1

ინფორმაციული ტექნოლოგიები ბიზნესში. ლექციების კურსი.

ავტორები ცირა ჯაფიაშვილი, მზია ტიკიშვილი

შესავალი

ექსპერტი რომ გახდე ამა თუ იმ დარგში, საკვირველია, რამდენი ცოდნა უნდა

გქონდეს. ეს განსაკუთრებულად ინფორმაციულ ტექნოლოგიების დარგს ეხება. კიდევ

უფრო გასაკვირვია რა სისწრაფით უნდა ავსებდეთ ცოდნას იმისათვის, რომ ”დარჩეთ

თემაში ”, არ ამოვარდეთ დარგის თანამედროვე მიღწევების და განვითარების დონიდან.

ანალიტიკური კიმპანიების შეფასებით ინფორმაციის მოცულობა, რომელსაც კაცობრიობა

ფლობს, ორმაგდება ყოველ 5 წელს, 2002 წლისთვის კი ასეთი გაორმაგება ყოველ 72

დღეში ხდება.

ინფორმაციის მოზღვავებას თქვენი მეხსიერება ვერ გაუძლებს, ვერ შეძლებთ

დაიმახსოვროთ უამრავი ფაქტები. ამიტომ დაგჭირდებათ მეთოდიკები, სახელმ-

ძღვანელოები, კონცეპციები, რომლებითაც გადააქცევთ ფაქტებს, ინფორმაციას ცოდნაში,

გადაიტანთ იმ დასაყრდენშო, რომლითაც შეძლებთ ახალი მოვლენების ანალიზს.

ინფორმაციული ტექნოლოგიების დარგში წამყვანი კომპანიები თითქმის ყოველ დღე

აწარმოებენ ახალ პროდუქციას და გვთავაზობენ ახალ მომსახურებას. აუცილებელია

ვიცოდეთ, როგორ განვასხვავოთ მოდური, ნაკლებათ პროდუქტიული წინადადებები და

ტექნოლოგიები იმ ტექნოლოგიებისგან, რომლებიც გამოგადგებათ ხანგრძლივად.

კორპორატიული საინფორმაციო სისტემების შექმნისა და ექსპლოატაციის დარგში

ასეთ ფუძემდებლურ მეთოდიკებად და კონცეპციებად, რომლებიც უზრუნველყოფენ

ინტეგრირებულ ხედვას რთულ საკითხების კომპლექსს, ინფორმაციული ტექნოლო-

გიების და საწარმოს სტრატეგიის და არქიტექტურის წარმოდგენაა.

ინფორმაციული ტექნოლოგიების განვითარებამ წარმოშვა ახალი ტიპის ბიზნესი --

ელექტრონული, და დასახა ახალი ამოცანები: ერთ საწარმოში უზრუნველყოთ: 1) ინფორ-

მაციული სისტემების ცალკეული ნაწილების ინტეგრაცია, 2) სხვადასხვა ორგანიზაციის

საინფორმაციო სისტემების ურთიერთქმედება. პრაქტიკულად ვერც ერთ დარგში ვერ

ხორციელდება ამოცანების ამოხსნა ერთი, თუნდაც ძალიან მძლავრი სისტემით. საჭიროა

რამდენიმე სისტემით სარგებლობა.

ანალიტიკური კომპანიის Butler Group მონაცემების თანახმად მსხვილი ორგანი-

ზაცია საშუალოდ 40 კრიტიკულად მნიშვნელოვან გამოყენებითი სისტემებით სარგებ-

ლობს. ვინაიდან საწარმოს ინფორმაციული სისტემების ამოცანების სირთულის ექსპო-

ნენციური ზრდა აღინიშნება, ზრდიან ინფორმაციული ტექნოლოგიების დეპარტამენტის

პერსონალალს, რაც ეფექტს არ იძლევა. ერთადერთ გამოსავალს მეცნიერები ხედავენ

ინფორმაციული ტექნოლოგიების გათვალისწინებას საწარმოს არქიტექტურაში.

2

საქართველოში გასულ პერიოდში შესაძლებელი გახდა ისეთი ამოცანების ამოხსნა,

როგორიც არის ორგანიზაციების ტექნიკური საშუალებებით აღჭურვა, ლოკალური და

გლობალური ქსელების შექმნა, წარმოების აღრიცხვის და მართვის ცალკეული სისტე-

მების დანერგვა. ორგანიზაციის თანამედროვე ტექნიკით და პროგრამული უზრუნ-

ველყოფით აღჭურვა ორგანიზაციის საქმიანობის გააზრების ინტერესის გაჩენის წინამ-

ძღვარია, რასაც მოჰყვება ახალი დონის ერთიანი მართვის მოდელის და საწარმოს არქი-

ტექტურის შექმნა. აქამდე სპეციალისტისთვის ძნელი გახლდათ დიდი მასშტაბის

საწარმოს მოდელებით წარმოდგენა. საწარმოს არქიტექტურის დადგენის გარეშე შეუ-

ძლებელია მართოთ ინვესტიციების ჩადება ინფორმაციულ ტექნოლოგიებში. ასეთი

არქიტექტურის არ არსებობის შედეგად ორგანიზაციას ექნება იზოლირებული სის-

ტემები, რაც თავის მხრივ გამოიწვევს პროცესების უაზრო დუბლირებას, შეუთანხმე-

ბლობას და დამატებით ხარჯებს.

ბევრ კომპანიაში ჯერ კიდევ ბიზნესის და ინფორმაციული ტექნოლოგიების

განვითარება დამოუკიდებლად მიმდინარეობს. ინფორმაციული ტექნოლოგიები განი-

ხილება როგორც გარდაუვალი, მაგრამ დამხმარე ფუნქცია, რომელიც დიდ ხარჯებთან

არის დაკავშირებული. ასეთი მიდგომა რომ შეიცვალოს, უნდა დავასაბუთოთ, თუ

როგორ უნდა მივაღწიოთ წარმატებულ საწარმოს ან სახელმწიფო ორგანიზაციის წარ-

მატებულ საქმიანობას საზოგადოებაში იმ საშუალებებით, რომლებსაც გვთავაზობენ

თანამედროვე ტექნოლოგიები. ამისათვის აუცილებელია ვაშენოთ ეფექტური, მუდმივად

განვითარებადი საინფორმაციო სისტემები.

3

თემა 1. ინფორმაციული პროცესები ბიზნესის ადმინისტრირებაში

monacemebi, informacia, codna ; informaciis roli warmoebis marTva-

Si; informaciis klasifikacia marTvis doneebis mixedviT: strategiuli,

taqtikuri da operatiuli informacia. gadawyvetilebis miRebis doneebi;

moTxovnebi marTvaSi gamoyenebuli informaciisadmi. sawarmos marTvisaTvis

saWiro informaciis klasifikacia, dagegmvis stadiebi da maTi ganxilva. in-

formaciuli resursebi.

1.1. ინფორმაცია და ცოდნა

nebismieri biznesisaTvis informacia warmoadgens mniSvnelovan kompo-

nents. warmoebis efeqturi marTvisaTvis informacia yovelTvis iyo da aris

aucilebeli rogorc produqti (saqoneli) da rogorc resursi. sruli,

utyuari da droulad miRebuli informaciis warmoebis SemTxvevaSi sawarmo

iZens did konkurentul upiratesobas.

informaciis arsebobisas unda gamoiyos ori elementi : informaciis wya-

ro (gadamcemi) da informaciis mimRebi (informaciis momxmarebeli, klienti).

informaciasTan xSirad aigiveben cnebebs »monacemebi » da «codna», rac

arasworia. informacia – es aris monacemebi miRebuli iseTi procesebis Se-

degad, romlebic uzrunvelyofs monacemebis miRebas, Senaxvas, gadacemas

(fizikuri filtri), algoriTmul da leqsikografiul damuSavebas (semanti-

kuri filtri), marTvis amocanebSi gadawyvetilebis miRebas (pragmatuli

filtri). informacia ufro farTo mcnebaa, vidre monacemebi.

codna – informaciis ufro maRali safexuria, codna es aris sistema-

tizebuli, myari, praqtikiT Semowmebuli, sinamdvilis sworad aRqmasa da

azrovnebaze dafuZnebuli Sedegebi da daskvnebi, romelic dafiqsirebulia

sxvadasxva formiT.

Tu informaciis miReba eqvemdebareba kompiuterul damuSavebas ( e. i.

arsebobs misi damuSavebis algoriTmi, algoriTmi ki es aris moqmedebaTa

gansazRvruli Tanmimdevroba amocanis gadasawyvetad), maSin saqme gvaqvs

struqturirebul da formalizebad monacemebTan, xolo, Tu nawilobriv

xdeba misi kompiuterze damuSaveba _ monacemebi naxevrad struqturirebadi

da aqedan naxevrad formalizebadia. Tu monacemebis kompiuterze damuSaveba

saerTod SeuZlebelia, radgan misTvis ver dgindeba misi informaciaSi gar-

daqmnis algoriTmi, maSin saqme gvaqvs arastruqturirebul da aqedan ara-

formalizebad monacemebTan.

biznesis informirebis amocana mdgomareobs swored imaSi, rom meneje-

rebs miewodos sruli, dazustebuli informacia (SesaZloa codnis saxiT),

gaurkvevlobis minimaluri doziT rogorc firmis Sida saqmianobis, aseve

4

firmis gareT firmaze moqmedi faqtorebis Sesaxeb, raTa menejerma SeZlos

swori gadawyvetilebis miReba.

1.2. ბიზნეს-ინფორმაციის სახეები

biznes informaciis klasificireba SeiZleba movaxdinoT : 1. warmoqmnis

adgilis mixedviT _ firmis SigniT Tu mis gareT da 2. daniSnulebis mixed-

viT.

Tu informaciis wyaro firmis SigniTaa, mas Sida informacias uwodeben,

xolo mis Tu mis gareT _ gare informacias.

1.1.1. გარე ინფორმაცია

gare informacias miekuTvneba :

1. sabazro informacia. es aris uzarmazari da urTulesi sfero,

magram unda aRvniSnoT, rom sabazro informacia warmoadgens ZiriTad

saqonels sareklamo saagentoebidan, dawyebuli bankebiT da damTavre-

buli specializirebuli kompaniebiT, romlebic ewevian sabazro kvle-

vebs, da warmoadgens mTavar iaraRs konkurentuli upiratesobis mosapo-

veblad. sabazro informacia SeiZleba iyos sxvadasxvagvari : dawyebuli

konkretuli patara segmentis struqturis gamokvlevidan (mag. romelime

maRaziis sacalo vaWrobis viwro segmenti) msxvili sabazro struqtu-

riT damTavrebuli. sabazro informaciaze damokidebulia kompaniebis

mier axali produqtis warmoebis SemuSaveba, marketinguli dagegmva, ko-

munikaciebisa da reklamebis dagegmva, gadawyvetilebebi eqsportis Se-

saxeb, da agreTve strategiuli gadawyvetilebebi. sabazro informaciis

buneba icvleba im kompaniis miznisda mixedviT, romlisTvisac aris da-

niSnuli es informacia. kategoriebi, ris mixedviTac iZebneba informa-

cia, moicaven bazris moculobas da mis zrdas, myidvelunarianobas,

momxmarebelTa moTxovnebs, bazris dones da informacias konkurentebis

Sesaxeb.

2. informacia konkurentebis Sesaxeb. mas zogjer ganixilaven, ro-

gorc sabazro informaciis nawils, Tumca igi calke unda gamoiyos,

imitom, rom man SeiZleba gavlena moaxdinos strategiuli gadawyveti-

lebis miRebaze, Tundac bazris pirobebi ar aRiricxebodes uSualod.

kompaniebi SeiZleba dainteresdnen magaliTad, sad pouloben nedleulis

wyaroebs da specialistebs, raTa Caeban maTTan konkurentul brZolaSi.

cnobilia, rom zusti informaciis mopoveba konkurentebis Sesaxeb Zne-

lia, amitomac zogierTi kompaniebi xSirad sargeblon araeTikuri qce-

viT e.w. `samrewvelo SpionaJiT~.

5

3. makroekonomikuri da geopolitikuri informacia. marTalia es

informacia arapirdapir moqmedebs kompaniis saqmianobaze, mainc unda

aRvniSnoT rom man SeiZlenba moaxdinos gadamwyveti roli xangrZlivi

strategiis SemuSavebisas.

4. informacia momwodeblebis Sesaxeb. am informacias iTvaliswine-

ben axali produqtis SemuSavebis dros da praqtikuli Sedegebis gaT-

vlisas. es informacia koncentrirdeba iseT aspeqtebSi, rogoricaa da-

naxarjebi, xarisxi da miwodebis dro.

5. gare finansuri informacia. msxvili sainvesticio an msxvili

safinanso struqturis kompaniebs moeTxovebaT iseTi informacia, rogo-

ricaa savaluto kursebi, aqciaTa kursebis dinamika, moZraoba kapitalis

bazarze, reitingebis, riskebis Sesaxeb informacia da sxv. bolo dros

am sferoSi aseTi informaciis mopoveba warmoebs ukve realuri drois

reJimSi. ZiriTadi sirTule aseTi informaciis Semgrovebeli kompaniebi-

sa da menejerebisTvis mdgomareobs marTvis informaciis struqturire-

baSi, raTa SeiZlebodes esoden didi informaciuli nakadebis Segroveba,

Tavmoyra da gaaanalizeba.

6. informacia regulirebisa da sagadasaxado brunvis Sesaxeb. kom-

paniam unda imoqmedos regulirebis aucileblobis pirobebSi, samar-

Tlebrivi normebis dacviT. regulirebis pirobebis Sefaseba erT-erT

mniSvnelovan amocanas warmaodgens nebismier sazRvargareTul bazarze

gasvlisaTvis. sagadasaxado normebis codna ki aucilebelia, raTa ga-

viTvaliswinoT esa Tu is pirobebi (gadaxdis normebi) romelime opera-

ciis warmoebisas. magaliTad, erT qveyanaSi SeiZleba dawesebuli iyos

romelime produqciis warmoebze stimulebi da ar iyos dawesebuli ma-

Rali sagadasaxado normebi, meore qveyanaSi ki piriqiT _ igive produq-

cize mniSvnelovani gadasaxadebi da SezRudvebi moqmedebdnen.

1.1.2. შიდა ინფორმაცია

Sida informacias miekuTvneba:

1. informacia warmoebis Sesaxeb. mwarmoebel kompaniebs sWirdebaT

iseTi informacia, rogoricaa warmoebis efeqturoba da mwarmoeblu-

roba, danaxarjebi, xarisxi, warmoebis Sesaxeb informacia saWiroa fi-

nansuri dagegmvisaTvis. am informacias xSirad eyrdnobian agreTve

marketinguli dagegmvisas. maT unda icodnen warmoebas Seswevs Tu ara

unari miawodos momxmareblebs produqcia mocemuli raodenobiT da

mocemuli xarisxiT.

2. informacia SromiTi resursebis Sesaxeb. igi moicavs personalis

swavlis donesa da kvalifikacias, personalis moralur mdgomareobas

da xarjebs kadrebiT uzrunvelyofaze. xSirad saWiroa damatebiTi

6

informacia firmis personalze (gare interesebi, ojaxuri pirobebi da

sxv) maTi socialuri uzrunvelyofis mizniT (magaliTad, amerikaSi,

iaponiaSi), Tumca zogierT qveynebSi amas aRiqvamen rogorc maT pirad

cxovrebaSi Carevas.

3. Sida finansuri informacia. am kategoriis informacia aRwers

iseT maCveneblebs, rogoricaa, magaliTad, rentabeloba, likvidurobis

koeficientebi, kapitalis mdgradoba, mwarmoeblurobis maCveneblebi

da a. S.

1.3. ინფორმაციის წყაროები

es informacia moipoveba samTavrobo dawesebulebebSi, rogorc saxelm-

wifo, aseve arasaxelmwifoebrivSi. aseTi organizaciebi warmoadgenen dau-

muSavebeli monacemebis karg wyaros, gansakuTrebiT sabazro da makroeko-

nomikuris, agreTve regulirebis Sesaxeb. maT rigs ekuTvnis:

- biblioTekebi;

- savaWro asociaciebi;

- kompaniebi, romlebic dakavebulni arian kerZo gamokvlevebiT;

- gazeTebi da Jurnalebi;

- biznes-informaciis samsaxurebi;

- monacemTa bazebi interaqtiul reJimSi.

gazeTebSi da JurnalebSi mocemuli informacia xSirad gafiltrulia.

informaciis mopovebis yvelaze did wyaros warmoadgens interneti, romelic

daujerebeli raodenobis saitebs gvTavazobs biznes-informaciis mosapove-

blad.

1.4. ეკონომიკური ინფორმაციის წყაროები

nebismieri informaciis ganxilva SesaZlebelia sami aspeqtiT: sintaqsuri,

semantikuri da pragmatikuli aspeqtebiT.

sintaqsuri aspeqti gulisxmobs informaciis fizikuri warmodgenis

formebis ganxilvas _ Tu razea dafiqsirebuli informacia, informaciis

warmodgenis (kodirebis) xerxs, monacemTa gacvlis protokolebs da a. S.

semantikuri aspeqti gansazRvravs informaciis azrobriv Sinaarss da

dakavSirebulia teqnikur-ekonomikuri maCveneblebis agebasTan, dokumentebis

rekvizituli Semadgenlobis daproeqtebasTan, monacemTa bazebis logikuri

struqturis SemuSavebasTan, klasifikaciis da kodirebis sistemis SeqmnasTan

da sxv. semantikuri aspeqtis dros unda gaaanalizdes informaciis Semad-

geneli elementebi.

7

pragmatikuli aspeqti asaxavs informaciis sargeblianobas da faseulo-

bas marTvaSi swori daskvnebisa da racionaluri gadawyvetilebis misaRe-

bad.

am TemaSi Cven ar SevexebiT informaciis klasifikacias, magrm gaxsenebi-

saTvis aRvniSnavT mxolod, rom ekonomikuri informacia aris socialur-

ekonomikuri procesebis amsaxveli cnobebis erToblioba, romelic gamoiye-

neba ekonomikisa da misi calkeuli obieqtebis marTvisaTvis. ekonomikuri

informaciis struqturuli Sedgenilobis dadgena SesaZlebelia logikuri

da fizikuri midgomiT.

logikuri midgomiT informaciuli erTeuli raime logikur Sinaarss

asaxavs da romelime funqciur daniSnulebas anu niSan-Tvisebas Seeabameba.

fizikuri midgomiT – informaciis erTeuli moklebulia Sinaarsobriv

mxares, informaciulobas, mag., signalis forma, simbolo da a.S.

logikuri midgomiT informaciis yvelaze dabali rangis erTeuls war-

moadgens rekviziti. igi asaxavs obieqtis an procesis Tvisobriv an raodeno-

briv mxares. e. i. zemoTqmulidan gamomdinare rekviziti orgvaria – rekvi-

zit-fuZe da rekvizit-niSani. rekvizit-niSani asaxavs obieqtis an procesis

Tvisobriv mxares, xolo rekvizit-fuZe asaxavs obieqtis an procesis rao-

denobriv mxares.

ekonomikuri informacia aucileblad erT rekvizit-fuZes mainc unda

Seicavdes. informaciis damuSavebis TvalsazrisiT rekvizit-fuZe eqvemdeba-

reba ariTmetikuli operaciebis Sesrulebas, xolo rekvizit-niSani logi-

kur operaciebs (dajgufeba, mowesrigeba, garkveuli kanonzomierebiT dala-

geba da sxv.)

ekonomikuri informacia xSirad cxrilebis saxiT warmogvidgeba, cxri-

lis saTaurSi moTavsebuli monacemebi swored rekvizitebia.

rekvizitis Semdeg ufro maRali rangis erTeuls warmoadgens maCvenebe-

li, romelic Sedgeba erT rekvzit-fuZisa da erTi an ramdenime rekvizit-

niSnisagan. maCvenebelTa erToblioba qmnis dokuments, xolo erTgvarovan

dokumentTa erToblioba – masivs.

mag. gvaqvs dokumenti, romelic aris Semdegi struqturis:

firmis kodi firmis dasaxeleba

1111 mariami

2222 nikora

am cxrilSi firmis kodi da firmis dasaxeleba warmoadgenen rekvizitebs.

rekvizitebi or svets warmoadgenen: firmis kodis, romlis elementebia

1111 da 2222, da firmis dasaxelebis, romlis elementebia mariami da nikora.

8

saTauris Semdeg striqonebi warmoadgenen calkeul Canawerebs, ase rom Cveni

cxrili Sedgeba ori Canawerisagan.

im SemTxvevaSi, Tu masivi Setanilia kompiuterSi da miniWebuli aqvs

saxeli, maSin mas ukve fails uwodeben, e. i. masivs da fails erTnairi gan-

lageba da erTnairi struqtura aqvs, maTSi mxolod is gansxvavebaa, rom ma-

sivi kompiuterSi jer araa Setanili. masivebis erToblioba qmnis informa-

ciul fonds, romelic monacenTa bazis safuZvels warmoadgens.

warmoebis marTvaSi informaciis rolis daxasiaTebisas unda aRvniS-

noT, rom informacia marTvis sistemisaTvis warmoadgens Sromis sagans, ro-

melic Cveulebrivi Sromis sagnisagan gansxavavebiT, gadamuSavebisas ar

kargavs Tavis Rirebulebas, ar warmoebs misi fizikuri moxmareba, aramed

xdeba misi Senaxva da mravaljeradi gamoyeneba.

informacia aris yvela obieqtis funqcionirebis sasicocxlod mniSvne-

lovani resursi.

sazogadoebis informatizaciis gareSe SeuZlebelia Tanamedrove bazris

ganviTareba. informaciuli momsaxureba esaWiroeba bazris yvela monawiles,

rogorc mwarmoebels, aseve momxmarebels. informaciuli produqtebisa da

momsaxurebis gareSe SeuZlebelia kavSiris damyareba saxelmwifo, sabazro

da sazogadoebriv struqturebTan. mwarmoebelma unda icodes, ra saxis saqo-

neli da momsaxureba esaWiroeba momxmarebels, momxmarebelma unda icodes

sad SeiZinos saqoneli an sad miiRos momsaxureba misTvis xelsayrel faseb-

Si. informaciuli produqtebisa da momsaxurebis ZiriTadi saxea monacemTa

bazebSi moTavsebuli informacia, romelic exeba adgilobriv da ucxouri

saqonlis mwarmoebelebs, fasebs, birJebis, bankebisa da sazRvargareTis kom-

paniebis saqmianobas, sareklamo produqtebis damzadebas, ganTavsebas, marke-

tingul gamokvlevas, saqmiani partniorebisa da investorebis amorCevas.

1.5. მართვის სისტემა

informatizacia biznesis sferoSi konkurentunarianobis amaRlebis

erT-erTi ganmsazRvreli faqtoria. informaciis safuZvelze adamians sa-

Sualeba eZleva gaaanalizos saqmis mdgomareoba, da miiRos optimaluri

gadawyvetileba marTvis gansaxorcieleblad. amgvarad, SegviZlia vTqvaT,

zemoqmedebis procesi, romlis drosac warmoebs samarTavi sistemis

gadayvana erTi mdgomareobidan meoreSi, winaswar SemuSavebuli miznebis

Sesabamisad, marTvis kriteriumebidan gamomdinare (ნახ.1.1).

.

9

ნახ. 1.1. marTvis sisteის struqtura

samarTavi da mmarTvel sistemaTa erToblioba qmnis marTvis sistemas (sur. 1.1).

marTvis sistemis arsebobisaTvis saWiroa, rom samarTav sistemas

gaaCndes konkretuli mizani da marTvis kriteriumebi.

mmarTvel qvesistemasa da samarTav obieqts Soris mimdinareobs informa-

ciuli Setyobinebebis ganuwyveteli gacvla. optimaluri gadawyvetilebis

miReba da Sesabamisad optimaluri marTva SesaZlebelia optimalobis

kriteriumis pirobebSi, rac gvexmareba marTvis miznobrivi funqciis

CamoyalibebaSi. marTvis miznobrivi funqcia es aris raodenobrivi sidide,

romelic warmoadgens sawyisi (Semavali) da saSedego (gamomavali)

cvladebis, agreTve droisa da obieqtis parametrebis funqcias. optimaluri

marTva es iseTi marTvaa, romelic uzrunvelyofs marTvis miznobrivi

funqciis eqstremums (maqsimums an minimums) gansazRvruli SezRudvebis

pirobebSi. optimaluri marTvis ganxorcielebisaTvis ar aris sakmarisi

marTvis miznobrivi funqciisa da SezRudvebis codna. saWiroa agreTve

informacia samarTavi obieqtis mdgomareobisa da gare samyaros Sesaxeb.

marTvis sistemisaTvis Zalzed mniSvnelovania xarisxiani da drouli in-

formaciiT uzrunvelyofa. mmarTveli qvesistemis mier optimaluri gadawyve-

tilebis miRebis mizniT sainformacio menejments ekisreba didi roli.

menejeri cdilobs, rom kompaniam gamoiyenos informacia Tavisi

strategiis Sesabamisad. sainformacio menejmentis erT-erTi mTavari amoca-

naa – gansazRvros Sinaarsobrivad ra informacia, ra kategoriis

momxmarebels ra droisaTvis da ra formiT unda warudginos, raTa

momxmarebelma SeZlos misi efeqturad gamoyeneba.

10

1.6. ობიექტის მართვის დონის ინფორმაცია

obieqtis marTvis donis mixedviT (nax. 1.2) gamoiyofa strategiuli,

taqtikuri da operatiuli informacia.

სტრატეგიული informacia gamoiyeneba obieqtis marTvis zeda rgolis

mier grZelvadiani gegmebis SesamuSaveblad. igi gansazRvravs obieqtis

ZiriTad politikas da zogad miznebs, magram ar aris detalizebuli da ar

gamoiyeneba yoveldRiurad. strategiuli informaciis ZiriTadi momxma-

rebelia umaRles doneze myofi menejerebi, romlebic gansazRraven sawarmos

saqmianobis miznebs da axdenen strategiul dagegmvas

ტაქტიკური informacia gamoiyeneba obieqtis marTvis Sualeduri rgo-

lis mier. igi ufro konkretulia da miesadageba obieqtSi menejerebis

Sesabamis movaleobebs, taqtikur doneze myofi menejerebi sargebloben ra

strategiul doneze gansazRvruli kursiT da miznebiT, SeimuSaveben

dasaxuli strategiuli miznebis ganxorcielebis taqtikas. taqtikuri

informacia gansazRvravs operatiuli gadawyvetilebis miRebis princips.

ოპერატიული ინფოერმაცია გამოიყენება დაბალ donეზე myofi menejerebi

მიერ, ისინი adgenen mimdinare gegmebs da marTaven yoveldRiur saqmianobas.

igi Zalze detaluria da gamoiyeneba obieqtis mimdinare saqmianobis

aRricxvis, marTvisa da kontrolisaTvis.

dagegmvisaTvis saWiro informacia prognozuli xasiaTis matarebelia.

marTvisaTvis saWiro informaciam unda uzrunvelyos faqtiuri Sedegebis

Sedareba sagegmo maCveneblebTan. maT unda gamoavlinon gegmidan

(standartidan) gadaxrebi, raTa SemuSavebuli iqnes gadaxris mizezebis

aRmofxvris RonisZiebebi. operatiuli informacia saWiroa firmis

yoveldRiuri marTvisaTvis, igi warmoadgens marTvis ganxorcielebis

safuZvels. strategiuli informacia ar warmoadgens detalizirebuls,

Tumca moicavs sakiTxebis farTo wres. aRniSnuli informaciis didi

nawili exeba firmis ganviTarebas momavalSi. es informacia ar aris

yoveldRiuri. rogorc zemoT aRvniSneT, taqtikuri informacia gamoiyeneba

taqtikuri gegmebis Sesadgenad.

11

operatiuli informacia Zalian konkretizebulia da gamoiyeneba umc-

rosi menejerebis mier uSualod gadawyvetilebis misaRebad. Ooperatiuli

informaciis safuZvelze gadawyvetilebis miReba SeuZlia kompiutersac,

radganac es informacia aris struqturirebuli (formalizebadi). opera-

tiuli gadawyetilebis miReba xdeba marTvis nebismier doneze, Tumca

ufro xSirad gadawvetilebis miReba warmoebs operatiul doneze.

taqtikuri gadawyvetileba miiReba menejerebis mier marTvis saSua-

lo doneze. aseTi gadawyvetilebis miReba gacilebiT rTulia vidre ope-

ratiulis, radgan gadawyvetlebis mimReb menejers unda gaaCndes specia-

luri codna da gamocdileba. aucilebelia gadawyvetilebis SeTanxmeba

strategiul doneze miRebul gadawyvetilebasTan. taqtikuri gadawyve-

tileba nawilobriv formalizebulia.

strategiuli gadawyvetileba exeba sawarmos xangrZliv periodis

ganviTarebas. igi miiReba marTvis umaRles doneze, naklebad struქturiz-

ebulia da Sesabasisad ara programirebadi, igi naklebad gansazRvrulia

da saWiroebs maRali donis specializebul codnas. strategiuli gadawyv-

tilebis magaliTebia: mogebis sididis gansazRvra, xarisxis standartis

sakiTxebis politikis gansazRvra.

Ggadawyvetilebis miRebis doneebi mWidrod arian dakavSirebulia

erTmaneTTan (ნახ. 1.3.).

12

ნახ. 1.3.Ggadawyvetilebis miRebisas marTvis

doneebs Soris kavSiri

informacia nebismieri saxis marTvis obieqtisaTvis waroadgens mni-

Svnelovan resurs. Aam resursis safuZvelze sawarmoSi sruldeba yovel-

dRiuri sameurneo operaciebi, myardeba kavSirebi gare samyarosTan. sawar-

mos marTvisaTvis saWiro informacia SeiZleba davyoT Semdegnairad:

dagegmvis, monitoringis, kontrolis, gadawyvetilebis miRebis, KkavSiris,

operciebis damuSavebisa da Caweris.

dagemva xorcielda ramdenime etapad da saWiroebs Sesabamis infor-

macias.

1.7. დაგეგმვის სტადიები

dagegmvis stadiebia: misia, fonuri situaciis analizi, gasazomi miznebi,

situaciis analizi, strategia, taqtika, operatiuli gegmebi, angariSgeba,

Sesruleba, kontroli da monitoringi.

- misia aris imis aRwera, Tu rogor iqneba aRqmuli mocemuli

firma misi klientebis mier. kompaniis misia aris kompaniis xedva mis

gareT da ar warmoadgens sakuTari miznebis gadmocemas. Mmisiis

Sesadgenad sawarmos unda gaaCndes informacia gare samyaros

mdgomareobis Sesaxeb.

13

- fonuri situaciis analizi es aris im adamianTa codnisa da

gamocdilebis interpretacia, romlebic adgenen gegmebs. es analizi

moicavs informacias, romelic miiReba uSualod, yovelgvari

gamokvlevebis gareSe. es informacia asaxavs sawarmos saqmianobas

gasul periodSi. is adamianebi, vinc adgenen gegmas Rebuloben

gamocdilebas aRniSnuli informaciis safuZvelze.

- gasazomi miznebis stadiaze warmoebs imis Sefaseba, Tu ramde-

nad Seesabameba Sedegebi gaTvaliswinebul miznebs. Aam stadiaze

sawarmos saqmianobis mosalodneli cvlileba gamosaxuli unda iqnes

konkretul maCveneblebSi. mag., mogebis gazrda momavali wlisaTvis

10%-iT da ara zogadad ` gaizardos mogeba.~

- situaciuri analizi gansazRvravs informacias, romelic

saWiroa strategiuli, taqtikuri da opertiuli gegmebis Sesadgenad

da SefasebisaTvis. Tu arsebobs informacia romelic saWiroa da jer

ar aris Segrovili, mas agroveben, SeimuSaveben sainformacio siste-

mas, raTa SemdegSi am sistemam uzrunvelyos sxvadasxva gegmebis Semu-

Saveba.

- strategia gansazRvravs miznis miRwevis xangrZliv saSualebebs.

strategiuli informacia ar aris detaluri, Tumca moicavs sakiTxTa

farTo wres.

- taqtika es aris strategiis miRwevis xanmokle saSualebebi. igi

aris ufro konkretuli da dawvrilebiTi, vidre strategiuli.

- Ooperatiuli gegmebi warmoadgenen detalurs, konkretuls da

gviCveneben taqtikis Catarebis saSualebebs. maTSi gansazRvrulia

konkretuli pasuximgebeli pirebi da Sesrulebis vadebi. operatiuli

gegmebis Sedgenisa da realizaciisaTvis SemuSavebulia saTanado

sainformacio sistemebi.

- angariSgebis Sedgena aucilebelia raTa marTvis umaRles donze

miRebuli iqnas gadawyvetileba dasaxuli miznebis Sesrulebis SeCe-

rebis an gagrZelebis Sesaxeb. angariSgebis safuZvelze warmoebs

arsebuli da saWiro resursebis Sefaseba.

- gegma SeTanxmebis Semdeg unda Sesruldes. gemis Sesrulebis

paralelurad warmoebs misi gazomva, romlis safuZvelzedac unda

dadgindes Tu ramdenad iqna miRweuli dasaxuli miznebi.

- Ggegmis Sesrulebis kontroli da monitoringi xorcieldeba

uwyvetad. sainformacio sistemebi agebuli unda iqnan gegmis

Sesabamisad, raTa im menejerebma, romlebic axorcieleben kontrols,

Caataron saTanado RoniZiebebi. rogorc ki warmoiSveba gadaxra dasa-

xuli miznidan, aucilebeli xdeba konkretuli nabijebis gadad-

14

gma,raTa situacia ayvanil iqnes kontrolze. im SemTxvevaSi, Tu aRmo-

Cndeba, rom gegma iyo didi, SeiZleba saWiro gaxdes miznis koreq-

tireba an damatebiTi resursebis moZieba.

სქემატურად დაგეგმვის სტადიები წარმოდგენილია ნახატზე 1.4.

G

ნახ. 1.4. დაგეგმვის სტადიები

15

1.8. ინფორმაცია გადაწყვეტილების მიღებისთვის

gadawyvetilebis misaRebad menejers esaWiroeba informacia

gadawyvetilebis TiToeul stadiaze (problemis dafiqsireba, informaciis

Segroveba, proeqti da Sefaseba, ნახ. 1.5).

Pproblemis dafiqsireba (problemis aRmoCena) situaciis amsaxveli

informaciiT sruldeba. es is informaciaa, romelic aZlierebs gada-

wyvetilebis miRebis aucileblobas. rac ufro srulia informaciuli

nakadi, miT ufro swrafad gairkveva gadawyvetilebis miRebis aucilebloba

da Sesabamisad igi drouladac miiReba. swori gadawyvetilebis miRebis

mizniT aucilebelia informaciis Segroveba. Tu adreve iqneba ganWvretili,

ra saxis gadawyvetilebis miRebasTan eqneba saqme menejers, maSin

informaciac winaswar unda iqnes ESegrovili,Erac saSualebas miscems

menejers daaCqaros gadawyvetilebis miRebis procesi da swrafad aiyvanos

situacia kontrolze.

Ggadawyvetilebis mimRebi piri ganixilavs ra problemis gadawyvetis

sxvadasxva variants, Seafasebs TiToeulis Sedegs.

operaciebis registracia da Sefaseba. cnobebi TiToeuli operaciis

Sesaxeb aris ara marto Sesabamisi operaciebis ganxorcielebis safuZveli,

aramed igi aris informaciis wyaroc. sainformacio sistemaSi warmoebs am

informaciis gaerTianeba da damuSaveba, raTa miRebuli iqnes gegmis Sesru-

lebis maCveneblebi, romlebic gamoyieneba gegmis monitoringisas.

Oorganizaciebi valdebuli arian damoukidebeli auditorebi dauSvan

firmaSi operaciebis auditis Casatareblad. aucilebeli xdeba auditis

Casatareblad informacis Cawera da Senaxva.

kavSirebi. sxvadasxva organizaciebs esaWiroebaT informacia mocemuli

sawarmos Sesaxeb. aseT organizaciebis ricxvs miekuTnebian: mTavroba,

distributorebi, myidvelebi, mimwodeblebi da sxv.

marTvaSi gamoyenebuli informaciis xarisxi unda akmayofilebdes

rig moTxovnebs da unda iyos: sruli, adeqvaturi (Sesaferisi), drouli,

sakmarisi, zusti, gasagebi, saWiro, mimarTuli konkretuli pirisadmi,

sando.

informaciis gadacema informaciis wyarodan daniSnulebis adgilze

SesaZlebelia sxvadasxva arxebis saSualebiT: kurieris meSveobiT,

satelefono arxiT, eleqtrouli fostiT, qselSi CarTuli kompiuteris

meSveobiT, Cveulebrivi fostiT (safosto korespodencia), faqsis meSve-

obiT. sawarmos SigniT: werilobiT, angariSgebebis saxiT, saubrebiT da sxv.

informaciis arxebis SerCeva damokidebulia mraval faqtorze: gadasacemi

informaciis saxe, gadasacemi informaciis operatiuloba, ra saxis

16

formatiT surs momxmarebels informaciis miReba, gadacemis manZili,

informaciis gadacemis Rirebuleba.

ნახ. 1.5. გადაწყვეტილების მიღების შემადგენელი კომპონენტები

1.9. ინფორმაციული რესურსები

sainformacio sistemaSi arsebuli mTeli informaciis moculoba Sei-

Zleba ganvsazRvroT, rogorc informaciuli resursebi (ნახ. 1.5). sxva sit-

yvebiT rom vTqvaT, informaciuli resursebi es aris organizaciulad gafo-

rmebuli da sistematizirebuli erToblioba mizanmimarTuli Setyobinebebis,

romlebic organizaciis elementebs Soris urTierTqmedebas uzrunvelyofen,

uzrunvelyofen agreTve organizaciasa da gare samyaros Soris am orga-

nizaciis funqcionirebisaTvis pirobebis Seqmnas. nedleuli, finansebi, per-

sonali, sawarmoo Zalebi – es aris materialuri resursebi, amasTan SezRu-

duli raodenobis, da rogorc cnobilia, nebismieri ekonomikuri sistemis

mTavar problemas warmoadgens maTi racionalurad gankargva, ris Sesa-

Zleblobasac swored informaciis damuSaveba da mis safuZvelze miRebuli

gadawyvetileba iZleva - rogor vmarToT ufro efeqturad da ekonomiurad.

Tanamedrove biznesis mTavari damaxasiaTebeli Tviseba misi informaci-

ulobaa. igebs is, vinc ufro efeqturad agrovebs, amuSavebs da iyenebs

informacias misi SesaZleblobebis gamosavlenad. saerTaSoriso klasifi-

kaciis Tanaxmad msoflio informaciuli resursebi sam seqtorad iyofa:

1. saqmiani informaciis seqtori, romelic Tavis mxriv Semdeg jgufebad

iyofa:

-sabirJo da safinanso informacia, informaciis momwodeblebi arian

birJebi, sabirJo da safinanso informaciis specialuri samsaxurebi,

sabrokero kompaniebi. es informacia ganuwyvetliv icvleba da misi

miwodeba momxmareblisadmi xorcieldeba realur droSi.

gadawyvetilebis miReba

problemis

dafiqsireba

informaciis

Segroveba

operaciebis

registracia da

Sefaseba

17

- statistikuri informacia, - es aris ricxobrivi, ekonomikuri,

demografiuli da socialuri informacia dinamikuri mwkrivebis, sapro-

gnozo modelebisa da Sefasebebis saxiT. am informaciis momwodeblebi

arian saerTaSoriso ekonomikuri da statistikuri organizaciebi,

saxelmwifo samsaxurebi, agreTve is kompaniebi, romlebic dasaqmebulni

arian am dargSi gamokvlevebiT, damuSavebiT da konsaltingiT.

- komerciuli informacia – informacia firmebis, korporaciebis,

kompaniebis Sesaxeb, es informacia metad mniSvnelovania biznesmenebisa

da mewarmeTaTvis partniorebis, momwodeblebis, damkveT-Semsruleb-

lebisaTvis, myidvelebis SesarCevad, agreTve bazrebis analizis marke-

tinguli gamokvlevebisaTvis, axali produqciis bazarze gatanisaTvis,

reklamis gavrcelebisa da sxva miznebisaTvis.

- axali ambebi ekonomiksa da biznesis dargSi.

2. samecniero-teqnikuri da specialuri informaciis seqtori. moicavs

samecniero-kvleviT institutebis angariSebs, samecniero-kvleviT refera-

tul Jurnalebs, konferenciebisa da seminrebis masalebs, sapatento da

saavtoro samecniero-teqnikur informacias.

3. masobrivi samomxmareblo informaciis seqtori – moicavs msoflioSi

mimdinare procesebisa da movlenebis Sesaxeb uaxles ambebs, agreTve

yovelgvar sacnobaro, samomxmareblo Tu gasarTob informaciebs.

sainformacio momsaxurebis bazarze informaciis momwodeblebad

gvevlinebian saxelmwifo da sazogadoebrivi organizaciebi, komerciuli

struqturebi, kerZo pirebi.

obieqtis informaciuli resursebiT aRWurva warmoadgens obieqtis

informaciul uzrunvelyofis daniSnulebas. ekonomikuri obieqtis pirobebSi

informaciul resursebad gvevlineba `informaciuli fondi~ da “informa-

ciuli baza”. informaciuli fondi moicavs ekonomikuri obieqtebis mTlian

informacias, romelic gamoiyeneba marTvis miznebisaTvis da dafiqsirebulia

qaRaldis matarebelze, xolo informaciuli baza asaxavs mxolod im infor-

macias, romelic Cawerilia kompiuterSi.

obieqtis funqcionirebis dawyebisaTvis informaciul nakadSi yvela-

feri iwyeba ekonomikur maCvenebelTa zusti CamonaTvalis gansazRvriT – Tu

romeli konkretuli maCveneblebi iqneba aucilebeli obieqtis normaluri

funqcionirebisaTvis. ekonomikur maCvenebelTa sistema es aris urTierT-

dakavSirebul ekonomikur maCvenebelTa erToblioba, romelic raodeno-

brivad da xarisxobrivad axasiaTebs obieqtis mdgomareobas da mis fun-

qcionirebas. ekonomikuri maCveneblis magaliTia: gegmuri, sabalanso, sawar-

18

moo simZlavreebis, produqciis moculobebis, xarisxis, rentabelobis, moge-

bis, TviTRirebulebis, Sromაtevadobis, fondtevadobis, masalatevadobis,

fondukugebis, zrdis tempebis maCveneblebi da a. S.

informaciis warmoSobis mixedviT obieqts (sawarmo, firma da a.S.) aqvs

Sida da gare informacia, romelic mTlianobaSi Seadgens am organizaciis

informaciul resursebs.

ნახ.1.5. ინფორმაციული რესურსები

19

თემა 2. ინფორმაციული ტექნოლოგია და მისი კატეგორიები ბიზნესში

informaciuli teqnologiebis daniSnuleba; maTi klasifikacia : Zveli da

axali informaciuli teqnologiebi : video da multimediuri teqnologiebi,

obieqtur-orientirebuli, hiperteqstebis da metyvelebis damuSavebis

teqnologia, eleqtronuli fostis da eleqtronuli ofisis teqnologia,

codnis marTvis teqnologia, internet – teqnologia, CASE—teqnologia,

integrirebuli informaciuli teqnologiebi, komunikaciis funqciebis

avtomatizaciis teqnologia. informaciuli teqnologiebis organizaciis re-

Jimebi : qseluri reJimi, paketur reJimSi, realuri drois, drois dayofis,

iteraciuli da dialoguri reJimi.

2.1. ინფორმაციული ტექნოლოგიები

informaciuli teqnologia (Information Technology) – es aris informaciis Se-

grovebis, gadacemis, Senaxvis, moZebnis, damuSavebis da gamoyenebis teqnikuri

da programuli saSualebebis da meTodebis erToblioba, romlis drosac

monacemebze teqnologiuri operaciebis gansazRvrul TanmimdevrobiT Se-

srulebis Sedegad miiReba saSedego informacia.

ekonomikisa da marTvis sferoSi informaciuli teqnologia gvaZlevsen saSu-

alebas calkeuli monacemebi gadavamuSaoT sarwmuno da operatiul infor-

maciaSi , romlis safuZvelze miviRoT iseT gadawyvetilebebs, romlibic sa-

fuZvlad edeba marTvis obieqtis sabazro optimaluri parametrebis miRebas.

informaciuli teqnologia praqtikulad SeiZleba realizebuli iqnes ro-

gorc tradiciuli araavtomatizebuli, aseve avtomatizebul saxiT.

marTvis sistemebSi informaciuli teqnologiis avtomatizaciis xarisxi

SeiZleba farTo intervalSi icvlebodes: arsebobs sistemebi, romelSic

marTvis procesi mTlianad xorcieldeba adamianis mier, da iseTi sistemebi,

romelSic marTvis procesi mTlianad avtomaturia. avtomatizebuli infor-

maciuli teqnologia gulisxmobs Sesabamisi teqnikuri saSualebebis arsebo-

bas informaciuli procesis realizaciaSi da am teqnikuri saSualebebis

kompleqsis marTvis sistemas. rogorc wesi, aseT kompleqss warmoadgens

programuli saSualebebi da organizaciul-meToduri uzrunvelyofa, rome-

lic gaaerTianebs personalis moqmedebebs da teqnikuri saSualebebs erTian

teqnologiur procesSi. vinaidan kompiuteruli teqnika avtomatizebuli in-

formaciuli teqnologiebis yvelaze mniSvnelovan nawils Seadgens, amitom

terminis “informaciuli teqnologiebis” qveS, gansakuTrebiT ki “axali in-

formaciuli teqnologiebis” qveS, igulisxmebaa kompiuteruli informaciu-

li teqnologiebi.

