuk i plotësoj, i them fjalëtë tepërta etj.; ngop. Na dendi me fjalë(me gjepura).

DENDUR mb. 1. Që bëhet me veprime të një-pasnjëshme, në mënyrë të përqendruar epa ndërprerje, i gjallë. Punë e dendurpolitike. Veprimtari e dendur.

DENG m. 1. b) �g. u bë gati për t'u nisur.U ul mbi një deng. 2. Shumicë e madhe.Ka një deng (me) halle. Kishte një deng(me) të meta. Kishin një deng (me)taksa.

DEPËRTOJ jokal. 1.Arrij të futem diku, dukekapërcyer pengesa a vështirësi, duke për-dorur forcën a duke vepruar me mënyratë stërholluara e me dinakëri; futem e zëvend diku; vet. veta III futet e përhapeta shtrihet diku. Depërtuan në prapavijate armikut. Depërtoi në radhët e mbro-jtjes. usht., sport. Depërton në lëkurë(në tokë, në thellësi të tokës). Uji de-përtoi me shpejtësi. Ideologjia borgjeze(kapitali amerikan) ka depërtuar thellënë vendet revizioniste.

DEPËRTUES mb. 1. Që arrin t'i hyjëthellë një çështjeje a të kuptojë thellëmendimet e ndjenjat e dikujt, që futetnë mendjen e në zemrën e një tjetri,që të përshkon thellë, zhbirues, i mpre-htë. Psikolog depërtues. Me sy de-përtues. Vështrim depërtues. Ka aftësidepërtuese.

DEPRESION m. 1. ekon. Rënie e ndjeshme aamulli e përgjithshme në jetën ekonomikee shoqërore të një vendi ose në një degë tëekonomisë. Depresion ekonomik (�nan-ciar). Depresion ndërkombëtar. Depre-sion i fortë (i thellë). Depresion në tregti.

DERDH kal. 1.Hedh me vrull e me shumicëmbi dikë a mbi diçka, i lëshoj diçka;përhap rreth e rrotull. Derdhi dritëmbi shesh. Trënda�lat derdhnin njëerë të këndshme. Derdhën plumba mbiarmikun. Derdhi vështrimin (shikimin)mbi të. 2. Nxjerr ç'kam brenda, shprehme vrull dhe pa u përmbajtur një ndjenjë;zbraz. E derdhi tërë gëzimin (dashur-inë). E derdhi urrejtjen (zemërimin). Ederdhi tërë vrerin (helmin). Derdhi njërrëke të sharash (mallkimesh). Derdhinjë lumë fjalësh. 3. Vë të gjitha forcat emundësitë e mia dhe nuk kursej asgjë përtë bërë diçka a për të arritur një qëllim,shkrij. Derdh aftësitë (talentin). Derdhimundin. Derdhi tërë artin e tij.

30

DERDHEM vetv. 1. Dal e vërsulem në njëdrejtim të caktuar, vërshoj bashkë metë tjerë për diku; lëshohem përpara mevrull; nisem me të shpejtë e shkoj mevrull diku. Populli u derdh nëpër rrugë.Demonstruesit u derdhën drejt sheshit.Korrëset u derdhën fushave. Partizanëtu derdhën nga malet. U derdh nga Shko-dra në Tiranë. U derdh përpara.

DERDHUR mb. 1. kryes. sh. �g. Që është ivarur poshtë e i përhapur a i lëshuar lir-shëm; që vjen sipas trupit. Ka �okë tëderdhur. Rrobat i rrinë të derdhura. 2.Që ka forma të rregullta e të hijshme, idrejtë, i hajthëm e i bukur. Me trup (meshtat) të derdhur. Me këmbë (me llërë)të derdhura. 3. bised. I shpërndarë, ipërhapur. Fshat i derdhur. Me shtëpi tëderdhura.

DERË f. 1. bised. Familja, shtëpia; �si. Derëe mirë (e dëgjuar, e madhe, e �sme, eparë). Derë e huaj. Derë pushke. Derëtrimash. Dera e babait. I vajti në derë.Nga një njeri për derë. Punonte dyerve tëbotës. Ua heq dera trimërinë e kanë për�s trimërinë. Mbeti në derë të prindërvenuk është martuar (për vajzat, kur ukalon koha). E nxori nga dera (vajzën)e martoi. Erdhi me derë pas erdhi metë gjithë njerëzit e vet pa përjashtim. 2.bised. Rrugëdalje, zgjidhje. E ka njëderë. S`kishte derë tjetër. S`i gjejnë dotderë kësaj pune. Nuk ka shtëpi pa derë.fj. u. në çdo rast mund të gjendet njërrugëdalje, s'ka punë që nuk zgjidhet.

DERGJEM vetv. 1. Rri ose jam për një kohëtë gjatë në gjendje të keqe dhe asnjeri nukkujdeset për mua; mbetem në mëshirën efatit. Populli dergjej në padije. Makiner-itë dergjeshin në shi e në diell.

DERR m. 1. bised. keq. Njeri shumë i trashëdhe i majmur; njeri që nuk e mban vetenpastër; njeri i trashë nga mendja e kokë-fortë; njeri i ndyrë e i keq, maskara. 2.bised. Njeri shumë këmbëngulës, i fortëe kryeneç. S`do t'ia dijë fare, derri!

DESPOT m. 1. libr., keq. Tiran. Ishte despotnë familje.

DESPOTIZËM m. 1. libr., keq. Sjellje e qën-drim prej despoti, tirani.

DESHIFROJ kal. 1. libr. Zbërthej e kuptojdiçka të paqartë e të errët, të fshehtë atë ndërlikuar. Mezi i deshifroi fjalët e tij.

DET m. 1. Shumicë e madhe njerëzish,sendesh etj.; hapësirë e madhe, e mbu-luar a e mbushur me diçka, diçka e pa-masë dhe e pafund. Det njerëzish. Detdritash. Det lotësh (gjaku). Një det megrurë (me lule). Një det i tërë njerëzish.Në detin e luftës popullore. Në detin elumturisë.

DETASHMENT m. 1. Grup njerëzish ibashkuar e luftarak, që zhvillon njëveprimtari a kryen një detyrë të rëndë-sishme politiko-shoqërore. Detashmentluftarak. Detashment pararojë i klasëspunëtore.

DËBOJ kal. 1.Largoj, heq. I dëboi era retë.Dëboi dyshimet (një mendim të lig).

DËLIR kal. 1. krahin. Çliroj (një vend).

DËLIREM vetv. 1. Çlirohem nga një punë,nga një barrë a detyrim; shlyej një faj,lahem; pastroj ndërgjegjen. U dëlir paknga punët. U dëlir nga detyrimi. U be-tua e u dëlir. 2. krahin., keq. Shporrem,qërohem; largohem. Dëliru prej këtej!

DËLIRË mb. 1. I pastër, i panjollosur, i papër-lyer; i ndershëm; i çiltër. Vajzë e dëlirë.Ndjenja të dëlira. Dashuri e dëlirë. Eka zemrën (ndërgjegjen) të dëlirë. 2. Ipafajshëm, i larë. Doli i dëlirë.

DËLIRËSI f. 1. Të qenët i pastër nga sh-pirti, pastërti shpirtërore; të qenët içiltër, çiltëri; të qenët i ndershëm, nder-shmëri. Dëlirësi vajzërore. Dëlirësi fëmi-nore. Dëlirësia e rinisë. Sy plot dëlirësi.Foli (buzëqeshi) me dëlirësi.

DËNOJ kal. 1. vet. veta III �g. Bën që dikushtë vuajë një të keqe a një fatkeqësi. E kadënuar sëmundja.

DËRDYL m. sh. vjet. 1. Burrë me trup tëmadh e të shëndoshë.

31

DËRGOJ kal. 1. E shpie dikë në një gjendjetë keqe, e çoj diku të vuajë e të heqë. Edërgoi në litar (në varr). E dërgoi në atëjetë. vjet., mospërf. e vrau, e vdiq.

DËRHEM m. 1. bised. Sasi shumë e vogël,çikë, thërrime, grimë. Nuk teproi asnjëdërhem.

DËRRASË f. 1. përd. mb. �g. bised. Isheshtë, i rrafshët; petë. E ka gjoksindërrasë (zakonisht për një vajzë a gruame gjoks të pazhvilluar). 2. përd. mb.�g. bised., keq. I trashë nga mendja, bu-dalla; që s'di gjë fare. Është fare dërrasë.Ishte dërrasë në aritmetikë.

DËRRMOHEM vetv. 1.Lodhem a dobëso-hem shumë duke bërë diçka, këputem,rraskapitem; përpiqem e mundohemshumë, copëtohem. U dërrmua në punë.Ishin dërrmuar nga udha. U dërrmua përtë rritur fëmijët. 2. Tronditem shumë,vritem shpirtërisht.

DËRRMOJ I kal. 1. I jap dikujt a diçkaje njëgoditje të fortë shkatërruese, e mund ae thyej keqas, e shpartalloj krejt; prish,shkatërroj. E dërrmuam armikun. Dër-rmuam fashistët e tradhtarët. I dërrmoikundërshtarët. E dërrmuam burokra-tizmin. Dërrmojmë të vjetrën (shfaqjete huaja, zakonet prapanike). 2. E tron-dit shumë dikë, e vras shpirtërisht. Iadërrmoi shpirtin (zemrën).

DËRRMUAR mb. 1. Që është lodhur shumënga puna e rëndë etj., që është dobë-suar shumë nga një sëmundje, i këputur,i rraskapitur, që është munduar shumë.Ishte i dërrmuar nga pagjumësia (ngaethet). U gdhi fare i dërrmuar. 2. Itronditur shumë, i vrarë shpirtërisht. Mezemër të dërrmuar. I dërrmuar shpirtër-isht.

DËRRMUES mb. 1. Që të godet rëndë, që tëshpartallon keq, që të dërrmon; shkatër-rues. Grusht dërrmues. Goditje dër-rmuese. Forcë dërrmuese. Luftë dër-rmuese. Kritikë dërrmuese. 2. Që për-bën dukshëm numrin më të madh a sas-inë më të madhe, që është shumë i madh

në numër a në sasi; që mbizotëron nëmënyrë të theksuar. Shumica dërrmuesee votuesve. Pjesa dërrmuese.

DËSHMITAR m. 1. Send a diçka tjetër qëndodhet në vendin e një ngjarjeje dhemund të shërbejë si dëshmi. Dëshmitar iheshtur.

DËSHTAK mb. 1. Që është paracaktuar tëdështojë; i dështuar. Përpjekje dështake.

DËSHTOJ jokal. 1. Nuk ia arrij qëllimit nënjë punë a veprimtari që ndërmarr, nukia dal në krye, më shkojnë kot mundimete përpjekjet, pësoj humbje, humbas; nukka sukses, shkon kot (për përpjekjet,veprimet). Dështoi plotësisht (me turp).Dështoi mbledhja (shfaqja). Dështoiplani. Dështoi sulmi (kryengritja). Dësh-tuan të gjitha përpjekjet. Kush nxiton,dështon. fj.u.

DËSHTUAR mb. 1. Që nuk ia ka dalë dot nëkrye një pune a një veprimtarie, që nukia ka arritur qëllimit që kishte; që ka për-funduar keq në jetë. Njeri i dështuar. 2.Që nuk ka pasur sukses, që nuk ka dalëi mbarë, i pasuksesshëm. Shfaqje e dësh-tuar. Vepër letrare (artistike) e dështuar.Martesë e dështuar. Mbledhje e dështuar.Mision i dështuar.

DIAGNOZË f. 1. libr. Njohja e thelbit dhe eshkaqeve të një gjendjeje a të një dukurieshoqërore sipas shenjave që shfaq.

DIAMETRALISHT ndajf. 1. Krejt, plotë-sisht. Diametralisht i kundërt. Ndrysho-jnë diametralisht.

DIAPAZON m. sh. muz. 1. Ku�jtë deri kumund të shtrihet a mund të arrijë diçka,gjerësia e shtrirjes së diçkaje; vëllim. Dia-pazon i gjerë (i ngushtë). Diapazoni tem-atik (problemor). Diapazoni i dijeve. Di-apazon temperaturash. Aparati ka njëdiapazon matjeje.

DIELL m. 1. Diçka që është burim jete e të mi-rash materiale, burim përparimi, gëzimie lumturie etj. Dielli i jetës sonë. 2. përd.mb. �g. Shumë i bukur, që i ndriçon fy-tyra, që ndrit i tëri. Nusja hënë e djalidiell.

32

DIGJEM vetv. 1. �g. Kam dashuri të madhepër dikë a për diçka, vuaj shumë për të;kam mall të madh për dikë a për diçka;kam nevojë a dëshirë të madhe për diçka;përvëlohem. Digjej për vendlindjen (përfshatin). Digjej për trimin (për vashën).Digjej nga dashuria (nga malli). U dogjnga dëshira. U dogj për një fëmijë. Udogj për një pikë ujë. Digjeshin për njëçikë tokë. Digjet për të marrë vesh. 2.vet. veta III �g. bised. Shkon dëm;bëhet i pavlefshëm e nuk mund të për-doret më për shkak se i ka kaluar afatietj. Iu dogjën biletat. U dogj fondi. Iudogj diskutimi. 3. bised. Humbas nënjë lojë, nuk mund të vijoj më lojën, daljashtë loje; dështoj. U dogj edhe ai (nëlojë).

DIKTATOR m. 1. libr. Ai që u diktontë tjerëve vullnetin e vet pa për�llurmendimin, dëshirat dhe interesat e tyre,ai që jep urdhra e komandon pa pyeturaskënd; tiran.

DIKTATORIAL mb. libr. 1. Që urdhëron papër�llur askënd, i egër, i vrazhdë. Meton diktatorial.

DIKTATURË f. 1. libr. Sjellja e veprimete atij që u jep urdhra të tjerëve e u dik-ton vullnetin e vet pa për�llur mendimin,dëshirat e interesat e tyre, sjellje prej dik-tatori.

DIPLOMACI f. 1. edhe sh. ∼, ∼TË �g.bised. Mënyrë e stërholluar, mjeshtëri,shkathtësi a dredhi e hollë ose takt iveçantë që përdor dikush për të zgjidhurnjë çështje, për t'ia arritur një qëllimi. Ekërkoi (e bëri) me diplomaci. Pyeti (upërgjigj) me diplomaci.

DIPLOMAT m. 1. bised. Ai që vepron memënyra të stërholluara, me mjeshtëri, meshkathtësi a me dredhi të hollë ose me njëtakt të veçantë për të zgjidhur një çështje,për t?ia arritur një qëllimi.

DIPLOMATIK mb. 1. bised. Që bëhet memënyra të stërholluara, me shkathtësi,me mjeshtëri a me dredhi të hollë ose me

një takt të veçantë për të arritur një qël-lim të caktuar.

DIREK m. 1. Ai që luan rolin kryesor nënjë veprimtari, ai që mban barrën më tërëndë në një punë; njeriu kryesor a më irëndësishëm në një familje, në një kolek-tiv etj.; shtyllë. Direku i shtëpisë.

DIRIGJENT m. 1. libr. Ai që luan rolinkryesor për organizimin e drejtimin e njëpune a të një veprimtarie. Dirigjenti iskuadrës.

DIRIGJOJ kal. 1. libr. Luaj rolin kryesorpër organizimin e drejtimin e një pune aveprimtarie, drejtoj. Dirigjon skuadrën.

DIRIGJUES m. 1. libr. Ai që luan rolinkryesor për organizmin e drejtimin e njëpune a veprimtarie, drejtues. Dirigjuesiskuadrës.

DISNIVEL m. sh. libr. 1. gjendje jo e njëjtëe dikujt a e diçkaje me atë, të dikujta të diçkaje tjetër; ndryshim në gjend-jen, në vetitë a në cilësitë, në shkallën ezhvillimit etj., ndërmjet dy a me shumënjerëzve ose sendeve. Disnivel i madh(i thellë, i theksuar). Disnivel kulturor.Ngushtimi i disnivelit.

DISONANCË f. 1. libr. Mungesë harmonie;mospërputhje mendimesh, pikëpamjeshetj. Disonancë mendimesh. Disonancëngjyrash.

DITËLINDJE f. 1. Dita e krijimit a e theme-limit të diçkaje (të një organizate etj.);kremtimi i kësaj dite çdo vit; datëlindje.Ditëlindja e organizatës.

DITIRAMB m. 1. libr. Lëvdatë e tepruar që ibëhet dikujt a diçkaje, lajkatim i tepruar.I thurte (i bënte) ditirambe.

DIV m. 1. Njeri me trup të madh e tëfuqishëm. Diva ishin të gjithë.

DIVERSION m. 1. Veprim që bën dikush përta larguar vëmendjen e të tjerëve ngaçështja kryesore me qëllim që të �tojëkohë ose të shpëtojë nga një rrezik a nganjë gjendje e vështirë.

33

DJALË m. 1. Njeri trim, i zoti e luftëtar;burrë, trim. Djemtë e maleve. Djemtëe Selam Musait. Djalë për kokën e djalit.Kush është djalë, në fushë të mejdanitduket. fj. u.

DJALL m. 1. thjeshtligj., keq. Njeri dinak,shpirtkeq e smirëzi; njeri i prapë, i prirurpër prapësina; dreq. Është djall. S`tëndihmon ai djall.

DJEG kal. 1. (me një trajtë të shkurtër tëpëremrit vetor në r. kallëzore). Mëbën të brengosem e të vuaj shumë, mëmundon, s'më lë të qetë. E dogji malli(dashuria, dëshira). 2. bised. E marrme qafë dikë, e �k; e bëj të humbasë e tëdalë jashtë lojës ose jashtë garës. E dogji,e përvëloi. E dogji keq. E dogjën pa tëdrejtë. E dogji kundërshtarin. Ia dogjëndy lojtarë. 3. (me një trajtë të shkurtërtë përemrit vetor në r. dhanore). Mëvjen hidhur, s`më pëlqen diçka; më ngac-mon, më ther. I dogjën fjalët e mia. Idogji kritika (shakaja). I dogji ai shikim.E di unë ku i djeg atij. 4. edhe �g.bised. Bëj që diçka të shkojë dëm, e bëj tëpavlefshëm; bëj t`i dështojë dikujt planiqë kishte përgatitur. Ia dogjën biletat. Edogjën fondin. Ia dogji planet. Ia dogjidiskutimin.

DJEGËSIRË f. 1. Diçka që të prek, që s'tëpëlqen, të shqetëson e të hidhëron (përfjalët që të thotë dikush, për vërejtjet,qortimet etj.). Fjalë plot djegësirë.

DJEGUR mb. 1. �g. Që vuan shumë ngamalli, nga dëshira a nga dashuria për dikëa për diçka; që është lënduar e brengo-sur rëndë nga humbja e njerëzve me tëdashur o nga ndonjë fatkeqësi e madhe,shumë i pikëlluar; i përvëluar, i zhuritur.I djegur për një copë tokë. I djegur ngamalli për atdheun. I djegur për fëmijë(për një djalë, për një vajzë).

DJEMNUSHË f. 1. Grua a vajzë e prapë, epabindur e nevrike.

DJEP m. 1. Vendi i parë ku ka jetuar a prejnga ka ardhur një popull; vendi ku e kazana�llën, burimin a prejardhjen diçka

dhe ku ka �lluar të zhvillohet ajo; vatër.Djepi ballkanik i popullit shqiptar. Djepii lirisë (i luftës, i patriotizmit, i lëvizjes, irilindjes, i kulturës). Djep i mushkonjave(i malaries, i sëmundjeve). Ia di djepinnjë pune.

DJERSË f. 1. Punë e lodhshme dhe e nder-shme, përpjekje këmbëngulëse për të ar-ritur diçka; mundim, mund; fryti i kësajpune a i këtyre përpjekjeve. Djersa e pop-ullit. Njeri i djersës njeri i punës, njeriqë s'i përton punës, njeri që punon nder-shmërisht. Me djersën tonë me punën eme mundin tonë, pa ndihmën e askujt.Me djersë e gjak. Ka derdhur djersëka punuar shumë, është munduar. Rronme djersën e ballit rron me punën e memundin e vet. I hëngri djersën dikujt ipërvetësoi frytet e punës.

DJERSIT jokal. 1. Punoj shumë, përpiqem sëtepërmi për të arritur diçka, derdh munde djersë në një punë; mundohem, lodhemtepër. Pa djersitur nuk zbukurohet vendi.Duhet të djersitim që ta vëmë punën për-para. 2. kal. �g. E lodh shumë dikë, emundoj tepër, i nxjerr djersë. Vërtet nadjersiti ca, por e mbaruam shpejt.

DJERSITEM vetv. 1. Punoj shumë; mundo-hem. Të djersitemi të gjithë!

DJERR mb. 1. I palëvruar, i pastudiuar (përnjë fushë të shkencës). Fushë djerre.

DOBËT mb. 1.Që nuk është shumë i qartë e idukshëm, që nuk është i thellë, i theksuara i përvijuar mirë; i zbehtë, i cekët; kund.I thellë; i qartë. Gjurmë (shenja, vija)të dobëta. Ngjyra të dobëta. Mbresa(përshtypje) të dobëta. Parafytyrim idobët. 2. �g. Që nuk ka karakter a vull-net të fortë, që ligështohet para vështirë-sive e goditjeve, që nuk ka kockë të fortë;që ndikohet e preket lehtë, që nuk epërmban veten në rrethana të rënda dhepërkulet shpejt, tepër i butë e i prekshëm;që nuk është i qëndrueshëm, i vendosur ei patundur; kund. i fortë. Njeri i dobët.

DOBIÇ m. sh. thjeshtligj. 1. Njeri i zgjuar, igjallë, i shkathët etj.

34

DOGMATIK mb. 1. Që lidhet me dogmënfetare a me dogmatikën, që është karak-teristik për dogmatikën; i dogmatikës.

DOKTHI ndajf. 1. Hapur, pa fshehur gjë;copë. Ia tha dokthi.

DORA-DORËS ndajf. 1. Së bashku, lid-hur ngushtë njëri me tjetrin, krah përkrah. Do të punojmë dora-dorës.

DORDOLEC m. 1. Njeri qesharak, me të cilintallen të tjerët.

DORË f. 1. bised. Forcë pune, njeri që ështëi aftë të punojë (në punët bujqësore, nëpunë me krah etj.). krah pune. Janëshumë duar në kooperativë. Ka pesëduar që punojnë. Ushqeheshin (mba-heshin) me duart e tyre. 2. Ndihmë apërkrahje që i jepet dikujt për të bërëdiçka që ai nuk e përballon dot vetë; ku-jdes a mbrojtje për dikë që është më ivogël, më i dobët etj. (edhe në disa togjefrazeologjike). Me dorë të huaj. E nd-jeu dorën e shoqërisë (e prindërve). Idhanë dorën e ndihmuan, e përkrahën. Idhanë një dorë dhe e nxorën nga balta.T'i japim të gjithë nga një dorë! I ka hed-hur dorën dikujt e ndihmon, kujdeset përdike. I jep dorë (në punë) e ndihmon. Eka lënë dikë a diçka në dorë (në duar) tëdikujt ia ka lënë a ia ka besuar për t'u ku-jdesur për të a për ta mbrojtur. E ka lënënë dorë të fatit dikë a diçka nuk kujdeseta s'pyet fare për të, e ka braktisur fare.3. Cilësia a vlera e diçkaje; shkalla që zënga rëndësia, nga vetitë etj. diçka (edhenë disa togje frazeologjike). Miell i dorëssë parë miell shumë i mirë, i një cilësietë lartë. Me rëndësi të dorës së parë merëndësi të madhe, kryesore. Luan rol tëdorës së dytë nuk luan rol kryesor. Ështëi dorës së dytë nuk është i cilësisë së lartë.

DORËBUTË mb. 1. Që shtiret si i mirë për tëarritur një qëllim të caktuar; që të vretme pambuk.

DORËDJATHTË mb. 1. Që është i aftë e ishkathët në punë dore, që i vjen ndoreshpër diçka.

DORËHEKURT mb. 1. I zoti për të drejtuara për të udhëhequr; që kërkon me këm-bëngulje e siguron zbatimin e përpiktëtë vendimeve, të urdhrave a udhëzimevedhe plotësimin e të gjitha detyrave. Ud-hëheqje (qeveri, drejtues) dorëhekurt.

DOSARE f. 1. shih DOS/Ë,∼A 1,2-4.

DOSË I f. 1. mospërf. Grua me trup të shën-doshë dhe zakonisht të trashë. 2. keq.Grua shumë kokëfortë. 3. shar. Grua avajzë e pandershme, bushtër.

DOZË f. 1.libr. Sasi a masë e caktuar ediçkaje; sasi e vogël ose çfarëdo. Në dozatë mëdha. Ia tha me një dozë shakaje(ironie, dyshimi).

DRA m. 1. Pjesa më e keqe e diçkaje, fundërri,llum.

DRAGUA m. 1. Trim i madh, trim që nuk e kashokun. Dragonjtë e maleve. Dragonjtëe Skënderbeut.

DRANG I m. sh. krahin. 1. shar. Këlysh.Drangu i dreqit. Drang lugati.

DRE m. 1. përd. mb. �g. Shumë i shpejtë e ishkathët (për një djalë). Ishte dre.

DREDH kal. 1. bised.,keq. E hedh fjalën abisedën gjetiu, për t'i bërë bisht muha-betit i shmangem me dredhi përgjigjessë drejtpërdrejtë; i shpëtoj; diçkaje dukebërë dredhi e mashtrime; ndryshoj meshkathtësi qëndrimin tim të mëparshëm;duke u përpjekur që të mos e marrin veshtë tjerët; veproj e sillem sipas rrethanavee si të ma kërkojë puna a interesi, bëjdredha. E drodhi fjalën (bisedën). Edrodhi punën. 2. edhe �g. bised. E tundqë nga themelet diçka, e tund a e lëkundfort, e trondit; bëj që të zërë frika dikëe t'i hyjnë dridhmat. E drodh, tërmeti.Hajde toska i vogël, drodhe mal e kodër.

DREDHARAK mb. 1. keq. Që u shmangetme dredhi përgjigjeve e qëndrimeve tëdrejtpërdrejta e të çiltra, që i bën dredhafjalës ose që i bën bisht përgjegjësisë;që thuhet a që bëhet me dredhi, që ka

35

dredhi a dinakëri; dinak. Njeri dred-harak. Sjellje dredharake. Qëndrimdredharak. Politikë dredharake. Fjalë(përgjigje) dredharake.

DREDHË f. 1. �g. Dredhi. Bën dredha. Sajoinjë dredhë.

DREDHOJ jokal. 1. Flas ose veproj medredhi, bëj dredha. Mundohej të dred-honte. 2. kal. �g. Ndërroj menjëherëdrejtimin e bisedës, e hedh fjalën dikugjetkë për të shpëtuar nga një gjendjee vështirë, për të mos iu përgjigjur njëpyetjeje etj. Dredhoi bisedën (fjalën).

DREDHUES mb. 1. Që bëhet me dredhi, qëka dredhi, dredharak, dhelparak. Poli-tikë dredhuese.

DREJT ndajf. 1. �g. Pa bërë dredhi, pa imbajtur anën askujt, siç e do e drejta;ashtu siç është e vërteta, me drejtësi, nëmënyrë parimore; hapur, pa fshehur gjë;kund. shtrembër. Foli (veproi) drejt. Ezgjidhi drejt çështjen. E vlerësoi drejt.Drejt e ke. bised. mirë e ke, ke të drejtë.2. �g. shih DREJTAS 2.

DREJTAS ndajf. 1. Në marrëdhënie të mirame dikë, me mirëkuptim e dashuri. E sh-pien (e çojnë, shkojnë) drejtas.

DREJTË mb. 1. Që mendon, gjykon e ve-pron në përputhje me të vërtetën, që nuki mban anën askujt; që �et hapur, pafshehur gjë e pa bërë dredhi; i çiltër; indershëm. Është njeri i drejtë. 2. Qëmbështetet në të vërtetën a që i përgjig-jet së vërtetës, realitetit; që mbron tëvërtetën, drejtësinë, lirinë, përparimin,të mirën kundër së keqes; që nuk kagabime e shtrembërime; kund. i shtrem-bër; i gabuar. Fjalë e drejtë. Mendim(gjykim, veprim) i drejtë. Politikë (vijë)e drejtë. Çështje e drejtë. Luftë edrejtë. 3. �g. Që është në përputhje meparimet e një shoqërie ku nuk ka shfry-tëzim të njeriut nga njeriu; që mbështetetnë mirëkuptimin, në nderimin, në dashur-inë dhe në ndihmën për njëri-tjetrin; që upërgjigjet kërkesave të moralit komunist.Shoqëri e drejtë. Marrëdhënie (lidhje) të

drejta. E çoi (e solli, e ktheu, hyri, uvu) në rrugë të drejtë. 4. �g. Që bëhetashtu siç duhet, i mirë; që bëhet sipasrregullave e ligjeve; që është me vend, iarsyeshëm. Normim i drejtë. Shfrytëzimi drejtë i kohës së punës. Kuptim i drejtëi një çështjeje. Dënim i drejtë. Kërkesë(ankesë) e drejtë.

DREJTIM m. 1. �g. Mënyra e veprimeve osee sjelljes së dikujt; rrugë. Drejtim i mirë(i keq, i shtrembër). Mori drejtim të mirë.I dha një drejtim.

DREJTOHEM vetv. 1. vet. veta III �g. Vete,shkon në një drejtim; përqendrohet. Sytëe të gjithëve u drejtuan te hyrja. Vë-mendja u drejtua te detyra kryesore.

DREJTOJ kal. 1. Hedh në një drejtim;përqendroj. Drejton sytë (vështrimin) te(nga) dikush a diçka. Drejton vëmend-jen. 2. I tregoj dikujt rrugën për t'ia ar-ritur një qëllimi, i caktoj atij pikësynimete afërta e të largëta dhe rrugën që duhettë ndjekë për t'i arritur ato; udhëheq.

DREJTPESHIM m. 1. Raport pak ashumë i qëndrueshëm që krijohet ndërm-jet dy a me shumë dukurive të kundërta;gjendje qëndrueshmërie, qetësie a har-monie. Drejtpeshim ekonomik (poli-tik). Vendos drejtpeshimin ndërmjetprodhimit dhe konsumit.

DREJTPESHOJ kal. 1. libr. Mat a peshojmirë diçka, e mendoj dhe e gjykoj thellëe me urtësi një veprim etj.

DREJTPËRDREJTË mb. 1. * Kuptimi idrejtpërdrejte (i fjalës) gjuh. kuptimi qëlidhet drejtpërdrejt me sendin a me no-cionin që shënon fjala e që nuk është i�gurshëm; kuptimi i parë e i mirë�lltëi fjalës pa ngjyrimet shprehëse e emo-cionale plotësuese (p. sh. shpatë e çe-liktë ndryshe nga vullnet i çeliktë �g.ose bushtër �femra e qenit� dhe bushtërshar., thjeshtligj. �grua e ligë, e përdalë,bisht tundur, lavire�).

DREMIT jokal. 1. Më zë plogështia, humbasgjallërinë, më zë gjumi, rri si i përgjumur.

36

2. vet. veta III �g. Bie në një qetësi tëlehtë e të përkohshme, është i qetë, �e.Dremit deti (pylli).

DRENUSHË f. 1. përd. mb. �g. E urtë dhee butë (për një vajzë a nuse).

DREQ m. 1. thjeshtligj., keq. Njeri dinak, sh-pirtkeq e smirëzi; njeri i prapë, i prirurpër prapësira; djall. S`bëhet punë me atëdreq. Ngatërroi tërë botën, dreqi.

DRIDHEM vetv. 1. Më zënë të dridhurat,rrëqethem (nga ethet, nga të ftohtët etj.);kam të dridhura a rrëqethje në trup nganjë ndjenjë e fortë; �g. drithërohem.Dridhej nga të ftohtët (nga ethet). Drid-hej nga inati (nga dëshpërimi, nga frika).Dridhej për të birin. 2.bised. Tundetqë nga themelet diçka, tundet a lëkun-det fort, tronditet; më zë një frikë emadhe, më hyjnë dridhmat, trembemshumë, tmerrohem. Dridhej toka prej tij.Dridhej para tij.

DRIDHMË f. 1. Tronditje a shqetësim, qëvjen nga një ndjenjë e fortë; frikë emadhe, tmerr. Ndjeu një dridhmë. Ishtiu dridhmën. I hyri dridhma.

DRITARE f. 1. Dalje në det, nëpërmjet sëcilës një vend mund të lidhet drejtpër-drejt me një vend tjetër. Nuk ka dritarenë det. 2. Diçka që të lidh me botën ejashtme, që të hap e të zhvillon horizon-tin e dijes etj. Çdo libër i mirë është njëdritare për të parë botën.

DRITË f. 1. kryes. nj. �g. Diçka që e zhvillonmendjen e njerëzve, që zgjeron njohjene botës dhe pasuron dijet; dituri, zhvil-lim e përparim i madh arsimor e kulturor;diçka që të sjell gëzim e lumturi në jetë;kund. errësirë. Komisar i dritës mësuesi,përhapës i dijes, i arsimit dhe i kulturës.Pishtari i dritës. Udha e dritës. Forcate dritës. 2. kryes. nj. �g. libr. Këndvështrimi, mënyrë vështrimi a paraqitjejesipas të dhënave a njohurive të caktuara;sqarim, qartësim i diçkaje nga një këndvështrimi i caktuar; ndriçim. Hodhi dritëtë re mbi këtë çështje. Ndriçon (sheh)në një dritë tjetër diçka. E paraqet në

dritë të shtrembër (të rreme) diçka. Në(nën) dritën e... duke u mbështetur në...3. përd. mb. �g. Shumë i pastër, qëshkëlqen, pasqyrë. E bëri dritë shtëpinë(oborrin). I mban dritë rrobat.

DRITËDHËNËS mb. libr. 1. Që të ndriçone të tregon rrugën e drejtë për të ecurpërpara, që të hap sytë e të udhëheq nëveprimtarinë revolucionare.

DRITËMADH mb. libr. 1. poet. I ndritshëm,i shkëlqyeshëm, i lumtur. E ardhmja jonëdritëmadhe.

DRITËPLOTË mb. lib. 1. I shkëlqyeshëm; ilavdishëm. Nën udhëheqjen dritëplotë.

DRITËSJELLËS mb. libr. 1. Që sjell dije,arsim e kulturë, që përhap të renë, qëndihmon për zhvillimin e përparimin emëtejshëm.

DRITËSOJ kal., libr. 1. I jap dije, arsim e kul-turë; hijeshoj; ndriçoj. E dritësoi vendin.

DRITËSHKURTËR mb. 1. Që nuk i gjykondot thellë gjërat; që e shikon cekët njëçështje a një problem; që nuk është i aftëtë parashikojë zhvillimin e ngjarjeve, qënuk i parashikon dot pasojat e diçkaje,që nuk sheh larg; kund. largpamës.Njeri (politikan) dritëshkurtër. Politikëdritëshkurtër. Qeveri dritëshkurtër.

DRITHËRIMË f. 1. Tronditje a shqetësim,që vjen nga një ndjenjë e fortë; frikëe madhe; dridhmë. Një drithërimë irrëqethi shtatin.

DRITHËROHEM vetv. 1. Shqetësohemshumë për dikë a për diçka, më dridhetzemra, kam frikë se mos pësojë gjë ase mos mbetem pa të; ndiej dhembje tëthellë për dikë, përmallohem; vuaj shumëpër dikë a për diçka. Drithërohej përdjalin (për fëmijët).

DRITHËROJ jokal. 1. shih DRITHËROHEM2. Drithëron për djalin. Drithëronin përbukë (për kafshatën e gojës). I drithëronzemra (shpirti). 2. kal. �g. E shqetësojshumë dikë, e fut në merak të madh; i futdikujt frikë të madhe, i shtie dridhmat;

37

bëj që të ndiejë një dhembje të thellë, epërmalloj; e bëj që të vuajë, e mundoj.Krisma i drithëroi fëmijët. E drithëronmalli (kujtimi) për të.

DRITHËRUES mb. 1. Që bën të të dridhetzemra, që të drithëron. Ndjeu një valëdrithëruese në trap.

DRU m. 1. Njeri i trashë nga mendja; njeri ipagdhendur; gdhe. Është dru. S`kupton(s`merr vesh) druri.

DRU f. 1.Shkop i trashë; hu, dajak, kopaçe.Drunjtë e qerres. Drunjtë e gardhit.Nguli një dru. E rrah me dru. Hëngrinjë dru të mirë. Ai do dru. E do me dru.S`e përdor drunë. S`e njeh drunë. I dha (ihoqi) një dru. E shtroi (e ngordhi, e vdiq,e kalbi, e shqepi, e zhdëpi, e dendi) nëdru. S`duron dru. I tregoi drunë dikujte kërcënoi dikë, e frikësoi.

DRY m. 1. Njeri i mbyllur në vetvete, që imban të fshehura mendimet e dëshirat;njeri që nuk nxjerr asnjë fjalë nga goja.Është dry. U bë dry.

DUARBOSH ndajf. 1. Pa mbaruar punë, paia arritur synimit a qëllimit; duarzbrazur.U kthyen duarbosh. Dolën (u larguan)duarbosh.

DUARKRYQ ndajf. 1. Pa bërë asgjë, pavepruar; pa u marrë me asnjë punë, papunë; duarlidhur. Rri (qëndron) duarkryq. Mbeti duarkryq.

DUARLIDHUR ndajf. 1. Pa bërë asgjë, pavepruar; pa u marrë me asnjë punë, papunë; duarkryq.

DUARPLOT ndajf. 1. Me bollëk; me suksese,me arritje të mëdha. E presin 1 Majinduarplot.

DUARTROKAS kal. dhe jokal. 1. Mira-toj dhe përshëndet me gëzim një ngjarjetë madhe, një vendim të rëndësishëmetj. Duartrokitën shpalljen e Republikës(Kushtetutën e re).

DUARTHATË ndajf. 1. Pa mbaruar punë, paia arritur synimit a qëllimit, duarbosh. Ukthyen duarthatë. Iku duarthatë.

DUDI f. 1. bised. Vajzë a grua shumë e bukure tërheqëse. Mos na qaj nuse dudia. kr.pop. Shkon dudia e me gojë s`u �et. kr.pop.

DUDUK m. 1. shar. Njeri pa mend në kokë,njeri i lehtë; njeri i trashë nga mendja.

DUHI f. 1. Vrull i fuqishëm. Sulet me duhi. 2.përd. mb. �g. I fortë, i fuqishëm. Trimduhi.

DUME f. 1. Fëmijë i shëndoshë si top, fëmijëtopolak (sidomos për vajzat e vogla). Kuje, moj dume!

DUSH m. 1. Qortim a këshillim ose njoftimetj. që e sjell dikë në vete. I dha një dushtë mirë. Për të qe një dush i ftohtë.

DYFAQËSH mb. 1. Që e fsheh fytyrën evërtetë, që është me dy faqe a me dyfytyra; që është karakteristik për njënjeri të tillë; që bëhet për të mbuluarqëndrimin a qëllimin e vërtetë dhe përtë mashtruar të tjerët; hipokrit. Njeridyfaqësh. Politikë (taktikë) dyfaqëshe.Qëndrim dyfaqësh.

DYLUFTIM m. 1. Luftë e brendshmemidis dy dëshirave, dy ndjenjave osedy mendimeve të kundërta. Dyluftim ibrendshëm. Dyluftim në ndërgjegje.

DYNDEM vetv. 1. vet. veta III �g. Vijnëmenjëherë njëri pas tjetrit, shfaqen meshumic ë(për mendimet), vërshojnë. Idyndeshin mendimet pa pushim.

DYST ndajf. bised. 1. Në rregull, në vijë;mbarë. I ka punët dyst.

DYSTOJ kal., bised. 1. E vë në rregull, e vënë vijë, e rregulloj. Dystoi punën.

DHELPËR f. 1. Njeri shumë dinak. Dhelpërplakë. Dhelpër e vjetër.

DHI E EGËR 1. b) �g. Vajzë a grua e gjallëdhe e shkathët, por jo e afrueshme.

DHISK m. 1. vjet. Ndihmë që mblidhej përdikë që mbetej keq.

38

DHITEM vetv. 1. përçm., thjeshtligj. Kamfrikë të madhe, mbush brekët nga frika.2. përçm., thjeshtligj. Pësoj humbjetë rënd!, shkatërrohem, shpartallohem;marr fund me të gjitha. 3. vet. veta III�g. thjeshtligj. Prishet fare, bëhet përdreq; bëhet më keq se ç'qe në vend që tëndreqej, katranoset. U dhje fare puna.

DHJAMEM vetv. 1. keq. Grumbulloj a vëpasuri, pasurohem. U dhjam me punëne të tjerëve.

DHJES jokal. 1. kal. �g. thjeshtligj. E prishfare, e bëj për dreq; e bëj më keq se ç'qenë vend që ta ndreq, e katranos. E dhjeupunën. E dhjeu fare.

DHJETËFISH ndajf. 1. Shumë më tepër ngaç'ka qenë.

DHJETËFISHOJ kal. 1. Shtoj a rrit shumëdiçka, e bëj shumë më të madhe nga ç'kaqenë.

DHJETËFISHTË mb. 1. Që është shtuar aforcuar shumë, qe është shumë me i madhnga ç'ka qenë.

ECI jokal. 1. Shkoj përpara duke ndjekurnjë rrugë a një drejtim të caktuar oseduke pasur një qëllim a synim të caktuar.Ecim drejt komunizmit. Ecim drejt njëtë ardhmeje me të mirë. 2. �g. Shkoj për-para, përparoj; arrij përfundime të miranë diçka; zhvillohem. 3. �g. bised. (menjë trajtë të shkurtër të përemrit vetor nër. dhanore). Me vete mbarë, më shkonsiç duhet. Nuk më ecte. Atij i ecte gjith-një. 4. �g. bised. Veproj siç më thotëdikush; shkoj. Mos ec me ato që dëgjonposhtë e lart! 5. vet. veta III �g. bised.Ka vlerë, shkon. Nuk ecën kjo para këtu.I ecën fjala i dëgjohet fjala, i zë vendfjala.

EGËR mb. 1. Që është shumë i vrazhdë e iashpër ndaj të tjerëve, që sillet shumërreptë me të tjerët; që sjell pasoja tërënda a dënime tepër të ashpra; i rreptë,i vrazhdë, i ashpër; kund. i butë. Njeri iegër. Zë i egër. Shikim (vështrim) i egër.Fytyrë e egër. Zakone të egra. Ligje të

egra. Kanun i egër. Ishte (u bë) i egër.2. �g. Që nuk mund t'i afrohesh dot, qëtrembet menjëherë kur i afrohesh a të sul-mon (zakonisht për kafshët); që nuk ështëi shoqërueshëm e i afrueshëm, që i pëlqentë rrijë vetëm (zakonisht për njerëzit);kund. i butë, i urtë, i afrueshëm. 3.edhe �g. Që është jo i zakonshëm a joi natyrshëm për njerëzit, çnjerëzor, shta-zor. Britma (klithma, ulërima) të egra.Ndjenjë e egër. Dëshirë e egër. Shpifje eegër.

EGËRSIRË f. 1. Njeri shumë i egër e sh-pirtkazmë, njeri i pamëshirshëm, mizore gjakpirës; njeri që sillet shumë keq metë tjerët; bishë. Egërsirat fashiste.

EGJËR f. 1. Diçka e padobishme a e pavlerëose e keqe dhe e dëmshme, që zakonishtgjendet bashkë me diçka tjetër të mirë;njeri i keq. Ka edhe egjër nuk është etëra e pastër dhe e cilësisë së mirë, porka edhe pjesë jo të mira e të cilësisësë ulët (për një lëndë, për prodhime tëndryshme etj.); ka edhe pjesë të dobëtaqë duhen hequr (për një vepër shkencore,letrare etj.). Ndaj (dalloj) egjrën ngagruri. Egjra prish edhe grurin. fj. u. njënjeri i keq mund të prishë edhe të mirin.Nuk duhen lënë grurë e egjër bashkë. fj.u duhet ndarë e mira nga e keqja.

EKLIPSOHEM vetv. 1. libr. Nuk dukem përnjë farë kohe, zhdukem përkohësisht.

EKLIPSOJ kal. 1. libr. E errësoj a e zbehpunën, vlerën ose lavdinë e dikujt, ia ulrëndësinë a vlerën; i hedh hije dikujt adiçkaje; ia kaloj dikujt në një punë aveprimtari, e lë shumë prapa. E eklip-soi kundërshtarin. Kjo �tore e eklipsoitë parën.

EKONOMIZOJ kal. 1. Kursej.

EKSPORTOJ kal. 1. Bëj që të përhapet ngavendi im në një vend tjetër një ide, njëmodë etj.

EKSPORTUES m. 1. Ai që përhap një ide,një modë, etj. në vendet e tjera. Ek-sportues idesh, Eksportues i modës.

39

EKSPOZOJ kal. 1. libr. Paraqit diçka paratë tjerëve duke e shpjeguar a duke e për-shkruar, shtjelloj; nxjerr në shesh diçkaose zbuloj para të tjerëve një anë të dobëttë dikujt. Ekspozoj një program pune. Eekspozoi keqas para të tjerëve.

EKUILIBËR m. libr. 1. Raport pak ashumë i qëndrueshëm që krijohet ndërm-jet dy a më shumë dukurive të kundërta;gjendje qëndrueshmërie, qetësie a har-monie. Ekuilibër ekonomik (politik).Vendos ekuilibrin ndërmjet prodhimitdhe konsumit.

EKUILIBROJ kal. 1. Vë diçka në gjendje tëqëndrueshme, të qetë a të harmonishme.;kund. çekuilibroj. Ekuilibroi tregun.

EKZOTIK mb. libr. 1. Tepër i rrallë e iveçantë; që ka tipare tepër të rralla e tëjashtëzakonshme, të cilat të ngjallin habi.Veshje ekzotike. Muzikë ekzotike. Pamje(paraqitje) ekzotike.

ELASTIK mb. 1. Që vepron sipas kushteve errethanave, që u përshtatet shpejt atyre,i prirë për të bërë lëshime; jo i ngurtë, joi prerë. Njeri elastik. Politikë (taktikë,metodë) elastike. Qëndrim elastik.

ELEFANT m. sh. zool. 1. bised. Njeri metrup të madh e të trashë dhe i rëndë nëtë ecur.

ELEGJIAK mb. 1. I trishtuar, i përvajshëm,plot dhembje shpirtërore. Nota elegjiake.

ELEKTRIZOJ kal. 1. Shkaktoj një gjendjetë ngritur shpirtërore, i ngjall dikujt njëdëshirë të zjarrtë për të kryer diçka, en-tuziazmoj. Elektrizoi masat. Elektrizoisallën.

ELEMENTAR mb. 1. Që kuptohet lehtë, qëkapet pa vështirësi, i thjeshtë. Punë (gjë)elementare. Çështje elementare.

EMBRION m. 1. Zana�llë, �llesë, farë,bërthamë. Embrioni i së ardhmes. Ishteembrioni i shtetit proletar. Që në em-brion që sapo �llon të shfaqet.

EMBRIONAL mb. libr. 1. Që sapo ka nisur tëshfaqet; që sapo ka �lluar, fare �llestar.Në fazën embrionale.

EMËR m. 1. Njeri i dëgjuar. Emrat e mëd-henj të historisë. 2. Autor i një vepre le-trare, artistike e shkencore. Është emër iri në poezinë (në shkencën) shqiptare. 3.Vlerësim nga ana e shoqërisë, nam, famë.Njeri me emër të mirë (të keq). Fitoi(ka) emër. Është me emër është i njohur,i dëgjuar, i shquar.

END I kal. 1. Krijoj a shestoj diçka; thur, tril-loj. End vjersha (këngë). End intriga(komplote).

ENGJËLL m. 1. Njeri me shpirt të pastër, ibutë, i dashur e i pafajshëm, që nuk ditë bëjë të këqija; mishërim i përkryer injë vetie të mirë. Engjëll i mirësisë (ibukurisë).

ENGJËRDHI f. bised. 1. bised. Njeri shumëi gjallë e i shkathët, zhivë. Është en-gjërdhi.

EPEM vetv. 1. Nënshtrohem a përulem paraforcës që përdor dikush ndaj meje. Nukdo të epem. Me mirë të thyhesh, se sa tëepesh. fj.u.

EPIDEMI f. 1. keq. Dukuri që përhapet sh-pejt në një masë të madhe njerëzish. Epi-demia e modës.

EPIK mb. 1. Që ka përmasa të mëdha, mad-hështor, i denjë për një epope. Luftëepike.

EPILOG m. sh. let. 1. libr. Zgjidhja osefundi i diçkaje. Epilogu i luftës. Epilogui lojës.

EPIQENDËR f. 1. libr. Qendra kryesore ngaku përhapet diçka. Epiqendra e luftës(e kryengritjes). Epiqendra e veprim-tarisë. Epiqendra e epidemisë. Është nëepiqendër.

EPOPE f. 1. Ngjarje ose varg ngjarjesh hero-ike e me rëndësi historike në jetën e njëpopulli. Epope e lavdishme. Epopejae Luftës Nacionalçlirimtare. Epopeja eKrujës.

40

EPSHËM mb. 1. Që nënshtrohet a përkuletpara forcës së të tjerëve, që nuk ka karak-ter të fortë. Vullnet i epshëm. Njeri iepshëm.

EREMIT m. 1. Njeri i vetmuar, që rron largnjerëzve, duke hequr dorë nga qejfet e kë-naqësitë e tjera.

ERR kal. 1. E bëj të mjerë a fatkeq, nxij. Iaerri jetën.

ERREM vetv. 1. Vrenjtem (në fytyrë). U errnë fytyrë.

ERRËSIRË f. 1. Gjendje kur diçka ështëe paqartë a e pakuptueshme; gjendjekur s'dimë asgjë për dikë a për diçka;paqartësi. Errësirë mendore. Jemiakoma në errësirë, s`kemi marrë vesh gjë.2. Padituri, prapambetje e madhe kul-turore e arsimore. Errësira mesjetare(fetare). Errësira fashiste. E mbajti (ela) në errësirë. Çamë errësirën shekul-lore.

ERRËSOHEM vetv. 1. Vrenjtem në fytyrë.

ERRËSOJ kal. 1. E mbuloj, e fsheh ose eshtrembëroj me qëllim diçka, e paraqitdiçka me ngjyra të errëta; ia ul vlerëne rëndësinë dikujt a diçkaje, hedh baltëmbi dikë a mbi diçka. Errësoi punën(meritat) e dikujt. Errëson realitetin. Doqë të na errësojë �toret e arritura. 2. Lëprapa, ia kaloj dikujt në aftësi, në punëetj. 3. E bëj të humbasë qartësinë men-dore, e bëj të paaftë për të gjykuar nëmënyrë të shëndoshë. I errëson mendjen(arsyen).

ERRËSUAR mb. 1. Që ka humbur qartësinëmendore, që është bërë i paaftë për tëgjykuar në mënyrë të shëndoshë; që ështëbërë i paqartë. Mendje e errësuar. Kup-tim i errësuar.

ERRËT mb. 1. Që është i vështirë për t'u kup-tuar ose për t'u shpjeguar, i paqartë, ipakuptueshëm; që përmban diçka të fshe-htë a të panjohur; kund. i qartë. 2. Imbushur me vështirësi, me shqetësime eme vuajtje, i turbullt, i rëndë, i hidhur.E kaluara e errët. Në shekujt e errët

(në vitet e errëta) të pushtimit të huaj3. Që është i dyshimtë; që bëhet meparamendim e me qëllim të keq. Punëtë errëta. Qëllime (synime, plane) të er-rëta. Me rrugë (me mënyra) të errëta.4. Që sjell prapambetje e padituri; që ve-pron në interes të reaksionit, reaksionar.Regjim i errët. Forcat e errëta. 5. I vren-jtur, i ngrysur. Fytyrë e errët.

ESENCË f. 1. Vetia më e rëndësishme ediçkaje, tipari më i qenësishëm i diçkaje,ajo gjë që përbën natyrën a thelbin ediçkaje, thelbi, qenësia. Esenca e gjërave.Esenca e veprës. Esenca e revolucionit.

ESH m. sh. krahin. 1. mospërf. Ai që i ng-jan dikujt tjetër në pamje, në punë, nëveprime etj.

ESHKËT mb. 1. I thatë në trup (për njënjeri); si një plak shumë i moshuar. Plaki eshkët.

ESHKOSET vetv. 1. Humbet njomësinëe gjallërinë, humbet aftësitë krijuese,�shket.

ESHKOSUR mb. 1. Që ka humbur njomës-inë e gjallërinë, që ka humbur aftësitë kri-juese, i �shkur.

ETEM vetv. 1. Kam dëshirë të madhe përdiçka.

ETJE f. 1. Dëshirë e zjarrtë a nevojë e madhepër diçka; synim i papërmbajtur për tëbërë a për të arritur diçka, lakmi. Etje emadhe. Etje për liri. Etje për dije (përarsim, për kulturë). Etje për lavdi (përpushtet, për �time, për pasuri).

ETSHËM mb. 1. Që ka dëshirë të zjarrtë përdiçka; që synon në mënyrë të papërmbaj-tur për të bërë a për të arritur diçka; qëka etje për diçka, që ka lakmi të madhe,litar; i etur. I etshëm për liri (për arsim,për kulturë për dije). I etshëm për lavdi(për pushtet). Sy të etshëm.

ETSHËM ndajf. 1. Me dëshirë të madhe; mezjarr; me ngulm. Pinte etshëm.

41

ETHE f. kryes. 1. zakon. sh. �g.Gjendje shumë e shqetësuar, me ndjenja,emocione e shqetësime të forta dhe medëshira e synime të zjarrta; frikë e madhe.Ethet krijuese. Ethet e lojës. Ethet eprovimeve. Ethet e luftës. Ethet e bursës(në vendet kapitaliste). I kalli (i shtiu)ethet dikujt e trembi shumë, i kalli frikën.E zunë ethet (shtatë palë ethe) u frikësuashumë, e zunë të dridhurat. Është (jeton,punon) në (ndër) ethe.

EZHDËRHA f. 1. Njeri me trup shumë tëmadh e të fortë; trim i madh, dragua.

ËMBËLSOHEM vetv. 1. vet. veta III �g.Bëhet e butë, zbutet (për klimën). Ëm-bëlsohet moti. 2. vet. veta III �g. Nukdhemb a nuk djeg me si me parë, �llonpak nga pak të përmirësohet e të shëro-het (për një plagë, një lungë etj.). U ëm-bëlsua plaga. 3. Me kalon a me largohetzemërimi, qetësohem nga fjalët e mira etë ëmbla që me thotë dikush, zbutem;bëhem me i butë, me i dashur e me ishoqërueshëm; vet. veta III. zbutet njëgjendje e acaruar, qetësohet diçka; nukka me vrazhdësinë a ashpërsinë që kishteose që shprehte (për fytyrën, për sjelljen,për fjalën etj.). Kohët e fundit është ëm-bëlsuar. U ëmbëlsuan fjalët. U ëmbël-suan marrëdhëniet. U ëmbëlsua në fytyrëu çel duke shprehur kënaqësi për diçka.4. vet. veta III �g. Bëhet e këndshme,e gëzueshme a e lumtur (jeta a puna edikujt, biseda etj.). 5. vet. veta III �g.Bëhet me pak i pjerrët, vjen me i shtruare jo fare thikë; bie me butë e me qetë.Ëmbëlsohen shpatet. Ëmbëlsohet rrjed-hja e lumit. 6. �g. Mësohem me diçka,nuk me duket e huaj; �llon të me pëlqejëdiçka, �lloj ta ndiej a ta kuptoj dobinëqë kam prej diçkaje. U ëmbëlsuan mefshatin.

ËMBËLSOJ kal. 1. E bëj të këndshme, tëgëzueshme a të lumtur (jetën e dikujt,bisedën etj.). 2. I heq zemërimin dikujt,e qetësoj dikë me fjalë të mira e të ëmbla,e zbut; zbut një gjendje të acaruar; i heqvrazhdësinë a ashpërsinë diçkaje. E ëm-

bëlsoi plakun. I ëmbëlsuan marrëdhëniet.3. keq. E zbukuroj diçka sa për sy e faqe,e vesh një mendim me fjalë të bukura etë buta, që fshehin përmbajtjen e vërtetë;sheqeros. 4. bised. Bëj që t'i pakëso-het dhembja, dëshpërimi a hidhërimi, iabëj me të lehtë. Ia ëmbëlsoi dhembjet(plagën).

ËMBËLSUAR mb. 1. keq. Që është thënëme fjalë të ëmbla sa për sy e faqe; i she-qerosur. Politikë e ëmbëlsuar. Fjalim iëmbëlsuar.

ËNJT kal., ∼A, ∼UR vet. veta III. 1. bised.E mërzit a e shqetësoj shumë dikë; e hid-hëroj shumë. Na ënjti me fjalë. Ma ënjtizemrën.

ËNJTEM vetv. 1. bised. Mërzitem a shqetëso-hem shumë; hidhërohem shumë; lodhemshumë, këputem. M?u ënjt zemra. Uënjt së qari qau shumë. U ënjt së thirruri(së punuari, së kërkuari).

FABRIKOJ kal. 1. keq. Krijoj e përhapvazhdimisht diçka të paqenë, sajoj diçkaqë s?është e vërtetë; shpif, trilloj. Fab-rikonte gënjeshtra (shpifje).

FAJKUA m. 1. Njeri i gjallë, i shkathët, trime guximtar; petrit. Ishte fajkua.

FAKIRFUKARA m. bised. 1. edhe sh. ∼ENJ,∼ENJTË �g. Njeri i varfër, njeri i mjerë,i shkretë, që është për t?u mëshiruar.

FAMILJE f. 1. Grup njerëzish që i bashkonpuna e veprimtaria e përbashkët, që kanëqëllime e interesa të njëjta dhe jetojnë nëmiqësi njëri me tjetrin. Familja e kooper-ativistëve. Familje ushtarakësh.

FANFARË f. sh. muz. 1. keq. Mburrje, lëv-datë e zhurmshme.

FANTAZMË f. 1. Diçka që përfytyrohet siparalajmëruese e një të keqeje, diçka qëndjell një të keqe, hije e keqe. Fantazmae krizës.

FAQE f. 1.Tërësia e tipareve të jashtme tëdiçkaje, pamje; fytyrë. Ia ndërroi (iandryshoi) faqen vendit. 2. �g. libr.

42

Pjesë nga jeta e një njeriu ose nga histo-ria e një populli, e një kombi, e një vendietj.; epokë. Faqe e lavdishme (e ndritur,e shkëlqyer) e historisë së popullit tonë.Hap një faqe të re. 3. Nder; cipë. Kafaqe ai. S?i mbeti faqe.

FAQEBUTË mb. 1. keq. Që nuk e ka vrarëpuna, që ka bërë një jetë të rehatshme.

FAQEDJEGUR mb. 1. keq. Që i ka plasurcipa, i pacipë, i paturp.

FAQEHËNË mb. poet. 1. Fytyrë ndritur, ishquar.

FAQELARË mb. 1. Që s?i ka vënë vetesndonjë njollë, që nuk është turpëruar oses?ka arsye të turpërohet; ballëhapur, indershëm, i pastër.

FAQENDRITUR mb. 1. poet. Që ka dalegjithnjë �timtar; që është mbuluar mender e me lavdi në luftë a në punë, inderuar. Sokolat faqendritur. Një Majina gjen krenarë e faqendritur.

FAQENXIRË mb. 1. Që është mbuluar meturp, që i është nxirë faqja; faqezi. Trad-htarët faqenxirë.

FARAN m. 1. Njeri me trup të shëndoshë, ifuqishëm e trim. Nga ajo derë kanë dalefaranë.

FARASHUK mb. 1. shar. I lehtë nga mendja,budalla; kungull. Djalë farashuk.

FARË f. 1. �g. Diçka që shërben si burim esi shkak për lindjen e zhvillimin e një nd-jenje, të një ngjarjeje etj. Fara e dyshimit(e mosbesimit). Fara e urrejtjes. Fara egrindjes (e përçarjes). Fara e tradhtisë.Fara e kryengritjes. 2. kryes. sh. �g.Spica, kalla, intriga. Fut fara.

FARKË f. 1. Mjedis shoqëror, organizatë, in-stitucion etj. ku njeriu kalitet �zikisht emoralisht; kudhër. Farkë komuniste. 2.Soj, �s; racë. I farkës sonë. Një bark enjë farkë. Ashtu e ka farkën.

FARKËTAR m. 1. shih FARKËTUES,∼I 2.

FARKËTOJ kal. 1. Kalit dikë �zikisht osemoralisht, e bëj të aftë të kapërcejëvështirësi e pengesa, e edukoj dhe e pa-jis me vetitë e revolucionarit të vendosure me tiparet e moralit komunist, e formojnga ana ideopolitike, profesionale etj.; eforcoj diçka, e bëj të qëndrueshme e tëpathyeshme. Farkëtoj rininë. Farkëtojrevolucionarë. Farkëtoj miqësinë.

FARKËTUAR mb. 1. I kalitur �zikisht emoralisht.

FARKËTUES m. 1. Ai që kalit dikë �zikisht emoralisht, që e bën të aftë për të kapër-cyer vështirësi e pengesa, që e edukon dhee pajis me vetitë e revolucionarit të ven-dosur e me tiparet e moralit komunist; aiqë e bën diçka të fortë, të qëndrueshmee të pathyeshme. Farkëtues i miqësisë.Farkëtues i lumturisë.

FARKOJ kal. 1. Krijoj, formoj diçka. 2. Iazë gojën dikujt, ia mbyll gojën, s?e lë të�asë.

FARMAK m. sh. bised. 1.Helm.

FARMAKOS kal. bised. 1.Helmoj.

FARMAKOSEM vetv. bised. 1.Helmohem.

FASADË f. 1. Pamje e jashtme e mirë a ebukur, që fsheh diçka të keqe a të shëm-tuar, pamje që të gënjen.

FATOS m. 1. Trim i fortë; kreshnik. Fatos ivërtetë.

FEKS jokal. 1. vet. veta III �g. Duketa shfaqet qartë diçka, bie menjëherë nësy; me vjen në mendje diçka menjëherë;shkëlqen. I fekste gëzimi (bukuria). Ifeksin sytë i shkëlqejnë sytë nga gëzimietj. I feksi një mendim i shkrepi njëmendim. 2. vet. veta III (me një tra-jtë të shkurtër të përemrit vetor në r.dhanore) �g. bised.

FENER m. 1. Pajisje me dritë të fortë, e ven-dosur në një vend të lartë në breg të detit(zakonisht mbi një kullë) si shenjë për ani-jet, që lundrojnë natën; far. Fener deti.Drita e fenerit. Kulla e fenerit. �g.

43

FENIKS m. sh. libr. 1. Njeri me veti tëjashtëzakonshme e shumë i shquar në njëfushë veprimtarie. Feniks i letërsisë.

FENOMEN m. sh. libr. 1. Njeri me prirjedhe aftësi të jashtëzakonshme. Ishtefenomen.

FERR m. 1. Vend ku jetohet shumë keq, mevuajtje e me mundime të padurueshme;gjendja e dikujt që mundohet dhe vuanshumë shpirtërisht. Jetë ferri. Vuajtjeferri. Ia bëri jetën (ditët) ferr ia nxiujetën, ia bëri të padurueshme.

FERRACAK mb. 1. keq. Që nuk të shqitet,që të bëhet ferrë. Njeri ferracak.

FERRCË f. 1. kryes. sh. �g. Spica. I futferrca.

FERRË f. 1. Diçka e keqe ose njeri i keq qëna pengon të ecim përpara, që na nx-jerr vështirësi e telashe; gjë e keqe; hall imadh. Pastroj (qëroj, heq, shkul, zhduk)ferrat. Mbillte ferra nëpër këmbë. S?kagardh pa ferra. fj.u. 2. Njeri që u ngjitetpas të tjerëve e i mërzit, që nuk të nda-het e s?të lë të qetë. Është ferrë. E kamferrë.

FESTEBARDHË mb. 1. poet. Që e ka majëntë mbuluar me borë (për malet). Maletfestebardhë. Tomori festebardhë.

FESTEMËNJANË mb. 1. mospërf. QëVishet mirë e mbahet me të madh, fodull;kryelartë.

FETISH m. sh. libr. 1. Diçka, që e hyjnizojnëdhe e adhurojnë verbërisht e me përulje.E bënë fetish. E shndërron në fetish.

FETISHIZËM m. sh. libr. 1. Adhurim ehyjnizim i diçkaje, duke iu përulur ver-bërisht.

FETISHIZOJ kal. libr. 1. Hyjnizoj e ad-huroj diçka dhe i besoj e i përulem verbër-isht, e shndërroj diçka në fetish. Fetish-izonte shkresat. Fetishizojnë marrëd-hëniet mall-para. ek. Fetishizojnë armënatomike.

FËLLIGË f. 1. Fëlligështi.

FËLLIQ kal. 1. E bëj me turp dikë, e turpëroj;i cenoj emrin e mirë, i vë njollë; bëj qëbota ta marrë nëpër gojë për të keq. Nuki fëlliq prindërit. Nuk e fëlliqi veten. Mosna fëlliq!

FËLLIQEM vetv. 1. Bëhem me turp, turpëro-hem; me del nam i keq. U fëlliqa me të.U fëlliq fare.

FËLLIQËSI f. 1. Veprim i ulët, punë e pander-shme dhe e turpshme; ndyrësi, poshtërsi.Fëlliqësitë e botës kapitaliste.

FËLLIQËSIRË f. 1. Njeri i ulët dhe i poshtër;ndyrësirë.

FËLLIQUR mb. 1. Që është në kundërshtimme normat e moralit komunist, që bëhetme qëllime të pandershme e të ulëta dhete ngjall neveri; që vepron me mënyra tëulëta e të pandershme, i poshtër, i ndyrë.Punë e fëlliqur. Veprime të fëlliqura. Sh-pifje e fëlliqur. Kulak i fëlliqur. Trad-htar (spiun) i fëlliqur. Vegël e fëlliqur.Borgjezët e fëlliqur.

FËMIJË m. 1. Njeri i papjekur e pa përvojë,njeri që mendon, sillet e vepron si fëmijë.

FËMIJËRI f. 1. Etapa e parë, me e hershmee qenies dhe e zhvillimit të diçkaje, fosh-njëri.

FËMIJËROR mb. 1. keq. Foshnjarak, i pap-jekur. Logjikë fëmijërore. Gjykim fëmi-jëror.

FËRFËLLOJ jokal. 1.Dridhem. Fërfëlloj ngatë ftohtët. I fërfëllonte zemra. 2. vet.veta III �g. (zakonisht me një trajtë tëshkurtër të përemrit vetor në r. dhanore).Më lëviz, me endet, kam a ndiej në shpirtdiçka. I fërfëllonte në zemër dashuria.

FËRKIM m. 1. zakon. sh. �g. Mosmar-rëveshje a grindje që lind ndërmjet dy ame shumë vetave ose ndërmjet dy palëvepër çështje të ndryshme. Kishte fërkimeme të. Shkaktoi fërkime.

FËRKOHEM vetv. 1. Kam mosmarrëveshjeme dikë, grindem a hahem me të përdiçka, kam fërkime. 2. keq. Përpiqemt?i afrohem shumë dikujt duke e marrë

44

me të mirë, duke i bërë lajka etj.; për-piqem t'i hyj në zemër dikujt me lajka.Nuk u fërkohej të tjerëve.

FËRKOJ kal. 1. Përkëdhel me dorë, lëmoj; �g.përkëdhel, ledhatoj dikë. I fërkoj faqet(�okët, ballin).

FËRTOMË f. 1. Pengesë a vështirësi që duhetkapërcyer. Ia preu fërtomën ia hoqipengesën që kishte përpara. Ia ka zënëkëmbët fërtoma ka përpara një pengesë.

FIÇOR m. 1. Djalë i vogël dhe i shkurtër ngatrupi; njeri me shtat të shkurtër.

FIDAN m. 1. përd. mb. �g. I drejtë e i gjatënë trap, �liz. Djalë �dan. Me trupin �-dan.

FIDANISHTE f. 1. Mjedis shoqëror ku për-gatiten dhe edukohen të rinjtë e të rejatpër të vijuar në të ardhmen atë që kanëbërë paraardhësit e tyre. Shkolla është�danishtja e brezit të ri.

FIJE f. 1. dhe �g. Sasi shumë e pakët e diçkaje,një pakicë, një çikë (me nyjën joshquesenjë.) Një �je bukë. Një �je ujë. Kamnjë �je dyshim (shpresë). 2. Diçka qëlidh ose që bashkon një send, një njeri anjë grup njerëzish me një tjetër; lidhje,�ll. Fije të padukshme. Fijet e miqë-sisë. Fijet e komplotit. Fija e bisedës(e tregimit). Këputen �jet. I ngatërroi�jet.

FIK kal. 1. I shkaktoj dikujt një të keqe tëmadhe, e shkatërroj keq, e dëmtoj rëndë;e marr me qafë. Ia �ku shtëpinë. I�ku derën. Na �ku. E �ku sëmundja(duhani).

FIKEM vetv. 1. Më gjen një e keqe e madhe,shkatërrohem keq, dëmtohem rëndë; e pë-soj keq, marr fund, mbaroj. U �k fare. U�k nga sëmundja. 2. vet. veta. III edhe�g. Humbet dalëngadalë fuqinë etj.; nukështë më. Iu �k zëri.

FIKUR mb. 1. Shumë i lodhur, i këputur; gatisi i vdekur; i mekur. Zë i �kur. Me sytë �kur. Me zemër të �kur. 2. Shumëi varfër, i këputur. Me mirë i �kur, se ikoritur. fj.u.

FILIZ f. 1. I ri a e re që ka një të ardhmetë mirë; diçka së cilës i përket e ardhmja,diçka e re; �llimi i diçkaje. Filizat e so-cializmit. Filizat e së ardhmes. Filizate parë të së resë. 2. Trashëgimtar i njëfamiljeje; pasardhës i një familjeje; pin-joll. I vetmi �liz që mbeti. 3. përd. mb.�g. I drejtë e i gjatë (në trap). E kashtatin �liz. 4. përd. mb. �g. Shumë iri në moshë, i mitur, i njomë. Është ende(fare) �liz.

FILTËR m. 1. libr. Mjedis shoqëror a veprim-tari shoqërore që i ndihmon njerëzit tëpastrojnë ndërgjegjen e botë kuptimin etyre nga gjërat e dëmshme, nga ndikimete huaja etj.

FILL m. 1. Ajo që lidh ose bashkon një send,një njeri a një grup njerëzish me njëtjetër; lidhje, �ll. Fije të padukshme. Fi-jet e komplotit. Filli i bisedës (i tregimit,i ngjarjes, i mendimeve). Ngatërroi �llin.Humbas �llin. Këputet �lli. Janë lid-hur me shumë �je. 2. Shkaku i diçkaje;burimi i lindjes, �llimi i zhvillimit tëdiçkaje. Fill i mbarë.

FIROJ jokal. 1. vet. veta III edhe �g. Mbetetpa gjë brenda, zbrazet. Me �roi barku. 2.vet. veta III edhe �g. Humbet a zhduketpa lënë gjurmë. Firuan berrat në mal

FISHK kal. 1. Bëj që të humbasë forcën egjallërinë, i heq gëzimin, e bëj të mpitë,e venit. Vuajtjet ia �shkën ndjenjat. 2.E bëj me të dobët diçka, dobësoj, zbut,zbeh. Kërkojnë të �shkin polemikën (kri-tikën).

FISHKARAQ mb. 1. I mefshtë, i mpitë, i qul-lët.

FISHKEM vetv. 1. Humbas forcën e gjal-lërinë, me ikën gëzimi; mpihem, venitem.2. vet. veta III �g. Humbet forcën emëparshme, dobësohet, zbutet, zbehet.

FISHKUR mb. 1. Që ka humbur forcën e gjal-lërinë, që ka humbur gëzimin; i mpitë, ivenitur. Me zemër (me shpirt) të �shkur.2. Që ka humbur forcën e mëparshme, idobësuar, i zbutur, i zbehur.

45

FIT m. 1. kryes. sh. �g. Kalla, spica. Fut(shtie) �te.

FIZIONOMI f. 1. Tiparet e vetitë që e dallo-jnë dikë a diçka nga të tjerët, tërësia eveçorive dhe e cilësive të tij. Fizionomiamorale (shpirtërore). Fizionomia kom-bëtare. Fizionomia klasore.

FJETUR mb. 1. Shumë i plogësht e i ngathët,i qullët, i mefshtë; që nuk ka gjallëri, iheshtur. Njeri i fjetur. Qytet i fjetur. 2.Që duket sikur është në gjumë, që endenuk është zgjuar; që nuk është nxitur përpunë, që nuk është vënë ende në veprima në përdorim. Forca të fjetura. Me nd-jenja të fjetura. Pasuri e fjetur.

FJETUR ndajf. 1. Në gjendje plogështie, sinë gjumë; jo në gatishmëri, jo në rojë, josyçelur. Mos rrini fjetur!

FLAK kal. 1. E largoj me përbuzje dikë a diçkaqë nuk e dua, hedh me përbuzje; çliro-hem prej diçkaje të keqe e të padëshiruar;dëboj, përzë; zhduk. E �akëm zgjedhën.I �akëm zakonet prapanike. E �akënperçen. Flak nga mendja. E �ak tej(tutje) diçka. Kapitalistët i �akin punë-torët në rrugë (në mes të rrugës, në rrugëtë madhe, në mes të katër rrugëve).

FLAKADAN m. 1. poet. Njeri i shquar, qëme idetë e me veprimtarinë e tij frymë-zon të tjerët, pishtar.

FLAKË f. 1. Shkëlqim; diçka që shkëlqen.Flaka e syve. 2. Vrull, hov; ndjenjëe fuqishme, zjarr. Flaka e revolucionit(e kryengritjes). Flakët e luftës klasore.Flaka e atdhedashurisë. Flaka e miqë-sisë (e dashurisë). Flaka e zemërimit. 3.përd. mb. �g. Shumë i ndritshëm, qëshkëlqen nga në është fare i ri a ngaqë kangjyra të ndezura (për një rrobë, për njësend prej metali etj.); fare i ri. E kishtefustanin �akë. Me pushkët �akë. 4. përd.mb. �g. Që shkëlqen si zjarri, që shprehnjë ndjenjë të zjarrtë; i zjarrtë.

FLAKËROJ I jokal. 1. vet. veta III �g.Ndizet �akë, zien, vlon. I �akëron zemra.I �akëron gjaku. 2. kal. �g. Mbush mendjenja të zjarrta, ia ndez zemrën �akë.

FLAKËRUAR mb. 1.Që shkëlqen, që shndritsi �akë, vezullues, �akërues. Rreze të�akëruara. Ngjyrë e �akëruar. Dritë e�akëruar. 2. I zjarrtë, i �aktë; që shprehnjë ndjenjë të �aktë. Dëshirë e �akëruar.Vështrim i �akëruar. Zemër e �akëruar.

FLAKËRUES mb. 1.Që jep shkëlqim, qëshndrit si �akë, vezullues, i �akëruar.Diell �akërues. Dritë (rreze) �akëruese.Ngjyra �akëruese. 2. I zjarrtë, i �aktë.Sy �akërues. Vështrim �akërues. 3.Shumë i ashpër, që djeg, që përvëlon(për një qortim etj.). Fjalë (kritikë)�akëruese.

FLAKTË mb. 1. Që është dhënë me mish eme shpirt pas diçkaje, shumë i vendosure luftarak, i zjarrtë. Komunist (revolu-cionar, luftëtar, atdhetar) i �aktë. Mbro-jtës (përkrahës) i �aktë. 2. Që ështëtërë vrull dhe i papërmbajtshëm, shumëi gjallë, shumë i fortë; që shpreh ndjenjatë fuqishme, shumë i ngrohtë, i zjarrtë.Patriotizëm i �aktë. Dëshirë (ndjenjë,dashuri) e �aktë. Fjalim i �aktë. Veprim-tari e �aktë. Poezi e �aktë.

FLAMUR m. 1. Idetë themelore që frymë-zojnë njerëzit dhe u tregojnë rrugën qëduhet të ndjekin në jetën e në veprimtar-inë e tyre; ideal i lartë frymëzues.

FLAMURTAR m. 1. Njeri i shquar, që uparaprin të tjerëve në një punë a nënjë veprimtari; ai që qëndron në ballëtë luftës për një çështje të madhe a përnjë ideal, mbrojtës i shquar dhe i zjarrtë,luftëtar i madh; �amurmbajtës. Flamur-tar i arsimit kombëtar. Flamurtar i sëresë. U bë �amurtar.

FLAS jokal. 1. edhe kal. vet. veta III �g. Sh-preh a shfaq diçka pa fjalë, me shenja,me lëvizje; tregon. Flisnin sytë e saj.Vështrimi (qëndrimi) i tij �iste shumë. 2.vet. veta III �g. Është dëshmi për diçka,dëshmon; shpreh diçka, provon. Flasinfaktet (përfundimet, shifrat). Flasindokumentet. Flet vetë gjendja (punavetë). Flet historia. 3. vet. veta III�g. I takon të vendosë për diçka, e ka

46

fjalën; vendos. Atëherë �iste xhepi. Fletpushka.

FLASHKËT mb. 1. I dobët, që s?ka jetë e gjal-lëri; i zbehtë. Vullnet i �ashkët. Gjendjee �ashkët. Poezi e �ashkët.

FLE jokal. 1. Rri si në gjumë, me zë gjumi,me zë plogështia, nuk bëhem si i gjallë,rri pa vepruar, nuk shqetësohem me përdiçka; nuk rri në rojë, nuk i mbaj sytëe veshët hapur, s?jam syçelur. Nuk �emendja (mendimi). Nuk �e zemra.

FLETË II f. 1. Pjesë nga jeta e një njeriu osenga historia e një populli, e një kombi, enjë vendi etj.; faqe. Fletë e lavdishme.Hapi një �etë të re.

FLOKËLËSHUAR mb. 1. poet. Që ivaren degët e gjethet si �okë. Shelgjet�okëlëshuar.

FLOKNAJË f. 1. Diçka me �je të shumta e tëdendura që u ngjan �okëve, çdo gjë që tësjell ndërmend �okët. Floknajë e blertë.

FLORI m. 1. përk. Njeri i shtrenjtë, i mirë dhei dashur (zakonisht për fëmijët). Floririi nënës! 2. përd. mb. �g. Që kaveti a cilësi shumë të mira; shumë i mirë,i mrekullueshëm; shumë i çmueshëm, ishtrenjtë. Grurë �ori. I ka duart �oribën çdo gjë që i sheh syri, është shumë izoti. E ka zemrën �ori. Koha është �ori.

FLORINJTË mb. 1. Që ka vlera të mëdha, qëka veti e cilësi të çmueshme; shumë i mirë,i mrekullueshëm; i artë. Fjalë e �orinjtëfjalë që përmban një të vërtetë me vlerëtë madhe jetësore e historike, fjalë e artë.Tokë e �orinjtë. I ka duart të �orinjtabën çdo gjë që i sheh syri, është shumë izoti.

FLUTURAK mb. 1. I shpejtë e i shkathët (përnjë njeri). 2. Që ikën shpejt, që nuk zgjatshumë, që �uturon (për një ndjenjë, përnjë mendim etj.). Gëzim �uturak. Lum-turi �uturake. Mendim �uturak.

FLUTUROJ jokal. 1. vet. veta III �g. Kalon,ikën shpejt (për kohën). Fluturon koha.Fluturonin orët. 2. Jam shumë i gëzuar,

nuk përmbahem dot nga gëzimi, nga lum-turia etj. Fluturonte nga gëzimi. 3.bised. E marr çdo gjë me mendjelehtësi,gënjehem shpejt; fantazoj. Ai �uturongjithnjë. 4. vet. veta III �g. Përhapetme shpejtësi në drejtime të ndryshme, sh-përndahet; shkon gjithandej, merr krahë.Fluturon lajmi. Fluturon kënga. Flu-turon mendimi. Fluturon fantazia. 5.vet. veta III �g. Shpenzohet lehtë (përparatë); ikën, shpëton. Fluturojnë fjalët.Fluturon leku. Me �uturoi nga duart meshpëtoi.

FLLAD m. 1. Frymë e re, atmosferë e krijuarrishtas.

FLLADIT kal. 1. Bëj që t?i ripërtërihen forcat,e gjallëroj, e përtërij, këndell; e bëj me tëqartë, sqaroj. Ia �laditi mendimet.

FLLADITEM vetv. 1. Marr forca të reja, gjal-lërohem, këndellem përtërihem; vet. vetaIII bëhet me i qartë; sqarohet. Iu �la-ditën mendimet.

FLLADITËS mb. 1. Që sjell freski; që të jepforcë të re e të gjallëron.

FLLUSKË f. 1. Plan, mendim, ide a shpresëqë nuk ka baza të shëndosha e nuk mundtë plotësohet dhe që zhduket a shuhetmenjëherë. Qe një �luskë.

FLLUSKOS kal. 1. E mundoj shumë dikë, edetyroj të lodhet shumë e të heqë keq, inxjerr shpirtin. E �luskosi, se nuk bindete nuk merr vesh. I �luskosi shpirtin.

FLLUSKOSEM vetv. 1. Mundohem shumë,lodhem shumë e heq keq, me del shpirti.

FOLE f. 1. shih ÇERDH/E, ∼JA 1, 3, 5,7.Fole zogjsh. Foleja e dallëndyshes. Folemilingonash. Fole hajdutësh. Fole së-mundjesh. Fole zjarri. usht. Fole mi-tralozi. usht. Fole pushkatarësh. usht.Bën (ngre) folenë. I prishi (i shkatërroi)folenë. Krijoi folenë e vet. �g. Rri nëfole.

FOND m. 1. Diçka me vlerë, pasuri e çmuar.Fondi i artë i letërsisë shqiptare. Fondi ivyer i kuadrove tona. Pasuron fondin eteorisë marksiste-leniniste.

47

FORCOHEM vetv. 1. Bëhem më i fortënga ana morale, shpirtërore e ideologjike,kalit vullnetin e karakterin dhe nukpërkulem para vështirësive, nuk ndiko-hem lehtë e nuk prekem shpejt; kalitem.U forcuan në aksione.

FORCOJ kal. 1. Kalit nga ana morale,shpirtërore e ideologjike; e bëj që tëketë karakter e vullnet të fortë, të mospërkulet para vështirësive; e bëj të mosndikohet lehtë e të mos preket shpejt. Eforcon njeriun. E forcon klasën punëtore(rininë).

FORTË mb. 1. Që ka karakter të qën-drueshëm e vullnet të çeliktë, që nuktrembet nga vështirësitë, që i duron pau epur vuajtjet, që nuk përkulet; që nukndikohet lehtë e nuk preket shpejt, që epërmban veten në rrethana e kushte tërënda; kund. I butë. Njeri i fortë. Mezemër të fortë. Tregohem (bëhem) i fortë.I ka nervat të forta është i durueshëm. 2.I rreptë, i prerë e pa lëshime. Disiplinëe fortë. Rregull i fortë. Kërkesa të forta.Masa të forta. Censurë e fortë.

FOSIL m. 1. libr. Diçka që tashmë i përketvetëm së kaluarës, diçka që ka mbeturprej kohësh ashtu siç ka qenë dhe nukështë zhvilluar më. Ka mbetur fosil.

FOSILIZOHET vetv. 1. libr. Bëhet farei vjetruar e nuk zhvillohet më, mbetetvetëm si dëshmi a si gjurmë e së kaluarës.

FOSHNJARAK mb. 1. keq. Që është karak-teristik për një fëmijë të vogël, që i shkona i përshtatet një foshnje; i papjekur.Veprim (mendim) foshnjarak. Në mënyrëfoshnjarake.

FOSHNJËRI f. 1. Etapa e parë a me e her-shme e qenies dhe e zhvillimit të diçkaje.

FOSHNJOR mb. 1. Që i përket periudhës metë hershme të qenies së diçkaje, �llestar.Periudhë foshnjore.

FOTOGRAFI f. 1. Riprodhim a përshkrimi përpiktë e i drejtpërdrejtë i një ngjar-jeje, i një dukurie etj. pa dalluar atë qëështë e rastit nga ajo që është tipike dhe

pa bërë ndonjë përgjithësim; fotogra�mi thjeshtë.

FOTOGRAFIK mb. 1. Që e riprodhon a e për-shkruan diçka drejtpërdrejt e në mënyrëtë përpiktë, ashtu siç është, pa dalluaratë që është e rastit nga ajo që ështëtipike dhe pa bërë ndonjë përgjithësim.Përshkrim (trajtim) fotogra�k. Pikturëfotogra�ke.

FOTOGRAFOJ kal. 1. Riprodhoj a për-shkruaj diçka drejtpërdrejt e me për-pikëri, ashtu siç është, pa dalluar atë qëështë e rastit nga ajo që është tipike dhepa bërë ndonjë përgjithësim. Fotografonfaktet.

FRE I m. 1. Pengesë që të detyron të qën-drosh në vend e të mos përparosh; diçkaqë ndalon a që vështirëson zhvillimin.

FREKËPUTUR mb. 1. I papërmbajtur,frelëshuar, i pafre. Djalë frekëputur.

FRELËSHUAR mb. 1. Që është lënë i lirë tëveprojë a të bëjë si të dojë; i papërmbaj-tur, i pafre.

FREN m. kryes. 1. Drejtimi a udhëheqja ediçkaje. Frenat e shtetit. Mori (shtiu nëdorë) frenat.

FRENOJ kal. 1. Bëj që dikush a diçka tëmbetet në vend e të mos shkoj me për-para; i vë fre a pengesë dikujt a diçkaje, epërmbaj; pengoj a ngadalësoj zhvilliminose përparimin. Frenoj veten. Frenoj lu-min. Frenon zhvillimin e diçkaje. Frenonlëvizjen.

FRENUES m. 1. Ai që ndalon ose pengonzhvillimin e përparimin e dikujt a tëdiçkaje.

FRENUES mb. 1. Që e mban në vend dikëa diçka, që nuk e lë të shkojë me për-para; që e pengon a e ngadalëson zhvil-limin e përparimin e dikujt a të diçkaje.Qëndrim (veprim) frenues. Pikëpamjefrenuese.

FRENJË f. 1. Pjesa pa vlerë e diçkaje, ajo qës?nevojitet me e �aket. I mbetën vetëmfrenjat.

48

FRENJËZ f. sh 1. Pjesa pa vlerë e diçkaje,ajo që s?nevojitet me e �aket. I mbetënvetëm frenjat.

FRESKËT mb. 1. Që është plot gjallëri, qënuk është i lodhur; që i ka përtërirë for-cat, i këndellur; që shpreh gjallëri. Pamje(fytyrë) e freskët. Trupa (brigada, di-vizione) të freskëta. Me forca të freskëta.Zgjohem i freskët. 2. Që është i gjallë,që ka një shkëlqim te ëmbël, që është i kë-naqshëm për syrin (për ngjyrat). Ngjyratë freskëta. E kuqe e freskët.

FRESKI f. 1. Diçka origjinale dhe e gjallë, qëshfaqet në mënyrë të këndshme e tërhe-qëse dhe të jep kënaqësi. Freskia e artevetona. Freskia e jetës.

FRESKOHEM vetv. 1. Më përtërihen a mëringjallen forcat �zike, �toj freski tru-pore, këndellem; çlodhem. 2. vet. vetaIII �g. Më ringjallet në mendje, mëripërtërihet në kujtesë diçka që ka të bëjëme të kaluarën. Iu freskuan kujtimet.

FRESKOJ kal. 1. Ringjall në mendje,ripërtërij në kujtesë diçka që ka të bëjëme të kaluarën. Freskoj kujtimet. 2. vet.veta III �g. Përtërin e ringjall forcat�zike të dikujt, këndell; çlodh. Gjumi tëfreskon. Ushtrimet e freskuan. 3. Plotë-soj me të dhënat më të reja, ripërtërij; ebëj më të gjallë diçka, gjallëroj. Freskoidijet (njohuritë). Freskoj programin. 4.E bëj më të gjallë e më të këndshëmpër syrin; i jap shkëlqim të ëmbël (përngjyrat). I freskuan ngjyrat.

FRON m. 1. Pushteti i lartë i një mbreti a injë perandori. Fitoi (humbi) fronin. Lafronin. Hipi në fron. Ra (zbriti) ngafroni.

FRUQ m. krahin. 1. Fuqi trupore e njeriut.Sot s'kam fruq. 2. Dobi, vlerë; duk. S'kafruq. 3. Thelbi i një çështjeje. Fruqi ikuvendit.

FRUSHKULLOJ kal. 1. Qortoj fort dikë, e kri-tikoj ashpër, fshikulloj. Frushkullojmëzakonet prapanike.

FRYHEM vetv. 1. Mbahem më të madh,krekosem e shes mend përpara të tjerëve.Fryhet si gjeli majë plehut.

FRYJ kal. 1. keq. Rrit, zmadhoj a zgjerojdiçka më shumë sesa duhet; e paraqitdiçka më të madhe nga ç'është në tëvërtetë. I frynë organikat (kërkesat). Ika fryrë shifrat. Mos i fry të metat! 2.Nxit a shtyj dikë kundër një tjetri me qël-lim të keq. E kanë fryrë të tjerët. 3. Ezemëroj, e inatos dikë. E fryu, ia solli nëmajë të hundës.

FRYMË f. 1. Parim themelor a tërësiparimesh, pikëpamjesh, synimesh që për-caktojnë sjelljen e njerëzve, qëndrimine tyre, mënyrën si veprojnë etj.; thelbii diçkaje, vetitë karakteristike a prir-jet themelore të diçkaje; ideja kryesoreqë përshkon një vepër letrare a shken-core, qëllimi që na frymëzon në njëpunë. Fryma e përgjithshme. Frymë ere. Frymë e vjetër (e sëmurë). Frymëluftarake. Fryma kombëtare. Frymëdemokratike. Fryma e kohës. Fryma enjë vepre. Fryma e aksionit. Fryma ebashkëpunimit.

FRYMËMARRJE f. 1. Gjallëri, fuqi, jetë. Kafrymëmarrje të gjerë.

FRYRË mb. 1. keq. Që është rritur, zmad-huar e zgjeruar më shumë nga ç'duhet;që paraqitet më i madh nga ç'është në tëvërtetë. Organikë e fryrë. Plan i fryrë.Kërkesa të fryra. Shifra të fryra 2. Qëështë i stërholluar e i mbushur me shumëfjalë, bombastik. Stil i fryrë. Fjalim ifryrë. 3. �g. Që e kanë nxitur kundërdikujt me qëllim të keq. Njeri i fryrë.Ishte i fryrë. 4. �g. mospërf. Që mbahetmë të madh, që krekoset ose shet mendpërpara të tjerëve. Ecte i fryrë. 5. �g. Iinatosur, i zemëruar.

FRYT m. 1. Ajo që arrihet me një punë a menjë veprimtari, përfundimi i dobishëm idiçkaje, rezultat. Fryti i punës (i përp-jekjeve). Fryti i djersës së dikujt. Punëme (pa) fryt. Jep fryt.

49

FSHEH kal. 1. vet. veta III �g. Mbana ruan në gjirin e vet, ka në brendinëa në përbërjen e vet. Toka fsheh min-erale të çmueshme. Nuk i fshehin rez-ervat. 2. Mbuloj veprimet ose përm-baj ndjenjat a dëshirat që të mos ubien në sy të tjerëve; nuk i tregoj qël-limet dhe mjetet që përdoren për t'uaarritur këtyre; e mbaj diçka përbrendadhe nuk ua them të tjerëve, nuk e sh-preh një mendim a një ndjenjë, e ruajtë fshehtë. E fshehu fajin. Nuk i fshe-hin të metat (dobësitë, gabimet). Nuke fsheh të vërtetën. Se ç'fshihte ai! Efsheh zemërimin (hidhërimin, dhembjen,shqetësimin, gëzimin). E fsheh moshën.

FSHEHTË mb. 1. Që i mban përbrendamendimet, ndjenjat etj., që nuk ua hapzemrën të tjerëve; i mbyllur. Njeri i fshe-htë. 2. Që vepron pa u diktuar ngatë tjerët, që vepron në mënyrë tinëzare,që i mbulon veprimet e veta; që ve-pron në kushte ilegale; që kryen shërbime,veprime e detyra, të cilat nuk duhet t'idinë të tjerët. Armik (agjent) i fshehtë.Përkrahës (mbrojtës, kundërshtar) i fshe-htë. Organizatë (shoqëri) e fshehtë. Poli-cia e fshehtë. Diplomaci e fshehtë. 3. Qëbëhet pa u marrë vesh nga të tjerët, qëbëhet në fshehtësi; që nuk dihet nga tëtjerët. Takim (bisedim) i fshehtë. Trak-tat (pakt) i fshehtë. Lidhje të fshehta.Marrëveshje e fshehtë. 4. Që bëhet pau vënë re nga të tjerët, që bëhet duke uruajtur fshehtësia; kund. i hapur. Votimi fshehtë.

FSHIHEM I vetv. 1. vet. veta III �g. Gjendetnë gjirin e diçkaje, ruhet e padukshmenë brendinë a në përbërjen e diçkaje. Nëtokë fshihen minerale me vlerë. Fshihenrezerva të mëdha.

FSHIHEM II vetv. 1. vet. veta III �g. Nukështë më diçka, shlyhet zhduket. Fshihetnga kujtesa.

FSHIJ kal. 1. Bëj që të mos jetë më diçka,zhduk. I fshimë zakonet e vjetra (pra-panike). 2. vet. veta III �g. bised. Emerr diçka përpara duke mos lënë asnjë

shenjë a gjurmë, përlan. Lumi e fshiukrejt shtëpinë (fshatin). I fshiu era emadhe (furtuna). 3. bised. E kap dikëmenjëherë dhe e hedh në një vend tjetër,përfshij. E fshiu për beli (për mesi, përfyti). 4. bised. E ha të tërë e menjëherë,e përlaj. E fshiu gjellën. E fshiu të gjithëmishin.

FSHIK kal. 1. vet. veta III �g. Bie a prek pakdiku. Dielli ka fshikur majat e maleve.

FSHIKET mb. 1. Që e ka zënë një e keqe, qëka halle; i gjorë. Një plakë e fshikët. 2.përd. em. sipas kuptimit 2 të mbiemrit.Ç'pati, i fshikëti? Ç'të bëjë, i fshikëti!

FSHIKULL m. 1. Goditje e fortë; qortim iashpër, kritikë e fortë. Fshikull i kritikës.Fshikulli i satirës (i humorit).

FSHIKULLOJ kal. 1. I jap një goditje të fortë;qortoj ashpër dikë ose kritikoj fort diçka.Fshikulloj të metat (shfaqjet e huaja).

FTILLOJ kal. 1. Sqaroj, shkoqit diçka të ndër-likuar; kthjelloj. E ftillova këtë punë. Iaftilloi mendjen.

FTOH kal. 1. E, bëj dikë t'i dobësojë e t'i pr-ishë lidhjet e marrëdhëniet miqësore menjë tjetër ose të mos ketë për të dashurinëe mëparshme, e largoj dikë nga një njerii afërt; ia pakësoj dikujt dëshirën, vull-netin a vrullin për një punë. Ua ftohumiqësinë (marrëdhëniet). Ia ftohu ndjen-jat. E ftohu me vëllanë (me shokët).

FTOHEM I vetv. 1. Dobësoj a prish lid-hjet e marrëdhëniet e mira që kisha menjë tjetër nuk kam më për të dashur-inë e mëparshme, largohem prej tij;vet. veta III dobësohet, zbehet, hum-bet gjallërinë, fuqinë e ngrohtësinë e më-parshme (për një ndjenjë etj.). U ftohme shokët (me miqtë, me vëllezërit). Uftoh miqësia (dashuria). U ftohën mar-rëdhëniet. Iu ftohën dëshirat. Po fto-hej biseda. 2. bised. Qetësohem, mëdel inati a zemërimi, bëhem gjakftohtë.Ftohu pak dhe merre më shtruar!

FTOHTË mb. 1. Që nuk tregohet i dashur ai përzemërt me njerëzit e tjerë, që nukështë i afrueshëm me të tjerët; që është

50

shumë i përmbajtur në shfaqjen e ndjen-jave; që sillet a vepron me mospër�lljendaj dikujt a diçkaje, mospër�llës. Njerii ftohtë. 2. Që nuk ka a nuk shpreh nd-jenja të ngrohta e miqësore; që bëhet padashuri e pa përzemërsi ose me mospër-�llje. Pritje (sjellje) e ftohtë. Qëndrim(vështrim) i ftohtë. Mjedis i ftohtë. Letër(bisedë, përgjigje) e ftohtë. Takim i fto-htë. 3. �g. Që nuk të tërheq e nuk të ng-jall ndonjë ndjenjë, që nuk të prek shqisata ndjenjat. Ngjyra të ftohta. Përshkrimi ftohtë.

FTOHTË ndajf. 1. Pa përzemërsi e padashuri, jo miqësisht; me mospër�llje, nëmënyrë të ftohtë, me ftohtësi. E priti fto-htë. Sillej ftohtë. E përshëndeti ftohtë. Irri ftohtë dikujt.

FTOHTËSI f. 1. Qëndrim i ftohtë ndaj dikujt,mungesë përzemërsie; të qenët i ftohtë(në sjellje, në qëndrim a në marrëdhënietme dikë); qëndrim mospër�llës. E pritime ftohtësi. E ndiente ftohtësinë:

FTUJAK m. 1. përk. Djalë i ri, i shëndet-shëm, por ende i papjekur e pa përvojënga jeta.

FTUJË f. 1. përk. Vajzë e re, e njomë e plotshëndet.

FUÇI f. 1. mospërf. Njeri i shëndoshë dhe mebark të madh.

FUG kal. 1. E braktis dikë, nuk e ndihmoj kurka nevojë, i kthej shpinën, e lë në baltë.

FUGEM vetv. 1. Rritem shpejt, hedh shtatmenjëherë. Janë fugur fëmijët. 2. vet.veta III �g. Dështon, shtie (për bagëtitë).U fugën dhitë.

FUGË I f. 1. Vajzë trupvogël, e shëndoshë dhee ngathët.

FUGË II f. 1. bised. Hov, vrull.

FUNDËRRINË f. 1. Llumi i njerëzve; njerikrejt i pavlerë dhe i dëmshëm. Fundër-rinat e shoqërisë. Fundërrinat e kapital-izmit.

FUNDIT mb. 1. �g. Që ka më pak vlerë oserëndësi; që është më i prapambetur se tëtjerët. Njeriu (më) i fundit.

FUNDOS kal. 1. Bëj që dikush të bjerë në njëgjendje të vështirë, nga ku nuk mund tëdalë lehtë; bëj që të bjerë shumë poshtënga pozita shoqërore ose të pësojë njëdështim a humbje të rëndë; gropos. Efundosi krejt.

FUNDOSEM vetv. 1. Bie në një gjendje tëvështirë, nga ku nuk mund të dal lehtë;shkoj drejt rënies së plotë, pësoj një dësh-tim a humbje të rëndë.

FUR kal. 1. E shtrëngoj shumë dikë, e detyrojme forcë të bëjë diçka, ia vë litarin në fyt.

FURACAK mb. 1. Që përzihet kot në punëte të tjerëve, që fut hundët kot në njëçështje. Njeri furacak.

FURDE f. 1. Vajzë a grua që nuk ka qëndrimtë mirë moral; lavire.

FUREM II vetv. 1. I sulem dikujt a diçkaje; iturrem me vrull një pune a diçkaje tjetër.Ia furën armikut. I furem punës. Iu furgjithë inat.

FURFULE f. bised. 1. Njeri mendjelehtë.

FURI f. 1.Vrull i fuqishëm që shpërthennë mënyrë të papërmbajtur e që zgjatshumë; forcë e madhe që vepron me shpe-jtësi e që përlan çdo gjë që gjen përpara;turr i fuqishëm; tërbim. Furia e shiut (eerës). Furia e luftës. Furia e ndjenjave

FURTUNË f. 1. shih STUHI,∼A 4. Fur-tuna e revolucionit (e luftës). Furtunae krizave (në vendet kapitaliste). Përbal-lon (mposht) furtunat. Kaloi edhe njëfurtunë.

FURRIK m. 1. Qoshe e ngrohtë a vend i rehat-shëm që zë dikush, strehë e rehatshme.Ka zënë furrik të mirë.

FURROJ kal. 1. Shtyj a nxit dikë për të bërënjë punë të keqe, e ndez.

FUSTAN m. 1. bised. Femër (vajzë a grua).Shkonte pas fustaneve.

51

FUSHË f. 1. Lëmë i veprimtarisë së njerëzve;sferë e veprimit të diçkaje. Fushëveprimi.

FUT kal. 1.Bëj që të hyjë e të zërë vendmidis njerëzve a sendeve; bëj që dikushtë ndërhyjë për diçka. E futën në mes.Futi ndërmjetës (dorëzanë). 2. Bëj që tanjohë e ta kuptojë me thellë diçka ose tëketë të qartë thelbin e një çështjeje; bëjqë të marrë vesh diçka të fshehtë a të pan-johur; e bëj të rrahë diçka në mendje, ezhyt. E futi në thelbin e çështjes. E futinë mendime të thella. 3. Bëj që të hyjëthellë e të zërë vend diku, bëj që diçkatë kuptohet e të përvetësohet mirë ngadikush ka futur në gjak. Ia futi në kokë.E kanë futur në jetën e përditshme. 4.E përfshij brenda diçkaje, e vë a e shtojdiku; kund. heq. E futën në rendin editës. E futi në listë. Nuk e kanë futurnë këtë numër të revistës. 5. E shpie dikënë një gjendje të caktuar i bëj që dikusha diçka të vijë në një gjendje të veçantë;i kail dikujt një ndjenjë etj. I futi nëgrindje (në sherr). E futi në kurth (nëgrackë, në kllapë). E futi në bela, i futifrikën. E futi në merak e merakosi. 5. �g.Bëj që dikush të nisë e të veprojë ose tëmarrë pjesë në diçka; hedh, vë. E futi nëveprim (në lëvizje). I futi trupat në luftë.E futi në garë. E futi në valle e bëri tëmarrë pjesë në një punë. E futin nusennë magje e vunë të gatuajë bukë etj. Efutën në avlëmend e vunë të punojë nëavlëmend. 7. �g. bised. Nis diçka, e për-dor a e vijoj më tej; vë; kund. heq. Efuti rakinë (duhanin). E fut në përdorim(në qarkullim).

FUTEM vetv. 1.Hyj e zë vend midis njerëzve asendeve; ndërhyj për dikë a për diçka. 2.Njoh e kuptoj thellë diçka; prek thelbine një çështjeje; arrij të marr vesh diçkatë fshehtë a të panjohur; rrah diçka nëmendjen time, zhytem (në mendime etj.).Futem në temë. U fut në hollësira tëpanevojshme. Futem në botën e brend-shme të dikujt. 3. Bie në një gjendje tëcaktuar; vij në një gjendje të veçantë; hyjnë marrëdhënie të caktuara me dikë; me

kap a me pushton diçka, me zë. U fut nëborxh mori hua. Iu fut frika (dyshimi).Iu fut lakmia (babëzia). M?u fut të fto-htët kam të ftohtë. 4. �g. Tregohem iafrueshëm me dikë, afrohem me njerëzit.Futet shumë në shoqëri. 5. vet. vetaIII �g. Hyn thellë në mendjen e dikujt,kuptohet e përvetësohet mirë nga dikush(për një ide, një pikëpamje etj.). I ështëfutur në kokë.

FUTUR mb. 1. Që është i afrueshëm; që kazotësinë të futet midis njerëzve edhe kurnuk e ftojnë. Njeri i futur.

FYÇKË mb. 1. Që nuk ka mend në kokë, kokë-bosh. Njeri fyçkë. Është fare fyçkë ngamendja.

FYL mb. 1. Që nuk ka mend në kokë, kokë-bosh.

FYTYRË f. 1.Tërësia e tipareve të jashtme tëdiçkaje, pamja e jashtme; faqe. Ndërroifytyrë toka (vendi, fshati). Ia ndërruamfytyrën vendit. 2. Emri i mirë i dikujt,nderi. Ia mori fytyrën. S?ka fytyrë. Epreku në fytyrë. S?i ka mbetur fytyrë.Është njeri pa fytyrë. S?ka dert për fy-tyrë është i pacipë, s?ka turp, e ka ngrënëturpin me bukë. E bëri për fytyrë e bëripër të ruajtur nderin. Me mirë të shkojëkoka se fytyra fj. u. Dy gishta fytyrë kanjeriu nderi, emri i mirë është diçka krye-sore, prandaj duhet ruajtur me kujdes tëmadh.

GACË f. 1. përd. mb. �g. Që shndrit a duketsikur lëshon xixa, i ndezur, i zjarrtë, plotguxim e zgjuarsi. I ka sytë gacë.

GACULLON jokal. 1. Duket sikur lëshon xixa,ndrit nga zgjuarsia e guximi. I gacullojnësytë.

GAGARIT jokal. 1. zakon. veta III �g. bised.,mospërf. Flet shumë, me vend e pa vende me një zë të ngjirur, dërdëllit, llomotit.Ç`ka që gagarit?

GALC m. sh. krahin. 1. Njerëzit e një moshe,brez.

52

GALERI f. 1. let. Një varg i gjatë tipashose �gurash në një vepër artistike. Ga-leri heronjsh (portretesh, �gurash).

GALVANIZOJ kal. 1. libr. I jap një vrulltë përkohshëm, nxit për një çast veprim-tarinë e dikujt a të diçkaje. I galvanizoinjerëzit. Galvanizon energjitë.

GALLOF m. 1. shar. Njeri me trup të madh,jo të shkathët e të pahijshëm; njeri itrashë nga mendja, guhak.

GAMË f. 1. Tërësia e sendeve a e dukuriveqë kanë veçoritë e veta dhe që vijnë njëpas një sipas një shkallëzimi. Gama engjyrave. Gama e prodhimeve. Gamae problemeve (e çështjeve, e temave).Gama e personazheve. E zgjeruan gamëne artikujve të rinj.

GANDOJ kal. 1. Lëndoj; fyej, cenoj. I gandoizemrën. I gandoi nderin. E gandoi mefjalë.

GANGRENË f. mjek. 1. Diçka që të brenvazhdimisht e të shkatërron dalëngadalë.Kriza është gangrenë e kapitalizmit.

GANGRENOR mb. 1. libr. Që të brenvazhdimisht e të shkatërron dalëngadalësi një gangrenë.

GARANCI f. 1. Kusht a faktor që siguronsuksesin e diçkaje, mbështetje e sigurtpër diçka, siguri. Garanci e shëndoshë (eplotë). Garanci kryesore. Garanci poli-tike. Është garanci për �toren (për zhvil-limin e mëtejshëm, për mbrojtjen e atd-heut).

GARDË f. 1. Tërësia e aktivistëve të shquarnë një fushë të caktuar të veprimtarisëshoqërore; tërësia e luftëtarëve besnikëe të vendosur për një çështje të madhe;brez luftëtarësh të një moshe ose që kanëmarrë pjesë në një revolucion a në njëngjarje tjetër me rëndësi të veçantë his-torike. Garda e vjetër. Garda e re.

GARDH m. 1. Pengesë, ndalesë; mburojë. Ubëmë gardh. T'i vëmë gardh ndikimit tëideologjisë borgjeze e revizioniste! I vurigardh gojës nuk �et më, e qepi gojën.

GARGARIT II jokal. 1. zakon. veta III�g. bised., mospërf. Nxjerr një zë si tebretkosës; dërdëllit.

GARGË II f. sh. krahin. 1. Gërdallë.

GARUZHDË f. 1. keq. Njeri që përzien tëtjerët, ngatërrestar. Është një garuzhdëqë s'e ka shokun.

GARROQ m. 1. Plak i kërrusur nga mosha anga ndonjë sëmundje.

GASTARE f. 1. përd. mb. �g. I pastër dhei ndritshëm si qelq; i kulluar, i kthjellët.E ka fytyrën gastare. U bë qielli gastare

GATUAJ kal. 1. keq. Thur diçka në mendje;sajoj; sendërgjoj. Gatuan plane. Gat-uan në mendje. Ç'gatuan në kokë? 2.bised. Organizoj, bëj diçka zakonisht tëkeqe. Kush e ka gatuar këtë punë? 3.Edukoj, brumos, mbruj. 4. bised. Ndreq,rregulloj, vë në vijë diçka. E gatuan mëmirë. S'paska gatuar gjë.

GDHE I m. 1. Njeri i trashë nga mendja, njerii pagdhendur; njeri që s'merr vesh çfarëi thonë, kokëfortë.

GDHEND kal. 1. Përpunoj me kujdes, limojpër ta bërë sa më të përsosur; e tipizojbukur, e paraqit dikë me tipare të qartae tipike në një vepër letrare. Gdhendvargun. Gdhend stilin. Gdhend �gurëne partizanit në një vepër artistike. Eka gdhendur si në mermer. 2. Ngulitdiçka në mendje a në kujtesë. Gdhendnë kujtesë. 3. bised. Edukoj, mësojdikë që të jetë i njerëzishëm, i shtruare i dëgjueshëm, që të dijë të sillet nëshoqëri si njeri i qytetëruar; i jap kul-turë dhe arsim dikujt; shtroj, zbut njënjeri të pabindur. Prindërit dhe shokët egdhendën. E gdhendi shkolla (shoqëria,puna). E gdhendën librat. 4. bised.Rrah, zhdëp. E gdhendi në dru.

GDHENDUR mb. 1. Që është përpunuar mekujdes, që është lëmuar për të dalë samë i përsosur. Varg i gdhendur. Stil igdhendur. Figurë artistike e gdhendur.2. bised. Që është edukuar dhe është

53

sjellë në rrugë të mbarë; i edukuar; i pa-jisur me arsim e kulturë. Djalë i gdhen-dur.

GEMTOJ kal. 1. jokal. �g. Dredhoj, bëjdredhi. Nuk po i bie drejt, po gemton.

GËLON jokal. 1. Ka gjallëri të madhe, zien,vlon. Gëlon jeta. 2. kryes. sh. �g.Vijnë menjëherë së bashku e me vrull(për mendimet, për ndjenjat); i vlojnë;i ziejnë. I gëlonin mendimet (ndjenjat).

GËLLTIT kal. 1. Duroj pa u ndier a pa kundër-shtuar, diçka jo të pëlqyeshme (një fy-erje, një turp, një dhembje etj.); mbajpërbrenda dhe nuk e lë të shfaqet (njëndjenjë, një mendim). E gëlltiti fyer-jen (turpi). E gëlltiti dhembjen (hid-hërimin). E gëlltiti zemërimin. I gëlltiti(i kapërdiu) lotët e mbajti të qarët; nuke shfaqi dëshpërimin a mallëngjimin. Egëlltit fjalën nuk i shpëton asnjë fjalë,hesht. 2. bised. Pushtoj, rrëmbej meforcë diçka: mposht, nënshtroj. Gëlltitimjaft toka. Gëlltiti një qytet. I fortigëlltiste të dobëtin. 3. bised. (zakon-isht me mohim). Nuk e marr diçka përtë vërtetë, nuk e ha. 4. bised. (zakon-isht me mohim). Nuk e duroj të më rrijëpranë, a të ketë të bëjë me mua, nuk epranoj, nuk e tret. S'e gëlltit dot atënjeri. 5. bised. Harxhon; thith, përpin.Gëlltiti gjysmën e të ardhurave. 6. Lexojme etje; dëgjoj me vëmendje të madhe;përpij çdo gjë që lexoj a dëgjoj. 7. �g. Embulon, e fut në brendësi; e përpin dhee zhduk. E gëlltitën valët. 8. �g. bised.I ha (fjalët), i shqiptoj përgjysmë, jo tëplota, nuk i them të gjitha.

GËLLTITEM vetv. bised. 1. Ngurroj të �as,bëj të �as dhe nuk e nxjerr fjalën ngagoja. Fol, pse gëlltitesh? 2. pavet.�g. (zakonisht me mohim). Është epadurueshme, nuk mund të durohet, nukmund të pranohet (një fyerje, një turp,një urdhër etj.). Nuk gëlltitet (ky turp,kjo fyerje).

GËRBULEM vetv. 1. Mbushem plot me diçka,marr me shumicë; ngjishem. U gërbul mekatra.

GËRDALLË f. 1. shar. Njeri me trup tëgjatë dhe shumë të dobët; njeri i plakurdhe shumë i dobët. Gërdallë e gjatë.Gërdallë plakë. 2. Diçka e vjetruar dhee shkatërruar që nuk vlen më; diçka pavlerë.

GËRDHUCKË f. 1. Fëmijë i vogël. E la gërd-huckë.

GËRFYELL m. sh. krahin. 1. përd. mb. �g.Që e ka kokën bosh, budalla. E paskakokën gërfyell.

GËRGALLE f. 1. mospërf. Grua a vajzë tha-time dhe e dobët.

GËRGAS kal. 1. Shqetësoj herë pas here dikë,nuk e lë të qetë, e ngacmoj me fjalë përta mërzitur, e mërzit; i bie shpesh në qafëdikujt; shpoj, cyt. E gërget me fjalë. 2.Nxit a ndez dikë që të veprojë kundër njëtjetri, shtie keq për dikë.

GËRGËRIT jokal. 1. Dërdëllit.

GËRMADHË f. 1. bised., mospërf. Njeri metrup të dobët e të pafuqishëm (nga ple-qëria a nga ndonjë sëmundje). Gërmadhëe vjetër. U bë gërmadhë. 2. Mbeturinate diçkaje të kaluar, të zhdukur a të përm-bysur. Mbi gërmadhat e feudalizmit (erendit të vjetër).

GËRMOJ kal. 1. edhe jokal. �g. Bëj kërkimetë shumta e të hollësishme për të gjeturtë dhëna për dikë a për diçka; i futemthellë një çështjeje për ta njohur sa mëmirë a për të nxjerrë diçka që me intere-son; hulumtoj, gjurmoj thellë. Gërmonnëpër arkiva (biblioteka). Gërmon nëpërlibra. Gërmon një çështje. Gërmon përnjë çështje. Mos e gërmo më këtë punë!2. Pyes shumë e me hollësi dikë për tëmësuar a për të zbuluar prej tij diçka qëmë duhet. Gërmoje, se di shumë gjëra!3. jokal. �g. Përpiqem shumë të rikujtojdiçka të shkuar a të harruar, vras mend-jen për të rikujtuar diçka. Gërmoj në ku-jtesë (në mendje). 4. Bëj që të kërrusete të dobësohet. E gërmoi pleqëria.

54

GËRSHETIM m. 1. Ndërthurje e disadukurive; lidhje e ngushtë ose e ndër-likuar e disa anëve a dukurive. Gër-shetim rrethanash.

GËRSHETOJ kal. 1. Bashkoj, lidh në mënyrëtë harmonishme dy a më shumë gjëra,veprime etj., ndërthur. Gërsheton teor-inë me praktikën. Gërshetojnë punën�zike me punën mendore.

GËRSHETUAR mb. 1. Që është lidhur aështë pleksur në mënyrë të harmonishmeme diçka tjetër

GËRSHËRË f. 1. Dallim i theksuar, hendek;mospërputhje.

GËRTHJE f. sh. zool. krahin. 1. Njeri i keqe i bezdisshëm që të qepet e s'të ndahet.

GËRVISHT kal. 1. I shkaktoj dikujt njëshqetësim në veshë, çjerr; e prek dikëthellë në ndjenjat e tij, e prek në zemër,i këput shpirtin dikujt. Na gërvishtiveshët. Më gërvishti zorrët.

GËRVISHTËS mb. 1. Që të vret veshin (përnjë zë, një tingull a një zhurmë). Zhurmëgërvishtëse.

GËRVISHTUR mb. 1. Që del si i çjerrë dhe sii ngjirur (për zërin). Zë i gërvishtur.

GËRXH m. 1. shar. Gërxho (për njerëzit).

GËRXHEL m. 1. shar. Gërxho (për njerëzit).

GËRRYEJ kal. 1. E ha krejt diçka që ndod-het në një enë, nuk lë asnjë lugë a asnjëthërrime; i nxjerr fundin një ene ku kaushqim. E gërryen tenxheren (tiganin,qypin, sahanin). 2. (me një trajtë tëshkurtër të përemrit vetor në r. dhanore).Më mundon, më shqetëson vazhdimisht;më ha, më bren diçka nga brenda pak enga pak. I gërreu zemrën (shpirtin). Egërryen dyshimi. E gërryejnë kontradik-tat. E gërryen përbrenda.

GËRRYES mb. 1. Që të bren përbrenda, qëtë shqetëson vazhdimisht. Mali gërryes.Brengë gërryese.

GËZHDALLË f. 1. vet. sh. �g. Gjepura,profka. Ç`janë këto gëzhdalla!

GIC I m. 1. përk. Fëmijë topolak, fëmijëshumë i shëndoshë.

GINGË f. sh. krahin. 1. kryes. sh. �g. Spica,kalla; thumba. Flet me ginga.

GISHT m. 1. bised., përb. Vegël. Ka qenëgisht i sulltanit (i Turqisë). Ishte gisht ifashistëve. Ishte gisht i beut.

GLLABËROJ kal. 1. Shoh me lakmi të madhedikë a diçka, i hedh një vështrim të sh-pejtë e plot me dëshirim, e përpij. Egllabëroi me sy. 2. (zakon. me një tra-jtë të shkurtër të përemrit vetor në r.kallëzore). Më rrëmben me gjithë forcëndiçka, më tërheq shumë, më bën për vete,më pushton tërësisht.

GLLABËRUES mb. 1. Që të sheh me lakmitë madhe; që të gllabëron, që të përpin.Sy (vështrim) gllabërues.

GODIT I kal. 1. Qortoj rreptë dikë përgabimet e të metat e tij, për qëndrimin asjelljen e tij me qëllim që të ndreqet; vënë dukje me forcë gabimet e të metat përt`i zhdukur këto; kritikoj rëndë. Goditdembelët (parazitët, rrugaçët). Goditgabimet (dobësitë veset).Godit pikëpam-jet e gabuara (zakonet prapanike). Goditashpër. E goditi pas shpine (prapakrahëve). 2. �g. Dëmtoj rëndë a shkatër-roj krejt dikë a diçka, i jap dërrmën, e sh-partalloj. Godit kulakët. Godit armiqtëe popullit. Godit sektorin privat. Goditpa mëshirë. 3. jokal. �g. E kam qëllimindiku, synoj diku, rrah. E di ku godetai. Aty godet ajo fjalë. Godet larg ai mekëto fjalë.

GODITËS mb. 1. Që të bie menjëherë në sy,që të vret sytë. Ngjyrë goditëse.

GODITUR I mb. 1. Që është thënë a ështëbërë mirë e me vend; i zgjedhur mirë, iqëlluar; i përshtatshëm. Mendim i godi-tur. Fjalë (përgjigje, �gurë) e goditur.Tip (personazh) i goditur. Martesë egoditur. 2. I mahnitur, i shtangur, ingrirë (nga frika, nga habia, nga diçkae papritur etj.). Mbeti i goditur.

GOGËL f. 1. Send i vogël e pa vlerë. Nukrrehet me gogla.

55

GOGOL m. 1. Diçka që paraqitet me qëllim sie tmerrshme ose si shumë e vështirë, përt'i trembur e për t'i larguar njerëzit, përt'u prerë hovin e guximin, për t?u ndry-dhur dëshirën e vullnetin. Shkenca nukështë gogol. E bënte gogol matematikën.

GOJË f. 1. bised. Ky organ te njeriusi pikënisje e të ushqyerit; gjithçka qëduhet për të ngrënë, ushqimi i përdit-shëm; barku. Do goja. S`e lë goja tëkursejë. Merrte sa për gojën. I jep go-jës. E sheh gojën. Goja s`ngopet kurrë.Mos mendo vetëm për gojën! Çfarë hagoja, tregon boja. fj. u. 2. Organ i tëfolurit te njeriu, që përbëhet nga gjuha,nofullat, hapësira ndërmjet tyre, buzët,dhëmbët etj.; ky organ i vështruar si sh-prehës e kumtues i mendimeve e i ndjen-jave; gjuha; të folurit (edhe, �g. vet. sh.)ata që thonë a përhapin diçka.

GOJËBUALL mb. shar. 1. Që �et shumë, qënxjerr nga goja të lara e të palara.

GOJËÇORAP mb. shar. 1. Që �et shumë epa përgjegjësi; që e ka gojën të shthurur,që �et të lara e të palara, që �et mbarë eprapë.

GOJËHAPUR ndajf. 1. edhe përd. mb. �g.Në gjendje të tillë kur jemi shumë të çudi-tur a të mahnitur. Mbeti gojëhapur. E lagojëhapur. Rrinte (dëgjonte) gojëhapur.2. Me padurim. E prisnin gojëhapur.

GOJËKAMARE mb. shar. 1. Që �et shumë,që nuk i pushon goja së foluri.

GOJËLOPË mb. 1. Që �et shumë, që �etmbarë e prapë pa i peshuar fjalët.

GOJËMADH mb. 1. keq. Që �et shumë,llafazan.

GOJËZËNË mb. 1. Që nuk mund të �asë etë shprehet për diçka, sepse ka ndonjëpengesë të rëndësishme (nga që është faj-tor edhe vetë e s'mund të qortojë të tjerët,nga që e kërcënojnë e i ruhet së keqesetj.), që ia kanë zënë gojën. S?ka si të�asë ai, është gojëzënë.

GOLLAK m. 1. Njeri që e ka zërin të trashëe të ngjirur. 2. Ai që është i lehtë ngamendja, njeri mendje lehtë.

GOLLE f. 1.Zbrazëti, boshllëk. Mbush gollet.Ndien një golle në zemër.

GOMAR m. 1. thjeshtligj., shar. Njeri itrashë nga mendja, budalla; hajvan. Go-mar i madh. Mori mendjen e atij go-mari. Gomar qenka! Gomar me veshë.thjeshtligj., keq.

GOMARAZI ndajf. bised. 1. Baras, barabar,pa u mundur e pa �tuar as njëri as tjetri.Dolën gomarazi.

GOMARE f. 1. thjeshtligj. Grua a vajzë etrashë nga mendja, budallaqe, hajvane.Ç`gomare paska qenë!

GORRICË f. 1. vet. sh. �g. Fjalë të kota,pallavra, broçkulla, gjepura. Flet (thotë)gorrica. 2. përd. mb. �g. bised. I pap-jekur, axhami.

GORRICTË mb. 1. I fortë.

GOZHDË f. 1. Merak i madh që të brenpërbrenda; peng. Me ka mbetur gozhdë.Ia la gozhdë në zemër. E ka gozhdë nëzemër.

GOZHDOJ kal. 1. Detyroj dikë të qëndrojënë vend pa lëvizur, pa bërë asnjë punëetj., e mbërthej në vend; pengoj veprimina veprimtarinë e dikujt, punën e diçkajeetj.; e bëj të ngecë. E gozhdoi në vend. Egozhdoi sëmundja në shtrat. I gozhduanforcat e armikut. 2. I mbyll gojën dikujtme fjalë e me argumente bindëse, e vë meshpatulla pas muri me forcën e arsyes. Egozhdoi me fjalë.

GOZHDUAR mb. 1. Që është detyruar tëqëndrojë në vend pa lëvizur, pa bërë as-një veprim, pa punuar etj., i mbërthyernë një vend; që ka ngecur në vend (përnjerëzit). Mbeti (qëndroi) i gozhduar. Imbajti të gozhduar.

GRABIT kal. 1. I heq dikujt me dhunëmundësinë a të drejtën për të gëzuar apër të pasur diçka; rrëmbej. Imperial-istët u grabitën lirinë popujve. 2. Bëj për

56

vete dikë duke përdorur lajka e mënyra tëtjera tërheqëse; i rrëmbej a i �toj zemrëndikujt. I grabiti zemrën (mendjen).

GRABITQAR mb. 1. Që shpreh lakmi tëmadhe për të përvetësuat diçka, për tërrëmbyer a për të grabitur. Sy grabitqar.Vështrim grabitqar.

GRACKË f. 1. Dredhi që i kurdiset dikujt passhpine me keqdashje për ta vënë në njëgjendje të rrezikshme a të vështirë; kurth.Ra në grackë. E shtiu (e futi) në grackë.Kurdisi një grackë. Shpëtoi nga gracka.

GRAÇOJ jokal. 1. Bie ngushtë, marr rrugë tëkeqe, bie në një gjendje të vështirë, bienë llum. Graçoi djali.

GRADË I f. 1. Shkallë, gjendje; cak. Nëgradën e fundit në gjendje shumë tërëndë a shumë të keqe. Në ç`gradë kaarritur puna? Gjer më një farë grade.

GRAFULLOJ jokal. 1. Bërtas i nxehur, �asme zë të lartë dhe me inat, shfryj ngainati. Pse grafullon ashtu?

GRAH kal. 1. bised. I vihem me vrull e mezell të madh një pune, i futem me gjoksa i vë gjoksin punës. I grahu punës.

GRAM I m. 1. Diçka e paktë, sasi shumëe vogël, thërrime, çikëz. Nuk mbeti as-një gram. Nuk lëshon asnjë gram. Pesëgramë mend ka është fare i papjekur;është shumë mendjelehtë.

GRANIT m. 1. përd. mb. �g. Shumë i fortë; ipaepshëm, i pamposhtur. Grusht granit.Rini granit.

GRATSHËM mb. 1. I dobishëm, i frytshëm,frytdhënës. Punë e gratshme.

GRAZHD m. 1. keq. Mjedis i papastër, kuushqehet e brumoset dikush për qëllimejo të mira. Në grazhdin imperialist (re-vizionist). 2. bised. Burimi i të ardhu-rave. Iu pre grazhdi.

GREMINË f. 1. Shkatërrim i plotë, humbje,zhdukje. Shkoi në greminë. Ecën drejt

greminës. 2. Hendek i thellë që ndan for-cat a grupet e ndryshme shoqërore, dal-lim i madh. Greminë klasore. I ndan njëgreminë.

GREMIS kal. 1. bised. Përzë, dëboj. Egremisi nga shtëpia.

GREMISEM vetv. 1. bised. Iki a largohempa dëshirën time nga një vend a nga njëpunë, shporrem. Gremisu që këtej!

GREP m. 1. keq., thjeshtligj. Ai që vjedhzakonisht sende te vogla, vjedhës xhep-ash; ai që përpiqet të zhvatë sa meshumë për�time nga të tjerët me mënyramashtruese, zhvatës. Është grep i madh.2. keq., thjeshtligj. Njeri dorështrënguar,koprrac. S`nxjerr gjë nga grepi. 3. keq.thjeshtligj. Ai që të ngjitet pas e s?tëndahet, ai që të bëhet ferrë. Iu bë grep.

GRERËZ f. sh. zool. 1. Ai që kërkon t`u bëjëkeq të tjerëve, njeri i lig, keqbërës. Ishtenjë grerëz.

GRETH m. sh. zool. 1. keq., bised. Spiun.

GRIFSHË f. 1. shar. Grua a vajzë llafazane egrindavece, që çirret e bërtet shumë kur�et. Grifshë e keqe!

GRIHEM vetv. 1. bised. Harxhoj shumë përtë bërë diçka. U grinë nga paratë.

GRIJ kal. 1. vet. veta III �g. (me një tra-jtë të shkurtër të përemrit vetor në r.kallëzore). Me dhemb shumë diçka; mëshqetëson a me ngacmon shumë diçka,më godet diçka me forcë; më mundon, mëbren diçka përbrenda e s'më lë të qetë.E griu barku (koka). 2. bised. Bëj qëtë harxhojë shumë, e faros krejt. E griunga paratë. Na griu nga vaji (nga she-qeri, nga gjalpi). 3. bised. Fitoj shumë.Grinte para. 4. bised., keq. Flas shumëdhe pa vend, llap kot. Grin mbarë eprapë. Grin gjithë ditën. Grin a s`grin!5. �g. thjeshtligj. E njoh shumë mirënjë shkencë a një fushë të caktuar të di-jes, jam shumë i zoti në një shkencë a nënjë fushë të caktuar të dijes; e di shumëmirë një lëndë që mësoj në shkollë. E

57

grinte gramatikën. Ai të grin në matem-atikë (në kimi).

GRINDEM vetv. 1. vet. veta III �g.Fishkëllen, uturin (për erën). Grindetera.

