სალექციო კურსი)...ლილვის დაბალ ბრუნთა...

1

(სალექციო კურსი)

I დონე - ლექცია: 30 სთ.; პრაქტიკული - 30 სთ

II დონე - ლექცია 15 სთ.; პრაქტიკული - 30 სთ

ტექნოლოგიური ფაკულტეტის საბჭოს სხდომა №13.

26.07.2013

სატრანსპორტო საშუალებები და ელექტრული წევა I-II

ლექციებში დასაბუთებულია და განმარტებულია ავტომობილების კონსტრუქციებთან დაკავშირებული

ტერმინოლოგია, ავტომობილის განვითარების ტენდენციები და ექოსისტემაზე უარყოფითი ზემოქმედების

მინიმუმამდე დაყვანა. თანამდევად კურსის რეციპიენტი სტუდენტია და მისი მიზანია შეასწავლოს

ავტომობილებისა და სპეციალიზებული მოძრავი შემადგენლობის კონსტრუქციები,

გამოუმუშავოს ახალი მექანიზმის, სისტემის და მთლიანობაში ახალი ავტომობილის

დამოუკიდებლად შეფასების უნარი, ჩამოუყალიბოს შედარებითი დასკვნის გაკეთების უნარი.

სტუდენტებზე ორიენტირებული სწავლისა და სწავლების კრიტერიუმები, შეფასების სისტემა

და უკუგების მექანიზმები განსაზღვრულია. კურსის შინაარსი და მიზნები ისეა შერჩეული, რომ

გაწონასწორებულ მთლიანობას ქმნის აკადემიურ მოთხოვნებსა და სტრატეგიის

განხორციელებაზე.

1. ზოგადი ცნება ავტომობილის შესახებ. ავტომობილების წარმოება. საავტომობილო პარკი.

ავტომობილების კონსტრუქციების განვითარების ძირითადი ტენდენციები [2.გვ 5-8].

ავტომობილების კლასიფიკაცია. მოთხოვნები ავტომობილების კონსტრუქციებზე და

ავტომობილიზაციის პრობლემები. გარემოს დაცვა და ენერგორესურსების მოხმარება[2.გვ 6-9].

(2 საათი)

ავტომობილის ძირითადი ნაწილები. ძრავა. ძარა.შასი [2.გვ. 9-12]; [3. გვ.3-14].

ავტომობილი - ბერძნული ,,ავტოს“ თვით და ლათინური ,,მობილი“ მოძრავი

ე.ი.სიტყვასიტყვით ნიშნავს თვითმოძრავ თვლიან მანქანას (ეტლს). მოძღვრება თვითმოძრავი

თვლიანი ეტლის შესახებ ჩაისახ ჯერ კიდევ ლეონარდო-დე-ვინჩის შრომებში. ავტომობილის

განვითარება დაიწყო 1860-იანი წლებიდა, კერძოდ (მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრიდან) 1860

საფრანგეთში ლენუარმა შექმნა ორტაქტიანი ძრავა; ნ.ოტო, ე.ლანგემი (გერმანია) მიერ შექმნილი იქნა

ოთხტაქტიანი ძრავა ნარევის წინასწარი შეკუმშვით - დიზელი (1867 წელი,გამომგონებლის დიზელის

საპატივცემოდ); რუსეთში პირველი ძრავა ნაპერწკლური ანთებით გაკეთდა 1889 წელს (კოსტევიჩი)

და 1899 წელს პირველი დიზელი. 1886-1888 წწ.ბეცმა და დაიმლერმა პირველი ავტომობილი; 1896

წელს პირველი რუსული ავტომობილი (იაკოვლევი). 1890 წელს საფრანგეთში შეიქმნა პირველი

პნევმატური საბურავი.

ავტომობილი კლასიფიცირდება დანიშნულების (სატრანსპორტო-სატვირთო;

სამგზავრო; სპეციალური; სპორტული); გამავლობის (ჩვეულებრივი ანუ საგზაო; გაზრდილი;

მაღალი); ძრავას ტიპის (დიზელი; კარბურატორიანი; აირის; აირტურბინული) მიხედვით.

ავტომობილი - მანქანა მკაფიოდ გამოვლენილი დინამიკური პროცესებით თანმხლები

დეტალებისა და მუშა ზედაპირების მნიშვნელოვანი (მექანიკური, თბური, ელექტრული და ა. შ.)

დატვირთვებით. ავტომობილი მოქმედებაში მოდის საკუთარი ენერგიით, არის თვლებიანი ული-

2

ანდაგო სატრანსპორტო რთული მანქანა, რომელიც შედგება მექანიზმებისა და სისტემების

ერთობლიობისაგან. მათი კონსტრუქციები შეიძლება იყოს განსხვავებული. მაგრამ ავტომობილების

უმრავლესობისათვის ძირითადი მექანიზმების მოწყობილობათა და მოქმედების პრინციპები

ერთნაირია. მრავალი საერთო აქვთ ავტომობილების დანიშნულების და მექანიზმების განლაგებაზე

დამოკიდებულ კომპონოვკას (შეთანწყობას).

ყოველ ავტომობილში გამოიყოფა სამი ძირითადი ნაწილი: ძარა, ძრავა და შასი.

ძარა ემსახურება გადასაზიდი ტვირთის განლაგებისათვის. მსუბუქი ავტომობილის ძარაში

განლაგდება როგორც მგზავრები, ისე მძღოლიც. სატვირთო ავტომობილის ძარა შედგება ტვირთქვეშა

პლატფორმისაგან (სატვირთო ძარა) და მძღოლის კაბინისაგან.

ძრავა საწვავის წვის დროს გამოყოფილ თბურ ენერგიას გარდაქმნის მექანიკურში. ამ გარდაქმნის

შედეგად ბრუნვით მოძრაობაში მოდის ძრავას მუხლა ლილვი, რომელიც რიგი მექანიზმების

მეშვეობით გადაცემს მგრეხ მომენტს ავტომობილის წამყვან თვლებისაკენ. ავტომობილების

უმრავლესობაში გამოყენებულია დგუშიანი ძრავები - კარბურატორიანი ან დიზელის. ყველაზე

ხშირად ძრავა განლაგებულია ავტომობილის წინა ნაწილში.

შასი აერთიანებს მექანიზმებისა და სისტემების ისეთ ჯგუფებს, როგორიცაა: ტრანსმისია, მზიდი

სისტემა, ხიდები, დაკიდება, საჭით მართვისა და მუხრუჭების სისტემები.

ტრანსმისია გარდაქმნის რა (შეუცვლის როგორც სიდიდეს, ისე მიმართულებას) ძრავასაგან

მიღებულ მგრეხ მომენტს გადაცემს წამყვან თვლებს. ტრანსმისიაში შედის: გადაბმულობა, სიჩქარეთა

კოლოფი, კარდანული გადაცემა, წამყვანი ხიდის კარტერში დაყენებული მთავარი გადაცემა,

დიფერენციალი და ნახევარღერძები, რომლებითაც მომენტი მთავარი გადაცემისაგან გადაეცემა

მარჯვენა და მარცხენა წამყვან თვლებისაკენ.

ავტომობილიზაციის პრობლემები: საწვავ-ენერგეტიკული მასალები (ერთი სამღერძიანი სატვირთო

ავტომობილის მოდელი შეიცავს 4500 დეტალს, 1700 კომპლექტს, მათ შორის 174 ნაკეთობას 600

დასახელების 7700 ნორმალს); საგზაო-სატრანსპორტო შემთხვევები (ყოველწლიურად საგზაო-

სატრანსპორტო შემთხვევებში იღუპება 250-300 ათასი კაცი და სახიჩრდება ან შრომის უუნარო ხდება

8-10-ჯერ მეტი); გარემოს დაჭუჭყიანება ძრავას გამონაბოლქვი გაზებისა დაავტომობილის ცვეთის

პროდუქტებით (ყველაფერი ხდება უშუალოდ ცხვირის წინ); ხმაური (ქალაქის ხმაურის 70%

საავტომობილო ტრანსპორტზე მოდის).

ცნობისთვის:

მსოფლიო საავტომობილო პარკი დღეისთვის შეადგენს 700 მილიონ ავტმობილს; მსოფლიო

საავტომობილო წარმოება ყოველწლიურად უშვებს დაახლოებით 30 მლნ. მსუბუქ ავტომობილს და 3

მლნ. სატვირთო ავტომობილს; მსოფლიოში 1კმ2 5 ავტომობილი მოდის, განვითარებულ ქვეყნებში

მისი სიმკვრივე შეადგენს 200 – 300-ჯერ მეტს; 1 მსუბუქი ავტომობილი ყოველწლიურად

ატმოსფეროდან შთანთქავს 4ტ. ჟანგბადს (O@), გამოყოფს 800 კგ ნახშირჟანგს (CO), 40 კგ აზოტის

ჟანგეულებს (NOx )და თითქმის 200კგ ნახშირწყალბადს (CH); ქალაქებში მაგისტრალური ქუჩები

შეადგენს საერთოს 20-30%, მათზე მოდის 60-80% მოძრაობა; იაპონიაში ფართობის ერთეულზე (1კმ2)

5-ჯერ მეტი ავტომობილია ვიდრე აშშ; 1კვტ ენერგიაზე ხარჯები 2-ჯერ მცირეა ელექტროსადგურებში,

ვიდრე ძრავაში; 20 მ2 ფართს იჭერს მსუბუქი ავტომობილი; 1კმ გზა საჭიროებს 2-8 კმ2 ფართობს

2. ავტომობილის გაბარიტული ზომები და გამავლობის გეომეტრიული პარამეტრები. ბაზა. ლიანდი.

კლირენსი, გამავლობის გრძივი და განივი რადიუსები. ასვლისა და ჩამოსვლის კუთხეები. წინა და

უკანა კიდულები.გაბარიტული ზომები

[2.გვ. 9-14]; [4.გვ.7-16]. (2 საათი)

3

3. ძრავა. საავტომობილო ძრავების დანიშნულება კლასიფიკაცია და მუშაობის პრინციპი. ძირითადი

ცნებები და განმარტებები.[2.გვ. 12-15]. [3. გვ.3-14]

ძრავას კინემატიკური და ენერგეტიკული მახასიათებლები.ძრავას მომენტი. ამყირავებელი

(რეაქტიული) მომენტი.სიმძლავრე.ჩქაროსნულიმახასიათებლები

[2.გვ.20-22];[1.გვ.5-14]. (2 საათი)

ძრავას ჩქაროსნული მახასიათებელი - გრაფიკული გამოსახულება, ძრავას მუხლა

ლილვის ბრუნვის სიხშირისგან ძრავას სიმძლავრის, საწვავის ხვედრითი ხარჯის და მგრეხი მომენტის

დამოკიდებულება მთლიანად გაღებული დროსელის მისაფარის დროს.

მახასიათებლებიდან, სახეზეა ნაწილობრივ ძრავას მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის

დიაპაზონები, რომელთა ზღვრებში ძრავა მუშაობს ეკონომიურად: მაქსიმალურ მგრეხ მომენტსა და

მაქსიმალურ სიმძლავრეს შორის. რეკომენდებულია ამ დიაპაზონის დამახსოვრება, რომ მათით

იხელმძღვანელო. მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის მუდმივად მომატებულ რეჟიმს ძრავა მიყავს

საწვავის მომატებულ ხარჯთან.

𝑎

b

c

z

r

V

S

𝑎b- შეშვება

bcz-შეკუმშვა

z r-წვა-გაფართოება

ra-გამოდევნა

კვტ

ნმ

გ

კვტ სთ⁄

მაქს

მინ

მაქს

მაქს ⌊

⌋

კარბურატორიან ძრავებში: ;

დიზელებში: 5 5. წითელი-დიზელი

S

კუმშვის ხარისხი:

ცნობისათვის:

P 𝑎 …… 2მპა ; P c 3 5…… 4 5მპა;

P z 4 …… 5 5მპა;

T 𝑎 6 …… 95 გრად ; Tc=45 …… 650

გრად; T z 22 …… 25 გრად

T 𝑎 6 …… 95 გრად

,წმ

4

კავშირი Y-სა და α-ს შორის, ანუ დგუშის გადაადგილებასა და მუხლა ლილვის (r რადიუსით)

მობრუნების კუთხეს შორის: კოსინუსების თეორემით OPC-დან:

2

√

√

α= , მაშინ Y=r+l

α= , მაშინ Y=



შენიშვნა: წარმოდგენილი იყო ინგლისური სკოლით.რუსული სკოლის მიხედვით

დამოუკიდებლად გააკეთეთ.

კინემატიკა:

რად წმ

რად

Vდგ. საშ დგ

n

დგ

n

r

დინამიკა

კვტ

ცხ ძ

ძრავას ენერგეტიკული მახასიათებლები.

მკვდარი წერტილები - წერტილები, რომლებშიც დგუში იცვლის მოძრაობის მიმართულებას.

მკვდარ წერტილში დგუშის სიჩქარე ნულის ტოლია. დგუშიან შიგაწვის ძრავებში განასხვავებენ ზედა

(ზ. მ. წ.) და ქვედა (ქ. მ. წ.) მკვდარ წერტილებს.

მუშა მოცულობა - ცილინდრის მოცულობა, გამონთავისუფლებული დგუშით მისი ზედადან

ქვედა მკვდარ წერტილამდე გადადგილების დროს. ცილინდრის მუშა მოცულობა იზომება კუბურ

სანტიმეტრებში ან ლიტრებში.

შიგაწვის ძრავა - თბური ძრავა, რომლის შიგნით ხდება საწვავჰაერის ნარევის წვით

გამოყოფილი სითბოს ნაწილის მექანიკურ მუშაობაში გარდაქმნა.

ქ.მ.წ

.

ზ.მ.წ. S

α β

O

P

C r l

Y B D

∑

; ძრავას მუხლა

ლილვის საყრდენებზე

მოქმედიზე მოქმედი მგრეხი

მომენტი

5

ავტომობილების შიგაწვის ძრავები ქმედების ხერხის მიხედვით არის ორ- და ოთხტაქტიანი

ძრავები. ორტაქტიან ძრავების მუშა სვლა ხორციელდება მუხლა ლილვის ერთი ბრუნის

განმავლობაში ორ ტაქტში. ასეთი ძრავას მოძრავი ნაწილები იზეთება საწვავჰაერის ნარევთან ერთად

შესული ზეთით. ორტაქტიანი (კარბურატორიანი) ძრავების მოწყობილობა, შენახვა და მომსახურება

მარტივია და იაფი, მაგრამ მათი საწვავის ხარჯი მაღალია.

ორტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავა: მარცხნივ - დგუშის მდებარეობა პირველი ტაქტის შემდეგ; მარჯვნივ - მეორე ტაქტის

შემდეგ

ორტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავა: ორტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავა. არხების

1. შემშვები სარქველი; 2. შემშვები არხი; 3. ანთების სანთლები; განლაგება და აირების ნაკადების გავლა:

4. ცილინდრების ბლოკის სახურავი; 5. გამომშვები სარქველი; 1. ფანჯარა ცილინდრის ქვედა წელში ძრავას

6. გამომშვები არხი; 7. ბლოკის სახურავის სადები; 8. ზედა კარტერიდან ახალი ჰაერის შემოსვლისთვის;

მკვდარი წერტილი; 9. დგუშის თითი; 10. დგუში; 11. ცილი- 2. გამომშვები არხი; 3. გასაქრევი ფანჯარა;

ნდრების ბლოკი; 12. ქვედა მკვდარი წერტილი; 13. ბარბაცა; 4. გამომშვები არხი; 5. წინასწარი კუმშვის

14. მუხლა ლილვი; 15 ზეთის ავზი (კარტერი); 16. საცობი კამერა

ზეთის ჩამოსხმისთვის

6

ძრავას მუშაობის ოთხი ტაქტი:

ა). პირველი ტაქტი - შეშვება (შემშვები სარქველი გაღებულია); ბ) მეორე ტაქტი - შეკუმშვა (ორივე სარქველი დაკეტილია);

გ). მესამე ტაქტი - მუშა სვლა (ორივე სარქველი დაკეტილია); დ). მეოთხე ტაქტი - გამოშვება (გამომშვები სარქველი გაღებულია)

შენიშვნა: ნახაზები (იგივე ნომრებით) იხილეთ წიგნიდან ავტომობილი ა-დან ჰაე-მდე

4.ძრავას მექანიზმებისა და სისტემების საერთო დახასიათება. მექანიზმების და სისტემების საერთო

დახასიათება[2.გვ. 15-17]; [1.გვ.11-13].

მგრეხი მომენტი - დგუშზე მოქმედი გაზების წნევის (ძალების) სიდიდის ნამრავლი მუხლა

ლილვის მუხლანას რადიუსზე. მგრეხი მომენტი იზომება ნიუტონ-მეტრებში (ნ მ). შიგაწვის ძრავადან

ტრანსმისიით მგრეხი მომენტი გადაეცემა წამყვან თვლებს. თვლებზე მგრეხი მომენტი შეიძლება

შეიცვალოს სიჩქარეთა კოლოფის და მთავარი გადაცემის დახმარებით.

წამყვან თვლებზე (ტრანსმისიით) მგრეხი მომენტის გადაცემა

მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმი. უძრავი ნაწილები (ცილინდრების სახურავი; ცილიდრების ბლოკი,

მასრა, ქვეში (კარტერი), სამაგრ-გამამკვრივებელი დეტალები). დეტალების დახასიათება[2.გვ. 24-27];

[1.გვ14-16]. (2 საათი)

მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმი - მექანიზმი, რომელიც შიგაწვის ძრავაში დგუშის

უკუსვლით-ფარდობით სწორხაზოვან მოძრაობას გარდაქმნის მუხლა ლილვის ბრუნვით მოძრაო-

ბაში. მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმს მიეკუთვნება უძრავი დეტალები (ცილინდრების ბლოკი,

7

ცილინდრების თავი სახურავით, ზედა და ქვედა კარტერი, სამაგრ-გამამკვრივებელი დეტალები) და

მოძრავი დეტალები (დგუშ(ებ)ი, დგუშის თით(ებ)ი, ბარბაც(ებ)ი და მუხლა ლილვი მქნევარათი).

შენიშვნა: ნახაზები (იგივე ნომრებით) იხილეთ წიგნიდან ავტომობილი ა-დან ჰაე-მდე. ნახ. გვ.70

მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმი. მოძრავი ნაწილები (დგუშის ჯგუფი; ბარბაცას ჯგუფი; მუხლა

ლილვის ჯგუფი)[2.გვ. 26-30]; [1.გვ 15-17].

დგუში - დეტალი, შიგაწვის ძრავას მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმში. დგუში ცილინდრში

ფარდობითად და სწორხაზობრივად (ზევით და ქვევით) გადაადგილდება და საწვავჰაერის ნარევის

წვით მიღებულ წნევის ენერგიას დგუშის თითით და ბარბაცათი გადაცემს მუხლა ლილვზე. დგუშის

რგოლების დახმარებით დგუში მჭიდროდ მიეკვრება ძრავას ცილინდრების კედლებთან. დგუში

უზრუნველყოფს საწვავჰაერის ნარევის დამუხტვას და შეშვებას და ცილინდრის მუშა ზედაპირით

გამოაქვს საწვავჰაერის ნარევის წვის სითბოს ნაწილი.

ორტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავას დგუში ფანჯრებითაა დამზადებული დგუშის პერანგში

ჭვრიტინიანი აირგანაწილების უზრუნველყოფისთვის. ორტაქტიან კარბურატორიან ძრავებში დგუშს,

ცილინდრს და დგუშის თითს შორის სრიალის ზედაპირები იზეთება საწვავში შეცული ზეთით;

ოთხტაქტიან კარბურატორიან ძრავებში შეზეთვა ხორციელდება გაშხეფვისა და ზეთის ღრუბლის

გზით. ოთხტაქტიან კარბურატორიან ძრავებში დგუშის ზეთსაცლელი რგოლი ცილინდრის კედლის

ზედაპირიდან ზეთის ჟარბი ნარჩენების აცლის და კარტერში დაბრუნების ანგარიშზე ამცირებს ზეთის

ხარჯს.

დგუშის ან დგუშის თითის უწესივრობათა ხარისხში შეიძლება აღინიშნოს დგუშის ცილინდრის

კედლებზე დარტყმებით გამოწვეული ყრუ კაკუნი. ყველაზე უკეთესად ეს ისმის ძრავას მუხლა

ლილვის დაბალ ბრუნთა რიცხვების დროს. დგუშის თითის კაკუნები შერწყმულია ლითონურ,

მკვეთრ, როგორც გაორებულ ბგერებში. ის აღმოცენდება დგუშის თითის გადიდებული ღრეჩოდან და

გამოკვეთილად ისმის ძრავას უქმ სვლაზე მუშაობის დროსაც კი.

სხვა უწესივრობების ხარისხში შეიძლება იღინიშნოს ის, რომ განცდილი დიდი დატვირთვების

შედეგად დგუშის თითები ხანდიხან ტყდება. ეს აკუსტიკურად მაღალი სიხშირის ბგერებში

გამოვლინდება ძრავას მუშაობის ყველა რეჟიმებზე (ცივ ან გახურებულ მდგომარეობაში, მცირე ან

დიდი დატვირთვების დროს).

დგუშის თითი - იხ. დგუში.

დგუშის სვლა - მუხლა ლილვის ნახევარი ბრუნის დროს დგუშის მიერ ზედადან ქვედა მკვდარ

წერტილამდე გავლილი მანძილი (იხ. შიგაწვის ძრავა).

დგუში:

1. ბარბაცას თავი; 2. ბარბაცას თავის

მილისა; 3. ბარბაცა; 4. საკეტიანი რგოლი;

5. დგუშის თითი; 6. დგუშის ქვედა წელი

(კალთობი); 7. ზეთგამცლელი რგოლი;

8. დგუშის რგოლი; 9. ცილინდრი

8

ბარბაცა - დგუშის თითის საშუალებით დგუშის მუხლა ლილვთან შემაერთებელი შიგაწვის

ძრავას დეტალი. ბარბაცა დგუშის დატვირთვებს გადაცემს მუხლა ლილვს და პირიქით. ბარბაცას

უწესივრობების ხარისხში შეიძლება აღინიშნოს ბარბაცას საკისრის სადებების კაკუნი (ლითონური

ხმა). ბარბაცას კაკუნი კარგად ისმის ძრავას უქმ სვლაზე მუშაობის დროს და ძლიერდება მუხლა

ლილვის ბრუნვის სიხშირის გადიდებით. ბარბაცას საკისრების ცხელ ძრავაში კაკუნი ძლიერია. ცივ

ძრავაში ზეთი ბლანტია, შედეგად ზეთის სქელი აფსკის გამო კაკუნის ხმა სუსტია.

ბარბაცას კაკუნის მიზეზები და მათი გამოსწორება

უწესივრობა შესაძლებელი მიზეზები ძრავაში არარეკომენდებული ზეთის

გამოყენება

ზეთის არასაკმარისი წნევა

ზედმეტად დიდი ღრეჩო საბარბაცე

ყელებსა და საკისრების სადებებს შორის

ყელების ან სადებების ცვეთის გამო

შეიცვალოს ზეთი რეკომენდებულით

შეკეთდეს ზეთის ტუმბო, გაიწმინდოს შეზეთვის სისტემის

არხები

შეიცვალოს საკისრების სადებები და გაიხეხოს საბარბაცე

ყელები

ცილინდრი - შიგაწვის ძრავას ცილინდრების ბლოკის ნაწილი და დგუშის უკსვლით-

ფარდობითი მოძრაბის გეზის მიმცემი ცილინდრული სხეული. ცილინდრი ღებულობს საწვავჰაერის

წვის დროს გაზების წნევას და სითბოს ნაწილი, წარმოქმნილი მისი წვის შედეგად გარემომცველ

ჰაერში (ჰაერი, გამაგრილებელი სითხე) გამოაქვს. გაარჩევენ ცილინდრების შემდეგ სახეებს: წყლით

გაგრილებული, რომლებშიც მუშა ზედაპირსა და ცილინდრის პერანგს შორის არსებობს ღრუ სივრცე,

რომლის მიხედვით წყალი ცირკულირდება; ჰარით გაგრილებით, გამაგრილებელი წიბოების მქონე

სითბოს ჰაერში გამოყვანის გადიდებისთვის. ზემოდან ცილინდრს ეხურება ცილინდრის თავი,

რომელშიც განლაგებულია წვის კამერა. ცილინდრის თავში აგრეთვე მოთავსებულია ანთების

სანთელი, ხოლო ოთხტაქტიან ძრავებში შემშვები და გამომშვები არხები, აგრეთვე აირმანაწილებელი

მექანიზმის დეტალები (სარქველები, მხრეულები, აირგამანაწილებელი ლილვი). ჰერმეტულობის

უზრუნველყოფისთვის ცილინდრების ბლოკსა და ბლოკის თავს შორის თავსდება შუასადები.

მრავალცილინდრიან ძრავებში ცილინდრები ჩვეულებრივ განლაგდება ცილინდრების ბლოკში და

ბლოკის საერთო თავით იხურება.

ბლოკის თავზე ზუსტად დადგენილი თანმიმდევრობით უნდა ქანჩების ამოხრახნა და ჩახრახნა.

განასხვავებენ ცილინდრების სველ მასრებს, რომლებიც იდგმება და ამოიღება ბლოკის

კორპუსიდან და სითხით გრილდება. აგრეთვე მშრალი მასრები, რომლებიც ცილინდრების ბლოკში

ჩაიწნეხება. ცილინდრი ძლიერ გაცვეთილია, თუ ძრავაში შეიმჩნევა ზეთის გაზრდილი ხარჯი

(ნამუშავარი გაზების გამოშვების სისტემის შიგა ზედაპირები დაფარულია ნამწვით, გადაცემის

ბარბაცა:

1. ბარბაცას ზედა თავის საკისარი; 2.

ბარბაცას ზედა თავი; 3. ნახვრეტი

ზეთის მიწოდებისთვის; 4. ბარბაცა;

5. ბარბაცას ქვედა თავი; 6 ქვედა თავის

სადებები; 7. სადებების სახურავი; 8,9.

შემაერთებელი დეტალები

9

ჩართვის დროს გამომშვები მილებიდან შეიმჩნევა ცისფერი კვამლის მორგვები) ან თუ ძრავა ვერ

ფლობს საკმარის კომპრესიას (ცივი ძრავას ცუდი გაშვება და მასში მომატებული ხმაური).

სითხით (𝑎) და ჰაერით (b) გაგრილების ცილინდრები

ბლოკის თავის ქანჩების ჩახრახნის თანმიმდევრობა

ცილინდრების ბლოკის შუასადები - იხ.შუასადებ(ებ)ი.

ცილინდრების მუშაობის რიგი - ძრავას ცილინგრებში საწვავჰაერის ნარევის აალების

განსაზღვრული თანმიმდევრობა. ის დამოკიდებულია ძრავას კონსტრუქციისგან და შეირჩევა

ძრავების ინერციული მასების შეწონასწორებისა და მისი მდოვრე მუშაობის უზრუნველყოფის

ანგარიშით. ოთხცილინდრიან ოთხტაქტიან ძრავებში ცილინდრების მუშაობის რიგის გავრცელებული

ცილინდრების მასრები:

მარცხნივ სველი; მარჯვნივ მშრალი;

1. ცილინდრი; 2. მასრა; 3. გამაგრილებელი

სითხე; 4. რეზინის გამამკვრივებელი

რგოლი

10

სახეა 1-2-4-3 და 1-3-4-2;ექვსცილინდრიანში 1-5-3-6-2-4; რვაცილინდრიან V-მაგვარ ძრავებში 1-5-4-2-

6-3-7-8. პირველად ითვლება ცილინდრი მქნევარას საწინააღმდეგო მხარეს; V-ში კი მქნევარას

საწინააღმდეგო მარცხენა მხარეს.

მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმი - მექანიზმი, რომელიც შიგაწვის ძრავაში დგუშის

უკუსვლით-ფარდობით სწორხაზოვან მოძრაობას გარდაქმნის მუხლა ლილვის ბრუნვით მოძრაო-

ბაში. მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმს მიეკუთვნება უძრავი დეტალები (ცილინდრების ბლოკი,

ცილინდრების თავი სახურავით, ზედა და ქვედა კარტერი, სამაგრ-გამამკვრივებელი დეტალები) და

მოძრავი დეტალები (დგუშ(ებ)ი, დგუშის თით(ებ)ი, ბარბაც(ებ)ი და მუხლა ლილვი მქნევარათი).

მუხლა (მუხლანა) ლილვი - შიგაწვის ძრავას კარტერში ძირითად საკისრებზე დაყენებული

მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმის დეტალი. მუხლა ლილვი დგუშის უკუსვლით-ფარდობით სწორხა-

ზოვან მოძრაობას გარდაქმნის ბრუნვით მოძრაობაში. მუხლა ლილვის ერთ ბოლოზე სტარტერის

ამძრავი კბილანის მოდებისთვის მაგრდება მქნევარას კბილანა გვირგვინითურთ; ლილვის მეორე

ბოლოზე განლაგებულია გამანაწილებელი ლილვის ამძრავის კბილანა და შკივი ვენტილატორისა და

გენერატორის აძვრისთვის.

შედარებით ხშირად წარმოქმნილი უწესივრობა - ლითონური ყრუ ხმა (ბრახუნი), რომლის

სიხშირეც იზრდება მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის გაზრდით. მუხლა ლილვის საკისრებში

მეტისმეტი ღრეჩო არის არათანაბარი პაუზებითურთ დიდი მკვეთრი ბგერების წარმოქმნის მიზეზი,

რომლებიც განსაკუთრებით ისმის ავტომობილის უწყვეტი აჩქარებითა და შენელებით მოძრაობის

დროს.

მქნევარა - დისკო, ხისტად შეერთებული მუხლა ლილვით, რომელიც ასრულებს გადაბმულობის

წამყვანი დისკოს ფუნქციას და სტარტერის აძვრისათვის აქვს დაწნეხილი კბილანა გვირგვინი. მქნევარას

ბრუნვის კინეტიკური ენერგიის ხარჯზე სრულდება ძრავას არამუშა (შეწოვა, შეკუმშვა, გამოდევნა)

ტაქტები, უზრუნველყოფს მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმის მდოვრე მუშაობას.

ძრავას კარტერი - ცილინდრების ბლოკის ქვედა ნაწილი. ქვევიდან კარტერი იხურება ქვეშით

(კარტერის ქვეში), რომელიც ზეთის რეზერვუარია.

ძრავას კარტერის ვენტილაცია - ძრავაში ვენტილაციის უზრუნველმყოფი მოწყობილობათა

კომპლექსი. ამ დროს ხდება ძრავას კარტერისგან ნამუშავარი გაზების (უარყოფითად ზემოქმედებს

მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმი:

1. დგუში; 2. ცილინდრი; 3.

მქნევარა; 4. ბარბაცას საკისარი; 5.

მუხლა ლილვის ძირითადი

საკისარი;

6. გამანაწილებელი ლილვის

ამძრავი კბილანა

11

ძრავას ზეთის სამსახურის ვადასა და შემზეთ თვისებებზე) გამოცლა. ვენტილაციის წყალობით

კარტერში გამორიცხულია მომატებული წნევა. ძრავას კარტერის გაზები გამოიცლება ძრავას შემშვებ

სისტემაში გაუხშოების ანგარიშზე და წვავენ ძრავას ცილინდრებში.

5. აირგამანაწილებელი მექანიზმი დანიშნულება და ტიპები. აირგანაწილების ფაზები.

აირგანაწილების დიაგრამა. სარქველ, აირგამანაწილებელი ლილვი და სხვა დეტალების

დახასიათება[2.გვ. 30-35]; [1. გვ18-20]. (2 საათი)

აირგანაწილება - ძრავაში საწვავი ნარევის შეშვების და მისგან ნამწვი აირების გამოშვების

პროცესი.

აირგანაწილების დიაგრამა -იხ. შიგაწვის ძრავა.

ოთხტაქტიან ძრავების მუშა სვლა ხორციელდება მუხლა ლილვის ორი ბრუნის განმავლობაში ოთხ

ტაქტში. თითოეულ ცილინდრს აქვს ორი სარქველი - შემშვები და გამომშვები, რომლებიც

გამიზნულია ნამუშავარი გაზების გამოშვებისა და საწვავჰაერის ნარევის ახალი წილის შეშვებისთვის.

საწვავჰაერის ნარევით ცილინდრების შედარებით უკეთესი შევსებისა და ნამუშავარი გაზებისგან

თანადროული გაწმენდის უზრუნვეელყოფისთვის შემშვები და გამომშვები სარქველები, თანამდევად

გაიღება ადრე და დაიხურება გვიან, ვიდრე დგუში მიაღწევს შესაბამის მკვდარ წერტილებს.

ზუსტად ასევე ანთების მომენტი წინ უსწრებს დგუშის ზედა მკვდარ წერტილში (ზ. მ. წ.) მისვლას.

ნათქვამი კარგად ჩანს აირგანაწილების მოყვანილ დიაგრამაზე.

ძრავას კარტერის ვენტილაცია:

1. ლილვაკი ახალი ჰაერის

შესვლისთვის; 2. ჰაერის ფილტრი; 3.

ნამუშავარი გაზების გამომყვანი

მილი; 4. ალჩამქრობი; 5.

ზეთგამომცალკევებელი; 6. ძრავას

კარტერი

12

ოთხტაქტიანი ძრავას მოძრავი დეტალები იზეთება კომბინირებული შეზეთვით. უწესივრობები,

რომლებიც წარმოიქმნება შიგაწვის ძრავაში (მაგალითად, ძრავა არ გაიშვება, მუხლა ლილვის მაღალი

ბრუნვის სიხშირეებზე არ ავითარებს სრულ სიმძლავრეს, მუშაობს არამდგრადად, ქრება, აღიქმება

ძრავას ვიბრაცია, გადახურება), თანმიმდევრობით აღწერილია ძრავას ცალკეული კვანძების და

მექანიზმების შესახებ სტატიებში.

აირგამანაწილებელი მექანიზმი – მუშა პროცესის მიმდინარეობის შესაბამისად ძრავას

ყოველ ცილინდრში ცხელი ნარევის (კარბურატორიანი ძრავები) ან ჰაერის (დიზელი) შეშვებისა და

ნამუშავარი გაზების გამოშვების მომმსახურებელი მექანიზმი. ოთხტაქტიან ძრავებში უმთავრესად

გამოყენებულია სარქველებიანი აირგამანაწილებელი მექანიზმები.

მსუბუქი ავტომობილების აირგამანაწილებელი მექანიზმები:

მარცხნივ: 1. სარქველის უნაგირი; 2. სარქველი; 3. მარჯვნივ: 1. აირგამანაწილებელი მექანიზმის სახურავი;

სარქველის მიმმართველი მილისა; 4. ცილინდრების 2. მხრეული; 3.მხრეულის ღერძი; 4. მხრეულის მარეგული-

ბლოკის თავი; 5. სარქველის ზამბარა; 6. მხრეული; 7. რებელი ხრახნი; 5. სარქველების საცობის გამამკვრივებელი

მხრეულის ზამბარა; 8. გამანაწილებელი ლილვი; 9. 6. გამანაწილებელი ლილვი; 7. სარქველი

საკისრის კორპუსი; 10 მარეგულირებელი ხრახნის

ქანჩი; 11. კონტრქანჩი

ოთხტაქტიანი

კარბურატორიანი ძრავას

აირგანაწილების დიაგრამა:

A – შემშვები სარქველი

ღიაა; B - შემშვები

სარქველი დახურულია; C -

გამომშვები სარქველი ღიაა;

D - გამომშვები სარქველი

დახურულია

13

აირგამანაწილებელი მექანიზმის ამძრავი - შიგაწვის ძრავას მექანიზმი, რომელიც

უზრუნველყოფს ცილინდრებში მუშა პროცესის მიმდინარეობის შესაბამისად საწვავჰაერის ნარევის

(კარბურატორიანი ძრავები) ან ჰაერის (დიზელის ძრავები) შეშვებას და ნამუშავარი აირების

გამოდევნას. ოთხტაქტიან ძრავებში უმთავრესად გამოყენებულია სარქველებიანი

აირგამანაწილებელი მექანიზმები.

სარქველებიანი აირგამანაწილებელი მექანიზმები ცილინდრების მიმართ სარქველების განლაგების

ადგილის მიხედვით განსხვადებიან სარქველების ქვედა და ზედა განლაგებითურთ მექანიზმები.

საწვავჰაერის ნარევის ან ჰაერის შემშვები ნახვრეტების გადამფარავ სარქველებს ეწოდება შემშვები

სარქველები; ნამუშავარი აირების გამომშვები ნახვრეტების გადამფარავ სარქველებს ეწოდება

გამომშვები სარქველები. საავტომობილო ძრავების უმრავლესობაში ყოველ ცილინდრს აქვს ერთი

შემშვები და ერთი გამომშვები სარქველი. ზოგიერთი ძრავებისთვის ცილიდრები აღჭურვილია სამი ან

ოთხი სარქველებით: ორი შემშვები და ერთი გამომშვები ან ორი შემშვები და ორი გამომშვები.

აირგამანაწილებელი მექანიზმს მიეკუთვნება: მუხლა ლილვის კბილანა, აირგამანაწილებელი

ლილვის ამძრავის კბილანა, როგორც წესი განლაგებულნი ძრავას წინა ნაწილში, აირგამანაწილებელი

ლილვი, შემშვები და გამომშვები სარქველები მხრეულას (ბერკეტის) ზამბარებითურთ, მბიძგავების

შტანგი (ლატანი), სარქველების მბიძგავები.

აირგამანაწილებელ ლილვს აქვს ძრავას ცილინდრების რიცხვის შესაბამისი მუშტების რაოდენობა.

სარქველი შედგება თავისა და ღეროსგან, რომელიც გამიზნულია წვის კამერის ჰერმეტიზაციის და

აირგამანაწილებელი მექანიზმის მართვის უზრუნველყოფისთვის. მბიძგავები აირგამანაწილებელი

ლილვის მოძრაობას გადაცემს მხრეულებს. მხრეულა თავის მხვრივ გადაცემს მუშტების მოძრაობას

მბიძგავებს და სარქველების მბიძგავების შტანგს. მხრეულას ხრახნის მეშვეობით შეიძლება

სარქველებს და მბიძგავებს შორის ღრეჩოს რეგულირება. სარქველები იმართება აირგამანაწილებელი

ლილვის მეშვეობით, რომელიც აძვრაში მოდის მუხლა ლილვისგან. აირგამანაწილებელი ლილვი

განლაგებულია ან ძრავას კარტერში (სარქველების ქვედა განლაგება), ან ძრავას ცილინდრების

ბლოკის სახურავში (სარქველების ზედა განლაგება). აირგამანაწილებელი ლილვის ქვედა განლაგების

დროს სარქველები ქმედებაში მოდის მბიძგავების შტანგებით და მხრეულათი; აირგამანაწილებელი

ლილვის ზედა განლაგების დროს - მხრეულათი (ან ბერკეტებით) ან უშუალოდ აირგამანაწილებელი

ლილვით. აირგამანაწილებელი ლილვის ყოველ მუშტას ეყრდნობა მხრეულა ან სარქველის მბიძგავი.

სასარქველო ზამბარით დახურული სარქველი მიჭერილია უნაგირთან. აირგამანაწილებელი ლილვის

აირგამანაწილებელი მექანიზმის ამძრავი:

1 - აირგამანაწილებელი ლილვის

დაყენების ნიშანი (ჭდე); 2 -

აირგამანაწილებელი ლილვი; 3 - ჯაჭვის

დამაწყნარებელი (მიმმართველი); 4 -

მუხლა ლილვი; 5 - მუხლა ლილვის

კბილანა; 6 - აირგამანაწილებელი

ლილვის ამძრავი ჯაჭვი; 7 - ,,ზედა

მკვდარი წერტილი“-ს დასაყენებელი

ნიშანი; 8 - დამხმარე მექანიზმების

ამძრავი შუალედი კბილანა; 9 - დამჭიმი

ბუნიკი; 10 - დამჭიმი სამარჯვი; 11 -

ცილინდრების ბლოკი; 12 - ხუფიანი

ქანჩი; 13 - აირგამანაწილებელი ლილვის

ამძრავი კბილანა

14

მუშტას გადარბენის დროს სარქველის შესაბამისი მხრეულა ან მბიძგავი წამოწევს სარქველს, ამ დროს

სარქვე -

აირგამანაწილებელი მექანიზმის უწესივრობათა მიზეზები და მათი გამოსწორების ხერხები

უწესივრობა მიზეზი უწესივრობის გამოსწორება

ძრავა ვერ ანვითარებს

სრულ სიმძლავრეს

ძრავას მუშაობა უქმ

სვლაზე არამდგადია ან

ქრება

ზეთის გადამეტებული

ხარჯვა

შემშვები და გამომშვები

სარქველების კაკუნი

არასწორია სარქველების ღრეჩოების

რეგულირება

დამწვარია ან დეფორმირებულია სარქველები

დაცვეთილია ან დაზიანებულია სარქველების

ღეროების სადებები (ზეთამრეკლები)

სარქველების გადამეტებული ცვეთა

სარქველების მიმმართველი მილისების

მნიშვნელოვანი ცვეთა

მხრეულას და მუშტას (მბიძგავებს) შორის

ძალიან დიდია ღრეჩო

გატეხილია სარქველების ზამბარა

ძალიან დიდია ღრეჩო სარქველის ღეროსა და

მიმმართველს შორის

აირგამანაწილებელი ლილვის ერთი ან

რამდენიმე მუშტების გადამეტებული ცვეთა

დარეგულირდეს სარქველების

ღრეჩოები

შეიცვალოს სარქველები

შეიცვალოს სადებები (ზეთამრეკ-

ლები)

შეიცვალოს სარქველები

შეკეთდეს ცილინდრების ბლოკი

დარეგულირდეს ღრეჩოები

შეიცვალოს სარქველის ზამბარა

შეიცვალოს სარქველები და მი-

ლისები

შეიცვალოს აირმანაწილებელი

ლილვი

ლის ზამბარა იკუმშება, ხოლო სარქველი იღება ჰაერსაწვავ ნარევის ან ნამწვი აირების გავლისთვის იმ

მომენტამდე მანამ მუშტა არ მობრუნდება და სარქველი შეკუმშული ზამბარის გაშლის შედეგად არ

დაიხურება.

იმისთვის, რომ გარანტირებული იყოს სარქველების დახურვა ძრავას მუშაობის ყველა რეჟიმზე,

აირგამანაწილებელ მექნიზმის ღრეჩოები სწორად უნდა იყოს დარეგულირებელი. სარქველების

ბუნებრივი ცვეთის შედეგად აუცილებელია მათი დარეგულირება ყოველი 10 ათასი კმ გარბენის

შემდეგ. სასრქველო მექანიზმის ღრეჩოების გადიდება არის სარქველების დამახასითებელი ხმაურის

მიზეზი. სარქველების კაკუნის სიხშირე დაბალია, ვიდრე ძრავაში ნებისმიერი სხვა კაკუნის სიხშირე,

რამდენადაც სარქველების აძვრა ხდება აირგამანაწილებელი ლილვის ქმედებით, რომლის ბრუნვის

სიხშირე 2-ჯერ მცირეა მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირეზე. სასარქველო ღრეჩოს დაყენება

ავტომობილის ინდივიდუალური მფლობელის მიერ შეიძლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ ის

ფლობს საკმარის ტექნიკურ ცოდნას და გამოცდილებას.

სარქველების ღრეჩოს თვითნებური დარეგულირების დროს აუცილებელია შესაბამისი მარკის

მსუბუქი ავტომობილის ექსპლუატაციის რეკომენდაციებით ხელმძღვანელობა. შემშვები და

გამომშვები სარქველების უსწორებების მიზეზები და გამოსწორება ნაჩვენებია ცხრილში.

მანაწილებელი ლილვი - სარქველების ამძრავი მექანიზმის მუშტა ლილვი, განლაგებული

ცილინდრების ბლოკში (ქვედა განლაგება) ან ბლოკის თავში (ზედა განლაგება). მუშტები უშუალოდ ან

მბიძგავებით (ბერკეტებით) ზემოქმედებს სარქველებზე, დროის ხანგრძლივობით მართავს მათ

გაღებას ან დახურვას. ცილინდრების მუშაობის რიგის შესაბამისად მუშტები ერთმანეთის მიმართ

ძვრით არის განლაგებული. მუშტების ფორმა შეესაბამება ძრავას სიმძლავრით მახასიათებლებს.

15

მანაწილებელი ლილვი:

1. მილტუჩი ამძრავი ჯაჭვის ვარსკვლავას მიერთებისთვის; 2. მუშტები; 3. ლილვი; 4. საკისრები

მანაწილებელი ლილვი ბრუნვით მოძრაობაში მოდის მუხლა ლილვისგან კბილანების, ჯაჭვის

ამძრავის ან კბილანა ღვედის დახმარებით და ბრუნავს სიხშირით, 2-ჯერ მცირე. ვიდრე მუხლა

ლილვი. ხშირად მანაწილებელი ლილვის დახმარებით ხორციელდება სხვა აგრეგატების აძვრა (მაგა-

ლითად, ანთების მანაწილებლის, ზეთის ან საწვავის ტუმბოების).

მანაწილებელი ლილვის მუშტებსა და ბერკეტებს შორის არათანაბარი ღრეჩოები არის ძრავას

ვიბრაციის მიზეზი, მისი მუშაობა არამდგრადია უქმ სვლაზე ან გაჩერების დროს. ეს უწესივრობები

საჭიროა გამოსწორდეს მუშტებს (ბერკეტებს, მბიძგავებს) და სარქველებს შორის ღრეჩოების რეგული-

რების საშუალებით. თუ ღრეჩოები ძალიან მცირეა, ძრავა ვერ ანვითარებს სრულ სიმძლავრეს და

სარქველები სწრაფად ცვდება.

6. შეზეთვის სისტემა.ხახუნის სახეები. შეზეთვის სისტემის დანიშნულება, სახეები. მოთხოვნები

ზეთებზე. ზეთის ტუმბო,ფილტრები. ზეთის რეგენერაცია [2.გვ. 36-38]; [1.გვ 22-24].

ძრავას შეზეთვის სისტემა - ზეთის მოხახუნე ზედაპირებთან მიყვანის უზრუნველმყოფი

ელემენტების ერთობლიობა. ლითონურ დეტალებს შორის ხახუნი იწვევს მასალების მნიშვნელოვან

ცვეთას და ძრავას სიმძლავრის შემცირებას. უწყვეტად (წნევით!) მიწოდებული ზეთი, შეღწეული

მოხახუნე ზედაპირებთან აფსკის სახით, ამცირებს ხახუნზე დანაკარგებს და ანელებს დეტალების

ცვეთას, აგრილებს ზედაპირებს და წმენდს მათ ცვეთის პროდუქტებისგან.

ძრავას შეზეთვის სისტემა:

1. მანაწილებელი ლილვი; 2.

ზეთჩასასხმელი ყელი; 3. მანაწილებელი

ლილვის არხი; 4. მანაწილებელი

ლილვთან შემაერთებელი არხი; 5.

მთავარი არხი (მაგისტრალი); 6. მუხლა

ლილვის ძირითად საკისრებთან

მიმწოდებელი არხი; 7. ზეთმზომი

ღერო; 8. ფილტრი; 9. ქვეში; 10. ტუმბო;

11. დამხმარე ლილვის არხი; 12.

მანაწილებელი ლილვის ამძრავი

კბილანა;

13. მანაწილებელი ლილვის ამძრავი

ჯაჭვი

16

ზეთის გაგრილება - ძრავას მუშაობის პროცესში გაცხელებული ზეთის ოპტიმალური რეჟიმის

(დაახლოებით 80 - 90°C) შენარჩუნება. ძრავას ზეთის მიღებული ჭარბი სითბოს არინება ხდება ატმოს-

ფეროში. გამოყენებულია ზეთის გაგრილების შემდეგი ხერხები: ავტომობილის მოძრაობის დროს

ჰაერის შემხვედრი ნაკადით ზეთის ქვეშის გაგრილება; ზეთის რადიატორით; ზეთის რადიატორის

თბოგამცვლელით, რომელიც მოთავსებულია რადიატორში ან ცილინდრების ბლოკის პერანგში

(მიიღწევა ზეთისა და გამაგრილებელი სითხის ტემპერატურათა უკეთესი გათანაბრება).

ზეთის გამაგრილებელი - მოწყობილობა ზეთის გაგრილებისათვის.

ზეთის დონე - იზომება ზეთის ქვეშში (ოთხტაქტიან ძრავებში), გადაცემათა კოლოფში და უკანა

ხიდში.

ზეთის დონის შემოწმებისთვის ავტომობილი უნდა დადგეს ჰორიზონტალურ მოედანზე, ამ დროს

ძრავა არ უნდა მუშაობდეს. გაცივებული ძრავას დროს ამოღებული იქნას ზეთმზომი ღერო,

გაიწმინდოს სუფთა ნაჭრით და კვლავ ჩაეშვას. ამოღებულ ზეთმზომზე გამოკვეთილად ფიქსირდება

ზეთის დონე. ზეთის დონე საკმარისია, თუ ის იმყოფება მაქსიმუმისა და მინიმუმის ნიშანდებებს

შორის ან თუ საკონტროლო ნახვრეტიდან ამოხრახნის შემდეგ ზეთი გამოდინებას დაიწყობს.

ავტომობილის ყოველდღიური დათვალიერების დროს აუცილებელია შემოწმდეს, ზეთის დონე

ძრავას კარტერის ქვეშში, რამეთუ მინიმალურ დასაშვებ დონეზე დაბლა ზეთს შეუძლია გამოიწვიოს

ძრავას სერიოზული დაზიანებები.

ზეთმედეგობა - მასალის უნარი წინააღმდეგობა გაუწიოს ზეთის მრღვეველი თვისებების

მოქმედებას.

ზეთმიმღები - მოწყობილობა ტუმბოს შემწოვი მილსადენის დასაწყისში, ჩვეულებრივ ბადოვანი

ფილტრი მნიშვნელოვნად გადიდებული გამავალი კვეთით.

ზეთსადენი - მილსადენი საზეთი ზეთის მიწოდებისთვის.

