ეპისკოპოსი

ილია მინიატისი

მ ე გ ი ხ მობთ დღეს !

ქადაგებანი

თბილისი 2007

1

უაკ (UDC) 27

მ 691

იბედება ბათუმისა და სხალთის

მთავარეპისკოპოსის

მეუფე დიმიტრის (შიოლაშვილი)

ლოცვა – კურთხევით

რედაქტორიები: მარიამ ყიფიანი

გულისა ჩხაიძე

© ნინო გულიაშვილი

მთარგმნელ – გამომცემელი, 2007

© ლელა ასკურავა, გარეკანის ფოტო

ISBN 978-99940-68-60-9

2

მთარგმნელისაგან

მე-17 საუკუნის სასულიერო მოღვაწის, ეპისკოპოს ილია მინიატისის პიროვნება და შემოქმედებითი მემკვიდრეობა ცოტა ხნის წინ ნაკლებ ცნობილი იყო ქართველი მართლმადიდებლებისთვის. მინიატისის შრომებიდან ძალზე ცოტა რამ არის შემონახული. (უდიდესი ნაწილი მისი გარდაცვალებისთანავე განადგურდა). ჩვენამდე მოაღწია ორმა: პოლემიკურმა თხზულებამ _ «შებრკოლების ქვა» და ქადაგებებმა, რომლებსაც წინამდებარე წიგნში ვთავაზობთ მკითხველს. ჩვენ არ შევუდგებით ამ ქადაგებების განხილვას, მათი მაღალმხატვრული თუ სულიერი ღირსებების წარმოჩენას, მათი მნიშვნელობის ხაზგასმას მართლმადიდებელ ქრისტიანთა ცხოვრებაში, ამას თავად მკითხველი განსაზღვრავს. მაგრამ არ შეგვიძლია არ აღვნიშნოთ ამ ქადაგებების ერთგვარი ემოციური მუხტი. ის იმდენად ძლიერია, რომ უნებურად გაიფიქრებ: ამ ადამიანმა თავისი ხანმოკლე სიცოცხლე, ღვთისა და ადამიანებისადმი განუზომელი სიყვარული თითოეულ ქადაგებაში ჩატია, თითოეულ მათგანში თითქოსდა თავისი გული შემოგვინახა. მისი სიტყვები, ასე ძლიერ რომ ზემოქმედებენ მკითხველზე, იოლი წარმოსადგენია, როგორ ზემოქმედებდნენ მსმენელზე. ამიტომაც უწოდეს მას თანამედროვეებმა ახალი ოქროპირი...

საგანგებო აღნიშვნის ღირსია ის, რომ ილია მინიატისის წინამდებარე ქადაგებების დიდი ნაწილი ქართულ ენაზე მკითხველს ჟურნალმა «მრევლმა» გააცნო. ამ თარგმანის წიგნად გამოცემის ინიციატივაც «მრევლს» ეკუთვნის.

ვიმედოვნებთ, რომ მკითხველი შემწყნარებელი იქნება ჩვენს მიერ შესრულებული თარგმანის მიმართ.

ცნობები ეპისკოპოს ილია მინიატისის შესახებ

ილია მინიატისი დაიბადა კეფალონიის ქალაქ ლიქსურიონში (საბერძნეთი) დაახლოებით 1669 წ. ადგილობრივი მართლმადიდებელი პროტოპრესვიტერის ფრანცისკ მინიატისისა და მისი მეუღლის _ მორეზიას ოჯახში. როდესაც ათი წელი შეუსრულდა, მა-მამ იგი ვენეციის ბერძნულ ფლანგინიურ სასწავლებელში მიაბარა, როგორც მოსწავლე და პანსიონერი. აქ ილიამ საღვთისმეტყველო და ფილოსოფიური მეცნიერებების შესწავლაში, ახალი და ძველი ენების ცოდნაში ისეთ წარმატებებს მიაღწია, რომ სასწავლებლის ხელმძღვანელობამ მას, მიუხედავად ახალგაზრდული ასაკისა, დანარჩენი პანსიონერებისათვის ელინურ მეცნიერებათა სწავლება დაავალა. მინიატისი სამი წლის მანძილზე სახელოვნად და წარმატებით ასწავლიდა არა მხოლოდ სასწავლებელში, ბერძნულ ტაძარშიც. იმდროინდელი ქადაგებებიდან შემორჩა მხოლოდ ექვსი და ისიც ფრაგმენტული.

ვენეციიდან მინიატისი თანამემამულეებმა თავიანთი ჭაბუკების განსასწავლად კეფალონიაში იხმეს. ის ხალისით წავიდა მათთან და შვიდი წლის განმავლობაში მათ სკოლაში ფილოსოფიასა და სხვა მეცნიერებებს ასწავლიდა; ამავე დროს წმ. ნიკოლოზის სახ. ლიქსურიონის ტაძარში დამრიგებლურ საუბრებს ატარებდა, რომელთაგანაც ერთ-ერთია ქადაგება სიყვარულზე. ეს სიტყვა ღირსშესანიშნავია იმდენად, რამდენადაც ერთის მხრივ, ნათლად ასახავს იმ უთანხმოებებსა და სავალალო ზნეობრივ მდგომარეობას,

3

რომელშიც იმყოფებოდა მისი უბედური სამშობლო; მეორე მხრივ, უჩვენებს, თუ როგორ იღვწოდა თანამოქალაქეთა გულების გასაერთიანებლად ენამჭევრი, ღვთის სიტყვის ჭეშმარიტი მქადაგებელი და კაცთმოყვარე მინიატისი, როდესაც ამ შფოთისა და წინააღმდეგობის შედეგებს აღწერდა და მათ სახარებისეულ სიყვარულს ჩააგონებდა. ამ ახალგაზრდის განსწავლულობა და მჭევრმეტყველება მთელ იონიის კუნძულებზე მცხოვ-რები ბერძნებისთვის გახდა ცნობილი. ამან აღძრა კუნძულ ზაკინტოსის მცხოვრებნი, რათა იგი თავიანთი შვილების აღსაზრდელად მიეწვიათ. მინიატისი მათთან ჩავიდა და ოთხი წლის მანძილზე ასწავლიდა. იქიდან მას კერკირაში კუნძულის მმართველმა ანტონიუს მოლინუსმა უხმო და თავისი ძმისშვილების აღზრდა-განათლება დაავალა. ამ მმართველთან კეთილდღეობით აღსავსე ცხოვრების მიუხედავად მინიატისი არ ივიწყებდა თავის საყვარელ მოვალეობას _ ხშირად ადიოდა წმინდა კათედრაზე და კერკირელებს ისეთი წარმატებით ასწავლიდა, რომ მათ მადლიერების ნიშნად ნება დართეს, ერთ-ერთი მდიდარი მონასტრის შემოსავლით ესარგებლა. იმ ხანებში 1698 წ. მოლინუსი ვენეციაში გაიწვიეს. მან მინიატისიც თან წაიყვანა. ვენეციაში ბერძნებმა კვლავ შესთავაზეს მას ფლანგინიური სასწავლებლის მასწავლებლობა. ის დათანხმდა, თუმცა ერთი წელიწადი ასწავლიდა, რადგან კონსტანტინოპოლში ელჩად დანიშნულმა რაინდმა ლავრენტი სორანცომ იგი მრჩევლად წაიყვანა. 1703 წ. მოლდაველმა თავადმა დიმიტრი კანტემირმა ვენეციელი ელჩისგან გამოითხოვა ის და იმპერატორთან პოლიტიკური მოლაპარაკების-თვის ვენაში გაგზავნა. იმპერატორმა პატივით მიიღო მინიატისი და ორდენიც უბოძა. ის ვენიდან კონსტანტინოპოლში დაბრუნდა. აქ მსოფლიო პატრიარქმა, გაბრიელმა, თავისი სინოდის სიგელით დიდი ტაძრის მღვდელმქადაგებლად და ბერძნული სახალხო სკოლის მასწავლებლად დანიშნა. მინიატისი შესანიშნავად ასრულებდა თავის საქმეს. მაგრამ იმ მრავალი ქადაგებიდან, რომელიც მან ზემოთხსენებულ ტაძარში წარმოთქვა, შემორჩა მხოლოდ ერთი _ ქადაგება ლუკას სახარებაზე, დღესასწაულთა თაყვანისცემის შესახებ.