GRIS kal. 1. Nuk e zbatoj një marrëveshje anjë zotim, hedh poshtë një marrëveshje.2. vet. veta III �g. poet. Çan, sh-përndan; përhapet menjëherë a papriturnë një mjedis dhe prish gjendjen e më-parshme. Dielli grisi retë. Drita grisi er-rësirën. Një britmë e fortë grisi qetësinë.3. bised. Kaloj, kapërcej; mbaroj e nukkthehem më prapa. E grisi sëmundjen.Gris jetën. Siç e nisi do ta grisë. fj. u.

GRISH kal. 1. vet. veta III �g. Josh, tërheqme diçka të këndshme, ftoj. Natyra(deti) na grish.

GROMËSIJ jokal. 1. vet. veta III �g. Nxjerrnjë zhurmë të mbytur si gromësirë; buçetmbytur. Deti gromësinte.

GROMËSIRË f. 1. keq. Veprim i fëlliqur,punë e ulët, diçka e keqe; poshtërsi. Kushi ka shkruar këto gromësira? 2. shar.Njeri i fëlliqur, njeri i keq. Mos e dëgjoatë gromësirë!

GROPOS kal. 1. Bëj që dikush të pësojënjë goditje a humbje shumë të rëndë, eshkatërroj krejt dikë, i bëj gropën, i bëjvarrin dikujt. E groposën dhe s?ngritimë kokë. 2. E vras dikë, e lë të vdekurnë vend; e zhduk dikë a diçka, e shfaros;i jap fund diçkaje, e përmbys diçka njëherë e përgjithmonë. E groposi me një tështënë. 3. Pushoj së menduari për dikëa për diçka, nuk e kujtoj më, e heq mend-jen përgjithmonë nga diçka, e lë fare nëharresë. E groposi dashurinë. I groposiidealet (dëshirat, ëndrrat) e dikurshme.

GRUSHT m. 1. Goditje e fortë që i jepetarmikut dhe që e dëmton rëndë ose eshkatërron plotësisht. Grusht i rëndë(i befasishëm, i rrufeshëm). Grushtii fundit. Grusht vdekjeprurës (asgjë-sues, vendimtar, dërrmues). Grushte pasgrushtesh. 2. përd. ndajf. �g. Me radhë

të ngjeshura e të shtrënguara, shtrënguarsi grusht, duke qenë i bashkuar fort metë tjerë. Jemi grusht. Bëhemi grusht.

GRYKË f. 1. Pjesa e sipërme, më e yndyrshmedhe më e mirë e një gjelle a e një ushqimitjetër të lëngshëm; kreu, krenaja; ajkë.Gryka e gjellës. Gryka e qumështit ajka.Gryka e kazanit të rakisë. Marr grykën egrykën. 2. �g. bised. Fillimi i një kohe;pragu i një ngjarjeje ose pikënisja e saj.Në grykë të javës (të muajit). Në grykëtë festës. Në grykë të kryengritjes.

GRYKËSI f. 1. Lakmi e madhe. Grykësi përpara.

GRREMÇ m. 1. bised. Mjet ose mënyrë qëpërdoret nga dikush për t'ia arritur njëqëllimi të caktuar, për të sulmuar dikëetj.; rast që shfrytëzohet nga dikush përt'ia arritur një qëllimi. E gjeti grremçin.2. bised., mospërf. Plak shumë i dobëtdhe i kërrusur.

GUASKË f. 1. Mjedis i mbyllur, i shkëputura i veçuar nga jeta e nga puna e gjallëe njerëzve; fushë e ngushtë ku dikushzhvillon veprimtarinë e tij në mënyrë tëveçuar. Është mbyllur në guaskë.

GUDULIS kal. 1. kryes. veta III �g. (me njëtrajtë të shkurtër të përemrit vetor nër. kallëzore). Më shkakton a më ngjallnjë ndjenjë të lehtë kënaqësie (muzika,fjala etj.). E guduliste muzika. Sikur egudulisin ato fjalë.

GUFAC mb. 1. I ngrefosur, që kapardiset, qëshet mend.

GUFALLË f. 1. Njeri i plakur dhe shumë idobët, njeri që është bërë kockë e lëkurë.

GUFE f. 1. mospërf. Vajzë a grua bulla�qe.

GUFEM vetv. 1. Ngrefosem, kapardisem, shesmend.

GUFKË f. 1. Vajzë a grua bulla�qe, gufe.

GUFOJ jokal. 1. vet. veta III �g. Fryhet,mbufatet; grafullon. Gufoi buka (brumi).Gufoi qumështi. Gufoi lumi. I gufongjoksi. Gufon zjarri. 2. vet. veta III�g. Rritet, zhvillohet e zbukurohet (za-konisht për fëmijët e për të rinjtë që kanë

58

shëndet të mirë). Po gufon fëmija. Po gu-fojnë vajzat. 3. Del me forcë, shpërthennjë ndjenjë. Gufonte gëzimi nga zemrate të rinjve.

GUGASH I m. sh. zool. 1. përk. Djalë ipastër dhe i bukur, pëllumb. Fli, gugashii nënës!

GUGUÇE f. sh. zool. 1. përk., poet. Vajzëe pastër dhe e bukur. Ti, guguçe, pses`këndon?

GUGUFTU f. sh. zool 1. përk. Vajzë e bukur,guguçe.

GUHAK m. 1. Njeri i hutuar dhe i pavëmend-shëm; njeri i trashë nga mendja.

GULÇ m. 1. Hidhërim, pikëllim; fatkeqësi,hall i madh. 2. Dëshirë e madhe, lakmi.

GULÇIM m. 1. Shqetësim; ngushtim. Ndiengulçim. 2. Hidhërim, pikëllim; hall imadh. Gulçim i rëndë (i madh).

GULÇOJ jokal. 1. Më mundon një brengëe thellë a një hidhërim i madh; shqetë-sohem fort, bëhem shumë merak. Mosgulço për mua. 2. Kam dëshirë të madhepër diçka, lakmoj shumë diçka. Gulçonpas pijes. 3. kal. �g. Shqetësoj shumëdikë, e ngushtoj, i krijoj vështirësi. Mëfal se të gulçova.

GULFË f. 1. Shpërthimi i zemërimit; Vrer.Gulfa e hakmarrjes.

GULFOJ jokal. 1. Shfryj nga një brengë ashqetësim i thellë.

GUMËZHIN jokal. 1. Ka gjallëri të madhenga një veprimtari e dendur, ështëngritur peshë, është vënë në lëvizje përnjë çështje etj. Gumëzhinin malet ngapartizanët. 2. Është mbushur nga fjalëte botës (kur në një qytet etj. �itet nga tëgjithë për dikë a për diçka). Gumëzhintegjithë qyteti nga fjalët.

GUNË f. 1. Veshje e rreme për të fshehur fy-tyrën e vërtetë, petk.

GUNGË f. 1. përd. mb. edhe �g. I fortë,i fuqishëm; që ka kockë të fortë, që nuknënshtrohet, i papërkulur. Njeri gungë.2. përd. mb. �g. keq. Kokëfortë.

GUNGËS mb. 1.I fortë, i fuqishëm; që kakockë të fortë, i papërkulur. Njerigungës.

GUR m. 1. �g. Brengë e thellë, peshë e rëndënë zemër, gozhdë. Ka një gur në zemër.

GURËS mb. 1. I fortë si gur, shumë i fortë(për njerëzit). 2. keq. Dorështrënguar.

GURËZOHET vetv. 1. Bëhet i fortë si gur;forcohet.

GURËZOJ kal. 1. E bëj të fortë si gur; forcoj.

GURGULLOJ jokal. 1. vet. veta III �g. Zien,vlon. I gurgullon në zemër. Heroizmi ugurgullon nëpër deje.

GUROHET vetv. 1. Bëhet i fortë si gur; for-cohet.

GUROJ kal. 1. Bëj të fortë; forcoj.

GURTË mb. 1. I fortë. 2. Që ka pamjen dhengjyrën e një guri, që është si pa jetë, ingrirë. Fytyrë e gurtë.

GURRË f. 1. Zana�lla, burimi i diçkaje.Gurra popullore.

GURRON jokal. 1. E ka zana�llën ose burimindiku, buron.

GUZHMOJ kal. 1. Shtrëngoj, detyroj dikë. Eguzhmoi me fjalë. S`ke pse e guzhmonmë.

GJAH m. 1. Njeri që kërkohet e ndiqet për t'ukapur a për t'u vrarë.

GJAHTAR m. 1. Ai që gjurmon ose mbledhme kujdes e në mënyrë të vazhdueshmediçka. Gjahtar i pullave të rralla.

GJAK m. 1. Afri e ngushtë që vjen prejnjë paraardhësi të përbashkët, fare�sni;njerëzit që kanë një afri të tillë, �s, fare-�s, i afërm; etnogr. lidhje fare�snie ngaana e babait. Lidhje gjaku. Afri gjaku.Njerëz të një gjaku. Jemi (biem) gjak metë. Janë gjak e gjiri. I shkon për gjak eka në �s. 2. Prejardhje e përbashkët enjerëzve nga një popull, nga një kombësia komb. Ka gjak shqiptari. Është shqip-tar prej gjaku. Bashkatdhetarët tonë tënjë gjaku. Gjaku s?bëhet ujë. fj. u.

59

nuk mund të mohohen a nuk mund tëzhduken lidhjet e afërta. 3. Luftë a punëe rëndë me shumë mundime e sakri�capër të arritur diçka; ajo që arrihet menjë luftë a punë të tillë. Është gjaku ipopullit. E �tuan me gjak. 4. Luftë apërleshje me shumë të vrarë; vrasje nëmasë e njerëzve, gjakderdhje. Kërkoningjak. Shtypin (mbytin) me gjak. I eturpër gjak. keq. Është bërë gjak i madh.Pa gjak. Tokë e larë në gjak vend ku janëbërë përleshje të përgjakshme.

GJALMËZEZË f zakon. 1. Grua trime,trimëreshë që lufton krahas me burrat.Bijtë (djemtë) e gjalmëzezave.

GJALLË mb. 1.Që është i zhdërvjellët dhe plotforca; që është shumë i lëvizshëm; që ve-pron me shkathtësi dhe ia del mbanë çdogjëje, i hedhur. Njeri i gjallë. Fëmijë igjallë. Tip i gjallë. Është shumë i gjallë.2. Që është i vërtetë si në jetë a që ështënxjerrë nga vetë jeta; që shëmbëllen krejtme atë që është në jetë; që jepet me forcëe në mënyrë shumë shprehëse; i qartë ei theksuar. Provë (dëshmi, shprehje) egjallë. E vërteta e gjallë. Përvojë e gjallë.Stil i gjallë. Shembull i gjallë. Përshkrimi gjallë. Portret i gjallë. Me ngjyra tëgjalla. Fjala e gjallë e mësuesit.

GJALLË ndajf. 1. Si në jetë a në të vërtetë;me forcë a në mënyrë shprehëse.

GJARPËR m. 1. përçm., shar. Njeri i keq ei pabesë; armik dinak. Mos i zër besëgjarprit! 2. Njeri shumë i shkathët,shumë i gjallë; trim. Gjarpër i gjallëështë.

GJARPËROJ jokal. 1. Dredhoj, i shmangemme dredhi diçkaje.

GJARPËRUSHE f. 1. keq. Grua zemërligë engatërrestare, nepërkë.

GJEJ kal. 1. E zë në një vend ku ishte, e kapdiku; e zë dikë a diçka në një gjendje tëcaktuar; kap. E gjeta në shtëpi. Lufta egjeti në fshat. Mirë që të gjeta. Ku tëtë gjej? E gjeti sëmurë. E gjeti të papër-gatitur. E gjeti në befasi. E gjeti derën

hapur. E gjeti në gjumë edhe �g. E gjetashëndoshë e mirë. E gjeti shtëpinë rrë-mujë. Mirë ju gjetsha! përshëndetje kurndahemi e largohemi nga një vend, ku dotë kthehemi përsëri. Mirë se ju gjejmë!përshëndetje kur vijmë a hyjmë diku.

GJEL m. 1. keq. Njeri mendjemadh e kapadai;njeri që fryhet e ngrefoset dhe e mbanveten për më kryesorin; njeri që kërkongrindje. Gjeli i shtëpisë. Është bërë gjel.

GJELAS ndajf. bised. 1. Duke u zënë, duke ugrindur vazhdimisht njëri me tjetrin, keq.Shkojnë gjelas.

GJELKOKOSH m. sh. bised. 1. keq. Njerikapadai e mendjemadh, kokosh.

GJELUC m. 1. keq. Njeri mburravec, por idobët e i pazoti.

GJEMB m. 1. Njeri i keq, që u bie më qafëtë tjerëve; diçka e keqe, diçka që pengondhe sjell dëm. I qëruan gjembat.

GJEMBOJ kal. 1. Thumboj dikë, i fut gjembadikujt.

GJENDEM vetv. 1. Jam ose bie në një gjendjeqë nuk e prisja, ndodhem padashur për-para diçkaje ose ndeshem me diçka, za-konisht të papëlqyeshme; ndodhem, jam.U gjend ngushtë (keq). U gjend në be-fasi. U gjendën në ditë të keqe. U gjendpërpara një rreziku (një të papriture). Ugjend midis dy zjarreve. 2. (përdoret menjë trajtë të shkurtër të përemrit vetor nër. dhanore). Ndihmoj dikë në rrethanatë vështira, i ndodhem pranë dikujt përçdo gjë dhe i bëhem krah. Iu gjend vëlla.Iu gjend nënë e baba. Iu gjend te koka.Iu gjend në çaste të vështira.

GJERAQINË f. 1. Grua e shpejtë dhe eshkathët.

GJERË mb. 1. �g. Që ka përhapje a shtrirjetë madhe; që përfshin shumë gjëra, qërrok shumë anë; që ka përmasa të mëdha.Revolucion i gjerë. Veprimtari e gjerë.Shtrirje e gjerë. Lëvizje e gjerë. Lidhjetë gjera. Punë e gjerë politike. Pasqyrimi gjerë. Në përpjesëtime të gjera. Në

60

shkallë të gjerë. Në mënyrë të gjerë gjerë-sisht. Në kuptimin e gjerë të fjalës nëkuptimin më të përgjithshëm të fjalës.2. Që është i durueshëm e me shpirttë madh; që nuk kapet pas cikërrimavee të metave të vogla; zemërgjerë; kund.i ngushtë. Njeri i gjerë. Me shpirt (mezemër) të gjerë.

GJERË ndajf. 1. Në mënyrë të shtjelluar,duke e trajtuar nga të gjitha anët a drej-timet, pa u ku�zuar, hollësisht. Foligjerë. Ka shkruar gjerë. U ndal (e traj-toi) gjerë. 2. Në mënyrë të gjerë, pa u ka-pur pas çikërrimave e të metave të vogla,duke i peshuar të gjitha anët e rrethanat;kund. ngushtë. E gjykoi (e shikoi) gjerë.3. Në një masë të madhe njerëzish, nëmënyrë të gjerë; kudo, gjerësisht. Për-doret gjerë. Ka hyrë gjerë.

GJERËSI f. 1. Shtrirje e madhe e diçkaje,përfshirja e shumë anëve, dukurive, di-jeve etj., vëllimi ose përpjesëtimet e gjera;kund. ngushtësi. Gjerësia e dijeve (enjohurive). Gjerësia e të menduarit.Gjerësia e interesave. Gjerësia e trajtimit(e rrokjes, e pasqyrimit). Zhvillohet nëgjerësi. 2. Të qenët i durueshëm dhe meshpirt të gjerë, zemërgjerësi. Gjerësia eshpirtit.

GJEST m. 1. Sjellje ose veprim, që bëhetpër të shprehur diçka ose që dëshmon përvetitë dhe qëllimet e njeriut; bëmë. Gjesti lartë (i ulët). Gjest armiqësor. Gjestmiqësie (mirëkuptimi). Gjest trimërie.

GJETIU ndajf. 1. Në diçka tjetër, në tjetër gjë,tjetërkund. E hodhi fjalën gjetiu. E kahallin gjetiu. E kisha mendjen gjetiu pomendoja për tjetër gjë, s'e kisha mendjenaty.

GJETJE f. 1. Zgjidhje e goditur në një vepërose shkrim; diçka e kapur bukur ose mirë.Gjetje artistike. Gjetje e goditur.

GJETUR mb. 1. Që është zgjedhur a kapurbukur e mirë; i goditur, i qëlluar. Sh-prehje e gjetur. Shembulli i gjetur. Kra-hasim i gjetur.

GJËLLIJ I jokal. 1. Ha e pi dhe bëj një jetëtë zbrazët, nuk bëj ndonjë punë me vlerëpër shoqërinë, rroj sa për të ngrënë.

GJËMËMADH II mb. 1. Që ka bërë bujë, qëështë shumë i dëgjuar; bujëmadh. Fitoregjëmëmadhe. Emër gjëmëmadh.

GJËMOJ III kal. bised. 1. I bie pas një pune,e ndjek. I ka gjëmuar shumë kësaj pune.

GJI m. 1. Gjoksi, kraharori ku është zemra sisimbol i ndjenjave. E ka në gji. I vlon(i zien) në gji. 2. Pjesa e brendshme ediçkaje, thellësia e diçkaje, mesi. Gjirii tokës (i dheut). 3. Mjedisi, rrethi kurritet dhe edukohet dikush. Në gjirin efamiljes. Në gjirin e shoqërisë (e popullit,e punëtorëve). Kemi në gjirin tonë keminë mes nesh. Nga gjiri ynë (i organizatës,i kolektivit tonë).

GJIGANT m. 1. Njeri i shquar që ka bërëvepra madhështore në shkencë, në art etj.Gjigant i shkencës. Gjigant i mendimit.Gjigant i letërsisë. 2. Diçka (vepër, ndër-tim etj.) me përmasa shumë të mëdhadhe me rëndësi të veçantë; diçka shumë emadhe. Gjiganti i metalurgjisë. Gjigan-tët e industrisë.

GJIGANT mb. 1. Që shquhet për përpjesë-timet, për vlerën ose për forcën e vet; qëkërkon punë e përpjekje të jashtëzakon-shme, vigan. Përpjekje gjigante. Fitoregjigante. Hapa gjigante zhvillim e për-parim shumë i madh e i shpejtë.

GJILPËRË f. 1. �g. keq. Njeri dinak që tëbën një të keqe prapa krahëve pa e marrëvesh.

GJIMNASTIKË f. 1. Ushtrim, stërvitje.Shahu është gjimnastikë e mendjes.

GJINKALLË f. 1. Njeri që nuk i pushon goja,llafazan.

GJOKS m. 1. Kraharori, ku ndodhet zemra sisimbol i ndjenjave të njeriut.

GJORQINAK m. sh. vjet. 1. Njeri pa familjee pa katandi, qyq.

61

GJUAJ kal. 1. Pres ose ndjek dikë a diçkapër ta gjetur a për ta kapur në befasi;gjurmoj; përgjoj. E gjuante prej ditësh.Gjuan rastin pret rastin. 2. Thumboj,ther, godas. E gjuante me fjalë. E gjua-jti disa herë në mbledhje.

GJUHË f. 1. Ky organ i vështruar si shpre-hës e kumtues i mendimeve e i ndjenjavetë njeriut, si përfaqësues i aftësisë së tijpër të folur dhe vënia në jetë e kësaj af-tësie; të folurit, goja; vet. sh. ata qëthonë a përhapin diçka (edhe në një vargnjësish frazeologjike). Gjuhët (gojët) ekëqija (e liga). keq. Mbaje (mblidhe,rrudhe, bëje zap) gjuhën! përmbahu nëtë folur!, mos fol mbarë e prapë!, mbajegojën! E ka gjuhën bilbil është i shkathëtdhe i zoti për të folur, �et qartë e bukur.E ka gjuhën brisk shih te BRIS/K,∼KU.E ka gjuhën shpatë. E ka gjuhën njëpëllëmbë. E ka gjuhën një push. E kagjuhën lëpjetë. E ka gjuhën të gjatëshih te GJATË (i,e). E ka zgjatur (eka rritur) gjuhën (e ka bërë gjuhën tëgjatë). keq. shih te ZGJAT. E zgjatigjuhën si lëpjetë (si lëpushë). keq. shihte ZGJAT. Mbaje (shtrëngoje) gjuhënpas (prapa) dhëmbëve (ndër dhëmbë, nëmes të dhëmbëve)! mos fol më!, kyçe go-jën!; fol aq sa duhet!, vëri fre gjuhës! I vëfre gjuhës shih te FRE,∼RI. Ia shtrëngoifrerin gjuhës.

GJUHË f. 1.Tërësia e mjeteve për të kum-tuar ide, mendime ose ndjenja duke për-dorur shenja të caktuara, tinguj, lëvizjeose mjete të tjera shprehëse, që mar-rin një kuptim konvencional. Gjuha egjesteve (e gishtave). Gjuha e pikturës(e muzikës). Gjuha e shkencës (e arit-metikës). Gjuha e formulave. Me gjuhëne shifrave.

GJUHËPRERË mb. 1. Që nuk �et fare, që ika ikur goja; si mallk. që iu preftë gjuha,që mos foltë kurrë.

GJUMË m. 1. Gjendje plogështie, kur dikushnuk bën punë të gjallë ose e ka fjeturmendjen për gjithçka dhe është i pa-përgatitur për të papriturat e rreziqet;

amulli në një punë a veprimtari; gjumësi.Bie në gjumë. Vë në gjumë. E gjeti(e zuri, e kapi) në gjumë. 2. Gjendjee fjetur e natyrës në dimër, kur gjithçkaduket sikur ka humbur gjallërinë jetësore.Gjumi i natyrës. Toka bie në gjumë. Py-jet (drurët) bien në gjumë.

GJUMËSI f. 1. shih GJUM/Ë,∼I 2. Gjendjegjumësie. Atmosferë gjumësie.

GJUNJËZOHEM vetv. 1. Përulem para for-cës së dikujt, e pranoj veten të mposhtur,bie në gjunjë; kërkoj mëshirë; përgjun-jem. Nuk gjunjëzohemi para armikut.

GJUNJËZOJ kal. 1. E përul me forcë dikë,e detyroj të nënshtrohet, e vë poshtë, epërgjunj. Gjunjëzoj kundërshtarin. Nuke gjunjëzuan dot popullin. Nuk ka armiktë na gjunjëzojë.

GJURMË f. 1. zakon. sh. �g. Përshtypje,mbresa. Gjurmë të thella në ndërgjegje.Gjurmë në kujtesë. Lë gjurmë. 2. za-kon. sh. �g. Rruga ose shembulli qëduhet ndjekur. Në gjurmët e partizanëve.Në gjurmët e rilindësve. Ndjek gjurmëte tyre. Shkon në gjurmët e tij. Shkelnë gjurmët e dikujt ndjek shembullin edikujt,veproj sipas shembullit të tij, ecinë rrugën që ka çelur dikush.

GJURMOJ kal. 1. Bëj kërkime për të gjetur apër të zbuluar diçka, kërkoj; ndjek njëçështje, një punë etj. Për ta zgjidhur;hetoj. Gjurmon për jetën e një shkrim-tari. Gjurmon një punë (një çështje).Gjurmon prejardhjen e një fjale.

GJURMUES mb. 1. Që kërkon të hetojë atë zbulojë diçka, që ndjek me kureshtje eme vëmendje. Shikim gjurmues. Sy gjur-mues.

GJYKATËS m. 1. Ai që jep një mendim a njëvlerësim përfundimtar për një çështje osepër dikë. Gjykatës i drejtë. Populli ështëgjykatësi më i mirë.

GJYKIM m. 1. Mendimi ose vlerësimi për-fundimtar që jepet për një çështje osepër dikë pas një shqyrtimi e shoshitjeje.Gjykimi i popullit (i masave) Gjykimi ihistorisë.

62

GJYMTË mb. 1. Që i është hequr një pjesë,që ka të meta dhe mangësi, që nuk ështëi plotë; i mangët, i cunguar. Mendim igjymtë. Përfundim i gjymtë.

GJYMTOJ kal. 1. I cenoj rëndë vetitë e mirashpirtërore e morale. E kanë gjymtuarshpirtërisht. 2. I heq një a disa pjesëtë rëndësishme një vepre, një teorie, njëideje etj.

GJYMTUAR mb. 1. Që i janë hequr pjesëtë rëndësishme, që nuk është i plotë; icunguar. Artikull i gjymtuar. Mendim igjymtuar.

GJYMTYRË f. kryes. 1. vet. sh. �g. Pjesë adegë të diçkaje, që shtrihen në drejtimetë ndryshme. Gjymtyrët e rrugës.

GJYSMË f. 1. bised. Ku�ri ku ndahet diçkae tërë në dy pjesë të barabarta, mesi idiçkaje a i një periudhe kohe. Në gjysmëderi në mes; përgjysmë. Në gjysmë tërrugës. Në gjysmë të vitit (të shekullit).Këtu është (i bie) gjysma. I vjen deri nëgjysmë. E lë në gjysmë edhe �g. Nuke zuri gjysma e muajit. Jam aty ngagjysma.

GJYTYRYM mb. bised. 1. mospërf. Që ështëi ngathët e i plogët, që nuk është i aftëpër asgjë; i humbur.

HA kal. 1. Më mundon diçka përbrendavazhdimisht, më grin përbrenda pak enga pak, më bren, s?më lë të qetë; vuajpërbrenda. E ha meraku (kërshëria,dyshimi). 2. E mundoj shumë dikë;e bezdis a e mërzit shumë. Ia hëngrishpirtin. 3. Përdoret në togje fjalësh(edhe në disa njësi frazeologjike), zakon-isht me lidhëzën sa, me kuptimin: �saarrin caku më i lartë a më i largët, samban, sa kap, sa përfshin, sa rrok, sa kamundësi�. I binte sa i hante krahu (shpat-ulla). Qëllonte sa i hante palla. Ecte sai hanin këmbët. Thërriste sa i hante zëri.Bërtiste sa i hanin mushkëritë. Ulërintesa i hante fyti (goja). Fliste sa i hantegjuha. Ishte tepër larg, s'ta hante syri.Ishte aq larg sa ha plumbi (pushka). E hapushka e arrin plumbi i pushkës, mund

ta qëllosh me pushkë. 4. (zakon. mepjesëzat moh. nuk, s`) �g. E pranojpër diçka, e marr për diçka; e pranojdiçka, e duroj, e mbaj, e marr parasysh;keq. e marr diçka që ma japin me njëqëllim të caktuar. S?e ha as qeni (asmacja, as derri). E hëngri sapunin përdjathë (shapin për sheqer). S?e ha kilenpër okë. S?e ha shapin për sheqer. S?eha helmin për sheqer. S`e ha thatë nuke gënjejnë dot të tjerët, nuk ia hedhdikush. S?e ha lehtë (kollaj). Nuk hashaka. Nuk hante arsye (këshilla). S?eha paranë (peshqeshin, mitën, ryshfetin,bakshishin). S?e ha mikun. S?i ha lajkat.5. �g. E ul a e pakësoj diçka për qëllimetë caktuara; mohoj diçka që e kam thënëmë parë, nuk e mbaj fjalën e dhënë. I havitet e ul moshën, paraqitet sikur ështëmë i ri. E hëngri me të pabesë. Të hantepas shpine. S?e ha fjalën (zotimin). 6.�g. Ia heq a ia marr një tjetri atë që itakon, nuk ia jap atë që i përket; përvetë-soj pasurinë e një tjetri, e vjedh dukee mashtruar, e gënjej. I hëngri djersën(mundin). I hëngri hakun (të drejtën).Ia hëngri paratë (mallin, pasurinë). 7.�g. E zbut dikë me fjalë e me sjellje tëmira, e bëj për vete. E hëngri me të mirë(me të butë). Ta ha shpirtin me të butë.8. �g. Më mundon shumë, më s�lit dhemë shkatërron shëndetin; më mbyt, mëvdes, më shpie në varr, më asgjëson. Iahëngri kokën. E hëngri sëmundja. 9. �g.bised. Marr vesh, kuptoj. Nuk ha shqip.Nuk ha me të mirë, e do me të keq. Nukha fjalë. 10. �g. bised. Mund ta kryejdiçka, jam i aftë për diçka; besoj se e bëjdiçka; matem me dikë, ia dal, e përballoj;mendoj, besoj, them se ... E ha të përp-jetën. S?e ha dot këtë rrugë. S?e hantedot atë punë. Nuk e ha dot me të. Nuktë ha s'është i zoti. Ma ha syri besoj se ebëj diçka. Ma ha mendja mendoj, themse ia dal diçkaje. S`ma ha zemra s`mëbesohet, s'dua ta besoj diçka. 11. �g.bised. E kaloj, e shkoj kohën (zakonishtme vështirësi e me mundime); më merr,më zë (një kohë të caktuar). Ka ngrënë

63

kurbet. E hëngri jetën udhëve. 12. vet.veta III. �g. Anon, merr a shmanget nënjë anë. Ha ana anon. Ha nga e djathta(nga e majta). Pushka ha lart (poshtë,majtas, djathtas). Kau ha majtas (djath-tas, me shpatull).

HAFIF mb. vjet. 1. Mendjelehtë. Djalë ha�f.

HAHEM vetv. 1. Zihem a grindem me dikë,bëj sherr; kapem me fjalë. U hëngrën mefjalë. Haheshin në mes tyre. U hëngrënpër hiçgjë. Haheshin si qentë. Hahen medhëmbë zihen keqas. Hahem me veten(me veten time) jap e marr me vetenvras mendjen për të zgjidhur diçka që mëmundon, vuaj përbrenda për të zgjidhurnjë çështje pasi pendohem a nguroj përdiçka. 2. vet. veta III �g. Shkon, vetemirë diçka, pajtohet; është për t'u be-suar, besohet; pranohet, durohet dikushose diçka; kuptohem me dikë, mund tëmerrem vesh me të. S`më hahet fjala(muhabeti) me dikë edhe poh. Më ha-het shoqëria (miqësia). Nuk hahet aspak(fare). A hahet kjo? Nuk na hahet sëbashku. S`më hahet buka me dikë nukshkoj mirë me të. 3. Matem me dikë; ibëj ballë, e përballoj. Hahet edhe me tëmirët. 4. �g. (zakon. me pjesëzën moh.s? ose nuk dhe me një trajtë të shkurtërtë përemrit vetor në r. dhanore). Nukpërtoj nuk më vjen rëndë të bëj diçka,nuk kursehem për një punë. S?më hahetgoja nuk përtoj të �as, t'i them dikujtpër një punë. S`më hahen këmbët nukmë vjen rëndë të shkoj diku për një punë,nuk kursehem për të kryer diçka

HAJAT m. 1. vjet. Limer. Hajati i kaçakëve(i hajdutëve).

HAJVAN m. sh. bised. 1. thjeshtligj., shar.Njeri i trashë nga mendja, budalla, go-mar. Ç`hajvan qenka!

HALLAKATUR mb. bised. 1. Që s'e mbledhmendjen në një punë, i shpërndarë. Njerii hallakatur.

HALLDUPÇE ndajf. bised., mospërf. 1. keq.Kot më kot, pa e menduar mirë diçka, ku-turu; në mënyrë të trashë.

HALLKË f. 1. Pjesë përbërëse e diçkaje, që lid-het ngushtë me pjesët e tjera në një varga në një sistem. Hallka kryesore (më erëndësishme). Hallka të tepërta. Hallkate sistemit arsimor. Në të gjitha hallkat.

HAMALLËK m. 1. keq. Punë krahu e rëndëa e mërzitshme që nuk kërkon ndonjë af-tësi a lodhje mendore; punë e pafrytshme,që nuk jep ndonjë për�tim; puna më emërzitshme, por më pak e rëndësishme.Hamallëqe e shtëpisë. Merrej me hamal-lëqe.

HAMBAR m. 1. Vend që prodhon shumëdrithëra. Hambari i vendit. Myzeqeja- hambari i Shqipërisë.

HAMSHOR m. 1. iron. Njeri i ushqyer mirë,i fortë e i papërmbajtur.

HAN m. 1. keq. Vend me rrëmujë të madhe,ku hyn e nga ku del kush të dojë e kur tëdojë. Han me dy (me shtatë) porta. Ubë han. Ç?është ky han?

HANDAKOS kal., bised. 1. Dëmtoj rëndë,shkatërroj, prish. I handakosi punët.

HANDAKOSEM vetv. bised. 1. Dëmtohemrëndë, shkatërrohem, prishem. U han-dakos puna. U handakos ekonomia eshtëpisë.

HANDAKOSUR mb. bised. 1. I dëmtuarrëndë, i shkatërruar, i prishur; i mund-uar, shumë i vuajtur; i rraskapitur. Nëgjendje të handakosur. Plak i handako-sur.

HANDRAK m. sh. krahin. 1. Ndyrësi; mbe-turinë, fundërrinë. Handraqet e vendit.

HAP m. 1. Ecje përpara, përparim; fazë aetapë në rrugën e zhvillimit të diçkaje, nënjë punë a veprimtari. Hapi i parë (i fun-dit). Me hapa të shpejtë (viganë). Hap iri në rrugën e �tores (drejt �tores). Mehapin e masave. Ecën me hapin e kohës.Hedh (bëri) hapin e parë (hapat e parë)sapo nis të veprojë. Bëj hapa përparapërparoj. Ka bërë hapa prapa ka rënëmë poshtë nga ç'ka qenë, ka ecur prapa.2. Mënyra si veprojmë a si sillemi në njërast të caktuar; veprime e përpjekje që

64

bëjmë për të arritur diçka, përçapje. Hapi rëndësishëm (i sigurt, i drejtë). Hapi pamatur (i gabuar, i nxituar). Hapvendimtar. Hap me përgjegjësi.

HAP kal. 1. �g. Bëj që të nisë diçka, �l-loj; nis i pari; shpall. Hap mbledhjen(kuvendin, seancën). Hap bisedën. Hapnjë diskutim (një debat). Hap festivalin(programin). Hapën luftë. Hap zjarr �l-loj të shtie me armë. Hap vallen nis ipari vallen. 2. �g. Krijoj mundësitë përtë ecur përpara, mënjanoj pengesat osevështirësitë për të arritur diçka, çel. Haprrugë (horizonte) të reja. 3. Nxjerr, kri-joj, sjell. Na hapi punë. Na hapi ngatër-resa (telashe, vështirësi). 4. Zbuloj diçkaqë s'ka dalë në shesh, nxjerr në shesh,paraqit. 5. Përhap. Hap fjalën. Hap la-jmin. Hap thashetheme. Ka hapur sikur...

HAPE f. sh. bised. 1. Bollëk, begati. Ështërritur në hape.

HAPEM vetv. 1. vet. veta III. Krijo-het mundësia për të ecur përpara, mën-janohen pengesat ose vështirësitë për tëarritur diçka, çelet. Hapen horizonte tëreja (perspektiva të mëdha). U hapënrrugë të reja. 2. �g. Merrem meshumë punë njëherësh pa u përqendruarnë njërën prej tyre a në një fushë tëcaktuar; e shtoj punën tej mundësive;përhapem. Është hapur shumë. 3. �g.Bëhem më i gjallë e i zhdërvjellët në jetë;gëzohem, më qesh fytyra, çelem. Ështëhapur ca. U hapën njerëzit. U hap nëfytyrë. 4. Ia zbuloj një tjetri mendimet,ndjenjat, të fshehtat ose hallet e mia, ihap zemrën. Nuk hapet me këdo. S`mëështë hapur kurrë. S`hapet lehtë ai.

HAPUR mb. 1. Që lë mundësi për të ecurpërpara, që nuk ka pengesa a vështirësi.Rrugë të hapura. Horizonte të hapura. Eka rrugën të hapur. I ka dyert të hapura.2. I tillë ku mund të marrin pjesë edhenjerëz të tjerë së bashku me ata që kanëtë bëjnë drejtpërdrejt. Mbledhje e hapurpartie (e organizatës-bazë). 3. Që nuk kapërfunduar, i pazgjidhur; që ka mbetur

pezull. Diskutim i hapur. Çështje e ha-pur. Bisedim i hapur. 4. �g. Që vepronballë për ballë ose drejtpërdrejt, që nukmbulohet nga asgjë, që nuk bëhet fshe-hurazi; që shfaqet haptas, që del sheshit,i hapët. Ndeshje e hapur. Tradhti ehapur. Provokim i hapur. Diktaturë ehapur fashiste. Kritikë e hapur. 5. �g.Që bëhet përpara syve të pjesëmarrësvetë tjerë, që bëhet haptas dhe zakonishtduke ngritur dorën, që nuk bëhet fshehu-razi; kund. i fshehtë. 6. �g. Që ia tregontjetrit haptas mendimet, ndjenjat, halletetj., që ua hap zemrën të tjerëve; i çiltër;kund. i mbyllur. Njeri i hapur. Bisedë ehapur.

HAPUR ndajf. 1. Drejtpërdrejt, ballë përballë, pa u fshehur, haptas; kund. fshe-htas. 2. Me zemër të hapur, me çiltëri;shkoqur, sheshit, shqip. I foli hapur.

HARABEL m. sh. zool. 1. mospërf. Njerimendjelehtë.

HARAKIRI m. palak. libr. 1. Flijim që bëhetpër hir të diçkaje; keq. �ijim i verbër,�ijim i kotë.

HARBOJ jokal., bised. 1. keq. Bëhem i pa-përmbajtur, s'u vë fre ndjenjave, dëshi-rave dhe epsheve, shthurem e jepem pasqejfeve; azdisem. Kërcenin e harbonin.Harbonte me vajza. Harboi pas pelave.2. kal. �g. keq. E bën të papërmbajtur;e tërbon. E harboi pija (rakia, vera).

HARDALL m. 1. Njeri me trup të gjatë, por itrashë nga mendja; budalla.

HARDALLOS kal., bised. 1. E prish ngamendtë, e çmend, e çakërdis. E hardal-losi djalin.

HARDALLOSEM vetv. bised. 1. Mbahemme të madh, krekosem. Vjen e hardal-loset. 2. Prishem nga mendtë, çmendem,çakërdisem. U hardallos djali.

HARDALLOSUR mb. bised. 1. I çakërdisur,i çmendur. Ecte si i hardallosur.

HARLIS kal., bised. 1. E harboj, e azdis (edhekeq.). E harlisi djalin. E harlisi tagjia e

65

mirë kalin. 2. jokal. �g. Harbohem,tërbohem, harlisem (edhe keq.). Harlisifare.

HARLISEM vetv. 1. Bëhem i papërmbajtur,nuk përmbahem dot; harbohem, tërbo-hem (edhe keq.). U harlis djali (vajza).U harlis kali. U harlis era.

HARLISUR mb. 1. Që është bërë i papërmba-jtur, që nuk përmbahet dot; i harbuar,i tërbuar (edhe keq.). Kalë i harlisur.Njeri i harlisur. 2. Që s'ka ku�, i papërm-bajtur, i shfrenuar. Fantazi e harlisur.

HARMI f. veter., mjek. 1. Frikë e madhe;lemeri. I ka hyrë harmia. Mos u futharminë fëmijëve!

HARTOJ kal. 1. Mendoj që më parë mënyrëndhe rrugët e veprimit, përgatit një planveprimi, thur. Hartoj një projekt (njëplan).

HARXHOJ kal., bised. 1. E përdor për diçka,e shfrytëzoj për të bërë diçka. Harxhojforcat (mundin). Harxhoj kohën.

HARXHUAR mb. bised. 1. Që është për-dorur për diçka, që është shfrytëzuar përtë bërë diçka.

HARR kal. 1. Heq pjesët e tepërta a të dobëtatë një shkrimi ose të një vepre letrare,shkencore etj., e pastroj, e kreh. Harrtregimin (dramën, romanin). Harr njëstudim.

HARRES/Ë,∼A 1. Gjendja kur diçka li-het pas dore ose kur asaj nuk i kushtohetvëmendja e duhur. E la në harresë.

HARRUR mb. 1. Që i janë hequr pjesët etepërta a të dobëta, që është krehur.

HAS kal. 1. Më del përpara diçka e më pen-gon, ndesh; gjej, vë re. Hasi vështirësi(pengesa). Kam hasur shumë fjalë tërralla (shprehje të panjohura).

HASEM vetv. 1. Më del përpara diçka e mëpengon, ndeshem; gjendet, vihet re.

HEDH kal. 1.E �ak tutje si gjë të panevo-jshme dhe pa vlerë; e përzë dhe e brak-tis dikë. Hedh mbeturinat (plehrat). E

hedh poshtë diçka. E hedh në kosh (nëshportë, në pleh). E hedh në zjarr. Ehodhi në rrugë të madhe (në mes të katërrrugëve). 2.E shtyj në një drejtim të cak-tuar, e çoj drejt një vendi të caktuar, enxjerr diku. E hodhi vala në breg. Ehodhi era diku. Atje e hodhi fati. 3. edhe�g. E fut diku, e shtie brenda diçkaje;shtie një lëng në një enë a në një vendose ia shtoj një lëngu tjetër; e lyej ae spërkat diçka me një lëng. Hedh ujënë gotë. Hedh raki (verë). U hedh ujëluleve ujit lulet. Hedh gjellën në pjatë.Hedh drutë në sobë. Hedh grurin në thes.Hedh bukën në furrë. I hedh kripë (salcë,gjalpë) gjellës. I hedh vaj (uthull) sal-latës. I hedh ujë verës. Hedh votën votoj.Hedh letrën në kuti 4. edhe �g. Lëshoja nxjerr diçka; nxjerr, shtroj, parashtroj.Gjarpri hodhi helmin. Ka hedhur las-tarë (gjethe). Hedh rrënjë bima. Hedhshkëndija (xixa). Dielli hedh rreze. Hedhshkelma qëllon me shkelma. Hedh njëmendim. Hodhi idenë. Hedh parullën. Ihedh një fjalë i them diçka, bëj fjalë përdiçka. I hedh romuze dikujt. 5. edhe�g. E çoj dikë a diçka me shumicë e mevrull në një vend të caktuar; e drejtojdiku, e bëj që të veprojë; e nxjerr dhe epërhap; e vë. I hedh trupat në luftë. Ihedh të gjitha forcat në betejë. Hedh for-cat rezervë. Hedh mallrat në treg. Hedhlibrin në qarkullim. E hedh në aksion.6. edhe �g. I vë diçka për një qëllimtë caktuar (për ta kapur, për ta penguara ndaluar, për ta mbyllur, për të marrëdiçka prej dikujt etj.). I hodhën pran-gat (hekurat, zinxhirët). I hedh lakun(kapistrën, frerin, litarin). I hedh llozin(shulin) derës. I hodhën gjobë. 7. edhe�g. E drejtoj diku, e përqendroj. Hedhsytë diku. I hodhi një vështrim. 8. edhe�g. bised. E kaloj diçka, i dal matanë; ekapërcej. E hodhi lumin (përruan, vaun,hendekun) i kaloi vështirësitë, e kapërceupengesën. E hodhi gardhin. E hodhiklasën (provimin). Do ta hedhë edhe këtëherë sëmundjen. E hodhën dimrin. 9. �g.bised. E çoj me punë në një vend tjetër; e

66

emëroj, e caktoj. 10. �g. E shtroj diçkapara të tjerëve për ta gjykuar a për tavendosur. E hedh në diskutim. E hedhpër gjykim. E hedh në votë. E hedhnë provë. E hedh para masës. 11. �g.Krijoj për dikë një gjendje të caktuar,zakonisht të rëndë. E hodhën në dësh-përim. I hodhën në mjerim (në varfëri,në skamje). 12. �g. Ia ngarkoj dikujt, iavë përsipër (një faj, një gabim etj.). Iahodhi fajin një tjetri. Ia hedh përgjegjës-inë dikujt. Ua hedh gabimet të tjerëve.13. �g. bised. E gënjej dikë, e mashtrojme dredhi, ia shkoj ujët nën vete.

HEDHUR mb. 1. Që është i shkathët, i zhdërv-jellët dhe i gjallë; që vepron vetë, që ështëguximtar dhe i futur në jetë. Njeri i hed-hur. Djalë (fëmijë) i hedhur. Vajzë ehedhur. Është i hedhur.

HEKATOMBË f. sh. libr. 1. Gjakderdhje emadhe, kërdi. U bë hekatombë.

HEKUR m. 1. vet. sh. bised. Pranga; zinx-hirë për të lidhur. I vuri (i hodhi) heku-rat. E lidhi me hekura. E vuri në hekura.Është bërë për hekura edhe �g. s'ështëfare në vete, është marrosur.

HEKUROS kal. 1. thjeshtligj. Shtyp, bëjpetë. E hekurosi makina. I hekurositrutë. thjeshtligj. e shtypi fare, e bëripetë.

HEKUROSUR mb. 1. iron. thjeshtligj. Ingathët, i ngrirë. Qenka fare i hekuro-sur.

HEKURT mb. 1. I fortë si hekuri, shumë ifortë, i fuqishëm; i papërkulshëm, shumëi qëndrueshëm, që nuk thyhet e nuktërhiqet përpara vështirësive. Muskuj tëhekurt. Njeri i hekurt. Rini e hekurt.Disiplinë e hekurt. Me vullnet të hekurt.2. Që të detyron të veprosh patjetër sipasdisa kërkesave të rrepta, që kërkon disi-plinë e rregull të fortë, që nuk bën asnjëlëshim; që të mban të shtrënguar fort enuk të lëshon. Dorë e hekurt. Grusht ihekurt. Darë e hekurt. Rreth i hekurt.

HELM m. 1. Diçka shumë e keqe, që të prish,të shkatërron a të dëmton rëndë. 2. Hid-hërim i madh, pikëllim. Helm i madh.Plot helm e vrer. Me helmin e zemrës.Vdiq prej helmit. Helmi e plak njeriun.fj. u. 3. përd. mb. �g. Shumë i hid-hëruar, i pikëlluar. Helm e pikë (helm evrer).

HELMËSI f. 1. Hidhërim i madh, pikëllim.

HELMËT mb. 1.Shumë i hidhur; që të hid-hëron shumë, që ta bën zemrën vrer; qëtë vret shpirtërisht. Pelin i helmët. Ihelmët si vrer. Fjalë të helmëta. Dhim-bje e helmët. Mendim i helmët. 2. Ihidhëruar shumë, i pikëlluar. Me shpirttë helmët.

HELMIM m. 1. Hidhërim i madh, pikëllim.

HELMOHEM vetv. 1. vet. veta III �g. Dëm-tohet a prishet nga diçka e keqe. Ishinhelmuar nga botëkuptimi fetar. 2. Hid-hërohem shumë, pikëllohem, më bëhetzemra vrer. Helmohem shumë (thellë).U helmua nga lajmi që mori.

HELMOJ kal. 1. Dëmtoj a prish dikë me diçkatë keqe. Borgjezia përpiqet ta helmojërininë me idetë e nënshtrimit. Helmojnëndërgjegjen e njerëzve. 2. E hidhërojshumë, e pikëlloj; ia bëj të hidhur (jetënetj.). E helmoi shumë nënën. I helmoijetën.

HELMUAR mb. 1. I hidhëruar shumë, i pikël-luar; që shpreh hidhërim të madh, qëshpreh pikëllim. Me fytyrë të helmuar.Ishte shumë i helmuar.

HELMUES mb. 1. Që të dëmton a të prishme diçka të keqe. Ndikim helmues. Pro-paganda helmuese.

HENDEK m. 1. Largesë që ndan njerëzit,shtresat shoqërore etj. për shkak tëkushteve të ndryshme ose të mosmar-rëveshjeve; dallim i theksuar ndërmjetnjerëzve, klasave etj. që s'i lë të bashko-hen. Hendek i madh. I ndan një hendek.Ngushtohet hendeku. Zhduk hendekunndërmjet kuadrove e masave. Thellohethendeku ndërmjet klasave të shoqërisë

67

borgjeze. 2. Pengesë, vështirësi e madhe.Ka hendek (ajo punë). E hodhi (e kaloi,e kapërceu) hendekun i kaloi vështirësitë.

HEQ kal. 1. Bëj që të mos shitet, të mos për-doret a të mos qarkullojë më diçka. 2.bised. E marr mbrapsht, e tërheq diçka.E hoqi padinë (kërkesën). 3. �g. E nx-jerr jashtë, e përjashtoj diçka; e fshij, eshlyej; kund. vë, fut. 4. edhe �g. Nukia jap më atë që i kam dhënë më parë;e bëj që të mos e ketë më diçka që kapasur; nuk e mbaj më diçka, e largoj.Ia hoqën mërzinë (merakun, dyshimin).Nuk e hoqi përgjegjësinë nga vetja. Ehoqi shpresën nuk shpreson më. 5. edhejokal. �g. Vuaj, kaloj diçka të rëndë;ndiej dhimbje trupore ose shpirtërore; ibëj ballë, përballoj. Hoqi një sëmundje.Hoqi një dënim. E kam hequr vetë. Hoqitë zitë e ullirit vuajti shumë. Hoqi pikëne zezë vuajti shumë. Ç`e zë njeriun es'e heq. Heq zor e ka të vështirë, ështëngushtë. Hoqi shpenzimet (harxhet). 6.�g. bised. E mbaj a e quaj veten;shtirem; e quaj për diçka. E heq veten�lozof.

HEQËSI f 1. Dredhi. Veproi me heqës. Bëriheqësi veproi me dredhi.

HEQJE I f. 1. Vuajtje e madhe; dhimbje.Heqje e madhe (e rëndë). Shpëtoi ngaheqjet.

HEREZI f. 1. libr. Largim i hapët nga pikë-pamjet e normat në fuqi, shkelje e këtyrepikëpamjeve e normave. Ra në herezi.Bëri herezi.

HERGJELE f. 1. Vajzë a grua e re dhe e shën-doshë; keq. femër e papërmbajtur dhe eharbuar.

HERMETIK mb. libr. 1. Që nuk merret veshse çfarë shpreh, që ka një gjuhë shumë tëvështirë ose ide e �gura shumë të errëta etë pakuptueshme, që është i paqartë dheshumë i vështirë për t'u kuptuar; që nuke zbulon veten, që s'e kupton dot ç'ka, imbyllur.

HERSHEM m. krahin. 1. Vrull. E bëri punënme hershem.

HESHT jokal. 1. Nuk i them hapur mendimet;e duroj a e kaloj pa e vënë re një çështjeose një veprim të padrejtë, nuk ngre zërin,nuk kundërshtoj. Nuk hesht kur shkelenligjet. Tërë jetën ka heshtur ajo grua.Kur �et klasa hesht burokratizmi. Nukduhet të heshtim për këtë çështje.

HESHTAZI ndajf. 1.Pa folur e pa u ankuar;pa bërë fjalë, pa kundërshtuar fare, pae ngritur zërin për diçka të padrejtë. Ibindej heshtazi. E pranoi heshtazi. 2.Pa ia vënë veshin diçkaje, pa i kushtuarvëmendje, në heshtje.

HËNËZ f. 1. mospërf. Ai që vepron verbërishtsi i thonë të tjerët, hija e dikujt.

HËNOR mb. 1. Që është i zbehtë ose i rrum-bullakët si hëna. Fytyrë hënore.

HI m. 1. Pluhuri i kufomave, kufoma; kujtimii të vdekurve. Hiri i të parëve.

HIDËR f. 1. Forcë armiqësore që duhet godi-tur vazhdimisht sepse nxjerr përsëri kryepër të vepruar. Hidra fashiste. Hidra ekundërrevolucionit.

HIDHEM vetv. 1. Ia nis me vrull një pune anjë veprimtarie, i përvishem me të gjithaforcat; veproj menjëherë kundër dikujt;futem me vrull e me shpejtësi në njëmjedis të caktuar. U hodhën në sulm(në luftë, në aksion). U hodhën në mestë zjarrit 2. bised. Ngjitem një a disashkallë më lart; kaloj në diçka tjetër, ianis diçkaje tjetër. U hodh në klasën epestë (në kategorinë e shtatë). Po hid-hemi në një çështje tjetër. U hodh nëpikën e dytë. 3. Nis me shpejtësi të �asa të ndërhyj, �lloj menjëherë diçka; ngri-hem, kërcej. Hidhet e �et. U hodh pa-pritur e tha ... Mos u hidh kështu! Hid-het shpejt ai.

HIDHËRAK mb. 1. Idhnak.

HIDHËRIM m. 1. Dhimbje shpirtërore qëndiejmë nga një fatkeqësi a nga fjalëte hidhura që na thotë dikush, ngapadrejtësitë që na bëhen etj.; vuajtje sh-pirtërore; pikëllim, brengë, helm; kund.gëzim. Me hidhërim të madh (të thellë).

68

Hidhërimet e së kaluarës. E tha me hid-hërim. E bren hidhërimi. 2. Zemërim;mëri, inat. Iu përgjigj plot hidhërim.Mori hidhërim me dikë. Nuk mban hid-hërim.

HIDHËROHEM vetv. 1. Vuaj ose lëndo-hem shpirtërisht nga një fatkeqësi, nganjë padrejtësi, nga fjalët e hidhura qëmë thotë dikush etj., ndiej një hidhërim;pikëllohem, brengosem, helmohem; kund.gëzohem. U hidhërua shumë (pa masë)kur e mori vesh. 2. Zemërohem; marrinat me dikë dhe mbaj mëri. Ishin hid-hëruar njëri me tjetrin e s`�isnin.

HIDHËROJ kal. 1. E bëj të vuajë ose e lëndojshpirtërisht dikë duke i sjellë një fatke-qësi, duke i bërë një padrejtësi, duke ithënë fjalë të hidhura etj., i shkaktoj njëhidhërim; e pikëlloj, e brengos, e helmoj;kund. gëzoj. E hidhëroi nënën. E hid-hëroi me fjalë. 2. E zemëroj; e inatos. 3.vet. veta III �g. Të pret, të than, të hynnë palcë (për motin, të ftohtët).

HIDHËRUAR mb. 1. Që është lënduarshpirtërisht nga një fatkeqësi, nga njëpadrejtësi, nga fjalët e hidhura që i kanëthënë etj., që ka ndier një hidhërim; ipikëlluar, i brengosur, i helmuar; kund. igëzuar. Nënë e hidhëruar. 2. I zemëruar;i inatosur, që mban mëri. Ishin të hid-hëruar me të.

HIDHËRUES mb. 1. Që të bën të vuash, qëtë lëndon shpirtërisht me fjalë të hidhuraose duke të sjellë një fatkeqësi a një lajmtë hidhur, që të shkakton hidhërim; pikël-lues. 2. Që të zemëron; që të inatos.

HIDHËSI f. 1. Hidhërim; pikëllim. I foli mehidhësi.

HIDHËSIRË f. 1. shih HIDHËSI,∼A 2.

HIDHËTI f. 1. shih HIDHËSI,∼A.

HIDHUR mb. 1. Që është plot vuajtje emundime, që ka shumë hidhërime, qëështë shumë i rëndë e i vështirë. Jetë ehidhur. Fat i hidhur. E kaluara e hidhur.Kohë të hidhura. 2. Që të hidhëron, që

të bën të vuash shpirtërisht, që të lën-don në zemër e të mundon shumë; qëtë sjell hidhërime e brenga, që të shkak-ton vuajtje e mundime; i papëlqyeshëm, ipakëndshëm. Fjalë e hidhur. Lajm i hid-hur. Qortim i hidhur. Ngjarje (histori) ehidhur. E vërteta e hidhur. Me pasoja tëhidhura. Përvojë e hidhur. Me përshtyp-jet më të hidhura. 3. Që hidhërohet sh-pejt, zemërak, hidhërak. Njeri i hidhur.4. Që shpreh vuajtje shpirtërore a hid-hërim. Lot të hidhur. Vështrim i hid-hur. Buzëqeshje (psherëtimë) e hidhur.Mendime të hidhura. Ndjenjë e hidhur.Heshtje e hidhur. 5. �g. Që të pret, qëtë than; që mezi durohet a nuk durohetdot; i madh, i keq, i ashpër. Të ftohtë(acar) i hidhur. Mot i hidhur. Vapë ehidhur.

HIENË f. 1. Njeri gjakpirës, grabitqar, i ndyrëe i pamëshirshëm.

HIERARKI f. 1. Shkallëzimi i dukurive tëveçanta ose i pjesëve të një veprimtarie tëcaktuar, në të cilin njëra dukuri a pjesëështë më e lartë se tjetra që e ndjek.

HIEROGLIF m. 1. kryes. sh. �g. Shkrim ipakuptueshëm ose që lexohet me shumëvështirësi.

HIJE f. sh 1.Vend i mënjanuar që nuk bie në sy;vend i qetë larg telasheve e kokëçarjeve;pozitë shoqërore pa rëndësi, pa nderimee pa lavdi. Zuri një hije. 2. �g. Diçkaqë i ul a i errëson vlerat e meritat e njënjeriu, diçka që krijon një dyshim përsjelljen ose për qëndrimin e dikujt, që iaprish a ia njollos emrin e mirë; njollë. Ihodhi një hije krijoi një dyshim për të.Bie një hije mbi të. Kjo ngjarje i lanjë hije. Kishte një hije në biogra�. 3.�g. Pamja e një njeriu a e një sendi, ajoqë na bie në sy në tërësinë e tiparevetë një njeriu a të një sendi dhe na kri-jon një përshtypje të caktuar; shprehjae gjendjes shpirtërore të trishtuar a tëshqetësuar në fytyrën a në sytë e njeriut.Hije e zymt ë(e frikshme). Ka hije tërëndë. Mori një hije tjetër. Ka ndërruar

69

hije. Ishte në hije të babait kishte pam-jen si i ati, i ngjante t'et. I ra një hijee zezë në fytyrë. Shtëpia kishte hije tëkeqe (të zezë). 4. Pamje e bukur dhe emirë e diçkaje; të qenët i hijshëm; hijeshi,bukuri; pamje, dukje. Hija e vashave.Hija e vendit. Duket gjithë hije. Kamarrë hije dhëndri. 5. Vegimi i diçkaje,që i duket një njeriu me fantazi të së-murë sikur e sheh me sy fantazmë; xhind(sipas besimeve fetare e paragjykimeve).Hije e ligë. 6. Shfaqje a shëmbëlltyrë edobët e diçkaje; mbresë e vogël a gjurmëe parëndësishme e diçkaje; gjurmë, për-jetim. Hija e së vërtetës. Hije dësh-përimi (trishtimi, shqetësimi, dyshimi).Hije gëzimi. Hijet e së kaluarës. La hijediku a në diçka.

HIJEKEQ mb. 1. Që ka pamje të keqe e tëzymtë; hijerëndë. Njeri hijekeq.

HIJELEHTË mb. 1. I thjeshtë, i dashur, iafrueshëm dhe fjalëmbël me të tjerët; qënuk e mban veten më të madh e nuku mburret të tjerëve; kund. hijerëndë.Djalë hijelehtë.

HIJEMADH mb. 1. Që e mban veten më tëmadh; krenar; që ka pamje madhështore.

HIJERËNDË mb. 1. Që ka pamje të rëndë etë zymtë, i ngrysur; që shpreh diçka tërendë e të zymtë; që është krenar; mad-hështor; kund. hijelehtë. Njeri hijerëndë.Fytyrë (pamje, shprehje) hijerëndë. Malhijerëndë. Bjeshkët hijerënda. Shkëm-binjtë hijerëndë. Kala hijerëndë. Për-mendore hijerëndë.

HIJESOJ kal. 1. Hijeshoj, zbukuroj. Hijesojshtëpinë (dhomën, oborrin e shtëpisë).

HIJEZOJ kal. 1. Errësoj. Ia hijezoi tëardhmen dikujt.

HIJËZ f. 1. krahin. Ëndërr. Gjumë me hijëza.Pa një hijëz të keqe.

HIMN m. sh 1. Lëvdatë e lartë që i thuretdikujt a diçkaje. I thur (i ngre) himne.

HIMNIZOJ kal. 1. Ngre lart diçka a dikë,i thur lavde, i ngre himne. Himnizojpunën.

HINGËLLIJ jokal. 1. keq. Thërras shumë, nx-jerr një britmë të fortë; qesh fort e mendërprerje. Hingëllinte si mëz i azdisur.Mos hingëlli ashtu!

HIP jokal. 1. vet. veta III �g. Bie në njëgjendje shpirtërore të caktuar, më zë amë pushton një ndjenjë ose diçka tjetër;vij në një gjendje të caktuar për shkaktë diçkaje. I hipi mërzia (meraku, inati,zemërimi). Më hipi kureshtja (dëshira).Më hipi gazi (një e qeshur). I hipi qej�për të kënduar. Më hipi gjumi. I hipënnervat u nevrikos. Ç'të ka hipur sot? 2.vet. veta III �g. bised. Rritet diçka,arrin një shkallë më të lartë; vjen men-jëherë e me shumicë. Hipi temperatura(të nxehtët, vapa). I hipi zjarrmia (zjarri,të nxehtët) fëmijës. I hipën ethet. I kahipur shëndeti i lig. Hipi dimri. Ka hipurpunë e madhe.

HIPNOTIZOJ kal. 1. Ndikoj fort mbi dikëme mënyra të ndryshme, që i bëjnë për-shtypje aq të thellë, sa shtanget; e mag-jeps. E hipnotizoi vajzën. Fjalët e tij ihipnotizuan dëgjuesit.

HIPNOTIZUAR mb. 1. I mbetur shtang nganjë përshtypje e thellë; i magjepsur ngadiçka.

HIPNOTIZUES mb. 1. Që të bën tështangesh, që t'i merr mendtë duketë lënë përshtypje të thella; magjepsës.Pamje hipnotizuese. Këngë hipnotizuese.Zë hipnotizues.

HIPNOZË f. 1. Gjendje kur një njeri ështëndikuar aq fort nga diçka që i bën për-shtypje të thellë, sa ka humbur vullnetindhe vepron në mënyrë të verbër.

HIPOPOTAM m. 1. mospërf. Njeri me trupshumë të madh e me fytyrë të shëmtuar,i cili mezi vërtitet.

HIQEM vetv. 1. Largohem nga diçka, ishmangem diçkaje; vet. veta III deljashtë diçka, zhduket. I hiqet sherrit.Hiqjuni asaj pune! mos u merrni meatë punë! Nuk më hiqet nga mendja.Të luftohen e të hiqen nga koka idetë eshtrembra (të gabuara).

70

HISTERI f. 1. keq. Veprimtari e ethshmedhe e shfrenuar që zhvillohet në një fushëtë caktuar të jetës shoqërore, në luftënkundër dikujt etj. Histeria politike eimperialistëve. Histeria antikomuniste efashizmit. Histeria luftënxitëse e kapital-istëve.

HITHËR f. 1. Njeri i keq, njeri i prapë që nuki lë të tjerët të qetë. Është një hithër ai!

HOLLAZI ndajf. 1. Në mënyrë të varfër, megjëra të pakta, me pak gjë. E priti hol-lazi. E kalonin (jetën) hollazi.

HOLLË mb. 1. �g. Që është shumë ipaktë a i vogël sa mezi vërehet, qëshquhet me vështirësi, që mezi dallohet;që është shumë i vështirë për t'u kapur.Buzëqeshje (nënqeshje) e hollë. Dallime(ndryshime) të holla. Nuancat e holla tëngjyrave. 2. Që është shumë i ndjeshëm,që i kap edhe gjërat më të vogla a mëtë imëta (për organet e shqisave etj.); qëpreket shpejt nga diçka, që e ndien men-jëherë atë. 3. Që i kap gjërat shpejt e siduhet, që depërton thellë deri në gjëratmë të imëta, që vepron me shumë mpre-htësi, i zgjuar, mendjemprehtë; që bëheta paraqitet me shumë mprehtësi, shumë ithellë; që bëhet me shumë imtësi, i hollë-sishëm. Njeri (vëzhgues, psikolog) i hollë.Diplomat i hollë. Kritikë e hollë.

HOLLË ndajf. 1. Sa mezi duket, sa dallohetme vështirësi, paksa; sa mezi kapet. Ibuzëqeshi hollë. 2. �g. Me zgjuarsi e memprehtësi; thellë; me shumë imtësi. Iupërgjigj hollë.

HOLLËSIRË f. kryes. 1. Pjesë a gjë e hol-lësishme e diçkaje; e dhënë a rrethanë ehollësishme për një ngjarje a për diçkatjetër. Hollësirat e jetës. Pa hyrë nëhollësira. Hollësirat do të jepen (do tënjoftohen) më vonë.

HOLLIM m. sh 1. vjet. Hollësi; hollësirë;mprehtësi, zgjuarsi. Ka tepër hollim. Epunoi me hollim të madh. Nuk jepen tëgjitha hollimet.

HOLLOHEM vetv. 1. bised. Bëhem më izgjuar; �toj mprehtësi, zgjuarsi dhe shijemë të mirë; zhvillohem. Janë holluarnjerëzit tani. Iu hollua mendja u bë më izgjuar e më i mprehtë. 2. bised. Varfëro-hem. Ishte holluar shumë.

HOLLOJ kal. 1. vet. veta III �g. Bën që tëketë ndjeshmëri më të madhe. Ta hollonveshin (nuhatjen). 2. vet. veta III �g. Ebën më të zgjuar a më të mprehtë; e bënmë të përsosur; e �snikëron. Ta hollonmendjen. T'i hollon ndjenjat. Ta hollonshijen. 3. �g. bised. Ia them diçka mehollësi, e sqaroj �ll e për pe; e stërholloj.4. �g. E bëj më të kuptueshëm e më tëqartë, bëj që të tingëllojë më bukur e mëmirë; e bëj më të thjeshtë (për gjuhën, tëfolurit). E ka holluar gjuhën.

HON m. 1.Mjedis i zbrazët dhe i errët;hapësirë e panjohur, errësirë e thellë;zbrazëti shpirtërore që vjen nga njëshqetësim i madh a nga një pikëllim ithellë. Honet qiellore. Në honet e natës.Nëpër honet e kohërave. Në honin e vdek-jes. Në gjoks ndiente një hon. Kishte njëhon në zemër.

HONEPS kal. 1. Pëlqej; duroj, pranoj (zakon-isht me pjesëzën mohuese nuk ose s').

HOP m. 1. Rritje e vrullshme a zhvillim i men-jëhershëm i diçkaje, përparim i madh e idukshëm. Hop i madh (i vrullshëm, i sh-pejtë). Hop i ri cilësor. Hopi i prodhimit.

HORDHI f. sh 1. Ushtri e madhe e mizore epushtuesit; bandë e egër gjakatare. Hord-hitë osmane. Hordhitë fashiste (naziste).Hordhitë e armikut.

HORIZONT m. 1. vet. nj. �g. Rrethi i dijevea i njohurive të dikujt; gjerësia, shkalla aniveli i këtyre dijeve. Horizont shkencor(ideologjik, pedagogjik). Njeri me hori-zont të gjer ë(të ngushtë, të ku�zuar ).Horizonti i fëmijëve (i nxënësve). Zgjero-jnë horizontin. 2. vet. sh. �g. Fushëveprimi për diçka, mundësi që hapen nënjë drejtim të caktuar. Horizonte të gjera(të paku�shme, të hapura). Çelen hori-zonte të mëdha (të reja).

71

HOV m. 1. Zhvillim shumë i shpejtë i dikujta i diçkaje, rritje e vrullshme; përparimme të gjitha forcat, lulëzim i madh; vrull.Hov i madh (i pandalshëm, i fuqishëm).

HOV jokal. 1. Rritet a zhvillohet shpejt; bënpërpjetë menjëherë, ngrihet, çohet lart.

HU m. sh. vjet. 1. Sasi e madhe, shumicë, njënumër i madh. Një hu njerëz.

HU m. 1. Njeri i trashë nga mendja e ipagdhendur, njeri që s'merr vesh, bu-dalla, gdhe. 2. përd. mb. �g. I trashëe i pagdhendur, budalla. Është hu (ngamendja).

HUAJ mb. 1. Që nuk është i afërt e ipërzemërt si zakonisht, që nuk është ingrohtë; që qëndron larg të tjerëve, qënuk afrohet me ta; i ftohtë. Vështrimi huaj. Sillej i huaj me të. 2. Qëi kundërvihet frymës sonë nga përmba-jtja e nga idetë ose që është larg saj, qënuk ka të bëjë fare me pikëpamjet dhemendimet tona, që është në kundërshtimme idetë e marksizmit dhe pengon zhvil-limin e shoqërisë. Shfaqjet e huaja. Qën-drim i huaj. Sjellje e huaj. Konceptete huaja në ndërgjegjen e njerëzve. Kjoështë e huaj për ne. 3. b) �g. diçkaose dikush që nuk pajtohet me mjedisinku është dhe që pengon punën ose zhvil-limin e përgjithshëm. Trup i huaj 4. b)�g. mish i huaj.

HUBI f. sh. krahin. 1. përmb. Njerëzit a kaf-shët që bëjnë dëm të madh ose që sjellinhumbje të rënda. Hubia e prishi misrinshpendët dëmtarë e prishën misrin.

HUDHËR f. 1. Njeri i lig, njeri i keq. Hudhrahudhrën do. fj. u.

HULINË f. 1. Send a njeri pa vlerë, fundër-rinë. Duhen ndarë kokrrat nga hulina. fj.u. duhet ndarë e mira nga e keqja osei miri nga i keqi, duhet ndarë gruri ngaegjra.

HULLI f. 1.Vijë e thelluar, që bëhet në njëpjesë të trupit a të fytyrës, rrudhë ethellë. Hullitë e ballit rrudhat e ballit.E kishte fytyrën gjithë hulli. 2. Drejtimi,

në të cilin ecën ose duhet të ecë e të zhvil-lohet një dukuri, një ngjarje etj., rruga qëndjek zhvillimi i diçkaje; vija a udha qëndjek dikush drejt një qëllimi. Hulli e re(e vjetër). Hullia e jetës. Hullia e revolu-cionit (e lëvizjes çlirimtare). Gjej (çaj)hullinë. Mbaj (ndjek) një hulli. Ndërroihullinë. Merr hulli të mbarë.

HUMB kal. 1. �g. Largohem nga rrugae nisur, detyrohem të heq dorë ngasynimet, nga ëndrrat etj.; nuk di më sitë eci në jetë. Humbi qëllimin (synimin).Humb ëndrrat (shpresat). Humbi drej-timin në jetë. 2. jokal. �g. Jepemshumë pas diçkaje, përqendrohem i tërinë diçka dhe s'kujtohem më për asgjëtjetër; zhytem tërësisht në diçka dhe s'diç'bëhet përreth. Humbi pas punës (nëpunë). Humbi pas lojës (në lojë). Humbipas librave

HUMBËSIRË f. 1. mospërf. Njeri që nukështë i aftë për asgjë, njeri i humbur,humbalaq.

HUMBJE f. 1. E keqja që na bie kur vdes njëi afërm, një shok a dikush tjetër. Hum-bje e madhe (e thellë, e rëndë). 2. �g.bised. Vend i largët. E bënin ushtrinë nëhumbje. E çuan djalin në humbje.

HUMBULLOJ jokal. 1. vet. veta III. �g. Zh-duket, humb pa lënë gjurmë. Humbullonzëri. Humbulloi sëmundja.

HUMBUR mb. 1. I shushatur e i hutuar; qënuk është i zoti për asgjë. Njeri i hum-bur.

HUMNERË f. 1. Errësirë e thellë; vend ivuajtjeve e i mundimeve të mëdha, vendmjerimesh prej nga s'del dot. Në humn-erën e kapitalizmit.

HUNDAÇ mb. 1. Mendjemadh, hundëpërp-jetë. Burrë hundaç.

HUNDËÇIP mb. 1. keq. Mendjemadh,hundëpërpjetë.

HUNDËLESH mb. 1. I fortë e kokëkrisur,trim e i krisur. Njeri hundëlesh.

HUNDËMADH mb. 1. keq. Mendjemadh.

72

HUNDËMPREHTË mb. 1. Që ka nuhatje tëmprehtë për diçka, që i nuhat shpejt emirë gjërat.

HUNDËPËRPJETË mb. 1. keq. Mendje-madh.

HUNDËSPEC mb. shar. 1. Që kërkon sherr,grindavec.

HUP kal. 1. E rrah mirë dikë, e zhdëp. E hupimirë.

HUQ ndajf. bised. 1. Kot, pa arritur gjë,bosh. I shkoi (i vajti) mundi (puna) huq.I vajti (i doli) huq. I shkoi koha huq.

HURDHË f. 1. Vendi rreth e rrotull, pellg.Hyn në hurdhën e tyre. Hurdha jonë kaluftuar.

HUT m. 1. shar. Njeri i trashë nga mendja;njeri i shushatur, matuf.

HUTË I f. 1. Grua a vajzë e trashë ngamendja; femër e shushatur e matufe.Kishte marrë një hutë.

HYJ jokal. 1. Futem diku, prek një çështjetë fshehtë a të panjohur, arrij te diçkae mbyllur; futem thellë në diçka, depër-toj thellë, zhytem. Hyri në të fshehtate dikujt. 2. Bie në një gjendje të cak-tuar; më kap diçka, më zë dhe vij në njëgjendje të veçantë shpirtërore a trupore.Hyri në rrezik. Hyri në sherr (në grindje).Hyri borxh (në borxh) mori hua. I hyrifrika u frikësua. I hyri lakmia. I hyri mer-aku për dikë a për diçka u merakos. Nahyri të ftohtët kemi të ftohtë. I hynë tëdridhurat (nga të ftohtët, nga frika). 3.vet. veta III �g. Futet thellë te dikusha te diçka, përvetësohet nga dikush. 4.Filloj a nis të marr pjesë në diçka; �l-loj të merrem me një punë, nis të bëjdiçka; vendos e nis të veproj, i futem ai përvishem diçkaje. Hyj në punë. Hynënë luftë. Hyj në garë. Hynë në bisedime(në kuvend, në marrëveshje). Hyri në lid-hje. Hyj në valle. Hyn në përdorim. Iahyj një punë. Ia hyri me dru nisi ta rri-hte. Hyri në vegjë (në tezgjah) nisi tëpunonte në vegjë. Hyri në govatë nisi të

lante rrobat. Hyri në magje �lloi të gat-uante bukë etj. Ia hyri me drapër nisi takorrte. I hyri me kazmë nisi ta gërmonte.Hyn në fuqi (një ligj). 5. Filloj një peri-udhë të re kohe; vet. veta III nis një kohëe caktuar. Hyri në të tetin (hyri për tetë)ka �lluar moshën tetë vjeç. Hymë në njëepokë (në një fazë, në një periudhë) të re.Kemi hyrë në vitin jubilar. Hyri prilli(marsi). Hyri dimri.

HYJNESHË f. sh. poet. 1. Vajzë a gruashumë e bukur, që është për t'u adhu-ruar.

HYJNIZOJ kal. 1. E ngre lart a e lëvdojshumë, duke e quajtur të përkryer, engre në qiell; i thur lëvdata të mëdha njënjeriu të shquar; e adhuroj.

HYJNIZUAR mb. 1. Që është ngritur lart aështë lëvduar shumë, duke u quajtur ipërkryer, që është ngritur në qiell; që ijanë thurur lëvdata të mëdha; që ështëadhuruar. Njeri i hyjnizuar.

HYJNOR mb. 1. I mrekullueshëm, shumë imirë e shumë i bukur; i pashembullt.

HYRI f. sh. vjet. 1. Vajzë a grua shumë ebukur, femër që s'e ka shoqen për bukuri.

IDIL m. 1. iron. Dashuri e madhe a miqësi efortë që lidh dy veta ose dy palë, paqe emirëkuptim ndërmjet tyre për qëllime jotë pastra e në një bazë jo të shëndoshë.Idili i, ,harmonisë klasore??.

IDHNAK mb. 1. Që vjen me vrull, i papërm-bajtshëm, i rrëmbyer (për lumenjtë, për-renjtë etj.) 2. Që ka të ftohtë të hidhur; iashpër, i egër (për motin, për kohën etj.).

IDHUJTAR m. 1. Ai që jepet tepër pas dikujta diçkaje, ai që e adhuron shumë dhe emban si idhull dikë a diçka.

IDHUJTARI f. 1. Adhurim e nderim deri nëpërulje i një njeri u a i diçkaje, përulje ethellë para dikujt a para diçkaje.

IDHULL m. 1. Njeri që e adhurojnë dhe enderojnë shumë, njeri të cilit i përulen tëgjithë; diçka që e adhurojnë dhe e ndero-jnë deri në përulje. Idhulli i familjes. Ekishte kthyer në idhull.

73

IKUR mb. 1. bised. Që nuk shpëton dot ngavdekja, vajtur (për një të sëmurë rëndë apër një të pandehur që mund të dënohetme vdekje). Ishte i ikur.

ILAÇ m. 1. Mjet a mënyrë që ndihmon përtë kapërcyer një pengesë ose për të dalënga një vështirësi, për të shpëtuar nganjë e keqe, nga ndonjë vuajte shpirtëroreetj., për të rregulluar a për të ndrequrnjë punë etj.; rrugëdalje. Ilaçi më i mirë.

ILET m. bised. 1. kryes. sh. �g. Huq; zakon,ves, cen. Me shumë ilete. E ka ilet. Iubë ilet.

ILUZION m. sh. libr. 1. Shpresë e kotë metë cilën gënjejmë veten, ëndërr e zbrazët.Iluzioni i fundit. Iluzionet e rinisë. Kri-jon iluzione. S?ka iluzione. Rronte meiluzione.

IMËT mb. 1. Që përmban të gjitha hollësitë,që i zbërthen çështjet �ll e për pe ose qëpërfshin edhe të dhënat më të vogla; ihollësishëm, i shkoqitur. Shpjegim (ra-port, shtjellim, zbërthim) i imët. Anal-izë e imët. 2. Që bëhet me kujdes eme vëmendje të veçantë, duke u ndalurme çdo gjë e duke hyrë deri në hollësira;që kërkon durim e vullnet të madh përt?u bërë. Veprime të imëta. Vizitë eimët mjekësore. Punë e imët. Kontroll(vëzhgim) i imët. Kërkime të imëta.

IMËT ndajf. 1. Në mënyrë të hollësishme,duke i zbërthyer e shkoqitur çështjet �ll epër pe, shumë shkoqur. Ia shpjegoi imët.Më imët s?ka si thuhet. 2. Me kujdes tëveçantë, duke u matur mirë në të folur eduke i zgjedhur fjalët; jo me fjalë të rëndae fyese. Fol më imët!

IMPORTOJ kal. 1. keq. Marr nga vendet etjera diçka që zakonisht është e keqe ose ehuaj për shoqërinë tonë, për vendin e përpopullin tonë, huazoj nga vendet e tjeradiçka të dëmshme e jo të natyrshme përvendin tonë. Nuk e importojmë modën(muzikën, ideologjinë) e huaj.

IMPORTUES m. 1. keq. Ai që huazon e sjellnga jashtë diçka të huaj a të dëmshme

për vendin e për popullin e vet, ai qëbëhet bartës i diçkaje të huaj. Importuesi modës (i muzikës, i ideologjisë) së huaj.

IMTËSI f. 1. Diçka shumë e vogël, edhënë a rrethanë e hollësishme për njëngjarje, për një çështje etj., hollësi,vogëlimë. Imtësitë e përshkrimit (e ngjar-jes). Studioj (kontrolloj, vëzhgoj, shoh)me imtësi. Flas (përshkruaj) me imtësi.Ia tregoi shpejt e pa imtësi.

IMTËSOJ kal. 1. E zbërthej një çështje �ll epër pe, deri në hollësitë më të vogla; eshpjegoj me hollësi, e sqaroj me imtësi, eshkoqit mirë, imtoj. Imtësoj një çështje(një punë).

IMUNITET m. 1. Aftësia për t?i bërë ballëdiçkaje të huaj e të dëmshme dhe përtë mos u prekur prej saj, mbrojtje para-prake ndaj çdo gjëje të dëmshme; tëqenët i paprekshëm ose i mbrojtur ngadiçka e huaj dhe e keqe. Fitoj imu-nitet. Nuk ka imunitet ndaj ndikimevetë huaja.

IMUNIZUAR mb. 1. Që ka �tuar aftësi për t?ibërë ballë çdo gjëje të huaj e të dëmshme,që nuk mund të preket nga asgjë e huajdhe e keqe. I imunizuar nga çdo rrezik.Nuk janë të imunizuar ndaj ideologjisë sëhuaj.

INATOSEM vetv. bised. 1. vet. veta III �g.Shpërthen me fuqi, gjëmon e buçet, tër-bohet (për detin, erën etj.)

IND I m. 1. Plan i ravizuar i një rruge, i njështëpie, i një ndërtese etj., skicë. Indii shtëpisë. Indi i rrugës. Bëj indin endërtesës.

INERCI f. 1. libr. Plogështi.

INFEKTOHEM vetv. 1. libr. Marr nga njëtjetër diçka të keqe në mënyrën e jetesës,të të menduarit etj.; marr vese, të metae shfaqje të dëmshme nga jashtë ose nganjë i huaj.

INFEKTOJ kal. 1. libr. I jap dikujt diçka tëkeqe në mënyrën e jetesës, të të mend-uarit etj.; bëj që dikush të marrë vese, tëmeta e shfaqje të dëmshme.

74

INGRANAZH m. 1. libr. Ndërtimi e funk-sionimi i brendshëm i diçkaje, që për-bëhet nga disa pjesë a njësi të cilatkanë lidhje e bashkëveprojnë njëra metjetrën; pjesë përbërëse e ndërtimit osee sistemit të diçkaje dhe mënyra se sipunon, se si vihet në lëvizje etj. ky sis-tem. Ingranazhet e shtetit (e ushtrisë, eekonomisë, e tregtisë, e organizatës). In-granazhi i burokracisë.

INKUIZICION m. 1. libr. Ndjekje e rreptëqë u bëhet revolucionarëve, njerëzve për-parimtarë dhe ideve të tyre, terror.

INKUIZITOR m. 1. libr. Ai që vepron mi-zorisht kundër një tjetri, ai që e mundondikë me qëllim dhe i shkakton vuajtje tëmëdha; gjykatës mizor e i pamëshirshëm.

INSTINKT m. 1. libr. Nuhatje. Instinkti igjahtarit (i mjekut, i artistit, i rojtarit).E kuptoi (e gjeti) me instinkt. S?e gaboiinstinkti.

INSTRUMENT m. sh. libr. 1. Vegël, mjet.

INTENSIV mb. libr. 1. Që është plot veprim-tari, që zien, shumë i gjallë. Jetë inten-sive. Periudhë intensive.

IREM vetv. 1. Dëshpërohem, hidhërohem,brengosem; më prishet qej�. Iu ir zemraprej tij.

ISHULL m. 1. Mjedis që dallohet prej tëtjerëve nga disa tipare të veçanta; diçkapak a shumë e mëvetësishme në njëvështrim të caktuar. Ishull gjuhësor.Ishull kulturor.

JAP kal. 1. �g. Nxjerr diçka që u drejtohet tëtjerëve dhe ua paraqit atyre për ta zbat-uar, për ta njohur, për të vepruar etj.Jap një vendim vendos për diçka. Japurdhër urdhëroj. Jap përgjigje përgjig-jem. Jap pëlqimin tim. Jap komandënkomandoj. Jap lejë lejoj. 2. �g. Nis men-jëherë diçka, �lloj me forcë e menjëherë,shpërthej; lëviz diçka me vrull. Ia dha tëqeshurit (të qarit, vajit...). Ia dha brit-mës (ulërimës). Ia dha vrapit. 3. I sjelldikujt a diçkaje një gjë, e pajis me diçka;

lë në duart e dikujt një gjë për ta pa-sur të tijën; fal, dhuroj. I dha pushtetin.Shkrimtari na dha një roman të bukur.Më jep nder më bën me nder. Ka dhënëdy dëshmorë për Atdheun.

JAR m. 1. përd. mb. �g. Që është i shndrit-shëm a i kulluar si ari. Burime me ujëjar.

JATAK m. 1. kryes. keq. Strehë për dikë,bazë ku gjen vend a fshihet dikush; ai qëfsheh dikë a diçka. Jatak i fshehtë. I birijatak dikujt.

JAZ I m. 1. bised. Fillimi a burimi i diçkaje.Jazi i jetës.

JEPEM vetv. 1. Thyhem përpara vështirësive,përpara kundërshtarit etj. dhe tërhiqem,nuk i bëj dot ballë dikujt a diçkaje, elëshoj veten, dorëzohem; i bie dikujt nëdorë, i dorëzohem. Vendi (qyteti, fshati,kështjella) nuk u dha. S?jepem i gjallë.Iu dha kokë e këmbë. Jepet shpejt(lehtë).

JETOJ jokal. 1. �g. kryes. veta III.Është në kujtesën ose në mendjen e tëtjerëve, nuk e harrojnë; është e gjallëdiçka, ruhet e çmohet, ka lënë gjurmë. Je-ton në kujtesën (në mendjen, në zemrat)e njerëzve.

JEZUIT m. 1. përb. Njeri shumë i djallëzuar,i keq dhe i egër, që hiqet si i mirë e ibutë për të mashtruar të tjerët, njeri di-nak e hipokrit, njeri me dy faqe, i pabesë,lajkatar e mashtrues; njeri i paparim ei pamëshirshëm, që përdor edhe mjetetmë të ulëta për të arritur qëllimet e veta.Sjellje jezuiti. Me dashuri jezuiti. Ishtejezuit.

JEZUIT mb. 1. përb. Që sillet e vepron sijezuit; që është karakteristik për jezuitët;hipokrit, i pabesë, lajkatar e mashtrues.Metoda jezuite. Sjellje jezuite. Di-nakëri (djallëzi, hipokrizi) jezuite. Poli-tikë jezuite.

JEZUITIZËM m. 1. përb. Të shtirët enjë njeriu të djallëzuar, të keq e të egërsi i mirë për të mashtruar të tjerët,

75

sjellje e qëndrim me dy faqe, me la-jka e me mashtrime, pabesi, djallëzi;përdorimi i të gjitha mjeteve për tëarritur qëllimin e vet, pa pasur asnjëparim e asnjë pikë mëshire a nderimipër të tjerët. Jezuitizëm i pashembullt(i ndyrë). Prapa fjalëve të tyre shihejjezuitizmi.

KABA mb. bised. 1. Që nuk është punuarme mjeshtëri; që është bërë pa kujdesdhe pa shije 2. Që nuk di të sillet, qëi lëshon fjalët pa menduar mirë; i trashënga mendja; i pagdhendur (për njerëzit).Njeri kaba.

KACAFYT kal. 1. vet. veta III �g. Të kape nuk të lëshon, të mbërthen fort. E ka-cafyti mërzia.

KACAFYTEM vetv. 1. Përballoj me përp-jekje një gjendje të vështirë, luftoj meashpërsi kundër pengesave a vështirësive;përleshem. U kacafytën me vështirësitë(me skamjen).

KACAGJEL m. 1. mospërf. Ai që ngrefoset ekapardiset si gjel; njeri që kujton se ështëshumë i zoti e mburret para të tjerëve.

KACARROHEM vetv. 1. Ngrefosem,kacagjelohem.

KACAVAREM vetv. 1. I vihem mekëmbëngulje një pune, duke përballuarvështirësitë, i qepem e s'i ndahem.

KACER mb. 1. I prapë, që s'lë dy gurë bashkë.Fëmijë kacer.

KACI f. 1. Njeri që i shërben verbërisht dikujt,vegël në shërbim të dikujt, mashë.

KAÇKË f. sh. bised. 1. përb. Njeri mendjele-htë; njeri pa dije e pa kulturë.

KAÇUL m. 1. Fëmijë i veshur me rroba tëgrisura; fëmijë shumë i varfër.

KAÇURRELA f. vet. 1. Diçka që vjen si epërdredhur. Kaçurrelat e tymit.

KADENCË f. 1. libr. Përsëritja e zhurmave,e lëvizjeve ose e goditjeve që vijnë rreg-ullisht njëra pas tjetrës. Kadenca e ha-pave.

KADIFENJTË mb. 1. I butë, i ëmbël, që tëngroh zemrën. Sy të kadifenjtë. Zë i kad-ifenjtë.

KAFSHATË f. 1. Gjë fare e vogël, që mundta mbarosh a ta mposhtësh lehtë. Njëkafshatë e ka atë.

KAFSHË f. 1. thjeshtligj., shar. Njeri i trashëdhe i pasjellshëm, shtazë, bagëti.

KAFSHËRI f. 1. edhe sh. �g. Të qenët iegër e shtazarak; mungesë gjykimi; sjelljeose veprim prej shtaze a prej bishe. Kaf-shëria (kafshëritë) e fashistëve.

KAFSHOJ kal. 1. E bëj dikë të vuajë, i shkak-toj dhembje.

KAISH m. sh. bised. 1. shar. Njeri i trashënga mendja, rrip. Ishte kaish fare.

KAKAVIÇ m. 1. mospërf. Njeri i papjekur epa përvojë.

KAKËRDHI f. 1. mospërf. Njeri shumë ivogël nga trupi dhe jo i hijshëm (sidomospër fëmijët).

KALA f. 1. Mbrojtës i sigurt dhe i �aktë;pikëmbështetje e sigurt; kështjellë. Kalae çeliktë. Kala graniti. U bë kala. 2.Diçka e vështirë që mund të �tohet atë përvetësohet vetëm me përpjekje tëmëdha. Kalaja e diturisë (e shkencës). Aka kala që s'mund të marrin komunistët?

KALADREDHAS ndajf. 1. Me dredhi, nëmënyrë dredharake. Vepron kaladredhas.

KALAMEND kal. 1.E trullos dikë, e hutoj, iamarr mendtë. E kalamendi rakia. E kala-mendën sukseset.

KALAMENDEM vetv. 1. Trullosem, huto-hem, më merren mendtë.

KALB kal. 1. E tret dalëngadalë, e shkatërroj,ia prish shëndetin; e bëj të dërmohet, tëhumbasë njomësinë e gjallërinë. I kalbikurbeti. E kalbi sëmundja. E kalbën nëburg. 2. vet. veta III �g. E dobëson ae prish moralisht, ia prish karakterin. Iakalbi shpirtin.

76

KALBEM vetv. 1. Tretem dalëngadalë, dobë-sohem e ligem duke qëndruar për njëkohë të gjatë në një vend të mbyllur osenë kushte të këqija; bëhem i s?qullët;dërrmohem nga një punë e rëndë dhe elodhshme, humbas njomësinë e gjallërinë.U kalb në punë. 2. vet. veta III �g.Mbetet prapa, nuk bën përparime; shkondalëngadalë në rënie; prishet; vjetrohet.U kalb rendi kapitalist.

KALBËSI f. 1. Të qenët i prishur nga anamorale; të qenët i vjetruar e i prishur ngabrenda. Kalbësia e regjimit antipopullor.Kalbësia e sistemit kapitalist.

KALBËSIQE f. 1. Diçka pa vlerë, kalbësirë;njeri pa vlerë.

KALBËSIRË f. 1. Diçka e vjetër e pa vlerë;njeri pa vlerë, njeri i dobët e pa fuqi; mbe-turinë. Kalbësirat e shoqërisë. 2. Tëqenët i kalbur, kalbësi. Kalbësira e ren-dit borgjez.

KALBËZOHET vetv. 1. Prishet nga anamorale, shkon në rënie, �llon të pr-ishet nga brenda, �llon të kalbet. Iukalbëzua ndërgjegjja. Rendi kapitalistështë kalbëzuar me kohë. Imperializëmqë po kalbëzohet.

KALBËZOJ kal. 1. vet. veta III �g. Prishnga ana morale; e çon drejt rënies; �llonta prishë nga brenda, nis ta kalbë.

KALBËZUAR mb. 1. Që ka nisur të prishetnga ana morale; që ka �lluar të shkojë nërënie, që ka nisur të prishet nga brenda;i kalbur. Sistem shoqëror i kalbëzuar.

KALBUR mb. 1. Që mezi mbahet në këmbë, ipafuqishëm; shumë i dobët, i dërrmuarnga puna, nga sëmundja etj. Njeri ikalbur. 2. Jo i fortë e i qëndrueshëm, qëkëputet a që prishet shpejt; që është për-dorur shumë a është vjetruar (për sendete për mallrat). Pe i kalbur. Stof i kalbur.Llamarinë e kalbur. 3. I prishur nga anamorale; i prishur nga brenda, që ështëvjetruar, që shkon drejt rënies, që s'ka tëardhme, i paqëndrueshëm. Njeri i kalbur.Regjim (sistem, shtet) i kalbur. Kulturëe kalbur. Me botëkuptim të kalbur.

KALEM m. 1. bised. Shkrim e këndim.S'dinin kalem. Është me kalem është meshkollë.

KALIBËR m. sh. tek. 1. libr. Cilësi,vlerë, rëndësi; shkallë. Lojtar i kalibritndërkombëtar.

KALIT kal. 1. E bëj më të fortë dikë, duke estërvitur e duke e vënë që të punojë nëkushte të vështira, e forcoj; e edukoj mirëqë të jetë në gjendje të përballojë çdo tëpapritur e vështirësi, çdo ndikim të huajetj.; çelikos. Kalit trupin (shëndetin).

KALITEM vetv. 1. Bëhem më i fortë dukeu stërvitur e duke punuar në kushte tëvështira, forcohem; edukohem mirë që tëjem në gjendje të përballoj çdo të pa-pritur e vështirësi, çdo ndikim të huajetj.; çelikosem. U kalitën në zjarrin eluftës (në punë). Kalitet �zikisht (moral-isht).

KALITUR mb. 1. Që është bërë më i fortë,duke u stërvitur e duke punuar në kushtetë vështira; që është edukuar mirë dheështë në gjendje të përballojë çdo të pa-pritur e vështirësi, çdo ndikim të huajetj.; i çelikosur. Njerëz të kalitur.

KALOJ jokal. 1. kal. �g. Kapërcej, lë prapa;e tejkaloj; e teproj. I kaloi parashikimet.2. �g. Filloj të �as për diçka tjetër të re;hidhem në një çështje tjetër. Kalojmënë një çështje tjetër. Kalojmë në pikën edytë të rendit të ditës. Kaloi në hollësira.

KALORE I f. 1. përd. mb. �g. E hollë etruphedhur, e hajthme; që ngrefoset e ka-pardiset, që ecën me kokën përpjetë (përvajzat e gratë).

KALORËS m. 1. lart., libr. Njeri �snik qëlufton me vetëmohim e me trimëri përnjë çështje të madhe. Kalorës i lirisë.Kalorës i revolucionit.

KALTËRUAR mb. 1. si em. ∼, ∼I (i) m. sh.∼, ∼IT (të) �g. Ai që pëson një fatke-qësi të madhe a që goditet nga një e keqee madhe. I kaltëruari! i ziu, i shkreti, imjeri! Ç'e gjeti, të kaltëruarin!

77

KALTHEDËR f. 1. përd. mb. �g. I dobët e ibrishtë, thatim, shkarpë (nga trupi).

KALUAR ndajf. 1. Pa pasur vështirësi ashtrëngesë, pa halle, shkujdesur; në njëgjendje më të mirë se të tjerët, duke qenënë �tim; pa u shqetësuar shumë, pa ubërë merak shumë, pa ndonjë ndjenjë tëthellë përgjegjësie. Është kaluar. I bënhesapet kaluar. Flet kaluar.

KALL I kal. 1. Mashtroj dikë, ia hedh dikujt.

KALLAFAT kal. 1. E mashtroj dikë, ia hedhdikujt.

KALLAFATOJ kal. 1. Mbush boshllëqet,ndreq të metat e dobësitë.

KALLAJ m. 1. Lustër sa për t'u dukur,shkëlqim i jashtëm; diçka që mbulon fy-tyrën, pamjen a gjendjen e vërtetë. I dhanjë kallaj i dha një lustër sa për t'u dukur.Ia nxori kallajin ia nxori në shesh fytyrëne pamjen e vërtetë, bëri që të dalë ashtusiç është në të vërtetë. I doli kallaji dikujta diçkaje

KALLAJIS kal. 1. I jap një lustër për të fshe-hur të vërtetën, e zbukuroj diçka për tëmashtruar të tjerët; përpiqem me mënyratë ndryshme të fsheh fytyrën, pamjen agjendjen e vërtetë të dikujt a të diçkaje;i bëj lajka dikujt, e mashtroj duke i bërëlajka, ia hedh. E kallajisi me profka.

KALLAJISUR mb. 1. Që i është dhënë lustëra është mbuluar me mënyra të ndryshmepër të fshehur të vërtetën; që është zbuku-ruar për të mashtruar dikë. Punë e kalla-jisur.

KALLAM m. 1. përd. ndajf. �g. bised. Pagjë, bosh përbrenda; pa një lek në xhep.

KALLËP m. 1. keq. Njeri që nuk ështënë gjendje të gjykojë e të mendojë nëmënyrë të pavarur, që nuk i vështrongjërat me syrin e vet dhe i merr a i zba-ton ashtu siç janë, pa i gjykuar fare; njerii trashë nga mendja.

KALLKANOSEM vetv. 1. Rri si i ngrirë,mbetem në vend pa lëvizur e pa folur,shtangem.

KALLKANOSUR mb. 1. Që ka mbetur nëvend pa lëvizur e pa folur, që ka ndenjursi i ngrirë, i shtangur.

KAMBANË f. 1. Paralajmërim i qartë përnjë ngjarje të rëndësishme; lajmërim plotngazëllim për një ngjarje të gëzueshme.Kambanë kushtrimi. I bie kambanëslëshoj kushtrimin; jap alarmin. Dëgjo-hen kambanat e �tores. Bien kambanate vdekjes për kapitalizmin.

KAMELEON m. 1. përb. Njeri i lëkundshëme me shumë faqe, që ndërron shpesh qën-drimin a sjelljen për të mbrojtur interesate veta.

KAMP m. 1. Grupim politik e shoqëror idisa vendeve, organizatave etj., që mbro-jnë interesa të njëjta; rrymë politike eideologjike e njëjtë. Kampi revizionist.Kampi borgjez. Kampe të kundërta(ndërluftuese). Kamp politik (ideologjik,�lozo�k). Ishin ndarë në dy kampe. Bënpjesë (u hodh) në kampin tjetër.

KAMPION m. 1. libr. Mbrojtës i vendosur eaktiv, luftëtari më i madh për një ide apër një qëllim të lartë. Kampion i �aktë.Kampion i lirisë (i drejtësisë).

KAMUFLIM m. sh. libr. 1. Formë, mënyrë amjet që përdor dikush për të fshehur osepër të maskuar veprimet e qëllimet e tij.Kamu�imet e armikut.

KAMUFLOJ kal. libr. 1. Fsheh, bëj që të mosdallohet a të mos kuptohet nga të tjerët(një veprim, një qëllim etj.). Kamu�ojnëplanet (qëllimet).

KAMUFLUAR mb. libr. 1. I fshehur me qël-lim që të mos zbulohet a të mos kupto-het nga të tjerët. Veprim i kamu�uar.Deklarata të kamu�uara. Politikë e ka-mu�uar. Qëllime të kamu�uara. Armiki kamu�uar.

KAMXHIK m. 1.Goditje me këtë mjet,goditje e fortë; forcë, dhunë e egër. Nënkamxhikun e kapitalistit. Me kamxhik nëdorë. Përdorin kamxhikun.

78

KAMXHIKOJ kal. 1. I jap goditje të fortapër ta ndrequr (një të metë, një ves etj.);luftoj rreptë.

KANAL m. 1. Rrugë nëpërmjet së cilës plotë-sojmë një detyrë a kryejmë një punë, iaarrijmë një qëllimi ose lidhemi me dikë.Kanal diplomatik (zyrtar). Kanal i fshe-htë. Kanalet e bashkëpunimit. Nëpërm-jet kanalit...

KANALIZOJ kal. 1. Organizoj e sistemoj njëpunë, një veprimtari etj. në mënyrë tëtillë që të mos shpërndahet, por të zhvil-lohet a të ecë në drejtimin e duhur, i japnjë drejtim të caktuar. Kanalizoj përp-jekjet. Kanalizoj kërkimet (studimet).

KANARINË f. 1. përk. Vajzë e hijshme, qëka zë të bukur.

KANDAR m. 1. bised. Masë e përpiktë, masëe duhur; masë. Vepron me kandar. Fletpa kandar �et pa i peshuar fjalët. Çdogjë e bën me kandar.

KAPEM vetv. 1.Zihem a përleshem me dikë;grindem. U kapën njëri me tjetrin. Ukapën me fjalë.

KAPËRCEJ kal. 1. Kaloj nga një gjendjeku isha në një gjendje tjetër; mënjanojnjë gjendje të vështirë, një pengesë etj.duke vënë të gjitha forcat; mund, mposht.Kapërcyem vështirësitë (prapambetjen).Nuk e kapërcejnë dot krizën.

KAPËRCYELL m. 1. Etapë a fazë kalimtare;fundi i një shekulli, faza a koha ekapërcimit nga një shekull në shekullintjetër. Në kapërcyellin e shekullit XIX.

KAPËRDIJ kal. 1. Duroj dhe kapërcejnjë dhembje, një turp etj., duke vënëtë gjitha forcat; përpiqem të fsheh njëdhembje a një ndjenjë, e kaloj duke epërmbajtur veten, e tret. E kapërdiudhembjen (turpin). I kapërdiu të gjitha.

KAPËRTHEHEM vetv. 1. Kam aq shumëpunë sa nuk ia dal dot t'i kryej; zihem meshumë punë; jam i pleksur a i ngatërruarnë shumë punë. 2. vet. veta III �g. Gër-shetohet, plekset, përzihet. Mendimet ikapërtheheshin.

KAPËRTHEJ kal. 1. vet. veta III �g.Më pushton një ndjenjë, një mendim,etj.dhe nuk më hiqet; më mbërthen diçka.Më kapërthyen mendimet. E kapërtheutmerri. Kriza ka kapërthyer botën kapi-taliste.

KAPITAL m. 1. Diçka me vlerë të madhe,diçka shumë e çmuar. Njeriu është kapi-tali më i çmuar. Fitoi kapital politik i sig-uroi vetes epërsi politike, �toi diçka meshumë rëndësi nga ana politike.

KAPITULL m. 1. Çështje e madhe për të cilën�asim. Është një kapitull i ri (i rëndë-sishëm). E mbyllën këtë kapitull. Përbënnjë kapitull më vete.

KAPITULLOJ jokal. 1. Nuk u qëndroj dotpengesave, vështirësive, fatkeqësive etj.,humbas besimin në forcat e mia dhe nukluftoj më për një çështje, për të mbroj-tur një pikëpamje etj., dorëzohem. Nukkapitullojmë para vështirësive.

KAPLOJ kal. 1. Mbërthej, pushtoj, i zëfrymën, e pllakos; e shqetësoj shumë, bëjqë të brengoset shumë. E kapluan punët.E ka kapluar kriza. 2. vet. veta III �g.(me një trajtë të shkurtër të përemrit ve-tor në r. kallëzore). Më pushton një nd-jenjë (gëzimi, hidhërimi etj.) e nuk mëhiqet; më mbërthen, më zë.

KAPLLADIT kal. 1. vet. veta III �g. (me njëtrajtë të shkurtër të përemrit vetor në r.kallëzore).

KAPOSH m. 1. Ai që shet mend, njeri mend-jemadh, ai që ngrefoset si gjel e mburret.

KAPSOLLË f. 1. mospërf. Njeri budalla, njeripa mend në kokë, njeri kokëbosh.

KAPSHËM mb. 1. Që mund të kuptohetlehtë, që mund të mësohet a të përvetë-sohet pa vështirësi. Teori (pjesë, �gurë)e kapshme. Mësim (tekst) i kapshëm.

KAQOL m. 1. edhe përk. Njeri i trashë ngamendja; budalla.

KARABULLAK m. sh. zool. 1. Njeri i madhme trup, por i trashë nga mendja, bu-dalla.

79

KARABUSH m. 1. Njeri i trashë nga mendja,budalla; skërfyell.

KARAFIL m. 1. keg. Njeri mendjelehtë.

KARAVIDHE f. 1. keq. Njeri shumë ilëvizshëm, që nuk zë vend; njeri i paqën-drueshëm e dredharak, që vetë nuk rri iqetë e nuk lë të qetë as të tjerët. Shportëkaravidhesh grup njerëzish pa karakter edredharakë, që nuk merren vesh, grindene kacafyten vazhdimisht dhe i hanë kokënnjëri-tjetrit.

KARFOS kal. 1. E nënshtroj dikë, e bëj tëmë bindet, e vë poshtë; i marr mendjen.2. vet. veta III �g. (zakon. me njëtrajtë të shkurtër të përemrit vetor nër. kallëzore). Më mbërthen, më push-ton (një ndjenjë); më vë poshtë (një së-mundje); përfshin, ngërthen. E karfosigjumi. E karfosi reumatizmi. Kriza kakarfosur vendet kapitaliste.

KARFOSEM vetv. 1. Pushtohem a mbërthe-hem (nga një ndjenjë ose nga një së-mundje), mposhtem, mundem.

KARIKATURIZOJ kal. 1. libr. E paraqitdikë a diçka në mënyrë qesharake, sikarikaturë; e bëj qesharak.

KARKALEC m. 1. Njeri me trup të gjatë, tëhollë e të dobët; njeri me trup të lehtë,që lëviz e kërcen shumë.

KARNAVAL m. 1. Njeri i veshur në mënyrëjo të rregullt, që i bën të tjerët të qeshin;palaço. Ç`është bërë kështu, karnaval! 2.Punë qesharake, veprim jo serioz.

KARRAPUC m. 1. Njeri i fortë, i zoti dhe ivendosur. Paska qenë karrapuc!

KARREM m. 1. Mjet mashtrimi që përdoretpër të kapur ose për të nënshtruar dikë.

KARRIGE f. 1. keq., bised. Vend pune nëzyrë, vend i rehatshëm pune. Ka zënënjë karrige. Ruante karrigen.

KARROQE f. 1. mospërf. Njeri i trashë ngamendja, të cilit s'i hyn asgjë në kokë.

KASAPHANË f. 1. Gjakderdhje, vrasje eplagosje në masë; kërdi. Kasaphanë etmerrshme. Kasaphana e luftës. U bëkasaphanë.

KASNECOJ kal. 1. poet. Paralajmëroj ard-hjen ose afrimin e dikujt a të diçkaje.Lulet kasnecojnë pranverën.

KASTRAVEC m. sh. bot. 1. përd. mb. �g.keq. I papjekur dhe pa përvojë në jetë;budalla. Ishte fare kastravec.

KASHTË f. sh. bot. 1. bised. Pamja ejashtme; gjatësia trupore, trupi. I paktënga kashta. 2. Diçka pa vlerë.

KASHTËRMENË f. 1. Njeri i dobët e shën-detlig; qenie e dobët.

KASHTOJ kal. 1. bised. E rrah fort dikë, ezhdëp në dru.

KATALIZATOR m. 1. Nxitës i një veprimi ai një veprimtarie, përçues i një qëllimi apikësynimi.

KATAROSH mb. 1. Që sillet e vepronnë mënyrë jo të rregullt; ters. Fëmijëkatarosh.

KATRAN m. 1. përd. mb. �g. keq.,bised. Shumë i keq, zemërlig, sh-pirtkazmë. Njeri katran. Me zemrën ka-tran. 2. Njeri i keq. Ia prishi jetën aikatran. 3. �g. Njeri fatkeq, njeri i mjerë,ditëzi. Ç`e gjeti katranin!

KATRANOS kal. 1. thjeshtligj. E bëj keqnjë punë, nxjerr një prodhim me cilësi tëdobët; e bëj më keq, e prish në vend që tandreq; e bëj për dreq, e djallos; e ngatër-roj, e ndërlikoj (një punë a një çështje).E katranosi fare punën. E katranosi gjel-lën. 2. thjeshtligj. Rregulloj disi (njëgjë a një punë). Nuk e katranos dot. Ekatranosi më në fund.

KATRANOSEM vetv. 1. thjeshtligj. Bëhemkeq, bie në një gjendje më të vështirë; nx-ihet (jeta).

KAURDIS kal. 1. bised. Rregulloj disinjë punë, përdor mjete e mënyra tëndryshme për t'ia dalë mbanë një puneose për t'ia arritur një qëllimi.

80

KEP m. 1. përd. mb. �g. I zgjuar, i shkathëte thumbues. Djalë kep.

KËLBAZEM vetv. 1. Mërzitem shumë, së-murem duke qëndruar për një kohë tëgjatë në një vend; kalbem.

KËLYSH m. 1. keq. Fëmijë që lind ngaprindër të këqij e të pandershëm. 2. shar.Pjellë e keqe, shërbëtor i ndyrë i dikujt.Këlysh i fashizmit

KËLLËÇ m. 1. Zgjedhë, dhunë e egër. Nënkëllëçin e dikujt.

KËLLIRË f. 1. sh. ∼A, ∼AT �g. keq. Njerii keq, i papastër dhe i padobishëm përshoqërinë, fundërrinë e shoqërisë; diçka ekeqe, që duhet pastruar a që duhet hequrqafe. Pastroj vendin nga këllirat. Heqkëllirën. 2. përd. mb. edhe �g. I pa-pastër, i ndyrë; i turbullt (për ujin etj.).Këmishë këllirë. Ujë këllirë. Njeri këllirë.U bë këllirë.

KËLLK m. 1. kryes. sh. Fuqi trupore amendore për të punuar ose për të bërëdiçka; aftësi; takat. S`ka këllqe. E lanë(iu prenë) këllqet. I ranë këllqet u lodhshumë, u këput së punuari a së ecuri. Dokëllqe kjo punë. S`i bëjnë këllqet u plakdhe nuk punon dot më.

KËMBEHEM vetv. 1. bised. Çmendem,shkalloj, marrosem.

KËMBEJ kal. 1. Mohoj një pikëpamje, njëide etj. dhe përqafoj një tjetër; bëj timendiçka tjetër, ndryshoj, ndërroj. Këmbejmendim. Kishte këmbyer fenë. Këmbeusjellje. Këmbeu mënyrën e jetesës. Këm-bej mendje ndryshoj mendim.

KËMBË f. 1. zakon. sh. edhe �g. Të ecu-rit pa ndonjë mjet, mënyra e të ecuritme gjymtyrët e poshtme; fuqi për të ecur,për të vrapuar ose për të bërë diçka meanën e gjymtyrëve të poshtme; zhurmaqë shkaktohet kur ecim e shkelim diku.Ndal (mbaj, ngadalësoj, shpejtoj) këm-bët. Ngas këmbët eci shpejt. Ka këmbëtë shpejta. S`ka këmbë nuk ecën dot.Merr këmbë �llon të ecë (për fëmijët).Dëgjohen këmbë. Iu prenë këmbët 2. �g.

keq. Zgjedhë, thundër. Nën këmbën epushtuesit. E vuri nën këmbë e nënshtroi,e mundi, e mposhti.

KËMBËBARDHË mb. 1. Këmbëmbarë.

KËMBËKRYQ ndajf. 1. Shtruar, me durime gjakftohtësi. Biseduan këmbëkryq. 2.Me mendje të qetë e të shkujdesur; qetësi në shtëpinë e vet, pa u trazuar prejaskujt. U shtrua (u ul) këmbëkryq.

KËMBËPËRPJETË ndajf. 1. mospërf.Vdekur; ngordhur. E gjetën këmbëpër-pjetë. E hodhi (e ktheu) këmbëpërpjetëdikë e vrau.

KËMBËS m. 1. bised. Ndihmës në një punë,ndërmjetës; zëvendës.

KËMBORË f. 1. keq. Njeri i përulur e i nën-shtruar, që i shërben dikujt për të nxjerrëndonjë për�tim vetjak; njeri pa karakter,që mbështet, miraton e përhap mendimete pikëpamjet e dikujt.

KËMBYER mb. 1. I çmendur, i shkalluar.

KËMISHËGRISUR mb. 1. I varfër, i këputur.

KËNAQ kal. 1. kryes. veta III. Plotëson, ipërgjigjet mirë; siguron. Kënaq kërkesat(nevojat, dëshirat).

KËND m. 1. �g. Vështrimi a pikësynimi,me të cilin shqyrtohet a vlerësohet diçka;prizmi. Këndi i vështrimit (i pamjes).E shikuan (e shqyrtuan) nga një këndtjetër.

KËNDELL kal. 1. I gëzoj zemrën dikujt, ekënaq; e gjallëroj shpirtërisht.

KËNDELLEM vetv. 1. Më gëzohet zemra, kë-naqem; gjallërohem shpirtërisht.

KËNDELLUR mb. 1. Me zemër të gëzuar, ikënaqur; që shpreh gëzim a kënaqësi; igjallëruar shpirtërisht. Njeri i këndellur.Me fytyrë (me sy) të këndellur.

KËNDES m. 1. iron. Ai që shet mend, njerimendjemadh që ngrefoset e kapardiset,kaposh.

KËNDIRR kal. 1. E duroj shumë diçka; egëlltit. Këndirr dhembjet.

81

KËNDIRREM vetv. 1. Bie në një gjendje tëvështirë; më pllakos dëshpërimi, mërzitjaetj.

KËNDOJ I kal. 1. jokal. vet. veta III �g.Shpreh një ndjenjë gëzimi a entuziazmi;merr një pamje të bukur e të gëzuar,duket sikur ia thotë këngës (për rrugët,ndërtesat etj.). I këndon zemra ështëshumë i gëzuar. Të këndoftë zemra! ur.Nuk i këndon buza nuk i qesh buza. Kën-don dhoma (shtëpia). Këndojnë rrugët.

KËNETË f. 1. bised. Gjendje amullie, pa njëveprimtari të gjallë e pa zhvillim.

KËNGË f. 1. Diçka që përsëritet në mënyrë tënjëjtë, diçka që është e mërzitshme dhe epapëlqyeshme nga që përsëritet gjithnjë,avaz. Të njëjtën këngë. Po ajo këngë.Filloi (vazhdon) këngën e vjetër. S`ditjetër këngë ai!

KËPUSHË f. 1. keq. Njeri parazit që rron nëkurriz të të tjerëve; njeri që të ngjitet es'të ndahet.

KËPUT kal. 1. bised. Rrëzoj përtokë, lë nëvend pa ndjenja; vras. I këpuste fashistëtnjë nga një. 2. E lodh shumë, e rraskapitsa s'duron më. Valixhja ia këputi krahun.I këputi puna (vapa, pagjumësia). Mëkëputi udha. 3. Bëj që të ndiejë keqard-hje, dëshpërim a mallëngjim të thellë, tëhidhërohet e të pikëllohet shumë. Fosh-nja qan e të këput. E këputi malli. Mëkëputi zemrën (shpirtin). 4. bised. Bëjnjë veprim të shpejtë a të menjëhershëm,zakonisht në dëm të dikujt; i jap dikujtnjë grusht, një shkelm etj., i bie me diçka,e qëlloj, ia fut. I këputi një grusht (njëdackë, një shkelm, një plumb). I këputinjë gjobë. I këputi një notë pakaluese.Ia këputi me sëpatë. Ia këputi në lule tëballit. Ia këputi gjumit fjeti menjëherë emirë. 5. edhe jokal. �g. I them dikujtfjalë fyese; them fjalë të pamenduara, �asnë tym, ia fut. I këputi ca të shara. Kë-puste gënjeshtra (romuze). Ia këputi kot(kuturu). Këput dokrra (gjepura). 6. �g.Bëj që të pushojë papritur e menjëherë,ndërpres; prish, shkëput. 7. Shkoj në një

drejtim jo të zakonshëm për t'i rënë mëshkurt. E këputi rrugën. 8. bised. Ven-dos a caktoj një datë, një afat etj. nëmarrëveshje me dikë. Këputën ditën emartesës.

KËPUTEM vetv. 1. vet. veta III edhe�g. Dobësohet, humbet (zëri, fuqia etj.).Iu këput zëri. Iu këputën fuqitë. Iukëputën shpresat. 2. vet. veta III �g.Pushon papritur e menjëherë, ndërpritet.Mendimet iu këputën. Biseda u këput.Jeta iu këput në mes. 3. Ndiej keqard-hje, dëshpërim a mallëngjim të thellë,hidhërohem e pikëllohem shumë. Më kë-putet zemra (shpirti).

KËPUTUR mb. 1. Shumë i varfër. Fshatar ikëputur. Familje e këputur.

KËRBAÇ m. 1.keq. Goditja me këtë shkopa dredhë; goditje e fortë, dhunë, forcë eegër. I dha një kërbaç. Vuanin nën kër-baçin e bejlerëve. Sundonin me kërbaç. Idetyruar nga kërbaçi. E mbanin nën kër-baç e mbanin me dhunë e me frikësime.

KËRCE f. 1. përd. mb. �g. I ngrirë; krejt i ridhe i pastër, akull. I rrinë rrobat kërce.E ka kostumin kërce.

KËRCEJ jokal. 1. vet. veta III �g. I linddikujt menjëherë e papritur një ndjenjë,një dëshirë etj., i hipën në kokë, i teketpër diçka. I kërceu dëshira për diçka. Ikërceu inati u inatos.

KËRCU m. 1. përd. mb. �g. keq. I trashënga mendja, kokëtrashë, kokëgdhe; që rrii hutuar e si i ngrirë; që nuk lëviz ngavendi ku është ulur. Ishte (fare) kërcu.

KËRCUQ m. 1. Njeri i shkretë, njeri që kambetur vetëm, pa të afërm, pa ndihmëdhe i mjerë; qyqar.

KËRCYER mb. 1. I papërmbajtur, që kërcenshpejt; keq. Që ka një dërrasë mangët.

KËRÇEP m. 1. përd. mb. �g. keq. shihKËRCU,∼RI . E ka kokën kërçep. Ështëkërçep nga mendja është kokëtrashë, e kakokën gdhe.

82

KËRÇIK m. 1. kryes. sh. �g. Fuqi a zotësipër të bërë një punë; këllqe. S`ka kërçikë.Deri atje i arrinin kërçikët.

KËRDIS kal. 1. I them dikujt fjalë shumë tërënda; e teproj duke i thënë diçka, ngop,shemb. E kërdisi me gënjeshtra (me tëshara).

KËRLESHEM vetv. 1. vet. veta III edhe�g. Gërshetohet, plekset me diçka tjetër,ndërthuret; ngatërrohet, bëhet lesh e li.Iu kërleshën �okët. U kërleshën punët.

KËRMË f. 1. shar. Njeri shumë i dobët ngatrupi ose kafshe e dobët, e bërë kockë elëkurë, ngordhësirë.

KËRPUDHË f. 1. Njeri i padëshirueshëm qëshfaqet papritur diku dhe bën jetë paraz-itare. Kërpudhë plehu. shar.

KËRTHI m. 1. përd. mb. I porsalindur, ivogël, i parritur; �g. i papjekur. Qengj(kec) kërthi. Misër kërthi bimë misri evogël, që nuk është zhvilluar sa duhet. Ika fëmijët kërthinj. Mbeti kërthi (ngamendja).

KËRTHIZË f. 1. Qendër, mes. Në kërthizëtë Shqipërisë. Në kërthizë të pyllit. Nëkërthizë të dimrit.

KËRTHIZOR mb. 1. Që ndodhet në mes a nëqendër të diçkaje, qendror.

KËRRIÇ m. 1. shar. Djalë i ri, jo i zgjuar amendjelehtë ose pa përvojë në jetë; njerii papjekur.

KËRRNJOTEM vetv. 1. keq. E kaloj kohënpa bërë ndonjë punë, ia fut gjumë.

KËRRNJOTË f. 1. Rrufë e keqe, rrufë e rëndë(te njerëzit).

KËRRUS kat. 1. E përul, bëj që të më nën-shtrohet, gjunjëzoj.

KËRRUSEM vetv. 1. Përulem, nënshtrohem,gjunjëzohem.

KËRRUSUR mb. 1. I përulur, i nënshtruar, igjunjëzuar.

KËSHTJELLË f. 1. Vend i mbrojtur mirë,vend ku mund të jesh i sigurt; mbrojtësi �aktë e i pathyeshëm, pikëmbështetje esigurt; kala. Kështjellë e pamposhtur (epathyeshme). Kështjellë e kuqe. Kësht-jellë e lirisë. 2. Diçka që �tohet mepërpjekje, që merret me vështirësi; kala.Kështjella e shkencës.

KËTU ndajf. 1. Në këtë gjë. Këtu më rrimendja. Këtu ju jap të drejtë. Dëgjokëtu!

KIRURGJIK mb. 1. libr. I shpejtë e i men-jëhershëm, që jep përfundim të shpejtë; iprerë; rrënjësor. Me masa (me mënyra)kirurgjike.

KLEÇKË f. 1. Çështje, e metë a diçka tjetërqë mbahet fshehur; arsyetim i rremë, ar-gument i kërkuar që nuk të bind; pengesë,ngatërresë. E ka një kleçkë. Ia di kleçkat.Ku qëndron kleçka? I doli një kleçkë. Inxori (i gjeti) një kleçkë.

KLIMË f. 1. Kushtet në të cilat jetojmë osezhvillohet një veprimtari; rrethanat qëndikojnë mbi diçka; ajo që na rrethon,mjedisi; atmosferë. Klima ndërkom-bëtare. Klimë e përshtatshme për rev-olucionin.

KLISHE f. sh. shtypshkr. 1. keq. Ide,mendim ose shprehje, që është përdorurshpesh dhe përsëritet njësoj.

KLLAPË f. 1. bised. Lak, kurth. E futi (eshtiu, e hodhi, e vuri) në kllapë. Ra nëkllapë. Ruhej nga kllapat.

KLLAPURIT jokal. 1. Flas gjëra të kota e pakuptim a gjëra fare të pathemelta, �aspërçart. Ç`kllapurit ashtu!

KLLOÇIT jokal. 1. Nxjerr një zë si të klloçkës.Klloçitnin mitralozat.

KOBURE f. 1. Shërbëtor i bindur, vegëlnë duart e dikujt. 2. bised. Njerikokëshkretë; njeri i trashë nga mendja,njeri kokëgdhe, pisqollë. 3. thjeshtligj.Njeri i dehur, që është bërë tapë.

83

KOCKË f. 1. Gjë e vogël e pa vlerë tëmadhe, që i jepet si ryshfet dikujt përta mashtruar ose për ta bërë për vete. Idhanë një kockë. Fitoi vetëm ca kocka.2. Pjesa kryesore, më e fortë e më e shën-doshë e diçkaje; pjesa thelbësore, thelbi;tipari themelor i një njeriu me karaktertë fortë e të qëndrueshëm, forcë karak-teri; njeri me karakter të tillë a me truptë fortë. Ka kockë të fortë. S'ka kockë.Është kockë e fortë

KOCKËFORTË mb. 1. Që është në gjendje tëpërballojë edhe vështirësi të mëdha; mekarakter të fortë e të qëndrueshëm, i pa-përkulshëm.

KOÇ m. 1. bised. Njeri i fortë, me trup tëngjeshur e të lidhur mirë.

KOÇAN m. 1. përd. mb. �g. I ngrirë nga tëftohtët. Me këmbë (me duar) koçan.

KOHEZION m. 1. libr. Lidhje e ngushtë,njësi, përputhje e plotë. Kohezion i çe-liktë. Kohezion ideologjik (politik).

KOJ kal. 1. I jap dikujt para a diçka tjetërpër ta joshur që të më bëjë një punë, ijap mitë a ryshfet. E koi me para.

KOKË f. 1. Kjo pjesë e trupit të njeriut siqendra e të menduarit, truri dhe aftësiae tij për të gjykuar e për të arsyetuar;mendja, arsyeja; njeriu si bartës i ideve ei pikëpamjeve të ndryshme, i aftësive tëveçanta mendore (edhe në një varg një-sish frazeologjike). Njeri me kokë njerime aftësi mendore të madhe. I punonkoka. 2. Udhëheqës, drejtues i një vendi,i një organizate ose i një pune; kryetari,kreu; njeri me aftësi të mëdha mendore.Koka e familjes. Koka e revolucionit.Koka e imperializmit (e revizionizmit, ereaksionit). Turmë pa kokë. S`kishinkokë. I goditën në kokë. Është me tëvërtetë kokë ai. 3. �g. Pjesa kryesore, qëpërbën thelbin e diçkaje; kreu. Muhabet(bisedë) pa kokë muhabet (bisedë) që nukka një bosht, që nuk ka një përmbajtje apikësynim të qartë. Përgjigje pa kokë.

KOKËBUALL mb. shar. 1. Kokëgdhe; kokë-fortë.

KOKËFORTË mb. 1. Që nuk mund takundërshtosh dot, që nuk e mohon dot,që nuk i hedh dot poshtë. Faktet(shifrat.) janë kokëforta.

KOKËGOMAR mb. shar. 1. Shumë i trashënga mendja, që s'ia pret fare.

KOKËKUNGULL mb. keq., përçm. 1. Itrashë a i papjekur nga mendja, kokëtul.

KOKËL f. 1. Ngatërresë, yçkël. Na nxorikokla.

KOKËLOPË mb. përçm. 1. I trashë ngamendja, kokëkungull.

KOKËMOLLÇINKË mb. mospërf. 1. Që kapak mend në kokë, që s'ia pret shumëmendja, mendjepulë.

KOKËPOSHTË ndajf. 1. Krejt shtrembër, sëprapi, në të kundërtën, përmbys; kund.drejt; mbarë.

KOKËPRERË mb. 1. Që ka mbetur pandihmë e pa përkrahje; shumë i brengo-sur dhe i dëshpëruar.

KOKËRROTË mb. përçm. 1. Kokëtrashë;kokëtul.

KOKËSEPETE mb. përçm. 1. Kokëfortë;kokëshkëmb.

KOKËSHINIK mb. përçm. 1. Që nuk merrvesh, i trashë nga mendja, kokëfortë.

KOKËTATËPJETË ndajf. 1. Së prapi, përm-bys, jo drejt. I kupton (i merr) kokëtatëp-jetë (çështjet).

KOKËVARUR mb. 1. I turpëruar a i mërzitur;si i vrarë (për shkak të një fatkeqësie tëmadhe, për një gabim a faj që ka bërëetj.); kokëprerë; kokulur. Rrinte kokë-varur. Iku (doli, u largua) kokëvarur.

KOKËVIÇ mb. shar. 1. Kokëtrashë.

KOKËZHABË mb. përçm. 1. Kokëtrashë;kokëbosh.

KOKLAVIT kal. 1. E ngatërroj keq një çështje,e ndërlikoj dhe e bëj të vështirë për tazgjidhur; kund. shkoklavit. E koklavitiçështjen (punën).

84

KOKLAVITEM vetv. 1. vet. veta III �g.Ngatërrohet keq një çështje, ndërlikohete bëhet e vështirë për ta zgjidhur; kund.shkoklavitet. U koklavit keq. 2. Përzi-hem në një punë, ngatërrohem keq në të.U koklavit pa dashje në atë çështje.

KOKLAVITJE f. 1. Ngatërresë; gjë e koklavi-tur.

KOKLAVITUR mb. 1. Që është ngatërruarkeq, që është ndërlikuar dhe është bërë ivështirë për ta zgjidhur. Çështje (punë)e koklavitur.

KOKOLËMSH m. 1. Punë a çështje shumë engatërruar. E bëre kokolëmsh.

KOKONË f. 1. përk. Vajzë a grua e bukur.

KOKOSH m. 1. keq. Njeri mendjemadh, qëkapardiset e shet mend, këndes.

KOKULUR mb. 1. I mërzitur e i turpëruarpër gabimin a për fajin që ka bërë. Iku(u largua) kokulur. 2. Që punon shumë,shikon punën dhe nuk merret me llafee thashetheme, punëtor; i sjellshëm, ithjeshtë e i shtruar. Djalë kokulur.Nxënës kokulur. 3. Që nuk kthen fjalë,i bindur, që nuk mbahet me të madh; ipërvuajtur. Vajzë kokulur.

KOLERË f. 1. shar. Njeri i fëlliqur, njeri i keq;gjë shumë e keqe dhe e fëlliqur.

KOLLITEM vetv. 1. vet. veta III �g. Nxjerrtinguj a zhurmë të mbytur e të gjatë sikure nget kolla (zakonisht për mitralozin).Filluan të kolliteshin kundërajrorët.

KOLLTUK m. 1. keq. Punë zyre e rehatshme;vend pune me përgjegjësi e i rehatshëm.

KOMANDOJ kal. 1. jokal. vet. veta III �g.Është në krye, drejton, udhëheq, ështëmbi të gjitha. Politika komandon.

