ƒ’ეოგრაფიის-quot-cografiya...5 sarCevi dedamiwis wylis garsi...
Transcript of ƒ’ეოგრაფიის-quot-cografiya...5 sarCevi dedamiwis wylis garsi...
zaqir eminovi, kabil semedovi, aigun alieva
g eograf i a
8zogadsaganmanaTleblo skolebis
me-8 klasisaTvis geografiis sagnis
saxelmZRvanelo
gTxovT saxelmZRvanelosTan dakavSirebuli Tqveni
gamoxmaureba, SeniSvnebi da winadadebebi gamoagzavnoT
[email protected] da [email protected] eleqtronul misamarTebze.
winaswar madlobas mogaxsenebT CvenTan TanamSromlobisaTvis!
4
sarCevi
sarCevi
Sesavali............................................................................................................................................6geografiuli aRmoCenebidan kvlevebisaken
���������� ������������������������� ........................................................................... 7���������� ���������������������� .......................................................................... 10��������������������������������������������� ............................................. 13���������������� �������������������!���� ............................................................ 16�"����������������������������������#�!�� .................................................... 20§6. ganmazogadebeli davalebebi. ������������������������$������������������� ........................................................................................................................................ 23rukebi da maTze asaxvis xerxebi
�%��$����� ������������!������� .............................................................................. 26§&��$����� ��������������������'(�� ............................................................. 29�)�� $������������������ ....................................................................................................... 32��*�� $�����$�����$��� ......................................................................................................... 35�������+������������������������� $�����......................................................... 38§12. ganmazogadebeli davalebebi. $������ !������������������������'����� .................................................................................................................................... 41dedamiwis moZraoba da misi geografiuli Sedegebi
���������(������� .................................................................................................................. 43����������'���'�� ����+��� ............................................................................................ 45��"����� ������������������� .......................................................................................... 49��,�������������(����� .......................................................................................................... 51��%�����������������������$ ������������ ...................................................................... 53§18. ganmazogadebeli davalebebi. �����(�������������������������������������$ ����������� .................................................................................................. 56dedamiwis aqtiuri teqtonikuri garsi
��)�������'������������-������� ��������$� ����+������������� ...................................................................................................................................................59
��*���������������������� ....................................................................................................... 61�������������������������+�����!���������� .............................................................. 66����� +������������������'(������������ .................................................................. 70§23. ganmazogadebeli davalebebi. ��������������������+������������!�������� .................................................................................................................................... 72atmosfero
�����-������������������ ����������� .................................................................... 76��"��� ������������� ��/������ .......................................................................................... 79��,����$��������������$������� .......................................................................................... 82��%�������� ������/�������'���� ............................................................................... 86��&��$��������������������� ............................................................................................. 90§29. ganmazogadebeli davalebebi. ������ ������/�����'�� ���������������� ............................................................................................................................... 94
5
����������� ���� ������sarCevi
dedamiwis wylis garsi
��*�����������$�����'��!����� ............................................................................................ 97������$�����������$������� ..................................................................................................... 100������$�����'(���������� �� ............................................................................................ 103������$�����'(����������������:������ .......................................................... 106�����'(������+����$�����!��� ............................................................................................. 110§35. ganmazogadebeli davalebebi. �$��������'(������������ ��������������������������������� .............................................................................................113
biosfero
��,���������������'��������������!��� ....................................................................... 114��%�������� ��������� ......................................................................................................... 116��&������������������������������������� ........................................................... 119��)��� ���������������� ............................................................................................................. 123§40. ganmazogadebeli davalebebi. � !��� $���;������ ���������< .... 130
msoflios qveynebis klasifikacia
�����/��(������$�����$���������������������������� ......................................... 132������������ ���/��(������ .................................................................................................. 135���������������/��(����� ..................................................................................................... 137��������������������������/����� .................................................................................. 140§45. ganmazogadebeli davalebebi. /��(����������������������!�����������
mosaxleoba da meurneobis teritorialuri organizacia
��,�������������������� ................................................................................................... 146��%�������������� ��������������������............................................................... 150��&��� ��������� ������ ........................................................................................................ 153��)��� ��������� ��������� �������!��������� ................................................................156�"*��'������������������������.................................................................................. 160§51. ganmazogadebeli davalebebi. � ��������� ����������������$�����$�������� �������!������� .................................................................. 163
ekologiuri garemo da misi dacva
�"�������������+ ������'(����� .................................................................................... 165�"����� ����������������$����� ������� ............................................................ 168�"��������������������� ........................................................................................................ 171�""�������������������#�������������� ............................................................ 175�",���$����� ����� ���������#����� ��� �=�$��� �������������� ������ ............................................................................................................................. 178§57. ganmazogadebeli davalebebi. �$����� ����������������������������������������� ............................................................................................................... 182 terminebis ganmartebiTi leqsikoni ........................................................184
6
Zvirfaso moswavleebo!>???�$��!���/������'(�������������!��'��������������/@�'���'���!��
������� �� ������ �� ������� �(������@� ���� !���'����� ��� ����������
�� ��������@� �������� ����������� � ���!�@� !���'����� ���� ���������� ��
!������������������
������� � ������ �������� $������������@� ��� !���� ����$�!����
�� ��������� ����/�������� ���������� ���@� !���'����� � ������ ���
����� ����(�����@���������@���������������� ����������������
'���@� ������ ��� ����������� ���� �������� !��'������ ���@�
�����������������@��������������������������������@�����!���������!��
���������������������@������������������!������������������ ���
���������'��!����� �����������+������������!�������/�����������������
������@� �������� !�� ���� ���!��������� ���� ����#�!�� ���������
����������������������/��!��
$���� ��������� ����� ���� (������ ������ ��� ���$����� �'(��� ��
������� $��� A��� '�� ���$�B�� '���� �/���� ��������� $����� ���!�������@�
����� ��������� ��������� �� ��� $�����$����� �/��$ ��� �� !������
!��� ������+�������!���������!���'����� $����������������'�����
����� '��� '���!�� !��'������ �������� ��+�����@� '���� ���������
�����'��� ����� �!���� ��+����� !�������@� ��� ��� �������� �� ��������
'��!�������������@�����������(��������������(�������������������������=
���� !�����@� �/���� !�+����� ��������� ����� ��������� ������� $ ���� ���������
���������/��(�!��������/�/��!�@����!����/�/��/�!��
�� '���� �������!�� �/���� !���+����� ��������� ��������� /��(������
���������������������������������������������@������ ��#� �!��!������
/��(����������������� ������
�$�����������/�������������������������������������������� =
�����������������������������������+ ����������������!��������������
����������$����� ���������������'(������������
�������@����(����������������������������� �(������!��'��!��
gisurvebT warmatebebs!
Sesavali
Sesavali
7
geografiuli aRmoCenebidan kvlevebisaken
C>??� � $ ���� ! � '���!�� ������ ����� ����=�� ��� ����������� �������� ����� !������� �������!��$������������� !��� �������� ���� �� ��'(���$�������� '(���� ������ ��@� ���������@� �������@���$�����������@���� �����!�������������!��'������������������� +����� ��(��� ���� �@� ������������ ���$� �� ������� ��'(��� $������������� !����'������� !��'���� ���� ���� '(��@� ������� ������������$����������� ��������������������������� �� /��(���� ��� ������@� ���������@�
���� ������� ������ ���� �@� ��=���� ;����� �/���;@����$��� '(��� �$��������������� !��'��@�!��+���� ���$ ������������� ���� '(���$���!�� '���� ��kvlevebs�� #�� $�����
C>??� � $ ���� ! � ����!�� ��� ����� �� ����� ��D����������� ������� $�� ��� '������� �� ���(�� ����� C>???�� $ ������'(��!��aRmoaCines���$����������!����
sakvanZo sityvebi
$����. ������
s. dejnevi
v.beringi
geografiuli aRmoCenebidan kvlevebisaken
§1. geografiuli aRmoCenebis axali etapi
� ����������� �������������������!�@������������������������!�����'���� ���� ���� �(����� �$�������� �� ����� ����� ����� !��������������!�� $������������� �� �$�������� !��'����� �/��!�� ������� ���=�������� ���'������� ����������� ���� !�� ��� ��� �� !����� �������������� ����������� ��������@� ���� �� ������ ������� ���=����������������������������
� gavaanalizoT:1. ������ /��(������ ���������� ���'���������� $������������� �� �$��������
!������������!��'��!�E2. � ���� -/���� �� ����!�� '���� �� $�������� ��������� �����������
�������!�E
h. merkatorunis msoflio
ruka(1538)
8
��� ��� �������� � ��@� ���� ��!�� ��� ����� ������ �������� ��� ����� !��+������� ���� ���� ������������$������������
��������������� ��#�����$ $�� ����������������'����� +������ �� $��� ������ ������@� C>???� � $ �����,*=%*=��� '���!�� ��#�� ����� � �����'��� �!��������� ����� ���� '(��� �$����� ����� � �� �������'����!����� ���$ �+ �����!��'��@�-����$ �+ ������������@� ���� ��������� ��� ��� $�������� $ �+ ����������@���������� �����+�����!�����������$ ������
�%))� F� �&*�� '���!�� �������� � ��������������/�����- �������!���'���������������@�����$����� ������� ��������@� $������@� �������� �� ��/��$���� �$����@� !���'��� ����� �� ���$��� $ �+ ��������� �������� $����������� $������� ������@� !��� ��������� ��������� $������� ���������� �� - ����������������� ������ ��� ��������� �� ����$� �� ���=
j. kuki
a. humboldti
a. humboltis mogzaurobis svlagezi
§1. geografiuli aRmoCenebis axali etapi
9
geografiuli aRmoCenebidan kvlevebisaken
�����������������������!���'��@�!������$������������������ �� $@� �$��� �$����� ���������� ������$������������ ������
�&�)� F� �&%�� '���!�� ���������� ������ ������������!���'��� ��$��� ����� �� �� ���������� ������������ �� ������� ��$��� �������� ����������������� �������� ������ ��� ������� ����������$����������������������������@������������$�����=��@���/��������/���
C?C�� $ ����%*=���'���!���������������!��'������/������������� �����
CC� � $ ���� (������ ���!�������� ������ �����'���� ���!���� ���„���������� ����;����(�������!��+���� ����!���� ���������� (�� ������ �$����� !��='��@� ����� �)%%� '���� /��(���� ��� �� (�� ��:���� ���������������� �����������
C>???�� $ ��!�������� ����������!������������'������ ������� ��������������!��!��'������/����������������C?C�� $ ��!��$�������������!�������������������CC�� $ ��!��������(�� ������$���!������������� ���������
ra viswavleT
�������������������������������- �������������������������������
�����������$!��!���'������������������������������(���������$���������������$��������$��������'(��������/������!���'���������$������������������������������������������/���
��/������������+��������������������$!���������/������������!���'��������������������������$��@������ ����$!��������
$ �+ ������� ���������������
gansazRvreT Sesabamisoba
��� ������ ���������� ��!���� ���� ���� ��������� �������!�� C>???�� $ ��!�E
������������������-/�����������$�����!������������� ����������������������!�����E
�����(�������������������'�!��;������/���;�C?C���CC�� $ ����!�E
kiTxvebi Temis Sesaxeb
d. livingstoni
h. m .stenli
10
� ���!�� ������� ��������� �� ����������!���� ������� ���������� ���������� �� ���������� ��� !������ ��������� ����@� ���� ��� ���������������������(���������!��
pirvel periodSi, geografia� ����� �'�=��������������������������� �������@��$�� �������������� � �����@� �������@� $���� �� ��������@�'(���� ����/������ �'���� $�(����������� �� '(���!���$�����$ �� ��������� ����� �������� ������������������������!����@�'��=��� �������@�/�/�����!������������������������������
�������!�������� ����� ������������������ ���������@� ���������� ���� ����������� !��������� ��� !��+���� ���$ ������#�� $����� +���� ���+���!�� ���'�� �=����?>�� $ ��!����������������������������� ��� ��$���� ������� ����� !�����@���������'�����������#��$������������ �����'��� ������� ����!�� ���A/����������B@�������$ �����+����=!���� �� ����� �!���� ����@� ��/�����(�@� ��� ����� -��������� ������������$���� ������ $������ ������� A-�=�/�B�
Sua saukunebSi�������������= ����� $�����$�� '��(��� ����������'��� �� ���� ���������� ������!���� ��+����� ����$�������� -�=������� ����������A��"�B��
uZrav varskvlavTa sfero nikoloz koper-
nikis “heliocentruli sistemis Teoriis”
sqematuri asaxva
§2. geografiuli mecnierebis ganviTareba
§2. geografiuli mecnierebis ganviTareba
� +����� ���+����� ������� ������ ��� ������� ��!������� /� ����������������� � $ ���� �������!�� ��������� ����������� ���� !�/������������ ��� ��������� ������ ����'������� “��������”�� ��+���������������� �'(�� ��� � ������ �� ����������� !������ !������� �����������(������������������������������(���������
� gavaanalizoT:��� ���� ���/���� ��������� ����������� ���� ��������� ������ ����
���������E��������������������(���!��+��������������������!�E
sakvanZo sityvebi
������ ���������������=���������$ �����������$�����$ ����������/��(������=������$����������������
11
geografiuli aRmoCenebidan kvlevebisaken
didi geografiuli aRmoCenebis����������� ���� ������ �������!�� ������!�� #�� $����� ���������(�� �'��������� ���������� ��� ����� ����� !������������ ����$ � �������� A��'���������B@� �����=� �����$ �������������/��(���������������(�=���������� �� +������ �� ������!�� !������ �� �/�� ���=�����������
���� ����������� �������@� ���� $��������� $�������� ����������� ��������� �������+���� didma geografiulma aRmoCenebma� ��� �����
� (� �� +����� $= �������� ������=�!��� �� ��� ����= �� $����� ��� ���G����� �/���;���������@� ���=������ �/��$ ������!��������� �/������������ !������!�������� $����� !��= ������� $����� $���� ��������!�� ���=�����������������$������ -�� ��$=���� A�"��� F� �")�B� ����/���������������!������:��
C?C� � $ ������'(��!��- ��������������� ���$!�� ���=
� ����� !������ $��������������� �� ���������� ����=����� A���������B� ����������� !������!������ ��������� �&%�� F� �&%,� '���!�� ���= ������ $�������� ������ G�����#��;� ���=� ����� !������ �'��� ��������$���������A�$�������B����������
niadagis geografiis mecniereba
'���!�� C?C� � $ ���� ������ �� CC�� $ ���� ��'(��!�� ����� ��$ ������ ���@� ������ ���� �� �'��!�� '���� ���$���������!������
n. koperniki
h. merkatori
v. v. dokuCaevi.
kvleviTi gemi “Celenjeri““
h.merkatorunis 1595 wels dabeWdili
“atlasis” garekani.
12
C>???� � $ ���� ���!�� �� ������� �������������� ������ /��(���� ������ �� ��������� ���=�������� �������@� �� ����������� ���� ���'���������/������ �!���������� ���� �� !���'����������� � �����=������ ��� �������@� ��������� =$�������%,*�'�����������������������!��!���������=����� Gekonomikuri geografia�;� !������� �������!�� ������������� �������$�����$ ��������� �� ��������'�����������������������$ ������mrewveloba, soflis
meurneoba, transportis sferoebis geografia, mosaxleobis
geografia, calk-calke regionebis ekonomikuri da socialuri
geografia�� ������ �� ���$!�� �$�����$ �� ��������������@�����(������������adamianis geografia.
m.v. lomonosovi
�'��������� ��������� ��������� � ����@� ����� � �� � ����� � ��(��������� +����� '��������� ���� ����������� ������� �� $��� ���@����(������������������������������� ���������� ���'��!��'���� ���$���������!�����������������������������������������!���������������������!������������������������
ra viswavleT
�����������������������������!�+����@����������������'���������������������� �������������E
��� !�������� ����$ �� �� �$�����$ �� ��������� ����������� ������������������/���
��� ������� ����� ������������ �� ����� ��$ ������ +������ ���� �������������������!�E
��� �'���� ���� ��������� ���� ������������� ��������� ������� �� �������!���������!���������������������������������������������������E
kiTxvebi da davalebebi
saSinao davaleba
���������������������-����$�������������$ ���������- �������
��$�����������������������������$�����$ ������������������������
gansazRvreT Sesabamisoba
§2. geografiuli mecnierebis ganviTareba
13
geografiuli aRmoCenebidan kvlevebisaken
�:��� ����������� �� '������� ���������������!�� �������� �����������@� ��� ���� !��'�����!�/�������������������:����������+����� ����������������������� ����������
� ������� '���'������ ���������� ��=��$��$������������!���� ���������������� �����������!��'������������$��������'�������ekologiuri geog-
rafiis���������� ��������� ��������� #���������� ����� ��
������� �/����� ������������ � ��� ��� $�����/����������� ��������� ������ �� �������� ���(������samedicino geografia� �� rekreaciuli geografia, ������������ �������� �+����� ���$ ��� �� ���!�=�������� �$��� ��� ������� �'������ � ��� �� =��$��� ����� ��������������������(������
mosaxleobis geografiis !��= '��� �+���� ���� ���!��������� �� ����� �'������ ����������� �=�������@� ���� ���$���� ����� � = ������ ��������� �� � �/������ ��=�������������������������������=����� ������ /��(���!�� � �����������@�/�/����������������������� ��������� ���� ��:����$��� ���demografiuli geog-
rafia� �� qalaqebis geografiis
A ��������� ������B� �������=�����
���=�� /��(���!�@� ��� !��������#���������������!��'��!��
qalaqebis dagegmareba maT ganviTarebaSi iZens
did mniSvnelobas.
§3. Tanamedrove geografiis mecnierebis axali sferoebi
� ��������=����� ���!������������!��������������������!���'���������������� ����� ���������� ������ +����� ��+��� ���� ����������� ����������������������������@����� ������������������������'���@������������!������������������(��������������������$�����
� gavaanalizoT:��� ������ �/������� ���������� ����� ������������ ���� �����������
�������������E������������������������!�/��������������������������������E
sakvanZo sityvebi
�$����� ������=�����������������������$��� ��������������������������=��������� ��������������=��$ ���������������� ���������������=���$ ���������
14
CC�� $ ����&*=)*=����'���������'(���������!������$���������'�����qalaqis (raioni) da landSaftis dagegmareba����� �������������
�� ��� ���� ����������� �������� ��'(����� �$�����$ �� ������������������������!��socialuri geografia����������������� =$ �� ����� �(���������� ����� ����� �������@� �� ����� ����� �������������������/���������������!��'���������$��� ���
����#���� ���� /��(������ ����������� ���$���!�� ������������$ �������������������������!��������politikuri geografia��'�= ����������'����������@�������$ �� $����������@������������������@�/��(������������$ �'(����������
��������������� ���������������������������������!�
geografiis sferoebi
§3. Tanamedrove geografiis mecnierebis axali sferoebi
qalaq baqos momavali ganviTarebis gegma
15
geografiuli aRmoCenebidan kvlevebisaken
����� ����(����� $���� ������ ��/��$ �� �! �������� ���� $����� ������ �$��� ���geografiuli informaciuli
sistema�� �� ����!�� maTemati-kuri geografia �+�������$ �=�� �����!���������
��� ��������!�� �������� ������ ���������� ����� ��������� �����������������!�� ���� ��������� ���(����� ������E� ��� ���� ������� ��������������� ��������!�� ����� ���� ���(������ �������� ����$ � ���$�����$ � �������� !���� � ����������� ���(�����!�E� ��� ������������������ ����������� �������� ���� ��� ��������� ���������� ���������������(��E
�����+������!�� ����� ��� �/������� ���(������� !����� ��������� �=���� ��������!�/����������������������������'�����/��������
kiTxvebi Temis Sesaxeb
saSinao davaleba
TviTSemowmeba
��������������������� !���'��������/����� ����� ����������� ������$ ����������� �$��� ������������ ������ ��� �����=
�� ������������
���'��������������������������������������� ������������ ���������� ������� �� $�������������$��� ������ ������$ �� $����� !����@� ��������� �=������ ���� �(��@� �'������ ������$ � ����=�������� ����������� ��������� ������ �����@� �'����������� ���������/������������ �����������
�������������������������� ��������+������� �H�H���������������������� !����@��������������������#�������������!��H�H����H� H� � ������������ �+����� ���$ ��� �� ���!��������� CC� � $ ���� &*=����'������� ��(���� ��� ����#�!�� ��'(�� ����������� ��������� H� H����� $���������� '���!�� ��������� ���������� ���������� ��=��������H�H�����������
ra viswavleT
qalaq karakasis teritoria ugegmo wesiT far-
Tovdeba
16
��������������'���������������������� =���� /�������@� /�/����@� ��������� �!���������@� �������������@�����=��������'�������������������
�����=���� ������ ����������� ������@� !���=������@� ������� ��/������ ������@� ������ ���������������� �� ������������ !������ ���������� !������������ �������� meTodebiT�� �����'����� !�������� �=����������������/�������������������������������������������������������!���������������+�������'����������� ����� (����� �*� '���'�!�� ������ ���� ���mo-saxleobis aRweriT�� ��������� ������� /��(������ !���������������������������������������������!������������������! ������
������ ��� ��������� �������!�� � ���!������������ ��!���� $��������������@� �����'��� �����=� �� ����������@� ���= �� �� ��� ����� ��/��=����� ����� $��������� !���= '����� ������ ���@� ���= ���� �������@� �(��� ��+�= ��@� �������!�� ������������������ ���$ ��� ������!��������� ��������$����� �� ������ $����= ��������� �� �$�������@� �=���+ �� ��� �����������!��'��!�� $����� !���������/��!�� �� ������ ��� � ��=
§4. Tanamedrove geografiis mecnierebis axali sferoebi
saxelmwifo statistikis komiteti
§4. axali codnis dauflebis gzebi geografiaSi
�� (���� �����'����� ����� =�$�����$ � �������!�� �������� ����=������� �������� �����'����� ���� �$�� ��� ��������� ������� � ���� ������� ���������� �� ����������� !���'���� ����(����� ����������'(������������ ������������������������������������'����!���'�����$����� �� ������@� ��������� �� ��� '(�/��!� ��'(����������� �! =������
�gavaanalizoT:��� ������ ������������ !�+����� �! ����� ��+����� � ������ ����������
'���� ����$��������E�����������������!��+�������( ���������������������������������
��������������� ����������!����� �������������E
sakvanZo sityvebi
$������������������������$�����$��������� �/�����'�����������=$����������� ����
17
geografiuli aRmoCenebidan kvlevebisaken
������������+���!������������ �$�������� !���=
'����� ���� �� �/�� �����=� �� ��/��$ �� �! ���������/���� ������� ���� ���(�����������$�������$��������������=�����@� ��$���� �������� ����� !�= �+��������$��������'(��������= �������� ���� �������@� ����=$ =/��� �� ����������@� ����=+ ����� ������ ���$������ ��= ����� +����� �$�������� ��=���� $������������� $���������������@� ��������� $���=������'�����������!��
���$ ��� ��� ���!���= ���� /��� ��������� ����������������� ��������� ����������������������� ���� �� sadamkvirveblo punqtebsa
da samecniero-kvleviT sadgurebs�� ����� ��!�����= ���� '������ � ������ �$��������@� �'������ -��������+ ����� �����@� ����� �������� ��������� ������=��@� ���������� '(�������� ����������� �/����� $�= ����� �������� ����������!�@��������������= !�@� ������ �� �� �������������� ��/��=�!�� '���� ��� ����=����� $�������@� � ���= ���� $����������� !��'�= ���� ������@� ���� =��������� ����� '(����������������@������'���$��= ����� ������������ �$=������������
dedamiwis xedi kosmosidan
samecniero sadguri antarqtidaSi
18
dResdReobiT sxvadasxva Sinaarsis mqone rukebis SedgenisaTvis farTod gamoiyeneba
aerofoto da kosmosuri suraTebis gadaReba, aseve kompiuteruli teqnologiebis saSu-
alebebi. imisaTvis, rom gadaviRoT dedamiwis aerofoto da kosmosuri suraTebi, saWiroa
sxvadasxva simaRleze mfrinav aparatebze danadgarebis damontaJeba. kosmosuri suraTebis
daxmarebiT xdeba zusti rukebis Sedgena. es aparatebi gvaZleven dedamiwis zedapirze da
atmosferoSi momxdari cvlilebebis dakvirvebis saSualebas.
gemebze dadgmuli kamerebi okeaneebis Rrma sivrceebs da fskeris reliefis Seswav-
laSi iZenen gansakuTrebul mniSvnelobas.
CrdiloeT polusis raionebSi moZrav ( dreifi) yinulebze aigeba sadamkvirveblo sad-
gurebi. isini garSemo teritoriebze klimatisa da wylis Tvisebebis Sesaxeb informa-
ciebis Segrovebis saSualebas iZlevian.
§4. axali codnis dauflebis gzebi geografiaSi
19
geografiuli aRmoCenebidan kvlevebisaken
�������!�������/�������������������������� �������� �=$���������� ���������$��������� �/����E
�����! ��������(������������� ��� $�����!�����������E��� ������ ��������� ��:� !��+���� $����� �� ������� ���(�������
�� +�����E
�$����� ��������� !��'����� (������ ��������� ���� ������!��������������������!�+����������I
��� $�����!������������������������������� ����������� �������������
��� �����
�����������$����� ��������������������� ����������������������������������!���#��������������������������� �/��������������$ �������������������!��=���������������������
��� !������� �������� ������� ��� ����� !�����@� ������ ����� ����/������������� ���������� ���!��������
���!����������������������#������� $����������'���!�@���������������� =�$�����$ �� ���������� ����!�� �������� ������������!������
kiTxvebi Temis Sesaxeb
gansazRvreT Sesabamisoba
saSinao davaleba
������!�������������!�+�������������������������������������������������� !������ �������� ��������� ����� ������� � ������� ����������!��'��������� ������ ����� ��� ���� �� ����� � �/������ $����� �� ����������������+�������$ ��� �����!��������������������������������������!��
ra viswavleT
$���� �� ��� ��/����������� ������ ��+������ ����������������� ������� ������������� ������������ �������� �� !������ ����=��@��������������������������� ���+����������������/����������$��=!�@� ���� ��� �� �!������!��� �� ������!�� ���������� �� �����������! ������ �� ���������� � ��� ��!�� !�������� ����������� $�����������@��+����������������������������/��(���!��
20
���������������������������!�������'������!������� ����#����� ����������� ��� � ��� A��*�=��%�B@� ��")� '���� /�/� ��!�� ��� �� ��������!��������� ������������'�����@����$��������'���� ������������������������������� ���� �/������������ ���$����������
�������� ������� ��� �$ ��� �������� C?>=� C>��� $ ����!��� ���� ���� �'����� ���=���� '����� ���������������� ����������$!��
C?C�� $ ������'(��������(���� �������#�!����������� ����������� ��$� ��� �������@� ��� !����� �������������� �������� ������ !�������� !������/���'(�������������@�/�/����@�� ������������������� ��������� ������!��'���
C?C� � $ ��!�� ��������� -���� !����� ��=������������ ����#����� ����� ��� �������@� ���� ������� �� �� ���������������� ��� ������ ��������� �*�'�������� ��!����@��������!��������,*�����$��������� -���� !����� ����� � ����� � ��!�@�������!�@� ��������!�@� ����� �� ������ ��$!������� �� ���� ���� !��������� ����������� !���������������'������������
C?C�� $ ��!���/�������A�%)�=�&�%B��'���'����������#���������@�����������=�$�����$ �������= ����� !������ ;� ������� =� ���;@� /�� $�������� ���� ���=$������������!������; �� �����������;@�/������-����=
a. baqixanovi
§5. geografiis mecnierebis ganviTareba azerbaijanSi
§5. geografiis mecnierebis ganviTareba azerbaijanSi
h. zerdabi
� ����#��� (��������� �/����� ( �����@� ������ ������������ � �������� ������ � ������� �� ������� ��� �� ����� '������ �������!�� �/��!��'������ ������� ����������� ���@� ��$�� ���� ���(������� ������� ����� ����@� ���� ��� �+������ /��(���� � ������� ��������� �� �� ������!��'��@����������������(�����
� gavaanalizoT:�������������������������������������#�!���������#�!���������������������������/�������������������������@�
!��������������������� ��E���������������������������� $�����������'���!������#�������������
�������!�E
21
geografiuli aRmoCenebidan kvlevebisaken
m. baharli
���� ������������!������;/��������� ��������;.
����#���� � ������ !������ -�� ������ A�&��=�)*%B��'������ ����� ������ ������������� $��� �������A�&&�=�)��B����CC�� $ ������'(������������������!������ ����� �'����� �������� '������ ������ A;$�$�����������;@� � ;������ ������;B�� �)��� '���� ��� �-������������ '����� ;����#��;� ����:�@� ���� ��������(�����'�������������!���(��$+� ���
CC� � $ ���� �*=��� '���!�� ������ ��� ���$!����'(�� ��������� ����������� ������@� ���� "*=,*=��� '������ !������ �'��� �������� �� �����!����� ���$��� ����$ �� �� �$�����$ �� ������� �����(��!��'�����@��(���'�����'������@��������������� $�����/�������� ��������#�����������!���'���� ������ �� ��� � �������@� $������ ��� !������$��� �� ������������@����������!���'��� ��������$�������������������$����������� ��@�����#���������������= -�� �����@� ��� ������ �$�����$ � �������� =� -�� �����@� ���-#����@� @� �������� ��� $���������� '���!�� $����� �������������������$���������$������������!�@�-�������!�@� ���!����������!�@� � ������ ����=��!�@�������$ �������!�@������������������!�@��$����� �������������������!��
��������� ��������� �� ���� ���� ���'� ���!�������� ���!��������� ���� ���!� ��� ���$��� �� =�����������������������!���� ������@������� ���@�!�����@��!/��������/�/��!����'������������/������������� ���� ����(����� ��������� ���� !�������������������
b. e. budagovi
sumgaiTis qimiuri kombinatidaSqesanSi mopovebuli madnis gadazidva
22
��� ����#���� ��������� ������ ��������� ��������� �/���� ��� �����( ����E����E
���������'(������#������������������� ����������CC�� $ ��!�E
kiTxvebi Temis Sesaxeb
C?C�� $ ��!��� �� �� �� �� � �� �� @� �� �� �� �� ����� �� �� �� � � ���'������!������������������������� !������� CC� � $ ��!�� ��� �-��� '���!�� ����'������� � � �� �� �� �� � ����+���������#�������������!������� ������������������������!������#�!��( ������/������������@������������������
ra viswavleT
������������ /��(���� ���������� �������������� � ����� �����= '���� ������ �� ���� ���������� �������������� �� ��� ���� ����/����������������� ��������� ��������� ����������� ������������ ���(�������� !�������!�� /��(���� ���/�/� �/����� ���� �������!�� !��+���� ���'� =��� �/��� � ����������� ��������� ������ ������ �� �� ������� ��������
imiSlis Saqris qarxana kebeles sakonservo qarxana
!���������������������(������I
mecnierebis sferoebi mis ganviTarebaSi moRvawe mecnierebi
TviTSemowmeba
§5. geografiis mecnierebis ganviTareba azerbaijanSi
1. !������� ����������� ��������� �����!�� ���������� ����� =�$�=����$ ����������������!���������������������!�����.
saSinao davaleba
23
geografiuli aRmoCenebidan kvlevebisaken
§6. ganmazogadebeli davalebebi. geografiis axali
sferoebi da kvlevis xerxebi
1. gamoyaviT fizikuri geografiis axali sferoebi:
���������������@��������������������������$ ��������@�-���������������� ���������� ������������@�������$ ������������$�������������@�������������������$�������@�� ����������2. gaarkvieT azerbaijanis geografiis mecnierebis ganviTarebis
Taviseburebebi:
���-����!��������C?C�� $ ����������������#��������� ������/�/����������������� ���������/��(��������������� ���������������C?C�� $ ��!�����/���������-����������'�����'���������������������!���������-����'�����;����#��<��������C?C�� $ ���������� ���!����"����� $����������'���!�����!������������@�� ���������$����� �����������������!���������$��������
3. gaarkvieT Sesabamisad mocemuli obieqtebis teritoriuli
organizebis Semswavleli mecnierebis sferoebi:
��������� ��������� ������������������$����� �������������������$ ���������
�)
�)
�)
)
�)
�)
24
§6. ganmazogadebeli davalebebi
4. mocemulTagan romlebis mikuTvneba SeiZleba ekonomikuri
geografiis axali sferoebisaTvis.
