Final measle 30 07-11

MEASLE Preface 1-4.indd 1 7/30/2011 6:55:44 PM

แนวทางการเฝาระวงควบคมโรค การตรวจรกษา และสงตวอยางตรวจทางหองปฏบตการเพอการก�าจดโรคหดตามโครงการก�าจดโรคหดตามพนธะสญญานานาชาต(ฉบบปรบปรง วนท 13 กรกฎาคม 2554)

บรรณาธการ :

แพทยหญงปยนตย ธรรมาภรณพลาศ

นายเลศฤทธ ลลาธร

ISBN : 978-616-11-0778-9

จดพมพโดย :

ศนยประสานงานโครงการกวาดลางโปลโอ

และโรดหดตามพนธะสญญานานาชาต

ส�านกโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรค

โทรศพท 0 2590 3196-9 โ

ทรสาร 0 2965 9152

E-mail: [email protected]

พมพท : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย

จ�านวนพมพ : 25,000 เลม


สารบญ

1

7

13

25

37

โครงการก�าจดโรคหดในประเทศไทยตามพนธะสญญานานาชาต

ปยนตย ธรรมาภรณพลาศ

บทท

1

2

3

4

5

หนา

ธรรมชาตการเกดโรคและการรกษาพยาบาลผปวยโรคหด

นฤมล สวรรคปญญาเลศ

แนวทางการตรวจทางหองปฏบตการเพอการวนจฉยโรคหด

ศรมา ปทมดลก

แนวทางการปองกนควบคมการระบาดของโรคหด

พอพศ วรนทรเสถยร และ พรศกด อยเจรญ

แนวทางการเฝาระวงสอบสวนทางระบาดวทยา และการรายงานโรคหด

ดารนทร อารโชคชย และ สมเจตน ตงเจรญศลป


แนวทางการเฝาระวงควบคมโรค การตรวจรกษา และสงตวอยางตรวจทางหองปฏบตการเพอการก�าจดโรคหด

ตามโครงการก�าจดโรคหดตามพนธะสญญานานาชาตหนา1

โครงการก�าจดโรคหดในประเทศไทย

ตามพนธะสญญานานาชาต

บทท : 1

ปยนตย ธรรมาภรณพลาศ

MEASLE Content 1-48.indd 1 7/30/2011 6:53:40 PM

บทท 1 : โครงการก�าจดโรคหดในประเทศไทยตามพนธะสญญานานาชาต


ตามโครงการก�าจดโรคหดตามพนธะสญญานานาชาตหนา 2




ตามโครงการก�าจดโรคหดตามพนธะสญญานานาชาต


หนา3


ความเปนมา

โครงการก�าจดโรคหด (Measles Elimination) รเรมครงแรกในทวปอเมรกา

ตงแต พ.ศ.2537 จนประสบความส�าเรจใน พ.ศ.2545 โดยสามารถลดจ�านวนผปวยโรคหด

ใหนอยลงกวารอยละ 99 คอจากจ�านวนผปวยประมาณ 250,000 รายตอป ทวทงภมภาคใน

พ.ศ.2533 คงเหลอเพยง 105 ราย ใน พ.ศ.2546 ซงเปนการน�าเชอเขามาจากตางประเทศ

(Import-related measles) ทงสน

จากความส�าเรจของการก�าจดโรคหดในทวปอเมรกา ท�าใหภมภาคตางๆ ทวโลก

เหนความเปนไปไดของการก�าจดโรคหด และก�าหนดปเปาหมายทจะก�าจดโรคหดใหส�าเรจ

รวมกน โดยภมภาคเมดเตอรเรเนยนตะวนออก (Eastern Mediterranean region) และ

ภมภาคยโรป (European region) ตงเปาหมายการก�าจดโรคหดภายใน พ.ศ.2553 ภมภาค

แปซฟกตะวนตก (Western Pacific Region) ตงเปาหมายภายใน พ.ศ.2555 ภมภาคแอฟรกา

ตงเปาหมายภายใน พ.ศ.2563 สวนภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตซงมไทยเปนหนงใน 11

ประเทศสมาชก ได มข อตกลงในการประชมสมชชาองค การอนามยโลกครงท 63 ใน

พ.ศ.2553 ใหตงเปาหมายการก�าจดโรคหดใน พ.ศ.2563 การด�าเนนการก�าจดโรคหดนอก

ทวปอเมรกาอาจยงไมประสบผลส�าเรจ เทยบเทากบในทวปอเมรกา แตไดมความกาวหนา

เปนอยางมาก การประเมนในป พ.ศ.2551 พบวาอตราตายจากโรคหดทวโลกลดลงถง

รอยละ 78 เมอเปรยบเทยบกบขอมลใน พ.ศ.2543 แมภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตจะ

เรมตนโครงการก�าจดโรคหดลาชากวาในหลายภมภาค แตประเทศสมาชกทกประเทศไดมแผน





งานสรางเสรมภมค มกนโรคดวยวคซนปองกนโรคหด และจดระบบการเฝาระวงโรค เพอ

ชเปาหมายกลมเสยงอยางตอเนองมาเปนเวลายาวนาน ท�าใหจ�านวนผปวยและผเสยชวต

จากโรคหดลดลงตามล�าดบ ในหลายประเทศ เชน สหภาพเมยนมาร บงคลาเทศ อนโดนเซย

ไดท�าการรณรงคใหวคซนปองกนโรคหดทวประเทศ เพอเสรมความครอบคลมการไดรบวคซน

ในเดกมาแลวระยะหนง จงไมยากททงภมภาคจะเรงรด การด�าเนนงานใหสามารถก�าจดโรคหด

ลลวงไปตามเปาหมายได ประเทศไทยจงควรไดรเรมด�าเนนการก�าจดโรคหดอยางจรงจง

เพอใหลลวงตามเปาหมายภายในป 2563 เชนกน

ค�าจ�ากดความ

“การก�าจดโรคหด (Measles elimination)” หมายถง การไมพบผปวยโรคหด

ทตดเชอภายในประเทศ (Endemic measles case) ตดตอกนเปนระยะเวลานาน 12 เดอน

ขนไป ภายใตระบบเฝาระวงโรคหดทมประสทธภาพ

“การกวาดลางโรคหด (Measles eradication)” หมายถง การททกภมภาคทว

โลกประสบความส�าเรจในการก�าจดโรคหดรวมกน

ตวชวดความส�าเรจ และเปาหมายของการโครงการก�าจดโรคหด

ในการประชมระดบภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เมอ พ.ศ.2552 ไดมขอเสนอแนะ

ให ก�าหนดตวชวดความส�าเรจ และเป าหมายของโครงการดงรายละเอยดในตารางท

1 ทงนตวชวดและเป าหมายเหลาน อาจตองปรบเปลยนไปตามขอเทจจรงทได จาก

ประสบการณการด�าเนนโครงการในอนาคต





หนา5

ตารางท 1 ตวชวดความส�าเรจและเปาหมายของการก�าจดโรคหด

มาตรการ ตวชวด เปาหมาย

1. ความครอบคลมของวคซน ค ว า ม ค ร อ บ ค ล ม ข อ ง ว ค ซ นปองกนโรคหดเขมแรก ตาม EPI program และเขมทสอง ตาม EPI program หรอการรณรงคใหวคซนเสรม (Supplementary immunization activity: SIA)

ความครอบคลมของวคซนปองกนโรคหดเขมแรก และ เขมทสอง ตองไมนอยกวา

รอยละ 95 ในระดบต�าบล และระดบประเทศ

2. ขนาดของเหตการณการระบาด (outbreak size)

จ� านวนผ ป วยย นย น ในแต ละเหตการณการระบาด

พบผปวยยนยนโรคหดไมเกน 10 รายตอหนงการระบาด ในอยางนอยรอยละ 80 ของเหตการณการระบาดทงหมด

3. อบตการณของโรคหด อบตการณโรคหดตอประชากรลานคน

อบตการณโรคหดนอยกวา 1 ตอประชากรลานคน ทงนไมนบรวมผปวยน�าเขาจากตาง

ประเทศ (imported case)

4. สายพนธ ของไวรสโรคหดทแพรกระจายภายในประเทศ

จ�านวนสายพนธ ของไวรสโรคหดทแพรกระจายภายในประเทศ

ไมมผ ปวยยนยนโรคหดทตดเชอจากไวรสโรคหดสายพนธภายในประเทศ เปนระยะเวลาตดตอกนไมต�ากวา 12 เดอน

