ქალაქ ბათუმის მერია

ბათუმის ხელოვნების უნივერსიტეტის მუსიკის ფაკულტეტი

Batumi City Hall

Art University, Faculty of music

გიორგი გარაყანიძის სახელობის

ფოლკლორული და სასულიერო მუსიკის ბათუმის VIII

საერთაშორისო ფესტივალი

სამეცნიერო კონფერენცია

Giorgi Garaqanidze VIII International Festival of Folk and

Church Music in Batumi

Scientific Conference

ბათუმი 2013

Batumi 2013

29 ოქტომბერი 10.00 – ხელოვნების უნივერსიტეტის საკონფერენციო დარბაზი

(რეგლამენტი -20 წუთი)

1. გიორგი გარაყანიძე (ისტორიის მეცნიერებათა მაგისტრი,

ეთნომუსიკოლოგი) - მთვარის კულტმსახურების ცოცხალი ნაშთი და

წარმართული ღვთაების ნიშან-სიმბოლო.

2. ლოლიტა სურმანიძე (მაგისტრი. ეთნომუსიკოლოგი)- ოსური ხალხური

სიმღერები (დიმიტრი არაყიშვილის კოლექციის მიხედვით).

3. სეირან გაფარზადე (ხელოვნებათმცოდნეობის კანდიდატი, ბაქოს უზ.

გაჯიბეილის სახელობის მუსიკალური აკადემიის დოცენტი, ბათმანის

უნივერსიტეტის (თურქეთი) ხელოვნების ფაკულტეტის დეკანის მოადგილე---

მუსიკალურ-პოეტური ტერმინის ,,კავალი/კავლი/გავალი" გავრცელების არეალი

და პოლისემანტიკა.

4. როჰად ჯებე (ხელოვნებათმცოდნეობის კანდიდატი, ბათმანის

უნივერსიტეტის (თურქეთი) ხელოვნების ფაკულტეტის მუსიკის კათედრის

გამგე) ---ეზიდი/იეზიდების მუსიკა და პოეტური თქმულება ,,დერვეშ-ევდი".

5. ნატალია იუსიპივი (და ტერეზა, უკრაინა)- კვირის ცისკრის საგალობლების

მუსიკალურ-სტრუქტურული თავისებურებები.

მაია გელაშვილის წიგნის მხიარულ-ბრაზიანი ბატონები პრეზენტაცია.

12.00-–დოკუმენტური ფილმი ,,მექვევრენი და მარანი" -რეჟისორი სოსო სტურუა

30 ოქტომბერი -10.00- _ ხელოვნების უნივერსიტეტის საკონფერენციო

დარბაზი

(რეგლამენტი 20 წუთი)

1. ქეთევან ბაიაშვილი (ტრადიციული მრავალხმიანობის კვლევის

ცენტრი, ეთნომუსიკოლოგი) _ მთქმელ-მომღერლის ტრადიცია ქართულ

მუსიკალურ ფოლკლორში.

2. რუტა ჟასკენე (ლიტვის ლიტერატურისა და ფოლკლორის ინსტიტუტი)-

სასულე ინსტრუმენტები ლიტვურ ხალხურ კულტურაში.

3. თამაზ გაბისონია (ეთნომუსიკოლოგი, მუსიკოლოგიის დოქტორი,

ილიას უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი) _პარალელიზმი

ქართულ ტრადიციულ მუსიკაში.

4. სოფო კოტრიკაძე (ილიას უნივერსიტეტის დოქტორანტი)-ექსპედიცია

ზემო აჭარაში (ქედის რაიონი).

5. ეკა ჭაბაშვილი (თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიის

ასოცირებული პროფესორი, კომპოზიტორი)- ხალხური მუსიკა და XX

საუკუნის საკომპოზიციო ტექნიკა.

6. ტატიანა ტესლია (და სალომეა)- ნ. ლისენკოს სახელობის ლვოვის

მუსიკალური აკადემიის ასპირანტი-სერობის ლიტურგიკულ-სამგალობლო

რეპეტუარი XVI-XVIII უკრაინული ნოტირებული ირმონოლოგიონში.

12.00- დოკუმენტური ფილმი ,,ხიხაძირის ხეობის იალაღებზე"- ავტორი გივი

ნახუცრიშვილი

31 ოქტომბერი _10.00- ხელოვნების უნივერსიტეტის საკონფერენციო

დარბაზი (რეგლამენტი 20 წუთი)

1. ეკატერინე ყაზარაშვილი (თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორია.

მაგისტრი) _ ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის პარაკლისის საშემსრულებლო პრობლემები.

2. ნინო კალანდაძე-მახარაძე- (ეთნომუსიკოლოგი, ილიას უნივერსიტეტის

ასოცირებული პროფესორი)- ვოკალური სიგნალები საქართველოში (პრობლემის ზოგიერთი ასპექტი).

3. შორენა მეტრეველი (სტუდენტი- თბილისის სახელმწიფო

კონსერვატორია). "რომელი ქერუბიმთა"-ს ვარიანტების შედარებითი ანალიზი. ხელნაწერ Q-674-ის მიხედვით.

4. თინათინ ჭაბუკიანი (ხელოვნებათმცოდენობის დოქტორი. შოთა

რუსთაველის სახელობის თეატრალური უნივერსიტეტი)- ფოლკლორი და რელიგიური მუსიკა დოკუმენტალისტიკაში.

5. თამარ ჩხეიძე (მუსიკოლოგიის დოქტორი, თბილისის სახელმწიფო

კონსერვატორია)- სამეუფეო ჟამნი და მისი მსახურების ტრადიციები ქართული ლიტურგიკულ-მუსიკალური ხელნაწერების მიხედვით

12.00- დოკუმენტური ფილმი ,,წმ.ანტონის მონასტერი“ - რეჟისორი გიორგი კაკაბაძე,

კომპოზიტორი ეკა ჭაბაშვილი

დოკუმენტური ფილმი ,,ახალმოწამენი“- რეჟისორი გიორგი კაკაბაძე,

კომპოზიტორი ეკა ჭაბაშვილი

29 October

10.00 (Art University of Batumi. Conference Hall)

1. Giorgi (gigi) Garaqanidze (The Master of Historical Science, Ethnomusicologist)- One

unknown sample of Ethnomusic Theatre.

2. Lolita Surmanidze – Music Faculty if Batumi Art University, Specialists. Ossetian folk

Songs (Dimitri Araqishvili’s collection)

3. Seyran Qafarzade (Doctor of Fine Arts, Deputy dean, Batman University (Turkey),

School of Fine Art: Lecturer, Baku Music Academy named after Uzeir Hajibeyov)--

Area of distribution and Polysemantic of Musical and Poetic Conception of

kaval/kavli/gaval.

4. Rohat CEBE (Assistant Professor Doctor Batman University,Faculty of Fine Arts,

Department of Music, Batman-Turkey) Ezidi Music and Derweşe Evdi Epos

5. Nataliya Yusypiv (s.Tereza) - The Musical Structural Features of Matins Chants

Maia Gelashvili ANGRY AND CHEERFUL BATONEBI- prezentation.

12.00 - doc. Film Marani -Directed by Soso Sturua

30 October

10.00 (Art University of Batumi. Conference Hall)

1. Qetevan Baiashvili (The International Research Center for Traditional Polyphony,

Ethnomusicologist) - The Narrator-Singer Tradition in Georgian Folk Music

2. Rūta Žarskienė (Institute of Lithuanian Literature and Folklore, Doctor of

Musicology) --Brass Bands in Traditional Culture of Lithuania

3. Tamaz Gabisonia (Ethnomusicologist, Doctor of Musicology, Ilia State University)-

Paralelism of voices in Georgian Traditional Music.

4. Sophie Kotrikadze (Ilia State University, School of Arts and SciencesDoctoral studies) -

Expedition in Zemo Ajara (Keda Distric)

5. Eka Chabashvili Associate professor of Tbilisi State Conservatoire- The folk music

and XX century composition technique (The annotation).

6. Tatiana Teslja (Sister Salomea) Aspirant of Musical Academy by N. Lisenko - The

liturgical singing repertoire of Vespers in the Ukrainian note-linear hirmologions of

XVI-XVIII centuries.

12.00 - doc. Film ,,The castle of Khikhani and National Hero Selim Khimshiashvili” -

Directed by Givi Nakhucrishvili

31 October

10.00 (Art University of Batumi. Conference Hall)

1. Ekaterine Kazarashvili (Tbilisi Stsate Conservatoire. Master )- ,,Eight-tone

System in the Heirmi of Christmas Canon "

2. Nino Makharadze Associate professor of Ilia State University -Vocal Signals in Georgia (some aspects of the problem).

3. Shorena Metreveli (Tbilisi State Conservatoire) Comparative Analysis of “Let us,

the Cherubim” VersionsAccording to manuscript Q-674

4. Tinatin Tchabukiani (Doctor of Art Scienees. Associated Professor at Shota Rustaveli

Theatre And film Georgia State University)- Folk and Religious Music in the documentary filmmakers

5. Tamar Chkheidze (Doctor of Musicology, Tbilisi State Conservatoire)

Canonical hours and Traditions of Service According to Georgian Liturgical –Musical Manuscripts.

12.00 - doc. Film "Monastery of Saint Anthony" [director Giorgi Kakabadze,

Composer Eka Chabashvili

Doc.film-"The new Martyrs”- " director Giorgi Kakabadze, Composer Eka Chabashvili

29 ოქტომბერი

October 29

გიორგი გარაყანიძე (ისტორიის მეცნიერებათა მაგისტრი, ეთნომუსიკოლოგი)

მთვარის კულტმსახურების ცოცხალი ნაშთი და

წარმართული ღვთაების ნიშან-სიმბოლო.

ისტორიის ერთ ადრეულ ეტაპზე ქართველთა წინაპარი ტომები, სხვა ძველი

ხალხების მსგავსად, მნათობთა რელიგიას აღიარებდნენ და შესაბამისი პანთეონიც

ჰქონდათ, სადაც უზენაესი ღვთაების ადგილი მთვარეს ეჭირა (21: 100-121).

ბერძენი გეოგრაფი და ისტორიკოსი სტრაბონი (ძვ.წ.64/63-ახ.წ..23/24) ალბანელთა

კულტმსახურების აღწერისას ქართველთა უძველესი სარწმუნოების შესახებ გვაწვდის

ცნობას: მთვარის საკულტო ტაძარი იბერიის მახლობლად მდებარეობდა, სადაც

ქურუმები სხვადასხვა რიტუალისაგან შემდგარ კულტმსახურებას აღასრულებდნენ. აქ

ისინი ქადაგად ეცემოდნენ; მთვარისთვის შესაწირ ადამიანებს ერთი წლის განმავლობაში

კისერზე ჯაჭვს ადებდნენ; ზვარაკად შეწირულს კი განწმენდის მიზნით ყველა ფეხს

ადგამდა (21: 90) (ხაზგასმა აქაც და ქვემოთაც, ყვეგან ჩვენია _ გ.გ.).

საქართველოში ბოლო დრომდე შემორჩა ამ უძველესი წარმართული

კულტმსახურების ნაშთები. მათ ქრისტიანულ ეპოქაში წმ. გიორგის დღეობებში

დაიმკვიდრეს ადგილი და ტრადიციული წეს-ჩვეულებების შინაარსით განაგრძეს

არსებობა, რაც იმითაა მნიშვნელოვანი, რომ ქართულ ხალხურ რწმენაში წმ. გიორგის

წარმართული მთვარის ღვთაების ადგილი უჭირავს (21: 88). წმ. გიორგის ტაძრებისა და

მათთან დაკავშირებული დღეობების სიმრავლე საქართველოში კარგადაა ცნობილი.

ამჯერად ჩვენთვის საინტერესოა აწყურის თეთრი გიორგობა, რომელიც სპეციალურ

ლიტერატურაშია აღწერილი და პარალელებია გავლებული სტრაბონის მონათხრობთან

(21: 92; 17: 10):

აწყურის ეკლესიაში ქრისტიანული მსახურება მიმდინარეობს, პარალელურად კი

ტაძრის გარეთ წარმართული რიტუალები აღესრულება: სტრაბონის ცნობაში

მთვარისთვის ზვარაკად განმზადებულთა მსგავსად, აქაც აქვთ წმ. გიორგის ყმებს

კისერზე შემოხვეული შანა, რომელსაც აღთქმული დროის გასვლამდე არ იხსნიან;

კისერზე მძიმე ჯაჭვდადებული ქალები გარშემო უვლიან ტაძარს, რომელთაგან ერთ-

ერთი ქადაგად ეცემა და ამის შემდეგ ეკლესიის კარებში წვება. მას ხალხი ფეხს ადგამს.

წაქცეული კი გაუნძრევლად წევს და ხმას არ იღებს, თითქოს მკვდარი იყოს. აქ

სიმბოლურ მსხვერპლშეწირვასთან გვაქვს საქმე, რომელიც პირდაპირ მსგავსებას ჰპოვებს

სტრაბონისეულ აღწერილობასთან. ეს დღეობა, აღნიშნული წესჩვეულებებითურთ, XX ს-

ის 50-იან წლებშიც განაგრძობდა არსებობას.

მსგავსი დღეობები დასტურდება როგორც აღმოსავლეთ, ისე დასავლეთ

საქართველოში და ისინი დღესაც ცოცხლობენ ყოფაში. მაგალითად, აღსანიშნავია

მთიულეთში ლომისის წმ. გიორგის დღეობა, რომელიც ყოველი წლის ივნისში,

პეტრეპავლობის მარხვის დაწყებამდე, ოთხშაბათობით იმართება. ყურადღებას იქცევს

რკინის ძველი ჯაჭვი, რომელიც სალოცავში ინახება. ამ მძიმე ჯაჭვს მლოცველი კისერზე

იდებს და სამგზის შემოუვლის ეკლესიაში მდგარ სვეტს. ამ ქმედების შედეგად,

გადმოცემის თანახმად, მლოცველს ცოდვები მიეტევება (ექსპ., მთიულეთი 1997).