����'��������������J����������$ ��������J�������������������J������������� �������������J"��/�/�����������J
5. gamoyaviT XIX saukuneSi afrikaSi warmoebuli kvlevebis dros
Seswavlili obieqtebi da daitaneT isini konturul rukaze:
6. rekreatiuli geografiis Semswavlel sferoebs SeiZleba miva-
kuTvnoT:
���������������������������@�����=��������'���������������� ��'(�������� +�����������������=���$ ��������������������/�/��������������!��������� ��� ���������������������/�/����� ����������������������������(������������������� �������������"������(���$���� �������!�������������������������������
7. axali teritoriebis Seswavla da geografiis mecnierebis
ganviTarebis sferoSi mocemuli movlenebi daalageT qronologiuri
TanmimdevrobiT:
�B��������������� ���#��$ $������� �������������!�����B���������� �������������- ������������� ������������$!���B�������������������������$����������$!�@�B����$�� �����������������"B�������������������������G�$�����$ ��������;���������!��!������
8. azerbaijanSi mocemuli mecnierebidan geografiis romeli sferos
ganviTarebaSi hqondaT gansakuTrebuli damsaxureba?
��������� $����������������� ������ �������� �����-#������� �����!������$���� ��/���� ��"� ��-�� ������
���$�����$ �����������$��������������$����������������������� �� ���=
!�������������-�������
����������������������������/����������-�������� ���������������������/��"�������������$ �+ ��
,��������$�����%���������&�������$����)����������*���-
25
geografiuli aRmoCenebidan kvlevebisaken
9. qvemoT naCvenebi xelsawyoebidan geografiis romel sferoSi
SeiZleba gamoyeneba kvlevis warmoebis dros:
aerofotosuraTebis gadaReba
niveliri - gamoiyeneba terito-
riaze reliefis formebis gegmaSi
aRebisaTvis
niadagis temperaturis gazomava
meteorologiuri sadguri
26
�����������������������/��������(��������!������(����� �������� �� $����� ����� ������ ����/������� ���������� �������� �����!��� $����� ����� ��������/������ ������� ��������� �� ��������� �������������������$ �� $�!������$������@�������@���'�������@���������� ������@���������������:������� $����� �� ���� ���� ������� �� ������� ���$���� ����$������@� '(���� ����/������ �� �������� �������������������������@�'(��������/�����@�������������/����� ������ ��� ���'������� ���$���� ����������������������
$���� /��� ����� ���!������� ������� �������=��!�@� � ������ ������ �/����!�@� ��!������� ���/�������������!���rukebze irkveva xelsayreli����� ��=���� ������� �(��@� �� ���� ������� ��������� �� !�=����� ��� ���� ������� ��������� ��������� �(���������
�������� �� $����� '������ ����!���� �����������������������������#�����������������+���������� ����'���'�������������� �� $�����
�������� �� ������ +���@� ���������� �/�������'����� �� ��������� �'����� '�� �������� $�����!���������������������������+����� $����������=
§7. kartografiuli asaxvis mniSvneloba
rukebi da maTze asaxvis xerxebi
§7. kartografiuli asaxvis mniSvneloba
� �������� '(������� !������� �� ���� �!���� ������(����� ���@� ����(����� ��� ��������� $@� ���������������� $������������'(����������������@� ��������� �������@� -����������� �� ��������������
� gavaanalizoT:��� $������������$������������������������!��+�������(����E�������!�������/��� $�������������������������������/��!�E
sakvanZo sityvebi
$��������(����. $��������!�������
27
rukebi da maTze asaxvis xerxebi
rukebs sameurneo saqmianobaSi gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba
mosaxleobis simWidrove msoflioSi (kaci/ km2)
28
����������� ��������� ���! ����������������� ��������� �����!�� ������ ��!�� �������� $����� !������
���� �� +������ �$���� ����������� � �/�����@� ��� ���� ����/������ �� ������������������������������; $�������������������������������� ��������������������;�
§7. kartografiuli asaxvis mniSvneloba
��� ���� �� ������ ����������� �������� !������ �/���� $����� !�������������������������������!��+���E
��� ������ � �����=������ ��� �/������ �/�� ������'���� ��@� �/��������������������������� ��������/�����!�������������E
����������/���������������#������'�������� $���A����%*BE
kiTxvebi Temis Sesaxeb
� �� ������������������!� �������� !���������������������������(������������������������������ $�����������������������������!�� ��������'(����������������������������(���������������
ra viswavleT
����#� ���� $�������(������������������������������������/���
��� ����(����� ����� ��� $���� �� ������� � � ���� ������� ���������������� �������@� ����������� ���:�����@� ����������� � �/����������������'���������/�������!���������������A����%������%�=%"B
��� �������� �� $������� $����� ���(������� !���'����� ���������������� ���/����� ���'������ �� � �/���!�� -���� ������ ��!�����A���%&=%)@)�@�),B
davaleba
��������� ����$�!������������� �����������������/�/�����!������!����
B������������������ ����$�!�����'�����������������E�B��%*=�������������� ������������� ��������������������'��������
������@���!��!�/��������'�����������������������$��� �� $���
TviTSemowmeba
29
rukebi da maTze asaxvis xerxebi
������!�������!�� $���������������������������� �������� ������� �� �������� � ���!�� ����������!�� �$����� ��� ���������� $������@� ��� !���� $�!���� ��(��@� �������������( ��� ������� �! ����� ��+����� ������������$���� !�������� ������������ $��� ���������� ����(����� �������� �������� ������@�������� �� ������ ���(����@� ���� ������������������ ���'����� $����� �������������������������� �������@� �:��� ����� ������ ������ $����������� $�������������������������=��� ������������!��������������
�'������� �� �/��$ �� �� !���!�� ��������(������ ����$ =������ �� $����� ���� ���=�������� ���� � �� ����������� �� $����� �������������� �� ������ �������@� �����'���� ����=���@� -������ ��� /����@� ��������� �����@������� ���� �/�����
(������� � ������!�� �� ��� ���� �� !���!�����$ ��� ��� ���!��������� �/���� $���� �������$ �@���'����� �����@��$����� �������� $�������$ ������������ �� �������� ���=��������� !�������� sinoptikur rukebze� ������ ��� ���/����� �����@� � ������@������������������� ���'���������������������������!����
��� ���� ���!��������� ��������� ���$ ��������������topografiuli gegma.
������� ��������=��I�***��� ����������!������������
§8. kartografiuli asaxvebi informaciis wyaroa
� $����� �������������� ���#�� �:��� ����� '������ �������!����������� ������������ ��������� ������ !�������!�� $���� ����������� '���� ������������ �� +������� ������ $��$�� ��� ��������� �����������@� ��������� �$�!��� �� �������� ����������� ������� �� $��������(��������� +���������������'(����������@�� �������� ������ !�����
� gavaanalizoT:������������������������ $���������� �������������E�������!�������/��� $���������� ����������������������������������
����(����E
sakvanZo sityvebi
������� ��������
�������$ �� $�
30
������ ����(����� ���D���� �=�������@���/��$ �����/����������=����� �� �!�������!��� ���� ��������'����� ���� ��������� �� /�/��� �=�� ������ !������!�� �����������
$�����!���������������� ��� �������� ���
���������������������� �(���������+���@� ������� ����� ���� ���!�=������������ ��������������� =!���!��
$����� ��� ��� ������������ '�$����� ��� �����(����� ����� �������������� '����� ���� ���������� ���� ����(����� ����� ������ � ����� ����� ������������������������������!�������������������+�����������!�������������$ � $����� ����������� ����� ����� ����@� ����� ����� ����@� ����� ����� ����� !������ ��+����� �������������
ra viswavleT
§8. kartografiuli asaxvebi informaciis wyaroa
sinoptikuri ruka
topografiuli gegma
(masStabi 1 :500)
31
rukebi da maTze asaxvis xerxebi
��� $��� ������ ���������� �������'����� �� ������� ��$� ���������!�����(����������E
��������� ���������������������� $��������������E��� ����� $��!�� !��+������� ��������� �$�!��� ��� ��������
����������������������E
kiTxvebi Temis Sesaxeb
�B��������$ �� $��������(����������������/������ ����������!������
�B� $�������� ������������������(�������!������������qveynebi ZiriTadi saeqsporto saqoneli ZiriTadi saimporto saqoneli
aSS
Csr
rf
rukaze muSaoba
saerTaSoriso savaWro- safinanso urTierTobebis ruka ( mlrd. dolari)
32
�����$ � $��!�� �(������� �������� �������������� �� �������!�� !����� ������� ����@� ��������@���+����������@����@�'����������������������
xarisxis fonis meTodi� '���� �� ����� ���= ������ ��� ������� ����������� ��������� �������������(������������@�������$ � $����������'����=�������������@�����$ � $�������������@���������@��������@���������������������@�$������� $����������������������/������'�����
izoxazebis
meTodi� $��� ��= ������� �������= ���������������= �������� $������� $��� ���������@�����������@� ���������$ � $����= ������� �����������- � � � � � � � � � ��A���-������B� ��=�����������������
xarisxis fonis xerxiT naxCevanis ar-Si naleqebis ganawilebis
asaxva
§9. rukebze asaxvis xerxebi
§9. rukebze asaxvis xerxebi
� $���@� ������ ������������!������ �������� ���/������� ������� $��������+���������� ������������!�����������������@������ ��������@���������������@������������������������������������������� ���(���� $�������/�����������������������+���������������!�������������������������������@�!�������@�'�������������������������� $�����������������$����������������
� gavaanalizoT:����������������������(����� $�����!�����������E�����������$���� ����/������$��� ����������� $���!�����E
sakvanZo sityvebi
������� ����@���������@� ��+= ����� �����@����@� '���=������������
33
rukebi da maTze asaxvis xerxebi
moZraobis xazis meTodi���'���������������/��������+��������� ������������������$�������������@����= ������� �������� ���� ���@����!�� �������� ��+��@� ����=���������@� ������������@� �= �����������+��������� =���������+����������������=�������������
arealis meTodic $��= ��� �� �� ������ ��� ����/= ������ ������� �� �����=����� A/�/���B� ��������� ��=������ �� �����@� ������� ����������� ���������� ����= ��� ��� ���������� ���=���� �������� ����������������� ���������� ��������!�� $��� $��� ���� ���=���@� ����� !������ ����� ��������������� ���������� ������������ �� �� ������������������!���������������
wertilovani xerxiT soflis mosaxleobis ganTavsebisa da raodenobis asaxva
teritoriis dayofa arealis xerxiT
34
�������������������������+�����������������������E��� ������ �������� ������ �����=����� �� $����� ��������� ������� ��
����������������� ������E�������������������������������� $���������#�!�������� ���
���/�������'������������� �����������
$�����!���������������������@�����@�����������@�����@�������������������������(����������������� ���� �� ������ ��������� � �/������ ������������� ����� �����������(������ ��+��� ����/������ ���� ����� ����� ������ '��������������� ��� ����/������ �� ����������� �������@� ���� �������������������������+����������������������
ra viswavleT
��� $�����!�����������@�!�������������������������(����E
rukebis Sinaarsi Üxerxebi
������/��������'������������� ������'���������������� �����������������������������������������
���������������������������������'�������
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
���������!�������� ������/��������'������� $������������������=�����������!�����������������������
�������#������'�������� $�������������$�����A����%*B�����������������������������������������
rukaze muSaoba
'���������������������+���������$ � $���������� �������/�������������������������������@��������������������������������������������������������������������������������������������
§9. rukebze asaxvis xerxebi
35
rukebi da maTze asaxvis xerxebi
$�����(���#� �����������!����@�!�������������� ������������������������
�I�*.000=��� �I�**.000=���� ��!����� $����msxvilmasStabiania�����topografiul rukebsac� '�=������� �� $����� !��+���� � ���� ��������� �� !������'������ �I�**� ***=��� �I�� ***� ***=���� ��!����� $����saSualo masStabiania�����mimoxilviT-topografiul
rukebsac� '���������� $������������� ������������������������� �� !������ '����� !��+����� �I�� ***� ***� �� ��� ����� ��!������ $���� ��� wvrilmasStabiani
rukebi������'�����mimoxilviTi rukebi.
§10. rukebis klasifikacia
� �����!�� ���+���� ������= �� !������ ����� ��������� $����� �� $����� �#� ����=������ ����� $�����$���� '=���� ��� $�����$��� ��������������(������
� gavaanalizoT:����������������������� ���������+�������� $������#� ���������E��� ���� ��� ��������'����� $����� �#� ������ ���@� ����� ����� ���
� ������=������� �����������=��$�����$ ����������E
sakvanZo sityvebi
$�����$���=��$�����������@��! �����'�����!������ $������������ ��� $�����
msoflios fizikuri ruka
36
§10. rukebis klasifikacia
������ ��� $����������������������������������������(���/��=��������� ��#� ����I��B������������������������� $���J��B�$������������@��$�������� �� ���� ��$� ��� �'����� $���J� �B� �����'�������� �� ���� ��$�= ����'����� $����
!������ ��������� $���� �(��� ���������� �@� �����$ � � $�����/� � $�����zogadgeografiul rukebSi� !����� ����$ �� �� �$���= ��$ �� $����� ����� (���� ������ ��� ����/��� A��������@� �����@� ���=����@� /�/���@� �������� �� ����B� ����� ������� ������� kompleqsur
rukebze� ��������� ������ ������!�� ��� �� ��� ��= ��� $���������� ������� ��I� �����=��$ �� $���@�������� ����� = ���@� �������� �� ������ $��� ����� (������ � �(������$�����/� �� $� ��� � ��������������� $�� ������� ��� $�=������#� �!��!���������� � $����� ������� ������������������ ���� �� �������� Te-matur rukebze ����� ������������������ ����������� �� �$���=��$ �� ���������� �������� #� = ������ ��I� $�����@� �����@� ����=� ������@���������������:��= ���@���������� �����������
afrikaaRmosavleTis naxevarsfero
naxCevanis avtonomiuri respublika
37
rukebi da maTze asaxvis xerxebi
��� $�����$����� ��������� ����� #� ��� �$ ������ �I,**� ***� ��!������G����#����$������� $;E
��� ����!�� ��� � ���� ��������� �� !������ '����� !��+���� ��!���������������(����� $����E�
������ ��� $���� #� ����� �(��I� ����@� ����� �� ����� ���������� �������������������������������������������������!������ $�������������!������ $���� ����@� ����@� �! ����!������ $���� ����@� ����@� '�����!������ $��������� �� !������ ��������� ������� ����@� ����� �� ����� $����� ����@� ����� �� ����� $���� !��������������� ��#� �!��� $�������!����������� �������������������
ra viswavleT
1. zrdis rigis mixedviT daalageT mocemuli rukebis masStabebis
Semcveli teritoriebi:
B��I��***�***��������B��I"�**�***������B��I"*�***�***�B��I�&*�***����������B��I��"*�***2. rukebi daalageT mocemuli masStabebis klebis rigis mixedviT:
B��I,"*�***�����������B��I�**�***������������B��I���*�***�***�B��I�*�***������������B��I"�***�***���B�� ���� �/���!������+����"**�$�=�@������+��������������/�����I�"*�***@�
�I%**�***����I��"**�***���!����� $����E�B�!������I�"*�***@��I%**�***����I��"**�***���!������ $���������� $���
���� ����A���� �B����������������E
kiTxvebi Temis Sesaxeb
gamoiTvaleT
SevadaroT „“azerbaijanis fizikuri ruka”““evraziis fizikur rukas” “ da „naxevarsferos rukas:
������������ �������/����������������� $��E����������� $�������$�����$���������������������������!���E
rukaze muSaoba
38
�������� �������� ���������� $��� ��+���� � � �/��� !���@� ��������@� �����@� �������@� ����������=����������� �������/���������+��� $�����������= ��������������������� ����� �/���!������+�������!���� �� �0� ��������� �� ������� $���� ���������� +����������������
�B�Tu punqtebi ganlagebulia erTsa da igive
meridiansa da ekvatorze, daangariSebisaTvis 10=�����������������$������$�������+����� �������$�=��������!�������!��angariSebis sizustisaTvis ekvatorze 10� $���� ���+��� ���@�� $�=�� ��������� ��������� ���� $�=���������
�B�erTi da igive paralelze mdebare punqtebs
Soris manZilis gamoTvlisaTvis maT Soris meridianis
xarisxis sxvaoba 1O��������$�������+������������ ������@� �*O� ���� ���+�!�� �*� �=������$�!�����+��&"@��$����������������/�/� �/��� �� /�/� ��$���� !���� A��%O� ���B���+����"%��@&�$�=��A��%O–50OB�.�&"@��$��K�"%��@&�$�=�B � /�/� �/��� �� /�/� ������ !���� A�O� ���B���+�����,��@,�$�=��A"*O+4OB�. &"@��$��K��,��@,�$�=��
§11. manZilebisa da farTobebis gamoTvla rukebze
§11. manZilebisa da farTobebis gamoTvla rukebze
� ������������ �$���� ����� ��������� �! �������� ��/��$ ��!��+�������� ��(��� ���� '�������� ������� �������������� ���@�����������+��������� ����������:�������������������������������$����� !� +������� ���������� ��� ��� '(��������� �� ������� ���=���@� ��(���� ������� ������!���� �� �� !������ !�� ���� !��+��������������� $�����
� gavaanalizoT:��� ������ ������!����� '������� �! ����� ��+����� $��� ����� ���
��!���E��� ���� ������� ������ $��� �� ��� /�/����� �� ��!������� ��������
����������� !��������� �����E
sakvanZo sityvebi
����=���$����=��� $ �������� �=���$�
39
rukebi da maTze asaxvis xerxebi
fargal -mikrometri
kurvimetri
3) rukaze arsebuli mrude xazebis sigrZis gamoTv-
lisaTvis gamoiyeneba fargal - mikrometri. irkveva misi
patara zomis nabijebis (2-3 mm) raodenoba. Semdeg
rukis masStabis mixedviT gamoiTvleba xazis sigrZe.
am xazebis sigrZe rukaze advilad gamoiTvleba
kurvimetris saSualebiT.
�������� $����$�� �����������/���������� �������/=������ ��'��� � ���� ������� ������� ����� �:���� ��=��������!������� +���������������!���@�� � $�������2@���'���� �������$��������$���!��!���������������������������� � $�������������!�����/�����I"� ***� ***@� ����� ���������� ��!���� �� ��=!�� �/���� "*� $�@������� $������ �������2���'������������"**�$�2�A"*�$��M�"*�$�B�!�����������!�������!���/����N���'�K�N� $
.�A��!���B2. � � � $�������������/�������������������������= ���(����� ��:������ ��@� ������� �(������ *@"� ��=�� �/����$���������������$��'����������$��������=(����*@�"���=��� ��������(��������2=�������������$���
���(����� ��= �$������ ������= ���� #���������=������������!=����� ��������� �=���������
paletka
geografiuli ganedi, romelzec mdebareobs qalaqi baqo (400 Cr.g.)
40
gansazRvreT ra farTobi ukavia teri-
torias, romlis masStabic aris 1 :500 000.
gaiTvaliswineT, rom a = 0,5 sm.
saSinao davaleba
1. gaarkvieTBB da G punqtebs Soris
realuri manZili:
2. ramdenia A B C D xazis mixedviT miwa- ze realuri manZili?
3. ipoveT manZili baqodan ekvatoramde
da Crdilo polusamde.
4. SeavseT qvemoT mocemuli cxrili
qalaq baqos 400 C.gs da 500 aR.gr-
Si mdebareobis gaTvaliswine-
biT:
qalaqebi pekini ankara niu-iorki madridi
������ ����=����
40° ��� 40° ��� 40° ��� 40° ���
������ ���+���
��%P����� ��P����� %�P����� �P�����
��+�����/����
gamoiTvaleT
�� � �/��� !���� ��� ��� �� �� ��+����� ������� ����� ������� +��������*0����������������� �/���!������+������������������������� $���� ���+��� ���� ����� � �� ���������� �� ������� ���+��� ��������� $������ ����+����������� ����� '���� �������'(����� $������ �������/��������������+�����������������������
ra viswavleT
§11. manZilebisa da farTobebis gamoTvla rukebze
41
rukebi da maTze asaxvis xerxebi
1. gaarkvieT urTierToba „<msoflios fizikuri rukis< da <urbani-zaciis donis<“ rukebis gamoyenebiT wylis obieqtebisa da qalaqebis
mdebareoba:
B�����������$����������������������������������/�/���@��������$��� �� $�����������'��������
�B����!�������(�������/�/����
2. SeavseT cxrili
� rukebis Sinaarsi masStabi Sinaarsi teritoria
1 ����#�����I,**�***��!������������ $
2 ��������I��***�***��!���������������� $
3 ����������I��*�***�***��!���������$ �� $
qveynebis urbanizaciis done
§12. Üganmazogadebeli davalebebi. rukebze muSaoba da
gamoTvlebis warmoeba
42
ekvatorze arsebuli A punqti 650 dasavleT grZedze B punqti 300 aRmosavleT grZedze mdebareobs. daadgineT maT Soris realuri manZili.
4. daadgineT Sesabamisoba:
xerxebi rukebis Sinaarsi
�������������������������������������+����������
B�$������� $���������/����B��������������'�����B�������������������B����������������������������
5. ra teritoria ukavia dedamiwaze 1:.50.000 masStabian rukaze 10 sm2
farTobis momcvel tyis masivs?
6. daalageT klebadi rigiT mocemuli masStabebi:
) 1: 150 000; �) 1: 600 000; �) 1: 120 000 000; �) 1: 50 000; �) 1: 2 000 0007. gaarkvieT 1:25 000 000 masStabian rukaze, sigrZe 2,5 sm, sigane
2,0 sm-is mqone teritoriis realuri farTobi.
8. CawereT cxrilis Sesabamis adgilas mocemuli rukebis saxel-
wodebebi:
B���������������:������� $J��B�����#��������$ �� $J��B����������'������� $J��B����������������$ �� $J��B����������$�����$ �� $J��B� !!=�� ��'�������� $J� �B� �������� '����� ���� ��'������� $J� �B� �$�= ����!��������������'������� $�
zogadgeografiuli rukebi kompleqsuri rukebi Tematuri rukebi
§12. ganmazogadebeli davalebebi
43
dedamiwis moZraoba da misi geografiuli Sedegebi
�����'���������� �����������������������=�������+��������������������$�������������������/��=�������������@�������(���������!����$�!��@���=���'�'�����������+����!����� ������������������(��������(������
���!����� !���������@� ��(������� �������(�������"O=�����������������������'(��������������������CC?>�������������� ����������ZiriTad meri-dianad� �������� ����@� CC?>� �� � ������ ��(���� %@"O ��� �� %@"O� ���� !���@� �=��� ��(���� %@"O� �� �� =� ��@"O� ��� !�������������� ����#��� ������ ����� ��(��!��� ������������������ ���� ����� ��������� ���� ������ CC???���(����%@"O=���@"O�����!�������������� ����
��������@�����������@�� �������������(��!�����������������������(����"O=������ � �!��� %@"O=��� ����� �/���@� �� = ��� �� ����� ����� �/����� � � ����/= ��� ��������� ������� ����=����!�� ����� ��� �� ��� �������$�������=�������@�CC?>��������(�����������������������
dedamiwis moZraoba da misi geografiuli
Sedegebi
§13. sasartyelo dro
� '����������@� ��� ���!�@� !!=!�@� $������� ����� ��������� �/����/��(���!������������������!������!��!���(��������������$����������������������!�������!������/�/��������!���������������@����=�������������$��������������������!��/�������!� +������������������$�!����������@������(����������!������(�����������������������������
� gavaanalizoT:�������������� �����������������������������������������=�����
������!���E�������!��+����������������������� �/�����!�����������(������
�����E
sakvanZo sityvebi
���(�������! ���������
44
���� ������(����� ����� ��(����� ! !�� ����� �� ��� +����� ���������
��� ��� ���������� ��� ������� ���(���� A��� �B� ���� � � *� ������(����� � +������ �������� ������� ��'(��� �������@� �� !�������!����(����!��������(�������"O=�����������������������������(��!��15O�����??��������(��!���*0�����A��M��"OK�*OB�������������+�������������@�������������(��������������������"O=��������������$��������������$���������������������@���������$������� ������$��������������� ����� �������� ���!����� !���������� �� +������ ���� ���=�������'(���@�������! ����������&*O��� ������+���@��������$���� ���
���������!�����!�����������
��������������������'(����������(����������E�������!�������/������(��������!�������������'��E���������������(��!���������������#��E
�����'��� �������� ����������� ���=����� �������� ������������������������$�!��� ����������������������������������������!�����/�/���/������������������(��!������(������������� ���������������������������������������� �����(�������������
ra viswavleT
/�/��������������������������(����!�������I
����!������� %%P������ �����$�� ��*P����
2. ��� %�P���� "���=��� �,P����������$��� �&P���� ,��$��� �"*P����
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
����$������/�������������!�������(���������������������������>���CC???���(��������! �������������!�������������/�/�����������A��'(�����������B����������������������� �
���������)))*�$�=����!������@�������������������� �/�����!�������(���������������
����$�����/�/������������@�"@�%���������(������������������/����/�/�������������
gamoiTvaleT
§13. sasartyelo dro
45
dedamiwis moZraoba da misi geografiuli Sedegebi
�����'��� ����� �!���� ��+����� ���� '���� ��= �����!�� �� +������ ������� ����������� ������ ������'���'���� ������� ������������ �������� =� ZiriTad
meridianad 21 marti, 23 seqtemberi, 22 ivnisi, 22
dekemberi�� ��� ���������� ������ (����'�� �� ������ ������ ����� ����� �!���� ��+����� !������ �����'�'���'������$� ������!������������ �������������� ������/��������������/�����'���'����������
��� ���� ! ����� ���� �$������ �����!�@� ����� ����������������������$ ��������!�������!������������������������������������ ��������������������
����� �������� �� ���� �������� ��������!�� ���=� ��@���������������!��!���������'(������ ����!��������$��������������������������$ ���������=��'�������������������� ����������������
dedamiwis mzis mimarT mdebareobis Secvla
§14. Ydedamiwis wliuri moZraoba
� �����'����������������������!��!������������������������������������������������������������'����������!�� $���! ��������������! ��� ������ �� ���� ���@� ���� ��$� �� ����������� ��������� ���������������� ����������!��/�������/����������=�������������!���� ����� �� '��������� �� ���� ��+��� ������� ����(�������������
� gavaanalizoT:��������������������������������������'����������������-���������
���������������E��� � ��� �����'��� ��$� �� �'����!�� '���'���� ������� ���������
���������������������������E
sakvanZo sityvebi
������������/����������������������$������
46
������ ������� ����� ��� ��/������@� � ��� ��� ����� ����������� ��
���� ������������� '���'���� ������� �'(����� ������ �������� ��� �����
����������������!��!�������@��������������!������ ����'(���
�����'��� ������� ��+����� ��+������� ���� ��� ����� !������ �����
��������������!����� �����(����������������������������$��������������
������0 27/����������������'��������������'�����CrdiloeTis tropikebi.
�� ���� �����'��� ��������� �'����� ����$��� ��� ������ � ���� ���������
��������� ����������������� �������������/���� �����������������
������������������������������ ����@�/�������'(����
§14. dedamiwis wliuri moZraoba
zafxulisa da zamTris mzis dgomisa da dRe-Ramis Tanabrobis dReebSi zomier
sartyelSi (450 Cr. g.) mzis horizontze xiluli moZraoba.
dedamiwis moZraoba mzis garSemo
47
dedamiwis moZraoba da misi geografiuli Sedegebi
������������-���������������������������E��� � ��������� �/����� ����� �����!�� ��� �� �� ��� �� �����������
� ������������!�E���������������������������$����������#����� ���!��!�/������+������
�����������E��������������
����� ����� �������� ����� ���� $ ����� /��!� ����� �������� ��������!��
!�������@���������������!������ ����'(����������������O 27/��������������� �'���� ����� ����� ��O 27/� ���� ������ ������� �����!�� ����� ���� '�����������!������������������$����!���������!��������
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
!�������� �'���� ����!�� ����� ��� /�/����� ������� $��� ��� $��������������I�-��@�$��@������@���$���@�$$��@����@��� ��@������@�#$�@� ��=�����
qalaqebi, sadac mze aris zenitSi qalaqebi, sadac mze ar aris
zenitSi
rukaze muSaoba
�����$������$��������O 27/���������������� �����!�� ������� �� ���=����������������������!��������� ������ samxreTis tropikebi �'�����
��� ��$������ �����'��� ����=��� ��������� ����$��� � ������� �� ������ ��� �����@� �������$������� �������� ��� ���������� ��������� ��������� �$=�����������������/�������'(����� �����$ �� �� ������ ���������!$������'���'���������������=����
����@� ���� '���� �������!�������� �� ������ ����$���� !���������!��� ������� ��� ���������� �$��� ��������� ������� �� ����������� ����@��/�������������$���� ����(���������������
ekvatorze mzis horizontze xiluli
moZraoba (21 martsa da 23 seqtembers mze
zenitSi imyofeba).