შვიდი წლის შემდეგ მინიატისმა კონსტანტინოპოლი დატოვა და მშობლიურ ქალაქში გადასახლდა, რათა დამქანცველი შრომისაგან დედ-მამასთან დაესვენა. კერკირელებმა ის ისევ მიიწვიეს, და ილია მინიატისიც ისევ ასწავლიდა მათ შვილებს, ისევ ქადაგებდა ეკლესიაში. კერკირიული ქადაგებებიდან არც ერთი არ შემორჩა.

მინიატისი ხალხის მხრიდან დიდი სიყვარულით სარგებლობდა. ისინი მის ქადაგებებზე იკრიბებოდნენ, მას ასევე პატივს სცემდნენ ვენეციელი დოჟებიც, რომლებიც შემთხვევას ეძებდნენ, რათა იგი სათანადოდ აღემაღლებინათ, თუმცა მინიატისი, როგორც ამას ქვევით შევიტყობთ, უსამართლობისა და სიკეთის ბოროტად გამოყენების სასტიკი წინააღმდეგი იყო. კერკირაში ქადაგებების დროს პელოპონესის მმართველმა ის ქრისტიანოპოლის თავისუფალ კათედრაზე მიიწვია, მაგრამ მინიატისმა მოკრძალებისა თუ თავისი საქმისადმი ერთგულების გამო უარი თქვა ამ პატივზე. რამდენადაც გულგრილი იყო იგი მის მიმართ, მით უფრო მოშურნედ ცდილობდნენ სამხრეთ ელადის მმართველები მის ამაღლებას. როცა მინიატისის სასულიერო სარბიელი კერკირაში ამოიწურა, ჭაბუკთა განსასწავლად და ეკლესიაში საქადაგებლად ფრანცისკ გრიმანიმ იგი ნავპალიაში მიიწვია. მინიატისმა საქმეს ისე წარმატებულად გაართვა თავი, რომ იქ მცხოვრები იტალიელებიც კი მოდიოდნენ მის მოსასმენად. ეს ქადაგებები შემორჩა.

გრიმანის ნაცვლად მარკუს ლორედანი დაინიშნა. მან დაარწმუნა მინიატისი, რომ პელოპონესის ქალაქ კერნიკში მას ეპისკოპოსის ხარისხი მიეღო. ეს მოხდა 1711 წელს.

4

ლორედანი ავგუსტინ საგრედომ შეცვალა და მინიატისი ნავპლიაში გამოიხმო. მაგრამ კერნიკელ ეპისკოპოსს აქ დიდხანს აღარ უმოძღვრია: 45 წლის მინიატისი საკუთარი მამის ხელებში გარდაიცვალა. მამამ ის ნავპლიიდან კეფალონიაში გადმოასვენა და ლიქსურიონში, მინიატების წმ. ნიკოლოზის სახელობის საგვარეულო ეკლესიაში დაკრძალა.

ილია მინიატისის უდროო სიკვდილი მისი მრავალი თზულების დაკარგვის მიზეზი გახდა. მრავალი წლის მანძილზე მის მიერ წარმოთქმული სიტყვებიდან შემორჩა მცირე ნაწილი ახალბერძნულად, რამდენიმე ქადაგება იტალიურ ენაზე და პოლემიკური თხზულება სათაურით: «ლოდი საცდურისა, ანუ აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ეკლესიების განყოფის დაწყებისა და მიზეზის განმარტება და მათ შორის ხუთი სხვაობის განხილვა». მისი ქადაგებები და ორატორული სიტყვები მის ისტორიულ განსწავლულობაზე, ღვთისმეტყველების ღრმა ცოდნაზე, ორატორული და ბუნებრივი მჭევრმეტყველების დიდ ნიჭზე მიუთითებენ. ჩვენამდე მოღწეული ქადაგებები ყურადღებიან მკითხველს საშუალებას აძლევს, დაინახოს, რომ მინიატისი იყო ნამდვილი შოლტი მანკიერებისათვის. ამაქვეყნის ძლიერთაგან, ეპისკოპოსთა და მღვდელთაგან დაწყებული, საზოგადოების ყველა ფენას ამხელდა და მათში ფესვგამდგარ მანკიერებებს ამათრახებდა.

ყოველი მისი ქადაგება სამი ნაწილისაგან შედგება: შესავალი და თემის ორმხრივი გაშუქება. მინიატისს ჰქონდა სასიამოვნო და მოღიმარი სახე, ცოცხალი თვალები, მიმზიდველი მზერა. მის სახეზე სიკეთე, გულის სინაზე და მახვილგონიერება იყო აღბეჭდილი. ჰქონდა გამაოგნებელი მახსოვრობის უნარი: ერთხელ ვენეციური პოლკის მეთაურს, რომელმაც ილირიის ჯარისკაცთა სახელობითი გადაძახილი მოისმინა, მინიატისმა უთხრა, რომ სიის მიხედვით გაიმეორებდა ჯარისკაცთა სახელებს. გენერალი გაოცდა, როცა მან ისინი იმ თანმიმდევრობით გაიმეორა, როგორითაც სია იყო შედგენილი.

მისი იტალიური ქადაგებები 1698 წელს გამოიცა, 1717 წ. კი საგანგებოდ გამოიცა მისი ორი ქადაგება სარწმუნოებასა და სიყვარულზე.

სიტყვა მარხვის პირველ კვირას

განჩინების შესახებ

«ხვალისაგან უნდა იესოს განსლვად გალილეად და პოვა ფილიპე და ჰრქუა მას იესო: მომდევდი მე»

(ინ. 1, 43) არაფერია ისე ამაყი და ცნობისმოყვარე, როგორც ადამიანის გონება. თუმც ცოდვამ

მნიშვნელოვნად დაასუსტა ის, თუმც რწმენა მისგან ბრმა მორჩილებას მოითხოვს, მაინც ასობით თვალს ახელს, რათა ყველაზე დაფარული გამოიძიოს. კარგი იქნებოდა, ასეთი ძალისხმევით ბუნების გასაოცარი საქმენი გამოეკვლია, რამეთუ ეს ადამიანის ბუნებითი სწრაფვაა, რომელსაც ის მთელი ყოფიერების შემეცნებასთან მიჰყავს. მაგრამ ადამიანი