ส�าหรบประเทศไทย ไดด�าเนนการสรางเสรมภมคมกนโรคดวยวคซนปองกนโรคหด

แกเดกอาย 9 เดอนมาตงแต พ.ศ. 2527 และใหวคซนปองกนโรคหดแกเดกชนประถมศกษา

ปท 1 อกเปนเขมทสอง ตงแต พ.ศ. 2539 ในปจจบนความครอบคลมของการไดรบวคซนเฉลย

ทวประเทศสงกวารอยละ 96 และ 91 ตามล�าดบ อยางไรกตามประเทศไทยยงคงมผปวยโรคหด

รายงานผานระบบเฝาระวงโรคปละ 4,000 - 7,000 ราย และยงมการระบาดของโรคหด

เปนระยะๆ เนองจากปญหาความครอบคลมวคซนในเดกยงต�าในบางพนท และมกลมวยรน

วยผใหญตอนตน ซงยงไมมภมคมกนตอโรคหด เนองจากไมไดรบวคซนในวยเดก แตหลบรอด

การปวยด วยโรคหดในชวงเวลาทผ านมา มาอย รวมกนในสถานศกษา สถาบนต างๆ





หรอสถานประกอบการจ�านวนมาก นอกจากนระบบเฝาระวงโรคหดของประเทศไทยยงขาด

ผลการตรวจยนยนเชอกอโรคทางหองปฏบตการ ท�าใหการชเปาหมายกลมเสยงโดยใชขอมล

จากระบบเฝาระวงโรคขาดความชดเจนไปดวย

การด�าเนนงานใหบรรลถงเปาหมายการก�าจดโรคหดนน จ�าเปนตองก�าหนดเปาหมาย

ในระยะ 5 ปแรก (2554-2558) ดงตอไปน

1. เพมและรกษาระดบความครอบคลมการไดรบวคซนหดทงสองเขม ไมต�ากวา

รอยละ 95 ในทกพนท

2. จดตงเครอขายการตรวจเชอหดทางหองปฏบตการทไดมาตรฐานทวประเทศ

3. เฝาระวงผปวยโรคหด โดยมบรการตรวจยนยนการตดเชอทางหองปฏบตการ

ในผปวยสงสยโรคหด ไมต�ากวารอยละ 80 ในทกพนท

4. รณรงคใหวคซนปองกนโรคหด หรอมาตรการเสรมอน เชน การบรการวคซน

ในประชากรวยท�างานเพอเพมระดบความครอบคลมการไดรบวคซนในประชากรกลมเสยง




ธรรมชาตการเกดโรค

และการรกษาพยาบาลผปวยโรคหด

บทท : 2

นฤมล สวรรคปญญาเลศ


บทท 2 : ธรรมชาตการเกดโรคและการรกษาพยาบาลผปวยโรคหด








หนา9

โรคหดเปนโรคไขออกผน (Exanthematous fever) ทพบบอยในเดก

สาเหต เกดจากเชอไวรส Measles ซงอย ในตระกล Paramyxovirus ซงเปน

RNA ไวรส ทจะพบไดในจมก และล�าคอของผปวย

การตดตอ โรคหดตดตอโดยการไอ จาม หรอพดกนในระยะใกลชด เชอไวรสจะ

กระจายอยในละอองเสมหะ น�ามก น�าลายของผปวย และเขาสรางกายโดยทางการหายใจ

บางครงเชออยในอากาศ เมอหายใจเอาละอองทปนเป อนเชอไวรส (air borne) ท�าใหเปน

โรคได ผ ปวยหดจะมเชอไวรสในล�าคอและแพรเชอไดในระยะจาก 1-2 วน กอนทจะเรม

มอาการ (3 ถง 5 วน กอนผนขน) ไปถงระยะหลงผนขนแลว 4 วน

ระยะฟกตวของโรค จากทเรมสมผสโรคจนถงมอาการประมาณ 8-12 วน เฉลย

จากวนทสมผสจนถงมผนเกดขนประมาณ 14 วน

อาการและอาการแสดง จะคลายคลงกบอาการของหวดธรรมดา คอ ไข (กอน) น�ามกไหล

มกจะไอแหงๆ ตลอดเวลา ไมมทางทราบเลยวาเดกเปนหดแลว จนเมออาการเพมขน มไขสง

ตาแดงก�าและแฉะ เวลาโดนแสงจะแสบตา ระคายตา ท�าตาหย ไอและมน�ามกมาก ปากและ

จมกแดง เดกอาจจะมไขสงประมาณ 3 – 4 วน จงเรมมผนจากหลงหลามไปยงหนาและรางกาย

ลกษณะผนนนแดง maculo-papular ตดกนเปนปนๆ โดยจะขนทหนาบรเวณชดขอบผมแลว

แผกระจายไปตามล�าตว แขน ขา เมอผนแพรกระจายไปทวตว ซงกนเวลาประมาณ 2-3 วน






ไขกจะเรมลดลง ผนทระยะแรกมสแดงจะมสเขมขน เปนสแดงคล�า หรอน�าตาลแดง ซงคงอย

นาน 5-6 วน กวาจะจางหายไปหมด กนเวลาประมาณ 2 สปดาห บางครงจะพบผวหนงลอก

เปนขย การตรวจในระยะ 1-2 วน กอนผนขนจะพบจดขาวๆ เลกๆ มขอบสแดงๆ อยในกระพงแกม

เรยกวา Koplik’s spots ซงจะชวยใหวนจฉยโรคหดไดกอนทจะมผนขน

เมอใดควรไปพบแพทย

ถาผนออกแลว 3-4 วน แตไขยงสงอย หรอวาไขลงวนเดยวแลวกขนอก ไอมากและ

หอบ แสดงวาผดปกต อาจมปอดบวมหรอหลอดลมอกเสบแทรกกได ตองรบพาไปพบแพทยทนท

โรคแทรกซอน พบไดบอย โดยเฉพาะเดกทมภาวะขาดอาหารหรอภาวะทพโภชนาการ

(Malnutrition) อยในชมชนแออด และในเดกเลก โรคแทรกซอนทพบบอย มดงน

• ภาวะแทรกซอนทางระบบหายใจ อาจเกดไดตงแต คออกเสบ หลอดลมอกเสบ

จนถงปอดบวม

• ภาวะแทรกซอนทางห อาจเกดหชนกลางอกเสบ

• ภาวะแทรกซอนทางตา จะมเยอบตาอกเสบ จนเปนแผลทแกวตา corneal ulcer

โดยเฉพาะเดกทขาดวตามน เอ

• ภาวะแทรกซอนทางเดนอาหาร มการอกเสบของล�าไสท�าใหถายเหลว

• ภาวะแทรกซอนทางระบบประสาทสวนกลาง อาจพบสมองอกเสบ encephalitis

ซงเปนภาวะทรนแรงทสด ผปวยจะมไขสง ปวดศรษะ และซมลง

การวนจฉยโรค

1. อาการทางคลนก ลกษณะการเกดผนในวนท 4 และการแพรกระจายของผน

จากหนาไปยงแขนขา พบ Koplik’s spots





หนา11

2. การตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจหา IgM antibody ตอ measles ดวยวธ

ELISA ใหเจาะเลอดเพยงครงเดยว ในชวง 4-30 วน หลงผนขน หรอตรวจแยกเชอไวรสจาก

throat swab หรอ nasal swab โดยเกบในชวง 1-5 วนหลงผนขน แตการแยกเชอท�าไดยาก

ปจจบนแนะน�าใหท�าเฉพาะในกรณเกดการระบาด

การรกษา

1. ใหการรกษาตามอาการ ถาไขสงมากใหยาลดไขเปนครงคราว รวมกบการเชดตว

ใหยาแกไอทเปนยาขบเสมหะไดเปนครงคราว

2. ไมจ�าเปนตองใหยาปฏชวนะ นอกจากรายทมโรคแทรกซอนเชน ปอดอกเสบ

หอกเสบ

3. ใหอาหารออนทมคณคาทางอาหารครบถวนใหวตามนเสรมโดยเฉพาะวตามนเอ

องคการอนามยโลกและ UNICEF แนะน�าใหวตามนเอแกเดกทเปนหดทกรายในพนททมอบตการณ

ของการขาดวตามนเอสง และอตราปวยตายของโรคหดเกน 1% เนองจากผลของการศกษาใน

ประเทศดอยพฒนาหลายแหงแสดงใหเหนวา การใหวตามนเอเสรมแกเดกทเปนหดจะชวยลด

อตราตายจากหดลงได

การแยกผปวย

แยกผปวยทสงสยเปนหดจนถง 4 วน หลงผนขน

การปองกน

วธทดทสดคอใหวคซนปองกนและหลกเลยงการสมผสกบผปวย ปจจบนกระทรวง

สาธารณสขใหวคซนปองกนโรคหด 2 ครง ครงแรกเมอเดกอาย 9-12 เดอน โดยใหในรปของ

วคซนรวมปองกนโรคหด คางทม หดเยอรมน (MMR) และใหซ�าอกเปนครงทสอง เมอเดก

เขาเรยนชนประถมศกษาปท 1





ส�าหรบผทสมผสโรคภายในระยะ 72 ชวโมง อาจพจารณาใหวคซน MMR ทนท

ซงจะปองกนการเกดโรคได

ถาสมผสโรคเกน 72 ชวโมง แตไมเกน 6 วน อาจให Immunoglobulin (IG) เพอ

ปองกนหรอท�าใหความรนแรงของโรคลดลง โดยให IG ฉดเขากลามเนอตนแขน 0.25 มล./กก.