ზეთის ტემპერატურა - ზეთის თბური მდგომარეობის დამახასიათებელი სიდიდე

ოთხტაქტიან ძრავებში, აგრეთვე ტრანსმისიის კვანძებში (აგრეგატებში), გადაცემათა კოლოფში და

მთავარ გადაცემაში. ზეთის ტემპერატურა დამოკიდებულია დატვირთვების, გაგრილების

ინტენსივობის და გარემო ჰაერის ტემპერატურისგან (ზაფხული, ზამთარი). ძრავაში ზეთის

ტემპერატურა უნდა შენარჩუნებული იქნას ზღვრებში 80 - 90°C. 80°C დაბალი და 100°C მაღალი

ტემპერატურების დროს ზეთის შემზეთი თვისებები მცირდება. ავტომობილის ცივი ძრავას გაშვების

შემდეგ ზეთის ოპტიმალური ტემპერატურა შედარებით სწრაფად შეიძლება მიღწეული იქნას

ავტომობილის მოძრაობის პროცესში ძრავას გახურების დროს, და არა მისი უქმ სვლაზე მუსაობის

დროს. ჰაერით გაგრილების ოთხტაქტიან კარბურატორიან ძრავებში ზეთის ტემპერატურა ნაჩვენებია

ხელსაწყოთა დაფაზე; სითხით გაგრილების ოთხტაქტიან კარბურატორიან ძრავებში ზეთის

ტემპერატურა მძღოლს შეუძლია განსაზღვროს გამაგრილებელი სითხის ტემპერატურის მიხედვით

(იხ.დისტანციური თერმომეტრი).

ზეთის ტუმბო - ძრავას შეზეთვის სისტემაში შეზეთვისთვის საჭირო ზეთის წნევის უზრუნველ-

მყოფი აგრეგატი. ზეთის ტუმბოთი ხდება ძრავას მოხახუნე ზედაპირებში ზეთის მიწოდება. გავრ-

ცელებულია კბილანა (ერთ-, ორსექციანი) ტიპის ზეთის ტუმბო, რომელიც ზეთის ქვეშიდან ზეთის

ფილტრისა და ზეთსადენების გავლით დაზეთვის წერტილებთან ზეთს აწვდის. ზეთის მაქსიმალური

წნევა რეგულირდება ზეთის ტუმბოს კორპუსში დაყენებული გადამშვები სარქველით.

ზეთის ტუმბოს აძვრა ხდება მუხლა ლილვისაგან უმრავლეს შემთხვევებში შუალედი ელემენტე-

ბის (კბილანების) დახმარებით.

ზეთის ფილტრი - ძრავას შეზეთვის სისტემის ზეთში არსებული და შეზეთვის სისტემაში

(წნევის ქვეშ) ცირკულირებული მკვრივი ნაწილაკების (ლითონის, მტვერის, წვისა და ცვეთის ნარჩენი

პროდუქტების) საძრავო ზეთიდან მოშორების უზრუნველმყოფი მოწყობილობა. ზეთის ფილტრის

დაჭუჭყიანება არის ძრავას დეტალების მომატებული ცვეთის მიზეზი, ამიტომ ზეთის ყოველი

შეცვლის დროს საჭიროა ექსპლუატაციაში ყოფილი ფილტრის ახლით შეცვლა.

17

ზეთის ქვეში - შიგაწვის ძრავას შეზეთვის სისტემის ნაწილი, რომლითაც ქვემოდან იხურება ძრა-

ვას კარტერი და საძრავო ზეთის რეზერვუარს წარმოადგენს. ქვეშს ხშირად აქვს გაგრილების წიბოები

ავტომობილის მოძრაობის დროს შემხვედრი ჰაერის ნაკადით საძრავო ზეთის გაგრილების გაძლიე-

რებისათვის. ზეთის ავზის ყველაზე ღრმა ადგილში იმყოფება მაგნიტური ჩასმითურთ ჩამოსასხმელი

საცობი, რომელიც ზეთის შეცვლის დროს ამოიხრახნება და იწმინდება.

ზეთის შეცვლა - ნამუშავარი ზეთის ახლით შეცვლა ავტომობილის აგრეგატებში: ძრავაში,

გადაცემათა კოლოფში, საჭის მექანიზმში, უკანა ხიდში. ზეთის შეცვლა აუცილებელია იმიტომ, რომ

მისი გამოყენების პროცესში დაბერების, ტემპერატურის გავლენის და ცვეთის პროდუქტებით

გაჭუჭყიანების შედეგად ზეთი მის ხარისხს კარგავს. ხარისხის დადაბლებას ავტომობილის მოხახუნე

დეტალები მიყავს მომატებულ ცვეთასთან, ამიტომ საჭიროა აუცილებლად შენარჩუნებული იქნას

მწარმობელ-დამამზადებლის მიერ მითითებული ზეთის შეცვლის ვადები. ზეთის შეცვლის დროს

საჭიროა რეკომენდებული ხარისხისხ(სორტ)ებით გამოყენება. ზეთის შეცვლის დროს აგრეგატებს

უნდა ქონდეთ საექსპლოატაციო მდგომარეობის ტემპერატურა, რამეთუ ცივ მდგომარეობაში ზეთი

ბლანტია (სქელია) და სრულებით არ გამოიღვრება. ჩამოსხმული ზეთი იკრიბება რეზერვუარში და

შემდეგ ბარდება შემდგომი გადამუშავებისთვის.

აგრეგატებიდან ზეთის ჩამოსხმისთვის, როგორც წესი შედარებით ღრმა ადგილში აქვს ნახვრეტი.

ზეთის ჩამოსხმის დროს საჭიროა მაგნიტური საცობის ცვეთის ლითონური ნაწილაკებისგან გაწმენდა.

თუ გადაცემათა კოლოფის მაგნიტურ საცობზე დაგროვებულია ლითონური ნაწილაკების მეტი

რაოდენობა, მაშინ ეს მოწმობს გადაცემათა კოლოფში შესაძლო უწესივრობების შესახებ. ოთხტაქტიანი

ძრავას კარტერში ზეთის შეცვლის დროს აუცილებელია ზეთის ფილტრის ახლით შეცვლა, რამეთუ

ძველ ფილტრში დაგროვებულია ბევრი ჭუჭყი, რომელიც ამცირებს მის გამტარუნარიანობას. საჭის

მექანიზმში დეტალების არადიდი ცვეთის გამო საჭიროა ზეთის მხოლოდ დამატება და არა შეცვლა.

ზეთის წნევა - ზეთის წნევის დონე ძრავას შეზეთვის სისტემის არხებში. ძრავას საექსპლო-

ატაციო საიმედოობის უზრუნველყოფისთვის გარდაუვალია შეზეთვის სისტემაში განსაზღვრული

წნევის შენარჩუნება, რამდენადაც ამით იქმნება სრიალის საკისრებში ზეთის აპსკი, რის საფუძველზეც

უმნიშვნელოდ ხდება მათი მექანიკური ცვეთა. ზეთის წნევა დამოკიდებულია შემდეგ ფაქტორებზე,

როგორიცაა სრიალის სკისრებში ღრეჩოს სიდიდე, ძრავას ზეთის სისუფთავე და სიბლანტე, მუხლა

ლილვის ბრუნვის სიხშირე და ძრავას ტემპერატურა (იხ. გაგრილება). უქმ სვლაზე ზეთის წნევა

შეიძლება იყოს ზღვრებში 0,05 მპა; მუხლა ლილვის საშუალო ბრუნთა რიცხვების დროს

(ავტომობილის სიჩქარე დაახლოებით 50 – 60 კმ/სთ IV გადაცემაზე) ის უნდა იყოს როგორც მინიმუმ

0,25 მპა. ზეთის წნევის მაჩვენებელი დამონტაჟებულია მოწყობილობათა დაფაზე სხვა მოწყობილო-

ბათა კომბინაციაში. ზეთის წნევის სიდიდე განისაზღვრება წნევის მრიცხველის დახმარებით.

ზოგიერთი მსუბუქი ავტომობილების მარკებში ზეთის წნევის კონტროლი ხორციელდება

მოწყობილობათა დაფაზე სხვა მოწყობილობათა კომბინაციაში საკონტროლო ნათურის მეშვეობით.

თუ ავტომობილის მოძრაობის დროს ანთებულია საკონტროლო ნათურა, ეს ნიშნავს, რომ ზეთის

წნევის სიდიდე მინიმალურ დასაშვებ სიდიდეზე დაბლა დაეცა; ავტომობილის შემდგომი მოძრაობა

ძრავას მწყობრიდან გამოიყვანს და ამიტომ გაჩერება საჭიროა. ნათურის ანთება დასაშვებია ძრავას

უქმი სვლის შესაბამის მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირეებზე.

როგორც არასაკმარისი, ისე გადაჭარბებული ზეთის წნევა გამოიწვევს შეზეთვის სისტემის

უწესივრობას!

ზეთის ხარჯი - ძრავული ზეთის რაოდენობა, გახარჯული ოთხტაქტიანი ძრავათი ნორმების

მიხედვით გაანგარიშებულ ყოველ 100 ლ საწვავის საერთო ხარჯზე. ზეთის ხარჯის მიხედვით

შეიძლება განსჯა ძრავას ცილინდრდგუშის ჯგუფის ცვეთის ხარისხის შესახებ. ზეთის ხარჯი იცვლება

ავტომობილის გარბენის ზრდის ზომით. ის მცირეა ავტომობილის გამოსახმარისების დროში, შემდეგ

8 ათასი კმ გარბენის შემდეგ აღწევს დაახლოებით მუდმივ სიდიდეებს. ძრავასგან დამოკიდებულებით

ზეთის ხარჯი იზრდება 60 - 120 ათასი კმ გარბენის ინტერვალში. ზეთის ხარჯის მკვეთრი მომატება მოწმობს იმას, რომ ძრავას გააჩნია მნიშვნელოვანი ცვეთა. თუ შეიმჩნევა ზეთის მაღალი ხარჯი,

18

აუცილებელია ზეთის ხშირი დამატება. ზეთის დიდი ხარჯის განსაზღვრა შეიძლება ნამუშავარი

გაზების კვამლიანობის და ცისფერი გამონაბოლქვი კვამლის მიხედვით ცივი ძრავას გაშვებისას,

აგრეთვე გადაცემების გადართვის დროს.

შეზეთვის სისტემის უწესივრობების მიზეზები და მათი გამოსწორების ხერხები


ზეთის წნევა არასაკმარისია

ზეთის წნევა მაღალია

ძრავას არარეკომენდებული ზეთის

გამოყენება

გაუმართავია სარედუქციო სარქველი

(გაწუჭყიანება და სხვა მიზეზები)

გაუმართავია ზეთის ტუმბო ან მისი

ამძრავი

ძალიან დიდია ღრეჩოები მუხლა ლილვის

საკისრებში

გაუმართავია ზეთის მანომეტრი

სქელი ზეთი

შეზეთვის სისტემის არხები გაჭუჭყიანე-

ბულია

მოცემული ძრავასთვის რეკომენ-

დებული ზეთით შეცვლა

გაიწმინდოს და დრეგულირდეს

სარქველი ან შეიცვალოს ახლით

შეკეთდეს ზეთის ტუმბო

მოხსნილი იქნას ლილვი და

შემოწმდეს ღრეჩოები, აუცილებ-

ლობის შემთხვევაში შეცვლილი

იქნას საკისრების სადებები

შემოწმდეს და შეიცვალოს

გაუმართავი მანომეტრი

მოცემული ძრავასთვის რეკომენ-

დებული ზეთით შეცვლა

გაიწმინდოს არხები

გაგრილების სისტემა.დანიშნულება. ტიპები. სქემა. შედარებითი ანალიზი. ელემენტების დახასია-

თება, თერმოსტატი.რადიატორი ძრავას ოპტიმალური თბური რეჟიმი [2.გვ.42-45]; [1.გვ.21-25]. (2 სთ)

ძრავას გაგრილება (გაცივება) - ძრავას ტემპერატურის დადაბლება მისი მუშაობის დროს.

გაგრილების აუცილებლობა განპირობებულია ძრავაში საწვავის წვის პროცესით: საწვავში შეცული

ენერგიის მხოლოდ 30% მექანიკურში გარდაიქმნება, იმ დროში დარჩენილი ნაწილი (70%) სითბოს

სახით იკარგება გარემომცველ ჰაერში, მათ რიცხვში ნამუშავარი გაზების ანგარიშზე მოდის -

დაახლოებით 35%, თბოგამოსხივებაზე - დაახლოებით 7%, გაგრილებაზე - 25-დან 30%-მდე. ჰაერით

გაგრილების დროს ჰაერია (თბომზიდი) გამოყენებული გაგრილების საშუალებად, ხოლო სითხისას -

წყალი ან სპეციალური გამაგრილებელი სითხე.

სითხით გაგრილების მოქმედების პრინციპი:

1. რადიატორის ზედა ავზი; 2. რადიატორის საცობი; 3. ვენტილატორი; 4. თერმოსტატი; 5. წყლის

ტუმბო; 6. გამაგრილებელი სითხის (თბომზიდის) ტემპერატურის მაჩვენებელი მრიცხველი; 7.

ცილინდრების ბლოკი; 8. გათბობის მილსადენი; 9. გამაგრილებელი სითხის ტემპერატურის

მაჩვენებელი; 10. სალონის გამათბობლის ვენტილატორი; 11. გამათბობლის რადიატორი; 12.

ცილინდრების ბლოკის თავის გაგრილების პერანგი; 13. ცილინდრების ბლოკის გაგრილების პერანგი;

14. ცილინდრი; 15. ჩამოსასხმელი სარქველი; 16. რადიატორის ქვედა ავზი.

19

სითხით გაგრილების დროს ძრავას დეტალების ჭარბი სითბო გამოიცლება გამაგრილებელი

სითხით, რომელიც პერანგების არხების დახმარებით შემოედინება (,,შემორეცხავს”) ცილინდრების

კედლებს ან ცილინდრების ბლოკის თავს. შემდეგ სითბოს არინება ხდება რადიატორის დახმარებით

ატმოსფეროში. რადიატორი ცივდება ავტომობილის მოძრაობის დროს ჰაერის შემხვედრი ნაკადით,

აგრეთვე ვენტილატორით. თერმოსიფონური გაგრილების დროს გამაგრილებელი სითხის

ცირკულირებს ტემპერატურათა სხვაობის ანგარიშზე (აქედან მისი მოძრაობა ნელია, რაც იწვევს დიდი

რადიატორის აუცილებლობას). განასხვავებენ ღია და დახურული გაგრილების სისტემებს. ღია

სისტემაში გამაგრილებელი სითხე გადამშვები მილით უშუალოდ დაკავშირებულია ატმოსფერულ

ჰაერთან. დახურულ სისტემაში გამაგრილებელი სითხის ატმოსფერულ ჰაერთან შეტყობინება

განხორციელებულია რადიატორის საცობში დაყენებული ორთქლჰაერის სარქველის დახმარებით.

სითხის (თბომზიდის) დუღილის წერტილის ამაღლება შეიძლება გაგრილების სიტემაში წნევის

ამაღლების და გარემომცველი ჰაერისა და გამაგრილებელი სითხის ტემპერატურათა სხვაობის

ანგარიშზე (ამის ნებით მიიღწევა რადიატორის მცირე გაბარიტული ზომები).

ჰაერით გაგრილების სისტემაში ძრავას ჭარბი სითბო ცილინდრების კედლებიდან და ცილინდ-

რების ბლოკის თავიდან გაგრილების წიბოებით უშუალოდ გამოიცლება გარემოს ჰაერში.

განასხვავებენ გაგრილებებს, უზრუნელყოფილნი ავტომობილის მოძრაობის დროს შემხვედრი ჰაერის

ნაკადის ანგარიშზე (როგორც წესი გამოიყენება მოტოციკლეტის ძრავებში) და შექმნილი ჰაერის

ნაკადის ანგარიშზე. ამ დროს გაგრილების ეფექტი უზრუნველყოფილია ძრავადან სოლისმაგვარი

ღვედით აძვრაში მოსული ვენტილატორისგან. ამის შედეგად გაგრილების ეფექტურობა დამოკი-

დებულია ძრავას მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირისგან. საჰაერო წიბოები და არხები ჰაერს

მიმართავენ ისეთნაირად, რომ ყველა ცილინდრი შესაძლებლობის მიხედვით თანაბრად გაგრილდეს.

თერმოსტატების გამოყენებით მიიღწევა გაგრილების ჰაერის მიწოდების რეგულირება უმთავრესად

ჰაერის მიწოდებისას გამაგრილებელი ჰაერის ტემპერატურისგან დამოკიდებულებით დროსელირების

ანგარიშზე .

მსუბუქი ავტომობილის ძრავას ჰაერით გაგრილება:

1. გაგრილების წიბოები; 2. თბილი ჰაერის გათბობისთვის გამოცლა; 3. გამომშვები

მილსადენი; 4. ამძრავი ღვედი; 5. ვენტილატორი

ჰაერით გაგრილების უპირატესობებია: კლიმატური პირობებიდან ფარდობითი დამოუკი-

დებლობა, ტექნიკური მომსახურების მცირე შრომატევადობა, არადიდი საკუთარი მასა რადიატორის

არ არსებობის გამო, ძრავას საექსპლოატაციო ტემპერატურამდე სწრაფი გათბობა, გაგრილების

სისტემაში უწესივრობების წარმოქმნის მცირე ალბათობა.

ჰაერით გაგრილების უკმარისობებია: დიდი ხმაური, შექმნილი ვენტილატორით და გაგრილების

წიბოების რხევებით (ხმაჩამხშობი წყლის პერანგის არ არსებობის გამო).

20

ჰაერით გაგრილება ეფექტურია, თუ ცილინდრების გაგრილების წიბოების ზედაპირები სუფთაა და

ვენტილატორის ამძრავ ღვედს აქვს აუცილებელი დაჭიმულობა. თუ ძრავა ზედმეტად ჭარბ სითბოს

გაცემს, მაშინ მისი სიმძლავრე ეცემა, მაშასადამე ამ დროს საწვავი არასრულად იწვის. ძრავას

გადაცივების უარყოფითი შედეგებია: ზეთის გათხევადება ცილინდრის კედლებზე საწვავის

კონდენსაციის გამო და მისი ქვეშში ჩადინება, ძრავას დეტალების მომატებული ცვეთა, საწვავის

მომატებული ხარჯი. თუკი ძრავა გაცემს ძალიან მცირე სითბოს, წარმოიქმნება ძრავას გადახურება და,

როგორც შედეგი, დგუშების გასოლვა, ბლოკ-ცილინდრის სადებების დაწვა. ძრავას არასაკმარისი ან

ჭარბი გაგრილების მიზეზები: გაუმართავი თერმოსტატი, გაგრილების სისტემაში არაჰერმეტულობის

გამო სითხის გადინება, გაუმართავი წყლის ტუმბო, ცილინდრების ბლოკის თავის დამწვარი სადები,

ვენტილატორისა და წყლის ტუმბოს ღვედების არასწორი დაჭიმულობა ან გაწყვეტა, რადიატორის

გაჭუჭყიანება ან ფირფიტების დაზიანება, რადიატორის გაუმართავი საცობი.

გაგრილების დახურული სისტემა - იხ. ძრავას გაგრილება.

გაგრილების პერანგი - იხ. ძრავას გაგრილება.

გაგრილების წიბოები - ცილინდრზე ან ბლოკის თავზე ერთმანეთიდან განსაზღვრულ

მანძილზე განლაგებული შვერები, რომლებიც ემსახურებიან მათი გარე ზედაპირების ფართობის

გაზრდისთვის (ძრავებისთვი ჰაერით გაგრილებით).

წიბოებით შექმნილ ზედაპირებზე გადაადგილდება გამაგრილებელი ჰაერი და ძრავადან გამოი-

ტანს ჭარბ სითბოს. ჰაერით გაგრილების თანამედროვე ძრავების გაგრილების წიბოების ფართობი

დიდია. ისინი უმრავლეს შემთხვევაში მზადდება ალუმინის შენადნობებისაგან მასის შემცირებისა

და თბოგამტარობის გადიდების მიზნით. იმისთვის, რომ შენარჩუნებული იქნას გაგრილების

წიბოების აუცილებელი თბოგამომყვანობის უნარი, მათი ზედაპირები ზეთისგან და ჭუჭყისგან

რეგულარულად უნდა გაიწმინდოს.

7. პირველი რეიტინგული შეფასება (1 საათი)

წყლის ტუმბო - სითხით (წყლით) გაგრილების სისტემის მექანიზმი (იხ. ძრავას გაგრილება).

უმრავლეს შემთხვევებში ტუმბო ვენტილატორთან ერთად მაგრდება ძრავას ბლოკის წინა კედელთან

და ემსახურება გაგრილების სისტემაში გამაგრილებელი სითხის იძულებითი ცირკულაციის

უზრუნველყოფას.

წყლის ტუმბო აძვრაში მოდის ძრავას მუხლა ლილვისაგან სოლისმაგვარი ღვედის დახმარებით.

ტუმბოს ლილვის ბრუნვის სიხშირე დამოკიდებულია ძრავას მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირისგან,

აგრეთვე ამძრავი ღვედის სწორი დაჭიმულობისგან. თუ ღვედი სუსტად არის დაჭიმული, მაშინ

გაგრილების სისტემაში გადაადგილდება სითხის მცირე რაოდენობა და შეიძლება წარმოიქმნას ძრავას

გადახურება. უმთავრესად გამოყენებულია ცენტრიდანული ტუმბოები. წყლის ტუმბოს საერთოდ არ

ესაჭიროება ტექნიკური მომსახურება. არაჰერმეტულობის (გადინების) წარმოქმნის დროს საჭიროა

წყლის ტუმბო გარემონტებული იქნას ან შეიცვალოს ახლით.

წყლის ტუმბო;

1. ფრთოვანა; 2. ჩობალი; 3. კორპუსი;4. ტუმბოს ლილვი;

5. მორგვი;

6. მიმბრჯენი ხრახნი

რადიატორი - ძრავას გაგრილების სისტემის

გამაგრილებელი სითხისგან გარემომცველ ჰაერზე

სითბოს გამცემი (რეკუპარატული) ხელსაწყო.

თბომზიდი (გამაგრილებელი) სითხე ცირკულირდება

ზევიდან ქვევით რადიატორში განლაგებული მილების

მიხედვით. რადიატორისგან, აგრეთვე ავტომობილის

მოძრაობის დროს შემხვედრი ჰაერის ნაკადების

21

ანგარიშზე გაცხელებული თბომზიდი სითხის ტემპერატურა დაბლდება. რადიატორი შედგება ზედა

ავზისაგან, გულანასგან და ქვედა ავზისაგან. ზედა ავზს აქვს ჩასასხმელი ყელი და გაფართოების

ავზთან გადამშვები მილი. ქვედა ავზი აღჭურვილია ჩამოსასხმელი ონკანით (იხ. ნახ.ძრავას

გაგრილება).

ტექნიკური მომსახურება. პერიოდულად, აგრეთვე ძრავას გადახურების სკალის შემთხვევაში

საჭიროა თბომზიდი სითხის დონის შემოწმება და მისი რადიატორში (გაფართოებულ ავზში) დამა-

ტება. თბომზიდი სითხის დონე უნდა იყოს, როგორც წესი, ავზის ზედა ნაპირიდან 1 – 2 სმ-ზე დაბლა.

გაგრილების დახურულ სისტემაში სითხის დონე არ უნდა აღემატებოდეს ცივი ძრავას დროს

გაფართოების ავზში ,,მინიმალური“ ნიშანდებით აღნიშნულ სითხის დონეს. საჭიროა რეგულარული

შემოწმება აგრეთვე სამსახურის გრძელი ვადის მქონე ყველა შუასადებების ჰერმეტულობა; აუცილე-

ბლობის დროს შლანგების მომჭერები მოიჭიროს. პერიოდულად საჭიროა რადიატორის ჭუჭყისაგან

გაწმენდა ჯაგრისის (არავითარ შემთხვევაში მავთულებიანი) შეკუმშული ჰაერის ან წნევით მიწოდე-

ბული წყლის ჭავლის გამოყენებით. რადიატორისთვის განსაკუთრებით სახიფათოა შიგა ზედაპი-

რებზე წარმოქმნილი დანალექები (მინადუღები), რომლებიც ამცირებს თბოგაცემას და გაგრილების

სისტემის ქმედებების ეფექტურობას. სუფთა, რბილი, ადუღებული, გაფილტრული მდინარის ან

წვიმის წყლის დანალექები ნაკლებია. ამიტომ რადიატორის შევსებისთვის რეკომენდებულია დისტი-

ლირებული წყლის გამოყენება. წელიწადში ერთხელ რეკომენდებულია რადიატორის სოდიან წყლით

გარეცხვა. რადიატორში ჩასხმული ხსნარი გამოყენებული უნდა იქნას გამაგრილებელი სითხის

ხარისხში რამდენიმე ხანს, ხოლო შემდეგ ცხელ მდგომარებაში ჩამოისხას. მასთან ერთად გამოტანილი

იქნება დალექვის ნაწილაკებიც. ჰაერის ტემპერატურის დადაბლების დროს შეიძლება გამოყენებული

იქნას ყინვაგამძლე სითხეები (ტოსოლი, ანტიფრიზი). გაგრილების დახურულ სისტემაში რადიატო-

რის გარეცხვის ნაცვლად საკმარისია 2 – 3 წელიწადში მასში შეიცვალოს თბომზიდი სითხე.

თბომზიდი სითხის რადიატორიდან ჩამოსხმისთვის რადიატორის და გაფართოების ავზის საცობები,

გათბობისთვის გადამფარავი ონკანი, აგრეთვე რადიატორის და ძრავას ბლოკის ჩამოსასხმელი

ონკანები (საცობები) უნდა გაიღოს. გაგრილების სისტემის ახალი თბომზიდით შევსების წინ საჭირო

ჩამოსასხმელი ონკანების (საცობების) დახურვა. რადიატორში გამაგრილებელი სითხის ჩასხმა ნელა

უნდა მოხდეს, მანამდე, სანამ რადიატორი სრულად არ აივსება. გაფართოების ავზის შევსება საჭიროა

ავზზე ნაჩვენებ დონემდე. რადიატორი და მაწონასწორებელი ავზი საჭიროა დაიხუროს.

ავტომობილის საცდელი მგზავრობის შემდეგ კვლავ შემოწმდეს გაფართოების ავზში თბომზიდი

სითხის დონე, და თუ აუცილებელია საჭირო დონემდე შეივსოს.

რადიატორის რემონტი საჭიროა სახელოსნოში. ბზარების წარმოქმნის შედეგად რადიატორის

მცირე უწესივრობების შემჩნევისას, აგრეთვე გზაში აღმოცენებული გამოდინების გამოსწორებისთვის

საჭიროა გამოყენებული იქნას თბომზიდ სითხეში დართული რადიატორისთვის სპეციალური

მაჰერმეტიზებელი საშუალება.

კარბურატორიანი ძრავას კვების სისტემა.ძრავას კვების სისტემის საერთო დანიშნულება და

პრინციპული სქემა. სახეები[2.გვ. 48-50]; [1.გვ28-29]. (1 საათი)

ძრავას კვების სისტემა - 1. კარბურატორიანი ძრავას საწვავჰაერის ნარევის (საწვავი ორთქლის)

მომზადების, მისი ძრავას ცილინდრებში მიწოდების, აგრეთვე ცილინდრებიდან ნამუშავარი გაზების

გამოყვანის უზრუნველმყოფი ელემენტების ერთობლიობა.

22

კარბურატორიანი ძრავას კვების სისტემის სქემა:

1. ძრავა; 2. კარტერის ვენტილაციის მილსადენი; 3. საწვავის კარბურატორთან მიმწოდებელი მილი;

4. ჰაერის ფილტრი; 5.კარბურატორი; 6.კარტერული გაზების გამომყვანი შლანგი; 7. მილი; 8. საწვავის

ტუმბო; 9. ტუმბოს ხელის ბერკეტი; 10. საწვავის ავზის სახურავი; 11. მრიცხველის კორპუსი; 12.

საწვავის ავზის ვენტილაციის მილი; 13. მრიცხველის ტივტივა; 14 ბადის ფილტრი; 15. საწვავის ავზი

საწვავის სისტემის უწესივრობათა მიზეზები და გამოსწორების ხერხები


ძრავა არ იშვება (ანთების

სანთლები მშრალია),ანთე-

ბის სანთლებზე პერწკვლის

არსებობის და ტივტივა

კამერის გავსებული საწვავის

მიუხედავად

ძრავა არ იშვება (ანთების

სანთლები შავია ან ნოტიოა),

ანთების სანთლებზე პერწკვ-

ლის არსებობის და საწვავის

ავზის გავსებული საწვავის

მიუხედავად

გადახურლია საწვავის ონკანი (თუ ის არის).

ჟიკლერების ან კარბურატორის არხების

გამოგნესა, გაჭუჭყიანება

ტივტივა კამერის ნემსა სარქველი ფალია

(მიეკრა)

გაჭუჭყიანებულია კარბურატორის საწვავის

მილსადენი, ტუმბო საწვავს არ აძლევს

კარბურატორში და საწვავის ტუმბოში

დაზიანებულია შუასადებები

ტივტივა კამერაში საწვავის ზედმეტად

მაღალი დონე, არაჰერმეტული ნემსა

სარქველი

საწვავის ონკანი გაიღოს.

ნახვრეტები ან ჟიკლერები გაიქა-

როს შკუმშულული ჰაერით

ნემსა სარქველი და მხრეულა

გაიწმინდოს ან შეიცვალოს

გაიქაროს შკუმშულული ჰაერით ან

გაირეცხოს

შეიცვალოს შუასადებები

გაიწმინდოს ან შეიცვალოს ნემსა


დარეგულირდეს საწვავის დონე

ტივტივა კამერაში

კარბურატორიანი ძრავა - შიგაწვის ძრავა, რომელშიც საწვავჰაერის ნარევი მზადდება

კარბურატორში, ხოლო ნარევის აფეთქება ხორციელდება ანთების სანთლების პერწკვლის

საშუალებით.

8. საწვავი. საერთო დახასიათება. საწვავ-ჰაერის ნარევი. ჰაერის სიჭარბის კოეფიციენტი[2.გვ. 49-50];[3.

გვ.58-75]; [1.გვ 29-32]. (2 საათი)

საავტომობილო ბენზინი - ბენზინი 40-180°C დუღილის ტემპერატურით.

კარბურატორული საწვავი - საწვავი კარბურატორიანი ძრავებისთვის (იხ. შიგაწვის ძრავა), -

თხევადი ან აირის საწვავი (ბენზინი, აირი), რომლის ჰაერთან ნარევის წვის ენერგია გარდაიქმნება

მექანიკურ მუშაობაში. კარბურატორულ საწვავთან უმნიშვნელოვანესი საექსპლუატაციო მოთხხოვნა -

მისი დეტონაციასთან (სწრაფი, ფეთქებადი ნარევის წვის პროცესი) მდგრადობაა, რომელიც

გამოსახულია ოქტანური რიცხვით. რაც მეტია ოქტანური რიცხვი, მით საწვავი მდგრადია დეტო-

ნაციისთვის. კარბურატორულ საწვავზე გამოყენებული ოქტანური რიცხვი უნდა შეესაბამებოდეს

ექსპლუატაციის შესახებ ინსტრუქციის მოთხოვნებს. თუ ოქტანური რიცხვი რეკომენდებულზე

23

დაბალია, მაშინ საწვავი იწვის დეტონაციითურთ, განსაკუთრებით გაქანებისა (აჩქარების) და ძრავას

მაღალ დათვირთვებზე მუშაობის დროს. ყველაფერ ამასთან ერთად წვის დროს წარმოიქმნება ძალიან

მაღალი წნევები და დგუშები, ბარბაცები, მუხლა ლილვი განიცდის დიდ დატვირთვებს, რაც იწვევს

ამ დეტალების ნაადრევ ცვეთას. კარბურატორული საწვავის დიდი ოქტანური რიცხვითურთ გამოყე-

ნება, ვიდრე ეს ძრავასთვის აუცილებელია, არასასარგებლოა, რამეთუ ძრვას მუშაობა არ

გაუმჯობესდება, ხოლო საწვავზე ხარჯები იზრდება.

საწვავთან (ბენზინი, აირი) დამატებითი მოთხოვნები არის: კარგი აორთქლებადობა და ჰაერთან

შერევადობა, წლის ცივ დროში საწვავის ორთქლის საკმარისი წნევები (რაც ძრავას კარგი გაშვების

გარანტიას იძლევა) და ზაფხულში ორთქლის გაზების არადიდი წნევები (წინააღმდეგ შემთხვევაში

ორთქლის საცობები ართულებს საწვავის სადენებში საწვავის მიწოდებას), ანტიკოროზიული

თვისებები, მდგრადობა ვარვარებითი ანთებისა და გაყინვის წინააღმდეგ.

ჰაერის ფილტრი - კვების სისტემის ხელსაწყო, რომელიც განლაგებულია კარბურატორის წინ

და იჭერს შეწოვილ ჰაერში არსებულ მტვრის ნაწილაკებს. მტვრის მოხვედრა დაკავშირებულია

კარბურატორის უწესივრობასთან (გაჭედვა, დაჭუჭყიანება), ძრავას ცვეთის და საწვავის ხარჯის

ამაღლებასთან. მშრალად მწმენდ საჰაერო ფილტრებში (რომელიც გამოყენებულია უმრავლეს მსუბუქ

ავტომობილებში) გამოყენებულია მფილტრავი ელემენტი სპეციალურ მფილტრავ ქაღალდისაგან

ნაწილობრივი ქეჩის გამოყენებით. ასეთი ფილტრები ფლობს უკეთეს მფილტრავ ეფექტს.

ტექნიკური მომსახურება. ყოველი 10 ათასი კმ (ხოლო ავტომობილის ძლიერი დამტვერიანების

ექსპლოატაციის პირობებში ადრე) მფილტრავი ელემენტი ახლით იცვლება.

ინერციულ-ზეთოვან საჰაერო ფილტრებში მფილტრავი ელემენტი შედგება ლითონის ბადისაგან

და კაპრონის ჯაგრისისგან, რომელიც გაჟღენთილია ძრავას ზეთით. ჰაერში მყოფი მტვრის

ნაწილაკების დალექვა ხდება ბადეზე და წაიტაცება ზეთის აპსკით.

მომსახურება. ყოველი 2 – 3 ათასი კმ შემდეგ მფილტრავი ელემენტი გაიწმიდება ბენზინით და

მფილტრავი ბადე ზეთით გაიჟღინთება.

უმრავლეს საჰაერო ფილტრებში გათვალისწინებულია ზაფხულიდან ზამთარში ექსპლოატაციაზე

გადაყვანა, რის მიზეზით წლის ცივ დროს კარბურატორში შედის შემთბარი ჰაერი.

ჰაერის ფილტრ(ებ)ი:

1. სახურავი; 2. ნიშანდება (ცისფერი); 3. ნიშანდება (წითელი); 4. მაჩვენებელი ისარი; 5. ქანჩები;

6. ცივი ჰაერის შესვლა; 7. მფილტრავი ელემენტი; 8. გამთბარი ჰაერის შესვლა

კარბურატორიანი ძრავა - შიგაწვის ძრავა, რომელშიც საწვავჰაერის ნარევი მზადდება

კარბურატორში, ხოლო ნარევის აფეთქება ხორციელდება ანთების სანთლების პერწკვლის

საშუალებით.

24

კარბურატორის შემოყინულობა - კარბურატორის საექსპლოატაციო უწესივრობა, რომელიც

წარმოიქმნება ჰაერის დაბალ ტემპერატურებზე მაღალი სინოტივის დროს. კარბურატორში საწვავის

გაფრქვევის დრო საწვავის ნაწილი აორთქლდება. აორთქლებისთვის აუცილებელი სითბო აძვრება

კარბურატორის გამაფრქვევლების გამომავალი ნახრეტების უშუალო მახლობლობიდან. ამ დროს

წარმოქმნილი ტემპერატურის ვარდნის გამო ჰაერში არსებული სინოტივის ნაწილი ,,დაჯდება“ და

მიეყინება საწვავის გამომავალი ნახვრეტების (უქმი სვლის ნახვრეტი, გარდამავალი ნახვრეტი,

მფრქვევანა) ზედაპირებზე. ამ მიზეზის გამო გამომავალი ნახრეტები იცობებიან. შედეგად ძრავა

გაჩერდება. თეორიულად ძრავას შემოყინულობა შეიძლება მოხდეს -4 - დან -11°C ტემპერატურებზე

ჰაერის სინოტივის 80% დროს.

კარბურატორის შემოყინულობის კონსტრუქციული გაფრთხილება უზრუნველყოფილია წინასწარ

გაცხელებული ჰაერის (ზამთრის პირობებში საჰაერო ფილტრის ექსპლოატაცია) დაგროვების ან

კარბურატორის შეცხელების ანგარიშზე. თუკი ცივი ამინდის პირობებში ძრავა არასაკმარისი ამ

მიზეზების გარეშე დარჩება, სავსებით შესაძლებელია, რომ გაჩერების მიზეზი კარბურატორის

შემოყინულობაშია დამალული. ამისთვის კაპოტს გააღებენ და ხელს შეახებენ კარბურატორის

კორპუსს. თუ ის ძალიან ცივია ან დაფარულია თრთვილით (სხვაგვარი), შეყინულობა სავსებით

შესაძლებელია. მდგომი ავტომობილისთვის შეყინულობა გამოსწორდება ძრავას სითბოს ანგარიშზე

საკმარისად მოკლე დროის განმავლობაში.

საწვავსადენები - მილ(ყელ)ების სისტემა, რომლებითაც მიეწოდება დიზელის საწვავი

მფრქვევანებთან ან ბენზინი კარბურატორთან.

საწვავის ავზი - ავტომობილის საწვავის შენახვისთვის ძარასთან ხისტად შეერთებული კვების

სისტემის ელემენტი. იმისთვის რომ ავტომობილის მოძრაობის დროს ავზში საწვავის გადაადგილება

გარიდებული იქნას საწვავის ავზი დაყოფილია ნახვრეტებითურთ განივი კედლებით. საწვავის ავზის

ტევადობა უზრუნველყოფს ავტომობილის განსაზღვრულ გარბენას (სწორი ადგილმდებარეობის

გადააანგარიშებიდან გამომდინარე მსუბუქ ავტომობილში 500 კმ!).

ტექნიკური მომსახურება. აუცილებელია ყველა ჰერმეტული შეერთებების ყურადრების მიქცევა;

ავზის სავენტილაციო ნახვრეტი არ უნდა იყოს დაცული. ზამთარ-შემოდგომის თვეებში

შესაძლებლობის მიხედვით ავზი შევსილი უნდა იყოს საწვავით, რომ გამოირიცხოს კონდენსატის

წარმოქმნა. ავტომობილის ხანგრძლივი დროით დაყენების წინ (მაგალითად ზამთარში) კოროზიისგან

გარიდების მიზნით საჭიროა საწვავის ავზი საწვავით შევსილი იყოს ბოლომდე. სამუშაოები,

დაკავშირებული საწვავის ავზის შეკეთებასთან, უნდა შესრულდეს ავტოსარემონტო საწარმოებში

მხოლოდ საპეციალისტების მიერ. რამეთუ საწვავისგან სრულიად დაცარიალებულ ავზში საწვავის

ორთქლების ნარჩენების არსებობას შეიძლება აფეთქებასთან მიყვანა.

საწვავის დონე - იზომება კარბურატორის ტივტივა კამერაში, დამოკიდებულია მისი

კონსტრუქციისგან და ამიტომ ყოველი მსუბუქი ავტომობილისთვის განსხვავებულია.

კარბურატორის დაუკმაყოფილებელი მუშაობის დროს საჭიროა შემოწმდეს საწვავის დონე. ამ

დროს უნდა შემოწმდეს ტივტივას დაზიანებების (ჩათელვები) არ არსებობა, ჰერმეტულობა

(ნჯღრევები) და დარეგულირდეს ტივტივას ენა ისეთი სახით, რომ საწვავის ჩამჭედი ნემსით

დადგენილი დონით დაყენების დროს მისი შემოსვლა გადახურა. ამისთვის ტივტივას ენა ფრთხილად

მოიღუნოს. ტივტივა კამერაში საწვავის დონის რეგულირება მოითხოვს სპეციალურ ცოდნას, ამიტომ

ეს სამუშაო უნდა შესრულდეს სპეციალისტის მიერ. მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში მსუბუქი

ავტომობილის გამოცდილი მფლობელს შეუძლია ამ სამუშაოს დამოუკიდებლად შესრულება. თუ

მოხდა ტივტივას შეცვლა ან ტივტივა რჩილვით დამუშავდა (ამ დროს ტივტივას მასა გაიზრდება),

საჭიროა საწვავის დონე შემოწმდეს და აუცილებელ შემთხვევებში ტივტივას რეგულირების ბერკეტის

დახმარებით ტივტივა ახლად დარეგულირდეს.

25

საწვავის რეზერვი - საწვავის მარაგი საწვავის ავზში, აუცილებელი 50 -100 კმ მანძილის გადა-

ლახვისთვის. სათადარიგო მარაგი ფიქსირდება საწვავის დონის მაჩვენებლით, ამ დროს ხელსაწყოს

სკალაზე ისარი გადაადგილდება წითელ ველში ან კიდევ აინთება (წითელი) საკონტროლო ნათურა.

ახალ ავტომობილებში საწვავის მარაგის მაჩვენებლის სიზუტე შემოწმებებს საჭიროებს იმისთვის,

რომ ნამდვილად ცოდნა იმისა, რა მანძილის გავლა შეიძლება საწვავის სათადარიგო არსებობის

დროს.

ავზში საწვავის დონის მაჩვენებელი - მოწყობილობათა დაფაზე განლაგებული კვების

სისტემის ელემენტი. საწვავის ავზში ტივტივას დახმარებით მოქმედებაში მოდის ელექტრული

მრიცხველი, რომელიც შეერთებულია მაჩვენებელთან. ზოგჯერ მრიცხველში მონტაჟდება

დამატებითი კონტაქტი, რომლის დახმარებით საწვავის დონის განსაზღვრულ სიდიდემდე

შემცირების დროს მრიცხველის ცხრილზე აინთება საკონტროლო წითელი ლამპა.

საწვავის ტუმბო - საწვავის ავზიდან კარბურატორთან (დიზელებში ცილინდრებთან!) საწვავის

მიწოდების უზრუნველმყოფი კვების სისტემის ელემენტი. ბენზინის მიწოდებისთვის ყველაზე

ხშირად გამოყენებულია დიფრაგმული ტიპის საწვავის ტუმბო. ტუმბოს დიაფრაგმა მოდის ქმედებაში

მექნიკურად მანაწილებელი (დამატებითი) ლილვისაგან ბერკეტის ან მბიძგავის დახმარებით.

საწვავის ტუმბოსთვის შეიძლება იყოს შემდეგი უწესივრობები: საწვავის მილსადენების არამკვრივი

(არაჰერმეტული) შეერთებები, საწვავსადენის გამოგნესა ან გადაღუნვა (გადატეხვა), ტუმბოს ხუფში

გამოდინება, დაჭერილი ან გაცვეთილი სარქველები, არაჰერმეტული (არამკვრივი) დიაფრაგმა,

დიაფრაგმის დაცვეთილი ბერკეტი, მბიძგავის არასაკმარისი სვლა.

ტექნიკური მომსახურება. ყოველი 30 ათასი კმ გარბენის შემდეგ საწვავის ტუმბოს მფილტრავი

ბადის გაწმენდა (ბენზინით გარეცხვა) აუცილებელია, შეერთებათა ჰერმეტულობა, აგრეთვე შემშვები

და გამომშვები სარქველების გადაადგილების თავისუფლება შემოწმდეს.

შეკეთება. გაჭუჭყიანებული ფილტრი ეწინააღმდეგება საწვავის მიწოდებას, რაც გამოიწვევს ძრავას

არათანაბარ მუშაობას, მისი სიმძლავრის დაცემას. შეკეთებული, მაგრამ დაუყენებელი საწვავის

ტუმბოს მუშაობა მოწმდება შემდეგი სახით: საწვავის ავზისკენ განლაგებულ მილზე მიმაგრდება

მისადეგი შლანგი სიგრძით 1 მ, ამ დროს მეორე მისი ბოლო საწვავით ჭურჭელში ჩაეშვება. მას შემდეგ

80 – 90 სმ სიმაღლეზე დადგება ტუმბო. თუ საწვავის ტუმბოს ხელის ბერკეტის 15 – 20 ენერგიული

გადაადგილების შემდეგ საწვავი იწყებს შემოსვლას, ნიშნავს, საწვავის ტუმბო გამართულ

მდგომარეობაშია. დაშლილის-, აწყობიდან რამდენიმე საათის შემდეგ საწვავის ტუმბოს ზედა და

ქვედა ნაწილების შემაერთებელი ხრახნები უნდა დაეჭიროს დიაგონალური თანმიმდევრობით.

საწვავის ფილტრი - იხ. ფილტრი.

საწვავის ფილტრი გაირეცხება ბენზინით ან მფილტრავი ელემენტი შეიცვლება.

საწვავის (საგზაო) ხარჯი - საწვავის რაოდენობა ლიტრებში, გახარჯული სატრანსპორტო

საშუალების მიერ 100 კმ გარბენაზე (ზოგიერთ ქვეყნებში, მაგალითად აშშ საწვავის საგზაო ხარჯი

განისაზღვრება მილებში გალონზე). რეალური საწვავის ხარჯი ყოველთვის მაღალია, ვიდრე

საწვავის დონე კარბურატორის ტივტივა

კამერაში:

1.გამამკვრივებელი შუასადები; 2.

ტივტივა კამერის ხუფი; 3. ნემსა სარქველი;

4. ტივტივას ბერკეტი; 5. ტივტივა; 6. ტივტივა

კამერა

26

მითითებულია ნორმის მიხედვით, რამეთუ უმრავლეს შემთხვევებში ექსპლოატაციის პირობები

განსხვავდებაიმათგან, რომლის დროსაც განისაზღვრება საწვავის ნომინალური ხარჯი (ჰორიზო-

ნტალურ გზის მონაკვეთზე ავტომობილის განსაზღვრული მოძრაობის სიჩქარის დროს). ავტომობი-

ლის მოძრაობის სიჩქარის გაზრდით იზრდება გორვისა და ჰაერის წინააღმდეგობა, რაც გამოიწვევს

საწვავის მომატებულ ხარჯს. ავტომობილის მოძრაობის სიჩქარის ეკონომიური დიაპაზონის

საზღვრებს გარეთ განლაგდება მომატებული ხარჯების დიაპაზონები.

საწვავის ხარჯის ნომინალურისგან გადახრის მიზეზები: მოძრაობის მაღალი სიჩქარე; მკვეთრი და

ხშირი აჩქარებები და დამუხრუჭებები; დაბალი სიჩქარით მოძრაობა და მოძრაობა ამაღლებულ

გადაცემაზე; საავტომობილო კოლონაში მოძრაობა; ხშირი მკვეთრი მოსახვევები და აღმართები;

მოძრაობა დროსელის მართვის სატერფულზე სრული დაჭერით; მოძრაობა ქალაქის პირობებში;

ბრუნვის სიხშირის დასაშვებ დიაპაზონზე არსებითად მაღალი ან დაბალი ძრავას მუხლა ლილვის

ბრუნვის სიხშირე; ჰაერის მომატებული წინააღმდეგობა 90 კმ/სთ მეტი სიჩქარით მოძრაობის დროს;

დატვირთვის დასაშვებ სიდიდეზე გადამეტება; შემხვედრი ქარი, თოვლი, ნოტიო ამინდი.

საწვავის მომატებული ხარჯის მიზეზები და მისი გამოსწორების ხერხები

უწესივრობა უწესივრობის გამოსწორება გაჭუჭყანებულია საჰაერო ფილტრი

კარბურატორში გამამკვრივებელი შუასადე-

ბები არაჰერმეტულია

ტივტივაკამერაში ტივტივა არაჰერმეტულია

ტივტივაკამერაში ნემსა სარქველი ცუდად

იხურება

უქმი სვლა დარეგულირებულია ძრავას

მუხლა

ლილვის ძალიან მაღალ ბრუნვის სიხშირეებზე

ჟიკლერის დიამეტრი საჭიროს არ შეესაბამება

საწვავის ტუმბოს დიაფრაგმა არაჰერმეტულია

ანთების არასწორი დაყენება

თვლები მძიმედ ბრუნავს

გაირეცხოს საჰაერო ფილტრი

შეიცვალოს მფილტრავი ელემენტი

მოიჭიროს შეერთება ან შუასადებები

შეიცვალოს

დაყენდეს ახალი ტივტივა

გაიწმინდოს ან შეიცვალოს სარქველი

დარეგულირდეს ძრავას მუხლა ლილვის

ბრუნვის სიხშირეებზე

შეიცვალოს ჟიკლერი

,, დიაფრაგმა

დარეგულირდეს ანთება

შემოწმდეს მუხრუჭების რეგულირება

საწვავის ხვედრითი ხარჯი - ძრავას მოცემულ რეჟიმზე მუშაობისას საწვავის საათური

ხარჯის შეფარდება ძრავას სიმძლავრესთან ამ რეჟიმზე.

საწვავ-ჰაერის ნარევი - იხ.კარბურატორი.

საწვავის ხარჯის

ავტომობილის სიჩქარისგან

დამოკიდებულებით

27

საწვავ-ჰაერის ნარევის მიწოდების რეგულირების ხრახნი - იხ. კარბურატორი.

9. ნარევწარმოქმნის პროცესი კარბურატორიან ძრავებში. კარბურაცია. ელემენტარული კარბურატორი

და დამატებითი მოწყობილობები. კვების სისტემის ელემენტები[2.გვ. 50-53]; [1.გვ30-33].

(2 საათი)

კარბურატორი - კვების სიტემის მოწყობილობა, რომელიც უზრუნველყოფს კარბურატორიანი

ძრავას ყველა რეჟიმზე მუშაობის დროს საწვავჰაერის ოპტიმალური შემადგენლობის მომზადებას.