20

Tanamedrove informaciuli teqnologia _ es aris informaciuli teqno-

logia, romelic gulisxmobs personaluri kompiuterebis da

telekomunokaciuri saSualebebis (Information and Communication Technology)

gamoyenebas daSorebul bazebTan da programebTan urTierTqmedebisTvis

“megobrul” samomxmareblo interfeisis pirobebSi.

samomxmareblo interfeisi es aris is garemo, romelSic momxmarebeli

da kompiuteruli programebi urTierTs ukavkavSirdebian. am urTierTqmede-

baSi miiRweva momxmareblis mizani _ miiRos misaRebi xarisxis saWiro

informacia. am procesSi igulisxmeba, rom momxmareblis da kompiuteris

urTierToba sruldeba ekranze arsebuli brZanebebis RilakebiT da gamo-

yenebiTi programebis fanjrebis meSveobiT (klaviaturisa da Tagvis gamoye-

nebiT). momxmarebels sulac ar moeTxoveba, rom iyos profesionali progra-

mirebaSi, imisaTvis rom SeZlos sxvadasxva saerTo da problemuri daniSnu-

lebis gamoyenebiTi programebis paketebiT sargebloba.

nebismieri kompiuteruli it struqtura Seicavs შemdeg sam komponents:

teqnikuri saSualebebis kompleqsi

programuli saSualebebis kompleqsi

organizaciur-meTodur uzrunvelyofa

ნახ. 2. 1.kompiuteruli informaciuli teqnilogiebis komponentebi

arsebobs gansxvavebuli midgoma informaciuli teqnologiebis struq-

turis mimarT. am midgomis Tanaxmad nebismieri it SeiZleba iseve, rogorc

wina SemtxvevaSi daiyos Semdeg sam komponentad:

aparaturuli uzrunvelyofa (Hardware);

programuli uzrunvelyofa (Software);

algoriTmuli (inteleqtualuri) uzrunvelyofa (Brainware).

es sami komponenti srulfasovan urTierTdakavSirebul da TanabarmniSvne-

lovan komponents Seadgens. magram arsebobs kidev erTi komponenti _ es aris

teqnologiis gamoyenebis qseli. aseTi struqtura warmodgenilia ნახატze 2.

21

am midgomis mxardamWerebi sTvlian, rom unda ganixilebodes it Serwyma

ufro msxvil struqturebSi _ teqnologiebis sistemebSi.

naTeli xdeba, rom marto sami komponentis arseboba it ar xdis sicocxlis-

unarians, aq saWiroa kidev garemo, sadac es teqnologia iarsebebs. aseTi

garemos warmoadgens sainformacio sistema (ss).

ganvixiloT sainformacio sistemis cneba.

არცისე დიდი ხნის წინ კომპანიები არ სთვლიდნენ ინფორმაციას მნიშვნელოვან რესურ-

სად. საქმიანი გადაწყვეტილებები კომპანიის პირველი პირების მიერ მიიღებოდა გამოც-

დილების და ინტუიციის საფუძველზე და, იშვიათ შემთხვევაში, იმ სპეციალურად

მომზადებული ინფორმაციის გამოყენებით, რომელიც გადაწყვეტილებების მიღების,

ამოხსნის ვარიანტებს და მათი ამოხსნის ალბათობის შეფასებას წარმოადგენდა. მარტო

მძლავრ კომპანიებს შეეძლოთ ესარგებლად ანალიტიკური ცენტრებით, რომლებიც ამზა-

დებდნენ მასალას გადაწყვეტილებების მისაღებად. გამოთვლითი ტექნიკის განვითა-

რებამ კარდინალურად შეცვალა ბიზნესის გარემო. ინფორმაციული ტექნოლოგიების

აუცილებლობა ბიზნესში განაპირობა ისეთმა წინაპირობებმა, როგორის არის:

- ცოდნის გლობალიზაცია და ვაჭრობის განვითარება,

- ეკონომიკის გლობალიზაცია და წარმოებისა და ვაჭრობის ინტეგრაცია,

- ინფორმაციის გავრცელება და პრინციპი ”ნებისმიერ დროს და ნებისმიერ

ამგილზე”,

- საინფორმაციო სისტემები და ქსელები, საცავები და მონაცემთა ბაზები, საძიებო

სისტემები, კონკურენცია და მომსახურება.

ნახ. 2. 2. informaciuli teqnologiis struqtura: birTvi da teqnologiebis gamoyenebis qseli…

22

ამ პირობებში მსოფლიო ბაზარი ღია ხდება, ვერცერთი ფირმა თავს დაცულად ვერ

გრძნობს. ამ ბაზრის ეფექტური წევრი რომ გახდეს, კომპანიებს სჭირდებათ მძლავრი

ინფორმაციული თანხლება და თანამედროვე კავშირების სიტემებში ჩაბმა.

ინფორმაციის დამუშავების ამოცანები და პროცესები შეიძლება ორ ეტაპად

დავყოთ. პირველი ეტაპი (60- და 70-ანი წლები), როდესაც იტ განვითარების ძირითად

მიმართულებად ითვლება შრომატევადი რუტინული ოპერაციების ავტომატიზაცია,

საწარმოს მართვის ავტომატიზებული სისტემების და ტექნოლოგიური პროცესების

მართვის ავტომატიზებული სისტემების შექმნა. მეორე ეტაპი (80-ანი წლებიდან დღემდე)

- იქმნება სტრატეგიულ ამოცანების ამოხსნის იტ, მართვის პროცესების და საქმიანი

გადაწყვეტილების მიღების მხარდამჭერი ინფორმაციული სისტემები შექმნის იტ.

2.2. იტ განვითარების ტენდენციები

იტ გამოყენება საშუალებას იძლევა რადიკალურად შეიცვალოს მართვის სტილი და

თვით ბიზნეს-პროცესები, მნიშვნელოვნად შეცვალოს კომპანიის საქმიანობის ძირითადი

მაჩვენებლები. ბიზნესის მართვის წესები სწრაფად ძველდება. კომპანიები, რომლებიც

ვერ ხედავენ ამ ცვლილებების მნიშვნელოვნებას, ჩამორჩენის რისკის წინაშე დგანან. დღეს

მართვის ტრადიციული სტილი, რომელიც ხასიათდება იერარქიულობით, ხისტი

სტრუქტურირებით, ცენტრალიზებით, ლოკალურობით იცვლება საწინააღმდეგო დამახა-

სიათებელი პრინციპებით -- მოქნილი სტრუქტურებით, ოპტილალური დეცენტრალი-

ზაციის, გლობალიზაციით, გამჭვირვალეობით.

იტ თანამედროვე მდგომარეობა შეიძლება დავახასიათოთ შემდეგი ვითარებით:

წარმოების ეფექტურად მართვისა და თანხლების დიდი რაოდენობის პროგრამულ-

აპარატული კომპლექსების, მოქმედი მონაცემთა ბაზების და საცავების არსებობა,

ტექნოლოგიების არსებობა, რომლებიც უზრუნველყოფენ ნებისმიერი მომხმარებ-

ლის ინტერაქტიულ წვდომას საჭირო ინფორმაციასთან და სხვა რესურსებთან,

იტ ფუნქციური შესაძლებლობების გაფართოება, რომლითაც სრულდება მონაცემ-

თა ბაზებისა და საცავების დანაწილებული სამუშაოები სხვადასხვა სტრუქტურე-

ბისა და შინაარსის მონაცემებთან, ჰიპერტექსტურ და მულტიმედიურ დოკუმენ-

ტებთან,

მძლავრი ინტეგრირებული და პრობლემურ-ორიენტირებული სხვადასხვა

დანიშნულების სს შექმნის შესაძლებლობა მძლავრ სერვერებთან ერთად ქსელების

პირობებში,

სამომხმარებლო სპეციალიზებული ინტერფეისების ჩართვა ისეთი სისტემებში,

როგორიც არის ექსპერტული, გადაწყვეტილებების მიღების მხარდამჭერი, გადა-

წყვეტილების აღმასრულებელი, მანქანური თარგმნის და სხვა სს.

23

იტ განვითარებაში შეიძლება შემდეგი ტენდენციები გამოვყოთ:

გლობალიზაცია, რაც ნიშნავს მსოფლიო ბაზარზე გასვლა იტ-ის გამოყენებით,

კონვერგენცია, რაც ნიშნავს რომ იშლება განსხვავება საწარმოო პროდუქციასა და

მომსახურეობის, ინფორმაციასა და მისი მიღების საშუალებების, პროფესიული და

საყოფაცხოვრებო გამოყენების შორის.

ინფორმაციული პროდუქტის და მომსახურების გართულება. პროგრამული და

აპარატურული საშუალებების გართულება მუდმივი ტენდენციაა, მაგრამ ამასთან

ერთად, მათი გამოყენების ნაწილი სულ უფრო მარტივდება,

ურთიერთქმედების შესაძლებლობა. თანამედროვე იტ - პროგრამულ-აპარატული

საშუალებები და მონაცემთა გაცვლის პროტოკოლები ხსნიან ნებისმიერ

პრობლემას ინფორმაციის გაცვლის დროს.

საშუალედო რგოლის ლიკვიდაცია. ინფორმაციის მოპოვება-მიწოდება იტ გამო-

ყენებით არ ითხოვს საშუალედო რგოლს - მას შეუძლია პირდაპირ დააკავშიროს

მომხმარებელი და მიმწოდებელი ერთმანეთთან.

2.3. იტ განვითარება და ორგანიზაციული ცვლილებები საწარმოში

ახალი ინფორმაციული ტექნოლოგიები და მათ ბაზაზეე რეალიზებული სს

წარმოადგენენ საწარმოს ორგანიზაციური ცვლილებების მძლავრ ინსტრუმენტს. ესენი

იძულებულს ხდიან ბიზნეს-ორგანიზაციას ჩაატარონ ბიზნეს-პროცესების სრული

რეინჟინირინგი, რათა მიაღწიონ ახალ სტრატეგიულ მიზნებს. იტ დანერგვა იწვევს

საწარმოს სხვადასხვა ხარისხის ორგანიზაციულ ცვლილებებს: მინინალურიდან --

მნიშვნელოვანამდე. ყველაფერი დამოკიდებულია ორგანიზაციის სტრატეგიის, მისი

საქმიანობის საგნობრივი არის, ბიზნეს-პროცესების ქსელების განვითარების, ინფორ-

მაციული რესურსების ინტეგრირების ხარისხზე, დაბოლოს ბევრი ცვლილებაა დამოკი-

დებული უმაღლეს ხემძღვანელობის პრინციპულობაზე არსებული გადაწყვეტილების

დაწყებული გარდაქმნები მიიყვანოს ლოგიკურ დასასრულამდე.

იტ გამოყენების შედეგად მიღებული ორგანიზაციური ცვლილებების ყველაზე გავრცე-

ლებული ფორმაა ბიზნეს-პროცესების ავტომატიზაცია. ასეთს პირველ რიგში

მიეკუთვნება საფინანსო ოპერაციები და დოკუმენტბრუნვა, როგორც ორგანიზაციის

საქმიანი პროცესების ყველაზე ფორმალიზებული ნაწილი. ასეთი ამოცანების

ავრომატიზაცია ნაკლებად რისკიანია, მოგებაკი - მაქსიმალური.

ახალი იტ საბოლოოდ მოწოდებულნი არიან შეცვალონ მთელი ორგანიზაციის საქმიანობა

მათი მიზნებისა და სტრატეგიის ტრანსფორმაციით. მაგალითად, შესაძლებელი ხდება

ბაზრის ახალი სეგმენტის ათვისება, ფილიალების გახსნა, მათ შორის საზღვარგარეთაც,

სხვა კომპანიის შეძენა ან პარტნიორის ორგანიზაციასთან შერწყმა. ასეთი ორგა-

24

ნიზაციული ცვლილებები რისკთან არის დაკავშირებული, მაგრამ მათ შედეგან

ორგანიზაცია საუკეტესო შედეგებსაც აღწევს.

საწარმოს საინფორმაციო სისტემების განვითარების ძირითადი ტენდენცია დღეისათვის

მდგომარეობს სს და იტ ინტეგრაციაში, რომლის შედეგადაც უნდა მიღებულ იქნეს მათი

გამოყენების ეფექტურობა და ინვესტიციების უკუმიღების ზრდა.

2.4. თანამედროვე ინფორმაციული ტექნოლოგიების დახასიათება

sazRvargareTis cnobili specialistebi – sociologebi, filoso-

fosebi da informatikosebi kacobriobis istorias yofen sam epoqad : indus-

triamdel (anu agrarul), industriul da postindustriul epoqebad. amJamad

ki vimyofebiT axal – informaciul epoqaSi.

industriamdel epoqaSi ZiriTad mizans warmoadgenda soflis meurneobis

produqtebis maqsimaluri raodenobiT damzadeba, industriulSi – manqana-

mowyobilobebisa da nivTebis warmoeba, postindustriulSi – momsaxurebis

sferos sawarmoTa ganviTareba, romlebic dakavSirebulia ganaTlebasTan,

jandacvasTan, mecnierul kvlevebTan da marTvasTan.

informaciuli da teqnologiuri gardaqmnebis ukeT gagebis mizniT

saWiroa retrospeqtulad (warsulis mimoxilvis gziT) SevafasoT Zireuli

xarisxobrivi cvlilebani informatizaciis mimarTulebiT, rasac informa-

ciul revolucias uwodeben.

ganvlili periodis kacobriobis istoriaSi xuTi informaciuli revo-

lucia aRiniSna, romelTa ganmavlobaSic mraval mniSvnelovan aRmoCenasa

Tu gamogonebas hqonda adgili.

pirveli informaciuli revolucia aRiniSneba adamianTa urTie-

rTobaSi enebis aRmocenebiT, meore informaciuli revolucia exeba damwer-

lobis gamogonebas. igi pirveli informaciuli revoluciidan ramdenime aTa-

si wlis periodiTaa daSorebuli. mesame informaciuli revolucia aRsaniS-

navia beWdvis gamogonebiT, meoTxe – telegrafis, radios, telefonis, tele-

vizoris (masobrivi informaciis saSualebebis ) SeqmnasTan. mexuTes SeiZleba

vuwodoT kompiuteruli da telesakomunikacio. igi moicavs: sxvadasxva

klasis kompiuterebis Seqmnas, romelTac SeuZliaT wamSi milionobiT. mili-

ardobiT da trilionobiT operaciis Sesruleba; damaxsovrebis mZlavri

mowyobilobebis Seqmnas; codnisa da monacemTa praqtikulad usazRvro avto-

matizebuli bazebis Seqmnas da swraf zrdas, romlebic kosmosur, eleqtro-

teqnikur, optikur audiovizualur sistemebsa da teqnologiebs iyeneben

informaciis codnisa da gadacema-SenaxvisaTvis. unda aRiniSnos, rom

teqnikis arc erT saxeobas iseTi progresi ar ganucdia Zalian mokle dro-

Si, rogorc es kompiuterebis gaumjobesebas mohyva.

25

aranaklebi miRwevebia telesakomunikacio saSualebebis gaumjobesebis

sferoSic. radios Tu dasWirda – 30 weli 50 mln auditoriis misaRwevad,

televizias dasWirda sul 13 weli, xolo internets – mxolod 4 weli1

gasuli saukunis 90-iani wlebidan farTod gavrcelda mobiluri

telefonebis warmoeba da moTxovnileba maTze. am periods specialistebma

“mobiluri revolucia” uwodes.

amJamad vimyofebiT meeqvse informaciuli revoluciis periodSi,

romelic aRiniSneba codnis eqspertuli sistemebisa da xelovnuri inte-

leqtis gamoyenebiT.

informaciis damuSavebisa da komunikaciebis sferoSi seriozuli mecnie-

rul-teqnikuri progresi garkeul winapirobas qmnis sazogadoebis ganviTa-

rebis axal etapze gadasasvlelad, rasac globaluri informaciuli sazo-

gadoeba ewoda. termini ~informaciuli sazogadoeba~ SemoiRo iaponelma

profesorma iukio haiaSim gasuli saukunis 60-ian wlebSi.

1994 wels axali, globaluri informaciuli sazogadoebis mSeneblobis

sakiTxi ganixila evrokavSiris saxelmwifoebis komisiam da daamtkica moqme-

debis gegma Semdegi oTxi ZiriTadi mimarTulebiT :

normatiul-samarTlebrivi sivrcis Seqmna ;

sainformacio da telesakomunikacio qselebis ganviTareba, ZiriTad

momsaxureobaTa klasifikacia, mowyobilobebis standartizacia,

informaciuli sazogadoebis sxvadasxva socialuri da kulturuli as-

peqtebis Seswavla,

mosaxleobaSi informaciuli sazogadoebis formirebis koncefciis

propaganda.

am gegmas, romelsac `bangemanis iniciativa~ daerqva, (evrokavSiris komi-

siis erT-erTi xelmZRvanelis gvaris mixedviT) mravali saxelmwifo gamoex-

maura : aSS, germania, safrangeTi, iaponia, didi britaneTi, avstria, SvedeTi,

niderlandebi, fineTi, CexeTi, dania, indoeTi, samxreT korea, taivni, singa-

puri da honkongi. yvelam airCia sakuTari gza am sazogadoebaSi Sesasvle-

lad.

mTavari mizani miRweuli iqna – msoflio sazogadoebriobam aRiqva axali

`informaciuli sazogadoebis~ Seqmnis aucilebloba.

2000 wlis ivlisSi kunZul okinavaze msoflios rva udidesi saxelmwifos

warmomadgenlebma miiRes globaluri informaciuli sazogadoebis qartia –

yvelaze mniSvnelovani dokumneti informaciis problemebis Sesaxeb. maSi

xazgasmulia, rom `sainformacio komunikaciuri teqnologiebi warmoadgens

erT-erT umniSvnelovanes faqtors, romelic gavlenas axdens ocdameerTe

1 m. koniaSvili- “ sainformacio sistemebi da teqnologiebi ekonomikaSi, Tbილისი, თსუ, 2005 წ.

26

saukunis sazogadoebis formirebaze. igi msoflio ekonomikis ganviTarebis

stimulad iqca~.

informaciuli sazogadoeba Tavis mxriv mosamzadebeli safexuri (etapi)

iqneba axali epoqis – kosmologiuri sazogadoebis formirebis saqmeSi.

informaciuli teqnologiebis ganviTarebis Sedegia sazogadoebis

globaluri informatizacia.

nebismier sawarmos, firmas Tu organizacias ekonomikuri saqmianobis

procesSi uxdeba didi raodenobiT informaciuli nakadebidan misTvis sa-

Wiro informaciis amoReba da damuSaveba garkveuli TanmimdevrobiT, anu

teqnologiiT.

teqnologiis cneba moicavs sam aspeqts: socialurs, teqnikurs da in-

formaciuls.

socialuri aspeqti gulisxmobs saTanado kvalifikaciis mqone kadrebs

da maTi Sromis organizacias.

teqnikuri aspeqti dakavSirebulia Sromis iaraRebTan (manqana-mowyo-

bilobebi, instrumentebi da sxva teqnikuri saSualebani), romelTa meSveo-

biTac xorcieldeba sawarmoo teqnologiuri procesebi.

informaciuli aspeqti moicavs produqciis damzadebis principebs, meTo-

debsa da samuSoTa Sesrulebis Tanmimdevrobis aRweras. ase rom vTqvaT, in-

formaciuli teqnologia iZleva pasuxs kiTxvaze - rogori TanmimdevrobiT

movaxdinoT informaciis damuSaveba.

mivceT ufro vrceli ganmarteba it.

informaciuli teqnologia SeiZleba ganvmartoT rogorc

informaciis damuSavebis meTodebisa da xerxebis gansazRvruli Tanmimdev-

robiT Camoyalibebul erTobliobaTa sistema Tanamedrove aparaturul,

programul da sakomunikacio saSualebaTa gamoyenebis safuZvelze saSedego

informaciis misaRebad, anu amocanis gadasawyvetad. monacemTa damuSavebaSi

rogorc viciT igulisxmeba monacemTa Segroveba, Senaxva, moZebna, sakuTriv

damuSaveba, gadacema da gamoyeneba.

informaciuli teqnologiebi (it) saSualebas iZleva aqtiurad da

efeqturad gamoviyenoT sazogadoebis informaciuli resursebi, romlebic

dRes misi ganviTarebis umniSvnelovanes faqtors warmoadgenen.

informaciuli teqnologiebi erTmaneTisagan gansxvavdebian Sedgenilobis,

operaciaTa Tanmimdevrobis, avtomatizaciis xarisxis mixedviT. erT-erTi

mniSvnelovani ganmasxvavebeli niSania siaxle. am TvalsazrisiT ganasxvaveben

tradiciul (Zvel) da axal informaciul teqnologiebs. siaxle aramarto

teqnikur aRWurvilobasa da programul uzrunvelyofaSi gamoixateba, aramed

organizaciul-meTodologiur midgomaSic.

27

tradiciuli it mimarTulia monacemTa centralizebul damuSavebaze xolo

axali it - monacemTa decentralizebul damuSavebaze. Zveli it-dan aRsaniS-

navia iseTi informaciuli teqnologiebi, romlebic dResac aqtualobiT

gamoirCevian TavianTi mudmivi srulyofis gziT. esenia:

monacemTa damuSavebis,

sabuTebis brunvis,

teqstebis damuSavebis, cxrilebis damuSavebis,

monacemTa bazebis marTvis

dasamuSavebeli monacemebis tipis mixedviT Seqmnilia Semdegi saxis

informaciuli teqnologiebi: teqsturi, cxriluri, grafikuli, multime-

diuri, geoinformaciuli, mmarTvelobiTi.

araqselur informaciul teqnologiebs miekuTnebian: eleqtronuli

saofise teqnologia (eleqtronuli fostis gamoklebiT), eleqtronuli

cxrilebi da grafikuli procesorebi.

monacemebis gadacemis xerxebis mixedviT gamoyofen monacemebis qselur

da araqselur informaciul teqnologias. qselur informaciul

teqnologiebs miekuTnebian: eleqtronuli fosta, monacemebis ganawilebuli

damuSaveba , informaciuli sacavebi, eleqtronuli sabuTbrunva, internet-

teqnologiebi, intranet/interneti, videokonferencia da gadawyvetilebis

miRebis mxardamWeri teqnolgiebi.

informaciis damuSavebis Tanamedrove teqnikuri saSualebebma, ganvi-

Tarebulma sakomunikacio saSualebebma da mZlavrma programulma uzrun-

velyofam saofise programuli paketebis CaTvliT ganapiroba axal infor-

maciul teqnologiebze gadაsvla, kerZod, monacemTa centralizebuli damu-

Savebidan decentralizebulze gadasvla. axali informaciuli teqnologiis

safuZvelia monacemTa qseluri damuSaveba (lokalur, regionalur da glo-

balur qselebSi). Zvel (tradiciul) informaciul teqnologiebSi mona-

cemebis centralizebul damuSavebisas teqnologiuri operaciebis udidesi

nawilis Sesruleba warmoebda erT adgilas, gamoTvliT centrebSi Tavmo-

yrili teqnikuri saSualebebis daxmarebiT. am SemTxvevaSi informaciis uSua-

lo momxmarebeli ar monawileobda monacemTa damuSavebaSi, rac uaryofiTad

moqmedebda monacemebis damuSavebis saerTo efeqtianobaze. axali infor-

maciuli teqnologiebi gulisxmoben monacemebis damuSavebas misi warmo-

Sobis adgilze, uSualod momxmareblis (marTvis aparati, specialisti) mier,

e.w. avtomatizebuli samuSao adgilis Seqmnis safuZvelze. avtomatizebuli

samuSao adgili warmoadgens marTvis personalis an specialistis samuSao

adgils, romelic aRWurvilia personaluri kompiuteriT, saTanado progra-

muli da informaciuli uzrunvelyofiT, saWiro sxva teqnikuri saSuale-

28

bebiT CarTuli qselSi (lokalur, regionalur an globalur) an avtono-

miurad momuSave, sadac warmoebs mocemuli marTvis personalis (zogadad

momxmareblis)samuSaoebis avtomatizacia.

axali informaciuli teqnologia es aris teqnologia, romelic

dafuZnebulia avtomatizebuli samuSao adgilisa da qselis pirobebSi mom-

xmareblis aqtiur monawileobaze informaciul procesebSi maRalefeqturi

programuli produqtebis gamoyenebiT.

axali informaciuli teqnologiis danergvis saboloo mizans warmoadgens:

monacemTa damuSavebis drois Semcireba, saimedobisa da operatiulobis

gazrda, monacemebis damuSavebis Rirebulebis Semcireba. informaciul teqno-

logiebs waeyenebaT rigi moTxovnebi:

- informaciuli teqnologiebis realizaciisas Secdomebis minimaluri

raodenoba, anu saimedobis maRali xarisxi;

- momxmareblis mxridan aTvisebis simartive; informaciuli teqnologiis

Semowmebisa da kontrolis SesaZlebloba;

- informaciuli teqnologiebis daculoba arasanqcionirebuli SeRwe-

visagan;

- informaciuli teqnologia unda iyos efeqturi rogorc teqnikuri,

aseve socialur-ekonomikuri TvalsazrisiT;

- SesaZlebeli unda iyos misi gafarToeba, srulyofa da unificirebuli

elementebis gamoyeneba. axal informaciul teqnologiebs miekuTvnebian:

videoteqnologia – gamosaxulebaTa gamoyenebis teqnologia, aseTi teq-

nologiebi gamoiyenebian videosiujetebis, filmebis, saqmiani grafikebis,

virtualuri realobis SeqmnaSi. virtualuri realobis gamosaxulebaTa rea-

lizacia warmatebiT xorcieldeba sakonstruqtoro da sareklamo saqmia-

nobaSi.

multimediateqnologia – uzrunvelyofs simboloebis, teqstebis, cxri-

lebis, grafikebis, sabuTebis, gamosaxulebebis (video, foto), animaciebis,

xmis (audio)erTobliv damuSavebas.

neirokompiuteruli teqnologiebi iyeneben erTmaneTTan urTierTmoqmed

specialur neirokomponentebs mikroprocesorebis bazaze. igi efuZneba ner-

vuli ujredebis (neironebis) qcevis modelirebas. neiroteqnologia gamoiye-

neba xelovnuri inteleqtis Seqmnisas rTuli amocanebis gadawyvetisas.

obieqtur-orientirebuli teqnologia gamoiyeneba kompiuteruli sistemebis

Seqmnisas daproeqtebisa da programirebis stadiaze. misi ZiriTadi arsi

mdgomareobs obieqtebis gamovlenasa da maT urTierTqmedebaTa dadgenaze.

obieqtebad SeiZleba CaiTvalos: momxmareblebi, klientebi, programebi, sabu-

თebi, monacemTa bazebi, cxrilebi, failebi, sagnebi, movlenebi, procesebi da

a. S.

29

hiperteqstebis damuSavebis teqnologia. hiperteqsti warmoadgens

informaciis asociaciurad dakavSirebuli blokebis erTobliobas. hiper-

teqstebis damuSavebis teqnologia xorcieldeba sam etapad: ideebis Segro-

veba, maTi kavSiri, hiperteqstebis ganStoebadi struqturis realizacia. Tu

teqsis blokebs daemata kidev bevri gamosaxuleba da xmis Cawerac moxda,

maSin hiperteqsti hipergaremod gadaiqceva.

eleqtronuli xelmoweris teqnologia – momxmareblis realuri xelmoweris

identifikacia kompiuterul sistemaSi damaxsovrebul eleqtronul Sab-

lonTan Sedarebis ggziT. xelmoweris Setana SesaZlebelia skaneriT an

eleqtronuli kalmiT.

eleqtronuli fostis teqnologia – uzrunvelyofs Setyobinebebis,

teqstebis, sabuTebis, gamosaxulebebis gadacemas eleqtronuli qselisa da

da sxva teqnikis gamoyenebiT. eleqtronuli fosta warmoadgens safuZvels

telekonferenciebis mowyobisa, komerciuli informaciis gavrcelebisa,

gamoyenebiT programebs Soris monacemebis gacvlisa da a.S. igi waarmoadgens

internetis erT-erT samsaxurs.

eleqtronuli ofisis teqnologia – es aris obieqtebze yovelgvari

sainformacio mpomsaxureobis teqnologia eleqtronuli saSualebebis

gamoyenebiT,

codnis marTvis teqnologia – codnis marTva efuZneba codnis ama Tu im

bazis(bazebis) gamoyenebas, xolo codnis baza Tavis mxriv es aris

modelebis, wesebis da faqtorebis (monacemebis) organizebuli erToblioba

romelime dargSi.

internet-teqnologia – interneti es aris informaciuli qselebis

globaluri saerTaSoriso asociacia. mas gaaCnia informaciuli centrebi,

romlebic emsaxurebian momxmareblebs. internet-teqnologiis arsi imaSi

mdgomareobs, rom am centrebs SeuZliaT gascen dokumentacia, gaavrcelon

programebi, failebi, monacemTa bazebi, publikaciebis teqstebi, ilustra-

ciebi, gaswion momsaxureba sakomunikacio servisiT, eleqtronuli fostiT,

axali ambebis samsaxuriT da a.S.

CASE-teqnologia – es aris sainformacio sistemebis daproeqtebis avtoma-

tizebuli sistema. dRes misi daxmarebiT xorcieldeba daproeqtebis mravali

samuSao, teqnologiis SerCeva, arqiteqturis SerCeva, programuli uzrun-

velyofis Seqmna. CASE teqnologiebSi damproeqtebelma unda aRweros

sagnobrivi are, masSi Semavali obieqtebi da Tvisebebi, maT Soris kavSirebi.

teqnologia uzrunvelyofs modelis formirebas, romelic aRwers sistemis

ZiriTad monawileebs da maT uflebamosilebas, sabuTebis nakadebis moZra-

obas maT Soris. teqnologiis ZiriTadi Rirseba is aris, rom igi iZleva

30

proeqtis eleqtronul versias, romelic ganxilvasa da SeTanxmebas

eqvemdebareba.

integrirebuli informaciuli teqnologiebi - warmoadgens informaciuli

teqnologiebis Serwymas, gaerTianebas, konvergecias, maT Soris ganvi-

Tarebuli informaciuli kavSirebiT. magaliTad, informaciuli sacavi. Tu

Cven informaciuli teqnologiebs davajgufebT sxva kriteriumebiT miviRebT

informaciuli teqnologiebis sxva klasifikacias. SesaZlebelia am SeTxve-

vaSi erTi da igive informaciuli teqnologia moxvdes sxvadasxva klasSi.

komunikaciis funqciebis avtomatizaciis mizniT SemuSavebulia qseluri

teqnologiebi, romlis ganxorcieleba xdeba qseluri operaciuli sistemebis

daxmarebiT. mTlianad sawarmos an calkeuli jgufis momuSaveTa koleqti-

uri saqmianobis organizaciis avtomatizaciis mizniT SemuSavebulia Sesaba-

misi informaciuli teqnologia.

axali informaciuli teqnologiebi imdenad aris ukve gavrcelebuli da

Cabmuli Cvens saqmianobaSi, rom misgan miRebuli sargeblianoba –

socialuri, teqnikuri da ekonomikuri efeqtianobis dadgena –praqtikulad

SeuZlebelia.

2.5. ინფორმაციული ტექნოლოგიების ორგანიზაციის რეჟიმები

informaciuli teqnologiebis organizaciis reJimi es aris gansazRvruli

miznis misaRwevad kompiuterTan muSaobis formebisa da xerxebis erTo-

blioba.

qseluri reJimi – uzrunvelyofs informaciis swraf gadacemas da

momxmarebelTa operatiul urTierTqmedebas. amave dros igi aris monacemTa

ganawilebuli damuSavebis saukeTeso saSualeba.

monacemTa ganawilebuli damuSavebis arsi imaSi mdgomareobs, rom momxma-

rebels da mis gamoyenebiT programebs SeuZliaT imuSaon im resursebTan,

romlebic qselis sistemis daSoriSorebul kvanZebSia ganTavsebuli. aseTi

muSaobisaTvis ori aucilebeli komponentia saWiro: monacemTa ganawilebuli

baza da ganawilebuli bazis marTvis sistema.

monacemTa ganawilebuli baza es aris logikurad dakavSirebuli monacem-

ebis erTiani baza, romlis nawilebi qselis sxvadasxva kvanZebSia ganla-

gebuli. monacemTa ganawilebuli bazis marTvis sistemis ZiriTadi daniSnu-

lebaa bazaSi muSaobis uzrunvelyofa avtomatur reJimSi.

paketur reJimSi – informaciuli teqnologiis organizacia anu paketuri

damuSaveba gulisxmobs winaswar gansazRvruli davalebebis Tanmimdevrul

Sesrulebas, romlis drosac momxmarebeli ver Caereva damuSavebaSi, sanam

procesi ar dasruldeba.

realuri drois reJimi – gulisxmobs iseTi informaciuli teqno-

logiis ganxorcielebas, romlis drosac erTi Setyobinebis (SekiTxvis)

31

Sesabamisi teqnologia unda dasruldes meore Setyobinebis gamoCenamde.

aseTi reJimis realizebas adgili aqvs magaliTad klientebis momsaxure-

obisas bankebSi, aviasaagentoebSi da a. S.

drois dayofis reJimi – gulisxmobs iseTi informaciuli teqnologiis

ganxorcielebas, sadac gaTvaliswinebulia erT kompiuterSi sxvadasxva

amocanebis gadawyvetis procesebis monacvleoba droSi.

drois dayofis reJimis dadebiT mxared unda CaiTvalos is faqti, rom

momxmarebelTa mier sistemis resursebis erTdrouli gamoyeneba saSualebas

iZleva maqsimalurad iqnas datvirTuli kompiuteris calkeuli mowyobilo-

bebi, rac cxadia, amaRlebs mTlianad sistemis gamoyenebis efeqturobas.

iteraciuli reJimi – es iseTi teqnologiaa, romlis drosac infor-

maciis damuSavebis (gamoTvlis) procesi xorcieldeba garkveuli Tanmimdev-

ruli operaciebis gameorebiTi შesrulebis gziT da gameorebis yovel bij-

ze gamoიyenebა wina ciklis (bijis ) Sedegi.

dialoguri reJimi – es aris momxmareblisa da kompiuteris urTierT-

qmedebis reJimi, romlis drosac momxmareblis yoveli SekiTxva maleve iw-

vevs kompiuteris sapasuxo moqmedebas.

dialogi SeiZleba warmarTos simboluri, teqsturi, grafikuli

informaciis gamoyenebiT.

2.6. მართვის ინფორმაციული რესურსების ტექნიკური უზრუნველყოფა

informaciuli resursebiT marTvis uzrunvelyofis teqnikuri saSualebe-

bis kompleqsSi gamoiyofa: kompiuteruli teqnika, komunikaciuri teqnika da

organizaciuri teqnika.

ნახ. 2.3. marTvis teqnikuri saSualebebi

informaciuli resursebis

marTvis teqnikuri saSualebi

kompiuteruli teq-

nikis saSualebebi

sakomunikacio teqni-

kuri saSualebebi

organizaciuli

teqnikuri

saSualebebi

32

informaciuli resursebis marTvis teqnikuri saSualebebi

kompiuteruli teqnikis saSualebebi warmoadgenen marTvis informaciuli re-

sursebiT uzrunvelyofis Tanamedrove teqnikuri saSualebebis integraciis

bazas. maTi daniSnulebaa sxvadasxva saxis informaciis Senaxvisa da damuSa-

vebis kompleqsuri teqnologiebis realizacia marTvis saqmianobaSi. Taname-

drove kompiuterebis mravalsaxeoba SeiZleba daiyos pirobiTad ramdenime

kategoriaze:

1. personaluri kompiuterebi

1. jibis pk

2. noutbukebi pk

3. magidis sabazo pk

4. maRalmwarmoebluri magidis pk

2. korporatiuli pk

1. qseluri pk

2. dabali (sawyisi) donis serverebi da samuSao sadgurebi

3. maRali donis serverebi da mravalprocesoruli samuSao

sadgurebi

3. superkompiuterebi

pirveli da meore kategoriis kompiuterebi gamoiyeneba mcire biznesSi. mcire

biznesi pk ZiriTadi momxmerebelia, amitom moTxovnileba maTze stabilurad

didia. amitom maTi Seqmnis da warmoebis intensiuroba uwyveti procesia.

superkompiuterebi gamoiyeneba meteorologiaSi, samxedro saqmeSi, atomur da

birTvul fizikis amocanebis amosaxsnelad, maTematikur modelirebaSi da

a.S., yvelgan, sadac amocanebis moculoba didia da maT ver akmayofilebs

Cveulebrivi kompiuteruli teqnika.

informaciuli teqnologiebis intensiuri ganviTareba dakavSirebulia pk

farTo me-XX saukunis 80-an wlebSi gavrcelebasTan.

jibis pk iTvlis 10 arsebobis wels, magram maTi adekvaturi teqnologi-

uri simZlavreebi iTvlis marto 3-4 wels. am kompiuterebs moixsenieben

rogorc Palmtop an Handheld PC. Tumca aseTi pk martivia da naklebad mZlavri,

magram mobilur telefonebTan da specialur faqs-modemebTan erTad, isini

warmoadgenen srulfasovan mobilur ofiss (procesori 400 МГц, 64 Мб

mexsierba,). jibis pk korporatiuli momxmareblebi iZenen mobilur pk

daSorebul sargeblobisTvis sawarmos lokaluri qseliT. maTi erTimeo-

resTan dakavSireba sruldeba specialuri programuli saSualebebiT.

mobiluri pk Tavsebadia magidis pk-Tan da noutbukebTan, rac niSnavs, rom

Cibis pk mexsierebaSi arsebuli informacia waikiTxeba da gadaitaneba

33

magidis da sxva mcire da saSualo zomis personalur kompiuterebSi. agram

maTi susti mxarea ekranis simcire.

yvelaze gavrcelebul kompiuterebis kategorias warmoadgens bazuri

magidis pk. maTi fasi ar aRemateba 2000$, asruleben asobiT milion operacias

wamSi, maTi operatiuli mexsierebis moculoba ramdenime aTas megabaits

Seadgens. es kompiuterebi gamoTvliT sistemebs warmoadgenen, romlis

resursebi mTlianaT mimarTulia marTvis muSakis samuSao adgilis

uzrunvelyofistvis. am klasis uamrav kompiuterul teqnikis saxeobaSi

gamoiyofa firmis IBM personaluri kompiuterebi PC da firmis AApple

personaluri kompiuterebi Macintosh.

portatiuli kompiuterebs Soris yvelaze gavrcelebulebs warmoadgenen

noutbukebi. maTi gamoyenebiT SesaZlebelia Sesruldes davaleba ara marto

samuSao adgilze dawesebulebaSi, aramed saxlSi, gzaSi, dasvenebis adgilze.

noutbuki iolad SeiZleba miuerToT firmis lokalur qsels, an CaerToT

globalur qselSi _ internetSi da awarmooT samuSaoebi rogorc

srulfasovan samuSao sadgurisamebr.

maRalmwarmoebluri magidis pk asruleben magidis gamomcemlobis

sistemebis samuSaoebs. maT rTuli grafikuli samuSaoebis Sesrulebis

resursebi gaaCniaT. Sesabamisad maTi fasic gacilebiT maRalia. seTi

kompiuterebi xSirad samuSao sadgurebis pk klass miekuTvnebian.

korporatiuli kompiuterebi warmoadgenen iseT gamoTvliT sistemebs,

romlebic uzrunvelyofen erTi organizaciis, erTi proeqtis, informaciuli

saqmianobis erTi sferos farglebSi mravali marTvis muSakis erTobliv

saqmianobas erTi da igive sainformacio-gamomTvleli resursebis

gamoyenebiT. es aris mravalmomxmarebluri gamoTvliTi sistemebi, romelsac

gaaCnia centraluri bloki didi moculobis simZlavriT da mnisvnelovani

informaciuri resursebiT, romelsac uerTdeba mravali samuSao adgili,

romelic aRWurvilia videoterminaliT, TagviT da sabeWd mowyobilobiT.

samuSao adgiTebistvis, romlebis uerTdeba korporatiuli kompiuteris

centralur bloks, SeiZleba gamoyenebuli iqnas personaluri kompiuterebi.

Asawyisi donis serveri SeiZleba ierTebdes 40-mde momxmarebels da qmnides

lokalur qsels.

sakomunikacio teqnikis saSualebebi

sakomunikacio teqnikis saSualebebi uzrunvelyofen marTvelobiT

saqmianobis ZiriTad funqcias _ informaciis gacvlas marTvis sistemis

farglebSi da gare samyarosa da marTvis sistemis Soris.

sakomunikacio teqnikas miekuTvneba:

telefonuri kavSiris stacionaluri da mobiluri saSualebebi;

34

telegrafuli kavSiris saSualebebi da sistemebi;

informaciis faqsimiluri gadacemis da modem,uri kavSiris

saSualebebi da sistemebi;

kabeluri da radiokavSiris saSualebebi da sistemebi, optikur-

boWkovani da Tanamgzavruli kavSirebis CaTvliT.

ნახ. 2. 4. sakomunikacio teqnikis saSualebebi

administraciul-samarTav operatiul kavSirebs Soris yvelaze gavrce-

lebulia telefonuri kavSiri. telefonuri kavSiris abonentad SeiZleba

iyos rogorc kerZo piri, aseve organizacia. telefonuri kavSiri iyofa:

saerTo moxmarebis satelefono kavSiri (saqalaqo, saqalaqTa-

Soriso);

Sigasaorganizacio satelefono kavSiri.

arsebobs agreTve radiotelefonuri kavSiri da videotelefonuri kav-

Sori.

erTi organizaciis TanamSromlebma saqmiani saubari mizanSewonilia

awarmoon Siga Aavtomatuli telefonuri sadguris maSveobiT da ara saqala-

qo Aavtomatuli telefonuri sadguris gamoyenebiT. garedan Semosuli zare-

bi miiReba da gadaiyvaneba Siga telefonebze, qalaqSi darekva sruldeba

nomris pirdapiri akrefviT an damatebiTi nomrebiT. erT saqalaqo nomers

SeiZleba miuerTdes ramdenime Siga nomeri.

organizaciebSi mwvaved dgas operatiuli, swrafi, mravalfunqciuri da

xarisxiani kavSiris arseboba partniorebTan, TanamSromlebTan, produqciis

momxmareblebTan, saqonlisa da momsaxurebis momwodeblebTan. lokaluri

infrastruqturebis erTian informaciul telekomunikaciur qselSi efeqtu-

ri integracia da urTierTqmedebis organizacia xorcieldeba kompiuteru-

li telefoniis sistemebiT.

kompiuteruli telefonia iseTi teqnologiaa, romelSic kompiuteruli

resursebi gamoiyeneba zarebis miRebis da gagzavnisTvis da telefonuri

35

kavSirebis marTvisTvis. aseTi sistemebi arsebobs internetSi. IP-telefonia

(internet-telefonia) gamoiyeneba internetSi bgeriTi signalebis gadasa-

cemad. IP-telefoniis momsaxureba gacilebiT iafia tradiciul momsaxu-

rebaze.