ผทควรพจารณาให IG ไดแก เดกเลกอายนอยกวา 1 ป ผทมภมคมกนบกพรอง หญงมครรภ

และเดกทมภาวะทพโภชนาการ ซงคนเหลานนถาเปนหดแลวจะมภาวะแทรกซอนสง




เเนวทางการเฝาระวงสอบสวน

ทางระบาดวทยา เเละการรายงานโรคหด

บทท : 3

ดารนทร อารโชคชย และ สมเจตน ตงเจรญศลป


บทท 3 : แนวทางการเฝาระวงสอบสวนทางระบาดวทยา และการรายงานโรคหด








หนา15

การเฝาระวงโรคเปนมาตรการส�าคญในการตดตามแนวโนมการเกดโรค ชใหเหน

กลมประชากรทเสยงตอการเกดโรค และตรวจจบการระบาดทเกดขนในแตละชวงเวลาการ

เฝาระวงทดตองมความรวดเรว มความครอบคลมการรายงานทดและมความถกตอง ในปจจบน

การเฝาระวงโรคหดในประเทศไทย เปนการรายงานโดยอาศยอาการทางคลนกเปนหลก ดงนน

ความถกตองในการวนจฉยโรคจงยงไมสงนก แตเปนรายงานทมความรวดเรวและครอบคลม

เนองจากเปนโรคทก�าหนดใหแตละพนทตองรายงานเรงดวนทกสปดาห

เมอประเทศไทยตดสนใจเรมด�าเนนการก�าจดโรคหด การปรบเปลยนการเฝาระวงให

มความถกตองมากขน พรอมทงปรบเปลยนระบบใหสามารถรายงานรายละเอยดของผปวย

มากขน โดยยงคงความครอบคลมและรวดเรวไวซงเปนความจ�าเปน เพอชวยใหเจาหนาท

ทราบเปาหมายกลมเสยงและเขาด�าเนนการปองกนควบคมโรคไดอยางมประสทธภาพ การ

ปรบเปลยนทส�าคญ ในการเฝาระวงโรคหดในชวงแรกของการด�าเนนการก�าจดโรคหดน ไดแก

การก�าหนดใหสงยนยนการวนจฉยทางหองปฏบตการในผปวยทกราย และการรายงานผปวย

ผานระบบฐานขอมลก�าจดโรคหด นอกจากการนยงมการปรบเปลยนหลกเกณฑในการสอบสวน

ผปวยเฉพาะราย และการสอบสวนการระบาดดวย

การก�าจดโรคหดตองด�าเนนงานควบค ไปกบระบบเฝาระวงโรคทมประสทธภาพ

เพอใหแนใจวามาตรการตางๆ สามารถท�าไดตามตวชวดและเปาหมายจรง จงไดก�าหนดตวชวด

การด�าเนนการเฝาระวงโรคหดไวดวย ดงตารางท 2






ตารางท 2 ตวชวดระบบเฝาระวงโรคหดตามโครงการก�าจดโรคหด

ตวชวด การด�าเนนงานเฝาระวง

1. อตราการรายงานผปวย 1.1 มการรายงานผปวยสงสยโรคหด ไมนอย

กวา 2 รายตอประชากรแสนคนตอป ในระดบประเทศ

1.2 มรายงานผปวยสงสยโรคหด ไมนอยกวา

1 รายตอประชากรแสนคนตอป จากทกอ�าเภอ

ของประเทศ

2. การตรวจยนยนทางหองปฏบตการ มการเกบตวอยางซรมเพอสงตรวจ measles

IgM ไม น อยกว าร อยละ 80 ของผ ป วยท

รายงานเขาสระบบเฝาระวง (ไมนบผปวยสงสย

ในการสอบสวนเหตการณการระบาด) และด�าเนนการตรวจโดยหองปฏบตการทไดรบการ

รบรองจากองคการอนามยโลกและเครอขาย

3. การตรวจวเคราะหสายพนธไวรสโรคหด มการเกบสงสงตรวจเพอวเคราะหหาสายพนธ ของไวรสโรคหด ไมนอยกวารอยละ 80 ของ

เหตการณการระบาด และด�าเนนการตรวจโดย

หองปฏบตการทไดรบการรบรองจากองคการอนามยโลก

4. การสอบสวนโรค มการสอบสวนโรคเฉพาะรายผปวยสงสยโรคหด

ภายใน 48 ชวโมงหลงจากพบผปวย ไมนอยกวารอยละ 80 ของผปวย





หนา17

นยามและประเภทผปวยส�าหรบการเฝาระวงโรคหดตามโครงการก�าจดโรค

รหส ICD-10-TM ทเกยวของ

B05 Measles Includes: morbilli

Excludes: subacute sclerosing panencephalitis

B05.0+ Measles complicated by encephalitis

Postmeasles encephalitis

B05.1+ Measles complicated by meningitis Postmeasles meningitis

B05.2+ Measles complicated by pneumonia

Postmeasles pneumonia

B05.3+ Measles complicated by otitis media Postmeasles otitis media

B05.4 Measles with intestinal complications

B05.8 Measles with other complications

Measles keratitis and keratoconjunctivitis

B05.9 Measles without complication Measles NOS (not otherwise specific)

*** German measles /Rubella หรอหดเยอรมน (กลม ICD-10 B06) ไมนบเปนผปวยโรคหด





นยามผปวย

1. เกณฑทางคลนก (Clinical Criteria)

มไข > 38 �C และมผนนนแดงขนขณะยงมไขพรอมทงมอาการไอ (Cough)

รวมกบอาการอนๆ อกอยางนอยหนงอาการ ดงตอไปน

• มน�ามก (Coryza)

• เยอบตาแดง (Conjunctivitis)

• ตรวจพบ Koplik’s spot 1-2 วนกอนและหลงผนขน

2. เกณฑทางหองปฏบตการ (Laboratory Criteria) (รายละเอยดชวงเวลาท

เหมาะสมและวธการเกบสงสงตรวจในรปท 1 หนา 18)

2.1. Serology test : Measles IgM ใหผลบวก

2.2. Viral isolation : เพาะเชอจากสารคดหลงทางเดนหายใจ โดยการท�า

Throat swab culture หรอ Nasal swab culture

ประเภทผปวย (Case Classification)

1. ผ ปวยสงสย (Suspected case) หมายถงผทมอาการตามเกณฑทางคลนก

หรอแพทยวนจฉยโรคหด

2. ผ ปวยเขาขาย (Probable case) หมายถงผทมอาการตามเกณฑทางคลนก

รวมกบมขอมลทางระบาดวทยาเชอมโยงกบผปวยยนยน

3. ผ ปวยยนยน (Confirmed case) หมายถงผ ทมอาการตามเกณฑทางคลนก

และมผลบวกตามเกณฑทางหองปฏบตการอยางใดอยางหนง

นยามผสมผสใกลชด

ผ สมผสใกลชดผ ปวย หมายถง

- ผ สมผสรวมบาน

- ผ รวมงาน หรอ รวมหองเรยน ทตองอยในหองเดยวกนเปนประจ�า





หนา19

- ผ ทมประวตคลกคลใกลชดกบผ ปวยในระยะ 7 วน กอนวนเรมปวยของผปวย

เชน แฟน เพอนสนท

การรายงานผ ป วยเข าระบบเฝาระวงตามโครงการก�าจดโรคหด

(Reporting criteria)

ใหรายงานตงแตผ ปวยสงสย พรอมทงเกบสงสงตรวจทางหองปฏบตการในผปวย

สงสยทกราย

ชนดและหลกเกณฑการสอบสวนโรค

การสอบสวนโรคเฉพาะรายมวตถประสงคเพอหารายละเอยดของผปวยรายนนๆ

และตรวจสอบความเปนไปไดทจะมการระบาดของโรคในชมชน สวนการสอบสวนการระบาด

มวตถประสงคเพอคนหาผ ปวยเพมเตมในชมชน ท�าใหทราบขนาดความรนแรง ลกษณะ

ทางระบาดวทยาของเหตการณ และแหลงทมาของโรคจากผปวยรายแรกในชมชน ซงการ

สอบสวนโรคตองด�าเนนการดวยความรวดเรว ควบคไปกบการเกบสงสงตรวจทางหองปฏบตการ

เพอใหสามารถด�าเนนการควบคมการระบาดอยางมประสทธภาพ

ชนดของการสอบสวน

1. สอบสวนเฉพาะราย (Individual case investigation) ใหสอบสวนผปวย

สงสยทกรายทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลทงประเภทผปวยนอกและผปวยใน พรอมทง