საგულისხმოა ისიც, რომ ლეგენდა ლომისის სალოცავის დაარსების შესახებ ხარს

უკავშირდება და სალოცავის სახელწოდებაც _ ლომისი, ამ ხარის სახელიდან (ლომა)

წარმომდგარა (13: 168-171). ხარი კი აღმოსავლეთის ძველ ხალხებს მთვარის საკულტო

ცხოველად მიაჩნდათ (23: .262, 263).

ყველა ამ დღეობისთვის დამახასიათებელ საერთო, რამდენიმე ძირითად დეტალს

გამოვყოფთ, ესენია:

1. ღამის თევა, რაც მთვარის დღეობისთვისაა დამახასიათებელი (21: 93).

2. ჯაჭვი, რომელსაც მსხვერპლშეწირვის ატრიბუტის დატვირთვა აქვს.

3. ქადაგად დაცემა.

4. საკულტო სიმღერა, რომელიც ხშირ შემთხვევაში წმ. გიორგის

სადიდებელ ტექსტს შეიცავს.

საკულტო სიმღერათაგან დიდ ყურადღებას იქცევს ფერხულით თანხლებული

"დიდების" ერთ-ერთი კახური ვარიანტის შესრულების წესი. "დიდების" ფერხულს

ქალები ასრულებენ. ფერხულის წრის შუაგულში ქალები ნახევარმთვარისებურად რკალზე

დგანან, რომელთაც დანარჩენები უვლიან გარშემო (17: 11). ეს სანახაობა, ჩვენის აზრით,

მთვარის თვისებას უნდა გადმოსცემდეს, კერძოდ: ქალების დგომით შექმნილი რკალი

ნახევარმთვარეს განასახიერებს, წრიული ფერხული კი _ სავსე მთვარეს. საერთო სურათი

ასახავს მთვარის აღვსების პროცესს, რაზეც მბრუნავი წრე უნდა მიანიშნებდეს. ეს

მოსაზრება ეხმიანება ივ. ჯავახიშვილის ცნობას, რომლის მიხედვითაც წმ. გიორგის ერთ-

ერთი დღეობა მთვარის აღვსების ღამეს იმართებოდა (21: 93).

აქვე უნდა ვთქვათ, რომ აღნიშნული სიმღერა-ფერხული დღესაც ცოცხლობს

ყოფაში. 2004 წელს კახეთის სოფელ შილდაში მოწყობილი ექსპედიციის დროს

მივაკვლიეთ ქალებს, რომელთაც მთელი თავისი არქაული ბუნებით შეასრულეს

აღნიშნული "დიდება". როგორც ჩანს, ფერხულს დროთა განმავლობაში ტრანსფორმაცია

განუცდია და წრის შიგნით, ნახევარმთვარისებურად მდგარი ქალების ნაცვლად, ორი

ქალიღა დგას. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ იმავე რესპონდენტთა ცნობით, ეს ფერხული

პირველი ფორმითაც სრულდება, როდესაც წრის შიგნით რამდენიმე ქალი დგას (ექსპ.,

კახეთი 2004). გამოდის, რომ ამ ფერხულის შესრულების წესი არაერთგვაროვანია.

ამ დღეობებისთვის დამახასიათებელი სიმღერაა აგრეთვე "იავნანა", რომლის,

სხვათა შორის, მეტად არქაული და იშვიათი, რესპონსორული (სოლისტისა და გუნდის

მონაცვლეობაზე დამყარებული) ვარიანტი იმავე შემსრულებელთაგან ჩავიწერეთ.

"იავნანაზე" ცალკე წერილში ვრცლად ვსაუბრობთ (მზადდება გამოსაცემად), ამიტომ აქ

ამაზე სიტყვას აღარ გავაგრძელებთ. მხოლოდ აღვნიშნავთ, რომ "იავნანა" ღვთაება

ნანასადმი აღვლენილი საგალობელია. სპეციალურ ლიტერატურაში ნანა მზის

ქალღვთაებადაა მიჩნეული (11: 152-154), რაც გაუგებარს ხდის ამ სიმღერის მთვარის

დღეობაზე შესრულებას. ამიტომ, ჩვენი აზრით, ის დებულება, რომ ნანა მზის ღვთაების

სახელია, გადამოწმებას საჭიროებს:

ჩვენთვის ცნობილია, რომ შუმერულ ღვთაებათა პანთეონში ნანა მთვარის

ღვთაებას ეწოდებოდა (25: 123), იგი ხარის სახით გამოისახებოდა (6: 14). უძველესი

ქართველური ტომები კი იმ კულტურულ არეალში მოიაზრებიან, სადაც შუმერული და

საერთოდ წინააზიური კულტურა ვრცელდებოდა (15: 91; 16: 372). ქართველური ტომებიც

რომ მთვარის ღვთაებად მიიჩნევდნენ ნანას, ამის დასტურად ისიც გამოდგება, რომ ნანას

ჰიმნი "იავნანა" სწორედ მთვარის დღეობაზე სრულდებოდა.

როგორც აღინიშნა, ხალხურ რწმენა-წარმოდგენაში წარმართულ მთვარეს

ქრისტიანულ ეპოქაში წმ. გიორგი შეენაცვლა. ამ თვალსაზრისით, ყურადღება უნდა

მივაპყროთ აღმოსავლეთ საქართველოს მთას, სადაც, როგორც ცნობილია, მძლავრი

წარმართული კერის არსებობის გამო, ქრისტიანობა მთელი ისტორიის მანძილზე

აწყდებოდა წინააღმდეგობას. საგულისხმოა ისიც, რომ აქ უმეტესი სალოცავი სწორედ წმ.

გიორგისთანაა გაიგივებული (24: 185). ეს სალოცავები ხალხს ღვთისშვილთა პატივსაცემად

აუგია, რომლებიც, ქართული მითოლოგიური გადმოცემის მიხედვით, მორიგე ღმერთმა

დევ-კერპებთან საბრძოლველად გადმოუშვა მიწაზე და რომელთაც წარმატებით

დაუმარცხებიათ ბოროტი ძალები (18: 5). მთიელები ღვთისშვილების, იგივე ჯვარ-ხატების

სახელზე ლოცულობენ და მათ პატივსაცემად ხატობის დღესასწაულებსაც მართავენ,

რომლის წარმმართველი ხევისბერია: ის მთავარი კულტმსახურია და ჯვარ-ხატის კარზე

გამართულ თითქმის ყველა რიტუალს ის უძღვება (5: 6).

ჩვენთვის საინტერესოა, თუ არის აღბეჭდილი მთვარის კულტის კვალი

აღმოსავლეთ საქართველოს მთაში, სადაც ასე მრავლადაა წმ. გიორგის სახელთან

დაკავშირებული სალოცავები. ამის უფრო ზუსტად გასაგებად ჯერ უნდა გამოვარკვიოთ,

თუ რას წარმოადგენს მორიგე ღმერთი და ვინ არიან ღვთისშვილები.

ქართული მითოლოგიის მიხედვით, მზისქვეშეთში ყველაფერს მორიგე ღმერთი

განაგებს. მას თავისი სამეფო კარავი გერგეთმყინვარს ზემოთ, მე-7-ე ცაზე აქვს გაშლილი

და იგი მამად ითვლება, ღვთისშვილები კი _ მის შვილებად (18: 15). საგულისხმოა, რომ

რიცხვი 7 უძველესი დროის სხვადასხვა ხალხებს საკრალურ რიცხვად მიაჩნდათ და მას

მთვარის რიცხვად თვლიდნენ (1: 115; 14: 106, 107). როგორც ვხედავთ, მორიგე ღმერთსაც

და მთვარესაც ერთი და იგივე რიცხვი მიეკუთვნებათ. რაც გვაფიქრებინებს, რომ მორიგე

ღმერთი სხვა სახელით ცნობილი მთვარის ღვთაებაა. ეს რომ ასე უნდა იყოს, ამას

ადასტურებს ქართული ანდრეზიც, რომელშიც დევებისაგან შეჭირვებული კაცი მორიგე

ღმერთს სთხოვს დახმარებას და მას თეთრ ხარს შესწირავს. საყოველთაოდაა ცნობილი,

რომ ხარი მთვარის საკულტო ცხოველი გახლავთ (23: .262, 263), ხოლო თეთრი _

მთვარის ფერი (21: 65). მაშასადამე, მორიგე ღმერთი მთვარის ღვთაებასთან იგივდება.

თუ კი ღვთისშვილების მამა, მორიგე ღმერთი, იგივეა, რაც მთვარე, მაშინ

ღვთისშვილები მთვარის შვილები გამოდიან. ამ დებულების სისწორეს სხვა მონაცემებიც

ადასტურებს. ამ თვალსაზრისით, ჩვენი ყურადღება ერთმა გარემოებამ მიიპყრო: ბოროტი

ძალების, დევ-კერპების, დამამარცხებელი ღვთისშვილები ბერადაც იწოდებიან.

მაგალითისთვის შეიძლება დავასახელოთ ბერი ბაადური (4: 283), ბერი იახსარი (7: 216),

ბერი კოპალა (ექსპ., ფშავი 2001). ამ შემთხვევაში ჩვენთვის მნიშვნელოვანია ის, რომ

საქართველოში წმ. გიორგისთვის (რესპ. მთვარისთვის) შეთქმულ ბავშვებს "ბერს" უძახიან.

ასევე "ბერი" ეწოდება იმას, ვისაც წმ. გიორგისთვის სამსახურისა და მონობის აღთქმა

აქვს დადებული (21: 95). მაშასადამე, რაკი "ბერი" მთვარესთან დაკავშირებული სახელია,

ამიტომ ზემოთ დასახელებული ღვთისშვილებიც მთვარეს უნდა უკავშირდებოდნენ. ამ

მოსაზრებას კიდევ უფრო განამტკიცებს ერთი თუშური ანდრეზი: "სამას სამოცდასამი წმ.

გიორგი ყოფილა. ქაჯებს შეუპყრიათ, უწამებიათ(...) მაგრამ ვერაფრით ვერ მოუკლავთ.

ამის შემდეგ 363 ასოდ დაჭრეს _ ახლა მაინც არ მოკვდებაო? შეიმოსა სულყველა

ანგელოზებად და გაფრინდნენ და ყველა ამას სახელი ჰქვიან და ყველა წმ. გიორგის

ნაჭრები არიან და იმისი მოძმეებია, სახელები იმათ ჰქვიათ: კოპალა, ლაშარი, ÃაÃმატე,

ლაღ იაÃსარიც..." (4: 425).

ამგვარად, ღვთისშვილები, იგივე ხატები წმ. გიორგის, ანუ მთვარის ნაწილები,

მისი შვილები არიან. ამის დასტურად მეტყველებს ისიც, რომ ფშავის ერთ-ერთი თემი

(უძილაურთა) სამსხვერპლო კურატებს სწირავდა ერთდროულად როგორც თავის სათემო

ხატს (კოპალას), ისე _ აწყურის თეთრი გიორგის ხატს კახეთში (3: 28). აღმოსავლეთ

საქართველოს მთაში ღვთისშვილთა პატივსაცემად აღვლენილი ხატობის დღესასწაულები

კი წარმართული მთვარის კულტმსახურების ცოცხალ ნაშთად უნდა მივიჩნიოთ. ამას

ბევრი რამ ადასტურებს, მათ შორის _ ხატობის შემადგენელი არაერთი წეს-ჩვეულება,

რომელიც პირდაპირ პარალელს ჰპოვებს ზემომოყვანილ მთვარის კულტმსახურებასთან.

ამჯერად მხოლოდ რამდენიმე მნიშვნელოვან დეტალზე შევაჩერებთ ყურადღებას:

საყურადღებოა, რომ აქაც ვხვდებით ჯაჭვს. ამის მაგალითად ზემომოყვანილი

ლომისის დღეობაც გამოდგება. ასეთი დიდი და მასიური ჯაჭვი ბოლო დრომდე

შემონახულა ლაშარის სალოცავშიც (3: 21), სადაც დასტურდება მთვარის დღეობებისთვის

დამახასიათებელი ჩვენთვის ნაცნობი რიტუალი, როდესაც კისერზე ჯაჭვდადებული

ხატის მონა გარს უვლის სალოცავს (იქვე: 24). ასევე, ლაშარის ჯვრის შესახებ

გადმოცემაში ვგებულობთ, რომ ხმელგორზე, სადაც ახლა ლაშარის სალოცავია, ბერმუხა

მდგარა. მას ცასთან ოქროს შიბი (ჯაჭვი) აერთებდა (9: 56). ჯაჭვის მეშვეობით

ანგელოზები ჩამოდიოდნენ ციდან და მუხის ტოტებზე სხდებოდნენ.

"ბერი გიორგი მეც ვიყავ,

ცას ვები ოქროს შიბითა"...

