NOLI ME TANGERE (Kabanata 1-64)

Kabanata 1: Isang Pagtitipon

a. Naghanda si Kap Tiyago ng hapunan para kay Ibarra- Bisita: padre damaso, kapitan tinong, g. Laruja,

padre sibyla- Bukas sa lahat: mapagbigay

b. Nagtalo ang pari at Kap Heneral- Simbahang katoliko vs pamahalaan

c. Pagdating ni Ibarra- Kulturang alemanya: pagpapakilala sa sarili

d. Laruja sa Pinas- Libro tungkol sa pinas na nakita ni rizal sa europa:

Antonio morga (hindi malinaw ang impormasyon)

Kabanata 2: Si Ibarra // Kabanata 3: Ang Hapunana. Minaliit ni Damaso si Ibarra

- Nagsayang lamang ng oras si Ibarra- Maunlad ang bansa kapag Malaya

Kabanata 4: Erehe at Pilibustero // Kabanata 5: Pangarap sa Gabing Madilim

a. Kinaingitan si Don Rafael dahil sa kanyang kayaman- Pagbukas ng daan sa Esp -> Pil- Rason ni TGuevarra: (1) pagbukas ng daan Esp-

>Pil, (2) katiwalian; pagpadala ng surveyors, (3) paglgay ng tao sa isang posisyon na di karapatdpat, (4) pagyakap ng Pil sa kulturang Kastila at (5) di tiyak na katagalan ng paglilingkod sa lipunan

b. Pinagbintangan sa pagpatay sa isang artilyero- Artilyero: hindi marunong magbasa- Artilyero (symb): kastila; kapangyarihan kahit

mangmangc. Naakusahan si DRafael bilang Erehe at Pilibustero

- Erehe: tumutuligsa sa kagawian ng mga kristiyano; hindi nangungumpisal

- Pilibustero: kaaway ng pamahalaan; malayang kaisipan

- Don Rafael: hindi nangungumpisal; pangungumpisal sa isang tao na mas makasalanan pa (paring kristiyano)

d. Takot ang mga pil abogado na tumulonge. Napawalang sala matapos ang isang taonf. Namatay dahil sa paghihirap: kawalang katarungang. Simbolismo

- Liwasan: walang pagbabago ang mga pil- Pangungulila ni Ibarra sa ama: pangungulila ni rizal- Don Rafael: kawalang katarungan

Kabanata 6: Si Kapitan Tiyagoa. Don Santiago delos santos

- Santiago ng mga santo- Hindi nakapag-aral; dominikano; negosyante- Kasundo ang simbahan (nabibili ang kabanalan),

pamahalaan (pera sa simbahan), at mamamayan (lupain)

b. Maria clara- Hindi tunay na anak- Mestisa; iba ang kulay ng mata; kamuka ni Damaso

c. Pia Alba- Asawa ni kap tiyago- Ginahasa ni damaso = maria clara

Kabanata 7: Pag-uulyaw sa asoteaa. Katotohanan

- Tradisyunal na panliligaw; mataas na pagrespeto sa babae

- Palabra de onor- Pagpapalitan ng liham

b. Kabutihan- Paghankan sa santo ->relihiyoso

c. Kagandahan- Walang kamtayang pagmamahal ni Ibarra kay

mclara- Pagsakripisyo; pagkasentimental

d. Simbolismo- Malayong pagkawalay: <3 bayan at <3 kay Maria

clara- Hindi perpekto si Mclara dahil sa kanyang

pagmamahal kay Ibarra

- Leonor rivera = maria clara (inspirasyon)- Pagtulos ng dalawang kandila

e. Asotea- Purong pagmamahal; walang ginagawang masama

Kabanata 8: Mga gunitaa. Maynila

- Walang pinagbago (dahil sa prayle)- Pagkita kay damaso (masama ang tingin)- Pagkita kay K.Tinong (kasama ang 2 anak) sa

kartelab. Arroceros

- Paggawaan ng tabakoc. Jardin botaniko

- Hambing sa europa- Hindi Malaya ang tao

d. Bagumbayan- Naalala ang gurong pari- “hindi lahat ng kumikinang ay ginto.”