5

ცდილობს შეაღწიოს ღვთაებრივ განგებულებათა მიუწვდომელ უხილავ სიღრმეებში, რათა დარწმუნდეს: ნამდვილად გონივრულად განაგებს თუ არა ყოველივეს უმაღლესი განგებულება ღვთისა, ის განსაზღვრავს კი წინასწარ ადამიანურ საქმეებს? განა ეს არნახული კადნიერება არ არის? ღვთაებრივი განჩინება ერთ-ერთი იმ უმეტესად მიუწვდომელ საიდუმლოთაგანია, რომლებიც ღვთაებრივი გონებისა და ყოვლადბრძნობის უფსკრულშია დამარხული. არცთუ შორს მხედველმა, აღქმაში შეზღუდულმა ადამიანურმა გონებამ თუნდაც შეისწავლოს და იკვლიოს ეს საიდუმლო _ მაინც ვერასდროს ჩასწვდება მას. მეცნიერო ღვთისმეტყველნო, ვიცი როგორ მსჯელობთ ღვთაებრივი განჩინების შესახებ. თქვენ ამბობთ, რომ განჩინება, ეს წინასწარხედვა და წინასწარი განმზადებაა ღვთის კეთილ საქმეთა, რომლებითაც უცილობლად ცხონდებიან ყველანი, ვისაც ცხონება სურს; რომ ის გონიერი ქმნილების აღსვლაა საუკუნო ცხოვრებისაკენ, არის აღრჩეულობა მადლისა და დიდებისათვის. მაგრამ არ გესმით, რომ ღმერთი დასაბამიდან ითვალისწინებს ყოველივეს, რასაც ადამიანები დროში აკეთებენ, რომ ღვთის ეს წინასწარი განჭვრეტა მტკიცეა, ხოლო ადამიანური საქმეები დროში _ თავისუფალი. რანაირად შეიძლება შევათავსოთ ღვთის ზრახვის უცვლელობა და გონიერ ქმნილებათა თავისუფალი თვითგანსაზღვრულობა? ღვთის გადაწყვეტილების უცვლელობას რის გამო არ მივყავართ აუცილებლობასთან? რატომაა ის უეჭველი და არ ექვემდებარება შემთხვევითობას? _ შორს, შორს გავიდეთ ამ კითხვებისგან და მეცნიერთა შეცბუნებისაგან, კითხვებისგან, რომლებიც არ ასწავლიან, არამედ მხოლოდ აბნელებენ გონებას. ამ გაუგებარ ნაწილში ჩვენ, ძმებო, მხოლოდ ერთი რამ გვესმის: სახელდობრ, ის, რომ განჩინება არის შეხამება ღვთაებრივი მადლისა და ადამიანის ნებისა, ღვთის მადლის, რომელიც უხმობს, და ადამიანის ნების, რომელიც ხმობას მისდევს.

გალილეისაკენ მიმავალ გზაზე ქრისტე ფილიპეს პოულობს და უხმობს მას: «მომდევდი მე» (ინ. 1, 43). ფილიპემ ირწმუნა და გაჰყვა «რომელი-იგი დაწერა მოსე სჯულსა და წინაჲსწარმეტყუელთა, ვპოვეთ: იესო, ძე იოსებისი ნაზარეთით» (ინ. 1, 45). ამგვარად ფილიპე წინასწარ განისაზღვრება სამოციქულო ღირსებისთვისა და ცათა სასუფევლის დიდებისათვის. დღეს სწორედ ამაზე გესაუბრებით. შევეცდები, დავამტკიცო ორი მდგომარეობა: პირველ რიგში _ ღმერთს სრულად აქვს სურვილი _ აცხონოს ყოველი ადამიანი; მეორე _ ადამიანს აქვს სრული თავისუფლება _ ცხონდეს ღვთაებრივი მადლის შემწეობით. ღმერთს ნებავს, და თუ ეს ნებავს ადამიანსაც, მაშინ ის უკვე განჩინებულია.

I განჩინების შესახებ სწავლება სარწმუნოების დოგმატია, ის წმინდა წერილზეა

დაფუძნებული და მასში მართლმადიდებელთაგან ეჭვი არავის ეპარება. «რომელნი-იგი ... განაჩინნა ... მსგავსად ხატისა მის ძისა თჳსისა, რაჲთა იყოს იგი პირმშო მრავალთა შორის ძმათა; ხოლო რომელნი-იგი განაჩინნა, მათცა უწოდა; და რომელთა-იგი უწოდა, იგინიცა განამართლა ... იგინიცა ადიდნა» (ჰრომ. 8, 29-30). ღვთაებრივ, საიდუმლო წინასწარჭვრეტის გონმიუწვდომელ წიგნში ღმერთი სასიცოცხლოდ ჩაწერს იმათ, ვინც შეიყვარა, ხოლო სასიკვდილოდ _ ვინც შეიძულა. «იაკობი შევიყუარე, ხოლო ესავი მოვიძულე» (ჰრომ. 9, 13) ამბობს თავად ღმერთი. როგორც მექოთნე ერთი და იგივე თიხისაგან ამზადებს ერთ ჭურჭელს საპატიოს, მეორეს კი _ არასაპატიოს, ასევე ყოვლადძლიერი ღმერთი თავის ქმნილებათაგან ერთს განადიდებს, როგორც ფასეულს, მეორეს განაგდებს, როგორც უსარგებლოს «რომელი ჰნებავს შეიწყალებს; და რომელი

6

ჰნებავს, განაფიცხებს» (ჰრომ. 9, 18) ღმერთი თავისი ნებით მოქმედებს; ვის შეუძლია შეეწინააღმდეგოს მას? «ნებასა მისსა ვინ-მე წინააღუდგა?» (ჰრომ. 9, 19). მაგრამ ამის გამო ღმერთს რაიმე უსამართლობა ხომ არა აქვს? ნუ იყოფინ! აი სწავლება პავლე მოციქულისა, სწავლება დაფარული და ამაღლებული, რომელსაც რაც მეტად ვუღრმავდებით, მით ნაკლებად გვესმის. მერედა აქედან რა? დაე ყველაფერი, რასაც წმინდა წერილი განჩინების საკითხის შესახებ ამბობს, გაუგებარი იყოს ჩვენთვის, რამეთუ ის მიუწვდომელია, რასაც წმინდა მამათა განმარტებები ამბობენ, საძნელო; სწავლულ ღვთისმეტყველთა აზრები, შეუმეცნებელია, რადგან ბუნდოვანია ისინი. დაე ეს დანაშაულად შეერაცხოს ჩვენს გონებას, სუსტსა და ბრმას, რომელსაც არ ძალუძს აღსვლა სიმაღლეზე და უხილავის განხილვა, ეს თვით მესამე ცამდე ასულ პავლესაც არ ესმოდა. ღვთაებრივ გამოცხადებათა ამ სიმაღლეზე ის მხოლოდ გონებაზე აღმატებული ღვთაებრივი ყოვლადბრძნობის გამოუკვლეველ სიღრმეს ხედავდა. ამიტომაც შესძახა განცვიფრებულმა: «ჰოი სიღრმე სიმდიდრისა და სიბრძნისა და მეცნიერებისა ღმრთისა» (ჰრომ. 11, 33) «შესაძლებელიც რომ ყოფილიყო ამის ახსნა, ცოდვა იქნებოდა ამის მოსურვება» ამბობს ოქროპირი. საკმარისია იცოდე ეს ორი ნათელი, მსუბუქი და მტკიცე მდგომარეობა: პირველი, რომ ღმერთს უნდა ჩვენი ცხონება, რამეთუ კაცთმოყვარეა; მეორე, ჩვენ შეგვიძლია ვცხონდეთ, რამეთუ თავისუფალი ვართ. ღვთის ნება და ადამიანური ნება განაჩინებენ. ღმერთს უნდა; თუკი უნდა ადამიანსაც, მაშასადამე ის განჩინებულია.