เกบสงสงตรวจทางหองปฏบตการในผปวยสงสยทกราย ไดแก Measles IgM

2. สอบสวนการระบาด (Outbreak Investigation) ในกรณทเกดโรคเปนกลมกอน

ใหรบท�าการสอบสวนการระบาดทนท เพอยนยนเชอก อโรค และหาสาเหตการระบาด

ทงนอาจเกบขอมลผปวยโดยใชแบบสอบสวนโรคเฉพาะราย (ME1 form) หรอทะเบยนผปวย

ในการสอบสวนเหตการณการระบาดของโรคหด (ME2 form) พรอมทงเกบสงสงตรวจ

ทางหองปฏบตการในผปวยสงสย ไดแก Measles IgM ประมาณ 10 – 20 ตวอยาง ของจ�านวน





ผปวยสงสยในเหตการณการระบาดนนๆ และสมตวอยาง Throat / Nasal swab จ�านวน

ไมเกน 5 ตวอยาง เพอสงตรวจ Genotype ของไวรสโรคหด ดวยวธ PCR (กรณในเหตการณ

ระบาดมผ ปวยสงสยทเปนชาวตางชาต ใหส มตวอยาง Throat/Nasal swab ดวย เพอน�า

มาวเคราะหวาการระบาดเกดจากเชอภายในประเทศ หรอเปนเชอน�าเขาจากตางประเทศ)

เกณฑในการออกสอบสวนโรคในพนท

1. ไดรบแจงเหตการณการระบาด ทราบวามผปวยสงสยโรคหดเปนกลมกอน

2. เมอสอบสวนผปวย Index case แลวพบวาผสมผสใกลชดมอาการปวยสงสย

โรคหดรวมดวย

3. ผ ปวย Index case มผลการตรวจยนยนทางหองปฏบตการ Measles IgM

ใหผลบวก

4. ผ ปวย Index case มาจากพนททความครอบคลมของวคซน Measles หรอ

MMR ต�า ในกรณหนงหรอทงสองกรณ ไดแก

- Measles หรอ MMR เขมท 1 ต�ากวารอยละ 95 ในเดกอาย 1 - 2 ป

(นบจากวนเรมปวย ของผปวย index case) ในระดบต�าบล

- MMR เขมท 2 ต�ากวาร อยละ 95 ในเดกนกเรยนชนประถมศกษา

ปท 1 – 6 ในโรงเรยน





หนา21

ขนตอนการรายงานผปวย

1. ผ ปวยมารบการรกษาทโรงพยาบาล

ผปวยนอก ผปวยใน

เขาไดตามนยามทางคลนก /

แพทยวนจฉยโรคหด

เขาไดตามนยามทางคลนก /

แพทยวนจฉยโรคหด

แพทยสงใหเกบตวอยางสงตรวจ

ทางหองปฏบตการทกราย

เจาหนาทระบาดวทยาด�าเนนการ

สอบสวนผปวยเฉพาะราย

พยาบาล / เจาหนาท Lab ด�าเนนการ

เกบตวอยางสงตรวจ (ดแนวทางการเกบ

สงสงตรวจทางหองปฏบตการ)

เจาหนาทระบาดวทยาบนทกขอมลผปวย รวมทงขอมลตวอยางสงตรวจลงในฐานขอมลก�าจดโรคหดท

www.boe.moph.go.th

เจาหนาทระบาดวทยาของโรงพยาบาล แจง งานระบาดวทยา สสจ.

พรอมทงประสานการสงตรวจทางหองปฏบตการ

งานระบาดวทยา สสจ. แจง สคร. พรอมทงประสานการสงตรวจทางหองปฏบตการ

ศนยวทยาศาสตรการแพทย / สถานบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข ด�าเนนการตรวจทางหองปฏบตการ และบนทกผลการตรวจลงในฐานขอมลก�าจดโรคหด ท www.boe.moph.go.th

เจาหนาทลงรหส ICD10 แยก

OPD card ผ ปวยโรคหด รวบรวมใหเจาหนาทระบาด

พยาบาลหนาหองตรวจแจง

เจาหนาทระบาดวทยาของโรงพยาบาลทนท

พยาบาลประจ�าหอผปวยแจงเจาหนาท

ระบาดวทยาของโรงพยาบาลทนท โดยไมตอง

รอการวนจฉยสดทาย เมอจ�าหนายผปวยออกจากโรงพยาบาล





2. เหตการณการระบาดของโรคหด

เจาหนาทระบาดวทยาในพนทเกดโรคไดรบแจงเหตการณ หรอ พบผปวย Index case เขาเกณฑในการออกสอบสวนโรคในพนท

เจาหนาทระบาดวทยาในพนทตรวจสอบยนยนเหตการณการระบาด

ออกสอบสวนโรคโดย SRRT อ�าเภอ / จงหวด / เขต / ส�านกระบาดวทยา ตามแตกรณ

เกบตวอยางสงตรวจ(ดแนวทางการเกบสงสงตรวจทางหองปฏบตการ) ไดแก ตวอยางเลอดส�าหรบตรวจ measles IgM 10 – 20 ตวอยาง และ

Throat/ Nasal swab ส�าหรบตรวจ Genotype ไมเกน 5 ตวอยาง

เกบขอมลผปวยสงสยในการระบาดโดยใชแบบสอบสวนผปวยเฉพาะราย (ME 1 form) หรอ

ทะเบยนผปวย (ME 2 form)

ทมสอบสวนโรค บนทกขอมลผปวยลงในฐานขอมลก�าจดโรคหดท

www.boe.moph.go.th

ทมสอบสวนโรค แจงงานระบาดวทยา สสจ. พรอมทงประสานการสงตรวจ

ทางหองปฏบตการ

งานระบาดวทยา สสจ. แจง สคร. พรอมทงประสานการสงตรวจทางหองปฏบตการ

ศนยวทยาศาสตรการแพทย / สถานบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข ด�าเนนการตรวจทางหองปฏบตการ

และบนทกผลการตรวจลงในฐานขอมลก�าจดโรคหด ท www.boe.moph.go.th

หมายเหต ขอมลผ ปวย

ขอมลตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ





หนา23

ME 1 form

แบบสอบสวนโรคเฉพาะรายผปวยโรคหดตามโครงการก�าจดโรคหดID ______ (ก�าหนดโดยอตโนมตจาก running number ของฐานขอมล)ขอมลทวไป1. ชอ........................................ 2. นามสกล.........................................3. อาย......ป ......... เดอน (วน/เดอน/ ปเกด ..../...../.....) 4. เพศ [ ] ชาย [ ] หญง5. เชอชาต [ ] ไทย [ ] จน/ฮองกง/ไตหวน [ ] พมา [ ] มาเลเซย [ ] กมพชา [ ] ลาว [ ] เวยดนาม [ ] อนๆ...........6. อาชพ ( ) เกษตร ( ) ขาราชการ ( ) รบจาง, กรรมกร ( ) คาขาย ( ) งานบาน ( ) นกเรยน ( ) ทหาร, ต�ารวจ ( ) ประมง ( ) คร ( ) อน ๆ ( ) ไมทราบอาชพ ( ) เลยงสตว ( ) นกบวช ( ) อาชพพเศษ ( ) บคลากรสาธารณสข ( ) ในปกครอง 7. ทอยขณะเรมปวย ....................................................................................................................8. สถานศกษา / ทท�างาน ......................... ชน / ป / แผนกงาน.................หอง / คณะ.....................

ประวตการเจบปวย9. วนเรมมไข __/__/____ (dd/mm/yyyy) วนทเรมมผน __/__/____ (dd/mm/yyyy)10. วนทท�าการสอบสวน__/__/____ (dd/mm/yyyy)11. วนทรบการวนจฉยหด __/__/____ (dd/mm/yyyy) โรงพยาบาล..................... จงหวดของ รพ. .........................12. ชนดของผปวย [ ] ผ ปวยนอก [ ] ผ ปวยใน [ ] ผ ปวยคนหาไดในชมชน13. ผลการรกษา [ ] หาย [ ] ตาย วนทตาย __/__/____ [ ] ยงรกษาอย [ ] ไมทราบ14. อาการ [ ] ไข [ ] ผน [ ] ไอ [ ] มน�ามก [ ] ตาแดง / เยอบตาอกเสบ [ ] ถายเหลว [ ] ปอดอกเสบ [ ] หน�าหนวก [ ] อนๆ ระบ..........................................