KOMB II m. 1. Shtrëngim që ndien njeriu nëgrykë kur tronditet ose kur hidhërohetshumë, saqë nuk �et dot e nuk përcilletlirisht; lëmsh. Kam një komb në grykë.M`u bë (m`u mblodh) një komb. I ështëbërë komb diçka i është mbledhur dhe emundon, e shqetëson shumë (një ndjenjë,

një mendim etj.), i ka mbetur pikë nëzemër. Iu lidh fjala komb nuk mundi të�iste, nuk nxirrte dot një fjalë nga goja(nga frika, nga mallëngjimi etj.).

KOMBISHT m. 1. Djalë i ri, i papjekur e papërvojë, axhami.

KOMPAKT mb. 1. Që përbëhet nga pjesë-tarë të lidhur e të bashkuar ngushtë sinjë trup i vetëm rreth një ideje, ide-ali a qëllimi të përbashkët; që ka frymëbashkimi, njësie, disipline të shëndoshë;që bën veprime të bashkërenduara mirëpër një qëllim të njëjtë.

KOMPAKTËSI f. 1. Të qenët i përbërë ngapjesëtarë të lidhur e të bashkuar ngushtësi një trup i vetëm rreth një ideje, idealia qëllimi të përbashkët; gjendje që karak-terizohet nga një frymë e fortë bashkimi,njësie e disipline të shëndoshë. Kompak-tësi ideologjike (politike). Kompaktësiae kolektivit. Forcojmë kompaktësinë.

KONTEKST m. sh. libr. 1. Rrethi i ngjar-jeve a rrethanat, në të cilat zhvillohet osepërfshihet diçka.

KONTRABANDË f. 1. përd. ndajf. edhe �g.Në mënyrë të fshehtë e të jashtë ligjshme.

KONVEJER m. 1. Sistem pune që bëhet zinx-hir, duke kaluar diçka dorë më dorë, pandërprerë punën.

KOORDINATË f. kryes. 1. kryes. sh. �g.bised. Të dhëna të përpikta për të gje-tur vendin ku ndodhet dikush, ku bëhetnjë punë a ku zhvillohet një veprimtari.Jap (tregoj) koordinatat.

KOPAÇE f. 1. bised. Goditje me një dru tëtillë a me hu, dajak. I dha një kopaçe.2. bised. Qortim i rëndë a kritikë e fortëqë i bëhet dikujt. Hëngri një kopaçe nëmbledhje.

KORBË f. 1. Grua e shkretë a e mjerë, gruaderëzezë, grua fatkeqe. Korbën ç'e gjeti!

KORDON m. 1. Varg njerëzish në vijëtë drejtë; radhë. Kordoni i trupaveushtarake.

85

KORNIZË f. 1. Cak që ku�zon a pengon zhvil-limin e lirë të veprimtarisë së dikujt a tëdiçkaje; në sh. norma a rregulla të vjetrae të ngurta. Thyej (shkatërroj) kornizate vjetra. E futi në kornizë dikë a diçka eku�zoi veprimtarinë e dikujt a zhvillimine lirë të diçkaje.

KORR kal. 1. Vras radhazi e pa ndërprerje,shfaros në masë. I korri me mitraloz (mepushkë, me top). I korri epidemia (lufta).2. Ia �toj paratë dikujt në një lojë (za-konisht në bixhoz); �toj diçka duke për-dorur aftësitë e mia mendore e �zike; ar-rij diçka të madhe me punë e me për-pjekje, siguroj një �tore. Ua korri tëgjitha. Korrte para �tonte shumë para.

KOSIT kal. 1. Vras radhazi e pa ndërprerje,shfaros në masë, korr. I kositi mitralozi.

KOTEC m. 1. mospërf. Shtëpi e vogël dhe ekeqe; vend i ngushtë e pa rehati. Banoninnë një kotec.

KOTHERE f. 1. thjeshtligj. Njeri ko-prrac, njeri dorështrënguar. S`të jep gjë,kotherja!

KRAH m. 1.Kurriz, shpinë. I ktheu krahët. Idoli prapa krahëve. Flet (vepron) prapa(pas) krahëve 2. �g. Përkrahje a ndihmëqë i jepet dikujt; mbrojtje, mbështetje.Krahu i djathtë i dikujt ndihmësi krye-sor i dikujt. Kam krahun e dikujt. Ibëhem (i dal) krah. I jap krah e ndihmoj,e përkrah. Iu prenë krahët s'ka kush tandihmojë tani.

KRAHAROR m. 1. Ndjenja të zemrës, zemër.Pres me kraharor të hapur. M`u dogjkraharori.

KRAHËHAPUR ndajf. 1. Me dashuri, memall; me gëzim të madh, me gjithë zemër.E priti krahëhapur.

KRAMSHINË f. 1. Shkatërrim, kërdi, rrënim.U bë kramshinë.

KRAP m. sh. zool. 1. shar. Njeri i trashë ngamendja dhe jo i shkathët.

KRASIT kal. 1. bised. Vras në masë, korr;pakësoj shumë numrin e njerëzve a të kaf-shëve, dhjetoj. E krasitëm (armikun) memitraloz.

KREDI f. 1. libr. Besimi që gëzon dikushnë marrëdhëniet tregtare ose shoqërore;besim, autoritet. Ka kredi. Është njerime kredi.

KREDH kal. 1. Fut dikë në një gjendje ngaështë e vështirë të dalë, zhyt (në borxhe,në rrugë të gabuar etj.). E krodhi nëborxhe. 2. E bëj dikë të përqendroheti tëri në diçka, sa të mos shohë e të mosdëgjojë asgjë përreth, zhyt. E krodhi nëmendime.

KREH kal. 1. Pastroj një tekst, një shkrim etj.nga diçka e tepërt, e ndreq duke i hequrgjërat e panevojshme. I krehën tekstetmësimore e i përmirësuan.

KREKOSEM vetv. bised. 1. Mburrem e shesmend, mbahem me të madh, kapardisem.

KRESHPËROHEM vetv. 1. Tërbohem ngainati, egërsohem. 2. I kërcënohem dikujtashpër.

KRESHPËROJ kal. 1. Bëj dikë të inatosetshumë, e bëj që t'i ngrihen qimet a �okëtpërpjetë nga inati, e tërboj.

KRESHPËRUAR mb. 1. I inatosur shumë, itërbuar nga inati. 2. Me shumë dallgëqë ngrihen përpjetë, shumë i egërsuar, itërbuar (për detin). Det i kreshpëruar.

KRIDHEM vetv. 1. Futem a zhytem në njëgjendje, nga është e vështirë të dal (nëborxhe, në rrugë të gabuar etj.). Ishtekredhur në borxhe. 2. Përqendrohemi tëri në një punë, sa nuk shoh e nukdëgjoj asgjë përreth. Kridhem në punë.Kridhem në leximin e librit. U krodh nëmendime (në kujtime).

KRIMB kal. 1. keq. Grumbulloj diçka (para,ushqim, mall) dhe e ruaj për një kohëtë gjatë pa e përdorur (thuhet zakonishtpër koprracët). I krimbi paratë (mollët,�qtë).

86

KRIMBEM vetv. 1. Më zë një sëmundje, ecila dalëngadalë më dobëson e më merrshëndetin; kalbem.

KRIMBUR mb. 1. Që i ka hyrë një sëmundje,e cila dalëngadalë e bren dhe i dobësonshëndetin; pa fuqi e pa shëndet; i kalbur.Njeri i krimbur.

KRIPË f. 1. bised. Shije a lezet; ajo çka e bëntë këndshme e tërheqëse një bisedë, njëfjalë etj.; ajo që të bën ta pëlqesh dikë adiçka. Fjalë me kripë fjalë që thuhen mezgjuarsi e me mprehtësi. Bisedë (anek-dotë) me (pa) kripë. Njeri pa kripënjeri që nuk të pëlqen ta shikosh ose tadëgjosh. I hedh kripë bisedës. I dolikripa dikujt ose diçkaje u bë i mërzit-shëm, s'ka më shije a lezet, nuk ndienmë kënaqësi kur e shikon a kur e dëgjon.

KRIPUR mb. 1. bised. Aq i shtrenjtë saqëështë vështirë të blihet, shumë i shtren-jtë; i lartë. 2. I mprehtë dhe me shije,i lezetshëm e tërheqës, që ka humor tëhollë.

KRISTALIZOHET vetv. 1. vet. veta III�g. libr. Bëhet i qëndrueshëm, merr njëformë e një drejtim të qartë e të përcak-tuar mirë (një teori, ide, pikëpamje, qën-drim, proces zhvillimi etj.).

KRISTALIZOJ kal. 1. libr. E bëj të qën-drueshëm, i jap një formë, një drejtimtë qartë e të përcaktuar mirë (një teorie,ideje, një pikëpamjeje a qëndrimi, një pro-cesi zhvillimi etj.). Kristalizoj idetë (pikë-pamjet).

KRISTALIZUAR mb. 1. libr. Që është bërë iqëndrueshëm, që ka marrë formë a drej-tim të qartë e të përcaktuar mirë (për ide,pikëpamje, procese zhvillimi etj). Gjuhëletrare e kristalizuar. Teori (lëvizje) ekristalizuar.

KRISTALTË mb. 1. Shumë i pastër, shumëi kthjellët, i kulluar; i shndritshëmsi kristal; që ka tingëllimin e kulluartë kristalit. Ujë i kristaltë. Qiell ikristaltë. Zë i kristaltë. 2. I pastër, içiltër. Dashuri e kristaltë. Ndershmëri ekristaltë. Njeri i kristaltë.

KRISUR mb. 1. I prishur nga mendtë; qëka guxim prej të çmenduri, i çmendur,kokëkrisur.

KROKODIL m. 1. keq. Njeri që përdormetoda mashtruese për të kënaqur dëshi-rat e tij të mbrapshta. Lot krokodililot të rremë që lëshon dikush gjoja ngadhembja a nga hidhërimi ose ankesa tështira që bën dikush me qëllim që të mal-lëngjejë e të mashtrojë të tjerët.

KROMOSEM vetv. 1. Fëlliqem sa mbaj erëtë keqe; qelbem.

KROMOSUR mb. 1. Që është fëlliqur samban erë; i qelbur. Derr i kromosur.

KRONIK mb. 1. I vazhdueshëm, i përher-shëm, që ka shumë kohë e nuk hiqet.

KRONOMETROJ kal. 1. bised. Mat a llog-arit me përpikëri të madhe, si me kro-nometër, kohën që duhet për të bërë njëpunë.

KRUNDE f. vet. 1. Njeri pa vlerë. Ishtekrunde fare.

KRYE as. 1. Vendi më i nderuar e më i mirë.Kryet e vendit. Në krye të oxhakut (tëvatrës).

KRYEKËRRUSUR mb. 1. Që s'është mendje-madh, që është i thjeshtë; që punon pafjalë, që shikon vetëm punën; kokulur.

KRYEKËSHTJELLË f. 1. lart. Udhëheqësi shquar i popullit në luftë për çliriminkombëtar e shoqëror, prijës i madh, luftë-tar trim. Me 1468 vdiq kryekështjella evendit.

KRYQ m. 1. Brengë e madhe që të mundongjatë, vuajtje e rëndë që nuk të ndahet,hall i madh; e keqe, fatkeqësi. S'u ndahejai kryq. Çdo shtëpi e kishte një kryq.

KRYQËZOHEM vetv. 1. Ndërthuret me njëtjetër, gërshetohet. U kryqëzuan përp-jekjet (detyrat).

KTHEHEM vetv. 1. �g. Ndryshoj qëndrim asjellje, ndërroj idetë a pikëpamjet; jami paqëndrueshëm në bindjet e mia. Ukthye në rrugë të drejtë. Kthehet ngatë fryjë era.

87

KTHESË f. 1. Ndryshim i madh e i men-jëhershëm në zhvillimin e diçkaje a nëqëndrimin sjelljen e veprimet e dikujt.Kthesë vendimtare (rrënjësore). Kthesëhistorike.

KTHETËR f. 1. Sundim i vendosur me dhunë,shtypje e rëndë, shfrytëzim i egër.

KTHJELLËT mb. 1. Që kuptohet mirë e lehtë;që është i aftë për të gjykuar mirë dhedrejt, i qartë në mendime e në gjykime.Mendim i kthjellët. Mendje e kthjellët.Është i kthjellët kur �et. 2. I çelur në fy-tyrë; që shpreh gëzim, kënaqësi e dëlirësi(për fytyrën, sytë etj.). Fytyrë e kthjel-lët.

KTHJELLOHEM vetv. 1. vet. veta III (menjë trajtë të shkurtër të përemrit vetor nër. dhanore). 2. vet. veta III �g. Bëhet iqartë a i kuptueshëm për të tjerët (njëçështje, një problem etj.); zhduken ke-qkuptimet a mosmarrëveshjet, sqarohet(një punë). U kthjellua problemi. Po kth-jellohet puna. 3. Çelem në fytyrë, nukrri më i vrenjtur, gëzohem; shpreh gëzim,kënaqësi e dëlirësi. Sapo mori lajmin, ukthjellua. Iu kthjellua fytyra.

KTHJELLOJ kal. 1. E bëj të aftë që të gjykojëmirë e drejt ose që të japë mendime tëqarta; kund. turbulloj. Ia kthjelloi mend-jen. 2. E bëj të qartë e të kuptueshmepër të tjerët, sqaroj (një çështje etj.).

KTHJELLTËSI f. 1. Të qenët i pastër, idallueshëm ose i kuptueshëm, qartësi.Kthjelltësia e zërit. Kthjelltësia emendimeve. 2. Të qenët i kthjellët, ve-tia e diçkaje që shpreh gëzim, kënaqësi edëlirësi. Kthjelltësia e fytyrës (e syve).

KUADËR II m. 1. libr. Tërësia e caqevebrenda të cilëve ndodh, zhvillohet osekryhet diçka.

KUÇEDËR f. 1. keq. Shtet me synimepushtuese e skllavëruese, fuqi agresive,shkatërrimtare e gjakatare, përbindësh.Kuçedra naziste (fashiste).

KUDHËR f. 1. Vendi a mjedisi shoqëror kukalitet e edukohet njeriu si revolucionar.

KUFI m. 1. Rregull e pranuar nga shoqëriapër mënyrën e të vepruarit a të sjell-jes, masë e lejueshme; normë e caktuar.Brenda ku�jve. E kaloi (e kapërceu) ku-�rin. Nuk njeh ku�. Çdo gjë me ku� (kanjë ku�). S'ka ku�. 2. Cak që vihet përt'ia ngushtuar dikujt a diçkaje mundësitëe veprimit a të ndikimit, korniza brendasë cilës mbahet diçka; ku�zim. Ku�j tëngushtë. U vuri ku�. Pa ku�.

KUFKË f. 1. përd. mb. edhe �g. I zbrazët,pa gjë brenda, bosh. Lajthi kufkë. E kakokën kufkë.

KUFOMË f. 1. Njeri shumë i dobët nga shën-deti, fare pa fuqi dhe i verdhë në fytyrë,njeri që është bërë si i vdekur. 2. keq.Njeri që vetëm sa për sy e faqe e ka nëdorë pushtetin në një vend; qeveritar ilartë që i ka ditët të numëruara a që mezimbahet në fuqi me ndihmën e të huajve.Kufomë politike.

KUKUDH m. 1. Frikë e përfytyruar, frikë emadhe pa asnjë arsye. I ka hyrë kukudhi.

KUKULL f. 1. Ai që sillet e vepron sipas vull-netit e dëshirës së dikujt, tjetër, ai qëështë vegël në duart e të tjerëve; qeveria qeveritar i lartë që vetëm sa për sy efaqe ka në dorë pushtetin në një vend dhembahet në fuqi me ndihmën e të huajvetë cilëve u shërben si vegël e verbër.

KULAR m. 1. Zgjedhë, sundim, shtypje erëndë. U çliruam nga kulari i bejlerëve.

KULETË f. 1. bised. Paratë që ka dikush,të ardhurat; llogaria mbi të ardhurat dheshpenzimet e përditshme; xhepi. Sipaskuletës sipas të ardhurave që ka.

KULM m. 1. Shkalla më e lartë e arritur nëzhvillimin e diçkaje; pika më e lartë eshfaqjes së një dukurie a e përsosurisë sëdiçkaje. Kulmi i gëzimit (i hidhërimit, ilumturisë).

KULMOJ kal. 1. jokal. vet. veta III �g. Arrinkulmin, arrin pikën më të lartë. Kulmoilufta.

88

KULT m. 1. Adhurim a nderim i tepruar ndajdikujt, të cilit i vishen cilësi, e veti tëjashtëzakonshme; gjunjëzimi para tij.

KULTIVOJ kal. libr. 1. Kujdesem që të rrën-joset e të zhvillohet te dikush një ndjenjë,një ide, një mendim, një qëndrim, etj.Kultivoj dashurinë për punën. Kultivojidetë e moralit komunist.

KULLOJ kal. 1. bised. E sqaroj dhe e shkoqitmirë një punë ose një çështje të paqartë atë turbullt, zgjidh një problem të ngatër-ruar; e hetoj mirë diçka. E kulloi më nëfund. 2. jokal. vet. veta III �g. (menjë trajtë të shkurtër të përemrit vetornë r. dhanore). Dëshiron shumë, digjetnga një dëshirë e madhe, i qan zemra asyri për diçka.

KULLOT kal. 1. bised. iron. I jap dikujt tëhajë e ushqej. E ka kullotur i ati tërëjetën. 2. jokal. �g. bised. mospërf.Bredh, sillem andej-këtej. Ku ka kullo-tur sot tërë ditën?

KULLUAR mb. 1. I qartë dhe i dallueshëm;pa fjalë e shprehje të huaja, e pastër (përgjuhën). 2. Që nuk ka asnjë ves a tëmetë, me të gjitha virtytet e mira; pa as-një njollë në jetën e vet; i çiltër; i pastër.Vajzë e kulluar. Djalë i kulluar. Biogra�e kulluar.

KUMBON jokal. 1. Dëgjohet gjithandej,përhapet me forcë, bën jehonë. Kumbonfjala.

KUMBULL f. 1. bised. Vajzë a grua e re, ebukur dhe e shëndetshme.

KUNDËRHELM m. 1. Mënyrë a mjetqë përdoret për të lehtësuar hidhëriminose dhembjen që i ka shkaktuar dikujtnjë fatkeqësi, një ngjarje e hidhur etj.;ngushëllim, lehtësim.

KUNDËRPESHË f. 1. Veprim që kry-het si përgjigje ndaj një veprimi tjetër,për të krijuar një gjendje të barabartë;kundërveprim; diçka që shërben për tëvendosur drejtpeshimin a barazimin e for-cave ose të mundësive ekonomike, poli-tike, ushtarake etj. Si kundërpeshë...

KUNDËRPESHOJ kal. 1. Bëj një veprimsi përgjigje ndaj një veprimi tjetër përtë krijuar një gjendje të barabartë a njëdrejtpeshim të forcave ose të mundësiveekonomike, politike, ushtarake etj.

KUNGULL m. 1. thjeshtligj., mospërf.Mendja; koka. Kaq ia pret kungulli. Nuki mbushet kungulli. E ka kungullin bosh.2. thjeshtligj., shar. Njeri i trashë ngamendja, budalla. Ik, ore kungull! 3.përd. mb. sipas kuptimit 5 të emrit.Qenka kungull fare!

KUNGULLAC m. sh. thjeshtligj. 1. shar.Njeri budalla.

KUNGULLAÇ m. 1. mospërf. Njeri i pap-jekur. 2. përd. mb. sipas kuptimit 2 tëemrit. Qenka fare kungullaç!

KUNJ m. 1. Fjalë thumbuese a ngacmuese menënkuptim thumb. Fliste me kunja.

KUNJOJ kal. 1. Thumboj a ngacmoj dikë mefjalë therëse, i hedh kunja. E kunjoi mirëe mirë.

KUPË f. 1. �g. bised., keq. Vesi i të piritalkool; rakia. Ishte dhënë pas kupës.Nuk e la kupa.

KUQ kal. 1. (me trajta të shkurtra të përem-rit vetor në r. dhanore e kallëzore). Mapunoi, ma ngjeshi, ma skuqi, më hoqi njëvërejtje të rëndë. Ia kuqi keq. Mirë iabëri që ia kuqi.

KUQ mb. 1. Që lufton me vendosmëri përçështjen e revolucionit socialist, të klasëspunëtore dhe të partisë së saj; komunist,revolucionar; që është karakteristik përrevolucionarin e vendosur a për komu-nistin e vërtetë. Komisar i kuq.

KURBAN m. 1. bised. Fli, theror për njëideal të lartë; viktimë në një fatkeqësinatyrore

KURDIS kal. 1. bised., keq. Nxit a shtyjnjë njeri kundër dikujt, e bëj dikë që të�asë a të veprojë ashtu siç dua unë përnjë qëllim të caktuar. 2. keq. Organi-zoj me paramendim një komplot, intrigaetj. kundër dikujt, thur. Kurdisin plane(komplote, intriga, provokacione).

89

KURDISUR mb. 1. bised., keq. I nxitur a ishtyrë nga dikush. Ishte i kurdisur.

KURORËZOHEM vetv. 1. vet. veta III �g.Përfundon mbarë, kryhet plotësisht njëpunë, një detyrë e �lluar mirë etj.

KURORËZOJ kal. 1. Përfundoj me suksesnjë punë, një detyrë, një aksion etj. të�lluar mirë; i jap fund me sukses. Ekurorëzuam me sukses aksionin.

KURS m. 1. Vija politike e një shteti a partie;rruga që ndjek shteti a partia.

KURTH I m. 1. Gjendje e vështirë që krijohetme dredhi e me keqdashje për dikë për tadëmtuar a për ta asgjësuar; dredhi që ikurdiset dikujt pas shpine.

KURTHOJ kal. 1. Shtie dikë në kurth medredhi e me keqdashje; mashtroj, gënjej.

KURRIZ m. 1. �g. shih SHPIN/Ë,∼A 9. I kahequr mbi kurriz. Bie (rëndon) në kur-rizin e tij.

KUSHTON jokal. dhe kal. 1. Do, kërkon;sjell shumë mundime, kërkon përpjekjeetj. Na kushtoi shtrenjtë (shumë).

KUZHINË f. 1. keq. Aparat që organizone përgatit fushata propagandistike, tril-lime e intriga për qëllime të caktuara.Trillime të kuzhinës imperialiste.

KYÇEM vetv. 1. Mbyllem brenda (në shtëpi,në zyrë etj.) dhe rri aty për një kohë tëgjatë pa dalë jashtë. Është kyçur, nukshihet gjëkundi.

KYÇUR mb. 1. I mbyllur, që nuk i hapettjetrit kollaj; i ndrydhur; i heshtur (përnjerëzit). Djalë i kyçur.

LABIRINT m. 1. Diçka shumë e ndërlikuar,së cilës mezi i gjendet �lli, çështje shumëe ngatërruar. Labirinti i kujtimeve (imendimeve, i ndjenjave). Labirinti i his-torisë.

LACËR f. 1. përd. mb. �g. Që është kockë elëkurë, shumë i dobët. Lacër ishte bërëdjali.

LADUT mb. bised. 1. I pabesë; shpirtkeq egrabitqar. Njeri ladut.

LAFARAK mb. 1. mospërf. Që nuk ka farerëndësi, i pavlerë (përdorej nga shfry-tëzuesit për të varfrit). Njerëz lafarakë.

LAGATERË f. 1. përd. mb. �g. bised. Qëështë me dy faqe a me dy fytyra, shtira-cak.

LAHEM vetv. 1.I kthej dikujt borxhin që mëka dhënë ose i bëj një të mirë për të mirënqë më ka bërë, shlyhem me dikë, s`kammë asnjë detyrim ndaj tij. U lanë menjëri-tjetrin. U lamë bashkë. Nuk lahetkurrë me mua. 2. E nxjerr veten pa faj,shfajësohem. Deshi të lahej përpara tëtjerëve.

LAHUTË f. 1. Vegël muzikore e përbërë nganjë kasë vezake druri, e mbuluar përsipërme lëkurë e me bisht të gjatë, që ka vetëmnjë �ll të komtë ose vetëm një tel dhe qëi bien me hark të përkulur për të përc-jellë këngët. Lahuta shqiptare. Lahuta emalësorit. Lahuta bridashe. �g. poeziapopullore epike, këngët e trimërisë.

LAJ kal. 1. bised. edhe �g. I kthej dikujt njëborxh që i kam; ia kthej dikujt të mirënme të mirë a të keqen me të keqe; paguaj;shlyej; shpaguaj. I lau paratë. Lau borx-hin (kamatën). I lau llogaritë (hesapet)me dikë. E lau ustanë. E lau detyrimin.I lau gabimet (fajet, mëkatet). E lau vël-lanë (mikun). etnogr. ia mori gjakun.Ia lau të mirën me të mirë. E lanë megjak (me djersë) e paguan me jetën e veta me mundime të mëdha. Ia lau dy�sh(pesë�sh). 2. �g. E nxjerr pa faj dikë,e shfajësoj. Laj veten shfajësohem. Elau përpara të tjerëve. 3. vet. veta III( me një trajtë të shkurtër të përemritvetor në r. kallëzore) edhe �g. 4. Hedhshikimin rreth e rrotull, rrok me sy vet.veta III lëshon rrezet gjithandej, përhapdritën në tërë vendin, i jep shkëlqim. Elau me sy vendin. Deri ku lan syri injeriut. Dielli ka larë malet. Hëna kishtelarë fshatin rreth e qark.

LAJMËTAR m. 1.Një gjë që lajmëron përdiçka a që jep shenjën se po vjen diçka;shenjë që të kujton diçka. Lajmëtarët epranverës. Lajmëtari i së ardhmes.

90

LAJTMOTIV m. sh. libr. 1. Mendimi krye-sor që përshkon një vepër letrare etj. aqë theksohet në të; ideja themelore a qël-limi kryesor që udhëheqin veprimtarinë edikujt.

LAJTHIT jokal. 1. edhe kal. �g. Luajmendsh, prishem nga mendtë, çmendem;e prish nga mendtë, e çmend. Ka lajthi-tur fare. E lajthiti të shkretin.

LAJTHITUR mb. 1. Që ka luajtur mendsh,që është prishur nga mendtë, i çmendur.

LAK m. 1. Gjendje e vështirë që krijohet medredhi e me keqdashje për të dëmtuar apër të asgjësuar dikë; rrethanë a gjendjee përgatitur me dinakëri nga dikush, nëtë cilën s?kemi nga t'ia mbajmë; grackë,kurth. I ngriti lak. E futi (e shtiu) nëlak.

LAKADREDH kal. 1. E dredh, e përdredh(fjalën).

LAKADREDHË f. 1. Dredhi. Nuk hoqi dorënga lakadredhat.

LAKADRIDHEM vetv. 1. Dredhoj, nuk i qën-droj fjalës.

LAKANIS kal. 1. E mundoj shumë dikë, es�lit.

LAKANISEM vetv. 1. Mundohem shumë,copëtohem, s�litem. U lakanisën maleve.

LAKËR f. 1. vet. sh. �g. bised. Mendimetë gabuara të turbullta e prapanike osemendime të kundërta me botëkuptimintonë socialist, që ka dikush në kokë e qëduhet t'i heqë. Njeri me lakra. Ka lakranë kokë. Ia hoqën (ia shkulën) lakrat ngakoka.

LAKOHEM vetv. 1. Nuk i qëndroj fjalës, ibëj lak fjalës; i shmangem, i bëj bisht njëpune; dredhoj. Nuk lakohet asnjëherë.

LAKOJ kal. 1. edhe jokal. �g. Nuk e mbajfjalën, i bëj lak fjalës; i shmangem a i bëjbisht një pune; e dredh, dredhoj; anojnga diçka; prirem pas diçkaje (zakonishttë keqe).

LAKUESHËM mb 1. Që di të sillet e të ve-projë sipas kushteve e rrethanave, që ikupton rrethanat e u përshtatet atyre.Njeri i lakueshëm.

LAKURIQ mb. 1. Që shfaqet, duket athuhet hapur, i hapur; që nuk mbulohetme zbukurime të ndryshme. E vërtetalakuriqe.

LAKURIQ ndajf. 1. Ashtu siç është, hapur,pa e zbukuruar aspak. Ia tha të vërtetënlakuriq.

LAKURIQEM vetv. 1. Mbetem pa asnjë mjetjetese, mbetem lakuriq. 2. vet. vetaIII �g. Zbulohet fare lakuriq diçka. Ulakuriq e vërteta.

LAKURIQËSI f. libr. 1. Paraqitja a shfaqjae diçkaje fare hapur; të qenët e diçkajepa zbukurime të ndryshme. Në tërëlakuriqësinë e vet ashtu siç është në tëvërtetë, fare lakuriq; pa u mbuluar e pau zbukuruar.

LANGORE f. 1. Grua e shkathët dhe punë-tore.

LANGUA m. 1. Njeri i shkathët e i mprehtë,që i nuhat shpejt gjërat. Ç`është një lan-gua ai!

LAPIDAR m. 1. përd. mb. �g. libr. I skaliturmirë, lakonik, por i lidhur mirë, i qartë ei bukur.

LAPURAK mb. 1. I zhveshur; që s'ka tëvishet, i varfër. Njeri lapurak.

LARA f. vet. 1. Gjellë e keqe me shumë lëngdhe e pashijshme; ushqim i qullët për kaf-shë, që bëhet me krunde e me ujë të ngro-htë. U japin lopëve të lara.

LARAGAN mb. 1. Që është me dy faqe, që nësy të shtiret i mirë e të bën lajka, ndërsapas krahëve të bën të keqen. Njeri lara-gan.

LARA-LARA mb. 1. Që të bën lajka,lajkatar; që është me shumë fytyra, lara-gan. Njeri lara-lara.

LARAMAN mb. 1. Që është me shumë fytyra,laragan.

91

LARASKË f. sh. zool. 1. shar. Vajzë a gruajo e hijshme, me trup të dobët e të thatë,llafazane e grindavece.

LARË mb. 1. bised. edhe �g. Që i ështëkthyer dikujt një borxh; që i është kthyerdikujt e mira me të mirë a e keqja metë keqe; i paguar; i shlyer. Borxh i larë.Dëm i larë. Gabim (faj) i larë. 2. �g. Qëka dalë pa faj, i pafajshëm, i papërlyer.E ka ndërgjegjen të larë. Doli i larë.

LARG 1. Tërthorazi, jo drejtpërdrejt; pa i qën-druar afër e pa i kushtuar vëmendje tëveçantë; kund. afër. I sheh nga larg.Drejton nga larg. E ka (e mban) largdikë.

LARGOHEM vetv. 1. Shkëputem nga njënjeri tjetër e ftohem me të, i pres lidhjet emarrëdhëniet e afërta me të; kund. afro-hem. Është larguar nga shokët (nga tëafërmit). M`u largua nga zemra. 2. Ishmangem dikujt a diçkaje, i bëj bisht.U largohet njerëzve të panjohur. 3. vet.veta III �g. (me një trajtë të shkurtër tëpëremrit vetor në r. dhanore).

LARGOJ kal. 1. E shkëput një njeri ngadikush tjetër, e ftoh me të, i pres lidhjet emarrëdhëniet e afërta të tij me një tjetër;e ndaj; kund. afroj. E largoi djalin ngashokët e këqij. E largoi me sjelljen (meqëndrimin) e tij. 2. Ia heq dikujt diçka qëe mundon, e dëboj një të keqe a diçka tëpadëshirueshme. E largoi mërzinë (dhim-bjen). Ia largoi dyshimin (frikën).

LARGSHIKUES mb. 1. Largpamës. Njerilargshikues. Politikë largshikuese.

LARGUAR mb. 1. Që rri larg njerëzve të vetose shokëve, që nuk ka marrëdhënie tëngrohta me ta. Njeri i larguar.

LARICË f. 1. Njeri lajkatar e me shumë fytyra,njeri që shtiret, laragan.

LARIK mb. 1. Që është lajkatar e me shumëfytyra, që shtiret, laragan. Njeri larik.

LARITEM vetv. 1. I bëj lajka dikujt, i sillemme shumë fytyra, i shtirem.

LARMË mb. 1. Lajkatar e shtiracak, laragan;dredharak. Njeri i larmë.

LARO f. 1. keq. Njeri i pabesë e tradhtar; aiqë i shërben si qen një tjetri për të për�-tuar diçka prej tij, ai që e shet veten përnjë kockë, zuzar. Larot e Ballit Kombë-tar

LAROJ kal. 1. I bëj lajka dikujt, e marr melajka; e mashtroj.

LART 1. Më mirë a më shumë se të tjerët; nëlartësinë e duhur; kund. poshtë.

LARTË mb. 1. �g. Që ka cilësi morale shumëtë mira ose aftësi mendore të mëdha edije të thella, që meriton nderin i nderuar;që ka synime a qëllime shumë të vlefshmepër shoqërinë; që ka përmbajtje të rëndë-sishme e të ngritur. Njeri i lartë. Qën-drim i lartë. Sjellje e lartë. Synime (qël-lime) të larta. Vepër e lartë. Për intere-sat e larta të Atdheut.

LARTËSI f. 1. Caku më i lartë i ngritjes osei zhvillimit të diçkaje, caku a niveli qëduhet.

LARTËSOHEM vetv. 1. Zhvillohem a për-paroj në diçka, rrit nivelin e dijeve e tëformimit të përgjithshëm, ngrihem; arsi-mohem. Janë lartësuar nga ana ideopoli-tike (profesionale, kulturore).

LARTI ndajf. 1. Me mburrje e kryelartësi; memendjemadhësi, nga lart. Flet së larti.

LARUK mb. 1. Lajkatar e shtiracak, laragan;dredharak. Njeri laruk.

LASKAR I m. 1. shar. Njeri me trup të madhe i trashë nga mendja, shul.

LASTAR m. 1. Njeri me trup të gjatë, tëdrejtë e të zhdërvjellët.

LASTROK mb. 1. Që ka qëndrim të keqmoral; horr.

LATOJ kal. 1. Ia zhduk dalëngadalë të metatdikujt duke e edukuar me kujdes, e bëjtë sillet e të veprojë ashtu si duhet, egdhend, e ndreq. E latoi djalin.

LECKAMAN m. 1.Njeri i varfër e i këputur,varfanjak (përdorej me përbuzje ngashtresat e pasura për të varfrit).

92

LECKAMAN mb. 1.Që është i varfër, varfan-jak.

LECKË f. 1. keq. Diçka fare pa vlerë, njeri agjë që ka humbur çdo vlerë. Iu duk vetjaleckë.

LEDH I m. 1. Pengesë, gardh; prag. I vuri (iubë) ledh diçkaje. E hodhi (e kapërceu)ledhin.

LEGEN I m. 1. bised., mospërf. Njeri që nukështë serioz e i qëndrueshëm në sjelljet enë veprimet e tij, njeri pa vlerë e llafazan,të cilin e trajtojnë të gjithë me mospër-�llje e si të duan. Është bërë legen ai.

LEGJENDË I f. 1. Trillim që përhapet meqëllime të caktuara për dikë a për diçka;diçka që nuk i ngjan fare së vërtetës,diçka e pabesueshme. S?u besonte kushatyre legjendave.

LEGJION m. 1. Numër shumë i madhnjerëzish mizëri. Legjione të tëra.

LEH jokal. 1. përçm. Flas shumë e kot përdikë a për diçka, llomotit; �as keq a sh-pif për dikë, e shaj dikë me fjalë të ndyra.Le të lehin armiqtë! Le të lehë sa të dojë!

LEHTË mb. 1. �g. Që i sheh gjërat në mënyrëtë përciptë, që nuk gjykon thellë, që nuki merr punët në mënyrë serioze; mendjele-htë; kund. i thellë. Njeri i lehtë. Ështëi lehtë (nga mendja). 2. edhe �g. Qënuk godet me forcë të madhe e nuk sjellpasoja të rënda; që nuk është aq i rëndëe i rrezikshëm, që nuk i shkel rëndë rreg-ullat a kërkesat; kund. i rëndë. Goditjee lehtë. Grusht i lehtë. Dëm (dëmtim) ilehtë. Bombardim i lehtë. Tërmet i lehtë.Humbje e lehtë. Krizë e lehtë. Gabim ilehtë. Faj i lehtë. Ka dor ë(e ka dorën)të lehtë.

LEHTËSOHEM vetv. 1. Çlirohem në një farëmase nga një barrë a nga një ndjenjëe rëndë, nga një brengë, nga një ankthetj., qetësohem disi pas një fatkeqësie, mëpakësohen vuajtjet shpirtërore. U lehtë-sua në zemër (në shpirt). U lehtësua kurmori vesh se i biri ishte gjallë. Kohët efundit është lehtësuar mjaft. 2. Bëhem

i lehtë nga mendja, bëhem matuf, matu-fosem, rrëgjohem.

LEHUR f. 1. përb. Fjalë të kota e të këqijapër dikë a për diçka, llomotitje, shpifje,sharje.

LEJLEK m. 1. mospërf., shak. Njeri me truptë hollë, me shalë të gjata e me qafë tëgjatë.

LEMERI f. 1. bised. Numër shumë i madh,sasi shumë e madhe, mizëri. Lemerinjerëzish. Lemeri zajesh.

LEMERISEM vetv. 1. bised. Mundohemshumë për të bërë diçka të rëndë, s�litem.Është lemerisur shumë për ta mbaruar.U lemeris tërë javën.

LEMERISJE f. 1. bised. Mundim i madh, s�l-itje.

LEMERISUR mb. bised. 1. I s�litur.

LENOHEM vetv. bised. 1. Bëhem i lehtënga mendja, më lë mendja (zakonisht kurplakem).

LEPEC m. sh. krahin. 1. Njeri i shkuar nëmoshë dhe shëndetlig.

LEPUR m. 1. mospërf. shar. Njeri që ka frikëshumë, frikacak i madh. 2. Njeri shumëi shpejtë në të ecur.

LEQOJ kal. 1. jokal. �g. I bëj lak a i bëj bishtdiçkaje, i dredhoj, i shmangem.

LERASH mb. 1. Që thotë fjalë të ndyra, go-jëndyrë; që ka qëndrim të keq moral.

LERË I f. 1. Diçka e turpshme dhe e fëlliqur;njollë turpi; turp. I vuri lerë dikujt enjollosi, e turpëroi. Ia la lerën në derë.E bëri lerë dikë e turpëroi, i vuri njollë.2. Fjalë të ndyra e të turpshme. Nxorilerë nga goja.

LEROS kal. 1. bised. E prish keq një punë, efëlliq fare, e nxiros, e katranos. E lerosipunën. 2. I vë njollë të keqe dikujt, enjollos keqas, e fëlliq, e turpëroj. Ia lerosiemrin.

LEROSEM vetv. 1. Bëhem me një njollë tëkeqe, njollosem keqas, fëlliqem, turpëro-hem.

93

LEROSUR mb. 1. bised. Që është prishur keq,i fëlliqur fare, i katranosur (për një punë).2. I njollosur keqas, i fëlliqur, i turpëruar.Njeri i lerosur.

LESKRA-LESKRA mb. 1. I grisurkrejt, i leckosur, copë-copë, zhele-zhele.I kishte rrobat leskra-leskra.

LESHEM vetv. 1. bised. E kaloj moshën e mi-turisë e të rinisë së parë, bëhem burrë,burrërohem. 2. keq. Mbuloj a fshehveprimet e këqija, fshihem. Kërkonte tëleshej.

LESHTË mb. 1. bised. Që është në gjendjetë mirë, i pasur. Ishte shtëpi (derë) eleshtë. 2. Që është i urtë, i qetë, i mature i drejtë; që është i njerëzishëm e i butëdhe nuk i bie më qafë njeriu, që nuk ndi-het; i patëkeq; baballëk. Njeri (plak) ileshtë. 3. Që nuk ka zgjuarsi, që nukkupton shumë; leshko, sylesh. U tregua ileshtë.

LESHUR mb. 1. Sylesh, leshko. Njeri i leshur.

LETARGJI f. 1. Plogështi a ngathtësi emadhe, gjendje e fjetur, topitje. Dolënnga letargjia.

LETARGJIK mb. 1. I plogësht, i ngathët, ifjetur, i topitur; që të topit e të vë nëgjumë.

LEVARASH mb. 1. Që nuk ka qëndrim tëmirë moral; bishtdredhur.

LEVË I f. 1. Mjet që ndihmon për të vënë nëlëvizje diçka, për të zhvilluar një veprim-tari, etj. Leva të fuqishme. Levatshtetërore (ekonomike).

LEVREK m. 1. Njeri me trup të hajthëm e tëshkathët.

LEXOJ kal. 1. Arrij të kuptoj gjendjen sh-pirtërore, mendimet, qëllimet a dëshirate dikujt sipas shprehjes së fytyrës oseshenjave të tjera të jashtme; depërtoj nëmendimet e ndjenjat e fshehta të dikujt.I lexon mendimet (dëshirat) në sy (në fy-tyrë).

LEZET m. 1. Pamje e këndshme e dikujt adiçkaje ose përshtypje e mirë që të lëdikush a diçka, hije; hijeshi, bukuri. Ikanë lezet gërshetat. I kanë lezet rrobati rrinë bukur, i shkojnë mirë, i kanë hije.I ka lezet fjala (puna). Nuk i ka lezet të�asë kështu! nuk i ka hije të �asë kështu.Ia hodhi me lezet e mashtroi bukur, meshumë marifet.

LË kal. 1.I jap diçka një tjetri për ta ruajtur apër ta përdorur, i dorëzoj; i besoj një de-tyrë, i ngarkoj një punë a i jap një porosi,një këshillë etj. Ia la çelësin fqinjës. I lanjë porosi (një fjalë). Ia la amanet. I laemrin. U zhduk pa lënë drejtimin. Ialë barrë dikujt ia ngarkoj një punë. Ialë në besë dikujt ia besoj. E ka lënë metë shkruar (me gojë). 2.Ia jap dikujt sitrashëgim, bëj që ta ketë ai (një pronë,një pasuri etj.); bëj që diçka ta ketë a tagëzojë një pasardhës. Ia ka lënë babai(gjyshi). Na e kanë lënë të parët tanë.Na ka lënë dy vepra të shquara. I ka lënëemër të mirë dikujt. 3. edhe �g. Bëjnjë shenjë a një gjurmë diku; bëj një për-shtypje të caktuar, shkaktoj një pasojë.I la shenjë (njollë) në faqe. La gjurmë.La mbresa të mira (të thella, të këqija).I la një damkë familjes. 4. vet. vetaIII (me një trajtë të shkurtër të përem-rit vetor në r. kallëzore) edhe �g. Nukmë punon më një pjesë e trupit, s'kammë fuqi ose aftësi trupore a mendore. 5.edhe �g. Bëj që të jetë a të bjerë në njëgjendje të caktuar (kryesisht të keqe a tëvështirë), ia krijoj vetë një gjendje të tillë,i krijoj kushte të rënda a i shkaktoj njëtë keqe, duke ia marrë, duke ia prishura duke ia zhdukur diçka; e bëj të përje-tojë diçka të rëndë (edhe në një varg një-sish frazeologjike). E la pa gjumë. E lapa bukë (pa ujë, pa rroba, pa shtëpi, paqerre, pa kalë, pa para). E la pa ngrënë(pa pirë, pa folur). E la pa gjë. S?lagjë. E la lakuriq (zhveshur, zbathur). Ela pa njeri (pa vëlla, pa motër, pa baba).E la të vrarë (të vdekur, në vend, lëmsh,top, thes, shakull, dyshek, kopan, pirg,kulaç). E la vetëm (qyqe mbi dhe). E

94

la gisht (kalli, daulle) ia mori çdo gjë qëkishte, e varfëroi. E la vakëf diçka e shkre-toi fare. E la pa veshë e shurdhoi fare. 6.edhe �g. I dal përpara dikujt, e kaloj; ekapërcej, e tejkaloj. E la prapa (në rrugë,në vrapim). E la pas në mësime.

LËBYR kal. 1. Të vret sytë, të verbon. Drita(bukuria) ia lëbyri sytë. Shkëlqimi t'ilëbyr sytë. 2. Ngrys ditën a jetën nënjë gjendje të zymtë, të brengosur a tëmërzitshme.

LËBYREM vetv. 1. Më vriten sytë nga drita,më erren sytë, verbohem.

LËKUND kal. 1. E bëj të paqëndrueshme,të pasigurt a të dyshimtë diçka, e dobë-soj, e trondit; ia dobësoj vendosmërinë,besimin a këmbënguljen dikujt, e bëj tëpavendosur, e bëj të dyshojë. Revolu-cioni e ka lëkundur sistemin kapitalist.Asgjë nuk e lëkund vendosmërinë e pop-ullit. Nuk ia lëkundën besimin në �tore.Kërcënimet (torturat) nuk e lëkundënfare.

LËKUNDEM vetv. 1. vet. veta III �g. Bëhete paqëndrueshme diçka, dobësohet, tron-ditet; luhatet. 2. Më dobësohet besimi tediçka, �lloj të dyshoj dhe humbas sigur-inë, vendosmërinë a këmbënguljen e më-parshme; tregohem i paqëndrueshëm e ipavendosur në mendimet në qëndrimet enë veprimet e mia, e kam në mëdyshjepër të bërë diçka. Revolucionarët evërtetë nuk lëkunden. Nuk ka kockë tëfortë, lëkundet shpejt. Mbahu, mos ulëkund!

LËKUNDJE f. 1. Paqëndrueshmëria e diçkaje,luhatje; tronditje. Lëkundjet e vazh-dueshme të çmimeve (të mëditjeve) nëbotën kapitaliste. Periudhë lëkundjesh tëmëdha.

LËKUNDSHËM mb. 1. Që nuk është i qën-drueshëm a i sigurt në mendimet e nëveprimet e veta, që nuk ka besim tëpatundur në vetvete ose te diçka a tedikush; i pavendosur.

LËKURË f. 1. bised. edhe �g. Veshja e trupit;pamja e jashtme; mbulesë që fsheh diçka.

LËKURËHOLLË mb. 1. Shumë i ndjeshëmndaj qortimeve; që preket a që turpëro-het lehtë.

LËKURËTRASHË mb. 1. Që nuk ndienshumë kur e qortojnë e nuk shqetësohetfort; që nuk preket lehtë; që nuk e zëturpi lehtë. Njeri lëkurëtrashë.

LËMEK kal. 1.E dobësoj a e lodh shumë dikë,ia pres fuqitë; e kapit; e bëj të �ashkët;e mek; e vdes. E lëmeku sëmundja. Elëmeku gjumi. E lëmekën fatkeqësitë

LËMEKEM vetv. 1.Më priten fuqitë nga lod-hja, nga ndonjë sëmundje etj.; këputem,kapitem; bëhem i �ashkët; më bie të �kët;mekem; vdes. Iu lëmekën duart.

LËMEKUR mb. 1.Që i janë prerë fuqitënga lodhja, nga ndonjë sëmundje etj.; ikëputur, i kapitur; i �ashkët; që i ka rënëtë �kët; i mekur; i vdekur. Me duarte lëmekura. Me kokë të lëmekur. Mezemër (me shpirt) të lëmekur.

LËMË m. 1. Fushë e veprimtarisë së njerëzve.Në lëmin e ekonomisë (e arsimit, e kul-turës, e shkencës). Në lëmin e mbrojtjes.Në çdo lëmë të jetës.

LËMOHEM vetv. 1. Jap shkas për t'u grindurmë ha kurrizi. Vetë po lëmohet ai djalë.

LËMOJ kal. 1. E fërkoj lehtë-lehtë dikë medorë për ta përkëdhelur; fërkoj lehtë; �g.përkëdhel. 2. E përpunoj mirë e bukurdiçka, e punoj me mjeshtëri e deri nëhollësitë më të vogla, i jap trajtën për-fundimtare, e kreh mirë. E bëj të për-sosur. E ripunoi veprën për ta lëmuarmirë. Lëmoj stilin (gjuhën). I ka lëmuarvargjet e poemës.

LËMSH m. 1. Diçka që është pleksur nëmënyrë të ngatërruar, pleksje, thurje,ndërlikim. 2. Shtrëngim që ndien njeriunë grykë kur tronditet ose kur hidhërohetshumë, sa që nuk �et dot e nuk përcilletlirisht; komb, nyje. Kam një lëmsh nëfyt. M'u bë lëmsh në grykë më ngecinë grykë e nuk �isja a nuk përcilleshadot. Më është bërë lëmsh në zemër (nëbark, në gjoks, në kraharor) më mundon

95

a më shqetëson shumë diçka, më ka mbe-tur komb a pikë në zemër.

LËMUAR mb. 1. I punuar mirë e bukur, memjeshtëri e deri në hollësitë më të vogla, ikrehur mirë, i punuar në mënyrë të përso-sur. Vepër e lëmuar. Ka gjuhë të lëmuar.

LËMYSHK m. 1. Ajo që mbulon a që e bëntë harrohet diçka, pluhur. Lëmyshku ikohës.

LËNDOHEM vetv. 1. Prekem thellë; fyhem.U lëndua shumë. Është lënduar ngavdekja e djalit.

LËNDOJ kal. 1. E prek thellë dikë; e fyej dikë.I lëndoi zemrën (shpirtin). Mos e lëndome fjalë!

LËNDUAR mb. 1. I prekur thellë; i fyer. Mezemër të lënduar. Mbeti i lënduar.

LËNDUES mb. 1. Që të prek thellë; fyes.Fjalë lënduese.

LËNG m. 1. bised. Plëng, mall e gjë, pa-suri. Kishte zënë lëng? Kishin shumëlëng. 2. bised. Diçka e mirë, e kënd-shme e tërheqëse që ka dikush a diçka,lezet, kripë, hijeshi; bukuri; vlerë, bul-met. Njeri pa lëng. Fjalë (muhabet) palëng. S'ka (fare) lëng. Nuk ka pikë lëngu.I doli lëngu i doli kripa, u bë si i shpëlarë,e humbi lezetin; e humbi vlerën.

LËNGARAK mb. 1.Që ushqehet keq, që halëngëtyra; shumë i varfër, fare i këputur.

LËNGATË f. 1. Vuajtje e thellë shpirtërore,brengë e madhe. E ka lëngatën për-brenda.

LËNGATOHEM vetv. 1. Vuaj thellë shpirtër-isht, brengosem shumë.

LËNGOJ I jokal. 1. Vuaj shumë, heq keq amundohem nga dikush. Kemi lënguarnën zgjedhën e të huajve (e bejlerëve, epasanikëve). Lëngoi në burg (në dhe tëhuaj, në kurbet). I lëngoj zemra vuajtishumë.

LËNGJERË f. 1. shar. Njeri i ndyrë, që silletkeq dhe urrehet nga të tjerët, fundërrinë.

LËNGJYRË f. 1. Vuajtje e madhe, mundim irëndë. E hoqi lëngjyrën shpëtoi nga njëe keqe që e mundonte. 2. Frikë e madhe,tmerr. I ka hyrë lëngjyra. I ra lëngjyrau tmerrua.

LËNUR kal. 1.E bëj �je-�je a copë-copë diçka,e bëj fërtele, e gris keq; e gërvisht shumëdikë me thonj a me diçka tjetër të mpre-htë; e rrah shumë dikë, e shqep në dru.I lënuri rrobat nëpër ferra. E lënuri methonj. E lënuri me kamxhik. E lënurinë fytyrë. 2. E bëj të vuajë shumë, emundoj shumë, e s�lit. E lënuri veten.

LËNUREM vetv. 1. Vuaj a mundohem shumë,s�litem, copëtohem, bëhem copë. Ulënurën në kurbet.

LËNURUR mb. 1.Që është bërë �je-�je acopë-copë, që është bërë fërtele; që ështëgërvishtur shumë; i rrahur keq. Me rrobatë lënurura. Me fytyrë të lënurur. Si qeni lënurur. 2. I munduar, i s�litur. Mezemër të lënurur. 3. Që e ka mendjen tëprishur a të hallakatur, me mendje të pr-ishur; i prishur nga mendtë, i shkalluar.

LËPIHEM vetv. 1. keq. Krihem e ndreqemnë mënyrë të stërholluar; pispillosem. 2.keq. I vij rrotull dikujt e i bëj lajka mepërulësi; i përulem shumë dikujt për tëpër�tuar diçka a i lutem shumë për tëmë bërë një të mirë; kam shumë dëshirëtë shtie në dorë diçka. Nuk i lëpihetaskujt. U lëpihej bejlerëve. I lëpihej pa-surisë (prikës). S?është nga ata që lëpi-hen. 3. keq. Kam marrëdhënie shumë tëngushta me dikë; puthem. Është lëpirëme fashistët (me ballistet).

LËPIJ kal. 1. keq. E tërheq a e marr prapadiçka jo të mirë që kam thënë më parë.

LËRUAR mb. 1. bised. Që është arsimuar, qëka bërë shkollë; që është ushtruar për tëpunuar në një fushë a degë të shkencësose të artit. Njeri i lëruar. Mendje elëruar.

LËSHOHEM vetv. 1.Shkoj diku me nx-itim, sulem, turrem; i vërsulem dikujta diçkaje, i hidhem, i sulem, e sulmoj

96

me të gjitha forcat; ia hyj një pune mevrull, i përvishem me hov. Iu lëshuantatëpjetë. Iu lëshuan qentë. U lëshuanmbi armikun. Iu lëshuan me gurë (mebomba dore, me shqelma, me grushte ).Iu lëshuan me të shara (me fjalë). Ulëshua deri në Elbasan. Iu lëshuan ko-drave (maleve, arave). Iu lëshuan grurit(kanalit) të gjithë së bashku. Iu lëshuanbunkerit gjerman. 2. Jepem shumë pasdiçkaje; ha ose pi me lakmi të madhee me të shpejtë. Ishte lëshuar pas pi-jeve (pas qejfeve). Lëshohet pas ëmbëlsir-ave. Nuk lëshohet në të ngrënë. 3. Nuku qëndroj dot vështirësive, pengesave efatkeqësive, përkulem; humbas guximine vendosmërinë, s'kam më zemër për tëvepruar, më priten fuqitë; e lëshoj veten.U lëshua keq. Nuk lëshohet para vështirë-sive. 4. Dobësohem, bie nga shëndeti es'kam fuqi të bëj diçka, të lëviz etj.

LËSHOJ kal. 1. kryes. veta III edhe �g. Nx-jerr diçka nga vetja, e bën të dalë jashtëvetes, hedh; nxjerr nga vetja e përhap rro-tull diçka; hap, çel; jep, krijon; lë. Lëshoilëng. Gjarpri lëshon helm. I lëshojnëlot sytë. Lëshon tym. Lëshon erë tëmirë. Lëshon tinguj të hollë. Lëshoikujën (piskamën) nisi të qante me tëmadhe. Ka lëshuar mjekër. Lëshoi lule(gjethe, lastarë, rrënjë, kokrra). Lëshoikalli gruri. Lëshoi xhufkë misri. Zjarrilëshon xixa (shkëndija, afsh të nxehtë).Dielli lëshon rreze. E lëshon bojën kjorrobë. Ka lëshuar bark (gushë) ështëshëndoshur shumë. Lëshon hije pemabën hije. Lëshoi vrer volli vrer. Kalëshuar urdhrin (thirrjen). Lëshoi parul-lën. Lëshoi kushtrimin. 2. vet. vetaIII (me një trajtë të shkurtër të përem-rit vetor në r. kallëzore) edhe �g. Nukmë punon më një pjesë e trupit, s'kammë fuqi ose aftësi trupore a mendore, mëdobësohet a më pakësohet shumë, më lë,më bie. E lëshuan fuqitë. E lëshuan këm-bët nuk qëndron dot më në këmbë osenuk ecën dot a ecën me vështirësi nganjë sëmundje a nga pleqëria. E lëshoi ku-jtesa.

LËSHUAR mb. 1. Që nuk u ka qëndruardot vështirësive a fatkeqësive, që ka hum-bur guximin e vendosmërinë, që s'ka mëzemër për të vepruar; që ka rënë shpirtër-isht. 2. I shthurur nga ana morale ose idhënë shumë pas pijeve, qejfeve, kumaritetj., i papërmbajtur; i papërmbajtur nëtë folur, gojështhurur. Njeri i lëshuar.Bënte një jetë të lëshuar. Ka gojë tëlëshuar.

LËTYRË f. 1. Lëngëtyrë. 2. keq. Fundër-ria, llumi; diçka krejt e pavlefshme dhe edëmshme.

LËTHUREM vetv. 1. Bashkohem e lidhemngushtë me dikë. Janë lëthurur njëri metjetrin.

LËVAREM vetv. 1. Lodhem a mundohemshumë në një punë; më priten fuqitë, kë-putem, rraskapitem, kapitem. Ishte lë-varur shumë. 2. keq. I lutem shumëdikujt për diçka, i bëhem baltë; i përuleme i lëpihem dikujt, duke u hequr si i afërt,si i bindur ose si njeri i tij. Pas shpine tëshan e në sy të lëvaret.

LËVARUR mb. 1. I lodhur e i këputur, i ka-pitur, i rraskapitur, i lëshuar (nga njëpunë e rëndë, nga një sëmundje etj.). Ekishte trupin të lëvarur. Ishte shumë ilëvarur.

LËVERE f. 1. keq. Diçka fare pa vlerë, njeri agjë që ka humbur çdo vlerë. U duk lëverepërpara të tjerëve. E bëri lëvere dikë eshau keq, ia nxori bojën, e bëri leckë. 2.përçm. Gazetë pa vlerë, �etushkë.

LËVIRË f. 1.shih LËVAR/E,∼JA 1, 3. Lëvi-rat e maleve. Lëvirë lopë (dhelpre). 2.keq. Lutje me shumë përulësi, që i bëjmëdikujt për t'i kërkuar diçka.

LËVIZ kal. 1. E caktoj dikë me punë ae emëroj me detyrë në një vend tjetër;jokal. ndërroj punë a detyrë, kaloj nënjë vend tjetër. Lëviz kuadrin. E lëvizënnë një detyrë tjetër. Lëvizën disa vetanga ndërmarrja. 2. jokal. �g. Shkojpërpara, përparoj; vet. veta III zhvillo-het diçka. Jeta lëviz përpara. 3. I shtoj

97

dikujt vrullin për punë ose për të kryerdiçka, e nxit, e shtyj për diçka, e vë nëlëvizje; jokal. vë në lëvizje, i përvishemnjë pune a një vepre, lëviz masat (pop-ullin). Njerëzit lëvizin kudo ku punojnë.Le të lëvizin vetë! 4. �g. E bëj tëpaqëndrueshme diçka; i ngjall dikujt mos-besim e pasiguri, e lëkund, e tund; jokal.vet. veta III nuk është i qëndrueshëm,luan; lëkundet. Lëvizën themelet e peran-dorisë (e botës kapitaliste). Nuk e lëvizdot nga e tija. Fjalët nuk e lëvizën fare.Nuk lëviz nga fjala.

LËVIZËS mb. 1. Që e shtyn të ecë përparadiçka, që sjell zhvillimin e diçkaje. Forcatlëvizëse të shoqërisë (të revolucionit).

LËVIZJE f. 1. Veprim i gjallë, kalim nga njëgjendje në një tjetër. Në atë dramë (�lm)nuk ka lëvizje. Lëvizja e ngjarjeve.

LËVIZSHËM mb. 1. Që ndryshon sipaskushteve e rrethanave, i ndryshueshëm;që rritet e zhvillohet. Pjesa më elëvizshme e diçkaje. 2. bised. keq. Qëka qëndrim jo të mirë moral, bishtdred-hur (për femrat).

LËVOROHEM vetv. 1. Lodhem shumë nëpunë; mundohem shumë, rraskapitem.

LËVOROJ kal. 1. E lodh shumë në punë dikë;e mundoj shumë, e rraskapit. I lëvoroninshumë njerëzit.

LËVORUAR mb. 1. I lodhur shumë në punë;i munduar shumë, i rraskapitur.

LËVOZHGË f. 1. Veshja e jashtme e diçkaje,mbulesë, mbështjellje; guaskë. E ka ndër-ruar lëvozhgën.

LËVRIJ jokal. 1.Lëviz shpejt e me gjallëri,shkoj tutje-tehu në një vend të ku�zuar,nuk rri në një vend; vet. veta III dridhetlehtë e shpejt diçka; vlon, gëlon. Lëvrintenëpër dhomë (nëpër shtëpi). Njerëzitlëvrinin në rrugë. Sytë i lëvrinin sa an-dej këtej. Mendimet i lëvrinin në kokë.Diçka i lëvrin përbrenda (në zemër, nëkraharor).

LIDH kal. 1. I rreshtoj e i thur mirë fjalët, i sh-preh qartë e rrjedhshëm mendimet; e har-toj bukur diçka, duke i arsyetuar gjëratmirë e qartë. Lidh mendimet (fjalët). 2.Afroj dy vetë ose dy palë, i vë në mar-rëdhënie të ngushta e të drejtpërdrejta, ibashkoj; vet. veta III e bashkon, e afrondiçka a dikë me një tjetër. E lidhi meshokë të mirë. Lidhi jetën me të u mar-tua me të. Ç'e lidh me të? S'e lidhasgjë me mua. 3. �g. Bëj një mar-rëveshje me dikë; bashkohem me dikë përnjë veprimtari të caktuar; vendos mar-rëdhënie të afërta me dikë. Lidhën kon-tratën. Lidhën besën (fjalën, kuvendin).Lidhën krushqi. Lidhën miqësi u bënëmiq. Lidhën fejesë u fejuan. 4. �g. E vënë marrëdhënie të ngushta a të pa ndarame diçka; përcaktoj se me kë a me seka të bëjë diçka ose nga varet. Fjalën elidh me veprën. Lidh mësimin me punën(me jetën). Lidh teorinë me praktikën.Veprimet e tij i lidhin me shkaqe (mendikime) të ndryshme. 5. �g. bised.I jap një rrogë a një pension që ta ketëpërgjithmonë (sipas një rregulli), i cak-toj. Lidhën rrogë dikujt. I kanë lidhurpension pleqërie. 6. �g. bised. E pen-goj dikë të merret me diçka a të veprojë,nuk i jap mundësi që të shkojë e të largo-het nga vendi ku jeton a punon; nuk elë diçka të zhvillohet. 7. �g. vjet. Ibëj magji dikujt për ta penguar që tëketë marrëdhënie me një femër; i bëjmagji për diçka (sipas besimeve të kota);kund. zgjidh. Kujtonte se e kishte lid-hur magjistarja. Besonin se orët lidhnine zgjidhnin. 8. �g. bised. E ndërpres ae pres fare një ushqim, nuk e ha a nuk epi më diçka. 9. �g. bised. Nuk e lë dikëtë gjejë rrugëdalje për të përligjur a ar-syetuar diçka, e zë ngushtë dikë, ia mbyllgojën; e bëj të ngecë. E lidhi me fjalë. Eka lidhur keq.

LIDHEM vetv. 1. Afrohem me dikë, hyjnë marrëdhënie të ngushta e të drejtpër-drejta, bashkohem. U lidhën bashkë përgjithë jetën. U lidhën me martesë u mar-tuan. 2. �g. Bëj një marrëveshje me dikë;

98

bashkohem me dikë për një veprimtari tëcaktuar. U lidhën me besë (me besa-besë,me fjalë). U lidhën me kusht vunë bast.3. vet. veta III �g. Ka marrëdhënie tëngushta a të pandara me diçka; bashko-hen gjëra a çështje si të ishin pjesë të njëtë tëre; ka të bëjë me diçka a me dikëose varet prej saj a prej tij. Teoria lidhetme praktikën. Shkolla lidhet me jetën.Këto gjëra lidhen ngushtë. Kjo lidhetme shkaqe (me rrethana, me kushte) tëcaktuara. 4. �g. bised. Jepem shumëpas dikujt a diçkaje, nuk shkëputem dotprej tij a prej saj dhe kjo më pengon tëmerrem me diçka tjetër. U lidh me fëmi-jët. Është lidhur shumë me punën. Mosu lidh pas tij! 5. Më zihet goja, zihemngushtë në një bisedë me dikë dhe hesht,ngec.

LIGAVEC m. 1. mospërf. Njeri i s?qullët ei �ashkët, që hiqet zvarrë gjithë jetën;njeri që nuk vepron me guxim, njeri pakockë; qaraman.

LIGËSOHEM vetv. 1. Ligështohem; më bie të�kët.

LIGËSOJ kal. 1. Ligështoj.

LIGËSHTOHEM vetv. 1. Më lëshon zemrae mposhtem nga vështirësitë a nga fatke-qësitë, vritem shpirtërisht; humbas gux-imin, trembem; prekem thellë nga diçkae dhimbshme dhe nuk e mbaj dot veten.Nuk ligështohet asnjëherë. Nuk i durondot të çarat, ligështohet shpejt. Burrat(trimat) nuk ligështohen.

LIGËSHTOJ kal. 1. Bëj që dikë ta lëshojëzemra, e vras shpirtërisht; e bëj të hum-basë guximin e të trembet; e prek thellënë shpirt dhe e bëj të mos e mbajë dotveten. E ligështuan fatkeqësitë. Ia ligësh-toi zemrën

LIGJËRIM I m. 1. Zëri i disa zogjve që këndo-jnë ose cicërojnë bukur, kënga e zogjve;shushurimë a fëshfërimë e ëmbël që të ng-jall kënaqësi. Ligjërimi i bilbilit.

LIGJËROJ I jokal. 1. vet. veta III �g.Këndon a cicëron bukur (për disa zogj);

shushurin a fëshfërin ëmbël. Ligjëron bil-bili (kryeartëza). Ligjëron lumi. Ligjëro-jnë gjethet (drurët).

LIGJSHËM mb. 1. Që është me vend, idrejtë, i përligjur; i arsyeshëm, plotësishti kuptueshëm, i natyrshëm. Krenari eligjshme. Kërkesë e ligjshme. Shqetësim(zemërim, kundërshtim) i ligjshëm.

LIMAN m. 1. Vendi i qëndrimit e i prehjes sëdiçkaje. Limani i dëshirave e i ëndrravetë dikujt. Limani i pleqërisë së bardhë.

LIMER m. 1. Shesh. Limer luftërash të përg-jakshme. 2. keq. Vend i rehatshëm dhe iqetë që zë dikush, qoshe. Ka gjetur limer.

LIND jokal. 1. edhe kal. vet. veta III �g. Delnë jetë dikush; e nxjerr në jetë dikë; bëjqë të jetë, të jetojë e të veprojë. Në tokëntonë kanë lindur heronj. Në shtëpinë etyre kanë lindur vetëm trima. Lindi njëpoet i shquar. Nuk ka lindur burrë që tëna frikësojë. 2. Dal në dritë, shpëtoj nganjë e keqe e madhe. Lindi edhe një herë.3. vet. veta III edhe �g. Del, nis jetën;ngrihet, themelohet, krijohet. Lindi atjenjë qytet i ri. Lindi një industri e re (njëuzinë e madhe). Marksizmi lindi në shek.XIX. 4. vet. veta. III edhe �g. Zë �lle nis të shfaqet diçka, del, vjen; krijohet;ngjallet; shkaktohet. I lindi dashuria (sh-presa, dyshimi, dëshira, përshtypja). Ilindi në zemër.

LINDJE f. 1.Koha kur del a kur nis tëshfaqet diçka, çasti kur krijohet, ngriheta themelohet diçka; �llimi i veprimtarisësë dikujt a të diçkaje.

LINDUR mb. 1.Që e ka diçka që kur ka lin-dur e nuk e ka �tuar më vonë gjatë jetës.Shtrembërim i lindur. anat. Re�ekse tëlindura.

LIRË I f. 1. Frymëzimi e krijimi poetik. Nukheshti asnjëherë lira e Naimit.

LIRË mb. 1.Që nuk ku�zohet, nuk pengoheta nuk ndalohet nga dikush a nga diçka.2. edhe �g. I zbrazët, pa njeri a pa

99

sende; që nuk është i zënë, që nuk për-doret nga ndokush e mund të shfrytëzo-het nga ndokush tjetër a për diçka tjetër;që ka mbetur bosh dhe nuk është zënëende nga dikush tjetër (për një vend punenë një institucion a ndërmarrje); kund. izënë. Dhomë (shtëpi) e lirë. Kishte disavende të lira në sallë. Hapësirë (fushë) elirë. Karrige e lirë. Telefoni është i lirë.Para (mjete monetare) të lira. �n. Vendi lirë në organikë. 3. �g. Që nuk është ikursyer, që i lëshon fjalët pa u përmbaj-tur; kund. i shtrënguar, i shtrenjtë. I lirënë fjalë, i shtrënguar në hesap. fj. u.

LIRSHËM ndajf. 1. Në mënyrë të natyr-shme, pa u ndrydhur e pa druajtje, nëmënyrë të çlirët, shpenguar, lirisht. Ulet(rri) lirshëm ulet pa druajtje. Ndihet lir-shëm. 2. Lehtë e pa vështirësi; pa ndonjëpengesë a ndalim; lirisht. E �et lirshëmanglishten. I shprehin mendimet lirshëm.I shfaqin ndjenjat lirshëm.

LITAR m. 1. Diçka e gjatë a e zgjatur; varg igjatë, vargan. Litar uji. Bie shi me litarëbie shumë shi. Një litar njerëz.

LIVADHIS jokal. 1. keq. Endem kot më kot;veproj ashtu si dua vetë pa për�llur faretë tjerët, nuk i zbatoj rregullat e kërkesate caktuara në një punë. Livadhiste lirisht(sipas qej�t). Nuk e lanë të livadhiste sitë donte. Livadhiste poshtë e lart.

LOC m. 1. përk. Shok a mik i ngushtë e idashur. Lum loci! lum miku!

LOCE f. 1. përk. Shoqe e ngushtë dhe edashur.

LOÇKË f. 1. Pjesa më e brendshme e diçkaje;thelbi. Loçka e zemrës (e shpirtit). 2.përk. Njeri shumë i dashur e i shtrenjtëpër nënën. Loçka e nënës! Loçka ime!

LODËR f. 1. bised. Lojë. Lodër e rrezikshme.Lodër futbolli (shahu, bixhozi).

LODRIM m. 1. E folur me dredhi, dredhim,lojë. Lodrim fjalësh.

LODH kal. 1. E vë në punë, e bëj të punojëmirë e me të gjitha forcat, e mundoj.

LOJCAK mb. 1. Që nuk e mban fjalën, qëluan nga fjala; i pavendosur, i lëkund-shëm. 2. Bishtdredhur. Grua (vajzë)lojcake.

LOJË I f. 1. Sjellje e shtirur e veprime dred-harake për të mashtruar të tjerët; diçkaqë organizohet me dredhi për t'ia hedhurnjë njeriu ose për t'u tallur me të; shaka.Lojë e rrezikshme. I luajti një lojë. Mosi bëj lojëra! E ka për lojë. Bëri lojëme dikë u tall; bëri shaka me të. 2. �g.Këmbim i shpejtë i njollave të dritave, tëngjyrave etj.; ndryshimi i shpejtë e i sh-peshtë a i përsëritur i diçkaje. Lojë dri-tash. Loja e �akëve. Loja e çmimeve tëtregut. Loja e bursës.

LOKOMOTIVË f. 1. Ajo që tërheq e shpiepërpara diçka. Revolucionet janë lokomo-tiva të historisë.

LOPËLARË f. 1. Njeri që ha shumë, hamës imadh, grykës.

LORËZOJ jokal. 1. Flas me zë të çjerrë; qajsi lorëza (për njerëzit).

LOZE f. 1. bised. Lloj, farë, racë. Loze ekeqe.

LOZONJAR mb. 1. keq. E lëvizshme, bisht-dredhur (për femrat).

LUAJ jokal. 1. edhe kal., edhe �g. bised. Elëviz më me vrull diçka për ta mbaruarmë shpejt një punë, një veprim etj., i jap;vet. veta III bëhet a ecën me gjallërie me vrull, vlon. Luaje kazmën! punomë shpejt!, jepi kazmës! Luaji duart!puno më shpejt! Luaji këmbët ec mëshpejt! Luaji dhëmbët! ha më shpejt!Luan puna vlon puna. Luan lopata vlonpuna me lopatë. Luante druri (dajaku)vlonte druri. Kush luan këmbët, luanedhe dhëmbët. fj. u.

LUAJTSHËM mb. 1. bised. keq. Që lëvizsipas kushteve e rrethanave, i lëvizshëm,i paqëndrueshëm.

LUAN m. 1. Njeri trim, guximtar e i fortë.Luanët trima (partizanë). 2. Përd. mb.m. sipas kuptimit 2 të emrit Djalë luan.

100

LUANESHË f. 1. Vajzë a grua trimëreshë,sypatrembur dhe e fortë. Luaneshatshqiptare. Luaneshat e maleve. 2. Përd.mb. f. sipas kuptimit 2 të emrit. Grualuaneshë.

LUBI f. 1. keq. Njeri që ha shumë, njeri ipangopshëm.

LUFTËTAR m. 1. Ai që është trim e i zoti,njeri sypatrembur.

LUFTËTAR mb. 1. Që është trim e i zoti,sypatrembur. Burrë luftëtar.

LUFTOJ jokal. 1. kal. �g. Përpiqem memënyra të ndryshme t'i bëj keq dikujtdhe ta dëmtoj sa më shumë. E luftonteshumë ai. E luftonte pa të drejtë. 2. Për-piqem shumë e pa ndërprerje për t'ia ar-ritur patjetër një qëllimi, duke kapërcyerme guxim vështirësitë e pengesat. Lufto-jmë për ndërtimin e socializmit

LUGAT m. 1. keq. Njeri shumë i shëmtuar nëpamje, që u kall tmerrin njerëzve; njeri ikeq, që u bën dëm të tjerëve.

LUHAT kal. 1. jokal. vet. veta III �g. shihLUHATEM 4.

LUHATEM vetv. 1. Nuk qëndroj i patundurnë një mendim, në një vendim etj., tre-gohem i pavendosur, lëkundem; e kamsi me mëdyshje për të bërë diçka. Nisitë luhatej. Luhatet në mendime. 2.vet. veta III �g. Ndryshon a lëvizdiçka brenda disa caqeve, është e paqën-drueshme; lëkundet. Luhaten çmimet.Luhatet temperatura.

LUHATJE f. 1. kryes. sh. �g. Ndryshime qëvihen re në kuptimin e në zbatimin e njëudhëzimi, vendimi etj. për shkak se ataqë e zbatojnë nuk e njohin mirë e thellëpërmbajtjen e tij ose për shkak se vetëudhëzimi ka diçka të paqartë. Luhatjetnë drejtshkrim. Luhatje në interpretimine një rregulloreje. 2. Qëndrim i lëkund-shëm e i pavendosur, paqëndrueshmëri;mëdyshje. 3. Lëvizje a ndryshim brendadisa caqeve, lëkundje. Luhatje të vogla.

LUHATSHËM mb. 1. Që s'qëndron në njëmendim, që ndryshon herë pas herë sjell-jen e qëndrimin e tij; i paqëndrueshëm,i lëkundshëm. Njeri i luhatshëm. Qën-drim i luhatshëm.

LUKËR f. 1. përk. Fëmijë i vogël, vocërrak.

LUKUNI f. 1. keq. Turmë njerëzishtë harbuar, që sulen kundër të tjerëveme synime keqbërëse. Lukuni armiqsh(nazistësh).

LULE f. 1. Më i miri, më trimi a më i bukurii të gjithëve; pjesa më e mirë a më e zg-jedhur e diçkaje, ajka; koha më e bukur,pjesa më e mirë e një periudhe.

LULËZOJ jokal. 1. kal. �g. E bëj të bukurdikë a diçka, i jap pamje shumë të bukur,e zbukuroj. 2. vet. veta III �g. Zhvillo-het shpejt e mirë ecën shumë mbarë, për-para.

LULOJ jokal. 1. kal. �g. Zbukuroj, lulëzoj. Eluloi shtëpinë.

LULUSHAN mb. 1. mospërf. Mendjelehtë;kokorosh. Djalë (njeri) lulushan.

LUM mb. 1. Fatlumtur; i bekuar. Vend i lum.Tokë e lume. Ditë të lume. Jetë e lume.

LUMAK m. 1. Njeri me trup të hollë, të gjatëe të drejtë.

LUMË m. 1. Rrjedhë e madhe e diçkajetë lëngshme, që shkon me shumicë epa pushim. Lumë gjaku. Lumë djerse.Lumë lotësh. 2. Shumicë njerëzish,gjërash etj., që lëvizin së bashku a derd-hen pa pushim; diçka që del me shumicëdhe shkon me vrull në një drejtim. Lumënjerëzish.

LUNDROJ jokal. 1. E kam diçka me bollëk.Lundronte në pasuri. 2. Endem në njëgjendje të vështirë ose të pasigurt. Lun-dron, s`ka siguri.

LUSPË f. 1. Mbulesë, cipë. Ia hoqi luspënidealiste (meta�zike).

LUSTËR f. 1. keq. Zbukurim i jashtëmi diçkaje, që ka për qëllim të fshehëtë vërtetën e të mashtrojë të tjerët,

101

shkëlqim i rremë. Lustër e rrente. Lustërdemagogjike.

LUSTROJ kal. 1. keq. E paraqit diçka mengjyra të bukura, e zbukuroj për të fshe-hur të vërtetën e për të mashtruar tëtjerët. E lustroj gjendjen.

LUSTRUAR mb. 1. keq. Që është paraqi-tur me ngjyra të bukura, që është zbuku-ruar për të fshehur të vërtetën e për tëmashtruar të tjerët.

LUSTRUES m. 1. keq. Ai që e paraqit diçkame ngjyra të bukura, ai që e zbukurondiçka për të fshehur të vërtetën e për tëmashtruar të tjerët.

LUSH m. 1. keq. Njeri i papërmbajtur, ai qëbën si i tërbuar.

LUSHË f. 1. keq. Grua e papërmbajtur, ajoqë bën si e tërbuar; bushtër.

LUZMË f. 1.Shumicë njerëzish, grumbull,turmë; mizëri; sasi e madhe e diçkaje.Luzmë njerëzish. Luzmë mizash (har-rjesh, grerëzash). Luzmë dyshimesh.

LUZMON jokal. 1. Shkojnë grumbull e dukebërë zhurmë (për njerëzit); bëjnë zhurmë,ziejnë.

LYEJ kal. 1. keq. I vë njollë dikujt, e për-lyej; e fëlliq. I leu keq (kokë e këmbë).2. keq. Fsheh thelbin e vërtetë të diçkajeduke e paraqitur të zbukuruar e me tjetërngjyrë.

LYER mb. 1. keq. Që është njollosur ngaana morale; që ka marrë pjesë në diçkatë keqe, i përlyer, i fëlliqur. Njeri i lyer.Rrinte si i lyer.

LYHEM vetv. 1. keq. Marr pjesë në një punëtë keqe; i vë njollë vetes, përlyhem ngaana morale; fëlliqem. Është lyer keq. Ulye edhe ai në atë punë.

LYRË f. 1. bised. Shije, kripë. Shaka pa lyrë.Njeri pa lyrë njeri i shpërlarë. Ka lyrëdikush.

LYRËT mb. 1. keq. I paturp, i pacipë; i ndyrë.Njeri i lyrët.

LYSHTËR f. 1. zakon. keq. Shumicë e madhenjerëzish, turmë e madhe, mizëri, rrëmet.

LYTH m. 1. E metë, cen. E ka një lyth edheai.

LLABIÇ m. sh. krahin. 1. Llupës, grykës imadh.

LLACAMAN mb. bised. 1. Që është më-suar të hajë gjëra të mira, që i pëlqentë hajë gjellë të shijshme e sidomos ëm-bëlsira (për njerëzit). Fëmijë llacaman.

LLAÇKË f. sh. bised. 1. mospërf. Mendje,kokë. Mblidhe mirë llaçkën. Aq i thoshtellaçka.

LLALLË I f. 1. Diçka që sjell grindje; grindje,gërnjë. U ka hyrë llalla në shtëpi.

LLANGOS m. 1. mospërf. Njeri që endet derëmë derë dhe rri pa punë; njeri llafazan.

LLANGOSJE f. 1. Gjë e ndyrë që të ngjallneveri, diçka e fëlliqur; veprim a sjellje ekeqe që të pështiros.

LLAP kal. 1. jokal. �g. Flas shumë e kot, llo-motit; �as pa përgjegjësi, them gjëra qës?duhen thënë, �as të pjekura e të pap-jekura. Llap shumë (kot). Llapte poshtëe lart.

LLAPAN mb. 1. keq. Që llap shumë, llafazan.

LLAPËRÇINË f. 1. Gjellë si qull, me shumëujë dhe jo e shijshme; llurbë.

LLAPËTYRË f. 1. vet. sh. �g. Fjalë të këqija,sharje të ndyra. Thotë (�et) llapëtyra.

LLASTIKTË mb. 1. bised. Që vepron sipaskushteve a rrethanave, që u përshtatetshpejt atyre.

LLËRËDJEGUR mb. poet. 1. Që është shumëpunëtor, që punon shumë (zakonisht përata që punojnë jashtë, në vend të hapur).

LLËRËPËRVESHUR mb. 1. si ndajf. �g.Me vrull e pa u kursyer. Punoninllërëpërveshur.

LLOGARI f. 1. bised. Veprime me mend, qëi bëjmë për të parashikuar si do ta zgjid-him një çështje, kur dhe si do ta kryejmë

102

diçka, si do të sillemi a si do të veprojmënë disa rrethana etj. Kemi bërë llogari tënisemi në fund të muajit. S?i doli lloga-ria si e kishte menduar.

LLOGARIS kal. 1. Zbërthej e peshoj me menddiçka, mendoj të bëj diçka; bëj veprimeme mend për të parashikuar si do tazgjidh një çështje, kur dhe si do ta kryejdiçka, si do të sillem a si do të veproj nëdisa rrethana etj.; bëj llogari. E kam llog-aritur të kthehem brenda javës. S?i llog-ariti mirë rrethanat. E llogaritën mirëpunën

LLOGARIT kal. 1. Zbërthej e peshoj me menddiçka, mendoj të bëj diçka; bëj veprimeme mend për të parashikuar si do tazgjidh një çështje, kur dhe si do ta kryejdiçka, si do të sillem a si do të veproj nëdisa rrethana etj.; bëj llogari. E kam llog-aritur të kthehem brenda javës. S?i llog-ariti mirë rrethanat. E llogaritën mirëpunën.

LLOGOBERE I f. 1. Vajzë a grua që �etshumë, llafazane, gojëpashmagje.

LLOKMË f. 1. keq. Diçka e dobishme dhe eçmueshme, që merr dikush zakonisht pae merituar; për�tim i padrejtë; thelë. Idhanë (mori) një llokmë të mirë. Ishtemësuar me llokma. Nuk ka gjithnjëllokma.

LLOME f. 1. Diçka e dobishme që dikujt iakanë bërë gati të tjerët. Shin në llomenëe botës. 2. përd. mb. �g. Që është për-gatitur nga të tjerët e që dikush e gjentë gatshme, i shtruar nga të tjerët. Egjeti llome e gjeti gati, e gjeti sofrën tështruar.

LLOMËSHTI f. 1. Fundërria e njerëzve; llumi.Llomështia e shoqërisë.

LLONXHË I f. 1. përd. mb. �g. I mbushurplot, që ka të gjitha të mirat. Llonxhëe kishte shtëpinë. 2. përd. ndajf. �g.Me të ngrëna me të pira. Është mësuarllonxhë. Ia kaluan llonxhë.

LLONXHË III f. 1. bised. Bisedë e gjatë dhee shtruar. 2. bised. Zhurmë e madhe që

bëjnë shumë veta kur �asin njëherësh enuk merren vesh njëri me tjetrin muha-bet me zhurmë e me potere; potere, rrë-mujë. 3. përd. ndajf. �g. Pa rregull, rrë-mujë, plot zhurmë. Shkoi puna llonxhë.

LLOSH m. 1. Diçka e ngatërruar, rrëmujë. Ibëri llosh. Është bërë llosh.

LLOZ m. 1. bised. Njeri gjataman e kokë-trashë, budalla; shul. Çfarë llozi që është!

LLUCËROJ kal. 1. E prish keq një punë, efëlliq fare një punë.

LLUKË I f. 1. Njeri i trashë nga mendja, bu-dalla.

LLUM m. 1. Fundërria e njerëzve, diçkakrejt e pavlerë ose e dëmshme. Llumii shoqërisë së vjetër. Llumrat etrashëguara nga e kaluara. Llumi i ideveborgjeze.

LLUMTË mb. 1. Shumë i turbullt. Në ko-hërat e llumta.

LLUP kal. bised. 1. Rrëmbej, zhvat diçka meshumicë e menjëherë.

LLUQ mb. 1. keq. I plogët; i qullët, i mefshtë;i trashë nga mendja. Ishte fare lluqe.

LLURBË f. 1. mospërf. Grua shumë e shën-doshë e me mishra të varura. Nuk ectedot llurba.

LLURBËT mb. 1. mospërf. Që është shumë ishëndoshë e me mishra të varura. Njeri illurbët.

LLURBËTIRË f. 1. keq. Fundërria e njerëzve;diçka krejt e pavlefshme ose e dëmshme;llum. Llurbëtira e shoqërisë së vjetër.

MAÇOK m. 1. Njeri i prapë, që nuk rri urtëe grindet; njeri dinak e i pabesë.

MADËRGONË f. 1. Diçka e keqe që të pen-gon e të mërzit, ferrë. Pastrojnë ferrat emadërgonat.

MADHOR mb. 1. I lartë, i ngritur, që shprehdiçka madhështore. Ton madhor.

MAGNETIK mb. 1. libr. Që ushtron ndikimtë fshehtë e të fuqishëm, që të tërheq sinjë magnet.

103

MAGNETIZËM m. 1. libr. Forca tërheqëse emadhe që ushtron dikush mbi dikë tjetër;joshje e fuqishme.

MAGNETIZOJ kal. tek. 1. libr. E tërheq fortdikë si me magnet, e josh fuqishëm dhee bëj për vete; e magjeps. Ky libër tëmagnetizon.

MAGJEPS kal. 1. E tërheq fort dikë dhe e bëjpër vete, e josh; e mahnit dikë sa i marrmendtë. Pamje (pikturë, muzikë) që tëmagjeps. E magjepsi bukuria e saj.

MAGJI f. 1. Aftësia e jashtëzakonshme që kadikush për ta tërhequr e për ta bërë përvete dikë ose për të ndikuar mbi të; forcëtërheqëse e jashtëzakonshme e dikujt ae diçkaje; ndikim i madh, i fshehtë e ipashpjegueshëm i diçkaje.

MAGJIK mb. 1. Që të magjeps e të bënpër vete, që të josh me forcë të madhe;i mrekullueshëm. Bukuri magjike. Artmagjik.

MAHISET vetv. 1. Bëhet më keq, keqësohet,acarohet (një punë etj.). U mahis puna.

MAJA f. 1. bised. Pjesa më e zgjedhur; ajka.Majaja e djemurisë. 2. bised. Thelbii një çështjeje etj.; ajo nga e cila varetzhvillimi ose ndryshimi i diçkaje.

MAJË f. 1. bised. Pika më e lartë e diçkaje,kulmi. Drejt majave më të larta të ditur-isë. 2. Pjesa më e mirë a më e zgjedhure diçkaje; ajkë. Maja e miellit.

MAJM kal. 1. bised., keq. E pasuroj dikëduke i dhënë mall e para, i krijoj mundësia i jap rast të �tojë shuma të mëdha, epasuroj shumë. E majmi me para (me tëmira).

MAJMEM vetv. 1. bised., keq. Pasurohemshumë, �toj shumë para dhe vë kapital.U majm me para. Majmen kapitalistëtnë kurriz të punëtorëve. 2. vet. veta III�g. bised. Fryhet, zmadhohet; trashet.S`duhet lënë e keqja të majmet.

MAJMË as. 1. bised. Jetesë me të gjitha tëmirat; e mira, bollëku. U tërbua nga tëmajmët

MAJMË mb. 1. bised., keq. Që ka vënë shumëpasuri, pasanik. Shtresat e majme. 2.bised. Shumë i madh (për shuma të hol-lash a për të ardhurat). Rrogë e majme.Shumë e majme. Fitim i majmë. Shpër-blim i majmë.

MAKINË f. 1. Tërësi institucionesh ahallkash, institucion ose organizatë qëpunon si një mekanizëm, në mënyrë tërregullt e të bashkërenduar për të kryernjë detyrë a për të zhvilluar një veprim-tari të caktuar. Makina shtetërore. Mak-ina e luftës.

MAL m. 1. bised. Grumbull i madh sendeshtë vëna stivë a të përqendruara në njëvend. Një mal me gurë. Një mal meorendi.

MALCOHET vetv. 1. Bëhet më keq, keqëso-het, acarohet. U malcua puna (grindja).

MALCOJ kal. 1. E bëj më keq, e acaroj. Emalcoi punën.

MANAR m. 1. edhe përk. Fëmijë i urtë e ipërkëdhelur, që nuk u ndahet prindërve.

MANIPULIM m. sh. libr. 1. keq.Mënyrë e stërholluar e dredharake përtë mashtruar dikë, duke e përpunuarvazhdimisht që të sillet e të veprojë nënjë mënyrë të caktuar.

MANIPULOJ kal. libr. 1. keq. E vërtit dhe esjell rrotull dikë siç dua vetë me gjithfarëmashtrimesh e dredhish, e përpunoj dikëpër ta bërë të sillet e të veprojë siç duaunë.

MANOVËR f. 1. libr. Veprim i shkathët osemënyrë e tërthortë e dredharake që për-doret për t'ia arritur një qëllimi të cak-tuar. Manovër e hollë. Manovër politike(demagogjike). Bën manovra.

MANOVRIM m. 1. kryes. sh. �g.libr. Veprime të shkathëta ose mënyratë tërthorta e dredharake që përdordikush për t'ia arritur një qëllimi osepër t'ia dalë në krye një pune, lëvizjetë shkathëta; manovër. Bëri manovrime.Shpëtoi me manovrime.

104

MANOVROJ jokal. 1. libr. Bëj veprime tëshkathëta ose përdor gjithfarë mjetesh emënyrash të tërthorta e dredharake përt'ia arritur një qëllimi të caktuar a përt`ia dalë në krye një pune. Manovron melehtësi. (S`)di të manovrojë.

MANOVRUESHËM mb. 1. Që manovro-het me lehtësi (për trupat ushtarake, përnjerëzit etj.).

MANTEL m. 1. Diçka e jashtme që shër-ben për të mbuluar a për të fshehur tëvërtetën.

MARATONË f. 1. libr. Bredhje e gjatë nganjë vend në tjetrin për t'ia dalë në kryenjë pune; punë që kërkon përpjekje tëshumta e kohë të gjatë. Maratonë diplo-matike. Maratona e zgjedhjeve presiden-ciale.

MARDHA f. sh. bised. 1. Hile; djallëzi.Punë me mardha. Qumësht (gjalpë) pamardha qumësht (gjalpë), që nuk i ështështuar ujë a diçka tjetër, që është pa hile.Ia gjeti mardhanë.

MARGARITAR m. 1. Diçka e rrallë dhe meshumë vlerë; diçka me bukuri të jashtëza-konshme. Margaritar i letërsisë (i artit).Margaritar i natyrës. Saranda është mar-garitar i rivierës shqiptare.

MARKË II f. 1. bised., keq. Njeri çfarëdo,dikush; lloj, farë (për njerëzit). E njohimse çfarë marke është ai.

MARSHOJ jokal. 1. Arrij përparime tëmëdha e të shpejta në një fushë të cak-tuar të veprimtarisë shoqërore, eci për-para, përparoj. Marshojmë drejt �torevetë reja.

MARTOJ kal. 1. bised. Ia shes dikujt njëgjë që nuk më duhet, e heq qafe diçka; ehumbas diçka. E martoi çadrën.

MARR kal. 1. Më bie në dorë një send që madërgon dikush ose diçka që më takon përpunën a për veprat që kam kryer etj.; �-toj; më vjen diçka që është për mua; �g. edëgjoj a e mësoj diçka, më bëhet e njohurdiçka. Mori një letër (një telegram, një

lajmthirrje). Mori pakon. Mori një njof-tim (një lajm). Mori emërimin. Mori ur-dhra (udhëzime) të reja. Mori një porositë veçantë. Mori urimet. Marr rrogën2. edhe �g. Pajisem me diçka, gjej a sig-uroj diçka për vete; e shtie në dorë a e bëjtimen diçka për ta pasur përgjithnjë osepër ta përdorur përkohësisht; përvetësoj.Mori shtëpi (dy dhoma e një kuzhinë).Morën traktorë të rinj. Kanë marrë ujëtë pijshëm (energji elektrike). Mori njëtaksi. Marr për një vit (për një muaj,për një natë). E mori me qira. E morifalas. Kanë marrë dije (njohuri) të thella.Mori një mijë lekë hua (borxh). I morinjë libër. Ka marrë huqet e t`et. Kanëmarrë mënyrën e huaj të jetesës (modën ehuaj). 3. edhe �g. Pësoj një goditje, mëzë diçka, ha; më qëllojnë a më gjuajnëme diçka. Mori një grusht (një shuplakë,një shkelm). Mori një plumb. Mori njëdru të mirë e rrahën mirë. Mori përgjig-jen e duhur. 4. vet. veta III �g. Ezë, e kap diçka; arrin ta kapë, mund takapë e të veprojë mbi të, e ha. E moriplumbi në ballë (në kokë, në shpatull,në ijë, në gjoks, në zemër). 5. edhejokal., edhe �g. bised. Shkoj, lëviz në njëdrejtim, ia mbaj nga...; ndjek një rrugë;shkoj drejt një gjendjeje (edhe në njëvarg njësish frazeologjike). Mori arave(bregut, pyllit, maleve). Mori malet dolinë mal. Mori kthesën. Flaka mori qiellin�aka u ngrit deri në qiell. Mori nga edjathta (nga e majta, nga jugu). Moripërpjet ë(lart, poshtë, tatëpjetë, anës).Mori për keq (për mirë). Mori shtrem-bër (gozhda, vidha). Mori për në fshat(për në qytet, për në veri). Mori anës lu-mit (anës bregut). 6. �g. Shkëput ngadikush një gjë që më hyn në punë ose qëështë në dobinë time, i kërkoj dikujt njëmendim, një këshillë etj. me qëllim që tëpër�toj. Marr mendimin e masave. Marrpëlqimin. Marr përvojën (mjeshtërinë)edikujt. Marr këshilla nga dikush këshillo-hem me dikë. I marr fjalën dikujt e bëj tëmë japë fjalën, të zotohet. 7. vet. vetaIII �g. Fillon të ketë një vlerë, rëndësi a

105

kuptim të caktuar, �ton.

MARROSEM vetv. 1. Bëhem si i marrë,tërbohem (nga inati etj.); luaj mendsh,çmendem. 2. E dua dikë a diçka jashtëmase, lë mendtë pas dikujt a diçkaje;jepem tepër pas dikujt a pas diçkaje.Marroset pas fëmijëve (pas muzikës, passportit).

MARROSUR mb. 1. Që është bërë si i marrë,që është tërbuar (nga inati etj.).

MASAKROJ kal. 1. E prish keq diçka, e gjym-toj keqas, e dëmtoj rëndë ngaqë nuk jami aftë për atë punë ose me qëllim të cak-tuar (për një vepër letrare gjatë botimit apërkthimit, për një pjesë muzikore gjatëekzekutimit etj.). E masakroi keq këngën.E masakroi tekstin. Censura i masakro-nte veprat e shkrimtarëve përparimtarë.

MASË I f. 1.Madhësia a sasia e diçkaje; mad-hësi a vlerë që merret për krahasim. 2.Ku�, cak; shkallë. Tej (jashtë) masetepër, jashtë çdo ku�ri. Ndjenja e masësnjohja e një caku që nuk duhet kaluar nëveprime, në qëndrimet ndaj të tjerëve etj.E kaloi masën e teproi. Në një masë tëmadhe. Deri në atë masë sa... Deri nënjë farë mase. Në masën e duhur. E dimasën. Nuk ka masë. U gëzova pa masëu gëzova shumë.

MASKARADË f. 1. libr. Mbledhje a veprim-tari tjetër trashanike që bëhet për të fshe-hur të vërtetën a për ta paraqitur diçkandryshe nga ç'është, veprim mashtruesqë duket sheshit, mashtrim qesharak.

MASKË f. 1. Pamje e jashtme e shtirë, pamjemashtruese; dukje që fsheh një ndjenjë,një gjendje a thelbin e vërtetë të diçkaje;mbulesë. Maskë miqësie. Maska e vir-tytit.

MASKOHEM vetv. 1. Fsheh fytyrën e vërtetëose qëllimet e vërteta, shtirem. Nukdinte të maskohej.

MASKOJ kal. 1. E fsheh një veprim, një pikë-pamje, një ndjenjë, një qëllim etj. që tëmos zbulohet a të kuptohet nga të tjerët;fsheh.

MASKUAR mb. 1. Që e fsheh fytyrën e tijtë vërtetë, që shtiret si dikush tjetër; ifshehtë.

MASTAP m. sh. bised. 1. Stërhell. Ç`ështëgjithë ai mastap!

MASHË f. 1. zakon. keq. Njeri që për-doret nga dikush si vegël për një qëllimtë caktuar, vegël. Nuk bëhet masha e tëtjerëve. Ishte (u bë) masha e pushtuesve.I rrinte mashë dikujt ishte gati t'i shër-bente si vegël. Kur ka mashën, pse tëdjegë dorën? fj. u.

MASHKULL m. 1. përd. mb. �g. Që hyn nëdiçka tjetër për t'u mbërthyer etj. Kopsë(sustë) mashkull. Çelës mashkull.

MAT kal. 1. E vlerësoj diçka a dikë sipas njëkriteri të caktuar, duke e krahasuar mediçka tjetër, duke gjykuar për të etj. Matforcat e mia me atë të shokëve. I matnjerëzit sipas punës që bëjnë. Mat vlerëne dikujt. Mat aftësitë e dikujt. Matgjendjen. 2. E mendoj mirë diçka parase ta them ose para se ta bëj, peshoj. Imat mirë fjalët.

MATEM vetv. 1. Ndeshem a mundem medikë për të provuar kush është më i fortëa më i zoti; hahem me një tjetër e për-piqem ta përballoj a t`ia kaloj; ndeshemnë luftë me një armik. U matën në shah.Matet edhe me më të mirët. S`matet dotme atë nuk e përballon dot atë, nuk iadel dot atij (se është më i fortë, më i zotietj.).

MATKË f. 1. bised. Grua me përvojëqë ka përgjegjësinë kryesore në punëte shtëpisë, amvisë e mirë që qeverisshtëpinë.

MATRAPAZ m. sh. bised., keq. 1. Njeri paparime që bën gjithfarë pazarllëqesh e al-lishverishesh për t'ia arritur një qëllimi tëcaktuar. Matrapaz politik. Punë (sjellje)prej matrapazi.

MBAHEM vetv. 1. Jetoj, qëndroj e veprojduke u kapur pas diçkaje, duke u përp-jekur të për�toj nga diçka a dikush. Mba-het pas meritave të kaluara. Mbahet paslidhjeve e krushqive. Mbahet pas �jes së

106

kashtës (pas �okëve të vet). 2. vet. vetaIII. Qëndron, nuk këputet, nuk thyhet,nuk bie etj.; �g. nuk është prishur ose zh-dukur plotësisht, qëndron, rron. Këpucët(rrobat) mbahen ende. 3. Qëndroj ifortë e i patundur moralisht, nuk zm-brapsem para asnjë pengese a vështirësie,nuk më mposhtin dot hallet a fatkeqësitë.Mbahu, mos e lësho veten! 4. �g. E quaja e vlerësoj veten, e heq veten, e pandeh,sillem në një mënyrë të caktuar; mbur-rem. Mbahet si i mençur (si budalla).Mbahet si shkrimtar. Mbahej për trim.Mbahet me të madh (rëndë). Mbahet sei di të gjitha. Mbahet si mik i shtëpisë. 5.bised. Lidhem me dikë, mbaj anën e tij.Me cilën anë mbahet? Me kë mbaheshti?

MBAJ kal. 1. Kam një emër a mbiemër, njëtitull, një dekoratë etj. Mban mbiemrin emëparshëm (e burrit). Brigada mban em-rin e heroit. Mban disa urdhra e medalje(dekorata). E mbajtshi me nder! ur. 2. Isiguroj jetesën dikujt, e ushqej dhe e rritme të ardhurat e mia, kujdesem për dikë;ushqej. Mban pleqtë (fëmijët, shtëpinë).I mbante me bukë. E mbajti gjallë. 3.�g. E quaj, e vlerësoj, e çmoj dikë adiçka për një tipar a cilësi të caktuar; ekujtoj për të tillë, e pandeh. E mbantepër të mençur (për budalla). E mbaninpër trim (për frikacak). E mbanin përnxënësin më të zgjuar. E mbajnë përmjekun më të aftë. E mban veten (si) tëditur. E mbajnë veten fare�s (të afërt)me të. E mbajnë si romanin më të mirëtë kohës sonë. Për kë më mban ti mua? Embanim për të mirë, po doli i keq. 4. �g.I qëndroj besnik fjalës që kam dhënë osezotimit që kam marrë. 5. Zë (radhën),rri (në radhë); edhe �g. zë një vend tëcaktuar (në një radhë, në një renditje anë një shkallëzim). Mbaj radhën. Mbanvendin e parë. Mban rolin kryesor. 6.edhe �g. Kam; ruaj. Secili mban vendine tij. Mbajnë marrëdhënie të mira. Mbajlidhje të rregullta me dikë. E mbajnëmiqësinë. Mbaj qetësi. Mbaj rregullin.7. edhe �g. Kam një erë të caktuar, më

vjen era; bie erë, kundërmon. Mban erëmyk. Mban erë të mirë (të keqe). Mbanerë vajguri. I mban erë goja.

MBALLOMË f. sh. bised. 1. keq. Diçkaqë përdoret për të mbuluar një të metëa një zbrazëti në punë, diçka që shër-ben për të rregulluar një punë sa përtë kaluar radhën, në mënyrë gjysmakee të përkohshme; arnë. Punë me mbal-loma. E ndreqën (e rregulluan) me camballoma.

MBALLOS kal. bised. 1. keq. Mbuloj osefsheh me marifet një të metë në punë,arnoj. 2. keq. Ia hedh pa të drejtë dikujt,ia ngjesh, ia lë në derë. Ia mballosi atijtjetrit fajin.

MBARË mb. 1. I lumtur, i bardhë. Ditë embarë.

MBAROJ kal. 1. jokal. �g. bised. Marrfund, �kem, sharroj, vdes, jepem memish e me shpirt pas diçkaje. Mbarovakrejt. Mbaruan për ujë (nga të ftohtët).Po e diktuan, mbaroi. Mbaroi pas asaj.Mbaron pas muzikës. Mbaroi pas pijes.

MBARS kal. 1. libr. I fut diçka të re (zakon-isht jo të mirë) që në një të ardhme jotë largët do të zhvillohet e do të japë njëpërfundim të dukshëm. E mbarsi me idetë gabuara.

MBARSEM vetv. 1. libr. Mbushem me diçka(zakonisht jo të mirë). Gjendja ishtembarsur me shumë rreziqe.

MBART kal. 1. Kam në vetvete, mbaj.Mbartte pikëpamje të huaja.

MBATH kal. 1. �g. bised. I vesh dikujt tjetërnjë faj, një gabim a një të metë, ia ngjitdikujt. 2. �g. bised. Ngjesh (me tërrahur ose me të shara). E mbathi mirë(me dru).

MBATHUR mb. 1. Që i ka siguruar për njëkohë këpucët, çorapet etj.; �g. që i sig-uron mjetet e nevojshme për jetesë; kund.i zbathur. I ka fëmijët të veshur e tëmbathur.

MBES jokal. 1. Ngec në diçka, nuk veproj anuk shkoj dot më tej, ngel në vend.

107

MBETUR mb. 1. Që është i ngathët, i qullët,i mekur; i humbur. Njeri i mbetur.

MBËRTHECKË f. 1. vet. sh. �g. bised.Ngatërresa, bishta.

MBËRTHEHEM vetv. 1. Kapem me njëtjetër me duar a me krahë; kapem medikë, zihem me duar e me shkelma;përleshem. U mbërthyen për beli(për �okësh). U mbërthyen keq njërime tjetrin. U mbërthyen fytafyt mearmikun. �g. Grindem keq me dikë,kapem me fjalë. Ishin mbërthyer keqasnë mbledhje.

MBËRTHEJ kal. 1. E bëj dikë të qëndrojënë një vend pa lëvizur ose për një kohëtë gjatë; e vë në një gjendje të tillësa që s'ka nga luan, e zë ngushtë; iambledh keq. E mbërtheu në vend me njëvështrim. E mbërtheu mirë me fjalë. S'embërthen dot atë. 2. �g. Ngul fort (sytë,vështrimin) mbi dikë a mbi diçka dhe nukia heq.

MBËRTHYER mb. 1. Që ka shtangur nëvend, sikur e kanë mbërthyer. Mbeti imbërthyer.

MBËRRUTET vetv. 1. Prishet moralisht,zvetënohet.

MBËSHTET kal. 1. Përkrah dikë a diçka;e miratoj dhe e përkrah mendimin, qën-drimin a veprimtarinë e dikujt, duke endihmuar që ta vazhdojë a ta zhvillojëatë më tej; i mbaj anën dikujt, e mbroj; ivij në ndihmë; e ndihmoj. E mbështetënpropozimin e shokut. Mbështetën qën-drimin (deklaratën) e qeverisë. Mbështe-tim luftën e drejtë të popujve. Mbështetme të gjitha forcat. Mbështetën njëri-tjetrin. 2. Vërtetoj e përforcoj njëmendim a përfundim me fakte, dëshmie arsyetime të caktuara; bazoj, vërtetoj;nisem nga disa të dhëna të caktuara përtë shpjeguar e arsyetuar diçka ose për tëarritur në një përfundim. Çdo shpjegim embështet në fakte. E mbështet shkencër-isht. Ku e mbështet ai tezën (pikëpam-jen, qëndrimin) e vet? 3. E var shpresën

te dikush ose te diçka, shpresoj te dikushose te diçka.

MBËSHTETEM vetv. 1. E përdor diçka (njëfakt, një dëshmi, një të dhënë, një argu-ment, një parim, një teori etj.) si bazëa pikënisje për të dhënë një mendim anjë vendim, për të nxjerrë një përfundimetj., bazohem diku për të bërë diçka; vet.veta III ngrihet, ndërtohet. Mbështetetnë të dhëna të përpikta. Mbështetem nëpohimet e dëshmitarëve. Mbështetem nëmundësitë e mia. Mos u mbështet nëfjalët e tij! Opera mbështetet në mo-tive popullore. Romani mbështetet tenjë gojëdhënë e lashtë. Mbështetemi nëmetodologjinë marksiste.

MBËSHTETËS mb. 1. Që shërben për tëpërkrahur a për të ndihmuar dikë. Forcëmbështetëse. 2. libr. Që shërben si bazëa si pikënisje për të vërtetuar diçka, përtë dhënë një mendim a vendim, për të nx-jerrë një përfundim etj. ose për të bërëdiçka.

MBËSHTILLEM vetv. 1. kryes. sh. �g.bised. Mblidhemi në një vend, grumbul-lohemi. U mbështollën në shtëpi. I gjithëfshati u mbështoll te sheshi. Iu mbësh-tollën gardh iu mbështollën shtrënguarrreth e rrotull. Iu mbështollën përreth(rreth). 2. (me një trajtë të shkurtër tëpëremrit vetor në r. dhanore) bised. Ihidhem dikujt me vrull, i turrem; i përm-blidhem. Qentë iu mbështollën egërsirës.Iu mbështoll me të shara.

MBËSHTJELL kal. 1. Mbledh në një vend,grumbulloj. Mbështolli plaçkat në njëvend. 2. E rrok, e afroj dhe e shtrëngoj;e përqafoj; e fut në mes.

MBIN jokal. 1. bised. Del e rritet mbi tokë,ngrihet. Kanë mbirë shumë shtëpi (fsha-tra) të reja. 2. edhe veta I MBIJ jokal.∼VA, ∼RË �g. bised. Vij diku papande-hur e pa u kuptuar, dal papritur, dukem,shfaqem befas; zë rrënjë e nuk shkulet.Veç kur mbiu në derë. Nga mbinë gjithëkëta njerëz? Nga na mbive kështu? Mbiupërsëri në qytet (në fshat). Mbiu te

108

ne, s`ikte. Mbiu në derë të dyqanit es'largohej. 3. bised. Zë rrënjë e nxjerrkrye; duket, del, lind. I mbiu një ide (njëdëshirë).

MBINGARKOJ kal. 1. E ngarkoj dikë mepunë a me detyra më të rënda a mëtë shumta se sa duhet të kryejë rreg-ullisht ose se sa mund të përballojë za-konisht, e ngarkoj tepër, jashtë masës. Embingarkoi me punë (me detyra). 2. Ishtoj një shkrimi, një vepre etj. gjëra tëtepërta, të panevojshme ose të vështirapër t'u përvetësuar a përballuar. E mbin-garkoi tekstin (programin).

MBINGARKUAR mb. 1. Që është ngarkuarme punë ose me detyra më të rënda a mëtë shumta se sa duhet të kryejë rregullishtose se sa mund të përballojë zakonisht.

MBISHTRESË f. 1. Shtresë e mëvonshmekulturore, gjuhësore etj. mbi një shtresëtjetër të mëparshme. Mbishtresa të reja.Mbishtresa greke (romake, sllave).

MBJELL kal. 1. Përhap, shtrij; fut, shkak-toj. Mbollën lirinë. Mbollën qytetërimin(diturinë). Mbolli farën e patriotizmit.Mbillte mosbesim (përçarje, grindje,frikë, pakënaqësi, dyshim). Mbollënvëllavrasjen. Mbillnin kob e zi. Pushtue-sit mbollën vdekjen.

MBJELLËS m. 1. Ai që bëhet burim epërhapës i diçkaje. Mbjellësit e diturisë.Mbjellës i lajmeve të rreme. Mbjellës ipërçarjeve (i grindjeve, i pakënaqësive).

MBLEDH kal. 1. Përqendroj e vë në veprimnë mënyrë të gjallë aftësitë trupore emendore. Mblodhi të gjitha forcat e veta(forcat e fundit). 2. kryes. kr. thj.�g. bised. E vendosa. E mblodha tënisem. E mblodha ta merrnim me vete.E mblodha të rri edhe sonte.

MBLEDHUR mb. 1. I shtruar, i bindur e iurtë, që nuk bredh rrugëve kot. Njeri imbledhur.

MBLIDHEM vetv. 1. Mbledh gjymtyrët,trupin etj.; edhe �g. zvogëlohem, rrëgjo-hem, shtrëngohem e strukem (nga të fto-htët, nga sëmundja, nga frika etj.). U

mblodh grusht (shuk, lëmsh, kruspull).U mblodh në një qoshe. U mblodh për t`uhedhur. U mblodh e u përmblodh u bësa një grusht, s'dinte ku të futej, u struk(nga frika etj). 2. Bëhem i urtë, shtro-hem. Djali (vajza) është mbledhur mjaft.Duke u rritur e duke u mbledhur. 3. �g.(me një trajtë të shkurtër të përemri ve-tor në r. dhanore). Më përqendrohet nënjë vend, më bëhet si lëmsh e më shtrën-gon; më zë frymën, më mundon. M`umblodh lëmsh (nyjë) diçka. M`u mblodh(diçka) në grykë (në fyt, në zemër). Iumblodh inati (zemërimi, mëria, urrejtja).

MBLLAÇIT kal. 1. Them diçka duke e shqip-tuar jo qartë e si nëpër dhëmbë; e themgjysma-gjysma, kur s'dua ose kur s'mundtë shprehem qartë, përtyp.

MBLLAÇITEM vetv. 1. Them diçka nëpërdhëmbë, jo qartë, i shqiptoj fjalët gjysma-gjysma; ngurroj të �as e i ha fjalët, për-typem. Mbllaçitej e s`thoshte gjë. Psepo mbllaçitesh?

MBREHEM vetv. 1. Kapem e hahem fytafytme dikë, përleshem kacafytem.

MBRESË f. 1. Gjurmë që na lë në ndërgjegjentonë diçka që shohim a dëgjojmë, diçkaqë përjetojmë dhe që zakonisht ruhet përnjë kohë të gjatë; përshtypje.

MBRET m. 1. Monopolist i fuqishëm që sun-don në një fushë të rëndësishme të in-dustrisë a të tregtisë. Mbret i naftës(i çelikut, i makinave). Mbretërit epakurorëzuar të Amerikës. 2. Ai qëshquhet për fuqi trupore ose për veti tëtjera në llojin e vet; ai që qëndron mbitë tjerët (për kafshë, pemë etj.). Mbretii kafshëve luani.

MBRETËRI f. 1. Tërësi a grup i madh qenieshtë gjalla (kafshësh a bimësh), që kanëveçori të përbashkëta zhvillimi e jetese;botë. Mbretëria shtazore (bimore). 2.Fushë e gjerë e jetës a e veprimtarisësë njeriut; sferë veprimi e dukurive tëndryshme, fushë ku sundon diçka, botë.

109

Mbretëria e diturisë. Mbretëria e er-rësirës. Mbretëria e arsyes. Mbretëriae varfërisë (e urisë).

MBRETËRIM m. 1. keq. Sundim.Mbretërimi i imperialistëve mbi kolonitë.Mori fund mbretërimi i tyre.

MBRETËROJ jokal. 1. keq. Sundoj mbi dikësi një mbret, sillem si mbret. Ai nuk qev-eriste, por mbretëronte.

MBRETËROR mb. 1. I shkëlqyeshëm, mad-hështor; i shtrenjtë, i pasur, shumë ikushtueshëm. Veshje mbretërore. Darkë(pritje) mbretërore. Dhuratë mbretërore.

MBRUJ kal. 1. E përgatit dhe e edukoj dikëme kujdes e me këmbëngulje duke e bërëtë përvetësojë parime, ide e njohuri tëcaktuara; e formoj. I ka mbrujtur medashuri për Atdheun. Mbrun ushtarëtrima e të devotshëm.

MBRUJTUR mb. 1. Që është mbrujtur meparime, me ide e me njohuri të caktuara;i formuar. Njeri i mbrujtur. Rini e mbru-jtur.

MBUDH kal. 1. E vë në udhë të drejtë dikë; itregoj rrugëdaljen, e mësoj si të veprojë,e nxjerr në udhë; i jap rrugë diçkaje. Embudhën shokët (prindërit).

MBUFAT kal. bised. 1. E zmadhoj tepër, efryj. E mbufatën atë çështje.

MBUFATEM vetv. bised. 1. Ngopem mediçka, fryhem. U mbufat me bukë (merrush, me gjumë). 2. vet. veta III �g.Zmadhohet, shtohet së tepërmi, fryhet.Thashethemet u mbufatën shumë. U mb-ufat ajo histori. Nuk e lanë punën të mb-ufatet.

MBULESË f. 1. �g. keq. Diçka që shërben përtë fshehur fytyrën e vërtetë, për të mbu-luar qëllimet e vërteta; maskë. Mbulesëe rreme (demagogjike ). Ia hoqi (ia çorri)mbulesën ia hoqi maskën.

MBULOJ kal. 1. Përpiqem në mënyra tëndryshme të fsheh një faj, një gabim osenjë të metë, e fsheh; e mbyll, i jap fundpa e zgjidhur. Donte ta mbulonte fajin(krimin).

MBULUAR mb. 1. Që e fsheh fytyrën evërtetë, që nuk i tregon qëllimet e vërteta;i fshehur, i maskuar.

MBUROJË f. 1. Ai që mbron e përkrah dikëa diçka, mbrojtje; mbështetje e sigurt.

MBUSH kal. 1.E bëj të plotë diçka që ështëe mangët, plotësoj atë që mungon ose qënuk është bërë. Mbush numrin e kërkuar.Mbush sasinë e nevojshme. Mbush orëte caktuara. Mbush programin. Mbushzbrazëtitë në dijet e mia. 2. I ng-jall dikujt një ndjenjë të fortë (kënaqësie,gëzimi, urrejtjeje etj.), e bëj të pushto-het i tëri nga një ndjenjë. Na mbushme gëzim (me hare, me besim, me op-timizëm). Na mbushën (zemrat) me ur-rejtje. 3. keq. I �as vazhdimisht dikujtdhe e nxit kundër një tjetri, e fryj kundërdikujt. E mbushi me fjalë. E mbushikundër shokut. Kush e kishte mbushurashtu! E kishin mbushur të tjerët. 4. �g.bised. Përmbush një kërkesë, një detyrëetj., plotësoj. E mbushi qëllimin.

MBUSHEM vetv. 1. vet. veta III edhe �g.Bëhet e plotë diçka e mangët, plotëso-het ajo që mungon ose që nuk është bërë.U mbush hëna. U mbush numri. Umbushën vendet. 2. bised. Ngopem.U mbush me bukë. S`mbushej dot mefrymë. 3. �g. Më ngjallet një ndjenjë efortë (kënaqësie, gëzimi, hidhërimi etj.);pushtohem i tëri nga kjo ndjenjë. Umbushëm me gëzim (me hare, me besim).4. vet. veta III �g. bised. Përmbushet,plotësohet. Iu mbush dëshira.

MBUSHUR mb. 1. bised. edhe �g. I ngopur.

MBYLL kal. 1. edhe �g. E rrethoj, e qarkoj,e vë në mes; i vë ku� aty ku është, e vëmidis ku�jsh të caktuar; e vë midis shen-jash ose i vë shenjën e fundit. E mbyl-lën qytetin (fshatin) nga të katër anët.E mbyllën në mes. E mbyllën në portëskuadrën kundërshtare. sport. Mbyllndër kllapa. Mbyll kllapën (thonjëzat).2. Mbush një kohë të caktuar, e jetojderi në fund; plotësoj një moshë; ngrys.

110

MBYLLASYZASH ndajf. 1. Me sy mbyllur,verbazi. Nuk do ta marrim mbyllasyzash.

MBYLLEM vetv. 1. Rri i veçuar nga tëtjerët, nuk shoqërohem a nuk përzihemme ta; nuk u hapem të tjerëve; merremme një punë të ku�zuar duke iu kush-tuar tërësisht asaj, duke lënë punët etjera e duke mos u shqetësuar për as-gjë tjetër. Është mbyllur në vete (nëvetvete).U mbyll vetëm në punën e tij.

MBYLLUR mb. 1. Që rri i veçuar e si mën-janë, që nuk shoqërohet e nuk përzihetme shokë, që nuk u hap zemrën të tjerëve;i druajtur, i turpshëm; që sheh vetëmpunën e vet e nuk shqetësohet për asgjëtjetër; kund. i hapur, i çelur. Njeri (tip)i mbyllur.

MBYT kal. 1. vet. veta III edhe �g. bised.Nuk e lë të marrë frymë lirisht, i vështirë-soj frymëmarrjen dikujt, i zë frymën. Ajojakë është tepër e ngushtë, të mbyt. 2.�g. Nxjerr diçka me shumicë, e mbushgjithandej me të, e përmbyt; jap diçkame shumicë a e bëj me tepri sa e lodhdikë e s'e lë të marrë frymë, e dynd, eshemb. 3. �g. E ngarkoj dikë rëndë mepunë, me detyrime etj. sa s'mban dotmë; e lodh dikë jashtë mase, e mundojnë punë; vet. veta III më dërrmon, s'mëlë të marr frymë, më rëndon shumë. Embyti në punë (me detyra). I mbyste, umerrte shpirtin. I mbyti me borxhe. Imbyti puna. I mbytnin hallet. 4. Shtypme dhunë (një kryengritje etj); e mposhtdikë, e nënshtroj, e bëj të heshtë; shuaj,asgjësoj. E mbytën me gjak kryengritjen(lëvizjen, luftën) popullore. 5. E pen-goj diçka që të marrë udhë e të zhvillo-het lirisht; mposht një ndjenjë ose diçkatjetër që më mundon; përpiqem të harrojnjë brengë duke u marrë me diçka, dukepirë etj. E mbytin menjëherë çdo shfaqjetë huaj. Mbyt një ndjenjë (një dëshirë).Mbyste hidhërimin (dëshpërimin, dhem-bjet shpirtërore).

MBYTEM vetv. 1. vet. veta III �g. Mbushetplot me diçka që vjen a del me shumicë,

përmbytet; edhe veta I kam diçka me shu-micë ose me tepri. U mbyt tregu mepemë. 2. Kam shumë punë, detyrimeetj. sa s'i mbaj dot; jam shumë i zënëme diçka. 3. Zhytem, futem thellë. Umbyt në mendime. 4. vet. veta III �g.Shuhet, fashitet, s'duket a s'ndihet më.U mbyt zhurma.

MBYTËS mb. 1. Që të zë frymën, që të mbyt.Vapë (zagushi) mbytëse. Afsh mbytës. 2.Që s'të lë të shkosh përpara, që të shtyp;që ngushton ose ku�zon lirinë a veprim-tarinë e dikujt; që pengon zhvillimin elirë të diçkaje. Mjedis mbytës. Atmos-ferë mbytëse. Qëndrim mbytës. Politikëmbytëse.

MEÇKË f. 1. shar. Grua e ligë, grua e përdalë;grua llafazane.

MEGAFON m. 1. keq. Njeri që i shërbenverbërisht dikujt për të përhapur idetë emendimet e tij. Megafon i imperializmit.

MEJDAN m. sh. vjet. 1. Vendi i luftës a i dy-luftimit, shesh lufte; �g. luftim, ndeshjee hapur.

MEKANIK mb. 1. Që bëhet në mënyrëtë vetvetishme e të pavullnetshme, nëmënyrë të pavetëdijshme e pa u men-duar; që është diçka e jashtme, jo ebrendshme e organike; që punon e ve-pron si një makinë; që nuk kërkon ndonjëpërpjekje të madhe mendore; i thjeshtë.Lëvizje mekanike. Punë mekanike. Zba-tim mekanik. Lidhje mekanike. Sht-esë mekanike. Kujtesë mekanike. psikol.Riprodhim mekanik

MEKANIKISHT ndajf. libr. 1. Në mënyrëmekanike. Mëson (përsërit) mekanikisht.E bëri mekanikisht.

MEKANIZËM m. 1. Sistemi i brendshëmi ndërtimit dhe mënyra se si e zhvil-lon veprimtarinë e vet një shtet, njëorganizatë etj.; tërësia e veprimeve qëkryhen kur ndodh një dukuri �zike,kimike, �ziologjike etj. Mekanizmishtetëror (qeveritar). Mekanizmi i trurit.

111

Mekanizmi i votës. bised. votimi kur or-ganizohet në mënyrë të tillë që të arrihenqëllime të caktuara me shumicë mekanikevotash pa për�llur gjendjen e vërtetë.

MELHEM m. sh. bised. 1. Mjet që qetësondhembjen shpirtërore, zbut hidhëriminetj., ngushëllim, balsam; mjet a rrugë sh-pëtimi nga një gjendje e vështirë, ilaç. Iagjeti melhemin. Fjala e mirë - melhemnë zemër. fj. u. Puna është melhem përtrupin. S`kishte melhem ajo punë.

MELODRAMATIK mb. 1. libr. Që synontë nxitë me efekte të dukshme lloj-llojndjenjash prekëse; që të prek a të mal-lëngjen, që të ngashëren shumë. Skenëmelodramatike.

MELODRAMË f. 1. libr. Ngjarje ose gjendje,gjatë së cilës shfaqen lirshëm lloj-lloj nd-jenjash prekëse që shkaktojnë të qara etë qeshura. Pati një melodramë.

MEMEC m. 1. Njeri që mezi përgjigjet kur epyesin; njeri shumë i heshtur.

MEMEC mb. 1. Që mezi i nxjerr fjalëtnga goja, që nuk përgjigjet kur e pyesin;shumë i heshtur. Dëshmitar memec. 2.Që është pa njerëz, i tillë ku nuk dëgjohetzë njeriu ose kafshe, ku s'pipëtin asgjë; ishurdhët (për një vend). Shtëpi (rrugë)memece.

MENDJE f. 1. Njeriu si bartës i të menduarit;njeri me aftësi mendore në një gjendjea në një shkallë të caktuar. Mendje endritur (e madhe). Mendje e re (e vjetër).Mendje krijuese. Mendje e ngushtë (ethatë, e mykur). Mendjet më të shquaratë njerëzimit.

MERAK m. sh. bised. 1. �g. Peng; gozhdë.Më mbeti merak që s`ia dhashë. I mbetimerak që s`e pa.

MERCENAR m. 1. përb. Ai që vihet në shër-bim të armiqve ose të pushtuesve të ven-dit të vet për para ose për për�time tëulëta vetjake; njeri i shitur. Mercenarëte fashistëve.

MERDOSTË mb. bised. 1. I vrenjtur, izymtë; i egër, i ashpër. Njeri i merdostë.

MEREMETOJ kal. 1. Rregulloj një punëa zgjidh një çështje jo tërësisht e methemel, por vetëm pjesërisht a përkohë-sisht. Nuk e zgjidhën, vetëm e meremet-uan.

MERIMANGË f. 1. bised. Kurth, grackë qëpërgatitet në mënyrë të stërholluar. 2.Njeri i mërzitshëm që i ngjitet dikujt dhenuk i ndahet; rrodhe.

MERMER m. 1. si mb. �g. I ftohtë; i ngrirë.Me fytyrën (me ballin) mermer.

MERMERTË mb. 1. I ftohtë; i ngrirë.Duar të mermerta. Fytyrë e mermertë.Vështrim i mermertë.

MES m. 1. Pjesa midis �llimit e mbarimit tënjë pune, të një veprimi etj.; kulmi i zhvil-limit të një veprimi a veprimtarie. Mesii punës (i lojës). Në mes të shfaqjes.

METAMORFOZË f. 1. libr. Ndryshim imadh e i dukshëm që pëson dikush adiçka. Metamorfozë e çuditshme. Meta-morfoza e ideve të dikujt. Pësoi një meta-morfozë të menjëhershme.

METEOR m. sh. astr. 1. Tru i vogël qiel-lor, i cili hyn me shpejtësi të madhe nëatmosferën tokësore prej hapësirës ndër-planetare dhe nga fërkimi me ajrin thër-rmohet e digjet, duke lënë pas një bisht tëshndritshëm; yll me bisht. Me shpejtës-inë e meteorit. Ra një meteor. Shndritisi meteor ndriti vetëm për pak çaste; �g.shkëlqeu fare pak dhe u zhduk menjëherë.2. Dikush a diçka që shquhet vetëm përnjë kohë shumë të shkurtër.

METË mb. 1. Që nuk është plotësisht në rreg-ull nga ana mendore, me cen nga mendja;budalla. Njeri i metë. Mos u bëj i metë!

METËR m. 1. Masë vlerësimi; tregues. Ështëmetër për të vlerësuar diçka. E mat memetrin e vet e vlerëson sipas vetes.

MEZE f. 1. bised. Pjesa më e mirë e më ezgjedhur e njerëzve. Mezja e vendit (eshtëpisë, e qytetit). Mezja e rinisë (e bur-rave). 2. Lezeti, kripa e diçkaje. Mezjae muhabetit.

112

MËKËMB kal. 1. E sjell në gjendje të mirëdiçka të dëmtuar më parë a diçka që ishtenë gjendje të keqe, e bëj siç ka qenë mëparë a edhe më mirë; përmirësoj gjendjenekonomike; ngre, rimëkëmb. E mëkëmbishtëpinë. E mëkëmbëm industrinë (bu-jqësinë, kooperativën, vendin). I mëkëm-bën rrugët e prishura.

MËKËMBEM vetv. 1. Bëhem siç kamqenë më parë a edhe më mirë; arrij nënjë gjendje të mirë ekonomike; ngrihem,rimëkëmbem. Pas Çlirimit nisi të mëkëm-bej. U mëkëmbën fshatrat.

MËKËMBUR mb. 1. Që është bërë siç kaqenë më parë a edhe më mirë; i përmirë-suar; i rimëkëmbur. Ekonomi e mëkëm-bur. Shtëpi e mëkëmbur.

MËKOJ kal. 1. E ushqej dikë vazhdimishtme ide, pikëpamje etj. që e ndihmojnëtë edukohet, të brumoset a të zhvillohet.E mëkon me dashurinë për Atdheun (meide përparimtare, me ideologjinë e klasëspunëtore).

MËKREJSË f. 1. Dredhi, hile, marifet.

MËLCOJ kal. bised. 1. Ia pakësoj a ia zbutdhembjen, e ëmbëlsoj. Mëllaga (qepa)ia mëlcoi plagën. 2. Shkoj briskun nërrip për ta bërë shumë të mprehtë që tëmos më shkaktojë dhembje kur rruhem.Berberi e mëlcoi briskun.