დიახ, კაცთმოყვარე ღმერთს უნდა, რომ ჩვენ ყველანი ვცხონდეთ და ეს მტკიცდება მისი იმ სამი თვისებით, რომელიც ურთიერთს არ ეწინააღმდეგება _ ღვთაებრივი მართლმსაჯულებით, მოწყალებით და განგებულებით. ღმერთმა მოგვმადლა სჯული განურჩევლად ყველას და უნდა, რომ ის ყველამ აღასრულოს: არ არის კაცი, რომ მოვალე არ იყოს ღვთის სჯულის აღსრულებისა. ბერძნები და ბარბაროსები, უსჯულონი და მართლმადიდებელნი, იუდეველნი და ქრისტიანები მოვალენი არიან ეს ვალი აღასრულონ. ამით რა ჯილდოს მოელიან ადამიანები? _ ცხონებასა და ცათა სასუფეველს. «და უკუეთუ გინდესთ, და ისმინოთ ჩემი, კეთილნი ქუეყანისანი შჭამნეთ» (ეს. 1, 19), ესაიას პირით ასე აღგვითქვამს უფალი. უდიდესი უსამართლობა ხომ არ იქნებოდა ის, რომ ღმერთს ერთი მხრივ სდომებოდა მისი სჯულის აღსრულება ხალხის მიერ, მეორე მხრივ საყოველთაო ცხონება არ სდომებოდა? ერთი ნაწილი საცხოვნებლად განეჩინებინა, ხოლო მეორე ნაწილისთვის ტანჯვა წინასწარ განესაზღვრა? როგორ? ყველას ღვაწლისკენ მოუწოდებს და ჯილდოსკენ მხოლოდ ზოგიერთს? მოითხოვს, რომ ყველა ერთნაირად ემსახუროს, მაგრამ ერთნაირი საზღაურის მიგება არ სურს? არა, მართლმსაჯულია ღმერთი, ის თვით მართლმსაჯულებაა: ყველასათვის სჯულის მიცემით მას ყველას ცხონება სურს. «ყოველთა კაცთაჲ ჰნებავს ცხოვრებაჲ» (1 ტიმ. 2, 4) ამბობს მოციქული; «რამეთუ ყველასათვის სჯულის მომცემი, თავისი სასუფევლიდან არავის აძევებს» _ განგვიმარტავს წმ. ამბროსი; შემდგომ, ვინ აიძულა უფალი ზეციდან ჩამოსულიყო და განკაცებულიყო? მისმა უკიდურესმა გულმოწყალებამ! «რამეთუ ესრეთ შეიყუარა ღმერთმან სოფელი ესე, ვითარმედ ძეცა თჳსი მხოლოდშობილი მოსცა მას» (ინ. 3, 16) აქ, დედამიწაზე გატარებული ოცდაცამეტი წლის მანძილზე რამდენი იღვაწა ღმერთკაცმა იესომ, რამდენი იტანჯა, როგორ მოკვდა! ეკლესიის მამები ამბობენ, რომ ქრისტეში ღვთაებასთან კაცობრიობის იპოსტასური ერთობის შედეგად ქრისტეს ყოველი საქმე უსასრულო პატივისა და დიდების ღირსია, ასე რომ ქრისტეს სულ მცირე ტანჯვასაც

7

შეუძლია მსოფლიო ცოდვა გამოისყიდოს. მისი ყოვლადწმინდა სისხლის ერთ წვეთსაც შეუძლია ჩააქროს ყველა ალი საუკუნო ტანჯვისა; ერთ სიკვდილს, ბუნებრივს, უმტკივნეულოს შეეძლო ეხსნა კაცთა მთელი მოდგმა. მაგრამ როცა იტანჯა, ასე არავის უტანჯია, _ როცა თავისი სისხლი უკანასკნელ წვეთამდე დათხია, როცა ასეთი წამებითა და სირცხვილით მოკვდა ჯვარზე, _ ნუთუ ფიქრობთ, რომ ეს ყოველივე მხოლოდ იმისათვის გადაიტანა, რომ ადამიანთა ერთი ნაწილი ეხსნა, მეორე კი წარსაწყმედელში დაეტოვებინა? ისე მსუბუქად შეეძლო ყველას ცხონება და ასეთი ძალისხმევით ისურვა მცირედთა ხსნა? მან უსაზღვრო საგანძური მხოლოდ იმისათვის დახარჯა, რომ პატარა გამოსასყიდი გაეკეთებინა _ თავისი ღვთაებრივი მოწყალების მთელი სიმდიდრე გადმოღვარა, რათა ასე მცირედთათვის ეყო სიკეთე? არა, ყველაზე, ყველაზე მოიფინება სიმდიდრე ღვთაებრივი ძღვენისა! იესო ქრისტეს ჭრილობა ყველასათვის იყო კურნება. იესო ქრისტეს სისხლი ყველასათვის სასწაულებრივი კიბეა, რომლითაც ყველანი აღვდივართ სამოთხეში. «ერთ არს ღმერთი და ერთ არს შუამდგომელი ღმრთისა და კაცთაჲ, კაცი იესო ქრისტე; რომელმან მისცა თავი თჳსი საჴსრად ყოველთა» (1 ტიმ. 5-6); «ერთი იგი ყოველთათჳს მოკუდა» (2 კორ. 5, 14), და თუკი მოკვდა ყველასათვის, ეს ნიშნავს, რომ ყველას ცხონება სურს. «მზე სიმართლისა ყველასათვის აღმობრწყინდა, ყველასათვის იცხოვრა, მოკვდა, ყველასათვის აღდგა» _ დაამოწმებს გრიგოლ ღვთისმეტყველი. ამასთან უეჭველი და უცილობელი ჭეშმარიტება ის არის, რომ ღვთის უმაღლესი განგებულება ყველა ქმნილებაზე ვრცელდება. «ღმერთი ყოველივეს ითვალისწინებს და ყოველივეზე ზრუნავს» _ ამბობს ბასილი დიდი; ეს განგებულება განსაკუთრებულად მთელ კაცთა მოდგმაზე ვრცელდება. სწორედ ეს არის ის ღვთაებრივი მამობრივი მზრუნველობა, რომელზედაც მთელი ჩვენი საზრუნავის მინდობას გვიწესებს ნეტარი პეტრე «ყოველივე ზრუნვაჲ თქუენნი მიუტევეთ მას, რამეთუ იგი იღუწის თქუენთჳს» (1 პეტ. 5, 7). ღვთის ბრძანებით ისევე ამოდის მზე მორწმუნეთათვის, როგორც ურწმუნოთათვის. ღმერთმა ნავსაყუდელი მოაწყო როგორც კეთილმსახურთათვის, ასევე უღირსთათვის, ჯანმრთელობას, კეთილდღეობასა და პატივს ყველა ტომს ისევე მიჰმადლის, როგორც მათ, ვინც მას ეთაყვანება, ასევე მის არმცნობლებს. თუკი ღმერთს სურს და ყველას ურიგებს იმას, რისთვისაც არ შევქმნილვართ, ანუ მიწიერს, დროებითს, მითუმეტეს ინდომებს და მისცემს ყველას იმას, რისთვისაც ვართ შექმნილი _ ზეციურსა და მარადიულს. თუკი ზეციური მამა ყველაზე ფიქრობს, ე.ი. ყველასათვის სურს ცხონება. ღმერთს სურს, რომ ყველა ცხონდეს. ამიტომაც უბრძანებს მზეს ამოვიდეს ბოროტებისთვისაც და კეთილებისთვისაც; უბრძანებს წვიმას ეპკუროს ცოდვილებსაც და მართლებსაც. მაშ ასე, ღმერთს, თავისი მართლობით, მოწყალებითა და განგებულებით ყველასათვის სურს ცხონება და რამდენადაც ეს მასზეა დამოკიდებული, არავისი წარწყმედა არ უნდა, უმცირესისაც. ამას ამტკიცებს ძე ღვთისა წმინდა სახარებაში: «ესრეთ არა არს ნებაჲ მამისა თქუენისა ზეცათაჲსაჲ, რაჲთა წარწყმდეს ერთი მცირეთა ამათგანი» (მთ. 18, 14) ის ყველას თავისკენ უხმობს და ამიტომ «ღმერთი ღმერთთაჲ უფალი იტყოდა და უწოდა ქუეყანასა» (ფს. 49, 1) მაღლითგან და დასაბამიდან ღაღადებდა წინასწარმეტყველთა პირით; ღაღადებდა ბოლო ჟამს ძეში, განხორციელებულ სიტყვაში, და მთელ დედამიწას ცხონებისაკენ მოუწოდა. ამიტომ ზეციურ იერუსალიმს, სახელგანთქმულ ქალაქს ღვთისას, სამოთხეს, როგორც იხილა იოანემ აპოკალიფსში, თორმეტი კარიბჭე ჰქონდა, სამ-სამი კარი ქვეყნიერების ოთხივე მხარეს იყო მიმართული, რათა ვიცოდეთ, რომ ღმერთმა სამოთხე მთელი