ปจจยเสยงและปจจยปองกน15. ประวตการไดรบวคซนปองกนโรคหด หรอ หด-หดเยอรมน-คางทม [ ] เคย 1 ครง [ ] เคย 2 ครง [ ] เคยแตไมทราบจ�านวนครง [ ] ไมเคย [ ] ไมทราบ / ไมแนใจ หากเคยไดรบ เขมท 1 เมอวนท __/__/____ เขมท 2 เมอวนท __/__/____ (dd/mm/yyyy)16. [ ] มประวตเดนทางออกนอกประเทศในชวง 2 สปดาหกอนวนเรมปวย ระบประเทศ......................17. [ ] มประวตสมผสผ ปวยโรคหด / ไขออกผน ในชวง 2 สปดาหกอนวนเรมปวย ระบชอ ...................................... เกยวของเปน ...........................ของผปวยรายน

ผสมผส 18. รวมบาน จ�านวน..................... คน มอาการปวยสงสยโรคหด .................. คน 19. รวมสถานศกษา/ทท�างาน จ�านวน..................... คน มอาการปวยสงสยโรคหด .................. คน การเกบสงสงตรวจทางหองปฏบตการ

20. ตวอยางเลอด วนทเกบ __/__/____ วนทสง __/__/____ ผล………..................………………… 21. ตวอยาง Throat/ Nasal swab วนทเกบ __/__/____ วนทสง __/__/____ ผล………………...………………...…..22. ชนดผ ปวย [ ] สงสย [ ] เขาขาย [ ] ยนยน





ME

2 fo

rm

IDชอ

– น

ามสก

ลเพ

ศอา

ยทอ

ยสถ

านทเ

รยน

/ ท�า

งาน

ชนเร

ยน /

แผนก

งาน

หอง

วนเร

มปวย

ประว

ตวคซ

น M

หรอ

MM

Rวน

ทเกบ

เลอด

วนทเ

กบ

thro

at/n

asal

swab

ชนดผ

ปวย

ผล L

abปร

ะเภท

ผปว

ย

1 ชา

ย2

หญง

dd/m

m/y

yyy

1 เคย

หนงเ

ขม 2

เคย

สองเ

ขม

3 เคย

แตไ

มทรา

บ

จ�าน

วนเข

ม 4

ไมเ

คย

5 ไมท

ราบ

dd/m

m/y

yyy

dd/m

m/y

yyy

1 O

PD 2

IPD

3 A

ctiv

e

cas

e

find

ing

1 สง

สย2

เขาข

าย

3 ยน

ยน

ทะเบ

ยนผป

วยใน

การส

อบสว

นเหต

การณ

การร

ะบาด

ของโ

รคหด

.....

......

......

......

......

......

......

......

.




แนวทางการตรวจทางหองปฏบตการ

เพอการวนจฉยโรคหด

บทท : 4

ศรมา ปทมดลก


บทท 4 : แนวทางการตรวจทางหองปฏบตการเพอการวนจฉยโรคหด








หนา27

ความส�าคญและบทบาทหนาทของหองปฏบตการในการควบคมและก�าจด

โรคหดของประเทศ

กระทรวงสาธารณสขไดประกาศนโยบายการก�าจดโรคหดในประเทศไทย โดยม

เปาหมายลดอบตการณการเกดโรคหดในประเทศลงเหลอไมเกน 1 รายตอประชากรหนงลานคน

ในป พ.ศ. 2563 การด�าเนนการจะสมฤทธผลไดตองอาศยกลไกทเกยวของคอประเทศ

ตองม 1) ความครอบคลมของวคซนทเพยงพอ 2) ระบบการเฝาระวงทมประสทธภาพและ

3) การตรวจจบการระบาดของโรคอยางรวดเรว ซงกลไกท 2 และโดยเฉพาะอยางยงกลไก

ท 3 ตองอาศยผลการตรวจยนยนทางหองปฏบตการ ดงนนประเทศตองมหองปฏบตการ

ทมความสามารถและศกยภาพเปนทยอมรบ ใหผลการตรวจทางหองปฏบตการทถกตอง

นาเชอถอและรวดเรว

ปจจบนประเทศไทยมหองปฏบตการทมศกยภาพเปนทยอมรบขององคการอนามยโลก

ตงอย ณ สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการแพทย โดยไดรบการ

แตงตงใหเปนหองปฏบตการอางองในการตรวจวนจฉยโรคหดของภมภาคเอเชยตะวนออก

เฉยงใต (Measles Regional Reference Laboratory in SEAR) มหนาทรบตรวจยนยน

ผลการตรวจของหองปฏบตการเครอขายใน 11 ประเทศสมาชก นอกจากนหองปฏบตการ

อางองฯยงไดด�าเนนการตรวจวเคราะหสายพนธ หดทแพรระบาดในประเทศสมาชก เปรยบ

เทยบกบสายพนธ อางอง ทองคการอนามยโลกก�าหนดไว เพอหาสายพนธ ประจ�าถนของ

แตละประเทศ ซงขอมลดงกลาวจะถกใชเปนหนงในตวชวดความส�าเรจของการด�าเนนการ






เพอบรรลเปาหมายในการก�าจดโรคหดใหหมดจากภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตในป พ.ศ.

2563 ดวย

ส�าหรบการก�าจดโรคหดในประเทศไทย มปจจยสงเสรมความส�าเรจในทกดาน

ทงระบบการควบคมและสอบสวนโรคทด หองปฏบตการทมศกยภาพ ซงหากมการบรหาร

จดการทมประสทธภาพ สามารถผสานและขบเคลอนกลไกทมอย ใหท�างานอยางสอดคลอง

และพฒนาไปพรอมกน จะน�าพาใหสามารถบรรลเปาหมายตามทตงไวได

บทบาทหนาทของหองปฏบตการ

ในชวงเวลากอนเรมโครงการก�าจดโรคหด ประเทศไทยมวตถประสงคเพยงการ

ควบคมโรคหด ลดอตราปวยและอตราตายลง มใหโรคหดเปนปญหาสาธารณสขทรนแรง

ในชวงดงกลาว หองปฏบตการมบทบาทหนาทส�าคญในการตรวจยนยนโรคในชวงการระบาด

ซงจ�าเปนอยางยงในชวงเรมตนของการระบาดของโรคไขออกผนทสงสยโรคหด เพอทราบ

สาเหตทแทจรง ผลการตรวจทถกตองรวดเรว น�าไปส การสอบสวนและควบคมโรคทม

ประสทธภาพ นอกจากนหองปฏบตการยงมบทบาทหนาทในการตรวจวเคราะหหาสายพนธ

(genotype) ของไวรสหดในแตละการระบาด เพอใหประเทศมขอมลพนฐานของสายพนธ

ไวรสหดทเปนสาเหตของการระบาดในพนทตางๆ

เมอเขาสชวงการก�าจดโรค บทบาทหนาทของหองปฏบตการจะเพมมากขน ทส�าคญ

คอการตรวจยนยนโรคหดในผปวยทสงสยทกราย เพอสามารถตรวจพบการเกดขนของโรค

หดไดอยางรวดเรว ท�าใหการควบคมโรคเปนไปไดโดยฉบไว อกบทบาทหนาทของหองปฏบต

การคอการตรวจหาสายพนธ ของไวรสหดทเปนสาเหตของการระบาดและหาแหลงทมาของ

เชอวาเปนสายพนธ ทองถนหรอสายพนธ น�าเขา รวมทงน�าขอมลทไดประมวลเขากบฐาน

ขอมลสายพนธหดทงในและตางประเทศ เพอหาเสนทางการแพรกระจายของเชอ โดยขอมล

สายพนธ ไวรสหดทพบระบาด ณ ชวงเวลานนๆ จะเปนเครองมอบงชประสทธภาพของ

มาตรการการควบคมโรคของประเทศ หากประเทศประสบความส�าเรจในการก�าจดโรคหดแลว





หนา29

ตองไมพบผปวยยนยนโรคหดทตดเชอจากไวรสหดสายพนธทองถนเปนเวลาไมนอยกวา

12 เดอนตดต อกน ตามหน ง ในส ต วช ว ดความส�า เร จของการก� าจด โรคหดตามท

องคการอนามยโลกก�าหนด เพอใหการด�าเนนงานของหองปฏบตการสามารถตอบสนองตอ

นโยบายการก�าจดโรคหดไดอยางเหมาะสม หองปฏบตการไดก�าหนดตวชวดประสทธภาพ

การท�างาน โดยมเกณฑทยอมรบไดดงแสดงในตารางท 3 และเพอใหสามารถด�าเนนการได

ตามเกณฑดงกลาวขางตน กรมวทยาศาสตรการแพทยจงไดจดตงเครอขายหองปฏบตการ

ตรวจโรคหด ณ ศนยวทยาศาสตรการแพทยทง 14 แหงทวประเทศ

ตารางท 3 ตวชวดประสทธภาพการท�างานของหองปฏบตการและเกณฑทยอมรบได

รายการ ตวชวด/เกณฑทยอมรบ หมายเหต

1.การตรวจยนยนการตดเชอไวรสหดดวยการตรวจหา IgM

ดวยวธ ELISA

สามารถรายงานผล ภายใน 48 ช ว โมง/ ไม น อยกว า

ร อยละ 90

กรมควบคมโรคเปนผ จดท�า ระบบการรายงานผล

2.การตรวจวเคราะหหาสายพนธ ของไวรสหด

สามารถรายงานผล ภายใน 1 เดอน/ ไมนอยกวารอยละ 90

วตถประสงคการตรวจโรคหดทางหองปฏบตการ

การตรวจโรคหดทางหองปฏบตการเพอสนบสนนการก�าจดโรคหดมการด�าเนนการ

เพอสองวตถประสงค คอ

1) การตรวจยนยนการตดเชอไวรสหดดวยการตรวจหา IgM ดวยวธ ELISA

2) การตรวจวเคราะหหาสายพนธ ของไวรสหด





ในการเกบตวอยางส งตรวจเพอตรวจยนยนทางหองปฏบตการ ควรค�านงถง

วตถประสงคการสงตรวจ ชนดของตวอยาง ชวงระยะเวลาทเหมาะสมในการเกบตวอยาง

ซงการตรวจหา IgM และ การตรวจวเคราะหหาสายพนธจะใชชนดตวอยาง ชวงเวลาทเกบ

ตวอยางตางกน รายละเอยดดงแสดงในรปท 1

รปท 1 ลกษณะอาการทางคลนกและชวงระยะเวลาทเหมาะสมในการเกบตวอยางสงตรวจ

โรคหดทางหองปฏบตการ โดยความเขมของสจะสมพนธกบความเปนไปไดในการตรวจพบ

เชอไวรสหด หรอ แอนตบอด ชนด IgM ในตวอยาง





หนา31

แนวทางการเกบสงสงตรวจโรคหดทางหองปฏบตการ

1. การตรวจยนยนการตดเชอไวรสหด โดยวธ ELISA IgM

Serum : เจาะเลอดเพยงครงเดยว ชวง 4-30 วน หลงพบผน โดยเจาะเลอด 3-5 มล.