MËMË f. 1. �g. Burimi i diçkaje, shkaku injë dukurie ose i diçkaje tjetër, ajo qëpjell diçka; zana�llë. Mëma e �toreve.Papunësia - mëma e varfërisë. Përtaciaështë mëma e shumë të këqijave. fj. u.2. �g. Diçka që qëndron mbi të tjerat(nga vlera, nga rëndësia etj.), ajo që qën-dron në krye; ajo që është e parë, pas sëcilës vijnë të tjerat ose nga e cila varen tëtjerat. Mëma e të gjithave. 3. �g. Diçkashumë e dashur dhe e shtrenjtë. Mëmajonë. 4. përd. mb. �g. Që luan rolin efemrës në kryqëzimin për të nxjerrë njëlloj të ri. Bimë (farë, rrënjë) mëmë. 5.përd. mb. �g. Që është burimi a shkakui diçkaje, zana�lla e një qenieje a e njëdukurie, që na ushqen e na mban gjallë.

Natyra mëmë. Toka mëmë. 6. përd. mb.�g. Që qëndron mbi të tjerat (nga vlera,nga rëndësia etj.); që është krijuar për-para të tjerave, që ka ndihmuar për kri-jimin e të tjerave, e parë, pas së cilës vijnëtë tjerat. Anija mëmë.

MËND kal. 1. Ushqej a mëkoj dikë që nëmoshë të njomë me ide a me ndjenja tëcaktuara, e edukoj dikë që në vogëli menjë frymë të caktuar. E mëndi djalin meide përparimtare.

MËNDAFSH m. 1. përd. mb. �g. bised.Shumë i butë e i lëmuar. Me �okëtmëndafsh. I kishte faqet mëndafsh.

MËNDAFSHTË mb. 1. I butë dhe i ndrit-shëm si mëndafsh, që duket si mëndafsh.Flokë të mëndafshtë. Lëkurë e mëndaf-shtë.

MËNJOLLË f. 1. Fëmijë a i ri që është sh-presa e së ardhmes. Mënjolla e shtëpisë.

MËRGOHEM vetv. 1. Iki nga diçka, i largo-hem a i shmangem diçkaje. Mërgohemnga e liga (nga e keqja). 2. vet. veta III�g. Largohet, ikën, nuk kthehet më. Iumërgua gjumi.

MËRGOJ kal. 1. Largoj, heq diçka që mëshqetëson, përzë. Mërgoj mendimet ekëqija.

MËRZEJ jokal. 1. mospërf. Rri në një vendpa punuar; e shkoj kohën kot pa bërë as-gjë. Mërzenin në diell (në një shullë) tërëditën.

MËSALLË f. 1. bised. Darkë; gosti. I bëri njëmësallë i shtroi një darkë.

MËSYJ kal. 1. E sulmoj dikë a diçka mefjalë, me qortime, me vërejtje etj.; i sulemdikujt, i turrem. E mësynë të gjithë, s'ilanë gjë pa thënë.

MËSHOJ kal. bised. 1. jokal. Rëndoj mbidiçka a mbi dikë me tërë peshën; edhe �g.rëndoj. Mëshoi mbi dërrasat. Mëshuanmbi barkën nga njëra anë. I mëshoi ajofjalë. 2. I jap me forcë, ngre më lart (përzërin); �g. theksoj me forcë. I mëshoizërit.

113

MËZIRË f. 1. Shenjë a shfaqje e diçkaje; simp-tomë.

MI m. 1. shar. Njeri pa vlerë; njeri që rrifshehur nëpër vende të mbyllura e të er-rëta; frikacak; ai që e ka zakon të kërkojëdiçka vrimave ose që punon a vepron fshe-hurazi.

MICËROJ kal. 1. jokal., �g. Merrem me punëtë vogla e të parëndësishme. Gjithë ditënmicëron, po gjë nuk duket.

MIDE f. bised. 1. Qejf. I shkon pas midesëdikujt. Ia do mideja i pëlqen, e ka qejf.

MIH kal. 1. bised. E rrah shumë. E mihu nëgrushte. E mihën mirë e mirë.

MIKLOJ kal. 1. vet. veta III �g. (me njëtrajtë të shkurtër të përemrit vetor në r.kallëzore).

MIKROB m. sh. biol., mjek. 1. Diçka edëmshme dhe e keqe, diçka që të bren për-brenda e të shqetëson; krimb. Mikrobi iindiferentizmit (i pronës private, i intere-sit vetjak, i mendjemadhësisë). U futimikrobin e grindjes. U ka hyrë mikrobi.Iu bë mikrob (duhani, një ves). 2. Njeriparazit, i dëmshëm për shoqërinë; njeriqë s'na ndahet, që na mërzit shumë e s'edurojmë dot. Mikrobet e shoqërisë. Nau bë mikrob.

MIKROBOTË f. vet. nj. libr. 1. Rrethi iinteresave të vogla e të ngushta të njënjeriu, bota e vogël e një njeriu. Mikrob-ota e një burokrati.

MIKROSKOPIK mb. 1. libr. Shumë i vogël;shumë i imët. Trup mikroskopik. Sasimikroskopike.

MINË f. 1. shih MINIER/Ë,∼A 2. Arkiviështë një minë me dokumente. Minë ariburim me vlerë të madhe. 2. Mjet qëpërdoret nga dikush për të shkatërruarnjë punë, një plan etj.; veprimtari e fshe-htë për të prishur një punë. I vuri minatdiçkaje e shkatërroi, e prishi; e sabotoi, eminoi.

MINIERË f. 1. Burim shumë i pasur e ipashtershëm për diçka. Minierë të dhë-nash (njohurish, diturish). Është minierëe pashfrytëzuar.

MINOJ kal. 1. Përpiqem me dredhi e me gjith-farë mjetesh e mënyrash të fshehta përtë dëmtuar dikë a diçka ose për të sabo-tuar një punë. Minon ekonominë e njëvendi. Minoi punimet e konferencës. Mi-noi miqësinë.

MINORITET m. 1. libr. Diçka e vogël nënumër; pakicë. Përbëjnë një minoritet.Janë në minoritet.

MINUAR mb. 1. Që është brejtur përbrenda;që është dobësuar si pasojë e një pune tëfshehtë e armiqësore; i sabotuar. Miqësie minuar. Plan i minuar.

MINUK m. 1. bised. Fëmijë i vogël; mospërf.burrë i shkurtër, shkurtabiq.

MIRAZH m. 1. libr. Përshtypje e rreme,pamje a dukje mashtruese, iluzion. Mi-razhe joshëse. Mirazhi i sukseseve (i �-toreve, i premtimeve). Bota e mirazheve.

MISION m. sh 1. Roli që ka dikush a diçkanë një fushë të caktuar të jetës shoqërore,shkalla e pjesëmarrjes dhe e ndikimit nënjë veprimtari shoqërore; detyrë. Misioni lartë (i madh, i rëndësishëm). Misionhistorik. Misioni i proletariatit. Misionii rinisë (i gruas, i organizatës së frontit).Misioni i mjekut (i pedagogut, i shkencë-tarit). Misioni i artit (i letërsisë).

MITAR mb. 1. Që të josh të bën për veteme sjelljen e butë, me pastërtinë dhe meçiltërinë e vet; i padjallëzuar, i çiltër dhei thjeshtë; që është karakteristik për njëtë mitur, miturak. Vajzë mitare. Zemërmitare. Dëshirë (dashuri) mitare. Këngë(fjalë) mitare. Ëndërr mitare. Mendimemitare. Natyra mitare e saj.

MITURAK mb. 1. Që lidhet me moshën efëmijërisë; që i përket kësaj moshe; i pad-jallëzuar, i çiltër e i thjeshtë: që ështëkarakteristik për një të mitur, miturishte.Lodra miturake. Këngë (vjersha, valle)miturake. Buzëqeshje miturake. Ëndërr

114

miturake. Gëzim (shqetësim) miturak.Çiltëri miturake. Mendje miturake. Ar-syetim miturak.

MIZË f. 1. bised. mospërf. Njeri me trupfare të vogël; kafshë a diçka tjetër shumëe vogël. 2. bised., mospërf. Njeri pavlerë, pa rëndësi; njeri i dobët, pa forcë,që mund të mposhtet lehtë.

MJALTË m. 1. përd. ndajf. �g. Shumë mirë;pa halle e pa brenga, ëmbël. E shkonjetën mjaltë.

MJAULLIN jokal. 1. edhe veta I �g. përb.Flas shumë e kot për dikë a për diçka,llomotit, ankohem duke nxjerrë një zë tëhollë si të maces. Ç'ka që po mjaullinashtu?!

MJEGULL f. 1. Paqartësi a turbullirë nëmendime, në qëllime etj.; gjendje epaqartë, e errët; errësirë. Në mjegullëne lashtësisë. Çanë mjegullën e shekujve.Ka mjegull në kokë.

MJEGULLNAJË f. 1. Diçka e errët, e paqartëdhe e pakuptueshme; turbullirë. Nëmjegullnajën e mijëvjeçarëve para erës sëre.

MJEGULLOJ kal. 1. E bëj të paqartë, të errëte të pakuptueshme diçka; errësoj, turbul-loj (për një ngjarje, për një �gurë, për njëvepër etj.). I mjegullon ngjarjet (idetë).Ia mjegulloi mendjen (arsyen).

MJEGULLT mb. 1. Që është i paqartë, i er-rët e i pakuptueshëm; që nuk është i për-caktuar qartë ose plotësisht i vërtetë a ipërpiktë, i vagët; i turbullt. Përfytyrimi mjegullt. Kujtime të mjegullta. Nd-jenjë e mjegullt. Premtime të mjegullta.Përgjigje e mjegullt.

MJEGULLUAR mb. 1. Që është bërë ipaqartë, i errët e i pakuptueshëm; qënuk është i përcaktuar qartë ose plotë-sisht i vërtetë a i përpiktë; i vagëlluar.Fjalë (mendime) të mjegulluara. Pamjee mjegulluar. Me mendje të mjegulluar.Përgjigje e mjegulluar.

MJEKËRBARDHË mb. 1. I urtë, i pjekur,i mençur (për burrat). Burrë mjekër-bardhë.

MJEKËRTHINJUR mb. 1. I urtë, i pjekur, imençur.

MJEL kal. 1. Ia ha a ia marr dikujt ca nga caparatë; mallin ose pasurinë që ka; shfry-tëzoj punën, mundin e pasurinë e dikujtpër të nxjerrë për�time për vete, zhvat.E moli mirë.

MJELLMË f. sh. zool. 1. përk. Vajzë a gruae re, e bukur dhe e urtë.

MJESHTËROR mb. 1. Që i përket mjeshtrit,i mjeshtrit; prej mjeshtri; që është i aftëtë bëjë një punë në mënyrë të përsosur,që punon me shumë mjeshtëri, i stërvitur.Pendë mjeshtërore. Dora mjeshtërore.Syri mjeshtëror i artistit.

MLYSH m. 1. Njeri i trashë nga mendja; bu-dalla.

MOÇAL m. 1. Gjendje e rëndë, që karakter-izohet zakonisht nga amullia, nga diçkae ndyrë, prapanike e konservatore etj.Moçali kapitalist. Moçali mikroborgjez.

MODEL m. 1. libr. Njeri a diçka që shquhetpër cilësi të larta dhe që merret si shem-bull për t'u ndjekur edhe nga të tjerët;shembull. Model heroizmi (vetëmohimi,besnikërie, trimërie, vendosmërie, pune,thjeshtësie). Mësuesi është model përnxënësit.

MOLAR mb. bised. 1. vet. f. �g. E përdalë(për gratë).

MOLEKULË f. sh. kim 1. Pjesa më e vogële një gjëje. Depërton në çdo molekulë tëtrupit.

MOLEPS kal. 1. Bëj që dikush të marrë vese,të ketë të meta e shfaqje të dëmshmeetj.; infektoj. I molepsi me veset e tij.Ua molepsi mendjen. Dhia e zgjebosurmoleps gjithë kopenë. fj. u.

MOLEPSEM vetv. 1. Marr nga një tjetër vese,të meta a diçka të dëmshme; ndikohem aprekem nga ideologjia e huaj; infektohem.Iu moleps ndërgjegjja.

115

MOLEPSUR mb. 1. Që ka marrë vese,të meta a diçka të dëmshme; që ështëndikuar a është prekur nga ideologjia ehuaj; i keq, i fëlliqur (në sjellje, në tëfolur etj.); i infektuar. Shoqëri e molep-sur. Njeri i molepsur.

MOLË f. 1. Njeri që të qepet e s'të ndahet,njeri që të bren e të ha shpirtin. Ështëmolë ai. Iu bë molë.

MOLIS kal. 1. E ligështoj dhe e dërrmoj sh-pirtërisht, e lodh shpirtërisht.

MOLISEM vetv. 1. Ligështohem e dërrmo-hem shpirtërisht, lodhem shpirtërisht.

MOLISUR mb. 1. I ligështuar e i dërrmuarshpirtërisht, i lodhur shpirtërisht, që sh-preh lodhje të madhe a dobësim; që kahumbur gjallërinë, freskinë etj. Me shpirt(me zemër) të molisur. Zëra të molisur.Shikim i molisur.

MONOLIT mb. libr. 1. Që përbën një të tërëtë vetme, që është si një trup i vetëm ei pandashëm, i bashkuar fort. Parti (or-ganizatë) monolite. Udhëheqje monolite.Njësi monolite.

MONOPOL m. 1. libr. E drejtë a mundësiqë e ka vetëm dikush; zotërim a sundim iplotë i dikujt në një fushë të caktuar. S`eka monopol. E bëri monopol. Puna nëorganet drejtuese s`është monopol i bur-rave. Dijet nuk janë më monopol i pakvetave (i klasave shfrytëzuese). Theu mo-nopolin e armëve bërthamore.

MONOPOLIZOJ kal. 1. Kam vetëm unëtë drejtën a mundësinë të bëj a të për-dor diçka; sundoj a zotëroj plotësishtnë një fushë të caktuar. Monopoli-zonin shkencën. I kishte monopolizuartë gjitha punët në duart e veta.

MONOTON mb. 1. Që del, që bëhet aqë përsëritet në të njëjtën trajtë, në tënjëjtën mënyrë etj., që s'ka larmi; i mërz-itshëm. Jetë monotone. Punë monotone.Lëvizje monotone.

MONOTONI f. 1. Të qenët gjithnjë i njëjtë,pa ndryshime e pa larmi, të qenët mono-ton. Prish monotoninë. Të shpie nëmonotoni.

MONUMENTAL mb. 1. I shquar, merëndësi a me vlerë të madhe; madhësh-tor. Veprat monumentale të klasikëvetë marksizëm-leninizmit. Studime mon-umentale.

MOTËR f. 1. përd. mb. �g. Që është e lidhurngushtë me një tjetër, që ka qëllime e in-teresa të përbashkëta dhe bashkëpunonngushtë me të. Kooperativa motër. Fab-rikat motra.

MOTOR m. 1. Forcë që vë në lëvizje diçka:që e shtyn të veprojë e të shkojë përpara.Motori i lëvizjes. Motori i skuadrës.

MOZAIK m. 1. Diçka që përbëhet nga pjesëjo të njëjta e të larmishme; larmi trajtash,llojesh, pjesësh të ndryshme, që përbëjnënjë tërësi. Mozaik ngjyrash. Mozaikmelodish. Pjesë të një mozaiku. Është(përbën) një mozaik.

MPIHEM vetv. 1. Humb aftësinë për tëvetëvepruar; më priten fuqitë, humbasgjallërinë, hovin, vrullin, besimin etj.;vet. veta III. bie në plogështi, topitet,ndrydhet, ngrin; paralizohet. U mpinënga frika. Pse je mpirë kështu? Iu mpimendimi. Iu mpinë fuqitë. Iu mpi truri.

MPIJ kal. 1. Bëj që të humbë aftësinë përtë vetëvepruar; ia pres fuqitë, e bëj tëhumbë gjallërinë, hovin, vrullin, besiminetj.; e bëj të bjerë në plogështi, e ndrydh,e topit; paralizoj. Ia mpiu mendimin kri-jues. U ka mpirë energjitë. I kishte mpirëfrika. Kërkonin ta mpinin jetën e organi-zatës.

MPIRË mb. 1. Që ka humbur aftësinë përtë vetëvepruar; që i janë prerë fuqitë, qëka humbur gjallërinë, hovin, vrullin, bes-imin etj.; që ka rënë në plogështi, që rri sii ngrirë, jo i shkathët, i ndrydhur. Njerii mpirë. Ishte (rrinte) i mpirë. Me zemërtë mpirë.

116

MPREH kal. 1. E bëj diçka më të fortë, mëtë theksuar, më të qartë etj., e ngre nënjë shkallë më të lartë, e forcoj shumë; ikushtoj vëmendje gjithnjë e më të madhe,i jap rëndësi të veçantë. Mpreh vigji-lencën revolucionare. Mpreh vëmendjen(guximin). Mpreh dëgjimin (shikimin).Mpreh kritikën.

MPREHTË mb. 1. I lartë e therës (për zërin);që të prek në zemër, i thekshëm. Zë imprehtë. Thirrje (klithmë) e mprehtë.2. Që i kupton shpejt e thellë çështjet,shumë i zgjuar e i shkathët nga mendja,që i kap gjërat shpejt e s'i shpëton asgjë;që shquhet për forcën, për aftësinë a përshkallën e lartë të veprimit; që ka fuqi tëmadhe dhe e kryen shpejt e mirë punën evet; i fortë, i fuqishëm; therës. I ka sytë(veshët) të mprehtë. Vështrim i mprehtë.Arma e mprehtë e kritikës. I mprehtënga gjuha i zoti nga goja, shumë i fortënë të folur, brisk nga gjuha. E mbaj tëmprehtë diçka e mbaj diçka gjithnjë tëfortë e gati, nuk e dobësoj asnjëherë. Va-jzë (nxënëse) e mprehtë. Djalë (burrë) imprehtë. Është i mprehtë. E ka mend-jen (trurin) të mprehtë. 3. Që shprehose që përmban një mendim a një kup-tim të thellë, të hollë a të zgjuar, që tëjep të kuptosh shumë, i goditur; që ështëveti e një njeriu të zgjuar e të shkathëtnga mendja. Fjalë (shprehje) e mprehtë.Mendimi i mprehtë. Pyetje (përgjigje) emprehtë.

MUF mb. 1. keq. I papjekur nga mendja.

MUFKË mb. 1. I papjekur nga mendja, muf.Është mufkë fare (nga trutë). 2. Që nukdel me përfundime të mira, që nuk sjelldobi, i pafrytshëm. Doli mufkë edhe kjopunë.

MUGËT mb. 1. I ngrysur, i zymtë, i vrenj-tur. Me fytyrë të mugët. Ishte (rrinte) imugët. 2. Që s'kuptohet mirë a lehtë, jo iqartë; që s'është i përcaktuar mirë, i tur-bullt, i mjegullt. Mendime (pikëpamje)të mugëta. Përgjigje e mugët.

MUGËT ndajf. 1. Në mënyrë të tillë që ështëvështirë të kuptohet, jo qartë, turbull.

Flet mugët. Ishte dhënë mugët mendimi(ideja).

MUGËTIRË f. 1. Gjendje e paqartë a e tur-bullt, mjegulli; njohja jo e mirë a jo eplotë e diçkaje, dije e pamjaftueshme,paqartësi. Në mugëtirën e shekujve.Ishte në mugëtirë e s`dinte si të bënte.I mbuluar nga mugëtira mijëvjeçare.

MUMIE f. 1. Njeri, të cilit i mungon gjallëria,që mezi lëviz a që rri si i ngrirë. Ështëmumie.

MUNDEM II vetv. 1. Hahem me dikë epërpiqem t'ia kaloj në një punë. Nukmundet dot ai me të.

MUR m. 1. Varg i ngjeshur a radhë e shtrën-guar njerëzish, sendesh etj., të vendo-sur shumë pranë njëri-tjetrit, që përbëjnënjë mburojë ose një pengesë të fortë përdikë a për diçka. Mur i fortë (i ng-jeshur). Mur njerëzish (makinash). Murlojtarësh. sport. rresht lojtarësh që zënëvend, në një largësi të caktuar, njëri metjetrin, kur kundërshtari gjuan topin (nëfutboll). 2. Diçka që pengon arritjen aplotësimin e një pune, pengesë e fortëpër dikë a për diçka. Mur i pakapër-cyeshëm. Muri i heshtjes. Shembi murine së vjetrës. I ndante një mur. Vunë njëmur midis tyre.

MURG m. 1. keq. Njeri i vetmuar, që bënnjë jetë të mbyllur; njeri i shkëputur ngajeta e gjallë. 2. përd. mb. �g. (zakon.përpara emrit) bised. I mjerë, i shkretë,i zi. Murgu baba! Murgu plak! Murguai! E pësoi murgu djalë!

MURGËT mb. 1. I vrenjtur, i ngrysur në fy-tyrë (për njerëzit). Ishte i heshtur e imurgët.

MUROS kal. 1.E mbyll njëherë e përgjith-monë; e mbaj të mbyllur brenda e nuke lë të dalë. U murosi derën. E murosipër jetë në kullë. 2. E ngul, e bëj të zërëvend njëherë e përgjithmonë në mendjea në zemër, e ruaj përgjithnjë në mendjea në zemër; e mbaj të paprekur a tëpandryshuar.

117

MUROSEM vetv. 1. vet. veta III �g. Zë vendthellë e njëherë e përgjithmonë te dikush,ngulitet në mendjen a në zemrën e dikujt;mbetet i paprekur e i pandryshuar. Ishtemurosur thellë në zemrën e tij. Iu murosnë gji.

MURTAJË f. mjek. 1. Fatkeqësi e madhe,e keqe e madhe, mynxyrë. Luftuamkundër murtajës fashiste. Shpëtuan ngamurtaja naziste. Nga u shfaq kjo mur-tajë?

MURRËT mb. 1. I zymtë, i vrenjtur, i ngry-sur. Me fytyrë të murrët.

MURRËTEHEM vetv. 1. Vrenjtem, bëhem izymtë, ngrysem. U murrëtye nga inati.U murrëtye në fytyrë.

MURRËTEJ kal. 1. E bëj të vrenjtet, e bëjtë zymtë. Zemërimi ia kishte murrëtyerfytyrën.

MURRËTYER mb. 1. I ngrysur, i vrenjtur, izymtë. Rrinte i murrëtyer.

MURRIZTË mb. 1. Që të shpon, që të thum-bon.

MURRJELË f. 1. Njeri që s'të lë rehat, që tëngacmon vazhdimisht.

MURRMË mb. 1.Me pak dritë, jo plotësisht ierrët. Natë e murrme. Agime të murrme.

MUSTAQERRUAR mb. vet. m. 1. mo-spërf. Që është turpëruar nga dikush,sepse shiste mend, që e kanë bërë të mosngrefoset më, që i kanë rënë pendët. Ikumustaqerruar.

MUSHTOHEM vetv. 1. Kaloj në jetë mjaftprova e vështirësi dhe piqem, �toj për-vojë nga jeta; arrij një moshë të pjekur.U mushtua djali.

MUZG m. 1. Koha e pleqërisë së shtyrë, vitete fundit të jetës. Në muzgun e jetës.

MUZGËT mb. 1. I vrenjtur, i zymtë (përnjerëzit). Njeri i muzgët.

MYJË f. 1. Mesi i diçkaje, palca, zemra. Myjae dimrit (e janarit).

MYK kal. 1. kryes. veta III �g. E bëndikë të humbë gjallërinë e të plogështo-het, e lë prapa (në mendime, në mënyrëne jetesës e të sjelljes etj.); pengon zhvil-limin e mëtejshëm; ndryshk. Dembelia(plogështia) të myk.

MYK m. 1. Mendim i vjetër, i prapambeturdhe i dëmshëm, që e pengon njeriun, iahumb gjallërinë, e mban në vend ose e lëprapa; diçka e vjetruar që bëhet pengesëpër zhvillimin e mëtejshëm të shoqërisë,që nuk është me kohën, me të renë, mepërparimtaren etj.; ndryshk. Myku ibotës së vjetër. Myku i prapambetjes.Zhduk mykun.

MYKEM vetv. 1. Rri gjatë diku pa lëvizur,pa punuar, pa e pruar; humb gjal-lërinë e plogështohem, mbetem prapa (nëmendime, në mënyrën e jetesës e të sjell-jes etj.); zë myk, ndryshkem. U myk nështëpi (në zyrë). U myk duke ndenjur.Është mykur nga trutë s'është në rregullnga mendja; s'është me kohën, me të renë,me përparimtaren etj.; nuk arsyeton nëmënyrë të shëndoshë, i kanë zënë ndryshktrutë. Iu mykën paratë kishte mjaft pare,të cilat nuk i vinte në qarkullim, i mbantetë mbyllura a të fshehura.

MYKUR mb. 1. Që ka mbetur në një vend përnjë kohë të gjatë pa lëvizur, pa punuare pa vepruar, që është plogështuar, e kahumbur gjallërinë; që ka mbetur prapatë tjerëve, që ka mendime prapanike; qëka zënë ndryshk. Njerëz (burokratë) tëmykur. 2. Që vjen në kundërshtimme të renë a me përparimtaren, që nukështë i kohës, që nuk të lë të shkosh për-para, që pengon zhvillimin e mëtejshëm; ivjetruar, prapanik. Libra të mykura. Za-kone të mykura të së kaluarës. Mendimetë mykura.

NAKATOSUR mb. krahin. 1. I ngatërruar, ipaqartë, i turbullt. Punë e nakatosur.

NALLBAN m. 1. keq. Njeri i paaftë nëmjeshtërinë e vet.

NAM m. bised. 1. Dëm i madh, shkatërrim imadh, kërdi, gjëmë; zhurmë e madhe për

118

diçka. Bëri namin. S`bëhet nami! S`u bënami! s'ndodhi ndonjë e keqe e madhe,s'u prish ndonjë punë e madhe!, punë emadhe!

NANURIS kal. 1. E vë në gjumë dikë, imarr mendjen, e trullos. I nanuriste mepallavra. Përpiqen të nanurisin masat. 2.Përkëdhel; prek lehtë. Valët nanurisninbregun. Era nanuriste gjethet.

NAPË f. 1. Perde e hollë, cipë. Nape resh.Napa e mjegullës. Napa e natës. I hoqi(i grisi) napën.

NARKOTIZOJ kal. 1. I trullos mendjen, e vënë gjumë.

NATYRË f. 1. Tërësia e vetive kryesoretë brendshme, që përcaktojnë thelbin ediçkaje; veti thelbësore që e dallon diçka,thelbi. Natyrë klasore. Natyra agresivee imperializmit. Natyra e rendit (e sis-temit, e shtetit). Natyra e kontradiktave(e dukurive). Natyra e pyetjeve. Natyrae një sëmundjeje. Zbulon (fsheh) natyrëne vet. Nuk e ndryshon natyrën. 2. edhesh. ∼A, ∼AT �g. Tiparet themelore tëkarakterit të njeriut, zakonisht të linduraose të ngulitura; njeri me tipare të për-caktuara të karakterit. Natyrë e gjallë(e butë, e vrazhdë, e gëzuar). I qetë (iqeshur, i rrëmbyer) nga natyra. 3. edhesh. ∼A, ∼AT �g. Lloj i diçkaje, që për-caktohet nga disa tipare. Natyra e re epunës. Raste (dukuri) të kësaj natyre.Pyetje (çështje) të kësaj natyre. Të njënatyre.

NDAHEM vetv. 1. (me pjesëzat mohuese nuk,s', mos) i vihem diçkaje me zell, e bëjvazhdimisht e pa ndërprerje, i rri për-sipër. Nuk i ndahet punës. Nuk u nda-het librave (mësimeve). Nuk u ndahetarave (bagëtive). 2. Dal nga një gjendjee vështirë; kapërcej disa rrethana a kryejdiçka me një përfundim të caktuar. Undanë me nder (me faqe të bardhë, faqe-bardhë). U ndamë mirë (keq). Nuk nda-hemi shëndoshë (do të ndahemi keq) mos-marrëveshja ose grindja do të ketë pasojashumë të rënda. Si u ndatë me të korratsivjet?

NDAJ kal. 1. Mbaj të shkëputur, nuk i lidh,nuk i mbaj bashkë a pranë (zakonisht memohim). Nuk e ndajmë ekonominë ngapolitika. Nuk i ndan fjalët nga veprat.Nuk e ndajmë pushkën nga libri. Nuk endan nga vetja. 2. �g. Provoj së bashkume dikë një ndjenjë, një gëzim a hidhërim.Ndamë gëzimet dhe hidhërimet. Ndajmësë bashku të mirën dhe të keqen. 3. vet.veta III �g. Është larg në një periudhëkohe të caktuar. Edhe dy javë na ndajnënga Viti i Ri. Pak kohë na ndan nga ditae zgjedhjeve. 4. Caktoj kohën (afatin)për një punë. Ndanë ditën e martesës. 5.�g. Bëj mend a e bëj me fjalë me dikë përtë kryer diçka, vendos. E ndau me mend.E kemi ndarë të shihemi sonte. Kështue ndamë. 6. �g. I jap zgjidhje, përcak-toj përfundimin. Punët i ndan mejdani.Këtë e ndan pushka. 7. �g. Arrij tëshoh; dalloj, shquaj (zakonisht me mo-him). Nuk e ndaj dot nga larg. S`e ndavadot kush qe. Ndaj të bardhën nga e zeza.E ndau mirë. 8. jokal. vet. veta III �g.bised. Dallon, shquan. Nuk ndan nga ivëllai. Nuk ndan nga të tjerët.

NDAL kal. 1. E ngul diku, e përqendroj tedikush a te diçka. I ndali sytë (e ndalivështrimin) te �amuri. E ndalëm vë-mendjen te çështja kryesore.

NDALEM vetv. 1. Përqendroj vëmendjendiku, merrem në veçanti me dikë a mediçka. U ndal në (te) një çështje. Mbled-hja u ndal gjatë te metodat e reja. Pondalemi te disa të meta.

NDEHEM vetv. 1. vet. veta III �g. Përhapete mbulon diçka; bie. U nde mjegulla(tymi). U nde nata (errësira). U ndenjë heshtje e plotë.

NDEJ kal. 1. Tendos. Ndej të gjitha forcat.

NDERË mb. 1. Që mund të çojë në një sh-përthim; i tendosur, i acaruar. Gjendje(situatë, atmosferë) e nderë. Marrëd-hënie të ndera.

NDESH kal. 1. edhe jokal. �g. Më del për-para diçka a dikush që më pengon a mëndihmon, kam të bëj papritur me diçka

119

a me dikë, has, bie. Ndesh në vështirësi(në pengesa). Ndeshi në kundërshtime.Ndeshi në njerëz të mirë (të arsyeshëm,të këqij, të pabesë).

NDESHEM vetv. 1. Më del përpara diçkaqë duhet luftuar ose që duhet kapërcyer.U ndeshen me vështirësi (me çështje tëndërlikuara). Ndeshemi me shfaqje tëhuaja. 2. Hyj në kundërshtim me dikë,hahem me fjalë, kapem; bie në kundërsh-tim diçka me një tjetër. U ndeshen midistyre. U ndeshen interesat (pikëpamjet).U ndeshen dy rryma.

NDEZ kal. 1. Bëj që të nisë; jap shkas që të�llojë me vrull, që të marrë hov, shkak-toj. Ndezën luftën (betejën). Ndezidiskutimet. Ndezi grindje (sherr). Ndezikëngën. 2. E bëj të gjallërohet e të marrëhov, e ngre peshë. U ndezi zemrat. Indezi shpirtin. Ua ndezi gjakun. I ndezidëgjuesit. E ndezi kolektivin. 3. E bëjt'i shfaqet një ndjenjë, një dëshirë etj., ingjall me forcë, nxit. I ndezi dëshirën. Indezi shpresat (dashurinë). I ndezi nd-jenjat. I ndezi kureshtjen (zemërimin,urrejtjen). I ndezi një zjarr në gji. 4.�g. bised. E bëj të zemërohet, të marrëzjarr ose të mos përmbahet. I ndezi loja(rakia). E ndezi me fjalë. E ndezi mëtepër (më keq). Donin ta ndiznin. 5. �g.bised. Qëlloj me forcë; godas me diçka, ibie. Ia ndezi me shuplakë (me shqelm).Ia ndezi fytyrës (prapa veshit). Ia ndezime top. 6. jokal. vet. veta III �g. bised.Më ecën, ia arrij asaj që dua, më ndrit(zakonisht me mohim). Nuk i ndezi metë. Nuk po i ndez gjëkundi. E pa që s`indezi. Nuk i ndezi fjala. 7. jokal. vet.veta III �g. bised. Më gjen një e keqe,nga e cila nuk shkëputem dot, më zë; biekeq me dikë, gjej belanë nga dikush. Indezi me atë njeri të keq.

NDEZËS mb. 1. Që të gjallëron e të ngrepeshë, që të ndez. Fjalë ndezëse. Tin-gujt ndezës të muzikës.

NDEZTË mb. 1. I zjarrtë. Fjalë të ndezta.

NDEZULLI f. 1. Zell, dëshirë e madhe përpunë.

NDEZUR mb. 1. Që është në zemërim e sipër;që është skuqur nga zemërimi; që zemëro-het shpejt, që merr zjarr shpejt. Djalë indezur. Flet i ndezur. Me kokë të ndezur.Me sy të ndezur. 2. I zjarrtë, plot gjallëri;i tendosur, i acaruar. Bisedë e ndezur.Atmosferë e ndezur. 3. Që i kapërcen ku-�jtë e zakonshëm, i theksuar, i fuqishëm.Fantazi (imagjinatë) e ndezur.

NDËRKËMBJE f. 1. Mjet për të penguardiçka, pengesë. I gjeti (i krijoi) njëndërkëmbje.

NDËRLIDH kal. 1. I lidh ngushtë, gërshetoj,ndërthur. Ndërlidh interesat. Ndërlidhteorinë me praktikën.

NDËRLIDHEM vetv. 1. vet. veta III�g. Lidhen ngushtë ndërmjet tyre, gër-shetohen, ndërthuren. Ndërlidhen dyçështje. Ndërlidhen interesat. Ndërlid-hen ngushtë.

NDËRLIDHUR mb. 1. Që është i lidhurngushtë me një tjetër, që ka lidhje tëdyanshme a të ndërsjella me diçka tjetër,i gërshetuar, i ndërthurur. Dukuri tëndërlidhura. Çështje të ndërlidhura.

NDËRLIK kal. 1. Ndërthur njërën me tjetrën;edhe �g. ngatërroj njërën me tjetrën,ndërlikoj. Ndërlik �jet. Ndërlik damarët.Ndërlik fjalët. Ndërlik punën. 2. Ingatërroj mendjen, i marr mendtë; ehutoj. Na ndërliku fare.

NDËRLIKEM vetv. 1. vet. veta III edhe �g.Ngatërrohet diçka me një tjetër, ndërliko-het, ngatërrohet. 2. Ngatërrohem nënjë punë, humbas �llin. U ndërlik dukenumëruar. 3. Më ngatërrohet mendja,hutohem fare. U ndërlik nga mendtë. Undërlik fare.

NDËRLIKOHEM vetv. 1. vet. veta III �g.Bëhet më i ngatërruar e më i vështirë përt'u kuptuar a për t'u zgjidhur, koklavitet.U ndërlikua gjendja. U ndërlikuan punëtmë keq. 2. Ngatërrohem në një punë anë diçka që nuk e dëshiroj, përzihem padashur; marr pjesë në diçka që nuk mëpërket, pleksem. U ndërlikua kot në atë

120

çështje. Ishte ndërlikuar në veprimtarispiunazhi.

NDËRSEJ kal. 1. keq. Nxit dikë për të sul-muar e për të goditur një tjetër, e shtyjkundër dikujt. E ndërseu kundër tij. Endërsejnë njërin kundër tjetrit. I ndërse-jnë kundër vendeve të tjera.

NDËRTIM m. 1. Ngritja dhe përfundimi idiçkaje; veprimtaria për të krijuar dhengulitur diçka, puna për të vënë në jetëdiçka. Ndërtimi i plotë i shoqërisë social-iste. Ndërtimi i kulturës së re. Çështjete ndërtimit shtetëror dhe ekonomik.

NDËRTOJ kal. 1. Ngre diçka me një përmba-jtje e trajtë të caktuar dhe me një qëllimtë caktuar; krijoj a organizoj sipas njëplani të caktuar. Ndërtojmë socializmin.Ndërtuan bazën materiale. Ndërtojmëshoqërinë e re. Ndërtojmë marrëdhënietë reja në prodhim. Ndërtojnë shkollën ere (familjen e re). E kemi ndërtuar gjithëpunën sipas mësimeve të Partisë.

NDËRTHUR kal. 1. Lidh ngushtë dya më shumë gjëra, gërshetoj, ndër-lidh. Ndërthur teorinë me praktikën.Ndërthur punën me pushimin. Ndërthurnë një sistem të vetëm.

NDËRROJ kal. 1. Sjell në një gjendje tëndryshme nga ajo që ishte më parë; ve-proj ndryshe; nis diçka tjetër, ndryshoj.Ndërroi taktikën. E ndërroi mendjen(mendimin). Ndërruan rrugë. Ndërronnatyrën. Ndërroj drejtimin. Ndërroibisedën.

NDIHEM vetv. 1. (zakonisht me pjesëzat mo-huese nuk, s, mos). Has ose veproj përta treguar veten, përpiqem të dëgjohem;kundërshtoj me fjalë. Njeri që nuk ndihetnjeri i qetë, i shtruar; njeri i urtë.

NDIZEM vetv. 1. vet. veta III �g. Nis tëzhvillohet diçka me vrull me hov, merrzjarr. U ndez biseda. U ndez një disku-tim (një grindje, një sherr). U ndezbeteja (lufta).U ndez vallja. U ndezpushka. 2. Më rrëmben një ndjenjë efortë, marr zjarr; zemërohem, më hipën

inati. Ndizet shpejt. U ndez inati. Undez më keq. Prit, mos u ndiz! 3. vet.veta III �g. Nis të shfaqet me vrull (njëndjenjë); e pushton një ndjenjë e fortë(për zemrën). Iu ndez dashuria. Iu ndezdëshira. Iu ndez zemra.

NDJEK kal. 1.Ec në një rrugë a në një drej-tim të caktuar. Ndoqën rrjedhën e lu-mit. Ndoqën vazhdën e gjurmëve. Nd-jek një rrugë të caktuar (të drejtë, tëgabuar). 2. Veproj ose sillem sipas shem-bullit të dikujt, e kam si udhëheqje a ud-hërrëfyes; jam ithtar, pasues a përkrahësi dikujt a i diçkaje. Ndjek mësimet (vi-jën) e Partisë. Ndjek një politikë pari-more (të drejtë). Ndjek këshillat e dikujt.Ndjekin modën. Ndjek shembullin e tëpërparuarve. Ndjekin rrugën kapitaliste.3. �g. Mbikëqyr vazhdimisht për të parësi ecën e si zhvillohet diçka; kujdesemvazhdimisht për mbarëvajtjen e diçkaje,kam përsipër një punë për ta çuar derinë fund; shoh. Ndjek një çështje. Nd-jek zbatimin e planit e të detyrave. Nd-jek përparimin e nxënësve. Ndjek zhvil-limin e ngjarjeve. Ndjek me vëmendje(me kujdes, me interesim, me kënaqësi,me padurim, me ankth) diçka. 4. �g.Synoj të arrij diçka. Ndjek një qëllim.

NDJELL kal. 1. Tërheq mbi dikë zakonishtnjë fatkeqësi ose diçka të padëshirueshme,sipas paragjykimeve e besëtytnive, dukee përmendur ose duke zënë në gojë qëmë parë; parandiej ose parashikoj diçkapër dikë. Ndjell zi (të keqen). 2. Bëjqë ta pushtojë një ndjenjë, një mendim,një gjendje; i sjell, i ngjall. J ndjellgjumë. I ndjell mendime (kujtime, trish-tim, mërzi). I ndjell krupë (të vjellë). Indjell në mend (në kujtesë). 3. Tërheqpër diku; e bëj që të vijë pas meje, josh.Ndjell me fjalë (me lajka). E ndjell pasvetes. I ndillte malli i atdheut.

NDJESHËM mb. 1. Që arrin përmasa tëmëdha e të dukshme, i rëndësishëm; qëka një ndryshim të tillë, i cili bie në sy;mjaft i madh, i dukshëm. Ngritje (rritje,ulje) e ndjeshme. Shtim (tejkalim) i nd-

121

jeshëm. Përparim i ndjeshëm. Dëme(humbje) të ndjeshme. Dallime të nd-jeshme. Në mënyrë të ndjeshme.

NDODHEM vetv. 1. Jam ose bie nënjë gjendje që nuk e prisja, gjen-dem padashur përpara diçkaje, zakon-isht të papëlqyeshme. U ndodh ngushtë(pisk).U ndodhëm para një të papriture(para një fakti të kryer). Ndodhej në pikëtë hallit. 2. bised. (me një trajtë tëshkurtër të përemrit vetor në r. dhanore).Ndihmoj dikë në rrethana të vështira, igjendem krah dikujt. Iu ndodh pranë(krah). I ndodhet në çdo rast (në rastnevoje). Iu ndodhën në fatkeqësi. Naështë ndodhur kurdoherë.

NDOTË mb. 1. Që bëhet me rrugë të pan-dershme; që vepron në mënyra të pander-shme, i fëlliqur, i ndytë. Mënyra të ndota.Njerëz të ndotë.

NDOTËSI f. 1. sh. ∼,∼ TË �g. Gjë e ndyrë;punë e fëlliqur. Ndotësitë e propagandësimperialiste.

NDRAGËT mb. 1. I ndyrë, i fëlliqur. Punë endragët. Luftë e ndragët.

NDREQ kal. 1. I mënjanoj a i zhduk gabimet,të metat dobësitë, e sjell dikë në rreg-ull; e përmirësoj. Ndreq gabimet. Ndreqshokun. Ndreq veten. 2. bised. Zgjidhnjë mosmarrëveshje a grindje, pajtoj;ujdis. I ndreqi me të mirë. Hyri në mesdhe i ndreqi. E ndreqi punën. Kush endreq me ta!

NDREQEM vetv. 1. Shmang të metat edobësitë që kam pasur, përmirësohem;vij në rrugë të drejtë. Djali u ndreq.

NDRIÇOJ kal. 1. Bëj të qartë e tëkuptueshme diçka që ishte e errët dhenuk kuptohej mirë, hedh dritë mbi diçka.Ndriçoj një çështje (një problem). 2.Përhap dijet dhe kulturën për ta zhvil-luar dikë, i jap arsim e kulturë për tëdalë nga padija e prapambetja dhe për tëecur përpara. Ndriçoi mendjet e njerëzve.Ndriçuan kombin (popullin, vendin). 3.Vë në dijeni të tjerët për diçka që nuk

dihet ose nuk është e qartë, sqaroj. 4.jokal. vet. veta III �g. Dallohet përveti të mira të jashtëzakonshme, shquhet,shkëlqen. Ka ndriçuar në shekuj trimëriae shqiptarit.

NDRIÇUES m. 1. Ndriçimtar; ai që i ndriçonrrugën dikujt.

NDRIÇUES mb. 1. Që sqaron më mirëdiçka të errët a që nuk njihet sa duhet.Studime ndriçuese. 2. Që tregon rrugëne drejtë, e cila duhet ndjekur, udhërrë-fyes. Yll ndriçues. Fener ndriçues.

NDRIN jokal.. 1. Shquhet për veti të larta,shkëlqen. Do të ndrijë me shekuj hero-izmi i partizanëve.

NDRIT jokal. 1. (me një trajtë të shkurtërtë përemrit vetor në r. dhanore). Mëecën një punë, më shkon mbarë; ia arrijqëllimit (zakonisht me mohim). Nuk indriti me të. S`i ndrit tek unë. I ndritifati. 2. kal. �g. I tregoj rrugën e drejtë;i zbuloj të vërtetën dikujt duke e mësuar,ndriçoj, shndrit. I ndritën rrugën popul-lit. I ndrit mendjen (trurin).

NDRITSHËM mb. 1. I ndritur, i dëgjuar, ipërmendur. Emër i ndritshëm.

NDRITUR mb. 1. lart. Që shquhet përveti, cilësi e merita të larta; që ështëshumë i ngritur e i ditur; i shquar, ishkëlqyer. Atdhetar i ndritur. Mendjee ndritur. Figura të ndritura të Rilind-jes Kombëtare. Shembull i ndritur. 2.lart. Që mbështetet në dije të thella dheka synime të larta e të menduara mirë;i lartë e �snik. Mësimet e ndritura tëmarksizëmit. Ide të ndritura. 3. lart.Që është i mbushur me gëzim e lumturi,që sjell të mira e mbarësi; i shkëlqyer;kund. i errët. E ardhme e ndritur. Per-spektiva të ndritura. Rruga e ndritur esocializmit.

NDRYDH kal. 1. Nuk e lë dikë a diçka tëshfaqet a të zhvillohet lirisht, duke i kri-juar pengesa e vështirësi, ngushtoj, ku�-zoj, pengoj; shtyp. I ndrydhnin të rinjtë(fëmijët). Ndrydh mendimet (ndjenjat,

122

dëshirat). I ndrydhte hovin (vrullin). Indrydh personalitetin.

NDRYDHEM vetv. 1. Mbyll në vetvete ndjen-jat a mendimet nga druajtja, nga turpia nga frika; mbyllem në vetvete. Ështëndrydhur në vetvete. Vajza u ndrydh.

NDRYDHJE f. 1. Gjendje e rëndë sh-pirtërore, kur diçka na rëndon e nuk nalë të shfaqim lirisht ndjenjat e mendimet.Kishte një ndrydhje në zemër.

NDRYDHUR mb. 1. Që nuk lejohet tëshfaqet a të zhvillohet lirisht, që pengo-het, ku�zohet a ngushtohet. Me dëshira(ndjenja) të ndrydhura. Fuqi të ndryd-hura. Vullnete të ndrydhura. Jetë e ndry-dhur. E mbante të ndrydhur. 2. Që nuksillet e nuk vepron lirisht në jetë, i druaj-tur; që është i mbyllur në vetvete. Vajzëe ndrydhur. Fëmijë i ndrydhur.

NDRYHEM vetv. 1. Mbyllem në vetvete, preslidhjet e gjalla me njerëzit e tjerë.

NDRYJ kal. 1. Mbaj të fshehur a të paduk-shme diçka brenda vetes; kam brenda nëvetvete. Ndryn një të fshehtë. Ndrynmundësi të mëdha.

NDRYP kal. 1. Rrëzoj përdhe, vë poshtë. Endrypi mortja.

NDRYSHK m. 1. Diçka që ndalon e pengonpërparimin, të meta e dobësi ose mbe-turina që duhen zhdukur. Ndryshku isë kaluarës. Plot mbeturina e ndryshk.Ndryshk i grumbulluar prej vitesh.

NDRYSHK kal. 1. E bën të ngathët, eplogështon; e ligështon. Mungesa e lëviz-jes e ndryshk trupin. 2. I humbet gjal-lërinë mendore; e bën të ngathët e tëpaaftë për t'u zhvilluar, për të ecur për-para. I ndryshk mendjen.

NDRYSHKEM vetv. 1. Humbas gjallërinë eshkathtësinë trupore a mendore, dobëso-hem. Njeriu ndryshket po të mos punojë.U ndryshk pa gjimnastikë (pa lëvizje).2. vet. veta III �g. I ulet a i dobëso-het gjallëria diçkaje, i humbet aftësia përt'u zhvilluar. Të mos ndryshket kritika(vigjilenca).

NDRYSHKUR mb. 1. Që ka mbetur prapadhe është vjetruar në krahasim me zhvil-limin e jetës e të shoqërisë, i prapambe-tur, i mykur. Konservator i ndryshkur.Me mendje të ndryshkur. Metoda tëndryshkura. Mendime të ndryshkura.Zakone të ndryshkura.

NDYJ kal. 1. Cenoj emrin e mirë, i vë njollë,njollos. Nuk e ndyj veten.

NDYRACAK mb. 1. Që nuk është i pastër ngashpirti, që ka dëshira, mendime e synimetë ulëta e të pandershme, i fëlliqur.

NDYRË mb. 1. I pandershëm, i ulët; që të ng-jall neveri, i neveritshëm, i fëlliqur. Punëe ndyrë. Veprime të ndyra. Qëllime tëndyra. Shpifje (trillime) të ndyra. Luftëe ndyrë. Politika e ndyrë e imperialistëve.2. Që vepron me mënyrë të ulëta e tëpandershme, i poshtër. Njeri i ndyrë.

NDYRËSI f. 1. Veprim a punë e ulët, e pan-dershme dhe e turpshme. Ndyrësitë efashistëve. Ndyrësitë e njerëzve të shthu-rur. Lufta kundër çdo ndyrësie.

NDYRËSIRË f. 1. Njeri i ulët dhe i poshtër;njeri i neveritshëm. Ishte një ndyrësirë.Mos u merr me atë ndyrësirë!

NEKTAR m. 1. Pjesa më e zgjedhur e diçkaje,ajka. Nektari poetik i folklorit. Thithnektarin e jetës.

NEPËRKË f. 1. Njeri shumë i keq e i pabesë;njeri shumë i djallëzuar e tinëzar; njeriqë e ka gjuhën të hidhur e të mprehtë, qëtë ther e të helmon me fjalë. Është njënepërkë e keqe. E kishte nusen nepërkë.

NERV m. 1. vet. sh. �g. Gjendja epërgjithshme e njeriut, sjellja, qëndrimia ndjeshmëria që varen nga gjendja eacaruar e sistemit nervor. Lojë nervash.Krizë nervash. I ngriti nervat e nevrikosi,e zemëroi. I acaroi (i prishi) nervat. Ihipën (iu ngritën) nervat u nevrikos, uzemërua. Është njeri me nerva zemëro-het shumë lehtë. Është gjithë nerva ështëshumë i nevrikosur; i ka hipur në kokë.I prishi nervat me dikë u zemërua keqme dikë, që nuk e dëgjon a nuk i bindet.

123

E bëri me nerva diçka e bëri diçka dukeqenë i nevrikosur. 2. vet. sh. �g.Tërësia e energjive, të brendshme, qëvë në veprim njeriu për të arritur diçka.Tendos nervat. Me nerva të tendosur.3. vet. sh. �g. Aftësia për t'u bërëballë ngacmimeve të jashtme, që varetnga gjendja e sistemit nervor. Ka nervatë fortë (të çeliktë, të dobët). 4. vet. nj.�g. Forcë e brendshme për të shprehurdiçka; energji e përqendruar, fuqi. Nervpoetik (dramatik). Përshkrime (tregime)pa nerv. Gjuhë plot nerv. Me nerv dheguxim. 5. vet. nj. �g. Pjesa më e rëndë-sishme, thelbi i diçkaje. Nervi qendror (injë mendimi). Nervi jetik. E preku nënerv çështjen (problemin).

NEVERI f. 1. Ndjenjë përbuzjeje të thellë përdikë a për diçka, ndot. Ndien neveri përdikë a diçka. Të ngjall neveri. I shtiuneveri. E �aku me neveri.

NEVERIT kal. 1. E bëj diçka të mërzitshme etë padurueshme për dikë, duke ia dhënëme tepri ose në mënyrë të rëndë e tëpakapshme; ia nxjerr nga zemra dikujtnjë njeri të afërm, një shok etj., dukei folur keq për të. Ia neveriti lëndën(mësimin). Ia neveriti atë njeri.

NEVERITEM vetv. 1. Provoj një ndjenjë tëpapëlqyeshme për dikë a për diçka; mëmërzitet shumë dikush a diçka, mezi eduroj, s'e duroj dot, ndiej neveri. Iuneverit ai njeri. Iu neverit jeta. U neveritnga ato që pa.

NEVERITSHËM mb. 1. Që të ngjall një nd-jenjë të papëlqyeshme, që të bën ta për-buzësh, i pështirë. Armiq të neveritshëm.Gjë (punë) e neveritshme. Padrejtësi eneveritshme. Në mënyrë të neveritshme.

NEVRALGJIK mb. 1. Që është pjesë më e nd-jeshme ose më kryesore e diçkaje; i rëndë-sishëm. Pikë nevralgjike. Zonë nevral-gjike. Nyjë nevralgjike. Sektor nevral-gjik.

NËNDHESHËM mb. 1. Që bëhet a që vepronnë mënyrë të fshehtë; që nuk duket në

sipërfaqe. Veprime (përgatitje) të nënd-heshme. Lëvizje e nëndheshme. Forcate nëndheshme të revolucionit. Armik inëndheshëm.

NËNË f. 1. Burimi a shkaku i diçkaje. Tokanënë. Nëna e gjithë të zezave (të këqi-jave). Përsëritja është nëna e të mësuarit.libr. fj. u. 2. Diçka shumë e dashur, eafërme dhe e shtrenjtë. Nëna jonë.

NËNKËMBËZ f. 1. Dredhi për të penguar,për të ngatërruar a për të dëmtuar dikë.I vënë nënkëmbëzën njëri-tjetrit. E kazakon të vërë nënkëmbëza.

NËNSHTRESË f. 1. Ajo që qëndron nëthemel të diçkaje; ajo që shtrihet e mbu-luar nën diçka. Nënshtresa e një teorie.

NËNVIZOJ kal. 1. Vë në dukje diçka nëmënyrë të veçantë; tërheq vëmendjene dikujt mbi rëndësinë e diçkaje dukee sqaruar më mirë; theksoj. Nënvizojrëndësinë e diçkaje. Artikulli nënvizontese...

NGACMIM m. 1. Diçka që na shqetëson.

NGACMOJ kal. 1. Nxit, shtyj dikë që të ve-projë kundër a në dëm të dikujt, nxit, cyt,shpoj, nguc. E ngacmuan kundër tij.

NGALEM vetv. 1. Jam i penguar nga punët emezi veproj, vonohem, mbetem prapa.

NGALLICË f. 1. Grua që fut spica, grua qëfut në sherr të tjerët, pishëvënë.

NGALLIT kal. 1. Ther me fjalë dikë, ngacmoj,gërgas. Iu tek ta ngalliste. Mos e ngallit!2. jokal. �g. Fillon të zhvillohet a tërritet diçka; ngrihet a ndërtohet diçka nënjë vend ku më parë s'kishte asgjë. Po ingallitin dhëmbët foshnjës. Ka ngalliturnjë qytet i ri.

NGALLMOJ kal. 1. Shtyj dikë që të bëjëdiçka, nxit; ngacmoj, nguc. E ngallmoinjë i lig. 2. Bëhem shkak që të ndodhëdiçka, sjell, shkaktoj. Ngallmon dëme tëmëdha.

NGAREND jokal. 1. Jepem shumë pasdiçkaje, përpiqem ta arrij me çdo kusht,bredh, rend.

124

NGARKESË f. 1. Tipar plotësues me forcë tëveçantë, të cilin e bart diçka. Ngarkesëideore (emocionale). Fjalë (shprehje) mengarkesë stilistike.

NGARKOJ kal. 1. I vë si detyrë dikujt përtë kryer një punë; caktoj dikë për tëbërë diçka. 2. I jap punë në një sasitë caktuar. E ngarkojnë shumë me punë.3. Mbush diçka me gjëra të tepërta, tëpanevojshme ose që nuk janë të domos-doshme; kund. shkarkoj. E ka ngarkuarca tekstin. Ngarkon kujtesën e nxënësve.E ka ngarkuar me shembuj të panevo-jshëm (një libër mësimi). 4. Detyroj dikëtë bëjë shpenzime të mëdha, të paguajëtaksa të larta etj. 5. Bëj përgjegjësdikë për një veprim a një punë; i vëfaj dikujt për diçka, ia hedh në kur-riz; kund. shkarkoj. Ia ngarkoj fajin(gabimin, përgjegjësinë)dikujt. Ngarkojme faj dikë.

NGARKUAR mb. 1. Që është shumë izënë me punë; që ka punë tepër, jashtëmase. Nxënës shumë të ngarkuar. Viti ngarkuar. Jemi shumë të ngarkuar.bised. shtatzënë; me barrë; barrsë. Gruae ngarkuar.

NGAS I kal. 1. Shqetësoj dikë me fjalë a mevepra; nuk e lë të qetë, trazoj, ngacmoj,cyt. E ngau rëndë. E ngau me fjalë. Nuktë nget njeri. Të sulmon, po e ngave.

NGATËRROHEM vetv. 1. Përzihem vetë ashtyhem nga të tjerët të marr pjesë në njëpunë të papëlqyer; hyj në marrëdhënietë padëshirueshme me dikë; përzihem nëpunët e dikujt.

NGATËRROJ kal. 1. Bëj diçka të errët e tëpaqartë për t'u kuptuar, ndërlikoj, pësht-jelloj. 2. Bëj dikë që të humbë �lline mendimeve ose lidhjen e fjalëve gjatëbisedës; i ndërhyj në një punë ose e ndër-pres dhe e pështjelloj; hutoj, prish mend-jen. I ngatërroj fjalën dikujt. Mos mëngatërro!

NGATËRRUAR mb. 1. I vështirë për t'u kup-tuar a për t'u zgjidhur, i paqartë; i ndër-likuar, i koklavitur. Shprehje të ngatër-

ruara. Mendime (ide) të ngatërruara.Gjendje (punë) e ngatërruar. Ushtrime(probleme) të ngatërruara.

NGEC jokal. 1. Has në një pengesë dhe nukeci dot më tej, ngelem në vend; pushonsë zhvilluari a së përparuari më tej. Nukngeci puna asnjë çast. Ka ngecur në këtëproblem. Ngecëm në këtë pikë. Ngeci nëvend. Ka ngecur ekonomia (bujqësia) nëvendet kapitaliste. 2. kal. �g. bised. Ingarkoj dikujt një punë a diçka tjetër mëtë hedhur, ia lë në dorë ose në kurriz. Iangeci atij. Deshi të na e ngecte neve këtëpunë (faj, gabim).

NGECË f. 1. Pengesë. 2. Shkas për t'u kapurpër diçka.

NGËRTHEHET vetv. 1. Lidhet e ndërthuretngushtë diçka me një tjetër. Ngërthehetpërmbajtja me formën.

NGËRTHEJ kal. 1. vet. veta III �g. Përf-shin në vetvete, rrok së bashku, përmban.Poema ngërthen mijëra vargje. Romani(tregimi) ngërthen probleme të rëndë-sishme shoqërore. Fjalori ngërthen pa-surinë e gjuhës.

NGËRTHESË f. 1. Tërësi dukurish të lidhurangushtë njëra me tjetrën. Ngërthesë ng-jarjesh.

NGIHEM vetv. 1. Kënaqem plotësisht mediçka; plotësoj deri në fund një dëshirë;heq a nxjerr mallin për diçka, ngopem.U nginë me miqtë (me të afërmit). Mëngihet zemra. Nuk ngihem së shikuari.

NGIJ kal. 1. Kënaq deri në fund dëshirën mediçka; u jap kënaqësi të plotë shqisave andjenjave. E ngiu dëshirën (kureshtjen).Na ngiu zemrën. Të ngin syrin.

NGINJUR mb. 1. Që ka plotësuar çdo dëshirëderi në fund, që është kënaqur deri nëfund me diçka, sa nuk do më. I nginjurme udhëtime. I nginjur nga jeta. Vdiq inginjur.

NGOP kal. 1. Kënaq deri në fund me diçka, ujap kënaqësi të plotë shqisave ose dëshi-rave a ndjenjave. Ngop syrin. Ngop zem-rën. Ngop lakmitë. 2. I jap me tepri

125

diçka, zakonisht të padëshirueshme ose tëzbrazët, pa vlerë; mbush, dend. I ngopime premtime (me llafe, me gënjeshtra).E ngopi në dru e rrahu keqas. 3. bised.Ia hedh tjetrit; ia lë në kurriz një barrë adiçka të padëshirueshme. Ua ngopi fajintë tjerëve. Ia ngopi atë punë atij.

NGOPEM vetv. 1. Plotësoj një nevojë përdiçka; marr aq sa nuk dua më; kënaq njëdëshirë me diçka, plotësoj deri në funddëshirën për të pasur a për të bërë diçka.U ngop me gjumë. Nuk ngopej me para.Nuk ngopet së shëtituri (së lexuari). Iungop syri (zemra). Nuk i ngopen dëshi-rat. 2. Mbushem me tepri me diçka, za-konisht të padëshirueshme ose pa vlerë;nuk dua më. U ngopën me fjalë (mepremtime). U ngop me nota pakaluese.

NGOPUR mb. 1. Që e ka plotësuar nevojënpër diçka; që është kënaqur deri në funda plotësisht me diçka, që nuk do më. Ingopur me gjumë. I ngopur nga jeta.Shkoi (vdiq) i ngopur.

NGORDH jokal. 1. bised. Mundohem shumëduke bërë diçka, rraskapitem, këputem;bëj diçka pa iu ndarë deri në fund. Ngord-hte në punë. Ngordhte gjithë ditën nëpazar. 2. bised. Vuaj shumë ngadiçka ose për diçka; vdes. Ngordhi përbukë (për të ngrënë). Ngordhi së ftohti.Ngordhi për gjumë. 3. bised. Jam shumëi dhënë pas diçkaje; dua ose më pëlqenshumë diçka. Ngordh pas librave. Ngord-hte pas të birit (së bijës). Ngordh përmollë (për një pikë raki).

NGORDHËSIRË f. 1. mopërf. Njeri ose kaf-shë që është shumë i dobët, që mezi mba-het në këmbë. Mban një ngordhësirë. 2.Njeri që nuk është i zoti për asgjë.

NGORDHUR mb. 1. mospërf. Që i mungongjallëria, i pafuqi, i mefshtë, ngordhalaq.Njeri i ngordhur. Rri si i ngordhur.

NGRE kal. 1. �g. I vë diçka përpara përta penguar; i përgatit diçka të papriturpër ta kapur a për ta dëmtuar. I ngritinjë mur (një gardh). I ngre pengesa. Ingriti një lak (kurth, pusi). 2. E bëj të

madh; i shtoj madhësinë, vlerën, masëna shkallën, zmadhoj. Ngritën çmimet.Ngrenë taksat (qiratë). Ngrenë normat.Ngre shpenzimet (koston). Ngre rendi-mentin (prodhimin). Ngre moshën. Ngretemperaturën (shtypjen, trysninë). 3. Ishtoj vrullin ose shkallën e shfaqjes a tëzhvillimit, i shtoj forcën, e forcoj. Ngrendjeshmërinë. Ngre vigjilencën (shpirtinluftarak, frymën revolucionare). Ngremoralin (gjendjen shpirtërore, humorin).I ngre nervat dikujt e nevrikos. 4. �g.E caktoj në një detyrë më të lartë; ibesoj një pune më të rëndësishme e mëme përgjegjësi. E ngritën në detyrë (nëpërgjegjësi). E ngritëm në rangun e...5. �g. Shtroj diçka për t'u shqyrtuar,për t'u gjykuar, për t'u zbatuar a përt'u zgjidhur nga të tjerët; parashtroj.Ngriti një çështje (një tezë) të rëndë-sishme. Ngre në shtyp (në gazetë, në�etërrufe). Ngre para masës. Ngre metë madhe (me forcë) diçka. Ngre akuza.Ngre një padi. drejt. Ngre në gjyq dikë epadit, e hedh në gjyq. 6. �g. E bëj dikëtë marrë pjesë gjallërisht në një punë, eveprimtari të gjerë; frymëzoj për diçka, ijap zemër. Partia ngriti popullin (masat)në luftë (në aksion). Ngre shpirtërisht(moralisht). 7. �g. E bëj më të zhvil-luar, më të përparuar, i jap arsim e kul-turë; e bëj të dalë në dritë. Socializmii ngre gjithnjë më lart masat punonjëse.Shkolla e ka ngritur.

NGREFOSEM vetv. 1. Marr një qëndrim kër-cënues kundrejt dikujt, i gërmushem, ikanosem.

NGREH kal. 1. bised. Nis të bëj a të kryejdiçka që do përgatitje më shumë njerëza mjete. Ngrehën luftën. Ngrehu dasmë.Ngrehu tregti.

NGREHINË f. 1. Diçka e ndërtuar me punëmendore. Ngrehinat e shkencës. Njëngrehinë teorike. keq. Ngrehinat e mend-jes.

NGREHUR mb. 1. Që e mban hundën përp-jetë, i fryrë, i kapardisur, i krekosur.

126

NGREHUR ndajf. 1. Duke u krekosur, me fo-dullëk. Rri ngrehur.

NGRIDHET vetv. 1. Vjen në afsh për t'undërzyer (petë, lopa, dhia etj.), ethet.Ngridhen petat. Ngridhen lopët (dhitë).2. Shfaq shenja shqetësimi a zemërimikur e nguc njeri, kur u mungon ushqimietj. (për kafshët) Ngridhen macet(qentë). Ngridhet kali për tagji.

NGRIJ jokal. 1. Mbetem i shtangur nga habia,nga frika etj.; marr qëndrim në këmbë palëvizur; shtangem. Ngriu në vend. Ngriunë këmbë. Ngriu në qëndrim �gatitu�.Ngriu nga habia (nga tmerri). I ngrinëtiparet e fytyrës.

NGRIRË mb. 1. Që ka humbur aftësinë përtë lëvizur; �g. që ka humbur shprehjen egjallë, i pajetë. Shprehje (buzëqeshje) engrirë. Rri si i ngrirë. Mos e mbaj trupintë ngrirë!

NGRITUR mb. 1. Që ka nivel të mirë ide-ologjik, arsimor, profesional a kulturor.Njeri i ngritur. Punëtorë (ushtarë) tëngritur. Është mjaft i ngritur.

NGROH kal. 1. I jap zemër me fjalë të mira eme qëndrim të afërt; i ngjall besim e sh-presë për diçka; e afroj. I ngroh zemrën(shpirtin). Fjalët e tij na ngrohën. Lajmina ngrohu.

NGROHEM vetv. 1. vet. veta III. �g. Bëhetmë i gjallë, më i afërt e i përzemërt.U ngroh biseda (muhabeti). U ngrohënmarrëdhëniet.

NGROHTË mb. 1. Që është i përzemërt ei afërt; që shpreh dashuri e mirësi, qëbëhet me ngrohtësi. Pritje e ngrohtë.Urime të ngrohta. Ndjenja të ngrohta.Shprehje (fjalë) të ngrohta. Letër e ngro-htë. Bisedë e ngrohtë. Mjedis i ngrohtë.Në mënyrë të ngrohtë.

NGROHTË ndajf. 1. Në mënyrë të përzemërte të afërt, me dashuri e përzemërsi, nëmënyrë të ngrohtë, me ngrohtësi. E pritingrohtë. Sillet ngrohtë me shokët. Mëfoli ngrohtë.

NGROHTËSI f. 1. Qëndrim i afërm e ipërzemërt, përzemërsi; të qenët i ngro-htë (në sjelljen, në qëndrimin kundrejtdikujt). Ngrohtësia e familjes (familjare).E priti (e përshëndeti) me ngrohtësi. Ifoli me ngrohtësi. E ndien ngrohtësinëe shokëve. 2. Shfaqja e një ndjenje tëbutë, të ëmbël, shprehja e një ndjenje tëngrohtë nëpërmjet një vepre artistike, njëkënge etj. Këndon (luan) me ngrohtësi.E shkruar me ngrohtësi.

NGROHUR mb. 1. Që ka �tuar besim e sh-presë nga dikush a nga diçka. Me zemërtë ngrohur. Doli i ngrohur.

NGRYSEM vetv. 1. Bëhem i vrenjtur në fy-tyrë, vrenjtem. U ngrys menjëherë. Ungrys në fytyrë kur e pa.

NGRYSUR mb. 1. Që është pa dritë e pagëzim, i trishtuar, i zymtë, i errët. Ekaluara e ngrysur. Mjedis i ngrysur.

NGRYSUR ndajf. 1. Me fytyrë të vrenjtur.Rri ngrysur.

NGUC kal. 1. Ngacmoj a shqetësoj dikë mefjalë, me thumba; gërgas. Nguc me fjalë.Mos e nguc, se zemërohet. 2. Nxit dikëpër të vepruar në dëm të dikujt, cyt,shtyj, nxit, shpoj. Nguc kundër shokut(mikut). E kanë ngucur të tjerët. Dikushe ka ngucur.

NGUCEM vetv. 1. vet. sh. �g. Ngac-mojmë njëri-tjetrin me fjalë a me diçka.Nguceshin me llafe.

NGUL kal. 1. Shikoj me vëmendje të përqen-druar. I nguli sytë. Nguli vështrimin. 2.Bëj që të zërë vend për shumë kohë nëmendje a në kujtesë diçka. E nguli nëkokë (në mendje, në kujtesë). E ngulënnë ndërgjegje.

NGULEM vetv. 1. Zë vend fort diku dhe nuklëviz, qëndroj gjatë diku e nuk lëviz që an-dej; kund. shkulem. U ngul te dera (teshkallët). U ngul te shkëmbi. U ngul nëvend. 2. Zë vend diku për të banuar e përtë jetuar, vendosem diku; kund. shkulem.3. vet. veta III �g. Më lë mbresë të fortëe të pashlyeshme, zë vend në mendje a në

127

kujtesë dhe nuk largohet; kund. shkulet.Më është ngulur në mendje (në kokë, nëzemër).

NGULËT mb. 1. I përqendruar në një pikëa në një vend (për vështrimin). Shikim(vështrim) i ngulët. 2. Që është i qën-drueshëm për një kohë të gjatë, që nukndryshon, i patundur. Besim (mendim)i ngulët. Bindje të ngulëta. Rregulla tëngulëta.

NGULITEM vetv. 1. vet. veta III. �g. Zëvend në mendje a në zemër dhe nukhiqet më; lë mbresa të thella e të pash-lyeshme. M`u ngulit në mendje (nëzemër). Nguliten tiparet e moralit komu-nist.

NGULUR mb. 1. I ngulët, i ngulmët. Shpresë(bindje) e ngulur. Punë e ngulur.

NGUROSEM vetv. 1. Mbetem pa lëvizur epa folur nga habia, nga frika etj., ngrij,shtang në vend. U nguros nga habia.2. Humbet aftësinë për t'u ndryshuara për t'u zhvilluar; ngrin në një trajtë.Nguroset gjuha. Nguroset një shprehje(një trajtë).

NGUROSUR mb. 1. Që ka ngrirë në vend ngahabia, nga frika etj.; që ka humbur gjal-lërinë, i pajetë. Fytyrë e ngurosur. Mbetii ngurosur.

NGURTË mb. 1. Që ngul këmbë në qëndrimine vet a në bindjet e veta dhe nuk pra-non të bëjë asnjë lëshim ose ndryshimsipas kushteve a rrethanave; që kërkonzbatim të rreptë pa asnjë shmangie osendryshim, i pandryshueshëm. Njeri ingurtë. Qëndrim i ngurtë. Pikëpamjetë ngurta. Normë e ngurtë. Metodaburokratike e të ngurta.

NGURTËSI f. 1. Qëndrim i prerë, qënuk lejon asnjë shmangie ose ndryshimpavarësisht nga kushtet e rrethanat;vetia e njeriut të ngurtë. Ngurtësiburokratike.

NGURTËSOHET vetv. 1. Humbet aftësinëpër t'u zhvilluar e për t`u ndryshuar më

tej lirisht. Ngurtësohet një drejtim (njërrymë).

NGURTËSOJ kal. 1. vet. veta III �g. Bënqë të humbasë ndjeshmërinë a ndjenjat.I ngurtëson shpirtin (zemrën). Vuajtjetia ngurtësuan ndjenjat.

NGURTËSUAR mb. 1. Që ka humbur aftës-inë për t'u ndryshuar ose zhvilluar më tejlirisht; i ngurtë. Teori e ngurtësuar. Tra-jtë e ngurtësuar.

NGURR kal. 1. I ndal vrullin. Ia ngurri hovin.

NGUSHTË mb. 1. Që nuk i kalon disa caqedhe që lidhet me një fushë të vogël dijesh,njohurish, veprimtarie etj.; i ku�zuar;kund. i gjerë. Specializim (specialitet)i ngushtë. Sferë e ngushtë. Pro�t ingushtë. Në një kornizë të ngushtë. 2.Që i kap gjërat në mënyrë të ku�zuar, qëi mungon gjerësia e mendimit; që shikonvetëm një fushë të vogël, që përfshin pakgjëra, i ku�zuar. Politikan i ngushtë. Memendje të ngushtë. Horizont (botëkup-tim) i ngushtë. Pikëpamje (koncepte)të ngushta. Interesa të ngushta vetjake.Kuptim i ngushtë i një çështjeje. Mendonnë mënyrë të ngushtë. Doli nga rrethi ingushtë. Shpirti i ngushtë i repartit. 3.�g. Që ka shpirt të vogël, që nuk është bu-jar e i hapur me të tjerët; zemërngushtë,shpirt vogël. I ngushtë nga zemra. Utregua i ngushtë. 4. �g. Që ka lidhje tëdrejtpërdrejta e të afërta me një tjetër;që është shumë i afërt e miqësor menjë tjetër; që bëhet me përzemërsi dheafërsi; i afërt, i përzemërt. Bashkëpunimi ngushtë. Takime (biseda) të ngushta.Marrëdhënie (lidhje) të ngushta. Mik(shok) i ngushtë. Miqësi e ngushtë. Nëlidhje të ngushtë me diçka. 5. �g.I vështirë, i rëndë për t'u përballuar.Gjendje e ngushtë. Iu ndodh në ditë tëngushtë e ndihmoi kur ishte në vështirësi.

NGUSHTË ndajf. 1. Në një gjendje tëvështirë për ta përballuar, pa rrugë-dalje, pisk, keq. Ishte (gjendej, ndod-hej) ngushtë. Mbeti (ra) ngushtë. Eka ngushtë. E sheh (e ndien) veten

128

ngushtë. E zuri (e kapi) ngushtë e gjeti ae vuri dikë në kushte të vështira, pa rrugë-dalje. Bie (jam) gjallë e ngushtë jamnë një gjendje shumë të vështirë. Jamngushtë me dikë më shkakton shqetësimedikush, nuk di si t'ia bëj me dikë, ekam keq punën me të. 2. Në nevojëpër diçka a për dikë; në gjendje të keqeekonomike. Ishte ngushtë nga gjendja(ekonomikisht). Dikur ishin ngushtë përbukë (për ushqime). Ranë ngushtë atijdimri. Është ngushtë për diçka. 3. Nëmënyrë të drejtpërdrejtë e shumë të afërt;në mënyrë të afërt dhe të përzemërt. I lid-hur ngushtë me popullin (me masat). Ilidhur ngushtë me problemet e kohës (ejetës). E lidhin ngushtë me praktikën. 4.Në mënyrë të ku�zuar, me një pamje tëngushtë, pa gjerësi; kund. gjerë. Gjykon(mendon) ngushtë. E kupton ngushtëproblemin (çështjen). I sheh ngushtëpunët.

NGUSHTËSI f. 1. Qëndrim i ngushtëpër diçka; ku�zim i tepruar në kupti-min, vështrimin, gjykimin a trajtimine diçkaje; të qenët i ngushtë; kund.gjerësi. Ngushtësia mendore. Ngushtësiae botëkuptimit (e horizontit, e mendjes).Ngushtësia e tematikës. 2. Gjendje ekeqe ekonomike, ngushticë. Ngushtësiaekonomike.

NGUSHTOHEM vetv. 1. vet. veta III �g. Izvogëlohen përmasat, bëhet më pak e nd-jeshme a e dukshme (një dukuri). Ngush-tohen dallimet. 2. Bie në një gjendje tëvështirë e të rëndë, bie ngushtë; detyro-hem të bëj diçka. U ngushtua keq. Ungushtuan të iknin. U ngushtua ta shiste.Nuk u ngushtua fare. U ngushtuan përbukë (për zjarr). Mos u ngushto! qëndroi fortë!; mos u bëj merak!

NGUSHTOJ kal. 1. Ku�zoj brenda disacaqeve, e bëj të ku�zuar e të mangët. Ingushton horizontin (lëmin e njohurive).Ngushton tematikën. E ngushton roline diçkaje. 2. Zvogëloj përmasat e njëdukurie, e bëj më pak të ndjeshme, ku-�zoj. Ngushtoj dallimet midis fshatit e

qytetit. 3. E vë në një gjendje të vështirë;e zë ngushtë; e detyroj të bëjë diçka; erëndoj. E ngushtoi me fjalë. E ngushtoit`i lante borxhin.

NGUSHTUAR mb. 1. Që është në gjendje tëvështirë, që e ka punën keq.

NGJAK m. 1. Diçka e keqe që të mundon e qës'e duron dot; peng, merak, gozhdë. Eka ngjak. M'u bë ngjak.

NGJALË f. 1. keq. Njeri dredharak, që dit'u bëjë bisht e t'u shpëtojë gjendjeve tëvështira.

NGJALL kal. 1. Risjell në mendje a në kujtesëgjëra të kaluara ose të largëta. Ngjallkujtime. 2. Bëj që të lindë a të përfto-het te dikush një ndjenjë, një gjendje sh-pirtërore e caktuar; i zgjoj përsëri, ring-jall. Ngjall ndjenjat kombëtare. Ngjallfrymën revolucionare. I ngjall besimin nëvetvete. I ngjall shpresat (dëshirën). 3.vet. veta III �g. Shkakton, bëhet shkakpër të lindur a për t'u shfaqur diçka. Ng-jall interes (kureshtje). Ngjall diskutime(kundërshtime). Ngjalli entuziazëm. Ng-jall pakënaqësi (armiqësi). Ngjall habi(frikë, dyshim).

NGJALLEM vetv. 1. vet. veta III �g. Shfaqetpërsëri si diçka e gjallë, ringjallet (për nd-jenjat, mendimet etj.). M'u ngjall e kalu-ara. Më ngjallet në mendje (në kujtesë).Iu ngjall përsëri shpresa. 2. vet. vetaIII �g. Shkaktohet, përftohet, lind. Ungjallën mosmarrëveshje.

NGJESH I kal. 1. Mbush mirë me diçka, palënë zbrazëtira a mungesa, e pasuroj qëtë jetë plot me diçka; e bëj më të ngjeshur,i heq gjërat e tepërta. E ngjeshi tekstin.E ka ngjeshur me shembuj. I ka ngjeshurmirë ngjarjet në roman (në �lm).

NGJESHUR mb. 1. I mbushur mirë me diçka;i ngarkuar. Plan i ngjeshur. Detyra tëngjeshura. Vit i ngjeshur (me detyra).

NGJETHET vetv. 1. Përtërihet, këndellet.Ngjethet natyra në pranverë.

129

NGJËROJ I kal. 1. Provoj a shijoj diçka.Ngjërojnë të mirat e arsimit (e diturisë,e përparimit).

NGJËROJ II jokal. 1. Kaloj kohën me diçka,zbavitem.

NGJIREM vetv. 1. Bërtas me të madhe përdiçka ose përsërit pa pushim po atë gjë,çirrem.

NGJIT I kal. 1. Ia kaloj një tjetri sëmundjennga e cila vuaj vetë; �g. e bëj ta zërë njëndjenjë, që e kisha vetë. I ngjiti sëmund-jen (gripin). Ua ngjit gëzimin (guximin,optimizmin) edhe të tjerëve. 2. I vë fa-jin pa të drejtë për diçka; ia vë në kurrizdikujt diçka që nuk i takon; ia vesh. Iangjiti fajin atij. Ia ngjiti tjetërkujt vras-jen (vjedhjen). Ia ngjitën të gjitha atij.I ngjiti një bisht.

NGJIT II kal. 1. Ngre, çoj lart. E ngjiti lart.E ngjiti në krye të klasi�kimit.

NGJITEM I vetv. 1. I vete prapa dikujt adiçkaje dhe nuk i shqitem, i qepem pas,i bëhem ferrë; i vardisem nga pas. Mëngjitet prapa. U ngjiten prapa karrocave(makinave). I ngjitet të atit (s`ëmës)fëmija. I ngjitet si rodhe (si hije, sibaltë).

NGJITEM II vetv. 1. Arrij në një shkallë mëtë lartë zhvillimi; marr vrull e fuqi të reja,ngrihem.

NGJITËS I mb. 1. Që përhapet lehtë tek tëtjerët, që i zë edhe të tjerët.

NGJITJE II f. 1. Zhvillim drejt një shkallëmë të lartë, ngritje; kund. rënie, zbritje.Periudhë ngjitjeje të vrullshme (revolu-cionare). Është në ngjitje.

NGJITUR mb. 1. I dashur e i afrueshëm idhënë shumë pas dikujt a diçkaje, që nukshkëputet nga diçka. I ngjitur pas s`ëmës.Shumë të ngjitura pas familjes. 2. keq.Që të qepet prapa dhe nuk të ndahet, ibezdisur, i mërzitshëm.

NGJIZ kal. 1. Bëj që të zërë �ll diçka, krijoj,përftoj. 2. Sajoj, trilloj diçka të paqenë.I ka ngjizur vetë. Kanë ngjizur shumëgënjeshtra (shpifje).

NGJIZET vetv. 1. Nis të marrë trajtë diçka,krijohet, mbruhet. Ngjizet mendimi kri-jues. Ngjizen planet për të ardhmen.

NGJIZUR mb. 1. I trilluar a i shpikur ngamendja. Gjëra të ngjizura. Gënjeshtratë ngjizura.

NGJOK kal. 1. I bie më qafë, e shqetësojherë pas here, ngas. Më ngjokën ethet.2. Ngacmoj me fjalë, thumboj. Mos engjok! E ngjoku, prandaj e goditi.

NGJYEJ kal. 1. jokal. �g. bised. Arrij tëbëj a të shtie në dorë diçka; më ecën, mëshkon. S`ngjyen dot gjer atje.

NGJYRË f. 1. Kuptimi i veçantë që mar-rin gjërat në rrethana të caktuara a nënndikimin e diçkaje; ana, pamja e jashtme,që lidhet me thelbin politik e shoqërortë një dukurie, ngjyrim. Ngjyrë kom-bëtare. Ngjyrë socialiste. I jep ngjyrëpolitike. I jep ngjyrën e kohës. Merrngjyrë komike. I dha ngjyrë të re. Nuk endryshon ngjyrën. 2. keq. Lloji i prirjevedhe i bindjeve politike, rrymë, drejtim.Armiq (reaksionarë, imperialistë) të çdongjyre. Reaksioni i të gjitha ngjyrave. 3.Fuqi e larmi në shprehje; mjetet shpre-hëse të një vepre artistike. Vargje mengjyre. Gjuhë (stil) pa ngjyrë. Gjuhëme ngjyra të forta.

NGJYRIM m. 1. Ndryshim i hollë ndërm-jet sendeve a dukurive; shfaqje e jashtmee lehtë, që u shtohet vetive kryesore tënjë dukurie, të një ndjenje etj., nuancë.Ngjyrimet e mendimit (e ndjenjave).

NINËZ f. 1. Shëmbëllimi i një sendi qëngulitet në mendje a në kujtesë; pamje epërqendruar. Sikur marr me vete ninëzëne këtyre vendeve. Më ngulitet ninëza easaj pamjeje.

NISEM vetv. 1. Mbështetem diku përtë vepruar a për të gjykuar, marr simbështetje, kam si pikënisje. Nisemi ngaparime të drejta. Nuk niset nga interesivetjak.

130

NIVEL m. 1. Shkalla e zhvillimit cilësor,ngritja cilësore që ka arritur dikush adiçka dhe që mund të krahasohet. Niveli lartë (i ulët). Niveli ekonomik (mate-rial). Niveli kulturor (ideologjik, politik,shkencor, artistik). Niveli i jetesës sëpopullsisë. Niveli i studimeve (i shkol-lës, i teknikës). Ngritja e nivelit arsimor(teknik, profesional).

NIVELOJ kal. 1. I quaj a i vë në të njëjtënshkallë zhvillimi ose në të njëjtat kushte;sjell në të njëjtin nivel, rrafshoj; keq.fshij, zhduk mekanikisht çdo lloj dallimi endryshimi ndërmjet njerëzve ose vlerave,rrafshoj. E niveloi zhvillimin shoqëror.

NOKAUT m. sport. 1. bised. Humbje e plotënë diçka; mundje keqas. Doli nokaut. Enxorën nokaut.

NOTË I f. 1. Ngjyrimi që merr diçka eshprehur ose e shkruar sipas ndjenjavedhe qëndrimit të njeriut; tipar dallues qëmerr në shprehjen e jashtme një dukuri;veçori e shprehjes në një vepër artis-tike. Nota optimiste (të gëzuara). Notatë zymta (pesimiste). Nota lirike (dra-matike). Nota antifeudal (antiklerikale).Nota shqetësimi (ironie). Sjell nota tëreja (një notë të re).

NOTOJ jokal. 1. vet. veta III �g. Më deldiçka para sysh a në kujtesë dhe lëvizngadalë ose në mënyrë të turbullt. Mënoton në kujtesë (para syve). 2. En-dem në një gjendje të vështirë ose tëpadëshirueshme. 3. Kam diçka me bol-lëk; jam i zhytur në diçka. Notonin në ar(në para, në �ori). Notojnë në bollëk.

NUHAT kal. 1. Marr vesh a kuptoj diçkatërthorazi, duke u nisur nga disa shenjaqë mezi kapen, e ndiej, e parandiej.Nuhat rrezikun. Nuhat qëllimin (dred-hinë) e dikujt.

NUHATJE f. 1. Aftësia për të kuptuar diçkanga disa shenja të jashtme a nga rrethanaqë mezi kapen, mprehtësi. Nuhatje ehollë. Nuhatje politike (klasore, revolu-cionare).

NUMËROJ kal. 1. E quaj, e mbaj për dikë apër diçka, e vlerësoj si të tillë. E numëro-jnë si punëtor (si mjek) të mirë. S`enumëronte më për djalë. Nuk e numëronfare nuk e për�ll, nuk e quan për gjë fare,nuk e zë në hesap.

NUSËROJ kal. 1. Qëndroj më këmbë pa folur,rri pa punë, duarkryq, rri si nuse. Tundu,ç`ke që nusëron?

NXEH kal. 1. E bëj dikë që të zemërohetshumë, e inatos, i ngre nervat. E nxehume fjalë.

NXEHEM vetv. 1. Zemërohem, humbas gjak-ftohtësinë. Nxehet për hiçgjë. Mos unxeh! Nxehet shpejt. M`u nxeh gjaku.

NXEHTË mb. 1. Që është shumë i përzemërtdhe i afërt; që bëhet me dashuri dhepërzemërsi të madhe, shumë i ngrohtë.Pritje e nxehtë. Përshëndetje të nxehta.Urimet më të nxehta. 2. libr. Që ështënë një gjendje të nderë, me kon�ikte dherreziqe lufte. Pikë e nxehtë. Rajon i nx-ehtë i botës. Luftë e nxehtë luftë e ar-matosur, luftë me armë (në kundërvënieme �luftë e ftohtë�). 3. �g. Që zemëro-het shpejt, që merr zjarr menjëherë; qëe shfaq një ndjenjë me forcë të madhe.Temperament i nxehtë. Ka gjak të nxe-htë.

NXEHUR mb. 1. I zemëruar shumë, i inato-sur. Ishte shumë i nxehur.

NXIHEM vetv. 1. keq. Mbushet një vend plote përplot me diçka jo të dëshirueshme. 2.Bëhem i zymtë e i ngrysur në fytyrë, vren-jtem. U nxi i tëri. Nxihet nga inati.

NXIJ kal. 1. E paraqit të keq a me ngjyratë zeza; ia ul vlerën a meritat dikujta diçkaje, ia zmadhoj anët e dobëta atë metat; njollos. E nxinin punën edikujt. Nxin realitetin (gjendjen). I nx-inë gabimet e dikujt. Ia nxiu biogra�në.2. jokal. �g. Bëhem i zymtë dhe i ngry-sur në fytyrë. Nxinte në fytyrë. Nxinte esterronte.

NXIRË mb. 1. I shkretë, i mjerë, fatkeq (përdikë që vdes a për dikë, të cilit i vdes një

131

njeri shumë i afërt e i dashur). I nxiridjalë! E nxira nënë! I nxiri ai! I mjeri ai!(për të vdekurin).

NXIROJ kal. 1. Vras. 2. jokal. �g. bised.Vdes. Që kur nxiroi i shoqi.

NXIROS kal. 1. bised. E prish keq një punë,e fëlliq fare, e katranos. E nxirosi punën.Tashti e nxirose fare.

NXJERR kal. 1. �g. Përgatit duke i dhënënjohuritë e duhura. Nxjerr inxhinierë(teknikë, mjekë, mësues). I ka nxjerrëshkolla jonë. 2. �g. Jap nga gjiri im.Nxjerr heronj (trima). Ky fshat ka nx-jerrë shumë partizanë. 3. �g. Për�toj;mësoj nga përvoja. Nxjerr mësime. Nx-jerr përfundime.

NYÇ mb. 1. Që ngul këmbë me kokëfortësi përdiçka, kokëfortë. Njeri nyç. Plak nyç. 2.shak. Që është plakur e nuk do t`ia dijënga sëmundjet, që mbahet i fortë, Plaknyç.

NYJË f. 1. Diçka që shërben si lidhje midisdy njerëzve, dy palëve a dy dukurive, lid-hje. Nyjë miqësore. Nyjë lidhëse midisdy epokave. 2. Pika themelore e njëçështjeje a pune të ndërlikuar, që kërkonzgjidhje; thelbi i diçkaje, pika e përqen-drimit. Nyjë e ngatërruar (e ndërlikuar).Nyja e kontradiktave. Nyja e çështjes (eveprimit). Nyjë që duhet zgjidhur.

NJERKË f. 1. Diçka që është e keqe dhe eashpër kundrejt dikujt. Jeta atëherë kaqenë njerkë për ne.

NJËBURIMSHËM mb. �g. libr. 1.Që buronnga e njëjta gurrë me një tjetër, që ka tënjëjtin burim me një tjetër, që vjen ngapo ai burim.

NJËNGJYRËSH mb. 1. Që është i njëllojtë,që nuk ndryshon nga një tjetër, i njëjtë.Ditë njëngjyrëshe.

NJËSH m. 1. vet. nj. �g. Një njeri, një qeniea një send, duke e marrë veças.

NJËZËRI ndajf. 1. Duke qenë të gjithë në njëmendje dhe pa shprehur askush ndonjëmendim a qëndrim të kundërt ose të

ndryshëm, me miratimin e të gjithëve;duke e dhënë votën e tyre të gjithë përnjë vendim, për një kandidat etj. U mi-ratua njëzëri.

NJIHEM vetv. 1. Marr njohuri për diçkaduke parë, lexuar e studiuar të dhënate materialet që kanë të bëjnë me atë aduke dëgjuar njoftimet që jepen për atë,duke lexuar a duke parë veprat e dikujtetj. U njohën me materialet e Kongresit.U njohëm me vendimet (me rregulloren).Njihem me krijimet e një piktori (skulp-tori, kompozitori, shkrimtari). Njihemnga afër me diçka e shoh a e lexoj vetë,drejtpërdrejt e me kujdes.

NJOLLË f. 1. Veprim a sjellje që cenonose që prek nderin a emrin e mirë tënjë njeriu, diçka që e errëson punën edikujt, diçka jo e ndershme a e turpshme;gabim a faj i rëndë që ka bërë dikushdhe që është dënuar nga shoqëria. Njollëe pashlyeshme (e vjetër). Njollë turpi.Njollë politike. Jetë pa njolla. Njerime njollë. Iu vu (i mbeti) një njollë. Ingjitën një njollë. 2. kryes. sh. Mbe-turinë ose ndikim i dëmshëm i botëkupti-mit, i ideologjisë e i moralit të shoqërisësë vjetër në ndërgjegjen e njerëzve tëshoqërisë sonë socialiste. Njolla të botës(të shoqërisë) së vjetër. Lufta kundërnjollave të huaja. Shlyejmë (heqim) njol-lat.

NJOLLOS kal. 1. I vë dikujt një njollë morale,ia cenoj nderin a ia prish emrin e mirë,e turpëroj; e bëj dikë a diçka me njollë.Njollosi emrin (nderin, veten, familjen).Nuk e njollos emrin. Njollos miqësinë medikë. Njollos �gurën morale të dikujt.

NJOLLOSEM vetv. 1. �g. I vë vetes një njollëmorale, turpëroj veten, bëj një veprim anjë sjellje që ma errëson emrin e mirë ema cenon nderin tim. U njollos keq. Unjollos për tërë jetën.

NJOLLOSUR mb. 1. Që ka marrë njënjollë morale, që i është prekur nderidhe emri i mirë, që është turpëruar. Mendërgjegje (me emër, me biogra�) të njol-losur. Mbeti i njollosur.

132

NJOMË mb. 1. Shumë i ri në moshë, ivogël, i mitur, që nuk ka arritur moshën epjekurisë dhe që nuk ka përvojën e forcën�zike të nevojshme për ta përballuar vetëjetën; që duket shumë i ri, pak i dobët e ibrishtë. Foshnjë e njomë. Djalë i njomë.Vajzë e njomë. Fytyrë e njomë. Orga-nizëm i njomë. Në moshë të njomë. Meshpatulla (me supe) të njoma. Mendje enjomë. Shpirt i njomë.

NJOMËSI f. 1. Të qenët i njomë e i brishtë;ëmbëlsi. Njomësi pranverore. Njomësivashërore. poet. Njomësia e zemrës (endjenjave).

NJOMËSHTOHEM vetv. 1. libr. Bëhemi njomësht, i ardhangët, i butë e i nd-jeshëm.

NJOMËSHTOJ kal. 1. libr. E bëj tënjomësht, të ardhangët, të butë e të nd-jeshëm. Ia njomështoi ndjenjat.

NJOMËSHTUAR mb. 1. libr. Që është bërëi njomësht, i ardhangët, i butë e i nd-jeshëm.

OAZË f. sh 1. Qendër a vend i ku�zuarqë shquhet për begati, lulëzim a përdiçka tjetër nga mjedisi përreth. Oazëe lulëzuar. Oazë në mes të kënetës.

OBJEKTIV II m. 1. Synimi që kemi ndajdikujt a diçkaje; qëllimi që duam të ar-rijmë. Objektivi kryesor. Objektiva tëqarta. Objektivat e revolucionit. Ka siobjektiv. E arritën objektivin.

OBJEKTIV mb. 1. Që gjykon drejt dhe nukniset nga interesat, nga ndjenjat ose ngaqëllimet vetjake, që nuk ndikohet ngandonjë paramendim; i paanshëm. Njeriobjektiv. Vlerësim (përfundim) objek-tiv. Pikëpamje objektive. Kriter objek-tiv. Me sy objektiv. U tregua objektiv.

OBORRTAR m. 1. Ai që sillet në mënyrëtë stërholluar si njerëzit e oborrit tënjë monarku ose të qarqeve të larta tëshoqërisë borgjezë, ai që ka sjellje gjoja tënjerëzishme, të hollë dhe �snike; lajkatar.

OFENSIVË f. 1. Sulm i madh që bëhet mbidikë a mbi diçka, goditje me vrull e mesynime të mëdha; futje e dyndje e madhee diçkaje. Ofensiva e kapitalit të huaj nëvendet revizioniste. Kalojnë (hidhen) nëofensivë.

OGIÇ m. 1. Njeri i urtë, zakonisht i miture i ushqyer mirë, që shkon gjithnjë pasdikujt.

OJNË II f. 1. Zbukurim që i bëjmë diçkaje.I bëri ojna diçkaje. Flet me ojna përpunën (për ndodhinë). Po ju �as pa ojna.

OKATAR mb. 1. keq. Që pi shumë raki, qëështë pijanec i madh. Burrë okatar.

OKTAPOD m. 1. keq. Njeri i lig e i djallëzuar,që përpiqet ta shtrijë sa më gjerë e pazhurmë veprimtarinë e vet të dëmshme.

OLIMPIK mb. 1. libr. Shumë i qetë; mad-hështor. Qetësi olimpike.

OMBRELLË f. 1. Mbrojtje kundër godit-jeve që mund të vijnë nga lart. Om-brellë ajrore. Ombrellë atomike mbrojtjenga sulmet me armë bërthamore, të cilëngjoja ua sigurojnë superfuqitë vendevetë tjera që nuk i kanë këto armë, dukesynuar t'i mbajnë të çarmatosura e tënënshtruara.

OPERACION m. 1. libr. Veprim i mend-uar mirë e i prerë, që bëhet për të ar-ritur diçka; ndërhyrje a masë e menjëher-shme dhe vendimtare për të zgjidhur njëçështje në mënyrë rrënjësore. Operaciondiplomatik. Bënë një operacion të thellë.

OPINGË f. kryes. 1. vjet. Shtresa e varfër epopullit, vegjëlia (përdorej me përbuzjenga shtresat e pasura).

OPIUM m. 1. Diçka që turbullon mendjena ndërgjegjen e njeriut, ajo që pengonnjeriun t'i shohë gjërat ashtu siç janë.Opiumi i fesë. Opiumi i propagandësborgjeze e revizioniste. Feja është opiumpër popullin.

OQEAN m. 1. Sasi shumë e madhe, diçka epamasë dhe e pafund. Oqean njerëzish.

133

ORAKULL m. vjet. 1. libr. Ai që i paraqitfjalët, mendimet e parashikimet e vetasi të vërteta të pakundërshtueshme. Nërolin e orakullit.

ORBITË f. 1. libr. Rrethi i veprimit të dikujta të diçkaje, sfera ku shtrihet a përhapetdiçka; rruga e diçkaje. Orbita e ndikimit(e veprimit). E futi në orbitën e vet.

OREKS m. 1. zakon. keq. Dëshira a etja përtë pasur diçka, për të bërë një gjë etj.;synimi për t'ia arritur diçkaje; lakmi; qe-j� për t'u marrë me një punë. Oreks ipangopur.

ORË II f. 1. vjet. Fati. Ora e bardhë (e mirë,e tetë, e ligë, e keqe). Ka orë. Qofshme orë! ur. I ka prirë ora dikujt. E kalëshuar ora s'e ndihmon më fati.

ORGANIK II mb. 1. Që ka të bëjë mendërtimin e brendshëm a me thelbin ediçkaje, me vetë natyrën e saj, i brend-shëm; që përbëhet nga pjesë të lidhurashumë ngushtë, mirë e bukur ndërmjettyre, i gërshetuar në mënyrë të natyr-shme. Lidhje organike. Gërshetim (ndër-tim, unitet) organik. Në mënyrë or-ganike. U bë pjesë organike e diçkaje.

ORIENTOHEM vetv. 1. Përcaktoj se ngaç'hallka duhet të kapem në një punë anë një veprimtari, e di rrugën që duhettë ndjek; hyj në një çështje, i kuptojrrethanat dhe gjej zgjidhjen e drejtë tëdiçkaje; kund. çorientohem. Oriento-hen mirë në punë. Orientohet edhe nërrethana të ngatërruara. Orientohet sh-pejt.

ORIENTOJ kal. 1. I jap udhëzime aporosi dikujt, që t'i ketë si drejtim tëpërgjithshëm në një punë a në një veprim-tari; i tregoj rrugën që duhet të ndjekë; icaktoj një organizate, një organi a insti-tucioni detyrat themelore. Orientoj lëviz-jen. Orientojnë popullin (rininë). Orien-ton nxënësit në mësim. 2. E ndihmojdikë për ta kuptuar një gjë, e bëj të hyjënë një çështje, të kuptojë përmbajtjen ediçkaje ose rrethanat në të cilat duhet tëveprojë; kund. çorientoj.

ORTAK m. 1. keq. Bashkëpunëtor në njëpunë të keqe a në një veprimtari tëdëmshme. Ortakët e imperializmit.

ORTEK m. 1. Grumbull sendesh a njerëzish,që vjen me rrëmbim dhe prish e dëmtonç'gjen përpara. Ortek gurësh. Ortekui çetave. Orteku i kalorisë. 2. Diçkaqë përhapet me shumicë e me vrull; shu-micë. Një ortek fjalësh (sharjesh). Ortekthashethemesh.

ORTODOKS mb. 1. keq. Që i përmbahetme kokëfortësi diçkaje; dogmatik. Njeriortodoks.

OSHËNAR m. 1. Njeri që ka hequr dorë ngagëzimet e jetës dhe që rron në vetmi mevuajtje e me mundime.

OSHËNARI përmb. fet. 1. Jeta e një njeriuqë ka hequr dorë nga gëzimet dhe rron nëvetmi, jetë e vetmuar dhe e mbyllur, mevuajtje e me mundime.

OXHAK m. 1. bised. vjet. Njerëzit e shtëpisë,familja; fare�si. E kishte oxhak. Ishinnga një oxhak. 2. hist. Familje e vjetërdhe e dëgjuar, shtëpia e parë dhe e njohurnga të tjerët; familje e shtresës së pasur.Oxhak i madh. Oxhaqet feudale. Djalëoxhaku. Ishte oxhak (ishte prej oxhaku).Iku koha e oxhaqeve.

PAANË mb. 1. Që është shumë i fuqishëm, ipaku�shëm, i pafund. Dashuri e paanë.

PAARRIRË mb. 1. Që nuk ka dalë i goditur,që nuk është i përpunuar sa duhet, që nukka cilësinë e duhur. Vepër e paarrirë.

PABRUMË mb. 1. bised. Që nuk dallohetpër aftësi mendore; që nuk ka formim ide-ologjik, shkencor, arsimor etj.

PABUKË mb. 1. Që nuk sjell fryte a për-fundime me vlerë, i padobishëm, i pabul-met. Punë e pabukë. Mbledhje e pabukë.2. bised. shih PABRUMË (i,e) 2.

PABULMETSHËM mb. 1. shih PABUKË(i,e) 3. Punë e pabulmetshme.

PACEN mb. 1. Që është pa vese, i pastër.

134

PACENUAR mb. 1. Që nuk është bërë mendonjë njollë turpi; që ka mbetur i pastëre i papërlyer. Njeri i pacenuar. Mbeti ipacenuar.

PAÇAVURE f. 1. Njeri pa karakter, njeri pavlerë; njeri i ulët.

PADEPËRTUESHËM mb. 1. libr. Që është evështirë t'ia kuptosh mendimet, qëllimeta ndjenjat, që nuk ia blen dot mendjen.Njeri i padepërtueshëm.

PADORË mb. 1. Që nuk vjedh, që nuk kadorë. Është i ndershëm e i padorë.

PADRON m. 1. keq. Ai që ka vënë tëtjerët nën urdhra; ai, të cilit i nënshtro-het me bindje e me lajka dikush për të nx-jerrë ndonjë për�tim. Qeveritë e vendeveborgjeze u shkojnë pas avazit padronëveamerikanë.

PAEMËR mb. 1. Që nuk di si ta quash a çfarëemri t'i vësh; që nuk është parë a dëgjuarndonjëherë; i jashtëzakonshëm. Trad-hti e paemër. Turp i paemër. Ligësi epaemër. Bukuri e paemër. Nur i paemër.2. Që nuk është bërë i njohur në shoqëri,që nuk ka �tuar emër të mirë, i padëgjuar.Njeri i paemër.

PAEPSHËM mb. 1. I paepur. Vullnet ipaepshëm. Njeri i paepshëm.

PAEPUR mb. 1. Që u qëndron besnik bind-jeve e parimeve, që nuk ndërron a nuklëkundet. Politikë e paepur.

PAFAJËSI f. 1. Vetia e njeriut me shpirt tëpastër e të çiltër si të fëmijës; padjallëzi.Pafajësia e fëmijës. Me një shprehje pafa-jësie.

PAFAJSHËM mb. 1. Që ka shpirt të pastër sitë fëmijës, i çiltër, i padjallëzuar, që nukështë i njollosur nga veset e të këqijat;që shpreh çiltëri e pastërti shpirtërore.Fëmijë i pafajshëm. Qenie e pafajshme.Buzëqeshje e pafajshme. Vështrim i pafa-jshëm.

PAFARË mb. 1. I panumërt, i shumtë. Turmëe pafarë.

PAFE mb. 1. bised. vjet. I pabesë. Njeri ipafe.

PAFJETUR mb. 1. Që është gjithnjë i gat-shëm për çdo të papritur, që rri syçelët.Rojë e pafjetur e ku�jve (e lirisë).

PAFUND mb. 1. Që është shumë i fuqishëm,që shfaqet me forcë të madhe, i thellë ei qëndrueshëm, i paku�shëm (për një nd-jenjë etj.). Dashuri (besnikëri) e pafund.Nderim i pafund. Gëzim i pafund. Ku-jdes i pafund.

PAGDHENDUR mb. 1. Që i mungon arsimi,kultura dhe edukata e mirë; që ka sjelljetë vrazhdë e të pahijshme; i trashë. Njerii pagdhendur. Mbeti i pagdhendur.

PAGËZOJ kal. 1. I vë emrin dikujt a diçkaje; equaj me një emër, e emërtoj. Si pagëzuanrrugën (sheshin)? 2. Vë në përdorim a eprovoj për herë të parë diçka. Pagëzuanarmët në luftëra të ashpra. 3. shak. Ihedh ujë për ta shtuar, e shtoj me ujë përta holluar. E pagëzoi qumështin (verën).

PAGRAT mb. 1. I pagratshëm. Punë e pa-grat.

PAGRATSHËM mb. 1. Që nuk jep për-fundime të plota e të dukshme; që nuksjell dobi, që s'ka leverdi. Punë e pagrat-shme.

PAGUAJ kal. 1. Shlyej me pasoja të rëndapër veten një gabim a një faj, më del përhundësh një gjë e pamenduar mirë; e pë-soj rëndë nga dikush për një të keqe qëi kam bërë. 2. Ia shpërblej dikujt njëtë keqe; vjet. ia marr hakun a gjakun;shpaguaj.

PAGJAK mb. 1. Që i mungon gjallëria; iplogët. Lojtar i pagjak. 2. Që bëhet pasedër ose pa i vënë të gjitha forcat. Lojëe pagjak.

PAGJALPË mb. 1. I payndyrë, i palyrë, ipakripë (për njerëzit). Njeri i pagjalpë.

PAHA f. vjet. 1. Rëndësi, vlerë. Pahaja etokës. Pahaja e gruas. Nuk ia di pahanë.Ia uli pahanë.

135

PAJETË mb. 1. Që ka humbur gjallërinë ejetës, që është i palëvizshëm, që është sii ngurosur. Sy të pajetë. Fytyrë e pajetë.Vështrim i pajetë. 2. Që nuk ka lëvizjee gjallëri. Qytet (fshat) i pajetë. Lagje(rrugë) e pajetë. Natyrë e pajetë. 3. Qënuk lidhet me jetën dhe nuk i shërbenasaj; i thatë; që nuk mund të zbatohet atë vihet në jetë. Teorizime të pajetë.

PAJIS kal. 1. I jap dikujt dije ose i ngulit pikë-pamje a shprehi të caktuara që i vlejnënë jetë e në punë. I pajisi me njohuri (medije). I pajisi me edukatë (me kulturë).2. vet. veta III �g. I jep disa veti të miraose aftësi të veçanta. E ka pajisur natyrame talent (me bukuri të rrallë).

PAJISEM vetv. 1. Përvetësoj dije, pikëpamjea shprehi të caktuara që më vlejnë nëjetë e në punë. Janë pajisur me njohuritë thella. Pajisemi me ideologjinë mark-siste.

PAKALITUR mb. 1. Që nuk është forcuarduke u stërvitur a duke punuar në kushtetë vështira; që nuk është mbrujtur aq satë jetë në gjendje të përballojë çdo të pa-pritur, çdo ndikim të huaj etj. Njeri ipakalitur. I pakalitur �zikisht.

PAKALUESHËM mb. 1. I pakapërcyeshëm.Vështirësi të pakalueshme. 2. Që nuk iakalon dot në zgjuarsi, në aftësi etj., qëështë shumë i zoti, i paarritshëm. Njeri ipakalueshëm.

PAKAPËRCYESHËM mb. 1. Që nuk mundtë përballohet a të mposhtet për t'i dalëmbanë, që nuk mund të kapërcehet dot;i pakalueshëm. Vështirësi të pakapër-cyeshme. Qëndresë e pakapërcyeshme. 2.Që është i përsosur ose i jashtëzakonshëmnë një anë, i paarritshëm.

PAKËPUTSHËM mb. 1. I pazgjidhshëm, ifortë. Kishin lidhje të pakëputshme.

PAKËPUTUR mb. 1. Që ka vazhdimësi nëkohë, që nuk ka ndërprerje a shkëputje; ivijueshëm. Traditë e pakëputur. Punë epakëputur.

PAKËRRUSUR mb. 1. I papërkulur, i panën-shtruar, i pagjunjëzuar.

PAKRAHASUESHËM mb. 1. Që dallohetmbi gjithë të tjerët nga cilësitë, ngapërmasat etj., që është jashtë çdo kra-hasimi, i pashoq. Me fuqi (me forcë) tëpakrahasueshme. Me zgjuarsi të pakra-hasueshme. Bukuri e pakrahasueshme.Guxim i pakrahasueshëm. Ritme (për-parime) të pakrahasueshme. Zhvillim(ndryshim) i pakrahasueshëm.

PAKRIPË mb. 1. Që është i shpëlarë e pashije; që nuk është i këndshëm e tërheqës;që nuk të bën të qeshësh, që nuk të prek,bajat. Njeri i pakripë. Fjalë e pakripë.Shaka e pakripë.

PAKRISTALIZUAR mb. 1. libr. Që nuk kamarrë një trajtë përfundimtare e të nguli-tur; që është ende i paqartë e i paqën-drueshëm. Gjuhë letrare e pakristalizuar.Ide e pakristalizuar.

PAKRYE mb. 1. Që bëhet pa u menduar mëparë ose pa e ditur se si do të dalë a si dotë përfundojë; që nuk çon në përfundimetë frytshme. Punë e pakrye. Rrugë epakrye. 2. Që vepron e sillet pa mendnë kokë, që nuk mendohet mirë para setë bëjë diçka; i pamend. Njeri i pakrye.

PAKUFI mb. 1. I paku�shëm. Dashuri(mirënjohje) e paku�. Gëzim i paku�.Besim i paku�.

PAKUFISHËM mb. 1. Që është shumë ifuqishëm; shumë i madh, i pamasë; qënuk njeh asnjë ku�. Besnikëri (miqësi)e paku�shme. Dashuri (krenari) e paku-�shme. Besim i paku�shëm. Përbuzje(vërejtje) e paku�shme. Mundësi tëpaku�shme. Ndihmë (përkrahje) e paku-�shme.

PALARË mb. 1. Që nuk i është kthyer të zotitose atij të cilit i takon; i pashlyer. Borxhi palarë. Detyrim i palarë. Gabim (faj) ipalarë.

PALATUAR mb. 1. Që i mungon edukata dhekultura e duhur; që nuk ka sjellje të hollë;i pagdhendur, i trashë. Njeri i palatuar.

136

PALAVI f. 1. kryes. sh. �g. Fjalë a shprehjetë ndyra. Nxori palavi nga goja.

PALCË f. 1. Pika a pjesa që gjendet pak ashumë në mesin e një hapësire; pjesa ebrendshme në qendër të diçkaje; zemra,mesi. Palca e shkëmbit. Palca e Myze-qesë. Palca e vendit. Palca e lumit rrymamë e fortë në mes të lumit. 2. Pjesamë kryesore e më e rëndësishme e diçkaje,thelbi; pjesa më e zgjedhur a më e mirë,ajka. Palca e tokave. Palca e gjësë sëgjallë. Palca e gjërit shih te GJË,∼RI.Libër me palcë. Klasa punëtore ështëpalca e vendit. 3. Mesi i një periudhekohe; pika e një periudhe, kur shfaqen nëmënyrën më të përqendruar, të qartë e tëtheksuar tiparet e saj, kulmi. Në palcë tëdimrit 4. përd. mb. �g. Që është endei parritur, që e ka trupin ende të njomë(për njerëzit).

PALËKUNDSHËM mb. 1. Që u përmbahetme vendosmëri mendimeve e qëndrimevetë veta, që nuk e ndryshon në asnjë rastsjelljen e qëndrimin e tij, i vendosur, ipatundur; i fortë, i qëndrueshëm. Njeri ipalëkundshëm. Me vullnet të palëkund-shëm. Miqësi e palëkundshme. Bindje epalëkundshme. Mendim i palëkundshëm.

PALËKURË mb. 1. krahin. Jopjellor. Tokë epalëkurë.

PALËRUAR mb. 1. I palëvruar. Fushë epalëruar.

PALËVIZSHËM mb. 1. Që nuk mund tandryshosh, i prerë, i caktuar. Afat ipalëvizshëm. Shifrat e planit janë tëpalëvizshme.

PALIDHUR mb. 1. Që i mungon lidhja ebrendshme logjike; që renditet pa ndonjërregull e lidhje të qartë, i copëzuar, ishkëputur. Fjali të palidhura. Mendimetë palidhura. Pjesë të palidhura.

PALUAJTSHËM mb. 1. Që nuk ndryshonqëndrim; që mbetet i pandryshueshëmpasi është përcaktuar një herë, ipalëkundshëm. Njeri i paluajtshëm.Tezë (vijë) e paluajtshme. Parim i palu-ajtshëm.

PALYER mb. 1. Që nuk është përzier në njëpunë të keqe; i papërlyer. Ishte i palyer.

PALYRË mb. 1. I payndyrë, i pakripë. Njeri ipalyrë.

PALLAVESH m. sh. mospërf. 1. Ai që nuke kupton menjëherë diçka, njeri i trashënga mendja.

PALLËLARË mb. poet. 1. Që ka luftuar dheka �tuar në disa beteja, që është mbu-luar me lavdi në luftime. Skënderbeu pal-lëlarë.

PALLËVETËTIMË mb. poet. 1. Që di ta për-dorë shpatën me shpejtësi e shkathtësi;që është trim i madh.

PALLMËMADH mb. bised. mospërf. 1. Qëbën shumë zhurmë për çështje të vogla,zhurmëmadh.

PALLOGARITSHËM mb. 1. Që ka rëndësishumë të madhe; i jashtëzakonshëm.

PALLOJ kal. 1. thjeshtligj. E mund keqasdikë, e shemb (në një lojë). E palloi nëshah. 2. thjeshtligj. Ha diçka me shu-micë, ha si i babëzitur, e përlaj diçka. Ipalloi të gjitha qershitë. 3. thjeshtligj.E mbush, e ngop, e shemb dikë me diçka.E palloi me gënjeshtra.

PALLOSH mb. bised. 1. Që ka shpirt të mirëe të çiltër; i padjallëzuar e pak si leshko.Ishte pallosh burrë.

PAMASË mb. 1. Shumë i fuqishëm, i paku-�shëm. Dashuri e pamasë. Gëzim i pa-masë. Urrejtje e pamasë.

PAMATSHËM mb. 1. Shumë i madh, i paku-�shëm, i pamasë. Hidhërim i pamatshëm.Ka merita të pamatshme.

PAMBUK m. 1. përd. mb. �g. Shumë i urtëe i butë, që nuk e ngre zërin për asgjë(për njeriun); i butë e i ëmbël (për zërin,për fjalët). Është pambuk. E ka zërinpambuk.

PAMORT mb. 1. I pavdekshëm. Emër ipamort. Vepër e pamort. Kështjellë epamort.

137

PANAFAKË mb. bised. 1. krahin. I prapë, qënuk lë dy gurë bashkë. Fëmijë i panafakë.

PANAIR m. 1. bised. Vend ku ka zhurmëe rrëmujë dhe nuk merret vesh se çfarëbëhet, pazar. Atje ishte panair.

PANGOPËSI f. 1. keq. Vetia e njeriut që nukka të ngopur me diçka, lakmi e madhepër pasuri e mall; të qenët i pangopshëm.Pangopësia e borgjezisë. Pangopësia për�time. I shtyrë nga pangopësia.

PANGOPSHËM mb. 1. keq. Që nuk është ikënaqur asnjëherë me atë që ka ose meatë që ka arritur; që është gjithnjë i eturpër pasuri e mall. Njeri i pangopshëm.

PANGOPUR mb. 1. Që nuk i ka plotësuarnevojat me diçka; që nuk është i kënaqurplotësisht me diçka, që do edhe më. I pan-gopur me gjumë. 2. keq. I pangopshëm.Njeri i pangopur.

PANORAMË f. 1. Paraqitja e përgjithshmee dukurive a e çështjeve të një fushe;vështrim tërësor, pamje. Dha njëpanoramë të arritjeve kryesore. Paraqitinjë panoramë të plotë (të përgjithshme).

PANJOLLË mb. 1. Që nuk ka asnjë njollë nëjetë, në sjellje e në punë; i pastër moral-isht; që nuk e errëson asnjë e pandershmea e turpshme. Njeri i panjollë. Emër ipanjollë. Jetë e panjollë.

PANJOLLOSUR mb. 1. Që nuk është njollo-sur me ndonjë turp, që nuk i është prekurnderi a emri i mirë; që nuk ka ndonjënjollë, i panjollë. Me biogra� të panjollo-sur. Doli i panjollosur.

PAPAGALL m. 1. mospërf. Ai që �et apërsërit në mënyrë mekanike fjalët e njëtjetri, pa u thelluar në ato që thotë.

PAPASTËR mb. 1. Që ka ndonjë njollëmorale, që nuk është i pastër. E kandërgjegjen të papastër.

PAPESHË mb. 1. Që nuk është i matur nëveprime e në gjykime, që i thotë fjalët pai peshuar, i pamatur. Burrë i papeshë. 2.Që nuk i dëgjohet fjala, që nuk ka rëndësia autoritet në shoqëri. Njeri i papeshë.

PAPESHUAR mb. 1. Që bëhet pa u menduarmirë e thellë, që nuk është shoshitur mekujdes e pjekuri; i pamenduar, i pamatur.Fjalë (veprime) të papeshuara. Hap i pa-peshuar.

PAPËRKULSHËM mb. 1. Që nuk thyhetpara kërcënimeve, forcës a lutjeve tëdikujt; që nuk dorëzohet a nuk gjunjëzo-het përpara vështirësive, pengesave etj.;që është karakteristik për një njeri tëtillë; i paepur, i pathyeshëm. Popull i pa-përkulshëm. Luftëtare e papërkulshme.Vullnet i papërkulshëm. Qëndrim i pa-përkulshëm. Me shpirt të papërkulshëm.

PAPËRKULSHMËRI f. libr. 1. Vetia e dikujtqë nuk epet përpara asnjë vështirësie,kërcënimi a rreziku. Papërkulshmëria epopullit. Guximi dhe papërkulshmëria ekarakterizojnë popullin tonë.

PAPËRKULUR mb. 1. Që nuk është thyer, qënuk është përulur e nënshtruar asnjëherë.Popull i papërkulur. Flamur i papërku-lur. 2. I papërkulshëm. Luftëtar i pa-përkulur. Me vullnet të papërkulur. Meshpirt të papërkulur.

PAPËRLYER mb. 1. Që nuk është përzier a qënuk ka marrë pjesë në një punë të keqe,në një krim etj.; i pastër në sjelljet e nëqëndrimet. Me biogra� të papërlyer.

PAPËRTYPSHËM mb. 1. Që përmban gjëratë vështira, të paarsyeshme ose të tepru-ara, që nuk bluhet a nuk përvetësohetdot; që nuk kuptohet a kuptohet meshumë vështirësi. Teza të papërtypshme.

PAPËRZIER mb. 1. Që nuk ndërhyn në punëte të tjerëve, që rri mënjanë dhe nuk përz-ihet në çështjet e të tjerëve. Është njerii papërzier.

PAPJEKUR mb. 1. Që nuk ka arritur zhvil-lim të plotë trupor e mendor dhe nuk ka�tuar njohuritë themelore e përvojën eduhur nga jeta; që është ende i ri, i par-rahur me jetën dhe i cekët në mendimee gjykime. Djalë i papjekur. Ishte i ridhe i papjekur. 2. Që nuk është i mend-uar dhe i peshuar mirë, që mbështetet nënjë përvojë fare të pakët e në njohuri të

138

përcipta, i cekët e i nxituar. Veprim (qën-drim) i papjekur. Mendime të papjekura.Fjalë të papjekura.

PAPJEKURI f. 1. Të qenët i papjekur, ve-tia e atij që është i papjekur; mungesë ezhvillimit të plotë trupor e mendor, e njo-hurive themelore dhe e përvojës së duhurnga jeta; shkallë e ulët e pjekurisë, cek-tësi. Papjekuri politike (ideologjike). Pa-pjekuri në mendime. Shenja papjekurie.Tregoi papjekuri. Flet (sillet, gjykon) mepapjekuri.

PAPREKUR mb. 1. vet. f. �g. E virgjër;e pastër nga nderi, e papërlyer. Vajzë epaprekur. Trup i paprekur.

PAPUNUAR mb. 1. Që nuk është punuare lëmuar mirë, i papërpunuar. Vepër epapunuar.

PAQARTË mb. 1. Që është i vështirë tëkapet a të kuptohet pasi nuk është i qartë;që lë vend për dyshime, që ka pika tëerrëta e të pazgjidhura; i errët, i tur-bullt. Shpjegim (mësim) i paqartë. Idetë paqarta. Çështje e paqartë. Pjesë(vepër) e paqartë.

PAQËNDRUESHËM mb. 1. Që nuk kabaza të shëndosha, që mbahet vetëmpër një kohë të shkurtër; që nuk zgjatshumë, që prishet me kalimin e kohës.Miqësi e paqëndrueshme. Mbështetje(përkrahje) e paqëndrueshme. Tipare tëpaqëndrueshme.

PARADË f. 1. Përshkrimi a shtjellimi meradhë njëra pas tjetrës dhe shkurt i disangjarjeve, i disa çështjeve etj. pa bërëvlerësimin kritik të tyre. Raporti nukishte i thellë, ishte me tepër një paradë.

PARAJSË f. 1. bised. Vend i bukur dhe i be-gatë, vend ku mund të jetojë njeriu metë gjitha të mirat, i qetë dhe i lumtur;kushte jetese ose pune shumë të mira, paasnjë shqetësim e mungesë. Parajsë tokë-sore. E bënë vendin parajsë. Ka gjeturparajsën.

PARALELE f. 1. libr. Ngjarje a dukuri e ng-jashme me një tjetër, që mund të shërbejë

për krahasim. Paralele historike. I gjetinjë paralele.

PARALELISHT ndajf. 1. Krahas e njëkohë-sisht me një tjetër; në të njëjtën shkallë,sasi, mënyrë etj. me një tjetër; në mënyrëparalele. Paralelisht me punën (me prod-himin, me cilësinë). Punojnë paralelisht.Ecin (rriten, zhvillohen) paralelisht. Ibëni paralelisht.

PARALITIK mb. 1. Që ka ngecur në vend, iamullt. Gjendje paralitike. Jetë parali-tike.

PARALIZË f. 1. Ndërprerje e veprimtarisë sëgjallë dhe e zhvillimit në një fushë; hum-bja nga dikush e aftësisë për të punuara për të menduar me gjallërinë e zakon-shme; mpirje. Paralizë e plotë. Paralizëmendore. Paralizë ekonomike (politike).Është në paralizë.

PARALIZOHEM vetv. 1. vet. veta III �g.Ndërpret veprimtarinë e gjallë e zhvil-limin, ngec në vend. 2. Humbas mundës-inë të veproj lirisht, mbërthehem keq. Uparalizuan krejt.

PARALIZOJ kal. 1. vet. veta III �g. Ia ndër-pret veprimtarinë e gjallë, zhvillimin epërparimin në një fushë, e ndal në vend,e bën të ngecë. E paralizoi ekonominë(industrinë). Paralizoi qarkullimin (lëviz-jen, tregtinë). Greva paralizoi qytetin.2. I heq mundësinë të veprojë lirisht, embërthej në vend. E paralizuan armikun.I kishte paralizuar frika.

PARALIZUAR mb. 1. Që ka ndërprerëveprimtarinë e gjallë, zhvillimin a për-parimin; që ka ngecur në vend. Ekonomi(industri) e paralizuar. 2. Që nuk ështënë gjendje të veprojë lirisht, i mbërthyer,i gozhduar. Mbeti i paralizuar gjithëditën.

PARALIZUES mb. 1. Që sjell ndërprerjene veprimtarisë së gjallë e të zhvillimitetj.; që nuk të lë të veprosh lirisht, që tëmbërthen në vend. Veprime paralizuese.

PARALLOGARIT kal. 1. E mendoj a e matqë më parë; parashikoj. I kishin parallog-aritur pasojat.

139

PARALLOGARITUR mb. 1. Që është mend-uar mirë që më parë; i parashikuar. Pa-soja të parallogaritura.

PARAPRIJ kal. 1. Jam në krye të një pune,të një veprimtarie, të një gare, të njëparakalimi etj., eci në ballë të të gjithëtë tjerëve, udhëheq. Paraprin brigada eshkruesve të çelikut. Paraprin skuadra�Partizani�. 2. vet. veta III �g. Ështëmë përpara dhe i tregon rrugën diçkajetjetër, ecën më përpara si udhërrëfyes.Shkenca duhet t`i paraprijë prodhimit.

PARAROJË f. 1. Pjesa më e përparuar (ngabotëkuptimi dhe organizimi) e një grupishoqëror a e një klase, që qëndron nëballë të luftës ose të veprimtarisë së saj.Pararoja e klasës punëtore. 2. Pjesa epunonjësve që kanë arritjet më të miranë prodhim a në një fushë të veprimtarisëdhe që me shembullin e tyre u prijnë tëtjerëve; vendi që zë kjo pjesë, krye, ballë.Punëtorë (njerëz) të pararojës. Është(qëndron) në pararojë.

PARASKENË f. 1. libr. Pjesa ku zhvillohetnë mënyrën më të gjallë a më të dukshmenjë veprimtari, plani i parë. Paraskenapolitike. Është në paraskenë. E nxori nëparaskenë.

PARAZIT m. 1. keq. Ai që nuk punon vetëdhe jeton me djersën e një tjetri ose nëkurriz të shoqërisë; ai që bën një jetëtë zbrazët e të kotë. Klasë (shtresë)parazitësh. 2. si mb. ∼,∼E. Që je-ton si parazit; që përbëhet prej paraz-itësh (edhe �g. keq.). Krimba parazitë.Kërpudha parazite. Njeri parazit. Klikëparazite.

PARAZITIZËM m. 1. keq. Mënyrë jetese edikujt që shfrytëzon punën e të tjerëveose që rron në kurriz të të tjerëve a tëshoqërisë, jetë paraziti. Parazitizmi i kap-italistëve.

PAREGJUR mb. 1. Që nuk është stërvi-tur dhe nuk është mësuar në kushte tëvështira; që nuk ka përvojë, që nuk ështëi rrahur me jetën; i pakalitur. Njeri iparegjur.

PARODI f. 1. Përngjasim qesharak që i bëhetdiçkaje për ta vënë në lojë; diçka e ng-jashme me një tjetër, por e pagoditur dhee shtrembëruar. Parodi e jetës. Parodi epaqes.

PARTALLE f. kryes. sh. bised. 1. mospërf.Kockat, eshtrat. La partallet në dhe tëhuaj. Atje i mbetën partallet.

PARRAHUR mb. 1. Që nuk është shqyrtuarose nuk është trajtuar më parë. Çështjee parrahur. 2. Që nuk ka përvojë, që nukështë regjur nga jeta. I parrahur në jetë.

PASOJ I kal. 1. Eci në rrugën e dikujt a nd-jek shembullin e tij; bëhem përkrahës idikujt a i diçkaje; e çoj më tej punën enisur prej dikujt, vijoj po atë rrugë. Pa-son shembullin e të përparuarve. Pasonrrugën e tyre. Ata që e pasuan këtë teori.

PASOSUR mb. 1. Shumë i madh, i paku-�shëm. Entuziazëm i pasosur.

PASQAFE f. 1. euf. Vdekja. I erdhi pasqafja.

PASQYRË f. 1. Diçka që jep një paraqitjetë gjallë të dukurive, të ngjarjeve e tërrethanave, tablo e gjallë, shprehëse dhee vërtetë; paraqitje a shprehje besnikee diçkaje; pasqyrim. Pasqyrë e gjallë.Pasqyrë e jetës (e punës). Pasqyrë e vrul-lit revolucionar.