Kabanata 9: Mga Bagay-bagay ukol sa bayan- Pagkasilaw: takot sa kastila- Hambing sa kabanata 4- Prayleng may sakit sa mata: ayaw ipagamot dahil

takot sa paggamot (matanda at baka di kayanin) simbo: pagkabulag ng mga kastila

Kabanata 10: Ang bayan ng San Diegoa. Heograpiya

- Baybayin ng lawa- Bukirin at palayan ang paligid

b. Bayan- Plaza sa gitna ng bayan- Simboryo (pinakamataas na poste ng simbahan)

c. Alamat ng gubat ng San Diegod. Simbolismo

- Gubat: primitibong pinoy- Matandang kastila: mananakop na kastila- Lawa sa gitna ng gubat: pagkagalad ng likas na

yaman- Pinambili ng kastila: 3Gs.- Pagkamatay ng kastila: don Rafael; likas na yaman

at kristiyanismo- San diego: katabi ng bagong bayan (bagong bayan:

gomburza; san diego: saksi sa pagkamatay ng gomburza)

Kabanata 11: Mga Makapangyarihan

a. Don Raphael: walang hatak sa bayan, mahina ang impluwensya; may magandang loob

b. Tiyago: mayaman ngunit hindi makapangyarihan; pinagtatawanan; sinasalubong ng banda; ginagamit ang posisyon upang maipalabas na siya’y makapangyarihan; sunud-sunuran, nagbibigay ng suhol

c. Salvi: ikinukumpara sa Santo Papa; maingat sa tungkulin at mahigpit mansermon; paraan ng parusa -> multa

d. Alperes: ikinukumpara sa Hari ng Espanya; paraan ng parusa -> pananakit

Mga hindi maituturing na makapangyarihan:a. Gobernadorcillo: inuutusan ng alkalde mayor

(gobernador)b. Doña Consolacion: makapangyarihan lamang dahil

sa kanyang asawa (alperes), at ang pangingibabaw nito sa away mag asawa; napapasunod rin niya ang mga guardia civil

c. Sacristan mayor: sunud-sunuran sa Kura Paroko; nagiging makapangyarihan lamang kung wala ang Kura

Salvi at Alperes: dalawang makapangyarihan- gawi: (1) magiging dahilan ng pagkakagulo dahil inuuna nila ang kanilang mga personal na interes, (2) patalbugan sa kapangyarihan: kalituhan sa mamamayan, (3) hindi mabuting halimbawa sa mga

pinuno ng bayan, (4) hindi tinuturing na pantay ang lahat

Kabanata 12: Araw ng mga Patay

a. Hayop vs Tao: asal o kamalian ng tao; hayop -> nakakulong sa sementeryo; hindi pagrespeto ng tao sa patay -> sepultorero

b. Sementeryo: dalawang sepultorerong naguusap tungkol sa kanilang gagawin -> ang isa ay may konsensya, ang isa naman ay sanay na

c. May ipinapahukay ang ‘malaking kura’ na bangkay (20 araw pa lamang na nakalibing) dahil ayaw ng kura na bigyan ito ng matinong libing (paglipat sa sementeryo ng mga intsik); matapos ihukay, tinapon ito sa lawa

d. Mababa ang tingin ng mga kastila sa mga tsino dahil sinubukan ng isang Tsino na angkinin ang Pilipinas

Simbolismo:a. Pagtapon sa bangkay: patay pa dapat ang matakot

sa buhay dahil sa mga nagagawa nitob. Pagsunog sa malaking krus: kapangyarihan ni