48
������ (������� �� '������� �� ��������� ����������������������������=�����������������������!������ ��� ������� ����� ������� �����'��� �$�� ���'����!��� �����'� '���� �������!�� ������ ��+=���� ����� �!����� �� ���� ������ �� ��� ������ �=��������������������������������������������-�=�������������������������
�������� ��������!�@� ������ ��� ��@� ��=���'��� �������� �'���� ����� ����� � ������ /@� ���������� ���=����� ���� ��������� !����� ,,O 33/ Crdilo
ganedamde grZeldeba�� � �� ������ ������ ��� ���
polaruli dRe CrdiloeT naxevarsferoSi
§15. polaruli dReebi da Rameebi
� �����'��� �� � �/�!�� =� �������� �� ������ ��� ������ ���� '���'�!�������� ������ �� ������ ������ ����� ������� ��� ��@� ��� �����'� �����������@� � ����� ��+�� ������ ������� ����(��$��@� � ��� ������ '�����$�� �� ���� ����$��� ���� ��� �� ���/���� !������ �������� �$���� ��������������������������������������(�� ����
� gavaanalizoT:��� ����� ���� �+������ ��� �� ��������� ����� ��� �� ������� ���
������E��� '���� ����� ���� �/����� �� ����������� ����� ��� �� ������� ���
������E
sakvanZo sityvebi
������������ ���'������������ ���'������ �������������� �����������
§15. polaruli dReebi da Rameebi
49
dedamiwis moZraoba da misi geografiuli Sedegebi
'�� �'������ ��� ������ �������� ��� ��'�!�� ���� -���������$������ '� �� ��+=���� �� ��� ������������!�� � ���� ��� �'����� polaru-
li dRe.����� ���� ��=
���'��� ������� ���= ������ ����� ���=������ ����� ��� = ���� ������� ��� =���� �������� �����= ����� � ��� ����=� ����!������,,0 33/�����������������������-������������������������!��������������'�����polaruli Rame. 660 33/������=���'�����samxreT polaruli
wre.��� ������������������������+����������������������� ���
'������� ������ �� ��� ����� ������� ������ ��������!�� ��� �!����� ��������������������� ����'�!���������=���@������������� ����� �!��,���������+������������������������������������/�������@������������ ��������!�� �� �����!�� ��� ��� �������� ���+������ ������������ ����� ������+�������/���������+������,��������
22ivniss mzis xilva CrdiloeT polarul wreSi
polaruli Rame CrdiloeT naxevarsferoSi
50
�/���������!����������������!���������'���'������������������������$����������������� ����'�!����� �����������+������������=������������������ ����� ���!�������������+������,��������A�����/����������� �����B� �+������� �� ���� ������ ��� ���� '���� ������ ������ ����� �������� ����������'���!������� ��������������+������,��������
���������� ���������������'��!�����������E��� ������� �������� �� ������ ��� ������ �������� �����������
��� ������=������������!�������������������
����������������� ������'������������� ����� �����!��������������=���������������������!��������������������������������� ��������+����������������������������� ��������������������������������� ���������$��������������� ���!�����������������+�������+��������������������������
ra viswavleT
SeagroveT informacia da dawereT ese CrdiloeT polaruli
wris CrdiloeTiT mcxovrebi xalxebis cxovrebi stilis Sesaxeb.
kiTxvebi Temis Sesaxeb
saSinao davaleba
gaarkvieT da SeavseT cxrili Crdilo polaruli wris gavlili
geografiuli obieqtebi:
Öqveynebi AkunZulebi naxevarkun-
Zulebi
��������� mTebi zRvebi
1.2.3.
davaleba
§15. polaruli dReebi da Rameebi
51
dedamiwis moZraoba da misi geografiuli Sedegebi
�����'���������!��������������������+��������� ����� ������� '���'���� �������� ���� ������ ������ ������� ������� ����� ��������� ������� $ ����������������� ���@� '���'���� ������� '��!����@����=����� ���+�������� ���������� �� ������ ������������ ������� �������� ��� ����������� ������������������������'���gamoiyofa ganaTebis sar-tyelebi.� � � � �������� �� ������ ����$���� !���� ���������tropikuli ganaTebis sartyeli.� ��� ��(���� �����-��������� �����!�� (������ ���� �$����� ��������������� �� ������� ��� ������ ������� -���� �! ���'�� �������� ��*0R�=�������������������$��������� ��'�����!����Soris Crdilo-
eTis zomieri da samxreTis zomieri�����������(���������(�����/��������������!�@�'���'������������
ganaTebis sartylebi
§16. ganaTebis sartylebi
� '���'�����������'��!������������ ������ ��������������(����='�� ���������������������������(����$ ���!��������������������������� '���'���� ������� '��!��� ��������� ����� ! � ������������ ������� �/����� ����� -��������� �������� A��������� ������� $ ����B�������������������������'�������������������������������������
� gavaanalizoT:��� ������ ������ ��� ������� ��� ����@� �������� ��(�������
����$����������E���������������������������������������������������(�����E
sakvanZo sityvebi
����������(����������$ ��@��������������$ �������������(�����
52
!$�� ��+���@� ����$����� ���� ������ $������ ������ ��� �!�� ����-������������������@�����@��������+������@�������$���������!������-������������@����@�������$��@������+����� � � � � ������ �� ��� ����� �� ��� �� '����� !���� ����(��� CrdiloeT
polaruli da samxreT polaruli�����������(����������(���!����=� �!����� ���������@�����-�����������������������'��������������� ��������������!�������������������!�����������-������������������� ����������������������������������������$������
����������������������������������'����������@������'���������������E
���������������������(����!��'���'�����������'��/��E��� �� $�!����� ������� ����� �$�����E� ��� ���������� ���
������������� ������(��������E
��������������'���������������������������(����������� �����������������������������������$����!����������������������������(���������$��������� ��'�����!��������������������(�������������(������������ ����� �� ����� ����� �������� ��(������ ��������� ������ ��� ��� ����� ����� ��'�����!����
ra viswavleT
�������� ��(������ ���������� ��������� �#� ���� ������ �������/����� �� �'���� ����!�I� ���$��� ����$ �+ ��@� ������� ����$ �=+ ��@�����$ �+ ��@�'������������$ �+ ��@�/�/�����@�/�/�������@�/�=/��� ���$�@���������$ �+ ��@���$������$ �+ ��@����$���$ �+ ��@��=������������$ �+ �����
��������������������� ���
����������(�����
�������������������������
����������(�����
����$ �������������(���
kiTxvebi Temis Sesaxeb
saSinao davaleba
�����'��� �������� ��(������ ������� $��� �� $��� �� ��=����������������������
rukaze muSaoba
§16. ganaTebis sartylebi
53
dedamiwis moZraoba da misi geografiuli Sedegebi
����� ��������� ������� $ ������ ���$���� �����������'��� ������� �������� �� ���� ������� ���������� ������� �������� �� ������ ����$���� !�������������!�@��������������)*0�$ �������������������������������� ��������� maqsimaluri dacemis kuTxed�� �=���� >??� $������ ����@� ��� ���� �� ��� ��/������� ������(������$�����������!���������������������/���� ��$ ������ /���� ���������� �� �������� ���� ������$��� ��������������������������$ �������!�������!����=��� ��������!�� ������ �� ����� � �/������ ���������������� $ �������� ������������� !����+��� ��'����/����������� ������ �I
�������/��������!�������������������������$ ����, ���� �/��������������������� ���������������
��� ���������������/��@�����������/�/��/�!��������������������"*0=����$ �����
��� ������ ��� ��������� ����� �������� �(������������ ��+����� ���������$���� ��� ������� ���� ��@"0 ���������������������������������$!�������!����� ����� �������!�� ����� �����!�� ������ ������������������ ���� ������ ��+������ ������������$ ��� ������ �������!�� ������ � �/���!����������� ������� $ ���� ������ �� ��� ������� maqsimums �'���@��������!��+������'������I
���������
§17. mzis sxivebis dacemis kuTxis gamoTvla
sakvanZo sityvebi
���������������������$ �����/���� ���������$ ����������� ���������$ ����
54
/�S�=��������������!����� ��������� ����������������@�����������
/�/��/����������������������maqsimum�%�@"0�$ �����
� � � � � ����� ���� ������ ����$ ��� ������ �������� ������ � �/���!�� �����
�������������minimaluri kuTxiT������������!����� ����������@��$�������
���������$��� ��+�����@� ������ ����$����� �������� ������ � �/���!��
���� ������������$ ����������@��������!��+�����'������I
���������
����� �������� ������������!����+�����/��@���������������*0�������
�������������/�/�� ����=����������������������������� ���,@"0�$ �����
�����/�������������$�����������������!����� ������������������$���
��+����@���������������������������������!����������� $ ���������
�����$��������������������/����,@"0����������������� ���$ ����@������/�/�� ����=
�����������������������������������/���� �@������%�@"0�$ �����
����� �������� ������ ��� ��������� �����!�� (������ ���� �� ����� �/���� !��+��� ��������� ������� $ ����� �������� �������� �����������'������������������
�B� ���� ���� �$������ �����!�� ����� ��������!�� ������ ���������� �/��������������������$ �����/����������� �������� ������������!��+�����'����������I
�������
�B� ����� ��������� �����!�� ��� ��� '�������� �� � �/��� ���� �������� ��������!�� ���������� ��������� ������� $ ����� ����������� )*0=��� � �/���� ���������� ������ ��� ������� ���$�����@� �:��� ���������� ��������� �����!�� ��� ��� ������� ���!��������� �������� ������@���� ����� �����!�� ��� ��� ���������� �$������ !������� � �/���� �0 ��������������������������������������$ �����0=���
��������
gamoiyeneT Seswavlili masala
§17. mzis sxivebis dacemis kuTxis gamoTvla
55
dedamiwis moZraoba da misi geografiuli Sedegebi
�B� ����� ��������� �����!�� ��� ��� '�������� �� � �/������ ������������������!����������������������������$ ���������������������)*0=���� �/���������������������� ����������!�������@������!�������������������������!����� ����������!�����������$�����:��������������� �/����!�������!�����������@������� �/������0=����!����������������������$ �����0=������������
��������
gamoiyeneT Seswavlili masala
��������� ����� �� /�/��!�� ����� ��������� ������� �/���� �� �������� ��$ ������I
/�/��� $�� � ��� ���$��� $������������������� ���
�����30P����� 30P����� 56P����� 35P�����
���������������/���� ���������$ ���
�������������������� ��������$ ���
gamoiTvaleT
!������ '���'���� �������� ���� ����� ��������� �/���� �� �������� �� $ ����� �/���� ��(������� !��������� �� �'���� ����!�I
�������� ������ �����/������ ��������� �����$������/��� ��
����� ��
davaleba
56
1. gamoTvaleT ramdenia drois sxvaoba qalaq baqosa da III sasaaTo
sartyelis saSualo meridians Soris:
B��*�' ������������B����������*�'���������������B��"�'��B��*�'�����������������B��"�'.
2. gamoTvaleT gradusis sxvaoba qalaq baqos mdebareobis sasaaTo
sartyels da III londonis (0 C. g)., varSavis (210 Cr. gr), delis
(770 Cr. gr), vaSingtonis (770 C. gr) qalaqebis sasaaTo sartyelebis
saSualo meridians Soris.
3. CawereT cxrilSi dedamiwis mzis garSemo moZraobis dros aRniSnuli
dReebis Sesaxeb damaxasiaTebeli Tvisebebi:
21 ��� 22 ������ 23 ��/������ 22 ��$�����
4. tropikuli xazebis da polaruli wreebis mniSvnelobebi CawereT
sqemaSi, maT safuZvelze gviCveneT ganaTebis sartyeli.
5. daalageT geografiuli obieqtebi
ganaTebis sartyelebSi ganlagebis
mixedviT:$��� ��@��$��-���@�$����� ��'@� $�� �����@� (�����@� �������@�������J� /�/���� �!$����@� $����@�$�������
����$ �������������(��������������������
�����������������������������
��(����
��������������������� ������������
��(����
§18. ganmazogadebeli davalebebi
§18. ganmazogadebeli davalebebi. sasartyelo dro da mzis sxivebis dacemis
kuTxis gamoTvla
57
dedamiwis moZraoba da misi geografiuli Sedegebi
6. CawereT IV da V sasaaTo sartyelebis napira da saSualo meridianebis
Sefasebebi.
7. gaarkvieT azerbaijanTan erTi da igive sasaaTo drois mqone qveynebi:B�������@����� ������B������@��D��@�� /����B�������@��������@������B������@�������@����������B������@��(�@������
8. gansazRvreT qalaq baqosTan 3; 5; 7 sasaaTo sartyelis drois sxvaobis
mqone da aRmosavleT naxevarsferoSi mdebare qalaqebi da CaiwereT
rveulebSi.
9. jgufebis mixedviT dawereT qveynebis saxelebi weliwadis droebis
cvalebadobis mixedviT:
�����@� $������ ��� �� $����� ��� ���$@� $ �����@� ��������@� ���+����@����@��$����@���������
'���'����������������������!$�������������/��(����
'���'������������������������/����/��(����
'���'�����������������������$�������+�����/��(����
10. gamoTvaleT qalaqebSi mzis sxivebis maqsimaluri da minimaluri
dacemis kuTxe:
��������� ���� ���� !���� $���� $��!�
georgafiuli
ganedi
60P����� 32P������ 38P����� 50P����� 5P������
Mmaqsimaluri
dacemis
��� �
TariRi
Mminimaluri
dacemis
��� �
TariRi
58
����!��������(����������'(�������������������/������ ���� ����� !��+���� ������� ������ $�������� ������������ ��������� �� ����������� /����� ���'������������� ������@� ���#�� ������ �� ���������������� ��� ������ ���� ���� ��������!�� ������������� �����'��� ��+��� -������� � �� ����$� ������ ��������+�������������/����������������@���������!���������!�������������������'��!������� !������������ /������ �������� A���������B� ��'!���������� ���������� �$�!������ ��'��� /�/!�� ������
dedamiwis qerqis moZraoba arRvevs mTis qanebis ganlagebis formas
§19. dedamiwis Tanamedrove horizontaluri da vertikaluri moZraobis sferoebi
Y dedamiwis aqtiuri teqtonikuri garsi
§19. dedamiwis Tanamedrove horizontaluri da
vertikaluri moZraobis sferoebi
� ��������� ������ /�' ���� $�!$�� $������ ������� +���� ����� � !����@����������������$������������'(�������������$�!$���$�������'(���������������������� $�!$�� �� ����� !���� �!��� ���$������ ���@� $������ �������!����� �������� ������@� ��� ��������� �������� ���� �� �$��'���� ��� ���������� ��� ��(������� '(���� /��!�� ������ ��$���� /������������ ����������� ����� ������ ��������� '(���� /��!�� ������������������ ��������� ������ /��� ������ ����� ������ $������ ���!������������
� gavaanalizoT:�����������$�!��� ���$���������!��'(����������$���=����E�������������������$�!��� ��������'�����$� ��������������'��=
�'��E������������������������������������+������!�������E
sakvanZo sityvebi
��/����$ ����+������������������ ���/�����
59
dedamiwis aqtiuri teqtonikuri garsi
-������� �������$� �/���������������� �'����� teqtonikuri moZraoba�� ��/����$ �� ��+��������� �����'��� �������� �����rRvevebi@� ������@�daSvebebi@� �/������������������'� ���������������������������$�����'(����
������� �$�������� �� ����������$��������������������������������������������������������/����� !���� �������� ������ ������������� ������ !�������!�� �������������������� '(���� ������� ������$�����������!�������
��������� ��$� �� �����=������ ����� ��������� �� ����������������� '���� �� �'����� ����=
�������� �$��������� ����= ����� '���'�!�� �'���� �� ����=������ ���@� ��������������� ������ $�� �����'����� ��� �'��� ���� '���=
'�!�� �� ��=��� ���������� ���������� ���������������� %*� ���� '���� '���� '(��� ��'�� ��������� ���/�� ��������� ����������������� ����� �� ��������� '���'�!�� �F����=��� ���� �'���@� ����� �������=������ �$������ �� ��'��+������ ����������� ��= ��$� �� ��+������ ��� ������� ��� � �����#�!�� $�$����� ������ '���'�!�� �=�� ��=�� �'���� ���@� ��$�=/���� ������� �'���� ������!������ ����$ �+ ���� ��D������� !�������/���� ��� ��������� ������ �� '(���@� ���������� ��� ������� �$�������� '(������ /��!�(�����������$�!��� ���
niderlandebis CrdiloeTis zRvis sanapiroebi
TandaTanobiT eSveba dabla da iqmneba
saSiSroeba, rom aRmoCndeba okeanis wyalqveS
teritoriis aweva misi
absoluturi simaRlis matebis
mizezi xdeba
erTi teritoriis dawevisas imavdroulad xdeba sxva
teritoriis aweva
60
��� �� $�!����� -������� �� �� ����$� �� ��+��� �����'���/�/!�E
��������������$������������������$ ���������D�����������'��!�����/��������������!�������E
��� �!������ ����$ �+ ���� ��������� $�/��� ���� ����� !��+�����$�����������E��$�!���/���������������/����E
�������� '��!����� /���� ���� �������� �����'��� /�/��� ������� ����� �!���� ��+������� !������� �����'��� /�/��� -������� �� ������$� ������ ������/�����������������'�������������������/����$ ����+����� ���� �����'��� �������� ����� ����� �� ����� �� �$������� �� �����!������������������������������#�������������������+����!���
ra viswavleT
�����'��� /�/��� ��� ������ $��� ���(������� A���� ,�@� ,"B� ��'������������� �� ���������� !�������� ���������� ���������� �� �������$��� �� $���
kiTxvebi Temis Sesaxeb
saSinao davaleba
mTis qanebis fardobiTi asaki SeiZleba ganisazRvros cocxali organizmebis gaqvavebuli
narCenebis ganlagebis TanmimdevrobiT
§19. dedamiwis Tanamedrove horizontaluri da vertikaluri moZraobis
sferoebi
61
dedamiwis aqtiuri teqtonikuri garsi
�����'���/�/������������������'��/������$����� ������ �/���� liTosferos�� ��� ���� liTosferos
filebad � '���� ��� �'��������� !������� ������ ������������� ���� ����������� !�������� �'����������������� �������� ���/�� "*=��� �**� $�=���� ��� ����������� ������� �����$ �� ������ �/���� asTenosferoze -������� �� ���� ������ ;��� ��;�� ������� �����'��!�� ������������� ������� !���������� '��/������+�� ����� ���������� �������� ��+����� �������� ��=������ �����'��� �������$��� ������� +����� ����������� �+ ����� ���������� �������� ��+����� ���=��'����������������������������$����������������=������ !�������� �� ������ !����� ���������� ����������+����������$�!��� ���
��������� ��'������ ���$���� ������ �����=�� ��� ������� �(��� $�������� �� �� �$�� �� �������������� !�������� ��������� ��������� ��������� �������� ������� ������(���� ���� ��@� �������� ���$ ��@� ������� ���$ ��@� ��$ ��@���������� �� �� '(��$�� �=�����'��� ���(������ +���������������� �������� �����'��� ��������� ��� ���������� ������������(��� A����������@� $���@� ����@� $�$���� �� ��$B�� '(��� �$���� ��������$�������'���/�/�@���������������������������$��������������$�������'���
/�/���$ ������
§20. ������������������
� � �����@���������'���������� �����������������!���$�����������!��������������������@��������������������$��� ��������������������� ���� ������� �����'��� /�/�� ����� �:����� ������ �������� ��������+���������������� �������������+��������/��'���'�!�������������=���&=�*����=�����'����
� gavaanalizoT:������������'���/�/��������'�������!��������+�����������E��� �$�������� �!��� ����������� ������ �� ������� !���������� ������
��!��������� +������!��+���E
sakvanZo sityvebi
�����������������������������$�������� ������������������ ����������
62
���������� �������� ��������� �������� �'����� konvergentuli
sazRvrebi�� ���������� �������� �!������ �������� �'�����divergentuli
sazRvrebi������������!���������=$����������������@���������������
�$����������������'���/�/�����!������
§20.liTosferos filebi
liTosferuli filebis moZraobis sqema
liTosferos filebis moZraobis mimarTuleba da maTi sazRvrebis forma
63
dedamiwis aqtiuri teqtonikuri garsi
���������������������������+�����������E��������������������������������������������E���������������������������������!���������������#������� �=
��$E
�����'��� /�/�� ���� �������� ���� '��/����� ����� �� �����������=��$�� �:������� !������ ����� ����� ����(��� �����'��� /�/�� �����������$������������������������������������������������!������������������������� ��������� �������� ����� ����� �!������ �������� �'����� �����������������������������/������������������������$ ������������������.... .
ra viswavleT
����#� �������� ���!������!�������������������������������������������������!��������
����������������������������������������������
B�����������$���B�'(���$�����B������������
�B�������B���/������B�$�$����
����'������������!����������������������������������
��� $����� ���(������� �$����� ���������� ������� !���� $����=���� ������������� �����������
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
rukaze muSaoba
64
§20. liTosferos filebi
miwis qerqis agebuleba
65
dedamiwis aqtiuri teqtonikuri garsi
66
�������� �������� �������� �)��� '���� $����=��������� -������� �� ��+����� !������ '��(���������CC�� $ ����,*=%*=���'���!�������'������ ������!��������������������������$�������������� ���� ����� ���$��� �� ��������� ������� WeSmariteba. ���������� �������� ��������� ���������� ���=$���� ���������+��������� ��������������
�B��$����������������'���/�/����/������������=���������������������!������� �$�������/�������/�����! ��$�����������+�����gadaWimuli qedebi�A�������������������������$���/�����B�������'������������@� ��������@� '����� ������@� �������� $ �+ ������$���������������'���������'��/�����$ �+ ���������������� �������� �!������ !������ ������ �=����$��� �� ��������� �$�������� �������$����� ���������������� �������� �������� ����$������� �����!��
Aa. vegeneri
(1880-1930)
§21. liTosferos filebis moZraobis Sedegebi
§21. liTosferos filebis moZraobis Sedegebi
� ��������� ������� /��(���!�� �������� �������� � ' ����� ��'��+����� ���� � �$������ ���/����� �����!�@� ��������!�@� ����!�@� �� !�@� ��!�� ������ /��(���!�� $�� '���'� ����������� �! ������ � /����� ���� ���������������������� ������$�������������������/��(���!��� ��������� �$����������'��+�������!�!����
� gavaanalizoT:
�������������������������/�����������������+�����!�����E�������� ���������������������������������������������/�� �
��/����$ ��������!���E
sakvanZo sityvebi
���������������������������$ �+ ������$������ ������! ��$�� ��/������
okeanuri filebis daSorebis sazRvrebi
67
dedamiwis aqtiuri teqtonikuri garsi
���� ����/����$ ���������'�����riftis xeobebi.�B�$�������� �������������'���/�/����/����������������������#=
�������������������������'�����$�������� ������������!�����@����������'���!�����������������������������@���$���������=����������������!�#������!������'���!���� =-��������(�����������
�B� $�������� �� �� �$�� �� ������ �����'��� /�/��� �/���� ������������������ !�#������� '���/����� �������� �����@� okeaneSi Rrma okeanis
dablobebiI� ���� ����� �� �� �� �������� ���#�� �� ������ ���� ��'���!��� kunZulebis rkali�� ���� �� ���� $ �+ ����@� �� �� ���� �� ���������$ �+ ��������������� ���
$�������� �� �� �$�� �� ������ �����'��� /�/��� �/���� ������������������!�#������!�������������'(����$�����������
�����'��� ������� �� ���������� ������ ���� ��� ������� +��=����'(�����(���� ����+��������(������������������������������������ �!������ !������ ��� �������� '���!�� ��� ��������@� '(���������� ����@� �$������� �� ������� ��$���� ������ ���������@� �����!������� ���� ��� ���������� �������� !�#������ !������ �+����� �������������'��!��������������'��������'�������'�������!�������������������������@�������$������������������
������� �� ������ ���������� �������� ������� ������ ��=��#�!����������������/����$ ������������/�'���!����������������������� +��������� ���$����������������(���"���/����$ ������
kontinenturi filebis miaxloebis sazRvrebi
68
Mkontinenturi da okeanuri filebis Sejaxebis sazRvari
§21. liTosferos filebis moZraobis Sedegebi
azerbaijanis teqtonikuri zonebi
69
dedamiwis aqtiuri teqtonikuri garsi
�������������'���!�� � ������� �������������������!�#�������� +�������$��������� �� ������ ���������� �������� ��������� �����!�� �/����� ���������$�� ���������������������������������'���/�/�����/����$ ����������������������
�����������$�!��� �����������������������+��E�������'���!��! ��$�� ������������E�����������������$������������������ !�������� ����(����� $� ;�����'��� /�/��� ��� ���;� �������� ��� �� $����=
���� ��� ������!�� !�/������ �������� ������� ����!���� $��� �� $���
kiTxvebi Temis Sesaxeb
ra viswavleT
���������������������������������� �����$�������� ����������������������������� �������������
�����������!��������I
�B�����������B�$���������
B������$ �+ ���B�$�$�����������B������������$��������������B��� ���������B� ���������
��� �$����� �� ����!���� $��� �� $��� ��� �$�������� ������������������������������
�����'������ ���!������#�!�����(��������/����$ ���������������������������������������
davaleba
saSinao davaleba
70
�� �������� �����'��� �������� ��� �� ��=���� ������ ��'��� ������ '��� pangea�� ������ ���=����� ������� ��������� �**=�"*� �������� '����'����� �� �������� ��� ��(� ������� ����'��������$����� ���������� �������� ��+����� !������ ������$���������� ��!�� ������ �� ��������� �������������� �������� �'��!�@� ����� ������� �����!������������ �� �� ���� � �������� !���� ��������'� ������������� ������������$����
����#���� ��� ���$��� ������� ���������������� ������ �$����� '(������ /��!�� �������� �$�����'(�������'�����!�����������������������������/���!�� ��������� � �����@� ��� �����! � ���@� !������@�$���������@��������������������$������������������� ������ ��"� �������� '���� '��� �'���� �������������� ���� ��������� $������������ ��
§22.uZvelesi xmeleTisa da wylis farTobebi
§22. uZvelesi xmeleTisa da wylis farTobebi
� ��/���!�� ��������� ����� ��������� �/���� /���!���� ��������� �������� ����������@� ��� ������� $���������� ��������� ����� ��������@� ������=��$�� ������!�� ������ �� �������� $������� ������!�� '���!�� �!����(��������$!�@����������$!���������!������������/���������$��@�'���������@� ������ ������� �/���� /������ ��������� �� $������������� ���= ���������'������@��������������������������������/������������=�����
� gavaanalizoT:��� ���� $�!����� ��/������ $����������� �������� '����� ��� ����
������� �'� ��E�������������������������� ����������������������� ��������/����
/����������E
sakvanZo sityvebi
����@�����@�������@���������$��������������$�����
xmeleTis nawilebi 200 mln. wlis winaT xmeleTis nawilebi 135 mln. wlis winaT
71
dedamiwis aqtiuri teqtonikuri garsi
�$���������������!���������(�������������$���� ������� $������������� ��$@� ������ ���$@�����������/�������������'������
�������� �� ������ ����$ �+ ����� ����(���������������!� �����������������������������������������������; �����!���������;�
xmeleTis nawilebi 50 milioni wlis SemdegTanamedrove periodSi
���������'��������!���������������E��������������������������� �������/��������������$����������E
�����'��� �������� '��!����� ������ �������� �'����� �� �� ���� � �� ��� �!��� ���$����� �� �� �� �� � �� ����'������� �$����� �(�� �!����(� ������������������������+�����!������$������������������!����������������������������'����������������������������!�����(��������������$����
ra viswavleT
����$�����!���������?���������??�����B� ����J� � � �B� ��$J� � � �B� ��������� ���$J� � � �B� ������� ���$J�� � �B� ��/���J� � � �B� �����J� � � � �B� ��������� ����$ �+ ��J�� ���B�����������$ �+ �������$��������������$���������������/����'(���� �����B������! ����J����B��������������J����B�����������J����B����������� ��J����B�$���������J����B�!�������
���!���� $��� �� $��� ;�����'��� /�/��� ��� ���;� $������������A���,,=,%B������������������������������� ��������� �������/�����
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
saSinao davaleba
indostanis
naxevarkunZulis moZraoba
72
§23. ganmazogadebeli davalebebi
1. dawereT saTanado Zveli xmeleTis monakveTebis saxelebi.
2. Sesabamisad CawereT cxrilSi didi da patara liTosferos
filebis saxelebi.
didi liTosferos filebi patara liTosferos filebi
3. romeli reliefis formebi iqmneba kontinenturi da okeanuri
tipis dedamiwis qerqis filebis Sejaxebis Sedegad?
4. gaarkvieT da gadaitaneT rveulebSi „miwis qerqis agebulebis“
rukis safuZvelze liTosferos filebis moZraobis siCqare da mimarTuleba.
5. daasruleT sqema liTosferos filebis daSlis Tanmimdevrobis
safuZvelze:
§23.ganmazogadebeli davalebebi. LliTosferos filebis
���������� ������
1 12
12345
73
dedamiwis aqtiuri teqtonikuri garsi
6. dedamiwis teqtonikuri moZraobebis Sedegad airCieT aweuli
teritoriebi da daitaneT isini konturul rukaze.
���$�$��������������$�������������$ �+ ������������������
��������"���������� ��,��� ����������
7. liTosferos filebi kontinentebsa da okeaneebSi ganlagebis Se-
sabamisad daajgufeT:
���������J����������������$��J�����'(����$����J����������J��"����$�J�,��/�/����J��%����/�����J��&������=�������J��)����$��J���*��$����J���������������$��J������������������
$��������� �$��� $�������������$���
8. SearCieT da gviCveneT rukaze alp-himalais mTaTa sistemis
warmoSobis mizezad wodebuli liTosferos filebi:
���������������$������������������$������������
"����$�,������=�������%��'(����$����&���������)���$�����!��������
9. gaarkvieT Sesabamisoba
������������
����$��������������$��������������/�����"�������������$��,�����=�������
74
§23. ganmazogadebeli davalebebi
75
dedamiwis aqtiuri teqtonikuri garsi
msoflios fizikuri ruka
76
���������� ������ ����$ �� �����������A������ @� �������@� '���� �� ����B� �/���� �� ��������������� �������� ��������� �'����� haeris masebi. �����'��� �������� ������� ��� /����� ���� ���������/�������'��������$���� ���-�����������
ekvatoruli haeris masebze����������$��� ����������������������������/�����������/������� �
������ �����/������$�!��� ��� -��������� ���������������� � ��� -������������� ���=���� ���= ���@� ����� ���� !���=������!�� ��� ���'(���� ��/���� $�����=���� �� '���/������ ������ tropikuli
haeris masebi '=���/����� ���������� ������ ����$������!����
/� ������ �
§24. haeris masebi da atmosferuli frontebi
atmosfero
§24. haeris masebi da atmosferuli frontebi
� ���������������������!��'�����������!���������������������= ���!�� '���'�!�� �=#�@� �! ��� ��������� �=#��� ������� ������� ���� �������� �����'��� ����� �!���� ����@� ���� ���� !������ !�/������ ����������������������������������������
� gavaanalizoT:��� ���� � ����� �$������ ������!�� -���� +�� ��� ����������� '����
�������!�E����������/�������������������'���'�������������������������� ���
�����/�������������������#�!�E������������������������-����������!���������������!�E
sakvanZo sityvebi
-���������������� �����������
sahaero masebisa da atmosferuli masebis ganTavseba
77
atmosfero
����@� -��� �!��� �� �������� ����� -���� ��������� �������� /�����@��#������������!����������/������������
haeris zomieri masebi�(���������������������������������"*=,*P=����-��������������/���������� /��$ ���-����masebi iqmneba arqtikis ���!�@� ��� �������� ����� ������ ��@� �$����� ���������@� ����� '�������� ��:������ -����� antarqtikuli haeris masa� (������� ��/���!������ �!�� �� ���!�� �$��� (���@� +����� /���� ������ ��� ������ ������������ ���'���������@��!�������:������-���
��������� ����������� !�������� ����(��� zRvisa da haeris
kontinenturi ��������zRvis haeris�������(��������$������������������������������������� ����� ���������@� -���� ���=�� �� �� '�� �� ������ �������� �����$���������$��������������/�����kontinenturi haeris��������/������������!���������@���� ������������!��������$ ��������������� ���-�����������(�����������$�������� ��������
����#�!�� ��� ������ ������� ��� ����$ ��@� ���!�� �������-���� �����@� ������� ��� ��� ��� ������ �� �!��@� ����� ����� ��������� �������� -���� ������� ������� !����� �$�!��� ��� '���� �������!��-�������������������������!��������
� -���� ������ !���� ���$���� ������� �'����� atmosferos frontebi. ��������� ��������� ��������� ���������� arqtikul, antarqtidul,
zomier da tropikul � ������ ��� ��������� ��� �'����� ����� ��������� ������������arqtikisa da zomieri haeris �������!�������������/��$���������A����������/���B�
�������������$ ���-����������!������������������@�����$ ������$��� ���-����������!����(�����������$ �����������
Tbili fronti
1-fenovani -wvimis Rrubeli; 2- maRalfenovani Rrubeli;
3-frTa-fenovani Rrubeli; 4- frTa Rrubeli.