IP-telefoniaSi arsebobs telefonuri moTxovnebis ramdenime tipi:

telefonidan telefonze;

kompiuteridan telefonze;

kompiuteridan kompiuterze.

pirvel or SemtxvevaSi dagWirdebaT PIN-baraTi, riTic xdebiT piradi

angariSis patroni. satelefono kavSiris Semdeg am baraTidan Camoiwereba

Tanxa _ saubris safasuri. telefonidan telefonze darekvisas abonenti

akrefs specialur nomers IP-serverTan dakavSirebisTvis da tonaluri

signalis mosmenis Semdeg, krifavs im abonentis nomers, romelsac unda esa-

ubros. Tu kompiuteridan telefonze gnebavT darekva, dagWirdebaT damate-

biTad bgeriTi plata kompiuterisTvis, mikrofoni, mosasmeni yurebze. kavSi-

ris specialuri programis gamoyenebiT, uTiTebT abonentis nomers da ukav-

SirdebiT saqalaqo telefonur qselis abonents. dabolos, kompiuteridan

kompiuterze SesaZlebelia specialuri programiT dakavSireba, pomelic

kavSiris dros SemogTavazebT SetyobinebebiT an telefoniT saubars, Sesa-

Zlebelia agreTve programas hqondes videoekrani, romliTac Tqven dainaxavT

(uyurebT saubris manZilze) mosaubres. bolo SemTxveva moiTxovs iseve,

rogorc wina SemTxvevebi, internetSi Tqveni kompiuteris CarTvas, mikrofons,

videoekrans, yuriT mosasmens. ra Tqma unda aseTi kavSiri myardeba specia-

lurad am funqciebisTvis daniSnul programiT.

bolo dros gavrcelda telefonuri kavSiris umavTulo sistemebi. aseT

sistemebs radiotelefonuri kavSiris sistemebs eZaxian. maT miekuTvnebaT:

fiWuri radiotelefonuri kavSiris sistemebi;

personaluri Tanamgzavruli kavSiris sistemebi;

peijinguri kavSirebis sistemebi.

fiWuri kavSiri aris radiotelefonuri kavSiri, romelic gvTavazobs

nebismier kavSirs Tanamedrove kavSirebis saxeobebidan abonentis adgilmde-

bareobis SeuzRudavad (mobiluri kavSiri). am momsaxurebis idea mdgomareobs

SemdegSi. momsaxure teritoria iyofa zonebad (radiusiT ramdenime aTeuli

kilometri), sqematiurad aseT zonebs eqvskuTxedis forma aqvT (aqedan

saxeli “fiWuri _ analogia fuTkris fiWis ujredebTan). zonis centrSi

sabazo sadguri dgeba, romelic emsaxureba abonentebis radiotelefonur

aparatebs zonis farglebSi. zonebis gadakveTisas iwyeba axali fiWis

retransliatoris momsaxureba.

36

mobiluri telefonebis gamoyeneba mudmivad viTardeba. 2000 wlidan

warmoiqmna teqnologia PRO. es teqnologia arsebul mobilur qselebis

damatebas warmoadgens da aZlevs mobiluri operatorebs avtomaturad

gadarTivis uflebas erTi arxidan meoreze im dros, rodesac mobiluri

telefoni gadadis erTi fiWuri ujredidan meoreze an gadairTveba erTi

Tanamgzavridan meoreze. momsaxureba PRO damatebiTad SesaZlebels xdis

qselSi operatoris mier gadaigzavnos teqsti da monacemebi, daiSifros

Setyobineba, isargeblos avtomaturi roumingiT (momsaxureba, romelsac

uwevs telefonuri kompania, romelic miwerilia erT qselTan, magram

droebiT muSaobs sxva qselSi), gadamisamarTos sxva terminalze gamoZaxeba,

isargeblos kavSiris seansis drois SezRudvis funqciiT da sxva.

personaluri Tanamgzavruli kavSiris sistemebi gasuli saukunis bolos

Seiqmna. es kavSiri gulisxmobs personalur radiokavSirs nebismier abinent-

Tan, romelic dedamiwis nebismier wertilSi SeiZleba iyves. es teqnologia

sargeblobs kosmiuri retransliatrebi kompleqsiT da abonenturi

radioterminalebiT.

peijinguri kavSirebis sistemebi dReisaTvis gamodevna mobilur kavSi-

rebis sistemebma. iTvleba, rom peijinguri gadacemis sistemebi ukve isto-

riis sakuTrebaa. Tumca dRes isini gamoiyneba kurierul momsaxurebaSi,

dacvis firmebSi, satransporto organizaciebSi saqonlis adgilze mitanis

momsaxurebaSi. am saxis kavSirs upiratesobas aZlevs momxmarebeli,

romlisTvisac miCveuli ufro saimedoT iTvleba. unda aRiniSnos isic, rom

mobiluri telefonebi gacilebiT Zvir siamovnebas warmoadgens peijerebTan

SedarebiT.

organizaciuli teqnikis saSualebebi

organizaciuli teqnikis saSualebebs, romlis daniSnulebaa moemsaxu-

ros marTvelobiTi saqmianobis avtomatizacias, miekuTvneba sakmarisad didi

sia teqnikuri saSualebebisa dawyebuli fanqriT da damTavrebuli rTuli

sistemebiT da informaciis damuSavebisa da gadacemis saSualebebiT. Tu maT

maTi funqciuri daniSnulebis mixedviT davyofT, maSin Semdegi sia unda

miviRoT:

informaciis matareblebi;

dokumentebis Sedgenis da Seqmnis;

reprografiisa da operatiuli poligrafiis;

dokumentebis damuSavebis;

Senaxvis, Ziebis da transportirebis;

saofise aveji da mowyobilobebi;

sxva saSualebebi.

37

sqematurad organizaciuli teqnikis saSualebebis klasifikacia

mocemulia naxatze 2.6.

ნახ. 2. 5. organizaciuli teqnikis saSualebebi

informaciis matareblebi – materialuri saSualebebi, romlebzec

fiqsirdeba is informacia, romelTanac muSaobs personali. aseTebia:

qaRaldi

dizografiuli procesebis matareblebi (termoqaRaldi, fotofiri,

kalka);

vizualuri informaciis mikromatareblebi;

bgeriTimatareblebi;

videomatareblebi;

kodirebuli informaciis magnituri matareblebi.

Tanamedrove kompiuterul teqnikas gaaCnia Sesabamisi saSualebebi. am

funqcias asruleben Tanamedrove lazeruli diskebi CD-ROM, CD-RW, DVD-

ROM, DVD-RW, FLESH-Cipebi, Strixkodebis damtani da wamkiTxavi mowyobi-

lobebi.

dokumntebis Sedgenisa da Seqmnis saSualebebs miekuTvneba:

xeliT saweri saSualebebi;

sabeWdi manqanebi;

kompiuteri printerTan erTad;

diqtofonuri da magnitofonuri teqnika;

damxmare masalebi da saSualebebi.

38

reprografiis saSualebebi – manqanebi, romlis daniSnulebaa dokumentebis

kopireba da gamravleba dReisaTvis gavrcelebuli xerxi eleqtrografikuli

kopirebaa. aseTikopirebis aparatebs uwodeben qseroqsebs (inglisuri firmis

Rank Xerox saxelis Tanaxmad).

kopirebis teqnikaSi axali sityva _ cifruli eleqtrografikuli kopirebaa.

kopirebis cifruli teqnologiebi revoluciaT aris miCneuli saqmiani

qaRaldebis warmoebaSi.

operatiuli poligrafiis saSualebebi – manqanebi, romlebic amravleben

dokumentebs. maT miekuTvneba:

operatiuri ofseturi beWdvis manqanebi;

rotatoruli beWdvis manqanebi;

rizografiuli kopirebis manqanebi.

am siidan gamoirCeva rizografuli operatiuli poligrafiis meTodi,

romelic farTod sargeblobs cifruli eleqtronikis miRwevebiT da

mniSvnelovnad aumjobesebs trafaretuli beWdvis maxasiaTeblebs. rizigrafi

ekomoniuria, ar saWiroebs calke specialurad momzadebul oTaxs da per-

sonals. faqtiurad, aRar aris saWiro tipografiis momsaxurebiT sargeblo-

ba, vinaidan rizografi iseT kompiuterTan erTad, romelic aRWurvilia

Tanamedrove teqsturi procesoriT, mogcemT saSualebas efeqturad akrifoT,

daakabadonoT da gamobeWdoT nebismieri sididis teqsti didi tiraJis ( 10-

dan 10000-mde) SemTxvevaSic.

dokumentebis damuSavebis saSualebebi _ gamoiyeneba Tanamedrove ofisSi

erTiani wesiT gaformebis, dalagebis, praqtikulad gamoyenebisSvis. maT

miekuTvneba:

perforaciisa da daWris manqanebi;

daxarisxebis da garkveuli TanmimdevrobiT amomkrefi manqanebi;

asakinZi mowyobilobebi;

dokumentis zedapiris dacvis seqmnis manqanebi;

damisamarTebisa da Stampebis datanis manqanebi;

sabuTebis ganadgurebis manqanebi.

dokumentebis Senaxvis, Ziebis, transportirebis saSualebebi:

pirveladi senaxvis saSualebebi (saqaraldeebi);

meoradi senaxvis saSualebebi (karadebi, ujrebi);

39

kartotekuri mowyobilobebi;

dokumentebis transportirebis satavsoebi;

lifturi mowyobilobebi;

pnevmatiuri fosta;

informaciis matareblebis Senaxvis mowyobiloba.

saofise avejis jgufi Seicavs specialur avejs gankuTvnils profesiuli

samuSao adgilebisTvis ofisis personalisTvis.

orgteqnikis sxva saSualebebi:

sabanko orgteqnika (fulis daTvlis da valutis deteqtorebi, bankno-

tebis SefuTvis manqanebi);

skanerebi;

claid-printerebi;

faqsebi;

kompiuteruli aqsesuarebi.

2.7. მართვის ინფორმაციული რესურსების პროგრამული უზრუნველყოფა

Tanamedrove it programuli saSualebebi SeiZleba or nawilad davyoT:

sistemuri da gamoyenebiTi:

ნახ. 2.6. informaciuli resursebis marTvis programuli saSualebebi

მათი daniSnulebaa kompiuteruli sistemebis gamoyeneba. maTSi Sedis:

40

testuri da diagnosturi

antivirusuli

operaciuli

ნახ. 2. 7. informaciuli resursebis marTvis programuli saSualebebi

operaciuli sistemebi ZiriTad sistemur programul nawils warmoadgenen da

Semdegi funqciebi akisriaT:

gamoTvliTi sistemis muSamdgomareobis Semowmeba da misi gamarTva

CarTvis dros

momxmarebelTan urTierToba

kompiuteris resursebis marTva da ganawileba amocanebs Soris

dReisaTvis saqarTveloSi moqmedebs ZiriTadad orioperaciuli sistema, es

aris Windows-is da Unix-is ojaxis sistemebi.

testuri da diagnosturi programebi kompiuteris komponentebs amowmebs.

antivirusuli programebi icaven kompiuters virusebisagan. saqarTveloSi

gavrcelebulia Semdegi antivirusuli programebi: Dr. Web, Norton Antivirus,

McAfee, AVP, Avira, BitDrfrnder, Nod32 da sxva.

gamoyenebiTi programuli sistemebi SeiZleba davyoT Semdeg klasebad:

teqsturi, cxriluri da sxva tipis dokumentebis momzadebis

prezentaciis momzadebis

finansur-ekonomikuri informaciis damuSavebis

monacemTa bazebis marTvis sistemebi

proeqtebis marTvis sistemebi

eqspertuli da gadawyvetilebebis miRebis mxardamWeri sistemebi

sistemuri programuli

saSualebebi

operaciuli

antiviru-suli

testuri da diagnosturi

41

inteleqtualuri proeqtirebisa da marTvis srulyofis

danarCeni

ნახ. 2. 8. gamoyenebiTi programuli sistemebi

teqsturi, cxriluri da sxva tipis dokumentebis momzadebis sistemebis

daniSnulebaa _ Seqmnan marTvis amsaxveli dokumentaciada sxvadasxva

teqsturi xasiaTis informaciuli masalebi. mat miekuTvneba _ teqsturi

redaqtorebi, teqsturi procesorebi da magidis gamomcemlobis sistemebi

(Word, Page Maker, Quark, QuarkXPress ).

finansur-ekonomikuri informaciis damuSavebis sistemebi sawarmoo-

ekonomikuri da safinanso ricxvuli monacemebis dasamuSaveblad gamoiyeneba.

maT saSualebiT dgeba marTvis sainformacio-analitikuri informacia. aseT

martvis proces

ebis

uzrunvel

yofis

saS

ual

ebeb

i

gamoyenebiT

i pr

ogramuli

teqsturi, cxriluri da sxva

tipis dokumentebis momzadebis

finansur-ekonomikuri

informaciis damuSavebis

monacemTa bazebis marTvis

sistemebi

prezentaciis momzadebis

proeqtebis marTvis sistemebi

eqspertuli da

gadawyvetilebebis miRebis

mxardamWeri

inteleqtualuri proeqtirebisa

da marTvis srulyofis

danarCeni

42

programul paketebs miekuTvneba _ universaluri cxriluri procesorebi,

specializebuli sabiRaltro programebi, specializebuli sabanko progra-

mebi, safinanso-ekonomikuri analizisa da dagegmvis specializebuli

programebi (Excel-i, "1С: Предприятие", "Инфо-бухгалтер").

monacemTa bazebis marTvis sistemebis daniSnulebaa _ didi moculobis

informaciis Senaxva da damuSaveba. maT funqciaSi Sedis winaswar gaTvalis-

winebul da gauTvaliswinebul moTxovnebze pasuxis gacema momxmareblis

mier Camoyalibebul dokumentebis struqturis Tanaxmad _ nebismier Wril-

Si. mbms gansxvavdebian monacemebis struqturul warmodgeniT bazaSi da

.aqedan, monacemebis damuSavebis SesaZleblobebiT. mbms momdevno masalaSi

daeTmoba adgili, vinaidan maT gamoyenebas biznesSi gansakuTrebuli adgili

uWiravs da it-Si warmoadgens erT-erT mniSvnelovan mimarTulebas. Taname-

drove mbms-dan gamoirCevian mbms Access-i da Oracl-i.

prezentaciis momzadebis sistemebis daniSnulebaa – warmoadginos doku-

menturi moxsenebebiTi masalis kvalificirebuli prezentacia. dRevandel

pirobebSi prezentaciis warmodgenis teqnologiaSi farTod aris gamoye-

nebuli audio da video masalis gamoxatvis saSualebebi. erTerT aseT pro-

gramas MS Office ojaxidan Pover Point warmoadgens.

proeqtebis marTvis sistemebi gamoiyeneba saproeqto da samecniero-

kvleviT institutebSi.

eqspertuli da gadawyvetilebebis miRebis mxardamWeri sistemebi (Execu-

tive Information Systems - EIS, Expert Systems - ES). gamoiyeneba rogorc marTvis

gadawyvetilebebis miRebis procesebis informaciuli uzrunvalyofis siste-

mebi, romlebic efuZneba ekonomikur-maTematiukur modelirebas da xelov-

nuri inteleqtis principebs. inteleqtualuri proeqtirebisa da marTvis

srulyofis sistemebis daniSnulebaa gamoiyenon CASE-teqnologiebi (Computer

Aid System Engineering), romlebic gulisxmoben organizaciuli marTvis sistemis

Seqmnis da srulyofis saproeqto gadawyvetilebebis avtomatizebul Semu-

Savebas.

თემა 3. ეკონომიკური საინფორმაციო სისტემები და მათი დანიშნულება

ekonomikuri sainformacio sistemebis და მათი uzrunvelmyofeli qvesisteme-

bi : informaciuli, teqnikuri, programuli, maTematikuri, samarTleblivi,

lingvisturi, ergonomikuri. ფუნქციური მაწილი. sainformacio sistemebis

klasifikacia : mmarTveli sainformacio sistemebi (Management Information Sys-

tem - MIS), gadawyvetilebis miRebis mxardamWeri sistemebi (Decision Support Sys-

tem – DSS), OLAP,DataMining ტექნოლოგიები. ექსპერტული სისტემები. aRmasrulebeli

43

sainformacio sistemebi (Executiv Support System - ESS); moTxovnebis dialoguri

damuSavebis sistemebi ( Transaction Processing System -TPS) da sxva.. sainformacio

sistemis sasicocxlocikli.

3.1. ეკონომიკური საინფორმაციო სისტემები

nebismier organizaciul-ekonomikur sistemaSi sainformacio sistemis

daniSnulebaa adamianisadmi marTvis procesis gansaxorcieleblad saWiro

informaciis miwodeba. mmarTvel da samarTav qvesistemebs Soris kavSiris

damyareba SesaZlebelia mxolod sainformacio sistemis saSualebiT. sain-

formacio sistema warmoadgens samarTavi obieqtis Sesaxeb informaciis

Segrovebis, gadacemis da damuSavebis sakomunikacio sistemas, romelic

amaragebs sxvadasxva rangis marTvis muSakebs marTvis funqciis

gansaxorcieleblad saWiro informaciiT. amrigad, marTvis procesi

gulisxmobs monacemebis miRebas samarTavi obieqtis mdgomareobis Sesaxeb,

monacemebis damuSavebasa da damuSavebuli monacemebis Sedegad miRebuli

informaciis safuZvelze gadawyvetilebis miRebas.

განვიხილოთ საინფორმაციო სისტემის სტრუქტურა (ნახ. 3.1). სტრუქტურულად

იგი ორი ნაწილისაგან სედგება: ფუნქციური და უზრუნველმყოფელი.

უზრუნველმყოფის ქვესისტემები:

informaciuli uzrunvelyofis qvesistema moicavs: obieqtis

marTvisaTvis saWiro maCveneblebs, sawyis da saSedego informaciis matareb-

lebs, teqnikur-ekonomikuri informaciis klasifikatorebs da kodifika-

torebs, informaciuli masivebis erTobliobas da sxvadasxva daniSnulebis

sainstruqcio-meToligiur masalebs.

teqnikuri uzrunvelyofa moicavs: informaciis Segrovebis, regis-

traciis, gadacemis, gamravlebis da damuSavebis teqnikur saSualebaTa kom-

pleqss, romelTa Soris centraluri da ganmsazRvreli adgili ukavia

egm-ebs.

monacemebis avtomatizebuli damuSavebis sistemis programuli uz-

runvelyofa ერთ-ერთი ძირითადი ქვესისტემას ქმნის. sainfomcio sistemebis

progrmuli uzrunvelyofa ewodeba progrmuli da dokumenturi saSualebe-

bis erTobliobas, romelTa mizania gamoTvliTi teqnikis saSualebiT

Seiqmnas da moxdes monacemebis damuSavebis sistemebis eqsploatacia.

programuli uzunvelyofa Sesrulebuli funqciebis mixedviT SeiZleba

davyoT or jgufad: sabaziso(sistemuri) da gamoyenebiTi daniSnulebis pro-

gramebad. sabaziso (sistemuri) programebs miekuTvnebian iseTi programebi,

romlebic uzrunvelyofen gamoTvliTi procesebis organizacias, gamoiye-

nebian xSirad ganmeorebadi amocanebis gadasawyvetad da qmnian samuSao

garemos gamoyenebiTi programebis funqcionirebisaTvis. am programebis dani-

44

Snulebaa: egm-is funqciuri daniSnulebis gafarToeba. monacemTa damuSave-

bisa da kontrolis procesebis marTva, samuSaoTa Sesrulebis rigis dageg-

mvis avtomatozacia da programaTa SemuSavebis avtomatizacia. sistemur

programul uzruvelyofa moicavs operaciul sistemebs (erTamocanian da

erTmomxmareblian, mravalamocanian da mrvalmomxmarebლian).

specialuri programebi warmoadgenen im programaTa erTobliobas

romlebic uzrunvelyofen konkretuli amocanis an amocanaTa kompleqsebis

gadawyvetas. specialur programebSi Seitaneba agreTve gamoyenebiT pro-

gramaTa paketebi.

maTematikuri uzrunvelyofa moicavs: informaciis dasamuSaveblad

gamoyenebul maTematikur meTodebs, modelebsa da algoriTmebs.

monacemebis avtomatizebuli damuSavebis sistemebis samarTleblivi

uzrunvelyofa warmoadgens im samarTeblivi normebis erTobliobas, rom-

lebic aregulireben monacemebis avtomatizebuli damuSavebis sistemebis

funqcionirebis iuridiul statussa da samarTebliv urTierTobebs. samar-

Tebliv uzrunvelyofaSi Seitaneba agreTve is kanonebi da gankargulebebi,

romlebic მიღებულია rogorc zemdgomi, aseve adgilobrivi xelmZRvaneli

organoebis mier, da romlebic exeba konkretuli amocanis an amocanaTa

kompleqsebis funqcionirebas.

lingvisturi uzrunvelyofa moicavs: monacemTa bazis informaciis

erTeulebis (dokumenti, maCvenebeli, rekviziti da sxva) struqturis

aRwerisaTvis gamoyenebul enebs, sainformacio-saZiebo sistemis enobriv

saSualebebs, specialuri daniSnulebis dialogur enebs da monacemebis

avtomatizebuli damuSavebis sistemebis SemuSavebisas gamoyenebuli ter-

minebisa da gansazRvrebebis sistemas.

ergonomikuri uzrunvelyofa warmoadgens im meTodebisa da

saSualebebis erTobliobas, romelTa daniSnulebaa monacemTa avtoma-

tizebuli damuSavebis sistemebSi adamians Seuqmnas optimaluri pirobebi

maRalefeqturi usafrTxo da uSecdomo saqmianobisaTvis. eleqtonuli

gamomTvleli manqanebisa da sazogadoebis informatizaciis swrafi ganviTa-

reba monacemTa avtomatizebuli damuSavebis sistemebis damproeqteblebis

winaSe ayenebs axal amocanebs.

ფუნქციული ნაწილი

monacemebis avtomatizebuli damuSavebis sistemebis organizaciul-

ekonomikuri uzrunvelyofa moicavs: marTvis amocanebis dasmas, dasmul amo-

canaTa gadasawyvetad gamoyenebuli teqnikuri saSualebebisadmi wayenebul

moTxovnebs, marTvis sistemebis analizs da misi efeqturobis amaRlebis mi-

marTulebebis Camoyalibebas, im dokumentTa erTobliobas, romelTa safu-

45

Zvelzedac warmoebs marTvis avtomatizebuli sistemis personalis saq-

mianobis reglamentireba, samarTavi obieqtis oganizaciuli struqturis

dadgena, samarTavi obieqtis struqturuli qveganyofilebebisaTvis saStato

ganrigis gaangariSeba da sxva.

კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ თუ რას წარმოადგენს ekonomikuri sainfor-

macio sistema — es aris informaciis, ekonomikur-maTematikuri meTodebisa

da modelebis, teqnikuri, programuli, teqnologiuri saSualebebisa da

specialistebis erToblioba, romelic gankuTvnilia informaciis gadamuSa-

vebisa da mmarTvelobiTi gadawyvetilebebis miRebisaTvis. ქვემოთ ნახატზე 2.1

მოყვანილია მართვის საინფორმაციო სისტემის სტრუქტურის მაგალითი. ფუნქციური

ნაწილი მოიცავს: ორგანიზაციის სტრუქტურული წარმოდგენა, არსებს და კავშირებს,

ფუნქციებსა და მოდელებს და რეალიზაციის სქემებს.

ნახ 3.1. საინფორმაციო სისტემის შემადგენლობა

საინფორმაციო სისტემის ფუნქციური ნაწილი წარმოადგენს საინფორმაციო

სისტემის დანიშნულებას. ამ ნაწილში თავსდება ორგანიზაციის მართვის მოდელი, მისი

ცალკეული შემადგენელი და კავშირები მათ შორის. ფუნქციურ ნაწილის ფარგლებში

სრულდება მართვის მიზნებისა და ამოცანების ტრანსფორმაცია ფუნქციებში,

ფუნქციების -- ალგორითმებში, ალგორითმების -- კონკრეტულ მარვით ზემოქმედებებში

მმართავ ობიექტზე.

მართვის საინფორმაციო სისტემის (Management Information Systems - MIS)

საბაზო მართვის ფუნქციებს წარმოადგენენ შემდეგი ფუნქციური ქვესისტემების

46

ამოცანები: მარკეტინგის, წარმოების, ფინანსური და აღრიცხვის, კადრებისა და

კვალიფიკაციის და ცხვა.

3.2. საინფორმაციო სისტემის კლასიფიკაცია

SesaZlebelia sxvadasxva niSnis mixedviT: avtomatizaciis done, gamoyenebis

sfero da informaciuli teqnologiebis organizaciis tipi; Sesasrulebeli

funqciebis mixedviT. აქ მოვიყვანთ სს კლასიფიკაციას, რომელიც დაყობს მათ

მართის დონეების მენეჯერების მომსახურებით.

თანამედროვე კომპანიები, განშტოებული ბიზნესით, როგორც წესი, სარგებლობენ

შემდეგი ტიპის სს:

mmarTveli sainformacio sistemebi Managment Information System (MIS);

gadawyvetilebis miRebis mxardamWeri sistemebi Decision Support Sistem (DSS)

aRmasrulebeli sainformacio sistemebi Executiv Support System (ESS);

moTxovnebis dialoguri damuSavebis sistemebi Transaction Processing Sys-

tem (TPS)

მანეჯერის არატრივიალური ამოცანაა შექმნას ერთიანი შეთანხმებული ფუნქცი-

ონირებადი საინფორმაციო სისტემა იმ არაერთგვაროვანი პროგრამული არსენალიდან

აუცილებელის შერჩევით. სს რეალიზაციისათვის პროგრამული საშუალებების არჩევა

ხდება ფრიად რთულ ამოცანად. აქ აუცილებელია გათვალისწინებული იქნას მრავალი

ფაქტორი, რომელიც განაპირობებს სხვადასხვა პროგრამული კომპონენტების შეთან-

ხმულობას, მათი ათვისების სიმარტივეს, გამოყენებასა და ინტეგრაციას , ფუნქცი-

ონირების ეფექტურობას, სტაბილურობას. და ა. შ.

3.2.1. მმართველი საინფორმაციო სისტემები

mmarTveli sainformacio sistemebi (Managment Information System, MIS) emsa-

xurebian organizaciis mmarTvelobiT ძირითადად საშუალო და ზემო dones. igi

uzrunvelyofs menejers ორგანიზაციის ძირითადი ბიზნეს-პროცესების შესრულების

შესახებ მიმდინარე ინფორმაციით და აწვდის ინფორმაციას გარე სამყაროზე. pirvel

rigSi igi gamoiyeneba marTvis doneze gadawyvetilebis misaRebad da

dagegmvisa da marTvis funqciebis Sesasruleblad. MIS, როგორც წესი, წარმო-

ადგენს კორპორატიულ სს-ის ერთ-ერთ ძირითად მოდულს : მისი შექმნის, დანერგვის

და ინტეგრაციისთვის საჭიროა ორგანიზაციის საინფორმაციო ნაწილის პარამეტრების

იდენტიფიკაციის და საინფორმაციო პროცესების მკაცრი ანალიზი. ამ ტიპის სს-ის

ტექნოლოგია ისეა დადგენილი. რომ შესაძლებელი იყოს მისი გამოყენება მრავალ

47

თანამშრომლისთვის ერთდროულად. სისტემის მომხმარებლები პრაქტიკულად კომპა-

ნიის ყველა დონის მენეჯერია. ორგანიზაციის მოღვაწეობის პერიოდულ შედეგების

ამსახველეად მიიღება საშედეგო ინფორმაცია ანგარიშგებების, რეზიუმეს, მოხსენებითი

ბარათების და სხვა ფორმის სახით.

sainformacio sistemebisaTvis damaxasiaTebelia: saeqsploatacio da

mmarTvelobiT doneze xeli Seuwyos struqturizebul da naklebad struq-

turiრebul gadawyvetilebis miRebas. mas iyeneben mTavari menejerebis saSta-

to ganrigis gasaangariSeblad. es sistemebi orientirebulia angariSgebebisa

da kontrolisaTvis, igi iyenebs arsebul saerTo monacemebs da monacemTa

nakadebs, maT gaaCniaT analizis SedarebiT mcire SesaZleblobebi, igi gada-

wyვetilebis mimRebis daxmarebisaTvis iyenebs, rogorc axlandel monacemebs

aseve gasuli drois monacemebs, igi SedarebiT naklebad moqnilia, orien-

tirebula firmis Sida gamoyenebaze, informaciaze moTxovnileba cnobilia

da mdgradi. mmarTveli sainformacio sistemebi emsaxurebian im menejerebs,

romlebsac ainteresebT yoveldRiuri, yovelTviuri da yovelwliuri

Sedegebi.

3.2.2. ეკონომიკური მრჩეველი სისტემები

ekonomikuri sainformacio sistemebis gansakuTrebul da maRali donis

saxeobas warmoadgenen gadawyvetilebis miRebis mxardamWeri sistemebi

((Decision Support Sistem ,DSS), romlebic SemuSavebulia gadawyvetilebis miRebaSi

mxardaWerisaTvis. 1980 წლებში ამერიკელმა და იაპონელმა მეცნიერებმა დაიწყეს

ისეთი სისტემების შექმნა, რომლების პადიკალურად განსხვავდებოდნენ არსებულე-

ბისაგან. ამ სისტემებმა საუძველი ჩაუყარეს სს ”ინტელექტუალიზაციის” პროცესს. ეს

სისტემები იყვნენ მციტე, ინტერაკტიული, და მათი მიზანი იყო საბოლოო მომხმარებ-

ლის დახმარება, რათა მათ მისცემოდათ საშუალება ემუშავათ ყველა ტიპის მონაცემე-

ბთან, ჩაეტარებინათ ანალიტიკური კვლევები, აეშენებინათ მოდელები და გაეთამაშე-

ბინათ სცენარები იმ ნოვაციური პროექტების პრობლემებისათვის, რომლებიც ნაკლებად

ან სულ არიყვნენ სტრუქტურირებული. სისტემები, რომლებიც ასეთ შესაძლებლობებს

იძლევიან gadawyvetilebis miRebis mxardamWer sistemebს ეძახიან. დღეს DSS

კორპორაციული სს აუცილებელ ნაწილს წარმოადგენენ.

48

ნახ. 3.2. DSS როგორც სს შემადგენელი ნაწილი

gadawyvetilebis miRebis mxardamWeri da mimRebi sitemebi (ნახ. 3.2)

orientirebulia iseTi rTuli biznes-procesebis realizaciaze, romlebic

moiTxoven informaciis analitikur damuSavebas (OLAP), axali codnis formi-

rebas (Data Mining). informaciis analizs gaaCnia gansazRvruli miznobrivi

orientacia, magaliTad, sawarmos finansuri analizi, buRaltruli aRricx-

vis auditi. am klasis sainformacio sistemebis სამ ძირითად ნაწილისაგან

შედგება, რომლებიც ასევე მისი ganmasxvavebeli Taviseburebaa:

did moculobis monacemTa sacavebis Seqmna Data WareHouse – DW),

sistemaSi arsebul sxvadasxvagvari wyaroebis integraciis gziT;

monacemTa analitikuri damuSavebis meTodebisa da saSualebebis

gamoyeneba (On-Line Analitical Processing –teqnologiebis);

monacemTa inteleqtualuri analizi, romelic uzrunvelyofs axali

codnis formirebas (Data Mining – DM teqnologiebis).

გავჩერდეთ აქ ნახსენებ ტექნოლოგიებზე. პირველი მათგანი საცავების შექმნა -- Data WareHouse --

ემყარება თანამედროვ ე რელაციური მონაცემტა ბაზების შექმნას და მათ გამოყენებას ქსელის

პირობებში. ამ საკითხზე ჩვენ გვექნება ცალკე მეცადინეობები, ამიტომ აქ აღვნიშნოთ, რომ ეს

საცავები წარმოადგენენ დიდი მოცულობის ბაზებს, რომლებსაც იყენებს და რომლებზეც

დაფუძნებულია მომდევნო ორი ტექნოლოგია -- OLAP და Data Mining.

OLAP-სერვისი წარმოადგენს ინსტრუმენტს მონაცემა დიდი მოცულობის ანალი-

ზისთვის რეალურ დროის რეჟიმში. მომხმარებელი OLAP სისტემასთან ურთიერთობით

49

შეძლებს დაათვალიეროს ინფორმაცია, მიიღოს მისი ნებისმიერი ჭრილი და შეასრულოს

ანალიტიკური ოპერაციები მათი შედარების ამორჩევის, დროის და სხვა პარამეტრების

გამოყენებით. OLAP-სისტემასთან მუშაობა სრულდება საგნობრივი არის ტერმინებში და

იძლევა საშუალებას ააგოთ საქმიანი სიტუაციების სტატისტიკურად დასაბუთებული

მოდელები.

OLAP-ის პროგრამული კომპლექსით რომლიც საცავებში არსებული მონაცემების

ანალიტიკურ დამუშავებას აწარმოებს. ძირითადი დამახასიტებელი მისთვის არის ის,

რომეს საშუალება ორიენტირებულია არა ინფორმაციული ტექნოლოგიების სპეციალის-

ტზე, ან ექსპერტ-სტატისტიკოსზე, არამედ სცეციალისტზე მართვის გამოყენებითი

სფეროში -- განყოფილების, დეპარტამენტის, უფროს მენეჯერზე. ამ სისტემის საშუა-

ლებებაა ანალიტიკოსის ურთიერთობა პრბლებასთან და არა -- კომპიუტერთან.

დღეისათვის Data Mining (DM) teqnologia აქტიურად ინერგება მენეჯერის ინტერაქტიულ

საქმიანობაში. განსხვავებით ტრადიციული ხელოვნური ინტელექტის სისტემებისაგან,

მონაცემების ინტელექტუალური ძიების და ანალიზის, ან ”მონაცემების მოპოვების”

ტექნოლოგია, კი არ ცდილობს ბუნებრივი ინტელექტის მოდელირებას, არამედ

აძლიერებს მის შესაძლებლობებს თანამედროვე გამომთვლელი სერვერების, საძიებო

სისტემების და, მონაცემთა საცავების სიმძლავრით. ხშირად ფრაზასთან "Data Mining"

გვხდება გამონათქვამი ”მონაცემთა ბაზებში აღმოჩენილი ცოდნა” (Knowledge

Discovery in Databases).

DSS ტიპის sitemebis Seqmnis ZiriTad mizans wamoadgenda daxmarebis

gaweva saboloo momxmarebelisaTvis naklebad struqturizebuli da ara-

struqturizebuli problemebis gadawyvetaSi. sistema muSaobs interaqtiul

reJimSi. gadawyvetilebis mxardamWeri sistemebis daniSnulebaa proeqtire-

bisas Seafasos alternativebi da kontroli gauwios gadawyvetilebis

relizaciis process. maTi gamoyeneba SesaZlebelia marTvis sxvadasxva done-

ze. magალითად, mTavar menejerebs SeuZliaT gamoiyenon finansuri mxardam-

Weri sistemebi. mizani: iwinaswar იmetyvelon investiciebisaTvis saerTo

fondebis gamoyenebis vargisobaზე. igive sistema da monacemebi SeiZleba

gamoiyenon saSualo donis menejerebma ganyofilebis fondebis proeqtebis

mixedviT gasanawileblad. ganyofilebis SigniT, proeqtis xelmZRvanelebs

SeuZliaT agreTve es sistema gamoiyenon imisaTvis, rom daiwyon TavianTi

proeqtebi. am SemTxvevaSi sistemam ufros menejerebs regularulad unda

miawodos informacia daxarjuli fulis raodenobis Sesaxeb. gadawyve-

tilebis miRebis mxardamWeri sistema gamoiyeneba koleqtiuri gadawyveti-

lebis misaRebad. gadawyvetilebis miRebis mxardamWeri sitemebisaTvis

damaxasiaTebelia: sistemisadmi momxmareblis swrafi adaptacia, momxmare-

bels SeuZlia kontroli gauwios sistemis Sesasvlels da gamosasvlels,

50

sistemis gamoyeneba ar saWiroebs profesionali programistebis daxmarebas,

sistema uzrunvelyofs iseT problemebze marTvelobiTi gadawyvetilebis

miRebis mxardaWeras, romlebic winaswar ar არის cnobili, igi iyenebs mode-

lirebis instrumentalur saSualebebs da rTul analizs. sxva sistemebTan

SedarebiT ამ sistemas gaaCnia didi analizuri SesaZleblobebi. momxmareb-

lebs SeuZliaT am sistemaSi uSualod muSaoba. sistema moicavs momxmareb-

lisaTvis moxerxebul programul uzrunvelyofas, momxmarebels SeuZlia

adre Seyvanili monacemebis Secvla axlebiT, sistemas SeuZlia pasuxi gasces

ara marto iseT kiTxvaze rogoricaa `ra iqneba Tu~, aramed:

1. magaliTebis analizi (case analysis) – gamomavali sidideebis mniSvnelobebis

Sefaseba, Semavali cvladebis winaswar mocemuli mniSvnelobebisaTvis;

2. parametruli analizi _ (`ra iqneba Tu~) - gamosavali sidideebis

mniSvnelobaTa Sefaseba, Semavali cvladebis mniSvnelobebis Secvlisas;

3. zemoqmedebis analizi _ yvela im cvladebis dadgena, rolebic zemoqme-

deben amorCeuli saSedego cvladis mniSvnelobaze da saSedego cvladis

mniSvnelobis cvlilebis mgrZnobierobis analizi -- saSedego cvladebis

qcevis gamokvleva, erTi an ramdenime Semavali cvladebis mniSvnelobebis

Secvlisas;

4. SesaZleblobebis analizi _ Semavali cvladebis mniSvnelobaTa Sefaseba

Semavali cvladis gansazRvruli sididiT cvlilebisas;

5. monacemebis analizi-modelSi adrearsebuli monacemebis pidapiri Syvana

da prognozirebisaTvis maTze manipulireba;

6. Sedareba da agregireba _ ori an meti prognozis Sedegebis Sedareba

cvladebis sxvadasxva mniSvnelobebisas anu winaswarnavaraudebi Sedegebis

Sedareba faqtiurTan;

7. რიskis analizi _ Semavali sididebis SemTxveviT cvlilebisas,

gamomavali cvladebis mniSvnelobaTa Sefaseba;

8. optimizacia _ marTvadi Semavali cvladebis im mniSvnelobebis monaxva,

romlis drosac gamomavali cvladis an cvladebis mniSvnelobebi

saukeTesoa.

biznesSi mniSvnelovan kiTxvebze pasuxebis swrafad miRebisaTvis,

sawarmos masStabiT dokumentbrunvisa da angariSgebis standartizaciisaTvis

gamoiyeneba Crystal Info, dagegmvis, prognozirebisa da marTvis amocanebis

gadaWrisaTvis Expert Project, Seagate Software – msxvili organizaciebis mier

51

monacemTa nakadebis marTvisa da SenaxvisaTvis eleqtronul biznesSi, SAP –

biznes-procesebis marTvisaTvis da sxva. aRniSnuli sistemebi gamoiyeneba

agreTve sabanko saqmianobaSi xarisxiani monitoringis Casatareblad.

3.2.3. ექსპერტული სისტემები

ექსპერტულ სისტემებს აქვთ განშტოებული ღრმა ქსელი, რომელიც გვაძლევს

საშუალებას მივმართოთ და ჩავატაროთ ძიება მონაცემთა ბაზებში და ცოდნის

საცავებში. ექსპერტულ სისტემებში არსებობს ლოგიკური კარკასი -- დასკვნების შემ-

ქმნელი, რომელიც ავტომატურად მიყვება მსჯელობის ხაზს თანახმად იმ წესებისა,

რომლებიც ჩადებულია ალგორითმში და იყენებს ამოხსნაში გასათვალისწინებელ

პარამეტრებს (ნახ. 3.3).

ნახ. 3.3. ექსპერტული სისტემის სქემა

პასუხი შეიძლება წინასწარ იქნეს ცნობილი სპეციალისტებ-ექსპერტების დადგენით;

ეს პასუხი უდარდება სისტემის მიერ მიღებულ პასუხს, იცვლება პარამეტრები და

სრულდება ახლიდან ამოხსნის გამეორება. შედეგად მიიღება ექსპერტული დასკვნა მისი

სარწმუნოების ალბათობის შეფასებით.ინტერფეისი უშვებს რამდენიმე მომხმარებელთან

ერთად მუშაობის შესაძლებლობას.

ექსპერტული სისტემები ფართოდ გამოიყენება ბიზნესში, ხშირად მათ ცალკე

ამუშავებენ და არ რთავენ კორპორატიულ ინფორმაციულ ქსელში. როგორც წესი, ესენი

ვიწრო სპეციალიზებულ ხასიათს ატარებენ; არსებობენ: ტრანსპორტული, სამედიცინო,

საბანკო, სავაჭრო, იურიდიული და სხვადანიშნულების სისტემები.

52

3.2.4. აღმასრულებელი საინფორმაციო სისტემები

აღმასრულებელ საინფორმაციო სისტემებს (Executiv Support System, ESS) gadawyve-

tilebis miRebisas iyeneben ufrosi menejerebi, marTvis strategiul doneze.

es sistemebi gamoiyeneba arastruqturirebuli gadawyvetilebis misaRebad.

sistemur analizs ukeTeben gare garemos, SesaZleblobas iZlevian gadawyve-

tilebis miRebisas farTod gamoiyenon gare monacemebi. magალითად, monacemebi

konkurentebis da axali sagadasaxado kanonebis Sesaxeb. axdenen miRebuli

informaciis SekumSvas, gafiltrvas, avlenen kritikul monacemebs da Sesaba-

misad amcireben xelmZRvanelisaTvis sasargeblo informaciis miwodebis

dros. aRniSnuli sainformacio sistema gansxvaebiT sxva sainfomacio siste-

mebisagan ar gamoiyeneba calkeuli problemebis gadasawyvetad, misi daxmare-

biT wydeba kompleqsuri problemebi. aRmasrulebeli sainfomacio sistema

exmareba menejers miiRos pasuxi Semdeg kitxvebze:

ra saxis biznesia xelsayreli?

ras akeTeben konkurentebi?

ra unda SeiZinos firmam, rom Tavidan aicilos cikluri saqmiani

ryevebi?

romeli struqturuli elementi unda gayidos firmam, rom gazardos

naRdi fulis raodenoba?

ESS ხშირად სარგებლობენ მარტივი სტატისტიკური აპარატით, მაგრამ მაქსიმა-

ლურად ითვალისწინებენ ბიზნესის დარგის სპეციფიკას. ბაზარზე საკმარისად ბევრი

პროგრამული მოდულია ESS ჩასაშენებლად. მათი ფასი არ აღემატება $1000-2000. ESS

მოდულები სპეციალიზებული სს-ის სახით აუცილებელ ნაწილს წარმოადგენენ

თანამედროვე სს-ში.

განსხვავებით სს სხვა ქვესისტემებისაგან (TPS, MIS, DSS), ESS არ არის განკუ-

თვნილი გარკვეული რგოლის პრობლემების გადასაწყვეტად. მათი დანიშნულებაა

არაფორმალიზებადი ინფორმაციის მიღება და მისი ოპერატიული მიწოდება სიტუაციის

შესაფასებლად დინამიურად ცვლად პრობლემების პირობებში. ეს სისტემები იყენებენ

შედარებით DSS-თან მარტივ ალგორითმებს, მისი ანალიტიკური ალგორითმებით

მარტივი მოდელების შექმნაა შესაძლებელი, რომლების გამოყენება სიტუაციის

შესაფასებლად იოლია და ნაკლებ დროს მოითხოვს. ნახატზე 3.4 ნაჩვენებია

აღმასრულებელი საინფორმაციო სისტემის პრინციპული სხემა.

53

ნახ. 3.4. აღმასრულებელი საინფორმაციო სისტემის პრინციპული სხემა

3.2.5. მოთხოვნების დიალოგური დამუშავების სისტემები

moTxovnebis dialoguri damuSavebis sistemebi (Transaction Processing System,

TPS) საბაზო სისტემებს წარმოადგენენ. ასეთი სისტემა ემსახურება ორგანიზაციის

აღმასრულებელ ან საექსპლოატაციო დონეს. igi aris kompiuteruli sistema,

romelic asrulebs da angariSobs biznesisaTvis saWiro rutinul tranzaq-

ciebs. magალითებია -- gayidvebis komerciuli gaangariSebebi, შეკვეტები, გაყიდ-

ვების რეგისტრაცია, სტანდარტული ფორმების, გადასახადის ფორმების რეგისტრაცია

და შევსება, ანგარიშგებების შექმნა-გაანგარიშება. ასეთ სამუშაოს შეიძლება მიეკუთვ-

ნებოდეს sastumroebSi adgilebis სატრანსპორტო ბილეტების dabronva, mosamsa-

xureTa angariSebis Senaxva და სხვა.