Damaso sa mga lalabag sakanyac. Pagpapahalaga sa patayd. Mababang pagtingin: (1) hindi katoliko, (2)

pagpapataw ng mataas na buwis

Kabanata 13: Mga Babala ng Sigwa

a. Bumisita si Ibarra sa libingan ng ama ngunit hindi ito mahanap dahil nalipat na daw ito sa libingan ng mga intsik (ngunit itinapon talaga ito sa lawa) at sinisi si Salvi para dito

b. Nagdilim ang langit: sigwa – unos, bagyo; konotasyon – masamang pangyayari

c. Sigwa sa kabanata: (1) pag-aaway ni Ibarra kay Salvi, (2) simula ng pagbuhos ng galit ni Ibarra

d. Pagsunog sa krus: (1) pagiging hipokrito ng mga relihiyoso, (2) pagsunog sa mga aral ng Diyos

e. Buto sa paanan ng krus: babala, kasanayan sa ganitong pangyayari, (1) mamamatay ang sinumang lumaban, (2) ito ang magiging sanhi ng pagkamatay

Kabanata 15: Ang mga Sakristan

a. Pinagbintangan ng Sakristan Mayor si Crispin na kumuha ng dalawang onza (32 pesos) dahil alam nito na maraming bisyo ang ama ni Crispin

b. Pagmamalupit ng Sakristan Mayor (pagiging makapangyarihan): impluwensya mula sa nakakataas; ginagawa rin ito ng mga kura

c. Dalawang putok (baril) at isang sigaw (guardia civil): Basilio – nadaplisan ng bala; Crispin – premonisyon na ito ay patay na: (1) naramdaman ng ina, (2) pagtunog ng kampana, (3) “wag mo akong iwan, papatayin nila ako!”Hindi na naging atensyon ang mga pagputok dahil natural na ito sa mga tao

d. “Pag araro sa bukid”: mahirap ang trabaho sa kampaneryo -> mas mabuti ang pag-araro, ngunit bata pa sila

Kabanata 16: Si Sisa

a. Sisa: ina ni Crispin at Basilio; maganda at kabigha-bighani

b. Pedro: asawa ni Sisa; iresponsable, palaboyc. Inihahalintulad si Sisa sa Pilipinas (mahina ang loob,

hinahayaang maabuso ang sarili); babae sa karaniwang panahon

d. Mataas na pagtingin sa kanyang asawa: itinuturing itong bathala; ang anak: mga anghel

e. Handa sa hapunan: kahirapan

Sisa PilipinasKasawian sa anak Kahirapan sa manggawa,

hindi makatakasKasawian sa asawa (iresponsable)

Espanya (pagmamalupit)

Mahina ang loob na lumaban sa asawa

Mahina ang loob na lumaban sa espanya

Kabanata 17: Si Basilio

a. Umuwi si Basilio ng wala si Crispinb. Nag alala ang ina dahil sa sugat ni Basilioc. Panaginip: Pagkamatay ni Basiliod. Basilio: kinakatawan ang Pilipino – pagmamaltratoe. Ayaw na ni Basilio maging sakristan

Mga plano ni Basilio sa hinaharap: (1) Lumipat ng tinatrabahuan at lumipat kay Ibarra, (2) sunduin si Crispin at pag-aaralin kay Pilosopong Tasyo, (3) mabuhay ng wala ang ama

Kabanata 18: Kaluluwang Nagdurusa

a. Mga maling paniniwala/ugali: (1) tsismis, (2) pagbili ng kabanalan – indulgencia plenaria; bili, donasyon, kumpisal; pagkawala ng ibigsabihin ng kapatawaran, (3) paninisi, (4) paghuhusga, (5) kahinaan ng loob -> kabaliwan

b. Mga nagdurusa: (1) Sisa – dahil sa anak; (2) Salvi – dahil kay Crispin, inkwentro nit okay Ibarra, (3) Manong at Manang – paghahanap ng indulgencia dahil nawawala si Salvi

Kabanata 19: Ang Karanasan ng Isang Guro

a. Usapan ng guro at ni Ibarrab. Kapangitan na nais ipakita: palpak na sistema ng

edukasyonc. Napalitan ang layunin ni Ibarra, at itinuloy ang nais ng

ama na magpatayo ng paaraland. Mga suliranin: (1) pamamalo, (2) kakulangan sa

kagamitan; silong sa kumbento; kawalan ng guro; walang gusali at mga libro, (3) kawalan ng interes, (4) walang suporta ang mga magulang; pagmulta ng magulang sa guro upang paluin ang bata