78
��� ������ ������ ��� �/������ ������ ������� �����'��� �������������� ���-�������������������������������E
��������'���������������������������������������������������� ����������E
�������������������������������������/������������������������'�����������!�E��������������������������E
������ ����������� �/���� ���������� ����� ��������� -������������� �� �� �� �� � � �� �'������ -���� ������ �� �� �� �� � �� �� �� �� �� � ��������� �����������������������������������������������������(����������@���������@���������@���������������������-����������
ra viswavleT
��������� '���������� ������� �������� ����� ���������$ �����@��� ���������� �������/�����������I
�������'�����������!��������������������@� �����/����
������'�����������!��������!��@������� �����
!$��!��������'���'�������������������@���� �������
������'�����������!����������(������������'������/���$����@�����
�������� ����$2.
����-2.
�����������������2.
���������2.
kiTxvebi Temis Sesaxeb
rukaze muSaoba
����� �� ���=���!�� �/����� ������ ������� ��������� � � ���=��� -��� �'���� ����-��@��!���'���/�����cxeli fronti��������� ������� ��� ����@���������� '���� $��=� ����@� � �'�������� � � ����� -��� �'���������� -��@� '���/���=�� civi fronti�� ����
������� -��� �������� ������ ��� '���� ��������@� +����� /�� �/�����@�������'����������'���
§24. mudmivi da sezonuri qarebi
civi fronti
1-fenovani wvimis Rrubeli; 2-maRalfenovani Rrubeli;
3-fenovani grova Rrubeli; 4-grova-wvimis Rrubeli;
5- maRali grova Rrubeli.
79
atmosfero
�����'��� �������� ���'��� �������@� $��=���������� �� �$�������� �������� ������ ��� '������������ �������� !������ ����� -���� ��+���� -���������� (��������� ��������� ������ ����� '������������� ����� '������ ������ ���� ������� �� /����mudmivi qarebi��'�������������������������'������������ atmosferos zogadi cirkulaciis� ���!���������!�=��������� �'����� � ������ /���� ��+����� ����������� ���� ����@� �����'��� �$ ��� ��+��� �!����� ����� ���� !�/������ ���� =�koriolisuri Zalebis ��=������ � -������� �� ���� ������ ��+��� -������=������� ��������� �������!�� �#����� �� ��������������!����������������� ������������$��������� ����� �����/���������
pasatis qarebi� /��� ����$ ��� ��������� �����'��������������$����� �������'�����������$���
����$ ��� ��������� ����� '������ �������
� ��������� /����� ���� ������ ������� ������ ��������� �� '(������'����@� ��� ���� �������� ����� ������� !�$���@� ����� �����!�� ��� ��� �/������� ������� $����������� ���!�� �/����� ����� ������ ��� '�������@���������������'���'�!���#���������������������!�����������$�������!����/��������� �����������������������
� gavaanalizoT:����������/�������������������/��������� �����E��� ���� ������� ������ �$����� �� '(���� ��������� ��'����@� '(���� ��
��������������������!�$������� ����@�/��������� �����E�
sakvanZo sityvebi
�����������������$ ������ �=�����/����������������������/����������=�����=������������=����������/������ �������
§25. Qmudmivi da sezonuri qarebi
troposferoSi haeris brunvis zogadi sqema
80
������� ��������� ����� '������ �=����$��� A�"=,*P� �������B� ��+�� /�����'����� dasavleTis qarebi�� ���=������� ������ ��(��!�� ���������/���� ��/��� ����� ��������� � ���/��������� ���� ��������� ��/���=��� $����������� �������!�� ���������/���� /����� ����� ��������� /�������$ ������ ��������� /���� �����
���$�� �� ����� �����=���������� �!�������������������/���'���������������
��� �����������'���������������������������������'���������������� ����������������������!��/���Crdilo-dasavleTis qarebi@���=�����������������!��samxreT-aRmosavleTis qarebi.
� '���� �������!�� ���'���� ����� $������������ �� �$��������'���'���� ������� ��������� ������ ������� ���� ������ ��� '������ ��������� ����� musonuri qarebi� '��/����� �������� A� ��� � ���� �B� ��� �!�������������������������������'���/����������'������������!�����@�-�=
��� ��������� �$������ �����=���$��� �������� ��� �'�����zafxulis musoni��/���@�����=���� � ������� ���������@� ���=��=���������������������@��+������ ��������� �/���=������� ������/�������������=��� ������� ���������� � ����@���+��@� ��$�����@� �����@� � ��� ���-�� ��� �D����� �� �����!�����#���$ �� �������������
���!�� ������� '=���/����� ����� '������ ������� !�������!�� -���� �������������� ���������$�������������$����$��� �� '���/����� zamT-ris musonebi.
������ ��������� '��/=������ -���� �������!�@� ���!�=
§25. mudmivi da sezonuri qarebi
zamTrisa da zafxulis musonebis warmoSoba
atmosferos saerTo brunva
81
atmosfero
��������������� ����/���������������� ������/��������� ����E������������������������/������ ������/��������������E����������� ������/���������� ���������������� ����
�����'��������� ���'��������������'����������$���� ������'���!��� �� �� �� �� � � �� � � �� �� �� �� � @� �� �� �� �� � @� �� �� �� �� � � �� �� �� �� � ��� �� �� �� � @� �� �� �� � /�������$ ������� �����/�����������������������������������������������'��������$�������������� �$������� !���� �/����� � �� �� �� �� � /���� ������������ $������� ������������������� ���������� �!��������������������@����!������������������/���
ra viswavleT
Sesabamisad daajgufeT da dawereT mudmivi da musonuri qarebis
gavlenis qveS arsebuli teritoriebi.
qveynebi: �����@� �����@� ����������@� �����@� ����@� ���@� $��@������@�$�������� ���$�qalaqebi:����� �@�$$��@�#$�@��������@������kunZulebi:����$�@�� �����@�!�=��$@�$ ���@������@��� ���naxevarkunZulebi:���@����$@�$���$@�� ������zRvebi da yureebi:���$@�$���@���������������$�@��������������@����=���@�������
qarebi qalaqebi qalaqebi zRvebi da
yureebi
kunZulebi naxevarkun-
Zulebi
��'����� ������/��������=���������� �� $=�/��!�I
1. 2. 3. 4.5.
kiTxvebi Temis Sesaxeb
rukaze muSaoba
saSinao davaleba
���
���
��
�� ��
��
���
���
���
���
����
82
������� ���� ��!���� � ��$������� �� �����$��������ciklonebi� '���!���� ��������� ����� '������ ���!���-����������������'������������������ ������'�����������$��������������'����$ �����+����!����� ����� !������ /���� �������� ��������!�� /���������������+������'������������� �����@����=��!�� ����� ����� ��+����� ���� ������� ��$������'��!������ ���� ������ � �$����� ������@�� ��������� ����������/��������
tropikuli ciklonebis� '��!��� ���� �$�������� !�/������ ����$ ��� -���� ������� ��� ����
�����!�� �$������� (������+���� �!��� �� ����!�������$ ��� ��$������� ����������!�� +����� ��������������@� ��������� ��+��������� '��!������ +�����/���� �� $�$���� ��� '������������ ����� ��������� ��= ������ ������ �� �����=��������� ��!�� ���taifu- ni@� ����� ���$!�� tufani
(qariSxali)��'�����
§26. ciklonebi da anticiklonebi
� -���� ��������� ������� �� ��= ��������� ����������� �����= � �� �� ���/������ -���� ����=
������ ��� ��������� ���$���� ��� �����+�����/��������������
� gavaanalizoT:�����������������-��������������/����������������+��E��������������������������������������������!���-����-������� ����
����$� ������ ��������+��E����������������������������������#�������������'������������
����'��� ���-������������E
sakvanZo sityvebi
��$�������������$������������$ �����$�����������( �����
cikloni
§26. ciklonebi da anticiklonebi
83
atmosfero
��$��������'��/����������������'���!���qarborbala (tornado). qarborbala����-����+���������������������������������!��������������������� ����������!��!�/������������ ����������������'���!����!!=�������!�����'�����tornado. tornado���������/��@���� ������������+��������������������������������
�����$����������!�������� ���'�������� �'������A%,*���B������
�����@� -����������������������������$������������ -���� � ��+������=
����� ��������!�� ����� ����� ��+����� ���� �����@� ������ �������=
evropis klimatze ciklonebi da anticiklonebi did gavlenas axdenen
anticikloni
84
�!�����/���������$�����-����/��������+����������#������������!�=
���� �� ���/�� � ��+����@� ����!�� �( ��� -��� �� ��� �'����� siwynare.
�����$������� '���/����� � �����$ �� ��������� �� ��/�����@� ���!��
$������������� ������ ���������� ����#�!�� ������ ���������� ���������
�������������������'��� ���-�����������������!������������� ���
'������ ���!�� ������ !��� �� ������� ��������� '��� ��� $��������� ��
/��$���-����������� �!��!�����!�����������������������$ �+ ������������
/��$ ���-����������
��������������������������������$��� ���������'��� ����������
������-���������������'�����������!�������� ���$�����@� �����/�������
�������� ������� ����� �� �'�������� ������� =� $��������� �� -����
���������� !��������� ������ � ����@� ����� ���/�� ������� ���/���� ��/���
�����! ��������������������'��� ����$�������
��� �!��-����������� ����������������$�!��� �����������
§26. ciklonebi da anticiklonebi
ciklonebisa da anticiklonebis erTmaneTis mimdevrobiTi moZraobiT teritoriaze klimati
yalibdeba
85
atmosfero
��� ����� ���������� ���$���� ��� ��$�������� �� �����$�������� �������������������(�����E��� ��� ���������� ��$��� �� �� �����$��� �� �������� /��!� �(�������������E����������������������������������$ �����$������E
����!�������'�������������/������ �������������'��������������� ���$����������!��-�����������������+��������'��������������������!�������'������ ���!�� �(��� ����������� '���!���� �� �� �� �� � �� �����$������ ����!��-����������������+�����!����������������/�������$ ����$�����!�������������@����������/���/�
ra viswavleT
!������ �������� ���������� ��$��� �� �� �����$��� ��!�����������������������I
ciklonebi Tvisebebi Aanticiklonebi
���-������+���/���������������� �������� ��������!�� ��+����� ���=� ������/�������������������������������"��� �����,����������/��!��(�������������
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
��$��� �� ������ ����$ �+ ����� '��� ��� ����$ ��� -���� �������� $�=
����� ������ ������ ����� �� ������ '��� ��� $��������� �� -���� ����=
������������� �!�������@����!����������!���-����'��/������������
����$ ��� ��$=������� '���/����� $� �/��!�� ����� ������������� ��=����� �� ���� ���=��/������@� +����� /=������������
saSinao davaleba
86
� �������� �� �����'��� ��������� �������� ��� -���� ������� �����'��� '��� �� '(������'����������� ������/�����atmosferuli naleqebi
�����'��� �������� � �������� '�����@� ������@����(���@� �����'��� /�/��� ����� -���� �����!�� ����@�����������:���������������������
���/����� ������@� '��� ��� '(������ !�/���������������/�����������=�������/�����%)T��$����������������������@����������T����������
'�������� ������ ����������� ��������� ��� Tavsxma@� ����$��@� +������'����� ���� � ��������� �� �������araintensiuri wvimebi@� ����� '�����������+������ �����������������@���������'���������������� ����������'���!�����JuJuna wvima� +���� ��� '������� �����'��� ������ ������ '���������������������=����� ��������
���/�������'�������������������������� ����������@������� ���'����������@��$��������������@��$����������������� ������@�������������������������� ���� ���@� $������ ������� �������� �� ������� ��-�������������� ��� ���$��� ��������� (������ �$����� ���/�� ������ �!����������$ �+ �������������������� ���������!���/�'�����������!���"*��������/���������/��(�!��(��������������/�����������!�����������������������'�����%**=�&**���=��
§27. atmosferuli naleqebis ganawileba
� �����������$� ������������� ����/�������'�������+�����������=���������/����������������������'���'����������@��$����������!������������ � ����������������������������'������������'��� ������/����$������ ��������@� �����@� :�����@� ��'��/��!� '(����@� (�� ����� ��������� ���= ������� �� ����������� ��'����@� ��������� ����������� ������� ���=$���� ��� ������!�������!��'(����'(����������������
� gavaanalizoT:�������������������������������������������/�����'���'�����������
�����������'������E��� ������ ��������� ������ ������� ���/����� ������ ��� ��������� ��
�������������������������������E���������$���� �������#�!�����/�������'����������������E
sakvanZo sityvebi
������ ������/��������/�������'����
§27. naleqebis ganawileba
87
atmosfero
���������� �� ����� ���������� ������� ����� ������$��� �� ��������/����� ������@� ����� ���!��� ����!�� ����������� ���/����� �������$��� ����� �� ���� ����!�� �"*=�**� ��=���� ������ �!������ ����$ �+ ���� ����� ������ �����=��������!�� '���� �������!�� �"*=�**� ��@� ��$�=/������ �� =������� ��������@� ��������� =��� /���� �������� ���!�� �**=�**� ������/�� ������� /��(�!�� ���/����� ��������� ��������� ����� ������� �����$�$����� ������� ������ �������� �����!�� �**=�**� ��@� ! � ������!�� ��**� ��=����������$�$����������������������� ���������/������������,**=)**���=���@����� �������!��,**=)**���=������ �����
���/�����������'��������������!������ ��������� ������'(��!�@����/��!�� !���������� A��/�����=������!�B@� �������!�� ���� ��� ��!���������������������(�������������/����� �!��������
okeanis haeris masebis mier kontinentze naleqebis motana
88
�������������$���� ��������'��������������/������������'���'����������@��$�����������������@������� ���'�����������E
��� ���� ������� ������ � ������ �� ����� �� /���� ���/�������'������E
��� ���� �'������ ����#�!�� ���/���� �� ����� ������ ���������������������E
� �������� �� ������ -����� �����'��� �������� '��� ��'(���������������'���������/�����������������������@��������������������������������'���������'��/��������/�������������@����������@����������������������$ ���������������������������������������������� �� � @� �� �� �� �� � � �� �� �� �� � � ������� �� �� ����/��������/�������'��������������������������@��������@���������@���������@��������@��������������#�!��(������ �������/������������������������/��(�!��(��������������/�����������������������������������!��
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
§27. naleqebis ganawileba
��� ����(����� ���!�� ��� ��� ����������� �� ����#���� $������� $���!�����������I
teritoriebi naleqebis raodenoba, mm yvelaze uxvnale-
qiani sezoni
��$�=/����������
�!����
���/�����������
������������$�$�����
��������
davaleba
89
atmosfero
��� ��������� (������ �������/���� �� �����/���� �����������������$��� �� $���
�/����� ���������� ��������� '�� �� ���/����� !������ !�����������������!����������#����$������� $�������� �����������
davaleba
saSinao davaleba
90
�$�� �� ��������� ���������� �� ������=������ ���'����� ��������� �D���� � klimati� �'������$�������������������(����'�� �����������������������@�������(������������������������+��������� ��������������������!��
������ ��� �����@� ��������� ����� � ��!�����'���� -���� ��������� �� �������� /�/�� ZiriTadi klimatis warmomqmneli faqtoria�� $������� ��=������� ����� ������� ������ �$�������� �� ����������!��@� �$�������� ���� ���@� ����� �� �������@�
���� � �� ����=��@� ����������������������� ���=� ����� � ��������� $��=������������������= �������� ��� ���=��(����� klimaturi
rukebi.� ����� ����=� ��� $������� ��= ��������������������=����� �! ��� '�� =�@� +���� ������ ���+���� ����� ����= ���� �! ��� �����= � ���@� ���/���� �! ��� '�� ��
§28.klimati da misi formireba
� ��������� ��$� ��� ���������� ���������� ����������� ���������������� ��������@� �$������ �� ����� ��������� ����������� (����=����� ����� ������ @� �����/����� ��� ������ ���/��@� ���/������$����@� ����������� ����� �'���� '���� �������!�� �� ��� ���������(�� ��������� �@�$��$�� �������������(����'�� �����������������$������������������������@�+���������������������/���������� �����������
� gavaanalizoT:����������/�������������������$���������������E��� ������ ������������ ����� ���� �����'��� ��$� �� �����������
$�������������!�E��������������������������������$���� ������������������������
�����E
sakvanZo sityvebi
$�������'���/�������/������$�������+������'���/�������/������$���� �� $�����$���������������
§28. klimati da misi formireba
91
atmosfero
������@� ������ ��� '������ ������ ��'����@� /����� ���������� �D�������$ ������� �� ������� ������ !�������!�� $����� ������� � ��������@� ����� +������ ������� �������� ���������� �� ����������� A����������@���������� �� ������������ �! �����B�� ���/����� �! ��� '�� �� �������������� ��������� !�������� �+���@� ������� ��� /����� ���� �������������� ������� �� /��� � ��������� ������ � $���� � $����� ����������$���������(���������/�������������
��$� �� � �/���!�� $������� !���'���� ����� ��������� ����������(����� � � �/������ $������� ������������� !������������ ����!�� ���=/����� �������� ��������� ���'����� ������ ��������� ��������� ��������������������!��'��� ������/���������������������=�����������'���������������������$�����������AyB����+����#��������������/������������A��B@���������Ax�B���+����'��������������������������������������!��'��� ������/���������������������$!����$ ������������
������� ������ ������ ���/����� ������������� ���� �������� ��� �$�� �(������ (����� �*OR=���� �������� ��������� � �/�!�������� ��� ��'������ ����������� ���/����� ������ ����!��� +���= ��� ������� ������ �� '����������@� ����� (����� ������ ���������� � #�� �� !��� �������� ��=��!�� � �/���� ����'����@� ������$����� ������� ���� � � ��������� '���� �������!�� /� ��� ��� �=��/��������������������������
��I������������@�����/�/������� �� ��������� �$����� ��������*� �=��������@� /� '���� �������!����**�������/���������'�����������!��-���� �! ��� ������ � (�������!�� ��=��0� � !���� �������� ���/�����������'������'�����������!����������� ���@� ��� ����� !�� (= ������� �$��� ��� $���� �� �=�(����
92
§28. klimati da misi formireba
��� � ����������� ��������� !��+���� $������� ���(�������� �������� �/�����/��������#� ���E
����������$�������'���/�������/���������������������������������$������������$�$���������������#����$�������
���(�������E�!�������������������������
���������� ������������������'�����! ��������������������'�����������������@���������������������������������������$�������'���/�������/������$������� ������������ ����������� ������ � �� $������� ��������� �� +������ ��������������������������������/�����'�� ���������
ra viswavleT
1. ����(����� UU��������� $���� �� $VV� �� ��������� �$����� ��=��������� $������������� ���� ������ $������� ������������� ����=���������������������������� ��������������� ������/�����������E
������$������$���� � $���������������!����������������'������������������������������$�����������'����������������������������������������������������E
!������������������'���������/������������������������$����������(�����������������/�����/�������!������
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
saSinao davaleba
���� �������� ��������!�� � /������ ����� �� � �/���!�� ���/�����'�� ������������ +������$���� ������I
Tveebi wliu-
ri1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 121 7 26 �� � 142 280 313 322 264 �� 16 8 1544
2 ��� 217 245 283 272 225 165 ��� ��� 374 ��� 333 3233
TviTSemowmeba
93
atmosfero
msoflios klimatis ruka
94
1. gansazRvreT naleqebis gadanawilebaze gavlenis mqone faqto-
rebi:
�B��$��������������B�/������'��!���B�������������� � ����������B������� ���'����������"B�����������'(� ����,B��(�����������$��� ������������������) 2, 4. 6; �) 1, 2, 5; �) 1, 3, 4; �) 2, 3, 4; �) 3, 4, 5
2.gansazRvreT klimatis diagramisaTvis damaxa-
siaTebeli niSnebi:
B�������� �������$ ���-����������B�'���/����������������!���/�����B������������� ���������������������B����$ �������$��� ����������B����������! ��������� ��*0�=��������
3. gamoyaviT musonis qarebis gavlenis qveS myofi teritoriebi:
��������=������������������ ������������=�������������������������"�����������,��������������
4. gansazRvreT mudmivi qarebis sworad mocemuli rigi:
B�������@������ �������B�� ������@������@������=�����������/����B���� ����@����@����������/����B����������/���@����@������=�����������/����B�������@����������/���@������=�����������/���
§29. ganmazogadebeli davalebebi
§29.ganmazogadebeli davalebebi. temperatura da naleqebis wliuri mosvla
95
atmosfero
5. daitaneT konturul rukaze azerbaijanis klimaturi rukis
gamoyenebiT 200-400 mm, 400-600 mm, 600-1000 mm naleqebis mosvlis punqtebi.
mosuli naleqebis raodenobis mixedviT punqtebze gaavleT izogietebi.
6. gansazRvreT, romeli ga-
nedebisaTvisaa damaxasiaTebeli hae-
ris vertikaluri dinebebi? rogor
gavlenas axdenen es haeris dinebebi
naleqebis gadanawilebaze?
7. gansazRvreT azerbaijanis klimatis pirobebis cvlilebebze
gavlenis momxdeni haeris masebis saxelwodebebi:
�B�������=�������-����������B��$��� ���-����������B�����$ ���-����������B�����$ �����$������"B��������$�������� ��-����������
8. gansazRvreT azerbaijanis romeli punqtisaT-
vis aris damaxasiaTebeli mocemuli klimaturi dia-
grama:
B��/���B����/������B�! !���B�!�������B��������
9. gansazRvreT „azerbaijanis klimaturi rukis“ safuZvelze q. ba-
qos klimaturi maCveneblebis Sesabamisi Taviseburebebi:
�B�������� ����������������� ��������/�����/����B�$��������������/����/������/��� �������/��B�'�����������!���������"*=�**�������/���B�����������/����/������/�����������!���-���"B�-�������� � ���/���� �������� ��*0�=���'���
96
§29. ganmazogadebeli davalebebi.
azerbaijanis klimatis ruka
97
dedamiwis wylis garsi
-��������� ���(�������� � �$������� ����=���� !������ �����'��� !������� ��� ��� ��/������!��������� ���� ���!�� !������!�� ��������� !������'������ �� ������� '������@� '���!�� -�����������/���� ������ ��������!�� � �������� -�!����� ��� ������������� ������������ � ����� ���/�� '(����� ���� !���������!�� ��� �����=����� ����(�� ������� '(������������� /��� �� !���������@������'��� ��������� ����������������� ���� �������� ����=� �� ������������ ���(�������������� �� ��������� ���'�=�������
������������������������=
����� ������� ������ ���������
�$���� !������� ��� �'������
�!����� ���(���� ������ ��!��
'���!�� '(��� �$���� �� �����=
���� �����=(�� ������ �$�����
����� ���'�������������!������
dedamiwis wylis garsi
§30. msoflio okeanis warmoSoba�
� ����� ������!�� ���� ������������ ����������� �����'� +���� ������'(��������������������������� �����$�!������� ���!���������'(���� ���� ���������� ��������� ��@� ���� ���������� '(��� #�#�������������������@�!��+������/��@����'(���'���!������������'���
� gavaanalizoT:���������������������'�����������$�����!��'(�����������!�E��� � ������ ������� ��������� �$����� �����'��� ���������� ������ ��
���������E�������!�������/������������$�����'(����E
sakvanZo sityvebi
���������$�����'��!���
Tanamedrove kontinentebi pirvel etapze iyo
erTi uzarmazari xmeleTi, misi saxelia pangea.
dedamiwis zedapiris danarCeni nawili ekava
erTian okeanes panTalass.
98
§30. msoflio okeanis warmoSoba
�����'�����������$���������$�������������$���������������$��������
�����'��� -��������� ��������� ��� ���� ����� '��!����� ������ ������
���(�������$���������������!�����@������'�����������'���!��������
����� ������@�������������!����� ���D��������������
�����������������!����������������'�������!����������=
qanebis asaki msoflio okeanis fskerze.
��!
��
����
I��**
�***
�***
��
���
���
��!�
����
/��
����
�$
��A�
����
��'�
���
�B
99
dedamiwis wylis garsi
����������� ���!��'(��������������������!��(�����������������������������������������������(������$��������'(������!���������E��� !����� G�����'��� /�/��� ��� ���;� A��� ,,=,%B� �� G��������� �$��������
��$���� ��� ��� /������ �$�;� $=�/������� ����� ���������� � ����$�!��� ����$�����!�� ����������$���/�������������E
������'(��������/�������������/�����������������������E������������ ����/���������'�����������������!�E
�$��������'(������'��!���������������������������������������������������������������������� � �� �� �� �� ��� �� �� �� �� ������������'�������!������'���!������������$���@�������� ���$��������������������������������������$�������
ra viswavleT
������ ������ ����/�� !��+���� ���������� �������� ��+��������� ����� �����/��� ��������� A��� ,,=,%B� !������ �����!�� �$���������������������������������!�����E
kiTxvebi Temis Sesaxeb
saSinao davaleba
rukaze muSaoba
�����$�����������������������@����!����'���!���������$����
-�������!�����������'(������'��/��!��$����������������������
��� ��� '(����@� �����'��� ��������� ��*=�"*� $�=���� ��������� ���� '(����
����$ ������ '��!����� ������ ���'������� ������ '��� ��� ������� �����
�'����� �������� �$����� '(����� ���� ���� ��!���� �����'��� $�������
���(�����!����������
100
iciT Tu ara, rom...
�&%�=�&%,� '���!�� �������� � $��������� ��������� ���� ;�����#���;� �$����������/���������� �/���������� ���� !������� ���������*�'�����������!��%*���������� !�������$���=������ �� +������ "*=������� �'������ ����:���'�����!����%)� $@�� ������������(����/�������=�� �����@� ��� �$����� ��$���� "***� ������ ���������!����������@������������������������(��
� C?C� � $ ������ �$�������� �� �������� ���������� ��������� ��������� �������@����������$����(���'����C?C�� $ �������������������'(����$�����'(��������������������$������������!��'����!��������$�@�����$����������$��������$����@���������������������
� gavaanalizoT:������������������'��������$������������������������$����������E���������/��(��������'��������/�� ���$��������!��'��!�E
sakvanZo sityvebi
����$�������������$��������/������
§31. okeaneebis gamokvleva
����� ������ ��� ����������� �����!�� �$�������������������������������(�����������������+������� �����$���������'(����loti ��'��������C?C�� $ ����! ����= ����� ��������@� ��� �$������� �(�� ������� '(������������ ��� ��� �� ������ ������� �������� ����� ����
�$�������� ������� �������eqoloti� ����������� �$������$���� ��������� ��������� �"**� �W'�!�� ���/�����+���@� $�� � ����� ���������� �������� �$��������������� ����� �� ���=������/������AsonariB��������$�������$�����������
kvleviTi gemi “vitiazi”
§31. okeaneebis gamokvleva
Tanamedrove periodSi okeaneebSi
wylis siRrme ganisazRvreba
eqolitis daxmarebiT
101
dedamiwis wylis garsi
�$�������� ��� �'������ ����$����� batisferisa da batiskafis ���������batiskafi�=��������$�������������������!��'���������!�/������������ �� ������ ��'(�=������
�)��� '���� ����� �$���= �����D$���$ ��������������=�� �*� �=���� ������� '(���� !���='���� !�/����� akvalangi�� �=����� �� ���� ������ ����= ��� �)"%� '���� ����� (�=����� ��:��� $�!���� �����=;������;������ �!�������������$��� �!��� �� �/�� !���=������ ��������� D$� ��$��������),*�'����
����$ � $����� ��=���� �������� simaRlisa da
siRrmis skalebs. �� �$�������� +������ $��� �������=��� ��������� ���������� ��'(���� ���!��$��������
loti
okeaneebis Rrma nawilebis Semswavleli aparatebi
�$�������� ���������� ������������ ����� ����(������ ������ �� ����������������������(��������:���$�!���������������������������$������� �!����!�������'����
ra viswavleT
102
���������$��������$�������+������!�������E�������������������'(��������������(������$�����������$����!�E
��� �������� �$�������� ���$����!�� ���'���� /��(����� �� �� ���� ���=�������������'� ����� !������!������
�����������$�����������$����������!�������
��� ��������� �$����� ������ � � �/�������� ��������� ������� ��������� ���"�'����!������
��� � ����� !������ ������� ������� ������@� ������� ��������� ,***� �=����������E
���������'����!���������������'(������������������������������������������ �!���(����-���������E
����� ��� $�=� �/����� �� +������ ������������� �������/����@� �����������$��� ��� �(� ������� ;�����#�=��;� ����� $��� �� $��� �����������������/���
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
gamoTvaleT
saSinao davaleba
§31. okeaneebis gamokvleva
103
dedamiwis wylis garsi
'(���� ����$ =/��� � ���������� ���$ ������ ����������� @� �������@� ��:������� �� �����������������������'(�!���wylis temperatura��$�=����!�� ���$���� ��� ������ �� ��������@� ��������@��$�� ��������������/������������@�'(��������������'���'���������
�������� ������� "=�*O� !���� �$������� $���������������������'(���+����������/�'(�����! ���'�� �� ������ � �$���!�� X�%@�O� R=��� ����@�����$ ��������!������������������������@����������+������ �'���� ��/������ ;��#��;�� �$�������������������������������� �������$�����'(�������! ���'�� �������� ������������ ������'(���=�=�OR������� ����(�����
�*� �=��� ���������'(���������� �+��=���� ����� ���'(���� ����� !����������� /���� �'�������������'�����������!���$����� �***� �=���� �������� ������ �$����� ���=���� ������� $������������� ������
�***=�***� �������������� �$����� '(���������� ����������=�0 C
§32. okeanis wylis temperatura
� '(�������������������$�������������(������������ �/�������'���������!��!��������:�/�� ���'(�������:�/�������'�������/��������@������� ����'�����(����E����E
� gavaanalizoT:��� ���� ������� '(���� ������ � �$���!�� ������ �� �������
���$���� �����E�����������$�����'(�������/���� �������� �����!��������$ ��
������!�E
sakvanZo sityvebi
�$�����'(����������������$�����'(���������� �
okeaneebSi temperaturis cvlilebis siRrmeze
damokidebuleba
104
§32. okeanis wylis temperatura
temperaturis ganawileba msoflio okeaneSi
wynari okeane� �$��� �� �� ����$ �� ������!�� ����� �����������$����@������������(�������������$�����'(�����! ��������� ��)0R=��
����������������indoeTis okeane��������������$���������������
105
dedamiwis wylis garsi
�$������ ����������� ������ /���� '��� ������ ��������@� ������ '(�����! ��������� ��%OR=��
atlantikis okeane �$��� �� �� ����$ �� ������!�� ����'����� �����$����� ������ �$����� ���������� �� �������� ����� ����� ����������������� �� '(���� ����� ���� �$�������@� ������� '(���� �! ��� ������ ������ �� �,@"OR� !������@�Crdilo-yinulovani okeanis� '(���� �! ��� �����=� �*@)OR=��
�������������� ����(�����'(����$���!�������E��� !�� ���������� �$�����!�� �������� ������!�� '(���� ������ ���
�������������'�������������E��� �$�����!�� '(���� ������ ��� ��������� � ���� ����� ������� !�E�
�������/������������������������E
$����� ���(������@� �$�������� ��������� ����!�� �'���� ���������������@����������(�������������������(�������
�$������ '(�� �����$�� �������� ������(�� �����
�(������(����
���$��� �� $�������������������@��������� ��������������� �����'�������$�����'(�!��
������������$���!��'(���������� �����'����!����� ������������������������ $����� +������
'(���� ������ @� �������@� ��:������� �� ������� ���������������� ����� ����� ����� =��� �$�������� �������� '(���� ������ � ��������$���� ��� ����� �� ����� ������!�� '(���� ������ � ������ ����� �� ������$�����!��'(���������� �!������������
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
muSaoba rukaze
106
§33. okeanis wylis marilianoba da gamWvirvaloba
� � ��������'(�!��(��������������������@��$�� ����������� ������������� ����@� !��+���� ��������� $������ ������@� ��� '(�!�� ��������(���� /��� �� ��������� �� �$����� ���������� �$����� '(���!�� �������� �$��������������$����� ������������+������'����!���������������
� gavaanalizoT:���!�������������$��������'(����������������������E�����������'���� ������������$��������������'����!�E
sakvanZo sityvebi
�$�����'(�������������'(������:�����������������
��� ���� '(�!�� �������� ������ ��������������� '(���� marilianoba� �'������ ����������������������!��A‰B������������������������������'����� $��� ���� �� ������ ���������� '���������!��������� ������ izogalini� �'������ �$����� '(���!���������� ������������ &*T� !�������� �������� ��� !����������� ������ $��� ��� �=/����� ������ �$�����'(��� �'�=��!�� �������� �'�� ������ ��� +����� ���� ���������
�������� �$����� '(���� �! ��� �������� �"� ‰@ ����� �� ����� �$����� '(��� !������ �"� �� ����� A�� ���!���"� $�B�� �$����� '(������ ���������� ������� ������������� ��� ���/����� �� ��/������ ������@����������� '(����@� �$����� ���������� '(���� �����������/����� ��$��� '(���� ������ ��/������ !������������ '(���� ��������� ��������� ���� ������!���������� ���������� ����� �$�� � �������!�� ����=���� ����@� ����� ���������� �������� ����@� �������
��� ����� ��/�����$�����
�$��� ��������=!�� �������� ��=�"� ‰@ ����$��!�� �,=�%� ‰@� ��= ���� �� ��� �� ���=���!�� $���� ��������� ������� ��� ‰=�����!��� �����!�� �������'(������ �� ��/��������������� ���$�=��� ������ ������������������� ���=
§33. okeanis wylis marilianoba da gamWvirvaloba
marilebis raodenoba 1 l zRvis wyalSi
107
dedamiwis wylis garsi
marilianobis ganawileba msoflio okeaneSi
108
���� A�"� ‰B@� !��� A�&� ‰B@� ������ A��� ‰B� �� ������� A��� T0B������!�� �������� ������ �������� �$���!�� (�������������������'��������!��=����T0.