ამ სს მიზნები, ამოცანები და რესურსბი მკაცრად არის დადგენილი და მინიმალურ

რისკთან არის დაკავშირებული; მონაცემები სტრუქტურირებულია, ამოცანების

შესრულების წესები მკაცრი, მონაცემების მოცულობა დიდია, მაგრამ მათი ნაკადები და

სტრუქტურა მკაფიოთ არის იდენტიფიცირებული და კონრტოლდება ავტომატიზებული

54

საშუალებებით. ამ ტიპის სისტემები არ წარმოადგენენ დამოუკიდებელ სს, ესენი

გამოყენებითი ამოცანების მოდულს წარმოადგენენ და როგორც ნაწილი ჩაშენებულნი

არიან ერთიან კორპორაციულ სს-ში. მათი ტიპიური მაგალითია: "1С: Бухгалтерия",

"LanDocs", "LanStaff".

marTvis donisa da funqciaTa avtomatizaciis sisrulis mixedviT

ganasxvaveben: lokalur, integrirebul, korporaciul da ekonomikur mrCevel

sainformacio sistemebs.

lokaluri ekonomikuri sainformacio sistema funqcionirebs erTi

konkretuli obieqtis farglebSi da axorcielebs marTvis calkeuli

funqciebis avtomatizacias marTvis ama Tu im doneze.

integrirebuli ekonomikuri sainformacio sistema gankuTvnilia

obieqtis marTvis yvela funqciis avtomatizaciisaTvis da moicavs misi

funqcionirebis mTel cikls: dawyebuli samecniero-kvleviTi samuSaoebis

CatarebiT da saproeqto samuSaoebis SesrulebiT, gagrZelebuli pro-

duqciis damzadebis, gamoSvebis da gasaRebis procesebiT da damTavrebuli

produqciis eqsploataciis analiziT.

integrirebuli korporaciuli ekonomikuri sainformacio sistema gankuTvnilia iseTi obieqtis marTvis yvela funqciis avtomatizaciisaTvis,

romelic xasiaTdeba qveganyofilebebis, filialebis, ofisebis da sxva

struqturuli erTeulebis teritoriuli gancalkevebulobiT (firma, kor-

poracia, gaerTianeba da a. S.) aseTi sainformacio sistema mravalmomxmareb-

liania da misi teqnikuri baza unda iyos ganawilebuli gamoTvliTi qseli.

korporaciuli sainformacio sistema warmoadgens iseTi msxvili

sawarmos marTvis avtomatizebul sistemas, romlis marTva xorcieldeba

marTvis donebis mixedviT. integrirebuli sainformacio sistemebi da misi

Semadgeneli struqturuli erTeulebi teritorialurad erTmaneTisagan

daSorebuli arian. korporaciulma sainformacio sistemam unda uzrunvel-

yos: buRaltruli aRricxva; finansuri dagegmva da finansuri analizi;

saxelSekrulebo urTierTobebis marTva; angariSsworeba momwodeblebTan da

myidvelebTan; bazris analizi; TviTRirebulebis marTva; kadrebis marTva;

warmoebis teqnikuri da teqnologiuri momzadeba da sxva. integrirebuli

informaciuli teqnologiisa da sistemebis Seqmna xels uwyobs SemuSave-

buli iqnes korporaciis marTvis axali koncefcia, romelic yvela donis

menejerebs daexmareba miiRon dasabuTebuli mmarTvelobiTi gadwyvetileba

da miaRwion sawarmos warmatebul saqmianobas. aRniSnuli teqnologia

efuZneba biznes-procesebis avtomatizacias, romelic miiRweva sawarmoSi

monacemebis erTiani informaciuli sacavis organizaciiT, romelSic asaxu-

lia korporaciis sameurneo saqmianobis procesSi dagrovili yvela saqmiani

55

informacia. informaciuli sacavi uzrunvelyofs sawarmos qvesistemis nebis-

mierma TanamSromelma kompleqsurad gamoiyenos da analizi gaukeTos

monacemebs.

sainformacio sistemis ZiriTadi teqnologiebi, romlebic agebulia

inტraqselis bazaze განიხილება მომდევნო თავებში.

3.3. საინფორმაციო სისტემის სასიცოცხლო ციკლი

sainformacio sistemis mizania awarmoos saWiro informacia organiza-

ciisTvis, Seqmnas sainformacio da teqnikuri garemo informaciis marT-

ვisTvis. am procesSi erTiandeba:

saboloo momxmarebeli da profesionalebi;

teqnikuri saSualebebi da programuli uzrunvelyofa;

procedurebi da teqnologiebi;

informaciuli resursebi.

sainformacio sistemaSi informaciis warmoeba xorcieldeba infor-

maciuli teqnolgiebis gamoyenebiT. organizacia ss gareSe ver iarsebebs.

sainformacio sistemis sasicocxlo cikli dasruldeba ara imotom, rom

fizikuri cveTa ganicada, aramed misi moraluri cveTis gamo, rac niSnavs

imas, rom ss Sewyvita mis mimarT wayenebuli moTxovnilebis Sesruleba. ss-is

sasicocxlo ciklSi gamoyofen 5 stadias:

winasaproeqto gamokvleva;

proeqtireba;

sacdeli ss Seqmna;

ss eqspluataciaSi Seyvana;

eqspluatacia.

ss daproeqteba da Seqmna SesaZlebelia Semdegi gziT:

sistema iqmneba sakuTari ZalebiT an gare organizaciis mier;

prototipebis gamoyenebiT;

gare organizaciis momsaxurebis gamoyenebiT _ gadaeces mas

sainformacio sistemis funqciebi mTlianad an nawilobriv;

mza gadawyvetilebebis gamoyenebiT.

ss unda ganixilebodes rogorc organizaciis gaZlierebis proeqtebis

teqnikuri nawili da ara rogorc calke proeqti.

aRviniSnoT rom, Tu Tqveni biznesi axalia imisTvis, rom gamoiyenoT

Tanamedrove informaciuli teqnologiebi da am gziT miaRwioT progress

56

Tqven biznesSi, dagWirdebaT sacdeli nabijebis gadadgma iqamde, sanam

sasurvel Sedegs ar miaRwevT. magram Tanamedrove sainformacio sistemebis

agebis midgomebis SerCevis dros isargebleT Semdegi rekomendaciebiT:

daukavSireT ss biznes-gegmas;

ss mimarT mniSvnelovani gadawyvetilebebi SeiZleba miRebuli iqnes

organizaciis strategiis gaTvaliswinebiT;

SeiZleba gamoiyenoT mza programuli paketebi, romlebic orienti-

rebulni arian mcire biznesze, an gamoiyenoT ss da it prototipebi,

“moargoT” isini Tqvens moTxovnebs; SeiZleba martivad moiqceT _

daiqiraoT ss. etyoba SerCeva erTisa am ori SesaZleblobisagan anali-

zis Sedegad unda gadawydes.

programuli uzrunvelyofis bazari sainformacio sistemebisTvis

mniSvnelovnad didia. arsebobs “mza gadawyvetilebebi”sabuRaltro aRric-

xvaSi, finansebSi, dokumentbrunvis avtomatizaciaSi, statistikaSi, sainfor-

macio-saZiebi sistemenis SeqmnaSi da sxva. am sakiTxebze მომდევნო მასალაში

gveqneba saubari.

თავი4. საინფორმაციო სისტემების დაპროექტება და დანერგვა

ინფორმაციული სისტემები და მათი დაპროექტების პარამეტრებია. ღია სისტემები და მათი

თვისებები. სს სასიცოცხლო ციკლის ეტაპები. ბიზნესის პროცესების რეინჟინერინგი. CASE

საშუალებები და მათი გამოყენბა. ERP- სისტემების შექმნის შეფასება, შერჩევის პარამეტრები,

დანერგვის თავისებურებანი და ეფექტურობა .

4.1. ღია სისტემები და მათი დაპროექტება

Tavsebadobis problemebis gadawyvetam gamoiwvia mTeli rigi

saerTaSoriso standartebis da SeTanxmebebis miReba informaciuli teqno-

logiebisa da sainformacio sistemebis SeqmnaSi. fuZemdebel cnebad gaxda

“Ria sistemebis” cneba.

termini “Ria sistema” SeiZleba ganimartos rogorc “ informaciuli teqno-

logiebisTvis saerTaSoriso standartebis amomwuravi da SeTanxmebuli

nakrebi. dReisaTvis Ria sistemebis stendartebis SemuSavebisa da SeTanxmebis

aRiarebul sakoordinacio centrad miCneulia OASIS (Organization for the

Advencement of Structured Information Standards).

Ria sistemebis Tvisebebi SeiZleba Semdegnairad CamovaRaliboT:

gafarTobeba/masStabიreba _ ss funqciis damatebis SesaZlebloba an

zogierT arsebulis Secvla;

mobiluroba/gadaadgileba _ programebis da monacemebis gadatanis Se-

saZleblobis uzrunvelyofa ss aparatuli platformis modernizaciis

57

an Secvlis SemTxvevaSi ise, rom ss cvlilebebi ar iwvewdes masTan

momuSave specialistebis gadamzadebas;

urTierTqmedeba _ sxva ss-Tan urTierTobis unari, rac gamoixateba

imaSi, rom teqnikuri saSualebebi, romlebsac emyareba ss, erTiandeba

sxvadasxva donis qselebSi _ lokaluridan globaluramde;

megobruloba momxmareblis mimarT _ ganviTarebuli unificirebuli

interfeisebi “manqana-adamianis” urTierTebis procesebSi da romlebic

ar moiTxoven momxmareblebisgan specialur “kompiuterul” momzadebas.

am Tvisebebis erToblivi arseboba da maTi urTierTkavSiri iZleva

saSualebas gadavwyvitoT ss proeqtirebis, Seqmnis da danergvis problemebi.

cnobilia, rom ss anareklia im dinamiuri procesebisa, romlebic mimdi-

nareoben sawarmoSi. es anarekli warmoadgens sawarmos biznes-logikas da

biznes-wesebs, informaciul nakadebs, da amuSavebs maT avtomatizaciis

saSualebebiT da warmoadgens Sedegebs angariSgebis formebiT. amitom, jer

iqmneba warmoebis biznes-modeli, romliTac SeiZleba ss danergvis mizanis

maqsimaluri dakonkreteba, proeqtis Semdegi parametrebis gansazRvra:

biznesis ZiriTadi mizani, romelsac SeiZleba mivaRwioT procesebis

avtomatizaciiT;

amocanebis (ubnebis) CamonaTvali da ss modulebis danergvis Tanmim-

devroba;

programuli da aparatuli uzrunvelyofis Sesyidvis moculobis

faqtiuri moTxovnileba;

ss SemuSavebisa da danergvis realuri vadebis Sefaseba;

ss ZiriTadi momxmareblebi da Ddamnergavi jgufis dadgenili sia;

Tqveni kompaniis biznesis specifikisTvis amorCeuli programuli

uzrunvelyofis Sesatyvisobis xarisxi.

models safuZvlad udevs sawarmos biznesis miznebi, srulad ganmsa-

zRvreli მოდელის საბაზო კომპონენტების შემადგენლობა:

ბიზნეს-ფუნქციები, რომლებიც აღწერენ რას აკეთებს ბიზნესი;

ძირითადი, დამხმარე და მართვითი პროცესები, რომლებიც განსაზღვრავენ

როგორ ასრულებს საწარმო თავის ბუზნეს-ფუნქციებს;

ფაზები, რომლებიც განსაზღვრავენ როდის (რა თანმიმდევრობით)უნდა დაინერ-

გონ ესა თუ ის ბიზნეს-ფუნქციები;

როლები, რომლითაც განისაზღვრება ვინ ასრულებს ბიზნეს-ფუნქციას და ვინ

წარმოადგენს ”ბიზნეს-პროცესების ”პატრონს”;

წესები, რომლითაც განისაზღვრება კავშირი და ურთიერთქმედება ყველა რას,

როგორ, როდის, ვინ, სად შორის.

58

ბიზნეს-მოდელის შექმნის შემდეგ შეიძლება შეუდგეთ სს პროექტირების, პროექტის

შემოწმების (რეალიზაციის), დანერგვის მოდელების შექმნას (ნახ. 4.1).

ნახ. 4. 1. სს პროექტირების, რეალიზაციის და დანერგვის მოდელები

სს შექმნის და გამოყენების გამოცდილება გვაძლევს საშუალებას პირობითად გამოვყოთ

სს სასიცოცხლო ციკლის შემდეგი ეტაპები:

მოთხოვნილებების განსაზღვრა სისტემის მიმართ და მათი ანალიზი -- რა უნდა

გააკეთოს სისტემამ;

პროექტირება -- როგორ უნდა გააკეთოს სისტემამ ის, რაც მან უნდა გააკეთოს.

პროექტირება უპირველეს ყოვლისა არის ქვესისტემების, ფუნქციონალური კომ-

პონენტების და მათი სისტემაში ურთიერთქმედების ხერხების სერტიფიცირება;

შექმნა -- ფუნქციური კომპონენტების და ქვესისტემების შექმნა, ქვესისტემების

გაერთიანება ერთიან სისტემაში;

ტესტირება -- ფუნქციური შესატყვისობის შემოწმება იმ მაჩვენებლების სისტემის

მიმართ, რომლებიც ანალიზის ეტაპზე იყო განსაზღვრული;

დანერგვა -- დადგენა და სისტემის მოქმედებაში შეყვანა;

ფუნქციონირება -- სისტემის ექსპლოატაციის საშტატო პროცესი სს ძირითადი

მიზნების და ამოცანების თანახმად;

თანხლება -- დამკვეთ საწარმოს საინფორმაციო სისტემის ექსპლოატაციის საშტა-

ტო პროცესის თანხლება .

მოთხოვნილებების განსაზღვრა სისტემის მიმართ და მათი ანალიზი სს შექმნის

პირველ ეტაპს წარმოადგენა. აქ დგინდება შემკვეტის მოთხოვნები და წყდება ისეთი

საკიტხები, როგორიც არის რისთვის არის გამიზნული და რა უნდა აკეთოს სს-ამ.

სისტემური ანალიზის ეტაპზე სრულდება შემკვეთის მოთხოვნების ზუსტ

განმარტებებით ფიქსირება და მათი წარმოდგენა შემსრულებლებისთვის ზუსტი

სპეციფიკაციებით. აქვე სრულდება სისტემის ფუნქციური აღწერის გენერაცია. ამ ეტაპზე

იქმნება ფუნქციური მოდელი ” როგორ არის”.

59

ამ მოდელის ანალიზის შედეგად დგინდება სისტემის ნაკლოვანებები და ვიწრო

ადგილები, შედეგად ისახება სისტემის სრულყოფის გზები. წინასაპროექტო ანალიზის

ბოლო ეტაპზე იქმნება საგნობრივი არის რეორგანიზებული მოდელი -- ”როგორი უნდა

იქნეს”, რომელზეც აღნიშნულია ავტომატიზაციის ”საზღვრები”. წინა საპროექტო ეტაპი

სრულდება დოკუმენტით ”ტექნიკური დავა ლება პროექტის შექმნაზე”, რომელშიც

შეტანილია გარდა უწინ ჩამოთვლილი განმარტებებისა და სპეციფიკაციებისა,

ჩასატარებელი სამუშაოების ვადები და გამოყოფილი რესურსების ცნობები.

ნახ. 4.2. სს შექმნის სტადიები

მომდევნო ეტაპი -- პროექტირება -- მოიცავს:

მონაცემების სტრუქტურის პროექტირებას, რომელიც იქნება რეალიზებული

მონაცემთა ბაზაში;

პროგრამების, ეკრანული ფორმების, ანგარიშგებების პროექტირებას.: მათ

მიერ იქნება უზრუნველყოფილი მონაცემების მოთხოვნების შესრულება;

კონკრეტული გარემოს და ტექნოლოგიის პროექტირება: ქსელის

ტოპოლოგია, აპარატურული კონფიგურაცია, მონაცემების განაწილებული

და პარალელური დამუშავება.

ამ ეტაპის შესრულების შედეგად უნდა მივიღოთ:

სს ფუნქციონალური პროგრამების კომპლექსი და სს გარემოს პროექტის

რეალიზაცია;

მონაცემების სტრუქტურა მონაცემთა ბაზების შექმნისთვის;

60

ქსელური მისამართები, ტელეკომუნიკასციის პროტოკოლები და

ინფორმაციის გაცვლის გარემოს სხვა კომპონენტები, რომლებიც საპროექტო

სს შემადგენლობაშია ჩართული.

სს რეალიზაციის ეტაპი ითვალისწინებს სისტემის კომპონენტების შექმნას და

სისტემის კომპლექსურ ტესტირებას.

ექსპლოატაციის ეტაპზე სრულდება სისტემის ფუნქციონირების და საჭირო

შესწორებების შეტანის კონტროლი, სს ფუნქციების მოდერნიზაცია.

პროექტირების თითოეული ეტაპების შესრულება ფორმდება სათანადო

დოკუმენტით: ტექნიკური პროექტით, მუშა პროექტით, ექსპლოატაციაში შესვლა კი --

აქტებით. სს სასიცოცხლო ციკლი სპირალურ-იტერაციული ხასიათისაა. შექმნილი

ეტაპებიციკლიურად მეორდება შესაბამისად მოთხოვნილებების და გარეშე პირობების

ცვლილებებისა, დამატებითი შეზღუდვების შემოტანით. მომდევნო ეტაპი ყოველთვის

ეყრდნობა წინა ეტაპის შედეგებს.

4.2. ბიზნეს-პროცესების რეინჟინირინგი

ბიზნეს-პროცესების რეინჟინირინგი - ეს არის მეთოდებისა და მოქმედებების

ერთობლიობა, რომლებიც ემსახურება ბიზნეს-პროცესების ახალ პროექტირებას თანახ-

მად იმ ცვლილებებისა, რომლებსაც ადგილი აქვთ ბიზნესის გარემოში ან თვითონ

ბიზნესის მიზნებში. ისევე, როგორც პროექტირების დროს, აქაც აუცილებელია ჩატარდეს

ფუნქციური მოდელის შექმნა და ინფორმაციული ნაკადების აღწერა. ეს მოდელი აღწერს

მდგომარეობას ”როგორ არის”. შესაძლო გაუმჯობესების გზების ანალიზის შედეგად,

რეალური მოდელიდან უნდა გადახვიდეთ მოდელის ვარიანტზე ”როგორ უნდა იყოს”

(ნახ. 4.3).

ბიზნეს-პროცესის რეინჟინერინგი რთული და მრავალასპეკტიანი პროექტია,

რომელიც ითხოვს გულმოდგინე პროექტირებას და მის დეტალების დამუშავებას.

61

ნახ. 4.3. ბიზნეს-პროცესის რეინჟინირინგი

რეინჟინირინგის ძირითადი ეტაპებია:

დაგეგმვა და სამუშაოების დასაწყისი (რეფორმის მიზეზები, ძირიტადი

პროცესების გამოვლენა, რომლებიც ითხოვენ რეინჟინირინგს, პროექტის

გეგმის მომზადება, რეინჟინირინგის გეგმის მომზადება და სხვა);

კვლევები საგნის ირგვლივ (სხვა კომპანიების გამოცდილებების შესწავლა,

მომხმარებლების მოთხოვნების შესწავლა,ლიტერატურაში დარგის

ტენდენციების და გამოცდილების შესახებ, ტექნოლოგიების ვარიანტების

და ცვლილებების მიმოხილვა);

პროექტირება(სცენარების ” რა მოხდება, თუ. . . ?, მოდელების -- ფუნქციური,

ორგანიზაციული, ახალი პროცესების შექმნა) ;

მტკიცებები (დანახარჯების ანალიზი, მოგების გაანგარიშება, კლიენტებზე,

კონკურენტუნარიანობაზე გავლენის შეფასება) ;

დანერგვა;

შემდგომი ღონისძიებები (პერიოდული შეფასება, ახალი პროცესების

შედეგები, ანგარიში ადმინისტრაციას).

62

4.3. სს ანალიზისა და პროექტირების პროცესის უზრუნველყოფა CASE

(Computer Aided Software/System Engineering)

შესაძლებლობებით

თავიდან ტერმინი CASE ნიშნავდა სს დაპროექტირების პროცესის ავტომატიზაცი-

ისთვის პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების შექმნას. დღეს ამ ტერმინმა მიი-

ღო ფარტო მნიშვნელობა და მოიცვა ერთიანად რთული სს პროექტირების ავტომატიზა-

ციის საკითხები. თერმინის ქვეშ CASE-საშუალებები იგულისხმება სს-ბის შექმნისა და

თანხლების პროცესების, მოთხოვნების ჩამოყელიბებისა და ანალიზის, გამოყენებითი

ამოცანების და მონაცემთა ბაზების პროექტირების პროგრამული საშუალებები; აგრეთვე

მოიცავს ტესტირების, დოკუმენტირების , ხარისხის უზრუნველყოფის, პროექტების

მართვის და სხვა პროცესებს. ასეთი განვითარება გამოიწვია პროგრამული და ტექნიკური

საშუალებების განვითარებამ, ქსელური ტექნოლოგიების და მონაცემთა ბაზების

მასიურმა გამოყენებამ.

CASE-ტექნოლოგია წარმოადგენს სს პროექტირების მეთოდოლოგიას და იმ

ინსტრუმენტულ საშუალებების ნაერთს, რომელიც იძლევა საშუალებას ცხადი ფორმით

მივიღოთ საგნობრივი არის მოდელი, შემუშავებისა და თანხლების თითოეულ ეტაპზე

ჩავატაროთ მისი ანალიზი, გადავწყვითოთ გამოყენებითი ამოცანები მომხმარებლის

ინფორმაციული მოთხოვნილებების შესაბამისად.

CASE-ტექნოლოგია ხასიათდება შემდეგი დადებითი თვისებებით:

კოლექტიური პროექტირების პროცესის დაჩქარება:

მოკლე ვადებში ქმნის შეკვეთილი სისტემის პროტოტიპს;

ანთავისუფლებს დამპროექტებელს რუტინული სამუშაოსაგან;

უზრუნველყოფს პროგრამული უზრუნველყოფის ეფექტურობას და ხარისხს

შექმნის ერთიანი პროცესის ავტომატიზაციის ხარჯზე;

მხარს უჭერს სისტემის განვითარებას და თანხლებას მაღალ დონეზე.

ამასთან დაკავშირებით აუცილებელია გავითვალისწინოთ შემდეგი:

CASE-საშუალებები არ იძლევიან სწრაფ ეფექტს, ეფექტი შეიძლება იქნეს

მიღებული გარკვეული დროის შემდეგ;

რეალური დანახარჯები CASE-საშუალებების დანერგვაზე ბევრად მეტია,

ვიდრე დანახარჯერი CASE-საშუალებების შეძენაზე;

CASE-საშუალებები უზრუნველყოფენ სარგებელს მათი დანერგვის პროცესის

და მომხმარებლის წრთვნის დასრულების, მათი რეგულარულად

გამოყენების შედეგად.

63

ქვემოთ ჩამოთვლილია სამუშაოები და მათი თანმიმდევრობა საგნობრივი არის

ლოგიკური მოდელის შექმნის პროცესში CASE-ტექნოლოგიების გამოყენების

პირობებში.

საწარმოს მართვის სისტემის ფუნქციური და ინფორმაციული შესწავლა;

სტრუქტურული ელემენტების და ერთიანად მართვის სისტემის

საქმიანობის მოდელების შემუშავება;

სტრუქტურული ელემენტების და მართვის სისტემის ინფორმაციული

სივრცის ინფორმაციული მოდელების შემუშავება;

საწარმოს მართვის სისტემის ავტომატიზაციის წინადადებების დადგენა.

ლოგიკური მოდელი, რომელიც ასახავს საწარმოს მართვის სისტემის საქმიანობას

და ის ინფორმაციული სივრცე, რომელშიც ეს საქმიანობა მიმდინარეობს, წარმოადგენს

რეალურ ხედვას, თუ რას წარმოადგენს საწარმო მისი შესწავლის მომენტისთვის. ეს

მოდელი გვაძლევს საშუალებას დავინახოთ რას აკეთებს და როგორ ფუნქციონირებს

საწარმო სისტემური ანალიზის პოზიციიდან, და შემდგომ სიტუაციის გაუმჯობესე-

ბისთვის დავადგინოთ წინადადებები. საგნობრივი არის ლოგიკური მოდელის

განვითარება, მისი თანმიმდევრული გარდასახვა მიზნობრივ სს მოდელში, მოგვცემს

ხელმძღვანელების და წამყვანი თანამშრომლების, ექსპერტებისა და სისტემური ანალი-

ტიკოსების პერსპექტიული წინადადებების ინტეგრირების საშუალებას ჩამოვაყალიბოთ

საწარმოს ახალი, რეორგანიზებული ავტომატიზებული საქმიანობის ხედვა (ნახ. 4.4).

64

ნახ. 4.4. სისტემის მოდელი ტექნოლოგიურ CASE-გადაწყვეტაში

თანამედროვე CASE-პაკეტებს აქვთ ინსტრუმენტული გაფართოების შესაძლებლობა

აესებული სტანდარტული პროგრამული სისტემების გამოყენებით, მაგალითად MS Office

პროგრამული სისტემებით.

CASE-საშუალებების წარმატებით დანერგისთვის საწარმოს უნდა გააჩნდეს:

კულტურა (მზადობა ახალი პროცესების დანერგვისთვის);

მართვა (მკაფიო ხელმძღვანელობა და ორგანიზებულობა დანერგვის

მნიშვნელოვან ეტაპებთან და პროცესებთან მიმართებაში;

ტექნოლოგია (არსებული შეზღუდული შესაძლებლობების ხედვა და ახალი

ტექნოლოგიის მიღების უნარი).

თუ რომელიმე ამ თვისებებიდან ორგანიზაციას არ გააჩნია, მაშინ CASE-საშუალებე-

ბის დანერგვა შეიძლება წარუმატებლად დასრულდეს.

პოპულარული CASE-საშუალებების მაგალითები:

BPwin - ბიზნეს-პროცესების მოდელირება;

ERwin - მონაცემთა ბაზების მოდელირება;

65

ERwin Examiner - მბმს სტრუქტურის და იმ მოდელების, რომლებიც შექმნილია

Erwin-პროგრამით, შემოწმება;

ModelMart - დამპროექტებლების ჯგუფური მუშაობის გარემო;

Paradigm Plus - გამოყენებითი ამოცანების მოდელირება და ობიექტური კოდის

გენერაცია;

Rational Rose - ბიზნეს-პროცესების და გამოყენებითი ამოცანების

კომპონენტების მოდელირება;

Rational Suite AnalystStudio - პაკეტი მონაცემების ანალიტიკოსებისთვის.

4.4. სს დანერგვა

ახალი სს დანერგვა რთულ პროცესს წარმოადგენს, რომლის ხანგრძლივობა

რამდენიმე თვიდან -- პატარა საწარმოებისთვის -- რამდენიმე წლამდე -- დიდი

კორპორატიული საწარმოებისთვის პროდუქციის ფართო ნომენკლატურით და

მომწოდებლების დიდი რაოდენობით. პროექტის წარმატება ბევრად არის

დამოკიდებული საწარმოს მზადყოფნისაგან შექმნას და დანერგოს სს, რამდენად არის

ხელმძღვანელობა პირადად დაინტერესებული, აქვთ თუ არა რეალური სამოქმედო

პროგრამა, რესურსები, პერსონალის მომზადების პირობები.

დანერგვის პროცესი შემდეგ ფაზებს გადის:

წინასაპროექტო სამუშაობები სს პროექტის დანერგვის მომზადებისთვის;

პროექტის მომზადება:

პროექტის კონცეპტუალური დამუშავება;

პროექტის რეალიზაცია.

პროექტის დანერგვა შეიძლება იყოს ჩატარებული შემდეგი ფორმებით:

სს ამოცანების ერთიანი დანერგვა;

ეტაპობრივი, ცალკეული პირველი რიგის ამოცანების ან ამოცანების

კომპლექსის დანერგვა ძველი ტექნოლოგიის უარყოფით;

პარალელური ახალი და ძველი ტექნოლოგიების არსებობა დანერგვის პერი-

ოდში.

პროექტირების დოკუმენტაცია:

ტექნიკური დავალება შემსრულებელ ორგანიზაციას დამკვეთისაგან;

ტექნიკური პროექტი’

მუშა პროექტი;

აქტები დანერგვაზე და მოდიფიცირებაზე.

66

4.5. ERP-სისტემის შერჩევის და დანერგვის თავისებურებანი

4.5.1. ERP- სისტემების დანერგვის შეფასება

კლასიკური ERP-სისტემები მიეკუთვნება ”მძიმე” პროგრამულ პროდუქტების სიას,

რომლებიც მოითხოვენ მომართვისთვის, სანამ დაიწყება მისი გამოყენება, დიდ დროს.

ვინაიდან კომპიუტერული სს მოდულურ პრინციპზეა შექმნილი, დამკვეთი იძენს მოდუ-

ლების არა სრულ სპექტრს, არამედ მის შეზღუდულ კომპლექსს. დანერგვის პროცესში

დამპროექტებლები რამდენიმე თვეში ახორციელებს შეძენილი მოდულების მომართვას.

მზა გადაწყვეტილებები პირობითად შეიძლება დავყოთ მცირე, საშუალო და

მსხვილი ინტეგრირებულ სისტემებზე. საწარმომ თვითონ უნდა გადაწყვიტოს , რომელი

გადაწყვეტილება მისაღებია მისი ”ჯიბისთვის” და რა დრო შეუძლია დახარჯოს

სისტემის დანერგვაზე. ნახატზე 4. 5 მოყვანილია მზა გადაწყვეტილებების შედარებითი

მაჩვენებლები.

ცხრილდან ჩანს, რომ მსხვილი სს, როგორიც არის ERP-სისტემა, იოლად ვერც

იყიდით და ვერც დანერგავთ. საწარმო უნდა იყოს მზად ასეთი სისტემის დანერგისთვის,

და გაითვალისწინოს შემდეგი მიზეზები:

მაღალი ღირებულება (რამოდენიმე მილიონი დოლარი);

ERP-სისტემების დიდი ნაირფეროვნება;

პროდუქტის დანერგვის სპეციალისტის მომზადების ხანგრძლივობა;

67

ყიდვის და დანერგვის ციკლი -- რამდენიმე წელიწადი.

ამ სისტემის დანერგვაში, პირველ რიგში, დაინტერესებული უნდა იყვეს ხელმძღვანე-

ლობა, მისი დანერგვის პროექტი უნდა განიხილლებოდეს, როგორც სტრატეგიული

ინვესტიცია.

არჩევისას მთავარია განისაზღვროს რა უპირატესობას მისცემს საწარმოს მისი

დანერგვა, რას მოუტანს ბიზნესს, რომელი მიზნების რეალიზაციას და როგორ

იმოქმედებს საწარმოს შემოსავლიანობაზე და პროდუქციის თვითღირებულებაზე.

აუცილებელია მხედველობაში მიღება იმ პირობის, რომ ყიდვის, დანერგვის და სისტემის

თანხლების ფასი არ უნდა აღემატებოდეს წარმოების ბიზნესის ფასს. კერძო შემთხვევაში

ERP-სისტემა საწარმოს ფინანსური და ტექნოლოგიური დონის შესაბამისი უნდა იყოს.

გაგებით უნდა შევხვდეთ იმ ფაქტს, რომ მაქსიმალური ეფექტი მიიღწევა ERP-

სისტემის კომპლექსური დანერგვის დროს. უაზროა ხარჯოთ თანხები იმ სისტემის

შესყიდვაზე, რომლის შესაძლებლობები არ იქნება გამოყენებული სრულად. აღვნიშნოთ

კიდევ რამდენად მნიშვნელოვანია დამნერგავი ორგანიზაციის შერჩევა. ყიდულობთ არა

მარტო პროგრამების ნაკრებს დოკუმენტაციით, არამედ იძენთ სამუშაოს და გამო-

ცდილებას ჩამოყალიბებული და გამოცდილი გუნდის -- დამნერგავ ჯგუფის, რომელიც

მორალურად და იურიდიულად პასუხისმგებელია დანერგილი ტექნოლოგიური სისტე-

მის პროგრამული უზრუნველყოფის ხარისხზე და მუშაობის ეფექტურობაზე.

ხშირად საწარმო ქმნის სს თავისი სახსრებით. ასეთი სისტემების შექმნა გამართ-

ლებულია, ვინაიდან იძლევა საშუალებას მივიღოთ სს, რომელიც მაქსიმალურად ადე-

კვატურად ასახავდს კომპანიის ბიზნესს. მსხვილი საწარმო იმ შემთხვევაში დაუშვებს

სახსრების ინვესტირებას ასეთი სს შექმნაში, თუ:

ბაზარზე არ არის საწარმოსთვის მისაღები მზა პროგრამული პროდუქტი;

საწარმოს აქვს საკუთარი ინფორმაცუილი ტექნოლოგიების განყოფილება

გამოცდილი ანალიკოსებით, პროექტის მენეჯერებით და პროგრამისტებით;

არსებობს ამოცანის სრული და გონიერი დასმა;

არსებობს შექმნილი პროგრამული საშუალებების მოქმედების მოდელირების

ტექნიკური შესაძლებლობა საცდელი დანერგვის პროცესში.

4.5.2. ERP-სისტემის შერჩევის ძირითადი პარამეტრები

ERP-სისტემის შერჩევის ძირითადი პრინციპებია:

ფირმა-შემქმნელის იმიჯი;

წარმატებული დანერგვების რაოდენობა;

მოქნილობა და ”ღია სისტემობა”;

68

დოკუმენტაციის ტერმინოლოგია;

მარტივი გამოყენება;

საიმედობა;

მისაღები ღირებულება;

მოდულური შეძენის შესაძლებლობა.

ERP-სისტემების მიმართ ძირითადი ტექნიკური მოთხოვნები:

მრავალ პროგრამულ პროდუქტთან ინტეგრაცია;

უსაფრთხეობის უზრუნველყოფა კონტროლის და ინფორმაციულ რესურსების

მიღების დიფერენციაციის სხვადასხვა მეთოდების გამოყენებით;

სისტემის შემადგენლობის მოდულური პრინციპი;

ერთი პლატფორმიდან მეორეზე მიგრაციის შესაძლებლობა;

ინფორმაციის დანაწილებული დამუშავების ტექნოლოგიის შესაძლებლობა;

ანალიტიკური შესაძლებლობების და ჩაშენებული ინსტრუმენტული საშუალე-

ბების არსებობა;

დამაკმაყოფილებელი საექსპლუატაციო მახასიათებლები.

დანერგვის ეფექტურობის შეფასება:

სს დანერგვის ეფექტურობა განისაზღვრება ინვესტიციების შედეგებით, ჩადებული

სახსრების დაბრუნებით.

სს მფლობელობის ჯამური ღირებულება (Total Cost of Ownership – TCO შეადგენს:

აპარატული საშუალებების, პროგრამული უზრუნველყოფის, მომხმარებლის მომსახუ-

რების, სისტემის ექსპლუატაციის, სპეციალისტების და პერსონალის ხელფასის ღირებუ-

ლებებს. კომპანიამ Meta Group ჩაატარა ERP-სისტემების მფლობელობის ჯამურ ღირე-

ბულების სპეციალური გამოკვლევა, რომელშიც შეტანილი იქნა აპარატურული და

პროგრამული უზრუნველყოფა, მომსახურებაზე და პერსონალზე დახარჯული თანხები,

სისტემის ინსტალირების და დანერგვის ორწლიან პერიოდში გაწეული დანახარჯები

სისტემის განახლებაზე, გაზრდაზე და ოპტიმიზაციაზე. 63 კომპანიების გამოკვლევის

თანახმად საშუალოდ მფლობელობის ჯამურმა ღირებულებამ შეადგინა $1.5მლნ.

გამოკვლევაში დაფიქსირდა მინიმალური -- $400ათასი და მაქსიმალურ --$3 მლნ.

ღირებულება.

დანერგვის ხანგრძლივობა (Time to Implement - TTI), გარდა უშუალოდ დანერგვისა,

შეიცავს დროს, რომლის განმავლობაში ნაზღაურდება დანერგვაზე აწეული ხარჯები.

69

ინვესტიციის დაბრუნება (Return On Investment - ROI) Meta Group მიერ ჩატარებული

კვლევების თანახმად ERP-სისტემების დანერგვის შედეგად შეადგინა $1.6 მლნ.

წელიწადში.

4.5.3. ERP-სისტემის დანერგვის თავისებურებანი

ERP-სისტემების დანერგვა -- ეს არა მარტო შეძენილი პროგრამული პაკეტის

ინსტალაციაა, არამედ შრომატევადი ღონისძიებების კომპლექსია, როგორც საწარმოს

ბიზნეს-პროცესების რეინჟინირინგის და დასანერგი სისტემის პროგრამული საშუალე-

ბების საბოლოოდ დამუშავების, ასევე საწარმოს პერსონალის სისტემასთან მუშაობის

შესწავლის.

აუცილებელია სისტემის დანერგვის დაახლოვებითი ფასის ცოდნაც. ზოგჯერ უკე-

თესია იყიდოთ მრავალფუნქციური და ძვირად ღირებული სისტემა, ვიდრე რამდენიმე

ნაკლებად ღირებული სისტემები, რომლის დანერგვა მოითხოვს ბევრად მეტ თანხებს,

ვიდრე ძვირად ღირებული პროგრამული პაკეტი.

საგულისხმოა აგრეთვე დანერგვის პროცესისთვის გამოცდილი დამნერგავი

ფირმების გამოყენება, ვინაიდან საკუთარი ძალებით სისტემის დანერგვა შეიძლება

გაცილებით ძვირი დაჯდეს.

განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება დანერგვის გეგმას, რომელიც უნდა შეიცავ-

დეს ისეთ პუნქტებს, როგორის არის:

ზუსტი ჩამოყალიბება იმ მოთხოვნებისა, რომლებიც განსაზღვრავს -- რა უნდა

გააკეთოს დამნერგავმა მხარემ;

დანერგვაში მონაწილეობა უნდა მიიღონ საწარმოს თანამშრომლებმა, რომლებმაც

უნდა გაიარონ სპეციალური წრთვნა;

დანერგვის ჯგუფში უნდა შედიოდნენ საწარმოს თანამშრომლები, რომლებმაც

აქტიური მონაწილეობა უნდა მიიღონ უშუალოდ : ბაზის შექმნაში, საწარმოს საქმია-

ნობის პროცესის მოდელირებაში, სს საცდელ ექსპლუატაციაში შეყვანის პროცესში

და სხვა.

ნახატზე 4.6 მოყვანილია კომპიუტერული საინფორმაციო სისტემის დანერგვის

პროცესის მოქმედებების თანმიმდევრობა.

70

ნახ. 4.6. კომპიუტერული სს დანერგვის პრაქტიკული ნაბიჯები

4.5.4. ERP-სისტემის დანერგვის არაეფექტურობა

მოწინავე ტექნოლოგია წარმატებულია მაშინ, რიდესაც ის პროფესიულად არის

დანერგილი და გამოყენებული. ბევრ საწარმოში, რომლებმაც დიდი ხარჯები გასწიეს

ERP-სისტემების დანარგვის შედეგად მიღებული იქნა მხოლოდ უარყოფითი შედეგები.

დასავლეთის ანალიტიკოსების მონაცემების თანახმად 40% პროექტებისა სრულდება

წარუმატებლად. სისტემების დანერგვის დიდი მუშაობის ჩატარების შემდეგ , მრავალი

საწარმო მიდის იმ დასკვნამდე, რომ უმჯობესია არსებული აპარატულ-პროგრამული

სასუალებებით ჩვეულებრივი ოპტიმიზაციის მეთოდების გამოყენებით გადაწყდეს

მართვის პროცესები, ვიდრე გამოყენებული იქნეს ძვირად ღირებული ERP-სისტემები.

გამოკითხვების თანახმად:

მარტო 30% გამომყენებელი აფასებს მათ როგორც წარმატებულს;

15% დამკვეთი ორგანიზაციებისა სთვლის, რომ ERP-სისტემების

შემქმნელები არ აქცევენ სათანადო ყურადღებას ბიზნესის მიზნებს;

71

12% დამკვეთ ორგანიზაციებმა დაარღვიეს კონტრაქტი ERP-სისტემების

შემქმნელებთან;

გამოცდილებამ აჩვენა, რომ საშუალო ფასი იმ პროექტებისა, რომლებმაც

დადებითი შედეგი უჩვენეს, შეადგენა 7 მლნ. დოლარი, მაშინ როდესაც

უარყოფითი შედეგების ღირებულება 90 მლნ. დოლარს აღწევს;

უარყოფითი შეფასებების მიზეზი ბევრია, მაგრამ ძირითადს შემდეგი მათგანი

წარმოადგენს:

ERP-სისტემების გარე სისტემებთან სრული ინტეგრაციის ეფექტურობის

სირთულე;

შეზღუდული ანალიტიკური შესაძლებლობები და გადაწყვეტილებების

მიღების პროცესების არასრული მხარდაჭერა.

.

თემა 5. მონაცემთა ბაზები და ინფორმაციის საცავები

მონაცემტა ბაზა და მისი ორგანიზაცია. მოთხოვნები მონაცემთა ბაზის მიმართ, მონაცემთა

აღწერის სტრუქტურები. რელაციური სტრუქტურები ოპერაციები დამოკიდებულებაზე.

დამოკიდებულებების ნორმალიზაცია. მონაცემთა ბაზის მართვის სისტემა, მისი კლასიფიკაცია.

ინფორმაციის საცავები.

nebismieri dargis sagnobrivi are realuri samyaros nawils warmoa-

dgens. am aris Seswavla sruldebi obieqtis da masSi mimdinare marTvis

procesebis marTvisaTvis, raTa miRebuli iqnes biznes-შედეგი. sagnobrivi are

SeiZleba daiyos Semdeg komponentebze: magaliTad, sawarmo -- es aris direq-

cia, ganyofilebebi, warmoebis produqciis momxmareblebi, masalebis momwo-

deblebi da a.S. sagnobrivi aris TiToeuli obieqti an procesi airekleba

monacemebSi. es monacemebi sawarmos Siga da gare dinamiur garemos gadmos-

cemen, amotom aucilebeli xdeba informaciul sistemebSi Seiqmnas gare

samyaros dinamiuri, ganaxlebadi modelebi, rogorc monacemedis erTiani

saTavso. aseT saTavsoebs safuZvlad unda daedos monacemTa bazebi.

dRevandeli ekonomikuri sainformacio sistemis koncefciis Tanaxmad

ekonomikuri sainformacio sistema, romlis informaciuli fondi monacemTa

bazaa, warmoadgens monacemTa banks da Tu monacemTa banki Seicavs erTze met

informaciulad damoukidebel monacemTa bazas, maSin _ monacemTa bazebis

sistemas. monacemTa bazebis sistemad SeiZleba miviCnioT ekonomikuri

sainformacio sistema, romlis informaciuli fondi dayofilia nawilebad

qvesistemebis mixedviT an ramdenime erTgvarovani ekonomikuri obieqtisaTvis

aris Seqmnili.

72

monacemTa banki Sedgeba ori komponentisagan: monacemTa baza (bazebi) da

monacemTa bazis (bazebis) marTvis sistema (mbms), romlis realizeba

garkveul teqnikur saSualebasa da momsaxure personalsac moiTxovs.

5.1. მონაცემთა ბაზა

monacemTa baza warmoadgens urTierTdakavSirebuli monacemebis erTo-

bliobas, romelic asaxavs ekonomikuri obieqtis mdgomareobas da masSi

mimdinare procesebs. martivad rom vTqvaT, monacemTa baza warmoadgens in-

formaciis saTavsos, romelSic ekonomikuri obieqti Tavs uyris gadasamuSa-

vebel monacemebs, saidanac maTi Semdgomi gadamuSavebiT momxmarebels Seu-

Zlia miiRos misTvis aucilebeli gadamuSavebuli monacemebi _ informacia.

aseTi bazebis Seqmna realuria, Tu baza emsaxureba erT Temas an mosazRvre

Temebs gamoyenebiTi moTxovnebis konkretizaciis gaTvaliswinebiT. amitom

xSirad erTi ekonomikuri obieqtisaTvis iqmneba ramdenime monacemTa baza da

Tu calkeuli bazebi monaTesave funqciebs asruleben, maT aerTianeben

monacemTa bazebis sistemaSi, raTa gazardon erTiani informaciis sistemis

efeqturoba da gamoyenebis intensiuroba.

gamoTvliTi teqnikis gamoCenili amerikeli specialisti jeims martini

ase gansazRvravs monacemTa bazas: „monacemTa baza ganisazRvreba rogorc

erTad Senaxuli monacemebis erToblioba iseTi siWarbis daSvebiT, romelic

iZleva monacemebis optimaluri gamoyenebis saSualebas ramdenime momxmareb-

lisTvis; monacemebis damaxsovreba xdeba im programebisagan damoukideblad,

romlebSic es monacemebi gamoiyeneba. arsebobs monacemebis Senaxvis, gana-

xlebis, Sevsebis da modifikaciisTvis marTvis erTiani saSualeba; monacemebi

struqturirdeba winaswar ise, rom Semdgom SesaZlebeli iyos bazis moxma-

rebis gazrda moTxovnebis saxeebis zrdis paralelurad“2.

monacemTa bazis daniSnulebaa, monacemebis koleqtiuri moxmareba rac

SeiZleba mravali momxmareblisTvis. baza unda uzrunvelyofdes ara marto

monacemebis Senaxvas da ganaxlebas, aramed maT gadamuSavebas, Ziebas da

gacemas sistemidan moTxovnebis Sesabamisad.

kargad SemuSavebuli monacemTa baza Tavisufalia zedmeti siWarbisagan,

radganac igi iTvaliswinebs monacemebis erTjerad Caweras, miuxedavad imisa,

ramdenjer da ra amocanebSi moixmarebian es Canawerebi. siWarbe gulisxmobs

damatebiT danaxarjebs monacemebis Senaxva-ganaxlebaze, aslebis Sinaarso-

briv winaaRmdegobriobas, Tu arsebuli ganaxleba ar warmoebs erTsa da

imave drois monakveTSi. magram aqve unda aRiniSnos: imisaTvis, rom

monacemebis mimarTvis dro Semcirdes an gamartivdes damisamarTebis xerxebi,

2 James Martin. Computer Data-Base Organization. Second Edition.- IBM Systems Research Institute.- Prentice Hall, Inc., Englewood, New Jer-sey.1977.