Kabanata 20: Ang Pulong sa Tribunal

a. Tribunal – bulwagan; nagusap tungkol sa pistab. Liberal laban sa konserbadorc. Liberal: Don Filipino Lino; humingi ng tulong kay Tasyo;

simpleng pagdiriwang (ayon kay Tasyo)d. Konserbador: Kap. Basilio; magarbong pagdiriwange. Nabalewala ang pag-aaway dahil ang nais parin ng kura

ang masusunodf. Nais ipakita: nangingibabaw ang kapangyarihan ng

kura; kawalan ng sariling paninindigan; pagsasayang ng pera para sa magarbong okasyon

g. Kasalukuyan:a. Liberal - > oposisyonb. Konserbador -> administrasyon

Kabanata 21: Kasaysayan ng Isang Ina

a. Dalawang guardia civil ang nakita ni Sisa sa kanyang bahay; dinakip nito si Sisa

b. Nais manguna ni Sisa sa paglalakad: walang kinalaman; mahirap man, ito ay may dignidad at kahihiyan

c. Kwartel: Alperes – pinalaya si Sisa sa paniniwalang ang kura ang nasa likod ng pang-aaresto

d. Pagiging mangmang ng guardia civil dahil kani-kanino lamang ito sumusunod

e. Pagkabaliw ni Sisa: pagkabulok ng Pilipinas

Kabanata 22: Liwanag at Dilim

a. Liwanag: (1) paguusap ni Maria Clara at Ibarra, (2) papalapit na pistang pambukid, (3) paghingi ng tulong ni Pedro para kay Sisa at mga anak

b. Dilim: pagtanggi ni MClara kay PSalvi – pagseselos ni PSalvi kay Ibarra; nakakalimutan ng pari ang obligasyon nito; si MClara ang kasiglahan sa buhay ni PSalvi

Kabanata 23: Pangingisda

a. Ugaling Pilipino: konserbatibo – paghiwalay ng babae sa lalaki

b. Simbolismo: (1) baklad – teritoryo ng Pilipinas, (2) isda – yaman ng Pilipinas, (3) buwaya – mananakop/Kastila, (4) pagtalon – pagaalsa; pagkakaisa

Kabanata 24: Gubat

a. Pamboboso ni PSalvi sa mga babaeng naliligob. Gulong ng Kapalaran: (1) pinunit ni Salvi dahil labag sa

pananampalataya ang hula, (2) “ang pangarap ay pangarap lamang” – taliwas sa mensaheng dala ng telegrama para kay Ibarra tungkol sa paaralan

c. Pagdakip kay Elias

Kabanata 25: Bahay ng Pilosopo

a. Paguusap ni Tasyo at Ibarra – paghingi ng payo ukol sa pagtayo ng paaralan

b. “wag kang humingi ng payo sa akin” – pagsanguni sa isang baliw, hindi sumusuporta ang mga mayayaman sa payo ng isang baliw

c. Pagyubok ng rosas sa hangin – pagiging matatag

Kabanata 26: Bisperas ng Pista

a. Magarbong pagdiriwang ng pista habang abala si Ibarra sa pag-aayos ng paaralan

b. May mga bagay na mas mahalaga pa kaysa sa mga panandaliang okasyon o selebrasyon

Kabanata 27: Takip-silim

a. Ugaling Pilipino: (1) pagkaingit – pagkaingit ni Tiyago kay Ibarra; magpapatayo na rin ito ng kumbento, (2) mapagbigay – pagbigay ng relikaryo

b. Simbolismo: (1) ketongin – hindi ito nakakahawa dahil sa paglapit ni Sisa dito; (2) sakit sa lipunan ang ketong – korupsyon, gahaman, pagmamalabis, katamaran; --Pilipino: wala ng lunas ang sakit, Rizal: may lunas ito at tugon