(8: ანდრეზები, ფშავი, ლაშარი)

ჯაჭვსა და ღვთისშვილებს შორის კავშირი სხვაგანაც მყარდება: ქართული

მითოლოგიის მიხედვით, მორიგე ღმერთმა ღვთისშვილები გერგეთის მთის ძირას

გადმოუშვა (18: 5). ცნობილია, რომ დასახელებული ადგილის სიახლოვეს (იგულისხმება

ადგილი ყაზბეგის მყინვართან), ბეთლემის გამოქვაბულთან ბოლო დრომდე ეკიდა ძველი

ჯაჭვი (ეს ჯაჭვი ამჟამად სტეფანწმიდის მუზეუმში ინახება);

ძველი მთვარის კულტმსახურების მსგავსად, ხატობაზეც ხდება ქადაგად დაცემა _

ქადაგი ხატის სახელით წინასწარმეტყველებს და ხალხს ხატის ნებას უცხადებს (10: 66; 12:

198); აქაც აღესრულება მსხვერპლშეწირვა, რაც პირუტყვის დაკვლაში გამოიხატება; აქაც

სრულდება საკულტო ჰიმნი; ხატობის დღესასწაულიც, როგორც მთვარის დღეობა, მთელ

ღამეს გასტანს.

საინტერესოა, მთვარის თაყვანისცემის კიდევ რა დეტალები შეინახეს ხატობებმა. ამ

თვალსაზრისით, ჩვენი ყურადღება მიიპყრო ხატობების საკულტო ჰიმნებმა _

"ფერხისებმა," რომელთა შესრულების ორი ძირითადი ფორმა არსებობს: 1. ფერხულით,

როდესაც წრის შუაგულში ხევისბერი დგას ხატის დროშით ხელში და წრე მის გარშემო

ტრიალებს (24: 12; ექსპ., ფშავი 1986). 2. მსვლელობით, როდესაც მეფერხისეები დროშიანი

ხევისბრის წინამძღოლობით ან გარს უვლიან სალოცავის ნაგებობას, ან სიმღერის

გაუწყვეტლად მიემართებიან მთის სალოცავიდან (მთაწმინდიდან) ბარის სალოცავამდე (5:

7).

რადგან უკვე ვიცით, რომ ჯვარ-ხატების სალოცავები უშუალოდ უკავშირდებიან

მთვარის ღვთაებას, ამიტომ ამის გათვალისწინებით უნდა დავაკვირდეთ "ფერხისაში"

გამოხატულ წრიულ მოძრაობებს; ჯერ ვნახოთ მსვლელობით შესრულებული "ფერხისა":

მთის სალოცავიდან სიმღერით წამოსული მეფერხისეები, როდესაც ბარის

სალოცავთან ჩამოვლენ, სიმღერის გაუწყვეტლად ჩერდებიან და ემზადებიან ახალი

მსვლელობისთვის. შემდეგ სიარულს აგრძელებენ ერთრიგად, ერთმანეთის მიყოლით

ისე, რომ რკალის ფორმას ქმნიან, ხოლო ამის შემდეგ წინამძღოლი თანდათან წამოეწევა

მეფერხისეთა კუდს, რის შემდეგაც მეფერხისენი უკვე წრეს წარმოადგენენ და ასე

განაგრძობენ მსვლელობას.

აქაც იგივე სურათი იკვეთება, რაც უკვე "დიდების" ფერხულის დროს გვქონდა,

კერძოდ: მეფერხისეთა მიერ გამოხატულ მონახაზში თავდაპირველი რკალი

ნახევარმთვარეს გვიჩვენებს, შეერთებული წრე კი _ სავსე მთვარეს. და რაც ასევე

მნიშვნელოვანია, ყოველივეს გადმოცემა გაუჩერებლად, წრიულ ქმედებაში ხდება, რაც

მთვარის შევსების პროცესზე უნდა მიგვანიშნებდეს. ბოლოს კი მეფერხისენი სალოცავის,

ხევისბრისა და დასტურის პირისპირ დგებიან რკალზე, _ ასე გრძელდება და ასევე

მთავრდება სიმღერა (ექსპ., ფშავი 1998; ექსპ., ფშავი 2001).

როგორც მთვარის საკულტო ჰიმნების _"დიდებისა" და "ფერხისას," _

შესრულების წესზე დაკვირვებამ გვაჩვენა, ორივე შემთხვევაში მთვარის გამოსახატავად

გამოყენებულია ორი გრაფიკული ნიშანი _ რკალი და წრე. რაც იმას ამტკიცებს, რომ აქ

მთვარის გამოსახვასთან გვაქვს საქმე. რადგან მარტოოდენ წრიული მონახაზით ძნელია

გაარჩიო მნათობის ვინაობა _ წრიული ფორმით ხომ მზეც გამოიხატება (2: 44, XX ტაბ.,

სურ.12).

ახლა ვნახოთ, რა ვითარება გვაქვს "ფერხისას" ფერხულად შესრულების

შემთხვევაში:

გრაფიკული თვალსაზრისით, აქაც 2 ელემენტია წარმოდგენილი _ წრე და

წერტილი

_ წრიული ფერხული და მის შუაგულში მდგარი დროშიანი ხევისბერი.

როგორც ვხედავთ, ამ შემთხვევაში, წრეში მოთავსებულ რკალს წერტილი ცვლის,

რაც, ჩვენი აზრით, ორი მიზეზით შეიძლება აიხსნას:

1. ადვილი დასაშვებია, რომ, "დიდების" მსგავსად, ამ ფერხულმაც განიცადა

ტრანსფორმაცია და წრის შუაგულში რკალის გამომხატველ მამაკაცთა რაოდენობა

ერთამდე შემცირდა.

2. გამორიცხული არც ისაა, რომ მთვარის ღვთაების გამოსახატავად, წრისა და

რკალის ანალოგიურად, ზოგადად ორი გრაფიკული ელემენტი გამოიყენებოდა _ წრე და

მის შიგნით მოთავსებული წერტილი.

ახლა ვნახოთ, სადმე მატერიალურ ძეგლზე თუ დასტურდება აღნიშნული

გრაფიკული სიმბოლო-ნიშანი. ამ მხრივ, საინტერესოა დავაკვირდეთ სვანურ საწესო

გრაფიკაში მოცემულ მთვარის გამოხატვის წესს. ის აქ რამდენიმე ვარიანტადაა

წარმოდგენილი: ზოგ შემთხვევაში მას წრიული ფორმა აქვს (2: 42, ტაბ. XVI, სურ. 7),

ზოგ შემთხვევაში _ რკალური (იქვე: 37, ტაბ. XII, სურ.10; 44, ტაბ.XIX, სურ. 8). ვხვდებით

მთვარის სპირალისებურ გამოსახულებასაც (იქვე: 39, ტაბ. XII, სურ. 4). სპირალით

გამოხატული მთვარე მოცემულია სვანურ პურის საჭვრეთზეც, რომლით დაბეჭდილი

პურებიც, სავარაუდოდ, მთვარის ღვთაების სახელზე იწირებოდა (იქვე: 39). ჩვენთვის

ყველაზე საგულისხმო ის არის, რომ ლიფანალის მხატვრობაში მთვარის სპირალისებურ

გამოსახულებას ცენტრში წერტილი უზის (თუმცა სიმბოლოს აღწერის დროს მოცემული

ნაშრომის ავტორი ვ. ბარდაველიძე არაფერს ამბობს წრის შიგნით დასმულ წერტილზე).

საგულისხმოა ისიც, რომ ჩვენთვის საინტერესო ნიშანი სვანურ გრაფიკულ ხელოვნებაში

პირდაპირ მთვარედ (დოშდულ) იწოდება (იქვე: 39). ჩვენი აზრით, წერტილის გარშემო

შემოვლებული სპირალი ბრუნვას უნდა წარმოადგენდეს, ხოლო მთლიანობაში

გრაფიკული ნიშანი მთვარის აღვსების პროცესს უნდა გადმოსცემდეს, როგორც ეს

ფერხულის შემთხვევაში იყო.

ყურადღებას იქცევს სვანეთში გავრცელებული ხარის შეწირვის წესიც, რომელსაც

"სტაროსტა" (ხევისბერი) წარმართავს: კულტმსახური ილოცება, პარალელურად კი

დაჩოქილი მლოცველის ირგვლივ ხარს სამჯერ შემოატარებენ წრეზე . როგორც ვხედავთ,

ამ შემთხვევაშიც დასტურდება ზემოგანხილული ნიშან-სიმბოლო და მისი შემადგენელი

დეტალები (ექსპ., სვანეთი 2006).

წრითა და მასში მოთავსებული წერტილით მივიღეთ პირობითი გრაფიკული

ნიშანი, რომელიც, როგორც კვლევამ გვიჩვენა, მთვარის ღვთაებას უნდა აღნიშნავდეს,

უფრო ზუსტად _ მისი აღვსების პროცესს.

ამ გრაფიკულ ნიშანს ვხვდებით ნეკრესის ნაქალაქარის ცენტრალურ ნაწილში

აღმოჩენილ ქრისტიანობამდელ წარწერაშიც. სახელდობრ, ლაპიდარულ ტექსტში:

უნდა ითქვას, რომ მისი შინაარსი არქეოლოგთათვის უცნობია (20: 44). ნეკრესში

დაფიქსირებული ნიშანი ჩვენთვის იმითაა მნიშვნელოვანი, რომ ციურ მნათობთა

ღვთაებების კულტი ჯერ კიდევ ძვ. წ. II ათასწლეულიდან ჩანს ნეკრესში. რიგ

შემთხვევებში კი აღინიშნება მთვარის კულტის კვალი (20: 17,18,20,27).

აღნიშნული გრაფიკული სიმბოლოს თვალსაზრისით, ყურადღებას იპყრობს ჯვარ-

ხატების სალოცავთა არქიტექტურაც: სალოცავ-ნაგებობას გარშემო წრიულად გალავანი

აქვს შემოვლებული, რომელიც საგრძნობლად დაბალია, რაც გამორიცხავს მის

დამცველობით ფუნქციას (3: 104,105; ექსპ., ფშავი 2001). სავარაუდოა, რომ გალავანს,

როგორც საკულტო ნაგებობის ნაწილს, ამ შემთხვევაში არა დამცავი, არამედ საკრალური

მნიშვნელობა ჰქონდეს _ ნაგებობის სქემატური მონახაზი ემთხვევა ზემოგანხილულ

ნიშან-სიმბოლოს. საინტერესოა, რომ ნეკრესში აღმოჩენილი ციურ მნათობთა ტაძარი

(ძვ.წ. XIV-XIIსს) გახლდათ წრიული ნაგებობა შუაში მოთავსებული ნახევარმთვარისებრი

ნაგებობით (20: 9). ასე რომ, მისი სქემატური მონახაზი ჩვენ მიერ ზემოთ ნახსენებ მეორე

სიმბოლოს ემთხვევა _ წრეში ჩახატულ რკალს, რომელიც "დიდების" ფერხულშია

წარმოჩენილი.

ამრიგად, ჩატარებული კვლევის საფუძველზე რამდენიმე დასკვნის გამოტანა

შეიძლება:

1. მორიგე ღმერთი იგივე მთვარის ღვთაებაა, ხოლო ღვთისშვილები (ხატები)

მთვარის შვილებად, მის ნაწილებად გვევლინებიან.

2. გამოიკვეთა პანთეონი: უზენაესი ღვთაება მთვარე და მასზე

დაქვემდებარებული მისივე შვილები (ხატები), რომელთაც, თავის მხრივ, თავიანთი

მსახურები ("მახავანნი". 12: 191) ექვემდებარებიან.

3. დღემდე შემორჩენილი ხატობები უძველესი წარმართული მთვარის

კულტმსახურების ცოცხალ ნაშთს წარმოადგენს. ხოლო ხატობის წარმმართველი

ხევისბრები მთვარის ქურუმთა მემკვიდრეებად უნდა ჩაითვალონ.

4. გამოვლენილია გრაფიკული ნიშან-სიმბოლო, რომელიც მთვარის ღვთაებას,

კერძოდ მის აღვსებას გამოხატავს.

BA

დამოწმებული ლიტერატურა:

1. ასლანიშვილი შ. (1954) ნარკვევები ქართული ხალხური სიმღერის შესახებ.

თბილისი.

2. ბარდაველიძე ვ. (1953) ქართული (სვანური) საწესო გრაფიკული ხელოვნების

ნიმუშები. თბილისი.

3. ბარდაველიძე ვ. (1974) აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის ტრადიციული

საზოგადოებრივ-საკულტო ძეგლები. I ტ. თბილისი

4. ბოჭორიძე გ. (1993) თუშეთი. თბილისი.

5. გარაყანიძე გ. (2003) თანამედროვე ხატობის დღესასწაული ფშავში. კულტურის

ისტორიისა და თეორიის საკითხები XIV. თბილისი

6. გარაყანიძე გ. (2005) ქართული ეთნომუსიკის თეატრი. სამაგისტრო ნაშრომი

(ხელნაწერის უფლებით).

7. გელოვანი ა. (1983) მითოლოგიური ლექსიკონი. თბილისი

8. ელექტრონული წიგნი (2002) ქართული ფოლკლორი. თბილისი

9. ვაჟა-ფშაველა (1964) ლაშარობა. პუბლიცისტური და ეთნოგრაფიული წერილები.

თხზულებათა სრული კრებული ათ ტომად. IX ტ., გვ. 55-61, თბილისი.

10. ვაჟა-ფშაველა (1964) ფშავლების ამაოდ-მორწმუნეობანი. პუბლიცისტური და

ეთნოგრაფიული წერილები. თხზულებათა სრული კრებული ათ ტომად. IX ტ.,

გვ. 65-70, თბილისი.

11. მაისურაძე ნ. (1971) აღმოსავლეთ საქართველოს მუსიკალური კულტურა.

თბილისი.

12. მაკალათია ს. (1985) ფშავი. თბილისი.

13. მაკალათია ს. (1930) მთიულეთი. ტფილისი.