� �'(���������������������,�‰@��***������= ��!����������������=���@,=�"�‰�������$����$�����'(����� ������� ����� �������� �$����� �! ��� ��=��������� !������� ������@� ��� ����'����� ������/��� ��� '(���� +������ �'���� ���/��� �������������� ������ �� '(���� �������� ������� $���������!��'(�����! ��������������‰=��������
�$����� '(�!�� gamWvirvaloba� �*� ��� �������������������� ���$��� ������� ��+����� �� +����������������� '(��� �$����� ����$ �� �� � �����$ ��������!��'(������:������� ��������
����������/�����������������������������$�����'(���������������E������������/�����@�������������������������������������������
����������!��������@�!����������������
���������������������������!��+�����������! ��������������$�����'(����@������"�����$������������'(����E
��� �� �� '(���� �������� ��� �"� ‰@� ��������� ����� �������@� � ���/�����'(����������
���!�������������������@���������������������$�����@�!��@�'�����������������������'(������
�$�����'(���������������� $��������$��� �� $���
�� �� '(�!�� �������� ������ ������� �������� ����� �'������ �����@��������� ������� ������ ���������� '�������� ����� �'������ (����������� �������� �������� �$���!�� ����!���� ����=!��� �$����� '(����������������������������������@�����@��������������
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
gamoTvaleT
saSinao davaleba
§33. okeanis wylis marilianoba da gamWvirvaloba
wylis gamWvirvalobis
gansazRvra
109
dedamiwis wylis garsi
�$�����!�� � ������ �� ����� �� /����@� '(�/��!�� �$�����@� ��'��+�����@� ����� �� ������ ����� ������+������������'(���� ��������+�����/������������������� '(���� '���'���@� '���/����� ����� ���'(����������$� ����+���������������'�����qaris talRebi�� �������� ���+���� ���$���� ��� /������/���� A�� �W'�=��� ����B�� ������ (������ ���� �'����Ziri� �'����@�(�����������'����=�qoCori@���+�������������� /����� !���� =� ������ sigrZe@� ��+���� +�����/������=�������simaRle��(�����������/��������������!���� �����$��� �� '(��� �$����� ���������'��!�@� �����$��� �� ��������� �$�������� �������@������ ������� ���!��� ������ �� ����� ���������� !�#������������!���������������+������������
������ �� ����� ����� ������ +���� ���������$�������� �� �������� ���������� ����� '(���� ����������� ��� '��� �� �'���������� '(���� ���������� ���= ������ ����� moqceva@� ��= ��� !������ '(���� $�� ������miqceva� �'������ ����� ���= �������������������'��������� ����� ������ ���������/������ ��/�������� '��/�=���� ��� +������ ��'�� ( = ���!�� �� ���������� !���=������ ��/������ ������� �� =����� talRis elementebi
§34. wylis moZraoba okeaneebSi
� ����������������@��������������������� ����������+��������������������/����'�������������!���������������������!�� �����������������������������$ ������������������������������������!�����������������(������/�������$���!��
� gavaanalizoT:�������������������'(������+������������$���!�E���'(������+��������������������������$�����!�E
sakvanZo sityvebi
�����$ ������������/������@���/��������/������$�� ������������� ����
110
$����� �����$��� �$����� �������� ��� �� ������ ( �!�� ��/��������������������&��=���'����
!��� �����!�� ��/������ �������� ������� � �� �������� ��=�� �'���� ���/��$ ��� � ��+����� ��/������� ����(����� ������!�@� ����:�!�� ���������������!��
'(�/��!� � �$������ ���/������ �� ��'��+���� ���� �$�����!�� '=
moqceva miqceva
§34. wylis moZraoba okeaneebSi
msoflio okeanis ZiriTadi dinebebi
111
dedamiwis wylis garsi
���/����� ������@�������� cunami �'����� �� ����������� ��'��+������������ A�������=���B� (���� ���=� ������ �**=&**�$�W��=���� ���/������������ ��� �$�=��!�� �������� ��=����� �=�� �=���@���� !���� ��+���I��**=�**� $�=����� ������� ������������� ������ ���=/��$��� �����A�*= �**�$�W��=���B@
������� $�� ������ �� �+���� ���� ��������� +���� � ����� ������� (��= �����!���'���/�����'(����$���������������&&��'����$$� ��� �$�������/������� '���/��� +����� � ����� +����� � ���� ����� ����� �),*� '��������!�@��**"�'������������( �!�@���*���'����������������������
�$������� �� �����!�� � ������ /����� �������� '(���� ����� �������-������� �� ���� ������ ���������� okeanuri dinebebi� �'������koriolisis Zalis� ���������� ��������� �������� ��������!�� �#����@��������������������!�����������������'(���������� ��������������������������������������������� ���������'(���������� ��!�����(����'(���� ������ ��� ����@� �!��� dinebas Tbili� �'������ ���������� ������$�������@� ���� ��������� ������ ��������@� '���/����� ������� $���� �����������'(����������������������� ��'����� ��/�������+������@�� �������'��/������!���������/������������
� � �������� '(���� ������ � ����������� '(���� ������ �������@� �!��� ���civi dineba� �'������ ���������@� ��������� ����/������������� ��������@� '���/����� �!��� $������� �������@� ���#�� '���/����� ���������'(��������������������'������ �����/������!�������������$��=������/������������������ $��������!� ���'������������@����������� =��� ����� ���������� ����� ��������$���� ����� ��������� $��� � #��������� ����� ���� ����� ���������� ����� ��������$��� ���� ������������������'(����������������'(����!������� ����������
cunamis talRebi didi ngrevebis mizezi xdeba
112
�$����� ��������� ������� ������� ���������� $������@� ���������������������@�'(����� ����@����������� ��������������
����$ �� ������!�� $������������� ��������� ���������� ���������������������@�����������������'����=���������������
/����� �������� �$�����!�� '(���� ��������� '��/����� ����� �������� �� ����� ����� ������ +���� ����/�������� '���/����� ����� �� ������������� '(�/��!� � �$������ �� ��'��+������ ���� �$�����!�� ����� �������'���/������ ����$ �� ������!�� $������������� ���������� ������������'��������������@���������������������'����������������������������������!�������������������@�������������������������
ra viswavleT
��� ������ �/������ ��/�������� /��@� ��/������ �� ��/������ ��������'��/����E
��� � ���!������� /��� ��/������@� ��/������� �� �$�� � ��������@� �����������������$���!�E
������������������������!������!���� ����������/���������� �����������E
kiTxvebi Temis Sesaxeb
��� !������� �������� �$����� ���������� ������ �������� �������� !��������������������������� ��������������������������������������'���������������!�/������������������������
davaleba
��$��� �� $�������������$�� ��������������+��������� ����������'���������������
muSaoba rukaze
§34. wylis moZraoba okeaneebSi
������� $��� �� $��� ��� /��(������ �������@� ���� '(��� �$��������������� ��'���� �������� � ����� !������� �������� $��������������!���������$����� ���� �������!������
saSinao davaleba
113
dedamiwis wylis garsi
1. daasaxeleT zRvebi, romlebic iyi-
neba:
B������! @����������@�� $��$���B��������@�$����@�������������B�������@�������@�����B�����������������@�������@���������B� �����@���������@�!��
3. gansazRvreT civi dinebebi:
���$������������'(����$����������$���������������"����������,���������
5.gansazRvreT dinebebis dasaxeleba
samxreT amerikis sanapiroebze:
B�������$��@��� �@����������������B��������@�$ �����@��������B��������@��� �@��������������������������B��� �@�$��������@����������B�������@���������@��������
6. daajgufeT da cxrilSi aRniSneT is faqtorebi, romlebic axdenen
gavlenas okeaneebis wylebis marilianobisa da temperaturis cvli-
lebaze:
temperatura marilianoba
izrdeba mcirdeba izrdeba mcirdeba
7. ramdeni litri wiTeli zRvis wyalia saWiro 210 gr marilis misaRebad?
) 8 l; �) 2 l; �) 4,5 l; �) 5 l; �) 3 l;
8. ra droSi dabrundeba xmovani signali gagzavnili 9000 m-is siRrmis
okeanis RrmulSi?
) 15 wami; �) 6 wami; �) 12 wami; �) 9 wami; �) 10 wami; 9. ra odenobis marili miiReba 30 tona kaspiis zRvis wylidan?
) 500 kg; �) 360 kg; �) 240 kg; �) 300 kg; �) 120 kg;
§35. ganmazogadebeli davalebebi. Ookeaneebis wylebis
temperturisa da marilianobis gansazRvra
2. SearCieT Tbili dinebebis
saxelebi:
����� �������������������������������������������"�$ �������$��������������������,������������
4. SearCieT dinebebi wynar
okeaneSi:
B�$��������@�������@�����������B��� �@�$��������@�$ ��������B����������@� ������@� $��=��������B�������@��� �@����$����B���������@�������@��� �
114
biosfero���������'�������������@�����!���!����� ��������@� ���������� �� ��$������������ �����������'��� ���� ������� � ����� ����$�!�!�� �� '(����� ������������������!����(�������
��������� ��������� ��������� ���@� �(����������@������������������������/��$���������������@������� ��������� �� ����� !������ �������� ���������!���������/��������� ���'��!������������������� ���'�������� ���� �� ����� ������!������������ ���(����� �D�����@� ���� ������� ������������ /�����@� !���� ��� ��������� �����!�� !��'������ ���
organuli gamo-
fitva �'����������� ������������� ������!����� ��� ������=�� �'��� ������=�����
�������������������������= ���!�� ��������=��� $�!�!�� ��(�= ������� �����������'���� '(��@�-����� ��!�=�D���� !���/���@������ �������� ��= ������ $�� �������=������ �����!��
§36. biosfero dedamiwis garsis sistemaSi
biosferos kavSiri sxva garsebTan
biosfero
§36. biosfero dedamiwis garsis sistemaSi
� ������ �����'��� ��=���� �������� ��� ������ ��� ����� ����������������������������������'���/������������'��������������$�� ���������������������(���������!������ '(���������������������������������� ��������� � �'(���� �������� �������$��@� ����� ������� ����� ����$�!�!����(�����������������@� ��������������������������������������
� gavaanalizoT:��������$�!���������������������!���������$������������!���E���������������������������$�!��������'�������������E
sakvanZo sityvebi
�������@� ��=� �����������
115
biosfero
D���������(��������������� D������ ��� ��/���@� ��!��D���� ���� ��/����� ����@�
������������ ����������������!������������������!������������ �� ����������� ����������� ���� �'���� !������� '(����
������ �������� ���������� �� ����������� ���������� ���!�������� �/����'�������� ��$��� '(���� � ����(���� �$���!�@� �������� ����������'(������������������� �������������������@����$ ������$��� ��������������:������������������������������������������������� �����@��������������!��������$������/��������������������
�������!�� !����� ��������@� ���������� �� ��$����������� !����������� �:���� ����$�!���� ��������� ��� ��� ��������������/����� ��� �� ������������ �� �� ���� ���(����� D������� ���������� ������������� ���������� �� �������������� ��������� '(��@� -��@� �����
��� ����� � ������ �������!�� ������ ���� ��������� �� ���������� ����$�!��E�
��� ���� ���'�������� �����'��� ���� ������ ��������� $������������� ����$�!�!�E
!�������� �/��@� ������ ��������� !��+���� ���������� �����'��� ������!���� ����$�!�������� ����
�'���� ���� ��������� �����'��� ���� ������� +������ $�!������!������
��������@� ���������@� ��$����������� ����� ���$ ��������� ����������������� � ����� @� ������� '�������� ��'��� /�/��� ���� �'����� ������������ �����!���������������������������������������������������(������������������/�����!���������������������������'���������������������������!�������������$�!�!����(�����������������$���!����� ���$��� ����:����������������
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
saSinao davaleba
116
�����@� �$����� ������������ �� ����(���� $���� ����������
�����'��� ������ ��������@� �������@� -��=����������������(����������������������������:���� ����$�!�!����������������@����������/�����'�����@�-������������������/����������'��������������������������geografiuli garsi��'������geografiuli garsisi zeda sazRvari��������������/��=���@� ����� �����'��� ��������� �*=�"� $�=��� ���������
A����������B�� ����� qveda sazRvari� � �����'��� /�/!���*=���$������������������@�-�������!�� $�� �������� �!�� ��������� A���=������B�� ������ �� ��!����������� ��� ����� �������@����� �����'��� !���������������#��������������������� �� ��!�� ���������������� �� ��� ��� ���=���������
������ ��� ��������������� ������ �����������'����(������������� /����@� '(��� �� -���� �=������� ������� '���� '������!�� ����� ����������� �� ��'(��� �������� �� ��=
§37. geografiuli garsi
geografiuli garsis sazRvrebi
§37. geografiuli garsi
� �����'���(�����������@��!����������=�����$����������������������� ���� �!�����(����� =� ����� �� ������ �������� ������� ��'(����������� ����� �� �� ������ � ��(���� ��� ���������� � ����(���� ����������������� �������������� � ��� �$����� �������� �� ����� �������� ���������@�����$ ������� ����������������������'��������������$������������!����������� ����$�!��@������������� ������@�����!���!����������������������@�������������'���������������
� gavaanalizoT:��� ������ ������ ��� �/������ ������� ������� ������ ��� �����
��������E����������������� ���������������E��������� ���������������������� ��������������!�E
sakvanZo sityvebi
������ ������@������� ����������������
117
biosfero
������� ��� ������ ��������� ������ ��� ����� (����$�����������+����!������������!�����@��������������=
urTierTkavSiri geografiuli garsis elementebs Soris.
geografiuli garsis ganviTarebis etapebi
118
���� ���/����� ������ �������� ���!�������� !����������'����
�������� ������ �������� ����������� �������=����� �� ���� ������ ��������=���� ����'����� �'����� ���� $������������ � ������ �����=����� �� ���������� �������������� ������ ��� ����� ��� ���� �'���� ��������� /������������������������������@� ����� ������ !������������������'�����������
������(����$�����������@���������!����������� ��������!���������!��B��������@��B���������@��B���������@��B�-�������@��B���������@��B���������@��B������������ ���(����� ������ ��� ����� $������������ !���� ����$�!�������������
���!�����������I
��!���� �����'���/�/�
-������� ������� �������
��������������$�!������������������ ����������������
!�������������� ����!��!������$��������������/��
���������@� ��������@� -��������� �� ��������� ���� ����� �'������������ ��� ����� ���� ������ ����� � ��������@� /���� ������ � ������� ����� ���������� ������ ��� ����� ���������� ������ ������ ����!���������!��!�������������������
ra viswavleT
davaleba
saSinao davaleba
geografiuli garsi
§37. geografiuli garsi
119
biosfero
��������� ������� ��� ��������� �� ���������� ��� ������ �$�������� !��� �� ���� A�**� �� ��������B@�������� �$���� ������ ���@� ������� �� +����������� ��$����������� /��� ���������� ����������
biomravalferovneba�A������� ������������B�=������������������������������ �������� ������������ �� ��� ������������ ��� ���(�� �����@���������������������������'������������������=�������������������� ���������� �� ����������� ������������ �$����� �� ��������������������� �**,� '���� ����#�!�� ����� �� �/�� ;�������������������������/���������;�
ekvatorul ganedebSi� '���� �������!�� ������� ��� ������ ���$���� ������� $�����@� ������ +���� ������ ����� ��� �� ������ ����(����� ���������� ������� �� $������ ���!�@� ����� ������� $ �+ ������-�����! ��������� �!��������"=�&0R@����/�����'�� ����������'�����***=�***���=���� ��������
�$����� � ������!�� ������ $������� �� �$��� ���������� ���@����������� ��������� !���������@� $������ �������@� ���������� '���� ���=����������(���!������������(����������������������A���������@����������@��������@��'����B�����������������������������������������������#� ���������������������������������'�����(�������'�����������!�������� ��������� ���� ���������� �������� ���'����� �����������$��������������(������������
� ��$����� �����������savanisa da meCxeri��(�����������!����� = ��� ������ �� '������@� ����� $�� ������ �� �!���� �� ����������� �! ������ �� ������ � �*=�*0R=��� '���� �������!�� �***=�***� ��� ���/�� �������������!�� �������� ����� �� ������� �$�!������ ����� ���������@����������������$����������������$�������������������������
§38. mcenareebisa da cxovelebis saarsebo garemo
� ������� �� ������ ����� ��'����� �'����� ����� ��� �� ������ ����(��������������������'������������������������������!�� �������� ��������� �������� �������� ���!��� ��������� �� ����� ���� ��������@�������������@��������������������������������������@�'�'�����@���!�!��������� �� �$��������� �������������� ��������� ������ ������������������� ������������ �(���� ����@� �(�/��!� ������� �����@� $������ �D����@���������'������������������������ ��������� �����������������
� gavaanalizoT:�������������������� �������������������������������������������E���������������������� ����$�!������������������������!����
����������!�E
sakvanZo sityvebi
��������������������������
120
������ �������� ���=�������� ���� ��$!�� ���������������� ���������� ���������� ������� ����� �= ������� ���� $������� �=��� /����� ����(��� �����������������������������
����$ ��@� ������� � � �����$ ��� ��(������ !�� �����!��udabnoebSi da na-
xevarudabnoebSi� ������ �$�= ���@� ���� ���������� $�=������ �� ����������� ��� =��� '�� �� ���/�� �"*=�%*� ��=���
�$�������������������!��'�������������!�����/���������� ������!������������� �������� ��������� �� ������� � ���� ��'��/��!� '(������ +����������@�������:������������+�����������@����/���+������������������$������������������������������/��@�������+���������'(����+���!���� !� +���� ���+����� '(���� (����� ���������� A���������@� �������� ������$���B��������/��!!������������������������
��/���� �� ��������� (�� ������ �$����� �����@� ���� ��=����� ���(�� ������ ����@�!��+������/��@���'(������������ ���������������@�(�� ���������� ���������!����� ������������������������������ ������ '(���!�� ���� �$����� ������������ �� ���$������@�
§38. mcenareebisa da cxovelebis saarsebo garemo
polusispira teritoriebi
121
biosfero
���������������������������������������������������������������!�@��������������������������������! ���
��� �� ������ � ����� =�*=�"0� R=���@� �������� ���� ������ ���� �������������!���*=�*0R=���'�����'�����������!���������**=,**�������/���zomieri ganedebis tyeebi����������������������������������������������@��$��������� �!���� �������� ���� �����@� ������ ��� ���/�����!������@� ������ ��� ��� ����� � �����=������ ��� ��������� !��������������
���������@� !������� ���� ����������� �������� ���'���� ��(�����+�� wiwvovani mcenareebi. maT taigis tyeebsac� '�������� :������������� ������!�� :������ $���� ����� ����������� �(���!�� ������������������ ���� �$���� ��� ��'����� ���������� �� ��������� ���������������� �������� ����������� �������� ���� ������ '������ $������������� ������@��������! ��������� �"0�R=����"0R=������ �����������������!��������� ������������������$�����@����/�������������� '(����foTlovani mcenareebis������������(���!����������������������@����������������������������������������
�(������������������/�����!������������� �������(�����������������tye-stepebSi@�!������$��stepebSi.
zogjer bunebrivi garemo ucvleli rCeba
122
������!������������@����!������������������������� ��������@������������������@����������������$������������������@����/�����@�/��'���������(�=���������������������������������� $����������������������������������������������� �����$ ��������!��
��� ���� ��� �$�!��� ��� $���� �� ��������� ������� �$��� �@�����$ �� �� ��� �� ������!��� � ������� ������� ����� ��������������������������������������������������E
������������������������ ����������� ����(���'��E
�������������� ��������������������������(����$���� �����������!��������������������#��������������������!��
!�������������������������$ ����$���� �� $��������(������I�
����������� �$����=� �
����$ �� ������ ��� ��
������ �0R@����/������=����@������ ������������
��������� � ������� ������ -���� ������ � �� �������@������������������������������/������������������������
�����'��� ����� �� ����� ����� ��'����� �'����� ���������� ������������� ������������� �$�����!�� ����� ����� ������� ������������������ ����� �� ����� ������!�� ������� �� ������ �� ���� �:���� ����� ���������������������� ����(���������������� ������� �������$��� �������� ������
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
muSaoba rukaze
saSinao davaleba
§38. mcenareebisa da cxovelebis saarsebo garemo
123
biosfero
�����'��� ����� ������� �� ���������� �������'����� �'����� ����� ��� �� ������ �� ��(������������������������������������������$����� � ����(��� ����� '(���� ����� ��� ����� ���!�����������������������������������������������!���$������� ������!�� � ���� ������� ����� ��� ������������ ����(�@���� '����!�� ����!��$����������� �����������@� ���� '�� �� ������ � ����@������ ����������� ����(��$�������������
geografiuli sartylebi� =� �����'��� ������������ �� �������� ��������� (������ ����� ����$�=������ ��� �(���������� ��� ��(������ �������� �� �������� ���/���� �������� $���� ���(������ ��� !������ ������ � ���� �� �����@� � ��� ���������� ���������������� ���� ������� ������ ��� ��(������ !������ �/����� bunebrivi zonebi.
bunebrivi zonebi� =����������������������������� ���������=��������������������@��������������@������ ����������� ����(������$������� ��� �����$��� ������� �� ���������� ��������� !����@� � ���������������!������������������������!�����/�����gardamavali zonebi���������!��$���� �� �������� '���'���� �������!�� �$���� �������� ������ ����������� ���������������� ����(����������������+������� �����������������
arqtikuli da antarqtikuli udabnoebi formirdeba� ��� �������������� ����������@� �$�� � ������ ������!�� ����� ��� ���� ����������� ��� ������ (�� ������ ����� ���� �� ��������� �������������������'(�������������/���!��������������oazisebs� '�����������=������� +������ ���������� ����� ����@� �����!��@� �����@� ����� �����!�������������� ��� ������ $�� ����� ���������� A/�!��@� ������B� �$�����!��$����������� �!���� ��!����@� �������@� ������ ��������� A ����� �������B@�������#�/��
§39. bunebrivi zonebi� �����'��� �������� �'����!�� ������� �� ������ �������� ��������������� � ������� �������� '��!����� ������� ������ ������ �$���������� �����$��� -������� �� ���� ������ ���������� ��������� � ���=��������������������/�������� ��������������������������������������(��� !�������� ����� �� ����� ���� $���� �� �������� '���� /� !�/�����$���� ����������������$���� ���
� gavaanalizoT:�������!��+����������������������������������������'�����������
�������'����E��������� ������������������������������������������E���� ����$�!����������� �������������$������������!���E
sakvanZo sityvebi
� ��������������������� �����(�����������@������ ����������@�� �����(�����
124
������� �� �������� ���$��� ���������� ����(���tundrisa da
tye-tundris� �������� ��$��� �� ����� ��� ���� �������!�� ������� ������� � �/���� �����@� ��������� ���������� ����@� ���������� ���@���������������������������(���!����������:��@��+�����(������
������ ������!�� �(����� $���� ������� ! � �������@� ������@� '(����$�������������@�!!=��������=������������$��������������������!��������� ���(�����+���taigis tyeebi@�'�'���������������(���!����������=��+��@���:��@���/��@���:�@�'���'�'������(�����@���������� (����/���������� �����@������@������������� ��������������+���������'������������
wiwvovani tye
§39. bunebrivi zonebi
tye-tundris bunebrivi zona
125
biosfero
���� �@�$���@�����@���(������������������������������������=��:�@�$���@�� @�������
�����������!�@�����:������������/�@�����������������������������������@��(�@�#�/�@���� @������������$!��� �����@���#����������� �� ����� ����� ��������� �������� �������� ������� ��(� ���farTofoTlovani mcenareebi� A� �@� �����@� '�����@� ��$�����B� Sereuli
tyeebi '�������������������������!�����(��� ������ �������� ��������� tye-stepis� ���@� ����!��� :�����
������ �� � �/����@� �������� ���� ������stepis� ���!�@� ������� ������������������ ��������� ������� ������ �� � �����$ �� ������!�@� �� �����!���������� ��(�� +���� ����������� �������� #������@� ���������@�/������@�/��'�������������$���@����������'��������������
����$ ��@� � �����$ ��� �� ������� ��(������ !��� �����!�� ����� ���������� $����udabnoebsa da naxevarudabnoebs� �����@��!��� $������� �� ����� ����� ������� ��� !���� :����� �$������ �/����@� ��!��������������@������@�/�������$��@��/� ��������$��!��
������ �� ��(�� !������� ������ ��������� /��'������� !������������ ������ ���� ��������� ���+����� ��������� ���/��� G�'����� ������;����������� '(���������� ����(������������� ������!����'��/��!�'(����������������������������!����������������$ ��� ���� �������������/������ ��� oazisebi� �'������ � �����$����� ��������� xeSeSfoTlovani
tyeebisa da buCqnarebis ����@�� �����$�����������$�������������������'�����������tyeebia.
� ��$����� � ������!�� ������� ��� ���� �������� �����!�� � ����
tropikuli udabno
126
�����������@� ������ ������� ������ ��'�������@� !��/����� �!��� ������������� � �������� ��������!�� ������ ������� �����!�� ������� ����@����������������������/ savana da meCxeri tyeebis������/�����������I������@�$��@��������������������@����������������������������������� �/����� �� �������� ����� ��$��� �����!�� �� ������ �(���!�� �����������+������������������@����/@�D���@�$����@�������@�����@����@���� ��@�
����� ������ ���$!�I� � �@� �����@� �� ��� ���� A��$�B�� �������� ���������$!�@� ��$��� ����!�� A�*T=���B@� �������� �������� �� ����������'����!������������������ $�����������$���������������������/�������������������������������$������������������������������
�$����� � ������!�� ������� teniani ekvatoruli tyeebi�� /���� ��� �!��� ����� ��� ���� ������ �� ���������� ����������(����������� '(�����������$����� ��(���!�������� �����@����@�����@� '������ ��@� -���� A$ � $��� ��B�� ���� ������� !������ ��� ������� �(������ ����������������������!�����������@����������������'����&*������������� �'����� ������ � ������@� �(���������� ������������ ������������������ � ���� /� ����� ������ $���� :�����@� ������ ����� ��������������� ��������� (������ ����� ���������� ������@� ���/���@� ��� �������������!������������������@��������������������'���������������$����(���!������������� ���@����� ����@�(��������������������������'���=� $������� A"*� $�B@� �����������I� � ��( !���@� � /��� �� �����'��� (��������������=�$�������$��������������������������$���@����������+���*��=���'�����������������������������
����#���� ���� �����!�� ������ �� �!��� $������� ������!���������� ���� ������ �� �!��� ������� ���������� ���/����� �����!�������������������'����� �����$ ����(������������������$�$���������������������"**=,**��=����***��=��������������� ��������������������(�������/������� �@��������'������
��������/����������!�������!����������$������������'����������
§39. bunebrivi zonebi
savana
127
biosfero
geografiuli sartyelebi da bunebrivi zonebi
128
� �� �� ��$���� ������ ����#�������� endemuri mcenareebia@� � � � ������������!�����������������������������������������#� ������$ ������������� #���������� ������ ��:��� �� ����� $�$����� ������� �� �����=���������������������$�� ������
��������$����������������'������� ���(�����������tugais ��(����� '�������� �������� �(��� ��(������ ����� ��� ���/����� �� �� =���������������� �� ���=������� ��!��� ������ /��(���� �(��� ����� �'���� !�������'�'���������������$ ��������������:��@� �����@��$�������+��@�����
����#�!�@� ������ ����� ������ ������ �� ��(��� �������� ���=$���� ��� ����� � ��������@� ���������� ���������� �� '(���� ����/���������������� ���� ������!�� ��������� � �!�� $������ !�� �� ��� /��'=������@����������@� $ ������@���������� �������'(���� ���!�����������'(���� �� ��� ���������� A����@� ���@� ����B@� ���@� ��'���� $��� �(���!������������(�� �����������������������������������@�� �����@�#����@���(��@�#�/�@����������������������
���������/������������'�������� ������������������(��������E��������������� �������������������+���������������� �������
������E��� ����� � ������ ������� $���� ������ ���������� $������������E� �
���������������������!����!��������!���������!�E�
;������ �����(���������� ��������������;� $��������(������@��������� ������ $������������� !�/������ � ������� �������� ��������� �����������������������!������
��������� �/����� ����������� ������� � ������� ����� ������������������� �����������
/��$!�� �� ��/���!�� �������� �� �� �� �� � � � �� �� �� �� � � ����� ��/���!����� ������(�� ��������� ����������� �� �� �� �� ��'������� ��������(�=� ������ ����������������������������������$��������������������!�������������������������!������������������ $������ �� �� ���� �� �� �� ���(����������$ ����(�������$��� ��������������������������@���������������������<�������������<�'����
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
muSaoba rukaze
saSinao davaleba
§39. bunebrivi zonebi
129
biosfero
azerbaijanis mcenareuli safaris ruka
130
1. SearCieT da dawereT bunebrivi zonebis dasaxeleba CrdiloeT
tropikulidan Crdilo polarul wremde.
2. pirobiTi niSnebis Sesabamisad dawereT avstraliis bunebrivi
zonebis saxelebi.