Kabanata 28: Ilang Sulat

a. Laman ng mga sulat: pangyayari sa pista tulad ng sugal, komedya, misa ni PMartin, misa mayor, kainan at sayawan

Kabanata 29: Ang Umaga

a. Araw ng pista; malaking parte ng Noli ang nilaan para sa pista

b. Prusisyon – pagiging magastos; pagpapakita ng estado ng buhay ng bawat Pilipino

c. Intsik – pagbenta ng kandila; nagpabinyag -> nagpapakitang superior ang katolikong simbahan

d. Tasyo – payak na kasuotane. Hermano mayor – pagimbintang kumain upang

ipakitang mayaman ito

Kabanata 30: Sa Simbahan

a. Sermon – nagkakahalaga ng P250; ngunit hindi nabibili ang kabanalan

b. Agua bendita – pagkawalang saysay ng kabanalanc. Tingin ni PDamaso kay (1) Ibarra – para sakanya ang

sermon, kaya making dapat ito, (2) PMartin – mas magaling magsermon si PDamaso

d. Alkalde – magarbong kasuotan; pinatotohanan ang Filipino time o pagdating ng wala sa napagusapang oras

Kabanata 31: Ang Sermon

a. Unang bahagi: kastila; pugay sa patrong San Diego, pari ang guardia sibil ng langit; hindi maiintindihan ng mga Indyo

b. Ikalawang bahagi: tagalog; di nangungumpisal, pag aalipusta sa mga indyo

c. Pagpapakitang tao ni Damaso

Kabanata 32: Ang Panghugosa. Panghugos: panukalang batob. Ayos lamang na mamatay ang isang indyoc. Sinakal at tinulak ni Elias ang taong madilawd. Nahuhubog ang bayan sa paaralan; hindi lahat ng

pamahiin ay totoo

Kabanata 33: Malayang Kaisipana. Mga lihim na kaaway ni Ibarra: mga dating kaaway ng

ama

Kabanata 34: Ang Pananghaliana. Pagbalita na sa bahay ni Tiyago tutuloy ang Kap Henb. Napagusapan: sermon ni Damaso, paaralan, Don Rafael

(pagpapahalaga sa magulang)c. “pagmamagaling ng mga pilipinong nakapagaral sa labas”d. Muntikan ng mapatay ni Ibarra si Damaso

Kabanata 35: Mga Kuro-kuroa. Kapitana Maria: tuwa dahil sa pagtangol sa amab. Don Filipo: dapat ay nagtimpi si Damasoc. Kababaihan: patay na si Damasod. Magbubukid: hindi na matutuloy ang mga pangarap ng

anak

Kabanata 36: Unang Panganorina. Excommulgado ni Ibarrab. Pinagbawal si MC na makitapgkita kay Ibarra; hindi

matutuloy ang kasal, posibleng pagbitayc. Pagpasok ng magulang sa relasyon ng mga anak

Kabanata 37: Ang Kapitan-henerala. Mabuting pagkatao ng kastilab. Kapitan-heneral: sangayon sa mga payo ni ibarra; hindi

bagay ang isip ni ibarra sa pilipinas

Kabanata 38: Ang Prusisyona. Pinakita ang iba’t ibang estado ng buhay ng taob. Mabuti: pugay sa relihiyon, matibay na paniniwala sa

Diyosc. Masama: paboritong santo, pamamalo ng agwasil, pilitang

pagsama

Kabanata 39: Doña Consolaciona. Nilikhang pangit ng manunulat: marimakim ang taong

tumalikod sa sariling wika

Kabanata 40: Karapatan at ang Lakasa. Tungalian ng lakas ni Damaso at Ibarrab. Don Filipo at Kapitanc. Damaso sa pagpapaalis kay Ibarrad. Paggambala ng mga sibil

Kabanata 41: Dalawang Dalawa. Dalaw ni Elias at ni Lucasb. Elias: mabuting pakay, mapagkumbaba; sabihing may

sakit si MC at pagpunta sa Batanganc. Lucas: masama ang gahaman, oportunista; paghingi ng

bayad-pinsala para sa taong madilawd. Sakit ng lipunan: pagkagahaman

Kabanata 42: Mag-asawang De Espadañaa. Doña Victorina: mapagmataas, mababa ang pagtingin sa