14. პატარიძე რ. (1980) ქართული ასომთავრული. თბილისი.

15. ჩიტაია გ. (2000) აკადემიკოსი სიმონ ჯანაშია და ქართველი ხალხის

წარმოშობის პრობლემა. შრომები II ტ., გვ. 88-99, თბილისი.

16. ჩიტაია გ. (2000) სუმერთა ცივილიზაცია. შრომები II ტ. გვ. 368-372, თბილისი.

17. ჩიჯავაძე ო. (1962) ქართული კახური ხალხური სიმღერები. ნაწილი პირველი.

თბილისი.

18. ცანვა ა., წულაია ჯ. (1998) საუბრები ქართულ მითოლოგიაზე. თბილისი.

19. ჭანტურიშვილი ს. (1997) ეთნოლოგიის ქრესტომათია. თბილისი.

20. ჭილაშვილი ლ. (2004) ნეკრესის უძველესი ქართული წარწერები და ქართული

დამწერლობის ისტორიის საკითხები. თბილისი.

21. ჯავახიშვილი ივ. (1979) თხზულებანი თორმეტ ტომად. I ტ. თბილისი

22. ჯავახიშვილი ივ. (1998) თხზულებანი თორმეტ ტომად. XI ტ. თბილისი.

23. ჯავახიშვილი ივ. (1949) ქართული პალეოგრაფია. თბილისი

24. ჯვარ-ხატთა სადიდებლები (1998) ტექსტები შეკრიბეს, შესავალი, ლექსიკონი და

საძიებლები დაურთეს ზურაბ კიკნაძემ, ხვთისო მამისმედაშვილმა და ტრისტან

მახაურმა. თბილისი.

25. Wolkstein D., Kramer S.N. (1983) Inanna. Queen of heaven and earth. Her stories and hymns

from Sumer. New York

დამოწმებული ექსპედიციები:

კახეთი, სოფ. შილდა 2004წ., გ.გარაყანიძის ექსპ.

მთიულეთი 1997წ., ე.გარაყანიძის ექსპ.

სვანეთი, ლენტეხის რ., 2006წ., გ. გარაყანიძის ექსპ.

ფშავი (სოფ. მაღაროსკარი) 1986წ., ე.გარაყანიძის ექსპ.

ფშავი (სოფ. ცაბაურთა, სოფ. ჭიჩო) 1998წ., ე.გარაყანიძის ექსპ.

ფშავი (სოფ. უძილაურთა, სოფ. ცაბაურთა, სოფ. შუაფხო) 2001წ., გ.გარაყანიძის ექსპ.

Giorgi (gigi) Garakanidze (The Master of Historical Science, Ethnomusicologist)- One unknown

sample of Ethnomusic Theatre

The live remnant of the lunar worship and the mark - symbol of the pagan deity

At one of the earliest stages of the history, the ancestors of the Georgian tribes, like other ancient

people, recognized the luminary religion and had the appropriate pantheon where the moon occupied

place of the supreme deity. The Greek geographer and historian Strabo while describing the Albanians

cult worship gave the information on the ancient religion of Georgians, pursuant to which the lunar priests

performed the cult services consisting of various rituals. The study found that the icon celebrations

preserved in the mountains of the eastern Georgia are the analogues to Strabo lunar cult worship and

alongside with the rituals represent its live remnants.

The material existing in the science hitherto as well as the latest, largely the information obtained

in the field by the author is used throughout the research. According to the Georgian mythology, proverbs

and other ethnographic materials the research distinguishes the lunar pagan pantheon.

As a result of the study on the folklore music and graphic art items, the mark-symbol has been

revealed which expresses the lunar deity, in particular expresses its filling.

It appears that the Khevisberebi (leaders of mountain tribes) who lead the icon celebrations were

the heirs of the ancient priests, and rituals which were the part of the icon celebrations whether it was the

sacrifice, rules for singing the cult songs, rituals related to the chain or preaching or the architecture of

the shrines,- should be considered as the art of the priests.

ლოლიტა სურმანიძე (მაგისტრი. ეთნომუსიკოლოგი)

ოსური ხალხური სიმღერები (დიმიტრი არაყიშვილის კოლექციის მიხედვით).

ქართველი ეთნომუსიკოლოგები ეროვნული ფოლკლორული ნიმუშების

დაფიქსირებასთან ერთად მნიშვნელოვან ყურადღებას აქცევდნენ საქართველოში მცხოვრები

ხალხების მუსიკას. ცნობილია, რომ ქართული მუსიკალური ფოლკლორისტიკის

ფუძემდებელმა _ დიმიტრი არაყიშვილმა XX ს. დასაწყისშივე ჩაიწერა აფხაზური და ოსური

ფოლკლორის ნიმუშები.

მოხსენება ეფუძნება მის მიერ 1923 წ. შიდა ქართლში ცვილის ლილვაკებზე ჩაწერილ

35 ოსურ სასიმღერო ნიმუშს. 2006 წ. იუნესკოს პროექტის ფარგლებში ტრადიციული

მრავალხმიანობის კვლევის საერთაშორისო ცენტრმა შეძლო ამ აუდიოჩანაწერების ციფრულ

მატარებლებზე გადატანა და გამოცემა. 2009 წ. კი გამოიცა ფოლკლორის სახელმწიფო

ცენტრის არქივში დაცული ოსური ხალხური სიმღერების ხელნაწერები, სადაც 10 ნიმუში

სწორედ არაყიშვილის ჩანაწერებიდანაა.

ოსური სიმღერების ზემოაღნიშნული კოლექცია ჟანრული თვალსაზრისით

მრავალფეროვანია. ჭარბობს ღვთაებების პატივსაცემად შესასრულებელი საკულტო-

სარიტუალო დანიშნულების ნიმუშები _ წმ. ღვთაების, ღვთისმშობელი მარიამის,

ვასთირჯის, წმ. ელიას, ალარდის სიმღერები. მნიშვნელოვანი წილი ნიმუშებისა საგმიროა,

თუმცა ვხვდებით შრომის, საქორწილო, სუფრულ და სატრფიალო სიმღერებსაც. დიმიტრი

არაყიშვილის კოლექცია მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, რომ მასში ტიპური ოსური

ორხმიანი სიმღერებია წარმოდგენილი. 1923 წელს ჩაწერილ ნიმუშებში გვხვდება

მრავალხმიანობის შედგენილი ფორმები (ბურდონულისა და სინქრონულის მონაცვლეობა),

გამოკვეთილია შესრულების რესპონსორული წესი, სოლისტის მიერ ვარირებადი

ინტონაციური მოტივები, დაღმავალი ტიპის მელოდიკა, რთული რიტმი ხშირი

სინკოპირებით, ბანის ოსტინატური ფიგურაციები, კვარტული კადანსები, შესრულების

ტრადიციული მანერა, ხშირია შეძახილები და სამღერისები. ჩამოთვლილი ნიშან-თვისებები

მათ ავთენტიკურობას ადასტურებს.

დიმიტრი არაყიშვილის შემდეგ საქართველოში მცხოვრები ოსების ტრადიციული

სიმღერები ჩაიწერეს ვიქტორ დოლიძემ (1926), ბორის გალაევმა (1935-1936), ავქსენტი

მეგრელიძემ (1937), გრიგოლ ჩხიკვაძემ, გრიგოლ კოკელაძემ, ვლადიმერ კურტიდმა და

დავით თორაძემ (1956), ოთარ ჩიჯავაძემ (1978).

Lolita Surmanidze – Music Faculty if Batumi Art University, Specialists.

Ossetian folk Songs(Dimitri Araqishvili’s collection)

Georgian ethnomusicologists always paid significant attention to the documentation of

national folk examples as well as to the music of other peoples residing inGeorgia.

It is known, that Araqishvili, the founding father of Georgian folk studies recorded

Abkhazian and Ossetian folk Songs in the beginning of the 20th

century. Traditional Ossetian songs were recorded by Victor Dolidze (1926), Boris Galaev (1935-

1936), Avksenti megrelidze (1937), Grigol Chkhikvadze, Grigol Kokeladze, Vladimer Kurtidi,

Davit Toradze (1956) and Otar Chijavadze (1978).

The paper is based on 35 Ossetian folk Songs recorded on wax cylinders in Shida Kartli

in 1923. The International Research Centre for Traditional Polyphony of Tbilisi State

Conservatoire realized the project for the transfer and publication of these recordings on digital

media in 2006. In 2009 The State Folklore centre of Georgia published the manuscripts of

Ossetian folk Songs from its archive (these included 10 examples from Araqishvili’s collection).

The collection of ossetian folk songs is diverse from genre standpoint, cult-ritual

examples dedicated to idols, the Virgin, Vastirji, St. Eliah and Alardi prevail in it. Most songs

are of heroic genre, however there are work, wedding, table and love songs too. Araqishvili’s

collection is also noteworthy as it includes typical two-part Ossetian songs. Among the examples

recorded in 1923 there are compound forms of polyphony (alternation of drone and synchronic

multi-part singing); responsorial performance, international motives varied by the soloist,

descending type of melodics, complex rhythm with frequent syncopation, ostinato figurations of

bass, fourth cadences, traditional performance manner, frequent exclamations and glossolalias

are marked out. The afore-mentioned testifies to the authenticity of the examples.

სეირან გაფარზადე (ხელოვნებათმცოდნეობის კანდიდატი, ბაქოს უზ. გაჯიბეილის

სახელობის მუსიკალური აკადემიის დოცენტი, ბათმანის უნივერსიტეტის (თურქეთი)

ხელოვნების ფაკულტეტის დეკანის მოადგილე

მუსიკალურ-პოეტური ტერმინის ,,კავალი/კავლი/გავალი" გავრცელების არეალი და პოლისემანტიკა.

ამიერკავკასიის ხალხთა მუსიკალურ-ისტორიული მემკვიდრეობა შინარსობრივად

აქტუალურ და საინტერესო საკვლევ მასალას მოიცავს. იგი რელიგიურ წარმოდგენებს,

იდეოლოგიურ შეხედეულებებსა და რეგიონალური თანაარსებობის ყოფით კრიტერიუმებს

უკავშირდება. მუსიკალური ხელოვნება და ნაწილობრივ, ადამიანის ხმოვანი აქტივობის

ინსტრუმენტალური გამოვლინების ფორმა ამის მაგალითს წარმოადგენს.

მუსიკალური ინსტრუმენტების კონსტრუქციული თავისებურებები და

საშემსრულებლო ხერხები, რეპერტუარი და ტემბრალურ-აკუსტიკური თვისებები,

მუსიცირების ასპექტები, აგრეთვე საკრავთა დამახასიათებელი საკრალური სახელწოდებები

ცხადყოფს, ამა თუ იმ მუსიკალური საკრავის ავტოქთონობის ორიგინალურ საფუძველს,

განაზოგადებს სოციუმის ევოლუციური აზროვნების ზოგადადამიანურ ღირებულებათა

გავრცელების არეალს.

მაგალითად, ერთი შეხედვით იდენტური მუსიკალური ინსტრუმენტი ანატოლიაში

მოიხსენიება, როგორც კავალ (ჩასაბერი საკრავის, ფლეტის ანალოგი) აზერბაიჯანში

გვხვდება როგორც დასარტყამი ინსტრუმენტის სახელი - გავალ, საქართველოში არსებული

ჩასაბერი საკრავის მსგავსი სახეობა უენო სალამური გვხვდება სახელწოდებით

კავლი/ავილი/ნაი/ნესტვი. ზემოაღნიშნულის კონტექსტში იდენტური და განსხვავებული

ტიპოლოგიის მუსიკალურ საკრავთა დასახელებების ურთიერთდაპირისპირება

(ანატოლიაში-კავალ-ჩასაბერი საკრავი, აზერბაიჯანში-გავალ-დასარტყამი) შავი ზღვის

არეალის, საბერძნეთისა და მცირე აზიის რეგიონებში გავრცელებული ანალოგიური

ჩასაბერი საკრავების შედარებითი ანალიზის საფუძველს იძლევა.

სიტყვა კავალი თურქულ საკრალურ წარმოდგენებში არსებული ეტიმოლოგიური და

პოლისემანტიკური ინტერპრეტაციით და არაბული პირველსაწყისით კავაშ ადასტურებს

კონცეფციას, ჩასაბერი საკრავის (აეროფონის) სახელწოდება კავალ/კავლი ერთი მხრივ,

გულისხმობს მწყემსის მთავარ საკომუნიკაციო საშუალებას, მეორე მხრივ კი, დასარტყამ

საკრავს (მემბრანოფონი/დეფ/ტეფ-ბუბნა, ასევე, ლიტოფონის პროტოტიპს - გავალ/დაშს,

რომელზეც უკრავს მომღერალი-ხანენდე) ხალხურ-პროფესიონალური მუსიკალური

ტრადიციაში. ამ კონტექსტში ჩნდება ასოციაცია სასულე საკრავის ავლოსის ძველბერძნულ

სახელწოდებასთან (ლერწმის/ენიანი აეროფონი) და სუფიური ტრადიციის მისტიკურ

წარმოდგენებთან. შესაძლო ურთიერთკავშირის ალორითმი იკვეთება ჩიშტის (ინდოეთი)

საგალობლებთან და პაკისტანურ რიტუალთან სახელწოდებით კავალ.

Seyran Qafarzade (Doctor of Fine Arts, Deputy dean, Batman University (Turkey), School

of Fine Art: Lecturer, Baku Music Academy named after Uzeir Hajibeyov)— Area of distribution and Polysemantic of Musical and

Poetic Conception of kaval/kavli/gaval.