3. cxrilSi uCveneT kavSiri bunebrivi zonis formirebisa da
okeanuri dinebebis sanapiro zonebze zemoqmedebas Soris.
�������������
Adasaxe-
�����
bunebrivi
zona
Ygavrcelebuli
teritoria
Adasaxe-
�����
bunebrivi
zona
Ygavrcelebuli
teritoria
�����������
����������
4.gansazRvreT bunebrivi zonebis dasaxeleba, romlebic formirdebian
ramdenime geografiul sartyelSi.
5.gansazRvreT bunebrivi zonebis dasaxeleba, romlebic gavr-
celebulia azerbaijanis dablob raionebSi.
6. gansazRvreT subtropikul sartyelSi dasavleTidan aRmosavleTis
mimarTulebiT gamoyofili bunebrivi zonebis saxelebi.
7.gamoiyeneT pirobiTi niSnebi da konturul rukaze daitaneT
CrdiloeT amerikis bunebrivi zonebis saxelebi da sazRvrebi.
§40. ganmazogadebeli davalebebi “geografiuli zonebi” muSaoba rukaze
§40. ganmazogadebeli davalebebi
131
biosfero
8. gansazRvreT vakeebi, romelTa teritoriaze ramdenime bunebrivi
zona yalibdeba.
B�����������������$�@�������$�����B���$��������������������������$��B���������������������������������$��B�$����������� �����������B�����������������$�@�/������ ����������
9. pirobiTi aRniSvnebis Sesabamisad dawereT samxreT amerikis
bunebrivi zonebis dasaxeleba.
10. klimaturi diagramebis monacemebis Sesabamisad gansazRvreT da
dawereT bunebrivi zonebis dasaxeleba.
1 2
132
/��(����ekonomikuri potenciali ��/��������+������������� �������!��� ��� ���������� ������� ����������������� ��������� ������@� !����������� ����@�������'� �������� �����������������������������������$���� ��� � ������� �� ������ � ����(����@���� !������ ���� ���(���� �� ��/��������@� $������$�����$����@�����������������������/�������
/��(���!�@� �������� /��� ����� �$�����$ �����������@� �������� ���� ���������� �$�����$ ��!��+����������� �� /��(���!�� ������ �'���� ������������� ����� ����� �� '������� ������!������ ��/��$��� �� ��/��������� ���(������@� ������������������� ������ !������ ����� ������������������ $������� � $������� ���� !�������������� ������� ����� !��+�������@� ��� ��� ������������������� ������������������������@�������$�����$ �� ���������� ������ /��(���!�� �$�����$ ��/�� �� ����������� ����� �'���� ��/��� ����'���� ����!��� �$�����$ �� ���������� �� etaps ewodeba postindustriuli.
� � � � �$�����$ �� ���������� ��������� ���������/��(���!�� ����� ������� �� ������� ���@� ��������� ���������������������������������/��(����������������� ������� ����� ������� �� ����!����/��� ��@����agraruli qveynebi �'������
msoflios qveynebis klasifikacia
§41. qveynebis klasifikacia ganviTarebis donis mixedviT
� ��������� ����� ��� /��(�� ���������� �������� ������������ �����=����� �������������� �� ������������ ���$ ������ ����������� ������@� � ���= ���� ����@� ��������� �� ��������� ����@� ��/������ ����� �� /�/��� ��=��������� �������� '���� /��(����� ����� ������������ '���� ��� ��� /��������� �����@� ��� � �� ��������� ��� /����� ���� ������ �� ������������������������������$���� ������������(����/��(�����#� ������������= �� ���� $�����$���� +������ �#� ���� ����� /��(������ ���������� ���������������
� gavaanalizoT:�B������� ������� �����=������ ����/������/��(�������������!�E�B� ������ �����+������� ���������� /��(���� �$�����$ � �� ����� �
��������E�B� � ������� ������ /��(���� ���������� ����� ��������� ����� �=
�$�����$ ������������/��(������������������E
sakvanZo sityvebi
/��(������ $�����=$��� ���������������������������=�/������ �� /� �������� !��� ��=� /��� A�!�B�� ���������� ������ /���A���B�� �$�����$ ������������� ��= �������� ������=� ��� ��������
§41. qveynebis klasifikacia ganviTarebis donis mixedviT
133
msoflios qveynebis klasifikacia
/��(������ ���������������� ��������� ���������� '���� ������ /����� �� �'� �������� ����� ���� ����������� ��� ���������������������
erTiani Siga produq-
ti � A�!�B=� ������ �� ��= !�@� ����� '���� '���� ����=���!�@� /��(�!�� ����� �� /������� ��� �� $����������A�'���������B�����!�/������������� ��� /����� A�/�= ����� �� ����� ��B� ��= ��� ���� ����� ���������/��(�������$�����$ �������=����� ������ !������������!�� ���������� ��� � ����������� ����!������ ������������� ��������������!�=������� �����(����������������������������
erTiani erovnuli produqti A���B� =� '���� ��=�����!��/��(����!��������������/��(��������$ ��������'������� ������ !�/��������� /������������ ����������� ���� ����� ���=���������������� �!�=�� ���=$����� ����� �� /��(�!�� ��� �� $���������� �������� ������� �����@� ����= ��� �������� /��(�� ����=�������
��������� /��(���������������� ������ ���������$�����$����� ���� ���=����'����� /������ ����� ����/�����I
�������� !��� ��� /=���� ��� ���� A�!�BJ� ��� �!�=��� ����������� ��� � ����������� ����!����J ��� �� ������� ��������
msoflios mowinave qveynebi erT sul mosaxleze eSp-
is mxriv (2013 w)
amJamad ganviTarebad qveynebSi sameurneo dargebis
roli Seesabameba industriul epoqamde etaps. gan-
viTarebul qveynebSi mrewvelobas aqvs uzarmazari
mniSvneloba, magram mosaxleobis ZiriTadi nawili
dasaqmebulia momsaxurebis sferoSi.
134
�� /� J� ��� ��� /����� +����� ������� '����� ��� � �� �������������!����J� "�� ����������� ��������� ����� �� �����J� ,�� �$�����$ �����/�������� ������������� �� ������������� ��������� /��(����� �(�����ganviTarebul da ganviTarebad /��(�����
§41.qveynebis klasifikacia ganviTarebis donis mixedviT
��������������������������������/��(�������$�����$ �����������E�����������������/��(��������������������$�����$ �����������E�����/�����������������������������������������������������E
$��� �� $������!����������� ���/��(����
�#� ���� /��(����� �!�=��� ��� ������ ���������� ������� ����� ��� #� ������������/��(��
����������/��(���������������������������������������������������������������������������/��(�������������������������#� ������(����������$�����$ ������������/��(���!�����������+���������������������������/��� ��@�� ����������� ��/��(���!������������� ����������������������������/��� ����/��(������$�����$���������������������������������������������������������� /����'������������+�����$���� �����
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
saSinao davaleba
135
msoflios qveynebis klasifikacia
����� $���� ����@� �������� ��������� ��=����� �� /��(����@� !��+���� �������� ��������� ��#���������� ����� ����@� �!�=��� ��� ���� ��� � ���������������!������! �����*=�*�����!!��������������������������+���������/��(���!�� ����������������������������������������@��������������'������������������ ���������������� !���������'������� ������ '������� �������� ��'�������� ����������� ���������� /�����+������'����
������� ��� /��(����� !��+���� ��(��� ���������/��#� ���� pirvel qvejgufs� ���$ �������� /��(������$�����$��� +���� ����� ���������� ������� �������� '������� ;did Svideuls;� A!!@� �����@� �����@��������@� ����� �������@� ����� �� $��B�� G�����!���� ���;�'�����������������������������'�������� /����� '������� �*T=��� ������ ������ �������������������� ��� ����!�� =� ������� ����!�@� �����������$!���������������!���
ganviTarebuli qveynebis dajgufeba
§42. ganviTarebuli qveynebi
� !!@� $��@� ������ �� ������� ������� /��(����� '��� �'����� ��������� ������ /��(����� ����������� !����������� �� ��������� �����@� �'� �������� ����������@��� ���������/�/������������������������������
� gavaanalizoT:��� ������ +������ ������������ ���������� ���������� ������
���������� ��/��(���!�E��� ������ $���� ������ ���������� ������� ��� /��(������ ��� ����
�� /� E
sakvanZo sityvebi
������� ���/��(������;������� ���$���������;�/��(�����
136
meore qvejgufs� !��+���� ���$ ������ ���������������$������������@��$�����$������������������������ �/���� /��(����@� ������ ������ !�����@� ����@������@� ����������@� !������@� ������@� ���@� ������@������/������ ����'����������/��(���!��'���� ������ /����� ����� �'���� �/��������� �������@�+������ !���������� �������� �'���� ����!��A���$�� �������!�@� ����� ����@� � ������ �� ����������!�B�
�������� $�!��@� ���� ������@� �� �������� ���������„;gadasaxlebulTa kapitalizmis“
qveynebad;� /��(����� �� !�������� mesame qvejgufs. ������� ��� ������� /��(����� '� �!�� �(����� �������������� $��������� A���#�@� $����� �� #� �����$ �������B�� ��/��(�����������������+�������'������������ ����� $���������� /��(������� ���������#���� ��� ���� ������� �� /��(���!�� ��� ��� �������������� ��������� ���� ���� � ������ $���������������������
saSualo ganviTarebis donis �/��(��������$ ��=�����I��������@����+����@���� ������������
§42. ganviTarebuli qveynebi
���������� ����������������������������� ���/��(����E������������������������!���������������������� ���/��(����E�������������/��(�����!��+�������$ ��������#� ��E
!������ ������� ��� /��(������ ����������� ��!������ �������������I
mrewveloba momsaxureba mosaxleoba dasaqmeba
������� ��/��(���!������������������@����������������������������������������������������@�
��/��(���!������������������������ /��� ���������'������;�������� ���$���������;�
/��(���!��������������������$��������:����������������@��������������������������$ ��������������� ��
/��(������;������!���� ��;���������������������������������� /����������'�����+������
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
iciT Tu ara, rom ...
1997 '���� �$����=$ � ��������=�� ��� #� �!� �= ��(����� ����� ���= �� /��(����@� �����
$����� ��� ���$� ������� �@� ����� �**� '��� $��$������@����= ��� ��������� ���=
�!��� �� /��#� ���� /��(=
����� �� ��������� �$���=
��$ �� ���������� ��
/��(����� �!�=��� ��� � ��
��������� '�������
����������� ����������
������ ������� �$�����$���
��������� �� /� �@�
����� ������� ������
����� ��������������/��(�����
/�� �� �������� ��������
�:��!��
137
msoflios qveynebis klasifikacia
��������� /��(����� ���$ ������ ��!�@� ��$���� ���� � ���$!�� ������ ��������� �"*� /��(����� /��(������ �������� ����� ��� '� �!�� �(��$����������� ��������������������� ��/��(���������$���� �� ��������!�� ��(�������� �����������/��(����� �$�����$ �� �� ����� �� ���������� �����+���� ���������� �� /��(���������� �������������$�����$��� ����� =������ ��.� �� � �=�=����� ��� ���� ����� ���������� /��(���������������������� ��������� ����� ����@� ������ ���������������������������������
���������� /��(������ ��� ���� �� /� !�� +�=�����������$�������������'����� ���������������/�������������/��(��������#� ��� '�������mineralur-
sanedleulos�� ���������� /��(������ �������!�����$ ��� ��� ������ $��� ������=��� ���� ��= � /����� ��(���� �� ����� ����� ���� ����� �/������� ���/��(��������������agrarul-sanedleulod.
����������/��(��������!�= �������� ������������ ��=���������� ������ ������ �(�����!������/��#� ����I
ZiriTadi qveynebi A���=��@� ��/��$@� �������� �� ������B�������� +���� ���������@� �!�=�� ��� ���������������!���������= ����� ������ �*� /��(�!�@� � ��� �!�=��� ��� � �� ��������� '=���������������������������/��(������ ��!��� �������� ��=�� !���������'�������������=��� ��� /���� '������� �������/������������� +������
§43. ganviTarebadi qveynebi� ������������������������������/��(�������$�����$ ��������������������!������������������+��������������������������/��(�����!�����$�����$ �� $�!������ ������� �� ���$���� ������ ����� ���������/��(���!��!�/����������� =$ �� ������������ �������������/������!�!���������/��(�����������
� gavaanalizoT:��� ������ +������ ������������� ���������� ���������� /��(������
��������������E��������������/�������/��(�������$�����$ ����������������������E���������� �������������������������/��(��������� ������ /� E
sakvanZo sityvebi
����������/��(�������������'����/��(����������� =������ ������ �=������ ���/��(�����
amJamad qalaqi honkongi warmoadgens msoflios
erT-erT ZiriTad ekonomikur centrs
138
navTobmompovebel qveynebSi,� ����� �(������� ����� ��� !������������#��� ��� � �� ��������� �!�� �*=�"� ��� ������ ������ ��� ���$ �������� =�� ���� ����@� $ �����@� ��� ������� ��� �������� A��B@� $��@� ����@��������
axali samrewvelo qveynebi A�/B������������ !���������'��������+���� �����@� �������� ������������ �$�����$ �� ���������� !�������������������CC�� $ ����%*=&*=���'���!��+��������!��������/��(���������� =�$�����$ �� ���������� ��������� ��������� ��$���� ��'���������������
�/� ��� �� �������������@� �/������� ��� ��/����������@� !����������� �� $������� �� �� !�� +���� �#��@� ����� �����!�� '�������������������� ���'����� �/������� ��� ���'����� /��(����� ���$ ��������indonezia, tailandi, malaizia, filipinebi, urugvai, Cile, argentina ������
gardamavali ekonomikis qveynebis � � ���� �'���� ���� '� �!����������� ��� $�������@� ������� ����!�� !������ ������$ �� ���������� #� ��� ���$ �������� ��������� ������� �� ����� (������ �� ��� ����������� ��/��(�����
§43. ganviTarebadi qveynebi
ganviTarebadi qveynebis jgufebi
bolo xanebSi Seiqmna ganviTarebuli da ganviTarebadi qveynebis ramdenime dajgufeba. erT-
erT maTgans ewodeba BBBRIKSKS. masSi Sedian brazilia, ruseTi, indoeTi, CineTi da sar.
139
msoflios qveynebis klasifikacia
���������� �����������������������/��(����E������������������������!����������������������/��(����E��������/��#� ������(���������������/��(����E
!������ �����@� ������� ����� ���������� /��(������ ���������������� �����I�
mrewveloba momsaxurebis sfero mosaxleoba Mdasaqmeba
!������ �����@� ������� ����� ���������� /��(������ ���������������� �����I�
���������� /��(���������� ������������ �� �� �� �� � @� �� �� �� �� � �� �� �� �� �����������������������������/��(���!�������������������������������@������������������@�����������������������������'��������/��(��������!����������������@�������������������������������/��(����� !���� $���� '�(���� ������ �/������ '������� �� ����� ������'����������
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
muSaoba rukaze
evraziis qveynebis klasifikacia.
140
��������� /��(������ ���������� ������ �� ��!����������������������������!�������������������������������� =� ������� ���������� ����/��� A��B�� �))*�'����� ����� ;���������� ������;� �����!��(����'�� �������������������G�������������������������� !�����;�� ����!�� ������� ��@� ����$�����$ ������������������'���������������������������� ������ �����@� ���� ����$ �� �� ������������������������� �����(�����
������� ���������� ����/���� �����������������������/����������� ����I
�B����+�������#�������������� A���������������������! ������+���������� +�����BJ�
§44. adamianis ganviTarebis indeqsi
§44. adamianis ganviTarebis indeqsi� ��������� �������� �������!�� ������ /��(������ �$�����$ �@� ����� ���� $ �� ��� ���������@� ����������� ������� ��� ����������������������!������������������������@�����������������(����/��(����!����������� �� ������������� ���(����!�� ������� �$�� ��� ��� ��������� ������ ���� ����� �/��������� ���� ������ ��� �/�� ���������������������/���������������� +������(����'�� ���������/��(����������
� gavaanalizoT:�������������������������(��������������������������/����������������E�������!�������/������������������������/����!��'���E��� � ������ $��� ����#��� /��(������ ��!�� ������� ���������� ����/����
��������E
sakvanZo sityvebi
���������������������/��������������������������#������������������������$����� ����������������$�����$ ��������������
qveynebis jgufebi adamianis ganviTarebis indeqsis mixedviT 2013 w
141
msoflios qveynebis klasifikacia
�B� ���������� ����@� ������� ������� ��� ����������� �� +������ =� ������� !���� ��������� �� �'(�����@� �! ��� �� ������� ����������������� ��������J� �B� ���� ��� ��������� ��������� A!����������� +�����������������(����� �����B�
��������!�������@�/��(�������������=��$���������������$����*@&**� ���$ ������ ����� ���������� ������ #� ��@� � � ����/���� ���!�������*@%))=*@"**=���$ ������ �! ��� ������ ���������� /��(������ /��(����@� ��������=�� $����������� �$����� *@�))=��� ��������� ������������� �*��� '��������!��������� ����� ������ ������� ���������� ����/���� ������� � ��� /��(�I�������� A*@)��B@� �����@� !�����@� ����������� �� !!�� �&"� /��(��� !��������� � �� ������I� ���=�����@� ���@� �@� $������ �� �� ������� ����#���*@%�%�/ ��������!��%,=�������� $����
����������/�����������������������������������������/�������������!��������E
��������$���������:������������������������/���������������E
������� ���������� ����/���� $��� �� +������ �������� #� ���������������/��(������$�����$���
���������������������/����������� +��������'������ �!������������/��(������������
��������� /��(������ �$�����$ �� ���������� ������ �� ��������������������������!�����������������������������������������������������������������!�����������������@�����������������������/��(�������������������������������������@�����������#� ������(���
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
saSinao davaleba
142
1. ekonomikuri potencialis mixedviT kanada da avstralia
ganviTrebuli qveynebia. am ori qveynis SedarebisaTvis ganviTarebuli da
ganviTarebadi qveynebis niSnebis safuZvelze aageT venis diagrama.
2. gansazRvreT, romeli jgufisaTvis aris damaxasiaTebeli mocemuli
niSnebi. moiyvaneT qveynebis magaliTebi, romlebsac exebaT es niSnebi.
������� ���/��(�����
��!���� ����������/��(����
��� �����������������������������������'�������������'������� �'���� ������ ����� ����@� ����������'������/���!��������������������� /�����'������"������������������� �������������,������������������������������
3. dawereT qveynebis saxelebi cxrilSi mocemuli jgufebis
Sesabamisad:
������� ���/��(������
;�����!���� ��;�
����������/��(����
;�������'�����/��(����;�
4. dawereT Tqveni mosazreba ganviTrebadi qveynebis problemebisa da
aRmofxvris gzebis Sesaxeb.
problemebi qveynebis
dasaxeleba
problemebis
�����������������
5. gansazRvreT qveynebi „adamianis ganviTarebis indeqsis“ maRali
(I) da dabali (II) maCveneblebiT:
B�����������@��B�$��@��B�-���@��B�������@��B�������!�@��B����@���B�/ �����@��B������@��B������@�$B�!������ 6. mocemuli niSnebidan romeli SeiZleba mivakuTvnoT ganviTa-
rebul qveynebs?
B�������������������������������������@��������B��� �������������������'������������ /������������
§45. ganmazogadebeli davalebebi.
§45. ganmazogadebeli davalebebi. Öqveynebis ganviTarebis donis Sedareba
143
msoflios qveynebis klasifikacia
�B��������������'���������������@���/�����������������B����� !���������'���������������@������ ����������������B�/�/������������@���������� �������'�(��������
7. gansazRvreT „<didi SvideulSi<“ Semavali qveynebis niSnebi:
���������������'�������� /��������/����������'����������� ��������� ������ � ����(��������������������������� ����������������������������������������#�������������������=��/��$ ������������"�����������������������������������������!���,���+�����$�����$ ������������
8. gansazRvreT faqtorebi, romlebic miiReba mxedvelobaSi
„<adamianis ganviTarebis indeqsis<“ gansazRvris dros:B������������������@���/�������� /� ��B��� ��������� /� @����� !���������'�����������������B����������#�������@��������������+�����@������ �� � ����(��������������������B��������������+�����@���!�������������������'����������������$������� /� !���B���������������� ��������� ����������������������
9. SeavseT cxrili, romelic asaxavs ganviTarebuli da axali
samrewvelo qveynebis msgavs da gansxvavebul niSnebs:
������� ���/��(����
��!���� �������'�����/��(������������ �������� ��
10. gamoyaviT aziis ganviTarebuli qveynebi:
�����������������������������������������"��������������������������������������������������,��(������
144
§45.ganmazogadebeli davalebebi.
m soflio s politi kur i
145
ruk a
msoflios qveynebis klasifikacia
146
�*��� �'�������������������������������������
%@*�����$������'�����������������������������$����
���������'������:�����)))�'�����/�����!�������'���
������������:��,@*�����$���
C?C�� $ ��!�@����$ ������$��CC�� $ ��!�������
msoflios mosaxleobis raodenobis mateba
mosaxleoba da meurneobis
teritorialuri organizacia
§46. mosaxleobis raodenoba
� ��������� ������� ����� ��� /��(���� ���!�������� �$�����$ � ��������� �� ����������� ����� ��������� �'��� ����� ��������� !����������� �� ������� ������� ���� �� !�� +���� � ����(���� ��� �! ������+���� ������� /��(���� �$�����$ �� ����������� ��������� /��(������ �������� ���������� ����������� ��������� �� ���� ������� ��������� ������������+�������
� gavaanalizoT:����������/���������������������������������������������������E�������������������������������������������������� �����������E��� ������ ��������� ������� ������� ����������� ��������� ����������
����#�!�E
sakvanZo sityvebi
����������������������������������� �����������������������������������$��'�� ������ � �������
§46. mosaxleobis raodenoba
147
mosaxleoba da meurneobis teritorialuri organizacia
����������� ��������� ����� ������� ����������� ���=������ ������� ��
demografiul ganviTarebaze������������������(����� �����=������ ���
�������@� �� ������� ���������� ����@� /������ ��/���� �� ������@� /�/���
������������������
amJamad msoflios mosaxleobis yovelwliuri mateba Seadgens 85-
90 mln. kacs.�������������������+�������'��������@���$��������� ��
���$��� /��(������ '���� ������� ������� ������@� �������� ���$��� ��
�������� ����������� �=
�������������������� ������
�� �������!�� ����������� �=
�������� ������� ���� �������
������ ������� ������ ��������
����������� ���/���� ������
��!����������
����#�!�� �����������
�������� �*�*� '���� ���!��
)@*� ����� $��� ���'��� �*��� '����
��'(��!�� /��(���� �����������
������� )@�� ���� $��� �����
����������� "�@)T� /�/��!��mowinave qveynebi, mosaxleobis raodenobis mixedviT
(2013)
msoflios qveynebSi mosaxleobis raodenobis cvlileba (2013)
148
��������� /��(���� ��=
��������� +������
�'���� �!���!��
����(����� ������
�$�!�����@� ��
� ����� ���/�=
/��� � �/���@� �����
/� �� ������� $��=
�������� ����@�
/�/�� �/�� ����=
����������������=
�����������������=
�������� �� �����
$������� ���� �:��=
��� ������ ����
�� ���������� ���=
$ ������ ��$�=/���@� �� =������� �� ���/����� ������@� ! =
�� �������$�@�����=������������������ ���!�@��#��� =#������!�@�
azerbaijanis mosaxleobis raodenobis mateba
regionebis mixedviT mosaxleobis raodenobis cvlileba da prognozi
§46. mosaxleobis raodenoba
149
mosaxleoba da meurneobis teritorialuri organizacia
�! �������������������=
�������������������:�������=
����������'���!������ ���
�����+�������!�� �������!���=
������������������������=
���!�@������� !�����������
!�/��!�������������������
�'� �������� ����������!��
��������/��(����� $������'�������������������������������������������E��� ���� �(��� ��������� ��������� $������������� �� /��(���� �'�������
��������E�������!�������������������������������!��������#�!�E
!�������� ����������� ��������� ������� ����� �������!�� ������#�!��
����)%*�'��������#�����������������������!������"��%������$��@��)))�'����%)"������$�������������������������������(����'�� ������������������
��� �)%*� '���� ��������� ����������� �������� !������ �,�"@*� ���� $��@� �))*�'����"��"@*����������������������$���!���������������������������! ���'�� ��������
��� �***� '���� ��������� ����������� �������� ���'�� ,�"*� ����� $��� �����������'������@�������������������������! ���'�� ��������(���T@��������������/�����������!���*�"�'���E
�� �� �� �� � !���'����� ����������� �������@� � ������ ������ ��!�����������������������������������������$���� ��������������������������������=������������������������������������������������� $�����'�������������� �� �� �� � @� �� �� �� �� �������'��������� ���������/��(���������������������������������������#���������������+�������'�������������������������������������������������!����������������:�����������
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
davaleba
gamoTvaleT
mosaxleobis raodenoba mudmivad icvleba
150
bunebrivi mateba�=������� ��������������=�!�� A�!��� �� '���'�!�B� ��!������ ��������� ����������� �������� !���� �������� ������� ����=����� /��(������ �������!�� ��������� +������� ������� ������� �#��� ������� ��������� /��(������ ������� ������� ������ ����� or tipad� �(���� (����������� ��� /��(�� A�=��� ��B� � ������� �������pirvel tips� ���$ ������� �� /��(���!�� �����@� ��$���=������ �� � ������� ����� ����� �������������
§47. mosaxleobis bunebrivi mateba da migracia
� � ���������������!���������������� ���������������� �������������������!�� ����� ����������� ��������� �����@� �������� ���� ������������������ ��������� ������� /��(�!�� � ������� ����� ����� �� ��� /�������������� /��(������ ���� #� �!�� $�� � ������� ����� ����@� ���������������������'����������������������������������������!��/��(�������������������������������������'����������
� gavaanalizoT:����������/��������������������� ������������E��������������������������������� ���������������� ����E�������������� (��������!�������������������E
sakvanZo sityvebi
� ������������������� ���������$������������������������
§47. mosaxleobis bunebrivi mateba da migracia
151
mosaxleoba da meurneobis teritorialuri organizacia
�������@� ����������� �= ������ ����� ���/��� ��=���� �� � �����@� �/�����demografiuli krizisi.