73

monacemTa bazaSi daSvebulia garkveuli siWarbe, romelsac martivad siWar-

bes eZaxian.

monacemTa bazis uwyveti gafarToeba da mudmivi ganaxleba aris bazis

erT-erTi mniSvnelovani Tviseba. axali tipis struqturuli erTeulebis

warmoqmnisas, romelic gamowveulia axali monacemebis Setanis aucileblo-

biT, SesaZlebeli unda iyos monacemTa bazis struqturuli gardaqmna. bazis

aseTi reorganizacia unda iTvaliswinebdes gardaqmnis operaciebis minima-

lur raodenobas.

monacemTa bazis organizacia bevrad aris damokidebuli imaze, Tu

rogor aris ganxorcielebuli kavSirebi monacemebis elementebsa da Sed-

genil erTeulebs Soris. Tu monacemTa baza ar iTvaliswinebs maT Soris

mravalmxriv kavSirebs, maSin is ver upasuxebs winaswar gauTvaliswinebel

kiTxvebze: droTa ganmavlobaSi momxmarebels SeiZleba daebados axali

moTxovnebi da imisaTvis, rom SesaZlebeli iyos pasuxis gacema damatebiTi

saSualebebis daxmarebis gareSe, aucilebelia monacmTa bazis Seqmnis dros

gaTvaliswinebul iqnes yvela arsebuli da momavalSi dasaSvebi kavSirebi

bazis erTeulebs Soris.

yvelaze mniSvnelovnad monacemTa bazis SinaarsSi miCneulia monacemTa

damoukideblobis principi.

monacemebis damoukidebloba niSnavs monacemTa bazis struqturis

Secvlis SesaZleblobas monacemebis gadamuSavebis algoriTmebis Secvlis

gareSe. monacemebi ganixileba rogorc calke obieqti, romelsac aqvs

sakuTari, damoukidebeli realizaciis SesaZleblobisagan monacemebis aRwe-

risa da organizaciis meTodebi. monacemTa baza warmoadgens ekonomikuri

obieqtis funqcionirebis anarekls. misi struqtura ganixileba, rogorc

informaciuli elementebisa da am elementebze gansazRvruli kavSirebis si-

mravle. yvelaze xSirad struqturul cvlilebebs warmoadgenen informa-

ciuli erTeulebisa da axali kavSirebis Seqmna-Semotana, informaciuli

elementebis erTi formatidan meore formatSi gardaqmna, eleqtronuli

gamomTvleli manqanebis mexsierebaSi monacemebis warmodgenis xerxebis Secv-

la. struqturis cvlilebis dros SenarCunebul unda iqnes monacemebze

Casatarebeli operaciebis Tanmimdevroba, magram calkeuli operaciis reali-

zaciis xerxi SeiZleba Seicvalos. monacemTa bazis damoukidebloba uzrun-

velyofilia im SemTxvevaSi, Tu misi organizaciis xerxi ekvivalenturze

icvleba. warmodgenebis ekvivalentoba moiTxovs, rom orive SemTxvevaSi

SesaZlebeli iyos gamovxatoT momxmareblisaTvis saWiro yvela kavSiri mona-

cemTa Soris da formaluri gziT gadavideT erTi struqturidan meoreze.

74

vinaidan monacemTa baza inaxavs ara marto fizikur monacemebs, aramed

maT struqturul aRwerasac (ინტერპრეტაციასაც),3 aucilebeli xdeba bazis

aRweris ramdenime done. monacemTa bazis Tanamedrove koncefcia iTvalis-

winebs monacemebis sami tipis organizacias: gare, globaluri logikuri da

fizikuri.

gare organizacia dakavSirebulia monacemTa iseT warmodgenasTan,

rogorc maT aRiqvams gamoyenebiTi programisti an saboloo momxmarebeli.

programisti an saboloo momxmarebeli aRwers Tavis warmodgenas

monacemebze programebSi an moTxovnebSi. yvela programists an momxmarebels

Seesabameba Tavisi monacemebis qvemodeli (qvesqema). am modelis arseboba

gamowveulia im pirobiT, rom sistemaSi arsebul amocanebs warmoadgenen

sxvadasxva klasis amocanebi, magaliTad, Sromisa da xelfasis, momaragebis,

warmoebis, realizaciis da sxva. logikuri modelebis codna konkretuli

klasiT unda iqnes Semofargluli da momxmarebels ar unda sWirdebodes

erTian logikur modelSi Semavali logikuri erTeulebis codna.

globaluri logikuri organizacia warmoadgens monacemTa bazis mod-

els (sqemas), romelic moicavs monacemebis organizacias yvela im

amocanisTvis, romlisTvisac iqmneba monacemTa baza da romlis safuZvelze

SeiZleba miRebul iqnes amocanebis sxvadasxva klasisTvis qvemodeli _

qvesqema. monacemTa organizaciis es done mTlianad damoukidebelia fizi-

kuri organizaciisagan.

fizikuri organizacia aris monacemTa warmodgena da maTi ganlageba

operatiul mexsierebaSi da gare mexsierebis mowyobilobebze. igi damoki-

debulia Canawerebis fizikuri Ziebis gamoyenebul saSualebebze.

monacemTa bazebis koncefciaSi Setanil iqna monacemebis damoukideb-

lobis ori done: logikuri da fizikuri.

logikuri damoukidebloba gulisxmobs bazis erTian logikur struq-

turaSi cvlilebebis Setanas gamoyenebiTi programebis Secvlis gareSe.

fizikuri damoukidebloba gulisxmobs bazis monacemebis fizikuri

ganlagebisa da organizaciis Secvlas im pirobiT, rom ucvleli darCeba

monacemebis logikuri struqtura. es cnebebi centralur cnebebs

warmoadgenen monacemTa bazebis TeoriaSi. monacemTa bazebis proeqtirebis

dros maT didi yuradReba eqcevaT, vinaidan asruleben monacemTa bazis efeq-

turobis mTavari kriteriumis rols. sxvanairad rom vTqvaT, Tu monacemTa

bazebis sistemaSi ar aris realizebuli es ori damoukideblobis done,

sistema uperspeqtivod iTvleba. saerTaSoriso standartebis mixedviT

monacemTa baza unda akmayofilebdes Semdeg moTxovnebs:

3 am sakiTxs SegiZliaT ukeT gaecnoT wignSi: c.jafiaSvili, ekonomikuri informaciuli sistemebis Teoria, Tsu, 1996.

75

monacemTa Sigastruqturis warmodgenis SesaZlebloba. monacemTa bazis

aRwerisas unda iqnes gamoyenebuli monacemTa logikuri struqturis dadge-

nis iseTi xerxebi, romlebic avlenen monacemebis yvelaze damaxasiaTebel

niSan-Tvisebebs. monacemTa elementebis jgufebSi gaerTianeba da elementebs

Soris kavSirebi unda gamoxatavdnen monacemebis Sigastruqturas. am SemTx-

vevaSi logikuri struqtura moemsaxureba ara marto mimdinare moTxovnebs,

aramed axlad warmoqmnil da momavalSi mosalodnel moTxovnebsac.

logikuri struqtura ramdenadac SesaZlebelia unda iqnes stabiluri, arse-

biTad sarwmuno im SemTxvevebSic, rodesac icvleba monacemebis gamoyenebis

xerxebi da maTi fizikuri struqtura. igi unda warmoadgendes myar

safuZvels. masze dayrdnobiT unda Seiqmnas monacemebis konkretuli

gamoyenebis momavali amocanebi.

mwarmoebluroba. es moTxovna ganisazRvreba rogorc drois kriteriumi da gulisxmobs, Tu ramdenad swrafi SeiZleba iyos sistemis pasuxi moT-

xovnaze. dialogur sistemebisTvis igi gansazRvravs SekiTxvis micemis

Semdeg sistemis pasuxis gacemis drois monakveTs. rogosc wesi, es dro

dialogur sistemaSi ramdenime wams Seadgens. am kriteriumis mniSvneloba

pirdapir aris damokidebuli monacemTa bazis fizikuri da logikuri

organizaciebis meTodebze.

minimaluri danaxarjebi. monacemTa bazis Seqmnaze da eqspluataciaze

gaweuli danaxarjebis minimizaciisaTvis SeirCeva monacemTa organizaciis

iseTi meTodebi, romlebic iTvaliswineben gare mexsierebis minimizaciis

moTxovnebs. am meTodebis gamoyenebisas monacemebis fizikuri warmodgena

SeiZleba mniSvnelovnad gansxvavdebodes im warmodgenisagan, romelsac

gulisxmobs momxmarebeli. vinaidan erTi warmodgenis meoreSi gardasaxva

moiTxovs programul uzrunvelyofas, amitom umjobesia gamoyenebiT

programas da masSi gaTvaliswinebul monacemTa logikur struqturebs

martivi forma mieces.

minimaluri siWarbe. monacemTa bazebSi informaciis moculobis zrdis

SemTxvevaSi arsebobs Warbi informaciis arsebobis potenciuri

SesaZlebloba. rogorc zemoT aRvniSneT, Warbi informacia Warb danaxarjebs

moiTxovs, vinaidan mas didi mexsiereba sWirdeba SenaxvisTvis. Sesabamisad

izrdeba danaxarjebi informaciis ganaxlebaze. vinaidan sxvadasxva

monacemebis aslebi SeiZleba iyos ganaxlebis droSi daZrul sxvadasxva

stadiebze, sistemam SeiZleba gasces winaaRmdegobrivi cnobebi. monacemTa

bazis organizaciis mizania monacemebis siWarbis SezRudva iq, sadac es

momgebiania, da im winaaRmdegobriobis kontroli, romelic gamowveulia

monacemebis siWarbiT.

76

Ziebis SesaZlebloba. monacemTa bazis momxmarebels unda SeeZlos

miiRos pasuxi rogorc winaswar dagegmil, ise SemTxveviT moTxovnebze.

monacemebis organizacia unda uzrunvelyofdes swraf da moqnil Ziebas.

mTlianoba. Tu monacemTa baza Seicavs monacemebs, romliTac

sargeblobs bevri momxmarebeli, aucilebelia, rom es monacemebi da maT

Soris kavSirebi ar irRveodes. monacemTa bazis organizacia unda iTvalis-

winebdes SemTxveviTi aparatuli dabrkolebebis Sedegad warmoqmnili

Secdomebis gasworebas. sistemuri darRvevebisagan monacemTa dacvisaTvis

SeiZleba gaTvaliswinebul iqnes mTlianobis Semowmebis sxvadasxva gzebi.

magaliTad, monacemTa Sesabamisi mniSvnelobebis kriteriumis gaTvaliswineba.

monacemTa WeSmaritebis da saidumloebis dacva. monacemTa bazis

organizacia unda uzrunvelyofdes monacemebis dacvas im pirebisagan,

romlebsac ara aqvT ufleba miiRon bazidan informacia. baza daculi unda

iqnes SemTxveviTi an arasanqcionirebuli mimarTvisagan.

kavSiri momavalTan. monacemTa bazis erT-erTi arsebiTi amocanaa, ise

davaproeqtoT is, rom cvlilebebis Setanis dros SesaZlebel iqnes ar

SevexoT gamoyenebiT programebs. amisaTvis monacemTa bazis struqturas unda

axasiaTebdes ori momenti.

pirveli _ monacemebis warmodgena gamoyenebiT programebSi gamijnuli

unda iyos maTi fizikuri warmodgenisagan. gardaqmna erTi warmodgenidan

meoreSi unda xorcieldebodes programuli saSualebebiT. rodesac apara-

turul saSualebebSi an monacemebis fizikur organizaciaSi sruldeba

cvlilebebis Setana, es cvlilebebi unda aisaxos gardaqmnis programul

nawilSi da ar unda Seexos gamoyenebiT programebs. aseT gamijvnas, rogorc

uwin aRvniSneT, uwodeben monacemebis fizikur damoukideblobas.

meore _ monacemTa warmodgena gamoyenebiT programebSi daculi unda

iyos erTiani globaluri struqturis cvlilebebisagan. aseT damoukideb-

lobis misaRwevad aucilebelia gavmijnoT gamoyenebiT programaSi

warmodgenili monacemebi erTiani logikuri warmodgenisagan da uzrunvel-

vyoT axali velebis damateba CanawerebSi im gamoyenebiTi programis Seu-

cvlelad, romelSic gamoiyeneba es Canawerebi. aseT gamijvnas ki logikur

damoukideblobas uwodeben. aucilebelia, rom uzrunvelvyoT SesaZlebloba,

romlis Tanaxmad fizikuri organizaciis Secvlisas ucvleli darCes

logikuri organizaciebi (sqema da qvesqemebi).

monacemTa bazasTan momxmareblis urTierTobis ena. monacemTa bazis

Seqmnis erT-erTi ZiriTadi daniSnulebaa, uzrunvelyos nebismieri momxma-

rebeli monacemTa bazasTan urTierTobis eniT an enebiT. dReisaTvis Seqm-

nilia efeqturi saSualebebi, romlebic uzrunvelyofen SesaZleblobas,

moumzadebelma momxmarebelma mimarTos monacemTa bazas moTxovniT,

Seasrulos monacemebis Zieba da maTi ganaxleba, Caataros monacemebis

77

damuSaveba, miiRos am monacemebisagan Sedgenili angariSebi da dokumentebi.

aseTi enebis Seqmna droTa ganmavlobaSi ufro aqtualuri xdeba. programi-

rebaze gaweuli danaxarjebi, tradiciuli algoriTmuli enebis gamoyenebiT,

sul ufro mniSvnelovan wils warmoadgens monacemTa bazebis gamoyenebaSi.

gamosavali SeiZleba vipovoT monacemTa manipulirebis mZlavri saSualebebis

SeqmnaSi, paralelurad algoriTmuli enebis ganviTarebaSi da maRalopera-

toruli enebis SeqmnaSi.

5.2. მონაცემთა აღწერის სტრუქტურები

monacemTa bazis SeqmnisaTvis gamoiyeneba monacemebis iseTi struqturebi,

romlebic SeiZleba aRvweroT formaluri enebis saSualebiT. cnobilia

Semdegi struqturebidan monacemTa bazis warmodgenisaTvis:

ierarqiuli,

qseluri,

relaciuri struqturebi,

obieqtur-orientirebuli.

am struqturebis enaze iwereba monacemTa bazis modelic. aq CamoTvlil

struqturebidan yvelaze gavrcelebulia relaciuri struqturebi da maTi

gamoyenebiT Seqmnili monacemTa bazebi. pirveli ori iTvleba moZvelebulad,

pbieqtur-orientirebuli ki jer-jerobiT ar aris standatirebuli da ver

miiRo saTanado gavrceleba.

kavSirebi da maTi warmodgenis saxeebi

monacemTa models eZaxian ekonomikuri sainformacio sistemis

erTeulebis struqturisa da maTi gadamuSavebis formalur aRweras. yoveli

modelis mier unda iyos warmodgenili realuri samyaros amsaxveli

ZiriTadi kategoriebi _ obieqtebi, maTi Tvisebebi, kavSirebi da obieqtebis

urTierTqmedeba. monacemTa modelis ZiriTad cnebas warmoadgens kavSiri.

kavSirebis gamosaxatavad arsebobs ramdenime xerxi.

monacemTa elementebs Soris SeiZleba iyos ori tipis kavSiri. pirveli

tipis kavSiri iTvaliswinebs or elements _ A da B Soris iseT kavSirs,

romlis Tanaxmad A elementis mniSvnelobas Seesabameba B elementis mxolod

erTi mniSvneloba da piriqiT. elementebs Soris „mosamsaxure“ da „xelfasi“

arsebobs kavSiri „erTi-erTTan“ (1:1), identifikacia unikaluria orive

mimarTulebiT.

meore tipis kavSiri „erTi-bevrTan“ (1:M) niSnavs, rom A-s mniSvnelobas

Seesabameba ramdenime (>1) B-s mniSvneloba. magaliTad, mniSvnelobas „mama“ Se-

esabameba ramdenime mniSvneloba „Svili“.

1:M kavSiris analogiuria M:1 kavSiri.

78

im SemTxvevaSi, rodesac identifikacia orive mimarTulebiT ar aris

unikaluri, e.i. monacemis mniSvneloba, romlidanac mimarTulia kavSiri,

aRniSnavs monacemTa elementebis ramdenime mniSvnelobas da piriqiT, maSin

adgili aqvs kavSirs „bevri-bevrTan“ (M:M). am SemTxvevis magaliTs

warmoadgens kavSiri elementebs Soris _ „nakeTobis nomeri“ da

„momwodebeli“: nakeToba SeiZleba mowodebul iqnes bevri sxvadasxva momwo-

deblis mier da yoveli momwodebeli SeiZleba sxvadasxva nakeTobas awvdi-

des momxmarebels.

vinaidan monacemTa bazaSi Tavs iyris mravali aTasi monacemTa elementi

da aseT bazaSi SesaZlebeli kavSirebis raodenoba xSirad milions aWarbebs,

monacemTa elementebs aerTianeben jgufebSi, romlebsac uwodeben Canawerebs,

korteJebs, segmentebs. cxrilSi Canawerebs faili rom davarqvaT, mas saxeli

unda mivceT, Canawerebs ki SevurCioT iseTi rekviziti, romlis mniSvneloba

TiToeuli CanawerisTvis unikalurs warmoadgendes. aseTi unikaluri identi-

fikatori failis gasaRebad aris miCneuli.

5.2.1. იერარქიული სტრუქტურები

ierarqiuli struqturebis qveS igulisxmeba xis tipis struqturebi. xe

warmoadgens elementebis, anu kvanZebis ierarqias. ierarqiis sawyis kvanZs

fesvs uwodeben. yovel kvanZs aqvs mxolod erTi amomavali da erTi an

ramdenime warmoqmnili kvanZi. Tu kvanZs ara aqvs warmoqmnili elementebi, mas

foTols uwodeben. xe warmoidgineba amobrunebuli saxiT: fesvidan qvemoT

mimarTul ganStoebebiT. xis tipis struqtura warmodgenilia nax. 5.1.

nax. 5.1. ierarqiuli struqtura

ierarqiuli struqtura akmayofilebs Semdeg pirobebs:

1. warmoqmnili kvanZebis logikuri jami amomaval kvanZs Seadgens:

79

A=B1∪B2∪B3 ∪B4 ; B1=C1∪C2 ;

2. warmoqmnili kvanZebi ar ikveTeba:

B1 ∩B2 = ; B2∩B4= ; B1∩B3= ; B3 ∩B4 = ; B1∩B4= ; B2∩B3= ; B2∩B4=

vinaidan rekursiuloba bunebrivi Tvisebaa xis tipis struqturebisaTvis,

TiToeuli kvanZi SeiZleba gaizardos qvexed, qvexis kvanZebi ki ganStovdes

da mogvces axali ganStoebebi.

ierarqiul struqturas axasiaTebs ierarqiis done. nulovan dones

warmoadgens fesvi, pirvel dones fesvidan amomavali kvanZebi da a.S. naxatze

5.2 moyvanilia samdoniani xis tipis struqtura. rogorc aRvniSneT,

ierarqiuli struqtura iTvaliswinebs kavSirs „erTi-erTTan“ da „erTi-

bevrTan“, rac niSnavs, rom TiToeuli warmoqmnili elementisaTvis arsebobs

marto erTi amosavali, magram erTma amosavalma SeiZleba ramdenime

warmoqmnas.

ierarqiuli struqturis tipuri warmomadgeneli operaciuli sistemis

Windows-is failuri struqturaa, sadac foTlebs warmoadgenen failebi da

ganStoebul kvanZebs ki folderebi.

ierarqiuls uwodeben iseT fails, romelSic Canawerebi dakavSirebulia

xis tipis struqturis saxiT. ierarqiuli faili SeiZleba ierarqiis

ramdenime dones Seicavdes.

monacemTa ierarqiul modelSi gadamuSavebis ZiriTad erTeuls Canaweri

warmoadgens. gadamuSaveba gulisxmobs Canawerebze Semdegi operaciebis Ca-

tarebas:

damaxsovreba uzrunvelyofs axali Canawerebis Setanas. sawyisi (fes-

vuri) CanawerisaTvis aucileblad unda Camoyalibdes gasaRebis მნიშვნელობა.

monacemTa bazaSi dauSvebelia ori fesvuri CanawerisaTvis gasaRebis erTi

da igive mniSvneloba.

ganaxleba gulisxmobs wakiTxuli Canaweris monacemebis Secvlas. Canawe-

rebis gasaRebrivi monacemebis Secvla dauSvebelia.

operacia amoReba gulisxmobs Canawerebis waSlas. am SemTxvevaSi iSleba

yvela daqvemdebarebuli Canaweri.

amorCeva SesaZlebelia rogorc fesvuri Canaweris, aseve ierarqiis gzaze

arsebuli Canawerebisa. yvelanairi damuSaveba ierarqiul bazaSi iwyeba

fesvuri Canaweridan. amorCevis dros SesaZlebelia SerCeviTi pirobebis

micema. am SemTxvevaSi is Canawerebi, romlebic ar pasuxoben Ziebis pirobebs,

gadaisinjeba, magram ar gadaecema momxmarebels gadamuSavebisaTvis. gadaece-

ma marto is Canawerebi, romlebisTvisac sruldeba Ziebis pirobebi.

80

ierarqiuli midgoma xSir SemTxvevaSi sagnobrivi aris modelirebis

bunebriv xerxs warmoadgens. igi gansakuTrebiT efeqturia, Tu sagnobrivi

aris struqtura Seesabameba klasifikaciis amocanebis pirobebs.

ierarqiuli struqturebis Seqmna da maTi Senaxva SedarebiT martivia.

misi upiratesoba gamoixateba Ziebis algoriTmis Sesrulebis maRal

siswrafeSi. magram arsebobs mravali monacemi, romelic ar eqvemdebareba

ierarqiul warmodgenas da iTxovs gacilebiT ufro srulyofili warmo-

dgenis struqturebs. amis garda, ierarqiul struqturebSi arsebuli

kavSirebiT Zieba ver xorcieldeba Sebrunebul kiTxvebze (xSirad literatu-

raSi aseTi kiTxvebi moxseniebulia rogorc simetriuli an invertirebuli),

vinaidan ierarqiis gzas erTi mimarTuleba aqvs _ zemodan qveviT. xSirad

aucilebeli xdeba erTi da igive Canaweri ramdenime ierarqiul xeSi warmo-

vidginoT, rac iwvevs damatebiT sirTules bazis Canawerebis ganaxlebisa da

Ziebisas. amitom programul uzrunvelyofas, romelic Seqmnilia ierarqiul

struqturebTan muSaobisaTvis, SezRuduli gamoyeneba aqvs.

5.2.2. ქსელური სტრუქტურები

Tu monacemTa elementebis kavSirSi warmoqmnil elements aqvs erTze

meti amosavali, aseTi kavSiri SeuZlebelia aRvweroT ierarqiuli struquris

saxiT. es SesaZlebelia mxolod qseluri struqturebiT. qselur struqtuaSi

TiToeuli elementi SeiZleba dakavSirebuli iyos am struqturis nebismier

sxva elementTan. qseluri struqturis magaliTebi moyvanilia naxatze 5..2.

nax. 5.2. qseluri struqturis magaliTebi

qseluri struqturis kavSirebi warmoqmnil da amosaval elementebs

Soris analogiuria xis tipis kavSirebisa. kavSiri „amosavali _ warmoqnili“

1:1, 1:M, M:1 tipisaa, aseT qselur struqturebs uwodeben martiv struqturebs

(nax. 5.2. a), xolo Tu igi M:M tipisaa, maSin adgili qselur modelebSi

daSvebulia Semdegi operaciebi obieqtebze:

81

damaxsovreba. uzrunvelyofs monacemTa bazaSi axali Canaweris Setanas

im jgufur damokidebulebaSi, romelSic gamocxadebulia rogorc daqvemdea-

rebuli

ganaxleba. uzrunvelyofs monacemTa bazis Canaweris egzemplaris mniSne-

obis Secvlas.

amorCeva. uzrunvelyofs Canawerebis Tanmimdevrul amokrefas. maTi

amokreფა sruldeba pirveladi gasaRebiT. Canawerebi SeiZleba amoirCes ori

jgufuri kavSiris mixedviT, romelSic es Canawerebi monawileoben. SesaZle-

belia mflobeli Canaweridan gadasvla kavSiris wevrebze da piriqiT.

amoReba. gulisxmobs monacemTa bazidan Canaweris waSlas. Tu es Cana-

weri warmoadgens Canawer-mflobels jgufur kavSirSi, maSin ganixileba da-

qvemdebarebuli Canawerebis tipi. Tu daqvemdebarebuli Canaweris arseboba

Sinaarss kargavs Canaweris mflobelis gareSe, maSin Canaweri-mflobelis wa-

Slis SemTxvevaSi iSleba daqvemdebarebuli Canaweri-wevri, winaaRmdeg

SemTxvevaSi Canaweri-wevri daeqvemdebareba sxva mflobel-Canawers an rCeba

monacemTa bazaSi jgufuri kavSiris gareT.

jgufuri kavSiridan amoReba. uzrunvelyofs kavSiris gawyvetas

Canawer-mflobels da Canawer-wevrs Soris da Canawerebebis SenarCunebas

bazaSi.

monacemTa bazaSi qseluri struqturebi miCneulia rogorc universa-

luri, vinaidan momxmareblis informaciuli warmodgenebis gamosaxvisaTvis

gvTavazobs yvelaze bunebriv xerxs. ierarqiuli struqturebi qseluri

struqturebis kerZo SemTxvevas warmoadgens. qseluri struqtura iTvalis-

winebs ierarqiuli struqturis yvela dadebiT SesaZleblobas da gvTava-

zobs damatebiT efeqtur saSualebebs.

iseve rogorc ierarqiul struqturebSi, qselur struqturebSic

gadamuSavebis erTeuls Canaweri warmoadgens, magram gansxvaveba am or

struqturas Soris gamoixateba imaSi, rom qseluri struqtura uSvebs gada-

svlebs rogorc daqvemdebarebul, aseve amomaval Canawerebze. am struq-

turebSi erTnairad SesaZlebelia swrafi Sesruleba rogorc pirdapiri, ise

Sebrunebuli kiTxvebisa.

qselur modelSi monacemebis gadamuSavebis sawyisad SeiZleba aviRoT

nebismieri tipis Canaweri imis miuxedavad, Tu ra adgili ukavia mas

monacemTa bazis struqturaSi.

qseluri modelis ZiriTad dadebiT Tvisebas warmoadgens Canawerebis

gansazRvrisa da Canawerebs Soris kavSirebis damuSavebis aparatis arseboba.

82

5.2.3. რელაციური სტრუქტურები

monacemebis warmodgena qseluri da ierarqiuli struqturebiT naklebad

efeqturia maSin, rodesac monacemTa bazebSi cvlilebebis Setana

regularul xasiaTs atarebs. bazis gazrdam SeiZleba migviyvanos

monacemebis logikuri struqturis darRvevamde da amis Semdeg gamoiwvios

gamoyenebiTi programebis Secvla. bazebs, romlebic qselur da ierarqiul

midgomazea dayrdnobili, emuqreba saSiSroeba, gaxdnen rTuli da

daxlarTuli monacemebisa da kavSirebis damatebis Sedegad.

meTodi, romelic gvTavazobs qseluri da ierarqiuli struqturebis

zrdadi sirTulis Tavidan acilebas, normalizaciis saxels atarebs da

ekuTvnis monacemTa bazebis dargSi gamoCenil specialists _ e. f. kods. mis

mier warmodgenil monacemTa models ki uwodeben relaciurs.

araprogramisti momxmareblisTvis monacemebis warmodgenis yvelaze

bunebriv xerxs warmoadgens organzomilebiani cxrili (nax. 5.3). aseT warmo-

dgenas momxmarebeli miCveulia, iolad imaxsovrebs. vinaidan nebismieri

qseli SeiZleba daiyos garkveuli siWarbiT organzomilebian cxrilebad,

SesaZlebelia monacemebis nebismieri warmodgena daviyvanoT organzomi-

lebian brtyel failebamde. monacemebs Soris arsebuli kavSirebi ki

SeiZleba warmovidginoT organzomilebiani cxrilebis formiT. am process

normalizacias eZaxian. cxrilebi iqmneba ise, rom ar daikargos kavSirebi

monacemebs Soris. aseTi cxrilebi failebs warmoadgenen, romlebic SeiZle-

ba aRvweroT maTematikurad. cxrils axasiaTebs Semdegi:

1. cxrilis TiToeuli elementi monacemis elements warmoadgens: ganmeo-

rebad jgufebs ara aqvs adgili;

2. cxrilis svetebi erTgvarovania, rac niSnavs imas, rom svetis elementebi

erTgvarovania.

3. svetebs sakuTari saxelebi aqvs;

4. cxrili ar Seicavs or erTnair striqons;

5. cxrilis damuSavebis dros misi striqonebi da svetebi ganixileba

nebismieri TanmimdevrobiT maTSi arsebuli informaciuli Sinaarsis

gaTvaliswinebis gareSe.

aseTi saxis cxrils eZaxian damokidebulebas an relacias. monacemTa

baza Seqmnili organzomilebiani brtyeli failebis saSualebiT monacemTa

relaciur bazas warmoadgens. damokidebuleba warmoadgens korteJebis

(striqonebis) nakrebs. korteJi K_ ganzomilebisaa, Tu cxrili K svets

Seicavs. am SemTxvevaSi K xarisxis damokidebulebas aqvs adgili. me-2 xaris-

xis damokidebulebas binaruls uwodeben. erTi tipis monacemTa mniSvne-

lobebis simravles, anu cxrilis erT svets domens uwodeben.

83

ganyo

-

fil

ebis

nomeri

mosamsa-

xuris

gvari,

sax

eli

mosam-

sax

uris

nomeri

dab

adeb

is

Tar

iRi

xel

fas

i

profes

i

a

151 kiknaZe

givi

1000 0501198

1

123 buRalteri

152 kutubiZe

qeTevani

1001 0512199

1

268 ekonomisti

161 wulukiZe

giorgi

1002 060619

80

543 ekonomisti

Nnax. 5.3. Canawerebis warmodgena cxrilis saxiT

R _ damokidebuleba ganisazRvreba rogorc domenebis dekartuli

namravlis qvesimravle:

R⊆D1 ×D2 ×… × Dk ; sadac R relaciaa, D1, D2 , . . ., Dk _ domenebi. maTi

namravli warmoadgens korteJebis simravles (d1 , d2 ,…, dk), iseTisa, rom d1 ∊ D1

, d2 ∊ D2, dk ∊ Dk. aseTi damokidebulebebisa da maTi gardaqmnis operaciebis-

aTvis arsebobs zusti maTematikuri aRniSvnebi, romlebic eyrdnoba damoki-

debulebebis (relaciur) algebras. am maTematikuri aparatis gamoyenebiT

momxmarebels SeuZlia gamoyos monacemTa elementebis sxvadasxva simrav-

leebi da maT Soris arsebuli kavSirebi. SesaZlebelia gamovyoT sxvadasxva

cxrilebidan svetebisa da striqonebis nawilebi, SevqmnaT axali cxrilebi

ufro didganzomilebiani an, piriqiT, mcire, imisda mixedviT, Tu ra dros ra

monacemebia saWiro momxmareblisTvis.

relaciuri baza gulisxmobs iseTi damokidebulebebis arsebobas,

romelSic inaxeba cnobebi sagnobrivi aris monacemebze da maT Soris

kavSirebze. momxmareblis damokidebulebebi ki miiReba monacemTa bazaSi

arsebuli sqemebidan maTi manipulirebiT. manipulirebas vaxdenT Semdegi

operaciebiT.

მონაცემთა ბაზის განახლების ოპერაციები

CarTva. am operaciiT bazaSi iqmneba korteJi. operacia iTxovs damoki-

debulebis saxelis gansazRvras, axali atributebis mniSvnelobis Camoya-

libebas. aucileblad unda iqnes gansazRvruli korteJis gasaRebi.

amoReba. gulisxmobs damokidebulebis korteJis an korteJebis jgufis

waSlas. aucilebelia im korteJis an korteJebis jgufis identifikatori,

84

romelic unda amoRebul iqnes. magaliTad, SeiZleba wavSaloT yvela is

Canaweri damokidebulebaSi „mosamsaxure“, romlis asaki aRemateba 60 wels.

ganaxleba. sruldeba damokidebulebebze, romlis korteJi an korteJebi

Sesasworebelia. magaliTad, Tu Seicvala minimaluri xelfasi, maSin am

operaciiT SeiZleba SevasworoT yvela is korteJi, romelSic miTiTebulia

minimaluri xelfasi, iseve rogorc wina operaciebis Sesrulebisas, am

operaciisaTvis aucilebelia mivuTiToT damokidebuleba da korteJis an

korteJebis identifikatori.

damokidebulebebis damuSavebis operaciebi

am operaciebis saSualebiT xdeba ara calkeuli korteJebis damuSaveba, aramed damokidebulebebis, cxrilebis damuSaveba da Sedegad axali damokidebulebebis miReba. relaciuri bazis nebismieri damuSaveba gulis-xmobs an arsebuli damokidebulebebis ganaxlebas, an axali damokidebule-bebis Seqmnas, vinaidan monacemTa bazis moTxovnis Sedegi warmoadgens axal damokidebulebas, romelic akmayofilebs amorCevis pirobebs.

damateba (R3=R1∪R2). operacia gulisxmobs ori sinonimuri (erTnairi sqemis

mqone) damokidebulebis R1 da R2 gaerTianebas R3 damokidebulebaSi, romelic

Seicavs striqonebs R1 da R2 an orivedan (identuri striqonebi

damokidebulebaSi dauSvebelia). R1 damokidebuleba

mosamsa-

xuris

nomeri

mosamsaxuris

gvari, s/ms

ganyof

ilebis

nomeri

misamar

Ti

xelfa

si

(lareb

Si)

423 kiknaZe g.g. 303 Tbilisi 1000

524 CubiniZe k.g. 303 Tbilisi 1200

527 CxaiZe n.v. 301 quTaisi 1000

505 cabaZe g.g. 300 rusTavi 1300

R2 damokidebuleba

mosamsa

xuris

nomeri

mosamsaxuris

gvari, s/ms

ganyof

ilebis

nomeri

misamar

Ti

xelfasi

(larebSi)

607 kuTxaSvili

a.d.

301 quTaisi 1700

708 laRiZe m.g. 305 tyibuli 1200

709 xaCiZe v. n. 301 quTaisi 1000

505 cabaZe g.g. 300 rusTavi 1300

85

R3 damokidebuleba

mosamsa

xuris

nomeri

mosamsaxuris

gvari, s/ms

ganyofi

lebis

nomeri

misamar

Ti

xelfasi

(larebSi)

423 kiknaZe g.g. 303 Tbilisi 1000

524 CubiniZe k.g. 303 Tbilisi 1200

527 CxaiZe n.v. 301 quTaisi 1000

505 cabaZe g.g. 300 rusTavi 1300

607 kuTxaSvili

a.d.

301 quTaisi 1700

708 laRiZe m.g. 305 tyibuli 1200

709 xaCiZe v. n. 301 quTaisi 1000

R4 damokidebuleba

mosamsa-

xuris

nomeri

mosamsaxuri

s gvari, s/ms

ganyofi

lebis

nomeri

misamar

Ti

xelfasi

(larebSi)

505 cabaZe g.g. 300 rusTavi 1300

R5 damokidebuleba

mosamsa-

xuris

nomeri

mosamsaxuri

s gvari, s/ms

ganyofi

lebis

nomeri

misamar

Ti

xelfasi

(larebSi)

423 kiknaZe g.g. 303 Tbilisi 1000

524 CubiniZe k.g. 303 Tbilisi 1200

527 CxaiZe n.v. 301 quTaisi 1000

nax. 5.4. damokidebulebebis damateba, gadakveTa, gamokleba

gadakveTa (R4=R1∩R2). am operaciis Sedegi iseTi damokidebulebaa,

romlis striqonebs Seadgens R1 da R2 damokidebulebaSi arsebuli identuri

striqonebi.

gamokleba (R5=R1\R2). gamoklebis Sedegi iseTi damokidebulebaa, romlis

striqonebi Seadgens R1 damokidebulebis striqonebs, romlebsac ar Seicavs

damokidebuleba R2 .

damatebis, gadakveTis da gamoklebis operaciebi moyvanilia nax. 5.4.

86

dekartuli namravli (C=AxB). es operacia gansxvavdeba wina operaciebi-

sagan imiT, rom damokidebulebebi, romelzec vasrulebT moqmedebas,

Seqmnilia gansxvavebuli sqemiT. Sedegi miiReba pirveli da meore

damokidebulebebis korteJebis gadabmiT ise, rom yvela striqoni pirveli

damokidebulebisa SeeTavsos meore damokidebulebis yvela striqons. stri-

qonebis raodenoba C damokidebulebaSi udris AAda B damokidebulebebis

stroqonebis raodenobis namravls. C damokidebulebis struqturuli sqema

Sedgeba AAda B damokidebulebebis atributebis siebis gadabmiT (nax. 5.5).

A (studenti) B (gamocda)

studentis

gvari, s/ms

disciplina Cabarebis

TariRi

Sefaseba

kiknaZe g.g. maTanalizi 10.01.2006

nemsaZe n.m. fizika 15.01,2006

JRenti m.T.

qorqia q.o.

C (sagamocdo uwyisi)

studentis

gvari, s/ms

disciplina Cabarebis

TariRi

Sefaseba

kiknaZe g.g. maTanalizi 10.01.2006

nemsaZe n.m. maTanalizi 10.01.2006

JRenti m.T. maTanalizi 10.01.2006

qorqia q.o. maTanalizi 10.01.2006

kiknaZe g.g. fizika 15.01,2006

nemsaZe n.m. fizika 15.01,2006

JRenti m.T. fizika 15.01,2006

qorqia q.o. fizika 15.01,2006

nax. 5.5. damokidebulebebis dekartuli namravli

amorCeva. es operacia sruldeba erT damokidebulebaze. Sedegi warmoa-

dgens damokidebulebas, romelic sawyisi damokidebulebis sqemas imeorebs.

striqonebi miRebul damokidebulebaSi warmoadgenen qvesimravles, romelic

amorCevis pirobas akmayofilebs. magaliTad, R3 damokidebulebidan amosa-

rCevia is mosamsaxureebi, romelTa xelfasi aRemateba 1200 lars, saSedego

damokidebuleba Seicavs Semdegi striqonebis qvesimravles:

605 cabaZe g.g. 300 rusTavi 1300

607 kuTxaSvili a.d. 301 quTaisi 1700

87

operacia Caiwereba ase: Q= R3(A>1200), sadac Q saSedego damokide-bulebaa, R3 sawyisi damokidebuleba, A _ rekviziti „xelfasi“. pirobaSi Sei-

Zleba gamoyenebul iqnes operaciebi ≻ , ≽ , ≺ , ≼ , =, ≠ da logikuri operaciebi

⋁ (da), ⋀ (an) or an met pirobas Soris.

proeqcia. iseve rogorc wina operacia, es operaciac sruldeba erT

damokidebulebaze. saSedego damokidebuleba Seicavs sawyisi damoki-

debulebis atributebis qvesimravles. sawyisi damikidebulebis korteJs

Seesabameba saSedego damokidebulebis korteJebi maSin, rodesac am ori

korteJebis atributebis mniSvnelobebi emTxveva. amasTan erTad amoiReba

dublikati korteJebi.

operacia proeqciis Casawerad xSirad iyeneben Semdeg formas:

R=П R1(atributi 1, atributi, . . . , atributi N ), sadac R _ saSedego

damokidebulebaa, П _ proeqciis operacia da R1 sawyisi damokidebuleba.

magaliTad, R3 damokidebulebis R proeqcia, romelic Seicavs atributebs

„ganyofilebis nomeri“ da „misamarTi“ Caiwereba Semdegnairad:

R = П R3 (ganyofilebis nomeri, misamarTi) da warmoadgens Semdeg

damokidebulebas:

R6 (ganyofileba)

ganyofilebis nomeri misamarTi

303 Tbilisi

301 quTaisi

300 rusTavi

305 tyibuli

proeqciis operacia gamoiyeneba imisaTvis, rom gamovricxoT

damuSavebidan is atributebi, romlebis mniSvneloba ar aris aucilebeli

moTxovnebze pasuxis gacemis formirebisaTvis.

operacia gaerTianeba uzrunvelyofs ori an meti damokidebulebis erT

damokidebulebaSi gaerTianebas. es operacia SeiZleba Catardes maSin, rode-

sac am damokidebulebebs aqvT monacenTa elementis saerTo atributi.

gaerTianebis operacia R1 da R7 damokidebulebebze SeiZleba Caiweros

Semdegi saxiT:

R8 = R1 & R7 (mosamsaxuris nomeri, ganyofileba, misamarTi, xelfasi,

profesia), sadac R8 _ saSedego damokidebulebaa; R1 da R7 gasaerTianebeli

damokidebulebebi, romelsac frCxilebSi miTiTebuli aqvT atributebis sia;

& _ gaerTianebis operacia.

88

R7 (profesia)

mosamsaxuris nomeri profesia

423 inJineri

425 inJineri

524 ekonomisti

527 buRalteri

605 buRalteri

607 buRalteri

am damokidebulebebze Catarebuli gaerTianebis operacia gvaZlevs R8

damokidebulebas.

R8 (mosamsaxure _ profesia)

mosamsaxuris

nomeri

ganyofi

leba

misamarTi xelfasi profesia

423 303 Tbilisi 1000 inJineri

524 303 Tbilisi 1200 ekonomisti

527 301 quTaisi 1000 buRalteri

605 300 rusTavi 1300 buRalteri

Cven mier garCeuli relaciuri algebris operaciebi saSualebas iZleva

etapobrivad aRvweroT saSedego damokidebulebebis miRebis procesi.

faqtobrivad relaciuri algebris operaciebi safuZvlad udevs

damokidebulebebis gamoTvlis enas, romlis operaciebis saSualebiT xdeba

moTxovnebis SemuSavebis procesis avtomatizacia.

5.3. დამოკიდებულების ნორმალიზაცია

erT-erTi ZiriTadi problema monacemTa bazis sqemis proeqtirebisas

mdgomareobs damokidebulebebis an Canawerebis tipebis SerCevaSi da maTi

atributebis siebis dadgenaSi. atributebis dajgufeba unda racionaluri

iyos monacemebis Semdgomi damuSavebis TvalsazrisiT.

monacemTa bazis racionaluri sqemis dadgenisTvis e. f. kodma SeimuSava

aparati, romelsac uwoda damokidebulebebis normalizacia. Tumca normali-

zaciis idea formirebulia monacemTa relaciuri modelis terminologiis

gaTvaliswinebiT, es idea gamosadegia sxva modelebisTvisac. aq igulisxmeba

umTavresad ierarqiuli da qseluri monacemTa modelebi.

kodma gamoyo damokidebulebebis sami normaluri forma. manve Semo-

gvTavaza nebismieri damokidebulebis mesame normalur formamde dayvanis me-

qanizmi. SemovitanoT martivi da rTuli atributebis cneba. martivi atribu-

tia is, romlis mniSvnelobebi dauyofelia _ atomarulia. rTul atributs

SeiZleba hqondes mniSvneloba, romelic sxvadasxva domenis ramdenime mniSv-

89

nelobis konkatenacias warmoadgens. rTuli atributis analogad SeiZleba

CaiTvalos veqtori, monacemTa agregati, ganmeorebadi agregati. damokide-

bulebaSi K1 atributi „bavSvebi“ Seadgens rTul atributs, danarCeni atri-

butebi martivia.