მოქმედების პრინციპი. კარბურატორის ნარევწარმომქმნელ კამერაში საწვავი გაიფრქვევა, ჰაერს

ინტენსიურად შეერევა, ამ დროს წარმოიქმნება საწვავჰაერის ნარევი. თეორიულად 1კგ საწვავის

სრული წვისთვის აუცილებელია 14 – 15 კგ ჰაერი. ღარიბი ნარევი მეტ ჰაერს შეიცავს, ხოლო მდიდარი

- ნაკლებს. ძრავას გაშვების დროს საწვავჰაერის ნარევი უნდა იყოს მდიდარი, იმიტომ რომ საწვავის

ნაწილი ,,დაეფინება“ (დაჯდება) შემშვები მილსადენების, ცილინდრის კედლების ცივ ზედაპირებზე

და ნარევი არ აალდება. ძრავას მუშაობის დროს მუხლა ლილვის საშუალო ბრუნთა რიცხვებზე

გამოიყენება გაღარიბებული ნარევი, რის ხელშეწყობით საწვავი ეკონომიურად იხარჯება. ძრავას

მუშაობის დროს მაღალ ან ძალიან დაბალ მუხლა ლილვის ბრუნთა რიცხვებზე და განსაკუთრებით

ძრავას უქმ სვლაზე მუშაობის დროს აუცილებელია გამდიდრებული ნარევი. კარბურატორი

ავტომატურად ამზადებს ნარევის აუცილებელ შემადგენლობას. ჰაერის ნაკადის მოძრაობის

მიმართულების მიხედვით კარბურატორები იყოფა:

კარბურატორი დამავალი ნაკადითურთ:

1. უქმი სვლის საწვავის ჟიკლერი; 2. უქმი სვლის საჰაერო ჟიკლერი; 3 საჰაერო საფარი; 4.

გამფრქვევი; 5. დამაჩქარებელი ტუმბოს გამომავალი ნახვრეტი; 6. დამაჩქარებელი ტუმბოს დიაფრაგმა;

7. დიაფრაგმა; 8. დამაჩქარებელი ტუმბო; 9. დამაჩქარებელი ტუმბოს ამძრავის ბერკეტი; 10. დროსელის

საფარი; 11. უქმი სვლის რეგულირების ხრახნი; 12. საწვავის მთავარი ჟიკლერი; 13. ტივტივა კამერა; 14.

ტივტივა; 15. ტივტივა კამერის ნემსა სარქველი; 16. საწვავის მილი

კარბურატორები დამავალი (ვარდნილი) ნაკადითურთ, რომლებშიც ჰაერის ნაკადი მოძრაობს ზე-

ვიდან ქვევით. ეს თანამედროვე კონსტრუქცია გამოყენებულია უმრავლეს მსუბუქ ავტომობილებში;

28

კარბურატორები ჰორიზონტალური ნაკადითურთ, რომლებიც ჰაერის ნაკადს ღებულობს

ჰორიზონტალური (ან მასთან ახლოს) მიმართულებით. ასეთი ტიპის კარბურატორებისთვის დამა-

ხასიათებელია არადიდი სიმაღლე: გამოიყენება ზოგიერთ მსუბუქ ავტომობილებში (,,Трабант“) და

მოტოციკლებში.

დროსელის მოწყობილობის ტიპების მიხედვით კარბურატორები იყოფა:

კარბურატორები დროსელის საფარითურთ, რომლებიც მსუბუქ ავტომშენებლობაში შედარებით

გავრცელებულია. ძრავაში მიწოდებული საწვავჰაერის ნარევის რაოდენობა რეგულირდება შემშვებ

მილსადენში განლაგებული მბრუნავი დროსელის ფარის დახმარებით;

კარბურატორები მკვეთარებითურთ, არსებული დგუშიანი ან ნაწილობრივ დატვირთული

ბრტყელი მკვეთარა დოზირებულ ნემსათი, რომლის დახმარებით არეგულირებენ ძრავაში

მიწოდებული საწვავჰაერის ნარევს. ფართოდ გამოიყენება მოტოციკლებისა და მოტორიანი ნავების

ძრავებისთვის.

საწვავის მილსადენით საწვავი ნემსა სარქველიდან შედის ტივტივა კამერაში. ტივტივა ნემსა

სარქველთან შეერთებაში ინარჩუნებს საწვავის დონეს ტივტივა კამერაში კონსტრუქციით

განპირობებულ მუდმივ დონეზე (რაც არის წინაპირობა კარბურატორის წუნდაუდებელი

მუშაობისთვის). როგორც კი საწვავის დონე დადაბლდება, გაიღება ნემსა სარქველი და ტივტივა

კამერაში შედის საწვავი. დადგენილ სიმაღლემდე საწვავის დონის ამაღლების შემთხვევაში ტივტივა

აიწევს, ამ დროს ნემსა სარქველი დაკეტავს საწვავის მიწოდებას.

კარბურატორის მთავარი მადოზირებელი სისტემა. ნახვრეტის ან არხის მეშვეობით ტივტივა კამერა

შეერთებულია შემრევ კამერასთან, რომელშიც იმყოფება საფრქვეველი და შემრევი დიფუზორი.

შეშვების ტაქტის დროს გამავალი ჰაერის ნაკადით მოხდება შემფრქვევში მყოფი საწვავის წატაცება,

შეიფრქვევა და ჰართან ერთად წარმოქმნის საწვავჰაერის ნარევს. ჰაერის ნაკადის სიჩქარის

გადიდებისა და ნარევის უკეთესი მომზადებისთვის ნარევწარმომქმნელ კამერაში განლაგებულია

დიფუზორი. დროსელის მისაფარი, რომელიც მოძრაობაში მოდის მძღოლის მიერ სატერფულის

მოძრაობის ანგარიშზე გვარლის ამძრავის ან წევების დახმარებითურთ, არეგულირებს ძრავაში

შესული საწვავჰაერის ნარევის რაოდენობას.

დახურული ან მსუბუქად შეღებული დროსელის მისაფარის დროს (დროსელის მისაფარის

მდგომარეობა ძრავას უქმი სვლით მუშაობისას) ჰაერის ნაკადის დაბალი სიჩქარის გამო რომ საწვავი

შემოდიოდეს მთავარი მადოზირებელი სისტემიდან საწვავის გამომავალ არხებში, განმუხტვა

არასაკმარისია. ამ დროს მუშაობს მხოლოდ უქმი სვლის სისტემა.

უქმი სვლის სისტემის მოწყობილობა. საწვავი უქმი სვლის ჟიკლერიდან შემოდის და შეერევა უქმი

სვლის არხიდან შემოსულ ჰაერთან. უქმი სვლის არხს გასასვლელი აქვს შემრევ კამერაში დროსელის

ფარის უკან უდიდესი განმუხტვის ზონაში. საწვავჰაერის ნარევის რაოდენობა დოზირდება უქმი

სვლის ნარევის რეგულირების ხრახნის დახმარებით, რომლის მობრუნებით აგრეთვე იცვლება მუხლა

ლილვის ბრუნვები უქმი სვლის რეჟიმში.

კარბურატორების უახლეს კონსტრუქციებში, რომლებშიც გარემოს დაცვის მოთხოვნებთან

შესაბამისობაში კარბურატორი უნდა დარეგულირდეს უქმ სვლაზე გამონაბოლქვ გაზებში ტოქსი-

კური ელემენტების დადგენილზე არამეტი შეცულობითურთ, ხშირად გამოიყენებენ უქმი სვლის

პლომბირებულ მოწყობილობებს. ამ დროს ჟიკლერის მეშვეობით საწვავჰაერის ნარევი უქმ სვლაზე

რეგულირდება ისეთნაირად, რომ გამონაბოლქვ გაზებში CO მაქსიმალური წილი არ აღემატებოდეს 1%

(ავტომობილებისთვის გამოშვებული 1980 წლის შემდეგ).

გამშვები მოწყობილობა. იმისთვის, რომ ცივი ძრავას გაშვებისთვის მომზადდეს მდიდარი საწვავ-

ჰაერის ნარევი კარბურატორს აქვს ჰაერის საფარი, რომელიც განლაგებულია შემრევი კამერის წინ.

წევების დახმარებით ჰაერის საფარი დაიხურება, დროსელის საფარი ოდნავ გაიღება, ასე, რომ ძრავას

გაშვების დროს წარმოქმნილი განმუხტვა საბაბია შეიქმნას საწვავჰაერის ნარევი საწვავის მეტი და

ჰაერის დაბალი წილებით. ძრავას გაშვების შემდეგ ან მას შემდეგ, რაც ავტომობილი გაივლის გზის

არადიდ მონაკვეთს, თუ ძრავა მუშაობს ძრავას გაშვების გააიოლების მოწყობილობათა გარეშე,

საჭიროა ჰაერის საფარის გაღება, რამეთუ ზედმეტად მდიდარი საწვავჰაერის ნარევის შედეგად

29

იზრდება საწვავის ხარჯი, ძრავა ანვითარებს არასაკმარის სიმძლავრეს, აქვს მომატებული ცვეთა და

გამონაბოლქვ გაზებში ტოქსიკური კომპონენტების შეცულობა მაღალია.

დამაჩქარებელი ტუმბო. უქმი სვლის რეჟიმიდან მუშა რეჟიმზე (მთავარ მადოზირებელ სისტემაზე)

მდოვრე გადასვლისთვის დროსელის მისაფარის ინტენსიური გაღების დროს ოთხტაქტიან

კარბურატორიან ძრავებს აქვს ტუმბო-დამაჩქარებელი, რომელიც შემშვებ არხში აწვდის დამატებით

საწვავს და ასეთნაირად ამდიდრებს საწვავჰაერის ნარევს. კონსტრუქციულად დამაჩქარებელი ტუმბო

თავიშტავად წარმოადგენს დგუშიან ან დიაფრაგმულ ტუმბოს, რომელიც მოძრაობაში მოდის

მექანიკურად (დროსელის მისაფარის ლილვში შეერთებიდან). მიწოდებული საწვავის რაოდენობის

რეგულირება დგუშიან და დიაფრაგმულ ტუმბოებში ხორციელდება მარეგულირებელი ხრახნის

დახმარებით.

კარბურატორის რეგულირება. ხელსაწყოს რეგულირება საჭიროა შესრულდეს მხოლოდ გაზოანა-

ლიზატორის ერთდროული გამოყენებით. კარბურატორის რეგულირების დროს არეგულირებენ უქმი

სვლის სისტემას, რამეთუ ის მოქმედებს არამარტო ძრავას უქმ სვლაზე მუშაობაზე, არამედ მუხლა

ლილვის შედარებით მაღალი ბრუნთა რიცხვების დიაპაზონზეც. რეგულირების შესრულება აუცილე-

ბელია ცხელ ძრავაზე (მისი მუშაობიდან 15 წუთის შემდეგ). რეგულირების წინ აუცილებელია

შემოწმდეს ანთების სანთლების მდგომარეობა და ელექტროდებს შორის ღრეჩო. ანთების, ნამუშავარი

გაზების გამოშვების სისტემები და ჰაერის ფილტრი უნდა იყვნენ გამართულ მდგომარეობაში. უქმ

სვლაზე მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირე რეგულირდება დროსელის მისაფარის მიმბრჯენი

ხრახნით. ხოლო საწვავჰაერის შემადგენლობა - უქმი სვლის საწვავჰაერის რეგულირების ხრახნით.

რეგულირების ხრახნის ჩახრახნის დროს (მარჯვნივ ბრუნვა) საწვავჰაერის ნარევში საწვავის წილი

მცირდება, ამოხრახნის დროს (მარცხნივ ბრუნვა) იზრდება. მსუბუქი ავტომობილის კარბურატორი

სწორადაა დარეგულირებული, თუ მიღწეულია ძრავას წუნდაუდებელი არაწყვეტილი მუშაობა 750 –

850 წთ-1 სიხშირეებზე, აგრეთვე დინამიკის კარგი მაჩვენებლები სწრაფი აჩქარების დროს.

ასეთი წინასწარი რეგულირების შემდეგ საჭიროა კარბურატორის შემოწმება ტექმომსახურების

სადგურებში გამონაბოლქვ გაზებში CO შეცულობაზე. კარბურატორის თავისუფალი სვლის ზუსტი

რეგულირება შეიძლება მიღწეული იქნას მხოლოდ გაზოანალიზატორისა და ძრავას ლილვის ბრუნვის

სიხშირეების გაზომვის ხელსაწყოთა ერთდროული გამოყენების დროს. უქმ სვლაზე სწორი რეგული-

რება უზრუნველყოფს საწვავის ხარჯის, აგრეთვე გამნაბოლქვ გაზებში ტოქსიკური ნივთიერებების

შეცულობის შემცირებას.

ტექნიკური მომსახურება. კარბურატორი ყოველთვის სუფთა უნდა იყოს. ყოველი 10 ათასი კმ

გარბენის შემდეგ საჭიროა გაიწმინდოს საწვავის ფილტრი და ძრავას ზეთის რამდენიმე წვეთით

დაიზეთოს დროსელების ამძრავები.

ყოველი 30 ათასი კმ გარბენის შემდეგ (ან 2 წელში) კარბურატორი უნდა მოიხსნას ძრავადან,

გაიწმინდოს და დარეგულირდეს. კარბურატორის დაშლის (დემონტაჟი) დროს კარბურატორის ყველა

დეტალები დაწყობილი უნდა იქნას სუფთა ზედაპირზე ისე, რომ არ მოხდეს მათი აღრევა ან დაკარგვა.

ტივტივა კამერიდან დაჭუჭყიანება (ჭუჭყის ან ფისის დადება) მოშორდეს ფუნჯით, ტივტივა კამერა

გაირეცხოს ბენზინით ან აცეტონით. ტივტივა კამერის ნემსა სარქველის ჰერმეტულობა შემოწმდეს და

აუცილებლობის შემთხვევაში შეიცვალოს; შემოწმდეს ტივტივას მდგომარეობა და აუცილებლობის

დროს ის დარეგულირდეს. ჟიკლერები გაიქარვოს შეკუმშული ჰაერით. არავითარ შემთხვევაში არ

შეიძლება მავთული! შემოწმდეს დროსელის ლილვის ღრეჩო (დამატებითი ჰაერის შეწოვის

აღკვეთისთვის).

ჟიკლერი - კარბურატორის დეტალი, რომლის დახმარებით ბენზინის, ჰაერის ან საწვავჰაერის

ნარევის მიწოდება დოზირებულია. დიზელის არხის გაწმენდისთვის გამოყენებული უნდა იქნას

შეკუმშული ჰაერი ან ჯაგრისი, მაგრამ არა მავთული, რამეთუ შეიძლება დაირღვეს ჟიკლერის

ნახვრეტის დიამეტრი. ჟიკლერის ჩახრახნის ან ამოხრახნისთვის მხოლოდ გამოყენებული უნდა იქნას

შესაბამისი სახრახნისი, რომ არ მოიშალოს მათი მთლიანობა. კარბურატორის შემოწმების დროს

ყურადღება უნდა მიექცეს ყველა ჟიკლერ(ებ)ის საიმედო დამაგრებას.

30

კარბურატორის აწყობის (მონტაჟი) დროს ყურადღება მიექცეს შეერთებებში ყველა სადებების

ჰერმეტულობას. აუცილებლობის შემთხვევებში ახლით შეიცვალოს სადებები. დავიწყებას არ მიეცეს!

კარბურატორის მილტუჩებსა და ძრავას ბლოკის თბომაიზოლირებელი სადებების შემსრულებულ

როლზე.

უწესივრობათა მოძებნა. ანთებისა და კვების სისტემებში უწესივრობები ხშირად ძნელი გასარჩე-

ვია. ამიტომ დასაწყისში ამოწმებენ ანთების სანთლებში პერწკვლის არსებობას, ელექტროდებს შორის

მანძილს, აგრეთვე ანთების სანთლების გარე ხედს. შემდეგ თუ არის საწვავი საწვავის ავზსა და

ტივტივა კამერაში და აანალიზებენ უწესივრობებს.

კარბურატორის უწესივრობათა მიზეზები და გამოსწორების ხერხები


ძრავას მუშაობა უქმ

სვლაზე არამდგადია: ძრავა

ქრება

ძრავა ხარჯავს ძალიან მეტ

საწვავს, კვამლავს

შემშვები და გამომშვები

სარქველების კაკუნი

კარბურატორი გადავსებუ-

ლია საწვავით

ძრავა ანვითარებს არასაკ-

მარის სიმძლავრეს, აქვს

არასაკმარისი აჩქარება,

ცხელდება

უქმი სვლის ჟიკლერის გამოგნესა

(დანაგვიანება)

დაურეგულირებელია ძრავას უქმი სვლა

დაკეტილია ჰაერის მისაფარი

ტივტივა კამერაში საწვავის დონე ძალიან

მაღალია

ტივტივა კამერის ნემსა სარქველი

არაჰერმეტულია

უქმი სვლა დარეგულირებულია ძალიან

მდიდარ საწვავჰაერის ნარევზე

ტივტივა არაჰერმეტულია: ტივტივა

კამერის ნემსა სარქველი არ იხურება

ტივტივა კამერაში ძალიან დაბალია

საწვავის დონე

ორკამერიან კარბურატორებში არ იღება

მეორე კამერა

საწვავის მთავარი ჟიკლერის ან ჰაერის

ფილტრის გამოგნესა (დანაგვიანება)

ჟიკლერის გაწმენდა (გაქრევა)

დარეგულირდეს კარბურატორის

უქმი სვლა

გაიღოს ჰაერის მისაფარი

შემოწმდეს ტივტივა კამერაში

საწვავის დონე, აუცილებლობის

დროს დარეგულირდეს

გაიწმინდოს ან შეიცვალოს ნემსა

სარქველ

დარეგულირდეს კარბურატორი უქმ

სვლაზე საწვავჰაერის ნარევის

მარეგულირებელი ხრახნის

დახმარებით

შეიცვალოს ტივტივა; ტივტივა

კამერის ნემსა სარქველი გაიწმინდოს

ან შეიცვალოს

შემოწმდეს და დარეგულირდეს

ტივტივა კამერაში საწვავის დონე

დარეგულირდეს კარბურატორის

მეორე კამერა

გაიწმინდოს საწვავის მთავარი

ჟიკლერი ან შეიცვალოს მფილტრავი

ელემენტი

ორკამერიანი კარბურატორი. კარბურატორის კონსტრუქცია ბაზირებულია გაორებულ (ორკამე-

რიან) კარბურატორზე, რომელიც უპირატესად გამოყენებულია ოთხტაქტიან შიგაწვის ძრავებში და

მუშაობს ნაკადის დამავალი პრინციპით. კარბურატორს აქვს ორი ნარევწარმომქმნელი კამერები,

აგრეთვე დოზირებისა და რეგულირების აუცილებელი მოწყობილობები. კარბურატორი მუშაობს ორ

რეჟიმში. ერთი რეჟიმის დროს პირველი კამერის დროსელის ფარი გაიღება დროსელის მისაფარის

მართვის სატერფულზე უმნიშვნელო დაჭერის დროს. ძრავას მუხლა ლილვის მომატებულ ბრუნთა

რიცხვებზე მუშაობის დროს (სხვა რეჟიმი), რ. ი. პირველი კამერის დროსელის მისაფარის

დაახლოებით 40°-ზე გაღება, მექანიკურად ან პნევმატიკურად გაიღება მეორე კამერის დროსელის

მისაფარი. ძრავა სრული დატვირთვის დროს ასეთი სახით ღებულობს საწვავჰაერის ნარევს აგრეთვე

მეორე კამერიდანაც. ცალკეული კამერების დიფუზორების ფარდობითად არადიდი განივი კვეთის

გამო მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის ცვლილების ქვედა დიაპაზონში უზრუნველყოფილია

ჰაერის ნაკადის მაღალი სიჩქარე, საწვავის კარგი აგრიგალება, რაც ხელს უწყობს საწვავჰაერის ნარევის

საიმედო მომზადებას.

შესაბამისი დამუხტვის დროს მეორე კამერის გაღების გამო სწრაფად მიიღწევა ცილინდრების

შევსება და, როგორც შედეგი უზრუნველყოფილი ხდება ძრავას მაღალი სიმძლავრე. ორკამერიანი

კარბურატორები უკეთესად შეესაბამება ეკოლოგიის მოთხოვნებს.

31

დროსელის მისაფარი - კარბურატორის დეტალი, რომელიც განკუთვნილია ძრავას წვის

კამერაში მიწოდებული საწვავჰაერის ნარევის რეგულირებისთვის. დროსელის მისაფარის გაღების

დროს შემშვები არხის განივი კვეთა იზრდება და ამის ანგარშზე ძრავა ღებულობს საწვავჰაერის

ნარევის დამატებით რაოდენობას. ძრავას უქმ სვლაზე დროსელის საფარი მიხურულია, სრული

დატვირთვის დროს დროსელის საფარი სრულიად გაღებულია.

ორკამერიანი კარბურატორი - კარბურატორი, საერთო ყვინთა კამერიდან უზრუნველყო-

ფილი საწვავით და ნარევწარმომქმნელი ორი არხით. ორივე კამერას აქვს მადოზირებელი

მოწყობილობა. დროსელის საფარები განლაგებულია ერთ საერთო ლილვზე და მოქმედებაში მოდის

ან სინქრონულად, ან თანმიმდევრობით. ვრცლად იხ. კარბურატორი.

1. საწვავის შტუცერი; 2. მცირე დიფუზორი; 3. მფრქვევანა; 4. ჰაერის მისაფარი; 5. ჰაერის მისაფარის

ამძრავი; 5. დროსელის მისაფარის მიმბრჯენი ხრახნი; 7. პირველი კამერის დროსელის მისაფარი; 8.

მეორე კამერის დროსელის მისაფარი ამძრავი ბერკეტი; 9. შემშვებ მოწყობილობის ამძრავთან პირველი

კამერის დროსელის მისაფარის შემაერთებელი წევა; 10. მეორე კამერის დროსელის მისაფარი

ძრავას წვის პროდუქტების ატმოსფეროში გამომყვანი მოწყობილობები, კარტერის ვენტილაცია.

წვის პროდუქტების ზემოქმედება ატმოსფეროზე.

[2.გვ. 65-68]; [3. გვ.75-79]; [4.გვ 7-24].

ავტომობილის ნამუშავარი გაზების გამოშვების სისტემა – ნამუშავარი გაზების ძრავას

ცილინდრებიდან გარემომცველ ჰაერში გამოცლის, ხმაურის შემცირების და ნამუშავარი გაზების

გაგრილების უზრუნველმყოფი შიგაწვის ძრავას აგრეგატები. სისტემა შედგება გამომშვები

მილსადენებისგან და მაყუჩისგან (ძირითადი და დამატებითი ავტომობილის ტიპის მიხედვით).

32

ავტომობილის ნამუშავარი გაზების გამოშვების სისტემა:

1. მაყუჩის მიმღები მილი; 2. მაყუჩის მილი; 3. დამატებითი მაყუჩები; 4. ძირითადი მაყუჩი

ავტომობილის ყოველი ტიპისთვის სისტემის განლაგება და კონსტრუქციული შესრულება

გადაწყვეტილია ხმაურის დაბალი დონისა და ძრავას ეკონომიურობის გათვალისწინებით. გამომშვები

სისტემის ტექნიკური მომსახურება შეიცავს ოპერაციებს:

სისტემის ელემენტების საიმედო დამაგრების კონტროლი (ცუდად დამაგრებული მაყუჩი არის

კაკუნ(ებ)ის მიზეზი); მექანიკური რხევების (ვიბრაციის) შედეგად მილსადენებში გაჩნდება ბზარები;

გზის უსწორობებისგან შესაძლებელი დაზიანებების კონტროლი. უპირატესად ქალაქის პირობებში

და მოკლე მანძილებზე ექსპლოატირებული ავტომობილის გამომშვები სისტემა,ყველაზე ხშირად

ზიანდება შიგა კოროზიით.

ავტომობილის სალონის გათბობა - მოწყობილობები სხვადასხვა სახეებით გათბობისთვის,

ნაწილობრივ გაგრილების სისტემის გამაგრილებელი სითხის სითბოს გამოყენებით. ეს სახე შედარე-

ბით ხშირად გამოიყენება. გამათბობელი ჰაერი მოეწოდება თბოგამცვლელიდან (შეესაბამება არადიდ

რადიატორს), რომელიც მიერთდება ძრავას გაგრილების სისტემას. მომდენი ჰაერით გაგრილების

დროს გარეთა ჰაერი თბოგამცლელთან მოეწოდება, ავტომობილის დიდი სიჩქარით მოძრაობის დროს

ბუნებრივი დაწნევით ჰაერი შედის ავტომობილის სალონში; ავტომობილის არადიდი სიჩქარით

მოძრაობის ან გაჩერების დროს ჰაერის მიწოდება ხორციელდება ელექტროამძრავითურთ ვენტილა-

ტორის დახმარებით. ცირკულაციურ-საჰაერო გათბობის დროს ჰაერი ავტომობილის სალონიდან

ელექტროვენტილატორის დახმარებით მიეწოდება თბოგამცვლელში, ხოლო მისგან კვლავ სალონში.

ცირკულაციურ-საჰაერო გათბობის დროს ჰაერი სალონში სწრაფად გათბება, ვიდრე მომდენი ჰაერით.

საჰაერო ნაკადი და გათბობის სიმძლავრე რეგულირდება ხელსაწყოთა დაფაზე არსებული გამომრთ-

ველით. გამათბობელი სითხით გათბობის ნაკლოვანება ის არის, რომ სალონის გათბობის დაწყება

შეიძლება მხოლოდ ძრავას გათბობის შემდეგ.

გათბობის სისტემის სხვა სახე არის გამათბობელ მოწყობილობაში ბენზინის წვით გათბობა.

უარყოფითი მხარეა ავტომობილის სვლის მარაგის შემცირება, რამეთუ სალონის გასათბობად

გამოიყენება ავტომობილის ავზიდან საწვავი.

ავტომობილის გათბობის სისტემა ინტენსიურად მუშაობს, თუ სარკმელი შეღებულია, რამეთუ ამ

შემთხვევაში სალონში ჭარბი წნევა არ არის და ჰაერის თბომზიდი ნაკადი წინააღმდეგობის გარეშე

შეერევა. ამიტომ, იმისთვის, რომ გაუმჯობესდეს სალონში ჰაერის ცირკულაცია, საჭიროა ავტომო-

ბილის უკანა კარის ფანჯარის შეღება.

ავტომობილის სალონის ვენტილაცია - მსუბუქი ავტომობილის სალონში ვენტილატორის

დახმარებითურთ შემხვედრი ჰაერის ნაკადის ანგარიშზე ახალი ჰაერის (შემთბარია გაგრილების

სისტემის გამაცხელებლიდან) მიწოდება. მინაზე მიმართული ჰაერი წინააღმდეგობას უწევს

ამოსუნთქული ჰაერისგან მინის ზედაპირზე ტენის კონდენსაციას.

33

ავტომობილის სალონის ვენტილაცია და გათბობა:

1. გამაგრილებელი სითხის ტემპერატურის მაჩვენებელი; 2. ჰაერშემკრები; 3. მინის

გაქრევისთვის მბრუნავი დეფლექტორები; 4. ძრავას კაპოტში ჰაერის მოდინების ნახვრეტები; 5. ჰაერის

მოდინების ლიუკის საცობი; 6. წვიმის წყლის(თვის) ფარი; 7. გამომყვანი მილი (ცხელი სითხის

დაბრუნებისთვის); 8. მიმყვანი მილი (ცხელი სითხის მიწოდებისთვის); 9. მარეგულირებელი ონკანი

(ცხელი სითხის მიწოდების რეგულირებისთვის); 10. მისაფარი ავტომობილის სალონში ცხელი

სითხის მიწოდების გადაკეტვისთვის; 11. მარეგულირებელი ონკანის მართვის ბერკეტი; 12.ჰაერის

მოდინების მისაფარის (სახურავის) ამძრავი ბერკეტი; 13. ვენტილატორის გამომრთველი

10. დიზელების კვების სისტემა.ნარევწარმოქმნა დიზელებში. სქემები. მაღალი წნევის ტუმბო.

საწვავის ფილტრები. მფრქვევანა. ძრავას მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის რეგულატორები [2.გვ.

66-72]; [1.გვ31-35]. 2. დიზელების კვების სისტემა მნიშვნელოვნად განსხვავდება კარბურატორიანი

ძრავას კვების სისტემისგან. ჰაერი და საწვავი დიზელის ცილინდრებში ცალცალკე მიეწოდება, და იქ

წარმოქმნის საწვავის ნარევს. ამიტომ დიზელებს უწოდებენ შიგანარევწარმომქმნელ ძრავებს.

დიზელის ძრავას კვების სისტემის სქემა:

1. მაღალი წნევის ტუმბო; 2. საწვავის ავზი; 3. საწვავის მიმღები; 4, 6, 7, 11 – 15 - საწვავის

მილსადენები; 5. საწვავის უხეშად მწმენდი ფილტრი; 8. მიმქაჩი ტუმბო; 9. სახელური; 10. საწვავის

სუფთად წმენდის ფილტრი; 16. ფრქვევან; 17. საჰაერო ფილტრი; 18. ცილინდრი

34

ტუმბო - 1. სითხის ან გაზის დაწნევით გადაადგილების მოწყობილობა. 2. წამყვანი რგოლის

მექანიკური ენერგიის სითხის ნაკადის ენერგიაში გარდაქმნის პროცესში სითხის გადაადგილები-

სთვის ჰიდრავლური მანქანა.

მაღალი წნევის ტ. - ტუმბო (2), რომელიც დიზელის ძრავას ცილინდრში გადასცემს მაღალი

წნევის ქვეშ საწვავის დოზირებულ რაოდენობას. მაღალი წნევის ტუმბო შედგება მოწყობილობის

მიხედვით რამდენიმე ერთნაირი სექციებისგან, რომელთა რიცხვი ტოლია ძრავას ცილინდრების

რიცხვის. ყოველი სექცია საწვავის მილსადენით შეერთებულია მფრქვევანასთან, რომლის კორპუსის

ქვედა ნაწილი შედის ძრავას ცილინდრში. ინდივიდუალურად ერთმანეთთან ხეხვით მორგებულია

მაღალი სიზუსტით დამუშავებული ტუმბოს ყოველი სექციის ყვინთა და მასრა. ასეთი ყვინთა

წყვილის ღრეჩო შეადგენს 1 – 2 მმკ. ყვინთაზე შესრულებულია ვერტიკალური კილო, ნაჭედი

ნაწიბური და ღარაკი. ყვინთაზე დამაგრებული კბილანა მოდებაში იმყოფება ლარტყასთან. ლარტყის

გადაადგილების დროს ყვინთა მბრუნდება მასრაში. ზამბარა ყვინთას მიაჭერს მუხლა ლილვისგან

აძვრაში მოსულ მუშტასთან. მასრაში შესრულებულია ორი ნახვრეტი: შემშვები და გამომშვები. მასრის

ზედა ნაწილში მოთავსებულია დამჭირხნი სარქველი ზამბარითურთ. მფრქვევანას წინასწარ

შეკუმშულული ზამბარა მფრქვევანასთან მიაჭერს ნემსას, დახურავს რა საწვავით შევსილ ღრუს.

როდესაც მასრაში ყვინთა დაიჭერს ბოლო მდგომარეობას, შემშვები და გამომშვები ნახვრეტები

გაიღება და ხდება საწვავის ცირკულირება მასრის ყვინთას ზემო ნაწილში. ამ დროს სარქველი

დახურულია, თანამდევად გამოცალკავებულია მილსადენი და ყვინთას მასრის ღრუ.

მბრუნავი მუშტას ზემოქმედებით ყვინთას ზევით მოძრაობის დროს ჯერ გადაიხურება გამომშვები

ნახვრეტი, ხოლო შემდეგ შემშვები ნახვრეტი.

საწვავის წნევით გაიღება დამჭირხნი სარქველი. ღრუში(17) შეიქმნება მაღალი წნევა (20 მპა და

მეტი), დამოკიდებული ზამბარას (14) კუმშვის ძალისგან. საწვავის წნევის მოქმედებით ნემსი (15)

წამოიწევს, შეკუმშავს ზამბარას (14) და გაღებული საქშენით საწვავი შეიფრქვევა ძრავას ცილინდრში.

შეფრქვევა დამთავრდება, როდესაც ნაწიბური (11) გააღებს გამომშვებ სარქველს. ამ დროს საწვავის

წნევა მკვეთრად ეცემა. ჩაეშვება, რა ნემსი დახურავს საქშენს. სარქველი იხურება და მილსადენებში და

მფრქვევანას ღრუში საწვავი რჩება ჭარბი წნევით. ყვინთას მასრაში მობრუნებით იცვლება მიწოდების

ბოლო და, შესაბამისად, ყვინთას ერთი ბრუნის განმავლობაში ცილინდრში შეფრქვეული საწვავის

რაოდენობა, კილოს ნახვრეტთან (10) დამთხვევის დროს საწვავის მიწოდება სრულიად შეწყდება და

ძრავა გაჩერდება.

აირბალონური ძრავას კვების სისტემა. აირტურბინული და როტორული ძრავები სართო

მოწყობილობა. რედუქტორი [2.გვ. 71-75]; [1.გვ33-35]. (2 საათი)

დიზელის ცილინდრში საწვავის მიწოდების

სქემა:

1. მუშტა; 2. კბილანა; 3. ლარტყა (კბილანასთან

მოდებაშია); 4. ზამბარა; 5. მასრა; 6. ყვინთა; 7.

ღარაკი; 8. შემშვები ნახვრეტი; 9. ვერტიკალური

კილო; 10. გამომშვები ნახვრეტი; 11. ნაჭედი

ნაწიბური; 12. დამჭირხნი სარქველი; 13. საწვავის

მილსადენი მფრქვევანათი; 14. შეკუმშული

ზამბარა; 15. ნემსი; 16. კორპუსი; 17. ღრუ; 18.

საქშენი

35

11. ავტომობილის ელექტროაღჭურვილობა. ელექტროაღჭურვილობის დანიშნულება და პრინციპული

სქემა [2.გვ. 74-72]; [1.გვ 47-50].

ავტომობილის ელექტროაღჭურვილობა - ავტომობილის ნორმალური მუშაობისთვის

აუცილებელი ფუნქციების რიგი ხორციელდება მხოლოდ ელექტროენერგიის დახმარებით.

ელექტრული ხელსაწყოებისა და აპარატურის მთლიანი კომპლექსი, დენის წყაროების ჩათვლით,

ერთობლიობაში ქმნის ავტომობილის ელექტოაღჭურვილობის სისტემას. დანიშნულების შესაბამისად

ავტომობილის ელექტროაღჭურვილობა შეიძლება დაყოფილი იქნას შემდეგ ორ ჯგუფად: დენის

წყაროები, ყველა მომხმარებლების ელექტროენერგიით უზრუნველმყოფი და დენის მომხმარებლები.

დენის მომხმარებლებს მიეკუთვნება ასეთი სისტემები:

ანთების (კარბურატორული ძრავები) სისტემა;

გაშვების სისტემა;

განათება და სიგნალიზაციის, მომმსახურებელი გზის განათებისთვის და ავტომობილის

გაბარიტების აღნიშვნისთვის დღეღამის ბნელ დროში მოძრაობისას და, ავტომობილის მიერ

ჩატარებული მანევრების შესახებ სიგნალიზაციისთვის , აგრეთვე საკონტროლო-მზომი ხელსაწყოები

და დამატებითი აპარატურა (ელექტრონული სისტემები მიკროპროცესორებით და მიკრო ეგმ

ზოგიერთი პროცესების მართვისთვის, როდესაც აუცილებელია მათზე მოქმედი რამდენიმე ფაქტორის

გათვალისრინება მაგალითად, საწვავის შეფრქვევის სისტემები, ელექტრული ანთების სისტემები,

ანტისაბლოკირებელი სამუხრუჭო სისტემები, გადაცემათა გადართვის მართვის სისტემები და ა. შ.).

როგორც წესი, ავტომობილის ელექტროაღჭურვილობის კვებისთვის გამოყენებულია 12 ან 24 ვ

ძაბვა.

ავტომობილებზე გამოყენებულია დენის წყაროს ორი სახე: გენერატორი და აკუმულატორის

ბატარეა.

ავტომობილის ელექტრომოწყობილობის პრინციპული სქემა:

1. სტარტერი; 2. აკუმულატორის ბატარეა; 3. ამპერმეტრი; 4. გენერატორი; 5. რეგულატორი; 6.

ანთების სანთლები; 7. მანაწილებელი; 8. მწყვეტარა; 9. ანთების კოჭა; 10. საკონტროლო-მზომი

ხელსაწყოები (𝑎 - მაჩვენებელი; b - მრიცხველი); 11. მაშუქები; 12. მაშუქების სინათლის ფეხის

გადამრთველი; 13. სინათლის ცენტრალური გადამრთველი; 14. განათების და სინათლის

სიგნალიზაციის ხელსაწყოები

სადენების (ელექტრული) კონი - ავტომობილის ძარასთან კლემის ან მომჭერის დახმარებით

დამაგრებული და მომხმარებლებთან შეერთებული საერთო იზოლაციით რამდენიმე (ელექტრული)

სადენებისგან შემდგარი კონი. ავტომობილის დამზადების დროს სადენების კონის სახით გაერთი-

ანება საშუალებას იძლევა უზრუნველყოფილი იქნას სადენების რაციონალური გაყვანა, რამდენადაც,

კონის კომპლექტაცია და მომზადება ხორციელდება მათი აწყობის წინ. სადენების პარალელური

გაყვანის დროს კონის ან ცალკეული სადენების მწყობრიდან გამოსვლა გამორიცხულია. სადენების

36

კონში მოკლე შერთვის წარმოქმნა დაკავშირებულია ბევრ აღდგენით სამუშაოებთან, ამიტომ ხშირად

ცვლიან სადენების მთლიან კონას

დენის წყაროები. აკუმულატორის ბატარეა. გენერატორი. ძაბვის რეგულატორები [2.გვ. 84-88];

[1.გვ 47-48]. (2 საათი)

აკუმულატორი - მოწყობილობა ენერგიის დაგროვებისათვის მისი შემდგომი გამოყენების

მიზნით.

აკუმულატორი (ელექტრული) - მოწყობილობა, ჩვეულებრივ გალვანური ელემენტების სახით

ელექტრული ენერგიის დაგროვებისათვის.

აკუმულატორის ბატარეა - ენერგიის წყარო ავტომობილში მომხმარებლების დენით

კვებისათვის არამუშა- ან მუშა ძრავას მუხლა ლილვის მცირე სიხშირეებითურთ ბრუნვის დროს. ა. ბ.

შედგება ერთმანეთთან მიმდევრობით შეერთებული რამდენიმე აკუმულატორებისაგან.

ა.ბ. ასრულებს შემდეგ ფუნქციებს: უზრუნველყოფს გენერატორისაგან მიღებულ ელექტრო-

ენერგიის დაგროვებას; ელექტროენერგიით კვებავს მომხმარებლებს გენერატორის უწესივრობათა ან

მუხლა ლილვის სიხშირის მინიმალურზე დაბლა დავარდნისას ხანმოკლე გამორთვის დროს, აგრეთვე

არამუშა ძრავას დროს; გენერატორისაგან ელექტროენერგიით მიმუხტვა მომხმხრებლების

ერთდროული კვების დროს; ძრავას გაშვების დროს ელექტროენერგიის მიწოდება გაშვების

სისტემაზე (სტარტერი) და ანთების (კარბურატორიანი ძრავები) სისტემაზე.

ა. ბ. ტევადობა არის ელექტრული ენერგიის რაოდენობა, რომელსაც განმუხტვის დროს გაცემს

ბატარეა. ტევადობა ხასიათდება განმუხტვის დენის ძალის ნამრავლით განმუხტვის ხანგრძლივობაზე

(სრულიად დამუხტულიდან ზღვრულად დასაშვებ განმუხტულ მდგომარეობამდე) და იზომება

ამპერ-საათებში.

ა. ბ. წარმოადგენს მჟავამედეგი პლასტმასისაგან დამზადებულ მონობლოკს. მონობლოკი

დაყოფილია ტიხრებით ცალკეულ ქილებად, რომელთა რიცხვი ტოლია ა. ბ. აკუმულატორების

რიცხვის. გარე ნახევარბლოკზე (ფირფიტებზე) აქვს საპოლუსო გამომყვანები, რომლებიც დანიშნულია

ნიშნებით ,,პლუს“ (+) - დადებითი პოლუსი და ,,მინუს“(-) - უარყოფითი პოლუსი. იმისათვის, რომ პო-

ლუსების არევა არ მოხდეს დადებითი გამომყვანის დიამეტრი მეტია, ვიდრე უარყოფითი. ჟანგვის

პოლუსების არევა არ მოხდეს დადებითი გამომყვანის დიამეტრი მეტია, ვიდრე უარყოფითი. ჟანგვის

გამორიცხვის მიზნით დადებითი გამომყვანების თავები სპეციალური ზეთით უნდა შეიზეთოს. ერთი

ა. ბ. სამსახურის ვადა შეადგენს დაახლოებით 4-5 წელს (წესიერი მოვლის პირობებში).

ა. ბ. პერიოდულად უნდა ჩაუტარდეს ტექნიკური მომსახურება. უპირველეს ყოვლისა ეს ეკუთვნის

ბატარეის დამუხტის ხასიათის შემოწმებას.

აკუმულატორის ბატარეა:

1. შვერილი; 2. მონობლოკი; 3.

სეპარატორი; 4. ზღუდარი; 5.

ებონიტის სახურავი; 6. საცობი; 7.

ზღუდარები; 8. მჟავამდგრადი

ფარ(ებ)ი; 9. ბუნიკ(ებ)ი; 10.

მჟავამედეგი მასტიკა 11. უარყოფითი

ფირფიტები; 12. დადებითი

ფირფიტები; 13. ბადე; 14,15

ნახვრეტები

37

შემოწმების ხერხი - ავტომობილის სალონში განათების ჩართვის შემდეგ ელემენტების ან

ბატარეების გამოსაყვანებზე გაზომილი იქნას ძაბვა: ელემენტზე Uმინ=1,8 ვ; Uმინ=10,8 (ბატარეის

ნომინალური 12 ვ ძაბვის დროს).

დამუხტვის ხარისხი განისაზღვრება ელექტროლიტის სიმკვრივის ρ არეომეტრის (დენსიმეტრის)

საშუალებით გაზომვა: ρ =1,27 გ/სმ3-ბატარეა დამუხტულია 100%-ზე: ρ =1,20 გ/სმ3-ბატარეა

დამუხტულია 50%-ზე: ρ =1,11 გ/სმ3-ბატარეა განმუხტულია.

ფირფიტების ზედა მხრიდან ელექტროლიტის დონე უნდა იყოს 7 – 10 მმ მაღლა. ელექტროლიტის

მნიშვნელოვნად გამორჩეული სიმკვრივის დროს გაზომვა შეიძლება შედარებით გულდასმით

განმეორდეს. ელექტროლიტის სიმკვრივის ზამთარში გაზომვის დროს არ შეიძლება იმავდროულად

დამუხტვის ხარისხის შესახებ მსჯელობა, რამდენადაც გარემო ჰაერის ტემპერატურის დადაბლებით

ელექტროლიტის სიმკვრივე იცვლება. ამიტომ აუცილებელია, ქუჩიდან, ჰაერის ტემპერატურით 25 -

27°C შენობაში მოტანილი აკუმულატორის ბატარეა გაჩერდეს შენობაში მანამ, სანამ ელექტროლიტის

ტემპერატურა არ გაუთანბრდება შენობაში ჰაერის ტემპერატურას (გაზომვის ასეთი ხერხი მოთხოვს

დიდ დროს), ან საჭიროა სპეციალური ტემპერატურული შესწორებების გამოყენებით ელექტრო-

ლიტის სიმკვრივის კორექტირება.

ელემენტებში ძაბვის განსხვავება შეიძლება მაქსიმუმ 0,1 ვ. თუ ელემენტის ძაბვა ტოლია 1,75 ვ,

ხოლო ელექტროლიტის სიმკვრივე 1,11 გ/სმ3, მაშინ აუცილებელია სასწრაფო დამუხტვა. თუ

დამუხტვის შემდეგაც ელემენტის ძაბვა კვლავ შეადგენს 1,75 ვ ეს მოწმობს იმის შესახებ, რომ

ელემენტს აქვს დეფექტი, რომელიც სასწრაფოდ უნდა იქნას გამოსწორებული. თუ ელექტროლიტის

დონე დადაბლდა საჭიროზე დაბლა 5 – 10 მმ-ზე მაშინ აუცილებელია დისტილირებული წყლის

დამატება. წყლის დამატებისათვის გამოყენებული უნდა იქნას მინის ან პლასტმასის ძაბრი.

აკუმულატორის მჟავა სეიძლება დამატებული იქნას მხოლოდ მისი გადინების შემთხვევებში.

ძრავას უქმი სვლის ან არამუშა მდგომარეობაში თუ საჭიროება არ მოითხოვს არასასარგებლოა

მომხმხრებლების ჩართულ მდგომარეობაში დატოვება. სტარტერის ჩართვის დროს ა. ბ. ფრთხილი

მოპყრობა არის საჭირო (სტარტერის ჩართვის მაქსიმალური დრო 10 წმ ჩართვებს შორის პაუზით 30

წმ). აუცილებელია შეერთებათა გამართულობების, საპოლუსო გამომყვანების, ა. ბ. ავზის

მთლიანობის, მისი საიმედო დამაგრების პერიოდული შემოწმებების ჩატარება.

ა. ბ. დამუხტვა ეწოდება ბატარეის სამუხტავ მოწყობილობასთან მიერთების დროს ქიმიურ-

ფიზიკურ პროცესს (ავტომობილში ბატარეისა და გენერატორის ერთდროული მუშაობის დროს,

სტაციონალურ პირობებში - ა. ბ. სამუხტავ მოწყობილობასთან ერთად მუშაობის დროს). ბატარეა

დამუტულია, თუ ელექტროხსნარიდან ხდება აირების მძვინვარე გამოყოფა, ელემენტზე მიღწეულია

სამუხტავი ძაბვა 2,1 ვ, 2 სთ განმავლობაში მუხტის ძაბვა არ იცვლება, ელექტროხსნარის (მიღწეული)

სიმკვრივე შეადგენს 1,27 გ/სმ3.

სათავსი, სადაც ხორციელდება ა. ბ. დამუხტვა უნდა შეესაბამებოდეს შრომისა და ტექნიკის

უსაფრთხოების განსაკუთრებულ მოთხოვნებს. ა. ბ. დამუხტვის დროს დასამუხტი მოწყობილობების

გამოყენებისას მითითებულია თანდართული ინსტრუქციები.

ელემენტთა საცობები ა. ბ. დამუხტვის დროს წინასწარ ამოიხრახნება. ცვლადი დენის

გენერატორებითურთ მსუბუქ ავტომობილებში ბატარეის დამუხტვისათვის ხელსაწყოთა ჩართვის წინ

მისაერთებელი სააკუმულატორო ორივე კლემა უნდა მოიხსნას.

გადამუხტვა იწვევს ბატარეის ფირფიტების დაზიანებას, მისი სამსახურის ვადის შემცირებას.

გადამუხტვისაგან განსაკუთრებით გარიდება უნდა იქნას ავტომობილების ზაფხულის პერიოდში

ექსპლუატაციის დროს დასამუხტი მუხტის დადაბლების და მუხტის 80% დონეზე უზრუნველყოფის

გზით.

გარე მომხმარებლების მიერთების დროს ტევადობის შემცირების შედეგად კლემებზე ძაბვის

ძლიერი ვარდნა არის ბატარეის განმუხტვის ნიშანი. ავტომობილის ექსპლოატაციის ხანგრძლივი

შესვენებების დროს ბატარეის თვითგანმუხტვის აღკვეთისათვის ელემენტებზე მუდმივად

შენარჩუნებული უნდა იქნას 2,1 ვ ძაბვა, ამისათვის ყოველთვიურად უნდა მოხდეს ბატარეის

მიმუხტვა.

38

ბატარეის თვითგანმუხტვის ნიშანს წარმოადგენს დროის მიმდინარეობის მიხედვით

მომხმარებელთა ჩაურთველად ბატარეის ძაბვისა და ტევადობის შემცირება. მიზეზები - ფირფიტების

აქტიურ მასაში ქიმიური ცვლილებები. ფირფიტების მდგომარეობისა და ელექტროხსნარის

მდგომარეობათა მიხედვით ბატარეის სამსახურის ვადისაგან დამოკიდებულებით თვითგანმუხტვა

განსხვავებულია:

ბატარეის ექსპლუატაციაში

შესვენებათა ხანგრძლივობა: 1 დღე 5 დღე 10 დღე 15 დღე 20 დღე 1 თვე 2 თვე 3 თვე 4 თვე

ტევადობის შემცირება,%: 3 10 16 21 26 36 51 61 76

მომატებული ტემპერატურის, აგრეთვე არარეგულარული მომსახურების და მოვლის გამო

დაჩქარდება ბატარეის თვითგანმუხტვა. თვითგანმუხტვა დაჩქარდება აგრეთვე მტვერის, სინოტივის,

ბატარეის ზედაპირებზე, საპოლუსო გამომყვანების და კლემებზე ჭუჭყდების, ელექტროხსნარის

გაჭუჭყიანების ზემოქმედებებით, ბატარეის ფირფიტების დაზიანებით. ყველა მათგანი იწვევს

გადინების დენების წარმოქმნას. ელექტროხსნარის წვეთის ტანსაცმელზე ან საჯდომის გარსაკრავზე

მოხვედრის შემთხვევაში საჭიროა წვეთის მოხვედრის ადგილი მოწმენდილი იქნას სოდის ან

ნიშადურის სპირტის ხსნარით.