8

სამყაროსათვის განახვნა. «ღმერთი ღმერთთაჲ უფალი იტყოდა და უწოდა ქუეყანასა, რამეთუ ყოველი ადამიანის ცხონება სურს» ეს მართლაცდა ისეთი სურვილია, რომელსაც წმინდა იოანე დამასკელთან ერთად ღვთისმეტყველთა მთელი დასი საწინაპირობოს უწოდებს; ის თავისთავად არ არის საკმარისი ადამიანის ცხონებისათვის. ის არის თითქოსდა ცეცხლოვანი სვეტი, ღამით გზას რომ უჩვენებდა ებრაელებს უდაბნოში _ გიჩვენებს გზას, მაგრამ ცხონების გზაზე არ გიწვევს. ეს არის ღვთის მადლი, წინაპირობა, მაგრამ ადამიანი მას თავისი ნებით უნდა გაყვეს. ღმერთი უხმობს, მაგრამ ადამიანმა აუცილებლად უნდა ისმინოს მისი. ღვთის ნება მხოლოდ ერთი ფრთაა, აუცილებელია მეორე ფრთა, ჩვენი ნება, რათა ზეცაში ავფრინდეთ. ნება ღვთისა და ადამიანის ნება შეადგენენ განჩინებას. ღმერთს უნდა, ხოლო თუკი უნდა ადამიანსაც, ის უკვე განჩინებულია. თავდაპირველად ღმერთმა ადამიანი თავისუფალი შექმნა, მის საკუთარ ნებასვე მიანდო, არ სურს მის თავისუფლებაზე რაიმე ზეწოლა. ყოვლადძლიერია უფალი თავისი ხელისუფლებით. ყოვლადძლიერია ადამიანიც საკუთარ თავისუფლებაში. სხვაობა იმაში მდგომარეობს, რომ ღმერთი ყველაფერს აკეთებს, რაც სურს და ამაში მას ვერანაირი ძალა აღუდგება, ადამიანი კი არ აკეთებს იმას, რაც არ სურს და ვერც ვერაფერი აიძულებს. შეუძლებელია, რომ ღმერთმა არ აღასრულოს ის, რაც სურს; ასევე შეუძლებელია, რომ ადამიანმა ქმნას მისთვის არასასურველი, ამიტომ, ისევე, როგორც ადამიანს არ ძალუძს ცხონება ღვთის მადლის გარეშე, ასევე არ ძალუძს ღმერთს აცხონოს ადამიანი მისი თავისუფალი ნების გარეშე.

«მადლი, თუმცა ის მადლია, მხოლოდ მსურველებს აცხონებს» _ ამბობს ღვთაებრივი ოქროპირი. ღვთისმეტყველის სიტყვით, ცხონება, ჩვენი და ღვთის საქმე უნდა იყოს. დედამიწას აწვიმს, მაგრამ მიწა ნაყოფს არ მოიწევს, თუ მასზე მიწათმოქმედმა არ იმუშავა. მზე ყველგან ანათებს, მაგრამ ვისაც მისი დანახვა უნდა, თვალი უნდა გაახილოს. მაშასადამე ღმერთი მადლსა და შეწევნას მოგვმადლის, მაგრამ ამ მადლს უნდა ახლდეს, ხოლო ღვთაებრივ შეწევნასთან ერთად უნდა თანაიქმოდეს ნება კაცისა. უფალს ნოეს გადარჩენა უნდა წარღვნისაგან, რომელშიც მთელი მსოფლიო დაიღუპა, მაგრამ მოითხოვს, რომ მან კიდობანი თავისი ხელით ააშენოს. უნდა ნეემანის განკურნება კეთრისაგან, მაგრამ მოითხოვს, რომ ნეემანი წავიდეს და იორდანეში თავად განიბანოს; უნდა უსინათლოსთვის თვალის ახელა, მაგრამ მოითხოვს, რომ ის თვითონ წავიდეს სილოამის საბანელთან და განიბანოს. ღმერთს ყველა ადამიანის ცხონება სურს, მაგრამ მოითხოვს, თავის ცხონებას თითოეულმა ხელი შეუწყოს. ადამიანი თავისუფალია და თვალწინ არჩევანი აქვს: წყალი და ცეცხლი, სიცოცხლე და სიკვდილი. ადამიანი გონიერია, მას გონება მართავს: მას შეუძლია განასხვაოს სიკეთე ბოროტებისაგან, ნათელი ბნელისაგან. თითოეულ ადამიანს გულზე ბუნებითი სჯული აქვს დაწერილი, რომელიც ცხონებისაკენ მიმავალ ჭეშმარიტ გზას უჩვენებს. მაშ ასე, რა არის საჭირო წინასწარ განსაზღვრისათვის (განჩინებისათვის), თუ არა ღვთის მადლი, სრულად მოწვდილი, და თავისუფალი ნება ადამიანისა? უნდა ღმერთს; თუკი უნდა ადამიანსაც, მაშასადამე ის ცხონდა.

ვიცი, როგორ შეცბუნებას გამოიწვევს ადამიანში ეს საკითხი. შეუძლიათ მითხრან: ღმერთმა, ჯერ კიდევ იქამდე, ვიდრე ესავი და იაკობი რაიმე კარგს ან ცუდს გააკეთებდნენ, იქამდეც კი, ვიდრე იშვებოდნენ, იაკობი შეიყვარა, ესავი კი მოიძულა. ჰნებავს ღმერთსა, შეიწყალებს, და რომელი ჰნებავს, განაფიცხებს» (ჰრომ. 9, 18). ღმერთმა ერთი და იგივე თიხისაგან სხვადასხვა ჭურჭელი შექმნა, ერთი საპატიო, მეორე _ უპატიო. ეს ნიშნავს _