ทงไวทอณหภมหอง รอจนเลอดแขงตว ดดเฉพาะ Serum (หากมเครองมอพรอมใหป นแยก

Serum) เกบใส หลอดไร เชอ ป ดจกให สนท ป ดฉลาก ชอ-นามสกล และวน-เดอน-ป

ท เกบ

2. การตรวจวเคราะหหาสายพนธ (Genotype) ไวรสหดทแพรกระจายภายใน

ประเทศ

2.1 Throat swab : เกบชวง 1-5 วนแรกหลงพบผน โดยใช swab ปาย

ภายในบรเวณ posterior pharynx จ มปลาย swab ใน viral transport media หกดาม

swab ทงเพอปดหลอดใหสนท

2.2 Nasal swab : เกบชวง 1-5 วนแรก หลงพบผนโดยใช swab สอดเขา

ในรจมกขนานกบ palate ทงไวประมาณ 2-3 วนาทคอยๆ หมน swab ออก จมปลาย swab

ใน viral transport media หกดาม swab ทง เพอปดหลอดใหสนท

หมายเหต :

1. การตรวจวเคราะหหาสายพนธ สามารถใชตวอยางจาก throat swab หรอ

nasal swab เพยงอยางเดยวได

2. สามารถใช Viral transport media ทใชกบไขหวดใหญ/ไขหวดนก โดยขอรบ

ไดทสถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข และศนยวทยาศาสตรการแพทย

3. โรงพยาบาลในเครอขายเฝาระวงโรค รบผดชอบคาใชจายในการเจาะเลอด หรอ

เกบ swab รวมทงคาจดสงสงสงตรวจ สวนคาตรวจทางหองปฏบตการ

หนวยงานสวนกลางจะเปนผ รบผดชอบ





ใบสงตรวจทางหองปฏบตการ

ใชแบบสอบสวนโรคหดเฉพาะรายของส�านกระบาดวทยา (ME 1 form) หรอใช

แบบฟอรม Line listing form (ME 2 form) ในกรณทมตวอยางจ�านวนมาก โดยสงส�าเนา

แบบสอบสวนโรคพรอมกบตวอยาง

วธสงสงสงตรวจและขอควรระวง

Serum : แชในกระตกน�าแขงรบน�าสงหองปฏบตการทนท หากไมสามารถน�าสง

หองปฏบตการไดทนท ควรเกบรกษา serum ไวทอณหภม 2-8 oซ. และไมควรเกบไวนาน

เกน 3 วน

ในกรณทจ�าเปนตองเกบนานเกนกวา 3 วน ใหเกบไวในชองแชแขงของตเยน และ

น�าสงโดยเรวทสด โดยแชในกระตกน�าแขงทอณหภม 2-8 oซ.

Throat swab / Nasal swab : แชตวอยางในกระตกพรอมน�าแขง รบน�าสง

หองปฏบตการทนท หากไมสามารถน�าสงหองปฏบตการได ควรเกบรกษาตวอยางไวท 2-8 oซ.

และไมควรเกบไวนานเกน 24 ชวโมง

หมายเหต: ทงนควรตดตอหองปฏบตการกอนสงตวอยาง

การรายงานผลการวเคราะห

1. การตรวจยนยนการตดเชอไวรสหด รายงานผลเปน Positive / Negative /

Equivocal พรอมคา OD. และคา cut-off

2. การตรวจวเคราะหหาสายพนธไวรสหด รายงานผลเปนชอสายพนธ (Genotype) /

ไมพบไวรสหด

การสงรายงานผลการตรวจวเคราะห

1.ลงบนทกขอมลผลการวเคราะหในฐานขอมลคอมพวเตอรระบบออนไลน

2.ใบรายงานผลฉบบสมบรณสงตามทอย ทแจง





หนา33

ขอควรระวง

1. การตรวจยนยนการตดเชอไวรสหด ดวยวธ ELISA IgM

- ตวอยาง hemolyse, มไขมน หรอมการปนเปอน

2. การตรวจวเคราะหหาสายพนธ (Genotype) ไวรสหด

- ตวอยางทมการปนเปอน หรอไมไดเกบตามวธไรเชอ

3. ควรเกบตวอยางในชวงระยะเวลาทเหมาะสม





เอกสารอางอง

1. Laboratory diagnosis of Measles, influenza and others Respiratory

Virus infection, Center for Diseases Control and prevention (CDC).

US. Department of Health and Human services, Public Health service.

1995.

2. Guideline for Collection and Shipment of Blood and Urine Samples

for Measles Antibody and Virus Assays. Course manual for WHO

Inter-regional training workshop on Laboratory Diagnosis of Measles

Infection, July 20-24 1998. NIV, Johannesberg, South Africa.

3. World Health Organization, Manual for the laboratory diagnosis

of measles and rubella virus infection, Second edition. WHO/IVB/07.01.

4. Measles elimination field guide, 2nd edition. Pan American Health

Organization. 2005

5. Gri f f in , D. E. , Measles virus. In Fields Virology, 5th edn, pp.

1551–11585. Edited by D. M. Knipe, P. M. Howley, D. E. Griffin,

R. A. Lamb, M. A. Martin, B. Roizman & S. E. Straus. Philadelphia:

Lippincott Williams & Wilkins. 2007





หนา35

หองปฏบตการสงตรวจ

1.สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการเเพทย

ทอย : 88/7 หม4 ต.ตลาดขวญ อ.เมอง จ.นนทบร 11000

โทรศพท : 02-5890022 ตอ 99312, 98362 โทรสาร. : 02-5915449

2. ศนยวทยาศาสตรการแพทย

ชอศนยวทยาศาสตรฯ (ใหม) ทตงศนยวทยาศาสตรฯ โทรศพท โทรสาร

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๑ 153 หมท4 ต.บานควน

อ.เมอง จ.ตรง 92000

075-213105 ถง 7 075-215675

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๒ 54 ม.1 ถ.มตรภาพอดร-ขอนแกน ต.หนองไผ อ.เมอง จ.อดรธาน 41330

042-207364 ถง 6 042-207367

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๓ 59/2 หม 3 ถ. อบต.เสมด

ต.เสมด อ.เมอง จ.ชลบร 20000

038-455200,

038-784006 ถง 7, 038-455235, 038-455379

038-455165

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๔ 136 หม 4 ถ.เอกชย

ต.ลาดใหญ อ.เมอง จ.สมทรสงคราม 75000

034-720668 ถง 71 034-720540

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๕ ถนนราชสมา - โชคชย

กโลเมตรท 7.5

ต.หนองบวศาลา อ.เมอง จ.นครราชสมา 30000

044-346005 ถง 17 044-346018





ชอศนยวทยาศาสตรฯ (ใหม) ทตงศนยวทยาศาสตรฯ โทรศพท โทรสาร

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๖ 400/2 ถ.หนาศนยราชการ

อ.เมอง จ.ขอนแกน 40000

043-240800 043-240845

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๗ 82 ถ.คลงอาวธ ต.ขามใหญ อ.เมอง จ.อบลราชธาน

34000

045-312230 ถง 3 045-312230 ตอ 104

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๘ 2 หม 4 ต.ทาน�าออย อ.พยหะคร จ.นครสวรรค

60130

056-267423, 056-267428

056-267329

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๙ บรเวณศนยราชการต�าบล

หวรอ หม 5 ต.หวรอ อ.เมอง จ.พษณโลก 65000

055-247581 ถง 2 055-247581 ถง 2

ตอ 121

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๑๐ 191 หมท 8 ต.ดอนแกว อ.แมรม จ.เชยงใหม 50180

053-112188 ถง 90 053-112194

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๑๑ 102 ต.ขนทะเล อ.เมอง จ.สราษฎรธาน 84100

077-355301 ถง 6 077-355300

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๑๒ 616/1 หม 2 ต.พะวง

อ.เมอง จ.สงขลา 90100

074-447024 ถง 8 074-333809

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๑๓ 148 หม 3 ต.นางแล อ.เมอง จ.เชยงราย 57100