ა. ბ. რეგულარული მომსახურების და მოვლის სამუშაოებს მიეკუთვნება მისი გარე მდგომარეობის

შემოწმება და გაწმენდა:

ავზი, სახურავი, ბატარეის საცობები, საპოლუსო გამომყვანები - აუცილებელია ყოველთვის

შენარჩუნებული იყოს სუფთად და მშრალად, რამეთუ, წინააღმდეგ შემთხვევაში ელემენტებს შორის

მოხდება განმუხტვის დენი, რომელიც გამოიწვევს ბატარეის თანდათანობით განმუხტვას;

ბატარეის ზედაპირზე მოხვედრილი ელექტროლიტის ან წყლის წვეთი აუცილებელია

იმავდროულად მოშორდეს;

ძლიერი გაჭუჭყიანების დროს ბატარეის ავზი გაირეცხოს თბილი სოდიანი წყლით, იმის

თვალმიდევნებით, რომ წყალი არ მოხვდეს ბატარეის შიგნით;

ა. ბ. საპოლუსო გამომყვანები აუცილებელია შეიზეთოს მჟავამედეგი ზეთებით. ბატარეა

დამაგრებული უნდა იყოს ისეთნაირად, რომ ავტომობილის მოძრაობის დროს გამორიცხული იქნას

მისი თვითნებური გადაადგილება. განსკუთრებით აუცილებელია ყურადღება მიექცეს შემდეგს:

შესაძლებლობათა მიხედვით ბატარეა დაცული იქნას მტვერისაგან, ჭუჭყისაგან, წყლისაგან,

ზეთისაგან, უზრუნველყოფილი იქნას კარგი ვენტილაცია; თავის ბუდეში საიმედოდ დამაგრდეს

ბატერეა; ბატარეის ავტომობილის გვერდით ქსელებთან მისაერთებლად გამოყენებული იქნას

დრეკადი და არაგრძელი შემაერთებელი კაბელი.

აკუმულატორის ბატარეას დამუხტვის საკონტროლო ნათურა - სინათლეტექნიკური

მოწყობილობა ავტომობილის ხელსაწყოთა დაფაზე გენერატორისგან აკუმულატორის ბატარეას

დამუხტვის ფუნქციონირებისა და ეფექტურობის კონტროლისთვის.

საკონტროლო ნათურა აჩვენებს მხოლოდ იმას, რომ გენერატორი გაცემს დენს, მაგრამ საკმარისია

თუ არა იგი აკუმულატორის ბატარეას დასამუხტად, უცნობია. ძრავას გაშვების შემდეგ, თუ

საკონტროლო ნათურა კვლავ აინთო, მაშინ ამის მიზეზები შეიძლება იყოს: შეერთებაში

აკუმულატორის ბატარეა - გენერატორი ძაბვის ზედმეტად მაღალი ვარდნა კლემების ჟანგვის

შედეგად ცუდი კონტაქტის, რელე-რეგულატორის კონტაქტების გაჭუჭყიანების, ან სადენების მცირე

განივი კვეთის გამო; ძალიან დაცდა ან ფალია ნახშირის ჯაგრისები, დასუსტდა ჯაგრისების დამწოლი

ზამბარა, გაჭუჭყიანდა კოლექტორი; გაუმართავია გენერატორი ან რელე-რეგულატორი, გარღვეულია

ტრაპეციამაგვარი ამძრავი ღვედი.

თუ ავტომობილის მოძრაობის დროს საკონტროლო ნათურა 1 წამიდან რამდენიმე წუთამდე

აინთება, ეს ნიშნავს გენერატორი გამორთულია და კვება ხორციელდება აკუმულატორის ბატარე-

ასგან. ხშირ შემთხვევებში საკონტროლო ნათურა თვითონ ქრება რამდენიმე წამის შემდეგ; სხვა

შემთხვევებში მოკლე დროით ჩართავენ სხვა მომხმარებლებს (ბგეროვანი სიგნალი ან შორი სინათლე),

და თუ განათების სისტემაში არ არის უწესივრობები მაშინ საკონტროლო ნათურა აუცილებლად

ჩაქრება.

39

საკონტროლო ნათურის ხანგრძლივი ჩაუქრობელი სინათლე, მიუთითებს იმას, რომ აკუმულატო-

რის ბატარეა მეტს აღარ იმუხტება.

აკუმულატორის ბატარეას უწესივრობათა ძირითადი მიზეზები

უწესივრობა შესაძლებელი მიზეზები ბატარეას სწრაფი განმუხტვა

ბატარეის ელექტროხსნარში წყლის

სწრაფი ადუღება

ელექტროლიტისაგან მუდმივად

ნოტიოა ბატარეას სახურავი

ბატარეას არახანგრძლივი სამსახურის

ვადა

დასამუხტი მოწყობილობიდან

დამუტვის დროს ელემენტების ძლიერი

გაცხელება, ელექტროხსნარის სწრაფი

,,ადუღება“, გამორთვის შემდეგ

შეიმჩნევა ელემენტების ძაბვის სწრაფი

ვარდნა.

ბატარეას ტევადობის შესამჩნევი

შემცირება

ელექტროლიტის სიმკვრივის

შემცირების ხშირი გამოვლენები

ბატარეას ავზის სახურავის

დეფორმაცია

ელექტროლიტის სიმკვრივე დადაბ-

ლებულია ბატარეას ცალკეულ ელემენ-

ტებში

ჩართულია ძალიან ბევრი დამატებითი მომხმარებლები

არასაკმარისია გენერატორის სიმძლავრე

დასუსტებულია გენერატორის ღვედის დაჭიმულობა

ძალიან დიდია დანაკარგები გვერდითი ქსელის გამტარებში,

მათი მასაზე შერთვა

გენერატორის ძაბვა ძალიან დაბალია

გენერატორის ან რელე-რეგულატორების უწესივრობები

აკუმულატორის ბატარეის დაძველების ნიშნები

ძრავას მუხლა ლილვის არასაკმარისი სიხშირე ავტომობილის

ქალაქის პირობებში მუდმივად ექსპლოატაციის პირობებში

გენერატორისაგან ძაბვის მაღალი მუხტი

არასწორად შერჩეულია ან სიმძლავრეს არ შეესაბამება რელე-

რეგულატორი

არამკვრივად დახურულია ბატარეას საცობები

ბატარეას მუდმივად არასაკმარისი ან ჭარბი დამუხტვა

ბატარეასადმი არადამაკმაყოფილებელი მოვლა

ელექტროლიტში უცხო საგნების მოხვედრა

არადისტილური წყლის გამოყენება

ბუდეში ბატარეას არადამაკმაყოფილებელი დამაგრება

ძლიერი სულფატაცია ავტომობილის ექსპლუატაციაში ხანგრძლივი

წყვეტის შედეგად

ბატარეას ძალიან მცირე ტევადობა

ძრავას გართულებული გაშვების დროს სტარტერის ხანგრძლივი

მუშაობა

ტყვიის ფირფიტების სულფატაცია

ტყვიის ფირფიტების გაჯირჯვება

ბატარეას ცალკეულ ელემენტებში ფირფიტების

შერთვა

აკუმულატორის ბატარეას შემაერთებელი კლემები - მოსაჭერი მოწყობილობა,

დამაგრებული ბატარეას გამომყვანი პოლუსების ბოლოებზე, უზრუნველმყოფია ბატარეას გვერდით

ქსელზე შეერთების. შემართებელი კლემები ელექტროლიტის (მჟავას) ზემოქმედებისგან დაცვისთვის

ტყვიით არის დაფარული. დადებითი და უარყოფითი კლემების დიამეტრები სხვადასხვაა იმისთვის

რომ გამოირიცხოს სადენებთან მათი არასწორი მიერთება (დადებითი კლემის დიამეტრი 2 სმ-ით

მეტია უარყოფოთი კლემის დიამეტრზე).

40

ბატარეას წუნდაუდებელი მიერთების და წრედის სადენების უზრუნველყოფისთვის შემართებელი

კლემების სუფთად შენახვას დიდი მნიშვნელობა აქვს, რამეთუ წინააღმდეგ შემთხვევაში ძაბვის

დაკარგვა გარდაუვალია. კლემის ზედაპირებზე დაჟანგვები მოშორდება მათი წმინდა ქლიბით ან

სახეხი ქაღალდით გაწმენდით, რის საშუალებითაც გამორიცხულია დამატებითი გარდამავალი

წინააღმდეგობების წარმოქმნა და არ მცირდება გაშვების სიმძლავრე. კლემების სწორი შეერთება

ნაჩვენებია ნახაზზე.

გენერატორი - მოწყობილობა, რომელიც გამოიმუშავებს ენერგიას, ან გარდაქმნის ერთი სახის

ენერგიას მეორეში. ავტომობილებში გენერატორი აძვრაში მოდის ძრავასგან ამძრავი ღვედის

დახმარებით - მექანიკური ენერგია გარდაიქმნება ელექტრულში, ცვლადი დენის ელექტრული

ენერგიის წყარო და ძრავას მუშაობის დროს გამოყენებულია აკუმულატორის ბატარეას შემუხტვისა

და ყველა მომხმარებლების კვებისათვის. ცვლადი დენის გენერატორების უპირატესობა იმაში

მდგომარეობს, რომ ის მცირე ზომებში უსრუნველყოფს დიდ სიმძლავრეს და უკვე ძრავას უქმ სვლაზე

მუშაობის დროსაც კი გაცემს მისი სიმძლავრის მნიშვნელოვან ნაწილს.

გენერატორის ექსპლოატაციისა და რემონტის წესები ასეთია:

ელექტრული ენერგიის დამატებითი მომხმარებლების ჩართვის დროს აუცილებელია

გენერატორის ნომინალური სიმძლავრის გათვალისწინება, რომელიც მუდმივ მომხმარებლების

გათვალისწინებით არ უნდა გადამეტდეს. ეს განპირობებულია განმუხტული ბატარეას შემუხტვის

აუცილებლობით და გამორიცხავს გენერატორის გადატვირთვას;

იმისათვის, რომ გამოირიცხოს აკუმულატორის ბატარეას ჭარბი დამუხტვა, საჭიროა ძაბვის

რეგულატორის სისტემატური შემოწმება ტექნიკური მომსახურების სადგურებში;

გენერატორის ამძრავი ღვედის დაჭიმულობის შესუსტება ხშირად არის აკუმულატორის ბატარეის

არასაკმარისი დამუხტვის მიზეზი;

ცვლადი დენის გენერატორი (ჭრილში): გენერატორის ამძრავი ღვედის სწორი დაჭიმულობა

1. საკონტაქტო რგოლები; 2. გრაფიტის მუსები; უზრუნველყოფილია იმ შემთხვევაში თუ ნახაზზე ნაჩ-

3. სტატორის ხვიები; 4. კორპუსი; 5. აღგზნების ვენებ ადგილზე დიდი ცერა თითის დაჭერისას ჩაღუნვა

ხვიები; 6. როტორი; 7. პოლუსი; 8. სტატორი არაუდიდესია ვიდრე 10 – 15 მმ

აკუმულატორის ბატარეას

შემაერთებელი კლემები:

ზევით - არასწორი;

ქვევით - სწორი

41

ელექტრულ ნაწილში გენერატორის ელექტრულ სამუშათა შესრულების დროს აუცილებელია

აკუმულატორის ბატარეას მასისგან გათიშვა;

საჭიროა გრაფიტის ჯაგრისების სისტემატური შემოწმება, ჯაგრისების სიგრძეზე, ჯაგრისთა

დამჭერების მიმართულებაზე, ჯაგრისების ზამბარის მიმჭერ ძალაზე, გაჭუჭყიანებაზე, ყურადღების

მიქცევით:

ჯაგრისების სასრიალო ზედაპირები არ გაიწმინდოს (დამუშავდეს) სახეხი ქაღალდით ან სახერხით;

გრაფიტის ახალი ჯაგრისების დაყენების დროს ისინი გაიწმინდოს სუფთა ნაჭერით, რომ მათი

დამჭერში გარანტირებული მსუბუქად დაყენება მოხდეს;

გენერატორი გამოყენებული იქნას მისთვის შესაბამისი რელე-რეგულატორთან ერთად.

ცვლადი დენის გენერატორის რემონტის სამუშაოები საჭიროა შესრულდეს ტექმომსახურების

სადგურებში.

რელე-რეგულატორი - ელექტრონული ან ელექტრომაგნიტური ხელსაწყო, სისტემაში

მუდმივი დენის და ძაბვის დამჭერი ცვალებადი ფარდობითი დატვირთვების და ძრავას მუხლა

ლილვის ბრუნვის სიხშირისგან დამოუკიდებლად. რეგულატორმა უნდა უზრუნველყოს გენერატო-

რის გადატვირთვებისგან დაცვა.

ელექტრომაგნიტური რელე-რეგულატორის მექანიკური და ელექტრული ნაწილების სწორი რეგუ-

ლირება მოითხოვს სპეციალურ ცოდნას და უნდა შესრულდეს მხოლოდ სპეციალისტების მიერ

ტექნიკური მომსახურების სადგურებში. არასწორი რეგულირება ან გაუმართავი რელე-რეგულატორი

გამოიწვევს აკუმულატორის ბატარეას განმუხტვას ან გადამუხტვას.

დამამზადებელ-მწარმოებლის მითითებებით აწყობილ მდგომარეობაში ძაბვის სიდიდის შემოწმება

ხდება გაზომვების გზით: გენერატორის ჩართვის ძაბვა გამორთული აკუმულატორის ბატარეას დროს;

ვოლტმეტრით გენერატორის გამორთვის ძაბვა იმის მსგავსი სახით, გენერატორის ძაბვა ძრავას უქმ

სვლაზე მუშაობის დროს, დარეგულირებული ძაბვა ნომინალურ დატვირთვაზე ჩართული მომხმა-

რებლების დროს.

12. დენის მომხმარებლები. ანთების სისტემა. გაშვების სისტემა. განათება-სიგნალიზაციის და

საკონტროლო-მზომი მოწყობილობები [1.გვ48-52].

მომხმარებლები - ავტომობილის ექსპლოატაციის პროცესში ელექტროენერგიის ყველა

ჩართული მომხმარებელი, მაგალითად ანთების სისტემის ხელსაწყოები, მაშუქები, გაბარიტული

მაშუქები, სდექ-სიგნალის მაშუქი, სანომრე ნიშნის განათების მაშუქი, ხელსაწყოთა დაფის განათების

ლამპები, მინამწმენდი, საავტომობილო რადიო-, ტელემიმღებები, ელექტროგამახურებლები და სხვა.

მომხმარებლების საერთო სიმძლევრე გენერატორის ნომინალური სიმძლავრის განმსაზღვრელია.

ინსტრუქციით გაუთვალისწინებელი დამატებითი მომხმარებლების ჩართვა იწვევს გენერატორის

გადატვირთვას. ხანმოკლე გამოყენების მომხმარებლები აკუმულატორების ბატარეას ელექტრული

ენერგიით არის უზრუნველყოფილი.

ელექტროენერგიის ხანმოკლე მომხმარებლები - ავტომობილში არსებული ყველა

ხელსაწყოები, ელექტროენერგიის ხანმოკლე მომხმარებლებია (მაგალითად, ავტომობილის

უკუსვლით მოძრაობის დროს ჩართული მაშუქები, მოხვევის სინათლის მაჩვენებლები, სდექ-

სიგნალის, ბგეროვანი სიგნალის მაშუქები, ავტომობილის სალონში განათების ნათურა,

ელექტროსანთებელი. ტელე-, რადიო და ა. შ. მომხმარებლები), რომლებიც არამუშა ძრავას დროს

გამოიყენებს ელექტროენერგიას აკუმულატორის ბატარეასგან, თუ მისი დამუხტვის ხარისხი ამის

საშუალებას იძლევა. ძრავას მუშაობის დროს გენერატორის ელექტროენერგიისგან არის

უზრუნველყოფილი ელექტოენერგიის ხანმოკლე მომხმარებლები.

ანთების სისტემა. მაღალი და დაბალი ძაბვის დენი, ანთების კოჭა. ანთების სანთელი. მწყვეტარა-

გამანაწილებელი [2.გვ. 87-90]; [1.გვ 52-55]. (2 საათი)

ანთების სისტემა - ელექტროაღჭურვილობის სისტემის ნაწილი, ანთების სანთლების

ელექტროდებს შორის ელექტრული განმუხტვის შემქმნელი კარბურატორიან ძრავებში მუშა ნარევის

42

აალებისთვის. ამჟამად გავრცელებულია ტრადიციული კოჭური ანთება შემავალი ელემენტებით:

აკუმულატორის ბატარეა, ანთების გამომრთველი, ანთების კოჭა, ანთების ელექტროსადენები,

ანთების მწყვეტარა-მანაწილებელი და ანთების სანთლები.

ანთების კოჭა უზრუნველყოფს საწვავჰაერის ნარევის აალებისთვის აუცილებელი მაღალი ძაბვის

მიღებას. პირველად ხვიაში დენის წყვეტის დროს ენერგია ინდუქტირებს კოჭის მეორად ხვიაში

მაღალი ძაბვის დენს, რომელიც აღწევს ანთების მანაწილებელთან და შემდეგ ანთების კოჭებთან.

ანთების სისტემის უწესივრობები და მათი გამოსწორების ხერხები

უწესივრობა უწესივრობების შემოწმების და გამოსწორების ხერხები

1. ანთებების პერიოდული გაშვებები ან ანთების გამორთვა: ძრავა მუშაობს არამდგრადად

გაწყვეტა (ვიბრაციების შედეგად) ელექტ-

როსადენებში ან სადენების შეერთებებში

(კოჭას პირველადი ან მეორადი ხვიების

წრედში)

ანთების სანთლების უწესივრობები

ანთება მუშაობს წყვეტებით

მწყვტარას ცუდი მუშაობა

უწესივრობები მაღალი ძაბვის წრედში (კოჭას

მეორად ხვიაში)

არასწორად დაყენებულია ანთების წინსწრება

უწესივრობის ლოკალიზაცია კოჭას პირველადი ხვიების წრედში

შემოწმებათა საშუალებით: ანთების გამომრთველის; კლემას დაბალი ძაბვა-

ანთების კოჭა; კლემა-მწყვეტარას

შემოწმებათა საშუალებით მეორადი ხვიების წრედში ანთების კოჭასა და

მანაწილებლის გამომყვანების მაღალი ძაბვის სადენების შეერთებათა

საიმედოობა

ამოიხრახნოს ანთების სანთლები და გაკეთდეს მათი გაწმენდა, თუ

წარმოიქმნა მიწვა

ელექტროდებს შორის ღრეჩო უნდა შეესაბამებოდეს საექსპლოატაციო

მოთხოვნებს

სანთლებიდან რიგების მიხედვით მოიხსნას მაღალი ძაბვის სადენები და

შემოწმდეს პერწკვლიანობა, ძრავადან 2 – 4 მმ მანძილზე დაჭერით. უწყვეტი

პერწკვლის არსებობის დროს შეიძლება დასკვნა ანთების სანთელში

უწესივრობის შესახებ

არამუშა ძრავას დროს შემოწმდეს მწყვეტარას მოძრავი კონტაქტის

ზამბარას დრეკადობა, შეესაბამება თუ არა ის მოთხოვნათა ინსტრუქციებს,

კონტაქტების ზედაპირები გაიწმინდოს წმინდა ქლიბით!

ვიზუალურად შემოწმდეს მაღალი ძაბვის სადენების იზოლაცია

იზოლაციის გარღვევის ადგილის განსაზღვრის მიზნით. კოჭას ხუფის

მოხსნით შემოწმდეს მწყვეტარას როტორი. თუ არის ბზარები და

ელექტროდების დაწვა. შემოწმდეს ანთების მანაწილებლის ხუფის

ელექტროდები გადაწვაზე და წყვეტაზე

შემოწმდეს ანთების წინსწრების დაყენება საექსპლოატაციო მოთხოვნების

შესაბამისად

2. ძრავა არ იშვება ანთების სისტემაში უწესივრობების გამო

ძალიან მცირეა ან სრულიად არაა ძაბვა

სტარტერის დახმარებით ძრავას გაშვების

დროს

ამოიხრახნოს ანთების სანთლები და ვიზუალურად შემოწმდეს მათი გარე სახე.

შემოწმდეს ელექტროდებს შორის ღრეჩო. მოიხსნას ანთების სადენები

სანთლებიდან და ძრავას გაშვების დროს 3 – 5 მმ მიტანილ იქნას მასასთან. თუ

სადენებსა და მასას შორის პერწკვლა შეიქმნა, ნიშნავს სანთლები ან

გაჭუჭყიაებულია, ან გაუმართავია, ან ელექტროდებს შორის ზედმეტად დიდია

ღრეჩო. მაღალი ძაბვის სადენი მუშა მდგომარეობაში მასასთან ერთვის

თუ პერწკვლა არაა, მაშინ ცუდია მანაწილებლის ხუფის სადენების

კონტაქტები. არაა კონტაქტი აკუმულატორის ბატარეასა და ანთების გასაღებს

შორის. უნდა გამოსწორდეს შეერთებათა კონტაქტებში დეფექტი

მწყვეტარას კონტაქტის ბერკეტი არ უზრუნველყოფს შეერთებას უძრავ

კონტაქტთან. გამოსწორდეს ან შეიცვალოს ბერკეტი

თუ გაუმართავია ანთების კოჭა ან ანთების გასაღები ისინი შეიცვალოს

თუ ანთების გასაღებიდან ანთების კოჭამდე წრედის სადენებში წყვეტაა ან

კონტაქტი დასუსტდა, საჭიროა კლემები დაიჭიროს და სადენები შეიცვალოს

3.ხმაური ძრავაში ყველა რეჟიმებზე

ანთების წინსწრების არასწორი

დაყენება (ძალიან ადრეულიანთება)

შემოწმდეს ანთების წინსწრება და აუცილებლობის შემთხვავაში

დაყენდეს ახლა

43

ანთების სისტემის უწესივრობები და მათი გამოსწორების ხერხები გაგრძელება

უწესივრობა უწესივრობების შემოწმების და გამოსწორების ხერხები

4. ძრავა ხურდება და არასაკმარის სიმძლავრეს ანვითარებს

გაუმართავია ანთების წინსწრების

ცენტრიდანული რეგულატორი

(ზედმეტად დაგვიანებული ანთება)

გაუმართავია ანთების წინსწრების

ვაკუუმური რეგულატორი ან არაჰერ-

მეტულია კარბურატორიდან დიაფ-

რაგმისკენ ვაკუუმური მილსადენი

ცენტრიდანული რეგულატორი შეკეთდეს ან შეიცვალოს

შემოწმდეს, აუცილებლობის დროს შეიცვალოს,

მილსადენი დამაგრდეს ან შეიცვალოს

5. ძრავა მოულოდნელად ჩერდება

ვუწესივრობა ანთების გამომრთველში

დასუსტდა ანთების გამომრთვე-

ლიდან ანთების კოჭისკენ წრედის

კონტაქტი

გაწყვეტა ან კონტაქტის მოშლა

მწყვეტარა ანთების კოჭას სადენზე

მაღალი ძაბვის სადენების დასუსტება

დაცვეთილია მწყვეტარას მოძრავი

კონტაქტის ბერკეტი

გაუმართაობა ანთების კოჭაში

შემოწმდეს, თუ არის დენი ანთებაზე ჩართული ანთების დროს

შემოწმდეს წრედში ძაბვა, თუ არის სადენები მტკიცედ

დამაგრებული ან გამოსწორდეს წყვეტა

დამაგრდეს სადენი

იგივე

დარეგულირდეს ან შეიცვალოს მწყვეტარას მოძრავი კონტაქტის

ბერკეტი

შემოწმდეს ანთების კოჭა, აუცილებლობის დროს შეიცვალოს

ტრანზისტორული ანთება - ანთების სისტემა კონტაქტური ან უკონტაქტო მართვით,

რომელშიც დენის მწყვეტარას ხარისხში გამოიყენება ნახევარგამტარული ელემენტები

(ტრანზისტორი).

ტრადიციულ კონტაქტურ-კოჭურთან შედარებით ტრანზისტორული ანთების უპირატესობებია:

კონტაქტურ ტრანზისტორული ანთების დროს მცირეა მწყვეტარას კონტაქტების დატვირთვა, მცირე

დენის მართვის გამო: ანთების კოჭას პირველად წრედში ტრანზისტორის ბაზის დენი წყდება, რის

ხელშეწყობით უზრუნველყოფილია კონტაქტების შედარებით ხანგრძლივი სამსახურის ვადა და ამის

ანგარიშზე შედარებით მაღალია ანთების ძაბვა პირველადი დენის დიდი ძალის შედეგად;

უკონტაქტო (უკონტაქტო მწყვეტარას) ტრანზისტორული ანთების დროს ანთების კოჭას პირველად

წრედში იმპულსები შედარებით ზუსტი თანმიმდევრობითაა, ამაღლება საიმედოა, დიდი სიდიდის

დენია.

ბატარეიანი ანთება - ძრავას მუშაობის რეჟიმისა და რიგის შესაბამისად ცილინდრებში მუშა

ნარევის აფეთქების უზრუნველმყოფი ხელსაწყოებისა და მოწყობილობათა ერთობლიობა. კარბურა-

ტორიანი ძრავას ცილინდრში მუშა ნარევი აფეთქდება ანთების სანთლების ელექტროდებს შორის

წარმოქმნილი ელექტრული პერწკვლით. ამისათვის მათთან გარკვეულ მომენტებში მიდის მაღალი

ძაბვა. გარღვევის ძაბვის სიდიდე (შეადგენს დაახლოებით 8-12 კვ) მით მეტია, რაც მეტია ელექტროდ-

ებს შორის ღრეჩო და რაც მაღალია ცილინდრში წნევა, მაგრამ მუშა ნარევის აფეთქების საიმედოობის

ამაღლებისათვის ქმნიან მაღალ ძაბვას (20-24 კვ). სისტემაში შედის: აკუმულატორის ბატარეა და

გენერატორი - წრედში დაბალი ძაბვის შემქმნელი; ანთების კოჭა-დაბალი ძაბვის დენის მაღალი ძაბვის

დენის იმპულსებში გარდამქმნელი ანთების სანთლების ელექტროდებს შორის პერწკვლური მუხტის

წარმოქმნისთვის; მწყვეტარა-გამანაწილებელი - ძრავას ცილინდრების მუშაობის რიგის შესაბამისად

სანთლებზე მაღალი ძაბვის დენის იმპულსების გამანაწილებელი; კონდენსატორი-მწყვეტარას

44

კონტაქტებს შორის პერწკვლურობის შემცირებისათვის; ანთების სანთლები-ელექტრული პერწკვლის

წარმოქმნისთვის; დაბალი და მაღალი ძაბვის სადენები.

ბატარეიანი ანთების დროს ანთების კოჭას პირველად ხვიაში დაგროვებული ენერგია ინდუქციის

საშუალებით გადაეცემა მეორად ხვიას.

ბატარეიანი ანთება (ოთხცილინდრიანი ოთხტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავა):

1. დაბალი ძაბვის სადენი; 2. ანთების გამომრთველი; 3. კოჭას პირველადი ხვიების შემაერთებელი

კლემა; 4.მწყვეტარას გამანაწილებელთან ანთების კოჭას მეორადი ხვიებისგან მაღალი ძაბვის სადენი;

5. სანთლებთან მაღალი ძაბვის სადენები; 6. ანთების სანთლები; 7.მწყვეტარა-გამანაწილებელი; 8.

ანთების კოჭა; 9. ბატარეას მასაზე სადენი; 10. აკუმულატორის ბატარეა

კოჭას პირველად ხვიებთან შედარებით მეორადი ხვიების დიდი რაოდენობის გამო საშუალებას

იძლევა ძაბვის 12 - დან 24 კილოვოლტამდე ამაღლებას. ეს ძაბვა ბატარეიანი ანთების გამანაწილებ-

ლიდან გადაეცემა ანთების სანთლებს. სანთლების ელექტროდებზე პერწკვლის წარმოქმნა უარესდება

მის იზოლატორზე (ჭვარტლი, ზეთის ნამწვი, ტყვიის) დანალექების გამო. კონდენსატორი, ჩართული

მწყვეტარას კონტაქტების პარალელურად, განრთვის პროცესში ასრულებს ორმაგ ფუნქციას:

მწყვეტარას კონტაქტებს შორის პერწკვლის წარმოქმნის ჩახშობა, ანთების კოჭას პირველად ხვიებთან

რხევითი კონტურის წარმოქმნა.

ანთების სისტემაში უწესივრობათა და მათი შესაძლო მიზეზების შესახებ იხ. ანთების დაყენება.

ანთების კოჭა - ანთების სისტემის ხელსაწყო, რომლის დანიშნულებაა ანთების სანთელში

მაღალი ძაბვის ელექტული იმპულსისა და ნაპერწკლური განმუხტვის მიღება. ანთების სანთელი

შედგება ცილინდრული კორპუსისაგან (უმრავლეს შემთხვევებში ლითონის) ფირფიტოვანი ლითონის

გულანითურთ, რომლის ირგვლივ მეორადი ხვიების სახით დახვეულია მომინანქრებული წვრილი

მავთული (დიამეტრით 0.07 - 0,09 მმ, ხვიების რიცხვით 18 – 30 ათასი). ხვიების შრეებს შორის

დაგებულია მამხოლოებელი (საიზოლაციო) კონდენსატორული ქაღალდი. მეორად ხვიებზე დახვე-

ულია მომინანქრებული მსხვილი მავთულისაგან პირველადი ხვიები (დიამეტრით 0.72 – 0.86 მმ,

ხვიების რიცხვით 270 – 330). ხვიებს შორის დაგებულია მუყაოს მილი. ხვიების ასეთი განლაგება

აუმჯობესებს სითბოს გამოცლას პირველადი ხვიებიდან, რომლებიც ძალიან ხურდება. პირველადი

ხვიები გარედან შემოხვეულია სატრანსფორმატორო ქაღალდით

რკინის გულანას ქვედა ბოლო მოთავსებულია იზოლატორში, ხოლო დასაჭერი ზამბარის

დახმარებით ზედა მიჭერილია ხუფის ჩაღრმავებაში. უკეთესი თბოგამოცლისთვის კორპუსში

ჩასხმულია სატრანსფორმატორო ზეთი (ზეთსავსე კოჭები). ანთების კოჭას მოქმედების პრინციპი

ინდუქციის კანონზეა დამყარებული (იხ. ბატარეული ანთება): პირველად ხვიაში ელექტრული დენის

შეწყვეტის დროს გაუჩინარებული ელექტრომაგნიტური ველი ელექტრომამოძრავებელ ძალას

ინდუქცირებს მეორად ხვიაში. ანთების მაღალი ძაბვა მიიღწევა მეორადი ხვიების დიდი რიცხვის

ანგარიშზე.

45

ანთების კოჭას უწესივრობები გამოვლინდება ან ანთების არარსებობაში (მაგალითად, კოჭაზე

ტენის დაგროვების გამო), ან შეუძლებელია ძრავას გაშვება (საჭიროა უწესივრობების მოძებნა ანთების

სისტემაში). ანთების კოჭაში დაზიანებები, როგორც წესი აღდგენას არ ექვემდებარება, ამიტომ

გაუმართავი ანთების კოჭა საჭიროა შეიცვალოს.

დაბალი ძაბვის სადენი - სადენი სპილენძის ან ალუმინის მავთულისგან, გამოყენებული გარე

ელექტრული ქსელის ცალკეული ხელსაწყოებისა და ელემენტების შეერთებისთვის. ნომინალური

ძაბვა 6 – 12 ვ. ხანგრძლივი დროის განმავლობაში სადენებით ათვისებული დიდი ძალის დენის

გათვალისწინებით მათ უნდა ჰქონდეთ განსაზღვრული განივი კვეთი.

ახალი სადენების გაყვანის დროს საჭირო გამორიცხული იქნას ხახუნის, გაჭიმვის, დაგრეხვის,

გადატეხვების წარმონაქმნები. იქ სადაც, ეს შესაძლებელია, სადენი საიმედოდ უნდა იყოს

დამაგრებული; დამაგრების ადგილები რაც შეიძლება ახლოს იყოს ერთმანეთისგან.

დაბალი ძაბვის სადენების მახასიათებლები

განივი კვეთი,

მმ2

სადენების განლაგების

ადგილი

სადენის მაქსიმალური დენის ძალა, A

სპილენძი ალუმინი

1,5

2,5

მომხმარებლები 10

15

6

10

4,0

6,0

გენერატორი 20

25

15

20

25,0

35,0

სტარტერი 80

100

60

80

ანთების გასაღები - იხ.ანთების და სტარტერის გამომრთველი.

ანთების დაყენება - დგუშის დაყენება მდგომარეობაში, რომლის დროსაც ხდება ანთება (ზედა

მკვდარ წერტილამდე). დგუშის ამ მდგომარეობაში მწყვეტარას კონტაქტები უნდა განირთოს, რომ

ელექტრული პერწკვლები გაჩნდეს ანთების კოჭაში. ასე ხდება შეკუმშული საწვავჰაერის ნარევის

აალების უზრუნველყოფა საჭირო მომენტში. მწყვეტარას კონტაქტების განრთვის მომენტი დგინდება

საკონტროლო ლამპის დახმარებით, რომელიც მიერთებულია მწყვეტარას და მასის კონტაქტებთან.

ანთების კოჭა:

1. ფირფიტა; 2. კორპუსის ძრო;

3. მაგნიტური სადენი; 4. გულანა;

5. მუყაოს მილი; 6. მეორადი ხვია;

7. მუყაოს მილი; 8. პირველადი

ხვია 9. კერამიკული მამხოლო-

ებელი; 10. ვარიატორი; 11.

რეზისტორი; 12. რეზინის რგოლი;

13. სახურავი; 14. მამხოლოებელი

მილისა; 15. ზამბარა; 16. მაღალი

ძაბვის კლემა; 17 , 19. დაბალი

ძაბვის კლემები; 18. კლემა

46

ლამპა აინთება ჩართული ანთების დროს მწყვეტარას კონტაქტების განრთვის მომენტში. ეს მომენტი

კიდეც არის ანთების მომენტი. ანთების დაყენების წინ საჭიროა უზრუნველყოფილი იქნას შემდეგი

პირობები:

მუხლა და გამანაწილებელი ლილვების მდგომარეობები ერთმანეთის მიმართ უნდა იყოს ზუსტი

და სრულიად განსაზღვრული რ. ი. უნდა დაემთხვნენ დასაყენებელი ნიშანდებები;

მწყვეტარაში კონტაქტების ზედაპირები უნდა იყოს თავისუფალი ხენჯისგან, ჩაკეტილ მდგომა-

რეობაში უნდა იყოს ერთმანეთის პარალელური და ქონდეს რეკომენდებულ მდგომარეობაში სწორი

ღრეჩო (უმრავლეს შემთხვევებში 0,4 მმ);

ავტომობილის მოძრაობის დროს ანთების დაყენების შემოწმებისთვის კარბურატორი უნდა იყოს

სწორად რეგულირებული.

ყოველი ძრავასთვის დაყენების სიდიდე მკაცრად განსაზღვრულია და ავტომობილის

ექსპლოატაციის შესახებ ინსტრუქციაში არის მითითებული. ანთების დაყენების გაადვილებისთვის

მქნევარაზე ან ღვედის შკივზე მუხლა ლილვის წინა ბოლოში არსებობს ნიშანდებები, რომლებიც

სწორი მდგომარეობების დროს უნდა შეუთავსდეს ძრავას ბლოკის ნიშანდებებს. დასაყენებელი

ნიშანდებები გაკეთებულია პირველი ცილინდრისთვის (R ძრავებში ის განლაგებულია მქნევარას

საწინააღმდეგო მხრით).

მოცემული სიდიდით დაყენებული ანთების შემოწმებას, დაყენებას და რეგულირებას აწარმოებენ

შემდეგი სახით. ანთების მომენტი ოთხტაქტიან ძრავებში, როგორც წესი განისაზღვრება პირველი

ცილინდრისთვის. ანთების დაყენება ხდება დგუშის შესაბამის მდგომარეობაში დაყენების შემდეგ

შემდგომი ოპერაციების შესრულებისთვის მითითებული ქარხანა-დამამზადებლის მიერ ანთების

მომენტი დგუშის სვლით, მმ-ში ან ზედა მკვდარი წერტილის წინ მუხლა ლილვის მობრუნების

კუთხით, გრადუსებში. შედარებით ხშირად ანთების დაყენების მისაღები ხერხია - მუხლა ლილვის

შკივზე ან მქნევარაზე და ცილინდრების ბლოკზე ნიშანდებების დამთხვევა. მუხლა ლილვის ამ

მდგომარეობაში უნდა დაიწყოს მწყვეტარას კონტაქტების განრთვა. თუ ეს შესაბამისობები არაა,

აუცილებელია დასუსტდეს მწყვტარა-მანაწილებლის დამაგრება და მისი კორპუსის ცილინდრების

ბლოკის მიმართ ფრთხილად მობრუნების გზით დადგინდეს ანთების სწორი მომენტი. ანთების სწორი

მომენტის მიწევა შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, თუ ჩართული საკონტროლო ლამპა აინთება

ჩართული ანთების და შესათავსებელი ნიშანდების დროს. ამ მდგომარეობაში საჭიროა მწყვეტარა-

მანაწილებლის დაფიქსირება.

ანთების მომენტის შედარებით ზუსტი დაყენება უზრუნველყოფილია სტრობოსკოპის

გამოყენებით.

მწყვეტარა-მანაწილებლის ცენტრიდანული რეგულატორი:

𝑎 - ტვირთები საწყის მდგომარეობაში; b - ტვირთები გადაადგილდა; 1. მბრუნავი ფირფიტი;

2. ლილვაკი მუშტათი; 3. ტვირთები

47

ძრავას მუშაობის პროცესში ანთების მომენტი იცვლება (რეგულირდება) მუხლა ლილვის ბრუნვის

სიხშირისგან დამოკიდებულებით ცენტრიდანული რეგულატორის ბრუნვების-, დროსელის

მისაფარის დახურვის ხარისხით ვაკუუმური რეგულატორის-, ბენზინის ოქტანური რიცხვით ოქტან-

კორექტორის (ხელის) დახმარებით.

ანთების მომენტის ცვლილებისთვის ცენტრიდანული რეგულატორი შედგება ცენტრიდანული

ძალების მიმღები ტვირთებისგან. ტვირთები შეკავებულია საწყის მდგომარეობაში დამბრუნებელი

ზამბარას დახმარებით და ანთების მანაწილებლის ლილვაკის ბრუნვის სიხშირის გაზრდით

ცენტრიდანული ძალების ანგარიშზე გვერდით გადაადგილდებიან. ამის ანგარიშზე მანაწილებლის

მუშტა განსაზღვრულ კუთხეზე მობრუნდება და ანთების წინსწრება იზრდება.

ანთების მომენტი უნდა იცვლებოდეს იმისთვის, რომ სხვადასხვა რეჟიმებზე ძრავამ შეძლოს

საკმარისი სიმძლავრის განვითარება.

არასწორად დაყენებული ანთება გამოვლინდება ძრავას მიერ არასაკმარისი სიმძლავრის

განვითარებაში ერთდროული საწვავის გაზრდილი ხარჯით. ზედმეტად ადრეული ანთების დროს

საწვავჰაერის ნარევის უკვე აალებული ნაწილი იკუმშება დგუშის მოძრაობის ზევით გაგრძელების

ანგარიშზე. ამ დროს წარმოქმნილი წნევის და ტემპერატურის მომატება გამოიწვევს ჯერ კიდევ

საწვავჰაერის ნარევის ააუალებადი ნაწილის მოულოდნელ თვითაალებას. ეს დაკავშირებულია წნევის

შემდგომ ამაღლებასთან, რომელიც არის ძრავაში კაკუნების წარმოქმნის მიზეზი, ამ დროს საკისრები

ღებულობს მნიშვნელოვან (გადაჭარბებულ) დატვირტვას, ძრავა გადახურდება, ძრავას სიმძლავრე

მნიშვნელოვნად მცირდება.

ზედმეტად გვიან დაყენებული ანთების მომენტის დროს გაზების წვის წნევები სრულყოფილად

არ გამოიყენება და მაღალი ტემპერატურის მქონე გაზები გადაახურებს გამომშვებ სარქველებს და

ნამუშავარი გაზების გამოშვების სისტემას.

ანთების მანაწილებელი - ანთების სისტემის ხელსაწყო, მომმსახურებელი ანთების კოჭაში

წარმოქმნილი მაღალი ძაბვის დენის ანთების სანთლებისკენ განაწილებისთვის.

კორპუსში მოთავსებულია ცენტრიდანული რეგულატორის მექანიზმები მწყვეტარა, ანთების

მანაწილებლის ლილვაკი მწყვეტარა მუშტათი. მანაწილებლის ლილვაკი ბრუნვაში მოდის ძრავას მა-

ნაწილებელი ლილვისგან, მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის ნახევრის ტოლი, ბრუნვის სიხშირით.

ანთების მანაწილებლის ლილვაკის ფინოვანზე დამონტაჟებულია ორი ან ოთხი დაზამბარებული

ტვირთები, რომლებიც ძრავას ბრუნთა რიცხვების გადიდებით ცენტრიდანული ძალების მოქმედებით

მანაწილებლის ლილვაკის მიმართ განსაზღვრულ კუთხეზე გაიწევს.

ცენტრიდანული რეგულატორი ძრავას მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის გადიდებით ავტომა-

ტურად უზრუნველყოფს შედარებით ადრეულ ანთებას (იხ.ანთების მომენტი). ანთების მანაწილე-

ბელი მუშტა შერთავს ან გამორთავს მწყვეტარას კონტაქტებს. მწყვეტარას მუშტაზე ანთების მანაწი-

ლებლის როტორია განლაგებული.

ხუფი ხურავს ანთების მანაწილებლის კორპუსს; ხუფის მაღალვოლტიან ბუდესთან მიერთებულია

მაღალი ძაბვის სადენები. ანთების კოჭადან შუა მაღალვოლტიან ბუდესთან მიმავალი მაღალი ძაბვის

იმპულსი მიემართება დაზამბარებული კონტაქტის დახმარებით ანთების მანაწილებლის როტორთან,

რომელიც როტორის საკონტაქტო ფენილით მას მიმართავს ანთების მანაწილებლის ხუფის შიგნით

განლაგებულ კონტაქტებთან. გარე მაღალვოლტიანი ბუდეების სადენებით იმპულსი ანთების

სანთლებს აღწევს.

უწესივრობები ანთების მანაწილებელში ანთების სისტემის მტყუნებასთან მიდის.

ანთების მომენტი - დგუშის მდებარეობა, რომლის დროსაც ანთების სანთელში წარმოიქმნება

ელექტრული ნაპერწკალი და აალდება საწვავჰაერის ნარევი. ანთების მომენტი იზომება გრადუსებში

მუხლა ლილვის შემობრუნების კუთხის მიხედვით ზედა მკვდარი წერტილის მიმართ და განსხვავე-

ბული მარკის ძრავებისთვის არის სხვადასხვა. ანთების მომენტში მწყვეტარას კონტაქტები

განრთულია. ანთების მომენტის ცვლილების შესახებ იხ. ანთების დაყენება.

48

ანთების მანაწილებელი:

1. ნახშირის კონტაქტი; 2. სახურავი; 3. ფირფიტა; 4. როტორი; 5. მუშტა; 6. ზამბარის მომჭერები; 7. მოედანი; 8. ქანჩი; 9.

ფირფიტა; 10. ოქტან-კორექტორი; 11. ხრახნი; 12. საერთო ლილვი; 13. კორპუსი; 14. კლემა; 15. კონდენსატორი; 16. ანთების

წინსწრების ვაკუუმური რეგულატორი; 17. ნათალი; 18. ტრავერსა; 19. ტვირთები; 20. წკირი; 21. ზამბარები; 22. ზამბარა;.

23. მემბრანა; 24. წევა; 25. ხრახნი; 26 ექსცენტრიკი

ანთების მანაწილებელში უწესივრობათა მიზეზები და მათი გამოსწორების ხერხები

უწესივრობა მიზეზები უწესივრობათა გამოსწორება

გაუმართავია და დამწვარი მწყვე-

ტარას კონტაქტები

სანთელზე პერწკვლა სუსტია ან

არაა

კონტაქტების ძლიერი დაწვა

კონტაქტების ჟანგვა

ნაფრქვის (ცისფერი) წარმოქმნა

ნაფრქვის (ნაცრისფერი) წარმოქმნა

ადრე ან გვიან ანთება

კონდენსატორის გარღვევა

მანაწილებლის ხუფზე (ან როტო-

რზე) ბზარები ან მიმტვრეულია,

ჭვარტლი, შიგა ზედაპირებზე

მური, კონდენსატის დაგროვება

(ტენი)

კონტაქტებს შორის გადიდებული

ღრეჩო

არასწორად დაყენებულია კონტაქ-

ტებს შორის ღრეჩო

კონდენსატორი გაუმართავია

კონდენსატორი ან ანთების კოჭა

გაუმართავია

კონტაქტებს შორის არასწორი

ღრეჩო

ანთების არასწორი დაყენება

ცენტრიდანული რეგულატორის

მტყუნება

შეიცვალოს კონდენსატორი

მანაწილებლის ხუფი (ან როტორი)

გაიწმინდოს კონდენსატისგან,

მურისგან. თუ ხუფზე ბზარებია,

მაშინ ხუფი შეიცვალოს.

დაყენდეს სწორი ღრეჩო (0,35 – 0,45

მმ)

დაყენდეს კონტაქტებს შორის

სწორი ღრეჩო

შეიცვალოს კონდენსატორი

შეიცვალოს კონდენსატორი ან ან-

თების კოჭა

დაყენდეს სწორი ღრეჩო

დაყენდეს ანთების წინსწრების

სწორი კუთხე -იხ.ანთების დაყენება დიაგნოსტიკურ სტენდზე შემოწ-

მდეს ცენტრიდანული რეგულა-

ტორის მუშაობა და მახასიათებლე-

ბის შეუსაბამობის შემთხვევაში


49

ანთებისა და სტარტერის გამომრთველი - ავტომობილის კიდურ ქსელში კომბინირებული

გამომრთველი. ჩამრთველთან მიერთებულია სხვა მომხმარებლებიც, იმისათვის, რომ შესაძლებელი

იყოს მათი ჩართვა ჩართული ანთების დროს. როგორც წესი, მსუბუქ ავტომობილებში ანთების

გამომრთველს აქვს დამცავი გასაღები (ანთების გასაღები), იმისათვის, რომ გამორიცხული იქნას უცხო

პირის მიერ ანთების ჩართვა, აგრეთვე ავტომობილის მოტაცების (გაძარცვის) აღკვეთისთვის.

მწყვეტარა - ანთების სისტემის ხელსაწყო, მომმსახურებელი დენის დაბალი ძაბვის წრედის

შეწყვეტის(თვის) ანთების კოჭას დახმარებით მაღალი ძაბვის დენით სანთელზე პერწკვლური განმუ-

ხტვის მიღებისთვის. მწყვეტარა შედგება ფირფიტებისაგან, რომელზეც დაშენებულია უძრავი და მოძრავი

კონტაქტები. მწყვეტარას კონტაქტების განრთვის დროს მათ შორის შეიძლება იყოს პერწკვლინობა (თუ

კონდენსატორი გაუმართავია), რის შედეგად კონტაქტები იწვის და ცდება.

იმისათვის, რომ აცილებული იქნას უწესივრობების წარმოქმნა, მწყვეტარას ამოწმებენ ყოველი 5 ათასი

კმ გარბენის შემდეგ. კონტაქტებს შორის ღრეჩო უნდა იყოს 0, 4 მმ და მას ამოწმებენ საცეცის დახმარებით.

მწყვეტარას სამსახურის ვადის გაგრძელების ამაღლება შეიძლება ცვეთაზე მომსახურების შემდეგი

ღონისძიებებით:

მწყვეტარას კონტაქტების შეცვლის დროს საჭიროა გამოირიცოს ერთმანეთის მიმართ არევ-დარევა;

კონტაქტების მიმჭერი დატვირთვა, როგორც წესი 4 -5 ნ ზღვრებში უნდა იყოს შენარჩუნებული;

მწყვეტარას დაყენების წინ კონტაქტების ბერკეტის ღერძი და მუშტა საჭიროა ძრავული ზეთით

შეიზეთოს; შეზეთვის მდგომარეობის მუდმივი კონტროლი უნდა გატარდეს ავტომობილის ექსპლოა-

ტაციის შესახებ ინსტრუქციების შესაბამისად;

საჭიროა მუდმივი ყურადღების მიქცევა კონტაქტების კარგ შესაზღვრებაზე;

კონტაქტების გარე ზედაპირების სიმქისე გაიწმინდოს ხავერდის წმინდა ქლიბით; არ შეიძლება ამ

მიზნისთის ზუმფარას გამოყენება;

კონტაქტების ძლიერი ცვეთის დროს (მათი ფერი მკრთალდება) საჭიროა კონდენსატორის, ანთების

კოჭას და კონტაქტებს შორის ღრეჩოს შემოწმება.

მუხლა ლილვის ბრახუნის მიზეზები და მათი გამოსწორების ხერხები

მიზეზი გამოსწორება

ზედმეტად ადრეული ანთება

არარეკომენდებული ზეთით ძრავას მუშაობა

ზეთის არასაკმარისი წნევა და დონე

მეტისმეტად დიდი ღრეჩო ძირითად და

საბარბაცე საკისრებში

ძირითადი საკისრების ყელების არათანაბარი

ცვეთა

მოეშვა მქნევარასა და საკისრების სამაგრი

ჭანჭიკები

შემოწმდეს და დარეგულირდეს ანთების

წინსწრების კუთხე

რეკომენდებული ზეთით შეიცვალოს

გაიწმინდოს შეზეთვის სისტემის არხები

დაემატოს ზეთი

საჭიროა მუხლა ლილვის დემონტაჟი და

შეიცვალოს შუასადებები

მოიხსნას მუხლა ლილვი, გაიზომოს ლილვის

ყელების დიამეტრი, შემოწმდეს ცვეთა და

სარემონტო ზომებამდე გაიხეხოს, შეიცვალოს

საკისრების სადებები

დინამომეტრული გასაღების მეშვეობით

მოეჭიროს ჭანჭიკები

მწყვეტარას კონტაქტების ღრეჩოს

რეგულირებაზე ზედაპირების უსწორობათა

გავლენა;

1. საცეცი; X –ღრეჩოს გაზომილი სიდიდე;

X1 - –ღრეჩოს ნამდვილი სიდიდე

50

ანთების სანთელი - ანთების სისტემის ელემენტი, შედგენილი კერამიკული იზოლატორის,

კორპუსის და ორი ელექტროდისგან. ელექტროდებს შორის შეიქმნება ელექტრული პერწკვლა,

რომელიც ძრავას წვის კამერაში შესაბამის პირობებში აალებს საწვავჰაერის ნარევს. ანთების სანთლები

განიცდის მაღალ ელექტრულ, თერმულ, მექანიკურ და ქიმიურ დაძაბულობებს. თანამედროვე

ძრავებში განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს მათი ნორმალური მუშაობისთვის რეკომენდებული

ვარვარების რიცხვით ანთების სანთლების გამოყენებას.