9

უფალი ერთს უხვად მიჰმადლის წყალობას, მეორეს _ არა. ღმერთი სრულიად თავისუფალია თავის ქმედებებში «რამეთუ ნებასა მისსა ვინ-მე წინაღუდგეს?» (ჰრომ. 9, 19). ამის შემდეგ როგორღა შეიძლება სურდეს მას საყოველთაო ცხონება, თუკი ერთ მხარეს მთელ თავის სიყვარულს აფრქვევს, მეორეს კი მთელ თავის რისხვას? ღმერთს ჯერ კიდევ ჩემს გაჩენამდე რომ ესავივით შევძულებოდი, რომ გასასტიკებულიყო ფარაონივით ან უღირსების ჭურჭლად შევექმენი გარყვნილი ხასიათით, სადღა იქნებოდა ჩემი თავისუფალი ნება სიკეთის კეთების ან საკუთარი ცხონების უზრუნველყოფისა? ქრისტიანენო, ვაღიარებ, რომ წმინდა წერილის ზემოთ მოყვანილი ტექსტი ამგვარ გაკვირვებასაც ბადებს, მაგრამ მას სხვა მნიშვნელობა აქვს. საიდუმლო კურთხევა, რომელიც პატრიარქმა ისააკმა თავის შვილებს მისცა, მართლაც ღვთაებრივი განგებულებით აღსრულდა; ადამიანური განსჯით ის სრულიად მცდარი ჩანს. ესავი და იაკობი _ ისააკის შვილები არიან: ესავი _ უფროსი იყო, იაკობი _ უმცროსი. ბუნებითი კანონით ესავს პირველს უნდა მიეღო მამის კურთხევა, მაგრამ ის პირველმა იაკობმა მიიღო. ეს განაპირობა სამმა გარემოებამ, რომლებიც სამ დიდ შეცდომას წარმოადგენს. პირველი: «და შემდგომად სიბერისა მის ისაკისა დაუბრყჳლდეს თუალნი მისნი ხედვად» (დაბ. 27, 1). და ის სიბრმავის მიზეზით, ისე, რომ წინასწარ არ გამოიძიებს, თუ ვინ ასაღებდა თავს უმრწმესად, კურთხევას აძლევს. მეორე: ვიდრე კურთხევას მისცემდა, ისააკმა თავის ძეს ძღვენი მოსთხოვა _ ნანადირევის ჭამა ინდომა: «განვედ ველად და მინადირე მე ნადირი; და მომართუ მე და ვჭამო» (დაბ. 27, 3-4). ასე ყიდის თავის კურთხევას მაშინ, როცა ეს უსასყიდლოდ უნდა გაეკეთებინა. მესამე: ისააკი მოტყუებულ იქნა თავისი ცოლის რებეკას მიერ, რომელსაც იაკობი ესავზე მეტად უყვარდა. მან იაკობს ესავის სამოსი ჩააცვა; ამგვარად ისააკმა აკურთხა იაკობი, რადგან ეგონა, რომ ესავი იყო. მოგვიანებით, როცა ეს შეიტყო, შეძრწუნდა მოხუცი ისააკი _ «განცჳფრდა ისაკ განცჳფრებითა დიდითა» (დაბ. 27, 33). ამ ერთობ დიად საქმეში პატრიარქი ასე ადვილად იქნა მოტყუებული ცოლისაგან. უსინათლო, საჭმლის საშუალებით მოტყუებული ისააკი ესავის კუთვნილ კურთხევას იაკობს აძლევს. მაგრამ ვინ იყო ისააკი? _ უბრალო ადამიანი. საზოგადოდ ადამიანი ხომ იძლევა კურთხევას, მიაგებს პატივს, უცოდინრობით დაბნელებული, ანგარებით ძლეული, ან უბრალოდ მოტყუებული აკეთებს არჩევანს. მაგრამ ღვთის გადაწყვეტილება კაცის გადაწყვეტილებას არ ჰგავს. «არა არიან განზრახვანი ჩემნი, ვითარცა განზრახვანი თქუენნი» (ეს. 55, 8) რამდენადაც შორსაა დედამიწა ზეცისაგან, იმდენად განსხვავდება ადამიანური სვე-ბედი ღვთაებრივისაგან. ღმერთი სხვაგვარად განაჩინებს, თავის მადლს სხვაგვარად უბოძებს, თავის დიდებას სხვაგვარად მიჰმადლის, სხვაგვარად აღირჩევს. ღმერთი ყოველივეს თვალს ადევნებს და თავისი ყოვლისმხედველი თვალით ყველაფერს უმცირესსა და დაფარულს ხედავს. ღმერთი მართალია და თითოეულს ღირსეულად განსჯის. ის არ უმზერს სახეებს, არ უყურებს ძღვენს «არა თუალ-ახუნის, არცა შეიღის ქრთამი» (2 სჯ. 10, 17), ღმერთი ყოვლადბრძენია და გაიძვერობით არ ტყუვდება, ვნებით არ იძლევა, სისუსტის გამო არ ღალატობს. მაშ ასე, ყოვლადბრძენმა, მართლმსაჯულმა და ყოვლისმხედველმა ღმერთმა შეიყვარა იაკობი, რამეთუ მისი ღვთივსათნო განწყობა განჭვრიტა, ხოლო ესავი მოიძულა, რამეთუ მისი ბოროტი ზნე წინასწარ უწყოდა. ის იწყალებს, როცა სურს, რამეთუ განჭვრეტს, რომ ის კაცი იქნება კარგი და მორჩილი ნებისა; ხოლო იმას განაგდებს, ვის ბოროტ და მოუნანიებელ გულსაც წინასწარ იხილავს. ერთს კურთხევის ჭურჭლად ხდის, როგორც პავლეს, მეორეს

10

კი უღირსების ჭურჭლად, როგორც ფარაონს, რამეთუ წინასწარ უწყის, რომ ის ნამდვილად ჭურჭელია დასაღუპად განწირული მრისხანებისა. ასე უნდა გავიგოთ ზემოთ მოყვანილი ტექსტი, ასე განმარტავენ მას წმინდა მამები, განსაკუთრებით ოქროპირი რომაელთა მიმართ მე-16 სიტყვის მე-9 თავში. ამგვარად, ხსენებული ტექსტი არ ამტკიცებს იმას, თითქოსდა ღმერთს არა აქვს შენი ცხონების სურვილი, ან შენ არა გაქვს თავისუფლება ცხონებისა. კაცთმოყვარე ღმერთი ყოველთვის გიხმობს, შენც ისურვე და ყოველთვის წინასწარგანჩინებული იქნები. ჩვენ ვაღიარებთ, რომ ღმერთი იმას აკეთებს, რაც სურს, რამეთუ ყოვლისშემძლეა. მაგრამ ასევე ვიცით, რომ ღმერთი მხოლოდ აუცილებელს აღასრულებს, რამეთუ _ მართლმსაჯულია. და თუმცა ღვთაებრივი განგებულება არ ვუწყით, რადგან ეს ღრმა უფსკრულია, ყოველ შემთხვევაში, გვწამს, რომ ღმერთში არ არის პირმოთნეობა.