PASQYROHET vetv. 1. Shfaqet nga jashtë,shprehet në mënyrë të dukshme, shihetqartë. Gëzim dhe hare pasqyrohej në fy-tyrat e tyre. Në sytë e saj pasqyrohej njëdhembje e thellë.

PASQYROJ kal. 1. E jap a e përfshij në njëmaterial të shkruar, në një tabelë, në njëskicë etj.; paraqit. E pasqyroi në plan(në raport). I ka pasqyruar të gjitha tëdhënat. Nuk e ka pasqyruar drejt. 2.vet. veta III �g. E shfaq nga jashtë, e sh-preh në mënyrë të dukshme, shërben sipasqyrë a si paraqitje. Pasqyron gjend-jen. Pasqyronte ndjenjat e tij. Konfer-enca pasqyroi arritjet e deriatëhershme.3. Riprodhoj në një vepër letrare oseartistike, jap. Letërsia pasqyron jetënshoqërore. Vepra pasqyron heroizmin

140

e klasës punëtore. Pasqyron drejt (mebesnikëri).

PASTËR mb. 1. �g. I ndershëm e i çiltërnë jetë, i sjellshëm në punë e i panjollë;që nuk e errëson asgjë e pandershme a eshtrembër. Njeri i pastër. Vajzë e pastër.Me biogra� të pastër. E ka ndërgjegjentë pastër. 2. �g. Që nuk ka djallëzi eprapamendime dhe nuk udhëhiqet nga in-teresa të ngushta e të rastit, i dëlirë, i kul-luar, i çiltër. Ndjenjë (dashuri) e pastër.Miqësi e pastër. Me zemër (me shpirt)të pastër. 3. �g. Që nuk ka ndikimetë huaja, shtrembërime ose përzierje ide-ologjike; që nuk ka elementë me qëndrimepolitikisht të huaja. T'i mbajmë të pas-tra radhët tona.

PASTREHË mb. 1. Që nuk ka shtëpi, që nukka ku të banojë, i pashtëpi; shumë i var-fër, i këputur. Njeri i pastrehë. Fëmijë ipastrehë.

PASTROHEM vetv. 1. Zhduk ngandërgjegjja mbeturinat a ndikimet e ide-ologjisë së huaj.

PASTROJ kal. 1. �g. Zhduk mbeturi-nat e ndikimet e ideologjisë së huaj;dëboj elementët me qëndrime politikishttë huaja e të dëmshme. Pastroj ndërgjeg-jen (vetëdijen). Pastroj botëkuptimin. Ipastruan radhët.

PASUR mb. 1. Që ka larmi të elementeve për-bërëse, që ka vlera të shumanshme, qëka shumë elemente me vlerë, me rëndësietj.; kund. i varfër. Gjuhë e pasur. Fan-tazi e pasur. Tablo e pasur. Program ipasur artistik. Jetë e pasur. I pasur nëmendime.

PASURI f. 1. Larmia e vlerave dhe e shfaqjevetë diçkaje; diçka me vlerë e me rëndësitë veçantë. Pasuri mendore (shpirtërore).Pasuria e gjuhës (e stilit). Pasuria engjyrave.

PASUROHEM vetv. 1. vet. veta III �g.Bëhet më i larmishëm e më i pasur meide, me përvojë etj. Pasurohet bota sh-pirtërore.

PASUROJ kal. 1. E bëj më të larmishëm e mëtë pasur me mendime, me ndjenja, mepërvojë etj. Ia pasuroi botën shpirtërore.Pasuroj përvojën (njohuritë). I pasuronmendjen.

PASHIJE mb. 1. Që është i shpëlarë e palezet; që nuk është i këndshëm e tërhe-qës; i pakripë. Njeri i pashije. Shaka epashije.

PASHKELUR mb. 1. Që nuk është njohurmë parë; i ri, i panjohur. Rrugë tëpashkelura.

PASHLYER mb. 1. Që ka mbetur a që ruhet igjallë, që nuk është fshirë a nuk është har-ruar; i pashlyeshëm. Ndjenja të pashly-era. Gjurmë të pashlyera. La përshtypje(mbresa) të pashlyera. Mbeti i pashlyer(kujtimi).

PASHLYESHËM mb. 1. Që mbetet i gjallënë kujtesë për një kohë të gjatë, qënuk mund të harrohet, që nuk mundtë hiqet nga mendja, nga zemra etj.; ipaharrueshëm. Ndjenja të pashlyeshme.La përshtypje (mbresa, gjurmë) të pash-lyeshme. Kam kujtime të pashlyeshme.

PASHOSHITUR mb. 1. Që nuk është shoshi-tur a sqaruar mirë, që ka ende gjëratë paqarta, të pazgjidhura etj. Çështje(punë) e pashoshitur.

PASHPËRBLYER mb. 1. Që ka shkuarkot; që nuk është shpërblyer me poato të mira a nuk ka gjetur mirënjo-hje. Mundim i pashpërblyer. Ndihmë(përkrahje) e pashpërblyer.

PASHPËRBLYESHËM mb. 1. I dobishëm ei çmuar jashtë mase, që s'ka të paguar,që s'mund të shpërblehet kurrsesi. Shër-bim i pashpërblyeshëm. Kujdes i pash-përblyeshëm.

PASHPIRT mb. 1. Që sillet e vepron meegërsi; i pamëshirshëm, shpirtkazmë, mi-zor. Shfrytëzues (sundimtar) i pashpirt.Kriminel (vrasës) i pashpirt. Sa i pash-pirt paska qenë! 2. Që bëhet pa gjallëri,që i mungon vrulli e zjarri i brendshëm,që është si i vdekur, i pajetë. Lojë e pash-pirt.

141

PASHTEG mb. 1. Që s'ka rrugëdalje, qës'mund t'i gjendet një zgjidhje. Rrugëe pashteg.

PASHTERSHËM mb. 1. Që nuk pakëso-het a nuk bie asnjëherë, që nuk shteronkurrë; i pafund. Burim i pashtershëmenergjish (forcash). Frymëzim (besim,vrull) i pashtershëm. Gurra e pashter-shme popullore. Me fuqi (me gjallëri) tëpashtershme.

PASHUAR mb. 1. Që vazhdon të shfaqet, tëveprojë a të përjetohet me po atë vrull eforcë, që nuk është pakësuar, nuk ështëdobësuar a nuk ka marrë fund; që nukështë plotësuar a përmbushur. Etje (uri)e pashuar. Dëshirë e pashuar. Entuzi-azëm i pashuar. Dashuri (miqësi, urre-jtje) e pashuar. Mall i pashuar.

PATERICË f. 1. kryes. sh. �g. Rreg-ullim a ndreqje sa për ta mbajtur mekëmbë diçka; mbështetje e dobët që i vi-het diçkaje; arnim. Punë me paterica. Ivuri paterica. Është bërë me paterica.

PATOLOGJIK mb. 1. libr. Që shmangetshumë nga zhvillimi normal e i natyr-shëm, i sëmurë, jo i shëndoshë. Gjendjepatologjike. Zhvillim patologjik. Rastpatologjik. Fantazi (dashuri, urrejtje) pa-tologjike.

PATRIARKAL mb. 1. Që lidhet me zakone ame norma sjelljeje të vjetruara, të cilaveu ka shkuar koha; që s'heq dorë nga za-konet e vjetruara, nga mënyra e vjetruare jetesës etj.; i prapambetur. Zakone(norma, parime) patriarkale. Mendime(koncepte, paragjykime, mbeturina) pa-triarkale. Frymë patriarkale. Jetë patri-arkale. Familje patriarkale.

PATHYER mb. 1. Që nuk është thyer a nukështë mposhtur ndonjëherë, ngadhënjim-tar. Armë të pathyera. Ushtri e pathyer.

PATHYESHËM mb. 1. Që s'mund të thyhet,që s'mundet kurrë; që qëndron i patun-dur e i vendosur; i pamposhtur, i pa-përkulur. Ushtri e pathyeshme. Pop-ull i pathyeshëm. Kala (kështjellë) e pa-

thyeshme. Unitet i pathyeshëm. Miqësie pathyeshme. Vullnet i pathyeshëm.

PAVENITSHËM mb. 1. Që nuk zbehet, nukdobësohet, nuk shuhet, që nuk e humbetgjallërinë, forcën a freskinë etj.; që nuktë venitet (për një ndjenjë etj.). Miqësi(dashuri) e pavenitshme.

PAVENITUR mb. 1. Që s'e ka humbur shën-detin, forcën, gjallërinë, freskinë etj., qëështë në gjendje të mirë si edhe më parë(për njerëzit). Mbeti e pavenitur derinë moshë të thyer. 2. Që s'është zbe-hur a nuk është dobësuar aspak, që kaa ruan po atë forcë, po atë gjallëri, poatë shkëlqim, po atë hov etj., që s'ështëvenitur (për një ndjenjë etj.). Shpresë(dashuri) e pavenitur. Gëzim i pavenitur.Shpirti i pavenitur i popullit.

PAVOLITSHËM mb. 1.Që të pengon mjaft,që s'të lejon të lëvizësh a të veprosh melehtësi; që vështirëson arritjen e diçkaje; ipapërshtatshëm. Kushte të pavolitshme.Kohë e pavolitshme. Çast i pavolitshëm.Mot i pavolitshëm. Vend i pavolitshëm.Gjendje e pavolitshme.

PAVRARË mb. 1. Që nuk e ka lodhur a plakur,nuk e ka vrarë jeta, ose puna e rëndë,që ka pamje të shëndetshme, të freskëte është plot gjallëri megjithëse është nëmoshë të madhe, që nuk është plakurpara kohe. Me fytyrë të pavrarë. Metrup të pavrarë. I ri dhe i pavrarë. Ishtenë moshë të shkuar, por i pavrarë ngajeta (nga puna).

PAYNDYRË mb. 1. Që s'të tërheq, që ështëpa shije, i pakripë (për njerëzit).

PAZAR m. sh. bised. 1. vet. nj. �g. Vend kuhyn e del kushdo, ku ka rrëmujë e zhurmëtë madhe; rrëmujë ose zhurmë e madhe.U bë pazar. Pazar është këtu?

PAZBËRTHYESHËM mb. 1. Që nukmund të zbërthehet e të shqyrto-het me imtësi e nga shumë anë.Çështje e pazbërthyeshme. Është ipazbërthyeshëm.

PE m. 1. Filli që lidh a që bashkon diçka. Perii ngjarjeve. Ia këputi perin e tregimit.

142

PEHLIVAN m. sh. bised. 1. keq. Njeri dred-harak, që di ta vërtitë punën në interes tëtij në çdo rrethanë; ai që përdor dredhi,mashtrime etj. për t'i shpëtuar një gjend-jeje të vështirë ose për të kapërcyer padëm pengesat që i dalin përpara. Ështëpehlivan i madh.

PEHRIZ m. sh. bised. 1. Ku�zimi i diçkaje;përdorimi i diçkaje me kursim e me masë.E harxhoi (e përdori) me pehriz.

PEKUL m. 1. zakon. sh. �g. Përkëdhelje,përkujdesje të mëdha, të mira e përkëd-heli. Me fjalë të bukura e me pekule.S'njohu pekule. Është rritur me pekule.E ndiej veten në pekule e ndiej vetenshumë mirë, jam midis së mirash. E kame (në) pekule dikë e mban shumë afër,e sheh ndryshe nga të tjerët, e ka me sytë mirë; e ka shumë mik, shumë të afërt.

PEKULI f. sh. bised. 1. zakon. sh.�g. Përkëdhelje, përkujdesje të mëdha,pekule. E merr (e mban) me pekuli.

PELEGRINAZH m. 1. Vajtja e një vargutë madh njerëzish në një vend historik,te një përmendore, lapidar etj. për taparë e për ta nderuar. Vend pelegrinazhi.U bëni pelegrinazhe në varrezat e dësh-morëve.

PELIN m. 1. Hidhërim i madh, helm. Lotpelini.

PELTE f. 1. bised. Njeri i ngjallur, por i pa-fuqishëm, njeri i qullët.

PELLG m. 1. �g. Mesi, palca, kulm (për njëperiudhë kohe etj.). Në pellg të dimrit.

PEMË f. 1. Ajo që arrihet a �tohet me punë;fryt. Pemët e punës. Mblodhi pemët e�tores. libr. Shijoi pemët e hidhura tëveprës së vet. libr.

PENDËRËNË mb. 1. mospërf. Që s?ka mëatë fuqi a pushtet që kishte, që s`i shkonmë fjala; që nuk mburret më si përpara,që i ka rënë hunda e është shtruar.

PENË f. 1. Ai që shkruan një vepër, zakon-isht, letrare; shkrimtar a publicist. Penëe njohur (e re, e shquar).

PENG m. 1. Shenjë e sigurisë për diçka. Pengnderimi (miqësie, besnikërie).

PENGESË f. 1. Diçka që pengon kryerjen enjë pune ose arritjen e një qëllimi; diçkaqë e ndalon, e vonon ose e vështirësonplotësimin e një pune, të një detyre etj.;vështirësi. Pengesa kryesore. Pengesatë mëdha (të vogla, të shumta). U bëpengesë. Hasi pengesa. Sjell pengesa.Kapërceu pengesat. S'ka pengesa. S'nandalin dot pengesat.

PENGOJ I kal. 1. I nxjerr pengesa dikujt adiçkaje; nuk e lë të bëhet a të zhvillohetdiçka, e pengoj, e vështirësoj a e ndalojdiçka; bëhem pengesë për dikë a përdiçka. Pengon zhvillimin (përdorimin,shfrytëzimin, arritjen) e diçkaje. Asgjës?e pengon revolucionin.

PERDE f. 1. �g. bised. Turp, cipë; nder.Njeri me (pa) perde. Nuse me perde. Ika plasur perdja. S?kishin perde fare. 2.Diçka që përdoret për ta mbuluar e përtë fshehur një gjë zakonisht jo të mirë.I hodhi (i vuri) një perde. Ia hoqën (iagrisën) perden. S?ka perde me mua! folhapur me mua!, mos m?i fshih gjërat!

PERËNDESHË f. 1. Ajo që qëndron mbitë gjitha nga bukuria a nga ndonjë vetitjetër. Perëndeshë e bukurisë.

PERËNDIM m. 1. Fundi i dikujt a i diçkaje,mbarim; rënie nga fuqia, nga gjendjae mirë etj. vdekja e dikujt a zhdukjae diçkaje. Perëndimi i botës së vjetër.Perëndimi i sistemit feudal. Perëndimii mitit të pathyeshmërisë së ushtrisë gjer-mane.

PERIFERIK mb. 1. libr. Që nuk lidhet methelbin a me pjesën më të rëndësishmetë diçkaje; joqenësor, anësor, i parëndë-sishëm. Çështje periferike. Vërejtje per-iferike.

PERSONIFIKIM m. 1. Diçka që përfaqësonnë mënyrë të plotë e të përsosur një njeri,një send etj.; mishërim, gjedhe. Person-i�kimi i së vërtetës ( i vetëmohimit, idashurisë për atdheun).

143

PERSPEKTIVË f. sh. libr. 1. E ardhmjae dikujt a e diçkaje; e ardhme e diçkaje;mundësi të mira zhvillimi e përparimi nëtë ardhmen. Perspektiva të mëdha (tëgjera, të shkëlqyera, të ndritura). Per-spektivë e afërt (e qartë). Perspektivae zhvillimit të industrisë (të bujqësisë,të shkollës). Njeri me perspektivë. De-tyrat (kërkesat) e perspektivës. Hap (çel)perspektiva (të reja). Ka perspektivë.Punon me perspektivë.

PERRI f. 1. Vajzë a grua shumë e bukur. Umartua me një perri.

PESTIL m. 1. përd. mb. �g. I hollë në trup,i dobësuat e i tretur; i, shtypur si petë.Ishte bërë pestil.

PESHË f. 1. Vëllimi dhe rëndësia e njëpune; detyrë që i ngarkohet dikujt dhe qëkërkon mund për t?u kryer; përgjegjësi,barrë. Pesha kryesore bie mbi të. Mba-jti një peshë të madhe (në një punë, nënjë luftë etj.) Mbante peshën kryesore.Ia lehtësoi peshën e punës. E ka peshëmbi supe. 2. Diçka e vështirë a e rëndëpër ta duruar ose për ta përballuar; barrë.Pesha e viteve (e moshës). Nën peshëne rëndë të sëmundjes ( të vuajtjeve, tëvarfërisë). Pesha e shtypjes dhe e shfry-tëzimit nga klasat shfrytëzuese. Qe njëpeshë e madhe për të. 3. Vendi që zëdiçka midis gjërave të tjera të ngjashmeose të afërta me të; vlera a rëndësia qëka dikush a diçka në një grup a mjedis,në një kohë etj. Kulturë bujqësore (prod-him) që ka (që zë) peshën kryesore. Pe-sha (speci�ke) e popullsisë qytetare kun-drejt numrit të përgjithshëm të popull-sisë. Pesha e dikujt në një punë (në njëngjarje, në një kohë etj.). Njeri me peshë.Fjalë me peshë. I ka peshë fjala.

PESHIM m. 1. bised. Vëmendje e posaçme;kujdes i madh në një punë a veprim. Elexoi me peshim.

PESHKAQEN m. 1. Njeri grabitqar ei pamëshirshëm që sulmon të tjerëtdhe i shfrytëzon egërsisht; ai që pa-surohet duke shfrytëzuar pa mëshirë të

tjerat ose duke bërë luftëra grabitqare;pushtues i huaj imperialist, shfrytëzues.Peshkaqenët kapitalistë. Peshkaqenët eimperializmit botëror. Peshkaqenët ebursës.

PESHKOJ kal. 1. bised. edhe iron. Gjej njënjeri a diçka që më hyn në punë dukekërkuar andej-këndej, zbuloj atë që mëduhet; përpiqem të gjej e të marr diçkapër vete me dinakëri ose me shkathtësi;gjuaj. Nga e peshkove atë njeri? Epeshkoj për vete.

PESHOJ kal. 1. E shqyrtoj diçka me ku-jdes për ta vlerësuar si duhet, gjykoj;vlerësoj. 2. Bëj me maturi e me ku-jdes të posaçëm një punë a një veprim;e mendoj mirë e pastaj e them (njëfjalë). Peshon çdo lëvizje (çdo veprim).I peshon fjalët që thotë. 3. Ia di vlerëndikujt; e njoh dhe e çmoj, e vë në kandar;ia kam frikën, e marr parasysh; e për-�ll (sidomos në shprehje mohuese). S'epeshonin fare s'e nderonin fare, nuk evlerësonin fare, nuk ia vinin veshin fare.Nuk na peshonin për komb. 4. jokal.kryes. veta III �g. Ka rëndësi, ka vlerë;ushtron ndikim; nderohet, dëgjohet ngatë tjerët. Veprat (punët) peshojnë. Ipeshon fjala. Peshonin disa rrethana.Peshon më shumë cilësia se numri.

PESHUAR mb. 1. Që është menduar mirëe me kujdes që më përpara, që ështëgjykuar si duhet; i drejtë, me vend.Vendime të peshuara. Fjalë të peshuara.Masa të studiuara dhe të peshuara. 2. Imatur; që mendon mirë para se të �asëose të veprojë. Njeri i peshuar.

PETK m. 1. Pamja e jashtme e dikujt a ediçkaje; mbulesë, veshje që ia ndërrondukjen e jashtme dikujt a diçkaje. Ndër-ron petkun natyra. Male të mbuluarame petkun e bardhë (me borë). Qyteti iveshur me petkun e festës. 2. keq. Veshjea pamje e jashtme, nën të cilën dikushkërkon të fshehë fytyrën e vet të vërtetë,një gjë a një dukuri; maskë, lustër. Nënpetkun zyrtar. Nën petkun e marksizmit(e socializmit). Nën petkun fetar.

144

PETRIT m. sh. zool. 1. Djalë a burrë i ri,trim, i fuqishëm, i shkathët e guximtar.Petritët e nënave. Ishte petrit (petrit me�etë). Ra dëshmor një petrit. 2. Përd.mb. sipas kuptimit 2 të emrit. Djem(burra) petritë.

PEZËM m. 1. Pezmatim; gjendje e acaruar nëmarrëdhëniet ndërmjet dy njerëzve a dypalëve; grindje. Mori pezëm kundër tij.E mbylli në zemër pezmin. Foli i shtyrënga pezmi. I ziente pezmi në kraharor.U ka hyrë pezmi.

PEZMATIM m. 1. Zemërim i madh për njësjellje të keqe, një fyerje a padrejtësi qëna bëhet etj.; inat, pezëm, acarim. Pez-matim i madh. Me një ndjenjë pezma-timi. E përmbajti (e fshehu) pezmatimin.E pa me pezmatim.

PEZMATOHEM vetv. 1. Zemërohem aprekem thellë për një sjellje të keqe, përnjë fyerje a padrejtësi që më bëhet etj.;më prishet qej�, inatosem, acarohem.

PEZMATOJ kal. 1. E zemëroj a e prek thellëdikë me një sjellje të keqe, me një fyerjea padrejtë etj.; ia prish qej�n, e inatos, eacaroj. E pezmatoi me fjalë. Gabime qëpezmatojnë njerëzit.

PEZMATUAR mb. 1. I zemëruar a i prekurthellë nga nja sjellje e keqe, nga një fy-erje a padrejtësi etj.; që i është prishurqej�, i inatosur, i acaruar. Ishte shumë ipezmatuar.

PEZULL ndajf. 1. Në mënyrë të papërfund-uar; pa dhënë rrugëzgjidhje diçkaje, pa endarë as këtej as andej. Probleme të mbe-tura pezull. E mbanin çështjen pezull. 2.Varur. Rreziku u rrinte pezull mbi tokë.

PEZHISHKË f. sh. krahin. 1. Rrjetë; kurth.Pezhishkë e endur me dinakëri. Ngeci nëpezhishkë.

PËLCAS jokal. 1. vet. veta III �g.Ndodh menjëherë një ngjarje; shfaqetnjë dukuri në mënyrë të papritur eme vrull dhe përhapet me shpejtësi, sh-përthen. Plasi zjarri. Plasi shiu. Plasilufta (kryengritja). Plasi sherri (grindja).

Plasën mosmarrëveshje të rënda. 2.vet. veta III �g. Del në shesh men-jëherë e me vrull diçka që ishte e fshe-hur, shpërthen diçka e mbuluar. Plasie vërteta. Plasën pakënaqësitë e vjetra.Nuk i lë të pëlcasin hasmëritë. 3. Kamnjë dëshirë të madhe e të papërmbajturpër diçka, bëj çmos, s'duroj dot; jepemshumë pas dikujt a pas diçkaje. Pëlcetpas tij, s?ndahet dot. Pëlcet ta bëjë.Pëlcet të vejë atje. Plasi, po s?e moridot. Të pëlcasësh e s?ke për ta gjetur.4. �g. Ndiej shumë lodhje për diçka,më mundon shumë, më këput, ma merrfrymën. Plasëm nga vapa (nga dielli). Popëlcas nga punët e tepërta. Plasa dukei folur (duke e këshilluar). Plasi së qarifoshnja. 5. edhe kal. �g. E bëj dikë tëvuajë shumë, e mërzit jashtë mase; vuajshumë shpirtërisht për diçka; s'e përm-baj dot veten nga një ndjenjë zemërimi,inati etj.; vdes. Më plasi ky djalë! Pël-cet nga inati (nga smira, nga zilia, ngamarazi, nga urrejtja). Më vjen të pëlcas,kur e dëgjoj (kur e shoh). Plasi nga dësh-përimi.

PËLHURË I f. 1. Diçka që shërben për tëmbuluar a fshehur një send a një dukuri,perde.

PËLLAS jokal. 1. thjeshtligj., tall., keq. Flasme zë të lartë, bërtas, �as kot e shumësa i mërzit të tjerët. Pëllisnin hoxhallarët(priftërinjtë). Ule zërin, pse pëllet ashtu?

PËLLESHËM mb. 1. I frytshëm. Punë epëlleshme.

PËLLËMBË f. 1. Vend a truall i vogël; diçkame përmasa të vogla; hapësirë e vogël embushur a e mbuluar dendur me diçka;pjesë kohe shumë e vogël, fare pak kohë.Pëllëmbë e barrikadë. Pëllëmbë e gjak.Pëllëmbë e ndërtesë. Pëllëmbë e shtëpi.Një pëllëmbë (dy pëllëmbë) njeri (dy pël-lëmbë mbi tokë) njeri shumë i shkurtër,trupvogël. Një pëllëmbë vend. S`kishinasnjë pëllëmbë oborr. Mbjellim çdo pël-lëmbë tokë. Kishte mbetur vetëm një pël-lëmbë natë (ditë).

145

PËLLITJE f. 1. keq. Thirrje a britmë e çjerrëkundër dikujt ose për diçka; sharje. Pël-litjet e shërbëtorëve të fashizmit. Pëllit-jet e kalemxhinjve të imperializmit.

PËLLUA ndajf. bised. 1. Faqebardhë, mirëe bukur, pa pësuar ndonjë të keqe. Dolipëllua.

PËLLUMB m. sh. zool. 1. përk. Fëmijë adjalë i vogël, i bukur dhe i dashur. Pël-lumbi i nënës! Fli, mor pëllumb! 2. iron.,shaka. Përdoret kur i drejtohemi dikujtme një qortim të lehtë etj.

PËQI m. 1. Vend i futur diku, ku mund tëruhet e të mbrohet diçka, gji. Në pëqi tëmalit (të kodrës).

PËRANDIT kal. 1. E bëj dikë të largohet nganjë njeri i afërt, e bëj të ftohet me dikë.2. E bëj dikë ta humbasë �llin e punëse të mos përqendrohet dot, ia prish �lline punës. Ia përanditi punën. Mos napërandit! 3. E bëj dikë të druhet a tëpërmbahet; e bëj dikë të stepet.

PËRANDITEM vetv. 1. Largohem nga njënjeri i afërt, ftohem me dikë. Iu përan-ditën fëmijët (vëllezërit, shokët). Ishinmiq të ngushtë, po u përanditën.

PËRBINDËSH m. 1. Kafshë grabitqare metrup shumë të madh. Peshkaqeni ështënjë përbindësh i detit. 2. keq. Njerijashtëzakonisht i pashpirt e i neverit-shëm, që mund të kryejë veprat më mi-zore e më të poshtra, vrasës e shfrytëzuesshumë i egër e gjakpirës. Përbindëshatnazistë (fashistë, imperialistë),

PËRBINDSHËM mb. 1. keq. Shumë i shëm-tuar e i neveritshëm; që bëhet me egërsitë madhe e pa pikë mëshire, në mënyrëtë poshtër e të pabesë. Fytyra e përbind-shme e pushtuesve të huaj. Krimet epërbindshme të nazistëve (të imperial-istëve).

PËRBIROJ kal. 1. jokal. �g. Hyj thellë nënjë çështje etj., depërtoj edhe në gjëratmë të imëta. Përbiron edhe në çështjetmë të ndërlikuara.

PËRCËLLAK I m. 1. Njeri i thatë dhe i dobët,që ka marrë një ngjyrë të hirtë në fytyrë.

PËRCËLLOJ kal. 1. edhe jokal. �g. E prekthellë a e hidhëroj dikë me atë që i them,bëj që t?i djegë, e zemëroj. E përcëlloime fjalë. E përcëlloi kritika. I përcëlloiajo fjalë. 2. �g. Djeg, bëj shkrumb ehi, zhduk me rrënjë diçka të keqe e tëdëmshme; i vë �akën. Përcëllojmë mbe-turinat e së kaluarës (zakonet prapanike).

PËRÇAPEM vetv. 1. keq. Lëviz dhëmbët ebuzët në shenjë pakënaqësie. U përçapi pakënaqur. 2. Përpiqem, orvatem.Përçapet kot.

PËRÇARTJE f. 1. Pjellë e një fantazie të së-murë, që nuk mbështetet në realitetin ob-jektiv. Përçartje të një truri të sëmurë.

PËRÇOR m. 1. bised. Trim që u prin tëtjerëve në luftë a në punë të guximshme;prijës.

PËRÇUDNOHEM vetv. 1. Prishem e shëmto-hem shpirtërisht; humbas vetitë e miraa virtytet; prishem nga ana morale,zvetënohem, përdhosem.

PËRÇUDNOJ kal. 1. E prish dhe e shëmtojshpirtërisht, bëj që të humbasë vetitë emira a virtytet; e prish nga ana morale,zvetënoj, e përdhos. Veset e përçudnojnënjeriun.

PËRDEGEM vetv. 1. Hapem e shtrihem nëshumë drejtime, nuk përqendrohem nënjë punë.

PËRDREDH kal. 1. bised. I sjell vdekjen,e vdes. E përdrodhi sëmundja (tuberku-lozi).

PËRDREDHIM m. 1. kryes. sh. �g. Përp-jekje për të shpëtuar nga një gjendje evështirë duke përdorur dinakërinë, dukemos u përgjigjur drejtpërdrejt etj. Ar-syetime e përdredhime të kota. I kup-tonin përdredhimet e beut.

PËRDRIDHEM vetv. 1. Ngurroj, matem eçmatem për diçka; mundohem t'i shpë-toj me dredhi diçkaje, dredhoj; bëj naze.S'ka vendosur, po përdridhet. Mos u për-dridh kot, shko atje ku të thonë.

146

PËRDHOS kal. 1. Prish; poshtëroj diçka qënderohet e çmohet shumë; dhunoj diçkatë pastër e të mirë, përlyej diçka të shen-jtë a që mbahet si e tillë; njollos keq,fëlliq. Ia përdhosi emrin. Përdhosnin nd-jenjat e njerëzve të thjeshtë. Surrealistëte përdhosin artin e vërtetë me gjëra tëshëmtuara. 2. E bëj dikë të humbasëvetitë e mira, virtytet e larta morale, eprish, e zvetënoj; e bastardoj.

PËRDHOSUR mb. 1. Që ka humbur vetitë emira, virtytet e larta morale, i prishur, izvetënuar; i bastarduar. Agjentë të përd-hosur të pushtuesve.

PËRDHUNUAR mb. 1. Që është shkelur dheështë marrë nëpërkëmbë. Varr i përd-hunuar. Të drejta të përdhunuara. 2.Që nuk është ndërtuar sipas rregullave anormave të caktuara; që nuk është më nënatyrën e vet, jo i natyrshëm. Vargje tëpërdhunuara.

PËRFAQE bised. 1. Sa për t'u dukur, nëmënyrë jo të çiltër, sa për sy e faqe. Ebënte përfaqe.

PËRFLAK I kal. 1. I jap një ngjyrë të kuqetë ndezur si të �akës, e përskuq, e ndez.Agimi për�aku diellin. Rrezet e diellitpër�akën retë e bardha. Perëndimi për-�aku liqenin.

PËRFLAKET I vetv. 1. Merr një ngjyrë tëkuqe të ndezur si të �akës, përskuqet,ndizet. U për�ak qielli. U për�akën retë(nga rrezet e diellit). U për�ak në fytyrë.

PËRFORCOHEM vetv. 1. vet. veta III �g.Ngulitet më mirë në mendje, përvetëso-het më mirë; forcohet më shumë, shtohet,rritet (një dyshim etj.). Iu përforcuan di-jet. Na përforcohet besimi në forcat tona.Iu përforcua dyshimi.

PËRFORCOJ kal. 1. Mbështet një tezë,një mendim, një pikëpamje etj., sjell tëdhëna e argumente të reja që e bëj nëdiçka më të besueshme e më bindëse;e bëj diçka më të sigurt e më të qën-drueshme. Përforcoj mendimin se... Epërforcoi pohimin (tezën) e tij me shifra

e krahasime. 2. Ngulit më mirë dijetnë mendjen e nxënësve, duke përsëriturgjërat kryesore; ia shtoj, ia bëj më tëfortë dikujt një dyshim, një dëshirë, njësynim etj. Përforcoj mësimin. Ushtrimepër të përforcuar dijet e nxënësve. Ia për-forcoi dyshimet (dëshirën).

PËRFORCUES mb. 1. Që shërben përtë ngulitur më mirë në mendje dijet.Ushtrime (pyetje) përforcuese. Njësimpërforcues.

PËRFSHIJ kal. 1. E rrok tërësisht diçka adikë me sy a me mend, e kap menjëherëe tërësisht.

PËRFUSHTË mb. 1. Që duket sheshit, ihapët. Armik i përfushtë. Dëm i për-fushtë. I hapi luftë të përfushtë.

PËRFYTEM vetv. 1. Hyj në luftë të ashpërpër jetë a për vdekje me dikë, përleshem.U përfytën me armikun (me pushtuesit).2. I bëj ballë me guxim diçkaje, për-leshem. U përfytën me furtunën.

PËRGJAKEM vetv. 1. Hyj në luftë të ashpërme dikë, përleshem, kacafytem. U përg-jakën me fashistët (me armiqtë). 2. vet.veta III �g. Merr një ngjyrë të kuqe si tëgjakut, për�aket. U përgjak qielli.

PËRGJAKUR mb. 1. Që ka pësuar shumëhumbje në njerëz, që ka luftuar dhe kaderdhur gjak. Vendi (Atdheu) i përg-jakur. 2. Që ka kaluar nëpër luftëra tëpërgjakshme; që është shkruar me gjak.Flamur i përgjakur. Historia e përgjakure vendit tonë.

PËRGJËROHEM vetv. 1. Kam nevojëe dëshirë të madhe për diçka, digjem;kërkoj me këmbëngulje diçka. Përgjëro-heshin për një pikë ujë (për një copëtokë).

PËRGJIGJEM vetv. 1. vet. veta III �g.Është në përputhje a pajtohet me diçka,i përshtatet diçkaje, e plotëson; është ibarasvlershëm, i ngjashëm etj. me diçka.U përgjigjet nevojave të vendit (kërke-save të kohës). I përgjigjet nivelit ar-simor (ideologjik). Letërsi (art) që ipërgjigjet jetës sonë.

147

PËRGJUM kal. 1. Përpiqem t'ia largoj dikujtvëmendjen nga diçka me rëndësi duke emashtruar me mënyra të ndryshme; iaheq forcën vepruese, bëj që të harrohetdiçka; e vë në gjumë. I përgjumnin medogmat e fesë. Nuk i përgjumën dot tra-ditat liridashëse.

PËRGJUMUR mb. 1. Që i mungon gjallëriae shkathtësia, që ka rënë në plogështi, ifjetur. 2. I zvarritur, i fjetur. Zë i përgju-mur. Me lëvizje të përgjumura.

PËRGJUNJ kal. 1. E detyroj dikë të nën-shtrohet; e mposht dhe e përul, e shtroj.Armiqtë nuk e përgjunjën dot popullintonë.

PËRGJUNJEM vetv. 1. I nënshtrohemdikujt pa luftë e pa kundërshtuar, shtro-hem; mundem, mposhtem, përulem.Nuk u përgjunjën para armiqve (parapushtuesve). Nuk do të përgjunjemi për-para asnjë vështirësie.

PËRGJUNJUR mb. 1. Që është nënshtruarpa luftë e pa kundërshtuar, i shtruar; imundur, i mposhtur, i përulur. Më mirëi humbur se sa i përgjunjur.

PËRHAP kal. 1. Bëj që diçka të pushtojëedhe të tjerët a të gjithë, e shtrij tek tëtjerët. Përhapën zjarrin e kryengritjes.Përhapte frikë (panik).

PËRHEDHUR mb. 1. I shkathët dhe ilëvizshëm, që nuk rri dot në një vend; qënuk e përmban dot veten. Djalë i përhed-hur. Vajzë me natyrë të përhedhur.

PËRHUMBEM vetv. 1. Tërhiqem e jepem aqshumë pas dikujt a pas diçkaje, saqë ehumbas mendjen e nuk vë re se ç'bëhetrreth e rrotull; zhytem thellë në diçkadhe harroj ç'bëhet përreth; harrohem pasdiçkaje. Ishte përhumbur pas leximit(pas muzikës). 2. Humbas vetëdijen, nukndiej e nuk kuptoj ç'bëhet për rreth. Upërhumb në kllapi (në gjumë).

PËRKËDHEL kal. 1. vet. veta III �g. Preka çik lehtë diçka, lëmon. Valët përkëd-helin bregun. Era i përkëdhelte fytyrën.

2. I them dikujt fjalë të ëmbla, i sh-preh me mënyra të ndryshme dashurinëa dashamirësinë. Përkëdhel fëmijën. 3.keq. E marr dikë me të mirë, duke iplotësuar edhe tekat e trillet, duke mose qortuar për gabimet që bën etj. E kanëpërkëdhelur (tepër). Nuk e ka përkëd-helur jeta. 4. Shpresoj me një kënaqësitë brendshme që të më plotësohet njëdëshirë a qëllim. Përkëdhelte një dëshirë(një ëndërr) të fshehtë.

PËRKËDHELËS mb. 1. Që shpreh dashuria dashamirësi; që shpreh ëmbëlsi ebutësi; i këndshëm, i pëlqyeshëm; ledhat-ues. Shikim (vështrim) përkëdhelës. Sypërkëdhelës. Fjalë të ngrohta e përkëd-helëse. 2. Tepër i butë e zemërgjerë. Kri-tikë përkëdhelëse.

PËRKËMB kal. 1. E ndihmoj dikë të marrëveten pas një sëmundjeje ose të dalënga një gjendje e vështirë ekonomike etj.,mëkëmb, rimëkëmb.

PËRKËMBEM vetv. 1. E marr veten përsëri,përmirësohem pas një sëmundjeje ose dalnga një gjendje e vështirë ekonomike etj.,mëkëmbem, rimëkëmbem. U përkëmbpas etheve (pas plagosjes). I prishi lufta,po u përkëmbën shpejt.

PËRKORË mb. 1. I matur, i ku�zuar në diçka,i përmbajtur; që e bën çdo gjë me masë.

PËRKRAH 1. Në një vijë përpjekjesh a lufteme dikë; pranë, afër, në krah. Gjithnjëdo të më kesh përkrah. Kemi përkrahpopujt liridashës. I qëndron përkrah nëçdo vështirësi.

PËRKUL kal. 1. E bëj që të mposhtet, tëmë bëjë lëshim a t'i nënshtrohet vull-netit tim, e gjunjëzoj, e thyej. Nuk epërkulën dot popullin tonë. S`e përkulinvështirësitë.

PËRKULEM vetv. 1. Shpreh nderim tëposaçëm për dikë a për diçka, e nderojthellë. Përkulemi para kujtimit të dësh-morëve. 2. Mposhtem e i nënshtrohemvullnetit të dikujt, nuk i qëndroj dotmë dikujt a diçkaje e nis të bëj lëshime,

148

gjunjëzohem, thyhem. Nuk përkulemipara vështirësive. Nuk u përkulën paradhunës (para kërcënimeve). Nuk upërkul nga dhembja. U përkul paralotëve (para lutjeve) të saj.

PËRKULSHËM mb. 1. Që mposhtet lehtë ei nënshtrohet vullnetit të dikujt, që nukmund t'i qëndrojë dot dikujt a diçkajee bën lëshime, që gjunjëzohet a thy-het shpejt; i paqëndrueshëm; i lëkund-shëm. Njeri i përkulshëm. Me karaktertë përkulshëm.

PËRKUNDEM vetv. 1. Më pëlqen të rroj meshpresa, me ëndërrime etj., gënjej vetenme diçka që më pëlqen. Përkundej nëëndërrime të kota.

PËRLAJ kal. 1. Zhduk, fshij nga faqja e dheut,zhbij, shfaros. I përlau revolucioni. Për-lanë armiq e tradhtarë. Përlanë çdo gjëtë mykur (të kalbur). I përlau kolera(murtaja). 2. Pushtoj me forcë vende akrahina të huaja. Përlanë toka (krahina)të tëra.

PËRLESHEM vetv. 1. Luftoj me vendos-mëri e me guxim për të mposhtur njëpengesë a vështirësi, për të shpartalluarnjë ideologji të huaj etj. Përleshemme guxim me vështirësitë (me thatësirën,me kushtet e këqija atmosferike). Për-lesheshin me kënetën.

PËRLESHJE f. 1.Zënie e ashpër, grindje, ka-cafytje; luftë e ashpër për jetë a përvdekje me dikë; luftë e hapur dhe e ven-dosur kundër dikujt a diçkaje. Përleshjee egër (e ashpër) klasore. U gjakos në njëpërleshje.

PËRLOSHEM vetv. 1. (me një trajtë tëshkurtër të përemrit vetor në r. dhanore).I përlëkurem dikujt me shumë lutje, i lë-varem.

PËRLYEJ kal. 1. Bëj që dikush të humbasëemrin e mirë, e njollos dikë, i vë njollë;e prish, e bëj që të humbasë pastërtinëmorale. I përlyen emrin. Nuk e përlye-jmë �amurin e revolucionit. Nuk e për-lyen dot rininë shqiptare.

PËRLYER mb. 1. Që ka marrë pjesë a ështëpërzier në një punë të ligë, në një krimetj., i njollosur në një punë të keqe a tëndyrë. Njeri i përlyer. Ishte edhe vetë ipërlyer.

PËRLYHEM vetv. 1. Marr pjesë a përzihemnë një punë të ligë, në një krim etj.; njol-losem në një punë të keqe a të ndyrë.Ishte përlyer me pushtuesit. Nuk u për-lye në ato punë.

PËRMASË f. kryes. 1. Shkalla e zhvillimitose madhësia që ka arritur një gjë a njëdukuri, përpjesëtim. Përmasa të papara(të jashtëzakonshme). Përmasat e zhvil-limit ekonomik (shoqëror, kulturor, arsi-mor). Lëvizje (luftë çlirimtare) me për-masa të gjera.

PËRMBLEDHUR mb. 1. I përmbajtur dhe imatur në veprime e në sjellje; i kursyernë shpenzime. Njeri i përmbledhur.

PËRMBYS kal. 1. Bëj rrëmujë diku, s'lë gjëpa lëvizur nga vendi, e kthej gjithçkambrapsht. 2. E vendos diçka në njëdrejtim të kundërt me atë që ka pasur;e shpie fundin në �llim dhe �llimin nëfund. Përmbys rendin e fjalëve në fjali.3. E mund keqas dikë, e vë poshtë,e mposht. E përmbysëm armikun. 4.Bëj që të ndryshojë në mënyrë rrënjësorenjë gjendje, e ndryshoj që nga themelet;e sjell në një gjendje të kundërt a ijap një vlerë të kundërt në krahasimme të mëparshmen. E përmbysën sit-uatën (gjendjen). I përmbysën marrëd-hëniet e mëparshme. 5. �g. Prishnga themelet diçka që ishte vendosur mëparë; rrëzoj me luftë a me revolucionnjë rend të vjetruar, një klasë sundueseetj.; i heq fuqinë e pushtetin dikujt medhunë; zhduk. Përmbysëm fashizmin(rendin feudo-borgjez, pushtetin e çi�i-garëve). Përmbysëm të vjetrën (zakonetprapanike, paragjykimet fetare). 6. �g.Hedh poshtë me argumente e me faktediçka që mbahej si e vërtetë, që mbi-zotëronte në mendjet e njerëzve deri nëatë kohë, rrëzoj. Materializmi dialektike historik përmbysi pikëpamjet idealiste

149

mbi natyrën (mbi jetën, mbi shoqërinë).Përmbys një teori (një tezë) të vjetruar(të gabuar).

PËRMBYT kal. 1. E mbush diçka me njësasi të madhe sendesh. E përmbytnin tre-gun me mallra të huaja (të panevojshme).2. përf. Pengoj zhvillimin e mëtejshëmtë diçkaje; i zë frymën dikujt a diçkaje;mbyt. I përmbyti tradhtia.

PËRMENDORE I f. 1. Vepër e shquar eme rëndësi të madhe që kujtohet brezpas brezi; vepër letrare me përmbajtje tëthellë e me formë të përsosur. Mbeti për-mendore e përjetshme. Poema �Bagëtie bujqësi� është përmendore e pavdek-shme.

PËRMES 1. Gjendjen, dukurinë a ngjarjen,nëpër të cilën kalon dikush. Përmes tëftohtit. Përmes dimrit të egër. Përmesvalëve të jetës. Përmes betejave legjen-dare.

PËRMIELL kal. 1. Bëj që diçka të zbardhete të duket sikur i ka rënë miell përsipër;thinj. Pleqëria ia kishte përmiellur �okët(vetullat).

PËRMIELLEM vetv. 1. Thinjem.

PËRMJALT kal. 1. E ëmbëlsoj, e bëj të kë-naqet shumë. E përmjalti me ato fjalë.

PËRMJALTUR mb. 1. I ëmbëlsuar, shumë ikënaqur nga fjalët e mira që i thuhen.

PËRNGJESH kal. përf. 1. I bie dikujt meforcë, ia ngjesh fort me pëllëmbë etj. Iapërngjeshi me shuplakë.

PËRNGJITET vetv. 1. I afrohet aq shumëdikujt, sa i ngjishet pas trupit. Upërngjit pas s`ëmës.

PËRPARA 1. Në rrugën ku ecim, në jetën a nëpunën tonë (kur kemi të bëjmë me diçkaqë duhet shqyrtuar, zgjidhur, kapërcyeretj.). U doli një pengesë përpara. Për-para na shtrohet një detyrë e rëndë-sishme. U vuri përpara një propozim tëri. 2. �g. Në një gjendje të re, më të për-paruar, më tej; në një nivel më të ngriturnga ana sasiore e cilësore, në një shkallë

më të lartë në krahasim me të tjerët ame një periudhë të mëparshme. E kemiçuar përpara industrinë (bujqësinë, prod-himin, shkencën, letërsinë, artin). Kanëecur përpara me planin (me korrjet, meshirjet, me mbjelljet). Jemi më përparanë krahasim me të tjerët. Ecim (marsho-jmë) përpara. Bënë një hap të madh për-para. Bëri (çau) përpara.

PËRPËLITEM vetv. 1. kryes. keq. Vuajshumë; bëj përpjekje të mëdha e nëshumë drejtime për të shpëtuar nga njërrezik, për të dalë nga një gjendje evështirë a për të gjetur një rrugëdalje.Përpëliten në darën e një krize të rëndë.

PËRPËLITJE f. 1. kryes. keq. Përpjekje tëethshme që bën dikush për të shpëtuarnga një rrezik, për të dalë nga një gjendjee vështirë a për të gjetur një rrugëdaljeçfarëdo. Përpëlitjet e fundit të klasaveshfrytëzuese (të kolonializmit).

PËRPIJ kal. 1. kryes. veta III edhe �g. Emerr me vete dhe e zhduk, e thith dhe epërfshin brenda vetes; e zhduk, e asgjë-soj duke e mbytur, duke e djegur etj.; emposht dhe e shfaros. E përpinë ujërat.E përpiu deti (lumi). E përpiu zjarri. Ipërpinte kurbeti. E përpiu lufta. E për-pinin armikun të gjallë. 2. vet. vetaIII �g. E mbështjell dhe e bën të paduk-shëm, e fsheh, e zhduk. 3. kryes. vetaIII �g. Thith e mbaron sasi të mëdha;harxhon shumë forca për t'u bërë; i marrshumë kohë ose shumë energji. Përpintegjysmën e të ardhurave 4. Dëgjoj me vë-mendje të madhe dikë që �et, që këndonetj.; e përvetësoj menjëherë e të gjithëdiçka që dëgjoj a lexoj, e thith të tërën;lexoj shumë e shpejt. Ia përpiu fjalët(këshillat, bisedën). I përpinte librat erinj. E përpiu letrën. E përpin muzikën.

PËRPIQEM vetv. 1. Ndeshem në luftë medikë, përleshem. U përpoqën me armiqtë.U përpoqën me një patrullë. U përpoqëntrup me trup.

PËRPIRËS m. 1. Ai që kërkon të ketë dhe tëgrumbullojë për vete çdo gjë.

150

PËRPJEK kal. 1. Bashkoj dikë a diçka menjë tjetër, takoj. I përpoqën rrethanat(kushtet historike). 2. jokal. �g. Shkoj,pajtohem, takohem me një tjetër, për-puthem me të. S`përpjek me të as-gjëkund. Ato dy gjëra s`përpjekin ndër-mjet tyre.

PËRPJESËTIM m. 1. kryes. sh. �g. Mad-hësia e diçkaje, shkalla e zhvillimit a eshtrirjes që ka arritur një gjë, përmasë.Në përpjesëtime të mëdha. Në përpjesë-time botërore. Ka marrë përpjesëtime tëgjera lufta kundër kolonializmit (kundërimperializmit, kundër revizionizmit).

PËRPJETË mb. 1. Që vjen duke u rritur eduke u zhvilluar më tej; ngjitës. Në vijëtë përpjetë.

PËRPJETË 1. Më shumë se një sasi e caktuarkohe etj., lart. Tetëdhjetë vjeç e përp-jetë.

PËRPLAS kal. 1. I ngarkoj dikujt një punëpër të lehtësuar veten; ia bëj barrë dikëa diçka, ia lë atij. Ia përplasi të dy fëmi-jët. Ia përplasi asaj punët e shtëpisë. Iapërplasi në derë. 2. E vendos me detyrimdikë a diçka në një vend të keq e të pa-përshtatshëm; e lë dikë në një gjendje tëkeqe pa u bërë merak për të; hedh. Ipërplasnin bujqit në vende moçalore (nëtoka të këqija). I përplasnin punëtorëtnë burgje.

PËRPLASEM vetv. 1. bised. I drejtohemdikujt për ndihmë, shkoj dhe i kërkojtë më mbarojë një punë, i vete të gjejmbështetje. Përplaseshin tek ai të gjithë.Përplasej në seksion për çdo gjë. Kutë përplasem unë tani! 2. vet. vetaIII �g. Bie në kundërshtim, ndeshet njëmendim a pikëpamje me një tjetër; bal-lafaqohet. Përplasën mendime (parime)të ndryshme.

PËRPUTH kal. 1. Pajtoj diçka me një tjetër,vë dy gjëra në pajtim të plotë njëra metjetrën. Përputh fjalët me veprat.

PËRPUTHEM vetv. 1. Puqem me një tjetër,pajtohem në mendime etj.; i përgjigjet

plotësisht diçkaje, është siç e kërkon ajo.Nuk përputhemi në mendime. Përputhetplotësisht me të vërtetën. Përputhet mekërkesat e programit. Përputhen fjalëtme veprat. Përputhen thëniet e dëshmi-tarëve.

PËRQAFOJ kal. 1. Pranoj një ide, një teori,një pikëpamje, një çështje etj. dhe bëhemithtar besnik i saj, e bëj timen; zgjedhnjë rrugë veprimtarie sipas shembullit tëdikujt, �lloj të ndjek një drejtim të cak-tuar në një fushë të veprimtarisë politike,ekonomike etj. Përqafuan vijën e drejtë.Përqafuan idetë komuniste. Përqafuankolektivizimin. Përqafuan teknikën e re(metodat e reja).

PËRQALLEM vetv. 1. I bëj lajka dikujt, ilëpihem.

PËRQENDROHEM vetv. 1. I kushtoj vë-mendjen dhe kujdesin kryesor një pune anjë drejtimi, ngulit gjithë vëmendjen nënjë punë a në një drejtim, mbaj të nguli-tur vëmendjen vetëm në diçka, aty i vëtë gjitha forcat, me atë merrem kryesisht,aty ndalem më shumë. Ishin përqendruarmë shumë në mbjelljet. Diskutimi upërqendrua te çështja kryesore (në pikëne dytë).

PËRQOK kal. 1. Mbledh pak nga pak e mekujdes të dhëna a njohuri të ndryshmee të shpërndara andej-këtej, qëmtoj; vjel.Përqok fjalët e rralla nga përrallat popul-lore.

PËRSHENJET vetv. 1. Jep shenjat e paratë zhvillimit një dukuri etj.; shfaqetdiçka. U përshenjën tiparet e realizmitnë letërsi.

PËRSHESH m. 1. Rrëmujë, lëmsh, çorbë. Ubë puna përshesh. E bëri përshesh diçkae ngatërroi keq diçka.

PËRSHESH kal. 1. E dërrmoj fare diçka, ebëj thërrime. I përsheshi kali plisat mepotkonj.

PËRSHESHEM vetv. 1. Vritem keq, dërrmo-hem, copëtohem; përleshem keqas medikë, kacafytem.

151

PËRSHKËNDIT kal. 1. E bëj që të shndritë, ijap shkëlqim; bëj që të duket sikur lëshonshkëndija. Dielli përshkëndit xhamat edritareve. Përshkënditi sytë nga inati.

PËRSHKOJ kal. 1. Jetoj e kaloj përmes ng-jarjesh e rrethanash të ndryshme. Pop-ulli shqiptar ka përshkuar një rrugë tëlavdishme (heroike). 2. vet. veta III�g. Kalon e lë mbresë në mendje a nëzemër; prek thellë. Fjalë që përshkojnëmendjet dhe zemrat e njerëzve. E për-shkoi një ndjenjë mallëngjimi (mëshire,krenarie). 3. �g. E karakterizon të tërin,hyn në të tejendanë dhe e dallon si të tillë,është a bëhet pjesë përbërëse kryesoreose tipar i përgjithshëm i tij. E përshkonfryma e humanizmit socialist (dashuriapër njeriun e punës).

PËRTËRIHEM vetv. 1. E ndiej veten më të ri,�toj gjallëri e forca të reja; vet. veta IIImerr një pamje të re më të mirë, lulëzon.Përtërihet natyra (vendi).

PËRTËRIJ kal. 1. E bëj dikë ta ndiejë vetenmë të ri, i jap gjallëri e forca të reja; ijap diçkaje një pamje të re më të mirë, ebëj të lulëzojë. E përtëriu vendin. Fjalë(ngjarje) që të përtërijnë.

PËRTËRITËS mb. 1. Që i jep dikujt a diçkajegjallëri e forca të reja, që i jep zhvillimtë ri e më të fuqishëm; që e përtërin.Fryma (atmosfera) përtëritëse e revolu-cionit. Forca përtëritëse e socializmit.

PËRTOKË ndajf. 1. keq. Në një nivel a nënjë gjendje shumë të ulët; me një cilësishumë të dobët. Është përtokë. Moraline kishin përtokë.

PËRTOP kal. 1. E sulmoj ashpër dikë me qor-time, me të shara etj. E përtopën shokët.

PËRTUESHËM mb. 1. Që mezi rritet a zhvil-lohet, që vjen i dobët, që bëhet me zor,tepër i ngadalshëm. Duhani (misri) erdhii përtueshëm.

PËRTYP kal. 1. E kuptoj dhe e përvetësojmirë një mësim, një udhëzim etj., e bluaj;përpiqem ta zotëroj e ta njoh me hollësidiçka. E përtypi mirë kiminë (botanikën,

historinë). 2. Duroj; pranoj. S`e përtypkritikën.

PËRTYPEM vetv. 1. Lëviz dhëmbët e buzëtpa thënë asnjë fjalë të qartë, kur s'diçfarë të them, kur druhem para dikujtetj., �as si nëpër dhëmbë; matem të themdiçka, të kërkoj një gjë etj. Po përtypejsi i hutuar. Po përtypej t`ia thoshte, poi vinte zor.

PËRTHYEJ kal. 1. E bëj që të më nënshtro-het a të më përulet, mposht, thyej. S`ipërthyente dot armiku.

PËRUL kal. 1. Nënshtroj, gjunjëzoj; thyej,përkul. S`i përuli dot armiku.

PËRVAJSHËM 1. I vajtueshëm. Gjendje epërvajshme.

PËRVAR kal. 1. I bëj bisht një vendimi, njëligji etj., duke u kapur pas ndonjë for-mulimi jo të qartë ose duke gjetur ndonjëshkak tjetër.

PËRVAREM vetv. 1. I lutem tepër dikujt, ipërshpirtem.

PËRVETËSUES mb. 1. Që e kupton mirëdhe e ngulit në mendje një mësim, njëdije etj., që e zotëron mirë, që përvetë-son. Aftësia përvetësuese e fëmijëve.

PËRVËLOHEM vetv. 1.Digjem e shkatër-rohem; pësoj një dëm të madh a njëfatkeqësi; e pësoj keq për një faj a përnjë gabim. U përvëluan nga lufta. Upërvëlua për fajin e vet. 2. Vuaj shumëshpirtërisht për dikë a për diçka, dig-jem përbrenda nga një ndjenjë e fortë;përgjërohem. Digjej e përvëlohej djali.

PËRVËLOJ kal. 1.E djeg dhe e shkatërroj; ishkaktoj një dëm të madh a një fatke-qësi; e djeg keq dikë për një faj a përnjë gabim. Pushtuesit përvëluan fshatrae qytete (na therën e na përvëluan). Epërvëloi mirë një herë. 2. E zhduk merrënjë një të keqe, e djeg diçka dëmtare eqë pengon ecjen përpara, e bëj shkrumbe hi. Përvëluan zakonet prapanike. Ipërvëluan në zjarrin e revolucionit. 3.

152

�g. E bëj dikë të vuajë shumë shpirtër-isht, ia djeg zemrën. Na përvëloi zemrën(shpirtin). Na përvëloi vdekja e tij. Mëpërvëloi me atë që bëri.

PËRVËLUAR mb. 1. Që digjet për dikë a përdiçka, i dëshiruar për të, i zhuritur përta pasur a për ta parë. Me zemër (me sh-pirt) të përvëluar. I përvëluar nga malli iatdheut (për atdheun). Ishte e përvëluarpër një fëmijë. 2. Që ka pësuar një dëmtë madh a një fatkeqësi; që ka humburndonjë nga njerëzit e vet më të dashur.Nënë e përvëluar.

PËRVËLUES mb. 1. Që të bën të vuash osetë digjesh përbrenda. Etje përvëluese.Dëshirë përvëluese. Mall përvëlues. 2.libr. Që është tepër i rëndësishëm dhekërkon një zgjidhje të shpejtë, që s'duron.Çështje përvëluese.

PËRVIJOHET vetv. 1. Fillon të shfaqet metrajtat e veta të dalluara mirë; nis tëduket me tiparet e veta të veçanta, nx-jerr tiparet e veta karakteristike; përcak-tohet. Përvijohen stilet e gjuhës letrare.U përvijua si shkencë më vete. Përvijo-hen prirje (drejtime) të ndryshme.

PËRVIJOJ kal. 1. E përshkruaj, e paraqit, estudioj ose e përcaktoj diçka në vijat e sajmë kryesore, në tiparet më karakteristikeose dalluese; përshkruaj në vija të trasha.Përvijoj gjendjen ekonomike të një vendi.Përvijoj detyrat (rrugët) e kërkimeve nënjë fushe (në një lëmë) të diturisë.

PËRZË kal. 1. Largoj me forcë nga vetja diçkatë keqe, dëboj. Përzë mendimet e këqija.

PËRZIEJ kal. 1. Vë bashkë gjëra që nuk munda nuk duhet të bashkohen, bashkoj dy amë shumë gjëra të ndryshme në mënyrëtë parregullt, ngatërroj. Përzien fjalët eautorit me fjalët e veta. Përzien pikëpam-jet materialiste me pikëpamjet idealiste.2. keq. Shtie në grindje e në ngatër-resa njerëzit që janë bashkë ose afër njëri-tjetrit, ngatërroj. Përzjeu një lagje (njëmëhallë). Përzjeu tërë dynjanë (botën).3. E fut a e ngatërroj dikë në një punëtë papëlqyer ose me të tjerë. Mos më

përziej në atë punë! E kishte përzier meca rrugaçë.

PËRZISHËM mb. 1. Që të kujton vdekjen;shumë i zymtë, i trishtuar; i zi. Tingujtë përzishëm.

PËRZJARRSHËM mb. 1. I vrullshëm sizjarri, i zjarrtë, i �aktë.

PËRZHITUR mb. 1. I djegur e i bërëshkrumb; i dëmtuar rëndë. Mbetën tëpërzhitur (nga lufta, nga pushtuesit).

PËRRALLOR mb. 1. Fantastik, që ështësi ndër përralla; që kalon çdo masë, ijashtëzakonshëm. Pasuri (�time) përral-lore. Bënin një jetë përrallore në kurriztë popullit.

PËRRLË f. sh. bised. 1. Përçarje; grindje,gërnjë. U hyri përrla.

PËRRUA m. 1. Sasi e madhe e diçkaje; diçkaqë vjen me shumicë e me rrëmbim. Për-rua gjaku. Përrenj fjalësh. libr. Një për-rua njerëzish.

PËSHPËRIT kal. 1. Flas tinëz, andej ekëtej, për dikë a për diçka, merrem methashetheme, �as vesh më vesh; hedhfjalë e parulla prapa krahëve kundërdikujt; ankohem nën zë kundër dikujt adiçkaje. Pëshpëritnin qosheve (skutave).Pëshpëritnin parulla helmuese.

PËSHTJELLË as. 1. Neveri, krupë. Më çontë pështjellët më ngjall neveri.

PËSHTYJ kal. 1.Bëj sikur i hedh pështymëndikujt në shenjë urrejtjeje a përbuzjejeose për ta poshtëruar; e poshtëroj dikëme fjalë fyese e të rënda. E pështyu dheiku.

PI kal. 1. bised. E pësoj keq; vuaj një pa-sojë nga dikush, e ha. Piu ca pëllëmbëtë mira. Shqelmat i piu dikush tjetër. Epiu kot.

PICKOHEM vetv. 1. Hahem me fjalë, grin-dem dhe thumbohem me dikë. Ishte pick-uar me të.

PIGME m. 1. Njeri i vogël e pa rëndësi; njerishpirtvogël e zemërngushtë; kund. vigan.

153

PIK kal. 1. I shkaktoj dikujt një hidhërimtë thellë, e pikëlloj. E piku në zemërvdekja e vëllait (e vajzës). E piku mallipër vendlindjen (për fshatin).

PIKARRITJE f. 1. Qëllimi a synimi qëduam të arrijmë. Pikarritja e edukimit(e mësimit).

PIKETË f. 1. Secili nga caqet, brenda të cilavezhvillohet një punë a një veprimtari; qël-limi a synimi ku duam të arrijmë.

PIKETOJ kal. 1. Vë caqet, brenda të cilavedo të zhvillohet një punë a një veprimtari;përcaktoj qëllimin a synimin ku dua tëarrij.

PIKË f. 1. sh. ∼Ë, ∼ËT �g. bised. Vlerësimimiratues që i bëhet një veprimi a një qën-drimi të caktuar; mendim i mirë që kanëtë tjerët për dikë; lëvdatë. E bënte përtë �tuar pikë. Donte të �tonte pikë. Ihumbi të gjitha pikët. 2. vet. nj. �g.Gjendje (zakonisht e keqe a e vështirë).Vetë e çoi në atë pikë. S`ka vajtur derinë atë pikë. Ka ardhur puna në atë pikëqë s'mund të ndërpritet më. Deri në njëfarë pike ka të drejtë. E çoi deri në njëfarë pike dhe e la (punën). 3. vet. nj.�g. Shkalla e zhvillimit, niveli i arritjes;caku. Pika kulmore e veprimit 4. vet.nj. �g. Shkalla më e lartë e një dukurie;kulmi a mesi i diçkaje. Në pikë të vapës.Në pikë të verës (të dimrit). Në pikë tëditës (të natës). Që në pikë të mëngjesitshumë herët, që pa dalë mirë drita. Nëpikë të gjumit. Në pikë të punëve. Nëpikë të hallit. Në pikë të vrapit me vraptë madh. Në pikë të moshës së vet nëmoshën më të mirë, në lulen e rinisë. 5.vet. nj. �g. bised. Pjesa më e mirë amë e zgjedhur e diçkaje; më i miri i tëgjithëve; lulja, balli. Pika e djalit (e va-jzës). Pika e trimit.

PIKËMBËSHTETJE f. 1. Të dhëna e materi-ale që përdoren si mbështetje për të nx-jerrë një përfundim, për të gjykuar përdikë a për diçka ose për të mbrojtur njëmendim. 2. Vendi që ndihmon e përkrahluftën e popujve për çlirimin kombëtarose një luftë tjetër të drejtë.

PIKËNISJE f. 1. Fillimi i një pune; hapi iparë që duhet bërë a që bëhet për t'ia ar-ritur një synimi a qëllimi; e para e punës.Pikënisje e mirë. E ka si pikënisje.

PIKËPYETJE f. 1. Punë a çështje endee paqartë ose e dyshimtë, që kërkonpërgjigje; diçka që nuk dihet si do tëpërfundojë. Pikëpyetje shqetësuese. Kashumë pikëpyetje.

PIKËT mb. 1. Shumë i hidhëruar, i helmuar;që të shkakton hidhërim të thellë, që tëpikëton në zemër. Dhembje e pikët.

PIKËZOJ kal. 1. Përshkruaj diçka me imtësie shumë qartë. Pikëzon një mjedis (njëtip). Pikëzon disa tipare dalluese të per-sonazhit.

PIKTURË f. 1. Përshkrim i gjallë dhe ifuqishëm me mjetet e gjuhës, që na ejep të plotë e me ngjyra të qarta njëmjedis, një ngjarje etj. Ky roman ështënjë pikturë e vërtetë e shoqërisë feudale(borgjeze).

PIKTUROJ kal. 1. Përshkruaj diçka nëmënyrë të gjallë e të qartë. Ka pikturuarnë roman shoqërinë e kohës.

PIKUR mb. 1. I humbur; i varfër, i këputur.

PILIVESË f. sh. zool. 1. Vajzë e hajthme elozonjare. Ia mori mendtë ajo pilivesa.

PILULË f. 1. libr. Diçka e keqe dhe edëmshme që i vjen dikujt nga jashtë;diçka shumë e papëlqyer. Pilulë e hidhur.Pilulë e sheqerosur nga jashtë.

PINJOLL m. 1. Pasardhës i drejtpërdrejtë injë familjeje ose i një �si. Pinjoll i njëfamiljeje të vjetër. Pinjolli i fundit i Kas-triotëve. Pinjoj të një �si.

PIPER m. 1. Njeri me huqe, llafazan e idhnakqë zemërohet vetë shpejt ose inatos tëtjerët e i fut në grindje. Ishte një piperai që...

PIPERKË f. 1. Grua a vajzë gjuhustër eidhnake, që zemërohet vetë shpejt oseinatos të tjerët e i fut në grindje. Ështëpiperkë (nga goja). Ç`e gjeti me atëpiperkë!

154

PIQEM I vetv 1. Nxehem shumë e skuqema rreshkem duke qëndruar në diell pranëzjarrit etj., thekem. U poqëm në diell(pranë zjarrit). U poq nga këmbët. 2.Bëhem i aftë për jetën a për një veprim-tari, duke �tuar përvojën e njohuritëe nevojshme, duke u kalitur etj.; arrijmoshën e pjekurisë. Është pjekur shpejtai djalë. U poq para kohe. Janë pjekurpolitikisht (ideologjikisht).

PIRAT m. 1. keq. Agresor që dhunon tokat,ujërat ose hapësirën ajrore të një venditë pavarur dhe sulmon qytete e fshatratë pambrojtura, vret banorë paqësorë etj.Piratët fashistë të ajrit.

PIRAT mb. 1. keq. Që dhunon tokat,ujërat ose hapësirën ajrore të një venditë pavarur dhe sulmon qytete e fshatratë pambrojtura, vret banorë paqësorë etj.Aeroplan pirat.

PIRREM vetv. 1. shih PRIREM 2,3.

PISË f. 1. Skëterrë, ferr (sipas besëtytnive edogmave të fesë).

PISK m. 1. Mesi a kulmi i diçkaje. Pisku idimrit (i verës). Në piskun e vapës. Nëpisk të natës. Në piskun e mëngjesit sapodoli drita, që në agim. Në piskun e punës

PISQOLLË f. 1. mospërf. bised. Njeri itrashë nga mendja, njeri që nuk gjykonfare; kobure.

PISTË mb. bised. 1. Që bën punë të ndyra, indyrë, i ulët, i poshtër. Njeri i pistë.

PISHAK m. 1. Nxehtësi e madhe. Në pishaktë diellit.

PISHË f. 1. bised. Kulm; mes. Në pishë tëvapës. Në pishë të diellit në mes të diel-lit, kur ai djeg më shumë. Në pishë tëdjalërisë në lulen e rinisë, në moshën mëtë mirë.

PISHTAR m. 1. poet. Ai që me idetë e vetapërparimtare e me veprimtarinë revolu-cionare u ndriçon e u hap rrugën masavetë gjera të popullit në luftën për liri epavarësi, për drejtësi shoqërore e për-parim; ndriçues, udhërrëfyes. Pishtar irevolucionit

PJEK I kal. 1. kryes. veta III �g. E bën tëfortë e të aftë për jetën a për një veprim-tari, duke i dhënë përvojën e njohuritëe nevojshme, duke e kalitur etj. Lufta(vuajtjet) e poqën para kohe.

PJEKUR mb. 1. Që ka arritur zhvillimtë plotë trupor e mendor dhe ka �tuarnjohuri e përvojë për jetën, është kali-tur etj. Në moshë të pjekur. Djalë ipjekur. Shumë i pjekur për vitet që ka.2. Që është menduar e peshuar mirë,duke parë thellë të gjitha rrethanat e pa-sojat e mundshme; që është karakteristikpër një njeri me zhvillim të plotë mendordhe me përvojë në jetë; i matur, i urtë.Vendim i pjekur. Mendime (propozime)të pjekura. Qëndrim i pjekur.

PJELL kal. dhe jokal. 1. kryes. keq. Bëhetshkak për lidhjen e diçkaje, zakonisht jotë mirë; shpik; sajon. Prodhimi i vogëlpjell kapitalizmin. Hiqen sikur punojnë,duke pjellë vendime.

PJELLË f. 1. Diçka që është krijuar me përp-jekje e me mundime dhe që është shumë edashur. Pjellë besnike e popullit. Pjellë eLuftës Nacionalçlirimtare. 2. keq. Rrjed-hojë jo e mirë e një dukurie, e një sistemietj.; diçka e keqe e krijuar me pikësyn-ime të caktuara; pasojë. Pjellë e imperi-alizmit

PJERGULL f. 1. përd. mb. �g. E ha-jthme dhe e bukur (zakonisht për një va-jzë ose nuse). 2. përd. ndajf. �g. Plot,mbushur. Erdhi vajza pjergull me lule.

PJERR kal. 1. shih PRIREM 2,3.

PJESËTOJ kal. 1. Ndaj gëzimin ose hid-hërimin me të tjerë, marr pjesë në gëz-imin a në hidhërimin ose në të mirën a tëkeqen e një tjetri. E pjesëtoi me shokëttë keqen (hidhërimin).

PLAÇKË f. 1. bised. mospërf. Njeri; gjë (kurnuk duam t`i themi emrin). Plaçkë e mirë(e keqe).

PLAÇKURINA f. vet. 1. përçm. Diçka evjetruar, pa vlerë a pa rëndësi.

155

PLAF m. 1. Shtresë e trashë e diçkaje;mbulesë. Pla� i barit. Një plaf i bardhëbore.

PLAGË f. 1. Dhembje e madhe shpirtërore,brengë; diçka që të lëndon zemrën, tëpikëllon a të shkakton vuajtje; vuajtje ethellë. Plagë e vjetër. Ia hapi (ia lëndoi,ia ngacmoi, ia trazoi, ia cingërisi) plagëndikujt. Iu mbyll plaga. Më ka mbeturplagë. 2. Diçka e keqe, nga e cila vuantërë shoqëria, e keqe shoqërore që zgjat emezi zhduket. Plagë shoqërore. Plagëshekullore (e pashërueshme). Plaga eanalfabetizmit (e papunësisë, e kurbetit).Plagët e kapitalizmit.

PLAGËPAMBYLLUR mb. edhe �g. 1.PLAGËPAMBYLLUR mb. edhe �g.

PLAGOMË f. 1. Dhembje a brengë e thellëdhe e fshehtë.

PLAGOS kal. 1. I shkaktoj dikujt një dhem-bje të madhe shpirtërore, e lëndoj në sh-pirt, e pikëlloj, e brengos; e prek rëndë.I plagosi zemrën. I plagosi sedrën.

PLAGOSEM vetv. 1. Pësoj një tronditje tëmadhe shpirtërore, lëndohem në shpirt,pikëllohem, brengosem; prekem rëndë. Uplagos në zemër.

PLAGOSUR mb. 1. Që ka pësuar një fatke-qësi të madhe dhe vuan shumë shpirtër-isht, që është lënduar në shpirt, i pikël-luar, i brengosur; i prekur rëndë. Nënë eplagosur.

PLAK mb. 1. I vjetër në moshë, i kaluar ngamosha; i vjetër, i moshuar. Burrë plak.Grua plakë. Beqar plak. Qen (ujk) plak.Kalë (ka) plak. Dhelpër plakë edhe �g.Ujk plak (i vjetër) edhe �g. Duket plak.Është më plak se i vëllai. 2. Që di shumë,që ka përvojë të madhe nga jeta; që di eka përvojë më shumë se të tjerët, i vjetër.Bariu plak. Çeta plakë.

PLAK kal. 1. bised. E vonoj, e bëj të presëdhe e mërzit shumë dikë. Ec, se na plake!

PLAKEM vetv. 1. Jetoj, kaloj shumë vjet anjë kohë të gjatë bashkë me dikë; �toj

një përvojë të madhe duke bërë të njëjtënpunë a duke punuar në një vend për njëkohë të gjatë. 2. Vonohem duke priturdikë dhe mërzitem shumë. U plakëmduke pritur.

PLAN I m. 1. Qëllimi a synimi që duam të ar-rijmë dhe që e parashikojmë që më parë.2. �g. Vendi që zë dikush a diçka sipasrëndësisë që ka (kryes. me një numërorrreshtor). E nxori në plan të parë. E vurinë plan të dytë. Kalon në plan të fundit.

PLANDOS kal. bised. 1. jokal. vet. veta III�g. Vjen menjëherë e në mënyrë të plotë;bie, pllakos. Plandosi nata (errësira).

PLANDOSEM vetv. bised. 1. vet. veta III�g. Vjen menjëherë e në mënyrë të plotë;bie, pllakos. U plandos një mjegull e den-dur. U plandos një heshtje e rëndë. Iuplandos një dëshpërim në zemër.

PLANTË mb. 1. I ngadalshëm, i plogët; iqetë.

PLASDARM m. 1. libr. Pikënisje a pikëm-bështetje për një veprim a veprimtari tëcaktuar, për shtjellimin e një teorie, përpërhapjen e një ideologjie etj.

PLASË f. 1. E metë e vogël, që mund tëndreqet. Është hapur një plasë. Mbyllnjë plasë.

PLASTIK mb. 1. Që shquhet për lëvizje tëbukura, të gjalla e ritmike; i shkathët, izhdërvjellët, i lakueshëm. Valle (lëvizje)plastike. Gjuhë plastike. Është plastik.

PLASUR mb. 1. Shumë i brengosur, i pikël-luar, zemërplasur; i shkretë, i mjerë, igjorë. Vdiq i plasur që nuk e pa të çliruarvendin.

PLATFORMË f. 1. Tërësi parimesh, pikë-pamjesh e kërkesash politike, ideologjikeetj., në bazë të të cilave vepron një parti,një grup i organizuar njerëzish etj.; pro-gram veprimi për një parti. Platformëpolitike (ideologjike, organizative). Plat-formë marksiste. Platformë antimark-siste. Përcaktuan (përpunuan, rishikuan,paraqitën, pranuan) platformën. Doli menjë platformë të re.

156

PLATIT kal. 1. Ia qetësoj, ia pakësoj ose iashuaj fare një ndjenjë etj. Rakia ia platitidhembjen.

PLATITEM vetv. 1. vet. veta III �g. Humbetdalëngadalë forcën a gjallërinë; shuhet;bie, pakësohet.

PLEH m. 1. kryes. sh. �g. Njeri i keq e i ur-ryer për shoqërinë, fundërrinë e shoqërisë,ndyrësirë; diçka e keqe, pa vlerë, e pado-bishme. Plehrat e shoqërisë borgjeze.Kërpudhë plehu njeri i keq, fundërrinë eshoqërisë. Iku ai pleh. Ç`e do atë pleh.Pastruam plehrat e së kaluarës.

PLEJADË f. 1. libr. Grup njerëzish të shquarnë një fushë të veprimtarisë gjatë një peri-udhe të caktuar. Plejadë revolucionarësh.Plejadë shkrimtarësh (artistësh, shkencë-tarësh).

PLEKS kal. 1. keq. Thur; ngatërroj. Pleksinplane djallëzore.

PLEKSEM vetv. 1. vet. veta III �g. Gër-shetohet; ndërthuret. Lufta për çlirim upleks me luftën për drejtësi shoqërore.

PLEQËRI f. 1. Etapa e fundit e jetës dhe ezhvillimit të diçkaje.

PLESHT m. 1. Njeri jo i mirë, i paqën-drueshëm e i mërzitshëm. Ishte njëplesht ai!

PLEVICË f. 1. Shtëpi përdhese dhe e keqe,kasolle. Jetonte në një plevicë.

PLOGËT mb. 1. Që ka fuqi vepruese tëngadalshme. Lëndë e plogët.

PLUHUR m. 1. Diçka e keqe që të pengon,të bën të humbasësh gjallërinë, të mbannë një gjendje plogështie etj. Pluhuri iharresës. Pluhuri i burokratizmit. E kambuluar pluhuri. E shkundi pluhurin.

PLUMB m. 1. Goditje vdekjeprurëse, grushtpër vdekje; diçka që të dëmton, tëshkatërron ose të shkakton një dhembjetë madhe. Është plumb për armiqtë. Ekam plumb në zemër. Më ra si plumb nëzemër. 2. përd. mb. edhe �g. Shumë irëndë. U bë plumb diçka u rëndua shumë.

E ka dorën plumb. I kam qepallat plumbnga pagjumësia. E kam kokën plumb ekam kokën shumë të rëndë, më dhembkoka shumë. E ka fjalën plumb e ka fjalënshumë të rëndë; të vret me fjalë. 3. përd.ndajf. edhe �g. Shumë, si plumb (membiemrin i rëndë ose me foljen rëndonetj.). Është plumb i rëndë. Gjumë irëndë plumb. Çaste të rënda plumb.

PLUMBTË mb. 1.libr. Që të rëndon, i rëndë.Zgjedhë e plumbtë. Heshtje e plumbtë.

PLUS m. 1. bised. Veti a cilësi e mirë, vlerë edikujt a e diçkaje; kusht a rrethanë e fa-vorshme; kund. minus. Plus i madh përne. Ka disa pluse. I peshoi mirë pluset eminuset.

PLUSKOJ jokal. 1. (me një trajtë të shkurtërtë përemrit vetor në r. dhanore). Më kuj-tohet turbull dikush a diçka, më shfaqet emë zhduket; vet. veta III duket e zhduketshpejt, shfaqet vetëtimthi. Më pluskontepara syve (në mendje). 2. Kam diçkame bollëk, notoj. Pluskonte në mes të tëmirave.

PLLAKOS kal. 1. edhe jokal. vet. vetaIII edhe �g. Vjen menjëherë, papriture me forcë (zakonisht diçka e keqe ae padëshirueshme); vjen me shumicë,përhapet e zë vend në një hapësirë tëmadhe; bie, pushton gjithçka. Pllakosinata (errësira). Pllakosi bora. Pllakosidimri. Pllakosi vapa. I kishte pllakosurmalaria. Pllakosi heshtja (qetësia).

PLLOÇË f. sh. krahin. 1. përd. mb. �g. Izbrazët, pa ngrënë asgjë; petë, rrasë. Ekishte barkun plloçë.

POET m. 1. Njeri me shpirt të ndjeshëm, qëpriret nga e bukura dhe frymëzohet lehtë.Është poet ai.

POETIK mb. 1. Që të magjeps a të prek mebukurinë e vet, që të frymëzon, që ështësi poezi. Përshkrim poetik. Ka ngjyrëpoetike. Kjo është shumë poetike.

POEZI f. 1. Diçka e bukur e �snike, që ndikonthellë në mendjen, në zemrën e në nd-jenjat dhe që të frymëzon e të rrëmben;

157

frymëzim. Poezia e punës ndërtimtare.Poezia e jetës sonë të re.

POHOJ kal. 1. E bëj që të zërë vendnë mënyrë të qëndrueshme në jetënshoqërore ose në një fushë të caktuartë veprimtarisë; e përkrah, e mbroj, embështet. Pohon të renë.

POL I m. 1. libr. Ana krejt e kundërt ediçkaje; diçka që ndodhet në kundërvënieme një tjetër. Dy polet e shoqërisëborgjeze.

POLARIZOHET vetv. 1. libr. Ndahet, grum-bullohet në dy pole të kundërta. Polari-zohen forcat politike.

POLARIZOJ kal. 1. Ndaj në dy pole tëkundërta, bëj që një masë sendesh anjerëzish të ndahen e të grumbullohen nëdy pole të kundërta. Polarizoi forcat.

POLIEDRIK mb. 1. I shumanshëm. Fig-urë poliedrike. Personalitet poliedrik.Shkrimtar poliedrik.

POMPOJ kal. 1. Nxjerr diçka në sasi tëmadhe, si me pompë. 2. bised. E fryjdikë me fjalë kundër një tjetri; e mbush.

POR I m. sh. libr. kryes. 1. Vrimë, hapësirëshumë e vogël; pjesë përbërëse e diçkaje;qelizë. Poret e jetës. Poret e shoqërisë.

PORDHAC mb. shar. 1. Që �et shumë, porqë s'bën punë; që shet mend, që trimëro-het kot e mburret me të madhe, por qënë të vërtetë ka frikë; frikacak.

PORDHË f. 1. kryes. sh. �g. thjeshtligj.Fjalë të kota, pallavra, gjepura; punëboshe. Shet (grin) pordhë ai. Nuk idëgjon njeri pordhët e tij. S`mbahetshtëpia me pordhë. fj. u. Nuk skuqenvezët me pordhë. fj. u.

PORTRET m. 1. Tërësia e tipareve karakter-istike e më të përgjithshme të dikujt, qëpërbëjnë �gurën e tij dhe që e dallojnënga të tjerët. Portreti i njeriut të punës.Portreti i klasës punëtore shqiptare.

PORTRETIZOJ kal. 1. libr. Përshkruajdikë; jap tiparet karakteristike e më të

përgjithshme të diçkaje. Vallja portret-izonte �toret madhështore.

PORRIT kal. krahin. 1. Bëj që të ulet, tëqetësohet a të zbutet diçka; resht, shuaj.E porriti grindjen (sherrin, shamatën).

PORRITET vetv. krahin. 1. Zbutet, shuhet.U porritën grindjet.

POSTBLLOK m. 1. libr. Pengesë për tëndaluar kalimin ose zhvillimin e diçkaje;gardh. Postbllok i pakalueshëm (ipakapërcyeshëm). Është bërë postbllokkundër depërtimit të ideologjisë së huaj.

POSHTË 1. �g. Më keq, më pak, më prapase të tjerët; jo në një shkallë a në njënivel me të tjerët, jo në lartësinë e duhur;kund. lart. Është (qëndron) më poshtëse të tjerët. Ishte poshtë nga ana e për-gatitjes. Sa poshtë që ishte!

POTUREVARUR mb. 1. mospërf. Që s'ngredot poturet e veta, i pazoti.

POZË f. 1. Sjellje e shtirë e dikujt, qëndrimi fryrë që nuk përputhet me të vërtetën;mënyrë sjelljeje e dikujt që do t'u bëjëpërshtypje të tjerëve, veprim që bëhetpër t'u dukur. Marrin pozën e mbrojtësit.Flet me (pa) poza. Bën poza. I pëlqejnëpozat.

POZICION m. 1. libr. Pozitë.

POZOJ jokal. libr. 1. Mundohem të tregojveten para të tjerëve në një mënyrë tëcaktuar, duke marrë poza për t'u dukur.

PRAG m. 1. Vendi i banimit, shtëpia; familja;atdheu. Pragu im. Prag më prag shtëpimë shtëpi, në çdo shtëpi. Miq na pastëpragu! S'ka dalë nga pragu sot ka nden-jur brenda në shtëpi, s'ka dalë fare jashtë.S`do të lejojmë kurrë të na shkelë armikupragun (pragjet tona). S`ia kam shkelur(s`ia kam parë) pragun s'kam qenë as-njëherë në shtëpinë e tij, s'ia kam shkelurderën. Iu shua pragu mbeti pa njeri, ushkretua. Rri në prag nuk largohet ngashtëpia a nga fshati i tij, nuk shkon përtë punuar në një vend tjetër. 2. �g.Pengesë. Iu bë (i doli) prag dikujt. E

158

kaloi pragun. S'ka prag që s`kapërcehet.3. �g. Kohë që i paraprin një ngjarjejetë caktuar; koha para �llimit të diçkaje(zakonisht me parafjalën në). Në pragune revolucionit (e çlirimit, e �tores). Nëprag të zgjedhjeve (të festes). Në prag tëmartesës (të pleqërisë). Në prag të pran-verës. Në pragun e jetës i ri në moshë, qësapo ka hyrë në moshën madhore.

PRANË 1. Duke i qëndruar afër a duketreguar kujdes, interesim e vëmendjetë veçantë; në marrëdhënie të drejtpër-drejta e të ngushta me dikë tjetër; afër.E ndiente pranë. E ka pranë dikë ështëpërherë nën kujdesin e drejtpërdrejtëtë dikujt, ndihmohet vazhdimisht e medashamirësi prej tij. I rri (i qëndron)pranë dikujt a diçkaje kujdeset shumë,në mënyrë të veçantë për të. Iu gjend(iu ndodh) pranë dikujt e ndihmoi, epërkrahu, i dha dorën (kur kishte nevojë).E mbaj pranë d i k ë krijoj marrëdhënietë ngushta me të, sillem në mënyrë tëngrohtë e kujdesem për të, e ndihmojvazhdimisht.

PRANGA vet. 1. Diçka që të mban të lidhur etë mbërthyer, që të pengon të veproshe të ecësh përpara; diçka që të mbantë ndrydhur; pengesë e fortë që dikushi vë një tjetri; sundim i egër. Prangate kanunit (e zakoneve prapanike, e fana-tizmit). Prangat e robërisë (e skllavërisë,e pushtuesve). Thyen (këputën) prangat.U çlirua nga prangat.

PRANVERË f. 1. poet. Koha më e bukure jetës, mosha e rinisë. Në pranverën ejetës. 2. libr. Fillimi i diçkaje, agimi;koha e lumtur dhe e gëzuar. Pranvera elirisë.

PRANVEROR mb. 1. poet. I lumtur e igëzuar. Ditë pranverore.

PRAPA 1. Në një gjendje më të prapambetur,më pas se të tjerët a në krahasim me atëqë duhet, më keq se të tjerët, në fund,pas; në një shkallë më të ulët në krahasimme të tjerët a me një periudhë kohe;kund. përpara. Është prapa me detyrën

(me planin, me mbjelljet, me plugimet).Qëndrojnë (janë) shumë prapa në kra-hasim me vendin tonë. Mbeti prapa.

PRAPAKTHEHU pasth. 1. si em. �g.Ndryshim i menjëhershëm i dikujt nëmendime, në veprime dhe në sjellje;kthim në rrugën e mëparshme; pendim,tërheqje; prapakthim. Bëri prapakthehu.

PRAPAKTHIM m. 1. Kthimi në gjendjen anë rrugën e mëparshme; pendim, tërhe-qje. S`ka mundësi prapakthimi.

PRAPASKENË f. 1. Veprime që bëhen nëfshehtësi e me qëllim të keq, intrigae komplote që bëhen prapa krahëve tëdikujt; fshehtësi. Intriga e prapaskena.Kurdisin (thurin) prapaskena. E orga-nizuan në prapaskenë.

PRAPASHPINË f. 1. Fshehtësi; prapaskenë.Vepronte në prapashpinë.

PRAPASHTESË f. 1. kryes. sh. �g. keq.Fjalë të tepërta e të kota që thotë dikushpër t'iu shmangur një pune ose një de-tyre; diçka e paqenë që shtohet me njëqëllim të caktuar, shtojcë e tepërt, bisht.Fol shkurt e drejt, pa prapashtesa!

PRAPAVIJË f. 1. Diçka që shërben simbështetje për një veprimtari a për njëforcë vepruese. Prapavijë e fuqishme erevolucionit botëror.

PRAPË I ndajf. 1. bised. Në mënyrë të pakë-naqshme, jo ashtu siç duhet; mbrapsht.

PRAPËSOJ kal. 1. jokal. �g. Shkoj prapa;nuk arrij përfundime të shkoj në rrugëtë shtrembër a të keqe. Në vend që tëshkonin përpara, po prapësonin.

PRAPTHI ndajf. 1. Jo ashtu siç duhet asiç është rregulli, shtrembër, mbrapsht;kund. së mbari.

PRAROJ kal. 1. vet. veta III �g. E bën tëshkëlqejë, duke i dhënë një ngjyrë si tëarit, i jep një shkëlqim si të jetë larë mear. Dielli praroi kreshtën e malit (retë,fushën). Muret i praroi �aka e kuqe. 2.jokal. vet. veta III �g. Shkëlqen sitë jetë larë me ar. Liqeni praronte. 3.

159

lart. Ngre lart, bëj që të shkëlqejë diçka,i jap shkëlqim. E praruan emrin e kombittonë.

PRARUAR mb. 1. Që ndrit a shkëlqen si tëjetë larë me ar, që ka marrë një ngjyrëa shkëlqim si të arit, i artë; që ndrit ngagëzimi. Me �okë të praruar. Me fytyrëtë praruar.

PRASHIT kal. 1. edhe jokal. �g. mo-spërf. Flas shumë për një çështje, përtë cilën nuk interesohet njeri a nuk tre-gohet vëmendja e duhur; mundohem mëkot ta bind dikë me fjalë; �as për njëgjë, për të cilën nuk duhet folur, �askot; llomotit, shij. Prashit në erë. Lëretë prashitë. Prashiti mbarë e prapë.Prashiti, prashiti, po s`bëri gjë.

PRE f. 1. Ai që i nënshtrohet verbërishtdiçkaje të keqe, të huaj etj.; viktimë;skllav.

PREDHË f. 1. Diçka që përdoret për të godi-tur e për të shkatërruar; plumb.

PREHEM vetv. 1. vet. veta III �g. lart. Rrii varrosur diku; pushon. Prehen dësh-morët e lirisë në Atdheun tonë të dashur.Prehet nën dhe. Prehu i qetë, o shok, sehakun do të ta marrim...

PREHËR m. 1. Vendi ku rritet, zhvillohet osendodhet diçka; vendi ku dikush gjen pre-hje e ngrohtësi; strehë; vatër; gji. Prehrii ngrohtë i nënës. Në prehër të familjes.Në prehrin e shoqërisë (e organizatës, ekolektivit). Në prehrin e lëndinave. Nëprehrin e natyrës. 2. Mjedisi, në të cilinbie dikush a diçka; gjendja, në të cilënndodhet dikush a diçka; gji. Në prehrin elirisë. Në prehrin e rehatisë. Ra (u hodh,shkau) në prehrin e armikut (e tradhtisë,e ideologjisë armike).

PREK kal. 1. vet. veta III �g. Ka të bëjë, lid-het me diçka; përket, çik. Nuk e prekënfare atë çështje në mbledhje. Forcimi cilë-sor i shkollës prek në radhë të parë brend-inë e mësimit dhe të edukimit. 2. Cenojdiçka që mbahet si e shenjtë a e shtrenjtë;shkel diçka që mbrohet nga ligji ose nga

shoqëria; vë dorë, cenoj; dhunoj. I prekunderin. U prekën të drejtat. Prek intere-sat e dikujt. 3. �g. I ngjall dikujt nd-jenja të thella, i lë mbresa, e mallëngjej;i shkaktoj dhembje shpirtërore, e shqetë-soj shumë, e trondit; e fyej. E prekushumë qortimi i mësuesit. 4. Shtjellojshkurt a kalimthi një çështje, një prob-lem etj., �as shkurt për diçka; çek, zë nëgojë, përmend. Preku vetëm thelbin eçështjes. Preku shumë gjëra, por nuk uthellua. Këto çështje i prekën parafolësit.Mos e prek atë punë!

PREKË II f. kryes. 1. vjet. Njollë, damkë.Prekë e ligë.

PREKËS mb. 1. Që të ngjall ndjenja të forta,që të lë mbresa, mallëngjyes. Çast prekës.Fjalim prekës. Skenë prekëse. Bukuriprekëse. Tregim prekës.

PREKSHËM mb. 1. Që preket në ndjenja afyhet shumë lehtë; që shqetësohet shumëshpejt; që nuk duron fare, që mallëngje-het shumë lehtë; që i vjen keq për këdoe për gjithçka, shumë i ndjeshëm. Njerii prekshëm. Vajzë e prekshme. Zemëre prekshme. 2. Që të prek; prekës, ithekshëm. Ndarje e prekshme. Çast iprekshëm. Fjalë të prekshme. Histori eprekshme. 3. Që kapet a kuptohet lehtë;i dukshëm e i qartë. Problem i prekshëmnga masat. Përmirësim i prekshëm.

PREKUR mb. 1. Që ka përbërje a prejard-hje politiko-shoqërore jo të mirë, që ështëprekur nga reformat e pushtetit popullor.Njeri i prekur. 2. Që ka mbresa të thellapër diçka, i mallëngjyer; që ndien dhem-bje për dikë a për diçka; i tronditur, ishqetësuar shumë; i fyer. I prekur nësedër. Ishte shumë i prekur. E ndjenteveten të prekur.

PRELUD m. 1. libr. Diçka që i paraprin njëngjarjeje, një veprimtarie etj. ose që shër-ben si �llim i diçkaje tjetër. Preludi i rev-olucionit (i ngjarjeve të mëdha). �Paqjae Munihut� u bë preludi i Luftës së DytëBotërore.

160

PRERJE f. 1. Rrafsh. Në prerjen bashkëko-hore (historike).

PRES I kal. 1. �g. Them diçka shpejt dhenë mënyrë të vendosur; i përgjigjem men-jëherë e shkurt për të mos e lënë dikë të�asë a të vijojë më tej. S`është ashtu- ia preu tjetri. Ia preu shkurt (ash-për). Ia preu aty për aty. Ma preu mëtha fjalën e fundit, më tha mendimin etij të pandryshueshëm. 2. �g. bised.Caktoj diçka përfundimisht (një çmim,një dënim, një afat etj.); vendos, e ndajmendjen. Nuk ia preu çmimin (pazarin).Prenë ditën e dasmës. 3. vet. vetaIII (me një trajtë të shkurtër të përem-rit vetor në r. kallëzore) �g. 4. jokal.vet. veta III (me një trajtë të shkurtërtë përemrit vetor në r. dhanore) �g. 5.�g. Ndaloj diçka që kam nisur, e lë, ndër-pres punën e dikujt a të diçkaje; nuk e lëtë vijojë tutje, e ndal, ndërpres. E preuduhanin (rakinë) e la, nuk e pi më. 6.�g. (me një trajtë të shkurtër të përem-rit vetor në r. kallëzore). E dobësoja e pakësoj diçka; ia ul ose ia ndal for-cën, vrullin etj.; shkurtoj, këput. Ia preuvrullin (hovin). Ia preu vrapin. Ma preufuqinë. Ia preu oreksin. M`i preu këm-bët (gjunjët, krahët, duart). Na preu epërpjeta na lodhi shumë, na këputi. Epreu vdekja e djalit (ai lajm i hidhur).Ai bar ua pret qumështin bagëtive. 7. �g.Nuk e mbaj fjalën a besën që i kam dhënëdikujt; e tradhtoj dikë, i dal i pabesë, elë në baltë. E preu në besë nuk ia mba-jti besën e dhënë. E preu në fjalë nuke mbajti fjalën, e gënjeu. 8. edhe jokal.�g. bised. Kap, kuptoj; mendoj, e marrme mend. Siç ma pret mua. Ashtu mapreu. Aq ia pret atij. Nuk ia pret fare.Pret hollë. Nuk ia pret mendja. S`iapret mendja (koka, �qiri, poçi) edhe poh.Nuk ma priste mendja se... 9. �g. bised.(me një trajtë të shkurtër të përemrit ve-tor në r. kallëzore). Kam shumë nevojëpër dikë a dëshirë për diçka, këputempër të; s'duroj dot pa të, e dua shumë;kam nevojë të ngutshme për të bërë diçka,mezi duroj, s'më durohet. E preu për

gjumë i �ihet shumë. Më preu për bukë(për të ngrënë) më hahet shumë. Nuk mëpreu për atë njeri nuk kam mall për atënjeri, aq më bën për të. E preu uria. Epreu ujët e hollë.

PRESË I f. 1. Goditje kryesore, ana më emprehtë dhe më e rëndësishme e diçkaje;teh. Presa e luftës. E drejtoi presën efjalimit nga...

PRESION m. sh. libr. 1. Ndikim që ushtrohetme forcë kundrejt dikujt, shtrëngim përta detyruar të veprojë ashtu siç dëshironnjë tjetër; forca që ushtrohet kundrejtdiçkaje, trysni. Presion i fortë. Presionekonomik (politik, ideologjik, ushtarak).Presion kundërrevolucionar. Forca e pre-sionit. Bën (ushtron) presion. Mbajnënën presion.

PRESTIDIGJITATOR m. 1. Ai që gënjen emashtron mendjelehtët; mashtrues.

PRIJ kal. dhe jokal. 1. vet. veta III �g. Mësjell dobi, më bën mirë; më shkon mbarëdiçka. I prin klima e fshatit (deti, mali).I ka prirë shëndeti. Të priftë e mbara!ur. Nuk i ka prirë në atë punë nuk i kaecur mbarë puna.

PRIREM vetv. 1. Jepem pas diçkaje që mëbën për vete, tërhiqem pas diçkaje; ikushtoj rëndësi a vëmendje më shumëdiçkaje se një tjetre, anoj nga diçka.Prirej nga dëshira e mirë. Priret ngainteresi i përgjithshëm (nga interesi ingushtë vetjak). 2. Marr anën e dikujt;anoj nga dikush a diçka; i afrohem njëmendimi. Priret nga shumica. 3. Ng-jaj me dikë a me diçka tjetër, afroj. Ngapriret më shumë?

PRISH kal. 1.E ngatërroj diçka, e çrregulloj,e pështjelloj. I prishi �okët. Ua prishikëngën nuk mban ritmin a melodinë ekëngës njësoj me të tjerët, e ngatërron.2. Sjell humbje të rënda materiale oseekonomike, e çoj në shkatërrim të plotë.dëmtoj rëndë; rrënoj. Prishi shtëpinë.Prishi ekonominë. Prishi vendin. 3. Bëjqë të dështojë diçka, shkatërroj. Ua pr-ishëm imperialistëve planet djallëzore. 4.

161

Bëj që të humbasë vlerën a cilësitë emira; zvetënoj, bastardoj. I prishi shi-jen (bukurinë). E prishin gjuhën dukepërdorur fjalë të huaja pa nevojë. E pr-ishi përmbajtjen e shkrimit. 5. E shthurdikë nga ana morale, e bëj keq e çoj nëudhë të keqe, duke i mësuar vese; i heqnjë cilësi të mirë. E prishi veten. E pr-ishi moralisht. Njeriu i keq prish edhe tëtjerët. Deshi t?ia prishte djalin. I prishindërgjegjen. 6. Ndot ajrin me një erë tëkeqe, e qelb; bëj që të bjerë erë diçka; �g.ndyj, fëlliq. Prishi ajrin (atmosferën). 7.�g. Shkel një marrëveshje, një kontratëetj. që kam lidhur me dikë, nuk i qën-droj më besnik diçkaje, nuk e zbatoj më,nuk e mbaj. I prishën fejesat që kishinbërë që në djep. Prishin marrëveshjen(lidhjen, besëlidhjen). Prishi kontratën.E prishi vendimin e mëparshëm. 8. �g.bised. E kundërshtoj dikë, nuk veprojsipas dëshirës së tij, nuk i plotësoj dikujtnjë dëshirë, ia kthej fjalën. Nuk ia pr-ish nënës (babait). Nuk ia prishi qej�n(dëshirën). S`di kujt t?ia prishë e kujtt?ia ndreqë.

PRISHEM vetv. 1. vet. veta III edhe�g. Ngatërrohet, çrregullohet, pështjel-lohet diçka. Iu prishën �okët. U prishpuna. 2. Pësoj humbje të mëdha ma-teriale ose ekonomike, dëmtohem rëndë,shkatërrohem, rrënohem. U prishëmgjatë Luftës por �tuam lirinë. U prishvendi 3. vet. veta III edhe �g. Dëmto-het diçka, shkatërrohet; keqësohet. Iu pr-ishën dhëmbët. U prishën të mbjellat. Iuprish shëndeti. Na u prish puna. 4. vet.veta III edhe �g. Humbet vlerën a cilësitëe mira; zvetënohet, bastardohet. 5. �g.Shthurem nga ana morale, bëhem i keq,marr udhë të keqe duke mësuar vese. Qeprishur ai djalë, por tashti erdhi në udhëtë mbarë. 6. vet. veta III. Mban erë,merr erë të keqe; �g. ndyhet, fëlliqet. Uprish ajri. 7. vet. veta III (kryes. menjë trajtë të shkurtër të përemrit vetornë r. dhanore) �g. Nuk e kam më njëdëshirë, një gjendje shpirtërore etj., mëikën diçka që kisha, që ndjej etj.; zemëro-

hem, fyhem. Nuk më prishet qej�. Iuprish rehatia (gjumi).

PRITEM I vetv. 1. vet. veta III �g. bised.Pushon, ndalon, ndërpritet (për shiun,për borën etj.). 2. vet. veta III �g. bised.Nuk është më; nuk vjen më. Iu pre kyzakon. U prenë miqtë. 3. vet. veta III(me një trajtë të shkurtër të përemrit ve-tor në r. dhanore) �g. bised. Ndiej lod-hje të madhe në gjymtyrët, i ndiej gjym-tyrët të rraskapitura, këputem; më pakë-sohet menjëherë, më ikën. M`u prenëfuqitë. Iu pre zëri (goja) nuk foli dotmë; shtangu; ngriu në vend. M`u prenëkëmbët (leqet e këmbëve, gjunjët) s'kishamë fuqi fare, u këputa, gati sa s'më ra të�kët, s`mbahesha dot me këmbë; u tron-dita shumë. Iu prenë gjunjët nga e përp-jeta. Kur arriti në shtëpi u pre fare.

PRITË I f. 1. Punë ë vështirë, vështirësi;pengesë që duhet kaluar. Pritë e vështirë.E kaloi priten. I vuri pritë diçkaje e pen-goi diçka.

PRIZËM m. 1. libr. Këndi i vështrimit tëdiçkaje. Duke e parë nën prizmin e ...

PRODUKT m. 1. libr. Rezultat, përfundimi diçkaje, pjellë, rrjedhoje e diçkaje.Gjuha shqipe është produkt i shumëshekujve e brezave.

PROFECI f. sh. libr. 1. Diçka që mendohetse do të ndodhë në të ardhmen dhe qëparalajmërohet nga dikush. Nuk i doliprofecia.

PROFET m. 1. Ai që parathotë a parala-jmëron diçka që do të ndodhë në tëardhmen.

PROFETIZOJ kal. 1. Parashikoj e parala-jmëroj atë që do të ndodhë më vonë,duke u mbështetur në njohjen e thellë tëligjeve të zhvillimit të shoqërisë. KarlMarksi profetizoi shembjen e kapital-izmit dhe trium�n e socializmit.

PROFIL m. 1. libr. Drejtimi kryesor iveprimtarisë së dikujt; tërësia e tiparevethemelore të diçkaje. Pro�li krijues injë shkrimtari. Pro�li kombëtar i teatrit.

162

Shkollë me disa pro�le (me pro�l bujqë-sor).

PROJEKT m. 1. libr. Plani i një pune përtë ardhshmen; ide a mendim që kemi përdiçka; shestim. Është në projekt. Kamca projekte në kokë.

PROLOG m. 1. Ngjarje ose varg ngjarjesh qëi prijnë një dukurie me përpjesëtime tëmëdha e të rëndësishme. Prologu i Nën-torit tonë të lavdishëm.

PROTAGONIST m. 1. Ai që luan rolin krye-sor në një punë, në një veprimtari a nënjë ngjarje.

PRUSH m. 1. Ndjenjë e fuqishme që të rrëm-ben; dëshirë e zjarrtë. Prushi i dashurisë.2. përd. mb. �g. Që duket sikur lëshonshkëndija; i gjallë e i papërmbajtur nëpunë, në luftë etj.; i zjarrtë, zjarr. Ështëprush. I ka sytë prush.

PRUSHTË mb. poet. 1. Që shpreh njëndjenjë të fuqishme, i fortë; i zjarrtë.Dashuri e prushtë. Urrejtje e prushtë.Vështrim i prushtë. Poezi e prushtë.

PRRIDH kal. 1. I zë frymën, nuk e lë të ve-projë në mënyrë të pavarur, ia ndrydhmendimin a vetëveprimin, e mbyt.

PRRIDHEM vetv. bised. 1. Më zihet fryma,nuk kam mundësi të veproj në mënyrë tëpavarur, mbytem.

PSAL jokal. 1. mospërf. Them pa pushimfjalë të kota; �as kohë e pa kohë për gjërafare të parëndësishme, grij; them diçka,lexoj a këndoj në mënyrë monotone e tëmërzitshme. Psalte orë e çast. Ç`po napsal kështu?

PSHURR jokal. 1. kal. �g. thjeshtligj. Elë fare pas dore diçka, nuk ia var farediçkaje, e braktis; nuk çaj kokën fare përdiçka. E pshurri punën fare. Pshurri nëtë!

PUC mb. 1. përk. I hedhur, i shkathët e trim.Djalë puc. Vajzë puce.

PUDROS kal. 1. E paraqit diçka ndryshe ngaç'është, duke e zbukuruar për t'ia fshehurtë metat, anët e këqija etj.

PULË f. 1. Njeri i urtë dhe i ndrojtur, njeritepër i butë; njeri frikacak që përulet enënshtrohet lehtë. E bëri pulë dikë e nën-shtroi, e vuri nën urdhrat e veta; e shtroi,ia theu krenarinë. U bë pulë.

PULITH II m. 1. Njeri tinëzar; mistrec.

PULS m. 1. Ritmi e gjallëria në një punë aveprimtari; ecje e gjallë, me vrull në njëfushë të caktuar. Pulsi i rinisë. Pulsi ijetës sonë. Me pulsin e kohës. I ka dhënëpuls të ri. 2. Gjendja e mundësitë që kadikush, dëshirat, synimet a kërkesat e tij,që shërbejnë për të gjykuar për punën emëtejshme etj. I mat (i shoh) pulsin.

PUNOJ jokal. 1. kal. �g. Zbërthej e shpjegojnjë fjalim, një temë, një artikull a diçkatjetër dhe nxjerr përfundime e detyra.Punuan artikullin (fjalimin, vendimin).Punoi me nxënësit një temë politike. 2.kal. �g. bised. I bëj dikujt një të keqe; emashtroj dikë, ia hedh; bëj diçka të keqe.I punoi të zezën (qindin). I punoi njërreng (një hile). Ia punoi mirë. Harroveç`na punoi? Ç`i punoi atij të gjorit! Iapunoi prapa krahëve. E di ç`të punoj?Të punon atë që s'ta pret mendja!

PUPA ndajf. bised. 1. Shumë mirë, shumëmbarë. E ka punën pupa. E kishte pupame të. E qonte jetën pupa.

PUPË IV f. 1. bised. Rregull, terezi. E ka nëpupë me të. I kishte punët në pupë.

PUQ kal. 1. Afroj e i bëj një, i paj-toj (mendimet, pikëpamjet, synimet etj.).Ata i puqën mendimet. I puqi fjalët metë.

PUQEM vetv. 1. kryes. veta III �g. Përpu-thet me një tjetër, pajtohet; shkon mirëme dikë, është i përshtatshëm për të (përnjerëzit); merrem vesh, bie në ujdi medikë. Nuk u puqen karakteret. U puqenmendimet. Kjo nuk puqet me atë që the.Ata puqen me njëri-tjetrin. Nuk qëndroi(iku), sepse s`u puq me të. Nuk u puqënnë hesap (në pazar).

PURTEKEM vetv. 1. Dridhem nga frika etj.,dridhmohem. Purtekem kur e mendoj.Tradhtarët purtekeshin nga tmerri.

163

PUSI f. 1. Mashtrim i pabesë, pabesi. Veç mepusi nuk e ngrys dot jetën. Pusia të ha.fj. u.

PUSHTOHEM vetv. 1. Më zë tërësisht njëndjenjë, një mendim a një gjendje, mëmbërthen të tërin. U pushtua nga gëzimi(nga hidhërimi, nga frika, nga paniku).

PUSHTOJ kal. 1. Arrij ta kap të gjithë menjë vështrim. E pushtoi arin me sy. Epushtoi sallën (klasën) me një vështrim.2. kryes. veta III �g. (zakon. me njëtrajtë të shkurtër të përemrit vetor nër. kallëzore). Më zë, më kap tërësishtnjë ndjenjë, një mendim a një gjendje,më mbërthen të tërin; më bën për vete.E pushtoi gjumi. E pushtoi gëzimi (kre-naria). E pushtoi vaji (gazi). E pushtoidëshira. E pushtoi frika (tmerri, paniku,zemërimi). E pushtoi mërzia. E push-tuan mendime të zymta. Pushtoi mend-jet (ndjenjat) e lexuesve.

PUTH kal. 1. vet. veta III �g. Ndriçon pak,�llon të ndriçojë; kap, zë. Dielli puthimajat e maleve. Nuk e puth drita e diel-lit.

PUTHEM vetv. 1. bised. Puqem, merremvesh me dikë, bie në ujdi. U puthën nënjë mendje.

PUTHIT kal. 1. bised. Pajtoj diçka me diçkatjetër, përputh. I puthit fjalët me veprat.

PUTHITEM vetv. 1. Pajtohem me një tjetërnë mendime etj.; përputhem; vet. vetaIII është njëlloj me një tjetër, i përgjigjetplotësisht diçkaje, përputhet. Puthiteminë mendime.

PYKË f. 1. Grindje e përçarje. Fuste pyka.2. mospërf. Njeri shumë i trashë ngamendja; ai që s'ka mësuar fare; kërcu,gdhe. Ishte pykë fare.

QAJ jokal. 1. vet. veta III �g. E ndienshumë mungesën e dikujt a të diçkaje; ekërkon me të madhe, e pret me padurim.Qan shtëpia për burrë. Qan puna përlot. Qan toka (ara) për ujë. Qan pyllipër sëpatë. Qajnë gurët e oborrit për të.2. vjet. Ankohem për diçka a kundër

dikujt, qahem. Qan pa të drejtë. 3. kal.�g. bised. Vajtoj për diçka të humburose që nuk kthehet më; e quaj të hum-bur diçka pa asnjë shpresë që ta gjej oseqë të më kthehet. E qau rininë. Qanteverën në dimër. Qaje atë kohë! E qauorën (kuletën). I qau paratë. 4. kal.�g. bised. Bëj në mënyrë të përkryernjë punë që kërkon mjeshtëri të veçantë,shprehi e aftësi jo të zakonshme; e shkrij.E qan violinën (çiftelinë, gërnetën). Eqante atë këngë. E ka qarë me lot përk-thimin (hartimin, portretin). Ajo e qanbyrekun (bakllavanë). E kishte qarë fare.

QARAMAN mb. keq. 1. Që tingëllon si nëtë qarë, i përvajshëm; që shpreh qarje eankime të tepruara. Zë qaraman. Fjalë(vjersha) qaramane.

QARKULLOJ jokal. 1. vet. veta III�g. Shkon fjala nga një njeri tek tjetri,përhapet një lajm a një zë poshtë e lart.Qarkullon fjala. Qarkullojnë zërat (la-jme të ndryshme). Qarkullon gojë megojë.

QARTË mb. 1. Që është i kuptueshëm ei lehtë për ta kapur, që është shprehurrrjedhshëm e në mënyrë të lidhur që ështëpërcaktuar drejt; kund. i errët. Mendim(shpjegim, shtjellim) i qartë. Ide të qarta.Qëllim (synim) i qartë. Vepër (poezi) eqartë. Kjo pjesë nuk është aq e qartë nëlibër. Ka stil të qartë. 2. Që duket mirëdhe nuk lë vend për dyshime e ngatër-resa, që nuk ka pika të errëta ose tëpazgjidhura; i përcaktuar mirë; kund. iturbullt. Provë e qartë. Në mënyrë tëqartë. Çështja është e qartë. Shembull iqartë shembull bindës që nuk lë vend përdyshim. Nuk ka një ide të qartë për këtë.I dha një përgjigje të qartë. Kjo ështëe qartë për të gjithë. E qartë si drita ediellit. Ia bëj të qartë dikujt

QARTËSOHEM vetv. 1. Më bëhet e qartënjë çështje a diçka e errët, më sqarohetdiçka; kthjellohem. Iu qartësua mendimi.Iu qartësua rruga.

QARTËSOJ kal. 1. E bëj të qartë një çështje

164

a diçka të errët; e sqaroj. I qartësoimendimet.

QARRISHTË f. 1. bised. E rrahur, dajak. Idha një qarrishtë.

QAS kal. bised. 1. Pranoj diçka, e pëlqej ama ka ënda diçka (zakonisht me mohim).S`ma qas mendja. Zemra s`ia qaste tëkeqen. S`ia qas stomaku. S`ia qas trupi.

QATËR f. 1. shih SHTYLL/Ë,∼A 9. Qatrae shtëpisë. 2. bised. Ngacmim për tëqeshur me dikë, shpoti për të ngacmuardikë. Qatrat e tij nuk kanë të mbaruar.

QEDER m. sh. bised. 1. Shqetësim, merak;hall; hidhërim. Nuk e ha (nuk e zë) qed-eri nuk shqetësohet. Mos ki qeder mos ushqetëso, mos u bëj merak! I ka zemraqeder.

QEDEROS kal. bised. 1. Shqetësoj; hidhëroj.I qederosi prindërit.

QEDEROSEM vetv. bised. 1. Shqetësohem,bëhem merak, merakosem; hidhërohem.Qederoset për fëmijët. Mos u qederoskot!

QEDEROSJE f. sh. bised. 1. Shqetësim,merak; hidhërim.

QEDEROSUR mb. bised. 1. I shqetësuar;i hidhëruar. Rri i qederosur. Ishte iqederosur.

QEFULL m. 1. përd. mb. �g. bised. I gjatë,i hollë e i hijshëm. E ka trupin qefull.2. përd. ndajf. �g. bised. Shëndoshë emirë. Jam qefull. Ka gdhirë qefull.

QELB kal. 1. thjeshtligj. E prish fare njëpunë; e bëj shumë keq diçka, e katranos.E qelbi punën. E qelbi hesapin. E kaqelbur fare me ato që po bën.

QELBAC mb. shar. 1. shih QELBANIK,∼E2.

QELBANIK mb. shar. 1. Që ka plot vese tëulëta, që është i prishur nga ana morale eshpirtërore, i ndyrë, i fëlliqur. Fashistët(spiunët) qelbanikë.

QELBEM vetv. 1. vet. veta III �g. thjeshtligj.Prishet fare një punë, katranoset. U qelbpuna (hesapi).

QELBËSIRË f. 1. Veprim që të ngjall neveri,punë e ndyrë; fjalë a shprehje e ndyrë.Ka bërë shumë qelbësira. Nxjerr qel-bësira nga goja.

QELBËT mb. 1. Qelbanik.

QELBUR mb. 1. Që ka shumë vese të ulëta eështë i prishu nga ana morale, që të ng-jall neveri; që e ka zakon të përdorë fjalëtë ndyra; i fëlliqur, i ndyrë. Tradhtar(spiun) i qelbur. Punë e qelbur. Shpifjee qelbur. Njeri i qelbur nga goja. 2. Qënuk është �tuar me nder e nuk përdoretpër qëllime të ndershme, që është për t'upërbuzur. U shit për ca para të qelbura.Me ca dollarë të qelbur.

QELIBAR m. 1. përd. mb. �g. Shumë ipastër nga ana morale, i kulluar; i çiltër.E ka shpirtin (zemrën) qelibar.

QELIBARTË mb. 1. Që është shumë ipastër nga ana morale, i kulluar; i çiltër.Ndërgjegje e qelibartë. Buzëqeshje eqelibartë.

QELIZË f. 1. Njësia a ndarja më e vogël,e organizuar dhe e mëvetësishme e njëtërësie a e një sistemi. Të gjitha qelizate shoqërisë. Në çdo qelizë të ekonomisë.Familja është qeliza bazë e shoqërisë.

QELQTË mb. 1. Që është shumë i pastër, ikthjellët; i ndritshëm. Ujë i qelqtë. Sytë qelqtë. Vështrim i qelqtë.

QEN m. 1. shar. Njeri i keq, i pabesë dheshumë i ulët. Qen i pabesë. Qentëfashistë. Qeni i qenit. Qen bir qeni njerii keq që rrjedh nga prindër të këqij. Iatregoj unë, qenit. Qenit tregoji shkopin.fj. u. Qenit iu bëj qen fj. u.

QENAR m. 1. Vendi që ka zënë dikush, qoshee rehatshme. E ka zënë qenarin e tij.

QENDROR mb. 1. Që është më kryesori e mëi rëndësishmi, që zë vatrën kryesore tënjë dukurie ose veprimtarie. Temë (ide,�gurë) qendrore. Vend qendror. Rol qen-dror.

165

QENËRI f. përmb. 1. Punë e keqe dhe e ulëtqë i bëhet dikujt, poshtërsi.

QENGJ m. 1. përd. mb. �g. I butë e i urtë(kryesisht për fëmijët). E ka qengj djalin.Është bërë qengj është bërë shumë i butëe i urtë, nuk i ndihet më zëri.

QEP m. sh. krahin. 1. iron. Goja e njeriut.E hapi qepin. Iu çel qepi. Mbylle qepin!

QEP kal. 1. Puthit fort, bashkoj e shtrën-goj fort. I qepi buzët. M`i qepi gjumisytë (qepallat). 2. �g. bised. Kap, zë.E qepi të ftohtët. Më qepi në shpatull.E qepi gjumi. E qepi në fjalë. 3. �g.thjeshtligj. Thur, shkruaj, bëj. Kishteqepur një poezi të bukur. Qepi një këngë.

QEPEM vetv. 1. vet. veta III �g. Puthitetfort, bashkohet shtrëngohet fort me diçkatjetër. Iu qepën sytë për gjumë. Iu qepbuza e nuk foli më. 2. Kapem fort pasdikujt a diçkaje e nuk shqitem, mbërthe-hem pas dikujt a diçkaje me duar e mekëmbë. Iu qep pas trupit. U qep pasdegës. 3. Përleshem, kacafytem me dikë.U qep keq me të. U qepën trup metrup. 4. Ngjitem lart në një vend a sendshumë të pjerrët ose pingul me mundim evështirësi; kacavarem me duar e me thonjpër të dalë në majë. Iu qep malit përp-jetë. Iu qepën shkëmbit (shpatit, kodrës).Iu qep kullës. Iu qep kamionit. 5. bised.I vihem pas dikujt e nuk i ndahem, e nd-jek hap pas hapi; gjurmoj këmba-këmbës.Iu qep hap pas hapi (këmba-këmbës). Iuqep pas armiqve. Iu qepën qentë. 6.bised. I kërkoj me ngulm diçka një tjetrie nuk i ndahem, e mërzit gjersa të mëmbarojë një punë; i bëhem ferrë. 7. �g. Ivihem me ngulm një pune a diçkaje tjetër,merrem me diçka pa iu ndarë.

QEPUR mb. 1. Që është puthitur a mbyllurfort. Me gojë të qepur pa folur asnjë fjalë,me gojë mbyllur.

QERTHULL m. 1. Varg ngjarjesh, veprimesha dukurish, që përbëjnë një rreth të plotë.Endi një qerthull legjendash. Tregoi

një qerthull veprash trimërie. 2. Vor-bull, shtjellë ngjarjesh. Qerthull politik(ekonomik).

QERTHULLOJ kal. 1. Rrotulloj. I qerthulloisytë.

QERRE f. 1. (përdoret me nyjën joshquesenjë). Shumicë, numër i madh njerëzish,sendesh etj. Ka një qerre fëmijë. Kishtenjë qerre punë. Bëri një qerre fjalë medikë.

QESE f. 1. bised. Të hollat ose të ardhurate një njeriu a të një familjeje; gjendja epasurisë në të holla e dikujt ose aftësia etij për të paguar; kuletë. Mban qesen eshtëpisë. Ia kanë lënë atij qesen. I mbanqesja i përballon shpenzimet, ka të holla.Mbahet me qesen e tjetrit jeton me tëardhurat e një tjetri, jeton në kurriz tëdikujt. E kanë bashkë qesen. Sipas qe-ses sipas të ardhurave që ka. Shih qesentënde! shih llogarinë tënde.

QESIM m. 1. përd. ndajf. �g. Pa e mend-uar a pa e peshuar mirë, në tym, kuturu.Flet qesim.

QESH jokal. 1. vet. veta III �g. Ka njëpamje të ndritshme e të bukur që të gë-zon, ndrit nga pastërtia, nga ngjyrat ehijshme etj. Qesh natyra. Qesh fusha.Qesh tërë Shqipëria. Qesh tërë shtëpia.Qesh drita zbardhëllon.

QESHUR mb. 1. Që ka një pamje të ndrit-shme e të bukur, e cila të gëzon; qëndrit nga pastërtia, nga ngjyrat e hi-jshme etj. Diell i qeshur. Det i qeshur.Ditë e qeshur. Mëngjes i qeshur. Maletë qeshura. Dhomë (shtëpi) e qeshur. 2.Që premton mbarësi, përparim a lumturi.Fat i qeshur.

QETH kal. 1. bised. I heq disa pjesë njëshkrimi etj., duke i quajtur si të tepërta;shkurtoj pak një shumë a diçka tjetër.Ia qethën librin (artikullin). I qethënpropozimet. I qethën shpenzimet. 2.bised. Vras a shfaros në masë, kosit.I qethi armiqtë. Mitralozi qethte papushim. 3. bised. E vjedh a e zhvat

166

dikë pa e ndier, ia marr dikujt të hollatme mënyra të ndryshme, rrjep. E qethënmirë (paq).

QËLLOJ kal. 1. Kritikoj fort, godit mefjalë, fshikulloj. Qëllon pikëpamjet(mendimet) e gabuara. Qëllonte ashpër(fort). Çdo frazë e tij nuk �et, por qëllon.2. jokal. �g. Kam një synim të caktuarnë ato që them, e hedh fjalën diku, synoj,godit. Ku qëllon me ato fjalë? E kuptovase ku qëllonte. 3. E bëj mirë e bukurdiçka, ia dal ta thur, ta kap a ta zgjidhmirë; e godit. Nuk e paska qëlluar mirëkëtë shkrim. Mirë ia paska qëlluar kësajpune.

QËMTOJ kal. 1. Mbledh pak nga pak e mekujdes të dhëna të hollësishme, lëndë osecopa nga burime të ndryshme për njëpunë të caktuar. Qëmton fakte. Qëm-toj shembuj (citate, mendime). Qëmtonfjalë (shprehje të rralla) nga goja e pop-ullit.

QËNDIS kal. 1. Punoj ose bëj diçka shumëbukur; e zbukuroj diçka. E qëndisenarën (fushën). E kishte qëndisur tavanin.Një medalje i qëndiste gjoksin. 2. bised.Shkruaj në mënyrë të lidhur mirë, bukur,rrjedhshëm e me fjalë të goditura njëletër, një artikull a diçka tjetër. E kishteqëndisur letrën (artikullin, referatin). Iqëndisi një �etërrufe. Ia qëndisi të gjithaia tha të gjitha ç'kishte, iu zbraz mirë.

QËNDISMË f. 1. kryes. sh. �g. Figuratë ndërlikuara dhe të bukura, që krijo-hen mbi diçka. Qëndismat e akullit mbixham. Qëndismat e dritës e të hijes.

QËNDRIM m. 1. Mënyrë sjelljeje e caktuarndaj dikujt a diçkaje; mendimi që kemipër dikë a për diçka dhe vlerësimi qëi bëjmë me fjalë e me vepra; pikëpam-jet e veprimet që shprehin formimin ide-ologjik, politik etj. të dikujt, qëllimet esynimet e tij, pozitë. Qëndrim i drejtë (imirë). Qëndrim i afërt (i ftohtë, i ashpër,i butë, miqësor, armiqësor, mirëdashës,kritik). Qëndrim aktiv (pasiv, i matur).Qëndrimi politik (�lozo�k). Qëndrim i

lëkundshëm (liberal, oportunist). Qën-drimi socialist ndaj punës (ndaj pronës).Qëndrimi klasor i shkrimtarit. Qën-drimi ndaj vartësve. Qëndrimi gjatëluftës. Qëndrimi në familje. Mbaj (marr)qëndrim shpreh mendimin a pikëpamjentime lidhur me diçka a ndaj dikujt. Kandryshuar qëndrim. Shpreh qëndrimintim. Çfarë qëndrimi ka mbajtur? 2.Mënyra se si i bëjmë ballë një gjendjeje tëvështirë, një rreziku, një sulmi etj. Qën-drim burrëror (heroik). Qëndrim i gux-imshëm (i vendosur).

QËNDRINË f. sh. �g. 1. Grua në moshë tëvjetër, e vuajtur dhe e rrahur me jetën,që u qëndron fatkeqësive; plakë e fortë.

QËNDROJ jokal. 1. Ndalem në një çështjepër ta shqyrtuar më mirë. Të qëndrojmënë këtë pikë! 2. �g. Sillem në një mënyrëtë caktuar; mbaj një qëndrim kundrejtdikujt a diçkaje; mbahem, rri. I qëndronbesnik. Ka qëndruar mirë. Më qëndronrëndë (me inat). 3. �g. Mbaj një poz-itë të caktuar; rri në një mënyrë të cak-tuar; jam. Qëndron në gatishmëri. Qën-droj vigjilent. Qëndron në pozita revolu-cionare. Qëndron në pararojë (në mbro-jtje). Qëndron në krye (në bisht) të situ-atës. 4. Përballoj pa u tërhequr e pa upërkulur një sulm a goditje, kundërshtojme forcë, i bëj ballë pa u zmbrapsur, nukdorëzohem. Qëndroi burrërisht. Qën-droi me vendosmëri. U qëndruan hero-ikisht sulmeve të armikut. Qëndroi derinë vdekje. 5. �g. Përballoj pa u përkulure me durim vështirësitë, tronditjet, fatke-qësitë etj., i bëj ballë, duroj. U qëndroifatkeqësive. U qëndroi torturave (kërcën-imeve). Qëndroi i paepur. 6. vet. vetaIII edhe �g. Zë një vend të caktuar në lid-hje me diçka; është në një pikë a në njëgjendje të caktuar. Kjo çështje qëndronpara nesh e kërkon zgjidhje. Qëndron sidetyra më e rëndësishme. Ky problemqëndron në plan të parë. Si qëndrojnëpunët? si janë punët, në ç'gjendje janë?;deri ku kanë arritur? 7. vet. veta III�g. Ka vlerë, është me bazë të shën-doshë; është e vërtetë; nuk bie. Vepra

167

(drama) qëndron. Prova qëndron. Kjoçështje (kjo akuzë, kjo kërkesë) nuk qën-dron. Arsye të tilla nuk qëndrojnë.

QËNDRUESHËM mb. 1. Që mbahet a ruhetpër një kohë të gjatë ashtu siç është, qënuk prishet a nuk ndryshohet me kalimine kohës; i fortë. Miqësi e qëndrueshme.Politikë e qëndrueshme. Paqe e qën-drueshme. Sistem i qëndrueshëm. Qev-eri e qëndrueshme. Tipare (ndjenja) tëqëndrueshme.

QËROJ kal. 1. �g. bised. Pastroj nga elemen-tët e huaj e të dëmshëm; zhduk, vras,shfaros. Qëruan vendin nga tradhtarët.Qëroi një spiun. E qëroi me një të shtënë.Populli i qëroi armiqtë.

QËRUAR mb. 1. Që nuk ka fjalë a shprehjetë huaja, të gabuara ose të rënda. Gjuhëe qëruar. 2. �g. Që është i çiltër, paprapamendime, i pastër, i kulluar. E kazemrën të qëruar. Me shpirt të qëruar. 3.edhe �g. Që është bërë mirë e me kujdes;që është bërë në mënyrë të ndershme e pamashtrim. Punë e qëruar. E ka punën tëqëruar.