მინიმალური ტემპერატურა, რომელზეც ანთების სანთლები ნორმალურად ფუნქციონირებს

შეადგენს, დაახლოებით 450°C. მას უწოდებენ თვითგაწმენდის ტემპერატურას, რამეთუ ამ

ტემპერატურის დროს ზეთი და მური (ჭვარტლი) სრულიად იწვის. თუ სანთლებმა არ მიაღწიეს ამ

ტემპერატურას, მაშინ იზოლატორზე წარმოიქმნება მური და ზეთის ნამწვი, რომლებიც არის დენის

მასაზე გადინების წარმოქმნის, აგრეთვე ჰაერის ღრეჩოს გადახურისკენ გამომწვევი მიზეზები.

სანთელზე დალექვებს საბოლო ანგარიშში იმასთან მიყავს საქმე, რომ ელექტროდებს შორის

ელექტრული პერწკვლა არ წარმოიქმნება. ორტაქტიანი ძრავები, საწვავჰაერის ნარევში ზეთის შეტანის

გზით შეზეთვით, მიდრეკილია განსკუთრებით სანთელზე მიწვის წარმოქმნისკენ, თუ ზეთის წილი

საწვავ-ზეთის ნარევში მნიშვნელოვანია.

ანთების სანთელი გვერდითა ელექტროდით: ანთების სანთელი:

1. სანთლის ელექტროდები; 2. კორპუსის იზოლატორი; 1. იზოლატორი; 2. ღერო; 3. მინის ჰერმეტიკი; 4. ტალკის

𝑎 - ელექტრდებს შორის ღრეჩო ჰერმეტიკი; 5. კორპუსი; 6. საყელური; 7.საყელური; 8. გვე-

რდითი ელექტროდი; 9. ცენტრალური ელექტროდი; A -

კუთხვილის დიამეტრი და ბიჯი

ნამწვის გამოსწორების ხერხი - სანთლების გაწმენდა. ანთების სანთლებისთვის მაქსიმალური

ტემპერატურული ზღვარი არის სავარვარო (ვარვარის) ანთება 850° - 900°C. თუ ეს ტემპერატურა

ამაღლდება, მაშინ ელექტროდები ან სანთლის ქვედა წელი გადახურდება. ამის შედეგი არის ის, რომ

საწვავჰაერის ნარევის წვა მიმდინარეობს არა მისი აალებით ელექტრული პერწკვლის ანგარიშზე,

არამედ აალებისთვის გამზადებული ნარევის მაღალ ტემპერატურამდე გავარვარებულ ანთების

სანთლებთან შეხების ანგარიშზე. ამ დროს ძრავა მუშაობს სავარვარო ანთების ანგარიშზე. სავარვარო

ანთების შედეგები არის სიმძლავრის დანაკარგები და ძრავას არათანაბარი მუშაობა.

გარეგნულად ანთების სანთლები საბაბს იძლევა გაკეთდეს მისი ძრავაში მუშაობის, ძრავას

ტექნიკური მდგომარეობის, ანთების სისტემის მდგომარების შესახებ, ავტომობილის ტარების რეჟიმის

და გამოყენებული საწვავის შესახებ შეფასება,

განასხვავებენ სანთლების შესაძლო მდგომარეობებს:

გარეგნულად ნორმალური სახე - იზოლატორი შავად-მიხაკისფერი, კორპუსი მსუბუქად

დაფარულია ზეთის მინამწვით, შესაბამისად, ძრავა, კარბურატორი და ანთების სისტემა,

გამოყენებული საწვავი და ზეთი ნორმაშია;

ანთების სანთლები, დაფარულ მურით, - იზოლატორი, ელექტროდები და სანთლების კორპუსი

დაფარულია მურის მშრალი ფენით, სანთლები ზედმეტად ცივია, ჭვარტლის ნაწილაკები არ იწვის.

მიზეზები: ზედმეტად მაღალი სავარვარეო რიცხვი, არარეკომენდებული საწვავი, კარბურატორის

არასწორი რეგულირება, ანთების სისტემაში უწესივრობები;

51

დაზეთილი ანთების სანთლები - იზოლატორი, კორპუსი და ელექტროდები დაფარულია შავი

კაშკაშა ზეთის სქელი ფენით. მიზეზები: ზედმეტად მდიდარია საწვავჰაერის ნარევი, მაღალი

სავარვარო რიცხვი, ძრავაში სერიოზული უწესივრობები, არასწორად დარეგულირებული კარბურა-

ტორი, ძრავას კარტერის ქვეშში ზეთის მაღალი დონე, დაცვეთილი დგუშები და ზეთგამცლელი

რგოლები, ანთების არასწორი დაყენება ან უწესივრობები;

გადავარვარებული ანთების სანთლები - თეთრი იზოლატორი, დაფარულია ლითონის

ნალღობებისგან, კორპუსზე ჩანს წვის პროდუქტები, ელექტროდები ხშირად ძლიერ შემოწმულია.

მიზეზები: დაბალი სავარვარო რიცხვი, ანთების არასწორი დაყენება, ზედმეტად ადრეული ანთება,

ანთების სანთლის არაჰერმეტული ბუდე, ცილინდრების ცუდი გაგრილება.

ცენტრალურ და გვერდით ელექტროდებს შორის ღრეჩოს სიდიდე მითითებულია მწარმოებელ-

დამამზადებლის მიერ და ბატარეული ანთების დროს შეადგენს, როგორც წესი, 0,5 - 1,0 მმ.

ელექტროდებს შორის ღრეჩო შენარჩუნებული უნდა იქნას, რამეთუ წინააღმდეგ შემთხვევაში ანთების

სისტემაში შეიძლება წარმოიქმნას მტყუნებები. ელექტროდებს შორის ზედმეტად დიდი ღრეჩოს

დროს სანთლები პერიოდულად არ ფუნქციონირებს, ძრავა ცუდად იშვება; ზედმეტად მცირე ღრეჩოს

სიდიდის დროს ძრავა უქმ სვლაზე არამდგრადად მუშაობს. ელექტროდებს შორის ღრეჩოს

აკონტროლებენ საცეცის დახმარებით. აუცილებლობის შემთხვევებში ჩაქუჩის მსუბუქი დაკაკუნებით

გვერდითი ელექტროდი მოიღუნება, იმისთვის, რომ უზრუნველყოფილი იქნას ელექტროდებს შორის

ღრეჩო. მარწუხების (მაშების) გამოყენება ამ მიზნით სანთლების დაზიანებისგან გარიდების გამო არ

შეიძლება!

ტექნიკური მომსახურება. მიუხედავად სანთლებთან წაყენებული გაზრდილი მოთხოვნებისა

ძრავას ტექნიკურად გამართულ მდგომარეობაში ყოფნის დროს, ისინი არ მოითხოვს დიდ მოვლას.

სანთლები აუცილებელია პერიოდულად გაიწმინდოს მინამწვისგან, იზოლატორის ზედა ნაწილი

საჭიროა გაიწმინდოს სუფთა მშრალი ნაჭრით. ამოხრახნილ სანთლებში იზოლატორის ძირიდან და

ელექტროდებიდან მოშორდეს წვის ნარჩენი პროდუქტები. ამისთვის არ შეიძლება თითბერის

ჯაგრისის გამოყენება, რამეთუ თითბერის კვლები გამომწვევი არის იზოლატორის ზედაპირზე დენის

გადინების წარმოქმნებისკენ. იზოლატორის კორპუსი მნიშვნელოვანი დაჭუჭყიანებით (ნამწვის

დალექვებით) გაიწმინდოს სპეციალური ქვიშაჭავლური აპარატით. გამამკვრივებელი რგოლი,

სანთლების ცილინდრში დაყენების დროს ჰერმეტიზაციისთვის მომსახურებული შეცვლილი უნდა

იქნას, თუ ის ძალიან გათელილია. სანთლების ცილინდრში დაყენების დროს გამამკვრივებელი

რგოლის დავიწყება არ შეიძლება, რამეთუ ამ შემთხვევაში სანთლის ბუდის ჰერმეტიზაცია

არადამაკმაყოფილებელია, რაც უარყოფითად მოქმედებს ცილინდრიდან ბლოკის თავთან სითბოს

გამოყვანაზე. ამას გარდა ამ დროს იცვლება ცილინდრის მუშაობის ტემპერატურული პირობები,

რომელთა შედეგად შეიძლება იყოს ვარვარებითი ანთება. ასევე არასწორია ერთის ნაცვლად ორი

გამამკვრივებელი რგოლის დაყენება, რამეთუ, ამ შემთხვევაში ანთების სანთელი ვერ მიაღწევს მის

საექსპლოატაციო ტემპერატურას.

ანთების სანთელის საკონტაქტო ბუნიკი - იზოლირებული მაღალვოლტიანი კონსტრუქცი-

ული ელემენტი, მოსამსახურე ანთების სანთელსა და მაღალი ძაბვის გამტარს (განლაგებულია

ანთების სანთელის თავის იზოლატორში და ერთდროულად მისი გაჭუჭყიანებისა და ტენისაგან

დამცავია) შორის ელექტრული შეერთების დაყენებისთვის. ძრავას მუშაობის დროს ანთების

სანთელის საკონტაქტო ბუნიკის მოხსნისა და დაყენებისას მაღალი ძაბვის დენით დაზიანებისგან

გამორიცხვის მიზნით აუცილებელია ქსოვილის მშრალი ნაჭრის გამოყენება.

13. გაშვების სისტემა. სტარტერი [2.გვ. 96-100]; [1.გვ53-55].

გაშვება - ძრავას მუხლა ლილვის ელექტროსტარტერით დაბრუნება იმ მომენტამდე, მანამ ის

დამოუკიდებლად მუშაობას არ დაიწყებს. თუ სტარტერში წარმოიქმნა უწესივრობა, ძრავას გაშვება

შეიძლება აგრეთვე ჩართული გადაცემით ბუქსირების ან ავტომობილზე მიწოლით (იშვიათად გამშვე-

ბი სახელურით).

52

სტარტერი - შიგაწვის ძრავას გაშვებისთვის გამოყენებული მუდმივი დენის ელექტროძრავა,

რომელიც მაღალი მგრეხი მომენტის ანგარიშზე უზრუნველყოფს ძრავას მუხლა ლილვის დაბრუნებას

გაშვების დროს. სტარტერი იკვებება აკუმულატორის ბატარეასგან და ქმედებაში მოდის ანთების

გამომრთველის დახმარებით. მოდებაში შესვლის შემდეგ სტარტერის წამყვანი კბილანა მგრეხ

მომენტს გადაცემს უშუალოდ მქნევარას კბილანა მორგვს და ძრავას მუხლა ლილვს. სტარტერის

საიმედო მუშაობის პირობები არის სუფთა, გამართული კლემებით საკმარისად დამუხტული

აკუმულატორის ბატარეა. ავტომობილის გარე ქსელში სტარტერი არის ელექტროენერგიის ყველაზე

მნიშვნელოვანი მომხმარებელი.

სტარტერის უწესივრობების მიზეზები

უწესივრობა მიზეზი

სტარტერის ღუზა არ ბრუნავს ან ნელა

ბრუნავს

წამყვანი კბილანა არ ბრუნავს, თუმცა

ღუზა ბრუნავს

სტარტერის ღუზა ჩართვისას

ბრუნავს, შემდეგ ჩერდება

სტარტერი აგრძელებს მუშაობას მისი

გამორთვის შემდეგ

ძრავას გაშვების შემდეგ წამყვანი

კბილან მოდებიდან არ გამოდის

მუხლა ლილვის დაუბრუნებლად

სტარტერი მუშაობს მომატებული

ხმაურით,

წევის რელე მუშაობს, მაგრამ

სტარტერის ღუზა არ ბრუნავს

სტარტერის ღუზა ბრუნავს ძრავას

გაშვების შემდეგ

აკუმულატორის ბატარეა განმუხტულია ან გაუმართავია. დასუსტდა

კონტაქტი აკუმულატორის ბატარეასა და სტარტერის კლემებს შორის.

მასაზე ცუდი შეერთება. ძაბვის ზედმეტად მაღალი ვარდნა

ჯაგრისების კვანძში. ჯაგრისების ცუდი დაწოლა კოლექტორთან.

გაცვეთილი, დაზეთილი, უვარგისი, დაჭუჭყიანებული ნახშირის

მუსები. სტარტერის გაუმართავი გამომრთველი. დაცვეთილი

საკისარი, ღუზა გაისოლა

წამყვანი კბილანის ან მქნევარას კბილანა გვირგვინის კბილანების

ცვეთა

წამყვანი კბილანა გაისოლა ჭუჭყის მოხვედრის ან ღუზას ლილვის

არადამაკმაყოფილებელი შეზეთვის შედეგად

აკუმულატორის ბატარეა ნაწილობრივ ან მთლიანად განმუხტულია

არასაკმარისად კარგად მიჭიმულია ნახშირის მუსები

გაუმართავია წევის რელე

ზედმეტად დიდი ძაბვის ვარდნა სადენებში

აკუმულატორის ბატარეას შემაერთებელი კლემების

არადამაკმაყოფილებელი კონტაქტი

გაუმართავია წევის რელე

გაუმართავია წამყვანი კბილანა

გაუმართავია უკუზამბარა

გაუმართავია თავისუფალი სვლის ქუროს ბურთულა მექანიზმი

სტარტერის ელექტროკვების წრედში წყვეტა ან გაცვეთილია

ნახშირის მუსები

წამყვანი კბილანას არასრული ჩართვა, რამეთუ კბილანა გაისოლა

ლილვზე

წევის რელეს და თავისუფალი სვლის ქუროს ჩაჭექვა

სტარტერი:

1. სტარტერის კვების შეერთება;

2. საკონტაქტო ფირფიტა; 3.

მართვის სადენების ჩართვა; 4.

ელექტრომაგნიტური წევის რელე; 5.

მაგნიტური გამომრთველის წევის

რელეს ხვია; 6. მაგნიტური

გამომრთველის გულანა; 7. ანთების

გამომრთველი; 8. კბილანას ამძრავი

ბერკეტი; 8. თავისუფალი სვლის

ქურო; 10. სტარტერის წამყვანი

კბილანა; 11. მქნევარას გვირგვინი

53

განათების მოწყობილობები. საერთო სქემა. წინა და უკანა მაშუქები. სინათლის წყაროები და

ფერი[2.გვ. 99-104]; [1.გვ 54-56].

ახლო სინათლე - ფარების სინათლის გავრცელების ხერხი შემხვედრი მიმართულებით მოძრავი

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების მძღოლების მეტისმეტად თვალის მოჭრის გამორიცხვის მიზნით.

ჩართული ახლო სინათლის დროს ორძაფიანი ლამპებითურთ სინათლის ფარები სპირალის ქვეშ

ლითონხუფის დახმარებით ისეთნაირადაა ეკრანირებული, რომ სინათლის ნაკადის თავდაპირველი

მიმართულება არის რეფლექტორის ზედა ნაწილისკენ და მერე რეფლექტორიდან განსაზღვრული

კუთხით გზაზე.

ამჟამდ გამოყენებულია ევროპული უპირატესად ასიმეტრიული სინათლის განაწილება.

საერთაშორისო მოთხოვნების თანახმად სინათლის განაწილება ავტომობილის მოძრაობის დროს

გზის სავალი ნაწილის მარჯვენა მხარე არამარტო შედარებით იყოს განათებული, არამედ განათდეს

შედარებით დიდ მანძილზეც. სინათლის ნაკადის მიმართულების მარჯვნივ ძვრის მიღწევა

შესაძლებელია გამბნევის ნახატის სპეციალური დაღარული ზედაპირის ხელშეწყობით, აგრეთვე

ფარის სინათლის ეკრანირებული ხუფის შესაბამისი მდგომარეობის ავტომობილის გრძივი ღერძისკენ

კუთხით მიმართვით.

ახლო სინათლე რეგულირდება ფარების რეგულირების მოთხოვნების შესაბამისად.

ახლო სინათლის ჩართვა საჭიროა დღისით არასაკმარისი ხილვადობის პირობებში დღეღამის ბნელ

დროში, აგრეთვე გვირაბებში.

სინათლის ნაკადი ახლო სინათლის დროს გზის ზედაპირზე სინათლის განაწილება

ასიმეტრული ახლო სინათლის დროს

ორძაფიანი ნათურა - ერთი ძაფითურთ ახლო სინათლის და ერთი ძაფითურთ შორი სინათლის

დაბალვოლტიანი ვარვარების ნათურა.

ახლო სინათლის ვარვარების ძაფის სინათლე ქვევიდან გადაფარულია ლითონური ეკრანის დახმ-

არებით. შორი სინათლის ვარვარების ძაფი ძევს სფერული სარკის (რეფლექტორის) ფოკუსში, ახლო

სინათლის ვარვარების ძაფი რეფლექტორის ფოკუსიდან წინ არის წანაცვლებული. ორძაფიან ნათურას

აქვს მსხლისმაგვარი მინის კოლბა და მილტუჩი, როგორც წესი, ასიმეტრიული ახლო სინათლის

გამოყენების დროს რეფლექტორის მიმართ მისი სწორად დაყენების უზრუნველყოფისათვის.

გადამწვარის ნაცვლად ახალი ლამპის დაყენების დროს საჭირო არ არის თითებით ჩაჭიდება მინის

კოლბაზე, რამეთუ ამ დროს კოლბის ზედაპირზე თითებისგან დარჩება ტენის კვლები, რომლებიც

შემდეგ დაილექება სარკის (რეფლექტორის) პარაბოლურ ზედაპირზე და ამცირებს მის

ამრეკვლუნარიანობას. ეს მიეკუთვნება აგრეთვე ლამპის კოლბის სხვა გაჭუჭყიანებებსაც, მაგალითად

მტვერი, ლამპის გამბნევის არაჰერმეტული დამაგრების დროს.

54

ჰალოგენური მაშუქები - მაშუქები, რომლებშიც გამოყენებულია სპეციალური ვარვარების

ჰალოგენური ნათურები და პარაბოლური სარკე (რეფლექტორი) გამბნევი მინით. ჰალოგენური

მაშუქები გამოიყენება როგორც ძირითადი ისე დამატებითი მაშუქების ხარისხში. ჰალოგენურ

მაშუქებში შეიძლება იქნას მხოლოდ გამოყენებისთვის ნებადართული, მისი დანიშნულების

შესაბამისი ჰალოგენური ვარვარების ლამპა, შევსილი სპეციალური გაზით. ამ ლამპებს აქვთ

შედარებით მეტი სამსახურის ვადა, ჩვეულებრივ ვარვარებით ლამპებთან შედარებით, ამასთან

უზრუნველყოფილია სინათლის შედარებით მუდმივი ნაკადი. ჰალოგენური მაშუქები აუმჯობესებს

გზის განათების თანაბრობას და ამაღლებს ამოსაცნობი ობიექტების საიმედოობას. ჰალოგენურ

ლამპებს აქვთ სპეციალური მარკირება.

ჰალოგენური მაშუქი

სიგნალიზაციის მოწყობილობები. მოხვევის და დამუხრუჭების, გაბარიტული, საწვავის დონის,

აკუმულატორის დამუხტვის, მუხრუჭების და ტემპერატურის მაჩვენებლები. [2.გვ. 101-104]; [1.გვ.74-

77].

საკონტროლო ნათურა - სინათლეტექნიკური მოწყობილობა განათების ხელსაწყოების

(მაგალითად, შორი სინათლის, მოხვევის მაჩვენებლის, ღრუბელსაწინააღმდეგო მაშუქების) ფუნქცი-

ური კონტროლისა და ავტომობილის სისტემების საშიშ მდგომარეობათა (მაგალითად, სამუხრუჭო

სითხის, საწვავის დონეთა, ძრავას გაგრილების სისტემაში ტემპერატურის და სხ. მაჩვენებლები)

სიგნალიზაციის შესახებ.

საერთაშორისო დონეზე საკონტროლო ნათურების ფერები: შორი სინათლის ნათურები -ლურჯი;

აკუმულატორების ბატარეების დამუხტვა - წითელი; მოხვევის ფუნქციური მაჩვენებელი - მწვანე;

ზეთის წნევა - წითელი. გადამწვარი ვარვარების ნათურის შეცვლა საჭიროა რეკომენდებული

სიმძლავრის ნათურით, რათა შენარჩუნებული იქნას სინათლის დადგენილი სიკაშკაშე.

საჩერებელი მაშუქები - დღეღამის ბნელ დროში გაჩერებული ავტომობილის და მისი

გაბარიტების ხილვადობის უზრუნველმყოფი სინათლეტექნიკური მოწყობილობები. საჩერებელი

მაშუქები დაყენებულია ავტომობლის ძარას გვერდზე, მიმართული სატრანსპორტო ნაკადის

მოძრაობის მიმართულებისკენ. წინა მაშუქს აქვს თეთრი ფერის მინა, უკანას - წითელი.

ორძაფიანი ნათურა:

1. ლითონის ეკრანი; 2.

ახლო სინათლის ვარვარების

ძაფი; 3. შორი სინათლის

ვარვარების ძაფი; 4. ვაზნას

მილტუჩა

55

განათება-სიგნალიზაციის მოწყობილობები - დღეღამის ბნელ დროში და ცუდი ხილვადო-

ბის პირობებში ავტომობილის მოძრაობისას გზის საკმარისი განათების უზრუნველმყოფი, და

აგრეთვე მანევრების (გაჩერების, გადანაცვლების, დამუხრუჭების, უკუსვლით მოძრაობის) შესახებ

სანიშნო ავტომობილის ელექტროაღჭურვილობის ხელსაწყოები.

განათება-სიგნალიზაციის მოწყობილობებს მიეკუთვნება: მაშუქები (ძირითადი, დამატებითი),

მაშუქის ქვედი; საგაბარიტო; სდექ-სიგნალის, მოხვევის მაჩვენებლების, ავტომობილის უკუსვლით

მოძრაობისთვის, სანომრე ნიშნის განათების მაჩვენებელი მაშუქები; ხელსაწყოების დაფის, ავტომო-

ბილის სალონის განათების ლამპები.

განათება-სიგნალიზაციის ხელსაწყოთა უწესივრობათა მიზეზები

უწესივრობა მიზეზები განათების ან სიგნალიზაციის ერთერთი

ხელსაწყოს მტყუნება

რომელიმე ლამპის ხშირი გადაწვა

ერთერთი ხელსაწყოს სინათლე ციმციმებს

სინათლის მაშუქების განსხვავებული

სიკაშკაშე

ახლო სინათლის ჩართვისას თვალის

მოჭრის გამოვლენები

სდექ-სიგნალის მაშუქის მტყუნება

რომელიმე დამცველის ხშირი გადაწვა

დამცველები არამკვრივად იჭერს მათ

ბუდეებში

მოხვევის მაჩვენებელი მაშუქის მტყუნება

ლამპა გადაიწვა

დამცველი გაუმართავია

სადენების გაწყვეტა ან შერთვა

გამომრთველი გაუმართავია

მექანიკური დეფექტები (ხრახნები სუსტია,

ფირფიტების, კლემების, დამცველების

ცუდი კონტაქტი)

კონტაქტების დეფექტი

დაჭუჭყიანდა ვარვარების ნათურის მინები

კონტაქტების დეფექტი

სინათლის მაშუქების დარეგულირება

არასწორია

გადაიწვა ლამპა

სადენების გაწყვეტა ან შერთვა

მასაზე შერთვა, სადენების

და დამცველების გადატვირთვა

მექანიკური დეფექტები

კონტაქტების დეფექტები

სადენის გაწყვეტა ან შერთვა

ზედმეტად მაღალი ძაბვა

ფარები - ავტომობილის განათების სისტემაში სინათლეტექნიკური მოწყობილობები,

რომლებმაც უნდა უზრუნველყოს საკმარისი, თანაბარი და შესაძლებლობის მიხედვით ახლო და

შორი სინათლის არჩეული შუქგანაწილებით გზის არადამაბრმავებელი განათება. ფარების

სინათლეტექნიკური ნაწილი შედგება კორპუსისგან პარაბოლური სარკით (რეფლექტორით),

ვარვარების ლამპის და გამაბნეველისგან. ვარვარების ლამპის ხარისხში, როგორც წესი, გამოიყენება

ორძაფიანი ლამპა (მსუბუქ ავტომობილებში ლამპის ჩვეულებრივი ნომინალური ძაბვა შეადგენს 12 ვ).

განათების განსაკუთრებული ამოცანების შესრულებისთვის გამოიყენება სპეციალური ფარები,

მაგალითად ღრუბელსაწინააღმდეგო, ფარა-მაძიებელი (საბრუნებელი ფარა) და სხვა.

ფარები შეიძლება აღჭურვილი იყოს მინაშემომრეცხავებით.

უკანა განათების ხელსაწყოები - ავტომობილის ძარას უკანა ნაწილში განლაგებული

სინათლეტექნიკური ყველა მოწყობილობა, რომლებიც გამიზნულია სინათლის სიგნალების

მიცემისათვის, უკანა სანომრე ნიშნის (მაგრამ არა გზის!) განათებისათვის. მათ მიეკუთვნება უკანა

გაბარიტული მაშუქები, სდექ-სიგნალის მაშუქები, მაშუქები-ავტომობილის მოხვევის მაჩვენებელი და

დგომის სასიგნალო მაშუქები, მაშუქები უკანა სანომრე ნიშნის განათებისათვის და უკუსვლითი

მოძრაობისთვის.

ფარა-მაძიებელი - სპეციალური სინათლეტექნიკური ამოცანების პერიოდული

შესრულებისთვის დამატებითი ფარა შორს მიმართული სინათლის სხივის (მაგალითად, ქუჩების

დასახელებების, სახლის ნომრების, საგზაო ნიშნების განათება) დახმარებით. ის არ გამოიყენება გზის

განათებისთვის. საბრუნებელი ფარის გამოყენების დროს ჩართული უნდა იყოს გაბარიტული

მაშუქები, უკანა მაშუქები, სანომრე ნიშნის განათების მაშუქები.

56

სდექ-სიგნალი - ავტომობილის ან მისაბმელის დამუხრუჭების გამომრთველის სიგნალის

დახმარებით ჩართული სასიგნალო მოწყობილობა, რომელიც ირთვება, მუხრუჭის სატერფულზე

დაწოლის დროს. სდექ-სიგნალის კარგი ხილვადობა უზრუნველყოფილია მითითებული სიმძლავრის

ნათურების გამოყენებით, ფონარის სუფთა მინის და (ვარვარების) ნათურაში ნორმალური ძაბვის

სიდიდით.

სდექ-სიგნალის (დამუხრუჭების სიგნალის) გამომრთველი - ხელსაწყო, რომელიც

მოქმედებაში მოდის მუხრუჭის სატერფულზე ფეხის დაჭერისას მექანიკური ან ჰიდრავლიკური

გზით. თუ სდექ-სიგნალის ფონარი არ ჩაირთვება, ხოლო ვარვარების ლამპები, გამტარების

შემაერთებელი კლემები, სადენები და დამცავები გამართულ მდგომარეობაშია, მაშინ უწესივრობა

შეიძლება იყოს სდექ-სიგნალის გამომრთველში.

სდექ-სიგნალის გამომრთველის მოწმედება საკონტროლო ლამპის დახმარებით შემდეგნაირად:

საკონტროლო ლამპა ერთი პოლუსით მასაზე ჩაირთვება (ბატარეის უარყოფითი გამომავალი კლემა),

შედეგ ჩაირთვება ანთება; საკონტროლო ლამპის მეორე პოლუსი რიგმონაცვლეობით მიერთდება

სდექ-სიგნალის ფონარის მიმაერთებელ კლემასთან. ორი კლემიდან ერთერთის შეხებით

საკონტროლო ლამპა უნდა აინთოს. შემდეგ საკონტროლო ლამპა გამოირთვება და ჩართვება

გაუდენირებულ კლემასთან (საკონტროლო ლამპა კიდევ არ ენთობა) ამჟამადჩართული საკონტროლო

ლამპა განლაგებულია ისეთნაირად, რომ მისი დანახვა შეიძლებოდეს მძღოლის კაბინიდან, შემდეგ

საჭიროა მუხრუჭის სატერფულზე დაჭერა, ამ დროს საკონტროლო ლამპა უნდა აენთოს; წინააღმდეგ

შემთხვევაში სდექ-სიგნალის გამომრთველი უწესივროა და საჭიროა მისი შეცვლა. სდექ-სიგნალის

გამომრთველის რემონტი არ ხდება.

საკონტროლო მოწყობილობები. ავზში საწვავის დონის, აკუმულატორის დამუხტვის, მუხრუჭების,

ტემპერატურის, ზეთის წნევის მაჩვენებლები[2.გვ. 103-104]; [1.გვ 58-60 ].

(2 საათი)

14. მეორე რეიტინგული შეფასება 1სთ

მზომი მოწყობილობები. ოდომეტრი. მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის,წნევის მაჩვენებელი

მოწყობილობები [1.გვ 59-62]. 1სთ

გზის მრიცხველი - მუდმივად ჩართული ციფრული ხელსაწყო მაჩვენებელი, ზრდად ჯამში

სატრანსპორტო საშუალების გავლილი მანძილის; დაყენებულია სპიდომეტრში ან ცალკე. გზის

მრიცხველის აძვრა ხორციელდება სპიდომეტრის წამყვანი ლილვაკიდან ჭია ამძრავის გვარლითურთ.

ავტომობილის მოძრაობის დროს მრიცხველი აჩვენებს გავლილი გზის ან ყოველი კმ - ის შემდეგ, ან

ყოველი 100 მ-ის შემდეგ. თანამედროვე მრიცხველები იძლევა დამატებით ინფორმაციას ავტომობი-

ლის მიერ დღის განმავლობაში გავლილი მანძილის შესახებ. დღიური გარბენის ხელის მრიცხველი

შეიძლება დადგეს ,,0“-ზე, და მაშინ დაფიქსირებული იქნება ავტომობილის მიერ დღეში გავლილი

მანძილი.

ბრუნვის სიხშირე - დროის ერთეულში (წმ-1) განვითარებული ძრავას მუხლა ლილვის

ბრუნვების რაოდენობა. მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირე არის შიგაწვის ძრავას მთავარი

მახასიათებელი. მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის ცვლილების თანმხლებია ძრავას სიმძლავრის და

მგრეხი მომენის ცვლილება. ის გავლენას ახდენს ძრავას კვანძების (დეტალების) ცვეთაზე, აგრეთვე

საწვავის ხარჯზე. იმისთვის, რომ საწვავის დაბალი ხარჯი მიღწეული იქნას, მოძრაობა აუცილებელია

ძრავას მუხლა ლილვის ბრუნვების საშუალო სიხშირეებზე.

სიჩქარის საზომი (სპიდომეტრი) - ხელსაწყო, რომელიც აჩვენებს ავტომობილის მოძრაობის

სიჩქარეს. აძვრა ხორციელდება დრეკადი ლილვის (გვარლის) დახმარებით.

უმრავლეს შემთხვევებში სპიდომეტრის კონსტრუირება ხდება ერთი მთლიანი კვანძის სახით

ავტომობილის გარბენის მაჩვენებელ მრიცხველთან ერთად.

57

ტახომეტრი - ხელსაწყო მანქანების და მექანიზმების დეტალების (მაგალითად, შიგაწვის ძრავას

მუხლა ლილვის) ბრუნვის სიხშირის გაზომვისთვის.

ავზში საწვავის დონის მაჩვენებელი - მოწყობილობათა დაფაზე განლაგებული კვების

სისტემის ელემენტი. საწვავის ავზში ტივტივას დახმარებით მოქმედებაში მოდის ელექტრული

მრიცხველი, რომელიც შეერთებულია მაჩვენებელთან. ზოგჯერ მრიცხველში მონტაჟდება

დამატებითი კონტაქტი, რომლის დახმარებით საწვავის დონის განსაზღვრულ სიდიდემდე

შემცირების დროს მრიცხველის ცხრილზე აინთება საკონტროლო წითელი ლამპა.

დისტანციური თერმომეტრი - საკონტროლო მოწყობილობა ძრავას გამაგრილებელი სითხის

ტემპერატურის ჩვენებისათვის. ტემპერატურა იზომება მრიცხველით, რომელიც იმყოფება გამაგ-

რილებელი სითხის ცირკულაციის ყველაზე ცხელ წერტილში (ცილინდრების ბლოკის თავში) და მას

გარს ეკვრის. ავტომობილის მოძრაობის დროს საჭიროა ყურადღება მიექცეს იმას, რომ დისტანციური

თერმომეტრით ტემპერატურის მაჩვენებელი არ აღემატებოდეს დასაშვებ ზღვრებს (75 - 90°C).

მოძრაობის დაწყების წინ ძრავა უნდა გათბეს (გახურდეს), რამეთუ ცივ ძრავაში მიმდინარეობს

დეტალების მომატებული ცვეთა.

ძრავას გადახურების დროს (გამაგრილებელი სითხის ტემპერატურის მაჩვენებელზე აინთება

წითელი სასიგნალო ნათურა) მასში შეიძლება აღმოცენდეს მზიმე დაზიანებები (მაგალითად, დგუშის

გაჭექვა). ამ შემთხვევაში საჭიროა ავტომობილის მაშინვე გაჩერება და გაგრილების სისტემის

შემოწმება. უწესივრობათა მიზეზები: ტუმბოს ამძრავის ღვედის გარღვევა ან მისი სუსტი

დაჭიმულობა, გაუმართავი თერმოსტატი, გამაგრილებელი სითხის გადინება.

დისტანციური თერმომეტრი გამოიყენება აგრეთვე ზეთის ტემპერატურის ჩვენებისთვისაც.

15 ავტომობილის ელექტრონული სისტემები. ძაბვის ელექტრონული რეგულა-ტორები. ანთების

ელექტრონული სისტემები. ბენზინის ჩაჭირხვნის მართვის ელექტრონული სისტემები. ავტომობილის

მუხრუჭების სამუხრუჭო მომენტის ელექტრული რეგულატორები. ელექტრული სიგნალების და

მზომი მოწყობი-ლობების სისტემები მართვის და რეგულირების ელექტრული სისტემები. ელ-

ქტრომობილების ძალოვანი ელექტრული სისტემები. ავტომობილის ავტომა-ტური მართვა.

ლოგიკური სისტემა[2.გვ. 103-105]. (2 საათი)

დისტანციური ელექტრომაგნიტური გამომრთველი - ძრავას გაშვების უზრუნველმყოფი

ელექტრომაგნიტური ქმედების ხელსაწყო.

მისი ძირითადი ელემენტები არის: მაგნიტური კოჭა (წევის რელე) 6 ლითონის გულანითურთ და

ღუზათი 5, რომელთანაც მაგრდება საკონტაქტო დისკი 4.

მაგნიტური კოჭადან დენის გატარების შემდეგ ღუზა გადაადგილდება და სტარტერის ჩართვის

კონტაქტები 3 საკონტაქტო დისკოს დახმარებით გადაიფარება, ამ დროს აკუმულატორის ბატარეასგან

ჩართვის კონტაქტების შემდეგ დენი გადის სტარტერთან, და ის ჩაირთვება. დისტანციური

გამომრთველის მართვა ხორციელდება ანთების გასაღების 1 საშუალებით.

58

სტარტერის მუშაობაში უარის მიღება ხშირად გამოწვეულია უწესივრობებით დისტანციურ

ელექტრომაგნიტურ გამომრთველში.

საავტომობილო ტელე-, რადიომიმღები - ტელე-, რადიომიმღები (იკვებება დენის კიდური

წყაროებითურთ), განკუთვნილი ავტომობილში სარგებლობისათვის. თანამედროვე საავტომობილო

ტელე-, რადიომიმღებების საჭირო სიმძლავრე ირხევა 10-30 ვტ ზღვრებში. ტექნიკური მოთხოვნებით

დამონტაჟებული ანტენის დროს შეიძლება მიღებული იქნას კარგი ტელე-, რადიოგადაცემები.

საავტომობილო ანტენა - ავტომობილში ელექტრომაგნიტური ტალღების ტელე-, რადიომიღე-

ბისათვის აუცილებელი მოწყობილობა. კონსტრუქციული ფორმით ანტენა შეიძლება იყოს სხვადას-

ხვა: შიგამონტაჟით, გვერდითი (განლაგებულია გვერდიდან), ვერტიკალური, ავტომატური. თავისთა-

ვად ყველა ეს ანტენები არის ლეგირებული უჟანგავი ფოლადის წნელებისაგან ხისტი ან დრეკადი

კონსტრუქციების ტელესკოპური მეტალური ღეროები.

სხვადასხვა მარკის მსუბუქ (სატვირთო) ავტომობილებში ტელე-, რადიოსიგნალების ოპტიმალური

მიღებისათვის ანტენების განლაგების ადგილი განსხვავებულია. საავტომობილო ანტენის განლაგება

შეიძლება ავტომობილის ძარას წინა ან უკანა ნაწილში. ანტენის კონსტრუქციებში გათვალის-

წინებულია შესაძლო დაბრკოლებანი (განსაკუთრებით წარმოქმნილი ანთების სისტემისაგან). ანტენა

უნდა განლაგდეს ისეთნაირად, რომ ის იმყოფებოდეს ანთების სისტემის მოწყობილობებთან

(მწყვეტარა, ანთების სანთლები) საწინააღმდეგო მხარეს და შესაძლებლობის მიხედვით ჰქონდეს

უდიდესი სიმაღლე.

ტელე-, რადიოდაბრკოლებების გარიდებისათვის აუცილებელია, რომ ანტენის და ტელე-,

რადიომიმღებთან ელექტროენერგიის მიმყვანი თითოეული გამტარი არ გადიოდნენ სხვა გამტარების

პარალელურად ან კვეთდნენ მათ. ნებისმიერით არ უნდა შეიცვალოს საქარხნო ნამზადის გამტარები,

რამე თუ ისინი დამზადებულია საავტომობილო ანტენების კონსტრუქციათა მოთხოვნების

გათვალისწინებით. ანტენების უწესივრობით, მათი მონტაჟის დეფექტებით, მასაზე

არადამაკმაყოფილებელი შეერთებით ან მის გარეშე, ცუდი კონტაქტებით შეიძლება გამოწვეული

იქნას ტელე-, რადიოდაბრკოლებები.

ავტომობილში ტელე-, რადიოდაბრკოლებების გამოსწორების დაწყებამდე უწინარეს ყოვლისა

საჭიროა შემოწმდეს გამტარების მიერთება, მასაზე შეერთება, არსებული კონტაქტური შეერთებები.

ანტენის შემოწმებისათვის ავტომობილი უნდა იდგეს ლითონკონსტრუქციებისაგან (შეუძლიათ

უარყოფითი ზემოქმედება ტელე-, რადიომიღებაზე) გამოცალკავებით, ღია ადგილზე.

საავტომობილო ტრანსპორტი - ტრანსპორტის დარგი, რომელიც ტვირთის და ხალხის

გადაზიდვას ავტომობილზე ანხორციელებს. იხ. ტრანსპორტი.

საავტომობილო ტელე-, რადიომიმღები - ტელე-, რადიომიმღები (იკვებება დენის კიდური

წყაროებითურთ), განკუთვნილი ავტომობილში სარგებლობისათვის. თანამედროვე საავტომობილო

ტელე-, რადიომიმღებების საჭირო სიმძლავრე ირხევა 10-30 ვტ ზღვრებში. ტექნიკური მოთხოვნებით

დამონტაჟებული ანტენის დროს შეიძლება მიღებული იქნას კარგი ტელე-, რადიოგადაცემები.

დისტანციურ ი

ელექტრომაგნიტური

გამომრთველი:

1. ანთების გასაღები; 2.

აკუმულატორის ბატარეა; 3.

სტარტერის ჩართვის

კონტაქტები; 4. საკონტაქტო

დისკო; 5. ღუზა; 6. სამაგნიტო

კოჭა (წევის რელე)

59

ლექცია 15სთ

1. ტრანსმისია ტრანსმისიის დანიშნულება და ძირითადი სახეები. შედარებითი ანალიზი[2. გვ.105-

106]; [1.გვ. 48-50]; [5.გვ.82 -93].

ტრანსმისია - ავტომობილის მექანიზმების ერთობლიობა, რომელთა დახმარებით შიგაწვის

ძრავასგან მგრეხი მომენტი გადაეცემა წამყვან თვლებზე. მას მიეკუთვნება: გადაბმულობა, გადაცემათა

კოლოფი, კარდანის ლილვი, მთავარი გადაცემა, დიფერენციალი და ნახევარღერძები. მგრეხი

მომენტის გადამცემი მექანიზმების განლაგებისა და ავტომობილის მოძრაობაში აძვრასთან

დამოკიდებულობით განასხვავებენ ავტომობილებს წინა და უკანა ამძრავი თვლებით.

ავტომობილის ტრანსმისია:

1. გადაბმულობა; 2. გადაცემათა კოლოფი; 3. კარდანული სახსრები; 4. ღარობული შეერთება;

5. კარდანული ლილვი

ტრანსმისიის სქემები - ძრავასა და წამყვანი თვლების ურთიერთგანლაგება და წამყვანი

თვლების რაოდენობა (მაგალითად 4×2; 4×4; 6×2; 6×4 და ა. შ. პირველი ციფრი თვლების საერთო რაოდენობა, მეორე -

წამყვანი თვლების რაოდენობა).

მექანიკური ტრანსმისია 4×2:

1. ძრავა; 2. გადაბმულობა; 3. სიჩქარეთა კოლოფი; 4. კარდანული გადაცემა; 5. მთავარი გადაცემა და

თვალთაშორისი დიფერენციალი; 6. თანაბარი კუთხური სიჩქარეების სახსრები

ძრავადან წამყვან თვლებზე წევის დატვირთვების (ძალების) გადამცემი კვანძების

და აგრეგატების განლაგება. განასხვავებენ ნაჩვენები აგრეგატების ტრადიციულ ე.წ.კლასიკურ

(ძრავა განლაგებულია წინ, ამძრავი უკან), წინაამძრავიან (ძრავა და ამძრავი წინაა) და უკანაამძრავიან

(ძრავა და ამძრავი უკანაა) განლაგებებს.

60

ავტომობილის კვანძების და აგრეგატების ტრადიციული ე.წ.კლასიკური განლაგება (ძრავა -

წინ, ამძრავი უკანა თვლებზე): 1. ძრავა; 2. გადაბმულობა; 3. გადაცემათა კოლოფი; 4. კარდანული

გადაცემა; 5. მთავარი გადაცემა

ძრავასა და ამძრავი კვანძების ტრადიციული განლაგების დროს წინ განლაგებული ძრავადან

წამყვან თვლებს მგრეხი მომენტი გადაეცემა გადაბმულობით, გადაცემათა კოლოფით, კარდანული

გადაცემით, მთავარი გადაცემით და ნახევარღერძებით.

ძირითადი აგრეგატების მსგავსი განლაგება მიუხედავად იმისა, რომ მსუბუქ ავტომობილებშიც

გავრცელებულია, აქვს განსაზღვრული ნაკლოვანებები. თვლების მამოძრავებელი ძალა მოქმედებს

ავტომობილის გრძივი ღერძის მიმართულებით. ეს მრუდზე მოძრაობის დროს, განსაკუთრებით

მოლიპულ გზებზე, იწვევს უკანა თვლების წაბუქსავებას. მსუბუქ ავტომობილში კვანძების ტრადიცი-

ული განლაგებით ავტომობილის სალონის იატაკში გადის გვირაბი კარდანის ლილვის მოთავსებისა-

თვის. ამ დროს კარდანის ლილვიდან ხმაური და ვიბრაცია აღწევს ავტომობილის სალონში.

ნაჩვენები ზოგიერთი ნაკლოვანებები არაა ძირითადი კვანძების წინა განლაგებით მსუბუქ

ავტომობილებში, რომლებშიც ძრავა, გადაბმულობა, გადაცემათა კოლოფი, კარდანული გადაცემა,

მთავარი გადაცემა და ნახევარღერძები გაერთიანებულია ერთ ძალოვან აგრეგატში. წინა განლაგების

უპირატესობებია: მოძრავი ძალა გადაეცემა წინა თვლებზე, რის ხელშეწყობით ავტომობილი წევით

დატვირთვებს ღებულობს მისი მოძრაობის მიმართულებით; როგორც ამის შედეგი, კარგია მდგრა-

დობა მოსახვევების გავლის დროს და არადიდია გვერდცდენისადმი მიდრეკილება, კარდანის ლილვი

და მისთვის გვირაბი არაა. ავტომობილის სალონის ტევადობა მაღლდება.

ნაკლოვანება: აჩქარების (გაქანების და ავტომობილის აღმართში მოძრაობის) დროს წამყვანი წინა

თვლები განიტვირთებიან და წაბუქსავებისკენ მიდრეკილება აქვთ.

ავტომობილის კვანძების და აგრეგატების წინა განლაგება: 1. ძრავა; 2. გადაბმულობა;

3. მთავარი გადაცემა;4. გადაცემათა კოლოფი

ძალოვანი აგრეგატის უკანა განაწილების დროს ძრავა, გადაბმულობა, გადაცემათა კოლოფი და

მთავარი გადაცემა კომპონირებულია ერთ ბლოკში, რომელიც განლაგებულია უკანა ხიდის უკან.

უპირატესობები: კარდანის ლილვის არ არსებობის შედეგად იზრდება ავტომობილის სალონის

ტევადობა.

61

ნაკლოვანობები: მასების უკანა ხიდზე თავმოყრის შედეგად განიტვირთება წინა ღერძი, რაც

გამოიწვევს ავტომობილის მართვადობის გაუარესებას; ავტომობილის წინა ნაწილში ტვირთსათავსოს

მოცულობა შემცირებულია.

ავტომობილის კვანძების და აგრეგატების უკანა განლაგება:

1. გადაცემათა კოლოფი; 2. მთავარი გადაცემა; 3. გადაბმულობა; 4. ძრავა

2.გადაბმულობა. დანიშნულება, კლასიფიკაცია და ანალიზი, ჰიდროქურო. [2.გვ.109-111];[1.გვ.49-

51]; [5.გვ.93-94].

გადაბმულობა - ავტომობილის ტრანსმისიის მექანიზმი, მომმსახურებელი ძრავასა და

ტრანსმისიის დროებითი გათიშვის, მათი მდოვრე შეერთების და ძრავას მგრეხი მომენტის სიჩქარეთა

კოლოფზე გადაცემისთვის. ავტომობილებში გამოიყენება ერთდისკოიანი (მსუბუქ ავტომობილებში),

ორ-, ოთხდისკოიანი (სატვირთო ავტომობილებში) მშრალი გადაბმულობა.

გადაბმულობა შედგება დამწოლი და მიმყოლი დისკოებისაგან და გამორთვის ამძრავისგან.

გადბმულობის მექანიზმი მონტაჟდება ძრავას მქნევარაზე, გადაბმულობის მიმყოლი დისკო

შეერთებულია სიჩქარეთა კოლოფის წამყვან ლილვთან. ხახუნის ძალების გაზრდისთვის მიმყოლ

დისკოსთან მიმოქლონებულია ან მიწებებულია ფრიქციული ზესადები.

გადაბმულობის სატერფულზე დაწოლის დროს ჩანგალი დამწოლ ქუროს წინ გადაადგილებს,

გადაბმულობის ქურო ბერკეტებს აწვება. რამდენადაც გადაბმულობის გამწევი ბერკეტები

შეერთებულია დამწოლ დისკოსთაბ, მაშინ დამწოლი დისკო კუმშავს რა, ზამბარებს, მოცილდება. ამის

ხელშეწყობით გადაბმულობის მიმყოლი დისკო (მისი!) მქნევარასთან მიმჭერი დამწოლ დისკოსა და

მქნევარას შორის დატვირთვებისგან თავისუფლდება. ასეთნაირად გადაბმულობა გამოირთვება.

გადაბმულობის სატერფულის აშვების დროს დამწოლი დისკო კვლავ მიჭიმავს წამყვან დისკოს

მქნევარასთან, დატვირთვა თანდათან გადაეცემა სიჩქარეთა კოლოფის წამყვან ლილვზე.

გადაბმულობის სატერფულზე დაწოლის დროს მუშა ძრავა ტრანსმისიის მექნიზმებისგან უნდა იყოს

გათიშული შემდეგ შემთხვევებში: ავტომობილის გაჩერების დროს, ავტომობილის ადგილიდან

დაძვრის დროს, გადაცემების გადართვის დროს.

გადაბმულობისთვის წაყენებულია შემდეგი მოთხოვნები: მდოვრე, გაკვრის გარეშე ჩართვა

ავტომობილის ადგილიდან დაძვრის დროს, მომენტის სრული გადაცემა ავტომობილის მოძრაობის

დროს, არა დიდი ძალა გადაბმულობის სატერფულზე დაწოლის დროს, ძრავას და ტრანსმისიის

მექანიზმების დაცვა დარტყმითი დატვირთვებისგან, მუშაობის ხანგამძლეობა.

გადაბმულობის გამართული მდგომარეობის დროს გამორთვის ქუროსა და ბერკეტებს შორის

ღრეჩო უნდა იყოს 2 – 4 მმ. ეს შეესაბამება გადაბმულობის სატერფულის თავისუფალ სვლას 20 – 40 მმ.

თავისუფალი სვლის დიაპაზონში სატერფული უნდა გადაადგილდეს სავსებით მსუბუქად, და

მხოლოდ შემდეგ, რომ გადაბმულობა მოიყვანოს მოქმედებაში, აუცილებელია დატვირთვის მოდება.

გადაბმულობის ღრეჩო ავტომობილის ექსპლოატაციის პროცესში ფრიქციული ზესადების ცვეთის

გამო თანდათან მცირდება. თუ ის ზედმეტად მცირე გახდება, გადაბმულობის გამორთვის დამწოლი

საკისრის ქურო მუდმივ შეერთებაში იქნება გადაბმულობის გამორთვის ბერკეტებთან, რის შედეგადაც

62

ისინი ნაადრევად იქნება დაცვეთილი. ზედმეტად მცირე ღრეჩოს დროს გადამულობაში შეიძლება

სრიალი.