053-176225 ถง 6 053-176224

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๑๔ 141 หม 4 ต.ศรสนทร

อ.ถลาง จ.ภเกต 83110

076-352041 ถง 2 076-352044




แนวทางการปองกนควบคม

การระบาดของโรคหด

บทท : 5

พอพศ วรนทรเสถยร และ พรศกด อยเจรญ


บทท 5 : แนวทางการปองกนควบคมการระบาดของโรคหด








หนา39

โรคหดเปนโรคทตดตอระหวางคนสคนไดงายมากซงพบไดทกประเทศทวโลก การ

ปองกนและควบคมโรคหดทไดผลดทสด คอการสรางภมค มกนใหเกดขนแกกลมเปาหมาย

โดยการให วคซนป องกนโรคหด ความครอบคลมวคซนโรคหดในพนทท จะท� าให เ กด

herd immunity มากพอทจะหยดยงการแพรระบาดของโรคได ตองสงอยางนอยประมาณ

รอยละ 93-95 สม�าเสมอทวทงพนท (homogeneous) จงจ�าเปนตองมมาตรการตดตามใหวคซน

แกเดกทงในระบบบรการปกต และรณรงคใหวคซนเสรมในพนททมความครอบคลมวคซนต�า

นอกจากนเมอเกดการระบาดของโรคหด เจาหนาทควรตองสามารถด�าเนนการใหวคซน

เพอควบคมการระบาดดวยความรวดเรวและครอบคลม

แนวทางการตรวจสอบและใหวคซนเพอการก�าจดโรคหด

เพอใหมนใจวาประชากรกลมเปาหมายทอาศยในประเทศไทย มภมคมกนตอโรคหด

อยในระดบสงเพยงพอทจะปองกนโรคไมใหเกดการแพรระบาดและสามารถก�าจดโรคหดให

หมดไป จงไดก�าหนดแนวทางการตรวจสอบและใหวคซนเพอการก�าจดโรคหด แบงเปนระยะกอน

เกดโรคและระยะทมการระบาด ดงน






ระยะกอนเกดโรค

1. ตรวจสอบระดบความครอบคลมของการไดรบวคซน MMR ในกลมเปาหมาย

รายไตรมาส (เปาหมายความครอบคลมไมต�ากวารอยละ 95)

การใหวคซนปองกนโรคหดแกเดกในกลมเปาหมายใหไดความครอบคลมในระดบสง

นบเปนมาตรการพนฐานทส�าคญทสดซงจะท�าใหการก�าจดโรคหดส�าเรจได ดงนน จ�าเปน

ตองเรงรดใหวคซนแกเดกกลมเปาหมายตามก�าหนดปกต (routine immunization) ซงปจจบน

กระทรวงสาธารณสขก�าหนดใหวคซนรวมหด-คางทม-หดเยอรมน (MMR) แกกลมเปาหมาย

รวม 2 ครง ครงแรก เมอเดกอาย 9-12 เดอน และครงทสองเมอเดกเขาเรยนชนประถมศกษา

ปท 1 (รวมทงเดกทอยในเกณฑเขาเรยนประถมศกษาชนปท 1 แตไมไดเขาเรยน) โดยมเปาหมาย

การไดรบวคซนในเดกอายครบ 1 ป ใหครอบคลมอยางนอยรอยละ 95 รายต�าบล และในเดก

นกเรยนประถมศกษาชนปท 1 ใหครอบคลมอยางนอยรอยละ 95 รายโรงเรยน หากพบวา

ความครอบคลมต�ากวาเกณฑตองเรงแกไข เพอเพมระดบความครอบคลมของการไดรบวคซน

ใหไดตามเกณฑก�าหนด การตรวจสอบผลความครอบคลมของการไดรบวคซน MMR ในเดก

กลมเปาหมายใหด�าเนนการ ดงน

1.1 กลมเดกอายครบ 1 ป ใหเจาหนาทสถานบรการจดท�ารายงานความครอบคลม

ของการไดรบวคซน MMR ของเดกอายครบ 1 ป เปนรายหมบานสงใหส�านกงานสาธารณสข

อ�าเภอเปนรายไตรมาส ส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอรวบรวมวเคราะหเปนรายต�าบลสงให

ส�านกงานสาธารณสขจงหวดเปนรายไตรมาส

1.2 กล มเดกนกเรยนประถมศกษาชนปท 1 ใหเจาหนาทสถานบรการจดท�า

รายงานเปนรายโรงเรยน ปละ 1 ครง สงตอไปยงส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอและส�านกงาน

สาธารณสขจงหวดตามล�าดบ





หนา41

2. การตรวจสอบประวตการไดรบวคซนของเดกกลมเปาหมายในพนทรบผดชอบ

และการใหวคซนเพมเตม

การตรวจสอบประวตการไดรบวคซนหดหรอวคซนรวมหด-คางทม-หดเยอรมน

ในเดกกอนวยเรยน (อายต�ากวา 7 ป) และเดกนกเรยน (อายมากกวา 7 ป) แลวใหวคซนแก

เดกทยงไมไดรบวคซนดงกลาวใหครบถวนทกคน นบเปนความจ�าเปนอยางยง ในการปองกน

ไมใหโรคหดระบาดในพนท การตรวจสอบประวตการไดรบวคซนของเดกกลมเปาหมายในพนท

ทรบผดชอบสามารถด�าเนนการไดหลายกรณ ดงน

2.1 ตรวจสอบการไดรบวคซนหดหรอวคซน MMR ของเดกอายครบ 1 ป

ในหมบานทรบผดชอบ จากรายงานความครอบคลมของการไดรบวคซนรายไตรมาส หากพบเดก

ยงไมไดรบวคซนหดหรอวคซน MMR ใหรบตดตามใหผปกครองพาเดกมารบวคซน MMR

1 ครง โดยเรว

2.2 ตรวจสอบประวตการไดรบวคซนของเดกอายต�ากวา 7 ป ทกคนในพนท

ทรบผดชอบ อยางนอยปละ 1 ครง จากทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของเดกในพนท

ทรบผดชอบหรอจากสมดบนทกสขภาพของเดก แลวใหวคซน ดงน

2.2.1 ถาเดกยงไมไดรบวคซนหดหรอวคซน MMR หรอไดรบวคซนดงกลาว

กอนอาย 9 เดอน หรอไมแนใจวาเดกเคยไดรบวคซนนหรอไม ตองให

วคซน MMR แกเดก 1 ครง และตองใหวคซนนซ�าอกครงเมอเดก

เขาเรยนประถมศกษาชนปท 1

2.2.2 ถาเดกไดรบวคซนหดหรอวคซน MMR แลว 1 ครง หลงอาย 9 เดอน

ไมตองใหวคซน MMR จนกวาเดกจะเขาเรยนประถมศกษาชนปท 1

2.3 ตรวจสอบประวตการไดรบวคซนของเดกนกเรยนชน ป.1 ถง ป.6 ทกคน

ในโรงเรยนทอยในพนทรบผดชอบเมอเรมปการศกษา จากทะเบยนการใหวคซนในนกเรยนของ

สถานบรการหรอจากบตรบนทกสขภาพประจ�าตวนกเรยน (สศ.3) แลวใหวคซน ดงน





2.3.1 ถาเดกไมไดรบวคซนหดหรอ MMR ครงแรก หรอไมแนใจวาไดรบวคซน

หรอไม และเดกยงไมไดรบวคซน MMR เมอเขาเรยนประถมศกษา

ชนปท 1 ตองใหวคซน MMR แกเดก 1 ครง

2.3.2 ถาเดกไดรบวคซนหดหรอ MMR ครงแรก และยงไมไดรบวคซน MMR

หรอไมแนใจ เมอเขาเรยนประถมศกษาชนปท 1 ตองใหวคซน MMR

แกเดก 1 ครง

2.3.3 ถาเดกยงไมไดรบวคซนหดหรอวคซน MMR ครงแรก แตไดรบวคซน

MMR เมอเขาเรยนประถมศกษาชนปท 1 แลว ไมตองใหวคซน MMR อก

2.4 ในกรณทสถานบรการไมมหลกฐานการไดรบวคซนของกลมเปาหมาย

ตามขอ 2.1 - 2.3 ขอใหหนวยงานทรบผดชอบในระดบอ�าเภอและจงหวดวางแผนในการรณรงค

ใหวคซน MMR แกเดกทกคนในกลมทไมสามารถตรวจสอบประวตการไดรบวคซนได เชน

ใหวคซน MMR แกเดกนกเรยนประถมศกษาชนปท 6 ทกคน ในกรณทไมมหลกฐานการใหวคซน

MMR ในเดกกลมดงกลาวเมอเขาเรยนประถมศกษาชนปท 1 เปนตน

3. การใหวคซนเสรมในประชากรกลมเสยงสง

ในกรณทมกล มเสยงอาศยอย ในพนททรบผดชอบ ขอใหหนวยงานทรบผดชอบ

ในระดบอ�าเภอและจงหวดวางแผนในการรณรงคใหวคซน MMR แกกล มเสยงทกคนโดย

ไมค�านงถงประวตการไดรบวคซนหดหรอวคซน MMR มากอน ส�าหรบเกณฑการพจารณา

กลมเสยง ไดแก

3.1 เดกทอย ในพนททรกนดาร การเดนทางเข าไปในพนทท�าได ล�าบาก

ไมสะดวก ท�าใหการบรการใหวคซนท�าไดไมครอบคลม เชน พนททเปนเกาะหรอพนทสง

3.2 เดกดอยโอกาส ไดแก เดกในชมชนแออด เดกไรสญชาต เดกทมการ

เคลอนยายตดตามไปกบผใชแรงงาน เชน แรงงานกอสราง แรงงานรบจางท�าไร แรงงาน

ประมง ซงเจาหนาทตดตามใหวคซนไดไมครบถวน





หนา43

3.3 เดกในกลมแรงงานตางชาต (พมา ลาว เขมร ฯลฯ) ทมกไมไดรบวคซน

อยางครบถวน

ระยะทมการระบาด

ในการพจารณาใชวคซนเพอควบคมการระบาดจะตองด�าเนนการโดยเรว เพราะผล

การปองกนควบคมโรคจะลดลงเมอเกดการระบาดนานเกนกวา 1 ระยะฟกตว (8-12 วน)