QIELLOR mb. 1. Që është i mrekullueshëm,i jashtëzakonshëm, hyjnor. Bukuri qiel-lore.

QILIM m. 1. Shtresë e pandërprerë dhe e butëqë mbulon një truall të gjerë. Qilim dë-bore. Qilim bari. Qilim lulesh.

QINDFISHOJ kal. 1. Shtoj a rrit shumë diçka,e bëj shumë më të madhe nga çka qenë.Qind�shuan forcat (përpjekjet).

QIQËR f. 1. përd. mb. �g. I shkathët, i gjatë,i mprehtë. Është qiqër. E ka mendjenqiqër. I ka sytë (veshët) qiqër. 2. përd.ndajf. �g. Në gjendje shumë të mirëshëndetësore, pa asnjë cen a çrregullim.U bë qiqër (kokërr qiqër). U gdhi qiqër.

QIRINJTË mb. 1. Shumë i zbehtë, që është pagjak e i zverdhur si qiri. Fytyrë e qirinjtë.

QIT kal. 1. �g. Jap nga gjiri im. Vendi ynëka qitur heronj (mendimtarë të shquar).

QITUR mb. 1. bised. Që shquhet për një veti,që dallohet për diçka, që është me nam,i madh. Trim i qitur. Punëtor i qitur.Dembel i qitur. Batakçi i qitur.

QOKË f. 1. Masë në të folur, në të ngrënë osenë një punë, ku�; përkorë. Flet me qokë.2. Pikë që përcaktohet si kusht për njëpunë a vendim të marrë së bashku. Vunëdisa qoka. 3. �g. Rast i jetës së njeriut,si lindje, fejesë, martesë, vdekje etj., nëtë cilin duhet shkuar për të bërë zakonin,vajtja për t?u takuar sipas zakonit. I bën(i shkon, i ndjek) qokat. Nuk i lë qokat.

QOLE I m. sh. bised. 1.vjet. Rob, skllav; shër-bëtor. Ishte qole. Iu bë qole. I shkontepas si qole.

QORR m. sh. bised. 1. Ai që është pa shkollëe i paditur.

QORR mb. bised. 1.I verbër. Plak qorr. Kalëqorr. Me një sy qorr. Vegël qorre. Sidelja qorre pas këmbore verbërisht. Kumblidhen shumë mami, lind fëmija qorr.fj. u.

QORRAZI ndajf. 1. Pa e menduar vetë,duke u besuar plotësisht të tjerëve; dukeiu nënshtruar mendimeve e veprimevetë një tjetri; verbërisht. Beson qorrazi.Bindet qorrazi. Ndjek qorrazi. 2. Pa i di-tur a pa i kuptuar pasojat ose vështirësitëe problemet që do të dalin, vërtetësisht,symbyllurazi. I hyn qorrazi një pune. Ve-pron qorrazi.

QORROHEM vetv. bised. 1.Verbohem. Iuqorrua njëri sy. U qorrua së qepuri (sëshkruari). 2. vet. veta III �g. Humbetaftësinë e pasqyrimit të dritës, errësohet,vishet (për pasqyrën). 3. vet. veta III �g.Trashet ose bëhet me çatallë (për tehune një vegle), topitet.

QORROLLISEM vetv. bised. 1. Eci në rrugëtë gabuar nga padija ose nga mungesa epërvojës, veproj verbërisht.

QORRSOKAK m. sh. bised. 1. Gjendje parrugëdalje, rrugë pa krye. Ka hyrë (ështëfutur) në qorrsokak.

168

QUAJ kal. 1. Kam një mendim për dikë a përdiçka, e pranoj ose e marr për dikë a përdiçka; e mbaj për dikë a për diçka, e vlerë-soj; e pandeh, e zë. E quan shpëtimtar.

QUAR m. 1. Jatak, strehë. Ka gjetur quaratje.

QUK kal. 1. Ngacmoj dikë me fjalë, thumboj,shpoj. E quku aty ku s`duhej. E qukukeq.

QULL kal. 1. bised. Qullos. E qulli punën.

QULLËT mb. 1. Që nuk është i zoti e ishkathët, i plogët, i mefshtë, i �ashkët.Fëmijë i qullët.

QULLOS kal. bised. 1. iron. E bëj keq njëpunë, nuk ia dal ta bëj mirë, e prish. Eka qullosur këtë punë. E qullosi fare, tëshohim ç`na ka qullosur.

QULLOSEM vetv. bised. 1. vet. veta III �g.iron. Bëhet keq një punë, nuk del mirë,prishet. U qullos puna.

QUMËSHTOR mb. 1. Që është i njomë, ibutë e i bardhë si qumësht. Me duar(me llërë) qumështore. Me qafë (me faqe)qumështore.

QURRASH mb. keq. 1. Që është me karaktertë dobët, që përulet para kujtdo e paraçdo gjëje, që nuk ka kockë; që ankohete qahet vazhdimisht; frikacak. Njeri qur-rash.

QURROJ kal. bised. 1. keq. E prish puqën, equllos. E qurroi punën.

QYMSYRE f. vet. 1. Çikërrima pa ndonjëvlerë, bëzhdile.

QYQE f. 1. Grua që ka mbetur �ll e vetme,pa burrë e pa fëmijë. Qyqe e shkretë(e vetme). Qyqe në vatër. Ka mbeturqyqe. Rri brenda si qyqe. Mbeç (të paf-sha) qyqe! mallk. U bëfsh, qyqe! mallk.mbetsh pa njeri! 2. Grua fatkeqe, emjerë. Ç'e gjeti, qyen! I vjen keq përatë qyqe.

QYRK m. 1. Veshje, mbulesë. Qyteti kaveshur qyrkun e bardhë.

QYTYK m. sh. bised. 1. shihSHTYLL/Ë,∼A 9. Qytyku i shtëpisë. 2.mospërf. Njeri i trashë, i ngathët e za-konisht prapanik. E pengonin cy qytykë.

RABUSH m. 1. thjeshtligj. Njeri i trashë ngamendja, karabush, dudum.

RADHË f. 1. vet. sh. �g. Tërësi njerëzish,që janë të lidhur ngushtë nga interesa emarrëdhënie të përbashkëta ose që bëjnëpjesë në një organizatë, në një parti etj.mjedis shoqëror. Radhët e partiake. Rad-hët e organizatës. Radhët e ushtrisë.Nga radhët e klasës punëtore (e rinisë, eushtrisë). Brenda (jashtë) radhëve. Hyj(futem) në radhët e... Dal (përjashto-hem, largohem) nga radhët e... Zgjero-jnë (plotësojnë, mbushin, rritin) radhët.Forcojnë (shtrëngojnë, shtojnë, pakëso-jnë) radhët. Mbetem në radhët e ... 2.�g. bised. Shtresë ose grup njerëzish,që kanë tipare të përbashkëta ose gjendjeshoqërore të njëjtë, sërë. Nga radha jonë.Njeri (djalë, burrë) i radhës së tij. Nukështë i radhës sonë. Janë të një radhe.Sipas radhës që ka. Hyri në radhën e ple-qve

RADHIT kal. 1. Vë diçka a dikë në një radhëme diçka a me dikë tjetër, e quaj të njëshkalle a të një vlere me një tjetër. E rad-hiti me veten. E radhiti krahas të tjerëve.E radhitën me më të përparuarit.

RADHITEM vetv. 1. Hyj në radhët e një or-ganizate ose të një grupi e marr pjesë nëveprimtarinë e tyre; zë vend përkrah njëtjetri për të bashkëpunuar me të. U rad-hitën në rreshtat partizane. Radhiteminë një front të përbashkët. 2. Vihem nënjë radhë me diçka a me dikë tjetër, zënjë vend a një shkallë të caktuar. Rad-hitet me më të mirët. Radhitem krahpër krah me dikë. Radhitet midis koop-erativave më të dalluara.

RAFINUAR mb. 1. Që është shumë i stërhol-luar e i përpunuar, tepër i zgjedhur,shumë i hollë. Shije e ra�nuar. Sjelljee ra�nuar. 2. keq. Që është tepër dhel-parak e i mbuluar; që vepron me mënyra

169

dinake e shumë të stërholluara. Njeri(armik) i ra�nuar. Mënyrë (metodë)e ra�nuar. Propaganda (demagogji) era�nuar. Mjete të ra�nuara.

RAKITIK mb. 1. Që ka zhvillim të keq, idobët, i pafuqishëm.

RASAT m. 1. bised. Soj, farë (për njerëzit).Të humbtë rasati! mallk. Mos lënç rasatprapa! mallk.

RAVË f. 1. Rrugë e hapur që më parë, nëtë cilën duhet ecur; drejtim, vijë, hulli.Ravë e njohur. Eci në këtë ravë. Ndjeknjë ravë.

RAVIJËZOHET vetv. 1. Merr një trajtëtë caktuar, përvijohet. Ravijëzohet eardhmja.

RAVIJËZOJ kal. 1. Përshkruaj në vija tëpërgjithshme, paraqit me tiparet krye-sore. Ravijëzoj tiparet (portretin, �g-urën). Ravijëzoj heronjtë. Ravijëzoj nëmënyrë përmbledhëse.

RE I f. 1. Diçka e zymtë, që paralajmëronnjë të keqe; diçka që sjell një shqetësim.2. Grumbull fjalësh ose veprimesh, za-konisht të mbledhura për të errësuar ashtrembëruar diçka. Re fjalësh (frazash,parullash). Re gënjeshtrash.

REBUS m. sh. libr. 1. Diçka me përmba-jtje të ngatërruar e të pakuptueshme, qëduhet zgjidhur; diçka e vështirë për tazbërthyer a për ta kuptuar.

RECETË f. 1. Mënyrë ose udhëzim se si duhetzgjidhur diçka a si duhet vepruar në njërast; zgjidhje e gatshme për një çështje.Recetë e gatshme. Nuk mund të jepetnjë recetë. Nuk duron receta.

REFLEKS m. 1. libr. Pasqyrim a rrjedhimi diçkaje. Re�eks i botës së brendshme.Re�eks i pikëpamjeve të dikujt.

REFRAKTAR mb. 1. libr. Që nuk pranonndryshime, që kundërshton ndikimet, tëcilat kërkojnë ndonjë ndryshim; që nuktregohet i gatshëm për të pranuar a përtë marrë një ide a një teori të re, një za-kon të ri etj. Qëndrim refraktar. Njerirefraktar.

REGËTIJ jokal. 1. vet. veta III �g. (menjë trajtë të shkurtër të përemrit vetornë r. dhanore). Më vjen e më pushtonpër një kohë të shkurtër një ndjenjë anjë mendim, më rreh në shpirt një nd-jenjë. I regëtiu një shpresë (një gëzim,një mendim). Më regëtiu në zemër (nëshpirt, në kokë).

REGJ kal. 1. E stërvit dhe e mësoj në kushtetë këqija a të rënda për ta bërë të aftëqë të përballojë vështirësitë ose munge-sat, kalit. Regj trupin. E kanë regjurvështirësitë.

REGJEM vetv. 1. Stërvitem dhe mësohem nëkushte të këqija a të rënda për të përbal-luar vështirësitë ose mungesat, kalitem.Është regjur në punë (në luftë, në beteja).2. Dergjem për një kohë të gjatë nështrat nga një sëmundje e rëndë. U regjvite me radhë.

REGJUR mb. 1. Që është stërvitur dhe më-suar në kushte të vështira; që ka �tuarpërvojë të madhe, që është i rrahur mejetën; i kalitur. Me trup të regjur. Njeri(ushtarak, kuadër) i regjur.

REND jokal. 1. Kalon shpejt, vrapon; rrjedh.Rendin vitet. 2. keq. Jepem fort pasdiçkaje që sjell �time a për�time vetjakeose që më intereson a më pëlqen, dukelënë pas dore të tjerat, bredh. Rend pasparasë (pas lekut, pas �timeve). Rendpas sasisë. Rend pas interesit personal(pas lavdisë, pas qejfeve).

RENDIT kal. 1. Vë diçka a dikë në njëradhë me diçka a dikë tjetër, e quaj tëbarabartë, të afërt a të ngjashëm me njësend a me dikë tjetër, radhit, krahasoj.E rendit midis më të përparuarve.

RENDITEM vetv. 1. Vihem në një radhë mediçka a me dikë tjetër, jam i barabartë,i afërt a i ngjashëm me dikë tjetër, rad-hitem, krahasohem. Renditem me më tëmirët.

REPART m. 1. Grup njerëzish të organizuarpër të vepruar me një qëllim të për-bashkët. Repart pararojë dhe i orga-

170

nizuar. Repart sulmues. Repart i klasëspunëtore.

RESIT kal. vjet. 1. Shlyej, laj. Resit borxhin.

RESH jokal. 1. kal. �g. I jap me shumicë malla plaçkë, mbush plot me të mira. E reshime të mira. E reshi shtëpinë.

RESHEM vetv. 1. Mbushem plot me plaçkë eme mall (për një shtëpi).

RESHPEROJ jokal. vjet. 1. Shkoj e vij den-dur për punë në një vend; ka lëvizje tëmadhe, ka shumë qarkullim. Reshpero-jnë shumë njerëz. Rrugë që reshperonshumë.

RETORIK mb. libr. 1. Që është me fjalë e sh-prehje të fryra, por i varfër në mendime.Stil retorik. Fjalim retorik.

RETORIKË f. libr. 1. keq. Retorizëm.Flet (shkruan) pa retorikë. Ka shumë re-torikë.

REVAN m. 1. Shpejtim për të bërë diçka osepër të shkuar diku, nxitim, vrap; ngut.Ikën me revan. E marr (e zë) me revan.Ia pres revanin.

REVAN ndajf. 1.Me ngut, duke u nxituartepër, me vrap. Eci revan. Ikën revan.

REZERVË f. 1. Burim nga ku nxirren forca tëreja njerëzore. Rezervë luftarake. Rez-ervë e klasës punëtore. Rinia, rezervëe partisë. Shkolla e rezervave të punës.vjet. shkollë e ulët profesionale, ku për-gatiteshin punëtorë të kuali�kuar. 2.�g. Mendim ose qëndrim, i cili përmbannjë vërejtje a një dyshim për dikë a përdiçka; ngurrim për ta miratuar ose për tapranuar diçka plotësisht. Shfaq rezerva.Mbaj (kam) rezerva. Pranoj (them, �as)me rezervë.

REZERVUAR m. 1. libr. Burim nga ku mer-ret me shumicë diçka. Deti, rezervuarikryesor i jodit. Libri, rezervuar dijesh.

REZONANCË f. 1. libr. Jehonë.

REZULTANTE f. 1. Pasojë, rrjedhim i shumëfaktorëve të tjerë, që veprojnë së bashku.Rezultante e përbashkët. Rezultantja eforcave (e faktorëve, e përpjekjeve).

RËNDË mb. 1. �g. Që vepron me ngadalë eme ngathtësi, që është shumë i ngarkuare që nuk punon me zhdërvjelltësi. Ad-ministratë e rëndë. Makina e rëndëburokratike. 2. Që bëhet me ashpërsi,i rreptë; që të prek thellë në sedër, qënuk durohet, fyes; që përdor fjalë fyesea të ndyra; kund. i lehtë. Dënim (qor-tim, ndëshkim) i rëndë. Vërejtje (kritikë,masë ndëshkimore) e rëndë. Burgim irëndë burgim me kushte të vështira oseme punë të detyruar. Shaka e rëndë. Hu-mor (thumb) i rëndë. Sharje e rëndë.Fjalë e rëndë. E ka gojën të rëndë. 3.edhe �g. Që godet me forcë të madhe,që sjell pasoja të këqija a dëme të mëdha;që është i rrezikshëm; që shkel keqas rreg-ullat a kërkesat, që nuk lejohet a nukpranohet në asnjë mënyrë; i pafalshëm;kund. i lehtë. Goditje e rëndë. Grushti rëndë. Dëm (dëmtim) i rëndë. Bom-bardim i rëndë. Tërmet i rëndë. Humbjee rëndë. Krizë e rëndë. Gabim i rëndë.Faj (krim) i rëndë. Pasoja të rënda. 4.�g. bised. I mençur, i pjekur, i matur.Burrë i rëndë. 5. �g. bised. I madh, irëndësishëm. Festë e rëndë. E kremte erëndë. fet.

RËNDËSI f. 1. Ajo që e bën diçka tëketë vlerë a ndikim ose të luajë një roltë ndjeshëm; peshë; të qenët i rëndë-sishëm. Rëndësia politike (ekonomike,shoqërore). Rëndësia historike (ndërkom-bëtare, botërore). Rëndësi jetike(vendimtare). Çështje (punë, vepër, hap)me rëndësi. Pa ndonjë rëndësi. Gjëra(rol) pa rëndësi. Fare pa rëndësi. Çastme rëndësi. Ka rëndësi të dorës së parë.Merr rëndësi të madhe (të veçantë). Ishpjegoi rëndësinë. E kuptojnë (e çmo-jnë, e nënvlerësojnë) rëndësinë e diçkaje.S'ka rëndësi 2. Vëmendja që i kushto-jmë diçkaje, kujdes i veçantë për diçka;për�llje. I vë (i kushtoj) rëndësi. I japrëndësi të madhe. Nuk i dha rëndësi e lapas dore, nuk u kujdes. Mos u jep rëndësifjalëve mos ua vër veshin! 3. Autoriteti,ndikimi, pesha e një njeriu. Njeri me (pa)rëndësi. Mban rëndësinë e duhur. I jep

171

vetes rëndësi.

RËNDËSIRË f. 1. Peshë; barrë, ngarkesë.Kam shumë rëndësira. E lehtësoj ngarëndësira.

RËNDOHEM vetv. 1. I bëhem barrë dikujt, irëndem. Nuk po të rëndohem sonte përdarkë. 2. �g. Kam një ndjenjë të rëndë,pikëllohem, hidhërohem, më vjen shumëkeq. Rëndohem në zemër. Iu rëndua sh-pirti.

RËNDOJ kal. 1. I vë një barrë a një detyrëtë rëndë, e ngarkoj më tepër sesa duhet,i vë përsipër diçka që i sjell vështirësi,pengesa etj. E rëndoi planin (ekonom-inë, buxhetin). E rëndoi ndërmarrjen. Irëndoi nxënësit. Ia rëndoi kujtesën. Erëndoi veprën (pikturën, qëndismën). Irëndojnë me detyrime (me taksa). E rën-doi me detyra (me mësime). E rënduanmbledhjen me shumë pika. 2. Ia bëjmë të rëndë; e sjell në një gjendje më tërëndë a më të vështirë; keqësoj. Ia rën-doj fajin (dënimin). Ia rëndoi sëmund-jen (plagën, kollën). Ia rëndoi gjendjen.3. I �as dikujt me fjalë të rënda, e prekthellë në sedër, e lëndoj; e fyej. E rën-doi me fjalë (me të shara). E rëndoi va-jzën. E rëndoi rëndë (ligsht). Mos mërëndo! 4. vet. veta III jokal. �g. Endej si barrë të rëndë përsipër, e kam singarkesë të tepërt, që më sjell vështirësi,më pengon etj.; e kam në kurriz. Punët(hallet) rëndojnë mbi të. Rëndon mbiekonominë (mbi planin). Rëndon mbinxënësit (mbi punëtorët). Rëndon mbisupet e mia (mbi kurrizin tim). Rëndonsi ankth. Na rëndojnë vitet mbi supe. 5.vet. veta III jokal. �g. Bie mbi dikë, itakon, i përket (diçka e padëshirueshme,e keqe etj.). Përgjegjësia (faji, gabimi,dëmi, humbja) rëndon mbi të. Shpen-zimet rëndojnë mbi ndërmarrjen. Mbi tërëndon nëma (gjaku). 6. vet. veta IIIjokal. �g. Më ngjall një ndjenjë të rëndë,më vjen shumë keq, më pikëllon, më bren-gos. Më rëndoi në zemër vdekja (humbja,sëmundja) e dikujt. 7. vet. veta III jokal.�g. I ecën, i shkon, i peshon (fjala). I rën-

don fjala atij. 8. jokal. �g. Theksoj; imëshoj. U rëndoi fjalëve. E rëndoi zërin.9. �g. Anon nga një anë. Rëndon ngane. Mos rëndo vetëm nga njëra anë!

RËNË mb. 1. si em. kryes. sh. ∼T (të) �g.Ata që janë vrarë në luftë a në betejë;dëshmorët. Emrat e të rënëve. Gjaku itë rënëve. Amaneti i të rënëve. Nderimipër të rënët.

RËNKOJ jokal. 1. vet. veta III �g. Nxjerr njëtingull të mbytur e të zgjatur; gjëmon.Rënkojnë malet. Rënkon pylli. Rënkonlumi (deti). 2. Vuaj shumë, heq nën zg-jedhën e dikujt a të diçkaje. Rënkontevendi. Rënkonte nën zgjedhën (nën thun-drën) e huaj. Rënkonin nga taksat.

RINGJALL kal. 1. Sjell përsëri në jetë diçkatë zhdukur a të shkatërruar; sjell përsërindër mend si të gjallë diçka të harruar,të kaluar a të humbur. Po ringjallinfashizmin (kapitalizmin, klasat e përm-bysura). Ringjall të kaluarën. I ringjallditët e fëmijërisë. 2. I jap përsëri gjal-lëri; i jap fuqi të re, e përtërij. I ringjallshpresat (ëndrrat).

RINGJALLEM vetv. 1. vet. veta III �g. Vjenpërsëri në jetë, rilind diçka e zhdukura e shkatërruar; shfaqet përsëri me gjal-lëri, përtërihet. Iu ringjallën shpresat. Uringjallen forcat revanshiste. Ringjallet ekaluara.

RINI f. 1. Koha e parë e jetës në zhvillimin anë veprimtarinë e diçkaje. Rinia e lëviz-jes punëtore. Rinia e aviacionit (e kine-matogra�së).

RINOHEM vetv. 1. Fitoj gjallëri e forca tëreja; e ndiej veten më të ri; përtërihem.Rinohet vendi (qyteti). Na u rinuan zem-rat. Iu rinuan dëshirat.

RINOJ kal. 1. I jap gjallëri e forca të reja;e bëj ta ndiejë veten të ri; përtërij. Erinuan vendin (atdheun). I rinoi aksioni(kënga).

RIPËRTËRIHEM vetv. 1. Fitoj përsëri forcatë reja e gjallëri, bëhem sërish si i ri;përtërihem, ringjallem. U ripërtëri djali

172

(vajza). U ripërtëri vendi. U ripërtërinëtraditat.

RIPËRTËRIJ kal. 1. I jap përsëri forca të rejae gjallëri, e bëj përsëri si të ri; përtërij,ringjall. Ripërtërij artin.

ROB m. 1. keq. Ai që është i detyruar tëzbatojë verbërisht urdhrat dhe dëshirate dikujt; ai që është në pushtetin e plotëtë diçkaje, që ndjek në mënyrë të verbërdiçka; skllav. Rob i zakoneve prapanike.Rob i veseve (i lakmive). Nuk bëhem robi tjetrit.

ROBËROJ kal. 1. E vë plotësisht nënpushtetin tim, e bëj t'u bindet dëshiravetë mia, e bëj për vete. I robëroi zemrën(vullnetin). Kjo këngë të robëron.

ROBËRUES mb. 1. Që të bën për vete, që tëmagjeps. Vështrim robërues.

ROBOT m. 1. keg. Ai që e kryen automatik-isht punën e ngarkuar, njeri që nuk kavullnetin e vet e që nuk ka fare aftësi tëveprojë në mënyrë të pavarur.

ROIT jokal. 1. Më shfaqet me shumicë e përn-jëherësh, më gëlon. Me roitin mendimet(kujtimet). 2. edhe veta I �g. Luaj ngamendja, shkalloj; i ikën (mendja). Roitiplaku. I roiti mendja. I roitën trutë.

ROJË f. 1. b) �g. keq. njeri që bëhetvegël besnike e dikujt për të mbrojturinteresat e tij. Ndërrim roje heqja enjë njeriu ose e një grupi të veçantëdhe zëvendësimi me të tjerë në një postdrejtues pa sjellë ndonjë ndryshim nëpolitikë ose në mënyrën e drejtimit.

ROJKË f. 1. Grua llafazane.

RONIT kal. 1. E bëj krejt të pafuqishëm, edërrmoj. E ka ronitur sëmundja.

RONITEM vetv. 1. Humbas krejt fuqitë,dërrmohem (nga sëmundja, nga pleqëriaetj.) 2. bised. Rrjedh nga trutë, matu-fosem. U ronit nga mendja (nga trutë).

RONITUR mb. 1. Që e kanë lënë krejt fuqitë,i pafuqishëm (nga puna e rëndë, nga së-mundja, nga pleqëria etj.). Plak i roni-tur. 2. bised. Që ka rrjedhur nga trutë,i matufosur.

ROZË f. sh. krahin. 1. Njeri budalla, i trashë.

RUAJ kal. 1. �g. Ngul në mendje, në ku-jtesë diçka; mbaj (në veten time); kund.harroj. Ruaj kujtime të mira. Ruajamanetin e dikujt. Ruaj në kujtesë (nëzemër, në mendje).

RUND m. 1. Një nga takimet e dy palëve nëbisedimet që zgjatin për shumë kohë.

RUSPË f. 1. bised. Vajzë shumë e bukur.

RRADAKE f. sh. bised. 1. mospërf. Koka,mendja. S?i mbushet rradakja. S`ia pretrradakja. I pjell rradakja.

RRAFSH m. 1. Prerje a vijë, në të cilën shqyr-tohet a studiohet një çështje ose zgjidhetnjë problem, plan. Në rrafshin politik(ideologjik). Në rrafshin ndërkombëtar.Në rrafshin kohor (historik, bashkëko-hor). Në rrafshin gjuhësor (gramatikor,teorik).

RRAFSHËT mb. 1. Që bëhet në mënyrë tënjëjtë nga �llimi deri në fund, i shtruar.Valle e rrafshët. 2. I shtruar, i matur(për njeriun). Burrë i rrafshët. Është irrafshët në kuvend.

RRAFSHOHEM vetv. 1. bised. Ha sangopem mirë, dendem. U rrafshua mirëpër darkë.

RRAFSHOJ kal. 1. Zhduk mospajtimetose dallimet ndërmjet mendimeve e qën-drimeve të ndryshme; sheshoj. I rraf-shuan mosmarrëveshjet. I rrafshuanmendimet (pikëpamjet). 2. keq. Fshij,zhduk mekanikisht dallimet e veçoritëndërmjet veprave, vlerave etj., i quaj tëgjitha njësoj, i fut të gjitha në një thes. Irrafshoi veprat. Nuk duhen rrafshuar tëmirat me të këqijat.

RRAFSHUES mb. 1. Që zhduk dallimet dheveçoritë e anëve të ndryshme, që i bën ai quan të gjitha njësoj, që i fut të gjithanë një thes. Prirje rrafshuese.

173

RRAH kal. 1. bised. Fitoj kundër dikujt (nënjë lojë), e mund. E rrahu dy me zero. Errahu në domino (në shah, në pingpong).2. Shqyrtoj me imtësi e nga shumë anë,bisedoj hollësisht për diçka; trajtoj. 3.�g. Shkoj e vij rregullisht nëpër një rrugë,e bëj zakonisht rrugën nga një vend nënjë tjetër; endem për shumë kohë në njëvend, zakonisht të largët, shkel, bredh.4. jokal. �g. (me një folje në mënyrënlidhore). Përpiqem të bëj diçka, mundo-hem, bëj çmos. Rrah të tregoj. Rrihteta gjente me mend. Rrahin ta sjellin nëudhë të drejtë. Rrahin të dalin të parët.Rreh të dalë jashtë. 5. jokal. �g. E kamsyrin te diçka ose diku, synoj, kam qël-lim, më punon mendja diku (edhe në njëvarg togjesh frazeologjike); bëj me ngulmdiçka. E di ku rreh ai e di ku synon, e diku kërkon të dalë. Aty rreh të dalë. Tëgjithë në një vend rrahin.

RRAHOJ kal. 1. Shkatërroj krejt, e bëj rrafshme tokën, rrafshoj. I rrahoi lufta.

RRAHUR mb. 1. Që e kanë shkelur shumënjerëz; që ka lëvizje të madhe (përrrugën). Vend i rrahur. Rrugë e rrahur.2. Që është i njohur, që nuk çelet a nukbëhet për të parën herë; i njohur. Ecënnë rrugë të rrahura. Shtigje të rrahura.3. Që është shqyrtuar ose trajtuar gjerë-sisht e hollësisht prej kohe; që nuk kamë gjë të re e nuk ka nevojë të trajto-het më. Problem i rrahur. Çështje errahur. Temë e rrahur. 4. Që ka për-vojë të madhe, i regjur. Njeri i rrahurme jetën (me punët). I rrahur me vaj eme uthull. Është i rrahur me të gjitha.

RRALLË mb. 1. Që shquhet për diçka, qëka vlerë të veçantë, i jashtëzakonshëm;kund. i rëndomtë. Njeri i rrallë. Bukurie rrallë. Ka cilësi (aftësi, veti) të rralla.

RRALLOHET vetv. 1. bised. Nis dhe e lëkujtesa, bëhet si budalla i rrjedhin trutë,matufoset. Është rralluar e s`di se ç`bën.

RRANGALLË f. 1. keq. Vepër a diçka tjetërqë nuk ka asnjë vlerë. Rrangallë e vjetërborgjeze.

RRASEM vetv. 1. bised. Ha sa ngopem mirë,ngjeshem, dendem. U rrasën me bukë(me �q).

RRASËT mb. 1. Që ka pak fjalë e shumëmendime, i ngjeshur, i thukët (për njëshkrim, një studim). Tregim (punim,studim) i rrasët. Kumtesë e rrasët.Ligjëratë e rrasët.

RRASKAPITUR mb. 1. I varfër, i këputur, qënuk ka asgjë. Fshatar i rraskapitur.

RREBESH m. 1. Grumbull i madh i diçkaje,që bie me forcë si shi i dendur. Rrebeshplumbash (gurësh). Rrebesh fjalësh njëvarg i gjatë fjalësh, zakonisht qortuese,që i drejtohen dikujt me forcë e përn-jëherësh. 2. Fatkeqësi e madhe që vjene kalon me furi në një vend, mynxyrë.Rrebeshet e historisë. Nëpër rrebeshete shekujve. U ka bërë ballë (u ka qën-druar) rrebesheve.

RREBULL m. 1. Inat, huq, rrebe. Njeri merrebull. I erdhi rrebulli.

RRECKAMAN m. 1. Njeri shumë i varfër, ikëputur. 2. si mb. ∼, ∼E. I veshur merroba të grisura, i rreckosur; �g. shumë ivarfër, i këputur.

RREGULLUES m. 1. Diçka që shërben për t'idhënë drejtimin e duhur një dukurie a njëprocesi. Rregullues i prodhimit. Rregul-lues i jetës (i marrëdhënieve). Rregulluesi veprimtarisë.

RREMB m. 1. Damar, dell; trill, huq. Rrembi keq. Njeri me rremba. Ka një rrembmarrëzie. 2. Lidhje fare�snie a gjaku;tipar që rrjedh a përcaktohet nga një lid-hje e tillë. E kemi për rremb. S`ka rrembnga ata.

RRESHK m. 1.Dëshirë e madhe për të ngrënëa për të pirë ose për diçka tjetër; etje;uri. E ha (e pi) me rreshk. E thith merreshk duhanin. E lexoi librin me rreshk.I hipi (i ra) rreshk për diçka. Ka rreshktë madh.

RRESHKEM vetv. 1.Më merr një etje emadhe për të pirë ujë ose diçka tjetër,

174

më thahet goja; kam dëshirë të madhepër diçka, digjem për diçka. U rreshk përujë. Iu rreshk goja për një kafe.

RRESHT m. 1. vet. sh. �g. shihRADH/Ë,∼A 7. Rreshtat e ushtrisë.Rreshtat partizanë. Hyj (futem) në rresh-tat e...

RRESHTOHEM vetv. 1. Hyj në radhët e njëorganizate ose të një grupi e marr pjesënë veprimtarinë e tyre; zë vend përkrahnjë tjetri për të bashkëpunuar me të, rad-hitem. U rreshtuan në çetat partizane.U rreshtuan në një front të vetëm. Urreshtua në radhët e ku�tarëve. U rresh-tua krah për krah me shokët. 2. Vihemnë një radhë me diçka a me dikë tjetër;zë një vend a një shkallë të caktuar, rad-hitem; krahasohem. Rreshtohet me mëtë mirët. Rreshtohet midis ekonomivemë të përparuara.

RRESHTOJ kal. 1. Zë në gojë, përmendnjërën pas tjetrës disa gjëra, shifra etj.Rreshtoj shkaqet (ngjarjet). Ia rreshtoitë gjitha një për një ia tha të gjitha, ianumëroi të gjitha, s'i la gjë pa thënë.

RRETH m. 1. vet. nj. �g. Fusha që përf-shin një veprimtari, tërësia e dukurive,që përfshihen brenda një ku�ri; sfera.Rrethi i njohurive. Rrethi i çështjeve(i problemeve). Rrethi i interesave.Rrethi i përfytyrimeve (i ideve). Rrethii të drejtave. 2. sh. ∼E, ∼ET �g.Grup njerëzish që mblidhen rregullishtnë një vend të caktuar për të mësuardiçka, për një veprimtari të përbashkëtose për të rrahur çështje të një fushe.Rrethi metodik. Rrethi letrar (shken-cor, sportiv). Rrethi i �zkulturës (inotit, i alpinizmit, i baletit, i muzikës, içiftelisë, i vizatimit, i ekonomisë shtëpi-ake, i rrobaqepësisë, i qëndisjes). Rrethii kimistëve (i natyralistëve). Drejtues(anëtar) rrethi. Mbledhja (veprimtaria)e rrethit. Bën pjesë në rreth. Ngre njërreth. 3. kryes. sh. ∼E, ∼ET �g. Grupenjerëzish, që janë të lidhur nga interesat enjëjta shoqërore të klasës, të shtresës, tëkulturës a të mjeshtërisë; qarqet; mjedis.

Rrethet artistike (letrare, shkencore, in-telektuale). Rrethet zyrtare (diplo-matike, ushtarake). Rrethet bankare (�-nanciare, tregtare). Rrethet punëtore(revolucionare, demokratike). 4. vet. nj.�g. Njerëzit e afërm, fare�si, miqësia;tara�. Rrethi familjar. Rrethi i nuses(i dhëndrit). Thërres (ftoj) rrethin tim.Ka rreth të madh (të gjerë). E ndihmoirrethi. 5. kryes. nj. �g. Grup njerëzish,që interesohen për diçka të përbashkëtose që kanë një lidhje me dikë a me diçka.Rreth i gjerë (i ngushtë). Rreth studi-uesish (lexuesish, dëgjuesish). Rrethi itë njohurve. Në një rreth të ngushtë (tëmbyllur) pa tërhequr mendimin e shumënjerëzve ose të masës. Hyri në rreth tëshokëve arriti moshën ose pjekurinë përtë qenë njësoj si të tjerët. 6. bised. �g.Tufë, shumicë, sasi e madhe. Ka një rrethfëmijë.

RRETHIM m. 1. Gjendja e një vendiqë ka përreth shtete të tjera me rendshoqëror të kundërt, të cilat përpiqenme rrugë politike, ideologjike, ekonomike,ushtarake etj. ta dobësojnë për ta nën-shtruar ose për t'i përmbysur rendinshoqëror. Rrethim i dy�shtë. Rrethimpolitik (ekonomik, ushtarak).

RRETHOJ kal. 1. Tregoj në mënyrë të vazh-dueshme kundrejt dikujt një ndjenjë anjë kujdes të veçantë; i krijoj kushte tëcaktuara përreth. E rrethoi me të gjithatë mirat. 2. vet. veta III edhe �g.Ndodhet përreth dikujt a diçkaje; ështëpërqark dikujt a diçkaje në një marrëd-hënie të caktuar; e mbështjell, e qarkon.Bota që na rrethon. Vendet që e rretho-jnë. Njerëzit që e rrethojnë. E rrethonnjë fshehtësi e madhe.

RREZATIM m. 1. Përhapja e një dukurieose e një ndikimi nga një qendër. Rreza-timi i ideologjisë marksiste. Rrezatimnë shkallë ndërkombëtare. Qendër rreza-timi.

RREZATOHET vetv. 1. Përhapet në drej-time të ndryshme një dukuri ose njëndikim nga një qendër; shpërndahet nga

175

një qendër dhe ndikon mbi të tjerët rrethe rrotull. Rrezatohet ideologjia (normagjuhësore). Rrezatohet një nxitje. psikol.Rrezatohet puna në të gjithë organizatën.Rrezatohet qëndrimi tek të tjerët.

RREZATOJ kal. 1. vet. veta III �g. Përhaprreth e rrotull një ndjenjë të brendshme,duket sikur e nxjerr dhe e shpërndansi rreze një ndjenjë të brendshme. Fy-tyra i rrezaton gëzim e kënaqësi. Sytëi rrezatonin dashuri. 2. Përhap nganjë qendër në drejtime të ndrysh me njëide, një dukuri, një ndikim etj. Rrezatonndikimin e vet. Kryeqyteti përpunon dherrezaton normën gjuhësore.

RREZATUES mb. 1. Që shkëlqen nga një nd-jenjë e brendshme. Fytyrë rrezatuese.

RREZE f. 1. Shfaqje e shpejtë e një ndjenje tëmirë ose e një dukurie, që ngjall gëzim,shpresë, besim etj. Rreze gëzimi (shp-rese). Rreze e së vërtetës. 2. Rrethibrenda të cilit ushtron veprimtarinë evet dikush ose vepron a përhapet diçka,fusha e veprimit a e përhapjes; caku qëarrin dikush a diçka duke u nisur nganjë pikë si qendër. Rrezja e veprimit (epërdorimit). Rrezja e detyrimit shkollor.Brenda (jashtë) rrezes së... Me rreze tëgjatë (të mesme, të shkurtër) veprimi. Ezgjeroi (e shtriu) rrezen e kontrollit. Iangushtoi rrezen. Hyn në rrezen e gjua-jtësit.

RREZOJ jokal. 1. vet. veta III �g. Shkëlqen,ndrit si rreze. I rrezon fytyra.

RREZOR mb. 1. poet. Që shkëlqen si rrezedrite. Vashë rrezore. Bukuri rrezore.

RRËBYTHEM vetv. 1. Largohem i turpëruarose fshehurazi prej një vendi. U rrëbythnga kuvendi.

RRËCOK m. 1. përk. Fëmijë i vogël, kolopuç.

RRËFEHEM vetv. 1. Shfaq përpara të tjerëvevetitë, aftësitë ose të metat, e tregojveten se kush jam; tregohem; e heq veten,mbahem, shtirem. Rrëfehem burrë. Urrëfye i mençur (budalla). Mos u rrëfesi i shurdhër. 2. I tregoj dikujt diçka

të fshehtë për veten, i zbuloj me zemërnë dorë të metat a fajet, i hapem, içelem. U rrëfye para shokëve. Iu rrëfyeme mirëbesim.

RRËFIM m. 1. Pranimi i hapur i një të fshehteose i të metave e i fajeve të veta, tregim içiltër për veten. Rrë�m i plotë (i çiltër).Bëri një rrë�m.

RRËGJOHEM vetv. 1. vet. veta III edhe�g. libr. Kthehet në një gjendje më tëulët a më të thjeshtë; ngushtohet, ku�zo-het, mbetet vetëm në një anë. Rrëgjohetçështja. Rrëgjohet ndjenja.

RRËGJOJ kal. 1. libr. E kthej në një gjendjemë të ulët a më të thjeshtë; e ngushtoj,e dobësoj nga një anë. E rrëgjoi punënfare. E rrëgjoi çështjen.

RRËGJYRË f. 1. Rodhe. I është bërë rrëgjyrë.

RRËKE f. 1. Diçka që del me shumicë dheshkon me rrëmbim në një drejtim; lumë.Rrëke njerëzish. Rrëke makinash. Rrëkefjalësh. Rrëke mendimesh (ndjenjash).Rrëke melodish (këngësh). Rrëke shpif-jesh.

RRËKËLLEHEM vetv. 1. Përmbysem; bienga pushteti ose fuqia, marr të tatëp-jetën, rrëzohem.

RRËMBEJ kal. 1. I heq dikujt një të drejtëetj. duke përdorur dhunën; shtie në dorëme forcë, përvetësoj. I rrëmbyen lirinë(pavarësinë). I rrëmbeu të drejtat. Irrëmbyen �toret. 2. vet. veta III �g.I merr jetën, e merr, e përlan. E rrëm-beu sëmundja. E rrëmbeu vdekja. Errëmbeu brenda pak ditësh (pa mëshirë).3. E bëj për vete dikë, i �toj zemrëndikujt. I rrëmbeu zemrën. Ua rrëmbeumendjen të gjithëve. I rrëmbeu me sjell-jen e tij (me zërin e tij). 4. vet. vetaIII �g. Më pushton diçka me forcë, mëtërheq tërësisht, më bën t'i kushtohemme gjithë shpirt; më thith. E rrëmbeukënga (muzika). Më rrëmbeu libri (�lmi).E rrëmbeu puna (lufta, vrulli, hovi i rin-isë). E rrëmbeu vala e përgjithshme. 5.�g. Nxjerr me mund e me djersë, ia marrme punë të madhe. E rrëmbejnë bukën

176

nga shkëmbi. I rrëmbejnë tokës miner-alin. 6. edhe jokal. �g. bised. Kuptojshpejt, e kap menjëherë mendimin e njëtjetri. Rrëmben shpejt ai djalë. Ta rrëm-ben (ta merr) fjalën nga goja e kap men-jëherë mendimin, është shumë i zgjuar ei mprehtë. 7. vet. veta. III �g. bised.Kap rrëshqitazi, rrok kalimthi e vetëmpjesërisht, zë.

RRËMBYES mb. 1. Që të bën për vete, që tëpushton zemrën a mendjen, që të rrëm-ben. Bukuri rrëmbyese. Këngë rrëm-byese. Ndjenjë rrëmbyese. Me zë rrëm-byes.

RRËMET m. 1. Shumicë e madhe. Njërrëmet njerëzish (grash). Një rrëmethollësish (gjërash). 2. Pështjellim, rrë-mujë. Rrëmet i madh. Larg rrëmujës errëmetit.

RRËMOJ kal. 1. jokal. �g. Kërkoj me ku-jdes diçka që më nevojitet duke trazuargjithçka me dorë ose duke këqyrurgjithandej. Rrëmoj nëpër xhepa. Rrë-moj në çantë (në sirtar). Rrëmoj nëpërshtëpi. Rrëmoj skutave. Rrëmoj nëpërdosjet (në letrat). 2. edhe jokal. �g.Kërkoj për të zbuluar diçka; bëj kërkime.Rrëmoj libra e revista. Rrëmoj nëpër bib-lioteka e arkiva. 3. Përpiqem të depërtojnë të fshehtat e diçkaje, ose të rikujtoja të zbuloj diçka të shkuar a të harruar,zhbiroj; përpiqem pak nga pak t'i zbulojmendimet dikujt, të marr vesh ç'mendonose ç`di për dikë a për diçka. E rrëmoithellë punën (çështjen). Mos e rrëmo mëtutje! Rrëmoj në kujtesë (në mendje).

RRËNOHEM vetv. 1. Pësoj humbje tërënda materiale, shkatërrohem ekonomik-isht; varfërohem. Rrënohet vendi (ekono-mia). Rrënohet fshatarësia. Rrënohenekonomitë e vogla.

RRËNOJ kal. 1. I sjell humbje të rënda ma-teriale, e shkatërroj ekonomikisht, e var-fëroj krejt. E rrënuan ekonominë (bu-jqësinë, vendin). Rrënonin fshatarësinë(prodhuesit e vegjël). I rrënoi ekonomik-isht. E rrënoi lufta. 2. Dëmtoj rëndë,

i sjell dëm të madh, shkatërroj, prish. Irrënoi shëndetin.

RRËNOJË f. kryes. 1. libr. Diçka që ështëshembur e shkatërruar tërësisht nga zhvil-limi historik i shoqërisë (klasat a shtetete përmbysura etj.). Rrënojat e historisë.

RRËNUAR mb. 1. Që është shkatërruarekonomikisht a moralisht; që ka pësuarhumbje të rënda ekonomike a materiale.Fshatarësia e rrënuar në vendet kapital-iste. Njeri i rrënuar. Vendi ishte irrënuar. 2. Që është dëmtuar rëndë; qëështë dobësuar e keqësuar shumë; i rënë.

RRËNJË I f. 1. Burimi më i parë e më i thellëi një dukurie, prejardhja; mbështetjae thellë, mbi të cilën rritet e zhvillo-het diçka, themeli. Rrënjë të thella(të forta). Rrënjët e vërteta. Rrënjëtklasore. Rrënjët historike (ideologjike,shoqërore, �lozo�ke). Rrënjët e së ke-qes (e paragjykimeve, e gabimeve, e kon-tradiktave). I gabuar që në rrënjë. I gjetirrënjët diçkaje. I ka rrënjët thellë në...E kap (e zë) nga rrënjët diçka. Gjer nërrënjë.

RRËNJISHTË f. 1. Rrëzë, këmbë mali, kodreetj. Rrënjishtë mali.

RRËNJOSET vetv. 1. Ngulitet në mënyrëtë qëndrueshme, zë vend thellë, lëshonrrënjë, zë rrënjë; kund. çrrënjoset. Rrën-joset një zakon (një mendim). I ështërrënjosur në kokë (në mendje). U ështërrënjosur në gjak. Është rrënjosur thellë.

RRËSHKATË f. 1. Fatkeqësi e papritur, ekeqe e rastit. Rrëshkatë e madhe (e zezë).E gjeti një rrëshkatë.

RRËSHQANË ndajf. 1. Kundër dëshirës, medhunë, me zor, me pahir. E morën (etërhoqën) rrëshqanë. E çoi rrëshqanë.

RRËSHQAS jokal. 1. vet. veta III �g. Kalonshpejt ose pa u ndier, rrjedh (për kohën),shket. Rrëshqet koha. Rrëshqasin vitet.2. vet. veta III �g. Kalon lehtë e sh-pejt mbi diçka, shkon përsipër diçkajeduke e prekur lehtë; shfaqet e largohetmenjëherë pa u ndalur. Rrëshqet hija

177

(drita). 3. �g. Bëj pa dashur njëveprim të gabuar, më shpëton diçka osee bëj padashur, them padashur a pa ekuptuar diçka; gaboj pa e kuptuar. Mërrëshqiti një fjalë (një gabim). I rrëshqitipadashur. Si më paska rrëshqitur! 4.Kaloj pak nga pak në një qëndrim a pikë-pamje tjetër zakonisht të gabuar, shkas.Rrëshqiti në idealizëm (në oportunizëm,në liberalizëm). Rrëshqiti nga vija. 5.Iki fshehurazi nga një vend, largohempa u ndier, shkas. Rrëshqiti në derë.Rrëshqiti nga dhoma. 6. I bëj bishtdiçkaje, i shmangem, dredhoj, shkas. Urrëshqiti pyetjeve.

RRËSHQIT ndajf. 1. Pa u ndaluar në diçka,kalimthi, për pak çaste, shkarazi; pa uthelluar mirë, sipër e sipër, sa për tëkaluar radhën, shkel e shko. E përmendipër rrëshqit. Foli për rrëshqit. I hodhinjë sy për rrëshqit. E bëri punën përrrëshqit.

RRËSHQITAS ndajf. 1. Pa u ndier, fshehu-razi. Erdhi rrëshqitas. Ecnin rrëshqi-tas. 2. Pa u ndalur në diçka, kalimthi,shkarazi; pa u thelluar, për rrëshqit. Ekujtoi (e përmendi) rrëshqitas. E pa (evështroi) rrëshqitas. I hodhi një shikimrrëshqitas.

RRËSHQITJE I f. 1. Gabim që bëhet padashur ose pa e kuptuar; fjalë e thënëose e shkruar gabimisht pa e vënë re.Ruhet nga rrëshqitjet. Në tekst ka disarrëshqitje.

RRËZALL m. 1. keq. Njeri pa vlerë nga llumii shoqërisë, fundërrinë.

RRËZË I f. 1. Vend i mënjanuar, pak i fshe-hur ose që nuk rrihet nga njerëzit; skutë,qoshe. Rrëza të fshehta. Rrëzat e lag-jes (e qytetit). Rrëzat e pyllit. Njerii rrëzave. Rri (ecën) rrëzave. Fshi-het (futet) rrëzave. Ka gjetur (ka zënë)ndonjë rrëzë.

RRËZËLLEN jokal. 1. Shkëlqen shumë ngagëzimi ose nga një ndjenjë tjetër e brend-shme (për sytë); çelet e bëhet e hareshme

nga gëzimi ose nga një ndjenjë tjetër (përfytyrën); ndrin.

RRËZËLLUES mb. 1. Që shkëlqen shumë ngagëzimi ose nga një ndjenjë tjetër e brend-shme.

RRËZOHEM vetv. 1. Zbres nga fuqia, hum-bas pushtetin a vendin që kisha; bie. Rrë-zohet qeveria (regjimi, pushteti). Rrëzo-het nga fuqia. Rrëzohet nga kategoria.sport. 2. Humbas fuqinë a shëndetin,ligështohem, dobësohem. Iu rrëzua trupi(shëndeti). Është rrëzuar shumë kohët efundit.

RRËZOJ kal. 1. Përmbys me forcë dikë adiçka, bëj që të bjerë nga fuqia, i heqpushtetin ose e largoj nga një vend qëkishte zënë a ku e kishin zgjedhur; heq. Errëzuan mbretin (monarkinë). E rrëzuansenatin. E rrëzuan nga froni. E rrëzuanme kryengritje (me revolucion). 2. Hedhposhtë një mendim, ide etj., nuk e pranoj,tregoj që diçka është e padrejtë, e gabuar,e papranueshme ose pa vlerë; e kundërsh-toj, e mohoj. Rrëzoj një mendim (një ide,një koncept, një tezë). Rrëzoj kërkesëne padisë. drejt. Rrëzoj vendimin. Rrë-zoj një vepër (një roman). I rrëzoi koha.3. �g. Tregoj që dikush nuk ka vlerëose merita, e ul poshtë, cenoj. I rrëzoiautoritetin. I rrëzoi nderin. I rrëzoi fy-tyrën.

RRËZUAR mb. 1. Që është përmbysur; qëia kanë marrë pushtetin, që ka rënë ngafuqia, i përmbysur. Dinasti e rrëzuar.Klasë e rrëzuar. 2. Që është hedhurposhtë si e papranueshme, e gabuar ae padrejtë. Padi (kërkesë) e rrëzuar.drejt. Tezë (teori) e rrëzuar. 3. Që ika rënë vlera, që e ka humbur vlerën emëparshme. Monedhë e rrëzuar.

RRI jokal. 1. �g. Mbaj një qëndrim të cak-tuar kundrejt dikujt a diçkaje; sillemnë një mënyrë (edhe në një varg një-sish frazeologjike). I rri rëndë. I rrikundër e kundërshtoj. I rri me hundë(me turinj, me inat). I rri (tërë) hundëe buzë. Rri mënjanë nuk marr pjesë,

178

nuk përzihem në diçka. Rri me buzë.shih te BUZ/Ë,∼A. I rri si dadë dikujtshih te DAD/Ë,∼A. I rri me fyt dikujtshih te FYT,∼I. I rri kallkan dikujt shihte KALLKAN,∼I. I rri nuse. shih teNUS/E,∼JA. I rrinte qiri (me këmbë)dikujt shih te QIRI,∼U. I rri sus. shihte SUS. 2. Mbetem një kohë të gjatë padiçka. Rri pa bukë (pa ujë). Rri pa pallto.3. bised. Më vjen a më arrin deri diku;�g. krahasohet. Fustani i rri deri nëngju.

RRICË f. 1. Shtrëngesë e madhe, gjendje evështirë, ngushticë. E bëri nga rrica.

RRIHEM vetv. 1. Fitoj përvojë të madhe ngajeta ose në një punë. Është rrahur mejetën.

RRIP m. 1. thjeshtligj. Njeri i trashë ngamendja, njeri që nuk ia pret për asgjë;njeri i humbur që s'është i zoti për as-një punë (edhe përd. mb. sipas kuptimittë emrit). Është fare rrip nga mendja.Është rrip për të kënduar. 2. përd. mb.�g. Shumë i dobët e i ligur, i hollë e ithatë, kockë e lëkurë. E ka bërë rrip së-mundja.

RRIPEM vetv. 1. Heq e vuaj shumë në njëpunë, robtohem në punë, më bie bretkuduke bërë diçka. Rripej së punuari.Rripeshin në dhe të huaj.

RRIT kal. 1. E edukoj në një mënyrë të cak-tuar, e përgatit me punë e me kujdes tëveçantë me një synim të caktuar; i fut nëshpirt një ndjenjë, e ushqej me ndjenja emendime të caktuara. E ka rritur trim.Rrit luftëtarë. I rritim me dashuri përatdheun. 2. E ngre në një shkallë më tëlartë; e bëj më të madh, më të fuqishëm,më të njohur etj. Ia rriti besimin. Ia rritilavdinë (emrin, autoritetin). E rritën ku-jdesin për fëmijët. E rriti hovin (vrullin).E rritën vigjilencën (frymën luftarake). Irritën kërkesat. 3. �g. I jap një vendpune a një gradë më të lartë; e ngrenë detyrë a në përgjegjësi. E rritën nëpërgjegjësi. 4. �g. E shtoj më tepër sesa

duhet, e kapërcej masën, e teproj. Ngan-jëherë e rrit punën e vet. Mos e rrit vetenaq shumë!

RRITEM vetv. 1. vet. veta III �g. Ngri-het në një shkallë më të lartë; bëhetmë i madh, më i fuqishëm, më i njohuretj.; kund. bie; ulet. Iu rrit besimi.Iu rrit lavdia (emri, nami, autoriteti).Rritet lufta (veprimtaria, lëvizja) rev-olucionare. Rritet mirëqenia. Rritetndërgjegjja. Shkon duke u rritur. T`urrittë nderi! ur. faleminderit! 2. �g. Fi-toj cilësi të reja, bëhem më i aftë a më ipërgatitur, ngrihem. Është rritur kuadri.U rritën në luftë me vështirësitë. U rritënbashkë me uzinën.

RRITJE f. 1. Një shkallë më e lartë që ar-rin diçka duke u bërë më e madhe, mëe fuqishme, më e njohur etj.; zhvillim,përforcim; ngritje. Rritja mendore (kul-turore, shpirtërore). Rritja ideologjike.Rritja e lëvizjes. Vështirësitë e rritjes.Është në rritje. Shkon drejt rritjes.

RRITUR mb. 1. Që është ngritur në njëshkallë më të lartë, që është më i madhse më parë. Kërkesa të rritura. Detyratë rritura.

RRJEDH jokal. 1. Kalon shpejt ose pa u ndier,vjen e shkon pa ndërprerje, rrëshqet (përkohën, për jetën); kalon në një mënyrëtë caktuar ose në rrethana të caktuara.Rrjedhin ditët (muajt, vitet). Rrjedhjeta. Rrjedh koha. Rrjedh më ngadalë(me vrull, me shpejtësi). Vitet (shekujt)që rrodhën më pas. 2. Kalon a shtjel-lohet pa ndërprerje dhe pa u penguar,ecën varg lirisht (për fjalët, mendimetetj.). Rrjedhin fjalët (mendimet). Rrjed-hin ngjarjet vetvetiu. Biseda rridhte qetë-qetë. I rrjedh goja �et lirisht, pa u pen-guar. 3. �g. Lind si pasojë e diçkaje,vjen si përfundim i diçkaje, ndodh a lindnga një shkak; buron; del. Rrjedhin pa-soja (gabime). Konkurrenca rrjedh ngaprona private. Nga ajo rrodhën të gjithatë këqijat. Të mirat që rrjedhin nga puna.Detyrimet që rrjedhin nga marrëveshja.Që këtej rrjedh se ... 4. Shkon ose

179

derdhet me shumicë. Fitimet (paratë)rridhnin në xhepat e kapitalistëve. 5.Ngjet, ndodh; bëhet në një mënyrë tëcaktuar, zhvillohet. Si rrodhi? Çdo gjërrodhi ashtu siç ishte parashikuar. Si eqysh kishin rrjedhur punët. 6. bised., mo-spërf. Humbas aftësinë për të gjykuarqartë e në mënyrë të shëndoshë, matu-fosem. Ka rrjedhur në pleqëri. Rrodhinga trutë (nga mendtë, nga mendja). Ikanë rrjedhur trutë është bërë matuf.

RRJEDHË f. 1. Vazhdim i pandërprerë i ko-hës a i ngjarjeve; shtjellimi i dukurive nëkohë; mënyra sesi zhvillohet një ngjarje,një veprimtari a një dukuri; rrymë; ecuri.Rrjedha e zakonshme. Rrjedha e viteve(e kohës, e shekujve). Rrjedha e jetës.Rrjedha e historisë. Rrjedha e luftës (ebetejës). Në rrjedhën e kohës. Ndjekrrjedhën e ngjarjeve. Merr një rrjedhë.Vijon rrjedhën e saj. Në rrjedhë të...gjatë, në kohën e ... 2. Burim, zana�llë.Rrjedha e dobësive (e të metave). E karrjedhën te ... 3. Grumbull njerëzish, qëecin shpejt si rrymë a që derdhen si njëmasë e ngjeshur. Rrjedha e njerëzve.

RRJEDHJE f. 1. Humbje pak nga pak e njëlënde të parë, e një malli, e një vlere etj.gjatë punës ose qarkullimit. Rrjedhje tëlëndës së parë. Rrjedhje të grurit. 2.shih RRJEDH/Ë,∼A 3. Rrjedhja e his-torisë. Rrjedhja e punëve (e ngjarjeve).

RRJEDHSHËM mb. 1. Që bëhet a që ecën papengesa dhe pa kapërcime të menjëher-shme, që kryhet a që shkon në mënyrëtë lidhur e lirisht. Gjuhë e rrjedhshme.Stil i rrjedhshëm. Melodi (këngë) errjedhshme. Ka të folur të rrjedhshëm.Lojë e rrjedhshme. sport.

RRJEP kal. 1. I rrëmbej dikujt gjithçka medhunë ose duke e mashtruar; grabit dikëduke e shfrytëzuar vazhdimisht. E rropinë rrugë të madhe. Bejlerët e agallarët erripnin popullin. Fajdexhinjtë të rripninpa mëshirë. E rropën vendin. E rropi es'i la gjë prej gjëje.

RRJEPUR mb. 1. Që është lodhur e

këputur nga një punë e madhe dhe emundimshme, i rraskapitur.

RRJETË f. 1. Grackë e kurdisur hollë kundërdikujt, kurth. E shtiu (e futi) në rrjetë.Ra në rrjetë.

RROBË f. 1. Veshje; mbulesë e jashtme. Dolime një rrobë të re. I vesh një rrobë tjetër.Ndryshon rrobën.

RRODHE f. sh. bot. 1. keq. Njeri që ungjitet nga pas të tjerëve e i mërzit. Nukm`u hoq qafe ai rrodhja. Erdhi edhe kyrrodhja.

RROJ jokal. 1. Jam në kujtesën ose në mend-jen e të tjerëve, nuk më harrojnë; vet.veta III është e gjallë diçka në jetën e nëveprat e njerëzve, nuk harrohet, ruhet eçmohet, lë gjurmë. Rron i gjallë. Rronnë kujtesën (në zemrat, në mendjen) enjerëzve. Rron në këngë. Rron në sh-pirtin e popullit. Vepra e tij do të rrojëpërjetë.

RROK kal. 1. Kap dhe trajtoj në një mënyrë,e bëj objekt shqyrtimi, �as ose shkruajpër diçka. Rrok një temë (një problem).E rroku me mjeshtëri (me guxim). Erroku me një vështrim të përgjithshëm.E rroku drejt (gjerë). 2. Arrij ta kup-toj, e marr vesh domethënien e diçkaje,e kap. E rroku me mend. S`ma rrokmendja. E rroku menjëherë sa foli. Sita rrok mendja ty! E rroku kuptimin(mendimin).

RROKEM vetv. 1. Kapem me fjalë me dikë,zihem. U rrokën për një çështje. Urrokën keqas.

RROKOPUJË ndajf. 1. Në pështjellim tëmadh, në rrëmujë; keq e mos më keq;mbrapsht. I shkojnë punët rrokopujë. Eçon rrokopujë. I merr punët rrokopujë.

RROKOTELE f. 1. Njeri pa vlerë.

RROKULLIMË f. 1. Shumicë, sasi emadhe dhe e pandërprerë e diçkaje, rrëke.Rrokullimë fjalësh. 2. Rruga drejt rëniese shkatërrimit, tatëpjetë; greminë. Nërrugën e rrokullimës. E mori rrokullima.

180

E shtyu në rrokullimë. Kapitalizmi kamarrë rrokullimën. E çuan vendin nërrokullimë.

RROKULLIS kal. 1. Kaloj kohën ose jetën mevështirësi dhe pa diçka të shënuar e tëgëzuar. Rrokullis ditët. Rrokullis jetën.2. I them fjalët, duke i shqiptuar shpejtnjërën pas tjetrës e pa i menduar mirë;nxjerr nga goja. Rrokullisi pesë fjalë tëtjera. Rrokullisi të lara e të palara.

RROKULLISEM vetv. 1. Shkoj me shpe-jtësi drejt rënies a shkatërrimit, marrtë tatëpjetën; bie, shkas. Imperializmipo rrokulliset. Po rrokullisën në opor-tunizëm. Rrokulliset teposhtë. 2. vet.veta III �g. Rrjedhin pa ndërprerje,kalojnë pa u ndalur njëra pas tjetrës,ndjekin njëra-tjetrën (për ditët, muajt,vitet etj., për ngjarjet etj.). Rrokullisenditët (vitet). U rrokullisën shekujt.Rrokullisen ngjarjet me shpejtësi.

RROL m. 1. Njeri i plakur e i rënë.

RROLE f. 1. Grua e plakur dhe e rënë. Ështëbërë rrole.

RROME f. 1. Fjalë që thuhet kot ose përshaka; shaka e shprehur në vargje. Thotërrome. Thur rrome.

RROPATEM vetv. 1. Përpiqem e mundohemshumë për të bërë një punë të lodhshmee të vështirë. Rropatet në punë (në arë).Rropatej në dhe të huaj. Rropatet ngamëngjesi deri në mbrëmje. Rropatet ditëe natë. Rropatej për një copë bukë. 2.Përpiqem shumë të arrij diçka, mundo-hem me ngulm të arrij diçka, rrekem. Urropat të shpëtonte. U rropat ta kapte.U rropat mjaft, por nuk i doli gjë.

RROPOS kal. 1. Rrëzoj nga fuqia, shemb,përmbys. Rroposën mbret e mbretëri. Irroposën hyjnitë. 2. E vë poshtë, e mund,e mposht. E rroposi sëmundja. E rroposikundërshtarin.

RROPOSET vetv. 1. Rrëzohet, shembet,përmbyset. U rroposën mbretëritë. Porroposet qielli po bie shi i madh, sa duketsikur përmbyset qielli.

RROPULLI f. vet. 1. Sende e rraqe pa vlerë,rrangulla; mbeturina. Mbledh gjithfarërropullish. Hedh tej rropullitë.

RROTOJ kal. 1. E rrëmbej, e përlaj. I rrotoitë gjitha. Të rrotoftë pika! mallk.

RROTULL f. 1. �g. Fjalë a shprehje e thënëtërthorazi, zakonisht me thumb. Flet merrotulla. Gjuhen me rrotulla.

RROTULLOHEM vetv. 1. Kujdesem përdiçka, duke i bërë shërbimet e nevojshme;i vij rrotull diçkaje për ta bërë. I rrotul-lohej bagëtisë (kopshtit, lëmit).

RROTULLOJ kal. 1. E sjell vërdallë dikë, embaj me fjalë ose e dërgoj sa në një vendnë tjetrin pa ia mbaruar një punë a pa iazgjidhur një çështje. Po na rrotullon kot.

RROZGË f. 1. mospërf. Njeri i plakur e i rënë,që nuk ka asnjë vlerë; bagëti e plakur, qënuk vlen më. Është bërë rrozgë. U mar-tua me një rrozgë.

RRUAJ kal. 1. thjeshtligj. E ha pa lenë asgjë,e fshij, e përlaj. I rroi të gjitha ç`kishtepërpara. Ky qit e ai rruaj. 2. thjeshtligj.Ia merr të gjitha, ia përlan, e grabit, errjep. Ia rroi paratë.

RRUAR mb. 1. Që është zhveshur krejt ngabimësia. Tokë (fushë) e rruar. Mal irruar. Shpate të rruara.

RRUAZË f. 1. vet. nj. edhe �g. Shtylla ekurrizit; kurrizi. Rruaza e shpinës. Mëdhemb rruaza. 2. vet. nj. edhe �g. Qafa.Theu (këputi, zuri) rruazën. Në rruazëntënde në qafën tënde. Thefsh rruazën!mallk.

RRUDH kal. 1. I zvogëloj përmasat a ipakësoj forcën e shfaqjes; ndrydh; ngush-toj. I rrudh mundësitë. I rrudh guximin(hovin). I rrudh dëshirat. Ia rrudh kup-timin.

RRUDHEM vetv. 1. vet. veta III �g. Izvogëlohen përmasat a i ku�zohet fushae veprimit, ngushtohet; rrëgjohet. 2. Lëfjalën përgjysmë ose mezi i nxjerr fjalëtnga druajtja a nga një shkak tjetër.

181

RRUDHUR mb. 1. Që e kanë lënë mendtë,i matufosur, i rrjedhur. I rrudhur ngamendja.

RRUFE f. 1. kryes. sh. �g. Kërcënim i rëndë;mallkim i rëndë. I hodhi rrufe. E gjuajtime rrufe.

RRUFIT kal. 1. vet. veta III edhe �g. Përpin,thith, gëlltit. E rru�ti dheu. E rru�tënvalët. E rru�tën epshet.

RRUFKË f. 1. Grua e shëndoshë, e bëshme.

RRUFULL f. 1. Vorbull, shtjellë; rrëmujë emadhe me potere. Rrufulla e jetës.

RRUGË f. 1. �g. Drejtimi në të cilin zhvillo-het një dukuri, një ngjarje a një proces,ecuria që ndjek zhvillimi i diçkaje; vija qëndjek dikush drejt një qëllimi. Rrugë edrejtë (e shtrembër, e gabuar). Rruga ejetës. Rruga e �tores (e lirisë, e lavdisë, ebegatisë, e së vërtetës). Rruga e çlirimit(e kryengritjes, e revolucionit, e luftës).Rruga e zhvillimit (e përparimit). Rrugae socializmit (e kolektivizimit, e indus-trializimit). Rruga e shpëtimit. E vet-mja rrugë. E gjeti rrugën. I tregoi (imësoi) rrugën. Ndërroi (ktheu) rrugën.Nisi (zuri) një rrugë të mirë. Ndoqinjë rrugë të kundërt me ... E vuri nërrugë të drejtë (të mbarë). Mori rrugë tëdrejtë (të shtrembër, të keqe, të gabuar)puna. Eci në rrugë të njohura (të panjo-hura, të pashkelura). 2. �g. Mundësiae lirë për të ecur përpara, për t'u zhvil-luar a për të shkuar më tej; mundësia elirë për të shprehur ndjenjat, mendimet.Rrugë të ndritura. I hapi (i çeli) rrugën.Çau rrugën. I mbylli (i zuri) rrugën. Ila rrugë. I preu rrugën. E ka rrugëntë lirë (të hapur, të mbyllur, të zënë).3. �g. Mënyra, metoda që ndiqet aqë duhet ndjekur për të zgjidhur diçkaa për të arritur diçka; mënyra e zakon-shme a e rregullt e zgjidhjes së çësht-jeve; zgjidhje. Rruga e zgjidhjes. Me(në) rrugë shtetërore (shoqërore, zyrtare,ligjore, administrative, diplomatike). Me(në) rrugë partie (revolucionare). I japrrugë diçkaje e zgjidh; vendos se ç'duhet

bërë, si duhet vepruar; i jap zgjidhje.U jap rrugë punëve (çështjeve). Morirrugë puna. Zgjedh rrugën më të përsh-tatshme. Përdor të gjitha rrugët. Merrugë të tërthortë. 4. Mënyra e sjelljesose e veprimeve të dikujt. Rrugë e mirë(e mbarë). Ecën në rrugë të drejtë ve-pron ose sillet me çiltëri, siç e kërkon edrejta. Mori rrugë të shtrembër (të keqe,të gabuar). Zuri një rrugë (jo) të mirë.Erdhi në rrugë të drejtë. 5. Periudhae përshkuar nga dikush a nga diçka derinë një pikë; ngjarjet, veprimet dhe zhvil-limi deri në një kohë. Rrugë e lavdishme.Rruga historike. Populli shqiptar e kaçarë rrugën e historisë me shpatë në dorë.Rruga luftarake e një brigade.

RRUGËDALJE f. 1. Shteg për të dalë nganjë gjendje e vështirë, mënyrë e zgjidhjesse një çështjeje të ndërlikuar; shtegdalje,shpëtim. Rrugëdalje më e mirë. Rrugë-dalje nga kriza. Gjendje pa rrugëdalje.Kërkoj një rrugëdalje. Gjej rrugëdaljen.I tregoj rrugëdaljen. E shikoj rrugëdaljendiku. Është e vetmja rrugëdalje. S`kamrrugëdalje tjetër.

RRUGOHEM vetv. 1. Pajtohem me zgjidhjenqë jepet për një çështje a për një mosmar-rëveshje që kam me dikë tjetër.

RRUGOJ jokal. 1. kal., �g. Zgjidh një çështjetë ndërlikuar a një mosmarrëveshje midisdy palëve, i jap rrugë. Rrugoj një çështje(një punë). E rrugonin pleqtë.

RRUMBULLAK ndajf. 1. Copë, çiltas, pau druajtur, troç. Flet rrumbullak. Iathashë (ia tregova) rrumbullak.

RRUMBULLAKËT mb. 1. shihRRUMBULLAK,∼E 2.

RRUMBULLOHEM vetv. 1. bised. Ha sangopem mirë; pi shumë sa dehem keq. Urrumbulluan të gjithë në dasmë. Ishterrumbulluar me raki.

RRUNËZAK mb. 1. Që ka shtat të hijshëm(për fëmijët). Djalë rrunëzak. Vajzërrunëzake.

182

RRUNGAJË f. 1. Turmë e madhe njerëzisha kafshësh që lëviz me rrëmbim; ortek.Rrungajë njerëzish (kafshësh). Derdhetrrungaja. 2. Rrëmujë, pështjellim. U bërrungajë e madhe. 3. keq. Njeri i trashë,kërcu.

RRURËZ f. 1. Fjalë a shprehje që thuhet përshaka; ngjarje e shkurtër që tregohet përtë qeshur. Thotë (tregon) rrurëza. 2.Ngatërresë që i krijojmë dikujt. I nxjerrrrurëza. End rrurëza.

RRUSHKULLOHEM vetv. 1. Hidhërohemnga një fatkeqësi, helmohem, dëshpëro-hem. I është rrushkulluar zemra.

RRYL m. 1. Njeri me trup të gjatë e të madh,por zakonisht pak i trashë nga mendja.

RRYMË f. 1. Lëvizje në një fushë të jetëspolitike, shoqërore, mendore ose artistike,që ka një program të caktuar veprim-tarie ose krijimi, të mbështetur në njëbotëkuptim, i cili shpreh interesat enjë klase a të një shtrese shoqërore nënjë etapë të caktuar historike. Rrymëe re (e vjetër). Rrymë letrare (artis-tike, �lozo�ke, politike, ideore). Rrymëpërparimtare (reaksionare). Rryma tëndryshme të mendimit shoqëror. Luftamidis rrymave të ndryshme. 2. Rrjedhë.Rrymë njerëzish. Rryma e jetës. Rrymae revolucionit. Në rrymë të... në rrjedhëtë...

SAKAT mb. bised. 1. Që i mungon diçka enevojshme për të bërë një punë. Më lasakat pa atë vegël.

SAKATOJ kal., bised. 1. E dëmtoj keqnjë vepër, një ide, një teori, duke ihequr pjesë të rëndësishme e thelbësore;e paraqit në mënyrë të cunguar e tëmangët diçka, gjymtoj, cungoj. 2. Icenoj rëndë vetitë e mira shpirtërore emorale, dëmtoj rëndë, gjymtoj.

SAKICOJ kal. 1. Grij e copëtoj, bëj kërdinë.

SAKLLAM mb. bised., vjet. 1. Që mund t'ibesohet, i sigurt, i përpiktë. Njeri sakl-lam.

SAKRILEGJ m. sh. libr. 1. Fyerje a dhunimqë i bëhet diçkaje shumë të nderuar e tëdashur. Sakrilegj i rëndë (i pafalshëm).Bën (kryen) një sakrilegj. E quan sakri-legj.

SALLATË f. 1. Gjë e ngatërruar, e bërë lëmsh;grumbull gjërash pa lidhje ndërmjet tyre,çorbë. Na e bëri çdo gjë sallatë.

SATELIT m. 1. keq. Shtet ose klikë në fuqi qëndjek në mënyrë të verbër dhe pa parimepolitikën e një shteti tjetër më të madhe më të fuqishëm. Satelitët e imperial-istëve.

SATRAP m. 1. Sundimtar ose drejtues i egëre despotik që merr nëpër këmbë çdo tëdrejtë të njerëzve a të vartësve; ai qështyp dhe shfrytëzon të tjerët pa mëshirë.Satrapët e kohëve të shkuara. Dëbuanpushtuesit dhe satrapët e brendshëm.

SAVAN m. 1. Shtresë e hollë dhe e bardhëqë mbulon diçka, çarçaf, cipë. Savani iakullt i lumit. Nën savanin e bardhë tëborës.

SEDEFTË mb. 1. Që ka shkëlqimin e sede�tsi me xixa. Currilat e sede�t. Liqeni isedeftë.

SEJMEN m. sh. vjet. 1. përb. Ai që i shër-ben verbërisht dhe si mercenar një më tëfuqishmi. Sejmenët e nazistëve. Imperi-alizmi amerikan dhe sejmenët e tij.

SEKONDË f. 1. Periudhë kohe shumë eshkurtër, brenda së cilës kryhet diçka,çast. Prit një sekondë! Erdhi për njësekondë. Nuk shkëputet asnjë sekondë.

SEKT m. 1. zakon. keq. Grup që del mepikëpamje të ndryshme nga ato që kanjë organizatë politike më e gjerë; grupi ngushtë e i mbyllur personash me in-teresa të veçanta dhe i shkëputur ngamasat. Sekt i mbyllur. Sekt anarkistësh.

SEKTORIAL mb. 1. keq. Që shikon osembron vetëm interesat e ngushta të njësektori. Frymë sektoriale. Prirje tëngushta sektoriale.

183

SELIT kal. 1. Rrit me kujdes të veçantë dikë adiçka që të zhvillohet sa më mirë. E rritidhe e seliti nipin (vajzën). Rrit dhe selit�lizat e rinj (brezin e ri). 2. Ngulit tedikush ndjenja e mendime të caktuara,duke ndikuar me fjalë e me shembullinvetjak. I selit ndjenja �snike. U selitfëmijëve krenarinë kombëtare.

SEROHEM vetv. bised. 1. Nxihem në fytyrënga inati etj., vrenjtem ngrysem; zemëro-hem shumë.

SEROJ kal. bised. 1. Nxij, turpëroj. I seroifytyrën.

SERTË mb. bised. 1. Jo i afrueshëm, idhnak,i vrazhdë, i ashpër (për njerëzit). Burrë(djalë) i sertë. Njeri i sertë. 2. Që shtro-het me vështirësi (për kafshët e punës);që të sulmon dhe të kafshon (për qenin);i egër. Kalë i sertë. Mushkë e sertë. Qenstani i sertë. 3.I ashpër, i rreptë (përvendin dhe për dukuritë e natyrës). Udhëe sertë. Vend i sertë. Shtigje të serta.Shkëmbinj të sertë. Dimër i sertë. Kohëe sertë.

SËKËLLDI f. sh. bised. 1. Shqetësim i madhnga diçka; brengë, hidhërim. I shkakton(i sjell) sëkëlldi. 2. Vështirësi që pengonnjë punë, pengesë; kokëçarje, bela. Punëme sëkëlldi.

SËKËLLDIS kal. bised. 1. I shkaktoj hid-hërim a shqetësim të madh dikujt, eshqetësoj, e hidhëroj, e brengos; e mërzit.E sëkëlldisi me fjalë. S`deshi ta sëkëlld-iste.

SËLLOJ kal. krahin. 1. E bëj diçka me gjithëforcën, me sa mundem; ia shkel. I sël-lonte mitralozit shtinte me mitraloz den-dur e pa pushim. Ia sëlloi dikujt i folirëndë; mori masa të rënda ndaj dikujt.

SËMBIM m. 1. Dhembje shpirtërore e mpre-htë. Ndien një sëmbim në zemër (në sh-pirt). 2. Diçka që mbetet e paplotësuar,peng. Mbeti (e ka) sëmbim që nuk shkoi.

SËMBON jokal. 1. Kam një dhembje sh-pirtërore që më shqetëson shumë; ndiejnjë keqardhje të thellë për diçka, e kam

peng. I sëmbon në shpirt. I sëmbonte nëzemër për shokun

SËMUNDJE f. 1. Diçka që pengon, dëm-ton e prish zhvillimin e rregullt e nor-mal të gjërave; dobësi e rëndë në jetëne brendshme të një njeriu, të një orga-nizate, të një shoqërie etj. Sëmundja eburokratizmit. Sëmundja foshnjore e ma-jtizmit. Sëmundja e egoizmit profesional.Sëmundjet e shoqërisë së vjetër. 2. Prirjee theksuar për diçka jo të rregullt, ves. Eka sëmundje të �asë pa leje.

SËMUR kal. 1. E bëj ta ndiejë veten keq, emërzit shumë, e lodh shumë. Na sëmurime këto fjalë.

SËMUREM vetv. 1. bised. Nuk duroj dot padiçka a pa bërë diçka. Sëmuret, po nuk epa.

SËMURË mb. 1. Që nuk është mbi baza tëshëndosha; që nuk është i drejtë, i rreg-ullt e normal; që është jashtë masës ajashtë ku�jve të zakonshëm, i tepruar,jonormal. Shoqëri e sëmurë. Familjariteti sëmurë. Marrëdhënie të sëmura. Meshije të sëmura. Me sedër të sëmurë. Mekureshtje të sëmurë.

SFERË f. 1. Fusha brenda ku�jve të së cilëszhvillohet një veprimtari ose ku përhapetnjë dukuri; lëmë. Në sferën ushtarake(politike). Në sferën prodhuese (joprod-huese). Sferë veprimi. Sferat e jetës.Sferat e punës së organizatës. Sferë mal-lkimi një ose disa vende që janë nënvarësinë dhe kontrollin politik, ekonomik,ushtarak ose ideologjik të një shteti.

SFILIT kal. 1. I shkaktoj dhembje të mëdha, elëndoj rëndë. I s�liste zemrën (shpirtin).

SFINË f. 1.Spicë. Fut s�na.

SFINKS m. 1. Njeri të cilit nuk i kuptohenmendimet, ndjenjat e qëllimet.

SFOND m. 1. Gjendja e përgjithshme,kushtet themelore ose mjedisi historik,shoqëror etj., në të cilin zhvillohet abëhet diçka. Sfondi i përgjithshëmhistorik (shoqëror). Roman me sfond

184

shoqëror. Në sfondin e ngjarjejendërkombëtare (revolucionare). Vepërqë ka në sfond Luftën Nacionalçlirimtare.

SILUROJ kal. 1. keq. Bëj që të dështojë atë përfundojë keq diçka a dikush, dukevepruar fshehurazi; minoj. Siluruan kon-ferencën (mbledhjen, marrëveshjen).

SILURUES m. 1. keq. Ai që përpiqet fshehu-razi të dëmtojë dikë a diçka a të bëjë tëdështojë diçka a dikush.

SILURUES mb. 1. keq. Që përpiqet fshehu-razi të dëmtojë a të bëjë të dështojë diçkaa dikush. Veprimtari përçarëse dhe silu-ruese.

SILLEM vetv. 1. I drejtohem dikujt për njëpunë a për një nevojë. S'di kujt t'i sillet.2. Veproj në një mënyrë të caktuar nëmarrëdhëniet me dikë a me diçka; mbajnjë qëndrim të caktuar në shoqëri a nëmarrëdhënie me të tjerët; e mbaj vetennë një mënyrë të caktuar. Sillet mirë(keq). Sillet egër (vrazhdë, rreptë, butë).Sillet në mënyrë të kulturuar. Sillet siçilimi (si fëmijë). I sillet si mik (si shok).Sillet me mend në kokë. Nuk di të sillet.

SIMBIOZË f. 1. Lidhje a marrëdhënie tëngushta në mes popujve të ndryshëmqë banojnë në të njëjtat troje; lidhje engushtë në mes dukurish të afërta. Sim-biozë etnike (gjuhësore). Simbiozë popu-jsh të ndryshëm.

SIMFONI f. 1. libr. Ndërthurje e rregullt dhee këndshme e shumë tingujve, ngjyraveetj., që krijojnë një tërësi të harmon-ishme. Simfoni ngjyrash.

SIMPTOMË f. 1. libr. �g. Shenjë e jashtmeqë na jep mundësi të kuptojmë a tëparashikojmë diçka. Simptomat e revolu-cionit. Simptomat e një krize të re.

SINJAL m. 1. Diçka që lajmëron dhe nxitpër të �lluar një punë, një veprimtari;kushtrim. Sinjali i kryengritjes (i revolu-cionit, i luftës çlirimtare). U dha sinjali.Shërbeu si sinjal.

SIPËRFAQE f. 1. Ana e jashtme, e dukshmee gjërave, që nuk zbulon thelbin e tyre. Ishikon gjërat në sipërfaqe.

SIPËRFAQËSOR mb. 1. I sipërfaqshëm;kund. i thellë; i thelluar. Trajtim sipër-faqësor i një çështjeje

SIPËRMARRJE f. 1. Punë që merret për-sipër, zakonisht pa e menduar mirë a pa ipeshuar të gjitha vështirësitë. Sipërmar-rje e guximshme. Sipërmarrje e pamend-uar.

SIRENË II f. 1. Grua e bukur dhe shumëtërheqëse.

SIT kal. 1. Zgjedh qeniet, sendet, idetë,mendimet, pikëpamjet etj. që janë mëtë përshtatshme a të dobishme për diçka;shoshit.

SITAC m. 1. përd. ndajf. �g. Vrima-vrima,shoshë. Ishte bërë sitac.

SJELL I kal. 1. I siguroj a i dhuroj dikujtdiçka që kërkon përpjekje e luftë për t'uarritur. 2. �g. bised. Nuk ia mbaroj njëpunë dikujt dhe ia zvarrit për një kohëtë gjatë; e vonoj dikë, e sorollat. E solliditë të tëra kot. Mos i sill njerëzit! Po isjell poshtë e përpjetë (rrugëve).

SKAJ m. 1. Caku më i tejmë i shfaqjes së njëdukurie, shkalla e fundit, ekstrem. E çoideri në skajin e tejmë.

SKAJOR mb. 1. I skajshëm. Në rastet mëskajore.

SKAJSHËM mb. 1. Që shfaqet në cakun mëtë tejmë, që paraqitet në shkallën më tëlartë në një drejtim dhe që e tepron. Pikë-pamje të skajshme. Purizëm i skajshëm.Në rastin më të skajshëm.

SKALIT kal. 1. Përshkruaj a paraqit diçka meforcë të veçantë shprehëse, duke nxjerrënë pah mirë tiparet thelbësore. E ka skali-tur �gurën e komunistit (në roman). 2.Ngulit thellë e në mënyrë të qëndrueshmea të pashlyeshme në mendje. E ka skali-tur në zemër (në shpirt, në mendje).

185

SKALITËS m. 1. Ai që di të përshkruajë a tëparaqitë me mjeshtëri e fuqi të veçantëtiparet thelbësore të një �gure ose të njëdukurie; mjeshtër në diçka. Skalitës �g-urash tipike. Skalitës i fjalës shqipe.

SKALITUR mb. 1. Që ka tipare shumë tërregullta e të hijshme. Fytyrë e skalitur.2. Që është përshkruar a paraqitur meforcë të veçantë shprehëse dhe me tiparetë qarta; i shkruar bukur e me mjeshtëri,sa nuk mund t'i ndryshohet asgjë; shumëi goditur. Figurë e skalitur. Vargje tëskalitura. Stil i skalitur.

SKAPE f. sh. bised. 1. Shkalla më e lartë ediçkaje, kulm. Në skape të gëzimit.

SKELET m. 1. Ajo që shërben si pikënisje asi mbështetje për të ndërtuar diçka; vi-jat kryesore, sipas të cilave hartohet njëvepër letrare, një studim etj. Skeleti iushtrisë së ardhshme. Skeleti i romanit(i tregimit, i artikullit). 2. Njeri që ështëdobësuar së tepërmi. Një skelet i gjallë.

SKEMATIK mb. 1. I paraqitur në një tra-jtë tepër të thjeshtësuar, që jep vetëmdisa vija të përgjithshme pa tiparet thel-bësore, pa veçoritë e hollësitë e nevo-jshme. Përshkrime skematike. Paraqitjeskematike e realitetit.

SKENË f. 1. Veprimtaria në lëmin e artit dra-matik, veprimtaria në teatër; teatri. Artii skenës. Dashuria për skenën. Mjeshtrite skenës. Në botën e skenës. E vurinë skenë e përgatiti një shfaqje dhe edha. Përshtat për skenën. 2. Tërësiae kushteve dhe e rrethanave, në të cilatzhvillohen ngjarjet politike, shoqëroreetj.; arenë. Në skenën e historisë. Ulargua nga skena politike.

SKËRFIT kal. 1. Lëndoj, prek. Ia skër�ti zem-rën. 2. Zgurdulloj (sytë). Skër�ti sytë.

SKËRFYELL m. 1. Njeri shumë i gjatë dhe ihollë. Një skërfyell i gjatë.

SKËRMITEM vetv. 1. I kërcënohem dikujtduke i kërcëlluar dhëmbët. Mos m`u skër-mit!

SKËTERRË f. 1. Kushte jete shumë të rëndadhe të padurueshme; vend me kushte tëtilla. Skëterra fashiste. Jetë skëterrë. Ekishin bërë vendin skëterrë. 2. Vend kuka nxehtësi të jashtëzakonshme; pjesë enjë fushe lufte ku zjarri është shumë i den-dur. Atje ishte skëterrë.

SKIÇ m. 1. Mendjemadhësi; krenari. Ka skiçtë madh. Mos ia ngri skiçin!

SKIFTER m. 1. Njeri trim e i vrullshëm nësulm.

SKILE f. 1. Njeri dinak, dhelpër. Skile evjetër.

SKIZMË f. 1. libr. Përçarje brenda një partiepolitike për shkak mosmarrëveshjesh tëthella e parimore.

SKLEROTIZOHEM vetv. 1. Ngec në vendduke iu përmbajtur mënyrave e meto-dave të punës që janë kapërcyer ngakoha, humbas aftësinë për t'u zhvilluare për t'iu përshtatur kushteve të rejatë punës. Ishte sklerotizuar adminis-trata shtetërore. Ishin sklerotizuar ngaburokratizmi.

SKLEROTIZON kal. 1. E bën që të ngecënë vend dhe të humbasë aftësinë për t'uzhvilluar më tej e për t'iu përshtaturkushteve të reja të punës. Sklerotizon or-ganizatën (mendimin krijues). Burokra-tizmi sklerotizon shtetin.

SKLLAV m. 1. keq. Ai që ka humbur lir-inë dhe ka rënë në varësi të plotë poli-tike, ekonomike etj. të një tjetri; njeri qëu nënshtrohet verbërisht dëshirave dhevullnetit të dikujt, rob. Skllevër të kapi-talit (të borgjezisë). Përulje (shpirt) prejskllavi. 2. Ai që nuk shkëputet dot nganjë zakon, nga një mënyrë veprimi, ngandonjë ves a dëshirë e zjarrtë; rob. Skllavi zakoneve të prapambetura.

SKLLAVËRI f. 1. Mungesa e çdo lirie dhe eçdo të drejtë, varësia e plotë nga dikush,robëri. Skllavëri ekonomike (politike,shpirtërore). Lufta kundër skllavërisëfashiste. Rronin në skllavëri. Shpëtuannga skllavëria. I mbanin në skllavëri.

186

SKLLAVËROJ kal. 1. E vë plotësisht nënndikimin dhe nën pushtetin tim, i heqçdo liri e pavarësi të veprimeve, e nën-shtroj, e robëroj. U skllavëruan ndërgjeg-jen (shpirtin). I skllavëronin njerëzit medogmat e fesë (me opiumin fetar).

SKOLASTIK mb. 1. Që është i shkëputurnga jeta e gjallë; që kapet pas formëssë jashtme, në dëm të thelbit të gjërave,dhe që mbështetet në arsyetime të thatae të pafrytshme, pa marrë parasysh tëdhënat e përvojës e të praktikës. Ar-syetime skolastikë. Trajtim skolastik.Paraqitje skolastikë. 2. Që u jep rëndësitë tepruar gjërave të vogla e të dorës sëdytë, pedant.

SKORIE f. 1. kryes. sh. �g. Mbetu-rina të huaja për shoqërinë socialiste, tëtrashëguara në ndërgjegje nga bota evjetër ose elemente të huaja që e prishinpastërtinë e ndërgjegjes. Lëvizja për tëpastruar skoriet nga ndërgjegjja.

SKULPTUROR mb. 1. Që ka hijeshinë dhemadhështinë e një skulpture; që ka tiparetë gdhendura dhe të theksuara mirë; iskalitur. Kokë skulpturore. Fytyrë skulp-turore. Vargje të fuqishme skulpturore.

SKUQ kal. 1.E lyej me gjak, derdh gjak dhee njom përsipër; vet. veta III e lyen për-sipër, derdhet, e njom (për gjakun). Eskuqën tokën (truallin) me gjak. I skuqimuret me gjak. Gjaku skuqte pragun(rrugën). 2. bised. E bëj ta ndiejë vetentë turpëruar, turpëroj, e bëj me turp. Eskuqi para të gjithëve. 3. bised. E rrahose e ndëshkoj rëndë; e mund keq në njëlojë. 4. bised. I punoj një rreng ose i japnjë mësim që ta mbajë mend, i bëj diçkaqë t'i djegë.

SKUQEM vetv. 1. vet. veta III edhe �g. Ly-het, njomet (me gjak). Rrugët u skuqënme gjak.

SKUQUR mb. 1. bised. Që ka sedër e cipë, qëturpërohet lehtë. Është vajzë e skuqur.

SKURIQ mb. 1. Që nuk vlen për asgjë.

SKUTË I f. 1. Ana e panjohur, e thellë ose efshehtë e diçkaje. Në skutat më të thellatë zemrës (të shpirtit). Në skutat më tëerrëta të ndërgjegjes.

SMILAR m. 1. Mjeshtëria, tërësia e mjetevedhe e mënyrave që përdor një krijues nëfushën e artit e të letërsisë për të krijuare lëmuar veprën e vet artistike. Smilar ihollë (i mprehtë). Smilari krijues. Smi-lari i artistit.

SODOM kal. 1. Shkatërroj me kulm e themel;nuk lë gur mbi gur, e shfaros.

SOFËR f. 1. Një shumicë njerëzish, një mori.Një sofër fëmijë. 2. keq. Rrethi i intere-save e i qëllimeve të përbashkëta të njëgrupi. Në sofrën e interesave imperialiste.Ha (shtrohet, rri) në një sofër me dikë kapo ato interesa e qëllime me dikë.

SOKOL m. 1. Djalë a burrë, zakonishtshtathedhur, trim e i zoti, petrit. Sokolmali. Sokol me �etë. Sokolat e brigadës(e batalionit). Sokoli i nënës! përk.

SONDAZH m. sh. libr. 1. Hetime para-prake që bëhen me rrugë të ndryshmeose me mënyra të tërthorta për të njo-hur gjendjen, mendimet e qëndrimet përdiçka etj. Sondazhe diplomatike (poli-tike). Përfundimet e sondazhit. Nga disasondazhe në fabrikë (në uzinë). U bënësondazhe.

SONDOJ kal. 1. libr. Përpiqem të njoh gjend-jen ose mendimet, qëllimet a qëndrimetpër diçka me rrugë të ndryshme ose memënyra të tërthorta; hetoj.

SORKADH m. 1. Djalë me trup të hajthëm etë hedhur, shumë i lehtë e i shkathët.

SORKADHE f. 1. Vajzë me trup të hajthëme të derdhur, e lehtë dhe e shkathët.

SOROLLAT kal. bised. 1. E bëj dikë që tëvejë e të vijë disa herë për një punë pa iazgjidhur; e përcjell dikë sa në një vend nëtjetrin pa i mbaruar punë; e sjell rrotull,e sjell vërdallë. 2. E shtyj herë pas herenjë punë pa e mbaruar, e zvarrit një punëpa e zgjidhur shpejt e në kohë. I sorollatgjërat (punët).

187

SORRAK mb. 1. shar. I pacipë, i paturp, iulët, faqezi (për njerëzit).

SOS kal. bised. 1. Plotësoj, përmbush. Ia sosidëshirat.

SOSEM vetv. bised. 1. vet. veta III. �g. Ar-rin diçka në pikën më të lartë sa s'mundtë përmbahet më.

SPARTAN mb. 1. Që shquhet për qëndruesh-mëri në vështirësi e në rrethana të rënda,që bën jetë të ashpër. Qëndrim spartan.Jetë spartane. Edukatë spartane.

SPASTROJ kal. 1. Zhduk me punë dhe meedukim anët e këqija, mbeturinat e shfaq-jet e huaja që pengojnë ecjen përpara nërrugë të drejtë. Spastrojnë ndërgjegjen.I spastron nga çdo mbeturinë e së kalu-arës. 2. Largoj nga një detyrë, nga rad-hët e një organizate etj., pas një shoshit-jeje të imët, të gjithë ata që nuk e mer-itojnë atë vend ose që mund të dëmto-jnë punën. Spastruan radhët (aparatinshtetëror).

SPEC m. 1. bised. Njeri shumë nevrik, qëmerr zjarr për çdo gjë. Është një spec qënuk durohet.

SPEKTATOR m. 1. keq. Ai që është i pran-ishëm në një ngjarje, në një punë etj. dhevështron pa u përzier e pa u shqetësuarpër të; soditës, sehirxhi. Qëndrim prejspektatori. Nuk qëndruan spektatorë.

SPEKTËR m. 1. Fushat e ndryshme që rrokveprimtaria krijuese e një shkrimtari, enjë dijetari etj.; fushë krijimi a veprimi.Spektri i krijimtarisë së Asdrenit.

SPEKULIM m. 1. Shtrembërim i së vërtetës,i fakteve etj. në dëm të dikujt, dukepërdorur metoda të stërholluara e dukeshfrytëzuar mirëbesimin e të tjerëve;dallavere, mashtrim. Spekulime politike.Spekulimet e klerikëve. Spekulimet eteoricienëve revizionistë.

SPEKULOJ jokal. 1. E përdor diçka sipas qël-limeve a synimeve të mia, duke shtrem-bëruar faktet dhe të vërtetën.

SPËRKATEM vetv. 1. Njomet (me gjak).Toka jonë u spërkat me gjak.

SPICË f. 1. kryes. sh. �g. Fjalë që thuhenpër të futur të tjerët në ngatërresa, �tme,kalla. Shtie (fut) spica. Hedh spica. Fletme spica hedh thumba kundër dikujt,përdor fjalë therëse.

SPIRALE f. 1. Diçka që ka përdredhje tëshumta, të cilat vijnë duke u zmadhuarose duke u zvogëluar; vijë e lëvizjes sëdiçkaje në një rrugë ngjitëse a zbritëseme dredha si të kërmillit; rruga e ngjit-jes në një shkallë më të lartë a e rëniessë diçkaje me ndryshime të shpejta e tëvazhdueshme dhe pa i përsëritur fazat emëparshme. Spiralet e tymit. Fluturimnë spirale. Lëvizje (zhvillim) në trajtëspiraleje.

SPRAPSEM vetv. 1. Heq dorë nga diçkaduke mos e përballuar dot, tërhiqem paradiçkaje të vështirë; zmbrapsem. Nuksprapsën para vështirësive.

SPRIJË f. 1. shar. Grua e keqe, shpirtligë.Ishte një sprijë e keqe.

SPURDHJAK m. 1. mospërf. Fëmijë i vogëlpa vlerë e pa përvojë, kalama; mistrec.Do ta mësonte ai spurdhjak. U bë edheai spurdhjak të �asë! Ik, more spurdhjak.

SQAQ kal. 1. vet. veta III. E ligështon shumëdikë dhe e bën t'i varen mishrat; �g. elodh, e këput, e rraskapit. E ka sqaqursëmundja.

SQAQEM vetv. 1. Ligështohem shumë dhemë varen mishrat (nga një sëmundje etj.);�g. lodhem shumë, rraskapitem, kë-putem. Ishte sqaqur fare.

SQAQUR mb. 1. Që është ligështuar shumëdhe i varen mishrat, i squllur; �g. qëështë lodhur shumë, i rraskapitur, ikëputur. I sqaqur nga sëmundja.

SQEP m. 1. tall. Goja e njeriut. Mbyllesqepin! S'e hap sqepin.

SQEPGJATË mb. 1. Që �et shumë, që nuk irrihet pa folur për çdo gjë e për këdo.

188

SQETULL f. 1. Mbrojtje, përkrahje, zakon-isht me anësi. E mori (e ka marrë, e kafutur) nën sqetull. I rri nën sqetull.

STAFETË f. 1. Përvojë, traditë ose arritje eçmuar e me vlerë, që ruhet duke e kaluarnga njëri brez tek tjetri. Stafeta e kuqee ushtrisë sonë. Bartësit e stafetës së rev-olucionit. Do të marrin stafetën.

STAN m. 1. përb. Grup a kamp armiqësor.Stan renegatësh.

STANDARD m. 1. Tërësia e kërkesave qëparaqiten për diçka, e cila duhet t'ipërgjigjet një shkalle të arritur ose njëniveli të caktuar; nivel. Standard i lartë(i ulët). Standardi i jetesës niveli që ështëarritur në jetesën e përditshme, gjendjaekonomike e punonjësve.

STANDARD mb. 1. mospërf. Që bëhet pamendim krijues, duke ndjekur a dukepërsëritur mekanikisht diçka të njohur;i njëllojtë dhe pa diçka të vetën aorigjinale. Forma të vjetra, standarde.Deklarata standarde.

STANDARDIZOJ kal. 1. mospërf. Ebëj diçka që kërkon punë krijuese sipasnjë kallëpi të caktuar, duke përsëriturmekanikisht po ato mënyra, forma,metoda etj. I standardizuan metodat(format) e punës. Kapitalistët e kanëstandardizuar prodhimin e �lmave.

START m. 1. libr. Nisje e një pune, �llim idiçkaje me rëndësi. Si start i punës sonë.Start drejt betejash të reja.

STATIK mb. 1. libr. Që i mungon gjallëriae lëvizjes, e zhvillimit ose e shprehjes; ingurtë, i ngrirë. Lojë statike. Figurastatike (në një pikturë etj.). Forma punestatike e të ngurta. 2. libr. Që i stu-dion e i vlerëson dukuritë e ndryshmenë mënyrë të shkëputur nga ndryshimie zhvillimi i tyre. Studim (përshkrim)statik. Paraqitje statike.

STELË I f. 1. mospërf. Banesë ose dhomë faree vogël dhe e mbajtur keq. Banonte nënjë stelë.

STEPEM vetv. 1. Përmbahem e nuk veproj,ngaqë druaj a nuk jam i sigurt, ngur-roj; tërhiqem përpara një pune, nuk e bëjdiçka, ngaqë jam i pafuqishëm a i paaftë.U step një çast. Veprojnë pa u stepur.Nuk stepen para vështirësive.

STERRË mb. 1. Që u ka bërë shumë të këqijatë tjerëve ose që u dëshiron të keqen, i zi;i përlyer. E ka ndërgjegjen sterrë. E kashpirtin sterrë.

STERROHEM vetv. 1. Turpërohem keq,bëhem me turp; më nxihet fytyra.

STERROJ kal. 1. bised. E prish keq, e nxiros,e katranos diçka. E ka prishur, e ka ster-ruar fare. 2. jokal. �g. Ngrysem në fy-tyrë; dukem shumë i zymtë nga zemërimi,inati etj.

STËRFLOK kal. 1. Ngatërroj një punë, pësht-jelloj diçka. E stër�oku keq punën.

STËRGJYSH m. 1. Ai që është në zana�llë tënjë pune, të një ideje, të një teorie etj.

STËRKALË f. kryes. 1. Diçka që përhapetnë trajtë piklash a grimcash të imëta;shkëndijë. Stërkala të zjarrta.

STËRMBESË f. 1. kryes. sh. �g. Pasard-hëset e brezave të kaluar, si trashëguesetë cilësive të tyre. Stërmbesat e Teutës.

STËRNIP m. 1. kryes. sh. �g. Pasard-hësit e brezave të kaluar si trashëguestë cilësive të tyre. Stërnipat e Skënder-beut. Stërnipër shqiptarë nga gjuha dhezakonet.

STËRPIK m. 1. Pasardhës i një familjeje, pin-joll. Stërpik i Muzakajve.

STIHI f. 1. libr. Vrull i brendshëm, forcëshpirtërore e papërmbajtur. Stihia e po-etit. 2. Njeri ose diçka tjetër me përmasatepër të mëdha e të parregullta.

STOICIZËM m. 1. Qëndresa me durim dhegjakftohtësi para fatkeqësive, sprovavee vështirësive të ndryshme të jetës dhendaj dhembjes. I bëri ballë me stoicizëm.

189

STOIK m. 1. libr. Ai që u bën ballë me durime me gjakftohtësi fatkeqësive, sprovavedhe vështirësive të jetës. Durim prejstoiku. Qëndroi si stoik para dhembjeve.

STOIK mb. 1. libr. Që përballon medurim e gjakftohtësi fatkeqësitë, sprovate vështirësitë e jetës dhe dhembjet; qëështë veti e stoikut. Nënë stoike. Qën-drim stoik. Në mënyrë stoike.

STOLI f. 1. Diçka që të tërheq me bukur-inë e saj; bukuri. Stolitë e natyrës.2. Zbukurim i jashtëm e i panevojshëm,diçka që nuk shërben për asgjë. Stoli pavlerë. Dituria nuk na duhet për stoli.

STOLIS kal. 1. E bëj më të bukur dhe metë pasur me punë e me përpjekje. Stolisjetën. Stolis vendin. E stolisën me punë.

STRALLTË mb. 1. Shumë i fortë.

STRATEG m. 1. Komandant ushtarak i zoti.2. lart. Udhëheqës dhe organizator ishquar politik i masave në luftën e tyrerevolucionare dhe ndërtimtare. Strateg irevolucionit (i proletariatit). Strategu itë gjitha �toreve.

STREHË f. 1. Vend ku njeriu mund të je-tojë e të gjejë mbrojtje disa kohë përtë shpëtuar nga ndjekjet, nga rreziqet endryshme etj.; mbrojtje. Kërkon strehë.Gjeti strehë.

STROFKË f. 1. keq. Vend ku fshihen dhepërgatiten për veprimtarinë e tyre ke-qbërësit ose armiqtë. Strofkë kriminelësh.Strofka e fundit e agresorëve (e reak-sionit). I goditën mu në Strofkë. Ushkatërroi strofkat.

STRUKEM vetv. 1. keq. Fshihem nëndonjë vend pasi jam mundur e shpartal-luar. Shtëpitë ku ishin strukur pushtue-sit (tradhtarët).

STRUMBULLAR m. 1. Njeriu ose gjëja qëështë në qendër të një veprimtarie, të njëdukurie etj.; gjëja qendrore a themeloree diçkaje, bosht. Strumbullari i çështjes(i diskutimeve). Strumbullari i bisedës.Strumbullari i zhvillimit të shoqërisë.

STUHI f. 1. Diçka në sasi të madhe që vjenme vrull; breshëri. Stuhi duartrokitjesh(brohoritjesh). 2. Ngjarje e papritur,e shoqëruar me vështirësi, turbullime eme pasoja të rënda për jetën e një vendia të një njeriu. Stuhitë e jetës. Dotë përballojmë çdo stuhi. Kaloi edhekjo stuhi. 3. Lëvizje shoqërore ose ng-jarje që zhvillohet me vrull dhe që sjellndryshime të mëdha në jetën e njerëzvedhe të shoqërisë. Stuhi revolucionare.Stuhia e luftërave.

STUHISHËM mb. 1. Që bëhet me vrulltë madh e me shpejtësi; që zhvillohetrrëmbyeshëm. Kundërsulm i stuhishëm.Zhvillim (përparim) i stuhishëm i luftësrevolucionare. 2. Që dallohet për sasidhe fuqi të madhe; që bëhet me gjallëri tëmadhe, me ndeshje të ashpra mendimeshe pikëpamjesh. Brohoritje (thirrje, duar-trokitje) të stuhishme. Mbledhje estuhishme. 3. Që është i mbushur me ng-jarje të vrullshme, me përleshje e luftëra.Vite të stuhishme. Periudhë (kohë) estuhishme.

SUAZË f. 1. Caqet, brenda të cilave përf-shihet a bëhet diçka; kornizë, kuadër.Në suazën e punës sonë. Paraqitje mesuaza më të gjera. Ngushtimi i suazavetë pronës private. Del jashtë suazëssë zakonshme. 2. Ku�jtë, brenda tëcilëve ndodhen një a disa vende të push-tuara prej një shteti të huaj, i cili për-piqet ta paraqitë pushtimin si mbrojtje apërkrahje. Në suazën e perandorisë. Nësuazën e sundimit të huaj.

SUFLER m. 1. Ai që i pëshpërit diçka dikujt,sidomos atij që nuk e di mësimin; ai qëe mëson dikë se ç'duhet të thotë, si tëpërgjigjet për diçka etj. Përgjigjet mesu�er. E mësoi su�eri.

SUKULL m. 1. kryes. sh. �g. Rroba të vjetrae të grisura; gjëra pa vlerë e të dobëta.Kishin vetëm ca sukuj.

SUKULLOJ kal. 1. Marr nëpër këmbë,nëpërkëmb. Sukullonin më të dobëtit.

190

SULEM vetv. 1. I vihem një pune me ngulm,e marr me vrull diçka. U sulën arave (ko-drave, maleve).

SULM m. 1. Kritika e qortime të ashprakundër dikujt a diçkaje ose veprime përtë dëmtuar dikë a diçka; shpifje, tril-lime e të shara kundër dikujt a diçkaje.Sulmet e shfrenuara të shtypit borgjeze revizionist kundër udhëheqësve revolu-cionarë. Sulmet e revizionistëve kundërdiktaturës së proletariatit. Sulm kundërburokratizmit. Hodhi poshtë sulmet etrillimet. 2. Punë me vrull të madh, epërqendruar në një periudhë të caktuarpër të arritur përfundime të shpejta e samë të mira; veprimtari me ngulm për tëarritur diçka, për të mposhtur pengesatetj. Ditë (muaj, vit) sulmi. Hidhemi nësulm. Punojnë me sulm. Jemi gjithnjënë sulm.

SULMOJ kal. 1. Godas diçka me çdo mjetpër të mos e lënë të zhvillohet; e luftojpër ta dëmtuar ose shkatërruar. Sul-mojnë burokratizmin (teknokratizmin).Pronarët sulmojnë të drejtat e punë-torëve. Sulmon një teori (një rrymë).2. Godas dikë a hedh poshtë diçka mekritika e qortime të ashpra; bëj shpifjee trillime a përdor të shara për të dëm-tuar dikë a diçka. Sulmojnë liberalizmin(teknokratizmin). E sulmuan rëndë (ash-për). E sulmonte në një artikull. 3.Bëj përpjekje të mëdha dhe vë të gjithafuqitë për të arritur diçka, për të përvetë-suar njohuri të reja etj.; hidhem me vrulle këmbëngulje për të mposhtur penge-sat e vështirësitë. Sulmojnë për �toretë reja. Sulmojmë kodrat (malet) për t`ibërë pjellore.

SULMUES mb. 1. Që shquhet për vrullindhe gjallërinë e përpjekjeve e të luftës nënjë fushë, që nuk qëndron i mpitë ose nëmbrojtje; luftarak. Ka shpirt sulmues.

SURRAT m. sh. bised. 1. keq. Njeri me fy-tyrë të shëmtuar a të keqe; �g. njeri i keqe zemërlig, që nuk e duam. Ku u gjendedhe ai surrat atje.

SURROGAT m. 1. Diçka pa vlerë të vetën, qëvetëm ngjason me diçka tjetër të vërtetë.Surrogate të kulturës. Dallimi i vleravetë vërteta nga surrogatet.

SUS 1. Pa folur dhe pa lëvizur nga nderimipër dikë ose nga frika; qiri me këmbë.

SUSTË f. 1. keq. Diçka që shërben siforcë lëvizëse. Paraja si sustë e shoqërisëborgjeze.

SUTË f. sh. zool. 1. Vajzë e hijshme dhe eshkathët; vajzë e urtë, e butë. Një sutështathedhur.

SY m. 1. Mënyra si e vështrojmë a e vlerë-sojmë dikë ose diçka, pikëpamja a pozitanga nisemi për të gjykuar për dikë a përdiçka; këndi i vështrimit. Me syrin kla-sor (politik, revolucionar). Me sy kritik(mirëdashës). Me një sy të ri. Me syrine mjeshtrit (e mjekut, e shkencëtarit). Isheh çështjet me një sy të caktuar. Karëndësi se me ç'sy e sheh. 2. Vëmendjee mprehtë dhe e përqendruar mirë dikupër të mos na shpëtuar gjë pa e vënë re,vigjilencë; mbikëqyrje. Syri i masës (ipopullit). Syri dhe veshi i klasës punë-tore. Nuk i shpëtojnë syrit dhe gjykimittë klasës. 3. �g. Vend prej nga duketmirë hapësira përreth; pika më e përsh-tatshme, më në qendër, mesi. Në syrin ediellit në një vend ku rrezet dhe drita ediellit janë të forta. Në sy të ditës në ko-hën kur është më e fortë drita e ditës, nëmes të ditës. Kishte dalë në një sy mali.Ai qytet ishte syri i tregut.

SYÇELË ndajf. 1. si mb. �g. Syhapët.Ushtarë syçelë e të guximshëm. Të jemikurdoherë syçelë.

SYHAPUR ndajf. 1. si mb. �g. Syhapët.Rojë syhapur. Qëndrojmë gjithnjë syha-pur.

SYMBYLLAS ndajf. 1. Pa pasur nevojë tashoh me sy atë që bëj; me shkathtësi tëmadhe, duke e ditur mirë ose duke e pa-sur shprehi. E mbërthen dhe e zbërthenpushkën symbyllas. E bën symbyllas. 2.Pa shikuar dhe pa vënë re çfarë bëhet

191

rreth vetes, pa i vlerësuar dhe i peshuarkushtet e rrethanat, verbërisht; kuturu.Nuk ecën symbyllas. Nuk veprojmë sym-byllas.

SYMPREHTË mb. 1. Që ka aftësinë të vëzh-gojë mirë çdo gjë, të rrokë gjithë imtësitëe të depërtojë thellë a të shohë larg në tëardhmen; që vëren me kujdes, që nuk ishpëton gjë pa ia kapur syri. Vëzhguessy mprehtë.

SYPETRIT mb. lart. 1. Sypatrembur, trim,guximtar. Partizanët sypetritë. Në vijëne parë të luftëtarëve sypetritë.

SYRGJYN m. bised., vjet. 1. Ai që ishte idetyruar të rronte larg atdheut për të sh-pëtuar nga ndjekjet; i mërguar; gjendjae atij që rronte në këtë mënyrë. Syrgjynnë dhe të huaj. Syrgjyn gjallë e syrgjynvdekur.

SYRGJYNOS kal., bised., vjet. 1. E detyrojdikë të mërgojë jashtë atdheut.

SYSHKËNDIJË mb. 1. lart. Sypatrembur,shumë guximtar e symprehtë. Heronjtësyshkëndijë. Udhëheqës syshkëndijë.

SYTH m. 1. �g. Diçka e rrumbullakët a në tra-jtë kokrrize që del në sipërfaqe; �luskë evogël, sumbull, bulë. Sytha gjalpi (lyre).

SHABLLON m. 1. Përsëritja e diçkaje tënjohur ashtu siç është, pa i ndryshuara pa i shtuar gjë, kopjim mekanik; for-mulë, shprehje a ide që është përdorurdhe është shfrytëzuar nga shumë të tjerë.Shabllone të huaja. Thyej shabllonet.

SHABLLONIST m. 1. keq. Ai që �et,shkruan a vepron duke përsëritur tërë-sisht diçka të njohur, e cila është për-dorur më përpara nga shumë të tjerë, aiqë kopjon mekanikisht pa krijuar vetë as-gjë. Vepron si shabllonist.

SHAH ndajf. 1. Vetëm, pa njeri, shkretë.

SHAJTOHEM vetv. 1. Pikëllohem, helmo-hem, bëhem pikë e vrer. U shajtua përtë gjithë ata.

SHAJTOJ kal. 1. E pikëlloj dikë, e helmoj, ebëj pikë e vrer, i rëndoj shpirtin, i lëndojrëndë zemrën, e vras. Më shajtoi me atofjalë.

SHAKULLINË f. 1. Diçka që e rrëmbennjeriun në rrjedhën e saj të shpejtë, diçkaqë lëviz e që zhvillohet me shpejtësi, vor-bull, shtjellë. Shakullina e jetës. Shakul-lina e punëve. Shakullinë mendimesh.

SHALAVRIQ mb. 1. Që nuk është i zoti tëkryejë punët e veta, i ngathët; i trashënga mendja. Njeri shalavriq.

SHAPETË f. sh. krahin. 1. Njeri që s'ka ku-jdes në të veshur etj.; njeri kokëtrashë equllac.

SHARGOJ kal. krahin. 1. Prek, lëndoj (përzemrën); turbulloj; çakërdis, prish (përmendjen). Vdekja e djalit ia shargoi zem-rën. Ia shargoi mendjen.

SHARTESË f. 1. Gjë e shtuar mbi një tjetër ae bashkuar me të jo në mënyrë të natyr-shme, diçka që duket si e ngjitur a eshtuar. Sistem me shartesa.

SHARTOJ kal. 1. keq. Bashkoj në mënyrë jotë natyrshme pikëpamje, ide a gjëra që nëthelbin e tyre janë të ndryshme a të papa-jtueshme. Përpiqen të shartojnë materi-alizmin dialektik me ideologjinë borgjeze.2. vjet. Bëj që të zërë rrënjë një mendim,një ide, një ndjenjë etj. te dikush, ngul.

SHARTUAR mb. 1. Që është shtuar mbi njëtjetër a është bashkuar më të pa lidhjetë brendshme e të natyrshme; që ka dalënga një bashkim gjërash, të cilat në thel-bin e tyre janë të ndryshme a të papa-jtueshme. Koncepte të shartuara. Sis-tem i shartuar.

SHARROJ II jokal. 1. Zhytem, futem thellë.Sharroj në terr. Sharroj në mendime.

SHATËRVAN m. 1. Çdo gjë që shpërthene hidhet përpjetë me forcë dhe bieposhtë përsëri në trajtë tende. Shatërvanshkëndijash.

192

SHEJTAN m. 1. thjeshtligj. keq. Njeri di-nak e shpirtkeq, njeri i prapë i prirë përprapësira e për të ngatërruar të tjerët;djall, dreq. Është një shejtan ai, që...

SHELEG m. 1. Fëmijë i urtë e i butë. Shelegui babait!

SHEMB kal. 1. Përmbys që nga themelet,rrëzoj me forcë, shkatërroj (një sis-tem shoqëror, një pushtet politik etj.).E shembën kapitalizmin. E shembënregjimin fashist (monarkinë). 2. Hedhposhtë diçka, rrëzoj; tregoj që është egabuar a pa baza, i jap fund. 3. bised. Errah fort dikë, e shqep; e mund keqas (nënjë ndeshje sporti, në lojën e letrave etj.).E shembi në dru. E shembi së rrahuri. Eshembi me grushte (me shkelma). I shem-bën me gola. I shembën kundërshtarët.4. bised. Ngop, dend. E shembi mebukë. E shembi me gënjeshtra. E shembime katra i vuri shumë nota pakaluese. 5.�g. keq. E qortoj dikë shumë ashpër, edërrmoj fare; nuk e lë të marrë frymë.

SHEMBEM vetv. 1. vet. veta III �g. Pushonsë qeni, bie, shkatërrohet tërësisht; hum-bet, zhduket. 2. bised. Ngopem, den-dem. U shemb me pilaf (me �q, merrush). U shemb me katra ka marrëshumë nota pakaluese. 3. Punoj shumë,punoj pa pushim për një kohë të gjatë,lodhem e këputem së punuari. Shem-beshin në punë.

SHEMBË f. 1. Shkatërrim, rrënim i plotë.I rëntë shemba! mallk. u rrënoftë megjithë ç'ka!

SHEMBUR mb. 1. Që është shkatërruar tërë-sisht, që është përmbysur përfundimisht;që është zhdukur, i humbur. Bota e shem-bur. Zakonet e shembura. Shpresa tëshembura.

SHEMË f. sh. blet. 1. Shumicë e madhe,mizëri, luzmë (për qenie të gjalla).

SHEMËR f. 1. edhe m. ∼ËR, ∼RI sh. ËR,∼RIT. Njeriu me të cilin hahem në njëpunë; ai që kërkon të ma kalojë ose tëmë pengojë; kundërshtar; armik. Shemëri fortë.

SHENJT m. 1. vjet. Njeri shumë i urtë e pad-jallëzuar, njeri që nuk i bën keq askujt.

SHENJTË mb. 1. I frymëzuar nga një qëllim ilartë, nga ndjenja �snike e dashurisë përpopullin për atdheun e për njerëzimin;i pastër, i dëlirë; i shënuar. Dashuriae shenjtë për atdheun. Malli i shenjtëpër vendlindje. Lufta e shenjtë për liri.Detyrë e shenjtë. Qëllim i shenjtë. 2.Që ka një vlerë a rëndësi të jashtëza-konshme dhe që për këtë arsye është ipacenueshëm e i paprekshëm; që të ngjalla të frymëzon një nderim të thellë. Tru-alli i shenjtë i atdheut. Ku�jtë e shenjtëtë atdheut. Flamuri ynë i shenjtë.

SHENJTËROHEM vetv. 1. vet. veta III �g.Mbahet si diçka e shenjtë, mbahet si ipaprekshëm dhe i pacenueshëm; shndër-rohet në ligj, përligjet.

SHENJTËROJ kal. 1. E nderoj si të shenjtë,e bëj të shenjtë, e mbaj si të paprekshmedhe si të pacenueshme; e shndërroj nëligj; përligj. Ideologjia fetare shenjtëronpronën private (shtypjen, shfrytëzimin,ndarjen e shoqërisë në klasa). Normamorale që i ka shenjtëruar kisha (tradita).Qëllimi nuk shenjtëron mjetet.

SHENJTËRUAR mb. 1. I shenjtë. Qëllim ishenjtëruar. Detyrë e shenjtëruar.

SHEQEROS kal. 1. E zbukuroj diçka me tepri,përpiqem të mbuloj anët e këqija të sajduke përdorur fjalë të ëmbla e joshëse.I sheqerosin punët (kontradiktat). I kasheqerosur personazhet.

SHEQEROSUR mb. 1. Që është zbukuruarme tepri për të mbuluar anët e këqija epërmbajtjen e vërtetë jo të mirë dhe përtë joshur a për të gënjyer ata që besojnëlehtë. Pilulë e sheqerosur. Parullë e she-qerosur. Vargje të sheqerosura. Fjalë tësheqerosura.

SHEQERTË mb. 1. I ëmbël. Këngë (ninullë)e sheqertë.

193

SHES kal. 1.keq. Tradhtoj dikë a diçka; ialë dikujt në dorë për para ose për për-�time të tjera; shkel vlerat më të lartamorale për për�time vetjake. Shitën at-dheun (vendin, lirinë, pavarësinë, intere-sat kombëtare). Shiti nderin. S`e shetveten tek të huajt. 2. keq. Përpiqem taparaqit dikë a diçka ndryshe nga ç?ështënë të vërtetë, për t'ia hedhur dikujt, përtë mashtruar dikë. E shet një teori siorigjinale (si materialiste, si shkencore).E shet veten si të ditur (të zotin, trim).E shet veten si mik. Shiti gjetkë (shitjatjetërkujt) këto! gjej njerëz të tjerë që tëtë besojnë për këto që thua, se ne nuk nagënjen dot!

SHESH m. 1. Vend ku zhvillohet një ngjarje anjë veprimtari, fushë; �g. vendi ku provo-het diçka. Sheshi i luftës. Shesh luftërash(betejash). Sheshi i trimërisë (i nderit).2. Truall i përshtatshëm për zhvillimine diçkaje. Gjeti shesh. Krijoi shesh. 3.përd. ndajf. �g. Në mënyrë të qetë e tëlirshme, shtruar, këmbëkryq. U shtruanshesh dhe i sqaruan punët. Biseduan (ullafosën) shesh.

SHESHIT ndajf. 1. Pa ndihmë, në gjendjetë vështirë ekonomike, në mes të katërrrugëve, rrugëve; lakuriq. I la fëmijëtsheshit.

SHESHOJ kal. 1.Shemb, rrëzoj; shkatër-roj krejt, bëj rrafsh me tokën. Isheshuan sarajet e bejlerëve (kullat ebajraktarëve). Sheshuan muret (gjerd-het, ledhet). Tërmeti sheshoi shumështëpi. Sheshoj pengesat. 2. Zbut,i shpie në një shkallë shumë të ulët, ibëj të parëndësishme, rrafshoj, zgjidh;i afroj e i bëj të gjitha njësoj, i bëjtë barabarta, njësoj. Sheshoj mosmar-rëveshjet (dallimet). Sheshoj shpërpjesë-timet. Sheshoj mendimet.

SHESHTË mb. 1. Që nuk ka pengesa avështirësi; i hapur, i shtruar. Rrugë esheshtë. Kjo punë nuk është aq e sheshtësa duket.

SHËMTOHEM vetv. 1. Mbetem shkretë,

humbas gëzimin a kënaqësinë e jetës. Ushëmtuam kur iku ai. U shëmtua shtëpia.

SHËMTOJ kal. 1. Lë shkretë, i heq gëzimine kënaqësinë e jetës. Iku e na shëmtoishtëpinë.

SHËMTUAR mb. 1. Që nuk durohet dot, ineveritshëm; i përbindshëm, që të përqe-thet shtati kur e shikon, e dëgjon ae kujton; që lidhet me një ngjarje tëtmerrshme a të rëndë. Ditë (kohë) eshëmtuar. Punë (ngjarje) e shëmtuar.Krim i shëmtuar. Zakon i shëmtuar.Mendim i shëmtuar. Emër i shëmtuar.Zë i shëmtuar. Sjellje (vepër, shfaqje) eshëmtuar. Shpifje e shëmtuar.

SHËNDETSHËM mb. 1. Që i shërbenedukimit të masave me idealet dhe memoralin e shoqërisë socialiste, që ka përm-bajtje të shëndoshë; i drejtë, i arsyeshëme i pastër, që i bën mirë edukimit tënjerëzve. Art i shëndetshëm. Atmosferë(jetë, shoqëri) e shëndetshme. Humor ishëndetshëm. Truall i shëndetshëm.

SHËNDOSH kal. 1. E kthej në gjendje tëmirë, e përmirësoj, e bëj të shëndoshë etë fortë. Shëndosh ekonominë (gjendjen,atmosferën). Shëndosh organizatën bazë.Shëndosh marrëdhëniet.

SHËNDOSHË mb. 1. I qëndrueshëm, ipalëkundshëm, që i qëndron provës sëkohës; që mbështetet në baza të drejtae të forta, i pastër. Gjendje e shën-doshë. Ekonomi e shëndoshë. Familjee shëndoshë. Dashuri (miqësi, lidhje) eshëndoshë. Marrëdhënie të shëndosha.2. I thellë e i plotë, me themel, mebaza; i �tuar pas një pune a studimitë gjatë dhe i provuar në jetë; që nukndryshon lehtë nga ndikimet e jashtme,i palëkundur. Arsim (formim) i shën-doshë. Botëkuptim i shëndoshë. Përvojë(kulturë, edukatë) e shëndoshë. Punë(përgatitje) e shëndoshë. Pikëpamje (njo-huri, mendime) të shëndosha. Kritere(parime) të shëndosha. Disiplinë e shën-doshë. Traditë e shëndoshë. 3. I drejtë,i arsyeshëm, i mbështetur në fakte e në

194

prova, i bazuar; i fortë, i thellë; që ështëi aftë të gjykojë mirë e drejt. Arsye(mendje) e shëndoshë. Gjykim (mendim,argument) i shëndoshë. Kritikë (autokri-tikë) e shëndoshë. Analizë e shëndoshë.4. �g. Që mbështetet në parime të drejta,u qëndron besnik këtyre parimeve dhelufton për zbatimin e tyre, që nuk lëkun-det, që nuk lejon shfaqje e ndikime tëhuaja, i pastër; që shtron dhe zgjidh drejtprobleme të rëndësishme të kohës. Or-ganizatë e shëndoshë. Kolektiv i shën-doshë. Përbërje e shëndoshë. Kuadro(elementë) të shëndoshë. Forca të shën-dosha. Udhëheqje e shëndoshë. Art(letërsi, krijimtari) e shëndoshë. Atmos-ferë (frymë) e shëndoshë. Përmbajtje eshëndoshë. Brumë i shëndoshë. Pjesamë e shëndoshë (e një kolektivi, e njëshoqërie). 5. �g. bised. Që e ruan tëplotë e të pandryshuar vlerën e saj nënjë kohë të caktuar, që ka fuqi blerësetë madhe (për monedhën). Monedhë eshëndoshë.

SHËNUAR mb. 1. Që meriton ose që tërheqvëmendjen e njerëzve; i rëndësishëm, ishquar, që dallohet ndër të tjerët; qënuk harrohet, që nuk shlyhet nga ku-jtesa. Ditë (datë) e shënuar. Fitore (ng-jarje, veprimtari) e shënuar. Përvjetor ishënuar.

SHËROHEM vetv. 1. Më largohet një dhem-bje shpirtërore a një brengë. U shërovanga fjalët që më tha. Plagë që nuk shëro-hen lehtë. 2. Çlirohem nga mendime anga pikëpamje të gabuara, shëndoshem.

SHËROJ kal. 1. I heq dikujt një dhembjeshpirtërore a një brengë. Koha i shëronplagët. 2. Bëj që dikush të heqë dorë ngaveset e këqija, nga mendime e nga pikë-pamje të gabuara etj., e shëndosh. Kri-tika të shëron. Ky njeri duhet shëruar.

SHËTIT jokal. 1. vet. veta III �g. Kalonnga një njeri a nga një vend te një tjetër,kalon dorë më dorë pa zënë vend (përsendet). Ky libër ka shëtitur dorë mëdorë. Kjo pikturë ka shëtitur nëpër disamuze.

SHFRENOJ kal. 1. I jap liri të tepruar, nuk epërmbaj, ia lëshoj frerin. 2. keq. E bëjtë jepet gjithnjë më shumë pas veseve epas punëve të mbrapshta, e shthur.

SHFRONËSOJ kal. 1. Rrëzoj dikë ngapushteti, e heq nga fuqia. Shfronësojnështypësit.

SHFRYHEM vetv. 1. I �as rëndë dikujt, nx-jerr inatin, nxjerr du�n, shfryj. Iu shfrykot.

SHFRYJ jokal. 1. edhe kal. �g. Nxjerr jashtëme vrull atë që ndiej në shpirt; nxjerrinatin a zemërimin duke i folur rëndëdikujt a duke bërë diçka me rrëmbim,shfrej. Shfryu zemërimin (du�n, urrejt-jen, mlle�n, inatin). U shfryn fëmijëve.Shfrynte me vete. 2. kal. �g. Pakësoj,zvogëloj, shkurtoj, duke lënë vetëm atëqë është e domosdoshme. I shfrynë or-ganikat. I shfrynë kërkesat për mallraimporti.