���������� /��(������� sar� !����� � ������� �=������ meore tipSi�� �� /��(= ���!�� ��$��������� !���=���� ����@� !������ ��� ������� ����� ����@����������������������'= ��� ����� demografiuli afeTqebis� ������� ������ � ������� ������� ����=���� ���� ����������� ��������� ��������� �� /������ ��/������ ������� ������$���� ���
������������ ����������������'�������������/��(�������������� ��@��$�����$ �@� �������� �����+�������� ��������� ��!������� �����������demog-rafiul politikas�� ������� ������ /��(����� � ������� ������� ���� ��������������������� ����������������� ����������������������/��(���!�������������� ��� ������$@� ������� ���� ��� !�������� !��������$���� ���!���� ���$ ������ �������� ������@� �������@� ������!�@� ��������� ���$������� �����!�� ���� ��� ������� ��� ������$��� ������ ����� �#�!���������������!��� ����(���
migracia� =� � ������ ����������� ������� !������� �� !� ���������������� ���� �������� ����!�� A������� ���!�@� /��(����� /��(�!�B����������������!�������������meqanikuri moZraobac��'�����������!�����'������� migrantebi� �'�= ����� ������ !��+���� ���= ���� �$�����$ �@� ������=$ �@� ����� �� �� �$�=���� �� ����������� ��� ���� ������� ������ ����=������� ��������@� ���= � �� �� �/������=�$�����!�����������@� �#� � = ����������� �� �����=����������/��(�!��A���$���/��(����@� ������ �� �=��� ������B� �� /��(���� !��=���� �����!�� �������������������� +����� �'����!��������
��������� ����� ���= ��� ��� ����������� ����=����!�����@������C?C�� $ ��!��
mosaxleobis migraciis ZiriTadi mimarTulebebi msoflioSi
msoflios sxvadasxva regionebSi momxdari konfliqtebi
uamrav adamians aiZuleben datovon mSobliuri adgilebi
da iqcnen ltolvilebad. maTTvis idgmeba specialuri
karavebi
152
�������@�����������$������������������������������������CC�� $ ����������������!�����������������������������/��(���!��
A�����@��������@�������������B�!!=!�@�$��!�@�������! ���������������������������������!�@�����������!�������������!����������D���$������� ��$�������������G$������������;��'���������������������/��(�!����� �����imigrantebi@������/��(�����'� �����emigrantebi��'������
§47. mosaxleobis bunebrivi mateba da migracia
��� � ������ ������� ���������� � ������� ������� ������ ����������������� ���/��(����E
������������� ����������������'�������������� ��/��(���!�E���������+�������������������!��+��������������'������������E
$��� �� $��� ������������������+���������� �������
����*���'���� ���$������������������������(���*@"������$��@�(������***�$���� � ������� ����� �(�� �%�� ������� ������ ���������� � ���� � ����������E
���� /���������������*���'����������!������%,@%�����$�������������� ������������(������***�$���@�� �/��(��������������������*�@)�����$����
��� /�/� ���������!�� ����������� ������� �))*� '���� �(�� &"@"� ����$��@� ����� �*�*� '���� )%@"� ���� $���� ��������@� ������ $���� ������������������������ ���������������#��E
��������!����!�����������������!���������������������'������� ��������������������������������������/��(������������������������(�����������������/��(���!��� ���������������������@�������������������������!����������������/��(���!��� ���������������������@����������������������'��!���������������������������������������������������������'�����
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
muSaoba rukaze
gamoTvaleT
$��� �� $��� ������� � ������� ������� � ������ �� ����� ������/��(�����
saSinao davaleba
153
mosaxleoba da meurneobis teritorialuri organizacia
bunebrivi resursebi�=����������������������� ��� ���� �/������������ ���(���� ��� � ���������������� � ������� �� ������ ���� �'���� ���!������(����@� ����� �'���� $�� ��� !������ � ��������� ������ +����� ������� ���$ ������ ����� �����@������'���!������������A������ ��B@�'(���@�$���� �@����������@� ����� ��@� ������ �� �� ����� ���� ������ mineraluri resursebi� �(��� ���� �� ������ �� �������� '����� ���� ���� �� ��������'����� ��� ���$ �������� $����@�������+��@� � �����@� �������������������� �� ����� ������@� � ����������@� /���!��@� �������� ��=������������ ����!����������=�� ��=���� ��� ��������'����� ���
� ������� �� ����� �(���amowurvad����amouwurav �#� ��=���� ��'@� '(��@� -��@� ������ ���� ����@� ���� ���(�������� ��=���� ������@� � ��� !����������� ���� ������� ������ ��� �'�= �����amowurvadi, Tumca aRdge-niTi resursebi�� ���#�� ���� ��=�������������+�����'������:���� bunebrivi maragebis klasifikacia
§48. bunebrivi resursebi� ��������� ����� �� ���������������� �$�(��������@� ����� ����� /����� �'�������� /������� �� ���$����� ����� ���� � �=���(��������� ���������� � ������ ���� ��������� ��+�� ��� ���������������'��� ������� �� ���������� ����� ��� ���@� � ������� �������������������������� �������������������������� ��������� ����������'������������������'���� ���������������'�������!������������ '(��������+������� ������������������
� gavaanalizoT:�B��������������(���� ��������� ����E�B���������!��������������������� ��������� ������$�����$��E�B�������+������������� ��������� ����������� �����(����������E
sakvanZo sityvebi
� ��������� =��������' ����� ��������� =����@��� ' ���� ��������� =�������������� ���� ������� ���=������ ������ � ����(���
154
������� ������� *@"=�� ��� �������� ������������ �**�'���'��� �:���� � ������� �� ������ ���� �'���� $������(��������������������������$ ������������� ���� ���������� �������' ���@����������� ������'�������� ' ���� ����������@�/��@�����������/�����@������� ��� �������� ���(����� ��/��$ �� ����������� ���
��������� � ������� �� ������ � ����(���������� ���$���� ��� ��� ��������@� ������@� ���= ���� � ��� ������ �� ���(������� �������� bunebriv
resursebiT uzrunvel-
yofa ������� ����@� � ����� '���� ��� �$�=������������������= � ������������� ����=�������
���(������� ���=���� ��������� � ��������� ������(���������@������!���$�(�������������� �� '�������������� A��'�������@�������� �� ������� ������B� ������������� � �'���� ������!��A��$ ���� ������@����������� �� � ��=�������� �� ����B� ���=(���� ���� �����
�� ������ ���=�@� ��� ����� � �=� ������ �������������� '(������� �����@����� �� ����� !��� =� ��@� ��������� ��= ����� /��(�!�� ��� �� ����� $��� !��=
navTobis platforma
dazverili navTobis maragi (2009)
���������� ������������������ (2009)
§48. bunebrivi resursebi
155
mosaxleoba da meurneobis teritorialuri organizacia
���� ������ �����' ������=���� ��������� ��� ��� �������������� �@������ ����$�����/� �����(�����@�����������/�����������������(������� ���� ���!�������� ������'��������������/��������������=(����@������ ���� ��$���!����������$����� ������������
potencialuri resursebi� ����� ����� �������� �������@�������� ������ ��@� ���� �����(�����
����������� ����� =
dazverili qvanaxSiris maragis mixedviT
mowinave qveynebi (2009)
��������#� ������(���� ��������� ����E��������#� ������(�����' ����� ��������� ����E��� ������ ������ ������� ������������ ����� �� �� ��������=
����� ����� ����E
������������#����� ��������� ������$�����$�������!������������/������������������������������������������(����E
� /��(���� ��������$�����������������J
�����������������@�
�����$��
�������$���@�����
1 ����� 17,6 �����
2 ����� 16,0 24,1
3 ���� 57,8 143,5
4 $�� 11,7 34,5
����� ��� ��������������������������������������������'����� ������(����� ��������� �������������������������#� ������(������' ����� �������������@��������������������@��� ' ���� ����������������������@������������������������$ �������� �������� ����@������������������ ����������������������'�����
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
saSinao davaleba
gamoTvaleT
156
�$�����$ �� �������� � ������ ���� ��������� ��+�� ���� ������� �� ������ ���(�������� ��� �$�!��� ������������� � ������ �� ������ ��� ��� ������������������������ '(���@� � ����� ������������ ������� �� '(������� ������� ����������� �� ��/��$�������������� ���� ������� '���� ��� ��� /�������������������������#��$������������� ��������������� ������@� � ������� ���@� /���!��@� ��������
���� ������������� !���������������/��� ���!���(����� ��������� ���������(����������
����� �������������������!������������'�����/���������� /���@�������'����$���(���������� �������������$������������'����!���� �������� ��� ������� ��� !������ �$�� �� ����� �� !������ �/���� ekonomikur resursad�� � ������� �� ������ ���(������� ���� ��������� maTi Sefaseba. �������� ������������ �����������@�����������������������������
�'����������/������������������'�������� /�����'����!���'� �� �#���� !���� ����� ���� �������� ���� %"T=�� !�������� ����� ��������������������'��������(�������������/��(���!�@����������+������������������� ��� ������� ��� /��(������ ������ ��� /��(����� �'����� � ������+������������@������(�������� ����������
�D��� ������@� � ������� ���@� /���!��@� $����� ����@� �������� ��������� �� ������� � ������ ���!�������� ���� ��� ���� ����/������� �/�������!��� ���� ���(����� ����� '(���� /��(���� �$�����$ �� ���������������@� �������� ��� /����� ��� ��� �������������� �$�(��������� ��
§49. bunebrivi resursebis sameurneo mniSvneloba
� � ������� �� ����� ����� ��� /��(���� ���!��������� �$�����$ ������������� ���� ���(������� �� +������ � �/�������� ���� !��������'�����@��/�����/�/����������������� ���� �/�������$�����$ ������/��(���������'������������������ /� �� ��������� ���������(����������� !���������$���� ���
� gavaanalizoT:�������������������������������������!��� ��������� ���������(�������
���E����$�!����������� ��������� ����������� ��������/���������������
!���E
sakvanZo sityvebi
� ��������� ������!��������$�����$ ���� �����
§49. bunebrivi resursebis sameurneo mniSvneloba
157
mosaxleoba da meurneobis teritorialuri organizacia
������������� !����������� � ����(�����!��+���������+����� ������� �� ������ ���(�������� ���� ����� ���� �����������
������@� !������ /�/���@� ����� '���� ��� ��� /����� �'����� �/�������������� ���� ������'������������ !�����������!�������������������'���� ������� ������� ����!�@� �����!�@� $����� ��� ���$!�� �� !!=!���������� �������� ������ +�����������������!����������/�/��!���/����������������'�������������
�� ��� ��� ����� ����� �� ����� ���� �� ����� �' ���� � ���������#��$������$��������������'�� ����������� �������������������������������� !���@�����������'(�������� !���@���������!������������ ����� ������'(�����
�����@� ����@� ������@� !!@� ������ �� $��@� �������� ������������ �������@� ������ (������� � ������� �� ���� �������� �� �����+������ �������� ��������� �������� ( ��� ��������� ������+��� ������������!��������� ���$!�@�$������������ ���!�@� $��!�@���������������!�@��(����� �����$��!�@� ������������!�����������
�����$� ���/��(������������������� �������� ���������$���� ��������$�����$ �� ���������� ������@� ��������� ������@� ��'�������� ���������������@� � ������� �� ������ � ����(������ ��/��$��� �� ��/������������������� $������� �������� ������ �� �������� ���(����@� �������'���� ������ /��������������@�'(����������������������
����#��� ������ � ������� �� �����@� ���� �������� ����(������� ����!�� �� ����� �� ����/������ � �/�������!��� ������@� � ������ ���@�$���������@��������� �����@�� ����@���!��������������������� �������� ������������� �������!�������������������=������� ���������(������!����������$ �+ ���@���$�=/�������� =���������������!����$������������ !������ ���!�� � ������ ���!�������� ���� /��(���� �� ����!��� �����=�������'������'��������/��(����'�(������ ������������������������������������������������
/��(�������� ����'����� ����������'������������$�$���������!�������������=!��������$�$������������!/���������!����� ���$�������������� �������� ���������(��������� +������!��/������� �������'���������������� ���!�� � �/��������� �/��� ���� !������� /���� �!����������$ �+ ���� ������ ��!������� �������� ����� �'���� ����(������ ����� ������'������������ �'(����@�� ��� �=�$��� ���� ������������������� �������!�������
158
msoflios sawvav-energetikuli maragebi
§49. bunebrivi resursebis sameurneo mniSvneloba
159
mosaxleoba da meurneobis teritorialuri organizacia
����� ��� �� �� �� �� � � � �� �� �� �� � ��� ��� /���� �/����� '����!�� �� �������� ��� ������� �� !������ �$�� �� ������@� !������ ���/���� �� �� �� � � ����� ���� +������ �� ����� ����(���� �� �� �� �� � �� �� �� �� � @� ���� +�����������������$����������=��
ra viswavleT
��������� �������� �����/��� ����������� �������!������E��� ��� ��� ���$���� ��� � ������ �� ������ ��� ��� ��������������
�$�(������E��������� ������� ��������� �����/��(�����������!�E
kiTxvebi Temis Sesaxeb
$��� �� $��� ���!���� ����#���� �� ����!�� ��������(���� ���� ��������� ����������������!�����
saSinao davaleba
��� !�������� � � ������� �� ������ ��� ���� �/����!�� ���(������� ���������$�����$������/���
��� ��������� � ������� �� ����@� �������� /��� (������ ����� '����/��(����� !���� ��:�� ��������!��� $��� �� $��� ���!���� �������������������
��� ��������� � ������� �� ������ ������ /��(����� �� �� �� ��������������������������
davaleba
160
/��(�!����� ������'���������/�������/���������������� ����� �������� ������� specializacia� =��/��(�!�@� �$�����$ � ���!�� �� �'��!�� �������� ������� /����� '������� �� ����� ����� �'����� ���������������� �� ���� '���� ��� ��� /��� ���� /��(���!���� �����!�� ������������ ��� ������'���� ���������������Sromis geografiuli danawilebis�!������
/����� � ������� ��������@� � ������� �� �������� !������ �� ������ ����� �� ���(�������!��+��������� /��(���� ����������������� ��������@� ��� ��� /����� '����� :�������!���������������@�������������� ���� ����(�����������������������!������@������ ����(������+������������������� /�����'�����������
koncentracia� =� '������� ������� �'����!������(�� ��� warmoebis koncentracia� �'���������� ����@� ��/���!���������@� /��� �� ���� � /����'�������@���!����������������'�����������/�����������'�������+��������������
�'���� ����/������ ����(�� ��$� �������� ��� �/���!���������!�����(����'���=����teritorialur koncentraciamde������#�!��+������ �'���� ����/����� ����(���� �!���!���� ����� ���� ������� �� $���������� ���������������� ��������������������+������@����'��������������������������!���
kooperireba� =� ��� ��� /����� '����!��
iciT Tu ara, rom ...
samrewvelo kvanZebi �������� ������ ���� �/������ ��������@ ��= ���!��� �'������ �(���=���� ���� �'���� ���= �� /� �� A'(�=� �����=��� ����������B@� ����=����� ����� ������ �� �= �'(���� �� ������� �������/������� ��� �� ����������������� ������ ��� �/�!��� ����#�!�� ��= ����� �/�=� ������@� �������= ��=�������@� ��#=�!/�=������ �� !���=����������'�����$��+����
�������� ������=��� $��+����� ���������������������'�������=������ ����� ������� ��� �������������@� ���� �� =������� ����� ���������������
§50. warmoebis organizaciis formebi� ���������� ��� ���� ����/���� ���������� ���� ���������!�� ������������������ �/������� �� �/������ !��+���� ���$ ������ ����������$�����$ =������ �����������A���B@�� ��������� ����@��� !��+������$������� ��$������ � ����(���������@������������������������� ����� ���� ���$ ��� ��� ���!������� /��� �'���� !������ �'����������������������������������� ��������/����������� ����������������������������������@������� �������������������#����
� gavaanalizoT:��� �� ������� ������ ������� ��������� ������� ������� � '�������
����������������E��� � ���!������� /��� '������� ���������� �������� ����$�!����
���������!��������E
sakvanZo sityvebi
������������$���������$����������$����������$��������
§50. warmoebis organizaciis formebi
161
mosaxleoba da meurneobis teritorialuri organizacia
���'�����'������!������� ���$�!������/���!�����������'������!����$������ ��� $�!����� ��� �:����� �'������ $���������� �� +����������������� ������� �������� �� '������� ������� ��� /����� ���#�������������� /��!�� ������� �� ���� ������ ����� ��� ��������'��������'����������������!� ��������/�����
kombinireba�=�����'��!������'������������������������������@��������� � ��/������ �� ��� �����$�!��� ���� $��������� (��������������� �������� $��������!��� $�������=�'��� ����!��� !�'(� ������ /����� �� !������ �������� ��� �������@� ��������� ����� �� ��������������� !�������'�������������/��������� �� �@�/��� @��� � /����$��������'������������!������� �� ��$������!��$��������������������� #�@������@������������������������� /�����������@��������A������@�$��������������@��������� ������������B
'������� ���������� ������ ��������@� ��� �$�����$ �� �� ����� ��!��+���������� !������� !��� � ��@� ��� !��+��� �������� ��=���������� �� ���� ����!�� �������� ���/���� !������ alternatiuli
Rirebuleba� �����!���� ������@� �$�����$ � ���!�� ������ ������=��� ����$ �� �����(����������� ��������������������'���������/�����!�������� ������������ =� ������� �$�������@� ������� ��� !���� ��=�������:��� �����������!�������!��������� ����������'��@���������#�����'������ ������ ���������������� ���@��������/������!�/���������:��� ���������
�!�� !�������!�� �:��� ���������� ������������ �$�(������� ���� ������� ��������� �� /� ��� � �(���� �������@� �D��� '���� ������ /��������'� ������� ���������@������������������ ���������'���!����
��!�������!�������� ����������!��+����!��/�����$�� ���!��� �������
celuloza-qaRaldis kombinati
162
�� ����alternatiuli arCevani� ������ ������ ��� ������ =���� �'������ ����� ����� ��������� ��������� ���������� ������@� ������ �$�� ����������� ��� �/��� ��� ��������� ��������� =!�� ����� ����(����������� �������� ��� /������ !��� ������������ �$�(������������� !�/������������������� �����
�'����!�� ��� /����� ������� ��������� '����������� ��'������������ �#����� ��� ��� /����� ��� ��������� !��������� � �������@� ������������ ������� ��+������ �! ����� �+����� �� ���� �'� �� �#���� ���������������#�����'������bolo damatebiTi xarjebi�=������������� /�������� ����'������������:���������������#������$�� ��������������������� /�����'��������'(������!������������� �� ��������������������������������damatebiTi mogeba��'��������@�������������@��������� ���
�'��������!�� ������/������/����
���������$�!������������'�������������� ���������!���E���'��������'����������������������!�����������������������E��� � ������� ������ '������� ������� ��� ������� �� ������� ������
������/�����!���� ��������������E
���������������������� ��������/������������������@������������'�����'�������������� ���������E�!������������������!������
��� ���� '������� ������� ��� �������� ��$� �� ��� ���� ����!�����(��������/���
��� '��������� ��������� ����#���� �� ������� ��������� '�������������� �������������������!������
'������� ������� �� ������� ���$ ������ �� �� �� �� � @� � �� �� �� �� @� � �� �� �� �� � �� ���� �� �� � �� '������� ������� �'����!�� ����(�� �� �� �� �� �'������ ��� ��� /�����'����!�����'�����'������!���� ������������������'��������/�������������� ����$�!�!���(�����'�����������������'��!���������������������'�����
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
saSinao davaleba
davaleba
§50. ganmazogadebeli davalebebi
163
mosaxleoba da meurneobis teritorialuri organizacia
1. SeadareT qveynebis bunebrivi resursebiT uzrunvelyofis done:
Mmineraluri
resursebiÖqveyana
ÜsaerTo
maragi
wliuri
mopoveba
������ ���� ��@,������ �),������/���!�� ���� �)������� ���@"������
� ����������� �D�� �@,�������3 &"�������3
$���������� ����� �%@,������ �&�������
2. 2013 wels msoflios mosaxleobis raodenoba 7137,0 mln. kaci
gaxda. ipoveT soflis mosaxleobis raodenoba, Tu cnobilia, rom qalaqis
mosaxleoba Seadgens 51%.
3. migraciis rukebis gamoyenebiT gansazRvreT mosaxleobis emigraciis
da imigraciis ZiriTadi centrebi. ganmarteT am procesebis ZiriTdi
mizezebi.
4. SeavseT cxrilis Tavisufali ujrebi.
5. SeavseT cxrili msoflioSi resursebiT kargad uzrunvelyofili
qveynebis Sesaxeb:
qveynebi ���� !! $�� ������ �����
ZiriTadi resursebi
§51. ganmazogadebeli davalebebi. bunebrivi resursebis klasifikacia da sameurneo mniSvneloba
164
6. romlebia bunebrivi resursebiT uzrunvelyofis ZiriTadi maCve-
neblebi? B������'�����(��������� �����B��� ���������������������������$�������B�������� ���$������+���������� �������� ����B��� ����������������� ���������������!�����B�/��(����!������������������ ����$�(�������B���/��$ ���������������������!��+������
7. 2005 wels azerbaijanSi mosaxleobis raodenoba iyo 8550,0 aTasi
kaci. yovel 1000 kacze bunebrivi mateba Seadgenda 11,0-s. ramdeniT
gaizarda qveynis mosaxleobis raodenoba?
8. mocemul ruka-sqemaze I da II tipis bunebrivi matebis qveynebi
gamoacalkeveT Sesabamisi jgufebis mixedviT
I tipis qveynebi II tipis qveynebi
9. romeli faqtorebi axdenen gavlenas bunebrivi matebis doneze?
B�������������������������� =�$�����$ ����������B�/�/�������� ������ /� �B�������������� !���!��/��������/�����������B���/������������������� /��������� �������������B����������� �����=������ ��������������� �����B���������@����� ���������� �������� �����
10. SeavseT cxrili warmoebis organizaciebis formebis Sesaxeb:
cnebebi ganmarteba
����$�������� �'�����������(���������'����!�
§51.ganmazogadebeli davalebebi
165
ekologiuri garemo da misi dacva
�����'��� � ���� !��+���� ����+ ���� ��������'(������ �#���� ������ !��+���� ��(��� � �����=������ �� �� �������� � #� ������ bunebriv-
geografiuli procesebis� !������ ������ ����+ �����'(����� � ���$ ������ � �$������ ���/���@� �(��������+��� ���� � �������!�� ��������� �������@� ������� �����@� /������ ���� -�!�� !�� ��� ������� ���'(����� �������!�� ������ ������ ���������� '��/������������ ������ ������@� � �$������ ���/������ !������(����'�� �� �������!�� �� �������� �������� �/����������������#���������������������'��/������������ ������� $�������� ������� ������ ������ ������� �������������� ����������� ��������� � '���/������ �������(��� ��+����@� ��������@� ���������$������� ������� �������� ����������� ������� !��������� ������/�����������������������
������!�� '��/������������ !����� ���������� � �/=���!��!��'�����-������+ ����
ekologiuri garemo
da misi dacva
§52. garemos dabinZurebis wyaroebi
� �����@� ������� '�������� ������ ���!�������� !��������� �'���@�� ������ ������ ��� �� ������ ���� '���'������ �� ��� ������������������� ��/��$ =�$�����$ �� !��+���������@� ���� ��� ���������(���� ��� ����������� ��������� ����� ���� ������ ������ �������������� ����� ��������� ������ ��(������� ��!������� ������ � ��������� ������ ���(������� �� ������ ��� ����������� ��������� ���� '��������� ���'��'� ����/����$�������������������������!������
� gavaanalizoT:�������$ ����������������+ �����+�����'(����E��� ������ ����$ =������ ��� �/������ � ���'�������� ������
����+ ��!�E���������������(����������������+ �� ������������E
sakvanZo sityvebi
� �����������+ �����'(�����������=�$�����$ ������+ �����'(�����
bardarbungas vulkanis amofrqveva islandiaSi
166
socialur-ekonomikuri
sferoebic� +������ ����+ �=���� '(����� ���$ ��������� ��=���� ����+ ����� ����� ������������� ������� ��� ���� �/=�����@� �����������@� ��������� ������� ��� /����� ��(����� �(���������� �������� /=�/��!��� � ������ ����+ ����� +�=���� '(����� ����� ���$ �������������� '����� ���� ����=���@� /��� �� �� ��!������� ��=������ '����@� ��!���� �� ��=������ /������'��
��������������� ������������ $����������� �����!�� � ������� �� ������ �������!�� �$����� ������������!��/����+� �����������������!�@� ���������� ���'��!�@�����������������=�����������!�@�!!=�������������������������!�������+�����������+ �� ��������������'������������� ��������������� �����$�����������@������=���������������@����������$�����$����@��������������� ������(���������������������������������@�������������+��������+ �� �����������
bunebrivi da ekonomikuri dabinZurebis wyaroebi
tyeebis xanZari abinZurebs garemos
§52. garemos dabinZurebis wyaroebi
167
ekologiuri garemo da misi dacva
������� ���'����� �����!�� � ��������� ������ �������@� /��� �@� ���� �� ��@���!������� ������� '������� �����������(��+�����$����� �������������!�/������������ ������ ������� ����� �����+������@���� � ������� �� ����������� '������� �������������$���������
sanapiroebis teritoriebze haeri da wyali ufro
metad binZurdeba
���� (�����!���������'������ ����������+ ��E����!�������!���'������� ��������������������������+ ���E��� ������ �����+�������� ����� ��� ��������� ������ ����+ �������
���������E
�'������������������+ �����������������������������!������
���������������������+ �����'(�������/������ ��������� ����������� ��������@� �������� '��������� ������
����+ �����������IB�'(���������!�/��� �B���������������������B��'(����������!�������� �B������������������ $��� �� +������ A���� �&�B� ��������� ������ ����+ ����� ����������
����#�!��
�����'���� ��������������������������������������������������!���������+ ���������������+ ������ ������'(�������������@������������������������$ �������������!����� �� �� �� �� ������ ����������� �!�=�!��� '���/����� �� ����� ����������������������������� �$�������/�������#���������������������������������
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
saSinao davaleba
davaleba
iciT Tu ara, rom ...
����� � ���$!�@�$ �+ �� �����$��� ����=������ �$��������=�������)*��'������������/������!������'��/������ /�!���������� ��@� ������� ��������� !������ !�������#��� '���� /�/� ���=���!�@�����!��� �������� �&� ����$��� �� �/�� �� � ������� � ������ ��������������� �$��D��� ���� ��� �����!����������%������
168
garemos dabinZureba� �'����� �������� ���/�������� �����!�� �������� ������������� �� �����������(����� !������ ����� ����������� �� ���� ������=������ dedamiwis qerqis dabinZureba� ����� ���'����@���!������@� ������=��� ���� ����/������ �/��������!������� ����� �����+ ������� ��� �������� ������ !�������@� �� /���@� !��/���$����@� ���/�� �����������������(������������������������'���/�/�����=����(����������� (��������/������/�����������=��������������'��������������
hidrosferos dabinZureba� ����� '(���� ���!�����'����@� ������=��� ���@� �(���������� ������������������ �� ���+ �� '(������ ��������� !������� ���������� ����'����� ����!�� �����@� � ���@� ������ ��������@�!!=!���������������-���@����=��/��(���!��������@�������@� ��$���@� � ����� �� ������� ����������+���������+ ���
�������� �$��������� ���$ ��� �� �������'�������� �������� ����+ ���� ��� ���������+ �� ��� �����! @� ���������@� ������@� !��@��������� �� $����� ������@� �������@� �������@� ��/��$��������$���( ���������������$���������'�������/������radioaqtiuri dabinZurebis�/��!�
§53. meurneobis dargebi da ekologiuri garemo
� ����������� ��������� ������ �� ���� �������������� ��������������!�� ������ ����/������ � ������� ����� ������� �� ������� ����=������������������������������$� ��!���������!����������������������$����� �� ������ � ������� � ������� ���������@� ���� ���������������������� $�������������������� ����������� ���!�������������������!�������������$ ������������������������@������$ ����(������������@�� �� �����-���������� ��������
� gavaanalizoT:���������������������������������������+ ����E��� ��������� ������ ��������� ��� ����� ����+ �� ��� �� �������
�������� �/����������!�����E����������'�������������$ ����������������+ �����+�����'(�����
����#�!�E
sakvanZo sityvebi
����������+ �������/�� ������+ ���
§53. meurneobis dargebi da ekologiuri garemo
169
ekologiuri garemo da misi dacva
radioaqtiuri dabinZureba� =� '�������� ������ ��� ����� ��=�������� ����������������$�!��� ���������/�� ���������� !������@��!�������������������������� �����/������@����� ����������������@���=�����������@����� ��������������� !��������������������������=����� !��+���� ���/���� ���������� ������� ���� '(���� ������@����������� ��=��� ����� !������ ����� �������� ���������� �������������������� ��=������ ����� ��� ��������� ����� �$����� ��$���� '�������������������������=�������'(���
��������� ����+ ��� ����� ��'�������� �� ��������� � !�����!������� ��� !���� ��� �!�!�� �������� ���/����@� ANZ2B� ������� �'����� �D��'����������������/������������-��������'��������������� ���������!������$ ��� �� �������� /����� �������!�� ���� �� ������@� ������ ��!����!���������/�������ARZ2B�������
��� � (����� !�������� �'������ �� ������� �����@� �������� ���+ ����������E
��� � ��������� ������� ������� �� �� ��������� /��(���!�� ��/������� ���������������������������+ ��!�E
�������������(������/�������������������!�������������+ �������� ���������������'���������������������
����������������������+ �������� ���������������/������$��� �� $��������������#�������/�/������������@������!���
������� ��������������+ �������'������
�����'��� ������ ����� �� ����� ��������� ��������� !������ ���+ ������������� �$����� �� ����� ����� ���+ ����� ���'����� �� �(������������������� ��(��� !������ ��������� ����� ����� �� ����@� ����� ����@� ����� �� ����� �������+��������+ �� ���
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
saSinao davaleba
davaleba
170
azerbaijanis mrewvelobis ruka
§53. meurneobis dargebi da ekologiuri garemo
171
ekologiuri garemo da misi dacva
�$����� ���������������'(���������� ������/��(�!�� ������� �������� ���� ����� ������ !��+����������������#� ��I
pirvel jgufs ���$ ������ ��'������ �����������!�/��@� ������ ���� ��� �� ��� !���@� ��������$ �������A�����B�
meore jgufs��!��+�������$ ������� ������������� ����������/���������������������(�����
§54. garemos dacvis gzebi� ����������'����������=������!������������� ��������@��=������ ������� ����� ��'(������ �� ���� ������ ����� ��� �����+��������� !�� ��� ��� �� !����� ���$���� ��� ��������� ��/��������� ����=�����@�� ��������� �������/��� ������������$�����/� ����� !������������@� ����� /��(�!�� �� ������� ���(������ ����� �� �� ������ �����������������!������$����� ���������������'(����������� ��������������!�����$�����������������@�#�=#������������ �������!������������� ������������������������/��(���!������������������� ����'�����������/��(������������������/�����
�gavaanalizoT:������������������������������E��������������+������������������������������������ �������� �
��!����!�E
sakvanZo sityvebi
� ����������� �������'�������+�����$����� ��������$�
samrewvelo wylebis gasufTaveba erT-erTi ZiriTadi amocanaa
172
�$���� ���������'���� ������������� ����=���@� ������������ !���� ��'(����������!�$ �� ��������������� ����������� �����
mesame mi-
marTuleba ��=����'������ ;���=+ �;� '����������� !��+���� = ����� � ��=�����@� ���������������@� �=���!��� ����������������� �����!�������� ��=���� �������
���� #���������� ����� � ������ �����+ ������ �'������ �:��� ��������/�����������/�/�����@�����/����������������������������(����
�$����� ��������� ���/��(����� $���������������������������������� ��ekologiur politikas������������!������������$������������
������������������/��(������������ �������� �=
������!�� � ������ ��������������� ����� ����� ������� !��� �� ���� ������ �����=+����� �� ����������� !�/�=����� � ������� �� ������ = ����� �� ���(������� �� ��= ���� ������ �������� A ��=��B�� ���� /��(�!�� �'�������+��� ����� � ������ �������� !������ ����#�!�� ���������������� �$���� ����� ���� �� ���� ������ � !����+������ ������� �*�*� '����/��(�!�� �������� ��� �(��;�$��������'��;�
§54. garemos dacvis gzebi
wylis gamsufTavebeli mowyobiloba
iciT Tu ara, rom ...
�$����� �� ���������� �+���= ��������� ����� �����+������� ����= ���� ������� =� ����������@� ������ ����� ����� ���� ����� �� �$����� ��������$��� ������������@� ���$ ��=� ��� ���!������� -/����� ����� ���=:���� ���� �� �������� $���������������$-���!�� A�)%�B@� ��=��=D����!�� A�))�B@�$����!�� A�))%B@���-���� �!�� A�**�B���$����=-���!��A�**)B�
$����������$����������'�����������(���������!�������� ���������������=� ����� ������� �!������ !��� ���� ��������/��(����� ����� �$�� ��� ����� ��������(����� /��(��� �������� !�������� ���=������$����A���B�
173
ekologiuri garemo da misi dacva
�*��� '���� ����� ������ �����!�@� �� ���= �!�� ��������@� ��=������ �������������!�������� �� �=�������� ������� !��/����������� ?[\S�� ?[\S�A������������������= �!����� �������� ��=�� �B� /��(�!�� $������+���������/����� ����������������
������������������������!����� ������������+ �� �������E��������������+�������������� �������� �E��� ������ �����+������� ��� ���!��������� �������� ��!����� ������
���������E
�������$����� ��������������������/���������������������!�E������� �����+�������� ������ ��� ��������� ���� �����������E� ��� !���������������� �����E��'������ �������$���������
��������� �/�����@� �������� ������� ������� ����������+ �����������=��� ������ !������'�������I
�������� ���� /��������(�������� ��������� ������������ ���������
��������������������(�����������!�/����
��� ����������� �+����� �! �����������(�����"�� ��'(�!�� ��'��/��!� '(������ ���=(������,����������������'(��
saSinao davaleba
davaleba
samrewvelo da sayofacxovrebo narCenebis gadamuSaveba
� � � � � ������ ���������� ������!�� ����� ����� �����+�������� �������� ����� ��������(����@��������������'�������������/����@������'(����������!�������������� �������������+ ���������'���������������@����������������$ ������
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
174
garemo pirobebis mdgomareoba msoflioSi
§54. garemos dacvis gzebi
175
ekologiuri garemo da misi dacva
�$����� �� �$����������� ����������@�����(���� � ������� $���� �� ������!�� ������������������������ �/����� ����� /� ��� /������ ���������!��������� turistuli-rekreaciuli meurneobis !�/����������rekreaciul resursebs� �$������ A����= �����B���� ��������������������!��+�������(��������� ������� �� �������� �� ����/����� ���$ ������� ��!��
§55. garemo da mosaxlobis janmrTelobis dacva
� ������ ���@� ����!��� ����� (������ ��������@� '�������� ���!�������������� � ������� ����� '���'������ �����������@� ���� ����� !��������� ������ �������� ������������� � �����=������ ��� �������@� ��=��� �� '(����@� ����� �� ������������ ����������� ��$ ���=��#��������� �������� ����(����� �������� ���������� ��$ ����� �����������#������������������������������������� ����$����� �������������!��� ����������@�+�������!����������������� ����$ �� ���+�����������@���������������!�����!������!�/����������/������$ ��� ������!�������� ��������������������
� gavaanalizoT:�������!�������/����$ ���=�$��� ���� �����E�������� �� ����� ����(����� �$ ���=�$��� ��� ������
�������������E��� ������ ����������� ���(����� ����� � ��� �=�$��� ���
������������E
sakvanZo sityvebi
�$ ���=� �������� ������� ��� �=�$��� ����� �����
xmelTaSua zRvis sanapiroebi msoflios yvelaze mniSvnelovani turizmis centria (saber-
ZneTis egeosis zRvis sanapiroebi)
176
!����� ����� ��� �� ���� ������� ������ �������@� ����= ��$ �� �������������� �� ��= $ ���=#�������� ���!� =������ ����/������ �$��� ����� �����������#� ����(��I
1. bunebrivi rekreacia-
turizmis resursebi �����(��������������@� �$ ������� �� � =����������� ��� ���$ �������������� ���������I� �����@��(����@������ ��'(�����
2. kulturul-istoriul
resursebs ���$ �������� ����= � ��@� /����� �@� /�/�=�!���������@� /���/� ��� � ����������� +�������� ���� ��=������� !��+���� ��������������������� ������!�@� $��������$��!�@� ������ ������ ���=�����@� $������ ��!�@� �#�-=��� �!�� A�������B@� �����������������@����� �������+������� =��$!�@� /�' ���� $�!$�� �=/�!��
�)%�� '���� ���!� � ���$��� ������ ����� �� �/�� $�������� ;��������$ �� ��� �� � ����������$��������� ������ !��=���<����������������������!�� !������� ����/������������� (����'�� ��������� �**)� '���� �� ��!���(�� &)*� ����/���� ��� !����,&)� $ �� ��@� �%,� � ������
CineTis didi kedeli
mTebis bunebrivi xedebi mudam izidavs turistebs
Taj-mahalis mavzoleumi
§55. garemo da mosaxlobis janmrTelobis dacva
177
ekologiuri garemo da misi dacva
�� �"� $ �� �=����� ��� ����/������ � ����/������ +������ �'���� ����!�@� ��=!�@� ���=�� /��(���!�� ���������� �����������$��������� ����/����� ����(����� ������$��� �=����������/����������������
��������� �������� /��(���!�� ���� �����������@� �� ����� �� �����' ������ �=���� ����(����� � ������ ���������������� ��� �=�$��� �� �� ������ /��� ���=$ ��� ��� ���!������� ����������� �������������������� �������������
������������������$����� ������������������#���������E��� ���� ����(����� ��������� �$ ���=�$��� ��� �� ������
���������E������������������������+�������$ ���=� ��� �����������E
$��� �� $��� ������� /��(����@� �����!��� ������� �����������!���������+������� ��� ���������������!������/��(���!��� ����������������� ��� ��� �=�$��� �����������
������������$ ���=� ��� ����� �������/��� ���������� �������� �$ ���=� ��� ��� ��������� !��������� ���(���� ���
������������������
�$����� �� �$������������ ���������� ����(����� ����� ���� ��������������� �$��� �� �� ����� �$������ �� � �������������������� ���(���� ��� ����� �� ����� ����/����� ���$ ������� � ��������$��� �=� ��� ����� ����������@������������=����������(������$ �� �=����� ���� ���������@�������������+����������$ ������
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
saSinao davaleba
davaleba
msoflio kulturuli memkvidre-
obis obieqtebis ganawileba
178
� ������� �� ������ ��' �@� �(������ ���� ����$����� �� ��� ����� ��'������� ������� ������ /�/������!�����@� �������@� ������@� ������� �� !�������!���� ����� �������� ����+ �� ��� ������������������������:���������@�������������������/�/������!���� � ������� �� ������ �������� !������ �������rekultivacia� A�����B�� ���� ���������� ���$ �������!/������@��!��������������$�����@�������������������������@���$�=/������������������������+ �� �����������
�/������ ����!��������/�����@������=/�����@���= ������� !������� /�=����� ��������� ����� ���= ������ ��������� ���=+ ������ ��������� ����=+ ����� +����� '(��������$ �������� ����� ����-��!�� ��� ��� ���������/��@� ���#��� � ������/��� �� �������� ��=��������! �������
����#���� ���=������ ��� ��� '(���� ����@� ���$ ������ ���=������ ��� /��(���� ���@����� ��� ���$��� !������
dasasvenebeli centri nabranSi
§56. ekologiuri situacia da azerbaijanis turistul-
rekreaciuli resursebi.