อยางไรกตาม ยงไมมขอมลแนชดวาประสทธภาพของการใหวคซนเพอควบคมโรคหด ในระหวาง

ทมการระบาดจะลดลงมากนอยเพยงใด เมอเกดการระบาดตอเนองมาแลวเปนเวลานาน

หากการระบาดตอเนองนานมากกวา 2 เทาของระยะฟกตวของโรค (ประมาณ

2 สปดาห) จะมความเปนไปไดสงวาประชาชนสวนใหญทอย ในพนทระบาดจะไดสมผสโรค

ไปแลว อยางไรกตาม ในระยะก�าจดโรคใหหมดไปจะตองท�าใหเกดความมนใจวาพนทนนมระดบ

herd immunity ในระดบสงพอทจะปองกนการแพรระบาดในชมชน โดยมแนวทางการใหวคซน

ดงน

1. การระบาดในเดกกอนวยเรยน (อายต�ากวา 7 ป)

• ใหวคซน MMR แกเดกอายตงแต 9 เดอน ขนไป ถง 7 ป ในหมบานและ

หมบานทผปวยถายทอดโรค รวมทงผสมผสใกลชดกบผปวยทกคน 1 ครงโดยไมค�านงถง

ประวตการปวยดวยโรคหดและประวตการไดรบวคซนหดหรอวคซน MMR ในอดต ยกเวน

ในรายทผ ปกครองไมอนญาตใหฉดวคซนซ�าอกและมหลกฐานยนยนวาเดกไดรบวคซนหด

หรอวคซน MMR มาแลว 2 ครง

• ระยะเวลาในการใหวคซนควรใหแลวเสรจภายใน 72 ชวโมงหลงไดรบรายงาน

ผปวยรายแรก

• ในเดกเลกอายต�ากวา 9 เดอน ไมแนะน�าใหใชวคซน MMR แตใหแยกเลยงเดก

ไมใหคลกคลสมผสกบผปวย





2. การระบาดในเดกวยเรยน

• ใหวคซน MMR แกเดก ในหองเรยนทพบผปวยทกคน 1 ครง โดยไมค�านง

ถงประวตการปวยดวยโรคหดและประวตการไดรบวคซนหดหรอวคซน MMR ในอดต ยกเวน

ในรายทผปกครองไมอนญาตใหฉดวคซนซ�าอกและมหลกฐานยนยนวาเดกไดรบวคซนหดหรอ

วคซน MMR มาแลว 2 ครง ทงน ขอบเขตการใหวคซนขนอยกบลกษณะทางระบาดวทยา

• ระยะเวลาในการใหวคซนควรใหแลวเสรจภายใน 72 ชวโมง หลงไดรบรายงาน

ผปวยรายแรก

• ตรวจสอบประวตการไดรบวคซน MMR ของเดกในโรงเรยนทพบผปวยทก

ชนเรยนทกคน หากนกเรยนไมมหลกฐานยนยนวาเคยไดรบวคซน MMR เมอเขาเรยนประถม-

ศกษาชนปท 1 หรอไมแนใจวาเคยไดรบวคซน MMR หรอไม ตองใหวคซน MMR อก 1 ครง

3. การระบาดในผใหญทอยรวมกนเปนจ�านวนมาก

• หากเกดการระบาดโรคหดในผใหญทอยรวมกนเปนจ�านวนมาก เชน สถาบน

การศกษา สถานทท�างาน โรงงาน คายทหาร หอพก เปนตน ขอใหเจาหนาทใหวคซน MMR

1 ครง แกทกคนทอยในบรเวณเดยวกบผปวย โดยไมค�านงถงประวตการปวยดวยโรคหด

หรอประวตการไดรบวคซนหดหรอวคซน MMR ในอดต อยางไรกตาม ขอบเขตการใหวคซน

ขนอยกบลกษณะทางระบาดวทยา

• หามใหวคซน MMR ในหญงมครรภ เมอจะใหในหญงวยเจรญพนธตองแจง

ใหทราบวาตองคมก�าเนดเปนเวลา 1 เดอน

4. ขอแนะน�าส�าหรบพนทใกลเคยงทยงไมมการระบาด

เมอมการระบาดของโรคหดเกดขนในพนท หนวยงานทรบผดชอบในระดบอ�าเภอ

และจงหวด ควรแจงต�าบลหรออ�าเภอใกลเคยงทยงไมมการระบาด เพอใหด�าเนนการตรวจสอบ

ประวตการไดรบวคซนหดหรอวคซน MMR ในเดกอายต�ากวา 7 ป และเดกนกเรยนชน

ประถมศกษาปท 1 - 6 รวมทงคนหากลมทมกพลาดโอกาสการไดรบวคซน เชน เดกทอยในพนท





หนา45

ทรกนดาร เดกดอยโอกาส เดกในกลมแรงงานตางชาต เปนตน แลวด�าเนนการใหวคซน MMR

แกเดกทยงไมไดรบวคซนหดหรอวคซน MMR ตามทไดกลาวในแนวทางการใหวคซนระยะ

กอนเกดโรค

การเบกวคซนและการกระจายวคซน MMR

ส�านกงานสาธารณสขจงหวด สามารถขอรบการสนบสนนวคซน MMR จาก

ส�านกโรคตดตอทวไป ในกรณดงตอไปน

1. กรณทตองการวคซน เพอรณรงคแกเดกกลมอายต�ากวา 7 ปหรอในเดกนกเรยน

ประถมศกษาชนปท 1 – 6 ทไมไดรบวคซนหดหรอวคซน MMR ตามเกณฑ ขอให สสจ. ระบ

รายละเอยดในการขอเบกวคซน ไดแก ชอหนวยงานทขอเบก เหตผลการขอเบกวคซน และระบ

กลมเปาหมายและจ�านวนกลมเปาหมายในการใหวคซน วนทตองการไดรบวคซน และวนท

จะด�าเนนการใหบรการวคซนในพนท โดยใหเหตผลวาเปนการขอเบกวคซน MMR เพอการ

รณรงคในกลมเดกทไมไดรบวคซนตามเกณฑ

2. กรณทตองการวคซนเพอควบคมการระบาด หรอรณรงคใหวคซนเสรมแกกลม

เปาหมายทไมสามารถตรวจสอบประวตการไดรบวคซน ขอให สสจ. ระบรายละเอยดในการ

ขอเบกวคซน ไดแก ชอหนวยงานทขอเบก เหตผลการขอเบกวคซน และระบกลมเปาหมายและ

จ�านวนกลมเปาหมายในการใหวคซน วนทตองการไดรบวคซน และวนทจะด�าเนนการใหบรการ

วคซนในพนท โดยใหเหตผลในการขอเบกวคซนวา เปนการใหวคซน MMR เพอการควบคม

การระบาด หรอ เพอรณรงคใหวคซนเสรมในกรณทสถานบรการไมมขอมลการไดรบวคซน

MMR ของกลมเปาหมาย หรอกรณมกลมเสยงตอการปวยดวยโรคหด





ทง 2 กรณ ใหส�านกงานสาธารณสขจงหวดมหนงสอแจงขอเบกวคซน MMR ไปยง

ส�านกโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรค ถาตองการวคซนเรงดวน ใหประสานกลมบรหารเวชภณฑ

ทางโทรศพทหมายเลข 0-2590-3222 และ 0-2590-3365 และสงหนงสอขอเบกวคซนทาง

โทรสาร 0-2591-7716 หรอทางอเมล [email protected]

กลมบรหารเวชภณฑ จะพจารณาจดสงวคซนโดยวธตางๆ เชน น�าสงเอง หรอขอความ

รวมมอหนวยงานภาครฐ เชน องคการเภสชกรรม หรอจดจางภาคเอกชนทมความพรอมเปน

ผท�าหนาทในการจดสงวคซนแทน




NOTE

..............................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

........................................................................................................

.........................................................................................................

..........................................................................................................


Final measle 30 07-11

Documents

Transcript of Final measle 30 07-11