SHI m. 1. Diçka që vjen ose që bie së larti nësasi të madhe. Shi lulesh. Shi shigjetash.

SHIGJETË f. 1. kryes. sh. �g. Sulmetë drejtuara kundër dikujt a diçkaje,fjalë të mprehta e therëse që thuhenkundër dikujt a diçkaje. Shigjetat esatirës. Lëshoi shigjeta (i drejtoi shigje-tat) kundër dikujt a diçkaje.

SHIGJETOJ kal. dhe jokal. 1. I hedh dikujtnjë vështrim të mprehtë si shigjetë; ilëshoj dikujt ndonjë fjalë të mprehtë atherëse, e godas ashpër. E shigjetoi mesy (me fjalë). E shigjetoi me një vështrimtë egër (therës, kanosës).

SHIJ kal. 1. jokal. �g. keq. Bëj si të dua nënjë vend a në një mjedis, pa pyetur përasgjë dhe pa për�llur askënd, bëj si duavetë. Shin si do vetë (sipas qej�t). Ështëmësuar të shijë. Shin si kali në lëmë.

SHIJE f. 1. Aftësia dhe prirja e veçantë për tëkuptuar dhe për të vlerësuar të bukurënnë jetë, në natyrë a në veprat e artit, nd-jenja e së bukurës. Me shije të shëndoshë(të hollë). Shije artistike (estetike). Shijekomuniste (proletare). Shije borgjeze (re-vizioniste, e sëmurë). Shije anadollake.

195

Njeri me shije. Është bërë me shije ështëbërë bukur, si duhet. 2. Dëshirë aparapëlqim për diçka ose për mënyrën sibëhet diçka. Shije të ndryshme. Shijet eblerësve (e njerëzve). Ua njohin shijet.

SHIJOJ kal. 1. E pëlqej, e vlerësoj a e çmojnga ana estetike; ndiej kënaqësi, gëzohemme diçka. Shijoj bukuritë e natyrës. Shi-joj pranverën. Shijoj muzikën. Shijoj njëvepër letrare (një shfaqje artistike). Shi-joj një lojë të bukur. Shijoj �toren. Mashijon syri.

SHIKIM m. 1. Mënyra si e vështrojmë ae gjykojmë diçka, vështrim. Shikim igjerë (i thellë, i sipërfaqshëm). Shikimburokratik. Shikim i përgjithshëm (rrën-jësor). Shikim klasor (politik). Këndi ishikimit.

SHIRIT m. 1. Diçka që shtrihet si një brez ingushtë e i gjatë. Shiriti i lumit. Shiritii rrugës

SHITUES m. sh. krahin. 1. si mb. ∼, ∼E �g.Që të shpon, që të godit. Me sy shitues.

SHKAFANJITEM vetv. krahin. 1. Lodhempa masë, copëtohem në punë.

SHKALEM vetv. 1. Prishem nga mendtë, la-jthit, shkalloj. Ç`pati, u shkal?

SHKALUR mb. 1. I prishur nga mendtë, ishkalluar.

SHKALLË f. 1. Masë, madhësi; shtrirja ediçkaje, përpjesëtim; nivel. Në shkallëtë gjerë. 2. Gjendje, pikë, cak. E sollipunën në atë shkallë, sa... Në ç`shkallëka arritur puna? Si u katandis në këtëshkallë? 3. �g. Klasë (për dekoratae urdhra); cilësi, kategori, grup, rend.Çmimi i Republikës i Shkallës së Parë (sëDytë, së Tretë). Gjykatë e shkallës sëparë (së dytë). Gatishmëri (ushtarake)e shkallës së parë (së dytë). Djegie (nëtrupin e njeriut) e shkallët së parë (sëdytë, së tretë). Veprime aritmetike tëshkallës së parë (së dytë...). Fjali tëvarura të shkallës së parë (së dytë). 4. �g.vjet. Vendi i dikujt në shoqëri, gjendjashoqërore e tij, shtresë; dorë. Shkallë

shoqërore. Nga shkalla e lartë (e ulët).Nuk ishin të një shkalle. Ishte i shkallëstonë. 5. �g. Pjesë e një vargu gjërasha dukurish që përbëjnë një të tërë oseqë ndjekin njëra-tjetrën, shkallëzim; brez.Shkallë ngjyrash. Shkallë njerëzish breznjerëzish të një moshe.

SHKALLMOHEM vetv. 1. Lodhem e kë-putem nga puna e rëndë, rraskapitem,dërrmohem.

SHKALLMOJ kal. 1.Shkatërroj, prish krejt,shemb nga themeli; shkul nga vendi; sh-përthej, thyej, zbërthej, bëj copë-copë.Shkallmoj shkëmbinjtë. E shkallmoishtëpinë. Shkallmoj një arkë. Shkallmoipyjet. Shkallmuan prangat (zinxhirët) erobërisë. Botën mizore ne do ta shkall-mojmë... Shkallmuam mbeturinat e sëkaluarës (zakonet prapanike). Ia shkall-moi shëndetin rakia (pija). E shkallmoikolla. E shkallmuan ethet. 2. Lodh ekëput, rraskapit, dërrmoj. E shkallmoipuna e rëndë.

SHKALLMUAR mb. 1.I shkatërruar, i prishurkrejt, i shembur nga themeli; që ështëshkulur nga vendi; i thyer, i zbërthyer,që është bërë copë-copë. Dorë e shkall-muar. Shtrat i shkallmuar. 2. I lodhur ei këputur nga puna e rëndë, i rraskapitur.

SHKALLMUES mb. 1.Shkatërrues, që prishkrejt, që shemb nga themeli; që shkul ngavendi e bën copë-copë, që shkallmon.

SHKAPËRCIM m. 1. vjet. Faj i vogël, shkeljee lehtë e ligjit a e një zakoni.

SHKAPËRDERDH kal. 1. Përndaj, nuke mbaj të përqendruar diçka; kund.përqendroj, bashkoj.

SHKARAZI ndajf. 1. Rrëshqitas, kalimthi,shpejt, pa i kushtuar vëmendjen e ku-jdesin e duhur; jo në mënyrë të thelluar,pa depërtuar në brendinë a në thelbin ediçkaje; me pak fjalë. E preku (e kaloi, eshikoi) çështjen shkarazi. Bëri disa vëre-jtje shkarazi.

SHKARËZEJ kal. 1. Poshtëroj, marr nëpërkëmbë; përbuz. Nuk i shkarëzen zakonete mira. Mos ia shkarëze gjellët!

196

SHKARËZIM m. 1. Poshtërim; përbuzje.

SHKARKOJ kal. 1.I heq diçkaje një ngarkesëtë panevojshme, gjërat e tepërta, jo tëdomosdoshme, e bëj më të lehtë; kund.ngarkoj. Shkarkoj xhepat (çantën, val-ixhen). Shkarkoj dhomën nga sendezbukurimi të tepërta. Shkarkoj një pro-gram (një tekst) nga gjërat e tepërta.2. Lehtësoj a çliroj veten ose dikë tjetërnga një detyrim, nga një barrë a nga njëpërgjegjësi morale; kund. ngarkoj. Për-piqet ta shkarkojë veten (shokun) ngapërgjegjësia. 3. �g. Ia ngarkoj njëtjetri një barrë; ia hedh dikujt tjetërfajin a përgjegjësinë për diçka. Deshit`ua shkarkonte barrën të tjerëve. Iashkarkuan atij atë faj.

SHKARRAVINË f. 1. mospërf. Krijim letrarpa vlerë. Shkarravina pa kurrfarë vlere.Ka bërë ca shkarravina.

SHKARRAVIT kal. 1. mospërf. Bëj vjershatë dobëta; shkruaj vepra pa vlerë. Shkar-ravit vargje.

SHKAS jokal. 1. vet. veta III �g. Ikën shpejte pa u ndier, rrjedh, rrëshqet. Shkasinditët (javët, muajt). Shket koha. 2. �g.I bëj bisht, i dredhoj, i shmangem, irrëshqas. I shkau përgjigjes. U shkaupyetjeve. I shkau kontrollit (përgjegjë-sisë). I shkau nga fjala. Shket si ng-jalë dredhon, nuk ia ngarkon dot fajin apërgjegjësinë. 3. vet. veta III �g. Kalonlehtë e shpejt mbi diçka; endet andej-këtej e shkon e bie mbi dikë a mbi diçka.Vështrimi i shkau nëpër fusha. Sytë ishkanë tek ajo. 4. kryes. veta III �g. Bëjpadashur një veprim të gabuar, diçka qës'duhet bërë; më shpëton një gabim mëkalon pa e kapur; them padashur diçka qënuk duhej thënë; më shpëton. Më shkaugoja (gjuha). I shkau një fjalë. I shkaukalemi (pena). I shkau dora e i hodhigjellës shumë kripë. I kanë shkarë shumëgabime. Si më paska shkarë kjo? Këtushkave! 5. Largohem pjesërisht ose tërë-sisht, pak nga pak e ndonjëherë pa e vënëre as vetë, nga pozitat e drejta dhe �llojtë mbaj qëndrime të gabuara. Shkau nga

vija (nga parimet). Shkau nga e djathta(në oportunizëm). Shkau në idealizëm(në ekonomizëm, në reformizëm). Shkaunë gabime.

SHKATH kal. 1. E bëj më të gjallë e më tëzhdërvjellët, e çel, e zhvilloj dikë; kund.ngath.

SHKATHEM vetv. 1.Shpihem, shkrifem;bëhem më i gjallë e më i zhdërvjel-lët; çelem; zhvillohem; kund. ngathem.Shkathem nga trupi. Po i shkathën duart(këmbët). Sa e pa, u shkath në fytyrë. Iushkath goja.

SHKEL kal. 1. edhe jokal. �g. Vete; hyjdiku; vizitoj; vë këmbët diku, zbres. Nuki shkel në prag (në derë) dikujt. Nukka shkelur me në fshat (në qytet). Nuki ka shkelur mik në shtëpi. Nuk ia kashkelur pragun (derën). Nuk ka shkelurkëmbë njeriu atje. Kudo ku ka shkelurkëmba e gjeologut. Këtë s`ka shkelur ai!Këto fshatra i kemi shkelur me pëllëmbë.Me të shkelur në tokë... 2. edhe jokal.�g. Pushtoj, vë nën sundim, nënshtroj;hyj me dhunë në një vend të huaj; hyjme dhunë në shtëpinë e dikujt. Turqiashkeli Ballkanin. Armiku na shkeli vatrat(në vatër). Nuk e shkelën dot malësinë(turqit). Xhandarët (fashistët, hajdutët)i shkelën shtëpinë. 3. �g. bised. Gaboj,shkas (duke thënë a duke bërë diçka të pa-menduar, të papërshtatshme); e teproj.E shkele! Po e shkel me të dyja këm-bët. 4. edhe jokal. �g. Dhunoj, cenoj,nuk e marr parasysh, veproj në kundër-shtim me një detyrim ligjor, shoqëror,moral a zakonor; thyej, tradhtoj; marrnëpër këmbë, përbuz, poshtëroj, hedhposhtë. Shkel një marrëveshje (një trak-tat, një konventë). drejt. Shkeli statutin(ligjet, rregullat, rregulloren, urdhëresën,vendimet). Shkeli parimet. Shkeli zo-timet. Shkeli besën (betimin, fjalën).Shkeli normat e shoqërisë. Shkeli nderine dikujt. Ka shkelur gjakun e dësh-morëve. Shkeli zakonet. Shkelën ka-nunin. Shkeli mbi djersën e dikujt. Ishkeli hapur (rëndë). 5. edhe jokal. �g.

197

bised. Hyj, arrij (për vjetët e moshës,për muajt e stinët). Shkeli (në) të njëze-tat. Mbushi gjashtë e shkeli në të shtatin.I ka shkelur të dyzetat. Shkeli dhjetori.Shkeli dimri (vjeshta). 6. jokal. �g.bised. I jap fort, ia jap; nxitoj. Ia shkelivrapit. Ia shkeli në punë.

SHKELMOJ kal. 1. Hedh poshtë me vendos-mëri e në mënyrë të prerë, �ak tej, i japshkelmin dikujt a diçkaje; përmbys, marrnëpër këmbë. Shkelmuan kanunin (za-konet prapanike, fanatizmin, mbeturinate së kaluarës). Shkelmuan planet djallë-zore të armikut. E shkelmuan marrëvesh-jen (traktatin).

SHKELUR mb. 1. I pushtuar nga një ushtrie huaj, i vënë nën sundim nga një shtettjetër. Tokat (vendet, trojet) e shkelura.Vatrat e shkelura.

SHKËLFIT kal. 1. Ngacmoj. Mos i shkël�tkëto punë!

SHKËLQARET vetv. 1. Ndrit, shkëlqen. Iushkëlqar fytyra.

SHKËLQEJ jokal. 1. Dallohet shumë përvetitë e mira, shquhet mbi të tjerët përcilësitë e larta, për një aftësi a zotësitë veçantë në një fushë, në një punëtë caktuar etj.; ka famë. Shkëlqen mezgjuarsinë (me talentin) e tij. Shkëlqennë matematikë (në mësime). Shkëlqennë atë rol. Emri i Skënderbeut shkëlqennë histori. Shkëlqen shembulli i komu-nistëve. Shkëlqen heroizmi i naftëtarëve.

SHKËLQIM m. 1. Madhështia e jashtme qëkrijohet nga pasuria e madhe, nga tepriae gjërave të kushtueshme e të ndritshmeetj. Shkëlqim i rremë. Shkëlqimi i pallat-eve të faraonëve. 2. Famë, lavdi; kulmiqë arrin dikush në jetë, në një veprim-tari etj.; shkalla më e lartë e zhvillimit tëdiçkaje, lulëzim. Arriti shkëlqimin më tëmadh. Është në shkëlqimin e vet.

SHKËLQYER mb. 1. I shquar për merita ecilësi shumë të larta, që dallohet ndërtë tjerët për vetitë e aftësitë e tij, ifamshëm; i përkryer në llojin e vet

(shumë i mirë, shumë i madh, i përso-sur, shumë i bukur etj.); i mrekullueshëm;shumë i mprehtë e i thellë, shumë ivlefshëm (për idetë, për mendimet etj.).Fitore (arritje) të shkëlqyera. Shem-buj të shkëlqyer. Vepër (shfaqje artis-tike) e shkëlqyer. Punëtor i shkëlqyer.Nxënës (student) i shkëlqyer. Orga-nizim i shkëlqyer. Mendim (propozim)i shkëlqyer. Ide e shkëlqyer. 2. Shumëi mirë në të gjitha drejtimet, shumë ishëndoshë, i lumtur, i gëzuar, i ndritur.Gjendje (atmosferë) e shkëlqyer. Eardhme e shkëlqyer.

SHKËLQYESHËM mb. 1. shihSHKËLQYER (i,e) 3,4.

SHKËMBEJ kal. 1. E ndryshoj, e bëj tëndryshëm, ndërroj. Shkëmbeu fytyrën.

SHKËMBTË mb. 1. Që është i fortë e i ng-jeshur si shkëmb. Djalosh me shtat tëshkëmbtë.

SHKËMES kal. 1. vjet. Krasit fort, korr; iaheq të gjitha të drejtat. E shkëmesënushtrinë e armikut. Pushtuesit deshënta shkëmesnin popullin tonë.

SHKËNDIJË f. 1. Diçka e vogël, që bëhet�llimi i një lëvizjeje të madhe a i njëveprimtarie të rëndësishme. Shkëndijërevolucionare. Shkëndija e parë e kolek-tivizimit. Shkëndija e shkollës shqipe. Ubë shkëndijë për ... 2. Shfaqja a shenja eparë e një ndjenje të mirë; shfaqje e qartëe një aftësie të veçantë a e një dhuntie tedikush. Një shkëndijë shprese (gëzimi).Shkëndija e talentit. Shkëndijë zgjuarsie.3. Shkëlqimi i syve si shprehje e një nd-jenje të fortë, e një zjarri të brendshëmetj. I lëshojnë sytë shkëndija.

SHKËNDIJIM m. kryes. sh. libr. 1. Shkëndi-jat e një ndjenje të fortë, të një zjarritë brendshëm. Shkëndijimi i syve të saj.Shkëndijime të frymëzimit.

SHKËPURDHEM vetv. krahin. 1. Përpiqemme të gjitha fuqitë për të kryer ujë punë.U shkëpurdh, po s`bëri gjë.

198

SHKËPUT kal. 1. Largoj, heq, ndaj (për sytëe vëmendjen). Mos ia shkëput sytë! Mose shkëput vëmendjen! 2. �g. bised. I japfund një pune a një çështjeje që kam medikë; ndaj. Shkëput hesapin me dikë

SHKËPUTJE f. 1. Mungesë lidhjeje, mungesëvijimësie në veprime a në shtjellimin ediçkaje. Shkëputje të mëdha ndërmjetmbrojtjes, gjysmëmbrojtjes dhe sulmit(në futboll). sport. Ka shkëputje ndër-mjet kapitujve (ndërmjet lëndëve).

SHKËRMOJ kal. 1. keq. Marr gjithçka tëvlefshme që ka në një arkë a dollap, nënjë shtëpi etj., duke rrëmuar çdo skutë.Na e shkërmoi shtëpinë. I shkërmoi dol-lapët (sëndukët).

SHKËRPICË f. sh. krahin. 1. Arsye e kotë,vjegëz. Mos qit shkërpica!

SHKOJ jokal. 1. Lëviz pa ndërprerë drejtdiçkaje; eci përpara duke ndjekur njërrugë a një drejtim të caktuar ose dukepasur një qëllim a synim të caktuar; kalojnga një gjendje në tjetrën. Shkojmë drejtkomunizmit. Kapitalizmi shkon drejtshembjes. Gra�ku shkon në ngritje (nërënie). Shkojmë nga �torja në �tore.Shkon në udhë të mbarë. Shkoi në udhëtë keqe. 2. �g. Jam në një gjendje tëcaktuar �zike a shëndetësore; kam këtoose ato përfundime a arritje; vete, ecën;zhvillohet, përparon. Shkoj mirë (keq).Si shkon me shëndet (me mësime, mepunë)? Si je, si shkon? - Mirë. Sishkon puna (stërvitja)? Bujqësia shkonmirë. Të shkoftë puna mbarë! Bisedanuk shkonte. 3. edhe �g. Ndjek dikënë mendimet e sjelljet e tij, e miratoj;i përshtatem diçkaje; veproj në pajtimme të; veproj, punoj. Shkon pas dikujt.I shkon prapa dikujt. I shkon pas qe-j�t (pas avazit, pas fyellit, pas oreksit)dikujt. Shkoj pas rregullores. Shkon pasmodës. Shkon pas qerres (pas mendjes)së dikujt. Shkon nga të fryjë era. Shkonpas berihasë. Shkoi pas rrymës. I shkonpas ujërave dikujt. Shkonin me anësi(me paramendim). Shkonte me qëllimetë këqija. Shkonte me shpresë. 4. kryes.

veta III �g. bised. Vdes, nuk jetoj më,vete, shuhem. Shkoi i shkreti! 5. �g. Ihyj diçkaje për ta njohur a për ta zgjid-hur, thellohem në një çështje, depërtoj,futem. Nuk i ka shkuar problemit deri nëfund. I ka shkuar mjaft thellë trajtimitteorik. I shkoj në taban diçkaje.

SHKOKËLOHEM vetv. 1. bised. Gajas sëqeshuri, shqyhem gazit, me zbërthehenbrinjët së qeshuri.

SHKOKËLOJ kal. 1. Shkoklavit, çngatër-roj; e zbërthej në pjesët përbërëse mëtë vogla; sqaroj, zgjidh. Shkokëloj njëçështje (një punë). 2. bised. E bëj tëgajaset së qeshuri, e bëj të shqyhet gazit.Na shkokëloi me qyfyre!

SHKOKLAVIT kal. 1. Sqaroj një çështje tëngatërruar duke zbuluar hap pas hapipjesët përbërëse të saj; kund. koklavit.Mezi e shkoklaviti atë çështje.

SHKOKLAVITEM vetv. 1. vet. veta III�g. Sqarohet vetiu një çështje e ngatër-ruar, bëhet e lehtë për t'u zgjidhur; kund.koklavitet. U shkoklavit vetë puna. 2.Dal nga një punë ku kam qenë i përziere i ngatërruar; kund. koklavitem. Meziu shkoklavit nga ajo punë.

SHKOLIT kal. 1. bised. Zgjidh, sqarojpërfundimisht (një çështje, një punë).Shkolit një çështje (një punë).

SHKOLITEM vetv. 1. bised. Ndahem,largohem nga dikush, i shqitem; vet.veta III ndahet, shqitet. Iu shkolitënbuzët �lloi të �asë, hapi gojën. Nuk ishkoliteshin sytë nga i biri. Mezi m`ushkolit. Nuk të shkolitet lehtë ai. 2.bised. Zgjidhet, sqarohet përfundimisht,shkoklavitet (një çështje, një punë). Sido të shkolitet ajo punë?

SHKOLLË f. 1. Burim mësimesh e njohur-ish, veprimtari gjatë së cilës njeriu �tonpërvojë të pasur dhe edukohet. Shkollae madhe e jetës. Shkolla e Luftës Na-cionalçlirimtare. Shkolla e punës (e prod-himit). Shkollë edukimi. Shkollë e ko-munizmit. Ushtria është një shkollë emadhe. Aksionet janë shkollë e kalitjes.

199

SHKOP m. 1. bised. Një e qëlluar me da-jak a me dru, goditje. I tregoj (i rrëfej)shkopin. 2. bised. Qortim i rëndë; de-tyrim me forcë, dhunë; kërcënim. Meshkop me detyrim, me dajak. Disiplinae shkopit. Bien shkopinjtë mbi dikë. 3.�g. keq. Njeri i trashë nga mendja, hu.Është shkop ai.

SHKOQEM vetv. 1. bised. Kënaqem, shkri-hem. U shkoqëm në diel. U shkoqëm nëmuhabet. 2. �g. Dallohet gjithnjë e mëqartë së largu. Po shkoqeshin shtëpitë efshatit.

SHKREH kal. 1. Prish, i jap fund, e lë.Shkreh punën. E shkrehëm muhabetin.E shkrehën dasmën. A e shkrehim? 2.Lodh, këput, rraskapit; dobësoj; tret; egajas. E shkrehu sëmundja. Na shkrehusë qeshuri. Ç`na shkrehe! iron. 3.bised. Ndjek një njeri a një kafshë këmba-këmbës që ta zë; përzë. E shkrehu qeni.I shkrehën italianët nga fshati.

SHKREHEM vetv. 1. Prishet, pushon,mbaron. U shkreh muhabeti (dasma).2. Shpërthej, �lloj menjëherë dhe meforcë (për të qarët ose për të qeshurit),më shkrepet. Iu shkreh gazi. U shkrehnë vaj. 3. Lodhem sa mezi qëndrojmë këmbë, këputem, rraskapitem, dobë-sohem, tretem; zbruhem, lëshohem. Ushkreh fare nga trupi. M`u shkrehën ner-vat. 4. Mundem, thyhem, shkatërro-hem (në luftë) dhe ua mbath këmbëve.Fashistët u shkrehën. 5. I drejtohemdikujt me të shara e me të bërtitura. Psemë shkrehesh mua?

SHKREHUR mb. 1. I lodhur, i këputur,i rraskapitur; i dobësuar, i tretur (ngandonjë sëmundje a nga ndonjë punë erëndë); i lëshuar. Me nerva të shkrehura.Ishte i shkrehur fare. 2. Që është jashtërregullave e normave morale të shoqërisë,i shthurur, i shfrenuar. Jetë e shkrehur.Dëfrim i shkrehur.

SHKREP kal. 1. �g. bised., mospërf. Jam izoti për diçka, di a ia dal të bëj diçka,marr vesh nga diçka (me një trajtë të

shkurtër të përemrit vetor në r. dhanore).Nuk ia shkrep fare. S'ia shkrep për tëqepur (për të gatuar). S`ia shkrep nëmatematikë (në muzikë).

SHKREPUR f. 1. Tekë, e tekur. Një e shkre-pur e çastit.

SHKREPUR mb. 1. Shumë i varfër, i shkun-dur, trokë. Shtëpi e shkrepur. Mbeti ishkrepur.

SHKRËND kal. 1. Ia marr të gjithë, s'i lëgjë prej gjëje; e varfëroj. I shkrëndi ngakripa. Na shkrëndi shtëpinë. E shkrënditokën.

SHKRËNDEM vetv. 1. S'më mbetet gjë prejgjëje, mbetem fare pa të; varfërohem. Ushkrënd shtëpia. U shkrënd nga paratë.U shkrënd toka, s`jep më po s`u plehërua.

SHKRËNDUR mb. 1. Që s'i ka mbetur gjëprej gjëje, që ka mbetur fare pa gjë; i var-fëruar, i shkundur, i shteruar. Me xhepatë shkrëndur. Një kasolle e shkrëndur.Tokë e shkrëndur.

SHKRIF kal. 1. Kruaj fytin që të më dalë zërii qartë. Shkrif zërin.

SHKRIFËT mb. 1. I lehtë në shpirt, pabrengë a pa frikë; i qetë. E ndiej vetentë shkrifët.

SHKRIFUR mb. 1. I qartë, i butë (për zërin).Me zë të shkrifur. 2. I lehtësuar në shpirt,pa brengë a pa frikë; i qetë. Me zemër tëshkrifur.

SHKRIHEM I vetv. 1. Bashkohem ngushtëme një tjetër duke formuar një gjëtë vetme; lidhem fort shpirtërisht menjë grup a me një kolektiv dhe bëhempjesë e pandashme e tij. Shkrihem memasat (me punëtorët, me fshatarët, meushtarët, me popullin, me nxënësit).Ushkri e u bë një me malësorët. U shkrinënë një parti të vetme (në një organizatë).Këto batalione u shkrinë në Brigadën ePestë. Lëvizja e studentëve u shkri meluftën e klasës punëtore. Gëzimi i mësue-ses u shkri me gëzimin e nxënësve. Nëhorizont deti shkrihej me qiellin. Këto

200

të ardhura shkrihen në pasurinë e për-bashkët. Janë shkrirë organikisht. 2. vet.veta III �g. Pushon së qeni e së vepru-ari si një organizëm më vete. U shkrinëdy drejtori (katër sektorë, dy ndërmar-rje). 3. vet. veta III �g. Harxhoheti tëri deri në fund, tretet, shkapërderd-het (për mallin, për pasurinë, për forcatetj.). Iu shkri gjëja e malli. Iu shkri edhetrashëgimi. Iu shkrinë fuqitë. 4. Tretem,dobësohem, bie nga shëndeti. U tha eu shkri. U shkri në burgjet e fashizmit.5. �g. bised. Më del frika, çlirohem nganjë ankth a nga një shqetësim i madh,më vete zemra në vend. U shkri nga la-jmi që mori. Iu shkri zemra (gjaku). 6.�g. bised. Qesh a qaj me të madhe epa pushim. U shkrimë gazit (së qeshuri).7. �g. Ndiej një kënaqësi të madhe,më pushton një ëndje e papërshkrueshme;jepem i tëri pas dikujt a pas diçkaje.Shkrihet pas muzikës. U shkri pas tëbirit.

SHKRIJ kal. 1. jokal. �g. Kulloj krejtnga të nxehtët, djersij shumë nga vapa.Shkrimë këtu, qenka vapë e madhe.2.Bashkoj dy a më shumë gjëra në njëgjë të vetme. Shkrij dy ndërmarrje (dysektorë, dy institute, dy drejtori) në një.Shkrij dy kapituj në një. Shkrij nënjë mësimin dhe edukimin. 3. I japfund qenies e veprimtarisë së një orga-nizate, të një institucioni a të një orga-nizmi tjetër. Shkrij një komision (njëgrup pune). Shkrij një organizatë (njëndërmarrje, një institut). 4. E harx-hoj të gjithë deri në fund, derdh; tret,shkapërderdh; e jap të gjithë pa asnjëkursim. I shkriu të gjitha të hollat (kur-simet). Shkriu tërë gjënë e mallin (pasur-inë). Shkriu jetën për atdheun punoi memish e me shpirt gjatë gjithë jetës përatdheun. Shkrinë të gjitha forcat (ditu-ritë). Shkrinë gjithë mjeshtërinë e tyre.5. jokal. �g. bised. Më del frika, çliro-hem nga një ankth a nga një shqetësimi madh, më vete zemra në vend; qetëso-hem. Kur ia tha, shkriu. I shkriu zemra(gjaku). 6. �g. bised. E bëj dikë të

qeshë me të madhe. Na shkriu në gaz.Na shkrive fare! (edhe iron.). 7. �g.bised. E bëj diçka shumë të mirë a të për-sosur, duke përdorur gjithë mjeshtërinëe aftësitë që kam, e bëj për merak, e qaj(zakonisht për gatesa). E paska shkrirëkëtë lakror (bakllava). E ka shkrirë fare.

SHKRYDH kal. 1.Shkrif trupin duke bërëlëvizje të gjymtyrëve; e gjallëroj a e çeldikë. Shkrydh trupin (muskujt). Puna�zike të shkrydh. 2. Prish të hollat parregull e për gjëra të kota, i bëj rrush ekumbulla.

SHKRYDHËT mb. 1. I shkathët, i zhdërvjel-lët.

SHKUL I m. 1. Shtëllungë; tufë. Një shkuldrite.

SHKUL kal. 1. Heq krejtësisht nga mendjaa nga ndërgjegjja e dikujt një mendimose një pikëpamje të ngulitur, një nd-jenjë etj.; e bëj ta harrojë fare diçka; zh-duk me rrënjë një dukuri; çrrënjos; kund.ngul. I shkulim nga rrënjët besëtytnitëe paragjykimet fetare. Nuk ia shkulëndot nga zemra (nga mendja). Mezi iashkulën nga koka. 2. E detyroj dikëtë ngrihet e të ikë nga vendi ku është, epërzë, e ndjek; e marr me vete me zor osemezi e bind të vijë me mua. I shkulëmitalianët nga Vlora. I shkulëm me zjarrnga llogoret. I shkulën nga fshati (ngavatrat e tyre). Kush e shkul atë që an-dej? Mezi e shkula nga shtëpia. 3. Iadal t'i shkëput dikujt një gjë; e bëj qëtë �asë. Ia shkuli lejen me pahir. Nuki shkulën dot asnjë fjalë. 4. Largoj,heq, shkëput (vështrimin, sytë). Nuk iashkulte sytë. 5. �g. Më lodh e mëmërzit me të thirrura e me të bërtituraose me zhurmë të vazhdueshme, më bënqë të më dhembë koka etj. Më shkuli ngamendtë (nga koka). Më shkuli mendjene kokës (kokën). Na shkulën nga veshët.6. �g. bised. Ia marr këngës bukur a ifryj bukur një vegle muzikore, e tund.

SHKULEM vetv. 1.Ngrihem e shkoj ngavendi ku jam, shqitem, shkëputem; kund.

201

ngulem; ngrihem nga vendi ku jam eshkoj diku për një qëllim të caktuar (përnjë numër të madh njerëzish); zakon.veta III ikën, largohet. Nuk shkulej ngavendi (nga karrigia, nga minderi). Nukshkuleshin nga llogoret. Ishte shkulur egjithë Vlora (i tërë fshati) për ta pritur.Janë shkulur nga ana e anës (i madh e ivogël). Mezi u shkul. Nuk po shkuletdimri. 2. vet. veta III �g. Zhduketnga mendja a nga ndërgjegjja e dikujtnjë mendim ose një pikëpamje e nguli-tur a një ndjenjë; zhduket me rrënjë njëdukuri; çrrënjoset; kund. ngulet. Nukshkulen lehtë paragjykimet fetare (za-konet prapanike). Nuk më shkulet ngakujtesa (nga mendja, nga zemra).

SHKUMË f. 1. përd. mb. �g. Që nuk është ilidhur e i ngjeshur, i �ashkët, i qullët (përtrupin e njeriut). E ka trupin shkumë.Është fare shkumë.

SHKUMËZOHEM vetv. 1. kryes. veta III �g.Bën si i tërbuar, mend pëlcet nga inati;�et e bërtet pa pushim. U tërbua e ushkumëzua. 2. Rropatem e shkrihem nëpunë (sidomos jashtë në diell a në punëtë rënda �zike), lodhem shumë, këputem.U shkumëzuan në punë.

SHKUMËZOJ jokal. 1. kryes. veta III �g.Bën si i tërbuar, bërtet e çirret ngainati. Shkumëzonte nga inati. Dridheje shkumëzonte.

SHKUMËZUAR mb. 1. Që bën si i tërbuarnga inati (për njerëzit).

SHKUND kal. 1. bised. I marr e i harxhoj a ishpërndaj të gjitha ç'ka brenda një send,një enë, një vend etj. ose marr a harx-hoj një sasi shumë të madhe prej tyre;e zbraz fare diçka, e lë pa gjë (zakonishtpër paratë, për plaçkat e mallin e shtëpisëetj.); e detyroj dikë që të harxhojë shumëtë holla a ushqime për mua. E shkundiqesen (kuletën). I shkundi xhepat. Eshkundi shtëpinë. E shkundi hambarin.I shkundën dyqanet blenë shumë gjëra.Na shkundi fare. 2. Rrëzoj me forcënjë pushtet shtypës a një sundim të huaj;

përmbys. 3. E gjallëroj dikë, e vë nëlëvizje, e bëj të mendojë e të veprojë dukee nxjerrë nga plogështia e nga mefshtësia;e bëj të vetëdijshëm për përgjegjësinë qëka, e sjell në vete, e bëj që të heqë dorënga pikëpamjet, qëndrimet e sjelljet egabuara.

SHKUNDEM vetv. 1. Gjallërohem, vihem nëlëvizje, dal nga plogështia e mefshtësiadhe bëhem luftarak; mbledh fuqitë e mia,bëhem i vetëdijshëm për përgjegjësitë edetyrat e mia; vij në vete, heq dorënga pikëpamjet, qëndrimet e sjelljet egabuara; tundem. Ka nevojë të shkun-det ca. U shkundën i madh e i vogël. Tëshkundemi nga pluhuri i së kaluarës (ngaplogështia)! Shkundu një herë! 2. I pr-ish të gjitha paratë që kam, mbetem panjë lek; i harxhoj të gjitha ushqimet qëkam a i shes të gjitha plaçkat e shtëpisë,mbetem pa gjë a me fare pak gjëra nështëpi. U shkund fare. U shkund ngaxhepi (nga ushqimet, nga zahiretë). 3.Humbas aftësinë për të menduar e përtë arsyetuar në mënyrë të shëndoshë, mërrjedhin trutë, matufosem, rrjedh. Ushkund fare (nga trutë).

SHKUNDUR mb. 1. Shumë i varfër, ikëputur; që ka mbetur pa një lek në xhep.Ishin të shkundur fare. 2. Që ështëbërë matuf, i rrjedhur. Plak i shkundur.Është i shkundur (nga trutë).

SHKURROJ kal. dhe jokal. 1. I mbaroj a iharxhoj të gjitha, e shkund; humbas tëgjitha fuqitë, këputem.

SHLYEJ kal. 1. Laj, paguaj një borxh a kryejnjë detyrim. Shleu llogarinë. Shleu borx-het (kredinë). I shlyen detyrimet ndajshtetit. E shleu dënimin. 2. E laj njëgabim a një faj me një punë të mirë, ebëj që të mos merret më parasysh. Shlyejgabimin (fajin). Shlyej një përshtypjejo të mirë. 3. Ia heq dikujt një masëndëshkimore që ishte marrë ndaj tij. Iashlyen vërejtjen.

SHLYHEM vetv. 1. zakon. sh. �g. I lajmëborxhin njëri-tjetrit, nuk i kam as më

202

ka borxh a detyrim, lahemi. U shlyembashkë? U shleva me të. 2. vet. vetaIII �g. Lahet, nuk merret më parasysh.Këto gabime nuk shlyhen lehtë. 3. Hiqet,shuhet, zhduket. Nuk i shlyhej ngamendja (nga kujtesa, nga zemra). Për-shtypje që nuk shlyhen.

SHLLIGË f. 1. Grua e keqe dhe gjuhustër,nepërkë.

SHMANG kal. 1. Largoj, mënjanoj, bëjqë të mos ngjasë, parandaloj (diçka qëmë duket e papëlqyeshme a e dëmshme).Shmang një dëm (një të keqe). Shmangrreziqet (humbjet). Për të shmangurluftën.

SHMANGEM vetv. 1.Qëndroj larg ngadikush a nga diçka që nuk më pëlqen a qëmund të më dëmtojë, përpiqem të mostakohem a të mos kem të bëj me të, iruhem; shpëtoj nga diçka duke dredhuar,i bëj bisht, i largohem; nxjerr arsye tëndryshme për të mos vepruar ashtu siduhet ose për të mos bërë atë që duhet aqë më kërkohet. Iu shmang takimit. Iushmangeshin rrugëve të rrahura (cekëti-nave). I shmangem rrezikut. I shmangejpunës (detyrës, përgjegjësisë, kontrollit).Iu shmang pyetjes (bisedës, diskutimit).Iu shmang luftimit.

SHMANGIE f. 1. Largim a shkarje nga vijathemelore e një programi politik, e njëteorie, e një doktrine. Shmangie ngae majta (nga e djathta). 2. Largimnga diçka; moszbatim, shkelje. Shmangienga norma e gjuhës letrare. Shmangienga rregullat (nga parimet). Shmangienga detyra (nga puna, nga shërbimiushtarak).

SHNDRIT jokal. 1. kryes. veta III �g.Shquhet, dallohet, shkëlqen (për aftësitëe talentin e dikujt). Shndriti talenti i tij.Shndrit ndër shokët. 2. kal. �g. I zbulojtë vërtetën dikujt duke e mësuar, ndrit,ndriçoj. U shndrit mendjen të rinjve.

SHNDRITSHËM f. 1. libr. Që shquhet përveti të larta, i përmendur, i ndritshëm.

Emër i shndritshëm. I shndritshmi atd-hetar.

SHOGEM vetv. 1. Zvirdhem a ftohem nga njëpunë, nuk interesohem më për diçka.

SHOH kal. 1. E vlerësoj dikë a diçka nënjë mënyrë të caktuar, e quaj; mbajkëtë ose atë qëndrim, sillem në këtë anë atë mënyrë. E shohim si shfaqje tëluftës së klasave. E kanë parë si forcënlëvizëse kryesore. E shoh si një çështjethemelore. E shoh me një sy tjetër (me sytë mirë, me sy të keq). E shihte shtrem-bër (vëngër, ftohtë). 2. Përjetoj; provoj,heq, vuaj. Ka parë shumë në jetë ai. Kaparë lemeri (kiametin) me sy. Sa ka parëky vend (ky popull, kjo botë)! Ç`të keqeke parë nga ai? Atëherë pamë ç`pamë! 3.�g. Ia arrij ta jetoj (zakonisht për diçkaqë e dëshiroj), ia arrij diçkaje. Nuk e palirinë. E pamë edhe në këtë ditë.

SHOKË f. 1. Rrip, brez. Shokë pluhuri.Shokë drite.

SHOSH kal. 1. shih SHOSHIT 2. E shoshënmirë punën.

SHOSHË I f. 1. Mjet a mënyrë që shërben përtë shqyrtuar diçka me imtësi e me kujdesdhe për të ndarë të mirën nga e keqja,të vërtetën nga e rrema, të drejtën nga egabuara, atë që vlen nga ajo që nuk vlen.Shosha e parë. Shosha e Partisë. I kalojnë shoshë. 2. Vend i vogël, një copë, pak.Një shoshë vend (qiell).

SHOSHIT kal. 1. Shqyrtoj me imtësi e mekujdes një çështje, e rrah mirë e nga tëgjitha anët, e shkoq një punë hollë-hollë;hetoj diçka me kujdes për të nxjerrë njëpërfundim.

SHPAGUAJ kal. 1. Kryej një veprim a njëpunë si përgjigje të një veprimi a të njëpune që ka bërë dikush, ia shpërblej, iakthej, ia laj; marr hakun. E ka shpaguarveten. Ua shpaguan gjakun shokëve tëvrarë. Ia shpagoi mirë. Rrofsha e ta sh-pagofsha!

203

SHPALOS kal. 1. Paraqit, parashtroj diçkadalëngadalë a pjesë-pjesë, shtjelloj. Sh-palosi mendimet. Shpalos kujtimet efëmijërisë. U shpalosi zemrën shokëve.

SHPALOSET vetv. 1. Paraqitet, shfaqet, deldalëngadalë a pjesë-pjesë para syve. Sh-palosen fushat e gjera. Para nesh u sh-palos një pamje mahnitëse. Shpalosen �-toret (heroizmat).

SHPANDKOJ kal. krahin. 1. Shkreh,rraskapit.

SHPATËZHVESHUR mb. kryes. poet. 1.Me guxim e me kërcënim. Flet sh-patëzhveshur.

SHPATULL f. 1. vet. sh. �g. Shpina e su-pet e njeriut, si pjesa e trupit që mbanpeshën më të rëndë, punën më të vështirë,mundimet, vuajtjet etj.; kurriz. Rën-donte mbi shpatullat e popullit. E ka (emban) ai mbi shpatulla. Qëndron në sh-patullat e tij. S`ia mbajnë shpatullat nuke përballon dot. E provoi mbi shpatullate veta.

SHPELLË f. 1. përd. mb. bised. Shumëi fortë e i lartë (për zërin); �g. i fortë,shkëmb. E ka zërin shpellë. E ka kokënshpellë.

SHPELLOJ kal. 1. I bëj dikujt një të keqe tëmadhe, i bëj gropën.

SHPENGOHEM I vetv. 1. Çlirohem ngadiçka që më pengon, më ndrydh a më ku-�zon në sjelljet e në veprimet e mia, i japliri vetes.

SHPERR kal. 1. vet. veta III. Ia merrtë gjitha fuqitë, ia shter, e shkreh, erraskapit.

SHPERREM vetv. 1. Më mbarohen krejtfuqitë, rraskapitem, shkrehem. U shperrfare.

SHPËLAHEM vetv. 1. shih LAHEM 2. Jamlarë e shpëlarë me të as i kam, as më kagjë për të dhënë.

SHPËLAJ kal. 1. shih LAJ 7. E shpëlau borx-hin.

SHPËLARË mb. 1. mospërf. Që është pashije e pa kripë, që nuk të tërheq, që të lëtë ftohtë, që nuk ka asgjë të veçantë e nuktë ngjall ndonjë ndjenjë; që nuk shprehasgjë, i zbarët; që ka përmbajtje të dobëta të varfër, pa ndonjë vlerë të vërtetë epa forcë ndikuese. Njeri i shpëlarë. Sy tëshpëlarë. Zë i shpëlarë. Shaka (fraza) tëshpëlara. Muhabet i shpëlarë. Vjershatë shpëlara. Pikturë (tablo) e shpëlarë.

SHPËRGJUM kal. 1. shih ZGJOJ 4.

SHPËRGJUMEM vetv. 1. shih ZGJOHEM4.

SHPËRKOQ kal. përf. 1. Shpërndaj andej-këtej, e bëj kashtë e koqe. I shpërkoqilufta.

SHPËRNDAHEM vetv. 1. Merrem me shumëgjëra a me shumë punë dhe nuk thel-lohem në asnjë prej tyre. Ai është sh-përndarë shumë.

SHPËRNDAJ kal. 1. Largoj (për diçka jotë mirë, të padëshirueshme). Shpërndajdyshimet.

SHPËRTHEJ kal. 1. jokal. vet. veta IIIedhe �g. Lind, shfaqet a �llon menjëherë,me vrull e me forcë të madhe; shfaqetpapritur dhe �llon të përhapet me shpe-jtësi e në shkallë të gjerë. Shpërtheustuhia (furtuna). Shpërtheu pranvera(dimri). Shpërtheu zjarri. Shpërtheumendimi krijues (hovi revolucionar) imasave. Kanë shpërthyer garat (aksionetme goditje të përqendruar). Shpërtheulufta (kryengritja). Shpërthyen grevat(demonstratat, përleshjet). Shpërtheukriza. Shpërtheu terrori fashist. Sh-përtheu kolera (murtaja). 2. kryes. jokal.�g. I lë ndjenjat e mia të shfaqen lirishte me vrull; shpreh me vrull e me zjarrqëndrimin tim ndaj diçkaje. Shpërtheunë vaj. Shpërtheu gazi. Shpërthyenduartrokitje të stuhishme (thirrje, bro-horitje). Shpërtheu entuziazmi i masave.Shpërtheu me zemërim (me vrull).

SHPËRTHIM m. 1. Shfaqje e menjëher-shme dhe e vrullshme e një ndjenje a

204

e një veprimi. Shpërthime rinore. Sh-përthim gëzimi (zemërimi, entuziazmi).Shpërthimi i të qeshurave.

SHPËRVILEM vetv. 1. I përvishem një puneetj. Shpërviluni punës! Iu shpërvolkundërshtarit.

SHPËRVISHEM vetv. përf. 1. I përvishemnjë pune etj. T'i shpërvishemi punës! Iushpërvesh shtëpisë që pa gdhirë. Iu sh-përvesh e s`i la gjë pa thënë.

SHPIE kal. 1. Udhëheq në një drejtim; ndih-moj që të zhvillohet, të përparojë, të ecë,çoj. 2.Bëj që të arrijë në një përfundimtë mirë ose të keq, e çoj në një gjendjetë caktuar; vet. veta III ka si rrjedhim asi pasojë; çon. I shpuri në përfundime tëdrejta. E shpuri në buzë të greminës. Nëç`gjendje e paskan shpënë! Ja ku të sh-pie mendjemadhësia (kokëfortësia, paku-jdesia)! 3. �g. Drejtoj, përqendroj, çoj,hedh. Shpie sytë (vështrimin). E shpiemendjen diku a te dikush.

SHPIHEM vetv. 1. Gjallërohem; vij në vete,qetësohem. U shpi shpirtërisht. Njerëzitpo shpiheshin.

SHPIK I kal. 1. Përdor a shfrytëzoj diçka tërë-sisht e deri në fund, shteroj. I shpikën tëgjitha burimet.

SHPINË f. 1. �g. Vetja, kurriz. E provoi nëshpinën e vet. Kishte dhjetë shpirt mbishpinë (për t'i ushqyer). Rëndon mbi sh-pinën e tjetrit. 2. �g. Prapavijë, pjesae prapme e frontit. Mbroj (siguroj) sh-pinën. I mori shpinën armikut. E sulmoiarmikun në shpinë (nga shpina).

SHPIRT m. 1. Qenia më e shtrenjtë, më eçmueshme për dikë, njeri shumë i afërt ei dashur, i dashuri i zemrës, zemër (për-doret edhe për t'iu drejtuar me dashurie përkëdhelje një njeriu shumë të afërt);gjëja më e shtrenjtë për njeriun, jeta. Ekam shpirt. E dua si shpirtin. Shpirtiështë i dhembshur. Jap edhe shpirtin përtë. Eja, shpirti i nënës (shpirti im)! Ç`ke,o shpirt? Shpirt i vogël! 2. Gjëja më e

qenësishme, thelbi i diçkaje. Shpirti i ma-terializmit (i marksizmit). Shpirti i artit(i shkencës). Shpirti i punës krijuese.

SHPIRTËZOJ kal. 1. vjet. I jap shpirt, i japjetë; e frymëzoj; i lartësoj ndjenjat. Sh-pirtëzon të tjerët. Ideja që i shpirtëzon.

SHPIRTO f. 1. përd. mb. �g. bised. Shumë igjallë, shumë i shkathët e i zgjuar. Ështëshpirto!

SHPLEKSEM vetv. 1. Largohem, ndahemnga dikush a nga një grup njerëzish; ishkëput lidhjet; kund. pleksem. Sh-pleksu nga ata shokë!

SHPOJ kal. 1. Vështroj dikë ngultas duke de-përtuar në tërë qenien e tij, duke ia het-uar mendimet, ndjenjat, qëllimet. Sytëe tij të shponin tejpërtej. Kishte njëvështrim që të shponte. 2. �g. Nxitdikë, e shtyj të veprojë, e ngacmoj; e kuj-toj që të bëjë diçka, ia përmend diçka qëtë mos e lërë në harresë. Duhet shpuarherë pas here. Po ta shposh, të tregonshumë historia. E kanë shpuar të tjerët,ai s?ka faj. 3. �g. Thumboj, ngacmoj,gërgas. Shponin njëri-tjetrin. Shpoje satë duash, nuk të kthen përgjigje ai. Potë shposh, do të dëgjosh. fj. u. 4. edhejokal. �g. bised. Spiunoj; shpif. Shponkundër shokëve. E dërguan për të shpuartë tjerët. 5. bised. Hetoj me imtësi. Zuritë shpojë e të rrëmojë.

SHPUES mb. 1. Që të përshkon tejpërtej,që depërton; zhbirues. Sy (vështrim) sh-pues.

SHPUPLOJ kal. 1. Rrjep, zhvesh, e lë pa gjë,i marr mallin, paratë etj. E shpupluanfare.

SHPUPURISHEM vetv. 1. Lëviz andej-këtej,tundem, përpiqem si e si ta bëj më mirënjë punë; nuk rri rehat. U shpupurishënqë t`i pritnin miqtë sa më mirë. Shpupur-ishej si zorra në prush.

SHPURRIT kal. 1. Përpiqem pak nga pak t'izbuloj mendimet, të marr vesh ç'mendon,i blej mendjen, e rrëmoj. U përpoq ta sh-purriste.

205

SHPUZAK mb. 1. keq. Fsheharak, tinëzak,që është si thëngjill i mbuluar.

SHQEP kal. 1. Ndaj me forcë, shkëput, largoj.S'e shqep gjë prej saj. 2. thjeshtligj.,përf. E rrah fort dikë, e shemb; e mundkeqas (në një ndeshje sportive a në njëlojë tjetër). E shqepi në dru (në hu). Eshqepi me grushte. E shqepi së rrahuri.Në futboll i shqepën. 3. thjeshtligj.Ngop, dend. Të shqep me gënjeshtra.

SHQEPEM vetv. 1. (me një trajtë të shkurtërtë përemrit vetor në r. dhanore; zakon-isht moh.). Ndahem, shkëputem, largo-hem. Nuk m`u shqep gjithë rrugës. S`tëshqepet! Mos iu shqep! 2. thjeshtligj.Kënaqem duke bërë diçka që më pëlqen,aq sa kam qejf vetë.

SHQEPOJ jokal. 1. Çaloj; ngec. Shqepon nëtë folur. 2. Gaboj, shkas. Shqepove që iadhe atij. 3. bised. Nuk e mbaj fjalën qëkam dhënë, i bëj bisht fjalës, e ha fjalën.Nuk u shqepon fjalëve.

SHQIM kal. 1. Shfaros, përfaroj. E shqimënarmikun. I shqimën mushkonjat.

SHQIPONJË f. 1. Njeri trim, i guximshëm,sypatrembur e krenar; njeri shumë i zotie i shkathët. Shqiponjat partizane. E kashqiponjë këtë djalë (këtë vajzë).

SHQIT kal. 1.E bëj të largohet dikë ngadikush a nga diçka; ndaj me forcë,shkëput, largoj. Nuk e shqitën dot ngaajo. Erdhi koha dhe më shqite. kr.pop. Shqiti fëmijët, se po zihen! Nuk iashqiste sytë. 2. Zhvat diçka, marr a nx-jerr me zor ose me pahir prej dikujt. Mezii shqiti njëqind lekë. Ia shqiti me pahir.Kërkon të shqitë ndonjë thelë. Mezi ishqita një fjalë. 3. Marr një vendim,ndaj mendjen të bëj një punë që e kampasur më dysh; i jap zgjidhje një pune.Shqit një çështje të ngatërruar. Shqite,mos e lër varur punën!

SHQITEM vetv. 1.Ndahem prej dikujt, nuk endjek më nga pas, nuk i qepem më; heqdorë nga dikush a nga diçka; largohem;shkëputem me forcë prej dikujt; e lë të

qetë, nuk e mërzit a nuk e bezdis, nuk emundoj më; kund. ngjitem. Nuk shqitejnga nëna. Mezi iu shqit nga duart. Iuvu nga pas e s`i shqitej. Mos iu shqit lib-rit (mësimit, shkollës, punës)! S`i shqitejkolla. Nuk na u shqit ajo gjellë. Nuk ishqitej ai mendim. 2. bised. Lodhem,këputem; bëhem copë. U shqit së ecuri.

SHQITUR mb. 1. bised. I lodhur, i këputur.Vinin të shqitur nga puna.

SHQOTË f. 1. Valë e rrëmbyer, tallaz. Nëshqotat e jetës. Shqota e luftës.

SHQYER mb. 1. I hapur jashtë mase ngahabia, i zgurdulluar (për sytë). Me sytë shqyer. 2. I ngjirur, i çjerrë. Me zë tëshqyer.

SHQYHEM vetv. 1. kryes. sh. �g. Kanëgrindje të thella e të ashpra zihen keqnjëri me tjetrin. Grindeshin e shqyheshinpërditë. 2. Lodhem e këputem dukepunuar me të gjitha forcat a duke bërëdiçka tjetër. U shqye në punë. U shqyesë thirruri.

SHTALP m. 1. përd. mb. �g. I papjekur.Është ende shtalp. E ka kokën shtalp.mospërf. është fare i papjekur (për tërriturit).

SHTAMPË f. 1. Përsëritje e diçkaje të njo-hur ashtu siç është, pa i ndryshuar e pa ishtuar gjë, kopjim mekanik; formulë, sh-prehje a ide që është përdorur dhe ështëshfrytëzuar nga shumë të tjerë; shabllon.Shtampat e shtypit. Shtampat e prishingjuhën.

SHTARË f. 1. Helm, farmak. Iu bëftë shtarë(ajo që hëngri)! mallk. 2. bised. Dëm, ekeqe; sjellje e papëlqyeshme që hidhërontë tjerët. Ç`qe kjo shtarë që na bëri! 3.përd. mb. �g. Shumë i kripur; i hid-hur, farmak. Gjella qenka shtarë. M`ubë goja shtarë.

SHTATANIK mb. 1. Që ka mbetur i pazhvil-luar nga trupi ose nga mendja; që mezimbahet në këmbë, i dobët. Kallinjshtatanikë. Qeveri shtatanike. Ështështatanik nga mendja.

206

SHTAZË f. 1. keq., shar. Njeri i trashë e ipasjellshëm, kafshë; njeri i egër, mizor, ipamëshirshëm. Shtazë me fytyrë njeriu.Hante si shtazë.

SHTAZËRI f. 1. edhe sh. ∼, ∼TË �g. keq.Të qenët i egër e shtazarak; sjellje eegër, mizore dhe e pamëshirshme, sjelljeprej shtaze. Shtazëria e pushtuesve.Shtazëritë e fashistëve

SHTEG m. 1. Rrugë e vështirë dhe zakon-isht e panjohur për të arritur një qëllim;mënyrë e stërholluar për të dalë nga njëgjendje e vështirë a e padëshirueshme osepër të zgjidhur një çështje të ngatërruar;rrugëdalje. I vetmi shteg. Pa shteg parrugëdalje. Shtegu i shpëtimit. Çajmështigje të reja. Ecim nëpër shtigje të pan-johura. E gjeti në shteg. E nxori (e qiti)në shteg e ndihmoi për të gjetur rrugëne daljes a të zgjidhjes. 2. Pikë e dobëtku mund të goditet më me lehtësi kundër-shtari; vend a rast i volitshëm që e kërko-jmë dhe e gjejmë vetë a na del përpara;shtrungë. Ia gjeti shtegun. I erdhi (i doli,i ra) në shteg. E zuri (e kapi) në shteg.

SHTEGDALJE f. 1. shih SHTEG,∼U 3. Egjeti shtegdaljen. Nuk ka shtegdalje.Duhet të ketë një shtegdalje.

SHTENDOS kal. 1. Çliroj nga tendosja, ekthej në gjendjen e zakonshme; kund.tendos. Shtendos nervat.

SHTENDOSEM vetv. 1. Çlirohem nga njëtendosje mendore a shpirtërore, kthehemnë gjendjen e zakonshme; kund. ten-dosem.

SHTENDOSUR mb. 1. Që është çliruar nganjë tendosje mendore a shpirtërore, qëështë kthyer në gjendjen e zakonshme.Me nerva të shtendosur.

SHTER jokal. 1. vet. veta III �g. Mbaron,s'mbetet fare, humbet krejt, merr fund.Po i shter drita e syrit. I kanë shterursytë. Nuk i shter kurrë gëzimi (besimi).Nuk u shterin forcat (fuqitë). Shteridashuria e tyre. 2. edhe kal. �g. shihSHTEROJ 4,5. 6. kal. �g. Ia merr të

gjitha fuqitë, e shkreh, e rraskapit. Eshteri puna e tepërt.

SHTERET vetv. 1. Dobësohet shumë, ikën,humbet, soset, merr fund (për një nd-jenjë, një aftësi të njeriut etj.). Iu shterzëri. Po i shtereshin fuqitë. Nuk i shterejgëzimi.

SHTEROJ jokal. 1. kal. �g. E çoj deri nëfund, e zgjidh përfundimisht pa lënë gjëtë patrajtuar a të pasqaruar; e trajtojnga të gjitha anët dhe në thellësi. Shterojnjë temë shkencore. Shteroj një çështje(një problem). 2. kal. �g. E përdor tërë-sisht, e shfrytëzoj deri në fund. I shteroitë gjitha burimet (mundësitë). 3. Hum-bas aftësitë krijuese (për një shkrimtar aartist). Kishte shteruar fare.

SHTERP mb. 1. edhe ∼, ∼E �g. Që nukjep fryt, që nuk krijon ndonjë gjë të re,që nuk sjell ndonjë dobi, i varfër; kund.pjellor; i frytshëm. Jetë shterpë. Bised-ime shterpë. Teori (fantazi) shterpe.

SHTERPËSI f. 1. Mungesa e aftësisë krijuese,varfëri e mendimit a e krijimtarisë; tëqenët i pafrytshëm e i padobishëm. Shter-pësi shpirtërore. Shterpësi letrare. Shter-pësi mendimi (fantazie). Shterpësia ejetës së tij.

SHTERPËZOHET vetv. 1. Humbet aftësinëkrijuese, nuk është në gjendje të krijojëndonjë gjë të re, shteron. Kush nuk më-son, shterpëzohet.

SHTERUAR mb. 1. Që është çuar deri nëfund, që është zgjidhur përfundimisht pambetur gjë e patrajtuar a e pasqaruar; qëështë trajtuar nga të gjitha anët dhe nëthellësi. Çështje (temë) e shteruar.

SHTËLLIT kal. 1. Shpërndaj andej-këtej. Ishtëlliti vapa (shiu) njerëzit. 2. Shtjelloj;zhvilloj.

SHTËLLITEM vetv. 1. vet. veta III �g. Sht-jellohet; zhvillohet. Biseda u shtëllit përkohën e luftës.

SHTËPI f. 1. bised. Atdheu, vatra. Na kishteshkelur i huaji në shtëpi.

207

SHTËRZIM m. 1. mospërf. Mundim i madhpër të bërë diçka, shtrëngim, përpjekjeplot mundime. Shtërzime pa dobi.

SHTËRZOJ jokal. 1. mospërf. Mundohemfort për të bërë diçka, shtrëngohem, për-piqem me mundime. Më kot po shtërzon.

SHTIE kal. 1. edhe �g. E bëj dikë që të ndiejëdiçka, i fut diçka në shpirt, e shpie në njëgjendje shpirtërore të caktuar (zakonishtjo të mirë); fut, kall (edhe në një varg një-sish frazeologjike). I shtiu frikën (tmer-rin, lemerinë, datën). Më shtiu krupën(të keqtë).

SHTIR kal. 1. Kapërcej një pengesë, përballojnjë të keqe a vështirësi, e hedh. E shtiriedhe këtë radhë.

SHTIRË II mb. 1. I dobët nga trupi, ligaç,ngordhalaq. Është si i shtirë.

SHTIZË f. 1. �g. bised. Rreze dielli;rreze dielli e kthyer nga një sipërfaqepasqyruese. Dielli hodhi shtizat mbi mal.Deti bën shtiza.

SHTJELLË f. 1. Valë e rrëmbyeshme punësh angjarjesh të tjera që e përfshijnë njeriunnë vorbullën e tyre, diçka që të rrëmbennë rrjedhën e saj të shpejtë; diçka që lëvize që zhvillohet me shpejtësi, vorbull. Sht-jella e punëve (e ngjarjeve). Shtjella ejetës

SHTJERR kal. 1. Ftilloj, shkoqit. Shtjerr njëngjarje të ngatërruar.

SHTOJZOVALLE f. 1. Vajzë shumë e bukur.E ka nusen shtojzovalle.

SHTRAK m. 1. �g. Ku�, gardh; perde. Njeripa shtrak njeri që �et haptas. Flet pashtrak �et haptas, nuk fsheh gjë.

SHTRAT m. 1. Tabani mbi të cilin lind, kri-johet a zhvillohet diçka. Shtrat i shën-doshë. Shtrati kombëtar i këngës popul-lore. 2. keq. Tërësia e kushteve dhee rrethanave që shkaktojnë lindjen dhezhvillimin e shfaqjeve e të dukurive tëdëmshme për moralin e shoqërisë sonë,mjedis jo i shëndoshë. Shtrati i grindjeve

(i thashethemeve). Gjente shtrat dembe-lizmi. I bënte shtrat tara�lëkut. 3. �g.bised. Burrë e grua, një çift bashkëshort-ësh.

SHTREMBËR mb. 1. I gabuar, jo i drejtë;që nuk i përgjigjet së vërtetës; kund. idrejtë. 2. Që punon me hile, jo i nder-shëm, jo i sinqertë, jo i pastër; kund. idrejtë.

SHTREMBËR ndajf. 1. Në mënyrë jo tëdrejtë, jo drejt, në mënyrë të gabuar;në mënyrë jo të ndryshme; keq, jo mirë;kund. drejt. Flet (mendon) shtrembër.I kupton (i merr) shtrembër gjërat. Ve-pron shtrembër.

SHTREMBËROJ kal. 1. E them ndryshe, eprish, e shformoj, e shqiptoj në mënyrëtë gabuar; e ndryshoj diçka zakonishtme qëllim të keq, e paraqit a e tre-gon ndryshe nga ç?është; e shpjegon nëmënyrë të gabuar. I shtrembëron fjalët.I shtrembëron emrin.

SHTRENJTË ndajf. 1. Me humbje a me �i-jime të mëdha; duke pësuar një dëm tëmadh. I doli më shtrenjtë. Fitorja i kush-toi shtrenjtë. E pagoi shtrenjtë.

SHTRËNGATË f. 1. Shpërthim i fuqishëmi revoltës së masave, lëvizje e madheshoqërore, që zhvillohet me vrull; ngjarjee papritur që vjen me vrull dhe shkaktontronditje të forta; tronditje e madhe ediçkaje; stuhi. Shtrëngatë revolucionare.Shtrëngatat e luftës klasore. Shpërthyenshtrëngata të reja. 2. Shpërthim i men-jëhershëm dhe shprehje e vrullshme e njëndjenje a e një përjetimi. Shtrëngatëzemërimi. Shtrëngatë duartrokitjesh.

SHTRËNGOJ kal. 1. vet. veta III �g. Bëhetmë e fortë a më e mprehtë, më ngacmonshumë, s'më lë të qetë; ndiej nevojë tëngutshme të dal jashtë. E ka shtrënguaruria. Më shtrëngoi reumatizmi (rrufa,kolla). E shtrëngoi ujët e hollë. 2. �g.I vë fre, e disiplinoj, e ku�zoj në sjellje enë veprime. Shtrëngoji ca fëmijët!

208

SHTRËNGUAR mb. 1. I ngjeshur, që kërkonpërpjekje të mëdha për t'u kryer brendanjë kohe të caktuar (për një program aplan pune). Plan i shtrënguar. Detyra tështrënguara. 2. Shumë i kursyer, dorër-rudhur; që bëhet me kursim të madh;që e vlerëson dikë a diçka në mënyrëtepër të rreptë a më pak sesa meritonnë të vërtetë, i rreptë. Njeri i shtrënguar.Jetesë e shtrënguar. Ishte ca i shtrënguarai mësues. I ka notat të shtrënguara. 3.Që ka një ndryshim a epërsi shumë tëvogël në krahasim me një tjetër (zakon-isht për rezultatet e ndeshjeve sportivenë gola ose në pikë). Rezultat i shtrën-guar.

SHTRIHEM vetv. 1. vet. veta III edhe �g.Përhapet duke mbuluar një hapësirë anjë sipërfaqe të gjerë; e zmadhon sipër-faqen e vet, fryhet (për detin, liqenin,kënetën, lumin). Mjegulla po shtrihejmbi tokë. Nata (terri) po shtrihej mbifshat. Prapë u shtri deti (liqeni, lumi).

SHTROHEM vetv. 1. vet. veta III. Ulet, rraf-shohet, sheshohet; qetësohet, bie, ulet(për detin, lumin etj.); �g. bëhet më iqetë. Është shtruar bari. Nuk i shtro-heshin �okët. U shtrua deti (lumi, liqeni).U shtrua biseda (muhabeti, diskutimi).2. I hyj diçkaje me zell e me dëshirë,punoj me ngulm. I është shtruar punës(mësimit, shkollës).

SHTROJ kal. 1. edhe jokal. �g. E bëj mëtë qetë e më të shtruar. E shtruan lojën.sport. E shtroi muhabetin.

SHTRUAR mb. 1. I urtë, i bindur, idëgjueshëm; që nuk rrëmbehet, që igjykon punët qetë e pa u ngutur; qëpunon qetë e me durim. Grua e shtruar.Njeri (burrë, djalë) i shtruar. 2. I qetë, ingadalshëm, jo me ritëm të shpejtë. Zë ishtruar. Bisedë e shtruar.

SHTRYDH kal. 1. E rrok dhe e shtrëngojfort dikë. Jo aq fort, se më shtrydhe! Emori fëmijën dhe e shtrydhi në gji. 2.Iamarr të gjitha ç?ka, e shkrënd; e shfry-tëzoj deri në palcë, i rrëmbej edhe pikën

e fundit; marr vesh prej dikujt gjithçkaqë di ai, duke përdorur zakonisht mënyrashtrënguese. E shtrydhi lopën e moli derinë pikën e fundit. 3. I heq hollësirate gjërat e tepërta, duke mbajtur ato qëjanë më kryesoret, e ngjesh. E shtrydhleksionin.

SHTRYDHEM vetv. 1. vet. veta III �g.Lëshon shiun (për retë). U shtrydhënretë.

SHTYHEM vetv. 1.Arrij deri diku dukeshkuar në një drejtim të caktuar; shkojmë tej duke ndjekur një rrugë a një drej-tim të caktuar, hyj, futem me thellë. Ushtynë deri në Drin. Ishin shtyrë thellë nëpyll. Nuk u shty më gjatë (më tutje) nukvijoi më tej, nuk shkoi më thellë. Ështështyrë thellë në atë punë. Është shtyrë nëmoshë është plakur. Ishte shtyrë në pijekishte �lluar të pinte mjaft, ishte bërë pi-janec.

SHTYLLAK mb. 1. Që e mban fjalën e dhënë,që nuk i luan fjalës, besnik. Djalë (burrë)shtyllak.

SHTYLLË f. 1. �g. Ai që mban barrënmë të madhe në një punë, ai që ështëmbështetja kryesore e diçkaje, ai që luanrolin kryesor në familje, në një grup, nënjë shoqëri etj. Shtylla e shtëpisë (efamiljes, e konakut). Shtylla e skuadrës.Shtylla e demokracisë. Shtylla e reak-sionit. 2. përd. mb. �g. I fortë, iqëndrueshëm, i patundur. Është shtyllë.Qëndron shtyllë e s`bëhet urë. 3 b) �g.themeli i diçkaje, mbështetja kryesore.

SHTYP kal. 1. E mbaj të nënshtruar dikë, embaj nën zgjedhë; e shfrytëzoj. Shtyp-nin popullin (klasën punëtore, fshatarës-inë). 2. E mposht, e dërrmoj, e as-gjësoj a i jap fund me dhunë e me for-cën e armëve. Shtypin kundërrevolu-cionin. Shtypëm komplotet e armiqve.E shtypën kryengritjen. 3. Nuk e lë tëshfaqet, të shprehet a të veprojë lirisht; epengoj, e ku�zoj, e ndrydh. Burokratëtshtypin kritikën (zërin e masës). Ishtypte fëmijët (të bijat).

209

SHTYPEM vetv. 1. bised. Ngurroj të themdiçka, të marr një vendim etj. Shtypej ses`donte t`ia prishte t`et.

SHTYPËS m. 1. Ai që shtyp e shfrytëzon tëtjerët. Shtypësit e huaj. Shtypësit e pop-ullit. Shtypësit dhe të shtypurit. Shoqëripa shtypës e pa shfrytëzues. 2. Ai qështyp me dhunë e me forcën e armëvenjë lëvizje revolucionare, çlirimtare a për-parimtare; ai që nuk e lejon dikë të shpre-het, të shfaqet ose të veprojë lirisht, ai qëe ndrydh a e mbyt diçka përparimtare.Shtypësit e kryengritjes. Shtypësit e kri-tikës (e zërit të masës).

SHTYRË f. 1. Shtysë; nxitje (zakonisht mezor). U desh një e shtyrë e fortë. E bën(e ka) me të shtyra, jo vetë.

SHTYSË f. 1. Nxitje e jashtme a e brendshmeqë na shton zellin e dëshirën për një punëose besimin e guximin për t'ia hyrë njëpune, që na shtyn përpara në një fushëtë veprimtarisë. Shtysë e brendshme (ejashtme, e fuqishme, shpirtërore). Shtysëpër zbulime (për �tore) të reja. I dha njështysë të re. Shërbeu si shtysë.

SHTHUR kal. 1. Ia prish lidhjen a gër-shetimin e mendimeve ose shtjellimin erregullt të tyre. Ia shthuri mendimet. 2.Ia prish rregullin, organizimin, mbarësh-timin; dobësoj kërkesat e disiplinën, bëjlëshime, lejoj që gjithkush të bëjë sipaskokës së vet; prish, shkatërroj. E shthuridisiplinën. E shthurën ekonominë. 3. Eprish dikë moralisht, e bëj të marrë rrugëtë keqe e të zhytet në vese.

SHTHUREM vetv. 1. vet. veta III. Hum-bet lidhjen a gërshetimin e rregullt (përmendimin e shtjellimin e tij). Iu shthurënmendimet. 2. vet. veta III �g. Nda-het e bëhet pjesë-pjesë, copëzohet, i pr-ishet njësia, shpërbëhet. Fronti armik ushthur. Radhët e fashistëve u shthurën.Sistemi kolonial është shthurur. 3. vet.veta III �g. Prishet rregulli, organiz-imi, mbarështimi; dobësohen kërkesate disiplina, bëhen lëshime, lejohet që

gjithkush të bëjë sipas kokës së vet; pr-ishet, shkatërrohet. Loja u shthur. Tëmos shthuret disiplina! 4. Prishem a biemoralisht, marr rrugë të keqe e zhytemnë vese. Kishte rrezik të shthureshin.Ishin shthurur fare.

SHTHURUR mb. 1. Që nuk ka rregull, or-ganizim e mbarështim; që nuk ka njësi tëbrendshme; që është prishur a është dobë-suar, që s'ka kërkesa të rrepta e nuk ecënsi duhet. Disiplinë e shthurur. Ekonomie shthurur. Lojë e shthurur. Familje eshthurur. Parti (organizatë, shoqëri) eshthurur. 2. Që është prishur moralisht,që ka marrë rrugë të keqe e është zhyturnë vese; që ka përmbajtje të keqe moraledhe nxit për të hyrë në një rrugë të tillë.Njeri i shthurur. Femër e shthurur. Jetëe shthurur. Sjellje e shthurur. Filma tështhurur. Muzikë e shthurur.

SHUAJ kal. 1. Nuk e lë të përhapet a të zhvil-lohet, e fashit; e shtyp, e mbyt, i jap fund.Shuaj një sherr (një grindje). Shuankritikën. Përpiqen të shuajnë luftëratçlirimtare (kryengritjet, �akët e revolu-cionit). E shuan me zjarr e me hekur.2. E dobësoj a e zhduk diçka plotësisht,e heq fare. Ia shoi shpresën (frymëz-imin). Përpiqen të shuajnë frymën rev-olucionare (vullnetin për liri). 3. Zhdukdalëngadalë e shkallë-shkallë dallimet, izbut këto derisa i fshij krejt; rrafshoj,sheshoj. Shuaj kontradiktat midis fshatite qytetit. Shuaj dallimet (ndryshimet).4. E ul dhe e dobësoj dalëngadalë de-risa të mos ndihet më, e mek, e pushoj.5.Plotësoj një nevojë �ziologjike a njëdëshirë derisa të mos e kem më, kënaqplotësisht një ndjenjë. Shuaj etjen (ur-inë). Shuaj kureshtjen (mallin, du�n). 6.�g. bised. Bëj diçka me tepri, shemb,kërdis. Më shuan me gënjeshtra.

SHUAR mb. 1. Që ka marrë fund, që nuk vi-jon më. Qytetërimet e shuara. 2. bised.Që i kanë vdekur të gjithë njerëzit, qëka mbetur fare pa njeri, i shkretë, qyqar;që ka mbetur pa fëmijë. Familje (shtëpi,vatër) e shuar.

210

SHUFROJ kal. 1. Fshikulloj. Shufron bejlerët(tregtarët, shoqërinë e vjetër).

SHUGATUR mb. 1. I shushatur, i shastisur.Qenka i shugatur ai!

SHUHEM vetv. 1. vet. veta III �g. Dobë-sohet e zhduket dalëngadalë; pushon sëqeni, zhduket, merr fund. Iu shua gëz-imi (besimi, dashuria, frymëzimi). Nukiu shuan shpresat. Iu shua gazi në buzë(buzëqeshja). Iu shua inati (zemërimi).U shua sherri (grindja). Nuk u shuantraditat përparimtare. Lufta e klasavenuk shuhet. Në komunizëm shteti do tëshuhet. Po shuhen dalëngadalë dallimetndërmjet qytetit e fshatit. 2. vet. vetaIII �g. Ulet e dobësohet dalëngadalë de-risa të mos ndihet më, meket, pushon. Iushua zëri (kënga). U shuan duartrokitjet(zhurmat e ditës, të qeshurat).

SHUL m. 1. �g. bised. Njeri me trup të shën-doshë e të ngjeshur; njeri me trup tepërtë gjatë, stërhell, zdap, lloz. Ç`ishtegjithë ai shul?!

SHULLËHEM vetv. 1. Rri kot, nuk punoj,ngrohem në diell. Shullëheshin gjithëditën.

SHUMËNGJYRËSH mb. 1. libr. Që për-bëhet nga parti a nga rryma të ndryshmepolitike ose nga përfaqësues të tyre (përqeveritë etj.); kund. njëngjyrëshe. Qev-eri shumëngjyrëshe. Bashkim politik(koalicion) shumëngjyrësh.

SHUMËNGJYRSHËM mb. 1. I larmishëm.Lëndë e shumëngjyrshme (e një reviste).

SHUMËVALENT mb. 1. libr. Që kryen disafunksione, që përdoret në shumë fushatë veprimtarisë shoqërore. Gjuhë letrareshumëvalente.

SHUPLAKË f. 1. Veprim që është për dikë njëgoditje e fortë a një fyerje e rëndë. Shu-plakë e fortë. Mori një shuplakë të rëndë.Nxori mësim nga ajo shuplakë.

SHURDH mb. 1. përd. ndajf. �g. shihSHURDHËR 2.

SHURDHËR mb. 1. Që s'merr vesh a që s'dotë dijë për diçka; që nuk ia vë veshinfare diçkaje, që s'preket fare nga diçka.Është i shurdhër ndaj ankimeve (ndajqortimeve).

SHURDHËR ndajf. 1. Vetëm, shkretë (kurlargohet një njeri gazmor a një fëmijë qëe mbushte shtëpinë me hare). Na la shur-dhër.

SHURDHËSI f. 1. Heshtje e plotë dhe e thellë.

SHURDHËT mb. 1. I mbytur, jo i mprehtë(për dhembjen etj.). Dhembje e shurd-hët.

SHURDHJESË f. 1.mospërf. Njeri me shtatfare të vogël, i pazhvilluar e i shëmtuar(kryesisht për fëmijët); njeri fare i pap-jekur, pa ndonjë vlerë a fare pa rëndësinë shoqëri. Doli një shurdhjesë e shistemend.

SHURDHOHEM vetv. 1. Nuk kam se ç'tëdëgjoj rreth e rrotull, mbetem në qetësia në heshtje të plotë, mbetem shurdh;mbetem vetëm, shkretë. U shurdhuashtëpia që kur iku djali. Jemi shurdhuarfare pa të.

SHURDHOJ kal. 1. keq. E lodh dikë mezhurmë a me të folur, i çaj veshët. Mëshurdhoi gjithë ditën. Më shurdhoi tele-foni. Na shurdhuan veshët me ankime tëkota.

SHURDHUES mb. 1. Që ka për qëllim t'umarrë mendjen njerëzve, t'i hutojë e t'ishushatë, që bëhet me bujë e me zhurmëtë madhe. Propaganda (fushatë) shurd-huese. Deklarata shurdhuese.

SHURRËZËNË mb. 1. mospërf. I paaftë,ngordhalaq, i humbur.

SHUSHULL f. kryes. 1. keq. Fundërrina tëshoqërisë, pleh. Ata jam shushulla.

SHUSHUNJË f. 1. keq. Njeri që të ngjitet es'të ndahet për një punë të tijën. Ështëshushunjë e keqe. 2. keq. Shfry-tëzues i egër e i pashpirt, gjakpirës.Shushunja gjakpirëse. Çliruan popullinnga shushunjat.

211

SHYT ndajf. 1. Thes, shakull. Ra shyt përdhe. E la shyt përtokë.

TABAKO f. 1. Truall mbi të cilin lind,krijohet, ngrihet a mbështetet diçka,mbështetje e fortë dhe e sigurt. Tabanipopullor (kombëtar). E mbështeti (e ven-dosi) mbi një taban të shëndoshë. Ka lin-dur (është krijuar) në tabanin shqiptar.

TABOR m. 1. bised. Shumicë emadhe njerëzish, numër i madh njerëzish.Taborë burrash (grash). Vinin me taborë.Kishte një tabor (me) fëmijë.

TABU f. 1. libr. Diçka që quhet e paprekshme,që ndalohet të cenohet a të zihet në gojë.Fjalë tabu. Është bërë tabu.

TAGJIT kal. 1. bised. E ushqej mirë dikë, ijap të hajë mirë. E tagjiti me gjithë tëmirat.

TAGJITET vetv. 1. bised. Ushqehem mirë,ha mirë.

TAJFUN m. 1. libr. �g. Stuhi, furtunë efuqishme dhe e pandalshme. Tajfuni irevolucionit.

TAKTIK mb. 1. Që lidhet me mënyrat dheformat e sjelljes, të veprimit etj., të cilati ndjek dikush për të plotësuar një qël-lim të caktuar; që ka të bëjë me rrugënqë ndjek dikush gjatë përpjekjeve për tëarritur një qëllim të caktuar. Veprim tak-tik.

TAKTIKË f. 1. Tërësia e mënyrave dhe e for-mave të sjelljes, të veprimit etj., që për-doren për të plotësuar një qëllim të cak-tuar; rrugë e caktuar që më parë e qëndiqet gjatë përpjekjeve për të arriturnjë synim. Taktikë e drejtë (e gabuar).Taktika e lojës.

TALLAZ m. 1. Hov që merr dikush, vrull përdiçka. E mori me tallaz. 2. kryes. sh.�g. Valë e madhe brenge e shqetësim;vështirësi e madhe, dallgë. Tallazet ejetës (e luftës). Tallazet e shpirtit. Uqëndroi (u bëri ballë) tallazeve. Lindi nëmes të tallazeve.

TAMTAM m. 1. kryes. sh. Zhurma rit-mike, që del kur i biem daulles. Tam-tami i daulleve. Tamtamet e revolucionit.�g. thirrje për revolucion, alarme revolu-cionesh. 2. keq. Bujë e madhe, zhurmëe madhe që bëhet për diçka. E bënë metamtame të mëdha. U mblodhën me tam-tame.

TAPË f. 1. përd. mb. �g. bised. I dehurkeq, i pirë sa nuk e mbajnë këmbët. Ubë tapë. Erdhi tapë në shtëpi.

TARTAROSEM vetv. bised. 1. S'më vjenmirë; prishem, thartohem në fytyrë. Psetartarosesh? U tartaros keq.

TATËPJETË f. 1. Rënie nga forca, ngashkalla, nga madhësia etj.; gjendje qëshkon gjithmonë duke u keqësuar; rëniee shpejtë, e tatëpjetë. Tatëpjeta e jetës.

TATËPJETË f. 1. Rënie (nga forca, ngashkalla, nga madhësia etj.) që �llon tëpësojë diçka; gjendje që shkon duke u ke-qësuar; rënie e shpejtë, shkatërrim. Etatëpjeta e jetës.

TEATËR m. 1. Vend ku zhvillohen veprimetluftarake a veprime të tjera, arenë.Teatri i luftës (i luftimeve). Teatri i ng-jarjeve.

TEH m. 1. Vëmendja kryesore, interesimi mëi madh; pikësynimi kryesor; goditja krye-sore, më e fortë; ana më e rëndësishmee më e mprehtë e diçkaje. Tehu kryesor.Tehu i luftës (i kritikës). Ta drejtojmëtehun kundër burokratizmit dhe liberal-izmit.

TEHMPREHTË mb. 1. I fortë, i fuqishëm; igatshëm e në gjendje të mposhtë këdo.

TEHNDRYSHKUR mb. 1. Që s'ka më forcë,i pafuqishëm.

TEKANJOZ mb. 1. Që të mundon kur s'epret; që të nxjerr të papritura, që shfaqeta që vepron ku s'e pret, kur s'e pret etj.Erë tekanjoze. Dredha (rrugica) tekan-joze.

212

TEKË f. kryes. 1. Dukuri, ndryshim a diçkatjetër që nuk pritej, që nuk ka arsye tëndodhë, nuk vjen sipas rregullit a sipasdëshirës. Tekat e natyrës (e jetës).

TEKNIK m. 1. Njeri që e njeh mirë njëpunë, ai që e zotëron mirë një mjeshtëripër të kryer diçka, ai që e bën diçka memjeshtëri e me art. Teknik i mbaruar.

TEMPULL m. 1. Vend që i ngjall dikujtnderim të thellë; diçka që nderohet a çmo-het shumë, diçka që mbahet si e shenjtëe si e paprekshme.

TENDOS kal. 1. Vë diçka në gjendje gatish-mërie të plotë, mpreh, vë në punë me tëgjitha forcat; kund. shtendos. Tendosiveshët. Tendosi nervat.

TENDOSEM vetv. 1. Vë të gjitha forcat,mbledh të gjitha fuqitë për të bërë diçka;kund. shtendosem. U tendos i tëri.

TENDOSUR mb. 1. Që ka mbledhur të gjithaforcat për të plotësuar diçka, që është igatshëm për të bërë menjëherë një gjë;i ngrehur, i nderë. Me fytyrë të tendo-sur. Me nerva të tendosura. Rri (pret,është) i tendosur. 2. libr. I ashpërsuarshumë, që mund të çojë në një shpërthim,i acaruar, i nderë. Marrëdhënie të tendo-sura. Gjendje e tendosur.

TENSION m. 1. Përqendrim i madh i forcavemendore e �ake, i vëmendjes e i kujde-sit kur kryejmë një punë, kur plotësojmëdiçka etj. Punë me tension. Ra tensioni ipunës. Punon me tension. 2. Shqetësim imadh, tendosje nervore. Tension mendor.Në gjendje tensioni. 3. Acarim marrëd-hëniesh ndërmjet dy njerëzve, dy partive,dy shteteve etj., gjendje e vështirë dhe eashpërsuar. Tension ndërkombëtar. Ten-sion politik. Gjendje tensioni. Ka ten-sion. Ngrihet (ulet) tensioni.

TEPTIS jokal. bised. 1. vet. veta III �g.1. Shfaqet diçka me forcë të madhe,del jashtë me fuqi; shprehet me forcë tëveçantë, shpërthen. I teptisi inati. 2.Nuk jam në rregull, dal jashtë rrugëssë drejtë, shthurem; nuk e përmbaj dot

veten, kërcej përpjetë. Teptisi djali.Ç?teptis ashtu?

TEQE f. 1. vjet. Vend i shenjtë.

TEREM vetv. 1. Largohem, iki me të shpejtë,zhdukem; vet. veta III mbetet pa njeri apa gjë, shkretohet. U ter rruga s'ka measnjeri në rrugë, mbeti rruga shkretë. Iuter gjumi (qetësia, gazi). Teru që këtej!mospërf. 2. Pushon, resht. S?ishte terurlufta.

TEREZI f. sh. bised. 1. Të qenët si duhet,gjendje e rregullt e diçkaje a e dikujt;rregull në vendosjen e çdo gjëje në vendtë vet, në kryerjen e një pune etj.; tëqenët ashtu si duhet, të qenët në vete.I vuri plaçkat e shtëpisë në terezi. E për-dorte gjalpin me terezi. Harxhonte paterezi. S?i ka punët në terezi. E ka punënnë terezi. S?ka terezi në punë. S?ështënë terezi. S'ka gjë në terezi. S?më duketnë terezi ai. E solli në terezi.

TEREZIT kal. bised. 1. E mendoj thellë; epeshoj mirë, e mat si duhet çdo hap qëdo të bëj; e bëj diçka duke u menduarmirë e pa nxitim. E terezit mirë. Mjafte terezite!

TESTAMENT m. 1. Dëshirë që lë njeriu mefjalët e fundit para vdekjes; amanet.

TËHARR kal. 1. Heq nga një shkrim osenga një vepër letrare pjesët e dobëta atë tepërta, e kreh; e shkurtoj duke epastruar nga gjërat e tepërta e pa vlerë.E tëharri romanin (dramën). E tëharripunimin (tekstin mësimor, programin).

TËHOLL kal. 1. bised. Ia them a ia tregojdikujt diçka me shumë hollësi, zakonishtduke dhënë edhe mendimin tim e stërhol-loj, e holloj, e tjerr gjatë diçka.

TËRBIM m. 1. Vrull i papërmbajtur, furi; sh-pejtësi e madhe, rrëmbim. Luftuan metërbim. U hodhën me tërbim kundërarmikut. Sulmoi me tërbim. Era frynteme tërbim.

TËRBOHEM vetv. 1. Bëhem i papërmbaj-tur në shfaqjen e kërkesave a të tekave;

213

bëhem i shfrenuar në sjellje e në veprime,harbohem; llastohem a përkëdhelem tejmasës. 2. vet. veta III �g. Rritettej mase, zhvillohet shumë, harliset (përbimët). 3. vet. veta III �g. Lëviz a sh-përthen me vrull e me forcë, vërshon pau përmbajtur, lëshohet me rrëmbim. Utërbua era (murrlani). U tërbuan dallgët.U tërbua deti (oqeani, lumi).

TËRBOJ kal. 1. E përkëdhel dikë tej mase,duke ia plotësuar të gjitha dëshirat akërkesat, e bëj që të mos përmbahet nëdëshirat a në tekat e tij, e harboj. E tër-boi vetë djalin (vajzën). E kanë tërbuartë mirat. 2. jokal. �g. Bëhem i papërm-bajtur në shfaqjen e dëshirave a të tekave;sillem si i tërbuar, harboj; hedh shkelma.Tërbuan kuajt (qetë). Tërboi nga të mi-rat.

TËRBUAR mb. 1. I papërmbajtur në shfaq-jen e dëshirave a të tekave; që sillet evepron në mënyrë të papërmbajtur, ishfrenuar, i harbuar; i llastuar a i përkëd-helur tej masës. 2. Që lëviz a shpërthenme vrull e me forcë, që vërshon pa upërmbajtur, që lëshohet me rrëmbim; qëka dallgë të mëdha e të furishme. Erëe tërbuar. 3. Që është i përgjakshëm eshumë i ashpër; që bëhet pa mëshirë, iegër, mizor, barbar; që bëhet me tërbim.Luftë e tërbuar. Sulm i tërbuar. Fushatë(garë) e tërbuar. Terror i tërbuar.

TËRHEQ kal. 1. vet. veta III. E kërkon, eheq nga vetja; e thith; lëviz lirisht diçkanë të, heq; �g. kërkon, ndjell. Pyllitërheq lagështi. Pema e tërheq rrufenë.Oxhaku e tërheq tymin. Kanali e tërheqmirë ujin. Tërheq gota gotën (në pije).2. �g. I pëlqej shumë dikujt dhe e bëjpër vete me një veti a cilësi që kam; vet.veta III më bën për vete diçka, më pëlqenshumë, më josh, më pushton me tërë for-cën; më thith. I tërhiqte me bukurinë(me mençurinë) e saj. I tërhoqi me fjalëte zjarrta. Më tërheq muzika (kënga, pik-tura, sporti). Më tërheq natyra (deti,pylli). 3. �g. I mbush mendjen dikujtdhe e bëj të më ndjekë në një punë, në

një çështje, në një veprimtari etj.; e bëjtë marrë pjesë a të punojë diku. Liriatërhoqi gjithë popullin (rininë) në luftënpër çlirim. Tërhoqën gratë në prodhim(në punët shoqërore, në arsim, në tregti,në shëndetësi). I tërhoqën të gjithë fëmi-jët në shkollë. 4. Marr vesh mendimet apikëpamjet e dikujt dhe për�toj prej tyre.Tërheqin mendimin (gjykimin) e punë-torëve (e masës). 5. edhe �g. E marrpërsëri diçka që kam dhënë; e rishikojdiçka që kam thënë a kam vendosur mëparë, e heq. E tërhoqi padinë (akuzën).E tërhoqi urdhrin (mendimin). Mos etërhiq fjalën. E tërhoqi kërkesën (propoz-imin, lutjen).

TËRHEQËS mb. 1. Që të bën për vete, që tëjosh, që të bën ta shohësh, ta lexosh ata dëgjosh me kënaqësi; që të tërheq mebukurinë a me mirësinë e tij. Libër (�lm)tërheqës.

TËRHIQEM vetv. 1. E lë një punë të nisur,i largohem për shkak të vështirësive; heqdorë nga një mendim i mëparshëm, nganjë urdhër i dhënë etj. U tërhoq paravështirësive. Ai nuk tërhiqet. U tërhoqvetë. 2. Jepem shumë pas diçkaje, mëbën për vete diçka, më pushton me gjithëforcën, thithem prej saj. Ishte tërhe-qur pas muzikës (pas këngës, pas �lmit).Tërhiqej pas bukurive të natyrës. Utërhoqën pas bisedës.

TËRHUZEM vetv. 1. Turfulloj nga zemërimi,nuk përmbahem dot nga inati; zemëro-hem keq, tërbohem. U tërhuz keq ai.

TËRHUZUR mb. 1. Që turfullon ngazemërimi, që nuk përmbahet nga inati; izemëruar keq, i tërbuar. Ishte i tërhuzur.

TËRTHOR ndajf. 1. Në mënyrë jo të drejtpër-drejtë, anës e anës, rreth e rreth, tërtho-razi

TIGËR m. 1. keq. Njeri i egër e mizor.

TIMON m. 1. libr. Mjet a mënyrë për tëmbajtur një drejtim të caktuar, ajo me tëcilën drejtohet diçka; drejtim, udhëheqje.E mban timonin drejt. Ktheu (ndryshoi)timonin. Është (qëndron) në timon.

214

TIMONIER m. 1. libr. Ai që mban një drej-tim të caktuar, ai që drejton dikë a diçka;drejtues. udhëheqës. Timonieri ynë.

TINGËLLON jokal. 1. Shfaqet e pasqyro-het në tingujt e zërit të tij gjatë fjalëvee gjatë këngës, del, duket; shprehetpërmbajtja e diçkaje; përhapet me forcë.Tingëllon mirë (bukur, keq). Tingëllonme dashuri (me dhembshuri). Tingëllonsi thirrje (si kushtrim).

TINGULL m. 1. Shprehja e përmbajtjes sëdiçkaje, tingëllim. Ka një tingull të ri.

TIRAN m. 1. Ai që shpërdoron autoritetine tij, duke marrë nëpër këmbë dëshirate vullnetin e të tjerëve; ai që shtyp emundon dikë; despot. Tiran i vogël.Ishte bërë tiran në shtëpi.

TIRANI f. 1. Sjellje e qëndrim prej tirani, mar-rja nëpër këmbë e dëshirave dhe e vull-netit të të tjerëve; despotizëm.

TITAN II m. sh. mit. 1. lart. Njeri shumëi shquar, që ka çarë rrugë të reja në njëfushë të veprimtarisë shoqërore, të kul-turës, të shkencës etj. dhe i ka sjellë shër-bime të mëdha njerëzimit, njeri që dallo-het për dhuntitë e tij të jashtëzakonshme;vigan. Titan i shkencës (i letërsisë). Ti-tanët e mendimit njerëzor.

TJERR kal. 1. E zgjat shumë e pa nevojë njëpunë, një bisedë etj., e stërholloj, e bëjtërkuzë. I tirrte fjalët. E ka zakon tatjerrë. I tjerr gjatë gjërat ai. Mos e tirrmë tutje! 2. Shpif a sajoj diçka të paqenë.Pse tjerr kot! Nuk është mirë të tjerrësh.

TJETËRKUND ndajf. 1. Në diçka tjetër, nëtjetër gjë, gjetiu. E ka hallin tjetërkund.

TOÇ m. 1. përd. mb. �g. I lehtë nga mendja,torollak. Djalë (plak) toç.

TOG m. 1. Grup çështjesh, dukurish etj.që kanë lidhje njëra me tjetrën, grum-bull shfaqjesh a dukurish zakonisht tënjë lloji; varg. Një tog ligjesh (prob-lemesh, marrëveshjesh). Një tog njof-timesh. Këtu kemi një tog gjërash.

TOGË II f. hist. 1. libr., keq. Mbulesë përtë fshehur përmbajtjen e diçkaje ose qël-limin e vërtetë, petk, veshje. Ka veshurtogën e marksistit.

TOLLOMBAZ m. 1. përd. mb. �g. I trashënga mendja, budalla.

TOROLINGË f. 1. përd. mb. �g. keq. I lehtënga mendja; që e ka kokën bosh, fyçkë.Është torolingë fare!

TORORIS kal. bised. 1. E sorollat dikë kot; ezgjat a e zvarrit shumë një punë; e vonojdikë duke e mbajtur me fjalë. I tororispunët. Mos e tororis!

TORPILOJ kal. 1. libr. Shkatërroj, i vëkazmën diçkaje.

TORTURË f. 1. Vuajtje e padurueshme sh-pirtërore, që na mundon shumë; gjendjemorale e shpirtërore shumë e rëndë, qëshkaktohet nga një vuajtje e madhe,nga një gjendje pasigurie etj., s�litje sh-pirtërore.

TORTUROHEM vetv. 1. Vuaj shumë sh-pirtërisht, kam një vuajtje shpirtërore tëpadurueshme, s�litem.

TORTUROJ kal. 1. E mundoj shumë dikë,e lodh, e sjell poshtë e përpjetë pa imbaruar punë. 2. E mundoj shumë dikëshpirtërisht, e bëj të vuajë jashtë mase,s�lit.

TORRLË f. 1. Ngatërresë. E futi në torrlëdikë.

TRA m. 1. përd. mb. �g. I trashë, që s?merrvesh fare, që mezi kupton; trung. Ështëtra fare.

TRAGË f. 1. Drejtimi, që merr një punë, njëngjarje etj. rrugë. S'di ç'tragë do tëmarrë.

TRAGJEDI f. 1. Ngjarje e përgjakshme, ng-jarje e rëndë a tronditëse; fatkeqësi emadhe që bëhet shkak i një vuajtjeje tëthellë shpirtërore a morale. Ndodhi njëtragjedi.

215

TRAGJIK mb. 1. I përgjakshëm, i tmerrshëm;i rëndë e tronditës. Ngjarje tragjike. Pa-soja tragjike. Gjendje tragjike. Fundtragjik. Vdekje tragjike.

TRAGJIKOMEDI f. 1. Ngjarje a ndodhi, kupleksen e përzihen gjëra të hidhura, seri-oze dhe gjëra qesharake, të cilat të bëjnëtë mallëngjehesh e të qeshësh njëkohë-sisht.

TRAGJIKOMIK mb. 1. Që të bën të mallëng-jehesh dhe të qeshësh njëkohësisht (përnjë ngjarje, për një gjendje etj.). Ngjarjetragjikomike.

TRAMPOLINË f. 1. libr. Vend i përshtat-shëm a pikëmbështetje, që shërben përtë kryer një veprim, për t'u ngjitur sh-pejt në pozitë etj. Trampolinë për agre-sion. E përdorin si trampolinë. E ktheunë trampolinë.

TRAND kal. 1. E trondit a e tremb shumëdikë; e shqetësoi shumë. Ia trandi zem-rën (shpirtin). E trandi shumë.

TRANDEM vetv. 1. Tronditem a trembemshumë; shqetësohem shumë për diçka.Mos u trand! Pse trandesh kështu!

TRANGULL m. 1. Kastravec. Trangull i hid-hur. Sallatë me tranguj. Është fare tran-gull. �g.

TRASHAMAN mb. keq. 1. Që i kap gjëratme vështirësi, që nuk është i zgjuar, joi mprehtë, i trashë nga mendja. Njeritrashaman.

TRASHEM vetv. 1. vet. veta III �g. bised.Forcohet, bëhet më i fortë a më i madh;bëhet më i rëndë, thellohet më tej, shto-het; e kalon masën e duhur a të lejueshme.U trash miqësia.

TRASHË mb. 1. Që i kap gjërat me vështirësi,që nuk është i mprehtë, jo i zgjuar; që nukbëhet me zgjuarsi; i pagdhendur; kund. ihollë. Njeri i trashë. 2. Që është i pahi-jshëm e nuk përputhet me sjelljen e mirëe të kulturuar; që nuk ka një sjellje tëtillë; që ka shije të ulët; që është fyese bie në sy menjëherë, fyes; kund. i

hollë. Fjalë (shprehje) të trasha. Shaka etrashë. Humor i trashë. Trillim i trashë.

TRASHË ndajf. 1. bised. Në mënyrëtë pakuptueshme ose që kuptohet mevështirësi, me një gjuhë jo të përpunuar,jo në gjuhën letrare; jo në mënyrë të hi-jshme; rëndë.

TRAUMË f. 1. Tronditje e fortë shpirtërore,që pëson dikush kur i ndodh një fatke-qësi a diçka tjetër e rëndë dhe e papritur,plagë shpirtërore. Traumë psikike (sh-pirtërore). Pësoi një traumë.

TRAZOJ kal. 1. E shqetësoj dikë, e bëj merak;i prish qetësinë dikujt, e bezdis, e mërzit;i qepem pas dikujt për të marrë veshdiçka. Po ju trazoj pak. Mos e trazoni,se është i sëmurë! 2. Fut përçarje osegrindje ndërmjet dy a më shumë njerëzve;ngatërroj. Trazon botën (dynjanë). I tra-zoi të gjithë. 3. E turbulloj diçka, e bëjtë errët e të paqartë, e ndërlikoj, e ngatër-roj. Ia trazoi mendimet. I trazoi punët.

TREMB kal. 1. E ndërpres, nuk e lë të vijojëmë tej; e largoj paksa, e përzë. Zhurmaia trembi këngën. Na e trembi gëzimin.Hëngri pak sa për të trembur urinë. Fjetipak sa e trembi gjumin. U çlodh ca satrembi lodhjen.

TREMBEM vetv. 1. vet. veta III (me njëtrajtë të shkurtër të përemrit vetor në r.dhanore) �g. Më ikën, më largohet diçka(nga një shqetësim, nga frika etj.). M'utremb gjumi.

TRET kal. 1. Shpenzoj diçka shpejt e pakursim, prish, shkrij, harxhoj zakonishtkot. 2. E përvetësoj mirë diçka, duke epërsëritur ose duke e përpunuar, e thith,e bluaj. E ka tretur mirë mësimin. Nuke tret dot këtë pjesë. 3. �g. keq. Pranoj,duroj, honeps. Nuk, m'i tret mideja këtolëvdata. Nuk i tret dot gënjeshtrat e tij.4. Largo diçka, bëj të ikë a të zhduket.Ia treti druajtjen. Ia treti gëzimin.

TRETEM vetv. 1. vet. veta III �g. Harxho-het shpejt e pa e kuptuar, shkon i gjithë,shkrin. U tret qymyri. U tret pasuria.

216

2. vet. veta III �g. Largohet, ikën azhduket. Shqetësimet u tretën si tymi.Iu tret buzëqeshja nga fytyra. M'u tretgjumi.

TRËNDAFIL m. 1. përk., poet. Djalë a vajzëqë ka bukuri e njomësi, djalë a vajzë nëlulëzim, lule.

TRËNDAFILTË mb. 1. Që sjell gëzim e lum-turi, që na gëzon zemrën; që na ngjallshpresa për diçka të bukur. Pranverë etrënda�ltë. Kujtime të trënda�lta. Sh-presa (ëndrra) të trënda�lta.

TRËNDELINË f. 1. përk. Vajzë e bukur dhee këndshme.

TRILL m. 1. Diçka e papritur, e veçantë, erastësishme dhe e çuditshme, tekë; diçkae papritur dhe e papëlqyer, lojë. Trillete natyrës.

TROFE m. 1. libr. Send që dëshmon për një�tore ose për një sukses të rëndësishëm;kupë, medalje etj., që �ton sportisti a njëskuadër në një ndeshje, sporti. U kthyenga pylli me trofe u kthye nga pylli megjah të vrarë.

TROGLODIT m. 1. libr. Njeriu që jetonte nëbanesë të nëndheshme.

TROJKË f. 1. libr. keq. Grup njerëzish prejtre vetash, që janë në krye të një vendidhe drejtojnë pa për�llur mendimin emasave punonjëse e në kundërshtim meinteresat e këtyre masave, treshe.

TROKAS jokal. 1. vet. veta III �g. Vjenmë afër në tokë, është te pragu, mbetetpak kohë përpara �llimit a përfundimittë diçkaje, afron; arrin. Dimri erdhi, potroket. Fitorja po na trokiste. Viti i rishkollor trokiti. Pranvera ende s'ka troki-tur sivjet. 2. vet. veta III �g. Tingëllon.Më trokasin në kokë disa vargje të Ça-jupit. Më troket në vesh. 3. kal. �g.Ja them copë, ia përplas. Ia trokiti tëgjitha.

TROKË f. 1. përd. mb. �g. I zhveshur, fare izbrazët, pa asnjë gjë brenda (pa ushqime,pa orendi etj.). E kishte shtëpinë trokë.

TRONDIT kal 1. E bëj dikë të vuajë shumë sh-pirtërisht, duke i shkaktuar një të keqe tëmadhe, duke i dhënë në një lajm të keqe të papritur, duke i thënë fjalë të hid-hura etj.; i shkaktoj dikujt një dhembjetë madhe shpirtërore; e prek, e turbul-loj, e shqetësoj shumë. E tronditi nënën(familjen). Vdekja e të birit e tronditishumë. 2. Lëkund; prish, shkatërroj, ijap të tatëpjetën. Fitorja e revolucionite tronditi nga themelet botën e vjetër.

TRONDITEM vetv. 1. Vuaj shumë shpirtër-isht nga një e keqe e madhe; nga njëlajm i keq e i papritur, nga fjalët e hid-hura që më thotë dikush etj., më pushtonnjë dhembje e madhe shpirtërore, prekemthellë, turbullohem, shqetësohem shumë.I është tronditur zemra (shpirti). Mos utrondit! 2. vet. veta III �g. Lëkundet;prishet; shkatërrohet, merr të tatëpjetën.U tronditën marrëdhëniet bashkëshort-ore. Iu trondit mjaft shëndeti.

TRONDITJE f. 1. Lëkundje, paqëndruesh-mëri; ndryshim rrënjësor i diçkaje,shkatërrim, përmbysje. Tronditjeekonomike (politike). Periudhë trondit-jesh.

TRONDITUR mb. 1. Që ndodhet në njëgjendje të rëndë shpirtërore për shkaktë një fatkeqësie, të një lajmi të keq etë papritur a të diçkaje tjetër të hidhur;shumë i hidhëruar, i turbulluar në shpirt,shumë i shqetësuar. Me zë të tronditur.Foli (pyeti) i tronditur. Ishte i tronditur.Shikonte i tronditur. U ngrit i tronditur.2. I lëkundur, i dëmtuar rëndë; i prishur.Marrëdhënie të tronditura.

TRU m. sh. anat. 1. Pjesa kryesore e sistemitnervor të njeriut si qendër e të menduarit;aftësia mendore për të gjykuar, për tëarsyetuar a për të kuptuar realitetin qëna rrethon; gjendja mendore e njeriut;mendja (edhe në një varg njësish fraze-ologjike). Njeri me tru me aftësi men-dore të mëdha. Me tru e me zemër memendje e me zemër; punon truri. Mëshastisi (më çau, më plasi, më thartoi)trutë më mërziti aq shumë sa nuk e duroj

217

dot më. I mbiu ( i ra) në tru iu ngul nëmendje. I shkrepi (i erdhi) në tru njëmendim. Çlodh trutë çlodhem pas njëlodhjeje mendore, pushoj mendërisht. Iungulit në tru. Ia futi në tru. Po vristetrutë. Çalon nga trutë. E kanë lënëtrutë. S'i pret truri. I pjell truri. Më ikunga trutë. I lëshon truri harron shumë.Shtrydh trutë shtrydh mendjen. Mbledhtrutë mbledh mendjen, vij në vete. Tëthan trurin të mpin mendimin. Më ziejnë(më vlojnë) trutë më zien mendja. I kanëzënë trutë ndryshk s'mban dot mend; s'ihyn në kokë. I janë bërë trutë çorbë iështë bërë mendja çorbë i ka trutë nëfund të këmbëve është budalla, është patru; është shumë mendjelehtë. 2. Organqendror që udhëheq a që drejton veprim-tarinë e një vendi, të një organizate, tënjë klase etj.; njeri me aftësi të madhemendore; kreu. Truri i klasës punëtore.

TRUALL m. 1. Vend ose fushë veprimi;tërësia e diçkaje, baza e tërësia errethanave mbi të cilat mbështetet osezhvillohet diçka. Truall i përshtatshëm

TRULLOS kal. 1. Ia mbush kokën dikujt melloj-lloj gënjeshtrash për ta larguar ngarruga e drejtë; ia prish mendjen dhe e bëjqë të heqë dorë nga një mendim a nganjë çështje; ia marr mendjen, e shastis.Borgjezia përpiqet të trullosë brezin e ri(rininë).

TRUMBETOJ kal. 1. zakon. keq. Shpallnë të katër anët diçka pak të njohur osetë panjohur, bëj që ta marrin vesh tëgjithë, e nxjerr në shesh, ua bëj të njo-hur të gjithëve; përhap, me bujë në çdoanë. Trumbetoj të vërtetën. Trumbetoj�toret. Trumbetoj në të katër anët. Iatrumbetoj gjithë botës. Trumbeton metë madhe.

TRUMHASEM vetv. 1. Zemërohem,inatosem aq shumë, sa e humbas mend-jen; çoroditem nga mendtë.

TRUMHASUR mb. 1. I çoroditur, içakërdisur, që nuk i ka mendtë në vend.Mbeti si i trumhasur. Është bërë si itrumhasur.

TRUNG m. 1. �g. shar. Njeri pa mend, njeri itrashë, budalla, kërcu. Është trung fare.

TRUP ndajf. 1. Copë, prerazi; drejt, hapur,troç; shkurt. Trup po ta them. Ia thatrup e shkurt. Bjeri më trup!.

TRUPËZOHET vetv. 1. Merr trajtë konkretediçka, bëhet e dukshme, materializo-het; më shërohet, vihet në jetë. Janëtrupëzuar pikëpamjet (idetë) më revolu-cionare.

TRUPËZOJ kal. 1. I jap trajtë konkretediçkaje, e bëj të dukshme, e materiali-zoj; mishëroj, vë në jetë. Trupëzon idetë(mendimet) përparimtare.

TRYEZË f. 1. Mjedis i ku�zuar ku zhvillohetnjë bisedë, ku kryhet një punë a veprim-tari etj. Tryeza e bisedimeve. Tryeza eredaksisë. Tryeza e pazarllëqeve.

TRYSNI f. 1. Ushtrimi i forcës kundrejtdikujt për ta detyruar të veprojë ashtusiç i thonë; forca që ushtrohet kundrejtdiçkaje. Ushtron trysni.

TUFAN m. 1. Ngjarje e vrullshme dhe e pa-pritur, që sjell pasoja të mëdha në jetë.

TUL m. 1. përd. mb. �g. keq. I qullët, ingathët, që s'të kryen punë; që s'ia pret,i trashë; sylesh (për njerëzit). Tul me dysy copë mishi me dy sy. Ishte tul fare.

TULATEM vetv. 1. vet. veta III �g. Hum-bet forcën a gjallërinë, bie, ulet. Gux-imi iu tulat. Gëzimi i parë nisi t?i tu-latej. Sherri (grindja) u tulat. 2. vet.veta III �g. Shtrihet nën diçka a fshi-het pas diçkaje e s?duket, struket. Malettulateshin nën dëborë. Hëna tulatej pasreve.

TULTË mb. 1. keq. Që s'është i zoti për asgjë,i plogët, i ngathët, qullac. Fëmijë i tultë.

TUND kal. 1.E lëviz dika nga vendi ku ështëngulur, e bëj të luaj nga vendi; e shkundënga plogështia, e bëj të punojë, e lëviz.Mezi e tundi nga vendi. S?ka njeri që etund atë.

218

TUNDEM vetv. 1.Eci duke kërcyer pak sa ngae majta në të djathtë; shkoj duke u lëkun-dur sa nga një anë në tjetrën, lëkundem(nga lodhja a nga të pirët). Tundej si ipirë. Tundej e shkundej mbahej me tëmadh, kapardisej. Tundej rëndë-rëndë.Shkonte (ecte) duke u tundur. 2.bised.Lëviz nga vendi ku jam ngulur, luaj ngavendi; shkundem nga plogështia, nis tëpunoj, lëviz. Tundu, ç?pret? S?tundetnga vendi. S?ka ndërmend të tundet qëandej. E bëri që të mos tundet nga vendie rrahu shumë. Ra dhe s?u tund. Po s?utunde vetë, s?�ton gjë.

TUNEL m. 1. Rrugë me drurë të mëdhenj etë dendur në të dy anët, që mbulohet ngadegët e tyre. Tunel i gjelbër. Tunel mehije.

TURBULL ndajf. 1. Jo mirë; jo me të gjithahollësitë; jo qartë, si nëpër të. Më kujto-het turbullt. Më vjen ndërmend turbull.

TURBULLIRË f. 1. Rrëmujë, çrregullim mezhurmë. U bë pak turbullirë në klasë.Bëri turbullirë.

TURBULLOHEM vetv. 1. vet. veta III �g.Humb qartësinë, errësohet, nuk është mëi kthjellët; kund. kthjellohet. Iu turbul-luan mendimet. Iu turbullua gjykimi. Iuturbullua koka. 2. Më merren mendtë,trullosem, shastisem; shqetësohem, mëprishet gjaku; mërzitem. U turbulluafare. Iu turbullua gjaku. Nuk turbullo-het kurrë nuk shqetësohet për asgjë, nuke çan kokën. Mos u turbullo!

TURBULLOJ kal. 1. Bëj rrëmujë me qëllimqë të ngatërroj diçka që është e rregulltose që shkon mirë; fut grindje ndërm-jet njerëzve që t'i ngatërroj e të prishmarrëdhëniet e tyre; shkaktoj trazira apështjellime me paramendim, ngatërroj,ndërlikoj gjendjen, e bëj të turbullt. Eturbulloi mbledhjen. Turbulloi marrëd-hëniet. Nuk e lëmë të na turbullojë. 2.E bëj dikë të humb qartësinë e mendimit,e errësoi gjykimin; i prish kthjelltësinëe mendjes; ia bëj diçka të errët e të

paqartë; vet. veta III më errëson mend-jen, më trullos; kund. kthjelloj. I tur-bulloi gjykimin (mendjen). I turbulloindërgjegjen. Më turbulloi dielli. E tur-bulloi rakia (vera). 3. Ia marr mend-jen dikujt, e trullos, e hutoj, e shastis; eshqetësoj dikë, i prish. gjakun; e mërzit.I turbulloi kokën. E turbulloi me fjalë. Eturbulloi kot. I turbulloi gjakun. Pse taturbulloj? Mos më turbullo!

TURBULLT mb. 1. Që është i errët dhe ipaqartë, jo i kthjellët; që të trazon pa ekuptuar mirë e nuk të lë të qetë. Kuj-tim i turbullt. Mendim i turbullt. Nd-jenjë e turbullt. 2. I shqetësuar, pa epasur të qartë ç'të bëjë. Ishte në gjendjeshpirtërore të turbullt. 3. Që shprehzemërim, i zymtë, i ngrysur. Vështrim(shikim) i turbullt. 4. �g. I paqartë, qës'njihet a s'dihet mirë, i dyshimtë. Nërrethana të turbullta. Mbeti e turbulltpër mua.

TURBULLUAR mb. 1. I hutuar, i trullosur;i shqetësuar, i mërzitur. Me mendje tëturbulluar.

TURBULLUES mb. 1. Që shkakton rrëmujëme qëllim, që përpiqet të keqësojë gjend-jen a të prishë qetësinë, që shkaktontrazira. Elementë turbullues. 2. Që tësjell shqetësim të brendshëm, që të errë-son gjykimin. Mendim turbullues.

TURFULLOJ jokal. 1. bised. Shfryj tërë inat,nxjerr du�n ose zemërimin kundër dikujta diçkaje duke shfryrë e duke sharë, dukemurmuritur me vete, shfryj me vete ngamarazi. Turfullonte nga inati.

TURISPEC mb. keq. shar. 1. Inatçi, zemërakqë merr inat menjëherë.

TURIZI mb. shar. 1. Që është gjithnjë i vrenj-tur, i zymtë në fytyrë, që nuk i qesh buzakurrë; nursëz. Njeri turizi.

TURJELË f. 1. keq. Njeri që kërkon të mësojëçdo gjë me hollësi ai që zhbiron e mundo-het të zbulojë çdo të fshehtë, zhbirues,biramel. Është një turjelë ai!

219

TURREM vetv. 1. I sulem dikujt me fjalë ame kërcënime, i vërsulem, e sulmoj. Iuturr me fjalë. Iu turr me zemërim (metërbim). Mos mu turr mua për këtë! 2.vet. veta. III �g. Vjen me vrull e mekërcënim, na sulmon e na rrezikon.

TUTËLOJ kal. 1. E rrah shumë, ia zbut kur-rizin, e zbruj së rrahuri.

TUTJE-TËHU 1. Poshtë e lart, poshtë epërpjetë. Flet tutje-tëhu. Ka hapur fjalëtutje-tëhu. Zihet në gojë tutje-tëhu se...

TYL m. 1. libr. Cipë e hollë që mbulon a qëmbështjell diçka; tis. Një tyl mjegulle.

TYTË f. 1. Njeri pa mend në kokë,kokëzbrazët, budalla. Ishte tytë fare.

THADËR f. 1. përd. mb. �g. I hajthëm, pori fortë (për njerëzit). Është thadër ai.

THADROJ kal. 1. E mësoj dikë që të sil-let a të veprojë më mirë, që të jetë injerëzishëm, i shtruar a i dëgjueshëm, eedukoj; e gdhend. Do thadruar pak ai.2. E ngulit diçka thellë e në mënyrë tëqëndrueshme a të pashlyeshme, bëj qëtë mbetet e paharruar. E thadroi nëmendje (në zemër). E thadroi në këngë.Ia thadroi në tru.

THAJ kal. 1. �g. bised. E njoh diçka shumëmirë, e di me rrënjë (edhe iron.). E thangjuhën (matematikën, frëngjishten). Eka tharë fare mësimin. Të than për punë.Të than në teori e në praktikë. Ama ç'epaske tharë! iron. (kur dikush nuk e kamësuar fare një mësim a e ka bërë keqnjë punë).

THANË f. 1. përd. mb. �g. Jo i ëmbël,pak si i athët; jo shumë i këndshëm a ipëlqyeshëm; i thartë, i ka fjalët thanë. Eka gojën thanë.

THANTË mb. 1. I fortë, i qëndrueshëm; ishëndoshë, me shëndet të mirë. I thatë,po i thantë. Burrë i thantë. Plakë ethantë. Me trup të thantë.

THARBEM vetv. 1. Prishem mendsh, çmen-dem.

THARBËTOHEM vetv. 1. Prishem a zi-hem me dikë, keqësoj marrëdhëniet mëtë, zemërohem.

THARBËTOJ kal. 1. E bëj dikë të zihetme një tjetër; ashpërsoj (fjalët), keqësoj(marrëdhëniet etj.). I tharbëtuan fjalët.

THARË mb. 1. Që është si pa jetë, që mezipunon a mezi vihet në lëvizje, shumë ingathët

THARM m. 1. Diçka që shkakton a që bën tëlindë një gjë, farë; thelbi i diçkaje krye-sorja në një gjë. Tharm jetësor (i çudit-shëm, i fuqishëm). Tharmi i dashurisë (ipakënaqësisë).

THARTË mb. 1. Që të prek e të lëndon, joi pëlqyeshëm, i ashpër, therës; që silletashpër e me inat; jo i mirë, i keq. Fjalëtë tharta. Njeri i thartë. Grua e thartë.

THARTIÇKË f. sh. kryes. sh. bised. 1. keq.Grua gjuhustër.

THARTOHEM vetv. 1. Prish fytyrën embledh buzët për të shprehur pakënaqës-inë a zemërimin për diçka, për të treguarse diçka nuk më pëlqen. U thartua es?foli. 2. I keqësoj, i acaroj a i prishmarrëdhëniet me dikë, prishem me të. Uthartuan punët. U thartuan në mes tyre.

THARTOJ kal. 1. Prish fytyrën e mbledhbuzët për të shprehur pakënaqësinë azemërimin për diçka, për të treguar sediçka nuk më pëlqen. Thartoi fytyrën(buzët, turinjtë). 2. Ashpërsoj, acaroj,keqësoj, prish (marrëdhëniet me dikë). Ethartoj punën me të. I thartuan fjalët. Ithartuan marrëdhëniet.

THATË mb. 1. �g. Që nuk ka bukuri e ëm-bëlsi, pa ndjenja e pa ngrohtësi, që nuk tëtërheq, i ftohtë; pa fuqi shprehëse; i var-fër nga përmbajtja, etj.; që bëhet shpejte pa hollësi. Fjalë të thata. Përgjigje ethatë. Tregim (fjalim) i thatë. Njoftimetë thata. Mësim (leksion) i thatë. Bisedëe thatë. Urdhra të thata. Shembuj tëthatë. Zhurmë e thatë zhurmë e fortëdhe që zgjat shumë pak. Me ton (me zë)të thatë. Me një të qeshur të thatë.

220

THATË ndajf. 1. Pa bukuri e pa ëmbëlsi, pandjenja e pa ngrohtësi, ftohtë; pa fuqishprehëse, me përmbajtje të varfër; sh-pejt e shpejt e pa hollësi. Flet (shkruan)thatë.

THEK I kal. 1. Më prek thellë në shpirt, mëshpon a më ther në zemër, më mallëngjen,thekem. Më theku zemrën. Na theku sh-pirtin.

THEKS m. sh 1. Vëmendje e posaçme që ikushtohet diçkaje, rëndësi e veçantë qëi jepet një gjëje; dallim i veçantë që ibëjmë diçkaje, nxjerrje në pah e diçkaje,vënie në dukje. 2. Karakteri i veçantë qëka ose që merr diçka; ngjyrimi i diçkaje.

THEKSOJ kal. 1. Përqendroj vëmendjente diçka, e nënvizoj me forcë a e kamparasysh në mënyrë të veçantë, e dal-loj nga të tjerat; vë në dukje, nënvi-zoj. Theksoi rëndësinë (rolin) e dikujt(e diçkaje). Theksoi gabimet (të metat).E ka theksuar gjithmonë.

THEKSUAR mb. 1. I fortë i madh; qëshquhet, që bie në sy, i dukshëm. Ngjyrëe theksuar. 2. Që bie në sy, që zotërondiçka në shkallë të lartë, që dallohet ngadiçka e veçantë; shumë i fortë shumë imadh. Dobësi e theksuar. Mungesë etheksuar. Dallime (ndryshime) të thek-suara. Me karakter të theksuar ideologjik(politik, klasor).

THEKUR mb. 1. I vënë mënjanë, e i ruajturprej shumë kohësh. Para të thekura. 2.I rrahur mirë nga jeta, i pjekur; i kalitur.Është më i thekuri ndër të gjithë. 3. siem.∼A, ∼AT (të) f. vet. �g. Fjalë tëmenduara mirë, fjalë prej një të pjekuri,fjalë që zënë vend; fjalë me kripë. I thaca të thekura.

THELB m. 1. Pjesa e mesit dhe më e rëndë-sishme e diçkaje; mesi, thellësia. Thelbii dimrit.

THELË f. 1. Pjesë nga një pasuri, nga një�tim etj., që e merr dikush. Mori thelënmë të madhe.

THELLË mb. 1. I një kohe të largët, shumëi hershëm. Në mesjetën e thellë. Nëlashtësinë e thellë. 2. Që hyn mirë nëthelbin e gjërave, i mbështetur e i arsyet-uar mirë, që mbështetet në një zbërthime në një përgjithësim të shumanshëm tëgjërave; që i di me themel gjërat, i për-gatitur mirë e i pjekur; kund. i cekët.Studim (shqyrtim )i thellë. Njohje ethellë. Njohuri të thella. Mendime tëthella. Gjykim i thellë. Kritikë, (au-tokritikë) e thellë. Analizë (sintezë)e thellë. Njeri (mendimtar, studiues)ithellë. Është i thellë ai. 3. Shumë i madh,i theksuar; i fortë; i plotë. Përkulje ethellë. Krizë e thellë. 4. �g. Që ar-rin në një shkallë shumë të lartë, shumëi fuqishëm; që depërton në thellësi tëbotës së brendshme të njeriut (për ndjen-jat). Ndjenjë e thellë. Dëshpërim i thellë.Keqardhje (dashuri, urrejtje, përshtypje)plot kuptim, vështrim që shpreh një nd-jenjë të fuqishme. 5. �g. Që mbahet imbyllur e ruhet me kujdes pa ua treguartë tjerëve, që nuk zbulohet, që nuk dukete nuk kuptohet lehtë. E fshehtë e thellë.

THELLË ndajf. 1. Shumë kohë më parë,shumë shekuj më parë, në një kohë tëlargët. 2. Duke hyrë mirë në thelbin egjërave, duke e shqyrtuar e duke e arsyet-uar diçka mirë, me baza e në mënyrë tëshumanshme, duke i peshuar, shkaqet epasojat; kund. përciptas. E studioi (emendoi, e arsyetoi) thellë. E njeh thellë.I hyri thellë çështjes e studioi a e shqyr-toi çështjen me rrënjë. 3. Shumë, nëmënyrë të theksuar; fort; në mënyrë tëplotë, plotësisht. Përkulem thellë. Fi-toi thellë. Gaboi thellë gaboi rëndë. 4.Në një shkallë shumë të lartë, fuqishëm(për ndjenjat); në brendësi të shpirtit,me gjithë shpirt. U dëshpërua thellë. Endjeu thellë. U prek thellë.

THELLËSI f. 1. Të qenët i mbështetur, ipeshuar e i arsyetuar mirë, të qenët imbështetur në një zbërthim e në njëpërgjithësim të shumanshëm të gjërave;brendi a përmbajtje e thellë; të qenët

221

shumë i përgatitur e i pjekur; kund. cek-tësi. Thellësia e njohjes

THELLOHEM vetv. 1. vet. veta III �g. Merrpërpjesëtime më të mëdha, bëhet më imadh a më i theksuar, bëhet më i thellë.U thellua miqësia. U thellua kriza. Ishtethelluar (përçarja). 2. Hyjnë në brendësia në thelb të diçkaje, duke e shqyrtuardhe duke e studiuar nga të gjitha anët, errah mirë një punë, një çështje etj.; men-doj thellë, zhytem në mendime për diçka.Thellohem në studimin (në njohjen, nëtrajtimin, në analizën) e diçkaje.

THEMEL m. 1. Ajo që shërben si mbështetjepër diçka; ajo që përbën bazën nga e cilazë �ll a formohet diçka tjetër ose mbitë cilën ngrihet e zhvillohet diçka kryes.sh. parimet kryesore të një shkence,parimet themelore, mbi të cilat ngrihet ambështetet, një dituri; njohuri themelorenë një fushë të dijes, bazat. Themele, tëforta

THEMELOJ kal. 1. Krijoj a formoj njëorganizatë një shoqëri, një institucionetj.; ngre i pari një gjë, hedh i parithemelet e diçkaje. Themeloj part-inë (shtetin). Themeloi një shoqëripatriotike. Themeloi një organizatë.Themeluan shkollën e parë shqipe.

THEPIS kal. 1. E rrëzoj, e bëj të bjerë shpejt;e çoj drejt greminës, e rrënoj. E thepisiekonominë.

THEPISEM vetv. 1. kryes. veta III �g.Bie me të shpejtë, shkon drejt greminës,rrënohet.

THEQAFJE f. 1. Greminë. Ajo rrugë të çonnë theqafje. Po shkon drejt theqafjes.

THER kal. 1. Shpoj me fjalë thumbuese, engacmoj keq, e thumboj; prek dikë thellë(me fjalë, me thumba etj.), e lëndoj. Tëtherte me fjalë (me thumba). 2. edhejokal. (me një trajtë të shkurtër të përem-rit vetor në r. dhanore).

THEREM vetv. 1. Zihem e grindem keqme fjalë me dikë. U therën me shoku-shokun.

THERËS mb. 1. Shumë i rëndësishëm shumëi mprehtë; shumë i ngutshëm, që s'duronasnjë zvarritje. Problem therës. Çështjetherëse. 2. Që futet a që depërton thellë,që të shpon; i fortë e i mprehtë. Shikimtherës.

THES m. 1. Sasi e madhe, shumicë. Një thesme fjalë (me budallallëqe). Një thes mepyetje (me premtime). Gënjeshtra methes. Gabon me thes. Fitonte me thes.Ka çrregullime me thes.

THESAR m. 1.Diçka shumë e çmueshme që kanë vetvete vlera të mëdha; tërësia e vler-ave të mëdha të kulturës materiale oseshpirtërore që ka një vend, një popull etj.2. Njeri a send shumë i shtrenjtë a shumëi dashur për dikë. Ky libër është thesarpër mua. Ti je thesari im.

THËLLËZË f. sh. zool. 1. përk. Vajzë a nusee bukur. Mori një thëllëzë.

THËRRIME f. 1. Sasi shumë e pakët e diçkaje,një pakicë: një çikë, një �je; shumë pak.

THËRRMOHET vetv. 1. vet. veta III �g.Shthuret, shkoqet, shkëput lidhjen mepjesët tjera, copëzohet. Mendimet iuthërrmua rrugës.

THËRRMOJ kal. 1. E bëj copë e çikë; e bëjhi e pluhur, dërrmoj. I thërrmuan kon-ceptet e vjetra.

THI m. 1. Njeri i fortë, i qëndrueshëm e ipaepur, njeri që s'pyet për asgjë.

THIKARE f. 1. Therje, sëmbim i fortë. Mëjep një thikare në kokë (në shpatull).

THIKË m. 1. Vend shumë i pjerrët, që vjengati, pingul. Shkuan nëpër rripa e thika.2. Dhembje e fortë që të pret si thikë,sëmbim i fortë, therje në një pjesë tëtrupit. Kam një thikë në shpatull. Ezuri një thikë në gjoks (në mes, në bark).

THIMTH m. 1. Fjalë therëse, thumb. I ngulica thimtha.

THINESHË f. 1. Grua a vajzë e zonja, trimedhe e paepur.