თუ ღრეჩო ზედმეტად დიდია, გადაბმულობის სატერფულის სვლა არასაკმარისი იქნება

გადაბმულობის იმდენად გაშორიშორებისთვის, რომ მიმყოლი დისკო იყოს სრულიად თავისუფალი.

ამის შედეგი არის ხმაური ჩართვისა და გადაცემათა გადართვის დროს.

გადაბმულობის მუშაობის სქემა: 𝑎 - გადაბმულობა ჩართულია; b - გამორთულია; 1. სატერფული; 2. გარცმი; 3. დამწოლი დისკო; 4.

ფრიქციული ზესადები; 5. ბერკეტი; 6. მიმყოლი დისკო; 7. მქნევარა; 8. გადაბმულობის გამორთვის

ჩანგალი; 9. დამწოლი ქურო (მიმბრჯენი საკისარი); 10. დამწოლი ზამბარა

გადაბმულობა:

1. მქნევარა; 2. ფრიქციული ზესადები; 3. მიმყოლი დისკოს მორგვი ღარობებითურთ; 4. დამწოლი

დისკო; 5. გამორთვის ჩანგალი; 6. სიჩქარეთა კოლოფის წამყვანი ლილვი

გადაბმულობის უწესივრობათა მიზეზები და მათი გამოსწორების ხერხები

უწესივრობა მიზეზები უწესივრობათა გამოსწორება

გადაბმულობის სატერფული

(ჩა)ვარდება დაწოლის დროს

გადაბმულობის სატერფულის ზედ-

მეტად დიდი თავისუფალი სვლა

გადაბმულობის ჰიდროამძრავში

ჰაერის მოხვედრა ან ცილინდრების

გადინება

მკვებავ ავზში არ არის სამუხრუჭო

სითხე

დარეგულირდეს თავისუფალი

სვლა

ჰიდრავლიკური სისტემა დაიქა-

ჩოს, დაზიანებული ჩობალები


დაემატოს სითხე, ჰიდრავლიკური

სისტემა დაიქაჩოს,

63

გადაბმულობა სრიალობს

გადაბმულობა კვრებით ირთვე-

ბა

გადაბმულობის სატერფულის ზედმე-

ტად მცირე თავისუფალი სვლა

ფრიქციული ზესადებები დაიზეთა

უკუზამბარა სრულყოფილად არ

აბრუნებს გადაბმულობის სატერფულს

საწყის მდგომარეობაში

ფრიქციული ზესადებების ცვეთა

გადაბმულობის მიმყოლი დისკოს

დაბრეცება

გადაბმულობის ჩანგლის (ქუროს)

გადახრა

არ დარეგულირებულა გამორთვის

ბერკეტები

დარეგულირდეს თავისუფალი

სვლა

შეიცვალოს ზესადებები

,, უკუზამბარა

,, ზესადებები

,, დისკო

,, ჩანგალი (ქურო)

დარეგულირდეს ბერკეტები

3.გადაცემათა კოლოფი.სარიგებელი კოლოფი. გადაცემათა გადართვის მექანიზმები. ფიქაქტორი.

ჩამკეტი. სინქრონიზატორი. უსაფეხურო გადაცემები. ჰიდროტრანსფორმატორი [2.გვ.120-123];[1.გვ.

47-62].

სიჩქარეთა კოლოფი - ავტომობილის ტრანსმისიის აგრეგატი, რომელშიც შეიძლება

გადაცემათა რიცხვების, მგრეხი მომენტის და ძრავასა და წამყვან თვლებს შორის ბრუნვის

მიმართულების შეცვლა, იმის ანგარიშზე, რომ სხვადასხვა დიამეტრისა და სხვადასხვა კბილთა

რიცხვებით კბილანები წყვილწყვილად შერჩევით მოდიან ერთმანეთთან მოდებაში. სიჩქარეთა

კოლოფი აუცილებელია უქმი სვლის მიღებისთვის, უკან მოძრაობისთვის, აგრეთვე ექსპლოატაციის

პირობების შესაბამისობაში წევითი დატვირთვების და მოძრაობის სიჩქარის მართვა.

მსუბუქი ავტომობილის სრულად სინქრონიზებული სიჩქარეთა კოლოფი:

1. გადაბმულობის გარცმი; 2. წამყვანი ლილვი; 3. კარტერი; 4. სინქრონიზატორები; 5. მესამე

გადაცემის კბილანები; 6. მეორე გადაცემის კბილანები; 7. პირველი გადაცემის კბილანები; 8. მიმყოლი

ლილვი; 9. უკუსვლის კბილანები; 11. გადაცემათა გადართვის მერკეტი; 12. სპიდომეტრის ამძრავის

ლილვის კბილანა; 13. ქვედა სარქველი; 14. ჩამოსასხმელი ნახვრეტის საცობი; 15. შუალედი ლილვი

მგრეხი მომენტი გადაეცემა გადაბმულობის მიმყოლი დისკოსაგან სიჩქარეთა კოლოფის წამყვან

ლილვს, შემდეგ მუდმივად მოდებული კბილანებიდან შუალედ ლილვს, ხოლო ამის შემდეგ

მოცემულ მომენტში მოდებაში მყოფ კბილანა წყვილს, მათგან კი სიჩქარეთა კოლოფის მიმყოლ

ლილვს, მთავარ გადაცემას და ავტომობილის თვლებს. უკუსვლითი მოძრაობის ჩართვის დროს

კბილანების შესაბამისი წყვილით ხდება ბრუნვის შებრუნებული მიმართულების უზრუნველყოფა.

მსუბუქ ავტომობილში გადაცემების ჩართვა, როგორც წესი ხორციელდება სინქრონიზატორებით,

რომლებიც ათანაბრებს ჩართული კბილანების კუთხურ სიჩქარეებს. ეს ხმაურის გამორიცხვის

საშუალებას იძლევა კბილანა წყვილების მოდებაში შესვლისას, ამცირებს მათ ცვეთას და მძღოლს

64

უადვილებს სიჩქარის გადართვის პროცესს. სიჩქარეთა კოლოფს ესაჭიროება ზეთის (სატრანსმისიო

ზეთი) დონის შემოწმება, მისი პერიოდული შეცვლა საშუალოდ 60 – 70 ათასი კმ გარბენის შემდეგ.

უწესივრობები, რომლებიჩ შეიძლება წარმოიქმნას გადაცემათა კოლოფში მისი ხანგრძლივი

ექსპლოატაციის, ან გადაცემების არაკვალიფიციური გადართვების დროს და მათი გამოსწორება

ნაჩვენებია ცხრილში.

სიჩქარეთა კოლოფის უწესივრობები და მათი გამოსწორების ხერხები


ზეთის ლაქა ავტომობილის ქვეშ

(განსაკუთრებით ხანგრძლივი დგო-

მის ან ძრავას საექსპლოატაციო ტემ-

პერატურამდე გახურების შემდეგ)

მოულოდნელად აღმოცენებული

კაკუნის ხმა ძრავას უქმ სვლაზე

მუშაობისას ან ერთ გადაცემაზე

მოძრაობის დროს

გადაცემის თვითნებური ამორთვა

მომატებული ხმაური ერთ ან ყვე-

ლა გადაცემებზე

კრაჭუნი გადაცემების გადართვის

დროს

სადების ცვეთის ან სამაგრი ჭანჭი-

კებით დამაგრების სისუსტის გამო

არაჰერმეტულობა

კბილანების დაშლა გადაცემათა

კოლოფის გადატვირთვის ან გაუმა-

რთავი გადაბმულობის დროს გადა-

ცემის ძალისმიერი გადართვითურთ

ფიქსატორის ზამბარის რვევა ან

კბილანების კბილების ცვეთა,

სინქრონიზატორების რგოლთა ცვეთა

გაუმართავია გორვის საკისრები ან

დაცვეთილია კბილანების კბილები

გაუმართავია გადასართველი

სიჩქარის სინქრონიზატორი

შეიცვალოს სადებები ან

დაეჭიროს სამაგრი ჭანჭიკები

გადაცემათა კოლოფის ან

გადაბმულობის რემონტი ტექმო-

მსახურების სადგურში

გადაცემათა კოლოფის რემონტი

ტექმომსახურების სადგურში

იგივე

იგივე

გადაცემ(ებ)ის გადართვა - ბერკეტის გადაადგილება გადაცემის ჩართვისთვის

ავტომობილის ადგილიდან დაძვრის დროს და აგრეთვე გადაცემების შეცვლისთვის ავტომობილის

წევის და სიჩქარის ცვლილების მიზნით. სიჩქარის შემცირების დროს აუცილებელია დაბალ გადაცე-

მაზე დროული გადართვა იმისთვის, რომ მუხლა ლილვის ძალიან დაბალი ბრუნთა რიცხვების გამო

ძრავა არ გადაიტვირთოს. ძრავა ყოველთვის უნდა მუშაობდეს ბრუნვის სიხშირის ეკონომიურ

დიაპაზონში, რის მეშვეობითაც ის შეძლებს ზედმეტი დატვირთვების გარეშე მუხლა ლილვის

ბრუნვის სიხშირის ამაღლებას. თუ მოძრაობის დროს ამამაღლებელ ან დამადაბლებელ გადაცემებზე

გადართვის დროს წარმოიქმნება ღრჭიალისმაგვარი ბგერები, ხოლო გადაცემის გადართვა ხდება

შესამჩნევი დატვირთვით, მაშინ ეს სინქრონიზატორის ცვეთით აიხსნება. ამ შემთხვევაში შედარებით

მაღალ გადაცემაზე გადასვლის დროს გადაბმულობას ორჯერ ჩართავენ. ამისათვის გადაცემის

გადართვის დროს გადაბმულობის სატერფულს აწვებიან, ნეიტრალურ მდგომარეობაში გადაყავთ

გადაცემათა გადართვის ბერკეტი, ათავისუფლებენ (აუშვებენ) გადაბმულობის სატერფულს და

ხანმოკლე დროის შემდეგ კვლავ დააწვებიან გადაბმულობის სატერფულს, ამის შემდეგ ჩართავენ

შედარებით მაღალ გადაცემას. მხოლოდ ამის შემდეგ მდოვრედ აუშვებენ გადაბმულობას. შედარებით

დაბალ გადაცემაზე გადართვის დროს გამოიყენებენ ,,გადაგაზირებას“: გადაბმულობის სატერფულს

აწვებიან, ნეიტრალურ გადაცემას ჩართავენ, მოკლე დროის განმავლობაში დროსელის მართვის

სატერფულზე აწვებიან, კვლავ გადაბმულობის სატერფულზე აწვებიან, შემდეგ გადაცემას ჩართავენ,

გადაბმულობის სატერფულს მდოვრედ აუშვებენ. ასეთი ხერხით გადაცემების გადართვა შეიძლება

სინქრონიზატორის შეკეთებამდე, რომლითაც აცილებულია სიჩქარეთა კოლოფის კბილანების

გაზრდილი ცვეთა და ხელშეწყობილია გადაცემის გადართვის გაადვილება.

4. კარდანული გადაცემა.დანიშნულება. კლასიფიკაცია. ლილვები. კრიზისული ბრუნთა რიცხვი.

ჰუკის სახსარი.ჯვართავა[2.გვ.148-152];[1.გვ. 49-51].

კარდანული ლილვი - მექანიზმი, რომელიც უზრუნველყოფს სიჩქარეთა კოლოფიდან წამყვან

ხიდთან მგრეხი მომენტის ცვლადი კუთხით გადაცემას. ვიბრაციისა და ხმაურის გამორიცხვის მიზ-

ნით კარდანული ლილვი უნდა იყოს ზუსტად შეწონასწორებული. კარდანული ლილვის ღარობული

შეერთება პერიოდულად უნდა შეიზეთოს პლასტიკური ზეთით.

უწესივრობები და გამოსწორების ხერხები. თუ მაღალი სიჩქარეებითურთ (მეტი 90 კმ/სთ) მოძრა-

ობის დროს ავტომობილის ძარას ძროს ქვეშ წარმოიქმნება ხმაური და ვიბრაცია, რომლებიც

65

სიჩქარეების შემდეგი მომატებისას ქრება, და შემდეგ სიჩქარის კიდევ მომატების დროს ისინი კვლავ

გამოვლინდება, ვიბრაციის და მისი თანამგზავრი ხმაურის მიზეზები კარდანული ლილვის დისბა-

ლანსშია დამალული. უმრავლეს შემთხვევებში დისბალანსი არის ჯვარედის და ჯვარედის

სახსრებითურთ ცვეთის მიზეზი. ამ შემთხვევაში კარდანული ლილვის შეცვლა აუცილებელია. თუ

სხვადასხვა სიჩქარეებითურთ მოძრაობის დროს ძარას ძროს ქვეშ წარმოიქმნება შრიალისა და

შუაშრიალის ბგერები, ამის მიზეზი არის შუალედი საყრდენის საკისრის დეფექტი. გაუმართავი

საკსრის ახლით შეცვლა აუცილებელია.

მსუბუქი ავტომობილის კარდანული ლილვი:

1. დამაგრების ჭანჭიკი; 2. მილტუჩას გვერდითი მხარე; 3. მაბალანსირებელი ფირფიტა;

4. წინა კარდანული ლილვი; 5. საკისარი; 6. რეზინის ქურო; 7. ჩანგალი; 8. შუალედი საკისრის

საყრდენი; 9. საცობი; 10. ელასტიკური ქურო; 11. მილტუჩა; 12. კარდანული ლილვის ჯვარედი; 13.

უკანა კარდანული ლილვი

კარდანი ჯვარედით - იხ. კარდანული ლილვი.

5.მთავარი გადაცემა. დანიშნულება. გადაცემის რიცხვი. კლასიფიკაცია. მოთხოვნები[2.გვ.154-

156];[1.გვ. 50-54].

მთავარი გადაცემა - განკუთვნილია მგრეხი მომენტის გაზრდის, ავტომობილის გრძივი ღერძის

მიმართ მართი კუთხით თვლებზე დატვირთვების გადაცემისა და წამყვანი თვლების ბრუნვის

სიხშირის აუცილებელ მნიშვნელობამდე შემცირებისათვის. დოფერენციალი და მთავარი გადაცემა

კონსტრუქციულად გაერთიანებულია ერთ კარტერში, უკანა თვლებით ამძრავის დროს - უკანა ხიდში,

წინა თვლებით ამძრავის დროს - გადაცემათა კოლოფის კარტერში ან წინა ხიდში. გადაცემა შედგება

მოდებაში მყოფი დიდი მიმყოლი და პატარა წამყვანი კბილანებისგან. მბრუნავი დეტალები მუშაობს

სატრანსმისიო ზეთში, რომელიც ტექნიკური მომსახურების დროს ახლით უნდა შეიცვალოს.

66

მთავარი გადაცემა. მსუბუქი ავტომობილის წინა მთავარი გადაცემა. მსუბუქი ავტომობილის წინა

თვლების ამძრავი: 1. ამორტიზატორი; 2. ზამბარა; თვლების ამძრავი: 1. საფშვინი; 2. წამყვანი კონუსური კბი-

3. კარდანული ლილვის სახსარი; 4. თვლის დამო- ლანა; 3. დიფერენციალი; 4, 7 კონუსური ბურთულა საკი-

უკიდებელი დაკიდების განივი ბერკეტი; 5. წამყ- სრები; 5. წამყვანი კბილანის მილტუჩა; 6. ჩობალი; 7. შუა-

ვანი ლილვი; 6. შიგა კარდანული სახსარი; 7. დი- სადები

ფერენციალი; 8. წამყვანი კონუსური კბილანა

მთავარი გადაცემის უწესივრობები და მათი გამოსწორების ხერხები

უწესივრობა მიზეზი უწესივრობის გამოსწორება მოძრაობის დროს მთავარ

გადაცემაში ძლიერი ,,გრუხუნა“

ხმაური

სატრანსმისიო ზეთის გადინება

(კარტერის ზეთით გაჭუჭყიანება)

მოსახვევებში მოძრაობის დროს

ხმაური

ზეთის უკმარისობა

უწესივროა გორვის საკისრები;

დარღვეულია წამყვანი და მიმყოლი

კონუსური კბილანების მოდება

კბილანების ძლიერი ცვეთა ავტომო-

ბილის მნიშვნელოვანი გარბენის ან

სვლები არასაკმარისი ზეთის დროს

ჩასხმულია არარეკომენდებული

სატრანსმისიო ზეთი

კარტერის ჩობალების დაზიანება

დიფერენციალის კბილანების ამოჭმა

შემოწმდეს ზეთი და დაემა-

ტოს აუცილებელი რაოდენობა ან


ტექნიკური მომსახურების

სადგურში რემონტი



ჩამოისხას სატრანსმისიო ზეთი

და ჩაისხას რეკომენდებულ

შეიცვალოს ჩობალები



6.დიფერენციალი. დანიშნულება.ონსტრუქციები. ღერძთა და თვალთაშორისი დიფერენციალები.

დიფერენციალის ზემოქმედება ავტომობილის წევით თვისებებზე [2.გვ.159-162];[1.გვ. 52-55];

[5.გვ.140-148].

დიფერენციალი - ტრანსმისიის მექანიზმი, რომელიც განკუთვნილია მგრეხი მომენტის

განაწილებისთვის წამყვან თვლებს შორის, რომლებსაც ის საშუალებას აძლევს იბრუნოს სხვადასხვა

კუთხური სიჩქარეებით ავტომობილის მოსახვევებში ან უსწორობებზე მოძრაობის დროს.

ავტომობილის გამავლობის გაზრდისთვის ხშირად აკეთებენ ბლოკირებულ დიფერენციალებს.

დიფერენციალის ბლოკირების დროს ორივე თვლებს აქვთ ერთნაირი ბრუნვის სიხშირე.

7. პირველი რეიტინგული შეფასება 1სთ

8. წამყვანი თვლების ამძრავი; [1.გვ. 52-54]; [3.გვ.162-165] .

9. თვლები.ხიდები.დაკიდება. მოთხოვნები თვლების ამძრავზე. კონსტრუქციები. საბურავი. ფერსო და

თვლის დისკი.ზომები.

67

ხიდების ძელები. მოთხოვნები და კონსტრუქციები. კლასიფიკაცია დაკიდების კონსტრუქციებზე

მოთხოვნები. კლასიფიკაცია. დრეკადი და ჩამხშობი ელემენტები. მიმმართველი მოწყობილობა.

ამორტიზატორი [2.გვ.170-187];[1.გვ. 62-65]; [4.გვ.32-73].

თვალი - 1. მოწყობილობა დისკოს ან მანების სახით, ჩვეულებრივ გამოყენებული ბრუნვითი

მოძრაობის გადაცემის, ან მისი გარდაქმნისთვის ფარდობით მოძრაობაში. 2. კბილანა გადაცემის

თვალი კბილთა დიდი რიცხვითურთ მოდებაში (წყვილში) მყოფ კბილანასთან მიმართების

მიხედვით.

საავტომობილო თვალი - ფერსოთი და სალტითურთ აწყობილი დისკო, ანხორციელებს

ავტომობილის გზასთან კავშირს, უზრუნველყოფს ავტომობილის მოძრაობას, მათ შერესორებას,

მოძრაობის მიმართულების შეცვლას და ავტომობილიდან გზაზე ვერტიკალური დატვირთვების

გადაცემას.

თვლის დამაგრება მორგვის მილტუჩასთან:

1. თვლის ქანჩი; 2. დისკო; 3. სარჭები;

4. თვლის მორგვზე სამუხრუჭო დოლი

მსუბუქი ავტომობილის თვლის ფერსოს ზომები:

𝑎 – სიგანე; d - დიამეტრი

შესრულებული ფუნქციებისგან დამოკიდებულებით თვლების სახეებია: წამყვანი, მართვადი,

კომბინირებული (წამყვანი და მართვადი) და დამჭერი.

წამყვანი თვლები (თვლის მორგვი ერთდროულად არის ნახევარღერძი ან მასთან მილტუჩათია

შეერთებული თვალზე მგრეხი მომენტის გადაცემის უზრუნველყოფისთვის) ძრავადან ტრანსმისიით

გადაცემულ მგრეხ მომენტს გარდაქმნის წევის ძალაში - ხოლო მათ ბრუნვას ავტომობილის

ფარდობით მოძრაობაში. მიმყოლი თვლები, ჩარჩოდან მბიძგავი დატვირთვების მიმღებია,

თანამდევად მათი გორვა გარდაიქმნება ავტომობილის ფარდობით მოძრაობაში.

ტექნიკური მომსახურების დროს საჭიროა გაკონტროლდეს ავტომობილის ყველა თვლის

დამაგრების საიმედოობა. სუსტ დამაგრებებმა შეიძლება გამოიწვიოს დეფექტები სარჭებთან, აგრეთვე

თვლების მოწყვეტა.

უწესივრობები. წინააღმდეგობებზე (მაგალითად, ბორდიურის ქვაზე) ავტომობილის (განსაკუთ-

რებით მსუბუქი!) არაფთხილი გადავლით შეუძლია გამოიწვიოს თვლის ფერსოს დაზიანება, და

შედეგად სალტის დისბალანსი. სალტის სარბენი ბილიკის გაძლიერებული ცვეთა ჩვეულებრივ

68

მიუთითებს ნაჩვენები დეფექტის არსებობაზე. ფერსო უნდა გასწორდეს ტექნიკური მომსახურების

სადგურში და შემდეგ დაბალანსირდეს თვალი.

თვლების ბაზა - თვლებიანი სატრანსპორტო საშუალების მეზობელი ღერძების თვლების

ცენტრებს შორის მანძილი; მრავალღერძიანი სატრანსპორტო საშუალებისთვის თ. ბ. არის მეზობელ

ღერძებს შორის მანძილების ჯამი.

თვლების ბლოკირება - თვლების გორვის გამორიცხვა. ამ დროს თვლები სრიალობს. იხ.

დამუხრუჭება.

თვლების დაკიდება - თვლების და შასის სავალი ნაწილის კვანძების დამაგრებათა ხერხი,

რომლის გამოც უსწორმასწორო გზებზე სიარულის დროს ჩარჩოს ან მზიდ ძარას და თვლებს შორის

ბიძგები მცირდება. განასხვავებენ თვლების დამოუკიდებელ და დამოკიდებულ დაკიდებას. წინა

ღერძი, როგორც წესი კონსტრუირდება დამოუკიდებელი დაკიდებით (მსუბუქ ავტომობილებში),

რომლის დროსაც ყოველ თვალს შეუძლია ღერძისაგან დამოუკიდებელი მოძრაობა. მისი უპირატესობა

მდგომარეობს უპირველეს ყოვლისა დაურესორებელი მასების შემცირებაში და ავტომობილის გზაზე

მოძრაობის მისადაგობის გაუმჯობესებაში. თვლების დამოუკიდებელი დაკიდება ხასიათდება

ზამბარებით შეერთებებში ბერკეტების გამოყენებით. დამოუკიდებელი დაკიდების ბერკეტი ერთი

ბოლო სახსრულად მაგრდება სავალ ნაწილთან, ხოლო მეორე შეერთებულია საბრუნებელ დგართან

(პოჭოჭიკთან). ბერკეტს, განლაგებული მოძრაობის მიმართულებასთან განივად, ეწოდება განივი

ბერკეტი. ბერკეტი, განლაგებული ავტომობილის მოძრაობის მიმართულების გასწვრივ, ატარებს

დამოუკიდებელი დაკიდების გრძივი ბერკეტის სახელს. დამოუკიდებელ დაკიდებაში გამოყენებული

ზამბარები აღიქვამენ დარტყმებს და ბიძგებს წარმოქმნილნი ავტომობილის უსწორობებზე მოძრაობის

დროს. ტელესკოპური ამორტზატორი ამცირებს ავტომობილის რხევებს. ძრავას განლაგებისგან

დამოკიდებულებით გააჩნიათ განსხვავებები თვლების წინა და უკანა დამოუკიდებელ დაკიდებების

კონსტრუქციულ შესრულებებში.

თვლების დაყენება - განზოგადოებული ტერმინი: თვლების შეყრის, ნახარის, ტაბიკის ღერძის

გრძივი და განივი დახრის რეგულირების აღნიშვნისთვის. სწორი რეგულირება არის ავტომობილის

მდგრადი მოძრაობის განმსაზღვრელი ფაქტორი.

არასწორი დაყენება წინა თვლებში იწვევს სალტეების სწრაფ ცვეთას, ავტომობილის (მსუბუქი

განსაკუთრებით!) მოძრაობის დროს მდგრადობის შემცირებას, რაც უარყოფითად აისახება მოძრაობის

უსაფრთხოებაში.

თვლების ნახარი - იხ. თვლების დაყენება.

თვლის სამუხრუჭო ცილინდრი - ჰიდრავლიკური სამუხრუჭო სისტემის კვანძი

(დამაგრებული მუხრუჭის მექანიზმის საყრდენ დისკოზე), რომლის დანიშნულებაა მუხრუჭის

ხუნდებზე (მათი დოლთან მიკვრისთვის) დატვირთვების გადაცემა.

თვლების სამუხრუჭო ცილინდრების ტიპებია: ერთი დგუშითურთ (ცალმხრივი ქმედების). მისი

დახმარებითურთ მოქმედებაში მოდის მხოლოდ ერთი სამუხრუჭო დისკო; ორი დგუშითურთ

(ორმაგი ქმედების).

ორმაგი ქმედების თვლის

სამუხრუჭო ცილინდრი:

1. დამცავი ხუფი; 2. დგუში;

3. რეზინის სამაჯური; 4.

ზამბარა

69

თვლის ფერსო - იხ. თვალი.

თვლების შეყრა - იხ. თვლების დაყენება.

თვლების შეცვლა - ხდება შემდეგ შემთზვევებში: სათადარიგო თვლის გამოყენება

ავთომობილზე დაყენებული თვლის სალტის მწყობრიდან გამოსვლის დროს, შედარებით თანაბარი

ცვეთის მიზნით თვლების ადგილების გადანაცვლება იმ რიგით, როგორც ეს მითითებულია

ავტომობილების ექსპლოატაციის შესახებ ინსტრუქციაში. თვლების შეცვლისთვის ავტომობილი უნდა

დადგეს ჰორიზონტალურ მოედანზე, ამასთან, ამ დროს უკანა თვლები შეჩერდეს საჩერებელი

მუხრუჭის დახმარებით. შემდეგ მოიხსნას თვლის თალფაქი და დასუსტდეს ერთ ბრუზე სამაგრი

ჭანჭიკები გასაღების დახმარებით, ფართის სიმაგრის შემოწმების შემდეგ დადგეს დომკრატი მის ქვეშ.

იმისათვის რომ ავტომობილის წამოწევის შემდეგ დომკრატი არ ჩაეფლოს მიწაში, მის ქვეშ საჭიროა

დაფის შემოდება. შემდეგ, დომკრატის საშუალებით გამოეკიდოს თვალი, ამოიხრახნოს სამაგრი

ჭანჭიკები (და დაწვეს თვალი გადაბრუნებული ხუფით, რომ არ დაჭუჭყიანდეს სამაგრი ჭანჭიკები),

მოიხსნას თვალი და მოხსნილის ნაცვლად დადგეს სათადარიგო თვალი. სამაგრი ჭანჭიკები

ჯვართავას თანმიმდევრობით დაიხრახნოს (არა ბოლომდე); შემდეგ ავტომობილს დაუშვებენ. სამაგრი

ჭანჭიკები ჯვართავას თანმიმდევრობით დაეჭიროს ბოლომდე. თალფაქის დაყენების შემდეგ

შემოწმდეს დაყენებულ თვალში ჰაერის წნევა. რამდენიმე კმ გარბენის შემდეგ მოძრაობის

უსაფრთხოების თვალსაზრისით ჭანჭიკები კიდევ ერთხელ მოიჭიროს.

პნევმატი(კ)ური სალტის კამერა - რეზინის წრიული მილი, რომელშიც დატუმბულია ჰაერი.

მონტაჟის გაადვილების მიზნით კამერის ზომები ნაკლებია, ვიდრე მოცემულ კამერისთვის რეკომენ-

დებული სალტის ზომები. სალტის ექსპლოატაციის დროს დატუმბული კამერა თანდათან წნევას

კარგავს, რამეთუ ჰაერის არადიდი რაოდენობა მისი კედლებიდან და ვენტილიდან ყოველთვის

გამოდის. ამიტომ კამერიან სალტეებში უკამეროსთან შედარებით აუცილებელია ჰაერის წნევის ხშირი

შემოწმება,

კამერის დაძველების სიდიდის მიხედვით მატულობს მისგან ჰაერის გადინება. ჰაერის დატუმბ-

ვის, გამოშვების და წნევის კონტროლისთვის კამერაში ვულკანიზებულია ვენტილი.

პნევმატიური სალტის კამერა ზომებისგან დამოკიდებულებით შეიძლება გამოყენებული იქნას

სალტის რამდენიმე ნომინალური ზომებისათვის. კამერების საერთაშორისო მარკირების სისტემის

შესაბამისად პირველი ორი ციფრი მიუთითებს თვლის ფერსოს დიამეტრს დიუმებში, ბოლო ორი

ციფრი - სალტის განივი კვეთის სიდიდეს, რომლისთვისაც გამიზნულია კამერა. მაგალითისთვის,

კამერა მარკირებითურთ 1330 შეიძლება დაყენებული იქნას სალტეზე 6,15/155-13; 6,45/165-13.

სალტე - ავტომობილის თვლის ფერსოზე ჩამოცმული რეზინაქსოვილის გარსი. ავტომობილსა და

გზას შორის ელასტიკური ელემენტის ხარისხში სალტე ასრულებს შემდეგ ფუნქციებს:

ავტომობილისა და ტვირთის წონით დატვირთვებს ღებულობს გზიდან, ავტომობილის მოძრაობის

დროს გზის უსწორობებისგან მიღებულ რხევებს, ბიძგებს, დარტყმებს ამცირებს, ავტომობილს

მსუბუქი ავტომობილის

კამერის ვენტილი: 1. ხუფი; 2.

მკვეთარა

70

აკავშირებს გზასთან, უზრუნველყოფს წევის და დამუხრუჭების ძალების გადაცემას, აგრეთვე

მდგრადობას ავტომობილის მოძრაობის მიმართულების შეცვლის დროს, ამცირებს გორვის

წინააღმდეგობას (რაც მოქმედებს საწვავის ხარჯზე).

არსებობს კამერული და უკამერო სალტეები. კონსტრუქციების მიხედვით დიაგონალური და

რადიალური. დიაგონალურ (ტრადიციული კონსტრუქცია) სალტეებში კარკასის კორდის ძაფები

სალტის წრესთან განლაგებულია კუთხით.

კორდის მეზობელი შრეების ძაფები განსაზღვრული კუთხით გადაიკვეთება, ერთად აღებული

კორდის შრეები სალტის კარკასს ქმნის. კორდის შრეების ასეთი განლაგებით მიიღწევა გეომეტრიული

სტაბილურობა და დიაგონალური სალტეების დამახასიათებელი საექსპლოტაციო თვისებები

(მდგრადობის მაღალი ხარისხი და რხევების კარგი ამორტიზაცია).

რადიალური კარკასით სალტეს აქვს შედარებით მაღალი ცვეთამედეგობა და ფლობს კარგ

მადემპფირებელ თვისებებს. ტექსტილურ სარტყელს, როგორც წესი, აქვს ოთხი შრე, ფოლადის

სარტყელს - ორი შრე. რადიალური სალტეების დამახასიათებელი თვისებებია დიდი გარბენა,

უკეთესი დრეკადობა, გორვის ნაკლები წინააღმდეგობა, გზასთან უკეთესი კონტაქტი, შედარებით

მაღალი გვერდითი მდგრადობა და მცირე გაცხელება.

ეს დადებითი მახასიათებლები რადიალურ სალტეებთან ლითონკორდის შრეები უკეთესად

გამოკვეთილია, ვიდრე ტექსტილური კორდით რადიალურ სალტეებში.

საავტომობილო სალტეები:

მარცხნივ - კამერული; მარჯვნივ - უკამერო

1. საბურავი; 2. კამერა; 3. ფერსო; 4. სალტის ფერსოსთან მიკვრის უზრუნველმყოფი

,,თხევადი“ რეზინის შრე; 5. თვლის ფერსოს ზონაში სალტის გამკვრივების უზრუნველმყოფი

საბურავის ქიმი; 6. ვენტილი

დიაგონალური სალტე:

1. პროტექტორი; 2. რეზინის ბალიში; 3. სალტის

დეფორმაციის ზონა; 4. გვერდითი ლენტა; 5.

კარკასის წარმომქმნელი კორდის შრე; 6. გვარლის

რგოლი; 7. რეზინის რგოლი; 8. პნევმატიური

კამერა; 9. რეზინის შრე; 10. სალტის გვერდული

(გამამკვრივებელი)

71

სალტის ცვეთა გამოვლინდება გვერდითი ზედაპირის (პროტექტორის) გაცვეთაში, კარკასის და

ქიმის დაზიანებაში. სარბენი ბილიკის მთელ სიგანეზე და წრეზე თანაბარი ცვეთა არის სალტის

ცვეთის ნორმალური ფორმა, ამ დროს მიიღწევა სალტის გამოყენების ოპტიმალური ხანგრძლივობა.

ცვეთის ნორმალური ფორმისგან გადახრა გამოვლინდება მომატებულ გაცვეთაში: სარბენი ბილიკის

ორივე მხარეს ჰაერის დაბალი შიგა წნევის ან სალტის გადატვირთვის შედეგად; სარბენი ზედაპირის

შუა ნაწილში ჰაერის ზედმეტად ჭარბი შიგა წნევის შედეგად; სარბენი ბილიკის ერთერთ მხარეზე

ბასრი ნაწიბურების ერთდროული წარმოქმნით (შეიმჩნევა მართვად თვლებზე დაყენებულ

სალტეებში) ნახარის არასწორი დაყენების შედეგად; სალტის სარბენი ბილიკის ცალკეულ უბნებზე

მუხრუჭების ბლოკირების შედეგად; სალტის სარბენი ბილიკის ზოგიერთ ადგილებზე დიდი

დინამიკური დისბალანსის, თვლის საკისრის ან გაუმართავი ტელესკოპური ამორტიზატორის

დეფექტების (გამოუსწორებელი) შედეგად.

სალტის კარკასის ნებისმიერი დაზიანება არის მოძრაობის უსაფრთხოების შემცირების

სერიოზული მიზეზი და მოითხოვს სალტის სასწრაფო შეკეთებას ან შეცვლას.

სალტის კარკასის დაზიანებები იყოფა:

დაზიანებები განპირობებული სალტეში ზედმეტად დაბალი ჰაერის წნევის გამო კარკასის

დაღლილობითი სიმტკიცის შემცირების (სალტე ასეთი კარკასით ამ შემთხვევაში შეკეთებას არ

ექვემდებარება) შედეგად. ამ შემთხვევაში წარმოიქმნება ამობერილი და დაშრევებული კორდის

ძაფები, კორდის შრის დაშრევება და კარკასის გარღვევა;

სალტეების გადატვირთვის გამო დაღლილობითი დაზიანებები (აღდგენას არ ექვემდებარება).

გამოვლინდება შიგა შრის კორდის ცალკეული ძაფების გარღვევები გორვის ზონაში ან კარკასის

გრძივი გარღვევის სახით;

წინააღმდეგობებზე გადავლის შედეგად სარბენი ზედაპირების ან სალტის გვერდით კედელში

გამჭოლი გარღვევები (როგორც წესი შეკეთება შეუძლებელია). ამ დროს უმრავლეს შემთხვევებში

ირღვევა მხოლოდ კარკასის შიგა შრე (რღვევა ამ შემთხვევაში არ ჩანს), ხოლო მთლიანი კარკასის

შედარებით მნიშვნელოვანი რღვევა (როგორც ადრე მოხვედრილი გადავლების შედეგი) გვიან ხდება;

კარკასის გარღვევა წინააღმდეგობაზე ძლიერი დარტყმის შედეგად;

გზის სავალ ნაწიზე ბასრ საგნებზე გადავლის შედეგად დეფექტები: გახვრეტები, განაჭრები

(დაზიანებების სიდიდეების დამოკიდებულებებით შეკეთება შესაძლებელია).

როგორც სალტის ქიმების, ისე კარკასის დაზიანებები, როგორც წესი შეკეთებას არ ექვემდებარება.

სალტის ქიმების დაზიანებები არის:

სალტის არაკვალიფიციური აწყობა ან დაშლა; დაზიანებული ან დაჟანგული ფერსო ან სალტის

ზომის შეუსაბამო ფერსოს ზომა.

რადიალური სალტე:

1. ტექსტილის კარკასი; 2. ფოლადის

მავთულების ბრეკერი

72

სალტის აღდგენა პროტექტორის ზედადებით - სარბენი ბილიკის ან პროტექტორის

აღდგენა. პროტექტორის ზედადების წინ აგრეთვე აუცილებელია კარკასის უმცირესი რემონტიც.

პროტექტორის ზედადებით სალტეების რემონტის მეთოდის გამოყენება წარმოადგენს არა როგორც

დროითი ღონისძიება, არამედ უდიდესი სახალხო მეურნეობრივი მნიშვნელობისაა, რამეთუ ასეთ

სახით ყოველ აღდგენილ სალტეზე ხდება მატერიალური დანახარჯების ეკონომია. დაცვეთილი

სალტეების აღდგენის მეშვეობით არსებითად მცირდება საწარმოო ხარჯები. ასე, მაგალითად

აღდგენილი სალტის ხარჯები შეადგენს ახალი სალტის დამზადების ხარჯების დაახლოებით 1/3,

ამავე დროს აღდგენილი სალტის გარბენა - სამსახურის ვადის დაახლოებით 80% - მდე.

სალტის აღდგენა პროტექტორის ზედადებით ,,მხრიდან მხრამდე“ (მარცხნივ)

და ,,გვერდიდან გვერდამდე“ (მარჯვნივ)

სალტის აწყობა - სალტის დაყენება თვლის ფერსოზე. მსუბუქი ავტომობილის სალტის

მონტაჟისთვის, განსაკუთრებით უკამეროს, აუცილებელია სპეციალური ცოდნა და ჩვევები იმისთვის,

რომ გამოირიცხოს საბურავის გვერდის დაზიანება (სალტის ჰერმეტულობის დარღვევა). ამიტომ,

რეკომენდებულია მსუბუქი ავტომობილის სალტის აწყობა მოხდეს ტექნიკური მომსახურების

სადგურში, რომლებსაც აქვს ამ მიზნისთვის საჭირო მოწყობილობები. სალტის აწყობის შემდეგ უნდა

მოხდეს თვლის ბალანსირება (იხ. სალტის დისბალანსი).

სალტე უნდა აეწყოს ფერსოზე, რომლის ზომაც შეესაბამება მის ზომას. სხვა ფერსოების და

მითითებულზე შეუსაბამო ზომების სალტეების გამოყენება, ავტომობილის ექსპლოატაციის შესახებ

ინსტრუქციაში დაუშვებელია. უკამერო რადიალური სალტეები სპეციალურ ფერსოზე უნდა აეწყოს.

უკამერო სალტეში პნევმოკამერის ჩადება დასაშვებია მხოლოდ სალტის არაჰერმეტულობის

აღმოჩენის დროს (სალტის ჰერმეტული რეზინის გვერდის ან მისი შიგა ზედაპირის დაზიანების

დროს).

თუ ავარიის შემთხვევაში უნდა მოხდეს სალტის დაშლა, მაშინ ამის წინ აუცილებელია სალტიდან

ჰაერის სრული გამოშვება. სალტის გვერდები უნდა მიიკუმშოს დისკოს ფერსოზე; ზედა გვერდი

მიიკუმშოს დისკოს შუა ნაწილში ვენტილის საწინააღმდეგოდ. ვენტილიდან დაწყებით, ასაწყობი

ნიჩბების დახმარებით მოიხსნას სალტის ერთი გვერდი, გამოღებული იქნას კამერა, შემდეგ, დისკოს

ჩაღრმავებულ ნაწილში ერთი მხრივ დაძრული იქნას, მოიხსნას სალტის მეორე გვერდი (ქიმი).

საჭიროა დისკო შემოწმდეს (აუცილებლობის დროს ის გასწორდეს და გაიწმინდოს ჟანგისგან, იხ.

თვლების შეცვლა).

სალტის აწყობის წინ მისი შიგა ზედაპირი და პნევმოკამერა კარგად გაიწმინდოს. სალტის ზედა

ქიმი, ვენტილიდან დაწყებით, დაძრული იქნას დისკოს ჩაღრმავებულ შუა ნაწილში. ასაწყობი

ნიჩბების დახმარებით ფერსოზე ჩამოეცვას სალტის ერთი გვერდი, ჩაიდოს კამერის ნაწილი სალტის

შიგნით, ჩაიდგას ფერსოს ნახვრეტში ვენტილი და დაეხვიოს მასზე სალტის ტუმბოს შლანგის ბუნიკი,

რის შემდეგ ჩაიდოს კამერა სრულად და დაიტუმბოს ჰაერი, იმისთვის, რომ ის გასწორდეს. შემდეგ

73

ორი ასაწყობი ნიჩბის დახმარებით ფერსოზე ვენტილის საწინააღმდეგო მხრიდა დაწყებით ჩაეცვას

მეორე ქიმი.

კიდევ ერთხელ შემოწმდეს ვენტილის ჩაჯდომა და შემდეგ მაქსიმალურ წნევამდე (სალტეში

ჰაერის გაორმაგებული საექსპლოატაციო წნევის ტოლი) დაიტუმბოს ჰაერი.

სალტის ორივე ქიმი თანაბარზომიერად მიეკვრას ფერსოს ნაწიბურებთან.

უკამერო სალტის აწყობა ხდება ისეთივე სახით. მხოლოდ უკამერო სალტის დატუმბვა მოითხოვს

სალტის შიგა ღრუს ჰერმეტულობის წინასწარ შექმნას. ამისათვის სალტეს მოკუმშავენ სპეციალური

მომჭერი ლენტით. მოკუმშულ სალტეს შიგა წნევის ორმაგ ნორმამდე დატუმბავენ ამოხრხნილი

მკვეთარას დროს. ეს უზრუნველყოფს სწორ დაჯდომას და სალტის ქიმების ფერსოსთან მიკვრას.

შემდეგ ხსნიან მომჭერ ლენტს, ჩახრახნიან მკვეთარას და დადგენილ ნორმამდე ადაბლებენ წნევას.

უკამერო სალტისთვის აუცილებელია ჰერმეტულობის შემოწმება (ყველაზე მარტივი ხერხია:

ჰორიზონტალურად დაწოლილ თვალზე სალტისა და ფერსოს ქიმების ჭვრიტეებში წყლის დასხმა).

სალტის დისბალანსი - სალტის მასების არათანაბარი განაწილება თვლის ბრუნვის სიბრტყეში

(სტატიკური დისბალანსი) ან თვლის ბრუნვის სიბრტყის გარეთ (დინამიკური დისბალანსი), რომლის

შედეგია თვლების ცემა და მომატებულ ცვეთა.

მოძრაობის სიჩქარის გადიდებით და თანამდევად ცენტრიდანული ძალების წარმოქმნითურთ

სტატიკური დისბალანსი ხელის უწყობს თვლის რადიალურ პერიოდულ რხევებს, რომელთა

მიზეზით შეიქმნება თვლის დაკიდებებში, საჭით მართვის მექანიზმებში დაზიანებები და სალტის

სარბენი ბილიკის არათანაბარ ცვეთა, ხშირად, ვიდრე სტატიკური, გამოვლინდება დინამიკური

დისბალანსი (ნახაზზე მარჯვნივ). მასების არათანაბარი განაწილების შედეგად თვლის ბრუნვის

სიბრტყეში მასათა სიმძიმის ცენტრი გადაიხრება თვლის გეომეტრიული ღერძისგან (𝑎) და მიიყვანს

რადიალურ რხევებთან (b), რომელიც გაწონასწორდება 1 ტვირთი-საპირწონისგან (c).

დინამიკური დისბალანსი თვლის ბრუნვის სიბრტყის გარეთ (𝑎) მასების არათანაბარი

განაწილებით შექმნილი თვლების ცემა თვლის ღერძში გამოიწვევს ღუნვაზე დამატებით

დატვირთვებს (b,); გაწონასწორება უზრუნველყოფილია 1 ტვირთი-საპირწონისგან (c,).

სალტეების დისბალანსი: მარცხნივ - სტატიკური; მარჯვნივ - დინამიკური

დინამიკური დისბალანსი უარყოფითად მოქმედებს ავტომობილის მართვადობაზე და ხელს

უწყობს თვლის სარბენი ბილიკის არათანაბარ (ადგილობრივ) ცვეთას - გამოვლენილია სალტის

პროტექტორის დამახასიათებელი ლაქასმაგვარი გაცვეთის სახით. ამიტომ თვლის ბალანსირების

გაკეთება აუცილებელია სპეციალურ საბალანსირო სტენდებზე (დისბალანსის სიდიდის და ადგილის

განსაზღვრა). დისბალანსი გამოსწორდება ტყვიის ტვირთი-საპირწონის საშუალებით (დისბალანსის

განსაზღვრის შემდეგ), რომელიც მიმაგრდება თვლის ფერსოს გარე ნაწილთან.

დისბალანსის აღნიშვნა ხორციელდება სარბენ გვერდზე წითელი ფერის წერტილების დასმით

სალტის დისბალანსის საწინააღმდეგო მხარეს რ. ი. სალტის წრის ყველაზე მსუბუქ წერტილში.

74

სალტის მონტაჟის დროს ეს მონიშვნა ვენტილისაგან საწინააღმდეგო მხარეს. ყოველი 10 ათასი კმ

გარბენის შემდეგ აუცილებელია გაკეთდეს მსუბუქი ავტომობილის ყველა თვლების ბალანსირება.

სალტის პროფილის ნახატი - ნახატი, დატანილი კოჭის, წიბოს, ღარაკის ფორმაში სალტის

პროტექტორზე დანიშნულებასთან შესაბამისობაში თვლის გზის ზედაპირთან საიმედო მოდების

უზრუნველყოფისათვის. დანიშნულებასთან დამოკიდებულებით სალტეების პროტექტორის

ნახატების ტიპებია: საგზაო ნახატი, უნივერსალური ნახატი, გაზრდილი გამავლობის ნახატი,

საზამთრო ნახატი. ნახატის ღარაკის სიღრმე მნიშვნელოვანწილად მოქმედებს სალტის სამსახურის

ვადაზე, წევის ძალის გადაცემაზე, ავტომობილის მდგრადობაზე მძღოლის მიერ მიცემული

მოძრაობისას და პროტექტორის გზასთან შეხების ზონიდან წყლის გამოყვანაზე. საგზაო ნახატის

პროტექტორით სალტეები განკუთვნილია ავტომობილის მაღალი სიჩქარეებით მოძრაობისთვის

მაგარი სრულყოფილი საფარველითურთ გზებზე. ისინი გზას კარგად ,,იკავებენ“, უზრუნველყოფს

მოსახვევებში მდგრადობას, წევის ძალის კარგ გადაცემას, გორვის არადიდ წინააღმდეგობას, ხმაურის

დაბალ დონეს, ცვეთამედეგ სიმტკიცეს, სამსახურის მნიშვნელოვან ვადას. დიაგონალურ სალტეებთან

ფართოდ გავრცელებულია სალტის სარბენი ბილიკის გასწვრივ ორიენტირებული კარგი ცვეთამედეგი

პროტექტორის საგზაო ნახატით ხელსაწყო პროტექტორის ნახატის

რადიალურ სალტე ლითონკორდით სიღრმის გაზომვისთვის

სიმტკიცის მიმცემი წვრილი პროტექტორის ნახატი. რადიალური სალტეების კონსტრუქციებში

თავისთავად ჩადებულია ცვეთამედეგი სიმტკიცის თვისებები, ამიტომ მათი პროტექტორის ნახატები

შედარებით დიდია, განივი და დიაგონალური მიმართულებებით აქვს ღრმა ღარაკები. ამის

ხელშეწყობით არსებითად იზრდება სალტის ისეთი თვისებები, როგორიცაა მისი კონტაქტი გზის

ზედაპირთან და სალტის გზასთან კონტაქტის ზონაში წყლის შემჭიდროვება და გამოდევნა (რაც

წინააღმდეგობას უწევს თვლის აკვაპლანირებას სველ გზაზე მოძრაობის დროს). ავტომობილის

მოძრაობის უსაფრთხოება გარანტირებულია მანამდე, სანამ სალტის წარეცხვა მის სარბენ ბილიკში

ჩადებულ ცვეთის ინდიკატორს არ მიაღწევს. სპეციალური ხელსაწყოთი იზომება პროტექტორის

ნახატის სიღრმე და არ უნდა იყოს 1,6 მმ ნაკლები მსუბუქ ავტომობილებსა და ავტობუსებში, 1მმ-

სატვირთო ავტომობილებში.

სალტეები პროტექტორის სხვადასხვა ნახატებით:

75

𝑎,b – დიაგონალური საგზაო ნახატით; c - რადიალური საგზაო ნახატით; d - რადიალური საზამთრო ნახატით

სალტის სარბენი ბილიკი - იხ. სალტე. სალტის პროფილური ნახატი.

სალტის შეკეთება - რეზინის და საბურავის კარკასის დაზიანებების გამოსწორება სალტის

საექსპლოატაციო თვისებების აღდგენის მიზნით. ამ დროს მთავარია დროულად იქნას

განსაზღვრული წარმოქმნილი დეფექტი, რამდენადაც შეღწეული სისველე ამცირებს კარკასის

სიმტკიცეს და აღრმავებს დეფექტს, რაც საბოლოო ანგარიშში იწვევს საგზაო-სატრანსპორტო შემთხვე-

ვის წარმოქმნის საშიშროებას. დაზიანების შეფასება და სალტის რემონტი უნდა შეასრულოს სპეცი-

ალისტმა (ვულკანიზატორმა). ნათქვამი ეკუთვნის კამერის რემონტსაც. საკუთარი ძალებით კამერის

,,ცივი“ რემონტი (დაწებება) დასაშვებია მხოლოდ უკიდურესი აუცილებლობის შემთხვევებში; ცივი

ხერხით შეკეთებული გახვრეტა საჭიროა შეკეთდეს ცხელი ვულკანიზაციის მეთოდით.

სალტე(ებ)ში ჰაერის შიგა წნევა - იხ. სალტ(ეებ)ის ექსპლოატაციის პირობები.