K1

mosamsa-

xuris

nomeri

mosamsaxuris

gvari, s/ms

xelfasi ganyo-

fileba

oTaxis

nomeri

bavSvebi

saxeli asaki

121 kiknaZe g.g. 260 10 25 SoTa 5

vano 8

nato 16

262 maxaraZe v.i. 320 5 25 omari 14

320 ivaniZe i.k. 540 5 21 irakli 7

qeTevani 4

K2

bavSvis

saxeli

bavS

vis

asaki

mosam-

sa-

xuris

nomeri

mosamsaxu-

ris gvari,

s/ms

xelfas

i

ganyo-

fileba

oTaxis

nomeri

SoTa 5 121 kiknaZe g.g. 260 10 25

vano 8 121 kiknaZe g.g. 260 10 25

nato 16 121 kiknaZe g.g. 260 10 25

omari 14 262 maxaraZe v.i. 320 5 25

irakli 7 320 ivaniZe i.k. 540 5 25

qeTevani 4 320 ivaniZe i.k. 540 5 21

K3

mosamsaxuris

nomeri

bavSvis

saxeli

bavSvis

asaki

121 SoTa 5

121 vano 8

121 nato 16

262 omari 14

320 irakli 7

320 qeTevani 4

90

K4

mosamsaxu

ris

nomeri

mosamsaxur

is gvari,

s/ms

xelf

asi

ganyofi

leba

oTaxis

nomeri

121 kiknaZe g.g. 260 10 25

262 maxaraZe v.i. 320 5 25

320 ivaniZe i.k. 540 5 21

K5

mosamsaxuris

nomeri

mosamsaxuris

gvari, s/ms

xelfasi ganyofileba

121 kiknaZe g.g. 260 10

262 maxaraZe v.i. 320 5

320 ivaniZe i.k. 540 5

K6

ganyofileba oTaxis nomeri

10 25

5 25

5 21

pirveli normaluri forma. damokidebuleba pirvel normalur formaSia,

Tu misi yvela atributi martivia. aranormalizebuli damokidebuleba K1

advilad SeiZleba gamovxatoT pirvel normalur formaSi. amisaTvis

aucilebelia rTuli atributi „bavSvebi“, romelic or danayofs _ „saxels“

da „asaks“ Seicavs, warmovidginoT or damoukidebel atributad _ „bavSvis

saxeli“ da „bavSvis asaki“. amasTanave SevqmnaT gadabmuli gasaRebi

„mosamsaxuris nomeri“ + „bavSvis saxeli“. am operaciebis Catarebis Sedegad

miviRebT normalizebul damokidebulebas K2.

meore normaluri forma. SemovitanoT atributebs Soris funqciuri

damokidebulebis cneba. amboben, rom atributi B damokidebulia A-ze, Tu

nebismier drois momentSi yoveli A-s mniSvnelobas Seesabameba B-s erTi

mniSvneloba. B-s funqciuri damokidebuleba A-ze Seesabameba calsaxa

funqciis B=∱(A) cnebas. es cneba advilad vrceldeba rekvizitebis jgufebs

Soris arsebul damokidebulebebze.

91

calsaxa damokidebulebas aqvs adgili atributebs Soris „mosamsaxuris

gvari, s/ms“ da „mosamsaxuris nomeri“, „ganyofileba“ da „oTaxis nomeri“ (Tu

ganyofilebas erTi oTaxi uWiravs), „bavSvis saxeli“ da „bavSvis asaki“.

normalizebul damokidebulebaSi yvela aragasaRebrivi atributi

funqciurad damokidebulia marto damokidebulebis gasaRebTan. aqve

aRvniSnoT, rom damokidebulebis gasaRebi SeiZleba Sedgenil gasaRebs

warmoadgendes. am SemTxvevaSi igi Seicavs ramdenime gasaRebriv atributs.

aragasaRebrivi atributi srul funqciur damokidebulebaSia Sedgenil

gasaRebTan, Tu igi funqciur damokidebulebaSia gasaRebTan da ara

gasaRebis romelime Sedgenil nawilTan.

damokidebulebaSi K2 atributebi: „mosamsaxuris gvari, s/ms“, „xelfasi“,

„ganyofileba“ da „oTaxis nomeri“ funqciurad srulad arian damokidebuli

gasaRebriv atributze _ „mosamsaxuris nomeri“ da ara atributze _ „bavSvis

saxeli“. aseve atributi _ „bavSvis asaki“ damokidebulia gasaRebriv atribu-

tze _ „mosamsaxuris nomeri“ da „bavSvis saxeli“.

damokidebuleba meore normalur formaSia, Tu igi pirvel normalur

formaSia da aragasaRebrivi atributebi funqciurad srulad aris damoki-

debuli Sedgenil gasaRebze.

imisTvis, rom K2 damokidebuleba warmovidginoT meore normalur

formaSi, unda CavataroT Semdegi operaciebi: gamovyoT aragasaRebrivi

atributebi, romlebic srul funqciur damokidebulebaSia Sedgenil

gasaRebTan an gasaRebis calkeul atributebTan da CavataroT miRebul

damokidebulebaze proeqciis operacia im atributebis gaTvaliswinebiT, rom-

lebic Seadgenen damokidebulebas.

K2 damokidebulebas meore normalur formaSi warmoadgens ori

damokidebuleba: K3 da K4.

mesame normaluri forma. davuSvaT, rom A, B, C warmoadgens erTi

damokidebulebis atributebs, romelTa Soris Semdegi damokidebulebebia: A

→ B, B → C, agreTve C ≠ A an B ≠ A. am SemTxvevaSi amboben, rom C tranzitulad

aris damokidebuli A-ze. magaliTad,

mosamsaxuris nomeri → ganyofileba → oTaxis nomeri

damokidebuleba mesame normalur formaSia, Tu igi meore normalur

formaSia da yoveli aragasaRebrivi atributi aratranzitulad aris

damokidebuli pirvelad gasaRebze. damokidebuleba K4 mesame normalur

formaSi warmoadgens or damokidebulebas _ K5, K6.

meore normaluri formidan mesame normalur formaSi gadasvlis

SemTxvevaSic aucilebelia CavataroT proeqciis operacia. damokidebulebis

K1 normalizaciis Sedegad miviRebT 3 damokidebulebas K3, K5, K6.

92

rogorc vxedavT, meore da mesame normaluri formis miRebis procesSi

damokidebulebebis raodenoba monacemTa bazaSi izrdeba, magram yovelTvis

SesaZlebelia miviRoT gaerTianebis operaciiT sawyisi damokidebuleba.

5.4. მონაცემთა ბაზის მართვის სისტემა

dRevandeli ekonomikuri sainformacio sistemis koncefciis Tanaxmad

ekonomikuri sainformacio sistema, romlis informaciuli fondi monacemTa

bazaa, warmoadgens monacemTa banks da Tu monacemTa banki Seicavs erTze met

informaciulad damoukidebel monacemTa bazas, maSin _ monacemTa bazebis

sistemas. monacemTa bazebis sistemad SeiZleba miviCnioT ekonomikuri

sainformacio sistema, romlis informaciuli fondi dayofilia nawilebad

qvesistemebis mixedviT an ramdenime erTgvarovani ekonomikuri obieqtisaTvis

aris Seqmnili.

monacemTa banki Sedgeba ori komponentisagan: monacemTa baza (bazebi) da

monacemTa bazis (bazebis) marTvis sistema (mbms, Data Base Management Sys-

tem), romlis realizeba garkveul teqnikur saSualebasa da momsaxure

personalsac moiTxovs.

monacemTa bazis zogadi ganmarteba gansazRvravs mas, rogorc gansakuT-

rebuli saxiT organizebuli failebisa da Canawerebis nakrebs. Tanamedrove

monacemTa bazebi dafuZnebulia relaciur modelze. monacemTa bazis marTvis

sistema (mbms) gaZlevT saSualebas srulad gaakontroloT monacemTa gansaz-

Rvris, maTi gadamuSavebis da erToblivi gamoyenebis procesi. igi giadvi-

lebT didi moculobis informaciis Sekrebas da gadamuSavebas. mbms-is

saSualebebis mravalsaxeoba sam ZiriTad funqcias asrulebs: monacemebis

gansazRvra, monacemebis gadamuSaveba, monacemebis marTva. pirveli

gulisxmobs, rom monacemTa bazaSi warmodgenili informacia ganisazRvreba

im amocanebiT, romlebsac emsaxureba misi Seqmna. bazaSi warmodgenilia

monacemebis Semadgenloba, erTeulebis tipi da maT Soris kavSirebi, zogjer

formatebi da monacemebis Semowmebis pirobebi. meore funqcia gulisxmobs

monacemebis gadamuSavebas nebismieri xerxiT, raTa miiRos momxmareblisTvis

informacia. SesaZlebelia monacemebi SeirCes nebismieri veliT, gaifiltros

da daxarisxdes nebismieri niSan-TvisebiT. SesaZlebelia monacemebi

amoikrifos sxvadasxva failebidan da Seiqmnas nakrebi, romelic muSavdeba

iseve, rogorc calkeuli faili; miiRoT kerZo da saSualedo jamebi,

ganaaxloT, SeqmnaT aslebi an CamoayaliboT axali cxrilebi. monacemebis

marTva ki gulisxmobs sargeblobas ramdenime momxmareblis mier

erTdroulad erTi da igive monacemebiT dadgenili wesebis mixedviT. qvemoT,

naxatze 5.6 warmodgenilia mbms-is struqtura.

93

nax. 5.6. monacemTa baza da marTvis sistema

minacemTa bazis organizaciis principebis realizaciisaTvis aucilebe-

lia erTiani programuli kompleqsi. mbms warmoadgens programuli saSuale-

bis kompleqss, romlis daniSnulebaa monacemebis dagrovebis, ganaxlebis,

Senaxvis organizaciisa da monacemebis mTlianobis uzrunvelyofis proce-

sebis marTva, agreTve monacemebis mimarTvisa da momxmareblis interfeisis

uzrunvelyofis da mTlianad erTiani sistemis funqcionirebis da ganviTa-

rebis marTva.

rogorc wina masalaSi aRiniSna, monacemebis damoukideblobis uzrun-

velyofisaTvis da mravali momxmareblis moTxovnebis gaTvaliswinebisTvis

SemuSavebulia monacemTa bazis modelebis samdoniani struqtura: Siga anu

fizikuri warmodgenis modeli, romelic dakavSirebulia monacemebis fizi-

kuri warmodgenis xerxebTan; logikuri modeli, romelic warmoadgens mona-

cemTa bazis informaciuli Sinaarsis formalizebul aRweras, da gare

modeli, romelic gansazRvravs momxmareblis moTxovnebs monacemebis mimarT.

kavSiri monacemTa aRweris sam dones Soris SeiZleba Semdegi sqemiT

gamovsaxoT (nax. 5.6)

Tanamedrove mbms-Si funqciurad gaTvaliswinebulia yvela is SesaZle-

bloba da instrumenti, romelic aucilebelia didi moculobis informaciis

marTvisTvis. relaciur mbms SeuZlia:

94

1. nebismieri informaciis Setana da Setanis dros misi kontroli; imuSaos

teqstur, cifrul, logikur, TariRis da drois, fuladi mniSvnelobebis

monacemebTan, naxatebTan, bgerebTan, eleqtronul cxrilebTan;

2. monacemTa bazis SeTanxmebulobis da mTlianobis dacva;

3. uzrunvelyos teqnologiebi: DDE (Dinamic Data Exchange) _ monacemebis

dinamiuri gacvla mbms-sa da sxvadasxva gamoyenebiT programebs Soris; OLE

(Object Linking and Embedding) _ obieqtebis kavSiri da Canergva, romelic gu-

lisxmobs sxvadasxva gamoyenebis programebs Soris obieqtebis gacvlas. es

SeiZleba oyos diagramebi, naxatebi, cxrilebi da a.S. sxvadasxva fun-

qciebis Sesasruleblad arsebobs mTeli rigi marTvis elementebi Active X;

4. imoqmedos rogorc OLE obieqtis marTvis meqanizmis serveri, gaxsnas

cxrilebi, formebi da moTxovnebi sxva gamoyenebiT paketebSi;

5. gamoiyenos mZlavri Active X marTvis elementebi;

6. ganaxorcielos monacemebis sxvadasxva formatebis import-eqsporti

gamoyenebiT programebs Soris;

7. imuSaos popularul monacemTa bazebTan, romlebic efuZnebian standarts

ODBC (Open Database Connectivity) – bazis monacemebTan Ria, Tavisufal

urTierTqmedebas.

monacemebis damuSaveba mbms-Si iTvaliswinebs:

1. nebismieri sirTulis Ziebas cxrilebSi, formebSi;

2. calkeuli velebis, Canawerebis an Canawerebis kompleqsis ganaxlebas;

3. cxrilebis da moTxovnebis damuSavebis dros _ SQL (Structured Query Lan-

guage) _ moTxovnebis struqturirebuli eniT sargeblobas;

4. moTxovnebis damuSavebis dros eniT _ QBE (Query By Exemple) _ moTxovna magaliTis Tanaxmad _ sargeblobas, romlis gamoyenebiT SesaZlebelia

SQL enis gareSe rTuli moTxovnis Camoyalibeba martivad, Tagvis daxma-

rebiT;

5. srulfasovani programirebis enis _ Visual Basic-, C++, Java gamoyenebas

modulebis Sesaqmnelad;

6. cxrilebs Soris erTxel Camoyalibebuli kavSirebiT avtomaturad

sargeblobas moTxovnebis an angariSgebebis Camosayalibeblad.

dabolos aRvniSnoT, rom mbms-bi gamoyenebiTi amocanebis amoxsnis saSu-

alebaa. Tanamedrove teqsturi procesorebi gvaZleven saSualebas SevmnaT

teqsturi dokumenti avtomatizebulad makrosebiT da SablonebiT, magram

maT ar SeuZliaT uzrunvelyon zogierTi moqmedebis Sesruleba igive saSua-

lebebiT. eleqtronul cxrilebSi Segvaqvs formulebi da ganvsazRvravT

dokumentis damuSavebas _ Tu ra gamoTvlebi da ra TanmimdevrobiT unda

Sesruldes. cxrilis damuSaveba rom avtomaturi gaxdes, aqac, iseve rogorc

teqstur redaqtorSi, gamoiyeneba modulebi da makrosebi; aqac arsebobs

95

modulebis Seqmnis mZlavri samsaxuri programirebis enis saxiT, magram mona-

cemebis marTvis saSualebebis ukmarisoba igrZnoba. mbms-Si arsebobs

makrosebis da programuli modulebis Seqmnis mZlavri saSualebebi, rome-

lic gamoiyeneba amocanis amoxsnis msvlelobis, modulebis katalogizaciis

da calkeuli modulebis erTiani amocanis amoxsnis procesSi gaerTi-

anebisTvis.

eleqtronuli cxrilebiT an teqsturi redaqtoriT amocanis amoxsnisas

vadgenT monacemebs, vxmarobT formulebs da virCevT funqciebs. aseTi

midgoma misaRebia sanam informaciis moculoba mcirea, magram, informaciis

dagrovebis Sedegad, rodesac aucilebeli xdeba aTobiT da asobiT doku-

mentis Tvalyuris devna, ra Tqma unda, procesi rTuldeba da, umetes

SemTxvevaSi, umarTavi xdeba. amitom aucilebelia winaswar ganvsazRvroT, Tu

romel SemTxvevaSi romeli sistema ajobebs. mbms SerCeva efuZneba Semdeg

upiratesobebs sxva danarCen programul sistemebTan SedarebiT (igulisxmeba

informaciis damuSavebis programuli sistemebi):

1. mexsierebis moculobis gamoyeneba. eleqtronul cxrilebSi operatiul

mexsierebaSi itvirTeba erTianad mTeli wigni, romelic gamoyenebiT

amocanas emsaxureba, miuxedavad imisa saWiroa Tu ara yvela is monacemi,

romelic warmodgenilia cxrilSi. maSin, rodesac mbms-a qmnis relaciur

cxrilebs, romlebis CatvirTva sruldeba ara erTbaSad, aramed marto im

nawilisa, romelic aucilebelia konkretuli moTxovnisTvis;

2. mbms marTavs monacemebis warmodgenis erTian struqturas – es ar

arsebobs sxva programebSi. aq SeiZleba gamoviyenoT erTi da igive

monacemi sxvadasxva amocanis amosaxsnelad;

3. monacemebi bazaSi inaxeba erTxel, erT egzemplarad; inaxeba mxolod

cxrilebi – sawyisi monacemebi. ar inaxeba saSedego informacia –

moTxovnebis, angariSgebebis Sedegebi;

4. mbms nebismieri obieqti (cxrili, forma, angariSi, makrosi, moduli)

urTierTdamoukidebelia. nebismieri cvlileba monacemebSi, romelic

Setanilia romelime gziT, aisaxeba mbms-is mier yvela im formaSi da

angariSgebaSi, romelSic es monacemi gamoiyeneba;

5. ramodenime specialists erTdroulad SeuZlia isargeblos erTi da igive

monacemebiT, agreTve Seitanos cvlilebebi bazaSi;

6. SesaZlebelia sistemuri arasanqcirebuli SeRwevisagan monacemebis dacva,

maTi mTlianobis dacva da monacemebis mniSvnelobis kontroli;

7. iolad xdeba informaciis gacvla programul sistemebs Soris (import-

eqsporti, aslebis gadatana).

mbms marto mZlavri, moqnili da gamoyenebaSi martivi saSualebaa. igi

gamoiyeneba konkretuli moxmarebis monacemTa bazebis Sesaqmnelad,

romelic imuSavebs operaciuli sistemis garemoSi, srulad Seasrulebs

96

monacemebis gadamuSavebas da marTvas Tqveni moTxovnilebis Tanaxmad.

konkretuli amocanebis monacemTa bazis Seqmna umetes SemTxvevaSi ar

moiTxovs programirebis gamoyenebas, magram, Tu TqvenTvis aucilebelia

SeqmnaT namdvilad rTuli da saimedo gamoyenebiTi sainformacio sistema,

romlis daniSnulebaa mravalmomxmareblur reJimSi erTdrouli muSaoba, am

SemTxvevisTvis mbms gTavazobT programirebis mZlavr enebs. gamoyenebiT

amocanaSi Tqven SeZlebT uSualod gamoiyenoT sxvadasxva formatis faile-

bi da SQL- monacemTa bazebi, romelic dafuZnebulia ODBC standartze. Tqven

SeZlebT iolad miiRoT an gadasceT monacemebi teqsturi procesorebis

failebs, eleqtronul cxrilebs.

mbms-is gamoyenebiT SegiZliaT SeqmnaT monacemTa bazebi Semdeg dargebSi:

1. mcire biznesSi (sabuRaltro analizi, dakveTebi, klientebi, saqmiani

kontaqtebi);

2. kontraqtiT SesaZlebelia mcire droSi SeqmnaT proeqti nebismieri

siZnelis amocanebisTvis (Sigadargobrivi amocanebi, dargTaSoriso

amocanebi);

3. marketingis da produqciis gasaRebis sferoSi (prezentaciebi, dakveTebis

damuSaveba, marketingis informaculi uzrunvelyofa);

4. msxvil korporaciaSi, romelic monacemTa miReba-gadacemisTvis rTuli

qseliT sargeblobs. vinaidan mbms muSaobs sxvadasxva formatebis

monacemTa bazebTan koleqtiuri moxmarebis reJimSi, igi idealuri

saSualebaa gamoyenebiTi amocanebis SemuSavebiSi muSa-jgufebisTvis,

romlebic inaxaven Tavisi amocanis nawilis monacemebs lokalur serve-

rebze; periodulad sargebloben sxva gamoyenebiTi amocanebis monacemebiT

da lokaluri damuSavebis Semdeg gadaaqvT monacemebi korporaciis

serverze;

5. informaciis damuSavebis sistemebSi, rogorc monacemebis damuSavebis

samomxmareblo garemo;

6. personalur mbms-Si (piradi biblioTeka, kartoTeka, misamarTebis cnobari

da a.S.).

7. msxvil kompaniebSi ERP sistemebis Sesaqmnelad, sadac proeqtisTvis

gamoiyeneba mbmd da monacemTa bazebi ki ganlagebulia SQL serverebze.

5.5. მბმს კლასიფიკაცია

rogoec aRvniSneT monacemebis baza gamoirCeva aqamde arsebuli

informaciuli uzrunvelyofis organizaciis imiT, rom monacemTa bazaSi

monacemebi inaxeba monacemebis aRwerasTan erTad, gamoyenebiT programebSi

ki monacemebis aRwera aRar Seitaneba. damoukidebeli programebisagan

97

monacemebis metamonacemebis saxels atareben an, rac igivea, monacemebi

monacemebze.

ralaciur bazebTan muSaobisTvis enad miRebulia standarti

moTxovnebis struqturirebuli ena SQL (Structured Query Language). es

universaluri kompiuteruli enaa, romelic gamoiyeneba relaciur

monacemTa bazebSi monacemebis gansazRvris, Setanis, modificirebis da

marTvisTvis. es ena ar aris klasikuri programirebis ena, SQL

informaciul-logikur enas warmoadgens. SQL efuZneba relaciur alge-

bras da sam nawilad iyofa:

monacemebis gansazRvris operatorebi,

monacemebis manipulirebis operatorebi,

monacemebTan wvdomis ganmsazRvreli operatorebi.

mbms ZiriTad funqciebia:

monacemebis marTva operatiul mexsierebaSi,

monacemebis marTva gare mexsierebaSi (samanqano matareblebze),

bazis aRdgena rRvevebis Semdeg da cvlilebebis aRricxva

registracia JurnalSi,

mb enebis mxardaWera.

mbms programuli Semadgenlebia _ birTvuli da servisuli programebi.

birTvulSi Sedis is programebi, romlebic uzrunvelyofen monacemTa bazis

funqcionirebas. servisuli programebi gankuTvnilia momxmareblis

damatebiTi momsaxurebisTvis.

mbms imis mixedviT, Tu rogori tipis bazas marTaven, iyofian

ierarqiulze, qselurze, relaciurze, obieqtur-orientirebulebze.

Tu rogori arqiteqtura aqvs monacemebis Senaxvis organizacias,

gansxvavdebian:

lokaluri mbms (erT kompiuterze),

ganawilebule mbms (ramdenime >1 kompiuterze).

mbms gansxvavdebian monacemebTan wvdomis xerxebiTac. arseboben:

fail-serveruli,

klient-serveruli,

samrgoliani arqiteqturiT,

CaSenebuli.

fail-serveruli mbms-Si arqiteqturas “fail-serveri” ara aqvs dialogis

komponentebis qseluri dayofa da iyenebs kompiuters ekranze gamotanis

funqciisTvis.”fail-servers” gamoaqvs monacemebi failebidan, ise rom damate-

biTi momxmareblebi umniSvneloT zrdian datvirTvas centralur

98

procesorze. yiveli axali momxmarebeli amatebs qsels gamoTvlis simZlav-

res. dReisaTvis aseTi mbms iTvleba moZvelebulad.

klient-serveruli mbms Sedgeba klienturi nawilisagan, romelic

gamoyene3biTi programis SemadgenlobaSi Sedis, da serverisagan. klient-

serveruli mbms-bi, gansxvavebiT fail-serverulisagan, momxmareblebs Soris

uzrunvelyofen wvdomis gamijvnas, da naklebad tvirTaven qselsa da

klientur manqanebs. serveri gare programaa klientis mimarT, da

moTxovnilebis SemTxvevaSi misi Canacvleba SesaZlebelia sxva server-

programiT. klient-serverebis uaryofiTia mZlavri gamoTvliTi resursebis

moxmarebaa da, rac mTavaria, pirdapiri kavSiria klient-kompiutersa da

monacemTa bazasTan.

samrgolian arqiteqturaSi momxmarebluri amocana (klienti-serveri)

ukavSirdeba gamoyenebiT amocanebis servers, da es ukanaskneli ki uerTdeba

monacemTa bazas. rogorc cnobila, klientur nawilSi toveben minimalur

funqciur Semadgenlobas monacemTa wvdomasa da gardasaxvisTvis, ZiriTadi

biznes-logika, realizebulia programerbSi, romlebic gaiSveba programa-

serverze. modernizacia exeba marto samomxmareblo amocanebis servers,

klientur kompiuterebze programul uzrunvelyofas axlidan dayeneba ar

sWirdeba.

CaSenebuli mbms – es saTavsoa, romelmac unificirebulad unda

Seinaxos lokalur manqanaze didi moculobis monacemebi. monacemebTan

wvdoma xorcieldeba SQL serveriT an mbms-is gansakuTrebeli funqciebiT.

CaSenebuli mbms gacilevbiT Cqaria, vidre Cveulebrivi klient-serveri, da ar

oiTxovs serveris dayenebas. amitom CaSenebuli mbms gamoiyenebian lokalur

programul uzrunvelyofaSi, romelsac saqme aqvs didi moculobis

monacemTa bazebTan.

amrigad, monacemebis ganawilebuli damuSaveba aucileblad gulisxmobs

monacemTa bazebisa da bankebis arsebobas. magram, mb – es is adgili ar aris,

sadac lagdeba monacemebi. es monacemebi unda movixmaroT, ganvaaxloT,

SeucvaloT kavSirebi da formatebi, erTi sityviT, unda CavataroT bevri

moqmedebebi monacemTa bazaze. Tu usistemoT SevavsebT mb monacemebiT, maSin

drois gavlis Semdeg mb-iT veRar visargeblebT, vinaidan dro informaciis

mopovebaze dRiTidRe gaizrdeba, bazis Senaxvis fizikuri adgili

gadaitvirTeba. amis Tavidan asacileblad aucilebelia, rom baza

sufTavdebodes da struqturirdebodes. masTan efeqturad muSaobisTvis

aucilebelia mbbms muSaoba.

99

5.6. მონაცემთა ბაზების საცავები

monacemTa bazeბze მუშაობა daiwyo 1960 wlebSi da dReisaTvis

sagrZnoblad ganviTarda. rac Seexeba “cneba “monacemTa sacavi”Tanamedrove

interpretaciiT arc Tu ise didi xania, rac warmoiqmna. monacemebis

sacavebis idea aRmoCnda gamosadegi, vinaidan bevr ubnebze: saxelmwifo,

saqmiani, samecniero, socialuri saqmianoba da a.S. aucilebelia monacemebis

Tematuri gaerTianeba da gasufTaveba. am proceseba Tan dasdevs moTxov-

nileba:

iafi monacemebis,

zusti da srtuqturirebuli monacemebis,

monacemebis operatiulad miReba-gadamuSavebais,

integrirebuli monacemebis.

1980-an wlebSi, rodesac srulad iqna garkveuli korporaciuli

imformaciis da misi saTanado marTvis integraciis aucilebloba, Seiqmna

teqnikuri saSualebebi saTanado sainformacio sistemebis Sesaqmnelad. am ss

“informaciis sacavebi” (Information Warehouse - IW) daerqvaT. mxolod 1990-

an wlebSi, rodesac gamovida uiliam (bil) inmonis wigni “monacemTa

sacavebi” (Data Warehouse - DW) [Inmon W.H. Building the Data Warehouse,

QED/Wiley, 1991], arqivebma miiRes saxeli “monacemTa arqivebi”.

bil inmonma gansazRvra monacemTa sacavebi, rogorc sagnobriv-

orientirebuli, integrirebuli, qronologiis mxardamWeri monacemTa

nakrebebi, romlebic organizebulia marTvis miznebis mxardasaWerad, romlis

daniSnulebaa Seasrulos erTiani da erTaderTi WeSmaritebis wyaros roli,

da romelic uzrunvelyofs menejerebsa da analitikosebs utyuari infor-

maciiT, romelic aucilebelia operatiuli analizisa da gadawyvetilebebis

misaRebad.

monacemebis sacavebis koncepciaSi devs Semdegi fuZemdebeli ideebi:

adre detalizebuli da gancalkevebuli monacemebis (istoriuli

arqivebi, dokumentebis damuSavebis tradiciuli sistemebis

monacemebi, danawevrebuli monacemTa bazebi) erTian monacemebis

sacavebSi integracia;

Tematiuri da drois mixedviT struqturireba, SeTanxmeba da

agregireba;

dayofa monacemebs nakrebis, romelic gamoiyeneba operatiuli

(warmoebis) damuSavebisTvis, da romlebic gamoiyeneba analizis

amocanebis amosaxsnelad.

100

monacemebi, romlebic Tavsdeba sacavSi, unda pasuxobdnen Semdeg –

sagvobriv orientirebis, integrirebis, qronologiis mxardaWeris da

ucvlelobis moTxovnebs (cxrili 5.1).

cxrili 5.1.

sagnobrivi

orientireba

monacemebi garkveuli sagnobrivi aris

arsis (biznes-obieqtze, boznes-procesze

da a.S.) Sesaxeb ikribeba sxvadasxva

wyaroebidan, sufTavdeba, Tanxmdeba, ivse-

ba, agregirdeba da warmoidgineba erTian

formiT, moxerxebul maTi gamoyenebisaT-

vis biznes-analisSi

integrireba monacemebi biznes-obieqtebze urTierT

Tanxmdeba da inaxeba erTian korpora-

ciul sacavSi

qronologiis

mxardaWera

monacemebi qronologiurad struqturire-

bulia da gamosaxaven istorias drois

periodisaTvis, romelic sakmarisia biz-

nes-analizis, prognozirebis, gadawyve-

tilebis miRebis momzadebis amocanebis-

Tvis

ucvleloba monacemebi, imis Semdeg, rac isini iqnen

SeTanxmebulni, Semowmebulni da Setani-

lni saerTokorporaciul sacavSi, rCebian

ucvlelni da gamoiyenebian marto kiTxvis

reJimSi

monacemebis sacavi asrulebs mraval funqcias, magram misi ZiriTadi dani-

Snulebaa zusti cnobebisa da informaciis warmodgena minimalur droSi da

minimaluri danaxarjebiT.

sawyisi cnebis “monacemebis sacavi” Sinaarsi efuZneboda cnebas “monace-

mebis ganawilebuli vitrina” (Distributed Data Mart - DDM).amitom sacavis

klasikuri Sesruleba upirveles yovlisa warmoadgenda sawarmos monace-

mebisa da informaciis repozitoris.

101

nax. 5.7. monacemebis organizacia sacavebSi

sacavi daniSnuli iyo marto kiTxvisTvis da Sedgeboda detaluri da

agregirebuli monacemebisgan, romlebis mTlianad gasufTavebuli da

integrirebuli saxiT iyo warmodgenili. amis garda masSi iyo warmodgenili

detaluri monacemebis istoria tranzaqciebis doneze. sacavis arqiteqturis

Tanaxmad, informaciis miReba warmoebda virtinebiT.

aseTi arqiteqturis Rirsebad aRoniSneba:

erTiani semantika,

centralizebuli, marTavi garemo,

SeTanxmebuli nakrebis amokrefis procesis da biznes-logikis

gamoyeneba,

informaciis arawinaaRmdegobrivoba,

iolad Sesaqmneli da Sesavsebi Sablonebis mixedviT monacemebis

vitrinebi,

metamonacemebis erTiani repozitori,

monacemebis gadamuSavebisa da warmodgenis meqanizmebis mraval-

saxeoba.

uaryofiT niSnebad SeiZleba miviCnioT realizaciis metad didi dana-

xarjebi, sawarmos masStabSi resursebis maRali tevadoba, rTuli servisuli

sistemebis moTxovnileba, sarisko ganviTarebis scenari, rodesac erTianad

yvela monacemi da metamonacemebi erT repozitoriSia moTavsebuli da arasa-

survel situaciaSi SeiZleba daikargos. amis garda, filtraciis da agregi-

rebis dros ikargeba monacemebi, romlebic SeiZleba iyos biznes-analizis-

Tvis mniSvnelovani. amasTan dakavSirebiT gairkva, rom saTavsos monacemebis

amokrefisa da ganlagebis meqanizmebis (On Line Transactional Processing - OLTP)

repozitoris da vitrinebis garda, unda hqondes adgili “nedli” monaceme-

bis organizaciisTvis da maTi mravalmxrivi analizisTvis realur drois

reJimsac (On Line Analytical Processing - OLAP).

102

თამა 6. ინფორმაციული ტექნოლოგიები მარკეტინგში

მარკეტინგული კვლევები (მონაცემების შეკრება და ანალიზი, გეგმა, პროგნოზირება, მართვის

სტრატეგიის გამომუშავება). marketingis koncepciis cnebebi gaangariSebebis Catareba

(araperspeqtiuli amoxsnebis gacxrilva, mosalodneli riskebis Sefaseba,

gamokiTxvebis Sedegebis statistikuri damuSaveba da analizi); kompiuteruli

teqnologiebis gamoyenebis mimarTulebები. sistemebi, romlebic gamoiyeneba

marketingSi. marketingis gegma (sawarmos integrirebuli gegma, strategiuli

biznes-erTeuli; marketingis strategiul da taqtikur gagmebi; marketingis

gegmebis SemuSavebis proncipebi (strategiuli, taqtikuri gegmebis

SemuSaveba, orientacia SBU, SBU Seqmna, SWOT-, Product Life Circle-, Cost Value

Profit-analizi). marketingis eetapebi. informaciis Segroveba (pirveladi da

meoradi informacia). monacemebis analizi. prognozireba. marTvis strategiis

SemuSaveba. marketingis miznebi da strategia. marTvis strategia 4*P.

6.1. ინფორმაციული ტექნოლოგიები მარკეტინგში

erT-erTi ZiriTadi amocana ekonomikuri obieqtis marTvaSi aris

marketinguli kvlevebis Catareba da dadgena ra pirobebSi funqcionirebs

obieqti da rogor SeiZleba am pirobebis ukeTesobisken Secvla. marketingi

marTviTi procesia, romlis Tanaxmad sawarmos resursebi gamoiyeneba

winaswar SerCeuli momxmareblebis Cgufis moTxovnilebis dasakmayo-

fileblad ise, rom orive mxaris _ mewarmis da momxmareblis mizani iqnes

miRweuli. sxvanairad rom vTqvaT, marketingi _ sawarmos marTvis xerxs

warmoadgens, romelic orientirebulia bazarze. bazris pirobebSi sawarmos

warmateba damokidebulia imaze, airCevs momxmarebeli mis produqcias

(momsaxurebas), Tu sxva sawarmosas. warmatebas rom miaRwios, sawarmos

xelmZRvanelobam unda icodes: vin aris misi momxmarebeli, ra moTxovnileba

gaaCnia mas, rogori strategia aqvT mis konkurentebs, rogoria bazris zrdis

potenciali da a. S. am sakiTxebis gadaWrisas utyuar instruments warmoad-

gens bazris gamokvleva.

marketinguli kvlevebi ramdenime mimarTulebiT sruldeba:

- monacemebis Sekreba da analizi, marketingis gegma;

- prognozireba;

- marTvis strategiis gamomuSaveba.

marketingis koncefcia Semdegi cnebebis kompleqss Seadgens:

- ra unda gaiyidos _ warmoeba SeiZleba marto im saqonlis, romelic

iyideba;

- sad unda gaiyidos _ produqciis gasaRebis bazris gansazRvra;

103

- rogor gaiyidos _ pirdapir miewodos momxmarebels an gasaRdes

sacalo da sabiTumo vaWrobis obieqtebis gavliT da, Tu maRaziebiT,

maSin yvela maRaziaSi, Tu amorCeviT;

- gadaxdisunariani momxmareblis gansazRvra, an rac igivea, unda

ganisazRvros produqciis gasaReba mimarTulia yvela potenciur

myivelze, Tu nawilze, individualuri moTxovnilebis da gadaxdis-

unarianobis gaTvalswinebiT.

menejeri iRebs gadawyvetilebas gaurkvevlobis pirobebSi: cvalebadi

savaluto kursi, gadasaxadebis kanonmdeblobis cvlileba, infliacia, axali

teqnologiebi, konkurentebis winaaRmdegoba. amitom aucilebelia ramdenime

variantis “ra moxdeba, Tu...” gamoTvla. aseTi samuSao _ mravalparametruli

gaangariSebebis Sesruleba, araperspeqtiuli amoxsnebis gacxrilva, mosalo-

dneli riskebis Sefaseba, gamokiTxvebis Sedegebis statistikuri damuSaveba

da analizi _ SeiZleba Sesruldes kompiuteris mier. am SemTxvevaSi infor-

maciuli sistemebi asruleben ara marto informaciis Ziebis, komunikaciisa

da marTvis gadawyvetilebebis gadacemis, aramed menejeris mrCevelis rols

an im piris rols, romelic iRebs gadawyvetilebas. ise rom informaciuli

sistema gadawyvetilebebis miRebis sayrden sistemadac gvevlineba.

kompiuteruli teqnologiebis gamoyeneba marketingul kvlevebSi

SesaZlebelia Semdegi mimarTulebiT:

- informaciis Segroveba, Senaxva da klasifikacia;

- faqtorebis analizi, romlebic gavlenas axdens sawarmos ZiriTad

ekonomikur maCveneblebze;

- Siga sawarmo parametrebis da bazris gare faqtorebis cvaleba-

dobaze mogebis mgrZnobiarobis Sefaseba, anu sawarmos mdgradobis

da ganviTarebis perspeqtivis analizi;

- marTvis moRebuli gadawyvetilebebis efeqturobis Seswavla;

- finansuri auditi da marketingis auditi;

- marketingis strategiis da taqtikis sferoSi miRebuli gadawyvetile-

bebis informaciuli mxardaWera;

- sabazro tendenciebis prognozireba;

- biznesis partniorebis saqmiani sandoebis da konkurentebis SesaZle-

blobebis Sefaseba;

- produqciis xarisxis kontroli;

- biznes-gegmis SemuSaveba.

imis gaTvaliswinebiT, Tu ramdenad formalizebuli meTodebiT sargeb-lobs informaciuli sistema, damokidebulia funqciebis ganawilebis

Sefardeba adamiansa da kompiuters Soris. nebismier SemTxvevaSi Semoqme-debis nawili _ gadawyvetilebis miReba _ adamianis mier sruldeba.

104

informaciuli da programuli SeiZleba davyoT saerTo daniSnulebis sistemebze _ MSOffice, maTematikuri paketebi MathCad, Mathematica, monacemTa bazebis marTvis sistemebi _ da specializirebuli, magaliTad, Marketing Ex-

pert, MSProject, Audit Expert da sxva.

6.2. მარკეტინგის გეგმა

marketingis dagegmva – im moqmedebebis logikuri Tanmimdevrobaa,

romelsac marketingis miznebis formulirebasTan da am miznebis miRwevis

gegmebis SedgenasTan mivyevarT. marketingis dagegmvis mizania konkurentuli

upiratesobis gansazRvra, Seqmna da mxardaWera. marketingis gegmebi SeiZleba

gansxvavdebodes Semcvelobis doniT. samomxmareblo saqonlis mwarmoeblebi

xSirad yoveli saqonlis calkeuli jgufisTvis an erTi dasaxelebis

saqonlisTvisac ki qmnian calke marketingis gegmebs. amasTan erTad SeiZleba

arsebobdes erTiani sawarmos integrirebuli gegma, romelic moicavs

erTianad sawarmoo produqcias, an adgenen erTian biznes-gegmas nawiliT,

romelic eTmoba marketings. erT-erT ZiriTad cnebas marketingis dagegmvaSi,

warmoadgens strategiuli biznes-erTeuli (SBU, Strategic Business Unit). es

aris sawarmos damoukidebeli erTeuli, pasuxismgebeli konkretul

saqonlis jgufze an erTeulze, koncentraciiT konkretul bazarze da

marTveliT sruli pasuxismgeblobiT yvela funqciis gaerTianebiT erTian

strategiaSi. SBU aqvs Semdegi zogadi Tvisebebi: zusti miznobrivi momxma-

reblis jgufi; erTi xelmZRvaneli sawarmos marketingis saTaveSi mdgar

xelmZRvanelebidan; Tavis resursebis kontroli; sakuTari strategia,

gansazRvruli konkurentebi. aucileblobis SemTxvevaSi SBU, romelmac ar

gaamarTla sandoeba, ixureba an iyideba.

marketingis gegmebi gansxvavdebian periodiT, romelsac moicaven. adgenen

marketingis strategiul da taqtikur gagmebs. strategiuli gegmebi

gansazRvraven grZelvadian miznebs da TiToeuli SBU amocanebs. Tanamedrove

literaturaSi miRebulia 3-5 weli strategiuli gegmebisTvis. naTelia, rom

strategiuli gegmis periodi damokidebulia dargze, romelSic moqmedebs

SBU. marketingis taqtikuri gegma, rogorc wesi, erTwliania da iTvleba

moklevadian gegmad. amitom is ufro detalizebulia da operatiuli.

marketingis gegmebis SemuSavebis dros aucilebelia Semdegi proncipebis

dacva:

- jer unda SemuSavdes strategiuli gegma da mere, am gegmidan

gamomdinare, SemuSavdes taqtikuri gegma;

- marketingis gegmis miznebis misaRwevad aucilebelia sawarmos

moqmedeba metad organizebuli iyos momxmareblis jgufTan, vidre

105

sawarmos saqmianobis funqciuri mimarTulebis irgvliv, raTa

uzrunvelyos marketingis dagegmva yoveli jgufisTvis;

- marketingis efeqtur dagegmvisTvis aucilebelia sawarmos biznesis

strategiul erTeulebze da garemoze informaciis mudmivad miReba _

SBU unda gaxdes marketinguli sainformacio sistemis (MIS, Marketing

Information System) safuZveli;

- informacia unda dajamdes SWOT- analizSi (Strength _ Zala, Weakness

_ sisuste, Oportunity _ SesaZlebloba, Threat _ safrTxe, riski).

informacia safuZvels warmoadgens marketingis auditisa, romlis

bazaze iqmneba marketingis gegma. informacia saTanadoT unda

damuSavdes da Sefasdes, raTa swori gadawyvetilebebi iqnes

miRebuli gegmis Sesadgenad. sistemebma, romlebmac unda uzrunvel-

yon mxardaWera marketinguli gadawyvetilebebis miRebaSi, MDDSS(

Marketing Desision Support System) saxeli miiRes;

- menejerebi unda waxalisdnen maT marketingis angariSebSi ZiriTadi

instrumentebis gamoyenebisTvis, iseTebis, rogoric aris matriculi

modeli, PLC-analizi (Product Life Circle _ saqonlis sasicocxlo

cikli), CVP-analizi (_ danaxarjebi-moculoba-mogeba) da a.S.

gagmis SemuSaveba da marketingis politika Semdeg etapebisagan Sedgeba: - informaciis Segroveba;

- bazarze sawarmos mdgomareobis gansazRvra konkurentebTan

mimarTebaSi;

- marketingis miznebis SemuSaveba, romlebic sawarmos zogadi

amocanebis Tavsebadia;

- warmoebuli produqciis bazris segmentacia;

- sabazro strategiis SemuSaveba;

- sabazro taqtikis SemuSaveba;

- danaxarjebis gansazRvra da analizi;

- marketinguli programis Sesrulebis kontroli.

6.2.1. ინფორმაციის შეგროვება

marketingis informaciis wyaros miekuTvneba Tanamedrove sazogadoebis

informaciuli resursebi. perioduli beWdviTi gamocemebi, telemauwyebloba,

radio, specialuri marketinguli monacemTa bazebi optikur da magnitur

matareblebze, komunikaciuri qselebi, samTavrobo wyaroebi, kerZo pirebis

informacia _ yvelaferi es informaciis miRebis SesaZlo arxebia.

sawarmos mier bazris analizisTvis gamoyenebuli informacia iyofa

pirvelad da meorad informaciaze.

106

bazris gamokvleva iwyeba meorad informaciis SegrovebiT. meoradi informacia SeiZleba miRebuli iqnes sawarmoos sameurneo saqmianobis angariSebidan, sazRvargareT arsebuli filialebidan da qvestruqturul organizaciisagan, agreTve gazeTebidan da specializebul Jurnalebidan, monografiebidan, savaWro da sabanko xelSekrulebebidan, sareklamo saagentoebidan, statistikuri cnobarebidan, arasaxemwifoebrivi statisti-kuri saagentoebebidan.

pirvelad informacias sawarmo iRebs dakvirvebebis, momxmareblebis gamokiTxvis, eqsperimentebis Catarebis Sedegad. sociologiuri gamokvlevebis da momxmareblis gamokiTxvis Sedegebi saqonlis gasaRebis adgilebze, gamofenebze, simpoziumebze aZleven sawarmos miiRos uSualoT momxmareblisagan monacemebi da, rac mTavaria, zustad es cnobebi, romelic warmoadgens konkretul informacias kvleis sakiTxebze. pirvelad informaciad SeiZleba CaiTvalos agreTve informacia, romelic arsebobs sawarmoSi sxvadasxva ganyofilebaSi da romelic ar iqmneba specialurad marketingis ganyofilebisTvis an im pirisTvis, vinc marketingul kvlevas atarebs.

orive tipis wyaros informaciis Segrovebas uzrunvelyofs Tanamedrove informaciuli teqnologiebis gamoyeneba. pirvel rigSi unda aRiniSnos mona-cemTa bazebi, romlebic mravlad aris warmodgenili internetSi.

unda aRiniSnos gansakuTrebuli roli eleqtronuli cxrilebisa da monacemTa bazebis marTvis sistemebisa informaciis dagroveba-, Senaxva- da gadamuSavebaSi. monacemta bazebis marTvis sistemebi gvaZleven saSualebas ara marto davagrovoT informacia struqturirebuli saxiT, aramed visargebloT mZlavri saSualebebiT informaciis damuSavebisTvis: amorCevis, analizis, maTematikuri, logikuri gadamuSavebisTvis. mbms koleqtiuri moxmarebis mZlavri saSualebaa da SQL serverebTan erTad warmoadgenen iseT informaciul sistemebs, romlebsac ZaluZs nebismieri sididis da sirTulis amocanis amoxsna.