Musical and Historical heritage of the Caucasian people includes a complex of big and

meaningful research material. The peculiarities of the topic are inseparably linked to religious

beliefs, perceptions and applied life criteria of co-existence in the religion.

Musical art and particularly the form of instrumental expression of sound activity can be

characterized in the context of an original model that generalizes aesthetic and communicative

behaviors of human vital activity.

Peculiarities of musical instruments, their performance methods, repertoire, timbre and

acoustic qualities of instruments, different aspects of playing as well as typical sacral names of

musical instruments identify original foundations of autochthony of musical instruments and

also generalize the area of distribution of accepted human values of societal evolutional

thoughts.

For example at the first sight identical name of the musical instrument - kaval (the analog

of the wind instrument longitudinal flute) in Anatolia, is (gaval-def (tambourine)) in Azerbaijan.

The variety of flute group of wind instruments – ueno-salamuri, which is existing in Georgia and

alternatively known as kavli / aveli / ni / nestvi differs in various typology of musical

instruments (in Anatolia kaval it is a wind instrument but in Azerbaijan gaval is an percussion

instrument). All the above is a basis for comparative analysis of analogous wind instruments of

the whole Black Sea region including Georgia and South-East of Asia

The Etymological and Polysemantic interpretation of the word Kaval / Kavli / Hawaii projected

in the Turkish sacral thoughts and in the aspects of Arabian - kavvash (meaning - retelling) identifies this

concept in the meaning of "leading" communicative shepherd's tool in naming of the first wind instrument

(aerophones) - Kaval / Kavli (mus. instr. folk traditions). This may be considered as well as “leading”

drum musical instrument of a solo singer – khanende (membranophone def-tef (tambourine)) and also the

prototype of lithopone (gaval dash), folk and professional musical tradition

In this regards there are associations with ancient Greek’s wood wind instrument -named

avlos (reed aero phone) and there is traced algorithm which has possible connection with

mystical settings in Sufi tradition and in the songs of Chishty in India and Pakistan called kaval

ritual.

როჰად ჯებე (ხელოვნებათმცოდნეობის კანდიდატი, ბათმანის უნივერსიტეტის

(თურქეთი) ხელოვნების ფაკულტეტის მუსიკის კათედრის გამგე)

ეზიდი/იეზიდების მუსიკა და პოეტური თქმულება ,,დერვეშ-ევდი".

კურმანჯის ქურთულ დიალექტზე მოსაუბრე ეზიდთა/იეზიდთა ეთნიკურ-

რელიგიური ჯგუფის ზეპირსიტყვიერება რეგიონალური კულტის (ზოროასტრიზმი,

იუდაიზმი, ქრისტიანობა, ისლამი) სხვადასხვა ელემენტს აერთიანებს. ყურადღებას იქცევს

ფოლკლორული და ხალხურ-პროფესიული მუსიკის ჟანრები, რომელთა შორის

უპირატესობა ენიჭება ხალხურ სიმღერას. იგი მოიხსენიება, როგორც სტრან. პრაქტიკაში

ვხვდებით დიდი ფორმის მუსიკალურ-პროზაულ ნიმუშებს სახელწოდებით ჩიროკ და

ქალთა სარიტუალო (დაკრძალვა/ხსოვნა) სიმღერებს სახელით შინ. სამწუხაროდ, კურმანჯის

ტერიტორიის მუსიკალური ტრადიციების ეს სფერო ნაკლებადშესწავლილია და ამიტომ

ფართო რაკურსით ვერ განვიხილავთ.

მოხსენება ფოლკორული ტრადიციის მხოლოდ ზემოხსენებულ სამ ფორმას ეხება.

ეზიდთა/იეზიდთა ზეპირსიტყვიერი შემოქმედება მხოლოდ რელიგიურ/დოგმატური

პრინციპებით არ შემოიფარგლება და პროფესიული ტრადიციის სტრან პოპულარული

სასიმღერო (ერთხმიანი მელოდია ინსტრუმენტული თანხლების გარეშე) ნიმუშებსაც

მოიცავს. ტერმინი სტრან ქურთულ ენაზე სხვადასხვა თემატიკის სიმღერების

მნიშვნელობას აღნიშნავს. არსებული ინფორმაციით სასიმღერო შემოქმედება სტრან

მოიცავს ისტორიულ (ტარიჰი), სატრფიალო-ჰეროიკულ (ბენგიტი), საცეკვაო-საფერხულო

(გოვენდ) და დაკრძალვა-ხსოვნის (შინ) ნიმუშებს. სტრანის ნიმუშთა სიუჟეტი ძირითადად

გმირულ-ეპიკურია, შესაბამისად იგი წარსულის ისტორიულ მოვლენებს აღწერს.

კურმანჯის ეზიდთა/იეზიდთა რეპერტუარიდან მნიშვნელოვანია შემდეგი ნიმუშები:

ფერიგ ფაშა, დავუდე-დავუდ და დერვეშე ევდი.

Rohat CEBE (Assistant Professor Doctor Batman University,Faculty of Fine Arts,

Department of Music, Batman-Turkey) Ezidi Music and Derweşe Evdi Epos

The most common forms prevail in the field as means of Yezidi oral tradition are as follows: folk

songs (strana folklori), various forms of narrative prose (çirok), and women's laments (şin).

Unfortunately, many forms existing in Yezidi oral tradition could only be studied within these

three categories since forms in Kurmanji have not been thoroughly analyzed and documented.

Yezidis use stran, which is considered the most popular and important form of oral tradition, in

their conversations related to oral tradition. The Kurdish term stran means song. Its scope is

broad. Celil Brothers’ book entitled Zargotina Kurda, the most comprehensive and competent

compilation that aims at documenting Kurmanji oral traditions by drawing on Yezidi sources,

classifies stran as historical stran (tarixi), love stran (bengiti) dance stran (govend), and lament

stran (şin). Even though they contain many different subjects, Yezidi strans mostly narrate

heroism, villainy, and events that are believed to be historical.

The most important Yezidi strans are as follows: Feriq Pasha, Dawude Dawud and

Derweşe Evdi. Among these has Derweşe Evdi the richest musicality.

ნატალია იუსიპივი (და ტერეზა, უკრაინა ნ. ლისენკოს სახელობის ლვოვის

მუსიკალური აკადემიის ასპირანტი

კვირის ცისკრის საგალობლების მუსიკალურ-სტრუქტურული თავისებურებები.

უკრაინული მონოდიის საფუძველი ბიზანტიური ტრადიციული გალობაა. ამის ნათელი

მაგალითია საგალობელი ,,ღმერთი უფალი“. მისი რიტმული ფორმულა აღმოცენებულია

შესაბამისი ბერძნული ტექსტის მუსიკალური სტრუქტურის ლოგიკაზე.

XVI-XVIII ს.ს. უკრაინული ირმოლოგიონი ჩაწერილია ნოტირებული სისტემით (ხაზობრივ-

მენზურული). ამ კრებულის მეშვეობით შეიძლება ვიმსჯელოთ უკრაინული საგალობლების

თავისებურებებზე. ანალიტიკური ანალიზის შედეგად იკვეთება ცისკრის საგალობელთ

მელოდიური და რიტმული ნიშან-თვისებები, რომლებიც განსაზღვრავენ საერთო ფორმის

ლოგიკას.

Nataliya Yusypiv (s.Teresa)- Aspirant of Musical Academy by N. Lisenko The Musical Structural Features of Matins Chants

The Ukrainian monody is a burden of the Byzantine tradition. Such a bright example is the chant

the Lord God of the first voice, in which the rhythmic form follows from the logic of the musical

structure of the Greek text, keeping the musical succession in the Slavonic translation.

Also, thanks to the new Ukrainian linear-mensural notation, we can speak about a purely musical

components of chants, which were recorded in the Ukrainian note-linear hirmologions of the ΧVI-XVIII

centuries. We can only speak about the musical components of chants, which were recorded in the

Ukrainian note-linear hirmologions. Therefore, the analytical observations on the Matins chants reveal the

distinct features of their melodic and rhythmic structures defining the clear logic of the common form.

30 ოქტომბერი

October 30

ქეთევან ბაიაშვილი (ტრადიციული მრავალხმიანობის კვლევის ცენტრი,

ეთნომუსიკოლოგი)

მთქმელ-მომღერლის ტრადიცია ქართულ მუსიკალურ ფოლკლორში. წინამდებარე ნაშრომი მიზნად ისახავს მთქმელ-მომღერლის ტრადიციის შესწავლას,

რადგან დღემდე ეს საკითხი შესწავლილი არ ყოფილა.

მეცნიერული კეთილსინდისიერება მოითხოვს აღინიშნოს, რომ ავტორი ,მოცემული

თემით დაინტერესებას ეთნოლოგ ნინო ღამბაშიძეს უმადლის.

ნიშანდობლივია, რომ ქართული ზეპირსიტყვიერების უებრო მკვლევარი ვახტანგ

კოტეტიშვილი ხალხური პოეზიის კრებულის ექსკურსებად წოდებულ განმარტებებს

მთქმელ-მომღერლებზე საუბრით იწყებს., მკვლევარი ამ ტრადიციის ფესვებს შორეულ

წარსულს უკავშირებს და მოაქვს პარალელები სხვადასხვა კულტურებიდან. ძალიან

მნიშვნელოვანია მთქმელ-შემსრულებელთა აღმნიშვნელი ტერმინები: ქართველი

მესტვირეები და მეჩონგურეები, ბერძენი აედები, პროვანსალის ტრუბადურები, გერმანელი

მენეზინგერები, ჩრდილოელი სკალდები, სლავური ბაიანები, სპარსელი აშუღები, ჰინდური

ბჰარათები და სხვ.

ვინაიდან, ქართულ ყოფაში დგინდება მთქმელ-მომღერალთა ინსტიტუტის არსებობა,

საჭირო ხდება სხვა ინსტიტუციებთან შედარება., ასევე 2013 წლის ზაფხულში მოპოვებული

კავკასიური, კერძოდ ვაინახთა ტრადიციების შედარება. ნაშრომში განხილულია, ამ

სიმღერების მუსიკალური თავისებურებები. განსაკუთრებულად საყურადღებოა

მოტირალთა ინსტიტუტთან შედარება, მით უმეტეს, რომ ნინო ღამბაშიძის აზრით, ხშირად

სოფელში მოტირალი და მთქმელ-მომღერალი ერთი და იგივე პიროვნება იყო. დგება

მთქმელის ტრადიციის ქალთა და მამაკაცთა რეპერტუარში არსებობის საკითხი. გამოიყოფა

ინსტრუმენტული თანხლებიანი და ვოკალური -„აკაპელა“ ტიპები.

შინაარსობრივად გვხვდება ეპიური, სამონადირეო, წუთისოფლის, სოციალური,

საგლოველი ჟანრები. ცალკე საკითხია ამ ერთხმიანი ნიმუშების მრავალხმიანობასთან

ურთიერთობის საკითხები, ამისთვის ავტორი მიმართავს სხვადასხვა დარგის ჰუმანიტარულ

მეცნიერებებს. წინამდებარე გამოკვლევამ კიდევ ერთხელ ცხადჰყო, რომ ქართული მუსიკის

მკვლევართათვის უმნიშვნელო თემები არ არსებობს.

Qetevan Baiashvili (The International Research Center for Traditional Polyphony,

Ethnomusicologist)

The Narrator-Singer Tradition in Georgian Folk Music The paper aims to study narrator-singer tradition, as this issue has not been studied yet. It should be

noted that it was thanks to ethnologist Nino Ghambashidze that the author became interested in this topic.

It is significant that, Vakhtang Kotetishvili- a distinguished researcher of Georgian oral folklore, starts his

interpretations for the collection of folk poetry speaking about narrator-singers; the scholar relates the

roots of the tradition to remote past.

He refers to the parallels with various cultures. Also noteworthy are the terms denoting narrator-

singers: Georgian pipers and chonguri players, Northern skalds, Persian Ashughs, Indian bharats, etc.

(p.311).

As far as the existence of narrator-singers is confirmed in Georgian mode of life, it becomes

necessary to compare it with other institutions, also with Vainakh people’s traditions recorded in the

summer 2013. The paper deals with musical peculiarities of these songs, especially interesting is the

comparison of the institutes of lamentation, all the more that according to Nino Ghambashidze the weeper

and narrator-singer often was one and the same person in the village. Here comes the topic of the

existence of narrator tradition in female and male repertoires. Distinguished are instrumental-

accompaniment and vocal a capella types.

According to content we encounter epic, hunting, life, social, mourning genres. Another topic is the

relation between single-part and multi-part examples, for this the author refers to various humanitarian

sciences. The given work once again testifies that there are no insignificant topics for Georgian music

researchers.

რუტა ჟასკენე (ლიტვის ლიტერატურისა და ფოლკლორის ინსტიტუტი)

სასულე ინსტრუმენტები ლიტვურ ხალხურ კულტურაში.

ლიტვის სასულე ორკესტრების ტრადიციათა შესწავლის გზით ვეცდებით ავხსნათ

ტენდენციური (ან მოდური) კულტურული მოვლენების ხალხურ ყოფაში შეღწევის პროცესი.

საყურადღებოა, რატომ ხდება იგი ზოგიერთი რეგიონის კულტურისათვის ნიშანდობლივი,

როცა სხვა შემთხვევაში გავლენა უმნიშვნელოა.