როცა იესო ქრისტე იერუსალიმში ადიოდა, იაკობი და იოანე, ძენი ზებედესნი, მის წინაშე თავიანთ დედასთან, სალომესთან, ერთად წარდგნენ. თაყვანს სცემენ მას და სთხოვს სალომე: «დასხდენ ორნი ესე ძენი ჩემნი ერთი მარჯუენით შენსა და ერთი მარცხენით შენსა სასუფეველსა შენსა» (მთ. 20, 21). შეაშფოთა ქრისტე ამ უცნაურმა თხოვნამ და მიუგო: «არა იცით, რასა ითხოვთ ... არა არს ჩემი მიცემად» (მრკ. 10, 38-40). რატომ? განა ის ყოვლადძლიერი ღმერთი არ არის? განა არ შეუძლია ის აკეთოს, რაც სურს? ვის შეუძლია მას წინ აღუდგეს? «ნებასა მისსა ვინ-მე წინააღუდგა» (ჰრომ. 9, 19). იაკობი და იოანე ისევე, როგორც სხვები, მართლაც მოციქულები იყვნენ. მაგრამ ყველა მოციქულიდან მხოლოდ მათ ჰქონდათ ქრისტესთან ნათესაობა მიმადლებული. კეთილი! მაგრამ ღმერთს პირმოთნეობა არა აქვს; ღმერთი არ უყურებს არც შუამდგომლობას, არც ნათესაობას. რებეკას შეეძლო, მოტყუებით იძულებული გაეხადა ისააკი, რომ მას უსამართლობა ჩაედინა, რადგან ისააკი ადამიანი იყო. მაგრამ სალომემ ვერ შეძლო ქრისტე პირმოთნეობაზე დაეყოლიებინა. «არა იცით, რასა ითხოვთ ... არა არს ჩემი მიცემად, არამედ ვიეთა განმზადებულ არს» (მრკ. 10, 38-40). ანუ თქვა: მე ჩემი მხრივ არავის განვაგდებ ჩემი დიდებისაგან, არავის გამოვარჩევ. უპირატესობას ღირსეული მიიღებს. სიტყვა «ვიეთა განმზადებულ არს» ნიშნავს «შესთავაზე ღირსეულთ, რომლებმაც არა მხოლოდ მიიღეს ღვთისაგან ეს თვისებები, არამედ თავადაც განივითარეს ისინი» გვიხსნის ღვთისმეტყველი. მაშ ასე, ღმერთი პირმოთნე არ არის. ის თავის სასუფეველში ყველას უხმობს, არავის გამოყოფს, არამედ უპირატესობას ღირსეულთ ანიჭებს. შენც იქენი ღირსეული და წინასწარ განიჩინები.

«მე ვიყო ღირსეული? ეს როგორ? განა ღმერთმა წინასწარ არ უწყის სამოთხისთვის ვარ განწესებული თუ ტანჯვისთვის განწირული? თუ სამოთხისთვის ვარ განწესებული, მის მისაღწევად დიდი შრომა არ მჭირდება; ხოლო თუ ტანჯვა მაქვს მოსჯილი, მცდელობა ამის თავიდან აცილებისა ასევე ამაოა. არც პირველ და არც მეორე შემთხვევაში თავისუფალი არა ვარ. ხოლო თუკი თავისუფალი ვარ იმის კეთებაში, რასაც ღმერთი არ ჭვრეტს. გამოდის, რომ ღმერთი ცდება, ეს კი შეუძლებელია».

რას ამბობ ადამიანო?! თუკი თავისუფალი ხარ, ცდება ღმერთი? მე კი ვამტკიცებ, რომ თუკი მე თავისუფალი არა ვარ, ღმერთი მატყუებს, რამეთუ წინასწარმეტყველთა და მოციქულთა პირით, ასევე თავისი საკუთარი პირით სინანულისაკენ მიხმობს, თუმცა თავადაც კარგად იცის, რომ სინანულის თავისუფლება არ მაქვს. მატყუებს, როცა ჯვარს იღებს და მომიწოდებს, რათა გავყვე, თვითონ კი ჩემგან ნება აქვს წაღებული. მატყუებს,

11

როცა მცნებების შესრულებას მიბრძანებს, თავისი წინასწარი ჭვრეტით კი ძალა მთლიანად აღმიკვეთა. მაშ ასე, თუკი თავისუფალი არა ვარ, ხომ არ არის ჩვენი რწმენა სიცრუე, სახარება კი _ მხოლოდ ხუმრობა? არა! ღმერთი არ ცდება, რამეთუ ის თავად ყოვლადბრძნობაა, არავის ატყუებს, რამეთუ თავად ჭეშმარიტებაა. შენ არ გესმის, რა არის ღვთაებრივი განჭვრეტა და რას აღასრულებს ის. მაშ ისმინე. ის ჭეშმარიტად შებრკოლების ქვაა, რომელსაც მრავალნი ფეხს კრავენ და ეცემიან. მაგრამ ვინც მის შესახებ იმასვე ფიქრობს, რასაც შენ, ძალიან ცდება და შორსაა ჭეშმარიტებისაგან. თუკი ჯანმრთელი არა ხარ, ღმერთი განჭვრეტს გამოჯანმრთელდები თუ მოკვდები. განა ამის გამო ექიმი არ უნდა მოიყვანო, წამალი არ უნდა მიიღო, იჯდე და გამოჯანმრთელებას ან სიკვდილს ელოდო? ასეთ შემთხვევაში ძალზე უგონო და სულელი იქნებოდი. ერთია, როცა ღმერთი შენს გამოჯანმრთელებას ან სიკვდილს წინასწარ განჭვრეტს (ეს უცილობელი ჭეშმარიტებაა) და სულ სხვაა, თითქოსდა ღვთიური ჭვრეტა ჯანმრთელობას ან სიკვდილს გიგზავნიდეს; საკუთარ თავს რომ მოუარო, გამოჯანმრთელდები, წინააღმდეგ შემთხვევაში _ მოკვდები. ღმერთი ერთსაც და მეორესაც წინასწარ განჭვრეტს, მაგრამ არც ერთი არ მოჰყავს სისრულეში. თუ გამოჯანმრთელდები, ან მოკვდები, ორიდან ერთი იქნება სწორი, მაგრამ არა განსაზღვრული. შეეცადე მიხვდე. ღმერთი ნამდვილად წინასწარ განჭვრეტს, თუ სად იქნები _ სამოთხეში თუ ჯოჯოხეთში, მაგრამ შეიტყე თუ რა მოსდევს ამას. სარკეში ისეთები ვჩანვართ, როგორებიც სინამდვილეში ვართ. ღვთაებრივ ჭვრეტაშიც ისეთივე წარმოვდგებით, როგორებიც ვართ: ან ნათელი ასოებით სიცოცხლის წიგნში ჩაწერილები, ან სიკვდილის საბედისწერო წიგნში მონიშნულები: თუ მართალნი ვართ, _ ცხონებულ მართალთა შორის, ხოლო თუ ცოდვილნი _ განსჯილ ცოდვილთა სიაში. სარკე ჩვენს გარეგნობას ირეკლავს, ხოლო ღვთის ჭვრეტა _ ჩვენს ნებას. აი გრიგოლ ნოსელის აზრი: «ღვთის მართალი სამსჯავრო ჩვენი განწყობილებისდა მიხედვით მოიაზრება, როგორიც არის ჩვენი შინაგანი გრძნობა, მასვე მოგვაგებს თავისი თავისაგან». და როგორც სარკე არ ხდის ადამიანს ლამაზს ან უსახურს, ასევე ღვთის წინასწარჭვრეტა, რომლითაც ერთნი სამოთხისთვის არიან განწესებულნი, მეორენი კი _ სატანჯველისთვის, სინამდვილეში არც პირველს ეწევა საცხოვნებლად და არც მეორეს წარსაწყმედლად.