6.2.2. მონაცემების ანალიზი

analiZis Sedegad unda miviRoT pasuxi Semdeg kiTxvebze: ramdenad sarwmunoa miRebuli monacemebi? ra da ra raodenobiT unda awarmoos obieqtma? ra moculobis bazari aqvs produqcias da ra potenciali aqvs mis ganviTarebas? ras emyareba obieqtis warmateba? vin aris ZiriTadi konkurentebi da ra strategiiT sargebloben? rogoria momxmareblis moT-xovnileba da ra azri aqvs produqciaze? riTi xelmZRvanelobs mom-xmarebeli produqciis SeZenis dros maRaziaSi? am kiTxvebidan gamomdinare kvleva-Ziebis obieqtebad unda miviCnioT sawarmos SesaZleblobebi, saqoneli, bazari, konkurentebi, momxmarebeli da gasaReba.

kvlevis meTodika emyareba sistemur midgomas. tradiciulad analizis-Tvis gamoiyeneba:

- operaciebis gamokvlevis meTodebi;

- masobrivi momsaxurebis Teoria;

107

- albaTobis Teoria;

- imitaciuri modelireba;

- ekonomikur-maTemaTikuri modelireba;

- eqspertuli sistemebi;

- eqsperimentuლi meTodebi.

პროგნოზირება

erT-erTi mZlavri saSualeba monacemebis gamoTvlis da analizisaTvis miCneulia regresiuli analizi. regresiuli analizis meTodebis gamoyenebiT SeiZleba davadginoT maCveneblis mimdinare mdgomareoba da misi prognozi _ Tu rogori tendencia aqvs maCveneblis cvlilebas.

ekonomikaSi xSirad iqmneba monacemTa or nakrebs Soris funqciuri damokidebulebis dadgenis amocana. damoukidebel cvladebs xi uwodeben faqtorebs, xolo damokidebuli yi _ gamoZaxilebs. funqciiT y=f(x ) (apro-qsimaciis funqcia) SesaZlebelia winaswar gamoviangariSoT mosalodneli gamoZaxilis mniSvneloba im factorebisaTvis, romlis mniSvneloba ar Sedis sawyis nakrebSi. aseT operacias trendis Seqmnas uwodeben. qvemoT naxatze naCvenebia kvireuli gasaRebebis moculobis wrfivi da eqsponencialuri trendebis agebis magaliTi programuli sistemis Excel-is gamoyenebiT. grafikze aRniSnuli R2 regresiis kvadrats warmoadgens. misi mniSvneloba gamoxatavs aproqsimaciis utyuarobis xarisxs. rac ufro axloa es parametri erTTan, miT ufro zustia aproqsimaciis funqcia. rogorc vxedavT, moyvanil grafikze ukeTes funqcias wrfivi aproqsimaciis funqcia warmoadgens:

statistikaSi gamoiyeneba mravlobiTi regresiis cneba, rodesac trendi igeba ramdenime parametris gaTvaliswinebiT. Tumca, unda aRiniSnos rom, statistikuri analizis programebSi Cadebulia marto wrfivi mravalgan-zomilebis trendebis ageba. Tanamedrove programul sistemebSi farTod aris warmodgenili funqciebi, romliTac mravali marketinguli amocanis amoxsnaa SesaZlebeli.

R² = 0,6427

R² = 0,7497

0

50

100

150

200

250

300

1 2 3 4 5

gayid

vis r

aodenoba

kvirebi

kvireuli gayidvebis dinamika da prognozi

gayidvis monacemebi

eqsponencialuri (gayidvis monac.)

wrfivi (gayidvis monac.)

108

6.2.3. მართვის სტრატეგიის შემუშავება

marTvis strategiis dadgenisTvis unda ori faqtori Sefasdes: garemo

da sawarmos Siga SesaZleblobebi. orive am faqtoris Sefaseba Tanamedrove

informaciuli teqnologiebis gamoyenebis gareSe Zneli warmosadgenia.

garemos SefasebisTvis gamoiyeneba konkurentuli Zalebis modeli. masSi

mocemulia sawarmo Tavisi tradiciuli momxmareblebiT, rogorc

avtonomiuri sistema da am sistemaze momqmedi Zalebi axali konkurentebis,

momwodeblebis, saqonlis da momxmareblebis saxiT. warmateba am

konkurentul samyaroSi miiRweva Semdegi strategiuli mimarTulebebis

gamoyenebiT: produqciis diferencireba, mizanmimarTuli diferencireba,

mWidro kavSirebis damyareba momxmareblebTan da momwodeblebTan; warmoebis

gaiaqeba.

produqciis diferencireba gulisxmobs iseTi produqciis iseTi

variantebis Seqmnas, romelic jer ar aris SemoTavazebuli sxva mwarmoeblis

mier. garda amisa SesaZlebelia nebismieri produqciis an momsaxurebis

gasaRebis iseT mizans mieqces yuradReba, romelic mniSvnelovnad

daainteresebs momxmarebels da Seqmnis bazarze, SeiZleba mcires, magram

gasaRebis Zlier mimarTulebas. aseTi mizanmimarTuli diferencireba

gamodevnis potenciur konkurentebs bazridan. Tu momxmareblis danaxarjebs

kargad gaaanalizebT, sawarmom SeiZleba aRmoaCinos bevri saxeiro

momxmarebeli, romlis biznesiTac SeeZleba sarfianad isargeblos. igive

gamokvlevebi aCveneben arasaimedo mamxmarebelcas. sawarmos Seuzlia

SesTavazos saqonlis momxmareblebs an momwodeblebs maTTvis moxerxebuli

urTierTkavSiris iseTi ganrigi an gadasaxis iseTi sqema, romelic mWidrod

SeakavSirebs urTierTTan. zog SemTxvevebSi, SesaZlebeli xdeba

mniSvnelovnad gaaiafon produqcia, raTa ar miscen saSualeba Seiqmnas

axali konkurentebi. nebismier SemTxvevaSi sawarmos erT-erT ZiriTad

amocanad xdeba arsebuli klienturis SenarCuneba da axalis SeZena. ra Tqma

unda es unda sruldebodes ise, rom sawarmo ar zaraldebodes da piriqiT,

rac SeiZleba met mogebas poulobdes aseTi politikis Sedegad. yvelaferi

es, ra Tqma unda, dakavSirebulia iseT marTvasTan, romelic farTod

iyenebs monacemebis damuSavebis Tanamedrove teqnologias, droulad iRebs

swor gadawyvetilebebs monacemebis gadamuSavebis Sedegad miRebuli

sawarmos mdgomareobis suraTis Tanaxmad. informaciuli sistemebi

asruleben im resursis rols, romlis gamoyenebiT sawarmo aRwevs

rentabelobis zrdas da bazrebze adgilis damyareba-gafarToebas.

garemos faqtoris warmatebuloba ganpirobebulia sawarmos Siga Sesa-

ZleblobebiT. marketingis strategiul gegmiT gansazRvruli inda iyos SBU

109

_ strategiuli biznesis erTeuli. amisaTvis pirvel rigSi unda miviRoT

pasuxebi kiTxvebze:

- romel biznes veweviT?

- romeli biznesia CvenTvis upriani?

- romeli biznesiT ar SeiZleba davkavdeT?

am kiTxvebze pasuxis gacemis dros, sawarmo unda amodiodes marketingis

fuZemdebel koncefciidan, rom prioritetulia bazris moTxovnileba da ara

sakuTari teqnologiebi. Tu sawarmo orientirebulia bazarZe, misTvis

mTavari amocanaa Tavisi saqmianoba gansazRvros sabazo moTxovnilebis da

ara mis mier warmoebul saqonlis terminebSi. sabazo moTxovnilebebi

metnaklebad stabiluria, maSin rodesac maTi dakmayofilebis teqnologiebi

Zveldeba da xSirad icvleba. biznesis gansazRvrisas, sawarmo gansazRvravs

sabazo bazars, sadac man unda awarmoos konkurenciasTan brZola. Tu

sawarmo cdilobs momxmareblis farTo wreze gasvlas marketingis erTiani

gagmiT da gulisxmobs, rom es momxmarebeli saWiroebs momsaxurebas

anologiuri maxasiaTeblebiT, aseT midgomas masiur marketings uwodeben.

aseT SemTxvevaSi bazari erTianad xvdeba erT zonaSi. Ffordi awarmoebda

erT fasad erTi markis Sav manqanas. magram dReisaTvis aseTi SeTavazeba

momxmarebels aRar akmayofilebs: momxmareblebi eZeben winadadebebs,

romlebic emTxveva maT specifiur moTxovnebs. amitom, erT-erTi pirveli

strategiuli gadawyvetileba, romelsac iRebs sawarmo dagegmvis procesSi,

aris bazris nawilebad dayofa. nawilSi Sedis momxmareblebi, romlebsac

aqvT mzgavsi moTxovnileba da erTnairi maxasiaTeblebi. am process uwodes

bazris segmentacia. sawarmos interesSi SeiZleba moxvdes ara mTlianad

bazari, aramed nawili bazrisa _ segmenti. SesaZlebelia sawarmos

daainteresos ramdenime segmenti, romlebidanac TiToeuli maTgani

xasiaTdeba sxvadasxva moTxovnilebebiT. calkeul segmentisTvis

specialurad iqmneba marketingis RonisZiebebis kompleqsi (marketing mix _

marketingis narevi). marketingis narevSi Sedis oTxi P cneba: Product _

saqoneli, Price _ fasi, Place _ gasaRebis adgili, Promotion _ xelis Sewyoba.

miznobrivi segmentis SerCeva marTvis strategiis dagegmvis sawyisi etapia.

USB strategiul gegmaSi unda iyos Setanili Semdegi etapebi:

1. SBU missia. saerTo daxasiaTeba, SBU saqmianobis ZiriTadi

mimarTulebebi da amocanebi, gansxvavebuli maxasiaTeblebi.

2. SBU finansuri resursebis mimoxilva. gasaRebis moculoba/ brunva,

marJa, mogeba.

3. sabazro situaciis mimoxilva. bazris SesaZlebloba (potenciali),

misi ZiriTadi segmentebi, konkurenciis mamoZravebeli Zala.

4. SWOT-analizis Sedegebi bazris TiToeul segmentisTvis.

110

5. segmenturi analizis Sedegebi. TiToeuli segmentis momgebianobis

analizi: saqonlis, teritoriebis, gasaRebis arxebis, damkveTebis,

momxmareblebis miznobrivi jgufebis.

6. Portfolio-analizis Sedegebi (DDG, DPM mravalkriteriul matricul

modelebSi SWOT-analizis Sedegebis dajameba).

7. Gap-analizis (xvrelis analizi)Sedegebi. anzoffis strategiis

gaangariSeba.

8. momxmareblebis miznobrivi TiToeuli jgufebisTvis oTxi P

strategiis gansazRvra.

9. aucilebeli biujetis gaangariSeba.

6.3. მარკეტინგის მიზნები და სტრატეგია (Gap-ანალიზი, ანზოფის მატრიცა,

აუდიტის მატრიცა, Portfolio-ანალიზი BCG მატრიცა)

marketingis mizani unda mkacrad ganisazRvros raodenobrivi formiT da

Seesabamisi finansuri eqvivalentiT. mizani SeiZleba diagramiT iyos

warmodgenili:

diagramaze warmodgenili xuTwliani biznes-gegma aCvenebs gasaRebis

moculobis zrdas $3100-dan $5400-mde, rac moitans saTaonado mogebas $150-

dan $1000-mde.

miznebis dadgenis Semdeg im strategiebis analizi iwyeba, romelic am

miznebis miRwevas unda moemsaxuros. es analizi iwyeba Gap-procedurebiT

gasaRebis da mogebis moculobis da Sedegad miRebul anzofis strategiebiT.

Tavidan miiReba prognozirebis Sedegad prognozirebis xazs A grafikze,

sadac ukve datanilia mizanis xazi E.

0

2000

4000

6000

1 2 3 4 5

moculoba

wlebi

operaciuli miznebi

gasaRebis moculoba

mogeba

111

amocana mdgomareobs imaSi, rom dadgenili gasaRebis moculoba sagegmo

periodis dasawyisSi t miviyvanoT periodis bolosTvis dagegmil

moculobamde, e.i. wertilamde E. imisaTvis, rom amovavsoT xvreli (gap) A-dan

B wertilamde, sakmarisia avamaRloT sawarmos operatiuli warmoebis

produqtiuloba ise, rom ar dagvWirdes strategiis Secva. imisaTvis, rom

zemo wertilebamde avitanoT wertili B, dagvWirdeba SevcvaloT sawarmos

moqmedebis strategia. Tu romeli strategia avirCioT danarCeni

xvrelebisaTvis, amaSi dagvexmareba anzofis matrica.

strategiebis anzofis matrica:

anzofis matricidan gamomdinareobs ZiriTadi strategiuli

rekomendaciebi:

1. bazris damuSaveba. arsebul bazrebze arsebuli saqonlisTvis

marketingis RonisZiebebis gaZliereba bazris gafarTovebis mizniT.

misaRwev gzaT SesaZlebelia gamoviyenoT fasebis Semcireba,

SefuTvis gaumjobeseba, reklama, sasinji masalis SeTavazeba. aseTi

RonisZiebebis gatareba gaZlevTgrafikze wertils C.

2. bazris ganviTareba . Zveli saqonliT axal bazarze gasvla. SesaZle-

belia Semdegi moqmedebebis variantebi:

- axal regionalur an internacionalur bazrebze;

112

- saqonlis funqciebis gazrda; Zveli saqonlis gamoyenebis axali

sferoebi;

- saqonlis variacia, raTa moeZebnos momxmareblis jgufi (bazris

segmentacia).

3. saqonlis ganviTareba. axali saqonlis Zvel bazrebze gayidva. aseTi

strategiis gamoyeneba iZleva gasaRebis moculobis wertils D.

4. diversifikacia. sawarmo Sordeba sawyiss da gadadis axal

saqmianobaze. sawarmoo programa axldeba. ganasxvaveben diverსი-

fikaciis sam formas:

- diversifikacia igive doneze, magaliTad, saavtomobilo warmoeba

awarmoebs motociklebs;

- diversifikacis gasaRebis an momaragebis bazrebze, magaliTad,

qsovilis sawarmo xsnis tanisamosis kervis sawarmos;

- diversifikacia araZiriTad saqmianobaze, magaliTad, firma

“nataxtari” qmnis sportuli inventaris sawarmos.

ganvixiloT kidev erTi matrica, romelic efuZneba marketingis auditis da iZleva strategiul rekomendaciebs SBU irgvliv.

sawarmos moqmedebebis strategiis SesarCevad konkretul bazarze

iyeneben porteris konkurenciis matricas. porteris Tanaxmad, mogebis

maRali maCveneblebis misaRwevad firmas unda hqondes konkurentuli

upiratesoba. Catarebuli gamokvlevebis Sedegad, porterma daadgina, rom

kavSiri bazris wilsa da rentabelobis Soris Semdegnairad gamoiyureba:

Sua pozicia saxifaToa. sawarmo, romelic saxsrebis uqonlobis gamo

ver aRwevs liderobas bazarze, unda moaxdinos samuSaos koncentrireba

bazris garkveul segmentze da am segmentze ecados moipovos upiratesoba

konkurentebze.

ganvixiloT strategiuli gadawyvetilebebis miRebis kidev erTi modeli

_ Portfolio-analizis instrumenti. jer ganvmartoT ori Teoriuli koncefcia:

saqonlis sicocxlisunarianobis cikli da gamocdilebis efeqti. saqonlis

sicocxlisunarianobis cikli Sedgeba 3-5 faziსაგან. ganvixiloT modeli 4

113

stadiiT: danergva, zrda, simwife, vardna. SevqmnaT grafiki, romelzec

warmodgenilia gasaRebis moculoba da mogeba saqonlis

sicocxlisunarianobis ciklis periodSi:

gasaRebis moculoba

mogeba

danergva zrda simwife vardna

meore koncefcia _ gamocdilebis efeqti _ mdgomareobs imaSi, rom

produqciis warmoebis gamocdilebis dagroveba iwvevs produqciis

TviTRirebulebis Semcirebas. aseTi potenciuri SesaZleblobis gamoyeneba

gulisxmobs warmoebis moculobis gazrdas. aseT tendencias masStabis

efeqts uwodeben.

saqonlis klasifikaciisTvis maTi sabazro wiliT gamoiyeneba bostonis

konsaltinguri jgufis matriculi modeli (BCG).

BCG matriculi modeli

bazris fardobiTi wili dabali maRali

bazris zrdis siswrafe

maRali kiTxvis niSnebi zrda (varskvlavi)

dabali dasasruli (ZaRlebi)

simwife (mewveli Zroxebi)

matrica emyareba Semdeg varauds:

1. Semosavali da kapitali izrdeba bazris wilis zrdasTan erTad

masStabis efeqtisa da gamocdilebis Sedegad (warmoebis didi

114

moculobis da warmoebis procesSi gamocdilebis dagrovebis

Sedegad produqciis TviTRirebulebis Semcirebis efeqti);

2. gasaRebis zrdasTan aucilebeli xdeba damatebiTi fuladi saSuale-

bebi, brunavi saxsrebisa da warmoebis simZlavris gazrdisTvis;

3. bazris wilis gazrda dakavSirebulia bazris dapyrobis taqtikis

Casatareblad damatebiTi saxsrebis gamoyofasTan;

4. sicocxlisunarianobis ciklSi saqonlis mier simwifis stadiis

miRwevisas misi zrda neldeba, da sawarmos mier miiReba damatebiTi

saxsrebi bazris wilis Semcirebis gareSe; es saxsrebi SeiZleba

moaxmaroT iseT saqonels, romelic zrdis stadiaSia.

BCG SemogvTavaza Semdegi klasifikacia da strategiuli rekomenda-ciebi:

kiTxvis niSnebi (dabali wili, maRali srda). SBU, romlebsac dabali

Zwili aqvs srafmzard bazarze. mxedvelobaSia saqoneli, romelic

sicocxlisunarianobis ciklSi sawyis stadiazea. aseTi saqoneli

mniSvnelovan investiciebs moiTxovs bazris wilis gazrdisTvis. vinaidan

finansuri danaxarjebi xSirad aRemateba maT Semosavals, xelmZRvanelobam

unda gadawyvitos sakiTxi, Tu rogor moiqces _ Cados aseTi saqonelze

investicia an amoiRos warmoebidan.

varskvlavebi ( maRali wili, maRali Zrda). SBU, romlebmac daikaves

mniSvnelovnad didi nawili awrafmzard bazarze. mxedvelobaSia saqoneli,

romelic sicocxlisunarianobis ciklSi zrdis stadiazea. maTRgan miRebuli

Semosavali maTve xmardeba sakuTari poziciebis gasamagreblad. Tu bazris

zrda Senelda, “versklavebi” SeiZleba gadaiqcnen “mewveli Zroxebad”.

mewveli Zroxebi (maRali wili, dabali zrda). saqoneli, romelmac

miaRwia simwifis stadias da moaqvT didi mogeba bazris maRali wilisa da

danaxarjebis ekonomiis xarjze.

ZaRlebi (dabali wili, dabali zrda). saqoneli, romelmac miaRwia

simwifis stadias da dasasrulis stadiaze inyofeba. sanam isini iZlevian

mogebas, Rirs maTi investireba.

BCG-matrica aigeba an eqspertuli Sefasebebis safuZvelze, an im maCvene-

blebis safuZvelze, romlebic miRebulia sawarmos safinanso angariS-

gebebidan monacemebis statistikuri damuSavebis meTodebis gamoyenebiT.

6.4. მართვის სტრატეგია 4xP

mTavari strategiuli mimarTulebis sawarmos moqmedebebis SerCevis

Semdeg aucilebeli xdeba maTi dakonkreteba specialuri RonisZiebebis

dagegmviT an programiT marketing mix (marketingis naerTi). am naerTis

115

komponentebi: saqoneli, fasi, amgili daxelis Sewyoba. oTxi P strategia

unda dadgindes TiToeuli miznobrivi segmentisaTvis, rac niSnavs, rom

TiToeuli miznobrivi momxmareblis jgufisTvis unda daigegmos Sesabamisi

saqoneli, fasebi, gasaRebis adgilebi, xelSewyobis RonisZiebebi. aq stra-

tegiuli dagegmva uSualod marketingis RonisZiebebis taqtikur dagegmvaSi

gadadis.

SevCerdeT xelSewyobis dagegmvaze. xelSewyoba mimarTulia ori amoca-

nis amoxsnisken: moTxovnilebis stimulireba (bazris zrda da wilisgafar-

Toveba) da sawarmos imijis gaumjobeseba. imijis gaumjobeseba Tavis mxriv

Sedgeba 4 komponentisagan:

1. reklama

2. kavSiri sazogadoebasTan (komerciuli mniSvnelovani informaciis

moTavseba gamocemebSi an prezentacieb radiosa da televiziiT)

3. gasaRebis stimulireba _ gamofenebi, prezentaciebi, premiebi da sxva.

4. personaluri gayidvebi _ saqonlis zepiri warmodgena potenciur

myidvelebs miyidvis mizniT.

თავი 7. ინტერნეტ-ტექნოლოგიები ბიზნესში

ელექტრონული ბიზნესი. ელექტრონული ბაზარი. ელექტრონული ბაზრის მონაწილენი.

ელექტრონული ბაზრის მონაწილეების ურთიერთქმედების ფორმები. ტექნოლოგიური

და ბიზნეს-რისკი. ელექტრონული გადახდების სისტემები ინტერნეტში.

7.1. ელექტრონული ბიზნესი

eleqtronuli biznesi _ es aris nebismieri biznes-saqmianoba, romelic

iyenebs informaciuli globaluri qselebis SesaZleblobebs Sida da gare

kavSirebis dasadgenad, raTa naxos maqsimaluri mogeba.

telekomunikaciebis teqnologiebis gamoyenebis xarisxi ganisazRvreba

globaluri qselis internetis gamoyenebiT rogorc eleqtronuli bixnesis

erTiani organizaciuli garemos instrumenti.

internetma uzrunvelyo mwarmoebelis maqsimalur momxmareblis ricxvTan

muSaoba da misca momxmarebels saSualeba mimarTos moTxovniT sawarmos

marTvis sistemas. ase warmoiqmna xarisxobrivad axali marTvis avtomati-

zebuli sistemebi, dafuZnebuli standartze CSRP _ Castomer Synchronized Re-

source Planning _ resursebis dagegmva momxmareblis moTxovnebis sinqronu-

lad.

116

7.2. ელექტრონული ბაზარი

rogorc ki warmoiqmna eleqtronuli komerciis sistemebi, Seiqmna eleqtro-

nuli bazari. eleqtronuli komerciis pirveli sistemebi Seiqmna amerikis

SeerTebul StatebSi 60-ian wlebSi. isini gamoiyenebodnen satransporto

kompaniebSi bileTebis dakveTisTvis da reisebis momzadebis Sesaxeb sxvada-

sxva momsaxureobebis Soris informaciis gacvlisTvis. maTi kavSiri xorci-

eldeboda ara internetiT, aramed monacemebis eleqtronuli gacvlis

specialuri standartiT (Electronic Data Interchange, EDI), romelic warmoadgens

tipiuri saqmiani dokumentebis eleqtronuli gafoრmebis wesebis nakrebs.

internetis Seqmnam da ganviTarebam, misTvis Cveuli informaciis gacvlis

dabali TviTRirebulebiT, aqtualuri gaxada EDI-sistemis modernizacia,

raTa gamoyenebul iqnes axal komunikaciis garemoSi. am mizniT 90-an wlebis

meore naxevarSi Seiqmna standarti, romelic gadacema-miRebis process

asrulebs usafrTxo eleqtronuli fostis SMTP/S-MIME protokoliT. EDI-

sistemis integraciiT sawarmoebis marTvis sistemebSi, sawarmos Sesa-

Zlebloba eZleva awarmoos eleqtronuli biznesi nebismier sxva sawarmo-

sTan, romelic analogiuri programuli uzrunvelyofiT sargeblobs. es

interfeisi moxerxebulia da saimedo, magram unda aRiniSnos, rom am teqno-

logiis danergva sakmarisad Zviria. EDI-s danergva moiTxovs daaxlovebiT

100 000 dolrs da mets. amitom misi danergva msxvil kompaniebisTvisaa xel-

misawvdomi.

7.3. ელექტრონული ბაზრის მონაწილენი

eleqtronuli bazari warmoadgens monawileebis, produqtis da maTi

urTierTqmedebis procesebis erTobliobas. bazari xasiaTdeba garkveuli

kanonzomierebebiT informaciuli da telekomunikaciuri teqnologiebisa da

sistemebis ganviTarebuli struqturis pirobebSi. monawilebs miekuTvnebian

gamyidvelebi, myidvelebi, aseve is organizaciebi, romlebic uzrunvelyofen

bazris infrastruqturasa da wesebs. produqrs warmoadgenen saqoneli da

momsaxureba, risTvisac myidveli da gamyidveli gamodis bazarze. es urTi-

erTqmedeba warmodgenilia procesebiT, romlebis moicavs: axali saqonlis

warmoqmnas, bazris gamokvlevs, saqonlis Ziebas, SekveTas, miwodebas da mox-

marebas. bazris elementebi warmodgenilia rogorc fizikuri, realuri yid-

va-gayidvis procesSi, da aseve, rogorc programuli produqti an momsa-

xureba, romlis miReba SesaZlebelia internetis qselis gamoyenebiT.

qselSi muSaobas uzrulvelyofen sxvadaxsva tipis organizacia-provai-

derebi, romlebic sxvadasxva mravali tipis serverebiT sargebloben. maTi

momsaxureba Seicavs mudmivad momuSave serverebs – host-kompiuterebs,

117

romlebic uzrunvelyofen Semdeg momsaxurebas: fostas, failebis gadacemis

programebs, klientebis veb-saitebis ganlagebas da a.S.

myidvelebi da gamyidvelebi, agreTve maTi Suamavli organizaciebi

warmodgenilia veb-gverdebiT, sadac ganlagebulia informacia:

- firmaze;

- mis saqonelze da momsaxurebaze;

- momxmareblis azris Seswavlis;

- bazris Seswavlis;

- SekveTebis miRebis;

- firmis garantiebze’

- testirebisa da treningis:

- samuSaoebis koordinaciaze.

sruli moculobiT eleqtronuli funqciebis realizaciisTvis sawarmoebi

qmnian korporatiul kvanZs – portals, romlidanac momxmarebels, TanamSro-

mels, klients, partniors SeeZleba isargeblos sxvadasxva sainformacio re-

sursebiT: programebiT, korporatiul monacemebiT, saZiebo serverebiT, el.

fostiT, konferenciebiT, SekveTisa da SekveTebis Sesrulebis kontrolis

sistemebiT. am kvanZze SegiZliaT ganaTavsoT informacia organizaciis

materialur-teqnikur resursebis, momxmareblebis moZiebis da maTgan

komerciuli winadadebebis miRebis moTxovnilebაze.

nax.7.1 moyvanilia ori sqema: saqonlis SeZenis procეsis informaciuli

nakadebi eleqtronul vaWrobamde da aleqtronuli vaWrobis pirobebSi.

nax. 7.1. რეალური და eleqtronuli vaWroba

realuri vaWrobis pirobebSi: myidveli mimarTavs gamyidvel ofiss da

atyobinebs ra saqoneli sWirdeba; SekveTis miRebis Semdeg, TanamSromlebi

arkveven, aqvT Tu ara saqoneli sawyobSi; atyobineben SemkveTs da aformeben

118

sagadasaxado dokumentacias; Semdeg amowmeben gadaxdis faqts da miaqvT

saqoneli SemkveTamde.

eleqtronul vaWrobis pirobebSi: myidveli mimarTavs el. maRazias da mis

virtualur gamyidvelebs, iRebs konsultacias da ixdis safasurs; Semdegi

procesebi: Tanxis Semosvla, saqonlis adgilze mitana da sawarmos

saaRricxvo sistemaSi misi asaxva avtomaturad sruldeba; ofisis menejerebi,

iReben ra informacias vaWrobis msvlelobaze, asruleben zogad sakontro-

lo funqciebs.

organizaciulad biznesi xorcieldeba ramdenime tipis eleqtronul

bazarze:

Business-to-Business _ organizaciebi, romlebic vaWroben erTimeoresTan da

am procesSi sargebloben: dargis savaWro sazogadoebebiT, momwode-

blebis savaWro obieqtebiT, dargTaSoriso qselis kvanZebiT, auqcio-

nebiT, eleqtronuli birJebiT;

Consumar-to-Consumer _ momxmareblebi yidian saqonels da momsaxurebas

erTmaneTSi individualur momxmareblis eleqtronul auqcionze;

Business-to-Government _ biznesisa da saxelmwifo da administraciuli

struqturebis urTierTqmedeba im saxelmwifo SesyidvebisTvis, romlebic

ar iTxoven konkursebis Catarebas.

sawarmoebi, romlebic Tanamedrove bazarze muSaoben, SeiZleba sam jgufad

davyoT:

tradiciulebi, romlebic ar mimarTaven eleqtronul bizness da realur

fizikur bazarze muSaoben;

Sereuli, romlebic saqmianobis nawils internetiT asruleben;

srulad eleqtronuli, romlebic saqmianobaSi sargebloben marto inter-

netiT.

eleqtronuli bazris momxmareblebi gansxvavdebian tradiciul fizikuri

bazris momxmareblebisagan. vinaidan internetTan muSaoba dakavSirebulia

teqnikis SeZenasTan da ganaTlebis garkveul donesTan, arsebobs gansxva-

vebuli momxmarebelic:

tradicionalistebi, romlebsac urCevniaT daიnaxon saqoneli, xeliT

Seexon, daeleparakon gamyidvels. maT ar undaT yidva-gayidvis procesi

gadaitanon eleqtronul samyaroSi, gaurbian damatebiT danaxarCebs da

saqmianobas;

momxmareblebi, romlebic sargebloben orive tipis saqmianobiT: aqvT

eleqtronuli maRazia da sargebloben eleqtronuli dakveTebis saqonlis

119

nawilis SeZenis dros. amasTan erTad, uars ar amboben saqonlis SeZenis

tradiciul formebze;

kvalificirebuli momxmarebeli, romelic sargeblobs on-line reJimiT

saqonlis SeZenisTvis, aseTi momxmarebeli xSirad profesiulad aris

dakavSirebuli informaciul teqnologiebTan.

7.4. ელექტრონული ბაზრის მონაწილეების ურთიერთქმედების ფორმები

eleqtronuli biznesis sistemebSi wamyvan rols TamaSoben savaJro adgilebi

(marketplaces). virtualuri savaWro adgili _ es aris internet-gverdi,

romelzec ideba xelSekrulebebi gamyidvelsa da myidvels Soris da ris

Tanaxmadac sruldeba savaWro-safinanso operaciebi (tranzaqciebi). aseTi

tranzaqciebi realur drios reJimSi tardeba da am procesSi SeuZlia

CaerTos nebismierი kompania msoflios sxvadasxva kuTxidan. aseTi savaWro

adgilebi SeuZliaT Seqmnan gamyidvel, myidvel da saSuamavlo (mesame mxaris)

kompaniebma. aseTi savaWro adgilebis Seqmna bazris yvela monawilesTvis

momgebiania.

gamyidvelisTvis es aris:

Sesyidvis procesis daCqareba da misi Rirebulebis Semcireba;

zedmeti danaxarjebis Tavidan acileba;

farTo arCevis saSualeba da metad momgebiani safaso politika;

myidvelisTvis es aris:

gayidvasTan dakavSirebuli danaxarjebis Semcireba;

potenciuri myidvelis ricxvis gazrda;

Sakvetebis marTvis Rirebulebis Semcireba.

თანამედროვე სავაჭრო ინტერნეტ-ადგილები იყენებენ მათი ორგანიზაციის რამდენიმე

ტიპს. განვიხილოთ ისინი.

ონლაინური კატალოგი (online catalog) - ელექტრონული კატალოგი, სადაც წარმოდგე-

ნილი ინფორმაცია პროდუქციაზე. ონლაინ-კატალოგებში შესაძლებელია გამოვიყენოთ

ძიების პროცესისთვის თანამედროვე ინტერნეტ-ტექნოლოგია. ძიება სრულდება

მოთხოვნის თანახმად, საქონლის ისეთი პარამეტრების მითიტებით და შედარებით,

როგორიც არის ფასები, მიწოდების ვადები, გარანტიები, მომსახურების ინფორმაცია და

ა. შ. გამყიდველის სავაჭრო ბაზრის გაფართოებასთან და მომწოდებლებთან

ურთიეთობის ეფექტურობის ზრდასთან ერთად ონლაინური კატალოგები გახდნენ

ბიზნეს-პროცესების და ინფორმაციული ტექნოლოგიების სისტემების მნიშვნელოვან

შემედგენელ ნაწილად. ასეთი კატეგორიის სავაჭრო ადგილების შემოსავალს შეადგენს

120

საკომისიო პროცენტი მომწოდებლის სარეკლამო მასალის და შესრულებული

გაყიდვების ოპერაციებისაგან. მათ მაგალითებს წარმოადგენენ SciQuest და Chemdex.

აუქციონები (auction) - მისი განსხვავება ინლაინურ კატალოგისაგან მდგომარეობს

იმაში, რომ ფასი არ არის ფიქსირებული და ვაჭრობის პროცესში დგინდება.

შემოსავლების წყაროები იგივეა, რაც ონლაინურ კატალოგებისთვის. მათ მაგალითებს

წარმოადგენენ FreeMarkets, TradeOut или AsseTrade.

ბირჟა (exchange) - სავაჭრო ინტერნეტ-ადგილი, სადაც ფასი რეგულირდება მოთხოვნი-

ლებითა და წინადადებით, ამიტომ მისი ცვლილებები მნიშვნელოვანია. ბირჟები კომპა-

ნიებს აძლევენ შესაძლებლობას ანონიმურად ივაჭრონ, რათა კომპანიის გამოჩენამ არ

იქონიოს გავლენა გამყოდველისა და მყიდველის ყიდვა-გაყიდვის უნარიანობაზე, არ

გამოიწვიოს ფასების ცვლილებები. შემოსავალის წყაროს შეადგენს საკომისიო

პროცენტი მომწოდებლის შესრულებული გაყიდვების ოპერაციებისაგან და მონაწილეთა

საწევროები.. მათ მაგალითებს წარმოადგენენ Altra, Enermetrix, Arbinet.

გაერთიანება (сommunity) - ასეთი ტიპის Интернет-ადგილები ტავს უყრიან პოტენციურ

მყიდველებსა და გამყიდველებს საერთო პროფესიული ინტერესის საფუძველზე.

გაერთიანება უზრუნველყოფს კომპანიებს ინფორმაციით სამრეწველო სიახლეებზე,

ანალიზური ინფორმაცით, ინფორმაციით ბაზრის მდგომარეობაზე და ვაკანსიებზე,

აძლევენ უშუალო ურთიერთობის საშუალებას ჩატით და განცხადებების დაფით. მათი

შემოსავალის წყაროს შეადგენს ძირითადად რეკლამა, სპონსორობა, მონაწილეების

საწევრო გადასახადები. საკომისიო პროცენტი მომწოდებლის შესრულებული

გაყიდვების ოპერაციებისაგან. წლიურ ბრუნვაში მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენს

საკომისიო პროცენტი მომწოდებლის შესრულებული გაყიდვების ოპერაციებისაგან, და

ეს შემოსავალი ტენდენციებიდან გამომდინარე , მნიშვნელოვნად გაიზრდება. ტიპიური

წარმომადგენელი ასეთი სავაჭრო ადგილის ტიპისა არის VerticalNet.

internet-maRazia _ es aris veb-gverdi, romelic uzrunvelyofs internetiT

eleqtronuli katalogiT da sxva saxiT warmodgenil produqciis

gasaRebas. produqciis CamonaTvali SeiZleba ramdenime aTass Seadgendes.

momxmarebels SeuZlia daukveTos saqoneli formis SevsebiT, registraciis

gavliT an sxva meTodebiT. Rirebulebis gadaxda SeiZleba moxdes rogorc

interaqtiuli gadasaxadi sistemiT, asece tradiciuli meTodebiT: sabanko

da safosto gadaricxvebiT. momxmareblis SekveTis Sesruleba SeiZleba

kurieris mier saxzlSi mitaniT Sesruldes.

veb-vitrina xSirad veb-maRazias warmoadgens, magram maRaziis SesaZle-

blobebi mniSvnelovnad aRemateba, paralelurad _ realizaciis Rirebule-

bac mniSvnelovnad maRalia. internet-maRaziebi informaciis dinamiuri

damuSavebisa da monacemTa bazebis gamoyenebis Sedegad muSaoben individua-

lurad TiToeul daregistrirebul momxmarebelTan.

121

savaWro internet-sistema integrirebulia kompaniis dokumentbrunvis avtoma-

tizebul sistemaSi da internet-maRaziebTan erTad asrulebs srul savaWro

cikls internet-qselSi CarTvis reJimSi.

ვირტუალური სავაჭრო ადგილების ტიპები

საერთო ჯამში ყველა ტიპის ინტერნეტ-ადგილები შეიძლება 3 ტიპად დავყოთ და

დავარქვათ მათ ”ვირტუალური სავაჭრო ადგილები (მოედნები):

მყიდველების მიერ შექმნილი (buyer-driven),

გამყიდველების მიერ შექმნილი (supplier-driven или seller-driven)

მესამე მხარის მიერ შექმნილი (third-party-driven).

პირველი ტიპის ინტერნეტ-ადგილები (buyer-driven). ერთი ან რამდენიმე მსხვილი

კომპანია ქმნის თავის სავაჭრო ადგილს კომპანია-მომწოდებლების მოზიდვისთვის.

ასეტი სავაჭრო ადგილების კონცეპციის შექმნა გამოწვეულია მსხვილი კომპანიების

შესყიდვების პროცესების ოპტიმიზაციის, სავაჭრო კონტაქტების და მოწმწოდებლების

ქსელის გაფართოების მოთხოვნილებიდან გამომდინარე. მაგალითად შეიძლება

დავასახელოთ ავტომობილის მრეწველობა, სადაც GM, Ford და Daimler Chrysler

გაერთიანდა გლობალური ონლაინური სავაჭრო ადგილის შესქმნელად, ასევე

სამედიცინო ფირმები Tenant Healthcare და Ventro, რომლებმაც შექმნეს ინტერნეტ-

ადგილი ორიენტირებული სამედიცინო საქონლის ბაზრის მოთხოვნილებებზე.

მეორე ტიპის ინტერნეტ-ადგილები (supplier-driven). ანალოგიურად წინა ტიპის ინტერ-

ნეტ-ადგილებისა, ეს ინტერნეტ გვარდები იქმნება მსხვილი წარმოების კომპანიების

გაერთიანებით, რატა მოიზიდონ თავისი პროდუქციისთვის გამსაღებელი, მყიდველი

კომპანიები. ასეტი ადგილები სეიძლება წარმოადგენდნენ ელ მძლავრ ინტერნეტ

კატალოგებს მძლავრი ტანამედროვე საძიებო სისტემებით. ასეთი ინტერნეტ-ადგილები

ხშირად ასრულებენ დისტრიბუტორის როლს, რათა იქმნება კლიენტურის მოზიდვის,

გასაღებაზე დანახარჯების შემცირების, გასაღების მომსახურეობის შედეგად

შემოსავლების მიღებისთვის. მაგალითად დავასახელოთ კომპანიების Jоhnson &

Johnson, GE Medical Systems, Baxter International, Abbott Laboratories და Medtronic

გაერთიანება ინტერნეტ-ადგილის შექმნისთვის ჯანდაცვის სფეროში. იგივე ტენდენ-

ციებია შესამჩნევი საავტომობილო მრეწველობაში, სადაც ერთიანდება კომპანიები .

Dana, Delphi Automotive Systems, Eaton, Motorola, TRW და Valeo საკუტარი ინტერნეტ-

ადგილის სექმნისთვის..

მესამე ტიპის ინტერნეტ-ადგილები third-party-driven, იმართება მესამე მხარის მიერ,

რომელსაც მიზნად აქვს დასახული შეახვედროს ორივე მხარე ერთ ინტერნეტ-გვერდზე --

გამყიდველები და მყიდველები. როგოტც წესი, ასეთ მოედნებს ქმნის ისეთი წარმომა-

დგენელი, რომელიც კარგად ერკვევა არამარტო ასეთი გვერდების შექმნის

ტექნოლოგიაში, არამედ თვითონ ბიზნესის სექტორში და მასში მიმდინარე ბიზნეს-

122

პროცესებში. ნეიტრალური შუამავლობა ხშირად იზრდება კომპანიებთან მჭიდრო

კავშირში ბაზარზე და სააქციო კაპიტალში ინვესტიციების მიღებით. თუმცა ასეთი

ქმედებები პრობლემებს ქმნის ახალი კომპანიების ბაზარზე მოზიდვის მხრივ, ვინაიდან

ინტერნეტ-ადგილი ამ შემთხვევაში ძნელად ინარჩუნებს ნეიტრალიტეტს მოზიდულ

კომპანიებს შორის.

ინტერნეტ-ადგილების შექმნის პარალელურად აუცილებელი გახდა შეიქმნას ასეთი ვებ-

გვერდების შექმნის ტექნოლოგიის პარატულ-პროგრამული უზრუნველყოფა. ამიტომ

წარმოიქმნა პროვაიდერებისახალი ჯგუფი ელექტრონული კომერციის სფეროში,

რომლებიც უზრუნველყოფენ სავაჭრო ინტერნეტ-ადგილების ტექნოლოგიურ ინფრა-

სტრუქტურას და იღებენ უშუალო მონაწილეობას მათ შექმნაში და მხარდაჭერაში. თუ

ინტერნეტ-ადგილების შინაარსობრივი კონცეპტუალური მხარე მათი შექმნის ერთი

მიმართულებაა -- ჰორიზონტალური პროვაიდერ/ოპერატორების (eMarketplace Platform

Providers/Operators), მეორე მიმართულება წარმოადგენს აპარატულ-პროგრამმულ

პროვაიდერ/ოპერატორების კომპლექსის ვერტიკალურ მხარეს (Vertical eMarketplace

Operators ).

აპარატულ-პროგრამმულ კომპლექსის პროვაიდერ/ოპერატორები მოწოდებულნი არიან

ყველა კომპანიებისა და დარგების საერთო ამოცანების გადასაწყვეტისთვის, ისეთი

ამოცანებისათვის, როგორიც არის ტრანზაქციების გატარება, მომარაგების ქსელის

მართვა და სხვა, რაც ნიშნავს ელექტრონული ბიზნესის გაძღოლის ტექნოლოგიური

ბაზის პროგრამულ უზრუნველყოფას, იმ ტექნოლოგიური ბაზის, რომელიც

ელექტრონულ ბიზნესს წარმოადგენს.

7.5. ტექნოლოგიური და ბიზნეს-რისკი

ინტერნეტ-ადგილების ნებისმიერი ტიპის მომხმარებელს ექმნება ტექნოლოგიური და

ბიზნეს-რისკები. პირველს მიეკუთვნება პროვაიდერის არასაიმედო კავშირი (კავშირის

ხშირი წყვეტა ვაჭრობის პროცესში), კრიპტოდაცვის საშუალებების ”გატეხვა”, მონაცემთა

ბაზის რღვევა გარე მოქმედებების შედეგად და კონფიდენციალური ინფორმაციის

გაჟონვა. ასეთი პრობლემები გადაწყვეტებადია -- უნდა აირჩეს საიმედო პროვაიდერი,

შეირჩეს კროპტოდაცვის შესაბამისი საშუალებები და გაიმიჯნოს პერსონალის

ინფორმაციის მიღების უფლებები.