ლიტვაში სასულე ორკესტრის ტრადიცია მე-19 საუკუნიდან მკვიდრდება და შეიძლება

ითქვას, დღემდე გრძელდება. ისტორიული წყაროები ადსტურებს, რომ მე-19 საუკუნის 70-

იან წლებში ლიტვის სოფლის საქორწილო რიტუალში ვიოლინოსთან ერთად ტრადიციული

ჩასაბერი საკრავებიც ჟღერდა. შეიძლება ითქვას, ამ ტრადიციის სოფელში გავრცელება

დიდგვაროვნებს უკავშირდება, რადგან ხშირ შემთხვევაში ისინი ფლობდნენ და

განკარგავდნენ მუსიკალურ სკოლებს, სიმფონიურ თუ სასულე ორკესტრებს.

მცირე სასულე ორკესტრები განსაკუთრებით პოპულარული იყო ჟემაიტიაში

(დასავლეთ ლიტვა). ერთი შეხედვით, მათი მუსიცირება დაკავშირებულია სანოტო

პრაქტიკასთან (ხალხური ორკესტრების შემსრულებლები ძირითადად ნოტებით

სარგებლობდნენ), მაგრამ შემდეგ, როგორც ჩანს ყოფითი ცეკვების, სამგლოვიარო გუნდების

რეპერტუართან ადაპტირდებოდა და ხალხურ ტრადიციად მკვიდრდებოდა. სხვადასხვა

შემადგენლობის ხალხური სასულე ანსამბლები ჟღერდა სადღესასწაულო, საქორწილო,

სამგლოვიარო თუ საეკლესიო რიტუალების დროს.

მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში ხალხური სასულე ორკესტრები განსაკუთრებით

მოთხოვნადი ხდება. ამ პერიოდის ყოფა-ცხოვრებისეული ჩვეულებით ყოველი

გარდაცვლილი ორკესტრის ხმოვანების ფონზე უნდა დაკრძალულიყო. 21-ე საუკუნეში

სამგლოვიარო რიტუალებში ელექტრონული მუსიკალური საკრავები გამოიყენება, მაგრამ

ჟემაიტიის ზოგიერთ რეგიონში გლოვის პროცესი ლითონის ჩასაბერი საკრავების გარეშე

წარმოუდგენელია.

Rūta Žarskienė (Institute of Lithuanian Literature and Folklore, Doctor of Musicology)

Brass Bands in Traditional Culture of Lithuania By researching the brass bands of folk tradition in Lithuania we will try to answer the following

questions: why do some modern and fashionable cultural phenomena, sometimes even particular

historical events, become part of folk culture, and what are the reasons which influence this process? Why

does a particular cultural phenomenon become entrenched in one region and even becomes a distinctive

peculiarity of that region, yet it has no significant influence in other regions?

The brass bands folk tradition exists from the second half of the 19th century in Lithuania. According

to historical sources, by 1870 brass bands were already playing at weddings in villages. Supposedly this

tradition came to villages from the estates of noblemen, where musical schools and orchestras had been

established as well as from military bands and cities. The brass bands were most popular in western part

of Lithuania – Samogitia region (Lith. Žemaitija). Small ensembles of various instrumentation played at

funerals, anniversaries, church festivals, weddings, and baptismal parties in this region. Their repertoire

consisted of religious hymns, unique to this region, called Žemaičių Kalvarijos Kalnai or simply Kalnai,

as well as marches, polkas, and foxtrots. Brass bands became very popular especially in the second half of

20th century in Samogitia – all funerals should be led with music of brass. As the tradition changes at the

beginning of the 21st century, electronic keyboards have also been included in the funerary music

ensembles. However, in some parts of Samogitia brass instruments remain the essential part of the

Christian ceremonies even today.

თამაზ გაბისონია (ეთნომუსიკოლოგი, მუსიკოლოგიის დოქტორი, ილიას

უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი)

პარალელიზმი ქართულ ტრადიციულ მუსიკაში.

ხმათა პარალელური მოძრაობა ერთ-ერთი წამყვანი შემოქმედებითი პრინციპია

ქართული ტრადიციული მრავალხმიანობისა. იგი მჟღავნდება როგორც ტრადიციულ

საგალობელში, ასევე -სიმღერაშიც. თუმცა სიმღერაში იგი ნაკლები ხვედრითი წილითაა

გამომჟღავნებული. ქართულ სამხმიანობაში პარალელიზმი გვხვდება ძირითადად ზედა

ხმებში (ტერციული, შედარებით გვიანდელი) და კიდურა ხმებში (ოქტავური და კვინტური),

იშვიათია სამივე ხმის პარალელიზმი (ტერციული და კვინტური). ხალხური

ტერმინოლოგიით პარალელიზმს „მიყოლას“ უწოდებენ.

პარალელური ხმათასვლა ზიარი მოდელის კომპოზიციურ პრინციპს ეყრდნობა, რითაც

საკმაოდ ახლოს დგას უნისონთან. მაგრამ სწორედ განსხვავებული რეგისტრული პოზიციის

არჩევანი და კილოს ერთიანი ველის გააზრება პარალელიზმს მრავალხმიანი აზროვნების

ნიმუშად აქცევს.

პარალელიზმში განსახიერებული ზიარი მოდელი მუსიკალური აზროვნების

ერთპრინციპულ, ცალმხრივ ლინეალურ განვითარებაზე აკეთებს აქცენტს, ხოლო სხვადასხვა

მელოდიური მოდელის თანარსებობა - ორმხრივ განვითარებაზე - თეზა-ანტითეზას

პრინციპით.

საგულისხმოა, რომ ხალხური სიმღერის სივრცეში, ხშირ შემთხვევაში,

ფუნქციონალური აქცენტი ორ (და არა - სამ) ხმის პლასტზე ნაწილდება: ა) ზედა პარალელურ

ორ ხმაზე და განსხვავებულ ბანზე; ბ) პარალელურ კიდურა ხმებზე და განსხვავებულ შუა

ხმაზე; გ) პარალელურ შუა ხმა-ბანზე და განსხვავებულ ზედა ხმაზე (მხოლოდ

ფრაგმენტულად). იქ სადაც პარალელიზმი არ შეინიშნება, ძირითადად მაინც ორი ხმის -

შუასა და ბანის ფუნქციონალური ინიციატივა გამოიკვეთება.

საეკლესიო საგალობლის პლასტში ხმათა პარალელიზმი დომინირებს. ორმხრივი

განვითარების პრინციპი შედარებით მკაფიოდ კარბელაანთ კილოს გამშვენებულ

საგალობლებში (ალტერნატული შუა ხმა კიდურა ხმების პარალელიზმის ფონზე) და

ხუნდაძის ჩაწერილ სადა კილოს საგალობლებში (ზედა პარალელური ორი ხმა და ბანი)

გვხვდება.

მიუხედავად დასახელებული ორი შემოქმედებითი მეთოდის ურთიერთშეღწევის

რთული სურათისა, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ხალხურ სიმღერას ძირითადად

ორმხრივი განვითარების პრინციპი უდევს საფუძვლად, ხოლო საეკლესიო საგალობელს -

ცალმხრივი, გამოხატული ხმათა პარალელიზმით.

Tamaz Gabisonia (Ethnomusicologist, Doctor of Musicology, Ilia State University)

Paralelism of voices in Georgian Traditional Music.

Parallelism of voices is one of the leading creative (music making) principles of Georgian

traditional polyphony. It reveals itself in both traditional church music and village folk singing. Although,

a share of parallelism is less in folk songs than in the church music. In a Georgian three-part singing

parallel movements are more common between upper (parallel thirds, which is a relatively new

phenomenon) and marginal parts (parallel octaves and fifths). Parallel movement (thirds and fifths)

between all the three parts occur rarely. In folk terminology parallelism is called "miqola" (to follow).

Parallelism of voices is based on the composing principle of the shared model and thus, it is quite

close to unison. However, the choice of position in different registers and the shared space of the mode

makes the parallelism as a sample of polyphonic thinking.

Shared model that is revealed in parallelism is accented on one-principle, unilateral linear

development of musical thinking, and alternatively, co-existence of different melodic models is focused

on bilateral - Thesis & Antithesis- principle.

It is significant that within the space of a folk song, often, functional accent is distributed on two

(not three) layers of voices: a) Upper parallel two parts and different base voice; b) Parallelism in

marginal voices and different middle part; c) Parallel middle and base lines and a different upper part

(only fragmentary). Wherever parallelism is not observed, a functional initiative of mainly two parts-

middle and base lines- still get outlined.

In the space of the church music parallelism is dominated. The principle of bilateral development is

clearer and sharper in Colorful mode chants of the Karbelashvilis (alternative middle voice coated by

parallel movements of margin lines) and Simple mode chants recorded by Razhden Khundadze

(parallelism of upper two parts).

Despite the complex picture which reveals the mutual penetration of two creative (composing)

methods, we can assume that folk singing is based primarily on the principle of bilateral development

whereas one-side, clearly outlined parallelism of voices is the main music making strategy in Georgian

traditional church music.

სოფო კოტრიკაძე (ილიას უნივერსიტეტის მაგისტრატურის I კურსი)

ექსპედიცია ზემო აჭარაში (ქედის რაიონი)

აჭარა რაჭასა და სვანეთთან ერთად დღეს საქართველოს იმ კუთხეთა რიგს

მიეკუთვნება, სადაც ჯერ კიდევ ჟღერს ტრადიციული ხალხური სიმღერა, არიან

საკრავების ოსტატები და მოიპოვება მდიდარი ეთნოგრაფიულ-ფოლკლორული მასალა.

ამ კუთხეს მუსიკალურ-ფოლკლორული ექსპედიციით არა ერთხელ ესტუმრნენ

მეცნიერები და კომპოზიტორები: შალვა მშველიძე, ალექსანდრე ფარცხალაძე, დიმიტრი

არაყიშვილი, თამარ მამალაძე, ვლადიმერ ახობაძე, ივეტ გრიმო, გრიგოლ ჩხიკვაძე, კახი

როსებაშვილი, მინდია ჟორდანია, ევსევი ჭოხონელიძე, ედიშერ გარაყანიძე, მალხაზ

ერქვანიძე, ნატო ზუმბაძე, თამაზ გაბისონია, ნინო მახარაძე, ქეთევან მათიაშვილი, ნინო

რაზმაძე.

2013 წლის აპრილის თვეში თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიის ქართული

ხალხური მუსიკალური შემოქმედების მიმართულების ორგანიზებით ამ კუთხეში

მუსიკალურ-ფოლკლორული ექსპედიცია ჩატარდა. ექსპედიციის ხელმძღვანელი ამავე

მიმართულების დოქტორანტი, თეონა რუხაძე იყო, წევრები _ ეთნომუსიკოლოგიის

მიმართულების მაგისტრანტები _ თეონა ლომსაძე და მე _ სოფო კოტრიკაძე. მუშაობა

ქედის რაიონის სხვადასხვა თემის რამდენიმე სოფელში ჩავატარეთ.

ექსპედიციამ გამოავლინა სხვადასხვა ასაკის რამდენიმე ინდივიდუალური

შემსრულებელი და მომღერალთა ჯგუფი, ფანდურზე, ჩონგურზე, ჭიბონსა და გარმონზე

შემსრულებლები, ჩავიწერეთ ზეპირსიტყვიერი ფოლკლორის ნიმუშები და ვიდეოფირზე

აღვბეჭდეთ ხალხური თამაშობანი, მოვიპოვეთ საინტერესო ეთნოგრაფიული მასალა

ლაზარობის, ბატონებისა და ქორწილის რიტუალებზე, ჩავწერეთ აგრეთვე ქედის

რაიონში მოქმედი ფოლკლორული ანსამბლები _ `ელესა~ და `იაგუნდი~.

ქედის რაიონში ყველაზე გავრცელებული საკრავი ფანდურია. თითქმის ყველა

სოფელში შევხვდით ამ საკრავზე შემსრულებლებს. აჭარული დასაკრავების გვერდით

(`ხორუმი~, `გადახვეული ხორუმი~, `განდაგანა~) ამ საკრავით თანხლებულ ცალფა

სიმღერებსა და შაირებსაც შეხვდით. ფანდურის ფონზე აქ საკმაოდ დაჩრდილულია

დასავლეთ საქართველოში გავრცელებული ჩონგური.

ცალკე აღსანიშნავია ჭიბონი და მისი ტრადიცია აჭარაში. რაჭული

გუდასტვირისაგან განსხვავებით, აჭარაში ჭიბონზე შესრულების ტრადიცია დღემდე

ცოცხალია. ჩვენ მიერ ჩაწერილი სამივე მეჭიბონე თავად ამზადებს საკრავს და

მოსწავლეებიც ჰყავს. აღსანიშნავია, რომ ტრადიციული აჭარული დასაკრავების

გვერდით (`განდაგანა~, `ყოლსამა~, `შალახო~, `ხორუმი~) შეინიშნება ახალი ტენდენციაც

_ ისეთი სიმღერების ჭიბონზე გადატანა, როგორიცაა: `კეკელა და მარო~, `მთაში

სალამურ ვაკვნესებ~.

მუსიკალურ-ფოლკლორული ტრადიციებით მდიდარია სოფელი მერისი. თითქმის

ყველა ოჯახში ასრულებენ სხვადასხვა ტიპის სიმღერებს, მათ შორის აჭარული

სიმღერების ადგილობრივ, მერისულ ვარიანტებსაც. ამ სოფელში ახალგაზრდებისაგან

შემდგარი ანსამბლიც ფუნქციონირებს. აქ ჩვენ ანსამბლთან ერთად მოხუც მომღერალთა

ჯგუფი და თურმანიძეებისა და ბარამიძეების ოჯახებიც ჩავწერეთ. აღსანიშნავია, რომ

მერისელების რეპერტუარი მართლაც გამორჩეულია დანარჩენი სოფლებისაგან. ამ

სოფლის მაგალითი იმედს გვაძლევს, რომ აჭარაში სიმღერას დავიწყება არ უწერია.