პროტექტორი - სალტის სარბენი ზედაპირი (გორვის ზედაპირი; გორვის ბილიკი),დამზადე-

ბული პროფილური ნახატით მაღალმტკიცე რეზინისგან.

რესორ(ებ)ი - ავტომობილის დაკიდების ლითონური დრეკადი ელემენტი, შემდგარი ერთი ან

რამდენიმე ღუნვაზე მომუშავე გრძელი ფურცლებისგან; ნაწილობრივ ასრულებს მიმმართველი და

ჩამხშობი ელემენტების ფუნქციებსაც.

ტელესკოპური ამორტიზატორი - ავტომობილის სავალი ნაწილის ელემენტი, რომელიც

ავტომობილის დაკიდებაში გზის უსწორობათა გამო წარმოქმნილ რხევებს სწრაფად ახშობს.

დემპფირების ეფექტი (რხევების ჩახშობა) მიიღწევა იმის ანგარიშზე, რომ ამორტიზატორის კუმშვის

დროს სპეციალური სითხე 5 ღრუდან დგუშში სადროსელო ნახვრტებით გადაადგილდება 2 ღრუში.

ტელესკოპური ამორტიზატორი:

𝑎 - კუნშვა; b - გაშლა; 1. დგუშის

ღერო; 2, 3, 5. - ღრუები; 4. დგუში; 6.


76

ამასთან ღრუ 2 უცბად ვერ შეძლებს მიიღოს შემჭიდროვებული სითხე 5 ღრუდან იმ რაოდენობით,

რომელიც განპირობებულია დგუშის მოცულობით, რის შედეგად სითხის ნაწილი ქვედა სარქვლის

შემდეგ შემჭიდროვდება 3 ღრუში.

ამორტიზატორის გაჭიმვის დროს ზემოთ აღწერილის უკუპროცესით მიმდინარეობს. რაც ნაკლებია

დგუშში და ქვედა სარქველების ნახვრეტები, მით მეტია ამორტიზატორში მადემპფირებელი ძალა.

ტექნიკური მომსახურება. ექსპლოატაციის პროცესში ამორტიზატორის გარე ზედაპირი დაიფარება

მშრალი მოკლე ჭუჭყებით. თუ ჭუჭყის ეს ფენა ამორტიზატორის ქვედა ნაწილში ნოტიოა ან სითხითაა

დასველებული ეს მიუთითებს სითხის გამოდინებაზე ამორტიზატორის დგუშის ღეროს

არაჰერმეტული შუასადებიდან. ამის შედეგად მაამორტიზებელი თვისებები არსებითად მცირდება.

ავტომობილის მოძრაობის დროს ამორტიზატორის გაუმართაობის განსაზღვრა მარტივია იმიტომ,

რომ შესაბამის თვალს ,,ხტუნვებისადმი“ მიდრეკილება აქვს გზის უსწორობებზე. მძღოლი განიცდის

აღქმას, რომ ავტომობილი თითქოს ,,ცურავს“. თუ ამორტიზატორები ერთმანეთისადმი სხვადას-

ხვანაირად მოქმედებს (მათი საამორტიზაციო ძალები არატოლია), განსაკუთრებით თუ ავტომობილის

ერთი მხარის ამორტიზატორები გაუმართავია, მაშინ ეს უარყოფითად მოქმედებს მოძრაობის

უსაფრთხოებაზე. ამორტიზატორების მოქმედების ეფექტურობის შემცირება ხდება არა უცბად,

არამედ თანდათან. ამის გამო მძღოლი ავტომობილის ყოფაქცევის ცვლილებას ადვილად ეჩვევა.

ამორტიზატორის ფუნქციური უკმარისობები გამოიწვევს სალტეების დაჩქარებულ ცვეთას (სალტის

სარბენი ბილიკის ცალკეულ ადგილებში წარეცხვა).

რამდენადაც ამორტიზატორის მდგომარეობის შეფასება ავტომობილის მოძრაობის დროს

შეუძლებელია, მაშინ ყველაზე უკეთესია შემოწმებისთვის ისინი მოიხსნას და შემოწმდეს

ამორტიზატორების ქვედა გარე ნაწილები ნოტიო, დანალექების (სქელი) არსებობაზე, შემდეგ

შემოწმდეს ამორტიზატორის ფუნქციონირება. მოხსნილი ამორტიზატორში დგუში ადვილად უნდა

გადაადგილდეს ზევით და მძიმედ დატვირთვით - ქვევით. ასეთი შემოწმების დროს დგუშის

გადაადგილება საჭიროა ამორტიზატორის გრძივი ღერძის მიმართულებით; კუთხით გაჭიმვის დროს

დგუშის ღერო ადვილად შეიძლება გაიღუნოს. თუ დგუში დასაწყისში გადაადგილდება ძნელად და

ბოლოში უცბად მსუბუქად დაიწყებს მოძრაობას, მაშინ ეს ნიშნავს, რომ ამორტიზატორის

ცილინდრში სითხის არასაკმარისი რაოდენობაა. ასეთი ამორტიზატორი აუცილებელია შეიცვალოს.

ამორტიზატორების ზუსტი შემოწმება მხოლოდ ტექმომსახურების სადგურებშია შესაძლებელ

უკანა თვლების დაკიდება - ძარას დრეკადი შეერთება (ჩამოკიდებულ მდგომარეობაში

დამაგრებით) ავტომობილის უკანა ხიდთან, რომელიც ამცირებს თვლის ხიდზე დინამიკური

დატვირთვებს და უზრუნველყოფს ძარას და თვლის რხევების ჩახშობას.

უკანა ხისტი ღერძი სრულდება გარსაცმისმაგვარი ხიდის სახით უკანა თვლებზე ამძრავის დროს.

უკანა ხიდი შედგება ღრუტანიან კორპუსისგან, რომლის შიგნითაც განლაგდება მთავარი გადაცემა,

დიფერენციალი და ნახევარღერძები.

გრძივი ძალების აღქმისა და მათი ავტომობილის ძარაზე გადაცემისთვის ემსახურება გრძივი

წევები, ხოლო განივი ძალების - განივი შტანგი. პერიოდულად აუცილებელია ჩატარდეს ყველა

სამაგრი ჭანჭიკების შემოწმება და მათი დაჭერა. წინა ამძრავი თვლებიდან მსუბუქ ავტომობილებში

ჩვეულებრივ გამოიყენება, როგორც უკანა თვლებისთვისაც, დამოუკიდებელი დაკიდება.

77

წინა თვლების დაკიდება - წინა თვლების ძარასთან დამაგრების ხერხი (წესი, საშუალება).

მსუბუქ ავტომობილში წინა თვლების დაკიდება სრულდება როგორც ყველა თვლის განცალკევებული

დამოუკიდებელი დაკიდება.

ავტომობილის ექსპლოატაციის პროცესში წინა თვლების დაკიდების ცალკეული შესახსრებები

(შეუღლებები), აგრეთვე თვლების საკისრები ცდება. ამის შედეგად წარმოიქმნება მუდმივად მზარდი

ფოლხვები (ღრეჩოები), რომლებიც უარყოფითად ზემოქმედებს მოძრაობის უსაფრთხოებაზე, აგრეთვე

წინა თვლების სარბენი ბილიკის ცვეთაზე. გაუმართავი ტელესკოპური ამორტისატორები და

არასწორად შებალანსებული (იხ. სალტის დისბალანსი) წინა თვლები, აგრეთვე ცუდ გზებზე მუდმივი

სიარული გამოიწვევ(ენ)ს წინა თვლების დაკიდების დაჩქარებულ ცვეთას.

მსუბუქი ავტომობილის წინა თვლების (დამოუკიდებელი) დაკიდება :

1. რეზინის ბალიშები; 2. განივი ბერკეტის ზედა ღერძი; 3, 11. რეზინის მილისა ღერძი; 4.

სარეგულირებელი საყელური; 5. განივი ტრავერსა; 6. სტაბილიზატორის დამაგრების ბრჯენი

(კრონშტეინი); 7. რეზინის მილისა; 8. სტაბილიზატორის შტანგი; 9. გრძივძელი; 10. განივი ბერკეტრის

ქვედა ღერძი; 12. ქვედა ღერძი; 13. დამაგრების ჭანჭიკები; 14. მომჭერი; 15. წინა დაკიდების ზამბარა;

16. ამორტიზატორ; 17. ქვედა სფერული საყრდენი; 18. საბრუნი დგარი; 19. ზედა სფერული საყრდენი;

20. ზედა ბერკეტი; 21. საზეთი; 22. რეზინის ბუფერი

ტექნიკური მომსახურება. იმისათვის რომ მოხდეს ავტოსატრანსპორტო საშუალებების უსაფრთხო

მოძრაობის გარანტია, აუცილებელია ყოველ 5 – 10 ათას კმ გარბენის შემდეგ მოხდეს თვლების წინა

დაკიდებების ცვეთა-ფოლხვების (ღრეჩოების) არსებობაზე დათვალიერება. ამისათვის დაუტვირთავ

მსუბუქი ავტომობილის უკანა თვლების

დაკიდება:

1. ზედა გრძივი წევა; 2, 6 . რეზინის

ბუფერები; 3. ამორტიზატორი; 4. განივი

შტანგი; 5. ქვედა გრძივი წევა

78

ავტომობილს აყენებენ ჰორიზონტალურ მოედანზე (წინა თვლები სწორხაზოვანი მოძრაობის მდგომა-

რეობაშია) და საჭის თვალს გვერდიდან გვერდზე შეანჯღრევენ. ამ დროს ორივე თვალს არ უნდა

შეემჩნეთ ფოლხვა, არ უნდა მოხდეს კაკუნ(ებ)ის აღქმებიც. თუ ფოლხვა სახეზეა, მეორე კაცის

დახმარებაზე მოწვევით, საჭის თვლის ნჯღრევის დროს დათვალიერდეს დაკიდების ყველა მოძრავი

ნაწილები იმისთვის, რომ ასეთი სახით გამოვლინდეს შესახსრებები მომატებული ფოლხვით.

განსაკუთრებით საჭიროა ღრეჩოების შემოწმება ზედა და ქვედა სფერულ შეერთებებში. განივ

სტაბილიზატორში ფოლხვის განსაზღვრა კაკუნის მიხედვით შეიძლება მხოლოდ ავტომობილის

მოძრაობის დროს.

თვლების დაკიდებაში გამოვლენილი ცვეთების და ღრეჩოების გამოსწორების სამუშაოების

შესრულება შეიძლება მხოლოდ ტექმომსახურების სადგურის სპეციალისტის მიერ.

10. საჭით მართვა ავტომობილის მობრუნება. საჭის მექანიზმები. საჭის ამძრავი.საჭის ტრაპეცია და მისი

სახეები. საჭის ამძრავის გამაძლიერებელი [2.გვ.205-209];[1.გვ. 84-87]; [3.გვ.126-134].

ავტომობილის მოძრაობის მიმართულება ხორციელდება მისი გრძივი ღერძის მიმართ მართვადი

თვლების (წინა თვლების!) მობრუნებით. avtomobilis mobruneba

მობრუნების დროს ავტომობილი განიცდის ცენტრიდანული ძალების მოქმედებას, ამიტომ უსაფრთხო

მობრუნების მთავარი პირობა არის სიჩქარის სწორი შერჩევა. ავტომობილის მოძრაობის სიჩქარე მით მცირე უნდა

იყოს, რაც უარესია თვლების გზასთან ჩაჭიდება, დიდია ავტომობილის წონა, მაღლა განლაგებულია ტვირთი და

მცირეა მოხვევის რადიუსი.

უახლოვდება, რა გზის ან შერჩეულ მოსაბრუნებელ ადგილთან მძღოლმა დროულად უნდა შეამციროს

სიჩქარე. მობრუნების წინ საჭირო არ არის უშუალოდ ავტომობილის წინ გზაზე ყურება, არამედ საჭიროა

მცდელობა მოსახვევის ბოლოს ან გზის შედარებით შორეული ხილული უბნის დანახვის შესახებ. მაშინ მძღოლი

შეძლებს ზუსტად შეაფასოს მობრუნების სიმრუდე, ადრე დაინახოს შემხვედრი სატრანსპორტო საშუალება და

ავტომობილის მოძრაობის უსაფრთხო ტრაექტორია.

მოსახვევში მოძრაობის დროს გარიდებული უნდა იქნას დამუხრუჭება, გადაცემათა გადართვა, საწვავის

მკვეთრი მიწოდება.

მომრგვალების (მოხვევის) დაწყების წინ საჭიროა წინასწარ შემცირდეს სიჩქარე. საჭის თვლის ბრუნვა უნდა

იყოს მდოვრე, ბიძგების გარეშე. ტრაექტორიის სიმრუდის შემცირების სიდიდის მიხედვით თანდათან ადიდებენ

მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირეს, მდოვრედ აბრუნებენ რა საჭის თვალს საწყის მდგომარეობაში.

საჭის თვლის დახმარებით ავტომობილს აკავებენ მოცემულ ტრაექტორიაზე ან ცვლიან მისი მოძრაობის

ტრაექტორიას. ავტომობილის არა დიდ კუთხეებზე მობრუნების დროს ავტომობილის უმნიშვნელო გადახრების

დროს მოძრაობის ტრაექტორიის კორექტირებისათვის მძღოლი ერთი ხელით ან ერთდროულად ორივე ხელებით

გადაადგილებს საჭის თვალს, ისე, რომ არ ათავისუფლებს მას. მობრუნების მანევრის შესრულების შემდეგ საჭის

თვლის ნეიტრალურ მდგომარეობაში დაბრუნებისათვის მძღოლს არ უნდა მის დაბრუნებაზე დალო-დება

მასტაბილიზებელი ძალების ანგარიშზე. თვლების დაყენების კუთხეების რეგულირების მოშლის დროს, აგრეთვე

საჭის მექანიზმის გადაჭარბებული დაჭერისას, მართვად თვლებს შეუძლია არ დაბრუნდეს საწყის

მდგომარეობაში.

უძრავი ავტომობილის დროს საჭის თვლის მობრუნება არასასურველია, რამდენადაც ეს გამოიწვევს საჭის

შეუღლებათა შეერთებების და სალტეების ცვეთას. მართვადი თვლების მორუნებისათვის ავტომობილს საჭიროა

მიეცეს თუ გინდაც სულ მცირე ფარდობითი მოძრაობა წინ ან უკან.

avtomobilis dinamikuri gabaritiA

გზის უსწორებებზე თვლების დარტყმების, განივი დახრის ან გვერდითი ქარის ზემოქმედებით ავტომობილი

მოცემული მიმართულებისაგან გადაიხრება და მძღოლი პრაქტიკულად უწყვეტად კორექტირებს მის მოძრაობას.

გზის მკაცრად სწორხაზოვან უბნებზეც კი ავტომობილი მოძრაობს არასწორხაზობრივად, არამედ დიდი

სიმრუდის რადიუსის მრუდებზე. ზოლების ზომები, აუცილებელი ავტომობილის მოძრაობისათვის, – დინამი-

კური გაბარიტი (დერეფანი) აღემატება მის გაბარიტულ სიგანეს.

დინამიკური გაბარიტის სიგანე დამოკიდებულია სიჩქარისაგან და მძღოლის უნარისაგან დროულად

შეაფასოს ავტომობილის გადახრა. 35 კმ/სთ სიჩქარის დროს დინამიკური გაბარიტი 35 – 45% – ით აღემატება

ავტომობილის გაბარიტულ სიგანეს, ხოლო 70 კმ/სთ სიჩქარის დროს – 60–70%–ით. სატვირთო ავტომობი-

ლებისათვის და განსაკუთრებით ავტომატარებლებისათვის დინამიკური გა-ბარიტი მნიშვნელოვანწილად

აღემატება სამშენებლო ნორმებით და წესებით განსა-ზღვრულ ზოლის სიგანეს. ამიტომ მძღოლები იძულებით

ატარებენ ავტომობილს დაბალი სიჩქარითურთ, ვიდრე ნებადართულია მისი ტექნიკური შესაძლებლობებით.

79

ავტომობილებისათვის მაღალი გაბარიტული სიმაღლითურთ შეიძლება წარმოიქმნას მნიშვნელოვანი განივი

რხევები, რომლებიც აგრეთვე იზრდება სიჩქარის გაზრდით. ეს შეიძლება მიიყვანს ბოძებზე, ანძებზე, სხვა

ნაგებობის ვერტიკალურ ზედაპირებზე წამოგებასთან, აგრეთვე სატრანსპორტო საშუა-ლებების აყირავებასთან.

გვერდითი აღგზნებების ზემოქმედებით ირღვევა ავტომობილის საკურსო მდგრადობა განსაკუთრებით გზის

დაბალი ჩაჭიდულობის (მოლიპულ) უბნებზე. დინამიკური გაბარიტი შესამჩნევად იზრდება ჭარბი

მობრუნებადობის ავტომობილებისათვის. რასაკვირველია დატვირთული ავტომობილისათვის ის მეტია, ვიდრე

დაუტვირთავისათვის. ამიტომ დატვირთული ავტომობილის მოძრაობის ტრაექტორიაზე ,,დაკავებისათვის”

მძღოლს მოუწევს შედარებით მაღალი ფიზიკური და ფსიქოლოგიური დატვირთვების გადატანა. არახელსაყრელ

პირობებში დინამიკური გაბარიტის მნიშვნელოვანი გადიდების გამო შესაძლებელია თანამგზავრ და შემხვედრ

სატრანსპორტო საშუალებებთან შეჯახება, ქვეითებზე დაჯახება, ან წავა გზის სავალი ნაწილის საზღვრებიდან.

ავტომობილის დინამიკური გაბარიტი შესამჩნევად იზრდება მრუდწირული მოძრაობის დროს. მისი სიგანე BK

ტოლია გარე და შიგა (Re და Ri) რადიუსების სხვაობის და დამოკიდებულია ავტომობილის ბაზისაგან L, წინა

კიდულის ზომის C და ავტომობილის სიგანის Ba (ნახ. 2.16). სატვირთო ავტომობილების უმრავლესობა მართვადი

თვლების მაქსიმალურ კუთხეზე მობრუნების დროს იკავებენ გაბარიტულ სიგანეზე 1, 3 – 1, 5 – ჯერ

გადაჭარბებულ ზოლს, ხოლო ავტობუსი MAN – 2, 24 – ჯერ.

ავტომობილის

დინამიკური გაბარიტი

მოხვევის დროს

დინამიკური გაბარიტის ასეთი გაზრდა ამაღლებს მოძრაობის საშიშროებას და გზის მრუდწირულ უბნებზე

სატრანსპორტო საშუალებების ურთიერთქმედებას და ართულებს მათ მანევრულობას შეზღუდული

ზომებითურთ ზოლებზე.

მართვადი თვლების მობრუნების შედეგად თითოეული მათგანის სიჩქარის ვექტორი

(პარალელურია ავტომობილის გრძივი ღერძის) შეწყვეტს თვლების ბრუნვის სიბრტყესთან დამთხვევას.

თვლების გზასთან კონტაქტის შედეგადაღმოცენდება თვლების ბრუნვის სიბრტყის

პერპენდიკულარული გვერდითი ძალები. ეს გვერდითი ძალები აიძულებს მართვად თვლებს და

მთლიანობაში ავტომობილს გადახაროს სწორხაზოვანი მოძრაობისგან და შეასრულოს მობრუნება.

ნახაზზე მოცემულია წინა მართვადი თვლებით მობრუნების დროსავტომობილის წრეწირის

რკალზე მოძრაობის სქემა. ეს მოძრაობა ხდება O ცენტრის გარშემო, რომელიც მიიღება უკანა ღერძის

გაგრძელებისა და ორივე მართვადი თვლების მობრუნების კუთხით თვლების გორვის სიბრტყისადმი

პერპენდიკულარულად გავლებული წრფის გადაკვეთით. ყველა თვლები გორავსკონცენტრირებული

წრეწირების რკალებზე გვერდითი სრიალის გარეშე. მართვადი თვლებიმობრუნებულია განსხვავებულ

კუთხეებზე, ამასთან θi -შიგა თვლის და θe- გარე თვლის მობრუნების კუთხეები ცენტრის მიმართ და

ცენტრთან თანაფარდობაში θi> θe.

ამ კუთხეებს შორის დამოკიდებულება:

+

(1)

არის მანძილი საბრუნ - სატაცებს (პოჭოჭიკებს) შორის; - ბაზა.

ავტომობლის ვარგისიანობას მობრუნდეს მოცემულ ფართობზე, რ.ი. მისი მობრუნებადობა

ხასიათდება მობრუნების მინიმალური რადიუსით

(2)

სადაც - გარე თვლის მობრუნების მაქსიმალური კუთხეა.

რაც მცირეა მობრუნების რადიუსი, მით გზის სავალი ნაწილის სიგანეჭირდება ავტომობილის

მობრუნებას. ავტომობილების უმრავლესობაში შეადგენს 30° რამდენადმე მეტს და მობრუნების

eR iR

80

მინიმალური რადიუსი შეადგენს დაახლოებით ავტომობილის ბაზაზე ორჯერ მეტს. მომატებულიდა

გაზრდილი გამავლობის ავტომობილების მოხვევის მინიმალური რადიუსის გაზრდისთვისმართვადი

თვლების მობრუნების ზღვრულ კუთხეს ზრდიან 40....45°- მდე.მართვადი თვლების მობრუნების

კუთხეების ერტნაირი მნიშვნელობების დროს ავტომობილებს დიდი ბაზითურთ ექნებათ მობრუნების

დიდი რადიუსი,რ. ი. ცუდი მობრუნებადობა.

მობრუნების მინიმალური რადიუსი - არის ავტომობილის ტექნიკური დახასიათების პარამეტრი და ის პასპორტში მოცემულია.

ზოგიერთ სპეციალურ ავტომობილებში მობრუნებადობის გაუმჯობესების მიზნით მართვადს

წარმოადგენს როგორც გარე (წინა) ისე უკანა (ან რამდენიმე ღერძი). ამ შემთხვევაში

(3)

ანუ რაც იგივეა იმავე ბაზისა და მობრუნების ზღვრულ კუთხეების შემთხვევაში მობრუნების რადიუსი მცირდება 2-ჯერ.

ავტომობილის მობრუნებადობა ხასიათდება აგრეთვე გაბარიტული კორიდორით (დერეფნით) - ზოლის სიგანით მინიმალური რადიუსით მობრუნებული ავტომობილი ,,ეწერება“.

qqqqqqqqqweqtryiup[[,

zxvcbbnbm,,m.,m/?ghyuiuil

დინამიკური გაბარიტის ასეთი გაზრდა ამაღლებს მოძრაობის საშიშროებას და გზის მრუდწირულ უბნებზე

სატრანსპორტო საშუალებების ურთიერთქმედებას და ართულებს მათ მანევრულობას შეზღუდული

ზომებითურთ ზოლებზე.

მართვადი თვლების მობრუნების შედეგად თითოეული მათგანის სიჩქარის ვექტორი

(პარალელურია ავტომობილის გრძივი ღერძის) შეწყვეტს თვლების ბრუნვის სიბრტყესთან დამთხვევას.

თვლების გზასთან კონტაქტის შედეგადაღმოცენდება თვლების ბრუნვის სიბრტყის

L მობრუნების

მიმართულება

B

O

81

პერპენდიკულარული გვერდითი ძალები. ეს გვერდითი ძალები აიძულებს მართვად თვლებს და

მთლიანობაში ავტომობილს გადახაროს სწორხაზოვანი მოძრაობისგან და შეასრულოს მობრუნება.

ნახაზზე მოცემულია წინა მართვადი თვლებით მობრუნების დროსავტომობილის წრეწირის

რკალზე მოძრაობის სქემა. ეს მოძრაობა ხდება O ცენტრის გარშემო, რომელიც მიიღება უკანა ღერძის

გაგრძელებისა და ორივე მართვადი თვლების მობრუნების კუთხით თვლების გორვის სიბრტყისადმი

პერპენდიკულარულად გავლებული წრფის გადაკვეთით. ყველა თვლები გორავსკონცენტრირებული

წრეწირების რკალებზე გვერდითი სრიალის გარეშე. მართვადი თვლებიმობრუნებულია განსხვავებულ

კუთხეებზე, ამასთან θi -შიგა თვლის და θe- გარე თვლის მობრუნების კუთხეები ცენტრის მიმართ და

ცენტრთან თანაფარდობაში θi> θe.

ამ კუთხეებს შორის დამოკიდებულება:

+

(1)

არის მანძილი საბრუნ - სატაცებს (პოჭოჭიკებს) შორის; - ბაზა.

ავტომობლის ვარგისიანობას მობრუნდეს მოცემულ ფართობზე, რ.ი. მისი მობრუნებადობა

ხასიათდება მობრუნების მინიმალური რადიუსით

(2)

სადაც - გარე თვლის მობრუნების მაქსიმალური კუთხეა.

რაც მცირეა მობრუნების რადიუსი, მით გზის სავალი ნაწილის სიგანეჭირდება ავტომობილის

მობრუნებას. ავტომობილების უმრავლესობაში შეადგენს 30° რამდენადმე მეტს და მობრუნების მინიმალური რადიუსი შეადგენს დაახლოებით ავტომობილის ბაზაზე ორჯერ მეტს. მომატებულიდა

გაზრდილი გამავლობის ავტომობილების მოხვევის მინიმალური რადიუსის გაზრდისთვისმართვადი

თვლების მობრუნების ზღვრულ კუთხეს ზრდიან 40....45°- მდე.მართვადი თვლების მობრუნების

კუთხეების ერტნაირი მნიშვნელობების დროს ავტომობილებს დიდი ბაზითურთ ექნებათ მობრუნების

დიდი რადიუსი,რ. ი. ცუდი მობრუნებადობა.

მობრუნების მინიმალური რადიუსი - არის ავტომობილის ტექნიკური დახასიათების პარამეტრი და ის პასპორტში მოცემულია.

ზოგიერთ სპეციალურ ავტომობილებში მობრუნებადობის გაუმჯობესების მიზნით მართვადს

წარმოადგენს როგორც გარე (წინა) ისე უკანა (ან რამდენიმე ღერძი). ამ შემთხვევაში

(3)

ანუ რაც იგივეა იმავე ბაზისა და მობრუნების ზღვრულ კუთხეების შემთხვევაში მობრუნების რადიუსი მცირდება 2-ჯერ.

ავტომობილის მობრუნებადობა ხასიათდება აგრეთვე გაბარიტული კორიდორით (დერეფნით) - ზოლის სიგანით მინიმალური რადიუსით მობრუნებული ავტომობილი ,,ეწერება“.

საჭე -1. დეტალი, რომლის შემდეგ მძღოლი ზემოქმედებს ავტომობილის მართვაზე. 2. იხ საჭის

თვალი.

საჭის თვალი - საჭით მართვის თვალი, მობრუნებადი მძღოლის მიერ ავტომობილის მართვადი

თვლების მდგომარეობის ცვლილებებისთვის.

საჭით მართვა - ავტომობილის შასის მექანიზმი, რომლის დახმარებით მძღოლის მიერ

მიცემული მიმართულებით უზრუნველყოფილია ავტომობილის მოძრაობა. მართვა მსუბუქ ავტომო-

ბილებში გადაეცემა წინა თვლებზე, ამ დროს მართვადი თვლები გამოკიდებულია დახრილ

საბრუნებელ პოჭოჭიკებზე (დგარებზე).

მართვის მექანიზმის დეტალებს მიეკუთვნება: საჭის თვალი, საჭის ლილვი, საჭის სვეტი, საჭის

მექანიზმის კარტერი, საჭის ჭიღო, საჭის გრძივი წევა, საბრუნებელი პოჭოჭიკის (დგარის) ბერკეტი,

ტრაპეციის ბერკეტები. საჭის ლილვზე მაგრდება საჭის თვალი, ქვედა ბოლოში - საჭის მექანიზმი. ამ

მექანიზმის დახმარებით საჭის თვლის ბრუნვა გარდაიქმნება საჭის ჭიღოს ქანაობით მოძრაობაში მისი

დახმარებით საჭის ტრაპეციის ბერკეტებით მოძრაობა გადაეცემა მართვად თვლებზე. მძღოლმა

ავტომობილის მოძრაობის უსაფრთხოებაზე შემოწმების დროს განსაკუთრებული ყურადღება უნდა

მიაქციოს პირველ რიგში მართვის მექანიზმში ფოლხვას. დასაშვებზე გადაჭარბებული ფოლხვა, საჭის

თვლის ბრუნვაში გამოვლინდება მართვადი თვლების მობრუნების გარეშე. საჭიროა საჭის მართვის

შემოწმება სვლის სიმსუბუქეზე, ავტომობილმა სწორ გზაზე უნდა შეინარჩუნოს სწორხაზოვანი

82

მოძრაობა. მრუდზე მოძრაობის შემდეგ ყურადღება უნდა მიექცეს იმას, რომ დაბრუდება თუ არა

დამოუკიდებლად თვალი ავტომობილის სწორხაზოვანი მოძრაობის მდგომარეობაში. თუ არა, მაშინ ეს

მოწმობს წინა თვლების არასწორი დაყენების შესახებ; მაგალითად თვლების ნახარის ან შეყრის

ცვლილებები შედეგად (იხ.თვლების დაყენება).

მართვის მექანიზმის შეკეთების სამუშაოები უნდა შესრულდეს მხოლოდ ტექმომსახურების

სადგურში

11. მართვადი თვლების სტაბილიზაცია. მართვადი თვლების დაყენების კუთხეები. გავლენა

მოძრაობის უსაფრთხოებაზე [2.გვ.207-210];[5.გვ. 134-138].

თვლების დაყენება - განზოგადოებული ტერმინი: თვლების შეყრის, ნახარის, ტაბიკის ღერძის

გრძივი და განივი დახრის რეგულირების აღნიშვნისთვის. სწორი რეგულირება არის ავტომობილის

მდგრადი მოძრაობის განმსაზღვრელი ფაქტორი.

არასწორი დაყენება წინა თვლებში იწვევს სალტეების სწრაფ ცვეთას, ავტომობილის (მსუბუქი

განსაკუთრებით!) მოძრაობის დროს მდგრადობის შემცირებას, რაც უარყოფითად აისახება მოძრაობის

უსაფრთხოებაში.

დაყენების შემოწმებისთვის ტექნიკური მომსახურების სადგურები მომარაგებულია აუცილებელი

ხელსაწყოებით. თუ თვლების დაყენების შემოწმება დამოუკიდებლად ხდება, საჭიროა ყურადღების

მიქცევა შემდეგ მომენტებზე:

მსუბუქი ავტომობილი უნდა დადგეს ჰორიზონტალურ მოედანზე;

თვლების ფერსოები უნდა იყოს წუნდაუდებელ მდგომარეობაში რ. ი. ფერსოების ქიმებზე

(კიდურებზე) არ უნდა იყოს არავითარი შეჭყლეტები და სხვა დაზიანებები;

საჭიროა სალტეებში წნევის შემოწმება და აუცილებლობის შემთხვევაში მიყვანილი იქნას

რეკომენდებულ სიდიდეებამდე;

მართვადი თვლები უნდა იყოს სწორხაზოვანი მოძრაობის მდგომარეობაში და დამაგრდეს ასეთ


გაზომვის წინ ავტომობილის ძარას ნჯღრევის საშუალებით დაკიდება მოვიდეს ნეიტრალურ


თვლების შეყრა (A2 - A1)

მსუბუქი ავტომობილის საჭით

მართვა:

1. მარეგულირებელი ხრახნი; 2.

ორსავარცხლიანი ბურთულა; 3.

გლობოიდური ჭია; 4. საჭის ჭიღო

83

თვლების შეყრა - ეს სიდიდეა, რომელზეც განსხვავდება თვლების ფერსოებს შორის მანძილი,

ამასთან წინიდან უნდა იყოს ნაკლები, ვიდრე უკნიდან. თვლების შეყრის შემოწმების ხარისხში

გამოიყენება უმარტივესი საკონტროლო მოწყობილობა (ნახ.) ლიანდის სიგანის გაზომვისთვის,

რომლის ბუნიკები დგება წინა მარჯვენა და მარცხენა თვლების ქიმებზე (ბოლოებზე). ჯერ იზომება

ლიანდის სიდიდე უკნიდან, შემდეგ უნდა გადაადგილდეს ავტომობილი წინ ან უკან იმდენად, რომ ამ

გადადგილების დროს თვლები გადაგორდეს ზუსტად 180°-ზე. ამ მდგომარეობაში ქიმების

თვლების შეყრის გასაზომი მოწყობილობა

(გვერდების) იგივე წერტილში წინიდან ზომავენ ლიანდის სიგანეს. აუცილებლად საჭიროა

ყურადღების მიქცევა იმაზე, რომ გაზომვის შესრულების დროს ლიანდის გაზომვისთვის

მოწყობილობა თვლის ღერძის სიმაღლეზე სწორად იყოს დაყენებული. თვლების შეყრის სიდიდე

რეგულირდება საჭის განივი წევის სიგრძის ცვლილებით. აუცილებელი შესწორებები უნდა იქნას

შეტანილი საჭის ორივე განივი წევების მიხედვით იმისთვის, რომ საჭის თვლის ჰორიზონტალური

მანები შეესაბამებოდეს ავტომობილის პირდაპირ მოძრაობას. თვლების შეყრის არასწორი დაყენება

იწვევს ავტომობილის სწორხაზობრივი მოძრაობის დროს გვერდითი მიმართულებით ნაცდენს,

სალტეების მომატებულ ცვეთას.

თვლების ნახარი - ესაა თვლის ნახარის კუთხე ვერტიკალური სიბრტყის მიმართ, ამასთან თვალი

უნდა იმყოფებოდეს სწორხაზოვანი მოძრაობის შესაბამის მდგომარეობაში. თვლების ნახარი

ყოველთვის იზომება და შესაბამისად დგინდება ზღვრების დასაშვებ ნორმებში დატვირთული

ავტომობილის დროს. თვლების ნახარის შემოწმების შედარებით მარტივი მეთოდის ხარისხში

ფართოდ გამოყენებულია შვეულა, რომლის ძაფი პლასტილინის ნაჭრის დახმარებით მაგრდება

თვლის ცენტრის ღერძის ზემოთ ავტომობილის ფრთასხმულობის ნაპირისკენ წერტილში. უძრავი

კიდული შვეულას დროს საზომი სახაზავით ზომავენ მანძილს თვლის ფერსოს ზედა და ქვედა

ქიმებამდე (ბოლოებამდე).

ორი გაზომვის სიდიდეების შორის სხვაობა მილიმეტრებში იძლევა თვლების ნახარის სიდიდეს.

თვლების ნახარის გრადუსებში და წუთებში გამოსახული შესაბამისი სიდიდის მიღება შეიძლება

სპეციალური ცხრილის გამოყენებით. თუ თვლების ნახარის გაზომვის შედეგად (ქარხანა-

დამამზადებლის) დადგენილი სიდიდეებიდან გადახრები გამოვლინდა, მაშინ უწესივრობათა

გამოსწორებისთვის საჭიროა ტექმომსახურების სადგურებში მიმართვა.

84

თვლების ნახარი - იხ. თვლების დაყენება.

მართვადობის ქვეშ გაიგება ავტომობილის თვისება შეცვალოს მოძრაობის მიმართულება

მძღოლის საჭის მართვაზე ზემოქმედების დროს. მართვადობა დამოკიდებულია მრავალი

მიზეზებისაგან, ასე რომ არ იძლევა მისი ერთი რომელიმე მაჩვენებლით შეფასების შესაძლებლობებს.

ავტომობილის კარგი მართვადობა უზრუნველყოფილია, თუ მისი კონსტრუქ-ცია აკმაყოფილებს

შემდეგ მოთხოვნებს:

საჭის ამძრავი უზრუნველყოფს მართვადი თვლების მობრუნების კუთხეთა ისეთ თანაფარდობას,

რომლის დროსაც ისინი გორავს გვერდითი სრიალის გარეშე;

მართვად თვლებთან გამორიცხულია თვითნებური რხევები და უზრუნველყოფილია კარგი

სტაბილიზაცია;

წინა და უკანა ხიდების ნაცდენის კუთხეები განსაზღვრულ თანაფარდობაში იმყოფება;

მძღოლს შესაძლებლობა აქვს განსაზღვროს მართვად თვლებზე მოქმედი ძალები.

განვიხილოთ, როგორ არის დაკმაყოფილებული ეს მოთხოვნები თანამედროვე ავტომობილთან.

მრუდწირული მოძრაობის დროს მართვადი თვლების სალტეების გვერდითი სრიალის გარეშე

გორვა უზრუნველყოფილია მარჯვენა და მარცხენა თვლების სხვადასხვა კუთხეებზე მობრუნებით.

ასე, რომ მარჯვნივ მოხვევის დროს მარცხე-ნასთან შედარებით მარჯვენა თვალი დიდ კუთხეზე უნდა

იყოს მობრუნებული, მარცხენა მოხვევის დროს პირიქით, მეტი უნდა იყოს მარცხენა თვლის

მობრუნების კუთხე. მართვადი თვლების მობრუნების კუთხეებს შორის სხვაობა მით მეტია, რაც

ნაკლებია მრუდის რადიუსი, რომლის მიხედვით მოძრაობს ავტომობილი.

მობრუნების კუთხეთა საჭირო თანაფარდობა უზრუნველყოფილია საჭის ტრაპეციის მუშაობით.

თუ ტრაპეციის ფორმა დაირღვა (გაიღუნა განივი წევა ან მოსაბრუნებელი ბერკეტი), მაშინ მობრუნების

კუთხეების თანაფარდობებიც შეიცვლება: თვლები დაიწყებს გზაზე სრიალს, ართულებს

ავტომობილის მართვას. ამას გარდა, მკვეთრად დაჩქარდება სალტეების ცვეთა. მსუბუქ ავტო-

მობილებთან საჭის ტრაპეციის ფორმის დარღვევა შეიძლება თვლების შეყრის არასწორი რეგული-

რების შდეგად. ავტომობილების თვლების შეყრის რეგულირება ტრაპეციის ორი გვერდითი წევებით

ისე უნდა, რომ ორივე წევებს გააჩნდეთ ერთნაირი სიგრძე. პრაქტიკაში, ხშირად თვლების შეყრას

არეგულირებენ, აბრუნებენ, რა მხოლოდ ერთ წევას (ჩვეულებრივ მარცხენას). ეს დაუშვებელია,

რამდენადაც ამ დროს ტრაპეცია გახდება არასიმეტრიული და თვლების მობრუნების სწორი თანაფარ-

დობები დაიკარგება.

მართვადი თვლები გზის უსწორობებიდან ბიძგების ზემოქმედებათა გამო მუდმივად

გადაიხრებიან ნეიტრალური მდგომარეობიდან. მართვადი თვლების თვისებას შეინარჩუნოს

ნეიტრალური მდგომარეობა და მასში ავტომატურად დაბრუნდეს ეწოდება სტაბილიზაცია.

ავტომობილები კარგი სტაბილიზაციით შეძლებს იმოძრაობს სწორხაზობრივად, მაშინაც კი როცა

თვლის ნახარის გაზომვა

შვეულას დახმარებით:

1. ავტომობილის

ფრთასხმულობის ნაპირი; 2.

პლასტილინის ნაჭერი; 3. საზომი

სახაზავი; 4. შვეულა

85

მძღოლი არ იჭერს ხელში საჭის თვალს. ასეთი ავტომობილის მოსახვევიდან გამოსვლის დროს

მძღოლის დახმარების გარეშე ავტომატურად დაბრუნდება ნეიტრალურ მდგომარეობაში.

თვლების სტაბილიზაცია უზრუნველყოფილია საბრუნი პოჭოჭიკების ტაბიკების (ან სატაბიკე

თითების) განივი ან გრძივი მიმართულებებით დახრის ხელშეწყობით. ტაბიკის კუთხით განივი

დახრის დროს (ნახ.ა) თვლის საშუალო სიბრტყეესა და ტაბიკის ღერძს შორის მანძილი

(მობრუნების მხარი) მცირდება. მობრუნების მხარის შემცირება აადვილებს ავტომობილის მართვას.

ამას გარდა განივი დახრითურთ ტაბიკის ირგვლივ თვლის მობრუნების დროს, თვალი ცდილობს

გზის ზედაპირის დაბლა დაშვებას, როგორც ნაჩვენებია პუნქტირის ხაზებით, მაგრამ რამდენადაც ეს

შეუძლებელია, ამიტომ აიწევს ავტომობილის წინა ნაწილი (ღერძი). ავტომობილის მოსახვევიდან

გამოსვლის შემდეგ ავტომობილის წინა ნაწილი დაეშვება, თანამდევად აადვილებს წინა თვლების

საწყის მდგომარეობაში დაბრუნებას.

ტაბიკის გრძივ დახრას ჩვეულებრივ ისეთს ირჩევენ, რომლის დროსაც ტაბიკის ქვედა ბოლო მის

ცენტრში გამავალ ღერძის მიმართ დაძრულია წინ ტაბიკის კუთხით გრძივი დახრის დროს (ნახ.ბ)

მისი ღერძის გზასთან გადაკვეთის წერტილი განლაგებულია გზისა და თვლის საკონტაქტო მოედნის

წინ b მანძილზე (სტაბილიზაციის მხარი).

ავტომობილის მოძრაობის დროს მისი მოძრაობის ტრაექტორიას აქვს მრუდწირული ხასიათი –

ჩამოყალიბებული წარმომქნელი ცენტრიდანული ძალის PC. ავტომობილის მობრუნების დროს PC

ცენტრიდანული ძალების ზემოქმედების შედეგად წარმოიქმნება b მხარზე მოქმედი განივი რეაქციები

RY. ეს რეაქციები შექმნის ავტომობილის მობრუნებიდან გამოსვლის დროს წინა თვლების საწყის

მდგომარეობაში დამბრუნებელ მომენტებს (სტაბილიზაციის მომენტებს).

ტაბიკების არასწორად დაყენების დროს სტაბილიზაცია უარესდება და შეიძ-ლება აღმოცენდეს

მათი რხევები. თვლების რხევები, ართულებს რა ავტომობილის მართვას, გამოვლინდება აგრეთვე

თვლების შეუწონასწორობლობის (დისბალან-სის) შედეგად. შეუწონასწორებელი თვლების ბრუნვის

დროს მოქმედებს ცენტრი-დანული ძალები, რომლებიც ცდილობს თვლების გვერდზე მობრუნებას და

cP

თვლების სტაბილიზაციის უზრუნველმ-

ყოფი ხერხები:

ა – ტაბიკის განივი დახრა;

ბ – ტაბიკის გრძივი დახრა

86

მის გზისგან მოწყვეტას. დიდი დისბალანსის დროს თვლების რხევები ისე დიდია, რომ მძღოლი

იძულებულია სიჩქარე შეამციროს. ავტომობილის მობრუნებადობა ეწო-დება მის თვისებას მართვადი

თვლების მობრუნების გარეშე შეცვალოს მოძრაობის მიმართულება. განასხვავებენ სალტეებითა და

ნახარით მობრუნებადობას. სალტეებით მობრუნებადობა დაკავშირებულია თვლის ნაცდენის

მოვლენებთან (იხ. ნახ. 2.8, დ).

ნაცდენის შედეგად ავტომობილი გადაიხრება ტრაექტორიისაგან, რომელიც მიცემულია მასზე

მძღოლის მიერ მართვადი თვლების მობრუნების დროს. თუ ავტომობილის წინა ღერძის ნაცდენის

კუთხე მეტია, ვიდრე უკანასთან, მაშინ ის მოძრაობს დიდი რადიუსის წირის მიხედვით (შედარებით

დამრეცი). ასეთ ავტო-მობილს აქვს არასაკმარისი მობრუნებადობა. ის კარგად ინარჩუნებს მოძრაობის

სწორხაზოვან მიმართულებას რ.ი. ფლობს კარგ საკურსო მდგრადობას. ავტომობი-ლის მოძრაობის

მიმართულების ცვლილებისათვის მძღოლს ესაჭიროება დიდი ძა-ლვების დახარჯვა. თუ უკანა ხიდის

ნაცდენის კუთხე მეტია, ვიდრე წინასთან, მა-შინ ავტომობილი მართვადი თვლების იგივე კუთხით

მობრუნების დროს მოძრა-ობს მცირე რადიუსის მრუდის მიხედვით. ის ფლობს ჭარბ

მობრუნებადობას, ად-ვილად იცვლის მოძრაობის მიმართულებას და, როგორც წესი, აქვს ცუდი

საკურსო მდგრადობა. სალტეებით მობრუნებადობა იცვლება დატვირთვების ცვლილების დროს.

უმრავლეს შემთხვევებში დაუტვირთავ მდგომარეობაში ავტომობილებს აქვთ სალტეებით

არასაკმარისი მობრუნებადობა, ხოლო დატვირთულში – ჭარბი.

დახრილობითი მობრუნებადობა დაკავშირებულია დაკიდების კონსტრუქციებთან. განივი ძალის

მოქმედების დროს ძარა მობრუნდება განივ სიბრტყეში და გადაადგილებს დაკიდების ელემენტებს.

ესენი, თავის მხრივ, მოაბრუნებს ჰორიზონ-ტალურ სიბრტყეში ავტომობილის ღერძს ისე, რომ ის

დაიწყებს მოძრაობას მრუდ-წირული ტრაექტორიით, მიუხედავად იმისა, რომ მისი მართვადი

თვლები იმყო-ფება ნეიტრალურ მდგომარეობაში. სალტეებითურთ მობრუნებადობის ანალოგიუ-რად

დახრილობითი მობრუნებადობა შეიძლება იყოს არასაკმარისი ან ჭარბი იმისგან დამო-კიდებულებით, დახრის

შედეგად, რომელი ღერძის მობრუნების კუთხე აღმოჩნდება დიდი.

დახრილობითი მობრუნებადობა შეძლებს ან გააძლიეროს, ან შეასუსტოს სალტეებით

მობრუნებადობა. ამასთან განსხვავებულ პირობებში ეს ზემოქმედება შეიძლება იყოს სხვადასხვა.

როგორც ამბობენ ,,ავტომობილმა შეწყვიტა უსმინოს საჭეს”. ძირითადი მნიშვნელობა აქვს

განსაზღვრულ ავტომობილთან მძღოლის მიჩვევას, მის მართვადობის თავისებურებათა გამოყენების

გამოცდილებას.

ავტომობილის მართვადობა დამოკიდებულია მისი სავალი ნაწილისა და საჭით მართვის

ტექნიკური მდგომარეობისაგან. ერთ რომელიმე სალტეში წნევის შემცირება ზრდის მის გორვის

წინააღმდეგობას და ნაცდენს, ამიტომ ავტომობილი მუდმივად გადაიხრება დაბალი წნევითურთ

სალტეების მხარეს. საჭის ამძრავში ღრეჩოების გადიდება თანმთხვეულია წინა თვლების ნებისმიერ

რხევებთან. იმავდროულად ართულებს ავტომობილის მართვას და მძღოლს ,,უკრძალავს” (არ აცნობს)

გრძივი წევების, საკისრების საცობების და საჭის მექანიზმის მუშა წყვილების გადაჭარბებული

დაჭერის უკუკავშირებს.

12.მუხრუჭების სისტემა. მუხრუჭების სისტემის დანიშნულება და ძირითადი სახეები. მუხრუჭების

მექანიზმები. მუხრუჭების მექანიკური და ჰიდრავლიკური ამძრავები [2.გვ.222-226];[1.გვ. 86-89];

[5.გვ.99-105].

avtomobilis damuxruWebis dinamikuroba

დამუხრუჭების დინამიკურობა ახასიათებს ავტომობილის შესაძლებლობას სწრაფად შეამციროს

სიჩქარე და მის მზადყოფნას სასწრაფო გაჩერების პირას. საიმედო და ეფექტური მუხრუჭების სისტემა

საშუალებას აძლევს მძღოლს დაჯერებულად ატაროს ავტომობილი დიდი სიჩქარით და

აუცილებლობის დროს გზის მოკლე უბანზე კიდეც გააჩეროს იგი.

თანამედროვე ავტომობილებს აქვთ მუხრუჭების ოთხი სისტემა; მუშა, სათადარიგო, საჩერებელი

და დამხმარე. მსუბუქ და მცირე ტვირთამწეობის ავტომობილებთან სათადარიგო სისტემის ხარისხში

გამოყენებულია მუხრუჭების საჩერებელი სისტემა, ხოლო დამხმარეს ხარისხში – ძრავა. მაღალი

ტვირთამწეობის სატვირთო ავტომობილებს აქვთ ოთხი განცალკევებული მუხრუჭების სისტემები.

87

მართვისა და უსაფრთხოებისათვის შედარებით ძირითადს წარმოადგენს მუხრუ-ჭების მუშა სისტემა.

მისი დახმარებით ხორციელდება ავტომობილის სამსახურე-ობრივი და სასწრაფო დამუხრუჭება.

სამსახურეობრივს უწოდებენ არადიდი შენელებით (1 – 3 მ/წმ2) დამუხრუჭებას. მას გამოიყენებენ

ავტომობილის გაჩერებისათვის წინასწარ მითითებულ ადგილზე ან სიჩქარის მდოვრე დადაბლე-

ბისათვის.

სასწრაფოს (ექსტერნულს) უწოდებენ დიდი შენელებით, ჩვეულებრივ მაქსიმალურით, მიღწეული

7 – 8 მ/წმ2 – მდე. მას გამოიყენებენ საშიშ მდგომარეობაში მოულოდნელად გამოჩენილ

წინააღმდეგობაზე დაჯახების აღკვეთისათვის.

ავტომობილის დამუხრუჭების დროს მის თვლებზე მოქმედებს არა წევის ძალები, არამედ

მამუხრჭებელი ძალები 1t

P და 2t

P , როგორც ნაჩვენებია ნახ. 2.10. ამ შემთხვევაში ინერციის ძალა

მიმართულია ავტომობილის მოძრაობის მიმართულებით.

ავტომობილის გასაჩერებელი და მამუხრუჭებელი გზები

განვიხილოთ სასწრაფო დამუხრუჭების პროცესი.