მეორე ტიპის რისკები კი დაკავშირებულია პროდუქციის საბოლოო მომხმარებელთან

მიტანის პროცესთან:

მიწოდებული პროდუქციის ხარისხის შეუსაბამობის რისკი;

მომხმარებლის გარიგების თანახმად წინასწარ გადახდილი თანხის დაკარგვის რისკი;

123

მომწოდებლის მიერ მიწოდებული პროდუქციის არგადახდის ან გასული ვადით

გადახდის რისკი,

მომწოდებლის მოგების ნორმის შემცირების როსკი .

ამის გარდა, მრავალდარგობრივი და დარგობრივი სავაჭრო ადგილების ადექვატური

გაანგარიშებების სერვისის არ არსებობა,რის შედეგად მყიდველსა და გამყიდველს შორის

გარიგების პირობების მიღების შემდეგ, გარიგების პროცესი გრძელდება არა

ვირტუალურ სავაჭრო ადგილზე, არამედ ბიზნეს-მოქმედებების ტრადიციული

მეთოდებით -- ტელეფონით, ფაქსით ან მივლინებებით.

ანალიტიკოსების პროგნოზებით, მსოფლიო ბაზარი ვერ მიაღწევს მაღალ გეგმიურ

მაჩვენებლებს მანამდე, სანამ ინტერნეტ-სერვისის მომწოდებლებისთვის პრიორიტეტად

არ გახდება სარწმუნო ელექტრონული გადახდების ტექნოლოგიის შემუშავება.

ინტერნეტ-ადგილებზე ანგარიშსწორების სერვისი შემდეგი ტექნოლოგიით არის

წარმოდგენილი: მომწოდებელი და მყიდველი გადიან რეგისტრაციას სისტემაში, დებენ

ხელშეკრულებას სისტემაში მონაწილე ბანკებთან და იღებენ ელექტრონულ ციფრულ

სერტიფიკატებს სისტემაში მუშაობისთვის. მომწოდებელს შეაქვს კატალოგში

საქონელის, მყიდველი არჩავს სავაჭრო ერთეულს, აყალიბებს მოთხოვნას, სპეციალური

მოდულით იღებს ელექტრონულ ანგარიშს და აფორმებს საგადასახადო დავალებას.

გადახდის საბუთები იგზავნება მომწოდებლის ბანკში. მომწოდებელი უკვე თავის

მოდულით აფიქსირებს ფულადი სახსრების მიღებას და რის შემდეგ უტვირთავს

მყიდველს ნაყის საქონელს. მიუხედავად იმისა, რომ ანგარიშსწორების სერვისი

უშუალოდ სავაჭრო ადგილიდან უთითებს და აკონტროლებს გადახდებს, რიდკი მაინც

დიდია იმისა, რომ მომწოდებელი არ მიაწვდის მყიდველს მოთხოვნის თანახმად

დროულად და შესაბამისი ხარისხის საქონელს. იგივე რისკებს აქვთ ადგილი

მომწოდებლებისთვის, როდესაც ისინი აწვდიან საქონელს მყიდველს სავაჭრო კრედიტის

ფორმით. ისე რომ სავაჭრო ადგილების მონაწილეებს ანგარიშსწორების სერვისის

ინტერნეტში გამოყენების დროს გადააქვთ ტრადიციული ბიზნეს-რისკები და აიოლებენ

მათი წარმოქმნის შესაძლებლობებს.

B2B-სავაჭრო ადგილების ტარიფების მაგალითი:

მომსახურეობების ჩამონათვალი ფასები

თვეში

ტენდერებისა და მოთხოვნების განლაგება უფასოდ

124

გაყიდვებზე წინადადებების განთავსება უფასოდ

საკონტაქტო და დეტალურ ინფორმაციასტან წვდომა $ 30

მომსახურების სრული პაკეტი (პორტალის ბაზასთან წვდომა, პერსონალური

გვერდების განლაგება ან ელექტრონული მაღაზიის განლაგება) $ 50.

ზოგადად კი savaWro internet-adgilebis (saitebis) mflobelebs eqmnebaT

Semdegi problemebi:

konkurencia msxvil tradiciul kompaniebTan;

teqnologiuri riski. axali teqnologiebi qmnian pirobebs, romlebSic

arsebuli SemoTavazebebi droamowurulni xdebian;

arasakmarisad swrafi zrda. kompaniebi unda icavden TanaSefardebas

saqmiani aqtiurobis, teqnologiis ganviTarebis da personalis

kvalifikaciis Soris;

arasakmarisi damoukidebloba. rTulia moizidoT monawileobisTvis yvela

msxvili da mcire kompaniebi, vinaidan xSirad maT Soris antagonisturi

damokidebulebebia;

sakomisio tranzaqciebze _ ZiriTadi Semosavalia bevr kompaniisTvis. misi

akrefva SesaZlebelia sxvadasxva gziT, magaliTad, garkveuli procentis

an fiqsirebuli Tanxis dawesebiT SekveTaze an angariS-faqturaze.

sakomisios tranzaqciaze ixdis an gamyidveli, an myidveli;

reklama. safasuri momsaxerebaze ganisazRvreba Cvenebis raodenobidan.

ra formisac ar unda iyos savaWro obieqti _ vitrina, maRazia Tu

internet-sistema _ misi ZiriTadi funqciaa momxmareblis informaciuli

momsaxureba, SekveTebis damuSaveba, gadaxdebis gatareba, statistikuri

informaciis Sekreba da analizi. rogorc wesi, momsaxurebises sami saxe

warmoadgens savaWro internet-sistemis Semadgenels. erTianad, eleqtronuli

vaWrobis sistema Seicavs sam elements: internet-maRazias eleqtronuli

vitriniT da savaWro ინტერნეტ-sistemiT, navaWris gadaxdis da mis adgilze

mitanis sistemas.

safasuris gadaxda SesaZlebelia Semdegi saxiT:

fulis xelze micemiT ( maRaziaSi saqonlis yidvis dros an kurieris

mier motanili saqonlis yidvis dros);

safosto gadaricxviT;

internetis sagadasaxado sistemiT.

momxmareblamde saqonlis mitana sruldeba:

125

-saerTaSoriso sakuriero momsaxurebiT;

-maRaziis sakuriero momsaxurebiT;

-fostiT;

-magistraluri transportis gamoyenebiT;

-saerTaSoriso safosto momsaxurebiT;

-TviTgamoZaxebiT _ myidveli TviTon midis saqonlis miaRebad;

-telekomunikaciuri qselebiT.

yvelaze gavrcelebulad iTvleba sakuriero momsaxureba, romelic gamoi-

yeneba 55% maRaziebis mier, Semdeg mas mosdevs safosto mitana _ 30%.

rogorc wesi, saerTaSoriso sakuriero momsaxureba momxmareblis mier

winaswar 100% gadaxdas iTxovs.

qvemoT naCvenebia ramdenime გადაზიდვის ინტერნეტ-ადგილი: kompaniis UPS(ნახ.

7.2, DHL(ნახ.7.3), WestPost (ნახ. 7.4).

nax. 7.2. გადაზიდვების კომპანია UPS UPS kompania awarmoebs gadazidavs msoflios nebismier adgilze mitaniT sam dReSi. gadatvirTvis safasuris winaswar gadaxdis Semdeg, Cndeba saSualeba Tvali adevnoT sagonlis moZraobas. gadazidvebze, vadebze, tarifebze, kompaniis filialebze SegiZliaT SeityoT firmis veb-saitze (www.ups.com). DHL kompania awarmoebs gadazidvebs 220 qveyanaSi, aqvs dakuTari sawyobebi da terminalebi, satransporto saavtomobilo parki, TviTmfrinavebis parki, emsaxureba wovelwliurad 3.5 milion damkveTs. informacia am kompaniis

Sesxeb SegiZliaT naxoT saitze www.dhl.com.

126

nax. 7.3. გადაზიდვების კომპანია DHL

kompaniam SeimuSava xelSekrulebebis sxvadasxva variantebi. momxmarebels SeuZlia isargeblos kreditiT da gadaixados momsaxurebis fasi yoveli Tvis bolos dadebuli xelSekrulebis Tanaxmad. SesaZlebelia xelSe-krulebebis dadeba fizikur pirebTan da kompaniebTan momsaxurebis safasu-ris gadaxdiT naRdi fuliT, sakredito baraTebiT an bankis meSveobiT. SekveTebi adgilze miiReba ara ugvianes 6 dRisa misi gaformebis Samdeg. saerTaSoriso safosto momsaxureba iTvaliswinebs SekveTis gadagzavnas qveynis sazRvramde, ris Semdeg gadaecema nacionalur safosto momsaxurebas. amitom fostis miRebis vadebi damokidebulia ramdenad swrafad muSaobs fosta konkretul regionSi.

nax. 7.4. gadazidvebis kompania WestPost

127

internetSi arsebobs mravali aseTi momsaxureba. maTi moZebna SesaZlebelia

nebismieri saZiebi sistemis gamoyenebiT.

magaliTebisTvis SeiZleba ganvixiloT savaWro internet-adgilebi:

www.covismt.com, www.pantellos.com, www.freemarkets.com, www.europe-steel.com.

internet-auqcionebi:

www.molotok.ru, www.TradeOut.com, AsseTrade.com

internet-birJebi:

www.onlinebroker.ru, www.quik.ru.

7.6. ელექტრონული გადახდების სისტემები ინტერნეტში

interneti didi nabijebiT miiwevs iqiTken, rom gaxdes aramarto

informaciis gadacemis sistema, aramed Seasrulos eleqtronuli gadaxdebis

sistemis funqciac.

gadaxdis sistema internetSi – es aris angariSsworebis sistema finansur,

komerciul organizaciebsa da momxmareblebs Soris yidva-gayidvis procesSi

internetis meSveobiT. swored eleqtronul gadaxdis sistema iZleva

saSualebas, rom SekveTebis momsaxureba da eleqtronuli vitrinebi

gadaiqces srulfasovan maRaziebad. myidvels, romelsac ukve arCeuli aqvs

saqoneli, SeuZlia ganaxorcielos gadaxda ise, rom ar mocildes

kompiuters.

eleqtronuli komerciis sistemaSi gadaxda SeiZleba ganxorcieldes

Semdegi pirobebis dacvis SemTxvevaSi:

konfidencialobis dacva;

informaciis mTlianobis (ucvlelobis) SenarCuneba;

autentifikaciis proceduris gatareba;

avtorizaciis uzrunvelyofa;

garantiebi gamyidvelis riskebze;

tranzakciis minimaluri gadasaxadi. yvela CamoTvlili piroba unda iyos realizebuli internet-gadaxdebis

sistemaSi.

arsebobs sxvadasxva eleqtronuli gadaxdebis sistemebi, romlebic

warmoadgenen tradiciuli gadaxdebis sistemebis eleqtronul versiebs.

saerTod yvela es sistema SeiZleba gavyoT or ZiriTad mimarTulebad:

sakredito sistemebi;

sadebeto sistemebi.

pirveli saxis sistemebs ganekuTvnebian sabanko angariSebis internetidan

marTvis sistemebi, romelsac gvTavazobs mravali banki msoflioSi, agreTve

sakredito baraTebis gamoyenebis sistemebi.

128

Sinaarsobrivad, nebismieri angariSis marTvis sistema cvlis mxolod

klientis pirad vizits bankSi. danarCen moqmedebebs, dakavSirebuls realur

fulad gadaricxvebTan, awarmoebs banki arsebuli sabanko arxebiT. erTerTi

arsebiTi upiratesoba mdgomareobs imaSi, rom piradi vizitis dros

gadaxdebis dokumentebis miReba xorcieldeba mxolod bankis samuSao

saaTebSi, xolo internetis saSualebiT SeiZleba vawarmooT gadaxdebi 24

saaTis ganmavlobaSi.

meore saxis anu sadebeto sistemebs ganekuTvnebian gadaxdebis sistemebi,

romlebic dafuZnebulia smart-baraTebze da e.w. eleqtronul angariSebze.

pirveli saxis sistemisgan gansxvavebiT, eleqtronul-fuladi valdebu-

lebebis gamoyenebisas, garigebis monawileebs Soris xdeba informaciis

gadacema, romelic TavisTavad warmoadgens damoukidebel finansur faseu-

lobas. es informacia SeiZleba maSinve iqnas Semowmebuli vargisianobasa da

gadaxdisunarianobaze im mxaris mier, romelsac uxdian, da maSinve

gamoiyenos Semdegi gadaxdisaTvis.

sakredito sistemebs ganekuTvnebian sistemebi, romlebic saSualebas

iZlevian sabanko momsaxurebebi ganxorcieldes internetidan da sistemebi

sakredito baraTebis gamoyenebiT. arsebul gadaxdebis sistemebs Soris lideroben plastikur baraTebze

dafuZnebuli sistemebi, pirvel rigSi ki sakredito baraTebi. sakredito

baraTebis internet-gadaxdebisTvis gamoyenebis warmateba ganpirobebulia

imiT, rom aseTi gadaxdebi bevri ramiT gavs realur samyaroSi warmoebul

gadaxdebs. swored aseTi saxis gadaxdebi Warbobs internetSi dResdReobiT.

ganvixiloT gadaxdebis sistemebi, plastikur baraTebze dafuZnebiT.

plastikuri baraTi – es aris personizirebuli გადახდის instrumenti, rome-

lic mflobels saSualebas aZlevs ganaxorcielos unaRdo angariSsworeba,

agreTve miiRos naRdi fuli bankebsa da bankomatebSi.

plastikuri baraTi warmoadgens Txel plastikis naWers, romelsac

gaaCnia standartuli zomebi (85.6 mm, 53.9mm, 0.76 mm). damzadebulia specialuri

TermogamZle da myari plastmasisgan. erTerTi ZiriTadi funqcia aris –

gamomyenebeli piris identifikacia, rogorc გადახდის sistemis subieqti.

amisaTvis plastikur baraTze daitaneba bank-emitentis da gadaxdis sistemis

logotipebi, baraTis mflobelis saxeli, misi angariSis nomeri, baraTis

vargisianobis vada da sxva monacemebi. amis garda baraTze SeiZleba iyos

mflobelis fotosuraTi da misi xelmowera.

dReisaTvis metad gavrcelebulia baraTebi magnituri zoliT.

daaxloebiT 2 miliardze meti aseTi baraTi gamoiyeneba msoflioSi. magni-

turi zoli ganlagebulia baraTis ukana mxares da Seesabameba ISO 7811

standarts. Sedgeba 3 bilikisagan. or maTganze inaxeba identifikaciisTvis

129

saWiro monacemebi, mesameze ki iwereba informacia. TumcaRa, mravaljeradi

Cawera/wakiTxvis operaciebis arasaimedoobis gamo, magnitur zolze Caweris

operacia ar xorcieldeba. aseTi baraTebi gamoiyenebian mxolod wakiTxvis

reJimSi. magnituri baraTebis pirvel gverdze mieTiTeba: bank-emitentis da

გადახდის sistemis logotipebi, baraTis nomeri (pirveli 6 cifri bankis

kodia, Semdegi 9 _ baraTis sabanko nomeri, bolo cifri _ sakontrolo,

bolo 4 cifri daიტანება hologramaze), baraTis moqmedebis vada, baraTis

mflobelis saxeli. meore mxares _ magnituri zoli da adgili

xelmowerisaTvis.

gadaxdის valdebulebebis Sesrulebis garants warmoadgens banki-

emitenti, vis mierac aris gamoSvebuli plastikuri baraTi. amitom baraTebi

mTeli TavianTi moqmedebis vadaSi ekuTvnis banks, xolo klienti (baraTis

mflbeli) iRebs misi gamoyenebis uflebas.

baraTis gacemis dros xdeba misi personalizacia, masze daaqvT

monacemebi, romlebic baraTisa da misi mflobelis identifikaciis

saSualebas iZleva. amiT SesaZlebelia Semowmdes baraTis gadaxdisuna-

rianoba misi gadaxdisTvis gamoyenebisas an naRdi fulis aRebisas.

gayidvis dadasturebis an naRdi fulis gacemis process baraTis

meSveobiT avtorizacia ewodeba. avtorizaciis gatarebisTvis momsaxurebis

wertili agzavnis moTxovnas გადახდის sistemasTan, baraTis srulfasovnebis

da finansuri SesaZleblobebis dadasturebisTvis. metwilad gavrcelebulia

avtomaturi avtorizacia, rodesac baraTi Tavsdeba eleqtronul terminalSi

(Point Of Sale, POS), monacemebi ikiTxeba baraTidan. molaris mier xdeba

gadasaxdeli Tanxis Seyvana, xolo baraTis mflobelis mier, specialuri

klaviaturiT, personaluri saidentifikacio kodis (PIN). amis Semdeg

terminali avtorizacias axorcielebs an გადახდის sistemasTan kavSiris

damyarebiT (avtorizacia dakavSirebis reJimSi) an monacemebis gacvliT

TviTon baraTTan (avtorizacia avtonomiur reJimSi). naRdi fulis gacemis

SemTxvevaSi procedura igivea, oRond fuli gaicema specialuri aparatiT _

bankomatiT, romelic axdens avtorizacias.

angariSgebis ganxorcielebisas baraTis mflobeli SezRudulia rigi

moTxovnebiT. SezRudvebi sxvadasxvaa, Tumca saerTo jamSi gamoiyofa ori

ZiriTadi scenari.

sadebeto baraTis mflobelma winaswar unda Seitanos Tavis sabanko

angariSze garkveuli Tanxa. swored misi raodenoba gansazRvravs

xelmisawvdom zRvars. angariSsworebis ganxorcielebisas gamoyenebul

baraTs sinqronulad akldeba naSTi. kontroli xorcieldeba avtoriza-

ciisas, romelic sadebeto baraTis gamoyenebisas aucilebelia. baraTis

130

mflobelis limitis ganaxlebis an gazrdisTvis, saWiroa mflobelma kvlav

Seitanos Tanxa sabanko angariSze.

gadaxdebis uzrunvelyofisTvis, baraTis mflobels SeuZlia ar

Seitanos winaswari Tanxa. mas SeuZlia aiRos bank-emitentSi krediti. aseTi

sqemis realizacia xdeba sakredito baraTebis gamoyenebisas. am SemTxvevaSi

limiti dakavSirebulia winaswar aRebuli kreditis sididesTan, romlis

farglebSic SeuZlia baraTis mflobels awarmoos gadaxdebi. krediti

SeiZleba iyos rogorc erTjeradi, ise ganaxlebadi. kreditis ganaxleba

baraTis mflobelTan dadebuli molaparakebisda mixedviT SeiZleba mox-

des mTlianad an misi nawilis dafarvis Semdeg.

rogorc ukve aRvniSneT, baraTebis gamoSvebas da finansuri

valdebulebebis Sesrulebis garantias uzrunvelyofs banki-emitenti. Tumca is ar uzrunvelyofs baraTis miRebas savaWro dawesebulebebisa da

momsaxurebis sferoebis mier. am amocanebs uzrunvelyofs banki-eqvaieri. igi axorcielebs baraTebis momsaxurebis wertilebTan urTierTdamakavSirebul

mTel rig operaciebs: mag. avtorizaciaze moTxovnis gadamuSaveba, miReba,

dalageba da gadagzavna im dokumentebis saxiT (qaRaldis da eleqtronuli),

romlebic afiqsireben garigebis dadebas baraTis gamoyenebisas. banki

SeiZleba iTavsebdes eqvaieris da emitentis funqciebs. unda aRiniSnos rom

bank-eqvaieris ZiriTad, ganuyofel funqciebs warmoadgenen finansuri

funqciebi, romlebic dakavSirebulni arian angariSsworebis SesrulebasTan

da gadaxdasTan momsaxurebis wertilebSi.

gadasaxadebis zogadi sqema plastikuri baraTebiT urTierTangariSsworebis

sistemaSi internetis გადახდის sistemis gamoyenebiT warmodgenilia nax. 7.5.

suraTze naCvenebia:

1. myidveli eleqtronul maRaziaSi ayalibebs SekveTis kalaTas da irCevs

gadaxdis formas _ plastikur baraTs.

2. maRazia SekveTas aformebs. plastikuri baraTis monacemebi gadaicema

გადახდის sistemas avtorizaciisTvis. gadacema SeiZleba Semdegi gziT

warimarTos:

maRaziis gavliT (pirveli gza _ gadasaxadebis miReba plastikuri

baraTebiT, rodesac gadasaxadi miiReba gamyidvelis mier). baraTis

monacemebi maRaziaSi maRaziis saitze miiReba da Semdeg gadaecema

internetis გადახდის sistemas (2a);

internetis გადახდის avtorizaciis serveris gavliT, romelic iRebs

momxmareblisgan baraTis monacemebs (2b). amasTan erTad avtorizaciis

serverze gadmoicema internet-maRaziis parametrebi, SekveTis nomeri

131

da Tanxa (meore gza _ plastikuri baraTebiT gadasaxadebis miReba,

rodesac gadasaxadebi miiReba internetis გადახდის sistemis gavliT).

saxezea meore gzis upiratesoba: am SemTxvevaSi cnobebi plastikur baraTebidan ar xvdeba maRaziaSi, rac niSnavs, rom riski imisa, rom es cnobebi ar moxvdeba TaRliTebis xelSi, naklebia.

3. internetis გადახდის sistemis avtorizaciis serveri nawilobriv

amowmebs miRebul informacias da, Tu Semowmeba warmatebulia, gadas-

cems moTxovnas Semdgom avtorizebaze tradiciul გადახდის sistemas.

4. Semdegi biji damokidebulia imaze, aqvs Tu ara bank-emitents angariSebis

onlainuri monacemTa baza. Tu aseTi aqvs, maSin procesinguli centri

gadascems bank-emitents moTxovnas baraTis avtorizaciaze (4a) da Semdeg

(4b) iRebs Sedegs. Tu aseTi baza ar aris, maSin procesinguli centri

TviTon inaxavs cnobebs mflobelebis baraTebis angariSebis mdgomare-

obaze, amowmebs maRaziis arsebobas tradiciul გადახდის sistemaSi,

Casatarebel operaciis sistemis mier dadgenil SezRudvebis Sesaba-

misobas da, eseigi, asrulebs avtorizacias.

5. avtorizaciis Sedegi gadaecema internetis გადახდის sistemas. Tu

avtorizacia uaryofiTia, maSin procesinguli centri gadascems inter-

netis გადახდის sistemis avtorizebis servers uars gadaxdis gatarebaze.

6. internetis გადახდის sistema gadascems maRazias avtorizaciis Sedegs da

SekveTis nomers.

7. myidveli iRebs avtorizaciis Sedegs maRaziisagan (7a) an TviTon

internetis გადახდის sistemisagan (7b).

8. Tu avtorizacia DdadebiTia, maSin :

maRazia pasuxobs momsaxurebiT an utvirTavs saqonels myidvels (8a);

banki-ekvaieri ricxavs maRaziis angariSze navaWr saqonlis an

momsaxurebis Tanxas;

9. procesinguli centri ricxavs angariSsworebis bankSi cnobebs

Catarebul tranzaqciaze (8b). fuli myidvelis banki-emitentis baraTi-

angariSidan bank-ekvaierSi gadairicxeba angariSsworebis bankis gavliT.

132

nax. 7.5. gadaxadebis sqema plastikuri baraTebiT angariSsworebis sistemaSi

internetis გადახდის sistemis gamoyenebiT

dreisaTvis internetis გადახდის sistemebSi yidva-gayidvis operaciebis

Sesasruleblad ZiriTadad gamoiyeneba sakreditoi baraTebi. TaRliTobis

done sakredito baraTebTan internetSi Catarebuli yidvebis dros gaci-

lebiT ufro didia, vidre vaWrobis dros POS-ტerminalebiT. internet-komer-

ciis dros ver SeamowmebT: SeuZlebelia myidvelis zusti autentifikacia,

internet-maRazia ver umtkicebs yidva-gayidvis faqts banks, vinaidan mas ara

aqvs myidvelis xelmowera Cekze (virtualuri maRazia, virtualuri

gayidvebi), radgan Ceki saerTod ara aqvs; TaRliTi SedarebiT advilad

adgens baraTis parametrebs; TaRliTs SeuZlia garkveul pirobebSi

“gatexos” maRazia da daeuflos baraTebis nomrebs, ris Semdeg mas SeuZlia

isargeblos am baraTebiT.

internetSi plastikuri baraTebis gamoyenebis tranzaqciebis TviTRirebu-

leba maRalia da Sedgeba TaRliTobis danakargebis dafarvisTvis dazRve-

vis anaricxebis, infrastruqturis Rirebulebis, გადახდის sistemis Tanam-

133

Sromlebis xelfasis da a. S. Tanxebisagan. 5-10 dolarze naklebi

gadasaxadebi gamyidvelebisTvis ar aris momgebiani. mikrogadasaxadebis

bazari plastikuri baraTebis gamoyenebiT internetSi TiTqmis ar xorciel-

deba.

sadebeto sistemebi: eleqtronuli Cekebi, eleqtronuli fuli

internetSi sakredito baraTebiT gadaxdisas SemCneuli naklebis

kardinaluri aRmofxvris mcdelobebma migviyvanes gadaxdis sistemis

alternatiul variantTan _ e.w. “sadebeto sistemebTan”. maT Soris ufro

farTod gavrcelda “eleqtronuli fuli”.

gadaxdis sadebeto sqemebi internetSi agebulia maTi tradiciuli

prototipebis _ Cekuri da Cveulebrivi fuladi sqemebis analogiurad.

sqemaSi CarTulia ori damoukidebeli mxare: emitentebi da momxmarebeli.

emitentis qveS igulisxmeba subieqti _ gadaxdebis sistemis mmarTveli. igi

uSvebs garkveul eleqtronul erTeuls, romelic warmoadgens gadaxdis

saSualebas (mag. fuli bankis angariSze). sistemis momxmareblebi asruleben

or mTavar funqcias. isini axorcieleben da iReben gadaxdebs internetiT,

gamoSvebuli eleqtronuli erTeulis gamoyenebiT.

el. Ceki aris Cveulebrivi qaRaldis Cekebis analogi, romelic warmoadgens

miTiTebas Tavis bankisaTvis gadaricxos fuli Tavisi angariSidan gadaxdis

mimRebis angariSze. operacia xorcieldeba mimRebis mier bankSi Cekis

wardgenisas. arsebobs ori mTavari gansxvaveba. pirvel variantSi, qaRaldis

Cekis gamowerisas gadamxdeli akeTebs Tavis namdvil xelmoweras, xolo

virtualuris dros _ xelmowera eleqtronulia. meore variantSi _ Cekebi

gaicema virtualuri saxiT.

gadaxdis ganxorcieleba xdeba ramodenime etapad:

1. ufro meti usafrTxoebisa da saimedobis mizniT, saCeko angariSis nomers SeiZleba daedos kodi bankis Ria gasaRebad. 2. Cekis wardgena xdeba gadaxdisas gadaxdis sistemaSi. Semdeg an iqve, an bankSi xdeba el. xelmoweris Semowmeba. 3. el. xelmoweris sinamdvilis dadasturebis SemTxvevaSi xdeba saqonlis mitana an momsaxurebis aRmoCena. 4. gadamxdelis angariSidan fuli gadairicxeba mimRebis angariSze. eleqtronuli fuli mTlianad warmoadgens realuri fulis models. amasTan

emisiuri organizacia _ emitenti uSvebs maT eleqtronul analogebs,

romelTac sxvadasxva sistemebSi gansxvavebuli saxelwodebebi aqvT. Semdeg

momxmareblebi yiduloben maT da maTi meSveobiT axorcieleben gadaxdas,

xolo Semdeg gamyidveli ugzavnis maT emitents. emisiis dros yoveli

fuladi erTeulis damowmeba xdeba eleqtronuli xelmoweriT, romelic

mowmdeba gamomSvebi struqturis mier, davalianebis dafarvis win.

134

mTavari gansxvaveba el. fulsa da realur fuls Soris mdgomareobs imaSi,

rom el. fuli ver iqneba realuri iuridiuli TvalsazrisiT. Tumca

gamoyenebuli termini “fuli” gviCvenebs, rom el. fuli mniSvnelovan

xarisxSi atarebs realuri naRdi fulis Tvisebebs, romelTa Soris mTavaria

_ anonimuroba. e.i. maTze ar aris naCvenebi vin da rodis gamoiyena isini.

zogierTi sistema, analogiiT, saSualebas aZlevs myidvels miiRos el. naRdi

fuli, ise rom SeuZlebeli iyos masa da fuls Soris kavSiris dadgena. es

xorcieldeba xelmoweris principis saSualebiT.

eleqtronuli fulis saSualebiT gadaxdis saerTo sqema warmoadgens Semdeg

Tanamimdevrobas.

1. myidveli winaswar cvlis realur fuls el. fulze. klientis naRdi

fulis Senaxva SeiZleba ganxorcieldes ori meTodiT, rac ganisazRvreba

gamoyenebuli sistemiT:

kompiuteris myar diskze;

smart-baraTze.

sxvadasxva sistemebi gvTavazoben gacvlis gansxvavebul sqemebs. zogierTi

xsnis specialur angariSebs, romlebzec CamoTvlilia Tanxebi(saxsrebi)

myidvelis angariSidan, el. kupiurebis sanacvlod. zogierT banks SeuZlia

Tavad moaxdinos eleqtronuli naRdi fulis emitireba. amasTan, emitireba

xdeba mxolod klientis moTxovniT, Semdgomi procedurebis CaTvliT

rogoricaa _ klientis angariSidan fuladi eqvivalentis moxsna da mis

kompiuterze an baraTze gadaricxva. brma xelmoweris realizaciisas ki,

myidveli Tavad qmnis el. kupiurebs, gadaricxavs maT bankSi, sadac realuri

fulis angariSze dajdomisas isini mowmdeba beWdiT da ubrundeba ukan

klients. aseTi saxiT Senaxvas moxerxebulobasTan erTad gaaCnia aseve

naklic. diskis an smart-baraTis gafuWebiT SeiZleba moxdes eleqtronuli

fulis aunazRaurebeli danakargi.

2. myidveli navaWrisTvis el. fuls ricxavs gamyidvelis serverze;

3. fuli waredgineba emitents, romelic amowmebs maT namdvilobas;

4. mas Semdeg, rac dadasturdeba el. kupiuris namdviloba, gamyidvelis

angariSi izrdeba navaWris safasuriT, xolo myidvelis angariSi amdeniveTi

mcirdeba da mas miutanen saqonels an gauweven momsaxurebas.

el. naRdi fulis emitireba SeuZliaT rogorc bankebs, ise arasabanko

organizaciebs. im kompaniebs Soris, romlebic aviTareben cifruli naRdi

fulis sistemebs, SeiZleba davasaxeloT NetCash, Citibank, digiCash, Mondex.

135

internetSi გადახდის sistemebis riskis Semcirebis teqnologia

internetSi gadaxdebis SesrulebisTvis plastikuri baratebiT rekvizitebis

gadacemis sami sqema arsebobs: Ria teqstiT gadacema, baraTis gadasacemi

rekvizitebis daSifvra, eleqtronuli mowmobebis gamoyeneba.

pirveli meTodi yvelaze martivia, magram yvelaze ioli informaciis

gaxsnisTvis, vinaidan advilad Sesazlebelia specialuri filtrebis

gamoyenebiT. es meTodi praqtikulad gamousadegia.

meore meTodi gulisxmobs rekvizitebis gadacemas daculi protokolebis

gamoyenebiT, magaliTad, protokoloT SSL. es protokoli icavs ara marto

informaciis usafrTxoebas, aramed uzrunvelyofs serverisa da klientis

identificirebas. SSL aris cifruli sertifikati, romelsac sTavazobs

გადახდის sistema momxmarebels (myidvels) da romelic baraTis nomris da

sxva konfidencialuri informaciisTvis iyenebs 128-Tanrigian daSifvras.

rodesac sargeblobT saitiT da ukvetavT momsaxurebas an saqonels,

momxmarebels SeeTavazeba miiRos usafrTxoebis sertifikati, ris Semdeg

myardeba usafrTxo kavSiri. (ix. Internet Explorer, meniu Tools/Internet Op-

tions\Content\ Sertificates). es xerxi gadacemis TvalsazrisiT usafrTxoa, Seu-

Zlebelia informaciis gaxsna tranzaqciis dros, magram informacia

daucvelia gamyidvelis serverze. arsebobs TaRliTobis safrTxe myidvelis-

ganac: mas SeuZlia iyidos saqoneli da Semdeg ki uaryos moTxovna da am

tranzaqciis iniciireba moaxdinos (Carjbeki). am SemTxvevaSi maRaziisTvis

damtkiceba, rom myidvelma isargebla Tavisi plastikuri baraTiT da ara

TaRliTma, rTulia. amitom Seiqmna axali daculi eleqtronuli tranzaq-

ciebis standarti SET, romelic Secvlis SSL protokols (ნახ. 7.6).

Set warmoadgens protokolebis erTobliobas, romlis daniSnulebaa veb-veb-

brauzerebSi gamoyeneba. standarti iTvaliswinebs: eleqtronuli sertifi-

katebis aucilebel gamoyenebas im mxareebis identificirebisTvis, romelic

iRebs monawileobas garigebaSi; aZlevs monawiles marto im informacias,

romelic aucilebelia garigebaSi rogorc mxarisTvis; gamyidavi iRebs

informacias marto Sekvetaze da gadaxdis warmatebiT dasrulebaze, myidve-

li ki _ garigebis Sesrulebaze an mizezze, ratom ar Sesrulda garigeba;

გადახდის sistema _ myidvelisa da gamyidvelis გადახდის rekvizitebze. amis

garda SET icavs standartuli tipir safinaso tranzaqciebis reglaments

bankebs, baraTebis mflobelebsa, avtorizaciis centrebsa da savaJro obieq-

tebs Soris. es protokoli anxorcielebs yvela SesaZleblobebs, romlebic

Tanamedrove urTierTangariSsworebis sistemebis mier aris gaTvalis-

winebuli:

baraTis mflobelis registracia;

136

gamyidvelis registracia;

moTxovna SeZenaze;

gadasaxadis avtorizacia;

fulis gadaricxva;

sakredito operaciebi;

fulis dabruneba;

sadebeto operaciebi.

nax. 7.6. SET protokolis gamoyeneba SesyidvebiTvis plastikuri baraTebiT

სქემაზე ნაჩვენების ობიექტები, რომლებიც იღებენ მონაწილეობას გადახდის სისტემის

მოქმედებაში და მათი ურთიერთკავშირი:

1. el. sertifikatis miReba;

2. sertifikatis warmodgena, SET-protokoli iwyebs muSaobas, rodesac

myidvelis gaformebuli aqvs SekveTa da miRebuli aqvs angariSi, ris

Semdeg iRebs gadawyvetilebas safasuris gadaxdaze;

3. moTxovnis gaformeba. myidveli agzavnis moTxovnas da plastikuri

baraTis rekvizitebs (`eleqtronuli safulis~ gamoyenebiT). amisaTvis

ori Setyobineba iqmneba, erTi Seicavs monacems SasaZenis Rirebule-

baze, SekveTis nomers, es unformacia daiSifreba gamyidvelis Ria

gasaRebiT; meore _ myidvelis sakredito baraTis nomeri da sabanko

informacia, romelic iSifreba plastikuri bataTis bank-emitentis Ria

gasaRebiT. programa am Setyobinebebis qveS aTavsebs myidvelis

137

eleqtronul cifrul xelmoweras. es aZlevs saSualebas bank-emitents

da gamyidvels gaakontrolos Setyobinebis sisrule, magram ar

aZlevs uflebas waikiTxos maTTvis gauTvaliswinebeli informacia.

magaliTad, gamyidveli ver miiRabs myidvelis plastikuri baraTis

nomers;

4. tranzaqciis avtorizacia. 4a _ gamyidveli (gamyidvelis SET-serveri)

gamoyobs informaciis im nawils, romelic banks unda gadaeces da

ugzavnis avrorizaciis moTxovnaSi bank-ekvaers. avtorizaciis

moTxovnis formirebis dros gamoiyeneba gamyidvelis el.cifruli

xelmowera, rac saSualebas iZleva misi calsaxad idenificirebisa. es

moTxovna cifrul konvertSi Tavsdeba (iSifreba) bank-ekvaieris Ria

gasaRebis gamoyenebiT, rac ar aZlevs saSualebas aravis, garda

adresatisa, gaecnos konvertis Sinaarss; 4b _ banki-ekvaieri Sifravs

avtorizebul moTxovnas da gamyidvelis identificirebas axdens. amis

Semdeg (SET-serveris gavliT) sruldeba tranzaqciis avtorizacia

bank-emitentSi; 4g bakni-emitenti asrulebs avtorizacias da xels awers

avtorizirebul pasuxs, romelic egzavneba bank-ekvaiers (SET-serveris

gavliT);

5. avtorizaciis proceduris saSedego informaciis dabruneba. banki-

ekvaieri ugzavnis avtorizaciis Sedegs el. cifruli xelmoweriT

gamyidvels;

6. yidvis operaciis dasruleba. gamyidveli atyobinebs avtorizaciis

Sedegs myidvels da (dadebiTi Sedegis SemTxvevaSi) awvdis navawrs an

asrulebs moTxovnil momsaxureobas;

7. gadasaxadis gadaricxva (dadebiTi avtirizaciis SemTxvevaSi).

myidvelis Tanxa gadairicxeba gamyidvelis angariSze.

am standartis dadebiTad SeiZleba CaiTvalos usafrTxoebis gaZliereba,

rac gamoixateba yvela etapze autetifikaciis uzrunvelyofis SesaZleb-

lobaSi. uaryofiTia is, rom teqnologiurad rTulia da iTxovs gamoyenebis

maRal Rirebulebas.

misi gamoyeneba iTxovs Semdeg programul uzrunvelyofas:

- “eleqtronuli safule”, romelic internetis momxmarebels gadaecema

ufasod;

- gamyidvelis ~SET-serveri~, romelic dgeba internet-maRaziis veb-

gvardze da romelic integrirebulia veb-maRaziasTan;

- “SET-serveri” bankisTvis an procesingur kompaniisTvis.

138

ლიტერატურა

1. ც.ჯაფიაშვილი, ა. ძოძუაშვილი. პრაქტიკული EExcel-ი. სავარჯიშოებისა და ამოცანების

კრებული. –თსუ, თბილისი, 2009. http://ekobizit.economics.tsu.ge

2. ც.ჯაფიაშვილი. მონაცემთა ბაზების დაპროექტება და მართვა: დამხმარე სახელმძღვანელო.

- თბილისი: თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, 2008.ელ. ვერსია

http://ekobizit.economics.tsu.ge

3. ც.ჯაფიაშვილი. მონაცემთა ბაზების დაპროექტება. Access2007 ტექნოლოგია. დისტანციური

სწავლების გაკვეთილები. თსუ, 2009, ვერ-მისამართი:

http://ekobizit.economics.tsu.ge, www.press.tsu.ge.

http://merab.cu.edu.ge/eBooks/Office/word2007_ge.pdf

4. ჯაფიაშვილი ც. ეკონომიკური ინფორმაციული სისტემების თეორია. თსუ, თბილისი, 1996.

5. ეკონომიკური ინფორმატიკა. დამხმარე სახელმძღვანელო. ავტორთა კოლექტივი პროფ. მ.

მაღრაძის რედაქციით.- თსუ, თბილისი, 2008.

6. Голицына О.Л.,Максимов Н.В.,Партыка Т.Л.,Попов И.И. Информационные технологии.

Учебник. M., ИНФРА-М, ФОРУМ, 2008.

7. Лесничая И.Г., Миссинг И.В., Романова Ю. Информатика и информационные технологии.

Учебное пособие. M., ЭКСМО, 2008.

8. Покровская Е.А.,Лобанов И.Б. Бизнес-коммуникации. Учебное пособие. M., “Дашков и К”, Наука-Пресс, 2009.

9. McNurlin Barbara, Sprague Ralph. Information systems management in practice. New Jersey, 2002.

10. Financial Analysis with Microsoft Excel. Timothy R. Mayes, 2008. 11. J. Date. Introduction to Database Systems (8th Edition) by (Hardcover – Aug. 1, 2003).

12. Matthew MacDonald.Access 2007.The Missing Manual.O’reilly Media,Inc., 2007.

13. 12.Системы баз данных - проектирование, реализация и управление. Пер. с англ. - Роб П.,

Коронел К. Изд. БХВ - Петербург 2004 г.

139

სარჩევი

ინფორმაციული ტექნოლოგიები ბიზნესში. ლექციების კურსი. ..........................................1 შესავალი ........................................................................................................................................................................................... 1

თემა 1. ინფორმაციული პროცესები ბიზნესის ადმინისტრირებაში 3

1.1. ინფორმაცია და ცოდნა .................................................................................................................................................. 3

1.2. ბიზნეს-ინფორმაციის სახეები .................................................................................................................................... 4

1.3. ინფორმაციის წყაროები ................................................................................................................................................. 6

1.4. ეკონომიკური ინფორმაციის წყაროები ................................................................................................................ 6

1.5. მართვის სისტემა ................................................................................................................................................................ 8

1.6. ობიექტის მართვის დონის ინფორმაცია ........................................................................................................... 10

1.7. დაგეგმვის სტადიები ..................................................................................................................................................... 12

1.8. ინფორმაცია გადაწყვეტილების მიღებისთვის............................................................................................... 15

1.9. ინფორმაციული რესურსები ...................................................................................................................................... 16

თემა 2. ინფორმაციული ტექნოლოგია და მისი კატეგორიები ბიზნესში 19

2.1. ინფორმაციული ტექნოლოგიები ............................................................................................................................. 19

2.2. იტ განვითარების ტენდენციები ............................................................................................................................... 22

2.3. იტ განვითარება და ორგანიზაციული ცვლილებები საწარმოში ............................................................. 23

2.4. თანამედროვე ინფორმაციული ტექნოლოგიების დახასიათება ......................................................... 24

2.5. ინფორმაციული ტექნოლოგიების ორგანიზაციის რეჟიმები ................................................................30

2.6. მართვის ინფორმაციული რესურსების ტექნიკური უზრუნველყოფა ......................................... 31

2.7. მართვის ინფორმაციული რესურსების პროგრამული უზრუნველყოფა ................................. 39

თემა 3. ეკონომიკური საინფორმაციო სისტემები და მათი დანიშნულება 42

3.1. ეკონომიკური საინფორმაციო სისტემები ..........................................................................................................43

3.2. საინფორმაციო სისტემის კლასიფიკაცია .......................................................................................................... 46

3.3. საინფორმაციო სისტემის სასიცოცხლო ციკლი ............................................................................................ 55

თავი4. საინფორმაციო სისტემების დაპროექტება და დანერგვა 56

4.1. ღია სისტემები და მათი დაპროექტება ............................................................................................................. 56

4.2. ბიზნეს-პროცესების რეინჟინირინგი .................................................................................................................... 60

4.3. სს ანალიზისა და პროექტირების პროცესის უზრუნველყოფა CASE (Computer

Aided Software/System Engineering) შესაძლებლობებით ........................................................... 62

4.4. სს დანერგვა ........................................................................................................................................................................ 65

4.5. ERP-სისტემის შერჩევის და დანერგვის თავისებურებანი .................................................................... 66

თემა 5. მონაცემთა ბაზები და ინფორმაციის საცავები 71

5.1. მონაცემთა ბაზა ................................................................................................................................................................. 72

5.2. მონაცემთა აღწერის სტრუქტურები .................................................................................................................... 77

5.3. დამოკიდებულების ნორმალიზაცია .....................................................................................................................88

5.4. მონაცემთა ბაზის მართვის სისტემა ................................................................................................................... 92

5.5. მბმს კლასიფიკაცია ......................................................................................................................................................... 96

5.6. მონაცემთა ბაზების საცავები ................................................................................................................................... 99

თამა 6. ინფორმაციული ტექნოლოგიები მარკეტინგში 102

6.1. ინფორმაციული ტექნოლოგიები მარკეტინგში ........................................................................................... 102

6.2. მარკეტინგის გეგმა ........................................................................................................................................................ 104

140

6.3. მარკეტინგის მიზნები და სტრატეგია (Gap-ანალიზი, ანზოფის მატრიცა, აუდიტის

მატრიცა, Portfolio-ანალიზი BCG მატრიცა) .......................................................................................................... 110

6.4. მართვის სტრატეგია 4xP .......................................................................................................................................... 114

თავი 7. ინტერნეტ-ტექნოლოგიები ბიზნესში 115

7.1. ელექტრონული ბიზნესი ............................................................................................................................................ 115

7.2. ელექტრონული ბაზარი .............................................................................................................................................. 116

7.3. ელექტრონული ბაზრის მონაწილენი ................................................................................................................ 116

7.4. ელექტრონული ბაზრის მონაწილეების ურთიერთქმედების ფორმები ...................................... 119

7.5. ტექნოლოგიური და ბიზნეს-რისკი .................................................................................................................... 122

7.6. ელექტრონული გადახდების სისტემები ინტერნეტში .......................................................................... 127

ლიტერატურა …………………………………………………………………………………………………138

სარჩევი……………………………………………………………………………………………………………..139