� ����#��� ����� �������!�� ����� ��� �������� ����� ����������/��(��������/��������������������������$�����$ ����������������@���� ���� ���� ���������� �������� ����+ ����� �� �!����� �� $�������������!�� �$����� �� $������� ��������� �������� ������������������'�������� ���� ������ �� �(���������� �������@� ������� �� ����!�����(���� ��� /��� �� ������������ �� ����+ �� ��� ������� ��� '(�����/������$����� ��+� �����/��(�������������������!��
� gavaanalizoT:��� ������ ������ ������� +����� ������� /��(�!�� ����� ���������
����+ ����E���������+�������������$����� ���������������'(���������E��� � ������� �� !��+���������� ������� ����#�!�� �$ ���=
� ��� ����� �����������������������������������������E
sakvanZo sityvebi
� ������+������������� ���+���������$ ��������� ��� �=�$��� ����� ����
§56. ekologiuri situacia da azerbaijanis turistul-rekreaciuli resursebi.
179
ekologiuri garemo da misi dacva
���+ ��������������$��@���� @���=
��@� ��� ��@� ��� !��� /��(�������� ���+ ������� ��$��@� /��@�$�!$�@� ��� �� ���� ������������ ���$��� !������ ���'����� ���(���������� ��������@� ���=�������'(���������+ ����
�$ ���=� ��� ����� = ����� ����������� ��������� �������������� �� ���������� ������=�!�� � ����� ���!�������� ���������#�!�� (������ ���!���������bunebriv-rekreaciuli resursebi ��������� $������ ������ ��=��������� ��� ���� �����!�� ���� ��������� �� ���@� ������ /��!@� �=��������� ��'���� ��� ��� �(��= ��� �� ����� �� '(����� �� ���= �������� ��$ ���� �� ���=��������� ������������� ���(�������!��+���������� ��������� �!�=����� ����$ �+ ���� ������������������+��������������������������
�������@� ������!�� � ���=����������!���������� �����=�$=��� ��� �������� !�/�=�/����@����#=(����@� $ �=������@� ���=/��=���@� ����� (����� �$�= ����$ � �����!�� ��� ��� ���= ��������� �����@� �(����@� � �����=$���� �� �������� ����(���������������� ���������� ����=����������
/��(���� �������� ���=�������� ������ ����=��������@������ �=/���/� ���+������@�/�/����� ��������@� +������� ��=���������$������ ��� ����� =�������!�/�����!��+���������+����
����#���� ����!�� ��
CanCqeri kaxis raionis daba ilisuSi
dasasvenebeli centri kaspiis sanapiroze
Sabranis raionSi mdebare Ciraggala
180
����� $������� ����� ��������� ������������ ��'(������������!�������@�����@������@������@�/����#�!������� @�! !!��� !� � �� !���!�� ����� �� '(���������� @� �����@� � ��� !�/�=�/��!�@�� � � ��� !���!�@� #���@� ���@� �����@�$����� $ �=����!�@� !���� �� � �����!���!�� ��� ��� +������ ����� ��'(������ ������ !��+���� ���(���� �� �/�����������$ ����'(�����
§56. ekologiuri situacia da azerbaijanis turistul-rekreaciuli resursebi.
������������� ������!��+�����$����� ��������������#� ���E���������'�������������� ����������/�����������������������������
����'(���� ����������+ ����������������#�!�E��� ������ � ������� �� ����� ��� +������� ������� � ������ �����=
��������E
$��� �� $����������;�$����� �������������!�������;� $�������� ����������������������
�������(�����;����#�����$����� ������������� $;���!������/��(�����+� ����$����� �������������� ����������������!����$�!���������I
������@�/�/�@��!���������
�$����� ������
�� �������������������/����
���!���������#�!����� ���� ��� �=�$��� ����������
����� ����� ����@� ����� ����� �� ����� ����� � �$����� �� �+� ������ ����� ����� �������������� ����+ �� ��� ���������� /�/����� ����� �� ����� �!���� +�����������������������+ �����+�������'����������@�����@�������/�������'����������� ��� �'������ /�/� � ������ ����� �� ���� =!�� ���������� �$ ���� � �������� ���������������������������������������=��������!������������� �����
ra viswavleT
kiTxvebi Temis Sesaxeb
saSinao davaleba
davaleba
ramanas koSki
181
ekologiuri garemo da misi dacva
ekologiuri mdgomareoba azerbaijanSi
182
1. gansazRvreT ekologiuri problemebi, romlebic warmoiqmneba
mopovebisa da damzadebis raionebSi, maT safuZvelze SeavseT cxrili:
xe-tyis
damzadebaüNnavTobi
bunebrivi
airiqvanaxSiri
rkinis
madani
2. romeli RonisZiebebi tardeba azerbaijanSi garemos dacvisaTvis?
3. gansazRvreT ekologiuri problemebis gadawyvetis gzebi.
4. gansazRvreT ekologiuri safrTxis wyaroebis gavrcelebis
raionebi da SeavseT cxrili:
'(���� ���'������������ ��=��� �(�����
�����
��������������
/��� ����'�����
$��������������
�������� ��=$��������������� �������= ��������
�������!�
����#�!�
5. daitaneT konturul rukaze ekologiuri daZabulobis raionebi
azerbaijanSi:
6. gansazRvreT qarborbalasa da qviSis Stormebis gavrcelebis
teritoriebi:
B�� ����������������������$��B������������$�=/�����������B�� �����$�����������������B�! ������������������������B���$��������������������
§57. ganmazogadebeli davalebebi
§57. ganmazogadebeli davalebebi. ekologiuri problemebi
da maTi aRmofxvris gzebi
183
ekologiuri garemo da misi dacva
7. gansazRvreT yvelaze metad dabinZurebuli mdinareebi (I), zRvebi
(II), da yureebi (III):
mdinareebi: ����@����@�����@�$����zRvebi: �����! @�$��@�$����@��������yureebi: ���$��@������@��������@���������
8. romeli qalaqis haeri SeiZleba CaiTvalos ufro sufTad?
�����$���$�@���������@�����!�������@������$����"�������@�,��������@�%�������� �@�&��! !��)��!����@��*��$��������$��
9. romeli RonisZiebebis gatareba aris aucilebeli abSeronSi
navTobiT dabinZurebuli teritoriebis rekultivaciisaTvis?
10. gansazRvreT msoflio okeaneSi navTobiT dabinZurebuli raionebis
gavrcelebaze gavlenis momxdeni faqtorebi.
184
terminebis ganmartebiTi leqsikoni
terminebis ganmartebiTi leqsikoni
aisbergi =� �������� � (�� ���� ��� ��'(������� ��/�����@� ���������� �� ����(�� ������ $ �+ ������ ����������� ������ ���#�� �'����� �� ������ $�������@� ����������� $�� ��/���!�� �**=�**� �=�� �� /��$!�=�! ���� %*=�=��� (�� ���� +��������� ���=)*T=���� ��(����� '(���� /��!�� !�#���� �������� ����� �'����@� ����� '�����'��������������� ������D���������������������(�����'(���������������
akumulacia�=������������� ������� �������������������������������������������/�������!���������������������/������������'����� ����'��/�������=���������
alpuri mdeloebi =� ����������� A�*=�"� ��B� ����� ���� ���� ����� ��=�� �������� +������ �$������� �� �������� �+�� � �����!��� �����������$��� ������ � �����!�� ��������� ������ +����� ������� ����� /��!�� $���������� ���������!�@� �������!�@� ����!�@� $����!�@� $�$��!�@�����=���!�@� �������������'��!����$��������!�������(�����������+������
anticiklonebi �� � �������!�� !�$ ��� ����� '������ ��/��� ����!�� ������ =��� '���� ������ A%,*� ��� �'(�� ���B� ����@� �����$��� �������� ������ /���� ������������������$���/����/��������������������!���+������������������� ���������������������!��=����/��@�$�������!�����������
arealebis xerxi �� $����� ��� ������ �! �����!�� ���� �������@� ���= ������ ���������� �� ����������� ���������� ��������� ������������� ����� ��� ����������!�������������
arqipelagi� =� $ �+ ������ #� ��@� �������� ����������� ����� ��+����� �=!��� ��� �� /��� ������ ������� �� '��!��� �� ������� ��� ����� �����������$�������� � A$����� /��$��B@� � �$� � A$ ����B� �� �#���� A�!���� $ �+ ����B�/���������
arqtikuli haeri� =� -���� ��@� ������� (������� /��$ �� ������ �� �=�(��!�@� +������ �������� (�� ����� �$������� �������� ����� ������ @� ����������������������:����������$��� ����/�������������!��/��$ ���-����!����'����������������$��������������������(������/��$ ���-���$�������������������� �������� $����� ��� ������@� ����� ��� ������ ����@� $���� ��������� ���'�������������
atmosferos zogadi cirkulacia = � ������ ���������� ��������@� �����'�������������(�����!���������������������������!��+�����������!��� ��������-��� ���������� �������� ��� ���$ �������� ������@� ��������� /���@� �����=������������������=�����������/���@�� ������@���$��������������$��������
atmosferuli frontebi = �����������������������$ ��������������/����A������ ��@������� ���'�����@����������B����-�������!����������'���������������(���/��$ ����A��/��$ ��B@��������������$ �������� ��������� �����������
185
� ��������������������������
axali samrewvelo qveynebi = �����/��(����@�(������$���������������=$���=�����@� ������ �$�����$�� !������� ��$��� ��!�� ������� ����������� ������������ ������������/��(������������ ���$���� �D����/=�����$ �������������@�������@�����������@���������@��������@����� ����$!��������@���/��$@�������
bazalti�=����������(������������������� ���!������ /����������� �$� �@��� �� �������/�����������!�����������������$���������������@�������@�������������������$���������!������������+������$�����D���+�����$�����!�������������/��� � ������� ����(����� �D���+��� ������� �� +����� ���/�������� ��������������������������� !��� ���������/�������������$�������/����
batiskafi = ���������� ���� �$�������� �� �������� ���������� ���$���=��������
biosfero�=������'���(������������I���$����������@�������������������������������� �� ������ �������� ����� ������ ��� ����� /�� �� !���������� =���������
bunebrivi zonebi = � ������� $�����/����@� ������� ������ ��� �� ������ ���=�����@� ������ ������� ����@� ����� ��� �� ������ �� ��(����� ������ �'�������������� ��� ���������� �������� ������ �$������� ��� ���$��� -������� �� ���=� ���������������
bunebrivi resursebi - ��������������������������������������!��������@������������ �� �� ������� ���������������� �$�(������������� ���(���� ��� � �����������������
gadasaxlebulTa kapitalizmis qveynebi - /��(������#� ��@������!��������������+������ �'���� ������ ��� ���� /��(������� ��������� ��@� ���$ ����������������������#�������� ����������������������(������$���������A$��@������@��@�����������B����#� �����$ ����� ������!��!!=�����������!��/������������$������� ���� ������������������� ���/��(�����
gamofitva� =� ��������� ����� /������ (���� /��� �� ���������� �� �� '(����������������!����������������������������������fizikuri�=������/����/�������!������������ =� ������� �� ����������� �$���� $��������� � �����!�� ���������������� ��� �$����� ������������ qimiuri� �������� ��� ������� �� �$����� ��� ����$ �� ��(���!��� �� ������ �������������� ������������ ������ �� :����!���������� '����� ���I� ��/�������@� �����������@� ��$����� �� $������� ��������organuli� ����������� ����� /������ ���������� ��������� �� ����� ��� �� ������ �������������/����������������$����������/���������D������������/ ������
ganaTebis sartylebi - �����'������������'���@�����������������������������������������'�������(������������@���������������������A��� ��B���(���@��������� ������������ ����� ������� ������� $ ����@� ����� �� ����� ���+�������� ��'���'���������������������������������������$���������� ��'������
ganviTarebadi qveynebi =��� �����������������������������������������=���� ��������� ��������� ������� �� /��(������ !������� ���������� /��(������ ������
terminebis ganmartebiTi leqsikoni
186
������������!�@���$!�@����� ����$!�����$����!��
ganviTarebuli qveynebi� =� ��������� /��(����@� �������� $��� ��'����� ������ ���������� ����� =�$�����$ �� ������ �� ����������� �������������������������������� ���/��(���������������$ ��������!!@�$��@������@���������������/��(����@��@�$�������� ���$@������ �@������@��������������������
garemos dabinZureba� =� �������!�@� � ������ '(�!�� �� ������!�� ����� ��������������� ������������ �(�@� ������� �� ������� �������� �����@� ������! ������'�� ������!������������������������'��������������+ ���!��+�����(���� ������@�������@�'(����������������'������������������!�����@�-�!���(���'��$����� ���� ������� /� /��� �� ���$ ������ � �$������ ���/������ !�����@������� ������ �� ����+ ��� '���/����� ��������� �(���������@� ���'����� ��������=��� �����/��������!������
geografiuli garsi - �����'������@������������������������������'�=����@� ��������� /���� ������@� -��������� �� ���������� ������ ��� ����� ���������� ���������� ���� �����!�@� � � �����'��� ��������� �*=�"� $�=��� ��������@�/���� ������ ���������� �*=��� $�=��� �����!�@� -�������!�� $�� ������ �� �!�����������
geografiuli informacia �� ����@� ������� ��/��� ��� ���������� !���=�����@��� !�������� $��������������
geografiuli sartyelebi �� �����'��� ���� �� ��������� (������ ������������$ =������ ��� ��� ���� ������ ��� ��������� �������� �� ��(������/�� ����������$���� ���(������������������������������ �����������@���������������������������
gondvana - �����'��� ���������� �'(��� ������ �**=�"*� ����� '���� '���� ��������������!�� ������ $����������� -������ ������� �D�������� ������� ���$��� �����'���@�������@��������@�����@���������$������/������
graniti�=������'����(������������������ ��������� ��������/��������!������$������@� !������@� /������ �� ���� ������������� ����(����� ����� ��$��� ���/�@���!�����������
dasavleTis qarebi ����������������������������!������$ ��������'������ ������� A�"=�*O� ������B� ������� ������� A�"=,*O� ������B� ����� '������ �����$����/�����/����
demografia - ��������� ����������� $���'������� $��������������@� ��=��� ������� ����� =�$�����$ � �� � ������ ��������@� ����������� ����$ �!���������������$���� ������!������
demografiuli politika - ��������� �@��$�����$ @��������������+�����������@������������������'����/��(�������������������@������������� �������������������������/��@�!������������@�������� ����������������'������������
didi Svideuli - ���������� ���������$�����$!�����$ ��� ���������/�=
terminebis ganmartebiTi leqsikoni
187
����������� ���� ������
��� ���������� ��� /��(������ #� ���� ��� ���$ �������� !!@� �����@� ����� �������@������@��������@��������$���
divergentuli sazRvrebi – ���������� �������� ����������� �!����������������������� �����������!��������! ��$����������/������
ekologia - ������� ������������������������������������@���������������������������� ����$�!����!����������������������������������������������-�$$����������/�����(���� ����&,,�'����
ekologiuri garemo �� ��������� ��������@� ���������� �� ����������� ����=����������������@����������������������
ekonomikuri geografia� ������� ��� ��������@� ������� !���'����� � ���������������� �� � ������� �� ������ ����� � ���(�����@� �� ������� �� �������������������� ����������� ������� �$�����$ �� ������� !������� ��� �������� ����������������A�%��=�%,"B��%,*�'����
emigracia – ���������������/��(������������ ��������+�����������������
erozia� =� ����� /������ ������� �� ��������� ������� '(������ ���� ���=��'��/�������=����+������������ �������������������������$���� ����������'(������ ����� �� ���/���@� '(���� ���� ������� �'��$����� ��������� �� ���������@������/����������������������
eqoloti - �$������������������'(���������������������(���� �������'(����������� �(���� ��� �/������ �+���� ������ ������@� ������� ������� �"**� �W'�� ���/��@�'(������$�������'�����!������ $��� ��������������
Tetisis okeane - "**�����'����'������� ���'(���� ��������������������$������������� ���� ������ ����=��������� $ �+ ������� �'(�� ��@� �����! � �����@�$�$����@������ ������@�-�����@�����=������������$ �+ ���������@�������������/���������������$��� ��� �������������������
izoxazobrivi xerxi - $����@�$�����!�����������!�����������������A��������=���@� ������ ��B� ������ ��������!�� ��� ��� '��������� !�������� ����������� �����������
imigracia - ����/��(������ ����������+��������������!�������
klimatis formirebis faqtorebi - $������� '��/����� ��/����� ����$ � =������� ��� �/������� ������ ��� �����@� ��������� ����� � ��� �� ������������ +������ $����'���/������ �/������� $������� ��������� ����� ������������� �$��������@� ������ ����������� �!���@� ��������� ������@� ������� ������������@������������ �����������/�����
kombinati – '������� ���������� ��=���� ����� $������������ ������������������� ��� �'��@� �������� ��������� �$�!��� ���� ��� ��/������ ��#:���@������������� ������������ ����� !�����
konvergenciuli sazRvrebi – ������������������!�#��������������� $�����=����� �� ��������� �#������ ��� $�������� �� ���� �� $�������� �� ���� �� �$�� ��
terminebis ganmartebiTi leqsikoni
188
��������������
koncentracia - '������� �� �� !�� +���� ����(� ������� �'����!��� ���=� ����@���/���!���������@�/��� �@��� � /����$��������'������������!����� /�����'������������/��������������'����������������'�������$���������
kooperireba – '������� ���������� ��=���� ���� ��� ��� /����� '����!�����'�����'������!����$�!���
kunZulebis rkali - � �$� ��'��!�����$ �+ ����@���������'���/�����$��=������ �� �� �$�� �� ������ ���������� �������� !�#������ !������� ����� '���@� ������� ��'���/������� ������������@��� ����$ �+ ��������� ������ ���
kurort-turizmis resursebi - � ����������������� ���� ����@�������������(�����������������������������$ �����������
lavrazia - ����������������!���**=��"������'����'������� ���$���������������$��$�����$���� ����������������������=���������������'�����$������������������$��������(�������(�����������@�������������������������������!��
liTosfero �������'���;���<��'������������@��������������������'���/�/���������'���������������'�������������/��"*�$�=����**�$�=����
liTosferos filebi – �������������������'��������������/��,*=�**�$�=��!���@������������������$ ��������=��������������������-������� ������ ����������������
marilianoba�=�����'(�!���������������������������������'(��������������������������!��A‰B��������������������$���!��'(�����! �����������=��"�‰�=��� ������$�����'(�!���"���������#��� ���
miqceva da moqceva – ������������������ ������+�������������$����������������������������'(��������������� ���'������'���
mosaxleobis bunebrivi mateba, bunebrivi mateba - ������ ����������=�����!�� A�!��� �� ''=!�B� ����� ��� �� ��������� ������� !���� ������������ � �������� ������������(������***�$������������A‰B�����������
mosaxleobis migracia – ������������������!���������!� �����������������������������������A����������!�@�/��(�����/��(�!�B��������!�������������meqanikuri moZraoba� '�������
moZraobis xazobrivi xerxi – $����������������������+��������� ����������������������(���� ���������$���������������������������������������������� ���@������������@��-�����������+���������������������������
mudmivi qarebi - �����������������-������������ ����������������������=� �����@���'���/����������'�������������������������������������������������� ��� ���$ ������ ������@� ��������� /���@� �����=����������� �� �����=����������� /����� � ������ /���� ������� ���� ������� �������� ������!�� $����������������
musonebi - /���@� �������� '��/����� $������������ �� �$������� !���� -����
terminebis ganmartebiTi leqsikoni
189
����������� ���� ������
�� ���������� ������� ��=��� +����� ������ ��� ������ � ������� /��� �$��������������$��@� ���!�� ���������� �$����$���� '���/������� '(��� �� ��������� �$����������������������
okeanis dinebebi – �$�������� �� �������� �������� +������ A+������ � ������/����B� �������� ����� '(���� ������� -������� �� ���� ������ ���� ��+��������������� ��������� ��������� �� '(���� ������ ��� ��������� �������������������������������
organuli gamofitva - ���������� �� ����������� ������ /���������� !�������/��������/��$ ���!����/��� ����������
pangea – �"*������'����'������� ������������$������!����(� �������������������������������� '������������������������������)���'����
pantalasa – ����� �$���@� ������� �$�� ������ �����'��� ���/���� �����@������(��������������������**����=���%*�����=����'����'����
pasatebi – �������� �� ������ ����������!�� �"=�*O� ��������� ����������� ��� '������ ������� �$����� �� ����� '������ ������ ���� �����@� '�����������!���/�����/����=�$���������+��������/�������������������������$����������� ������� �������� ��������!�� �����=�����������@� ������ ���=�����!�������=������������/���
politikuri geografia – /��(������ ����� =�$�����$ �@� ����� ��� ������=$ �@� ���� �=$ �� ��� ���������� ������ ������� �$�!������ ������$ ��+������ ��������� ��������� ��'������@� ������$ �� $��@� /��(������ ����������@���������� ��������@� �����'���� '(����@� ���� !������� � !���'������ ������ ��� ���=������
polaruli wreebi – ����� �� ����� ���������� ������������ ��������� ��������� ��������� ��� �� '����� �� ��� ����� !���� ����� �� ����� ��� ����������������� ������� �������� ��� ��� '�� ������ ������� ,,034/=��@� ����� ��������� ���'���������������,,O34/=��������
rekreaciuli resursebi - �� ����@� �������� ����� '(����� ����������� ����=������ �� �$ ������� ���������� �$��� �� �� ����� ���$ ������ � ������� A�����@��(����������@������ ��'(�����������������B����������� ��A�������@�/����=����@�/���/� ����������������+������B�����/�����
rifti - �����'���/�/������+������ �������������/����$ ���� /� ��������������������������������$�����! ��$�����/���������+ �������������
rukaze asaxvis xerxebi - ������@�������������(���������/������������������ $��������������������$ �������������������@������@���+����������@���������@�'����������������������
rukebis klasifikacia - $����� #� ����� �(��� ��!����@� !������ �� ���=�����������������������������
samedicino geografia���!���'������������#���������� (��������������
terminebis ganmartebiTi leqsikoni
190
�������� �������� ����$ =������ �� �������@� � ������ �� ����� =�$�����$ ��/�����@���������������������$��������������
samxreT-aRmosavleTis qarebi - ������ ��� ���� ���� ��������� ����� '���������������� ������� ��������� A,*O� ����B� ����� '������ ����� ���� ������ �/������ ������/����
sartylis dro – �������(��!����� ���������(�������������������������(����! ��������� �����������������
sasargelo wiaRiseulebi� =� ��'��� /�/!�� ��� ��� ��� ��� �� ��� ���'��!����� � ������� ����� �� '���/�����@� �������� �$�����$��� �� ��/��$������������� ����� ��� ������ ������!�� !��+���� ���(���� ��� �/��� �� ����!�� �� � ���=��������@����������� �����$�������� !������!��������!�����������������(������������� ������� ��������@� ����� '���� ����������� �������� '����� ���� ��� +�����#� ��I��'����=�/���!��@��������'������/����@����������� ���������J����������=�!��@�����@��!����@�$����!�����������/�� ����������J������ ����������'����� ���
specializacia - �'������������������ /�����'������!��+����������������������������� /����������'�����'��������������� /�����'�������
talRa - �$������� �� �����!�� /��@� ������ ��� '������ ���������@� ��'��+���@������ ������+��������������'(����������������+���
teqtonituri moZraobebi - �����'���!������'��!���������� �@����/�� ����/��� �����������������������'���/�/�����+��@��������������'���/�/���� $ �����(�����@�/���'(����@�����$� ���-������� ���+������
topografiuli gegma - ���D������'(����������@���/��$ �����/����������������� ������@� �������� '����� ���� �� !������ ���@� �/�/�� �� ������� �� !������!�� �������������(���� ����I�***��� ��������!������ $�
topografiuli ruka - ������������� ������������������!������ =$����
tropikebi - �$����������������������������027/��������������$�������������� �����������!��(�������������������������������!����������������������$����$������������$�@���������������!�������������$���������/�������$���'�����
fizikuri geografia - �������!�� ������ ��� ����� �� ����� !����������$�������������� ������$�����/� �������!���'�������� ��������(��������������
qveyanaTmcodneoba - �������� ������ �� ������ ��� ��������@� ���=���� '���!�� ������ �� ����$ �� �� �$�����$ �� ����������� ��$������� /��=(����������� $�����/� �� !���'���� ��������� /��(����@� ��� � ����@� ���������@��� �����@� $ �� �� �� ����������� '(����� � ���� ��������@� ����� ����� ���� +�����/��(������������������ �����/������������������������������
Rrma okeanis dablobi� =� �$����� ������ �����!�� �$�� �� ������ �
terminebis ganmartebiTi leqsikoni
191
$�������� �� ������ ���������� �������� !�#������ !������ '��/������ ��'(���������������
Sua okeanis qedebi - �$�����'��!������������������������������������@*�����$�@� ������� �=�� $�@� ���+�� ,*� ��� $�=��� ����J� ������ �'������ ��� (���� �$����� ��$���������� +������ �'�����I� ! � �����$��� /�����@� ����� �� ��������� �$����� A���=��������� ���B� ��������='(��� �$����� /������ �� �������� (�� ����� �$���!��-$�����/������
Crdilo-aRmosavleTis qarebi - ������������ ����� ����������������������'��������������������������A,*O����B������'���������������� ������� ���=����/�����/����
ciklonebi – !�$ ��� ����� ������ ��� '������ �!�� -���� ������������+��������!�������� ���'����������A%,*�������'(����B�����@��������$��������@�������� /���� ������$��� ���� ���� $��������� �/����� ����/�������� /��������������������!�������������'������������� ������+����@�����������!��=��������������� ������/���+�����/�@�'���/������ �����@�'�����
cunami - +����� '(�/��!� � �$���� �� ��'��+���� !������ �$����� ��������'��/��������������������������������������������/���������A�*=�**�$�W��=���B@��������$���"=�*��=���������@���������������������������������������������
wertilovani xerxi - ���� � $����� ��������� ������ ��� ����/��������������@� ���� ���������� ������������� ��������� ������ '��������� ���� �� ��������������������������������������
xarisxovani fonis xerxi - ���������������������������� $������������������!������������ ���(������� ����/������ �� ����������� ������������� ���������� ��� ��������������������!��������������(�������������(�����
xeSeSfoTlovani tye� =� ��!�!��������@� /������ ��� #�!��� ���'���� �(���������� ��� �����! � ������ $������� � �����$��!��� �����! � ������ ���������(�����'��������������������/�������� ������'(�������@���� �����������@�������� �/��@�� ��������������$!�� A!!@�����B�:��������'����� �����'(������@�����������!����$�������@�$��������$� ������
haeris masebi - �������������������$ ��������������/������������ ��������'����������������/��$ ��A��/��$ �B@������@�����$ �����$����� �-����������
hidrosfero� =� �����'��� '(���� ���@� ������� ������� �����'��� �������� �����������/�/!����� ��'(�������@��(������������������!����������$���������������@���������@������@�:�����@���'��/��!�'(����@�����������@��(��������-������=������ ������),T=��������!��������$���������������@��T�=������'��/��!�'(����@��T=������(���������������A��$�������������B@�*@*�T=���������'�������� ���'(�����
terminebis ganmartebiTi leqsikoni
���������������������������������������������!��
"#$�%��&%��������'���� ����
�����������
��������������
�����(���������*��������"��#������$%����&��'���$(���%&��$%�$�����)�*+� �,�//;<;
+������!�*����������������������������)�&%��������=�$���>�<����$���$%
(���������-��/��#�� �?����@�$����$�<�����/-%��#� �$��%A�$�<�&�=����/-%��#�� B���&��$�A*��$�>#�?��/��-�'%&�@ ����)�&%��������>#��/��#� B���&�$�"�����
�'���%&�%��A/�?�����%�@�+������B%'����&������C� CD�EF��������%��G��� HF��I�����
������������-�J�/-����K-��C
C)<�����D�� �AE%�$�"�A;���A�$#�<��$���FGHIJ
K=�L;��$%M((�L%�@�K������MC(�KNJ���!����D�C�+/�C*�F�D�H ��EC
(�����O�����J�J�%�@�J#�����C�P��������%'��#��%-%�������K���Q��&%G�-�#���������%��@�����������&/��-���!%?�/�-���������������!@G%��%J�/�/���#�����#��%��&%�
Q%�������������&%&�%J�J%���%�'�--��C
R�'����!%?�Q���J��EDC�R#��%�@�S�TE���1/16 .V�������%&@�E�DC�W��/���%$@'@C�W��/��!%?@C
+��%X�D��C�Y����'C�L%�@�D�ES