«უფლის წინასწარი ჭვრეტა მხოლოდ ხედვითია და არა ქმედითი» _ ამბობენ ღვთისმეტყველნი. ეს კი ნიშნავს, რომ ცხონდები ან წარწყდები არა იმიტომ, რომ ღმერთმა ეს წინასწარ განჭვრიტა, არამედ იმიტომ, რომ შენი კეთილი საქმეებით ღვთის მადლთან თანაიმოქმედე, ამით უნდა გადარჩე და ღმერთიც ჭვრეტს შენს ცხონებას; ან იმის გამო წარწყდი, რომ შენი ბოროტი საქმეებით ღვთის მადლს გაექეცი და ღმერთმა ესეც განჭვრიტა. ამგვარად, იუდამ იმიტომ კი არ გასცა ქრისტე, რომ ქრისტემ ეს წინასწარ განჭვრიტა, არამედ პირიქით _ ქრისტემ განჭვრიტა იუდას ღალატი იმიტომ, რომ მას განზრახული ჰქონდა ქრისტეს გაცემა. ამის შესახებ ფილოსოფოსი და მოწამე, ბრძენი იუსტინე ამბობს: «წინასწარი ჭვრეტა არ არის მომავლის მოვლენათა მიზეზი, არამედ მომავლის მოვლენებია მიზეზი წინასწარი ჭვრეტისა. მომავალი არ მომდინარეობს წინასწარი ჭვრეტიდან, არამედ მომავლისაგან გამომდინარეობს წინასწარი ჭვრეტა; გაცემის მიზეზი არ არის ქრისტე, არამედ თვით გაცემაა მიზეზი ღვთის წინასწარი ჭვრეტისა». თუკი ღვთივსათნოდ იცხოვრებ, ცხონდები, ხოლო თუ აღვირახსნილ ცხოვრებას ეწევი _ დაიღუპები. ღმერთი ერთსაც და მეორესაც წინასწარ განჭვრეტს, მაგრამ არც ერთს და არც

12

მეორეს ის წინასწარ არ წყვეტს. ან ცხონდები, ან წარწყდები _ ეს უეჭველია, მაგრამ წინასწარ გადაწყვეტილი არ არის.

რომ გითხრა, უკვე გადაწყვეტილია ცხონდები თუ წარწყდები-მეთქი, განა ამის გამო ეკლესიაში არ უნდა იარო, მოძღვარს აღარ უნდა მიმართო, არ ისწრაფო ქრისტიანული სათნოებებისკენ, შეწყვიტო სინანული, შენი მხრივ არაფერი აკეთო და შენს ცხონებას ან განსასჯელს დაელოდო? ასეთ შემთხვევაში შეშლილი და სულელი ადამიანი იქნებოდი. კიდევ ერთხელ ჩაიხედე სარკეში, გთხოვ. დღეს ჯანმრთელი ხარ და სარკეც ამასვე გიჩვენებს, ხვალ ავად იქნები და სარკე შენს სახეს ასეთივეს აირეკლავს, რომ მომჯობინდები _ ისევ ძველ სახეს გიჩვენებს. როგორც იცვლება შენი სახე, სარკეც ისევე ცვლის მას. ახლა, როცა ღვთივსათნოდ ცხოვრობ, ღმერთი სამოთხეში წინასწარ განგამწესებს. ხვალ შესცოდავ და ღმერთიც სატანჯველს მოგიმზადებს. კვლავ მოინანიე და ისევ ცხონება გელის. როგორც შენ ცვლი შენს ცხოვრებას, ასევე ცვლის გადაწყვეტილებას ღმერთი. ღვთის სამსჯავრო ჩვენს ნებასთან და «ჩვენს განწყობასთან ერთად მოიაზრება». წმინდა წერილიდან ორ პატარა მაგალითს მოვიყვან და ამით დავასრულებ. ნეტარი პავლე ერთი ალექსანდრიული გემით შებორკილი მიცურავდა იტალიაში, რათა იმპერატორის წინაშე წარმდგარიყო. შუაღამისას ქარიშხალი ამოვარდა, ძლიერი ქარი ქრის, ზღვა საშინლად ღელავს, ხსნა არსაიდანაა. მაგრამ ღმერთი, რომელსაც თავისი მონის ხსნა უნდა, მასთან ანგელოზს აგზავნის ასეთი სიტყვებით: «ნუ გეშინინ, პავლე! ... მიგმადლნა შენ ღმერთმან ყოველნი, რომელნი არიან შენ თანა ნავსა მაგას» (საქ. 27, 24) ამ ღვთაებრივი აღთქმის შემდეგ მენავენი გამხნევდნენ. თავიანთ გადარჩენაში დარწმუნებულებს ხომალდის დატოვება და ნავში ჩაჯდომა უნდოდათ, რათა ნაპირამდე იმით მიეცურათ. არა, უთხრა მათ პავლემ, «უკუეთუ ესენი არა იყვნენ ნავსა შინა, თქუენ განჩინებად ვერ ჴელ-გეწიფების» (საქ. 27, 31). რას ამბობ პავლე? განა ღმერთმა ყველას გადარჩენა არ განსა-ზღვრა? განა სულ ერთი არ არის გემზე დარჩებიან თუ არა ისინი? არა, ღმერთმა მათი გადარჩენა განსაზღვრა, მაგრამ მოითხოვს, რომ ამას მათაც შეუწყონ ხელი. თუკი ისინი გემზე არ დარჩებიან და თავიანთ საქმეს არ გააკეთებენ, დაიღუპებიან. ვინ დაიღუპება? ისინი, ვისაც უფალმა გადარჩენა განუსაზღვრა? განა ღვთის განგებულება იცვლება? დიახ, სხვაგვარად არც შეიძლება რომ იყოს «ესერა მიგმადლნა შენ ღმერთმან ყოველნი, რომელნი არიან შენ თანა ნავსა მაგას». _ სხვა მაგალითი: ავად გახდა მეფე ეზეკია, ღმერთმა მას სიკვდილი განუსაზღვრა და წინასწარმეტყველი ესაია გაუგზავნა, რათა ეთქვა მისთვის: «ბრძანე სახლისა შენისა, რამეთუ მოჰკუდე შენ და არა განერე» (4 მეფ. 20, 1). უბედური ეზეკია კედლისკენ ბრუნდება, ოხრავს, ტირის, ევედრება. უბედურო მეფევ, რას აკეთებ?! განა ღმერთმა არ განგისაზღვრა სიკვდილი? განა იცვლება ღვთის განჩინება? ძმანო! ეს განჩინებაც შეიცვალა! ღმერთმა შეიწყალა ეზეკია და სიცოცხლე განუსაზღვრა, წარმოიდგინეთ, თხუთმეტი წელიც კი მისცა სიცოცხლისათვის «იტყჳს უფალი ღმერთი ... აჰა, მე განგკურნო შენ ... და შევძინო დღეთა შენთა ათხუთმეტ წელ» (4 მეფ. 20, 5-6).

ძმაო, მინდა, რომ შენი ცხონება შედგეს. მაგრამ ამასთანავე ვამბობ, რომ თუკი ამას შენდა თავად ხელს არ შეუწყობ, თუკი ღვთისადმი სიყვარულში და მადლში მტკიცე, ბოლომდე ღვთივსათნოდ არ იცხოვრებ, ცხონების გადაწყვეტილების მიუხედავად, წარწყდები; და პირიქით: წინასწარ განსაზღვრულიც რომ იყოს შენი წარწყმედა, გეუბნები: თუ მოექცევი და შეინანებ, ცხონდები, მსგავსად იმისა, თუ როგორ გადადის შენი ნება კარგიდან ცუდზე, ან პირიქით. «ღვთის გადაწყვეტილება ჩვენს განწყობასთან კავშირში მოიაზრება:

13

როგორიცაა ჩვენი შინაგანი მდგომარეობა, იმასვე მოგვაგებს იგი თავისი თავისაგან». ამგვარად, ღვთის წინასწარი ჭვრეტა და წინასწარი განჩინე