Sophie Kotrikadze(Ilia State University, School of Arts and SciencesDoctoral studies)

Expedition in Zemo Achara (Keda District)

Achara and Svaneti are the regions of Georgia where traditional folk song can still be

heard, where there are instrument masters and rich ethnographic-folk material can be collected.

Renowned scholars and composers, such as Shalva Mshvelidze, Alexandre Phartskhaladze,

Dimitri Araqishvili, Tamar Mamaladze, Vladimer Akhobadze, Yvette Grimaud, Grigol

Chkhikvadze, Kakhi Rosebashvili, Mindia Zhordania, Evsevi Chokhonelidze, Edisher

Garaqanidze, Malkhaz Erqvanidze, Nato Zumbadze, Tamaz Gabisonia, Nino Makharadze,

Ketevan Matiashvili, Nino Razmadze visited the region with field expeditions.

In April, 2013 Georgian Folk Music Department of Tbilisi State Conservatoire organized

folk-music expedition in the region. The members of the expedition led by Teona Rukhadze-a

Doctoral student of the Department were Teona Lomsadze and me. We performed our activities

in several villages of various communities in Keda district, such as Makhuntseti Community-

villages Kveda makhuntseti and Kveda Bzubzu, Zvare Village Council –villages Vaio and

Kvashta, Dolingo Community – villages Dologani and Zemo Agara, Tskhmorisi Community –

villages Tskhmorisi and Kokotauri, Dandalo Community – villages Dandalo and Kharaula,

Octomberi Community – village Medzibna, Merisi Community –villages Didi Merisi and

Gundauri.

The expedition documented several individual performers of various ages and a group of

singers, instrumentalists playing the panduri, chonguri, chiboni and garmoni; we also recorded

examples of oral folklore and videotaped folk games, collected interesting ethnographic material

on Lazaroba and wedding rituals, also recorded folk ensembles of Keda District “Elesa” and

“Iagundi”.

The expedition material contains rich song repertoire, alongside local Acharan songs

(“Khintskala”, “Maqruli”, “Vosa”, etc) we encountered song examples of other regions. It is

noteworthy that the songs of the so-called “new formation”, such “Stalin, Stalin, Saqvarelo”,

“Simghera Acharaze”, “Ganakhlebuli Achara” and others have survived to this day.

Most songs are three-part, single-part songs are basically solo repertoire for panduri or

Nanebi. We also recorded several examples of two-part songs; apparently they are gradually

being buried in oblivion.

Most common instrument in Keda District is panduri, we encountered panduri players in

almost all villages there. Alongside Acharan instrumental pieces (“Khorumi”, “Gadakhveuli

Khorumi”, “Gandagana”) we also documented single-part pieces and comic verses. Here

Chonguri common West-Georgian instrument is darkened by panduri.

Special mention should be made of chiboni and its tradition in Achara. Unlike Rachan

gudastviri the tradition of chiboni is still alive in Achara. All three chiboni players that we

recorded make the instrument themselves and have students. Renowned chiboni player Vasil

Iremadze added third pipe to the instrument and turned two-part chiboni into three-part one.

His students still follow this tradition and make both two-pipe and three-pipe chiboni.

Noteworthy is the fact that alongside Acharan instrumental pieces (“Gandagana”,

“Qolsama”, “Shalakho”, “Khorumi”) a new tendency has been mentioned – to perform the songs

such as “Kekela da Maro”, “Mtashi Salamurs Vakvneseb” with chiboni accompaniment.

Separate mention should be made of village Merisi rich in musical traditions, here

various types of songs are sung in almost all families, including local Merisi variants of Acharan

songs. There is a youth ensemble in the village; together with the ensemble we also recorded a

group of elderly singers and the Turmanidze and Baramidze families. The Merisi repertoire is

truly distinguished from that of other villages. The example of this village gives hope that song

will never be forgotten in Achara.

ეკა ჭაბაშვილი (თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიის ასოცირებული

პროფესორი, კომპოზიტორი)

ხალხური მუსიკა და XX საუკუნის საკომპოზიციო ტექნიკა

ხშირად კომპოზიტორის იდეათა საზრდო ფოლკლორულ საცავებში უნდა ვეძიოთ.

XX საუკუნეში განსაკუთრებით არაევროპულმა ხალხურმა მუსიკალურმა აზროვნებამ

ევროპელი და ამერიკელი კომპოზიტორების ინტერესი მიიპყრო და სხვადასხვა ფორმით

გამოვლინდა მათ შემოქმედებაში. მოხსენებაში განვიხილავთ XX საუკუნის რამდენიმე

კომპოზიტორის ზოგიერთ ნიმუშს და მათ კავშირებს პირველყოფილ ფოლკლორულ

წყაროებთან. ამგვარად, გვსურს გავშიფროთ რა სახით ვლინდება XX საუკუნის

საკომპოზიციო ტექნიკების ძირითადი პრინციპების არაევროპულ ფოლკლორულ

მუსიკასთან კავშირები.

Eka Chabashvili Associate professor of Tbilisi State Conservatoire- The folk music and XX century composition technique (The annotation)

Folk music is one of the main source for composers to discover interesting musical language

or/and new composition idea. XX century composition techniques are mostly connected with non-

European folk music thinking; the author of the paper reviews several patterns of the European and

American XX century music, which are composed by influence of the Folk music. The Aim of the

research is comparing composition principles of the folk and contemporary music.

ტატიანა ტესლია (და სალომეა) ნ. ლისენკოს სახელობის ლვოვის მუსიკალური

აკადემიის ასპირანტი

სერობის ლიტურგიკულ-სამგალობლო რეპეტუარი XVI-XVIII უკრაინული

ნოტირებული ირმონოლოგიონში

სტატიაში განხილულია სერობის საგალობლების პოეტიკა, კომპოზიციური

სტრუქტურა და მუსიკალური განვიტარების ლოგიკა XVI-XVIII უკრაინული

ნოტირებული ირმონოლოგიის მაგალითზე. ცალკეა განხილული 103-ე ფსალმუნის

შინაარსი და მუსიკალური თავისებურებები.

Tatiana Teslja (Sister Salomea) Aspirant of Musical Academy by N. Lisenko

The liturgical singing repertoire of Vespers in the Ukrainian note-linear hirmologions of

XVI-XVIII centuries.

The article investigates the poetics, the compositional structure, and the logic of the musical

development of Vesper chants on the base of Ukrainian note-linear hirmologions of the XVI-XVIII

centuries.

The content and musical features of chants are separately considered in it: the penitential psalm

(103), the hymn Quiet Light (Svite tyhyj), the prayer Vouchsafe, O Lord (Spodoby Hospody).

31 ოქტომბერი

October 31

ეკატერინე ყაზარაშვილი (თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიის

მაგისტრატურის II კურსის სტუდენტი)

ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის პარაკლისის

საშემსრულებლო პრობლემები. ქრისტეშობის კანონის სძლისპირები საეკლესიო პირველ ხმას მიეკუთვნება.

საგალობელთა სხვა ჟანრებისგან განსხვავებით სძლისპირის ჟანრში რვახმის სისტემის

მოქმედების თავისებურებები დღემდე შეუსწავლელია.

ჩვენი მოხსენება მიზნად ისახავს რვახმის სისტემის კანონზომიერების დადგენას

ქრისტეშობის საცისკრო კანონის სძლისპირთა ჰანგებში.

შევისწავლეთ წმ. კოზმა იერუსალიმელისა და იოანე დამასკელის ტექსტზე არსებული

გელათის სამგალობლო სკოლის ტრადიციის ამსახველი ქრისტეშობის კანონები.

სძლისპირთა ჰანგების ერთმანეთთან შედარებისა და დაჯგუფების (მუხლების/საქცევების)

პრინციპით ჩატარებულმა ანალიზმა დაგვანახა, რომ შობის კანონის ოდებში სძლისპირთა

შორის მოქმედებს რვახმის სისტემის პრინციპებისგან განსხვავებული კანონზმიერებანი. თუ

სხვა ჟანრებში (ტროპარი, კონდაკი და სხვ.) ჰანგი იკინძება გარკვეული ხმისთვის

დამახასათებელი საერთო სტაბილური ერთეულებით _ მუხლებით, სძლისპირებში აშკარაა

არა მუხლების, არამედ მუხლის შიდა საქცევების სტაბილურობა. საქცევის, როგორც

სტრუქტურული ერთეულის ფუნქცია სძლისპირებში უთანაბრდება სხვა ჟანრის

საგალობლებში მუხლის ფუნქციას. სძლისპირთა რიტმულ-ინტონაციური მოდელების

მრავლობითობა შესაძლებლობას ქმნის ერთი ხმის ფარგლებში შეიქმნას მრავალფეროვანი

ჰანგები, რომლებიც სხვა ჟანრებისაგან განსხვავავებით, ხმისთვის დამახასიათებელ

სტერეოტიპულ ფორმულებს არ შეიცავენ.

Ekaterine Kazarashvili (The second Year Post Graduate student of Tbilisi Stsate Conservatoire )

Eight-tone System in the Heirmi of Christmas Canon

The heirmi of Christmas Canon belong to ecclesiastical tone I. Unlike other genres of

church hymns the peculiarities of eight-tone mode in heirmi is still to be studied.

Our paper aims to ascertain the regularities of eight-tone system in the heirmi in Christmas

matins.

We studied Christmas Canons from Gelati school of chant composed on the texts by St.

Cosmas of Jerusalem and John of Damascus.

The analysis conducted by the comparison and grouping (according to stanzas/phrases) of

the heirmi tunes revealed that in the odes of Christmas Canon there are regularities different

from the principles of eight-tone system.

If in other genres (troparion, kondakion, etc) the tune is bound by common stable units –

stanzas, characteristic to a certain tone, in heirmi stability phrases within a stanza are

encountered. In heirmi the function of a phrase, as of a structural unit, equals to the function of

stanzas in the chants of other genres. Plurality of rhythmic-intonational models of heirmi allows

to create diverse tunes within one tone, which unlike other genres does not include stereotypical

formulae characteristic of the tone.

ნინო კალანდაძე-მახარაძე-(ეთნომუსიკოლოგი, ილიას უნივერსიტეტის

ასოცირებული პროფესორი)

ვოკალური სიგნალები საქართველოში

(პრობლემის ზოგიერთი ასპექტი) მუსიკალური აზროვნების ჩასახვისა და განვითარების ადრეული ეტაპების

შესწავლისას მეცნიერები განსაკუთრებულ მნიშვნელობას სასიგნალო დანიშნულების

მასალას ანიჭებენ.

საქართველოში მაღალგანვითარებული ვოკალური მრავალხმიანობის ფონზე

მთლიანად შეუსწავლელია უტილიტარული (გამოყენებითი) ფუნქციის მოტივები. ერთი

შეხედვით, სამეტყველო და მუსიკალური ინტონირების ზღვარზე მყოფი მოვლენები

ქართველებისათვის მუსიკა არცაა, მაგრამ მეორეს მხრივ, სწორედ მუსიკასთან

დაკავშირებულ ხალხურ ტერმინებსა და ფოლკლორულ ნიმუშთა სახელწოდებებშია

დაფიქსირებული ბგერათწარმოების თავისებური ხერხების წამყვანი როლი.

ძახილი//ზახილი, დაძახვა, აღზახება, შეძახილი, ამოძახილი, წამოძახილი, მოძახილი,

გადაძახილი, შემოძახილი; დაძახილი ფანდურზე, ან დაძახილი ლარჭემზე, ძახილით

ტირილი და ა. შ. _ არა მარტო ყურისაკენ, სმენითი აღქმისაკენ არის მიმართული, არამედ

ზოგჯერ მთელი ორგანიზმის, ადამიანის გულის, გონებისა და სულის შემძვრელია.

ქართულ ლექსიკონებში ასახული ვოკალური სიგნალების დიდი ნაწილი შინაურ

ცხოველებსა და ფრინველებს უკავშირდება. ანალიზი ცხადყოფს, რომ გასარეკად//

გასადენად//გასაფრთხობად, მოსადენად//მოსახმობად, დასაბუდებლად, გასაჩერებლად,

მიმართულების შესაცვლელად, წასაქეზებლად, დასაყვავებლად//დასატევებლად,

მოსაფერებლად და სხვა მიზნით გამოყენებულ შეძახილებს ზოგადქართული და

იმავდროულად დიალექტური ნიშან-თვისებები აქვს. ამგვარი ბგერათკომპლექსების დიდი

რაოდენობა მათ რელიქტურობას, მდგრადობასა და ტრადიციულობას ააშკარავებს.

მარცვლებში წარმოდგენილი გაგრძელებული ხმოვნები (ვიიჰე, ბეეევსი, მეემშიშვ, დიიდო,

მოჭიის, მაამო), განმეორებადობა (აგაგაგა, ბიო-ბიო, კური-კური, კოტ-კოტ, კაკნი-კაკნი)

აშკარად ტონური სიმაღლის არსებობაზე, გამღერების მინიმალურ ხარისხზე, რიტმულობაზე

და ჩვეულებრივი სამეტყველო ინტონაციისაგან განსხვავებულ არტიკულირებაზე

მიგვანიშნებს,

ვფიქრობ, ვოკალური სიგნალების რეალურ გარემოში ჩაწერა და სანოტო სისტემაზე

გადატანა ხელს შეუწყობს სიმღერებში გამოყენებული შეძახილების, ცალკეული მოტივებისა

და ფრაზების შეცნობას.

Nino Kalandadze-Makharadze Associate professor of Ilia State University

Vocal Signals in Georgia (some aspects of the problem)

Scholars researching inception and early stages of musical thinking attribute great

importance to the study of signal materials.