Pil, mayabang at mayaman; kinahihiya ang pagkaPilb. Don Tiburcio: nagmamarunong na mga Pil, mahirap ngunit

kastila; hindi lahat ng kastila ay mayamanc. Pahiwatig ng mag-asawa: ginagamit ang Pil noon dahil sa

mga yaman nito

Kabanata 43: Mga Panukalaa. Mga panukala ni Carlico: 1) trabaho para kay Linares, 2)

makahanap ng asawa si Linares

Kabanata 44: Paggunam-gunam ng Kasalanana. Pagkasakit ni MC

b. Mga paraan ng paggamot: 1) pangungumpisal, 2) huwad na paggamot

Kabanata 45: Mga Pinaguusiga. Sawimpalad: a) Elias – hindi tulisan dahil ayaw nito ng

gulo; b) Kap Pablo – tulisan, nagalaga kay Eliasb. Kasawian ni Kap Pablo: nawalan ng anak (ginahasa),

namatay sa paghanap ng hustisya

Kabanata 46: Ang Sabungana. Bahagi ng sabungan: pasukan, ulutan, ruwedab. Negatibong epekto ng sabong: pagpusta, pagasa sa

pagkakataon, napapabayaan ang pamilyac. Positibo: samahan ng taong iba iba ang estado, katapatan

Kabanata 47: Dalawang Señoraa. Laban ng pilipino at ng kanilang kapwab. Umaasa sa kapangyarihan ng asawac. Kahinaan ng kababaihan at ng inang bayan na

nagpapadala sa paligid nila

Kabanata 48: Ang Talinghagaa. Hindi na excommulgado si Ibarrab. Lumabas na espiya si Elias dahil wala ito sa talaanc. Mga talinghaga/kaisipan: pagbisita ni ibarra nang nakita si

Linares at MC, ano ang paguusapan ni Elias at Ibarra sa lawa

Kabanata 49: Tinig ng mga Pinaguusiga. Mga kahilingan: 1) pagtangkilik ng gobyerno, 2)

karangalan ng tao, 3) bawasan ang kapangyarihan ng sibil at prayle

b. Malaking impluwensya ang relihiyon

Kabanata 50: Mga Kaanak ni Eliasa. Pagsalaysay ni Elias ng nakaraanb. May paparating na unos na di kapansin-pansin

Kabanata 51: Ang pagbabagoa. Liham ni Victorina kay Linaresb. Tauhang nagbago: Salvi – magiliw kay Ibarra; MC –

masaya dahil napatawad si Ibarra, malungkot dahil ikakasal na ito kay Linares

Kabanata 52: Ang Baraha ng mga Patay at ang mga Aninoa. Anino: 1) Bruno, 2) Tarsilo, 3) Pedro, 4) Lucasb. Padre salvi: pakana sa pagaklas, nagbigay kay Lucas ng

pera; pakitang tao ang pagkamabait kay Ibarrac. Hindi lahat ay ayon sa kung ano ang ginagawa nilad. Pagka mangmang ng mga sibil

Kabanata 53: Ang Mabuting Araw ay Nakikilala sa Umagaa. Mga nais na pagbabago ni Ibarra at Don Filipob. Hinambing ni Tasyo si Ibarra kay Filipo dahil sa mga nais

nitong pagbabagoc. Paraan ng pagsulong: 1) unahan – namumuno, 2) tagiliran

– nagpapadala, 3) hulihan – nagpapahila

Kabanata 54: Lahat ng Lihim ay nabubunyaga. Mga lihim: 1) lihim na pag-aaklas – nalaman ng alperes, 2)

si Salvi ang nagpasimula ng rebelyon, 3) Si Don Pedro ang nagbintang sa nunong lalaki at naging sanhi ng kasawian nito