THINJ kal. 1. E mundoj a e lodh shumë dikëe bëj të vuajë; e plak para kohe.

222

THINJEM vetv. 1. Vuaj, mundohem a lod-hem shumë; plakem para kohe. U thinjënduke e pritur.

THINJOSH mb. 1. Që është si i mbuluar methinja, i bardhemë a i përhimë. Shkumbëthinjoshe.

THIRRJE f. sh 1. Zhurmë që bëhet dukethirrur poshtë e përpjetë a duke folurvazhdimisht për një qëllim të caktuar;britmë.

THITH kal. 1. E përvetësoj diçka, e bëj timen;i marr a i rrëmbej gjithçka, nuk i lë gjë;përpij, përlaj. I thithi pasurinë (të ardhu-rat). Ia thithi shëndetin. Kurbeti i thithidjalërinë (rininë). Më thithi të gjitha en-ergjitë (forcat). 2. E kuptoj a e kap men-jëherë diçka; e përvetësoj menjëherë dhethellë; e përpij. 3. Më tërheq shumë, mëbën për vete të tërin. E kishte thithurpuna

THOI m. 1. vet. sh. �g. keq. Zg-jedhë shumë e rëndë, shtypje e padu-rueshme nga një njeri mizor, nga njëgrup njerëzish gjakatarë, nga një sistemshoqëror shfrytëzues nga ligje, zakonea pikëpamje prapanike e të rënda etj.;rrezik ose kërcënim i madh nga diçka;kthetra. Në thonjtë e imperializmit. Nëthonjtë e bejlerëve (e çi�igarëve, e treg-tarëve, e xhandarëve). Në thonjtë e ka-nunit. Ra në thonjtë e dikujt a të diçkaje.

THONJGJATË mb. 1. keq. Që lakmonshumë, që e ka mendjen të rrëmbejë; qëvjedh, hajdut:

THUA m. 1. vet. sh. �g. keq. Zg-jedhë shumë e rëndë, shtypje e padu-rueshme nga një njeri mizor, nga njëgrup njerëzish gjakatarë, nga një sistemshoqëror shfrytëzues nga ligje, zakonea pikëpamje prapanike e të rënda etj.;rrezik ose kërcënim i madh nga diçka;kthetra. Në thonjtë e imperializmit. Nëthonjtë e bejlerëve (e çi�igarëve, e treg-tarëve, e xhandarëve). Në thonjtë e ka-nunit. Ra në thonjtë e dikujt a të diçkaje.

THUKËT mb. 1. Që ka pak fjalë e përmba-jtje të pasur me mendime të ngjeshura,i ngjeshur; që përmban shumë ngjarje epunë, që përfshin një veprimtari të den-dur. Tregim (studim) i thukët. Fjalim(mësim) i thukët. Ligjëratë e thukët. Sh-prehje (fjalë) të thukëta. Vite të thukëta.Tremujor i thukët.

THUMB m. 1. �g. Thënie që të ther, që tëprek të lëndon, fjalë që të djeg; e folurme të keq e tërthorazi; shaka, tallje etj.që bëhet për të ngacmuar dikë. Pyetjeme thumb.

THUMBOJ kal. 1. edhe jokal. �g. Flas medikë me thumba, i them dikujt tërtho-razi diçka që e prek a që e lëndon, ihedh dikujt thumba; bëj shaka me dikë,e tall a e ngacmoj me thumba. Thumbojnjëri-tjetrin. Thumbon bukur (me lezet).Thumbon rëndë (lehtë).

THUMBUES mb. 1. Që të prek a që të lëndon,që të thumbon; që ka thumba; që të �etme thumba, që hedh thumba. Fjalë (sh-prehje, buzëqeshje) thumbuese. Me tonthumbues.

THUNDËR f. 1. keq. Zgjedhë e rëndë,sundim i egër; shtypje. Thundra fashiste.Thundra e bejlerëve (e feudalëve, e kapi-talit). Ra (është, vuan, lëngon) nën thun-drën e pushtuesve. U çlirua (shpëtoi) ngathundra e egër.

THUR kal. 1. Lidh në mënyrë të harmonishmedy a më shumë pjesë përbërëse, dukuria veprime, ndërthur, gërshetoj; bashkojmirë disa pjesë në një të tërë të vetme;ndërtoj a sajoj diçka duke bashkuar nënjë të vetme pjesët përbërëse. Thur ng-jarjet. I thur bukur mendimet. 2. Kri-joj me gojë a me shkrim diçka, shkruajnjë vepër letrare, artistike etj., hartoj; esajoj, e nxjerr vetë i pari një gjë. Thurnjë histori (një përrallë, një tregim, njëhartim, një legjendë). Thur një këngë.Thur me mend. I thur lavde dikujt elavdëron shumë dikë, e ngre në qiell. 3.Krijoj diçka të ngatërruar e djallëzorepër të dëmtuar dikë, për ta shkatërruar

223

etj.; kurdis një gjë të keqe për një tjetër.Thuri një intrigë.

THURET vetv. 1. Bashkohet a lidhet nëmënyrë të pazgjidhshme me një tjetër,ndërthuret, gërshetohet (për veprimet,dukuritë etj.). Janë thurur ngjarjet ndër-mjet tyre.

THYEJ kal. 1. Veproj në kundërshtim mediçka jopërparimtare, që ka qenë e zakon-shme në të kaluarën e që tani pengonzhvillimin, e mohoj atë, e hedh poshtëpërfundimisht si të papërshtatshme e tëkeqe; shkatërroj diçka të keqe. Thyejmëkonceptet e vjetra (paragjykimet, besë-tytnitë, zakonet prapanike). Kemi thyerçdo gjë të vjetër 2. Prish a shkel diçkatë pranuar ose të vendosur që më parë,nuk i qëndroj besnik asaj, e ha, e mohoj(fjalën, besën etj.); shkel a cenoj diçka,nuk e zbatoj, e prish. Nuk e thyen fjalën(besën, marrëveshjen). Theu disiplinën.Theu urdhrin. 3. E mund dikë në njëluftë, në një betejë, në një ndeshje, nënjë lojë etj., e bëj që të dorëzohet, tëjepet, të tërhiqet etj.; e mposht diçka,e përballoj dhe e kapërcej me suksesdiçka. E thyen ushtrinë armike (armikun,kundërshtarin). E theu mbrojtjen (sul-min).Nuk e thyen dot kryengritjen (qën-dresën, luftën).Thyejmë çdo bllokadë.Nuk e thyen vështirësitë (pengesat, vua-jtjet, torturat). Nuk e theu dot as mepara dikë nuk e bleu dot me para, nuke bëri dot për vete me para. I thyenme forcë (me dredhi). 4. �g. (me njëtrajtë të shkurtër të përemrit vetor nër. kallëzore). I pres dikujt forcat, ebëj të pafuqishëm, e dobësoj, shumë; errëzoj, shumë nga shëndeti, e vras sh-pirtërisht. Nuk e theu sëmundja (mosha,pleqëria).E theu moralisht. E theu keq.Nuk e thyen dot. 5. �g. E shuaj a ezhduk diçka; nuk e lë diçka të veprojë atë jetë ashtu si më parë; i pakësoj for-cën, e dobësoj, e bëj të ulet a të bjerë;ia ul ia zbres vlerësimin. 6. �g. Arrij tëtejkaloj diçka, kapërcej caqet e vendosurapër një punë a të arritura më parë; Thyenparashikimet. Thyejnë normat. Theu

rekordin. 7. jokal. vet. veta III �g.Shkon, kapërcen në pjesën e fundit, i afro-het mbarimit (për ditën dhe natën). Pothyen dita (nata).

THYER mb. 1. Që është mundur a mposh-tur në luftë. Ushtri e thyer. 2. Që s'kamë forcë, që i janë prerë fuqitë, i dobë-suar shumë, që ka rënë nga shëndeti. 3.Që ka humbur besimin në forcat e veta,që nuk ka më vullnet të luftojë, i rënëmoralisht, i vrarë shpirtërisht. 4. Që e kakaluar gjysmën e moshës, që i ka kaluartë pesëdhjetat. Burrë i thyer.

THYERËS mb. 1. Që i ndryshon drej-timin dritës, që thyen dritën, rrezet etj.përthyes. Sipërfaqe thyerëse. Faqet thy-erëse të prizmit.

THYHEM vetv. 1. S'e përballoj dot diçka,nuk e kapërcej dot, mposhtem paradiçkaje; tërhiqem; dorëzohem, jepem.Nuk u thyen para vështirësive (parapengesave, para vuajtjeve, para tortu-rave). Thyhet shpejt. As thyhet, aspërkulet. 2. Më priten forcat, më lënëfuqitë, dobësohem shumë; bie nga shën-deti; vritem shpirtërisht. U thye moral-isht. S'thyhet lehtë. 3. vet. veta III.edhe �g. S'është më aq i madh ose aqi fortë sa më parë, zbutet pak, bie ca,pritet; kalon, e kapërcen kulmin e vet e�llon të bjerë. U thye vapa (të ftohtët).

UDHË f. 1. Drejtimi në të cilin zhvillohet njëdukuri, një ngjarje a një proces, ecuriaqë ndjek zhvillimi i diçkaje; vija që ndjekdikush drejt një qëllimi; rrugë. Udha mëe drejtë. Udhë e gabuar. Udhë e lehtë (evështirë). Udha e re (e vjetër). Udhë elavdishme. 2. Mundësia për të ecur për-para, për t'u zhvilluar a për të shkuarmë tej lirisht e pa pengesa; mundësia përtë shprehur ndjenjat e mendimet lirisht;rrugë. Udhë të ndritura. Udhë të reja.I hapi (i çeli) udhën e zhvillimit (e për-parimit, e lulëzimit, e begatisë). Iambylli (ia preu) udhën. I lë udhë të lirë.E ka udhën të lirë (të hapur, të zënë). Udha udhë ndjenjave (mendimeve). I dhaudhë të �asë. 3. �g. Mënyra, metoda që

224

ndiqet për të zgjidhur diçka a për të ar-ritur diçka; mënyra e zakonshme, e rreg-ullt ose që duhet ndjekur për të zgjidhurdiçka a për të vepruar; zgjidhje; mënyrae veprimeve ose e sjelljes së dikujt; rrugë.Udhë e thjeshtë (e ndërlikuar). Udhë epapranueshme (e palejueshme). Udhë emirë (e mbarë).Udhë e ndershme. Udhëe keqe (e shtrembër). Me udhë zyrtare(ligjore, diplomatike).

UDHËDALJE f. 1. Mënyra ose drejtimi për tëzgjidhur një çështje të ndërlikuar, rrugë-dalje, rrugëzgjidhje. Kërkon udhëdaljen.E gjeti udhëdaljen. Nuk ka udhëdalje.

UDHËHEQ kal. 1. I tregoj dikujt rrugën përtë arritur një qëllim, i jap drejtimin; icaktoj pikësynimet e afërta e të largëtadhe rrugët për t'i arritur ato; eci nëballë, prej. Udhëheq masat (popullin,vendin). Udhëheq luftën (revolucionin).Udhëheq drejt �toreve të reja. Udhëheqme trimëri (me guxim, me urtësi).

UDHËHEQËS mb. 1. Që tregon rrugën për tëarritur një qëllim, që shërben si udhëhe-qje. Parim (�amur) udhëheqës. Parullë(ide) udhëheqëse. Klasë (forcë) udhëhe-qëse. Kokë udhëheqëse. 2. Që vjen nëradhë të parë nga rëndësia, që është mëi rëndësishmi, kryesor.

UDHËKRYQ m. 1. Gërshetim rrethanash angjarjesh të tilla në historinë e një pop-ulli, kur atij i duhet të zgjedhë se ç?rrugëdo të ndjekë dhe kjo ka rëndësi jetësorepër të. 2. Gjendje në të cilin nuk dimësi të veprojmë më tej ose cilin drejtim tëmundshëm të zgjedhim, mëdyshje. Është(mbeti) në udhëkryq.

UDHËRRËFYES m. 1. Diçka që tregonrrugën nga duhet kaluar ose zgjidhjen edrejtë për të arritur një synim; dikushose diçka që na hap rrugën e drejt një qël-limi ose drejt së ardhmes, fener ndriçues.Udhërrëfyes i pagabueshëm (i sigurt, ipërhershëm).

UDHËRRËFYES mb. 1. Që tregon rrugënnga duhet kaluar, që na hap rrugën drejt

një qëllimi ose drejt së ardhmes; që ndih-mon për të gjetur rrugën ose zgjidhjen edrejtë.

UDHËTIM m. 1. Depërtim me anë tëstudimit a të imagjinatës në të kalu-arën, në të ardhmen ose në një botë jo-reale. Udhëtim në kohën e lashtë (nëmesjetë). Udhëtim në histori. Udhëtimnëpër shekuj. Udhëtim në të ardhmen.Udhëtim në botën e përrallave

UJDIS kal. bised. 1. E bëj të shkojë në rregull,e ndreq. I ujdisi punët. E ujdisën me tëmirë. 2. jokal. �g. Merrem vesh me dikë,bie në ujdi. Ujdisën bashkë. Mos ujdisme të. 3. jokal. edhe �g. Shkon mirëme dikë a me diçka tjetër, përkon, përsh-tatet, përputhet. Ujdiste bukur (mirë).Ujdisin bashkë. Ujdis nga mosha (ngabukuria).

UJDISEM vetv. bised. 1. Merrem vesh medikë, jam në një mendje me të; mën-janoj çdo mosmarrëveshje; bie në ujdi. Uujdisën bashkë. 2. E marr veten mirë ngagjendja; rregullohem. Jemi ujdisur mirë.

UJEM m. 1. Diçka e përzier ose e ngatër-ruar. E bëri ujem (punën) e përzjeu;e ngatërroi. 2. përd. mb. edhe �g.I përzier, ngatërruar, i turbullt. Rakiujem. Mendime ujem.

UJË m. 1. keq. Diçka e tepërt, e panevojshmenë një vepër, në një krijim etj. Tekstikishte shumë ujë. I hoqi ujin e tepërt. 2.përd. mb. �g. Që nuk është formuar elidhur mirë ende, shumë i njomë.

UJK I m. 1. keq. Njeri shumë i egër e ipamëshirshëm; ai që kërkon të vrasë tëtjerët e të gllabërojë gjithçka; lakmuesi pangopshëm. Ujqit imperialistë. 2.bised. Njeri shumë i fortë e i shëndoshë;njeri shumë i aftë për punë. Është ujk.

ULËT mb. 1. Që është i pandershëm, që kaveti morale të këqija, i poshtër; që përm-ban ose që shpreh mendime a qëllime tëpandershme, në kundërshtim me vleratose me moralin e shoqërisë. Njeri i ulët.

225

Me karakter (me shpirt) të ulët. Qën-drim i ulët. Sjellje e ulët. Synime qëllimetë ulëta. Dëshira të ulëta. Me mjete tëulëta. Vepër e ulët. Pazarllëqe të ulëta.Krim i ulët. Fjalë (shprehje) të ulëta. Nëmënyrë të ulët.

ULTIMATUM m. 1. Kërkesë e prerë dhee padiskutueshme, mospranimi i së cilësmund të sjellë pasoja të rënda.

UNGJILL m. 1. keq. Vepër a teori që mba-het si bazë ideologjike, si dogmë për njëveprimtari politike, shoqërore, kulturoreetj.

URAGAN m. 1. Lëvizje e fuqishme, që merrpërpara çdo gjë, stuhi shoqërore. Ura-gani i revolucionit.

URË I f. sh 1. Shteg që hapet duke kapër-cyer mbi pengesat a kundërtitë ndërmjetdy anëve për të kaluar më tej ose për tëarritur diçka tjetër; diçka që lidh dy anë.

URËT mb. 1. I etur për arsim e dije,

URËTOJ jokal. 1. Kam etje për diçka.

URGUS kal. bised. 1. E mërzit tepër dikë, ebëj që të humbasë durimin, e fryj, e ënjt.Mjaft na urguse!

URGUSEM vetv. bised. 1. Mërzitem tepërnga dikush a diçka; fryhem, ënjtem.

URI f. 1. Dëshirë e madhe për diçka; pan-gopësi e madhe për diçka. Uria emonopoleve kapitaliste. Uria e push-timeve.

URITUR mb. 1. Që ka etje të madhe për diçka,i etshëm. I uritur për punë.

URITH m. sh. zool. 1. shar. Njeri me trupshumë të vogël; mistrec. Ik more urith!

USTALLËK m. bised. 1. Dredhi, djallëzi. Iapunoi me ustallëk.

USHQEHEM vetv. 1. Rritem dhe eduko-hem me diçka; marr vazhdimisht diçkaqë më ndihmon për t'u brumosur osepër t'u zhvilluar. Ushqehemi me mësime.Ushqehemi me ide përparimtare (me ide-ologjinë marksiste). Ushqehet me ndjen-jën e dashurisë për atdheun. Ushqehet

me gjak të ri. 2. E mbaj veten mediçka që zakonisht nuk mund të plotëso-het. Ushqehet me ëndrra (me përralla,me iluzione).

USHQEJ kal. 1. I jap vazhdimisht diçka që endihmon të brumoset të rritet a të zhvil-lohet; edukoj, rrit me diçka. I ushqen meletërsi. E ushqeu me ide përparimtare.E ushqen urrejtjen klasore. I ushqen megjak të ri. 2. �g. Nxit a përkrah diçka,bëj që të zhvillohet më tej (një ndjenjë,një mendim etj.); shërben si bazë përt'u zhvilluar më tej. I ushqen dashurinë(dëshirën). Ushqen sedrën (mërinë ...).Ushqen kureshtjen. I ushqen ëndrrat (sh-presat, iluzionet). I ushqen besimin (op-timizmin). Ia ushqen mosha. Ia ushqenfjalën (bisedën, mendimin) i shkon pasfjalës (bisedës, mendimit), i jep të drejtëdhe e nxit të vazhdojë.

USHQIM m. 1. Ajo që shërben për edukimindhe për brumosjen ideologjike e sh-pirtërore të njeriut. Ushqim shpirtëror.Ushqim për mendjen. Shtypi ështëushqim i përditshëm. 2. �g. Ajo që jepshkas të zhvillohet a të përhapet diçka,burimi që ushqen diçka.

USHTËR f. 1. përd. mb. I paarrirë, shumë injomë (për bimët dhe frytet e tyre); �g.i papjekur.

USHTIMË f. 1. Jehonë, bujë. Ushtima efjalimit. Ushtima e veprës së Skënder-beut.

USHTON jokal. 1. Dëgjohet gjithandej mefuqi, shpërthen e përhapet me forcë;buçet; bën jehonë. Ushton kënga. Ush-ton gazi. Ushton fjala e Partisë.

USHTRI f. sh 1. Shumicë e madhe njerëzishqë i bashkon e njëjta punë, që janë nëtë njëjtë gjendje ose që kanë interesa atipare të përbashkëta. Ushtria e punë-torëve. Ushtria e arsimtarëve (e më-suesve).

USHTUAR mb. 1. Që është i rrahur me jetën,i regjur. Njeri i ushtuar.

UTHULLIRË f. 1. Grua e thartë nga goja,grua gjuhustër.

226

UTHULLOHET vetv. 1. bised. Turbullohetnjë punë, prishet; acarohet. U uthulluapuna.

UVERTURË f. sh. muz. 1. libr. Fillimi idiçkaje, veprim që paraprin diçka.

VA m. sh 1. Rrugëdalje, shteg për të shpëtuarnga një gjendje e vështirë. Kërkon (lyp)va.

VAGËLLIMË f. 1. Gjendje e turbullt;mungesë qartësie, paqartësi.

VAGËLLIMTHI ndaj. 1. Si në ëndërr, jo qartë,jo mirë. E kujtoj (e mbaj) mend vagël-limthi.

VAGËLLOHET vetv. 1. Humbet qartës-inë, forcën etj.; errësohet. Iu vagëlluamendimi. Iu vagëlluan shpresat.

VAGËLLOJ jokal. 1. kal. �g. Bëj që të hum-bas qartësinë, forcën etj.; e errësoj. Tron-ditja ia vagëlloi mendimet.

VAGËLLUAR mb. 1. Që ka humbur qartës-inë, forcën etj.; i errët, jo i qartë; ivagët. Me vështrim të vagëlluar. Kuj-time (përfytyrime, shpresa) të vagëlluara.Përshkrim i vagëlluar.

VAGËLLUES mb. 1. Që i mungon qartësia,forca etj.; i errët, jo shumë i qartë; i vagël-luar.

VAJTOJ kal. dhe jokal. 1. Pikëllohem thellëpër një fatkeqësi, për diçka të humbur apër fatin e dikujt dhe e shpreh këtë mefjalë etj., qaj. Vajton për fatin e dikujt.Vajtonte të kaluarën.

VAK kal. 1. E dobësoj diçka, ia ul vrullin aforcën, e pakësoj, e venit (për vullnetin,dashurinë etj.). Ia vaku vrullin (gëzimin).Ia vaku dashurinë (dëshirën) për diçka.

VAKET vetv. 1. Dobësohet, e ul vrullin aforcën, venitet (për vullnetin, dashurinëetj.). Iu vak vrulli. Iu vak malli përdiçka.

VAKËSIRË f. 1. Gjë e vakët, diçka që nuk tëlë asnjë gjurmë a mbresë, diçka që nuk tënxit.

VAKËT mb. 1. Që nuk ka gjallëri, shkathtësie zell, jo i gjallë, i ngathët, i mefshtë; qënuk të lë ndonjë gjurmë a mbresë, që as tëngroh e as të ftoh; që bëhet mjaft ngadalë,që nuk sjell ndonjë zgjidhje të shpejtë etë frytshme. Jetë e vakët. Mbledhje evakët. Fjalë të vakëta. Biseda të vakëta.Deklaratë e vakët. Mbresa të vakëta.Vështrim i vakët. Qenë të vakëta punët.

VAKTËSI f. 1. Mungesë gjallërie, shkathtësiee zelli; plogështi, ngathtësi; mungesë nd-jenjash të forta a mbresash të gjalla. Epriti me vaktësi.

VAKUR mb. 1. Që nuk ka gjallëri e shkathtësi,që është pa jetë, shumë i dobët; i ngathët,i vakët. Me zë të vakur. Mbledhje evakur. Shpresa të vakura.

VALË f. 1. �g. bised. Radhë, herë. Valëntjetër. Këtë valë. Valë pas vale herë pashere. Kishte valën. 2. �g. Lëvizje për-para e me vrull e diçkaje, që rritet gjith-një e më shumë; pika më e lartë e njëveprimtarie a e një pune, kulmi; shfaqjamë e fortë e një ndjenje; rrjedhë a rrymëe fortë, dallgë vrull. Valë e fuqishme.Valë revolucionare. Valë patriotike. Valëgëzimi (dashurie, zemërimi, entuziazmi).Vala e urrejtjes. Vala e sëmundjes. Valëte jetës. Valët e luftës revolucionare (kla-sore). Valë terrori. Valë grevash (demon-stratash, protestash). Vala e aksioneve.Në valët e revolucionit. Jemi në valën epunës. U ngrit (ra) vala. E mori vala. Idha valë i dha vrull. Mori valë puna morivrull.

VALËMADH mb. poet. 1. Që ka ndodhurnjë fatkeqësi e madhe, që i ka vdekurdikush nga njerëzit e shtëpisë a nga tëafërmit; që ka parë shumë vdekje e fatke-qësi; fatkeq. Grua (nënë) valëmadhe.

VALOJ jokal. 1. vet. veta III �g. Gëlon,lëvrin, zien, valon. Valonte fshati. Val-onin rrugët. Valonin bletët (krimbat).2. vet. veta III �g. Bëhet a zhvillo-het me gjallëri e me vrull, zien; kërcet;buçet (për një punë a një veprimtaritjetër). Valon puna. Valonte lufta. Val-onte kënga.

227

VALOMË f. 1. Rrymë, rrjedhë. I mori edheata valoma.

VALLE f. 1. Punë a ndërmarrje, që kërkonmundim për t'u kryer; punë e vështirë;kokëçarje. Hodhi (hoqi) një valle i hyrinjë pune me telashe. Hyri (u fut) nëvalle.

VALLËZOJ jokal. 1. vet. veta III �g. Lëvizshpejt, me gjallëri e me shkathtësi; lëvizposhtë e lart sikur luan valle, sillet nëpërajër. Vallëzonin �uturat. Vallëzonin gje-thet e vjeshtës. Vallëzonte barka përmbivalë.

VAMPIR m. 1. keq. Ai që shfrytëzon pamëshirë të tjerët; gjakpirës. Vampirëtkapitalistë. 2. keq. Hamës i madh,llupës, ai që s?ka të ngopur.

VANDAL m. sh. hist. 1. keq. Ai që pr-ish e shkatërron në mënyrë barbare mon-umentet e artit e të kulturës dhe çdogjë tjetër me vlerë; njeri i egër e barbar,shkatërrimtar i pamëshirshëm. Vandalëtfashistë (nazistë). Vandalët e kohës sonë.

VAR kal. 1. bised. Tregoj pak kujdes për dikëa për diçka, nuk i kushtoj vëmendjen eduhur, e lë pas dore; e lë mënjanë, e brak-tis tërësisht. Ia vari punës (detyrës). Aiua varte mësimeve. Ia vari të sëmurit.Ua vari pleqve. 2. (me pjesëzat mohuesenuk, s', mos). Nuk e vlerësoj e nuk enderoj dikë, nuk ia dëgjoj fjalën, nuk epër�ll, as që pyes fare për të. Ai nuk uavarte fare eprorëve. 3. �g. Mbështet njëshpresë, fatin etj. te dikush a te diçka.Të gjitha shpresat i kanë varur tek ata.4. �g. bised. I ngarkoj dikujt një punë anjë detyrë, ia bëj barrë dikujt. Ma varënmua atë punë.

VAREM vetv. pës. 1. Jam nën varësinë anën urdhrat e dikujt, përgjigjem para tijpër diçka, i marr urdhrat e udhëzimetprej dikujt; vet. veta III është në dorëtë dikujt. Varet nga ministria. Varetkokë e këmbë (tërësisht) nga të tjerët.2. I vardisem dikujt, i qepem; i bëhembarrë. Iu var prindërve. 3. vet. veta III�g. Kushtëzohet nga diçka, përcaktohet.

Andej varet suksesi. Nga kjo varet sh-pëtimi (çlirimi). Nga këto kushte varetzhvillimi i ekonomisë. Varet nga punaqë do të bëjë (nga vullneti që ka, ngakushtet e rrethanat). Varet nga mosha.Kjo s'varet prej meje. 4. �g. Shpresoj,kam besim ose mbështetem te dikush a tediçka. Varej tek i vëllai. Varej pas fjalëvetë tij.

VARFËR mb. 1. Që ka shumë mungesa, qënuk është i pasur në përmbajtje; që kapak vlerë, i parëndësishëm. Ide (fantazi)e varfër. I varfër në mendime.

VARFËRI f. 1. Mungesë vlerash mendore eshpirtërore; të qenët me përmbajtje tëvarfër. Varfëri mendore. Varfëria sh-pirtërore.

VARFËROHEM vetv. 1. vet. veta III �g.Humbet diçka të mirë a të vlefshme,bëhet më i varfër në diçka; kund. pasuro-het. Varfërohet toka. Varfërohen rezer-vat (vendburimeve).

VARFËROJ kal. 1. Ia zbeh përmbajtjen; iashteroj forcën a fuqinë, e bëj më të var-fër; kund. pasuroj. E varfëroj idenë(mendimin).

VARFËRUAR mb. 1. Që i është zbehur përm-bajtja, që i është dobësuar forca a fuqia;që është bërë i varfër.

VARG m. 1. edhe-�g. Numër i madh, sasi emadhe qeniesh, gjërash a dukurish që vi-jnë njëra pas tjetrës, ose që formojnë njëgrup; disa. Një varg shokësh e shoqesh etejkaluan planin mbi 30

VARGËZOJ kal. 1. keq. E zvarrit një punëa një çështje, e zgjat tepër diçka, e heqzvarrë.

VARGOJ kal. 1. I vë në varg e i lidh njërin metjetrin, i nxjerr njërin pas tjetrit. Vargoifjalët (mendimet). Vargoj ngjarjet. 2.keq. E zvarrit diçka, e zgjat shumë, e bëjtërkuzë. E ke varguar shumë atë punë.

VARGUA m. 1. vet. sh. �g. Diçka që nuke lë të lirë njeriun, që e mban të shty-pur, të nënshtruar dhe e pengon të për-parojë; zgjedhë. Vargonjtë e skllavërisë

228

(e robërisë). Vargonjtë e kolonializmit (eimperializmit). U çliruam nga vargonjtëe fesë.

VARUR mb. 1. Që nuk është zgjidhur për-fundimisht, që ka mbetur pezull. E lapunën të varur.

VARUR ndajf. 1. Pa e përfunduar a pa e zgjid-hur diçka, pezull. E la punën varur.

VARR m. 1. Vendi ku gjen vdekjen oseshkatërrohet dikush, vendi ku merr funddikush a diçka. Pushtuesit këtu kanë gje-tur varrin. 2. Vdekje. Deri në varrpërgjithnjë, deri në fund deri në vdekje.Nga lindja (nga djepi) deri në varr. 3. Ekeqja më e madhe, vdekje, gropë. I bërivarrin. I bëfsha varrin! mallk. Kush ibën varrin tjetrit, bie vetë brenda. fj.u.

VARRË f. 1.Plagë. Varrë e lehtë (e rëndë).Varrë pushke (thike). I lau varrën. Ialidhi varrën. Më ka mbetur varrë. E kamvarrë në zemër (në shpirt).

VARRIMOR mb. 1. Që të kujton vdekjen avarrimin, i zymtë, i trishtuar. Zë varri-mor.

VARRMIHËS m. 1. Ai që i përgatit a isjell vdekjen dikujt; ai që është i aftë tëshkatërrojë ose të zhdukë dikë a diçka.Proletariati është varrmihësi i kapital-izmit (i borgjezisë).

VARROS kal. 1. E quaj të vjetruar a të përm-bysur diçka; gropos; e �ak tutje, e zh-duk; e humbas a e harroj përgjithnjë.I varrosën zakonet prapanike (mbeturi-nat mikroborgjeze). E varrosëm botëne vjetër (pushtetin e vjetër). I varrosi sh-presat. 2. E mbyll fare një punë a njëçështje, e bëj që të mos dalë më në shesh.E varrosi atë punë. Aty e tha, aty e var-rosi.

VARROSUR mb. 1. Që është quajtur ivjetruar; që është �akur tutje, që ështëzhdukur; që është harruar përgjithnjë.

VASAL m. sh 1. keq. Njeri që varet plotë-sisht nga dikush tjetër, ai që i përulet e

i nënshtrohet dikujt; shtet që varet plotë-sisht nga një shtet tjetër dhe i nënshtro-het këtij. Vasal i imperializmit.

VATËR f. 1. Shtëpia ku kemi lindur e jemirritur, ku banon familja a ku kanë jet-uar të parët tanë brez pas brezi; familja;kryes. sh. vendi ku kemi lindur e jeto-jmë, vendlindja. Vatër e dashur (e shtren-jtë). Vatra atërore (prindërore). Vatrae të parëve ( e stërgjyshërve).Vëllezërtë një vatre vëllezër që kanë lindur ejanë rritur në një shtëpi. Mik vatre miki afërt, mik i shtëpisë. Në çdo vatër.Mbeti pa vatër. Njeri pa strehë e pavatër. Më merr malli për vatrën time.I ra fatkeqësia në vatër. Mbrojmë va-trat tona. Lënë vatrat e tyre. Armikuna shkeli (na shkatërroi) vatrat tona. 2.Vendi ku lind e zhvillohet diçka, vendiprej nga vjen a përhapet diçka, burimi idiçkaje; vendi a pika që tërheq vëmend-jen më të madhe; qendra e një veprim-tarie a e diçkaje tjetër; çerdhe; djep.Vatër revolucionare (patriotike). Vatëre rëndësishme e luftës çlirimtare. Vatërshkencore (kulturore). Vatër kulture(përparimi). Vatër e edukimit revolu-cionar. Vatër e lëvizjes popullore. Vatrae kryengritjes (e qëndresës). Vatër agre-sioni (kon�ikti, lufte). Vatra e tërmetit(e vullkanit). Vatër epidemie (infektimi).

VAZHDË f. 1. Gjurmë. La pas një vazhdë.Shkoi pa lënë vazhdë. 2. Rrjedhje e za-konshme dhe e natyrshme e ngjarjeve, epunëve a e jetës; diçka që vijon pa ndër-prerje, vazhdimësi. Vazhda e nismave (eaksioneve). Vazhdë heroizmash.

VDEKJE f. 1. Fundi, mbarimi a shkatërrimii dikujt ose i diçkaje. Vdekje fashizmit!Vdekje kapitalizmit! Vdekje tiranit!

VDEKJEPRURËS mb. 1. Që sjell shkatërrim,shkatërrimtar, asgjësues; shumë i ashpëra i rëndë. Grusht vdekjeprurës. Politikëvdekjeprurëse. Hap vdekjeprurës. Pa-soja vdekjeprurëse.

VDEKUR mb. 1. Shumë i lodhur, i rraska-pitur, i këputur. Ra i vdekur në gjumë.

229

2. Që nuk ka shenja jete, që nuk kalëvizje, gjallëri e veprimtari; kund. igjallë. Rrugë të vdekura. Qytet i vdekur.3. Që nuk bëhet a nuk zhvillohet me gjal-lëri; që është shumë i plogët e i ngathët,i humbur; që nuk shpreh gjallëri; kund. igjallë. Jetë e vdekur. Mbledhje e vdekur.Lojë e vdekur. Njeri i vdekur. Me sy tëvdekur. Me zë të vdekur. 4. Që nuk për-doret a nuk vepron më, që nuk ndikon mëme forcë; që është shuar a është zhdukur;kund. i gjallë; që nuk ka fryt, i pavlerë.Gjuhë e vdekur. Zakon i vdekur. Njo-huri të vdekura. Punë e vdekur. Kohë(orë) e vdekur kohë që ikën kot; orët kurnuk ke çfarë të bësh.

VDES jokal. 1. vet. veta III �g. Merr funddiçka, mbaron e s'kthehet më; zhdukete harrohet; nuk ka jetë, ndërpret zhvil-limin, bie në një gjendje pa jetë e pa gjal-lëri. Vdiq ajo kohë. Vdiq ajo punë. Ajogjuhë ka vdekur ajo gjuhë nuk përdoretmë. Vepra që nuk vdesin kurrë.

VDIREM vetv. krahin. 1. vet. veta III �g.Prishet, shkatërrohet, bëhet i keq. Vdi-ret raca. Vdiret gjuha.

VDJERR kal. krahin. 1. Prish, shkatërroj;përdhos. Nuk e vdjerrin gjuhën.

VDJERRË mb. krahin. 1. Që është prishur, ishkatërruar; i përdhosur. Racë e vdjerrë.2. I ngathët, i humbur; që s'ka mend nëkokë. Njeri i vdjerrë.

VEGËL f. 1. keq. Njeri që vihet në shër-bim të dikujt dhe bën punën e tij, njeria grup njerëzish, që i shërben dikujt simashë për të arritur qëllime të caktuara;ai që i shërben verbërisht dikujt, shër-bëtor. Vegël e verbër (qorre). Vegël endyrë. Vegël politike. Vegël e imperi-alizmit. Vegël e armikut (e reaksionit).Vegël agresioni. Është bërë vegël e tëtjerëve. Shërbente si vegël. E përdortesi vegël.

VEL m. sh 1. Diçka që nuk na lë t'i shohimgjërat qartë, ashtu siç janë e t'i kupto-jmë mirë; diçka që shërben si mjet për

t'u maskuar a për të fshehur një gjë tëpapëlqyer.

VEL kal. 1. E bëj që të mos ndihet më a tëmos trazohet më në diçka duke ia plotë-suar të gjitha kërkesat e nevojat, e kënaqjashtë mase; e ngop. E veli me të mira(me peshqeshe, me para). 2. E mërzita e bezdis dikë, i ngjall neveri, bëhem ineveritshëm për të. Më veli dikush m?umërzit, s'e duroj dot. Na veli me fjalë.

VELEM vetv. 1. Nuk ndihem më a nuktrazohem më në diçka, ngaqë më janëplotësuar të gjitha kërkesat e nevojat, kë-naqem jashtë mase, stërngopem me diçka.Është velur nga të mirat. Është velur me�lma. 2. vet. veta III (me një trajtë tëshkurtër të përemrit vetor në r. dhanore).Më është mërzitur tepër a më është never-itur dikush a diçka. I vel ai njeri, s'eduron dot më.

VELËT mb. 1. Që të mërzit tepër me sjelljene me veprimet e tij, që të neveritet. Njerii velët.

VELUR mb. 1. Që i janë plotësuar të gjithakërkesat e nevojat e s'dëshiron asgjëtjetër, që është i kënaqur jashtë mase mediçka; që është ngopur me diçka derisaështë mërzitur; që është ngopur nga jeta;i ngopur. Mikroborgjez i velur.

VELLO f. sh. etnogr. 1. Diçka që shërben simjet për t'u fshehur a për t'u maskuar,vel; maskë. Vello demagogjike. Iu hoqvelloja.

VEND m. 1. Rendi a shkalla që zë dikush nëmarrëdhënie me të tjerët në shoqëri, nëfamilje etj.; roli i dikujt në një fushë tëcaktuar të veprimtarisë shoqërore, pozitashoqërore e dikujt sipas vlerës që ka aqë i japin të tjerët; rëndësia e dikujt ae diçkaje. Vend kryesor (i rëndësishëm,qendror, i veçantë). Vend komandues(drejtues). Ka një vend nderi. Zë njëvend të merituar në histori. Ka vendin etij në jetë. 2. përmb. Tërësia e njerëzveqë banojnë a që jetojnë diku, njerëzit,gjindja e një fshati, e një qyteti, e një

230

krahine, e një shteti etj.; populli, popull-sia. Luftonte vendi për liri. U ngrit igjithë vendi. Mblodhi tërë vendin. S'edonte vendi. U tund vendi. �g. 3. �g.Arsye për të thënë ose për të bërë diçka.Fjalë me vend fjalë e drejtë, e përshtat-shme, e arsyeshme. Vërejtje me vend.Kërkesë pa vend. Flet me vend. Ështëpa vend është i padrejtë, i papërshtat-shëm. E qortoi me vend. S'ka vend përdyshim. Lë vend për dyshime lë shtega rast për dyshime. Është jashtë ven-dit është i paarsyeshëm, i pathemeltë, pabaza.

VENIT kal. 1. E bëj dikë që të humbasëndikimin a rëndësinë; e dobësoj dhe eshuaj a e zhduk diçka ca nga ca. Ia venitishpresat.

VENITEM vetv. 1. vet. veta III �g. Humbetndikimin a rëndësinë e mëparshme; dobë-sohet dhe shuhet a zhduket ca nga ca. Iuvenitën shpresat.

VENITUR mb. 1. Që ka humbur ndikimin arëndësinë e mëparshme; që po shuhet apo zhduket ca nga ca. Me shpresa të ven-itura.

VERBËR mb. 1. Që nuk kupton se ç'ndodhrreth tij, që nuk është në gjendje të shohënjë të vërtetë që duket qartë. Njeri i ver-bër. 2. Që nuk vepron a nuk sillet duke umbështetur në arsyetimet e në mendimete veta, por bën si i thonë të tjerët; qënuk mbështetet tek arsyeja e te gjykimii shëndoshë. Zbatues i verbër. Bindje everbër. Dashuri e verbër. Vegël e verbër.keq. njeri që vepron si shërbëtor i binduri dikujt. Ka besim të verbër. Në mënyrëtë verbër.

VERBËRI f. 1. Paaftësia e dikujt për të kup-tuar se ç'ndodh përreth a për të parë njëtë vërtetë që duket qartë. Verbëri poli-tike. Verbëria e burokratëve. Verbëriprej budallai.

VERBËRISHT ndajf. 1. Pa e kuptuar seç'ndodh përreth, pa e parë të vërtetën qëe shohin qartë të tjerët, në mënyrë të ver-bër; kuturu, në tym. Veproi verbërisht.

2. Pa menduar e pa arsyetuar vetë, poduke bërë siç i thotë dikush; pa gjykuarnë mënyrë të shëndoshë e pa u thelluar;në mënyrë të verbër. I bindej verbërisht.Besonte verbërisht. E pranoi (e miratoi,e zbatoi) verbërisht. Nënshkroi verbër-isht.

VERBIM m. 1. Verbëri.

VERBOHEM vetv. 1. Bëhem i paaftë përtë kuptuar se ç?bëhet përreth a për tëparë një të vërtetë që duket qartë; hum-bas arsyen e gjykimin e shëndoshë, hum-bas mendjen. U verbua pas saj. Uverbua nga të mirat (nga lajkat, ngalavdërimet). U verbua nga ndjenja e hak-marrjes. Ishin verbuar nga fanatizmi.

VERBOJ kal. 1. E bëj të paaftë dikë që tëkuptojë se ç'ndodh rreth tij a që të shohënjë të vërtetë që duket qartë; e bëj që tëmos arsyetojë e të mos gjykojë në mënyrëtë shëndoshë, ia marr mendtë. E verboizemërimi (lakmia, urrejtja). E verbuantë mirat (lajkat, përkëdheljet).

VERBUAR mb. 1. Që ka humbur aftësinë përtë kuptuar se ç'bëhet përreth a për tëparë një të vërtetë që duket qartë; që kahumbur arsyen e gjykimin e shëndoshë.

VERBUES mb. 1. Që të bën të paaftë përtë kuptuar se ç'ndodh përreth a për tëparë një të vërtetë që duket qartë; që tëbën të paaftë për të arsyetuar e për tëgjykuar në mënyrë të shëndoshë, që t'imerr mendtë. Fanatizëm verbues. Pro-pagandë verbuese.

VERDHË mb. 1. libr. Që mban qën-drim pajtues me klasat sunduese e shfry-tëzuese, oportunist, reformist, që ka trad-htuar klasën punëtore dhe i është shi-tur borgjezisë e reaksionit; kundërrevolu-cionar. Parti (sindikatë) e verdhë. In-ternacionalja e verdhë. Shtypi i verdhë 2.Që ka përmbajtje policore, që përshkruanngjarje plot krime e vepra të shëmtu-ara, që nuk synon të trajtojë probleme tërëndësishme shoqërore, por ka për qëllimtë nxjerrë sa më shumë �time dhe është

231

i dëmshëm sidomos për brezin e ri. Ro-man (tregim) i verdhë. Dramë e verdhë.Letërsia e verdhë. Libër i verdhë.

VEREMOS kal. 1. E fut dikë në merak anë dëshpërim të madh, i shtie veremin;e mërzit shumë, ia pëlcas shpirtin.

VEREMOSEM vetv. 1. Më hyn një meraki madh për dikë a për diçka; mërzitemshumë, më pëlcet shpirti.

VEREMOSUR mb. 1. Që i ka hyrë merakupër dikë a për diçka; që i ka hyrë një dësh-përim i madh; që është mërzitur shumë ei ka plasur shpirti.

VERESIE ndajf. bised. 1. keq. Kuturu, kot,pa u menduar, pa përgjegjësi; pa treguarvëmendjen e duhur. Fliste veresie. Ilëshonte fjalët veresie �iste kot. Jeton(rron) veresie jeton pa një qëllim të cak-tuar. Punon veresie punon më tym, pa editur përse.

VERIGË f. 1. �g. Hallka e diçkaje, e cilashërben si mbështetje për të parë anëte ndryshme të saj, e për të gjetur zgjid-hjen e nevojshme. Veriga kryesore e njëçështjeje.

VESH kal. 1. I jap dikujt fuqinë e të drejtatqë ka një detyrë e caktuar. E veshën mepushtet. E veshi me detyrën e ministrit.2. �g. keq. I mbuloj përmbajtjen mefjalë e me fraza, e zbukuroj dhe e sto-lis me shprehje të ndryshme. E veshime fraza të bukura. E veshin me for-mula të zbrazëta (me frazeologji revolu-cionare). 3. �g. bised. Ia ngarkoj dikujtnjë punë a një detyrë pa e pyetur për tëmos e pasur vetë si barrë, ia lë a ia hedhnjë tjetri, ia përplas atij. Ma veshën muakëtë punë. 4. �g. bised. E quaj dikë siautor a si krijues të diçkaje që s'dihet sekush e ka bërë; e quaj diçka pa të drejtësi veti, si cilësi a si meritë të dikujt; iangjit ose ia ngarkoj dikujt një veprim anjë faj. Atë vjershë ia veshën shkrimtaritN. Ju veshën atij meritat (fajin). Ia veshivetes të gjitha gabimet për të shpëtuar tëtjerët.

VESHBIGË mb. 1. Që rri në përgjim, që imban veshët ngrehur.

VESHPIPËZ mb. 1. Që s'i shpëton gjë pa emarrë vesh.

VESHQIQËR mb. 1. Që dëgjon shumë mirënga veshët. Plak veshqiqër.

VESHSHPUAR mb. 1. Që kap shpejt me veshçdo gjë që thuhet, që s'i shpëton gjë; izgjuar e mendjemprehtë.

VESHTAR mb. 1. I zgjuar, mendjemprehtë.Njeri veshtar.

VESHTULL f. 1. Ai që jeton në kurriz të tëtjerëve, parazit.

VETE jokal. 1. vet. veta III �g. Vijon e zg-jatet brenda një kohe të caktuar; vjen njëkohë a një çast i caktuar; shkon, kalon;qëndron, duron për një kohë në kushtetë caktuara. Vajti një vit. Vajtën disaorë. Vajti kohë që presim. Sa vajti ora?-Vajti dreka. Vajti vera. Vajti dita. Mishinuk vete më shumë se dy ditë. Këpucëts'i vajtën më shumë se një vit. 2. vet.veta III �g. Arrin në një pikë a në njëshkallë, shkon. Sa vajti përqindja? Savajti numri? Sa vajti dita e punës nëkooperativë? Sa vajtën të ardhurat e siv-jetme? 3. �g. bised. Kam përfundimetë caktuara në shkollë, në një punë, nënjë detyrë etj.; jam në një gjendje a nëkushte të caktuara; shkoj. Si vete memësime? Vete mirë në të gjitha lëndët.Si vete me punë? Si vete me shëndet? 4.�g. bised. Kaloj nga një gjendje në njëtjetër, shkoj. Po vete mirë e më mirë. 5.vet. veta III �g. bised. Kryhet, bëheta zhvillohet diçka në një mënyrë të cak-tuar; ecën diçka, përparon; shkon: Punavajti mirë (mbarë, sahat, ters). Çështjapo vete drejt zgjidhjes. Gjërat vajtën mëmirë nga ç'e prisnim. Si vajti mbledhja?U vajti mbarë gjuetia. Të vaftë mbarë!ur. Të vaftë pushka mbarë! ur. 6.vet.veta III �g. Më bie për shtat diçka, mëpërshtatet, më shkon; shkon. Nuk të vetekjo ngjyrë. Nuk vete rakia pas buke. Kjos'vete fare. 7. vet. veta III �g. bised. Kavlerë, vlen; shkon. Kjo para nuk vete më.

232

Atij i vete fjala e dëgjojnë. Nuk të venëtek ai këto gënjeshtra. 8. vet. veta III�g. bised. Harxhohet diçka, shpenzohet.U venin shumë para për dasmë. 9. në kr.thj. �g. bised. Nuk jeton më, nuk është,iku, vdiq; mbaroi. Vajti edhe ai njeri.

VETËTIMË f. 1. përd. mb. �g. Shumë ipastër; shumë i ndritshëm, dritë. Palla etij vetëtimë. 2. përd. ndajf. �g. Shumëshpejt, si vetëtimë, vetëtimthi. U nis (uturr, u sul) vetëtimë.

VETËTIN jokal. 1. Vjen papritmas a përn-jëherësh në mendje; shfaqet diçka paprit-mas dhe ikën ose zhduket menjëherë. Ivetëtiu një mendim (një ide; një shpresë).

VETËVRASJE f. 1. Shkatërrim i plotë, rrën-imi i dikujt a i diçkaje. Vetëvrasje poli-tike (ekonomike).

VETULLAN mb. 1. Që ka pamje të rëndë ekrenare. Ishte vetullan.

VEZULLON jokal. 1.Shfaqet diçka për njëkohë të shkurtër dhe zhduket shpejt; vjenshpejt e në mënyrë të papritur. I vezulloinjë lot në sy. I vezulloi një mendim (njëshpresë).

VËNË mb. 1. Që është nxitur nga dikushkundër një tjetri, që është kurdisur ngatë tjerët për të bërë një të keqe, i shtyrë.Njeri i vënë. Vrasës i vënë.

VËNG m. 1. vet. sh. �g. krahin. Zinxhirët,verigat. 2. shih VJEG/Ë,∼A. Ia gjetivëngun.

VËNGËR mb. 1. Që shpreh inat, keqdashjee mospër�llje; që shpreh zili a dyshim.Shikim (vështrim) i vëngër. 2. I ngatër-ruar; ters. Punë e vëngër. Është njeri ivëngër.

VËNGËR ndajf. 1. Me inat a me keqdashje,në mënyrë jo miqësore a me mospër�llje;me zili a me dyshim. E shihte vëngër. Irrinte vëngër.

VËNGËROHEM vetv. 1. Humbas aftës-inë për t'i parë gjërat drejt; nuk kamdëshirë t'i shoh gjërat drejt, mbarëme dashamirësi, �toj prirjen për t'i

parë gjërat shtrembër, bëhem njeri ters.Qenka vëngëruar fare.

VËNGËROJ jokal. 1. edhe kal. �g. E shikojdikë me inat a me keqdashje; e shikoj mezili a me dyshim.

VËRDALLË f. 1. Pështjellim, rrëmujë. Kishtevërdalla.

VËRSULEM vetv. 1. E sulmoj dikë me fjalëa me kërcënime, i turrem. Iu vërsul mebritma

VËRSHOJ jokal. 1. vet. veta III kryes. sh.�g. Vijnë me shumicë si valë, shfaqenme vrull

VËRTIT kal. 1. bised. Ndryshoj shpejt eme shkathtësi sjelljen e veprimet në për-puthje me rrethanat, nuk e mbaj atë qëkam thënë a kam vendosur më parë, nuki qëndroj fjalës, e dredh. E vërtiti fjalën(bisedën, gjuhën). E vërtiti punën. 2.bised. E rregulloj një punë në rrugë tëtërthorta; mbuloj një gabim a veprim tëgabuar me shkathtësi e me dredhi. Ditita vërtiste. S'e lanë ta vërtiste si dontevetë.

VËRTITEM vetv. 1. vet. veta III �g. Gjendetafërsisht tek e njëjta pikë, shkon a lëkun-det midis dy caqeve të afërta. Temper-atura vërtitej rreth zeros. Përqindja vër-titej nga dhjetë deri njëzet. 2. Flas gjith-një rreth një çështjeje, kthehem gjithnjëpo aty. Biseda u vërtit rreth ndeshjessë djeshme. Vërtitej po aty. 3. bised.Ndryshoj shpejt e me shkathtësi sjelljena veprimet sipas rrethanave; i shmangemme dredhi përgjigjes së drejtë a diçkajetjetër; veproj me dredhi. S'e lanë të vër-titej si t'i donte qej�.

VËSHTIRË mb. 1.I pështirë. Ilaç i vështirë.Njeri i vështirë.

VËSHTRIM m. 1. Syri a këndi me të cilinvështrohet ose gjykohet një çështje; pikë-pamje: Vështrim materialist. Vështrimkritik. Vështrim i ri. Nga ky këndvështrimi. Sipas vështrimit tim sipasmeje.

233

VICKË f. kryes. 1. keq. Kundërshtim i path-emeltë për diçka, përpjekja që bën dikushpa arsye për të kundërshtuar a për të mospranuar diçka. Hidhte vicka. Është njerii vickave është njeri që hedh shkelma, qës'rri urtë.

VIÇ m. 1. mospërf., shar. Njeri i papjekur ngamendja; njeri i trashë dhe pa përvojë.

VIÇOK m. 1. mospërf., shar. Njeri i papjekur,viç.

VIDË I f. sh. zool. 1. përk. Grua e bukur.

VIDHEM vetv. 1. I shmangem punës,vështrimit të dikujt etj.; u shmangempyetjeve a kërkesave; i bëj bisht diçkaje.I vidhej pyetjeve. I vidhej syrit(vështrimit, shikimit) të prindërve.

VIGAN mb. 1. Që shquhet për përpjesëtimet,për vlerën ose për forcën e vet; që kërkonpunë e përpjekje të jashtëzakonshme, gji-gant. Hapa vigane. Forcë (fuqi) vigane.Luftë vigane. Revolucion vigan.

VIGËL II f. 1. Pjesa më e mirë e diçkaje, ajka;thelbi.

VIJ jokal. 1.E kam radhën; radhitem, gjen-dem ose lëviz pas dikujt a diçkaje; vet.veta III shkon pas një tjetri, vargëzohet.Unë vij pas atij. Prilli vjen pas marsit.Pas treshit vjen katra. Pas sheshit vjennjë rrugë. Pas punës vjen gëzimi. I erd-hën gëzimet radhazi. 2. edhe �g. Dal,shfaqem, lind. Erdhi në jetë lindi; ushfaq. Ju ardhtë me jetë të gjatë! ur.Më erdhi në shteg. I erdhi në shtrungë.3. vet. veta III edhe �g. Merr pamjene zakonshme, arrin në gjendjen normale,rregullohet; shërohet. I erdhi shëndeti. Ierdhi fytyra (çehrja). I erdhi fryma. Ierdhi goja. I erdhën sytë (veshët). Ierdhi zëri. Më erdhi oreksi. Një fytyrëi vinte, një fytyrë i shkonte herë skuqej,herë zverdhej. 4. kryes. vet. vetaIII �g. Nis, �llon (përdoret zakonisht sifolje gjysmëndihmëse në bashkëvajtje menjë folje tjetër). Erdhën e u bënë tokapjellore. Erdhi e u përhap në të gjithëkrahinën. Erdhën e t'u shëndoshën (t'utretën).

VIJË f. 1. Ku�ri që ndan diçka ose që shënoncaqet e një sipërfaqeje a hapësire; shenjaqë paraqit një ku� të tillë në hartë. Vijaku�tare. Vija bregdetare. Vijë ndarjejeedhe �g. Vijë ujëndarëse. Vijat rrushkul-luese. gjeogr. topogr. Vija e horizon-tit. Vija e ekuatorit. gjeogr. Vija efrontit. usht. Vija e zjarrit. usht. Vijae mbrojtjes. usht. sistem ndërtimesh epërforcimesh për mbrojtjen e pikave tëzjarrit. Vija e armëpushimit 2. Rruga qëndjek një parti, një qeveri etj; mënyra simendon, vepron, drejton a udhëheq ajo,mënyra si i zgjidh çështjet themelore dhepikësynimet që ka. Vija e drejtë (pari-more, oportuniste, reaksionare). Vija epërgjithshme. Vija themelore. Vija emasave.

VIJËZOHET vetv. 1. Shfaqet menjëherëdiçka me disa shenja; duket paksa. Iuvijëzua një buzëqeshje. I vijëzohej një sh-prehje gëzimi në fytyrë.

VIJËZOJ kal. 1. E paraqit diçka në vija tëpërgjithshme, e vizatoi. Vijëzoi portretine heroit.

VILANOSEM vetv. 1. Mekem, gajasem. Uvilanos së qeshuri.

VIRAN mb. bised. 1. I shkathët e i djallëzuar,qerrata. Djalë viran.

VIRGJËROR mb. poet. 1.Që shpreh virgjëri;që është veti e virgjëreshës. Me fytyrëvirgjërore.

VISHEM vetv. 1. Marr fuqinë e të drejtatqë ka një detyrë e caktuar. U vesh mepushtet. U vesh me funksionet e... Uvesh me fuqi të plota. 2. iron. Paraqitemme një pamje tjetër, duke fshehur a dukembuluar qëllimet e vërteta ose veprimete këqija; shtirem. Na vishen si marksistë.Vishej si revolucionar.

VISHKULL m. 1. Përd. ndajf. �g. Lakuriq,cullak. E la vishkull.

VITRINË f. 1. keq. Diçka e zbukuruarqë nxirret përpara me qëllim që të kri-jojë një përshtypje të gabuar për gjërat,rrethanat, etj. që përfaqësohen prej saj.

234

VITHISEM vetv. 1. vet. veta III �g. Zh-duket, humbet; përmbyset përgjithnjë.U vithisën zakonet prapanike.

VIZATOJ kal. 1. Përshkruaj zakonisht shkurt,me gojë ose me shkrim, një ngjarje, njëgjendje, një njeri; jap idenë a pamjen ediçkaje. Vizatoi të ardhmen. E vizatoimirë gjendjen.

VIZOJ I kal. 1. Paraqit në vija tëpërgjithshme diçka, vizatoj, përvijoj. Vi-zoi portretin e punëtorit.

VJEDH kal. 1.Ia marr dikujt diçka me forcëose me dinakëri; ia rrëmbej. Pushtuesitna vodhën e na plaçkitën. I vodhi lirinë.I vjedh kohën e lirë. 2. Marr vesh fshehu-razi diçka; e mësoj a e marr nga dikushnjë zanat, një të fshehtë etj. pa e kup-tuar ai. I vodhi zanatin. Ia vodhi të fshe-htën. Diku ma vodhi veshi. 3. Përvetë-soj, paraqit si timen a e quaj timen njëide, një tezë etj. që është e tjetërkujt. Iavodhi tezat.

VJEDHUR mb. 1. Që është mësuar ose ështëmarrë nga dikush pa e kuptuar ky. Zanati vjedhur. 2. Që është e tjetërkujt, po qëdikush e paraqit a e quan si të veten (përnjë ide, tezë etj.). Ide e vjedhur. Mendimi vjedhur.

VJEGË f. 1. Rast a rrethanë, që mund tëmerret si shkak për të përligjur diçka,shkak që fsheh arsyen e vërtetë të diçkaje,hallkë ku duam e mund të kapemi, anë.Kërkon një vjegë ku të kapet. Ia gjetivjegën diçkaje ia gjeti anën.

VJELL kal. 1. vet. veta III �g. Nx-jerr nga gryka tym, gazra a diçka tjetërme shumicë (për oxhakun, për një armëetj.). Oxhaqet vjellin tym. Pusi villtegaz. Pushka (mitralozi, topi) vjell zjarr(predha, plumba). 2. keq. Flas shumëkeq për dikë a për diçka, nxjerr gjithçkatë keqe që mbaj përbrenda; them fjalëtë këqija a shpif për dikë për të nxjerrëinatin, shfryj. Vjell vrer (helm, helm evrer, zeher) kundër dikujt. E volli atëqë kishte në bark. Vollën shumë gojët ekëqija.

VLOJ I jokal. 1. vet. veta III �g. Është imbushur plot me njerëz, kafshë etj., qëlëvizin shpejt e pa rregull; lëviz shpejte në mënyrë të parregullt (për një shu-micë njerëzish, kafshësh etj.), ka gjallëritë madhe, gëlon, lëvrin. Vlonin rrugët.Vlonte qyteti. Vlonte sheshi nga aksion-istët. Vlonte bleta. 2. vet. veta III�g. Shfaqet me forcë a me gjallëri (njëmendim, një ndjenjë etj.); zien. Më vlo-jnë mendimet.

VLUG m. 1. Vala e një pune a e një veprim-tarie; kulmi i një zhvillimi. Në vlugun epunës

VOCKËL mb. zvog. 1. Shumë i vogël, i vocërr.Djalë i vockël. Qengj i vockël. Me dorë tëvockël. Gjethe e vockël. Fasule e vockël.Jetë e vockël. �g. keq. jetë pa ideale tëmëdha, jetë e mbyllur me interesa fare tëngushta vetjake.

VOGËLOHEM vetv. 1. vjet. Ul veten para tëtjerëve, më ulet vlera a rëndësia. Vogëlo-het në sytë e botës.

VOGËLSI f. 1. vet. sh. edhe �g. Vogëlsirë,cikërrimë. Vogëlsitë e jetës. Këto janëvogëlsi.

VOGËLSIRË f. 1. Diçka që nuk ka rëndësi tëmadhe a që ka fare pak rëndësi, gjë pavlerë; hollësi e tepërt, cikërrimë. Merrejme vogëlsira. Të mos hyjmë në vogëlsira.

VORBULL f. 1. Valë e rrëmbyeshme punësh,përpjekjesh, gëzimesh, shqetësimesh etj.,që të pushton e të merr me vete. Vorbullgëzimesh. Vorbulla e mendimeve. Vor-bulla e jetës. Vorbulla e ngjarjeve. Vor-bulla e telasheve.

VRAGË f. 1. Mbresë, përshtypje, gjurmë;plagë. Lë vragë të thellë. I çeli një vragënë zemër. Mbetet vragë e pashlyer.

VRANËSI f. 1. Të qenët i vrenjtur në fytyrë,zymtësi. Vranësia e fytyrës.

VRAP m. 1. Fuqi trupore e mendore që kadikush për të bërë një punë, mundësi, af-tësi.

235

VRAPOJ jokal. 1. Nxitoj, shpejtoj shumëpër të bërë diçka; e bëj shpejt një punë;rend. Vrapoi t'i vinte në ndihmë. Kushvrapoi, bloi. fj.u. 2. Kalon, ikën,rrjedh shpejt, nxiton e s'ndalet (për ko-hën). Vrapon koha. Vrapon ora. Vrapo-jnë ditët (vitet).

VRARË mb. 1. Që është prekur shumë, që kanjë dhembje të thellë shpirtërore, i lën-duar, i pikëlluar; që shpreh një gjendjemërzie të madhe, dëshpërimi a pendimi.I vrarë shpirtërisht. Njeri i vrarë. Mezemër të vrarë. Me ndërgjegje të vrarë.Me pamje të vrarë. 2. I lodhur e irraskapitur, me trup të dërrmuar që sh-preh lodhje, rraskapitje a këputje. E ndi-ente veten të vrarë. Të shoh të vrarë Mepamje të vrarë.

VRAS kal. 1. E prek thellë në ndjenja anë sedër, e lëndoj shumë; i shkaktojdikujt dëshpërim a dhembje të madheshpirtërore, e pikëlloj, e hidhëroj shumë.E vrau me fjalë. Më vrau në zemër mëdëshpëroi shumë, më lëndoi keq. E vraundërgjegjja e ndjeu veten fajtor për diçkadhe u pendua. Atë nuk e vret turpi.Më vrave! më shkaktove një dhembje tëthellë! më there! (i thuhet dikujt që najep një lajm shumë të hidhur).

VRASTAR mb. 1. Që të shkakton dhembje sh-pirtërore, që të prek thellë në ndjenja anë sedër që të lëndon. Vështrim vrastar.

VRAVASHKË f. sh 1. Pishtar. Vravashka eçlirimit.

VRAZHDË mb. 1. Që nuk është mirëdashës,jo i njerëzishëm, fjalërëndë; që shprehzemërim, rreptësi a egërsi, i ashpër, iegër; kund. i butë. Njeri i vrazhdë. Mefytyrë (me pamje) të vrazhdë. Shikimi vrazhdë. Me tipare të vrazhda. Fjalë(përgjigje) e vrazhdë. Ishte i vrazhdë.

VRAZHDËSI f. edhe �g. 1. Të qenët ivrazhdë, vetia e një njeriu a e një sendiqë është i vrazhdë, ashpërsi; egërsi; kund.butësi. Vrazhdësia e gurit (e lëkurës).Vrazhdësi në sjellje. Vrazhdësia e fjalëve.

E priti me vrazhdësinë e tij të zakonshme.I foli (iu përgjigj) me vrazhdësi.

VRENJT kal. 1. Rrudh vetullat, ballin, fy-tyrën, kur kam një shqetësim a hall, kurzemërohem ose bie në mendime, të thella;e bëj dikë të zymtohet; ngrys. Vrenjtiballin. Vrenjti vetullat. Vrenjti fytyrën.Lajmi që mori e vrenjti.

VRENJTEM vetv. 1. Rrudh vetullat; ballin,fytyrën kur kam një shqetësim, kurzemërohem ose kur bie në mendime tëthella; marr një pamje të ashpër a të egërnë fytyrë; shpreh një pamje të tillë; ngry-sem; kund. çelem. U vrenjt në fytyrë. Uvrenjt nga zemërimi.

VRENJTUR mb. 1. Që ka rrudhur vetullat,ballin, fytyrën nga një shqetësim a nganjë zemërim, i vrazhdë në fytyrë, jo iqeshur; që shpreh shqetësim, zemërim evrazhdësi; i ngrysur. Me ballë të vren-jtur. Me vetulla të vrenjtura. Me fy-tyrë të vrenjtur. Burrat e vrenjtur. Ishte(rrinte) i vrenjtur.

VRER m. 1. Hidhërim i madh, pikëllim; helm;urrejtje e madhe, inat. Vrer i madh. Lotvreri. E mban vrerin përbrenda. 2. përd.mb. �g. Shumë i hidhëruar, i pikël-luar, i vrerosur helm; shumë i inatosur, imbushur urrejtje. Dukej vrer. Ishte helme vrer. Ishte pikë e vrer. U bë vrer.

VREROHEM vetv. 1. Vrenjtem në fytyrë.

VREROSUR mb. 1. Që të helmon, që të lën-don thellë në shpirt, që është plot vrer.

VRERTË m. 1. Shumë i zymtë e i ndry-sur, shumë i hidhëruar, i pikëlluar, i hel-muar; shum ëi zemëruar, plot urrejtje.Me fytyrë të vrertë. Me zemër të vrertë.Vështrim i vrertë.

VRIMË f. 1. bised. Zgavër në tokë, në ndonjëdru etj., e cila shërben si strofull për disakafshë; �g. vend i fshehtë, qoshe, skutë.Vrima e kunadhes (e ketrit, e gjarprit).Vrimë më vrimë. Fshihet vrimave. U futnë vrimë. Zuri vrimat. Vrima e miutpesëqind grosh.

236

VRIMOJ kal. 1. Gjurmoj a kërkoj andej-këtej ose pyes në mënyrë të stërholluar atërthorazi njërin e tjetrin për të zbuluardiçka të fshehtë, zhbiroj.

VRINGËLLOJ kal. 1. keq. E kërcënoj dikëme armë, tregoj forcën para dikujt përta frikësuar, i kanosem me luftë. Imperi-alistët vringëllojnë armët.

VRITEM vetv. 1. Prekem thellë në ndjenja anë sedër, lëndohem; hidhërohem shumë,pikëllohem. U vra shumë kur mori veshlajmin e hidhur. 2. Lodhem shumënë një punë, rraskapitem e ligështohem;e ngarkoj veten me shumë punë a mepunë të rënda që më mundojnë shumë.Vriteshin në punë.

VROJTOJ kal. 1. Studioj diçka duke nd-jekur me vëmendje zhvillimin e saj, bëjkërkime në një drejtim të caktuar; vëzh-goj. Vrojtojnë dukuritë e natyrës. E vro-jton në faza të ndryshme.

VRUGËT mb. 1. I ngrysur, i vrenjtur në fy-tyrë, i zymtë. Njeri i vrugët. Me fytyrëtë vrugët. Dukej i vrugët.

VRUGOHEM vetv. 1. Vrenjtem, ngrysem anxihem në fytyrë. Iu vrugua balli (fy-tyra). 2. Mbulohem me turp, njollosem,fëlliqem. Iu vrugua emri i mirë.

VRUGOJ kal. 1. Vrenjt, ngrys a nxij (fytyrën,vetullat).Vrugoi fytyrën. Vrugoi vetullat.2. E shkatërroj, e prish, e nxij. Ia vru-goi jetën (zemrën). 3. Fëlliq, njollos. Iavrugoi nderin. Ia vrugoi emrin.

VRUGUAR mb. 1. I nxirë, në fytyrë nga hid-hërimi, nga zemërimi, nga një turp a nganjë e keqe tjetër; i ngrysur. Me ballë tëvruguar. Me fytyrë të vruguar.

VRULL m. 1. Zhvillim i shpejtë dhe ifuqishëm i dikujt a i diçkaje, hov; forcëqë të nxit e të frymëzon, dëshirë e madhepër të bërë diçka. Vrull i madh (i pan-dalshëm). Vrull revolucionar. Vrulldjaloshar (rinor). Vrull krijues. Vrullii luftës klasore. I dha vrull. E nisën mevrull. Punon me vrull.

VRUNDULL m. 1.Hov, vrull; forcë, fuqi.Vrundull i fuqishëm. Vrundull djaloshari.2.Valë, dallgë, tallaz. Vrundujt e erës (eshiut). Vrundujt e dimrit. Vrundulli imendimeve (i kujtimeve).

VUAJ jokal. 1. Kam një të metë a njëmungesë, e cila më dëmton; vet veta IIIka të meta e dobësi. Vuante nga mend-jemadhësia. Vuan nga (për) mendtë ekokës e ka fajin vetë. Vepra vuan ngadisa dobësi të theksuara.

VULË f. 1. Gjurmë a shenjë që tregon tiparetthelbësore të diçkaje a të dikujt; damkë,njollë. Mban vulën e klasës. Ka vulën ekohës. Ruan vulën e epokës historike. Ivumë vulën e tradhtisë. I mbeti vulë.

VULOS kal. 1. bised. I jap fund diçkaje, e për-fundoj, i vë vulën, i vë kapakun një pune;vendos përfundimisht për diçka. E vulosipunën. Më përpara vulosnin bejlerët përçdo gjë. 2. Njollos, damkos. E vulosi meturp.

VULLKAN m. 1. Rrezik i madh që qëndroni fshehur dhe që kërcënon dikë; vrull imadh, që është grumbulluar a që mundtë shpërthejë a shpërthehen me fuqi. Vul-lkani i urrejtjes kundër borgjezisë.

VUTË mb. 1. I përvuajtur, i bindur, i butë.Djalë i vutë. Me fjalë të vuta.

XËGIT kal. bised. 1. Ngacmoj me fjalë,i hedh, thumba dikujt, thumboj, ngas;ngacmoj, trazoj

XIXË f. 1. shih SHKËNDIJË, ∼ A 3. Xixëgëzimi. Xixat e para të rinisë. Xixat editurisë.

XIXËLLON jokal. 1. Më vjen, më shfaqet nëmendje papritur, më shkrep. I xixëlloinjë shkëndijë shprese.

XHADE f. 1. përd. mb. edhe �g. I shtruar,i rrafshët, i sheshtë që nuk ka pengesaa vështirësi, shesh me lule. E bënë farexhade. E ka rrugën xhade. Jeta nukështë xhade. fj.u.

237

XHAM m. 1. përd. mb. �g. Shumë i pastër;shumë i kthjellët; i ndritshëm. E ka (ebëri) shtëpinë xham. Qielli ishte xham.I ka sytë xham. E ka mendjen xham.

XHAMTË mb. 1. Që është i shkëlqyeshëmdhe i pastër, i kthjellët, i tejdukshëm sixham. 2. Që është i ngrirë e i pajetë iftohtë, i akullt. Sy të xhamtë. Vështrimi xhamtë.

XHAN m. bised. 1.Shpirt. I dhemb xhani. Ikëputet (i digjet) xhani. I mori xhanin.

XHEHENEM m. 1. bised. Vend ku njeriuvuan e mundohet shumë; mundim i madhtrupor e shpirtëror; ferr, skëterrë. E kalu-ara ishte xhehenem. Iu bë jeta xhehenem.I ra një xhehenem mbi kokë. Dolëm ngaxhehenemi në xhenet dolëm nga vuajtjae mjerimi në liri e lumturi.

XHELAT m. 1. Njeri gjakatar dhe i pamëshir-shëm; vrasës mizor. Xhelat i egër. Xhe-latët fashistë. Xhelatët e popujve.

XHENET m. 1. bised. Vend i bukur dhe ibegatë, vend ku mund të jetojë njeriui lumtur, parajsë. Xhenet mbi dhe. Ebënë xhenet.

XHEP m. 1. bised. Të hollat, paratë që ka njënjeri; të ardhurat, pasuria e dikujt.

XHEVAHIR m. 1. Diçka shumë e çmuara shumë e bukur. Xhevahir i natyrës.Është një xhevahir.

XHINGËL f. kryes. 1. Diçka e vogël e parëndësi, çikërrimë, vogëlsirë (edhe �g.).Merret me xhingla.

XHORE f. 1. Njeri i trashë dhe i pagdhen-dur, i paditur; njeri i veshur pa kujdes, ipalarë e i pakrehur (sidomos për gratë).

XHUNGËL f. 1. libr. Punë shumë e ngatër-ruar dhe e vështirë, pothuaj pa rrugë-dalje. 2. libr. Vend a mjedis shoqëror,në të cilin zhvillohet një luftë e ash-për, e egër dhe e pamëshirshme për tëmbijetuar. Xhungla kapitaliste. Ligji ixhunglës.

XHYBE f. 1. keq. Mbulesë për të fshehurfytyrën e vërtetë a qëllimet e vërteta.

YLL m. 1. vjet. Fat, lumturi (sipas besimittë kotë se kishte një yll që ndikonte nëjetën, në fatin e secilit). Ka lindur meyll ka shumë fat, është fatlumtur. Lindinë yll të mirë (të keq). E ndihmoi yllii vet. Ishte njeri me yll. Ylli si dyllifati është i paqëndrueshëm. Të humbtëylli! mallk. T?u shoftë ylli! mallk. ushofsh! 2. bised. Emri i mirë i një njeriu,famë. Ylli i tij. Ka yll në rreth të burrave.3. Njeri që shquhet në një veprimtari tëcaktuar; artist me emër të madh në kine-matogra�. Ylli i kinematogra�së. Ylli ibaletit. Ylli i futbollit. 4. �g. Diçkaqë ndriçon rrugën, fener ndriçues. Yllndriçues.

YNDYRË f. 1. bised. Sjellja e rregullt dhe emirë, mirësjellja e njeriut; kripa, lezeti injeriut.

ZAGAR m. 1. përb. Shërbëtor i bindur e ipërulur i dikujt, vegël besnike e të zotit,laro. Zagarët e beut.

ZBARDH kal. 1. I jap nder e lavdi, e nderoj,e nxjerr faqebardhë; e ndrit; e bëj më tëlumtur. Ia zbardhi faqen (fytyrën) babait(familjes, shkollës, ndërmarrjet). Na izbardhën armët. I zbardhi jetën. Ajoe zbardhi atë shtëpi. Lëre, se e zbardhe!iron.

ZBARËT mb. 1. Që nuk është i këndshëm nëshoqëri, që nuk ka lezet, i shpëlarë (përnjerëzit); që nuk u afrohet të tjerëve, ipashoqërueshëm, i ftohtë. Është fare izbarët.

ZBARIQE f. vet. 1. Mendimet a qëllimet efshehta, të fshehtat. Ia qiti zbariqet nëshesh.

ZBARIT kal. 1. Bëj që dikush të më largohet,e zvjerdh dikë. Me ato fjalë e zbariti fare.

ZBARITEM vetv. 1. Bëhem jo i këndshëmnë shoqëri, bëhem pa kripë e pa lezet,bëhem i shpëlarë (për njerëzit); bëhem ipashoqërueshëm, largohem nga të tjerët,ftohem me të tjerët, zvirdhem.

238

ZBARITUR mb. 1. Që është bërë jo i kënd-shëm në shoqëri, që është bërë pa kripëe pa lezet, i shpëlarë (për njerëzit); qëështë bërë i pashoqërueshëm, që ështëlarguar a është ftohur nga të tjerët; i fto-htë, i zvjerdhur.

ZBATICË f. 1. Periudhë uljeje a tërheqjejee një lëvizjeje a e një veprimtarie, kohae dobësimit të diçkaje; rënie. Zbaticë epërkohshme. Zbatica e lëvizjes (e revolu-cionit).

ZBEH kal. 1. E bëj të paqartë, të dobëtdhe pa forcë shprehëse; i heq gjallërinëe shkathtësinë e zakonshme, i dobësojfuqinë; e pakësoj, e zvogëloj. Ia zbehuqëllimin (idealin). Ia zbehu përmbajt-jen (bukurinë) veprës. Ua zbehën vrullin(zellin). E zbehën lojën. Nuk ia zbehindot lavdinë.

ZBEHEM vetv. 1. vet. veta III �g. Bëhet ipaqartë, i dobët dhe pa forcë shprehëse;humbet gjallërinë dhe shkathtësinë e za-konshme, i dobësohet fuqia; pakësohet,zvogëlohet. Nuk iu zbeh ideali (frymarevolucionare). Stili nuk është zbehurgjatë gjithë veprës. Skënderbeut nuk iuzbeh kurrë lavdia.

ZBEHTË mb. 1. I paqartë, i dobët dhepa forcë shprehëse; që nuk ka gjallëri eshkathtësi; që nuk është i plotë e i për-piktë, i paktë, i ku�zuar, i pakësuar, izvogëluar. Vepër e zbehtë. Kritikë e zbe-htë. Roman (tregim) i zbehtë. Lojë ezbehtë. Kopje e zbehtë e diçkaje. Jetë ezbehtë. Mendim i zbehtë. Në mënyrë tëzbehtë.

ZBEHTË ndajf. 1. Jo qartë, dobët e paforcë shprehëse, pa gjallëri; jo në mënyrëtë plotë e të përpiktë, në mënyrë tëpakësuar a të zvogëluar. Përshkruhet(paraqitet, pasqyrohet, trajtohet) zbehtë.Del zbehtë.

ZBEHUR mb. 1. Që është bërë i paqartë, idobët e pa forcë shprehëse; që është zbe-hur. Pasqyrim i zbehur. Kuptim i zbehuri një fjale. gjuh.

ZBËRTHEHEM vetv. 1. Detyrohem të �as, ithem të gjitha sa di për dikë a për diçka; ihapem dikujt. Iu zbërthye t'et (shokëve).

ZBËRTHEJ kal. 1. Shqyrtoj një çështje, njëvepër a diçka tjetër, duke e ndarë nëpjesët a në elementet përbërëse dhe dukee vështruar nga të gjitha anët, për ta bërëtë qartë e të kuptueshme, për të nxjerrëpërfundime e detyra, për t'ua përshtaturmë mirë kërkesave etj.; analizoj; shtjel-loj. E zbërthyen mirë çështjen (prob-lemin, veprën). Zbërtheu një ushtrim.Zbërthyen fjalimin (detyrat, udhëzimet,vendimet). 2. E bëj dikë të �asë, ia arrijqë të m'i thotë të gjitha sa di për diçkaa për dikë.

ZBËRTHYER mb. 1. Që është shqyrtuar eështë ndarë në pjesët a në elementet për-bërëse dhe është parë nga të gjitha anët,për ta bërë të qartë e të kuptueshme,për të nxjerrë përfundime e detyra etj.;që është analizuar. Çështjet jepen tëzbërthyera.

ZBRAZ kal. 1. E them, e nxjerr të gjithë; ederdh mbi një tjetër, e shkarkoj pa lënëgjë. Zbrazi inatin (zemërimin, urrejtjen,du�n, vrerin). Ia zbrazi të tëra. Zbrazi tëgjitha sharjet që dinte. Nuk i ka zbrazurtë gjitha. Duroi sa duroi, pastaj e zbrazi.

ZBRAZEM vetv. 1. Shfryj du�n, shkarkojzemërimin mbi dikë tjetër, duke e sharë,duke e mallkuar etj., s'i lë gjë pa thënë;shkarkohem; i hapem dikujt dhe i themgjithçka që më shqetëson a më mundon.Iu zbraz atij. Desh të zbrazej mirë.S'kishte kujt t'i zbrazej.

ZBRAZËT mb. 1. Që nuk ka vlerë, qës'ka brumë; që nuk është i mbushur meveprimtari a punë të dobishme; i pado-bishëm, i kotë; që s'ka përmbajtje, që nukshpreh asgjë; që nuk ka kuptim. Njeri izbrazët. Fjalë (fraza) të zbrazëta. Prem-time të zbrazëta. Vështrim i zbrazët. Epa me sy të zbrazët. 2. Që nuk ka ng-jarje të rëndësishme. Kohë (periudhë) ezbrazët.

239

ZBRAZËTI f. 1. Mungesë e diçkaje, e metë nënjë punë, në një fushë a në një veprimtari;shkëputje a ndërprerje në diçka; detyrë adiçka tjetër e paplotësuar. Zbrazëti tëmëdha (të ndjeshme). Zbrazëti kultur-ore. Zbrazëti në sistemin e arsimit (eedukimit). Zbrazëtitë e nxënësve. Kri-jon zbrazëti. Ka zbrazëti. Plotëson(mbush) një zbrazëti. 2. Ndjenjë ehidhur, e shkaktuar nga një humbje erëndë, nga një goditje ose nga dëshpërimi;gjendje e keqe shpirtërore që vjen ngamungesa e dikujt a e diçkaje. Ndiente njëzbrazëti në shpirt. Kishte një zbrazëtinë zemër. Vdekja e shokut i krijoi njëzbrazëti të madhe. 3. Mungesë ide-alesh, qëllimesh e synimesh të shëndoshapër jetën. Zbrazëti politike (shpirtërore,morale).

ZBRAZUR mb. 1. I zbrazët. Jetë e zbrazur.

ZBRES jokal. 1. �g. Ulem nga një detyrë,bie nga përgjegjësia; ulem një shkallë mëposhtë; kal. e vë dikë në një detyrë mëtë ulët, e caktoj në një punë më paktë rëndësishme. Zbriti nga detyra (ngapërgjegjësia, nga grada). E zbritën ngakryetar. Zbriti nga kategoria. 2. vet.veta III �g. Bie, shtrihet e sundon mbidikë a mbi diçka, pllakos, mbulon. Zbritimbrëmja. Zbriti errësira. Zbriti vjeshta.Nata zbret e qetë. 3. Shkoj nga qen-dra në bazë; shkoj a dal në një vend kukam për të bërë diçka. Zbriti në bazë.Zbriti në gjirin e klasës punëtore. Zbritinë fushën e betejës. Zbritën në rrugë përtë kërkuar të drejtat. Skuadrat zbritënnë fushë. sport. 4. Rrjedh, e kam pre-jardhjen; vij. Ne zbresim nga ilirët. Aizbret nga një familje e mirë. Njeriu zbretnga majmuni. Qeniet e larta zbresin ngaqeniet e ulëta. 5. vet. veta III �g.Zvogëlohet a dobësohet diçka, bie në njëshkallë më të ulët, ulet; pakësohet. Zbrititemperatura. Zbriti të nxehtët (vapa).I zbriti zjarrmia (të nxehtët) djalit. Izbritën ethet. Zbriti puna. 6. vet. vetaIII edhe �g. Bëhet më i dobët, i bie forcae vrulli, dobësohet, ulet, zbutet. Zbriti�aka. Zbriti era. Nuk i zbriti vrulli. I

zbriti zemërimi (inati). I zbritën nervat.Sa t`i zbresin.

ZBRUHEM vetv. 1. Ligështohem, bëhem idobët e i pafuqishëm; bëhem më i butë,zbutem.

ZBRUJ kal. 1. E bëj më të dobët a më tëpafuqishëm, e dobësoj; e zbut. Ia zbrujtindjenjat (qëndrimin, synimet, idealin). 2.E rrah shumë dikë, e bëj pelte, e zhdëp.Ia zbrujti shpinën. E zbrujti në dru.

ZBRUJTUR mb. 1. I vrarë nga diçka; i butë,i dobët. Me fytyrë të zbrujtur. Me zë tëzbrujtur.

ZBRUM kal. 1. E rrah shumë dikë, e zbruj, ezhdëp. E zbrumën mirë.

ZBUKUROJ kal. 1. E paraqit dikë a diçkanë një pamje më të bukur nga ç'është,duke i nxjerrë në pah anët e mira oseduke i shtuar të tjera që s'i ka dhe dukeia fshehur të metat e gabimet; e ideali-zoj. E zbukuroi gjendjen (realitetin). Ezbukuroi me fjalë të tepërta. Zbukurontetë kaluarën.

ZBUKURUAR mb. 1. Që paraqitet nënjë pamje më të bukur nga ç'është, qëzbukurohet qëllimisht për të fshehur tëmetat a gabimet që ka; i idealizuar.Gjendje e zbukuruar. E paraqiti tëzbukuruar.

ZBULOHEM vetv. 1. kryes. veta III �g.Shfaqet, duket, del në shesh, del hapur,bëhet i njohur (një veprim, një synim, njëe dhënë etj. ose dikush). U zbulua men-jëherë. Mos u zbuloni pa urdhër! Mënë fund u zbulua edhe ai foli, tha ato qëdinte.

ZBULOJ kal. 1. Arrij të marr vesh, arrij tëkuptoj diçka që nuk e dija a që nuk ekisha kuptuar më parë; arrij të përcaktojqartë diçka, duke u menduar, duke bërëanalizë e duke nxjerrë përgjithësime, gjej;nxjerr në shesh. I zbuloi mendimin. Zbu-loi shkakun (gabimet, dobësitë, të metat,anët e dobëta). Zbulon mundësi tëmëdha. Zbuluan rrugë (metoda, mënyra)për të rritur prodhimin. Zbulon tiparete ndryshme të heronjve.

240

ZBULUAR mb. 1. Që nuk mbrohet a nukmbulohet prej ndokujt; që ka mbetur pandihmë e përkrahje. Sektor i zbuluar. Lo-jtar i zbuluar. sport. Mbeti i zbuluar.

ZBULUAR ndajf. 1. Pa mbrojtjen e ndokujt,pa u mbuluar prej ndokujt; pa ndihmë epërkrahje. Ky sektor ka mbetur zbuluar.

ZBURTH m. 1. Inat; këmbëngulje me kokë-fortësi. I doli zburthi. Ia hoqi zburthin.

ZBUT kal. 1. I ul forcën diçkaje; e bëj mëpak të ashpër; pakësoj dallimet ndërm-jet gjërave të ndryshme. E zbuti muha-betin. Ia zbuti zemërimin. E zbuti kri-tikën (dënimin). Nuk e zbutim luftëne klasave. Zbut dhembjen (hidhërimin,shqetësimin). Zbut shpërpjesëtimet (dal-limet). I zbuti grindjet (mosmarrëvesh-jet).

ZBUTEM vetv. 1. vet. veta III �g. Iulet forca diçkaje; bëhet më pak i ash-për; pakësohen dallimet ndërmjet gjëravetë ndryshme. Iu zbutën ndjenjat. Iuzbut dhembja (urrejtja, inati). Punët uzbutën. U zbutën grindjet (mëritë).

ZBUTËS mb. 1. Që e bën më të lehtë a mëtë butë; që mundohet ta bëjë më të butë,që mundohet ta lehtësojë (fajin, gabimin,dënimin etj.). Rrethanë zbutëse. Qën-drim zbutës.

ZBUTUR mb. 1. Që është bërë i urtë, ishtruar e i bindur (për njerëzit); që ështëqetësuar; që është bërë dashamirës. Qën-drim i zbutur. Vështrim i zbutur. Ishtepak më i zbutur. 2. Që i ka rënë vrullie forca e mëparshme, që nuk është më iegërsuar.

ZDAP m. 1. bised. Djalë a burrë me trup tëgjatë, të fortë, po jo të hijshëm. Alametzdapi. Gjithë ai zdap. Hyri një zdap.

ZDRËNKTHI ndajf. 1. Me nxitim e pa ipeshuar mirë gjërat, pa u menduar mirë,rrëmbyer. I mori zdrënkthi punët.

ZDRIT kal. 1. E bëj të qartë e të kuptueshmediçka, e sqaroj, e ndriçoj. E zdritimendimin.

ZDRITEM vetv. 1. Sqarohem. Tashti uzdrita. U zdrit dhe kjo çështje.

ZDRUGOJ kal. 1. E gdhend dikë duke e qor-tuar a duke e sharë rëndë; e rrah keqas.E zdrugoi mirë e mirë. Ia zdruguan kur-rizin (shpinën).

ZEKTH m. 1. bised. Dëshirë e madhe përdiçka, që s'të lë të qetë; merak. Zekthi ipunës. Zekthi i dashurisë (i lirisë). I futizekthin. I ka hyrë (e ka zënë) zekthi.

ZEMBEREK m. 1. bised. Ajo që vë në lëvizjediçka, ajo që e nxit të ecë përpara, forcalëvizëse e diçkaje. Zembereku i punës (iprodhimit).

ZEMËR f. 1. Vatra simbolike e ndjenjave tëndryshme (e dhembshurisë, e mirësisë; edashurisë, e gëzimit, e hidhërimit etj;)ose e dëshirave më të thella, e gjend-jes shpirtërore etj.; tërësia e ndjenjavetë njeriut ndjenjat vetjake më të fshe-hta; bota shpirtërore, jeta e brendshmee njeriut e parë si tërësi e vetive dhe e ti-pareve të karakterit të tij; njeriu si bartësi këtyre ndjenjave, vetive e tipareve.Zemër nëne. Zemër rinore. Zemër ethjeshtë (e dashur). Zemër e madhenjeri i dashur, bujar e zemërgjerë; Zemërnjomë ( brishtë). Zemra ime! (thirrjedashurie). Zemër trimi. Bir (njeri) i zem-rës. Mik (shok) zemre. Thirrja e zëm-rës; Lidhje zemrash. Plagët e zemrës.Me zemër të gëzuar (të plagosur). Mezemër të madhe (të ngushtë). Me gjaktë zemrës me gjithë zemër, me gjithë sh-pirt; shumë. Me zjarrin e zemrës. Mesytë e zemrës. Me mendje e me zemër.Ngushëllim nga zemra. S'i bënte zemra.I gëzon zemra. E falënderoi (e uroi, e për-shëndeti) nga zemra. Na del urimi ngazemra. Duhen me zemër priti me zemër.E mori me zemër (punën). E bëri megjithë zemër. Ia dha (i fali) me gjithëzemër. Punon pa zemër. E dëgjoi (i vajitpas) pa zemër. Gëzoi (pushtoi, helmoi)zemrat. Kam gëzim në zemër. Më kë-naqet (më gëzohet, më lëndohet) zemra.E kam në zemër. E ka për zemër dikëa diçka. Më shkon për zemër i vjen (i

241

shkon) pas zemrës. Më vete sipas zemrës.Më shkon (me vete) në zemër. Ia gjetizemrën. S?e ndal nga zemra. Më vlon nëzemër. Bën ç'i thotë zemra. I hapi (i çeli,i zbrazi) zemrën dikujt. 2. Guxim. Njeri(burrë) me zemër. Mori zemër. Bërizemër. I dha zemër. I ra zemra. S'kazemër. Humbi zemrën u bë frikacak, s'kamë guxim. Më iku zemra. 3. �g. Forcaqendrore lëvizëse e diçkaje, ajo që frymë-zon, që organizon dhe që udhëheq dikë adiçka; pjesa më e rëndësishme a më krye-sore, ajo që përbën thelbin e diçkaje; sh-pirti. Zemra e uzinës. Zemra e industrisësë rëndë. Zemra e revolucionit.

ZEMËRAK mb. 1. Që vjen me vrull ei papërmbajtur, i rrëmbyer, i egërsuar(për lumenj, përrenj etj.). Det (lumë)zemërak. Valë zemërake. Stuhi (erë)zemërake. 2. Që ka të ftohtë të hidhur;i ashpër, i egër, i hidhur (për motin, përkohën etj.). Dimër zemërak.

ZENIT m. 1. Shkalla më e lartë që mund tëarrijë diçka në zhvillimin e vet; kulm.

ZERO f. 1. Diçka pa asnjë vlerë, një hiç. Për-fundimi ishte zero. Ai është zero nuk diasgjë. Ndihma e tij ka qenë zero.

ZEZË f. 1. E keqe e madhe që dëmton rëndëdikë a diçka, fatkeqësi, mjerim; vuajtje emadhe, mundim i rëndë që heqim; diçkae ligë, veprim i keq e i urryer, e keqe.

ZEZOJ kal. 1. Ia nxij jetën dikujt, ia prishe ia shkretoj jetën, e fut në mjerim e nëbrenga; prish, shkatërroj diçka. Ia zezoitë ritë. Ia zezoi zemrën. E zezoi shtëpinë.E zezoi punën. 2. E bëj me turp dikë,ia nxij faqen. Ia zezoi fytyrën. I zezoiprindërit. I zezoi ai djalë!

ZË m. 1. Thirrje që i bëhet dikujt për tëkryer një veprim për t'i kërkuar ndihmë apërkrahje etj., kushtrim; nxitje, ndjenjëa bindje e brendshme që na shtyn drejtdiçkaje ose për të bërë diçka. Zë i brend-shëm. Zëri i Atdheut (i Partisë). Zërii detyrës (i ndërgjegjes, i zemrës). Zërii gjakut (i kushtrimit). Zëri i protestës.I bëri (i dha, i lëshoi) zë dikujt i thirri

dikujt, e lajmëroi. 2. �g. Emri i mirëa i keq që ka �tuar dikush a diçka, famë,nam; jehonë. Njeri në zë. Është në zëështë i njohur. Ka (�toi) zë. Iu përhapzëri. I doli zëri i mirë (i keq). Zëri i tijmori dheun. Në gjithë botën i vajti zëri.Do t`ia ndiesh zërin kësaj pune. Të nd-jefsha zërin e mirë! ur.

ZË kal. 1. E mbyll, nuk lë të përdoretpër kalim, pengoj lëvizjen nëpër diçka;mbush një hapësirë a diçka tjetër, që tëmos e lë të lirë, të mos punojë etj.; pengojshikimin, dritën etj., nuk lë që të duket;�g. e mbush me një veprimtari një kohëtë lirë ose një kohë të caktuar për diçkatjetër. Zë vrimat. I zuri rrugën (shte-gun). Zë veshët (sytë, gojën). I zë diellin(dritën). E zuri mullirin e ndaloi. Zëgrykën e shishes. Zë pikat e çatisë. Kymur na zuri sytë. Retë e zunë diellin. Ezuri me trup. Rrugën e ka zënë dëbora.Ua zuri zilet me bar. E ka zënë derënpërbrenda. I zëntë sytë! mallk. I zurifrymën. Zë ujin në arë. Ua ka zënë fëmi-jëve kohën e lirë. Ditët e parashikuarapër ujitje, meqë ra shi, i zunë me punë tëtjera.

ZËMADH mb. 1. Që është shumë i njohur,që i ka dalë nami anembanë, që është nëzë, famëmadh. Poet zëmadh. Udhëheqëszëmadh.

ZGALEM m. sh. zool. 1. poet. Parala-jmërues i një lëvizjeje a i një ngjarjeje tëmadhe shoqërore. Zgalemi i revolucionit.

ZGAQ m. 1. edhe sh. ∼Ë, ∼ËT �g. Njeri iposhtër, pa cipë e pa nder; fundërri, llum.Zgaq i përbuzur. Zgaqi i shoqërisë.

ZGËRLAQ kal. 1. Ia pres fuqinë dikujt, e lodhdhe e këput fare. I zgërlaqi puna (rruga).

ZGËRLAQEM vetv. 1. Më pritet fuqia, lod-hem e këputem fare; e lëshoj krejt veten,�ashkem (kryesisht nga lodhja).

ZGËRLAQUR mb. 1. Që i janë prerë fuqitë,që është lodhur e këputur fare; që e kalëshuar krejt veten, i �ashkët (kryesishtnga lodhja).

242

ZGRIP m. 1. Pika e fundit, fundi, mbarimi idiçkaje. Është në zgrip të jetës. E çoipunën deri në zgrip. Pakicë; shtrëngicë,kursim. E ka me zgrip diçka e ka mepakicë. Ha (prish, shpenzon) me zgripha pak e me kursim të madh. Jeton mezgrip jeton me pak gjë, në shtrëngicë eme kursim të madh.

ZGRIPËT mb. 1. Shumë i matur; shumë ikursyer në fjalë etj. Është i zgripët.

ZGJEBARAK mb. 1. si em. ∼, ∼U m. sh.∼Ë, ∼ËT �g. përçm. Njeri i keq e iposhtër, njeri i pacipë i cili përçmohetnga të tjerët. Ç`merresh me atë zgje-barak!

ZGJEBOSUR mb. 1. përçm. I fëlliqur, indyrë; që nuk ka fare vlerë. Ka ca njerëztë zgjebosur. Kishte mënjanë ca para tëzgjebosura.

ZGJEDHË f. 1. Shtypje e egër dhe e pamëshir-shme e një populli nga sunduesit, ngapushtuesit ose nga shfrytëzuesit e tij,sundim e shfrytëzim i egër, robëri. Zg-jedha e huaj. Zgjedhë e rëndë. Nën zg-jedhën e çi�igarëve (e kapitalistëve, e im-perialistëve). I vuri

ZGJEROJ kal. 1. Përhap a shtrij në një rrethmë të gjerë, e bëj më të përgjithshëm amë të plotë; përfshij në të një numër mëtë madh. Zgjeron fushën e veprimit

ZGJIDH kal. 1. Prish lidhjen që kam vendosurme dikë, e bëj të pavlefshëm detyriminqë kam ndaj dikujt; i jap fund diçkajea e ndërpres diçka; kund. lidh. Zgjidhifejesën (martesën). Zgjidhi besën. Izgjidhën marrëdhëniet. Zgjidhi kresh-mët. fet., vjet. Zgjidhi magjinë. vjet. 2.Shqyrtoj e sqaroj një çështje; i jap rrugëzhvillimit a përfundimit të diçkaje, dukehequr ose duke kapërcyer pengesat; kryeja përfundoj diçka (një punë, një kërkesëetj.). Zgjidhi një çështje të rëndësishme.E zgjidhën ngatërresën. I zgjidhën de-tyrat që u dolën përpara. I zgjidhi punë.Ia zgjidhi hallin.

ZGJIDHEM II vetv. 1. Lirohem nga një de-tyrim; bëhet i pavlefshëm detyrimi qëkam ndaj dikujt; vet. veta III merr funda ndërpritet diçka; kund, lidhet. Zgjid-hem nga detyrimi që kisha. U zgjidhmagjia. vjet.

ZGJIDHSHËM mb. 1. Që mund të pr-ishet, që mund të zgjidhet. Kontratë ezgjidhshme. Detyrime të zgjidhshme. 2.Që ka një rrugë zgjidhjeje, që mund tëzgjidhet. Problem i zgjidhshëm.

ZGJIDHUR mb. 1. Që nuk i ka më lidhjete para, që është liruar nga çdo detyrimi mëparshëm. Martesë (fejesë)e zgjid-hur. Besë e zgjidhur. E quante kontratëntë zgjidhur. 2. Që është shqyrtuar esqaruar dhe ka gjetur zgjidhje, që mundtë quhet i përfunduar. Ky është një prob-lem i zgjidhur.

ZGJOHEM vetv. 1. Dal nga një gjendjeku më janë shkëputur a dobësuar lid-hjet me realitetin, nga një vegim, iluzionetj., kuptoj gjendjen e vërtetë; vij nëvete. U zgjua nga mendimet (nga ëndër-rimi). 2. vet. veta III �g. Fillon tëgjallërohet e të lulëzojë; ripërtërihet (përnatyrën etj.); �llon të gjallërohet e tëvihet në lëvizje (për një qendër banimia pune etj.). 3. Bëhet i vetëdijshëm,bëhet i ndërgjegjshëm për diçka, �llont`i kuptojë mirë çështjet, sqarohet; bëheti zgjuar. Popujt po zgjohen. Masat uzgjuan. Po zgjohet ndërgjegjja e punë-torëve. Mendja e saj u zgjua. 4. vet.veta III edhe �g. Gjallërohet e vepron nënjë drejtim të caktuar, ngjallet; nxitet.Iu zgjua dëshira (pasioni). Iu zgjuan ku-jtimet. Iu zgjua ndjenja e mirënjohjes

ZGJOJ kal. 1. Bëj që dikush të dalë nganjë gjendje ku i janë shkëputur a dobë-suar lidhjet me realitetin, e bëj të kuptojëgjendjen e vërtetë; e sjell në vete. E zgjoinga iluzionet. 2. Bëj që të gjallërohet etë lulëzojë; e ripërtërij (natyrën etj.); bëjqë të gjallërohet e të vihet në lëvizje (njëqendër banimi a pune etj.). Pranvera ezgjoi natyrën. Mbledhja e fundit e zgjoindërmarrjen. 3. E bëj të vetëdijshëm

243

pir diçka, e bëj që t'i kuptojë drejt çësht-jet, e sqaroj; e bëj të zgjuar dikë, i hollojmendjen. Partia e zgjoi popullin. Kyfjalim i zgjoi masat. 4. Vë në veprim, enxit diçka; ngjall. I zgjon imagjinatën. Izgjoi ndjenja! (dëshirën, kureshtjen). Izgjoi oreksin (lakminë). Zgjoi energji tëmëdha. Zgjoi vetëdijen politike. I zgjoikujtime të vjetra. Zgjoi dyshime.

ZGJUAR ndajf. 1. Në gatishmëri, gati. Pop-ulli ynë është kurdoherë zgjuar.

ZGJUAR mb. 1. Që është i hollë e i shkathëtnga mendja, që i kap gjërat shpejt, imençur. Njeri (djalë) i zgjuar. Vajzëe zgjuar. 2. Që bëhet me mençuri, qëështë menduar hollë, i mençur. Politikee zgjuar. Taktikë e zgjuar. Veprim izgjuar.

ZGJYRË f. 1. Pjesa më e pavlefshme ediçkaje, mbeturinë, fundërrinë; ajo që embulon e s'e lë të dalë në dritë diçkatë mirë e të vlefshme, ndryshk, myk.Zgjyra e shoqërisë. Zgjyra e burokra-tizmit. Zgjyra fetare (mesjetare). E kambuluar zgjyra e mendjemadhësisë. 2.përd. mb. �g. I zi, i mjerë. Ia bërijetën zgjyrë.

ZGJYROSUR mb. 1. Që nuk ka asgjë të mirëe të vlefshme, që e ka mbuluar zgjyra; imykur. Mendime të zgjyrosura. Zakonetë zgjyrosura.

ZI f. 1. Fatkeqësi a e keqe e madhe, mynxyrë.Ndillte (mbillte, parandiente) zi. Shihtevetëm zi.

ZI as. 1. Hije e zezë, zymtësi. Të zitë e zemrës.I kish rënë një të zi në fytyrë. 2. E keqee madhe, që dëmton rëndë dikë a diçka;vuajtje e madhe. Të zitë e luftës. Të zitëe jetës. Të zitë e motit.

ZI ndajf. 1. Keq; shumë keq. Hoqi zi. I shkoizi. Mendon zi. Zi e më zi. I shkoninpunët zi.

ZI mb. 1. Që është plot fatkeqësi, vuajtje emjerime; që sjell fatkeqësi e mjerim; imjerë, i mjeruar, i mjerueshëm, i rëndë.E kaluara e zezë. Fati i zi. Jetë e zezë.

Brengë (mynxyrë) e zezë. Kurbeti i zi.Ditë (orë) e zezë. Lajmi i zi. Ëndërr ezezë. Mendime të zeza. 2. Që sjell tëkëqija a që ndjell të këqija; i keq. Zakoni zi. Era (juga) e zezë erë e ftohtë, qëfryn në dimër dhe që është e dëmshmepër bimët. E ka zemrën të zezë. E ka sh-pirtin të zi. E mori plumbi i zi. I ka dalënami i zi. 3. I mjerë, i shkretë; që ështëvështirë e i rëndë; i errët. E zeza nënë. Iziu baba. Punë e zezë. Dimri i zi. Shekanën e zezë të diçkaje. I ra një hije e zezë.4. Që është a vepron kundër pushtetitrevolucionar dhe forcave përparimtare edemokratike; që bëhet nga forcat më tëerrëta të reaksionit. Terror i zi. Propa-ganda e zezë. Reaksioni i zi. Bandate zeza. Lista e zezë listë që përmbanemra të njerëzve përparimtarë, të cilë-suar armiq nga një qeveri reaksionare osetitujt e veprave përparimtare të ndaluaraprej saj.

ZIEJ kal. 1. jokal. vet. veta III �g. Ka gjal-lëri e vlon nga njerëzit, nga lëvizjet, ngazhurmat etj.; gumëzhin; është i mbushurplot me njerëz, me kafshë etj., që lëvizinshpejt, plot zhurmë e në mënyrë të çrreg-ullt. Zien vendi (sheshi). Zienin maletnga partizanët. Ziente kantieri nga puna(rruga nga makinat). Ziente shtëpia ngakëngët. Ziente turma. 2. jokal. vet.veta III �g. Bëhet me shumë gjallëri,kryhet me vrull (një punë, një veprim-tari etj.); vlon. Zien puna. Zien kënga.Zien jeta. Ziente lufta. Ziejnë diskutimet.Diçka po zien këtu diçka po përgatitet,diçka po ndodh. 3. jokal. �g. Zhvil-lohet me forcë, me gjallëri e në mënyrëtë stuhishme, shfaqet në mënyrë të pa-përmbajtshme (një ndjenjë, një mendimetj.); vloj për brenda sa mezi e mbajveten. I zien dashuria (urrejtja) në zemër.I zienin në kokë mendimet (dyshimet).Ziente nga zemërimi. Ziente nga dëshira.Ai po ziente përbrenda. Ziente me vete.

ZIGZAG m. 1. vet. sh. �g. Uljet dhe ngrit-jet që ndodhin gjatë zhvillimit të diçkaje;përparimet e tërheqjet, kulmet e rëniete një veprimtarie. Zigzaget e zhvillimit.

244

Zigzaget e prodhimit. Nuk njeh zigzage.Revolucioni ka zigzaget e veta. Lufta eklasave zhvillohet me zigzage.

ZIHEM vetv. 1. Lidhem me dikë, bëhem iafërt me të; lidhem për gjithnjë me dikë.U zunë shokë (shoqe). U zunë byrazerë.U zunë për martesë.

ZIJOSUR mb. 1. I papërmbajtur, i paduruar,i ndezur. Ishte i zijosur për hakmarrje.

ZINXHIR m. 1. vet. sh. �g. Sundim i egër;diçka që të mban të lidhur e të mbërthyer,pranga. Zinxhirët e kanunit. Zinxhirëte robërisë (e skllavërisë). I këputën (i�akën) zinxhirët. U çliruan nga zinxhirët.Farkëton zinxhirët përgatit robërimin. 2.Varg i pandërprerë dukurish, ngjarjesh,mendimesh, veprimesh etj., që vijnë sirrjedhim logjik i njëri-tjetrit, lidhen njërime tjetrin ose janë vijim i njëri-tjetrit.Zinxhir urimesh. Zinxhiri i fakteve (ingjarjeve). Zinxhiri i veprimeve revolu-cionare. Ka një zinxhir rrugëdaljesh.

ZINXHIRTË mb. 1. Që vijnë a që ndodhinvarg njëri pas tjetrit, që pasojnë njëri-tjetrin; zinxhir. Njoftime të zinxhirta.

ZJARR m. 1. vet. nj. �g. Ndjenjë e fuqishmeqë rrëmben dikë; shpërthim i vrullshëmi një ndjenje që ka pushtuar dikë dëshirëe fortë. Zjarr i brendshëm (i pashuar).Zjarri i patriotizmit (i dashurisë). Zjarrii urrejtjes klasore. Me zjarrin e zemrës.2. vet. nj. �g. Pika më e lartë e mëe fuqishme që arrin një veprimtari gjatëzhvillimit të saj; valë. Në zjarrin e punës(e luftës, e aksioneve). Në zjarrin e rev-olucionit

ZJARRFIKËS m. 1. keq. Ai që mundohettë shuajë luftën e popujve për liri ose tëpengojë lëvizjet revolucionare, ai që për-piqet të pengojë zhvillimin e vrullshëmtë një ngjarjeje etj. Zjarr�kësit revizion-istë. Zjarr�kës revolucionit (i luftëraveçlirimtare).

ZJARRNDEZËS mb. 1. Që nxit a që bëhetshkak për të ndezur zjarrin e luftës në njëvend, që shtie zjarrin; luftënxitës. Impe-rialistët zjarrndezës.

ZJARRTË mb. 1. Që është i pakapërcyeshëma i pathyeshëm, që e vë dikë në njëgjendje shumë të vështirë e pa shpresëshpëtimi. Dare (unazë) e zjarrtë. Rreth(zinxhir, rrethim) i zjarrtë. 2. Që kadëshirë të madhe për diçka, i dhënë memish e me shpirt pas diçkaje; që ështëshumë i vendosur e guximtar, që ka sh-pirt luftarak; i �aktë. Luftëtar (patriot,revolucionar) i zjarrtë. Mbrojtës i zjarrtë.Rini e zjarrtë. Me zemër (me shpirt) tëzjarrtë. 3. Që bëhet me vrull dhe pau përmbajtur, i fortë; që shpreh ndjenjatë fuqishme, shumë i ngrohtë, i ndezur,i �aktë. Dashuri (dëshirë) e zjarrtë. Nd-jenja të zjarrta. Përshëndetje (përgëzime,urime) të zjarrta. Përkrahje (pritje) ezjarrtë. Me sy të zjarrtë. Vështrim i zjar-rtë. Lutje e zjarrtë. Shprehje e zjarrtë emiqësisë së ngushtë. 4. Shumë i gjallë ei fuqishëm, që bëhet e zhvillohet me tërëforcën; që zien, që vlon, i �aktë. Betejë ezjarrtë. Ditët e zjarrta të luftës. Atmos-ferë e zjarrtë. Diskutim (fjalim) i zjarrtë.Mbledhje e zjarrtë.

ZMADHOJ kal. 1. E rrit a e fryj diçka dhee paraqit më të mirë a më të keqe ngaç'është në të vërtetë. I zmadhon punët(gjërat). E zmadhon rrezikun. Ia zmad-hon rëndësinë.

ZMBRAPS kal. 1. Tërheq urdhrin etj.,që kam dhënë më parë. E zmbrapsivendimin.

ZMBRAPSEM vetv. 1. Tërhiqem nga njëpunë e nisur, nga një mendim i më-parshëm, nga një urdhër i dhënë etj. Nukzmbrapset para vështirësive.

ZONJË f. 1. vet. nj. �g. Diçka e begatshmedhe e bukur; diçka që ka �tuar nderimine të tjerëve. Shqipëria është bërë zonjë.

ZVARRANIK m. 1. mospërf. Njeri që zvar-ritet në jetë, njeri i prapambetur dhe qës'ecën me një hap me të tjerët. 2. përb.Ai që përulet para të tjerëve, ai që bëheturë e vig, ai që u puth këmbët të tjerëve.Më mirë asnjë mik, se të kesh mik njëzvarranik. fj.u.

245

ZVARRANIK mb. 1. Që zhvillohet mengadalësi e pa shumë ndryshime; që ështëi ngadaltë dhe i njëtrajtshëm. Hap zvar-ranik. Jetë zvarranike.

ZVARRË ndajf. 1. Me zor, pa dëshirë, mepahir; me forcë (për njerëzit). I mblodhinjerëzit zvarrë. I mori zvarrë në shtëpi.E mori zvarrë për drekë. 2. Pa e bërënë kohën e duhur, ngeshëm e me vonesë(për një punë, për një çështje etj.). Ila (mbetën) punët zvarrë. E ka marrëzvarrë. 3. Ngadalë, duke e zvarritur(zhvillimin e diçkaje); duke e zgjaturmë shumë se zakonisht (për zërin, përbisedën etj.). E heq zërin zvarrë. I tërheqfjalët zvarrë. Biseda hiqej zvarrë bisedazhvillohej pa gjallëri e me pahir.

ZVARRIT kal. 1. Lë diçka pa e mbaruar përnjë kohë të gjatë, nuk i jap rrugë zgjid-hjeje shpejt, mbaj një punë nëpër duarpër shumë kohë. S'e zvarriti çështjen(zgjidhjen).

ZVARRITEM vetv. 1. E shtyj jetën me të keq,mezi jetoj, zhargem. Zvarriteshin me tëkeq. 2. vet. veta III �g. Bëhet a zhvillo-het pa gjallëri, ecën ngadalë e si me zor.

ZVARRITËS mb. 1. Që është i ngadalshëmdhe i njëtrajtshëm (për zërin). Zë zvar-ritës. 2. Që bëhet pengesë për për-fundimin me kohë të një pune, që sjellzvarritjen e diçkaje. Qëndrim zvarritës.Veprime zvarritëse.

ZVOGËLOJ kal. 1. Ia pakësoj diçkaje vlerën,ia ul rëndësinë etj.; e quaj pa rëndësi,e quaj a e paraqit më pak të rëndë-sishëm nga ç'është në të vërtetë. Ezvogëlon rrezikun (fajin). Ia zvogëlonrolin (rëndësinë).

ZYMTË mb. 1. Që s'ka gëzime, që ështëplot trishtim; që është i paqartë, i errët,i turbullt. Jetë e zymtë. E ardhme ezymtë. Qëllime (mendime) të zymta. Nërrethana të zymta. Gjendje e zymtë sh-pirtërore.

ZYMTËSI f. 1. Të qenët pa gëzime e plottrishtim; të qenët i paqartë, i errët e i

turbullt. Zymtësi shpirtërore. Zymtësiae së kaluarës. Zymtësia e ngjarjeve.

ZYMTOHEM vetv. 1. vet. veta III �g. Bëhetpa gëzime dhe i trishtuar; bëhet i paqartë,i errët e i turbullt; nxihet. Iu zymtuashtëpia. Iu zymtua jeta. Iu zymtuanmendimet (qëllimet, shpresat).

ZYMTOJ kal. 1. Ia prish gëzimin, e mbushme trishtim; ia bëj të paqartë, të errët etë turbullt; ia nxij. Ia zymtoi jetën. Izymtoi shtëpinë. Ia zymtoi të ardhmen.

ZHAGMIT kal. 1. E mundoj shumë dikë, es�lit. Mos e zhagmitni të gjorin!

ZHALLOGË f. 1. Diçka pa vlerë e që i kakaluar koha, vjetërsirë.

ZHAP I kal. 1. E lodh shumë, e rraskapit dikë.

ZHAPEM vetv. bised. 1. Rraskapitem.

ZHARGAVINË f. sh. krahin. keq. 1. Njeritepër i ligështuar, që mezi heq këmbëtzvarrë e që s?është i aftë për të bërëndonjë punë; njeri fare pa vlerë. U bëfare zhargavinë. Nuk të mbaron punëzhargavina.

ZHARGAVITET vetv. krahin. keq. 1. Ligësh-tohet e bëhet fare i paaftë për punë; hum-bet çdo aftësi a vler ë(për njerëzit).

ZHARGAVITUR mb. krahin. keq. 1. Qëështë ligështuar e është bërë fare i paaftëpër punë; që ka humbur çdo aftësi a vlerë(për njerëzit).

ZHARGEM vetv. 1. E shtyj jetën me të keq,mezi jetoj, zvarritem. Zhargeshin me tëkeq.

ZHAVORR m. 1. Gjë që s?ka vlerë në vetvete,peshë e tepërt

ZHBËJ kal. 1. Hedh poshtë diçka që ështëbërë, që është pranuar a është nguliturme parë; zhduk. E zhbënë zakonin. Ezhbëri të ligën.

ZHBËRË mb. 1. Që është hedhur poshtë; qëështë çrrënjosur e është zhdukur. Zakoni zhbërë.

ZHBIJ kal. 1. Zhduk krejt diçka, e zhduk merrënjë. I zhbinë zakonet prapanike.

246

ZHBIROJ kal. 1. Kërkoj me ngulm të zbulojdiçka që nuk e di, gjurmoj me të gjithamënyrat dikë a diçka për të zbuluar një tëfshehtë, gërmoj andej e këtej, s?lë vrimëpa kërkuar për të marrë vesh diçka. Spi-unët zhbironin rrugëve. S?la gjë pa zh-biruar. Nuk e di se si e zhbiroi atë punë!E zhbiroi që e zhbiroi!

ZHBIRUES mb. 1. Që mundohet me të gjithamënyrat të zbulojë një të fshehtë a të pan-johur, që zhbiron për të marrë vesh diçka.Vështrim (shikim) zhbirues. Sy zhbirues.

ZHDAVARIT kal. 1. I largoj a i heq dikujtnjë ndjenjë, një mendim etj., zakonishttë rëndë; shuaj, zhduk; davarit. Ia zh-davariti hidhërimin (mërzinë, dyshimin).Ia zhdavariti shpresat.

ZHDAVARITET vetv. 1. I largohet a i zh-duket dikujt një ndjenjë, një mendimetj., zakonisht i rëndë; shuhet; davaritet.Iu zhdavarit dyshimi (mërzia, hidhërimi).Iu zhdavariten shpresat.

ZHDEH kal. 1. E sjell në vete dikë, dukeia larguar vegimet, ëndrrat a shpresat ekota që e kanë pushtuar, e bëj ta shohëjetën, botën ashtu siç është. Ky lajm ezhdehu menjëherë.

ZHDEHEM vetv. 1. Vij në vete, më largohenvegimet, ëndrrat a shpresat e kota që mëkanë pushtuar.

ZHDËP kal. bised. 1. E rrah fort dikë, eshemb, e shqep. E zhdëpi mirë. E zhdëpinë dru (me grushte, me shqelma). Ezhdëpën me kritika. I zhdëpën mirë megola.

ZHDËRJENDUR mb. 1.I çrregullt në veshje,shkatarraq; i çrregullt në jetë, i shthurur.

ZHDËRVILLEM vetv. 1. Zhvillohem e bëhemmë i shkathët nga mendja; i kap ei zgjidh gjërat më shpejt, veproj meshkathtësi e me lehtësi, bëhem i zhdërv-jellët, shkathem.

ZHDËRVJELL kal. 1. E zhvilloj dhe e bëjmë të shkathët nga mendja; e bëj që t?i

kapë e t?i zgjidhë gjërat më shpejt, të ve-projë me shkathtësi e me lehtësi, e bëj tëzhdërvjellët; shkath. Zhdërvjell mendjen.E zhdërvolli më shumë.

ZHDËRVJELLËT mb. 1. I zhvilluar e ishkathët nga mendja; që i kap dhei zgjidh gjërat shpejt, që vepron meshkathtësi e me lehtësi. Mendje e zhdërv-jellët. Administratë e zhdërvjellët. Orga-nizatë e zhdërvjellët. U tregua i zhdërv-jellët. 2.Që bëhet a që kryhet me shpe-jtësi e me shkathtësi, në përshtatje merrethanat e kushtet konkrete. Zbatim izhdërvjellët. Sulm i zhdërvjellët. sport.Punë e zhdërvjellët edukuese. Formapune të zhdërvjellëta. 3. Që është plotgjallëri e zhdërvjelltësi; që ka zhvillim tëshpejtë; i pasur, i larmishëm e me fuqi tëmadhe shprehëse. Gjuhë e zhdërvjellët.Tregimi ishte i zhdërvjellët.

ZHDËRVJELLTËSI 1. Të qenët i zhvilluar ei shkathët nga mendja; aftësia për t?i ka-pur dhe për t?i zgjidhur gjërat shpejt,për të vepruar me shkathtësi e me lehtësi;shkathtësi. Zhdërvjelltësia e mendjes.Zhdërvjelltësia në punë. Luan me zhdërv-jelltësi.

ZHDRIDHEM vetv. 1. vet. veta III �g. Pr-ishet, merr një drejtim tjetër. Puna uzhdrodh keq.

ZHEGITJE f. 1. Lodhje e madhe, mundim imadh. Zhegitjet e jetës.

ZHELE f. 1. bised., keq. Njeri a diçka qënuk ka asnjë vlerë, leckë; njeri që mer-ret nëpër këmbë nga kushdo. Para tij aiështë zhele. E bëri zhele e shau rëndë,s?i la gjë pa thënë, e bëri për pesë para.përd. mb. I vjetër, i grisur dhe i ndo-tur (kryesisht për veshjet). Pantallona(këpucë) zhele.

ZHËNGË f. 1. keq. Njeri i bërë si zhabë.Erdhi zhënga.

ZHGËRRYEJ kal. 1. Harxhoj diçka pa masë,e bëj rrush e kumbulla. E zhgërreumallin (pasurinë). 2. Hedh poshtë eshkel diçka si një gjë fare pa vlerë, përd-hos. Ia zhgërreu ndjenjat në baltë.

247

ZHGËRRYHEM vetv. 1. Zhytem në njëgjendje të rëndë dhe përpëlitem pa gje-tur rrugëdalje. Zhgërryhej në mjerim (nëvarfëri).

ZHGRAP kal. dhe jokal., thjeshtligj.1.Shkreh; shkrep ( kryes. me moh.). S?ezhgrapi një herë pushkën. S?e zhgrapfare në atë punë ai s?ia thotë fare në atëpunë, s?merr vesh fare nga ajo punë, s?iashkrep.

ZHGROPOS kal. 1. Rikujtoj diçka të har-ruar, nxjerr në dritë diçka që ka ndodhurshumë kohë më parë dhe që është harruar.Zhgroposi një ngjarje të hidhur.

ZHGROPOSUR mb. 1. Që është rikujtuar, qëështë nxjerrë përsëri në dritë (për diçkaqë ka ndodhur shumë kohë me parë e qëishte harruar).

ZHGJËNDËRR f. 1. Zhgënjim. Zhgjëndërr erëndë.

ZHIBËL f. 1. Njollë morale, cen, e metë.Burrë pa zhibla. 2. bised. Shmangie ngae drejta a nga e vërteta; dredhi, hile; pra-pamendim. Është njeri pa zhibla. Fletpa zhibla. Mos na bij zhiblat Lëri zhi-blat!

ZHIVË f. 1. përd. mb. �g. bised. Shumë ishkathët, i gjallë e i zhdërvjellët; shumëi lëvizshëm.

ZHOL m. 1. krahin. Merak; hidhërim. Ehëngri zholi.

ZHONGLER m. 1. keq. Njeri që vepron epunon me dredhi; njeri pa parime në jetë,njeri që nuk e mban fjalën e që kthehetnga të fryjë era, ai që e ndryshon shpeshqëndrimin e tij sipas interesit; njeri dhel-parak, dredharak. Zhonglerët revizion-istë.

ZHUGË f. krahin. 1. shar. Njeri i fëlliqur;njeri zgjebarak. Zhugë e keqe!

ZHUGËZ f. krahin. 1. shar. Njeri i fëlliqur;njeri zgjebarak. Zhugë e keqe!

ZHUKTË mb. 1. I dobët e shëndetlig; i hollë.Njeri i zhuktë.

ZHULAS kal. 1. bised. E rrah keq dikë, ezhdëp, ia zbut kurrizin. E zhulati meshkop.

ZHULAT kal. 1. bised. E rrah keq dikë, ezhdëp, ia zbut kurrizin. E zhulati meshkop.

ZHUR m. 1. Malli që na pushton për dikë,dëshirë e zjarrtë për ta parë a për tapasur pranë dikë që ndodhet larg; malle dhembje për një njeri të afërt që kavdekur e për të cilin na digjet zemra.Zhuri i zemrës. Kam zhur ta shoh.Këngë me zhur. Iu bë zemra zhur kashumë mall, iu dogj zemra për dikë; vuanshumë. 2. përd. mb. edhe �g. I djegurfare, që është bërë shkrumb; me zemër tëdjegur, i përvëluar. Bukë zhur. Mbetizhur. E ka zemrën zhur. Shkoi zhur, ezeza! Ishte zhur të shihte djalin.

ZHURIS kal. 1. Bëj që të digjet nga malli, nganjë dëshirë e zjarrtë etj. për dikë a përdiçka; bëj që t?i digjet zemra, i shkaktojdhembje a hidhërim të thellë; e përvëloj.Ia zhuriti zemrën.

ZHURIT kal. 1. Bëj që të digjet nga malli, nganjë dëshirë e zjarrtë etj. për dikë a përdiçka; bëj që t?i digjet zemra, i shkaktojdhembje a hidhërim të thellë; e përvëloj.Ia zhuriti zemrën.

ZHURITEM vetv. 1. Vuaj nga malli a ngadashuria që kam për dikë; digjem ngadëshira e madhe për dikë a për diçka; mëdigjet zemra, pikëllohem e vuaj shumënga një fatkeqësi etj. Iu zhurit zemra. Uzhurit për të. U zhurit nga dëshira (ngamalli). I është zhuritur shpirti.

ZHURITËS mb. 1. Që të prek thellë, qëtë përvëlon zemrën, që të pikëllon; qëtë shkakton shumë brenga e shqetësime.Fjalë zhuritëse. Dashuri zhuritëse.

ZHURITJE f. 1. Dëshirë e zjarrtë; mall imadh. Kishte një zhuritje në zemër.

ZHURITUR mb. 1. Që digjet nga malli, ngadëshira a nga dashuria për dikë a përdiçka, i djegur, i përvëluar; që është lën-duar e brengosur rëndë nga humbja e

248

njerëzve më të dashur a nga ndonjë fatke-qësi e madhe, shumë i pikëlluar. I zhu-ritur për një fëmijë.

ZHUZHET jokal. 1.Gumëzhin. Zhuzhet vendi(dhoma, sheshi). Zhuzhet turma. Nëkokë i zhuzhitnin lloj-lloj mendimesh.

ZHUZHITJE f. 1. Gumëzhitje. Zhuzhitjezërash.

ZHVARROS kal. 1. Nxjerr përsëri në dritëdiçka të harruar prej shumë kohësh. Ezhvarrosi atë çështje të harruar.

ZHVAT kal. 1. Marr nga të tjerët me forcë ame dredhi diçka që s?më takon, rrëmbejdiçka që s?e meritoj a më shumë se meri-toj; nxjerr për�time e të mira me mënyrajo të ndershme; e grabit. Kishte zhvaturarkën e shtetit. Zhvati një shumë të ma-jme.

ZHVESH kal. 1. bised. I heq dikujt të drejtëntë mbajë një rrobë që është karakteris-tike për një profesion a për një detyrë;shkarkoj dikë nga një detyrë e caktuar;liroj; kund. vesh. Ia zhveshën uniformënushtarake. E zhveshën nga ushtria.

ZHVESHUR mb. 1. bised. Që i është hequr edrejta të mbajë një rrobë karakteristikepër një profesion a për një detyrë; qëështë shkarkuar nga një detyrë; i liruar.2. Që është pa ndonjë qëllim e pa përm-bajtje, i zbrazët, i kotë. Jetë e zhveshur.

ZHVIDHOSUR mb. 1. tall. I luajtur ngamendtë, i çmendur. Njeri i zhvidhosur.

ZHVISHEM vetv. 1. Hedh poshtë a zh-duk një ves, një koncept të gabuar, njëparagjykim etj., që më pengon për t?ukalitur më tej si revolucionar, për tëpunuar mirë etj. U zhvesh nga plogështia.U zhvesh nga veset (nga paragjykimet).

ZHYEJ kal. 1. E ngatërroj dikë në një punëjo të ndershme dhe i njollos emrin, e për-lyej, e fëlliq. Zheu edhe shokun në atëçështje.

ZHYER mb. 1. Që është ngatërruar në njëpunë jo të ndershme dhe ka njollosur em-rin e vet, i përlyer, i fëlliqur. Ishte i zhyere i përlyer.

ZHYHEM vetv. 1. Ngatërrohem në një punëjo të ndershme dhe njollos veten, përly-hem, fëlliqem. Nuk ishte zhyer në këtëpunë.

ZHYS kal. 1. E fut dikë në një gjendje tëvështirë, nga ku nuk mund të dalë dotlehtë; bëj që të bjerë në një gjendje tëcaktuar, të pushtohet nga një ndjenjë,nga mendimet, dëshirat, ëndërrimet etj.;kredh. E zhyti në borxhe. E zhytënvendin në mjerim.

ZHYT m. 1. si ndajf. �g. Pa u kthjelluar, pau sqaruar a pa u zgjidhur; mbytur; pa umarrë vesh mirë. Mbeti puna zhyt. E lazhyt.

ZHYT kal. 1. E fut dikë në një gjendje tëvështirë, nga ku nuk mund të dalë dotlehtë; bëj që të bjerë në një gjendje tëcaktuar, të pushtohet nga një ndjenjë,nga mendimet, dëshirat, ëndërrimet etj.;kredh. E zhyti në borxhe. E zhytënvendin në mjerim.

ZHYTEM vetv. 1. Bie në një gjendje tëvështirë, nga ku nuk mund të dal dotlehtë; pushtohem i tëri nga një ndjenjë,nga mendimet, dëshirat, ëndërrimet etj.;kridhem. U zhyt në borxhe. U zhyt nëmendime (në heshtje). U zhyt në lexim.

249