In Georgia completely unstudied are the utilitarian motives on the background of highly

developed vocal polyphony. On the hand, for the Georgians the music on the boundary of speech

and musical intonation is not music at all, but on the other hand the leading role of the peculiar

ways of sound-formation is documented in folk terms and titles of folk examples dzakhili/zakhili,

dadzakhva, aghzakheba, shedzakhili, amodzakhili, tsamodzakhili, modzakhili, gadadzakhili,

shemodzakhili;dadzakhili on thepanduri or dadzakhili on larchemi, lamentation with dzakhili,

etc are directed towards not noly ear, aural perception, but sometime towards the entire body, is

touching for human heart, mind and soul.

Large portion of vocal signals reflected in Georgian dictionaries are connected with the

domestic animals and birds. The analysis reveals, that the exclamations for driving away/

frightening/driving home, calling, nesting, stopping, changing the direction, encouraging,

caressing, fondling, calming, petting and other purposes have both general Georgian and

dialectal characteristics. Large number of such sound-complexes exposes their steadiness, relict

and traditional nature; doubled vowels in syllables (viihe, beeevsi, meemshishv, diido, mochiis,

maamo), repetition (agaga, bio-bio, kuri-kuri, kot-kot, kakni-kakni) clearly indicate the existence

of tonal pitch, minimal degree of prolongation of a vowel, rhythmicity and articulation different

from usual speech intonation.

I think, recording of vocal signals in real environment and their notation will contribute to

the understanding of separate motives and phrases used in songs.

შორენა მეტრეველი (სტუდენტი-თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორია)

"რომელი ქერუბიმთა"-ს ვარიანტების შედარებითი ანალიზი.

ხელნაწერ Q-674-ის მიხედვით მოხსენებაში განხილულია ევქარისტიის საგალობლის "რომელი ქერუბიმთას" ხუთი

ნოტირებული ვარიანტი, რომლებიც ჩართულნი არიან სამღვდელმთავრო წირვის

საგალობლებს შორის (ხელნაწერი Q-674). წარმოდგენილია ამ სანოტო ვერსიების

შედარებითი ანალიზი. ამგვარი ვარიანტული მრავალფეროვნება გამოწვეულია

სამღვდელმთავრო წირვის განსაკუთრებული ხასიათით. როგორც ცნობილია,

მსახურებაში მღვდელმთავრის მონაწილეობასთან დაკავშირებით ლიტურგიაში შემოდის

ახალი საგალობლები. ისინი ინდივიდუალური სტრუქტურულ-ინტონაციური

აგებულებით განსაკუთრებულ შეფერილობას ანიჭებენ მსახურებას. მათ რიცხვშია

"რომელი ქერუბიმთა". ამ საგალობლის სხვადასხვა სანოტო ვერსიის მუსიკალურ

თავისებურებებზე დაკვირვებისას მიზნად დავისახეთ წარმოგვეჩინა სამღვდელმთავრო

წირვის დროს შესასრულებელი "რომელი ქერუბიმთას" სპეციფიურობა ინტონაციურ თუ

ფორმაქმნადობის ასპექტში. ამისათვის ჩავუღრმავდით სიტყვიერი ტექსტისა და ჰანგის

ურთიერთობის ფორმებს, ყურადღება გავამახვილეთ საგალობლის სტრუქტურულ –

ინტონაციურ მხარეზე და თემატური განვითარების თავისებურებებზე. შევისწავლეთ

ხმათა ურთიერთმიმართების საკითხი, რამაც საშუალება მოგვცა გამოგვევლინა ჰანგის

გაფართოების სხვადასხვა ხერხები. ანალიზის შედეგად გამოვლენილმა

კანონზომიერებებმა კიდევ ერთხელ ხაზგასმით წარმოაჩინა საღმრთო ლიტურგიაში

საგალობლის "რომელი ქერუბიმთა"-ს განსაკუთრებული მნიშვნელობა და მუსიკალურ

ქსოვილში საგალობლის ლიტურგიკული დატვირთვის ასახვა.

ქართულ ლექსიკონებში ასახული ვოკალური სიგნალების დიდი ნაწილი შინაურ

ცხოველებსა და ფრინველებს უკავშირდება. ანალიზი ცხადყოფს, რომ გასარეკად//

გასადენად//გასაფრთხობად, მოსადენად//მოსახმობად, დასაბუდებლად, გასაჩერებლად,

მიმართულების შესაცვლელად, წასაქეზებლად, დასაყვავებლად//დასატევებლად,

მოსაფერებლად და სხვა მიზნით გამოყენებულ შეძახილებს ზოგადქართული და

იმავდროულად დიალექტური ნიშან-თვისებები აქვს. ამგვარი ბგერათკომპლექსების

დიდი რაოდენობა მათ რელიქტურობას, მდგრადობასა და ტრადიციულობას ააშკარავებს.

მარცვლებში წარმოდგენილი გაგრძელებული ხმოვნები (ვიიჰე, ბეეევსი, მეემშიშვ,

დიიდო, მოჭიის, მაამო), განმეორებადობა (აგაგაგა, ბიო-ბიო, კური-კური, კოტ-კოტ,

კაკნი-კაკნი) აშკარად ტონური სიმაღლის არსებობაზე, გამღერების მინიმალურ ხარისხზე,

რიტმულობაზე და ჩვეულებრივი სამეტყველო ინტონაციისაგან განსხვავებულ

არტიკულირებაზე მიგვანიშნებს,

ვფიქრობ, ვოკალური სიგნალების რეალურ გარემოში ჩაწერა და სანოტო

სისტემაზე გადატანა ხელს შეუწყობს სიმღერებში გამოყენებული შეძახილების,

ცალკეული მოტივებისა და ფრაზების შეცნობას.

Shorena Metreveli (Tbilisi State Conservatoire) Comparative Analysis of ―Let us, the Cherubim‖ Versions

According to manuscript Q-674 Five notated versions of “Let us, the Cherubim” Eucharist song-canticle, which are included among

liturgy songs-canticles, are discussed in the report (manuscript Q-674). Here is represented comparative

analysis of notated versions. This kind of variety is caused by special character of bishop liturgy. As it is

known, regarding participation of bishop in service, new song-canticles appear in the liturgy. They award

special color to service with individual structural-intonation structure. Here is “Let us, the Cherubim”

among them. While observing musical peculiarities of notated versions of song-canticles, we aimed to

represent specificity in intonation and formation aspect of “Let us, the Cherubim” . We have studied

deeply relation forms of text and tune. We have paid attention to structural-intonation side of song-

canticle and its thematic development peculiarities. We have studied issues of voice mutual relativity, that

gave us opportunity to reveal different ways of tune expansion. As a result of analysis, natural phenomena

emphasized special importance of canticle “Let us, the Cherubim” in holy sacred liturgy and liturgical

reflection in musical material.

თინათინ ჭაბუკიანი (ხელოვნებათმცოდენობის დოქტორი. შოთა რუსთაველის

სახელობის თეატრალური უნივერსიტეტი

ფოლკლორი და რელიგიური მუსიკა დოკუმენტალისტიკაში მოხსენებაში განხილულია ფოლკლორული და სასულიერო მუსიკალური ნიმუშების

ციფრულ მატარებელზე გადატანისა და დაფიქსირების მნიშვნელობაზე. ამ საკითხის

კვლევისას, აღმოჩნდა, რომ საეკრანო ხელოვნებაში მუსიკალური ნიმუშების დაფიქსირების

სხვადასხვა ფორმები არსებობს. ძირითადად იკვეთება შემდეგი საეკრანო ფორმები:

1. მუსიკალური ნიმუშის გადაღება ცოცხალი შესრულებით. ( შემსრულებელს იღებ

მისთვის ჩვეულ გარემოში, ბუნებრივ პირობებში).

2. მუსიკალური ნიმუშის გადაღება ფონოგრამით. ( ამ შემთხვევაში შემსრულებელს იღებ

ნებისმიერ ობიექტზე წინასწარ სტუდიაში ჩაწერილი ფონოგრამის საშუალებით).

3. მუსიკალური ნიმუშის გადაღება პირდაპირი ტრანსლაციით. ( საკონცერტო დარბაზში ან

ღია ცის ქვეშ).

4. მუსიკალური ნიმუშის გადაღება ეკრანული ხელოვნების ყველა საშუალების

გამოყენებით, რომლის შემდგომაც შესაძლებელია შეიქმნას სრულიად ახალი

მხატვრული ღირებულების აუდიოვიზუალური პროდუქტი.

საკითხის კვლევისას ჩნდება კითხვა: ფოლკლორული და სასულიერო მუსიკის

ტრადიციების დაფიქსირებისას, აუდიოვიზუალური ხელოვნების, რომელი ფორმატია

უფრო მისაღები და ფასეული? საინტერესოა სხვა ქვეყნების გამოცდილება ამ საკითხში.

კვლევის შედეგებმა ცხადყო, რომ აუდიოვიზუალური ხელოვნების დღემდე არსებულ

პროდუქციაში, არცთუ ისე უხვად არის ფასეული ნიმუშები. ცხადია ამ მიმართულებით

მეტია საფიქრალი, რათა ახალი ტექნოლოგიების გამოყენებით შეიქმნას მხატვრული

ღირებულების პროდუქცია, რაც კიდევ ერთი უტყუარი დასტური იქმნება ჩვენი

ფოლკლორული და სასულიერო მუსიკის უნიკალურობისა.

Tinatin Tchabukiani (Doctor of Art Scienees. Associated Professor at Shota Rustaveli Theatre

And film Georgia State University)

Folk and Religious Music in the documentary filmmakers In this article there is discuss folk and religious music samples on the importance of digital carrier

transporting and fixing. In the period of the study, we found that in the screen art music recording

samples of various types are available. There are following forms of the screen:

1. Sample recording live music. (Acting in its usual environment, natural conditions).

2. Sample recording music playback. (In this case, the performers take any object in the studio and

recorded a pre- phonogram means).

3. To take musical samples direct transmission. (Concert hall or outdoor ).

4. Sample screen shot of all means of musical art, which was followed by the creation of an entirely new

artistic worth of audio-visual products.

The research of this issue raises the question: fixing the traditions of folk and religious music, visual arts,

which format is more acceptable and valuable. The experience of other countries in this regard. Survey

results indicate that visual art is still existing products, there are a lot of not very valuable samples. I think

more in that direction to bring new technologies to create products of artistic value, which is a real proof is created by the uniqueness of our folk and sacred music.

თამარ ჩხეიძე (მუსიკოლოგიის დოქტორი, თბილისის სახელმწიფო

კონსერვატორია)

სამეუფეო ჟამნი და მისი მსახურების ტრადიციები ქართული ლიტურგიკულ-

მუსიკალური ხელნაწერების მიხედვით მოხსენებაში განხილულია სამეუფეო ჟამნების წარმოშობის ისტორია, სტრუქტურა და მისი

შესრულების თავისებურებები ქართულ საღვთისმსახურო პრაქტიკაში. ყურადღება

გამახვილებულია სამეუფეო ჟამნის დასდებლებზე, კერძოდ საგალობო რეპერტუარში მათი

ჩართულობის თავისებურებებზე. ლექციონარების, იადგარებისა და გვიანი პერიოდის XVIII-

XIX საგალობელთა კრებულებში (მათ შორის ჭრელთა ნუსხებში და ნოტირებულ

ხელნაწერებში Q-690, Q-693) არსებული მასალის შედარების საფუძველზე დადგენილია

სამეუფეო ჟამნის დასდებლების პოეტურ ტექსტებსა და ჰანგებში საერთო ფორმულების

არსებობა.

დასდებლების ერთმანეთთან პოეტურ-მუსიკალური სიახლოვეს ღრმა ფესვები აქვს და

დაკავშირებულია იმ მსახურებათა საერთო ძირებთან, რომლებიც სათავედ დაედო დიდ

ჟამნებს. ეს არის ჯერ კიდევ, იერუსალიმურ ლექციონარში დაფიქსირებული დიდი

პარასკევის, შობისა და განცხადების შუადღის მსახურებები. მოხსენებაში ნაჩვენებია, რომ

დიდი ჟამების საერთო ხმის დასდებლების ჰანგი მსაგავსი აგებულებისაა, რაც საზოგადოდ

ხმის კომპოზიციისთვისაა ტიპიური. ერთი და იგივე ფორმულების გამოყენება, დასესხება

შეინიშნება ასევე სხვადასხვა ხმის საგალობლებშიც, განსაკუთრებით მის დამაბოლოებელ

მუხლებში.

Tamar Chkheidze (Doctor of Musicology, Tbilisi State Conservatoire)

Canonical hours and Traditions of Service

According to Georgian Liturgical –Musical Manuscripts The history of origin of canonical hours is considered in the report, also structure and its

performance peculiarities in the Georgian divine service practice. The main attention is given to troparion

(dasdebeli) of canonical hours, particularly on the inclusion peculiarities in chant repertoire. At the basis

of comparison of the chant collection works of lectionary , Iadgari and late period XVIII-XIX (among

them, in the “list of chreli” and manuscripts Q-690, Q-693) the existence of common formula in the

poetic texts and melodies of canonical hours is defined.

Poetic –musical closeness of “Dasdebeli” to each other has deep roots and it is connected with

common roots of those services which was the beginning of big hours. It is fixed in Jerusalem lectionary:

midday services of big Friday, Christmas and Theophania. In the report it is shown that the melody of

“Dasdebeli” of canonical hours of common voice is of the same structure which is typical to voice

composition. To use one and the same formula is noticed in different chants, especially in the cadention

part.