b. Nangibabaw ang pagnanais ni Elias na mahanap ang pumatay sa mga nuno niya

Kabanata 55: Ang Pagkakaguloa. Pagsunog ni Elias sa bahay ni Ibarra: pagwaksi sa galit;

pagbabalik loob kay Ibarrab. Kahalagahan ng lawa sa nobela: pagkamatay ng ama,

pagkakaibigan

Kabanata 56: Sabi-sabi at pala-palagaya. Natagpuan ang bangkay ni Lucas; pinatay ng sakristan

mayor (amorseko sa damit)b. Nagpalitan ng kwento tungkol sa aklasang naganap

Kabanata 57: Vae Victisa. Ayaw kilalanin ni Tarsilo ang limang bangkay (Pedro,

Lucas, Bruno)b. Paghabilin sa kapatid na babaec. Tarsilo: kahit na pinapahirapan, may dignidad pa rin at

marunong lumaban

Kabanata 58: Ang Sinumpaa. Ang sinumpa: Ibarra – inisip ng tao na sya ang dahilan ng

mga kasawian sa bayanb. Walang nakiramay kay Ibarrac. Madalas na itinatakwil ang sariling mga kalahi dahil ayaw

nilang madamay

Kabanata 59: Pag-ibig sa bayan at kapakanang Sarilia. Nakarating sa maynila ang nangyari sa San Diegob. Don Primitivo: nilikhang tulad ni Dona Victorina;

nagsasalita ng latin kahit na walang nakakaunawa sa knyac. Usapan: 1) heswita – sa ateneo mula ang mga pilibustero,

kuta ang paaralan ni Ibarra, 2) kaguluhan sa pagtitipon sa Intramuros, 3) pagbibigay ng singsing ni Kap Tinong at Kap Tinchang

Kabanata 60: Ikakasal si Maria Claraa. Masaya si tiyago dahil hindi sya siniyasat ng kastilab. Usapan ng mga babae: nakahanap na ng bago si MCc. Usapan ng mga lalake: nilipat si Salvi sa Maynilad. Mga liham na binigyang kulay ng mga tagapag-usige. Magpapakasal lamang para sa ama ngunit hindi bibitawan

ang sumpa kay Ibarra

Kabanata 61: Pamamaril sa Lawaa. Naisip ni Ibarra ang himagsikanb. Pagtalon ni Ibarra para maligaw ang mga sibil; binaril at

tinamaan sa balikatc. Simbolismo: parating na pag-aalsa, pagbabago ng

katauhan ni Ibarra

Kabanata 62: Pagpapaliwanag ni Damasoa. nalaman ni mc na patay na si ibarrab. nalaman ni damaso na ikakasal na si mc kay linares,

nalamn rn nito na ayaw ni MC kay linaresc. "mas bagay ka kay linares" dahil sa estado nito sa buhay

kumpara kay ibarrad. "kumbento o kamatayan": ayaw ni damaso na mag

monghe ang dalaga dahil sa mga hiwagang nagaganap sa likod ng mga pader nito (hiwaga: pangaabuso ng mga pari, gahasa, etc)

e. pumayag na lamang si damaso na magkumbento ang dalaga, dahil ayaw nya itong magpakamtay

Kabanata 63: Ang Noche Buenaa. Malungkot ang bayan kahit noche buenab. Natagpuang patay ang sakristan mayorc. Pagkikita ni Sisa at Basilio (inakalang sibil si Basilio)d. Nakita ni Elias si Basilio: sunugin ang bangkay nila (Sisa

at Elias) at hukayin ang perang tinago at mag-arale. May kaligayahan sa simpleng buhay

Kabanata 64: Katapusana. Damaso: namatay sa sama ng loobb. Kap Tiyago: nawala ang kasarapan ng buhayc. Maria Clara: pumasok sa kumbentod. Salvi: nagsesermon sa simbahan ni MCe. Dvictorina: nanatiling nagpapanggapf. Linares: namatay sa sakit na itig. Alperes: umuwi sa Espanyah. Dconsolacion: tuloy ang bisyo