მძღოლმა, შენიშნა რა წინააღმდეგობა, აფასებს საგზაო მდგომარეობას, ღებულობს დამუხრუჭების

შესახებ გადაწყვეტილებას და გადააქვს ფეხი მუხრუჭის სატერფულზე. დრო zt , აუცილებელი ამ

ქმედებებისათვის (მძღოლის რეაქციის დრო), გამოსახულია ნახ. 2.10 AB მონაკვეთით. ამ დროის

განმავლობაში ავტომობილი სიჩქარის შეუმცირებლად, გადის გზას rS შემდეგ მძღოლი აჭერს მუხ-

რუჭის სატერფულზე და წნევა სამუხრუჭო მთავარი ცილინდრიდან (ან სამუხრუჭო ონკანიდან)

გადაეცემა მუხრუჭებს (მუხრუჭების ამძრავის ამოქმედების დრო 1t – BC მონაკვეთი).

დრო 1t ძირითადად დამოკიდებულია მუხრუჭების ამძრავის კონსტრუქციისაგან. იგი ტოლია

საშუალოდ 0,2 – 0,4 წმ ავტომობილებთან ჰიდრავლიკური ამძრავითურთ და 0,6 – 0,8 წმ

პნევმატიკურითურთ. ავტომატარებლებთან პნევმატიკური მუხრუჭების ამძრავითურთ 1t დრო

შეიძლება მიაღწიოს 2 – 3 წმ. ავტომობილი 1t დროში, ასევე სიჩქარის შეუმცირებლად, გადის 1S გზას.

1t დროის ამოწურვისას მუხრუჭების სისტემა სრულიად ჩართულია (C წერტილი), და

ავტომობილის სიჩქარე იწყებს შემცირებას. ამასთან შენელება დასაწყისში იზრდება (CD მონაკვეთი,

მამუხრუჭებელი ძალების ზრდის დრო 2t ), ხოლო შემდეგ დაახლოებით მუდმივი (დამყარებული)

დარჩება და Jest ტოლი (დრო 3t , მონაკვეთი DE ). 2t პერიოდის ხანგრძლივობა დამოკიდებულია

სატრანსპორტო საშუალების მასის, ტიპის და საგზაო საფარველის მდგომარეობისაგან. რაც მეტია

88

ავტომობილის მასა და სალტეების გზასთან ჩაჭიდების კოეფიციენტი, მით მეტია 2t დრო. ამ დროის

მნიშვნელობები იმყოფება ზღვრებში 0,1 – 0,6 წმ. 2t დროის განმავლობაში ავტომობილი გადაად-

გილდება S2 მანძილზე, და მისი სიჩქარე რამდენადმე მცირდება.

დამყარებული შენელებით მოძრაობის დროს ( 3t დრო, DE მონაკვეთი) ავტომობილის სიჩქარე

ყოველ წამში ერთი და იგივე სიდიდით კლებულობს. დამუხ-რუჭების ბოლოში ის ნულამდე ეცემა (E

წერტილი), და ავტომობილი გაივლის რა S3 მანძილს გაჩერდება. მძღოლი აიღებს ფეხს მუხრუჭის

სატერფულიდან და მიმდინარეობს განმუხრუჭება (განმუხრუჭების დრო t4, უბანი EF ).

თუ ყველა თვლებზე მამუხრუჭებელ ძალებმა მიაღწიეს მაქსიმალურ მნიშვ-ნელობებს (სალტეების

გზასთან ჩაჭიდების ძალებს), მაშინ დამყარებული შენელება gJ xest .

მაგრამ ინერციის ძალების ზემოქმედებით დამუხრუჭების დროს წინა ხიდის თვლები

დაიტვირთება, ხოლო უკანა, პირიქით, განიტვირთება. ამიტომ წინა თვლებზე რეაქცია Rz1 დიდდება,

ხოლო უკანაზე Rz2 მცირდება. შესაბამისად იცვლება ჩაჭიდების ძალები, ამიტომ ავტომობილების

უმრავლესობასთან ავტომობილის ყველა თვლებით ჩაჭიდების სრული და ერთდროულად გამოყენება

შეიმჩნევა ძალიან იშვიათად და ფაქტიური შენელება ნაკლებია მაქსიმალურად შესაძლებელზე. რომ

გათვალისწინებული იქნას შენელების შემცირება, Jest განსაზღვრისათვის ფორმულაში მოუწევს

მსუბუქი ავტომობილებისათვის Ke = 1,1 – 1,15 და სატვირთო ავტომობილებისა და ავტობუსები-

სათვის Ke = 1,3 – 1,5 დამუხრუჭების ეფექტურობის შემასწორებელი კოეფიციენტის შემოტანა. მოლიპ-

ულ გზებზე ავტომობილის ყველა თვლებზე სამუხრუჭო ძალები პრაქტიკულად ერთდროულად

მიაღწევს ჩაჭიდების ძალების მნიშვნელობებს. ამიტომ, როცა fx 0,4 ღებულობენ Ke=1 ავტომობილის

ტიპისაგან დამოუკიდებლად. დამყარებული ფაქტიური შენელება Jest= xg/Ke.

დამყარებული შენელებითურთ ავტომობილის მოძრაობის დრო

t3=v/(3,6J)=vKe/(3,6g x,

სადაც 3,6 – გადასაყვანი კოეფიციენტი.

სრული დრო, აუცილებელი ავტომობილის გაჩერებისათვის (გაჩერების დრო)

t=tr+t1+t2+t3=tr+t1+0,5 t2+v/(35φx).

მანძილი, რომელზეც v სიჩქარით მოძრავი ავტომობილი შეიძლება გაჩერდეს (გაჩერების მანძილი)

S=Sr+S1+S2+S3=(tr+t1+0,5t2)v/3,6+ v2 Ke /( 254 x).

უსაფრთხოების უზრუნველყოფა შეიძლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ავტომობილის

გასაჩერებელი გზა ნაკლებია წინააღმდეგობამდე Sa მანძილზე (იხ. ნახ. 2. 10, ა) და მანძილი a=0,5–1,0

მ.

რომ შეფასდეს მუხრუჭების მუშა სისტემის ეფექტურობა, განსაზღვრავენ სამუხრუჭო გზას, რ. ი.

მანძილს, რომელზეც გადაადგილდება ავტომობილი სამუხრუჭო სატერფულზე შეხების მომენტიდან

გაჩერებამდე,

St = (t1+0,5t2)v/3,6+v2 Ke /( 254 x).

მამუხრუჭებელი გზა გასაჩერებელზე ნაკლებია, რამდენადაც მძღოლის რეაქციის დროს

განმავლობაში ავტომობილი მნიშვნელოვან მანძილზე გადაადგილდება. სიჩქარის ზრდით და ჩაჭი-

დების კოეფიციენტის შემცირებით გასაჩერებელი და მამუხრუჭებელი გზები იზრდება. მშრალი,

სუფთა და სწორი საფარველითურ ჰორიზონტალურ გზაზე 40 კმ/სთ საწყისი სიჩქარის დროს

მამუხრუჭებელი გზის მინიმალური დასაშვები მნიშვნელობები ნორმირებულია. ისინი მოყვანილია

საგზაო მოძრაობის წესებში.

მუხრუჭების სისტემის ეფექტურობა მეტი ხარისხით დამოკიდებულია მუხრუჭების სისტემის

ტექნიკური მდგომარეობის და სალტეებისაგან. მუხრუჭების სისტემაში ზეთის ან წყლის შეღწევის

შემთხვევებში მცირდება ხახუნის კოეფიციენტი სამუხრუჭო ნაფენებსა და დოლებს (დისკებს) შორის

და მამუხრუჭებელი მომენტი მცირდება. სალტეების პროტექტორების ცვეთის დროს მცირდება

ჩაჭიდების კოეფიციენტი. ეს თავის მხრივ გამოიწვევს მამუხრუჭებელი ძალების შემცირებას.

ექსპლუატაციაში ხშირად ავტომობილის მარჯვენა და მარცხენა თვლებზე მამუხრუჭებელი ძალები

89

განსხვავებულია, რაც იწვევს მის მობრუნებას ვერტიკალური ღერძის ირგვლივ. მიზეზებად შეიძლება

იყოს ხახუნის კოეფიციენტის და მამუხრუჭებელი მომენტის შემამცირებელი მამუხრუჭებელი

ნაფენების და დოლების ან სალტეების არათანაბარი ცვეთა ან ავტომობილის ცალი მხარის

მუხრუჭების სისტემაში ზეთის ან წყლის შეღწევა.

დამუხრუჭება - ავტომობილის მოძრაობის სიჩქარის შემცირება. დამუხრუჭების დროს თვლების

სამუხრუჭო მექანიზმების ანგარიშზე შეიქმნება მოძრაობის ხელოვნური წინააღმდეგობა. სამუხრუჭო

ძალის სიდიდე დამოკიდებულია ავტომობილის წონითი მდგომარეობის, თვლების გზასთან

ჩაჭიდების კოეფიციენტის, სალტეების- და გზის მდგომარეობისგან, ამასთან ვარაუდია, რომ თვლები

დამუხრუჭების დროს არ ბლოკირდება. დამუხრუჭების უზრუნველყოფისთვის ემსახურება მუშა

(ფეხის) მუხრუჭი, ხოლო ავტომობილის სადგომზე უძრავ მდგომარეობაში შენარჩუნებისთვის -

საჩერებელი მუხრუჭი, რომელიც მუშა მუხრუჭის მწყობრიდან გამოსვლის შემთხვევაში

ავტომობილის გაჩერების მიზნით შეიძლება გამოყენებული იქნას დამუხრუჭებისთვის.

შეიძლება ყურადღების მიქცევა იმას, რომ ცუდად მირეკილი მუხრუჭების შუასადებების შედეგად

დამუხრუჭების ეფექტურობა არსებითად მცირდება. სამუხრუჭო ძალის სიდიდე რეგულირდება

მძღოლის მიერ და დამოკიდებულია მუშა მუსრუჭის სატერფულზე ფეხის დაჭერის ძალისგან ან

საჩერებელი მუხრუჭის ბერკეტის მოწევის გადაადგილების სიდიდისგან. დამუხრუჭების პროცესში

ავტომობილის მოძრაობის- და დასახული მიმართულების შენარჩუნების უზრუნველყოფისთვის,

აუცილებელია, რომ სამუხრუჭო ძალამ არ აღემატოს სალტის გზასთან ჩაჭიდების ძალებს.

საგანგებო დამუხრუჭების დროს აგრეთვე საჭიროა ისეთი ძალით დამუხრუჭება, რომ ამ დროს

თვლების ბლოკირება არ მოხდეს, რამეთუ წინააღმდეგ შემთხვევაში ავტომობილი ბლოკირებული

თვლებით უმართავად სრიალებს პირველსაწყისი მოძრაობის მიმართულებით სიჩქარის არადიდი

შენელებით. ასეთ შემთხვევაში უკეთესია საფეხურებიანი ან წყვეტებით (სატერფულის მთლიანი ან

ნაწილობრივი დაწოლა ან აშვება) დამუხრუჭება. ამ დროს ავტომობილის გასაჩერებელი მანძილი

იქნება უმცირესი, ავტომობილი მართვადი რჩება. მძღოლმა, გზის მდგომარეობის და საგზაო

სიტუაციის შესაბამისი, სატერფულზე ფეხის დაჭერის ისეთი ძალა უნდა შეარჩიოს, რომ ამ დროს არ

გამოიწვიოს თვლების ბლოკირებაც. დამუხრუჭების აუცილებელი ძალის გადამეტება განსაკუთრებით

ხშირად წარმოიქმნება სალტესა და გზას შორის მცირე ჩაჭიდების კოეფიციენტის (ლიპყინულის,

თოვლ-ჭყაპის, სველი, ჭუჭყიანი გზების) დროს. ასეთ საგზაო პირობებში განსაკუთრებული

სიფრთხილით არის საჭირო მუხრუჭის სატერფულით მუშაობა. რამეთუ ასეთ პირობებში

ავტომობილის დამუხრუჭება ხდება ძალიან ნელა, აუცილებელია არადიდი სიჩქარით მოძრაობა,

მოძრაობის უსაფრთხო ინტერვალის არჩევა. ავტომობილის მრუდზე მოძრაობის დროს ხდება

დატვირთვების თვლებზე გადანაწილება (თვლებს, მოძრავი გარე მრუდზე, აქვს დიდი დატვირთვა,

ვიდრე თვლებს, მოძრავი შიგა მრუდზე). მსგავსი ქმედებები გამოვლინდება ავტომობილზე სხვა

გვერდითი ძალების მოქმედებების (მაგალითად, ავტომობილის მოძრაობის მიმართულებასთან

გვერდითი ქარის) დროს. ეს აგრეთვე მოქმედებს ავტომობილის სამუხრუჭო თვისებებზე.

ავტომობილის დახრილობაზე (მკვეთრ!) მოძრაობის დროს თვლების მუხრუჭები ძალიან

ცხელდება, რის შედეგაც სუსტდება მათი სამუხრუჭო ქმედებების ეფექტურობა. ეს მოვლენა შეიძლება

დასუსტდეს, თუ დამუხრუჭება წარმოებს ახლო დროების შუალედებით (ინტერვალებით დამუხრუ-

ჭება) და, დამუხრუჭებისთვის ძრავას გამოყენებით.

ავტომობილის ძარას გარეცხვის შემდეგ რეკომენდებულია მკვეთრი ხშირი დამუხრუჭებებით

თვლების მუხრუჭების გაცხელება, იმისთვის, რომ სამუხრუჭო შუასადებების ზედაპირებზე

მოხვედრილი წყალი აორთქლდეს. მაგრამ ამის გაკეთება შეიძლება მხოლოდ იმ შემთხვევებში თუკი

არ შეიქმნება ავტოსატრანსპორტო საშუალებების მოძრაობის უსაფრთხოების დაბრკოლებები.

დისკოიანი მუხრუჭებით წვიმაში (უწინარეს ყოვლისა შარაზე, როდესაც მუხრუჭები იშვიათად

მოდის ქმედებაში) მსუბუქ ავტომობილებით მოძრაობის დროს მუხრუჭების დისკოებზე წარმოიქმნება

წყლის აფსკი, რის შედეგად მუხრუჭის სატერფულზე მუხრუჭების მოქმედების ეფექტურობა

მცირდება. ამიტომ უკან მოძრავი ავტოსატრანსპორტო საშუალებების გათვალისწინებით

აუცილებელია მოხდეს პერიოდული მსუბუქი დამუხრუჭება.

90

მუხრუჭის სატერფული - სამუხრუჭო სისტემის ნაწილი, მომმსახურებელი ფეხის დაჭერის

დატვირთვების გადაცემისთვის სატერფულიდან მუხრუჭების მთავარი ცილინდრის დგუშის

მბიძგავზე; ამასთან ფეხის დაჭერის დატვირთვა სატერფულზე 4 - 5-ჯერ იზრდება. იმისთვის, რომ

უზრუნველყოფილი იქნას საიმედო განმუხრუჭება (ინსტრუქციის შესაბამისად) მუხრუჭების მთავარი

ცილინდრის დგუშსა და დგუშის მბიძგავს შორის ღრეჩო უნდა იყოს დაახლოებით 0,5 – 1,5 მმ.ავზაკი

სამუხრუჭო სითხისთვის - რეზერვუარი, განლაგებული ცალკე ძრავას ნაკვეთურში ან უშუალოდ

მუხრუჭების მთავარ ცილინდრში. ის გამიზნულია სამუხრუჭო სითხის შენახვისათვის, რომელიც

აუცილებელია დამუხრუჭების პროცესისთვის, აგრეთვე სისტემაში სამუხრუჭო სითხის რაოდენობის

შევსებისათვის.

სამუხრუჭო სითხის მოცულობის ცვლილება, რომელიც ხდება მუხრუჭების სისტემის

ექსპლუატაციის პროცესში (მათ შორის ტემპერატურის რხევების შედეგად), გათანბრდება ავზაკის

სამუხრუჭო სითხის ანგარიშზე. სახურავში მოცულობის გათანაბრებისთვის გამათანაბრებელ ავზაკს

აქვს მცირე ნახვრეტი, რომელიც ყოველთვის ღია უნდა იყოს (არ გამოიტენოს დანალექებისგან). რომ

თავიდან აცილებული იქნას სამუხრუჭო სითხის გადმოდინება მისი გადაადგილებისას, საჭიროა

ყურადღება მიქცეული იქნას ავზაკში სამუხრუჭო სითხის აუცილებელი დონის ნიშნულზე.

რამდენადაც სამუხრუჭო სითხე ჰიგროსკოპულია (ტენს ღებულობს ჰაერისგან), ავზაკი

(განსაკუთრებით დისკური მუხრუჭებითურთ მუხრუჭების სისტემებში) რეზინის ელასტური

გამამკვრივებლით მჭიდროდ მიერთებულია ავზაკის სახურავთან.

მუხრუჭების სისტემის არაჰერმეტულობა ავზაკში იწვევს სამუხრუჭო სითხის დონის სწრაფ

ვარდნას. რამდენადაც მინიმალური დონე მუდმივად უნდა იქნას შენარჩუნებული, საჭიროა ავზაკში

სითხის დონის სიმაღლის პერიოდულად შემოწმება და აუცილებლობის შემთხვევაში შეივსოს სითხის

საჭირო რაოდეობა. სამუხრუჭო სითხის მნიშვნელოვანი დანაკარგების დროს საჭიროა განსაზღვრული

იქნას და გამოსწორდეს მისი გადინების გამომწვევი უწესივრობა.

ავზი - თხელკედლიანი ტევადობა სითხისთვის.

დისკური მუხრუჭი - მუხრუჭების კონსტრუქცია, რომელშიც დოლური მუხრუჭებისგან

განსხვავებით სამუხრუჭე ხუნდები მიაჭერს (,,მიეჭყლიტება“) სამუხრუჭო დისკისაკენ.

დისკური მუხრუჭების უპირატესობებია:

დამურუჭების დროს კარგი მდგრადობა;

სამუხრუჭო მოქმედებათა ეფექტურობის უმნიშვნელო დადაბლება მუხრუჭის მექანიზმის

გახურების დროს, სითბოს კარგი გაცლა (მაგალითად, დახრილობაზე ხანგრძლივი მოძრაობის დროს);

რემონტის დროს სამუხრუჭო ხუნდების სწრაფი შეცვლა.

დისკური მუხრუჭებს ესაჭიროება დიდი ძალები სამუხრუჭო ხინდების დისკების ხახუნის

ზედაპირებთან მიჭერისათვის. ეს უზრუნველყოფილი ხდება შესაბამისად დიდი დგუშებისა და

განმუხრუჭებულ მდგომარეობაში სამუხრუჭო ხუნდსა და დისკს შორის მცირე ღრეჩოების (0,1– 0,2 მმ)

ანგარიშზე.

სამუხრუჭო ხუნდების ცვეთა შედარებით მნიშვნელოვანია: 3 – 4 -ჯერ მეტი, ვიდრე დოლური

ტიპის მუხრუჭებში. სამუხრუჭო ნაფენების 2 მმ სისქის დროს ისინი ექვემდებარება აუცილებელ

შეცვლას. სამუხრუჭო ნაფენების შეცვლის დროს დგუშები მიყვანილი უნდა იყოს საწყის

მდგომარეობაში. რამდენადაც ამ დროს სამუხრუჭო სითხე კვლავ შედის მუხრუჭების მთავარი

ცილინდრის ავზში, აუცილებელია სახურავი გაიღოს და შესაძლო ჭარბი მუხრუჭების სითხე

ამოიტუმბოს (ხელის ტუმბოთი), სხვანაირად მას შეუძლია ნაპირიდან გადმოიღვაროს. სამუხრუჭო

ხუნდების შეცვლის დროს ყურადღება უნდა მიექცეს იმას, რომ დაზიანებული არ იქნას დამცავი

ხუფები და დგუშების მუშა ზედაპირები, რამეთუ აღნიშნულთ მივყავართ მუხრუჭების მოქმედებათა

რღვევასთან. საჭიროა გამოყენებული იქნას სამუხრუჭო ხუნდები, რეკომენდებული ქარხანა-

დამამზადებლის მიერ, წინააღმდეგ შემთხვევაში შეიქმნება მუხრუჭების ფუნქციური რღვევის

საშიშროება. მუხრუჭების ხუნდების მთელ ზედაპირზე გამავალი წრიული კვლები (ღარაკები) მათი

ცვეთის ნიშნებია. თუ ეს კვლები დაახლოებით თანაბარია და არა ღრმაა, სამუხრუჭო დისკების

91

შემდგომი ექსპლოატაციისთვის გამოყენება შეიძლება. თუ შემოწმების დროს გამოვლინდება

შედარებით ღრმა კვლები და დადგინდება სამუხრუჭო დისკოების სისქეთა შემცირება, საჭიროა მათი

შეცვლა ან შიგჩარხვა. ყოფილი სამუხრუჭო დისკოების შემდგომი გამოყენების დროს, აგრეთვე ახალ

სამუხრუჭო ნაფენების დაყენების დროს საწიროა ყურადღების მიქცევა იმაზე, რომ ახალი სამუხრუჭო

ნაფენები თავისი ფორმის მიხედვით მორგებული იქნას სამუხრუჭო დისკოების გარე ზედაპირებთან;

მხოლოდ ამ შემთხვევაში უზრუნველყოფილი იქნება სრული სამუხრუჭო დატვირთვები. ამიტომ

მუხრუჭების ნაფენების შეცვლის შემდეგ საცდელი სვლების დროს საჭიროა მუხრუჭების მკვეთრ

დამუხრუჭებაზე რამდენიმეჯერ შემოწმება იმისათვის, რომ მილესილი იქნას (შეცვლილი) სამუხრუჭო

ნაფენები.

დისკურ მუხრუჭებში სხვა უწესივრობების წარმოქმნის დროს (მაგალითად, გაუმართავი ან

არაჰერმეტულია სამუხრუჭო ცილინდრი, დგუშის გაჭედვა) მათი გამოსწორებისათვის საჭიროა

ტექნიკური მომსახურების სადგურებში მიმართვა, რამეთუ მხოლოდ გამოცდილ სპეციალისტებს

შეუძლიათ გაუმართავი კვანძების (დეტალების) შემდგომი გამოყენების შეფასება,

სველ გზაზე ხანგრძლივი მოძრაობის დროს მუხრუჭების ქმედებები შეიძლება მნიშვნელოვნად

შემცირდეს, რამდენადაც თვლის ირგვლივ წარმოქმნილი ღრუბლისგან დისკური მუხრუჭები

შეიძლება ტენიანი იყოს. ისინი გამოშრება პერიოდული მიმუხრუჭების ანგარიშზე და ასეთი სახით

აღიდგენს მის სამუხრუჭო ეფექტურობას. რამდენადაც ორივე დისკური მუხრუჭები ერთიდაიგივე

ხარისხით მშრალი არ იქნება, თანამდევად დამუხრუჭების დროს მსუბუქ ავტომობილმა შეიძლება

განიცადოს ძლიერი გვერდითი ძვრა.

ტუტით დამუშავებულ ზამთრის გზაზე მოძრაობის დროს, საჭიროა კიდევ უფრო დიდი

სიფრთხილის დაცვა, რამეთუ მჟავა ზემოქმედებს დისკურ მუხრუჭებზე, როგორც ზეთი, ამცირებს რა

ხახუნის ძალებს. ამიტომ სველ ან ტუტით დამუშავებულ გზაზე მოძრაობის დროს დაცული იქნას

სიფრთხილე, სწორად და თანადროულად საჭიროა დამუხრუჭების დაწყება. წვიმაში მოძრაობის

დროს მუხრუჭების ეფექტურობაში დარწმუნებისთვის სატრანსპორტო მდგომარეობის

გათვალისწინებით გზაზე საჭიროა პერიოდული მსუბუქი მიმუხრუჭება იმისათვის, რომ

დამუხრუჭების დროს წარმოქმნილი სითბოს ანგარიშზე გამოშრეს მუხრუჭების სველი დისკოები და

ნაფენები.

დისკური მუხრუჭების უწესივრობათა მიზეზები და მათი გამოსწორების ხერხები

დისკ(ო)ური მუხრუჭი:

1. სამუხრუჭო დისკო; 2.

ხუნდების დამაგრების

თითები;

3. სამუხრუჭო

შუასადებები; 4, 5,7.

ზამბარები; 6. სამუხრუჭო

ხუნდები

92


სამუხრუჭო ნაფენების

არათანაბარი ცვეთა


სოლისმაგვარი ცვეთა


და დისკოების ძლიერი

ცვეთა

გამორთული მუხრუჭე-

ბის დროს შენარჩუნებუ-

ლია მუდმივი კონტაქტი

ნაფენებსა და სამუხრუჭო

დისკოებს შორის

სამუხრუჭო ცილინდრი

იჭექება

მუხრუჭის სატერფ-

ულის ძალიან დიდი

სვლა

დამუხრუჭების დროს

ავტომობილის გვერდი-

თი ნაცდენი დიდია

მთავარი ცილინდრის

ავზაკში სამუხრუჭო

სითხის დონე კლების-

კენაა მიმართული

მთავარი ცილინდრის

ავზაკში სამუხრუჭო

სითხის გადინება

გამოყენებულია არარეკომენდებული სამუხრუჭო

ნაფენები

სამუხრუჭო ცილინდრებში ძლიერი

დაჭუჭყიანება

ხრახნული შეერთებების დასუსტება (მოშვება)

სამუხრუჭო ცილინდრების და დგუშების

კოროზია

არადამაკმაყოფილებელია სამუხრუჭო ნაფენების

ხარისხი

ჭანჭიკური შეერთებები მოშვებულია

სამუხრუჭო ცილინდრების და დგუშების

კოროზია

სამუხრუჭო ნაფენებსა და დისკებს შორის ჭუჭყის

მოხვედრა

სამუხრუჭო ცილინდრების ან დგუშების კოროზია

სამუხრუჭო ცილინდრებში დგუშის ჩაჭექვა

მუხრუჭის ხუნდის ნაფენსა და დისკოს შორის

ღრეჩოს არ არსებობა

სამუხრუჭო ცილინდრების ძლიერი

გაჭუჭყიანება

დგუში ჩაიჭექა, დგუშის გამამკვრივებელი

რგოლის ცვეთა

არაჰერმეტულია მუხრუჭების სისტემა

სამუხრუჭო სისტემაში ჰაერის არსებობა

სამუხრუჭო ნაფენების არათანაბარი ცვეთა ან

გაჭუჭყიანება

სამუხრუჭო ცილინდრების ძლიერი გაჭუჭყიანება

ცალკეული სამუხრუჭო ცილინდრების კოროზია

ძლიერი ცვეთა,მუხრუჭების ერთერთი დისკოს

არათანაბარი სისქე

დისკოური მუხრუჭების სამუხრუჭო ხუნდების

ძლიერი ცვეთა

სამუხრუჭო სისტემისან მთავარ ცილინდრთან

მიმყვანი მილსადენების არაჰერმეტულობა

სამუხრუჭო დისკოების სისქეში გადახრები ან

მნიშვნელოვანი ცვეთა

მოცემული ავტომობილისთვის

რეკომედებული სამუხრუჭო

ნაფენებით შეიცვალოს

გაიწმინდოს სამუხრუჭო ცილინ-

დრები და შემოწმდეს დამცავი

ჩალითების გამართულობა

შემოწმდეს და საჭირო

მომენტამდე1 დაჭერილი იქნას

შეერთებები

მიჟანგვებისგან გათავისუფლდეს

ცილინდრების და დგუშების

სრიალის ზედაპირები. გაუმარ-

თავი ჭუჭყდამცავი ჩალითებ


სამუხრუჭო ნაფენები შეიცვალოს

შემოწმდეს შეერთებები და

საჭირო მომენტამდე დაჭერილი

იქნას

ცილინდრების (დგუშების) სრია-

ლის ზედაპირებს მოშორდეს

მიჟანგვები

გაიწმინდოს ზედაპირები

მოშორდეს მიჟანგვები და ცილი-

ნდრების (დგუშების) სრიალის

ზედაპირები გლუვი გახდეს

გაიხეხოს სამუხრუჭო ცილინდრი

მუხრუჭის ხუნდის ნაფენსა და

დისკოს შორის ღრეჩოს (0,1მმ)

დადგენა

გაიწმინდოს ცილინდრები და

შემოწმდეს დამცავი ჩალითები

მოშორდეს მიჟანგვები და ცილი-

ნდრების (დგუშების) სრიალის

ზედაპირებიდან

შემოწმდეს დგუშის გამამკვრივე-

ბელი რგოლი

დადგინდეს მუხრუჭების სითხის

გადინების ადგილი და გამოსწორ-

დეს უწესივრობა

ამოიტუმბოს მუხრუჭების

სისტემა

შემოწმდეს და შეიცვალოს სამუხ-

რუჭო ნაფენები

გაიწმინდოს ცილინდრები, შემო-

წმდეს დამცავი ჩალითები

ცილინდრის და დგუშის სრიალ-

ის ზედაპირებს მოშორდეს ჟანგი

შემოწმდეს სამუხრუჭე დისკოები

და აუცილებლობის შემთხვევაში


შეიცვალოს სამუხრუჭო ხუნდები

განსაზღვრული იქნას და გამოს-

წორდეს სამუხრუჭო სითხის გა-

დინების ადგილი

შემოწმდეს სამუხრუჭო დისკოები

და აუცილებლობის შემთხვევაში

93

მუხრუჭის სატერფუ-

ლის ვიბრაციის წარმოქ-

მნა

მუხრუჭების კივილი

(წივილი)

სველ გზაზე მოძრა-

ობის დროს დამუხრუ-

ჭების ეფექტურობა

არადამაკმაყოფილებელია

მოეშვა ჭანჭიკური შეერთებები

სამუხრუჭო დისკები ძალიან დაცვეთილია,

სამუხრუჭო დისკოების ძლიერი გვერდითი ცემა

თვლების საკისრებში მნიშვნელოვანი ფოლხვა

დაყენებულია არარეკომენდებული სამუხრუჭო

ნაფენები

ძლიერი დაჭუჭყიანება ან სამუხრუჭო

ცილინდრებში წყლის მოხვედრა (ნაფენები

ჩასოლილია)

მოეშვა ჭანჭიკური შეერთებები

სამუხრუჭო დისკები ძალიან დაცვეთილია,

ძლიერი გვერდითი ცემა

სამუხრუჭო დისკოებში წყლის მოხვედრა


ჭანჭიკური შეერთებები შემოწ-

მდეს და მითითებულმომენტამდე1

მოეჭიროს

შემოწმდეს სამუხრუჭო დისკო-

ების გვერდითი ცემა და აუცილებ-

ლობის შემთხვევაში შეიცვალოს

თვლების საკისრები შეიცვალოს

დადგეს მინიშნებული სამუხრუ

ჭო ნაფენები

ჭუჭყისგან გაიწმინდოს ცილინ-

დრები, ჭუჭყდამცავი ჩალითები

შემოწმდეს

ჭანჭიკური შეერთებები შემოწმ-

დეს და მითითებულ მომენტამდე1

მოეჭიროს

შემოწმდეს სამუხრუჭო დისკ-

ოების სისქე და გვერდითი ცემა

პერიოდული დამუხრუჭებით

გაშრეს დისკოები

1 უწესივრობათა გამოსწორება ხორციელდება ტექმომსახურების სადგურებში

მუხრუჭ(ებ)ის ორმაგისტრალიანი ამძრავი – მსუბუქი ავტომობილის მუხრუჭების სისტემა

შედგენილი ორ ნაწილად ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად ფუნქციური სამუხრუჭო

მაგისტრალებით. შედარებით მარტივი კონსტრუქციული შესრულებით წინა და უკანა თვლების მუხრუჭები

მოქმედებაში მოდის მთავარ ცილინდრის წნევების გაყოფილი კამერების დახმარებითურთ. ორმაგის-

ტრალიანი სისტემის მუხრუჭების ერთი მაგისტრალის მწყობრიდან გამოსვლის დროს მძღოლმა უნდა

უზრუნველყოს სატერფულის დიდი სვლა, იმისთვის, რომ აძვრაში მოიყვანოს მუხრუჭების მეორე

(გამართული) მაგისტრალი. მუხრუჭის მაგისტრალის გაუმართაობის მიზეზი შეიძლება განსაზღვ-

რული იქნას და გამოსწორდეს ტექნიკური მომსახურების სადგურის პირობებში. მუხრუჭების ერთი

გამართული მაგისტრალით რემონტის ადგილზე მოძრაობის დროს საჭიროა გამოვლენილი იქნას

განსაკუთრებული სიფრთხილე, რამეთუ ამ შემთხვევაში სამუხრუჭო გზა იზრდება.

მუხრუჭ(ებ)ის სისტემები - ემსახურება ავტომობილის მოძრაობის სიჩქარის სასურველი

ინტენსივობით შემცირებას გაჩერებამდეც კი, აგრეთვე მისი დგომის დროს ადგილზე შეკავება.

სამუხრუჭო სისტემების ერთობლიობას მუხრუჭებით მართვას უწოდებენ. თუ ძრავა გამოირთვება

წამყვანი თვლებისგან, მაშინ ავტომობილი მოძრაობას გააგრძელებს ინერციით (მიგორვით).

წინააღმდეგობის ძალების მოქმედებით ავტომობილის სიჩქარე მცირდება და, ბოლოს გაჩერდება.

მაგრამ ამ დროს დამუხრუჭება ხდება გზის დიდ მონაკვეთზე. შედარებით ეფექტური არის

დამუხრუჭება სპეციალურად შექმნილი გარე ძალით, ე. წ. სამუხრუჭო ძალით. სამუხრუჭო სისტემის

საიმედოობისგან დამოკიდებულია მოძრაობის უსაფრთხოება. ყოველი ავტომობილი აღჭურვილია

სამუხრუჭო მუშა, სათადარიგო და საჩერებელი მუხრუჭების სისტემებით.

მუხრუჭების მუშა სისტემა ჩვეულებრივ ქმედებაში მოდის მძღოლის სატერფულთან მოდებული

ფეხის ძალის დატვირთვით.

მუხრუჭების სათადარიგო სისტემა შეიძლება შედარებით ნაკლებ ეფექტური იყოს, ვიდრე

მუხრუჭების მუშა სისტემა. ავტომობილზე ავტონომიური მუხრუჭების სათადარიგო სისტემის

არარსებობის დროს მისი ფუნქცია შეიძლება შეასრულოს მუხრუჭების მუშა სისტემის სამუშაო

ნაწილმა (მაგალითად, წინა და უკანა თვლების სამუხრუჭო ამძრავის კონტური) ან მუხრუჭების

საჩერებელი სისტემა.

94

მუხრუჭების საჩერებელი სისტემა მოქმედებაში მოდის ბერკეტისაგან (სახელური) მძღოლის

ხელის მიერ.

მუხრუჭების დამხმხრე სისტემა აუცილებელია ავტოსატრანსპორტო საშუალებებისთვის 12 ტ მეტი

სრული მასით.

მუხრუჭები ორმაგისტრალიანი ამძრავით:

სამუხრუჭო მილსადენი წინა მუხრუჭთან; 2. უკანა მუხრუჭის სამუხრუჭო სითხის ავზაკი; 3.

საჩერებელი მუხრუჭის ბერკეტი; 4. სამუხრუჭო გვარლი; 5. უკანა მუხრუჭის მამუხრუჭებელი წნევის

რეგულატორი; 6. სამუხრუჭო მილსადენი უკანა მუხრუჭთან; 7. მუხრუჭის სატერფული (მუშა

მუხრუჭი); 8. წინა მუხრუჭის სამუხრუჭო სითხის ავზაკი; 9. მთავარი სამუხრუჭო ცილინდრი

მუხრუჭების სისტემა ჰიდრავლიკური ამძრავით:

1. ავზაკი სამუხრუჭო სითხისთვის; 2. მთავარი სამუხრუჭო ცილინდრი: 3. მუხრუჭის სატერფული;

5. უკუზამბარა; 6. თვლების სამუხრუჭო ცილინდრები; 7. სამუხრუჭო ხუნდები

95

მუხრუჭების სისტემის უწესივრობები და მათი გამოსწორების ხერხები


დამუხრუჭების დროს სატერფუ-

ლი დიდი სვლის გამო ებრჯინება

კაბინის იატაკს

სატერფულზე დაწოლის დროს

წინააღმდეგობა დატვირთვაზე არ

არის

დარეგულირებული და დაქაჩუ-

ლი მუხრუჭების მიუხედავად

სატერფულზე ფეხის დაჭერის

დროს მუხრუჭების სისტემა არ

მუშაობს

სამუხრუჭო დამჭირხნი სარქვე-

ლის შეცვლის მიუხედავად

დამუხრუჭება წარმოიქმნება

მხოლოდ სატერფულზე

მრავალჯერადი დაწოლის შემდეგ

დამუხრუჭების ეფექტურობა

მცირდება. მუხრუჭის სატერფული

რეგულირების შემდეგ მოკლე

დროის გაშვების ჩავარდება

სამუხრუჭო სატერფულზე

დიდი დაწოლის მიუხედავად დამ-

უხრუჭების ეფექტურობა არადიდია

თვლების ცუდი განმუხრუჭება

ავტომობილის მოძრაობის დროს

მუხრუჭები ძლიერ ცხელდება

სამუხრუჭო შუასადებების ცვეთა

მუხრუჭების სისტემაში ჰაერის

არსებობა ამ მთავარ სამუხრუჭო ცილ-

ინდრში ძალიან ცოტაა სამუხრუჭო

სითხე

მთავარი სამუხრუჭო ცილინდრის

დამჭირხნი სარქველის ბუდე გაჭუ-

ჭყიანებულია ან სარქველი დაზიან-

ებულია


საკომპენსაციო ნახვრეტი არ იხურება

სამუხრუჭო სისტემაში ჰაერის

არსებობა

დამჭირხნი სარქველის ბუდე გაჭუ-

ჭყიანებულია

სამუხრუჭო ხუნდების ღრეჩო

ძალიან დიდია

სამუხრუჭო მილსადენების არაჰერ-

მეტულობა ან მწყობრიდან გამოსულია

მთავარი ან თვლების ცილინდრების

ჩობალები

სამუხრუჭო შუასადებებზე ზეთი

მოხვდა თვლის მორგვის არაჰერმე-

ტულობის გამო

გაუმართავია ჩობალები


საკომპენსაციო ნახვრეტი არ იღება,

დგუში კოროზიის ან ჩობალის აჯო-

რჯვების შედეგად

სამუხრუჭო მილსადენები გაგნესი-

ლია

მცირეა სატერფულის თავისუფალი

სვლა


საკომპენსაციო ნახვრეტი არ იღება,

ძალიან მცირეა ღრეჩო მუხრუჭის

სატერფულსა და მთავარი სამუხრუჭო

ცილინდრის დგუშს შორის

მუხრუჭების ხუნდების არასწორი

რეგულირება (მცირე ღრეჩო)

საჩერებელი მუხრუჭი არ

დარეგულირებულა

დარეგულირდეს მუხრუჭები

გამოშვებული (გამოქაჩული)

იქნას ჰაერი, დაემატოს სამუხრ-

უჭო სითხე

სარქველის ბუდე ფრთხილად

გაიწმინდოს

შეიცვალოს სარქველი1

მთავარი სამუხრუჭო ცილინდრი


გამოშვებული (გამოქაჩული)

იქნას ჰაერი

გაიწმინდოს სარქველი1, ბასრი

ნაპირებით ინსტრუმენტების

გამოუყენებლად!

ღრეჩო დარეგულირდეს

გამოსწორდეს მილსადენების

ჰერმეტულობა,შეიცვალოს ცილ-

ინდრების ჩობალები

შეიცვალოს ჩობალები

შესაძლებლობის მიხედვით

ყველა თვლებზე შეიცვალოს

სამუხრუჭო შუასადებები, სა

ბოლოოდ უზრუნველყოფილი

იყოს წინა და უკანა თვლების

თანაბარი დამუხრუჭება

მთავარი სამუხრუჭო ცილინ-

დრი შეკეთდეს ან გამართულით

შეიცვალოს1

სამუხრუჭო მილსადენები

გაირეცხოს სპირტით ან სამუხ-

რუჭო სითხით

დარეგულირდეს სატერფულის

თავისუფალი სვლა

მთავარი სამუხრუჭო ცილინ-

დრი შეკეთდეს ან ახლით


დარეგულირდეს ღრეჩო

დარეგულირდეს ღრეჩო სამუ-

ხრუჭო შუასადებებსა და

დოლებს შორის

საჩერებელი მუხრუჭი დარე-

გულირდეს

------ 1ამ უწესივრობების გამოსწორება მოხდეს ტექნიკური მომსახურების სადგურებში

ტექნიკური მომსახურება. ყოველი მგზავრობის წინ მუხრუჭების სისტემა უნდა შემოწმდეს. ეს უნდა მოხდეს

გაკეთდეს სადგომზე, სდე-სიგნალის მაშუქების ჩათვლით, აგრეთვე ავტომობილის მოძრაობის დროს

შემოწმდეს მუხრუჭების მოქმედება. მუხრუჭების სიტემის შედარებით საფუძვლიანია, შემოწმდეს:

96

ავზაკში სამუხრუჭო სითხის დონე; წინა თვლების მუხრუჭების ხუნდების ქმედებების ეფექტურობა

(დისკურ მუხრუჭებში შემოწმება ჩატარდეს ყოველი 10 ათასი კმ გარბენის შემდეგ, ხოლო დოლურ

მუხრუჭებში - 20 ათასი კმ შემდეგ); უკანა თვლების მუხრუჭების ხუნდების ქმედებების ეფექტურობა

(დახლოებით, ყოველი 30 ათასი კმ გარბენის შემდეგ); მუხრუჭების საჩერებელი სისტემის მუშაობა;

სამუხრუჭო მილსადენების, შლანგების სხვა ნაწილებთან შეერთების ადგილებში მთლიანობები;

მათი დამაგრებების ჰარმეტულობები და საიმედოობა.

თუ შემოწმებების დროს ცხადი გახდება ცვეთა ან უწესივრობები, საჭიროა ტექნიკური

მომსახურების სადგურში რემონტის ჩატარება ან გაცვეთილი ნაწილების (დეტალების) შეცვლა.

მუხრუჭების პნევმატიკური და კომბინირებული ამძრავები. ანტიბლოკირებული სისტემები[2.გვ.205-

210];[1.გვ. 87-89]; [5.გვ.105-109].

ერთცილინდრიანი სამუხრუჭო მექანიზმი - დოლური მუხრუჭი, რომელშიც თვლების

მამუხრუჭებელი ორმაგი ქმედების ცილინდრი ზემოქმედებს ორივე სამუხრუჭო ხუნდებზე. იმისთ-

ვის, რომ სამუხრუჭო ხუნდსა და დოლის ზედაპირს შორის ღრეჩომ არ გადაჭარბოს განსაზღვრულ

სიდიდეს, გათვალისწინებულია მარეგულირებელი მოწყობილობა. ბოლო დროს გავრცელებულია

ექსპლოატაციის პროცესში ღრეჩოს ავტომატური რეგულირების კონსტრუქციები.

უკანა თვლების დოლურ მუხრუჭზე ჩვეულებრივ მონტაჟდება საჩერებელი მუხრუჭი, რომელიც

შედგება გასწევი და მამუხრუჭებელი გვარლის დამაგრების ბერკეტებისაგან. ერთი მუშა ცილინდრით

და ორ ხუნდებზე ამძრავით მუხრუჭს ერთნაირი ამძრავი დატვირთვების დროს მცირე მამუხრუ-

ჭებელი ქმედებები აქვს, ვიდრე ყოველ ხუნდებზე მუშა ცილინდრებით მუხრუჭს.

ანტისაბლოკირებელი სისტემა (ABS) – ავტომობილზე სამუხრუჭო ძალების რეგულატორებ-

ის სისტემა, რომელთა გამოყენება დაკავშირებულია დამუხრუჭების ეფექტურობის ზოგიერთ

დანაკარგებთან (10 – 15%), რამდენადაც უკანა თვლების იუზის აღმოფხვრა მიიღწევა მათი დაუ-

მუხრუჭებლობამდე. ოპტიმალური დამუხრუჭების ეფექტურობის (მინიმალური სამუხრუჭო გზა)

მიღწევა ავტომობილის მდგრადობის და მართვადობის შენარჩუნების პირობებით.

კონსტრუქციებისაგან დამოუკიდებლად ნებისმიერი ა. ს. უნდა შეიცავდეს შემდეგ ელემენტებს:

მრიცხველები, რომელთა ფუნქციები არის რეგულირების მიღებული სისტემებისაგან (თვლის

კუთხური სიჩქარისაგან, მუხრუჭის ამძრავში მუშა სხეულის წნევისაგან, ავტომობილის

შენელებისაგან და ა.შ.) დამოკიდებულებით ინფორმაციის გაცემა; ელექტრონული მართვის ბლოკი,

სადაც შედის მრიცხველებისაგან ინფორმაციები, რომელიც დამუშავების შემდეგ გასცემს ბრძანებას

შემსრულებელ მექანიზმებს; შემსრულებელი მექანიზმები (წნევის რეგულატორები), რომლებიც

მართვის ბლოკიდან შემოსული ბრძანებისაგან დამოკიდებულებით, თვლების მუხრუჭების ამძრავში

ამაღლებს ან მუდმივ დონეზე შეინარჩუნებს წნევას. ა.ს. დახმარებითურთ თვლების დამუხრუჭების

რეგულირების პროცესი ციკლურია.

ერთცილინდრიანი სამუხრუჭო მექანიზმი:

1, 4. მამუხრუჭებელი ხუნდები; 2.

საჩერებელი მუხრუჭის გასაწევი ბერკეტი; 3.

თვლების მამუხრუჭებელი ორმაგი ქმედების

ცილინდრი; 5. საჩერებელი მუხრუჭის ბერკეტი;

6. საყრდენი დისკო; 7. ხუდების საყრდენები; 8.

საჩერებელი მუხრუჭის გვარლი; 9. ღრეჩოს

რეგულირების ექსცენტრიკი

97

განმარტებები და ცნებები.

ავტომობილზესამუხრუჭო ძალების რეგულატორების გამოყენება დაკავშირებულიადამუხრჭების

ეფექტურობის ზოგიერთ დანაკარგებთან (10...15%),რამდენადაც უკანა თვლების იუზის აღმოფხვრა

მიიღწევა მათი დაუმუხრუჭებობლამდე! დამუხრუჭების დინამიკის შემდგომ განვითარებად

გამოჩნდა ABS. პირველი ABS გამოყენებული იქნა ავიაციაში 1949 წელს, ავტომობილებზე პირველი

ნიმუშები გამოჩნდა 1969 წ. ამჟამად ABS გამოყენებამ მიიღო ისეთი შედეგები, რომ ისინი იდგმება

სერიულ ავტომობილებზეც.

ABS დანიშნულებაა -ოპტიმალური დამუხრუჭების ეფექტურობის (მინიმალური სამუხრუჭო

მანძილი) მიღწევა ავტომობილის მდგრადობის და მართვადობის შენარჩუნების პირობებით.

z

0,8

0,4

0,2

2 4 6 8

ავტომობილის დამუხრუჭების დინამიკის ანგარიშებში უმრავლეს შემთხვევებში

გამოყენებულიაჩაჭიდების კოეფიციენტის ცხრილური მნიშვნელობები, რომლებიც განსაზღვრულია

ექსპ[ერიმენტებით ბლოკირებული თვლით მოძრაობის დროს, რაც იგივეა გზის ზედაპირისადმი 100%

თვლის სრიალი.ამასთან ცნობილია, რომ ელასტური თვლის ჩაჭიდება დამოკიდებულია არა მარტო

გზის ზედაპირის მდგომარეობაზე, არამედ ამ ზედაპირისმიმართ დამუხრუჭების პროცესში თვლის

სრიალის ხარისხისადმი, აგრეთვე სხვა ფაქტორებისაგან. ნაწილობრივ φx - ზე (φy -ზე) დამუხრუჭების

დროს თვლის სიჩქარე, აგრეთვე თვით ელასტური თვლის თვისებები.

φ – S დიაგრამიდან, ფარდობითი სრიალი:

( დ თ )

ავტომობილის სიჩქარე, მამუხრუჭებელი თვლის კუთხური სიჩქარე - თვლის თავისუფალი

რადიუსი.

დამ

ამ ფარდობას უწოდებენ აგრეთვე ხვედრით სამუხრუჭო ძალას.

გრაფიკიდან ჩანს, რომ φx გარკვეულ მომენტში აქვს მაქსიმუმი.ფარდობითი სრიალის მაქსიმუმის

შესაბამის სიდიდეს, ეწოდება კრიტიკული ( კრ). საგზაო საფარველების უმრავლესობისთვის

კრ=0,1...0,3. ამ ზღვრებში φx აქვს შედარებით მაღალი მნიშვნელობა, რომელიც უზრუნველყოფს

ავტომობილის დამუხრუჭების დროს მდგრად მოძრაობას. გრაფიკიდან აგრეთვე ჩანს, რომ თვლის

იუზამდე დაყვანა ( ) φx და φy მნიშვნელოვნად მცირდება, შესაბამისად ავტომობილის

დამუხრუჭებისასდამუხრუჭების ეფექტურობაც, მდგრადობაც და მართვადობაც.გამოკვლევები

S

1 2 1

4

3

5

0,2

0,4

0,6

კრ

φ - S

დამოკიდებულება

1-მშრალი ასფალტი;

2-სველი ასფალტი;

3-სველი თოვლცვენა;

4-დატკეპნილი თოვლი;

5-ყინული

98

აჩვენებს , რომ φx და φyმცირდება დამუხრუჭების საწყისი სიჩქარისა და გვერდცდენის კოეფიციენტის

გადიდების დროს.

ABS ძირითადი ამოცანა არის დამუხრუჭების პროცესში თვლის ფარდობითი სრიალი მოკლე

დიაპაზონში კრ მახლობლობაში შენარჩუნდება. ამ შემთხვევაში დამუხრუჭების ოპტიმალური

მახასიათებლები უზრუნველყოფილი ხდება. ამ მიზნით აუცილებელია დამუხრუჭების პროცესში

ავტომატურად რეგულირებული იქნას თვლებთან მიყვანილი მამუხრუჭებელი (სამუხრუჭო) მომენტი!

კონსტრუქციებისგან დამოუკიდებლად ∀ ABS უნდა შეიცავდეს შემდეგ ელემენტებს:

მრიცხველები, რომელთაფუნქციები არის ინფორმაციების გაცემა, რეგულირების მიღებული

სისტემებისგან დამოკიდებულებით, როგორიცაა თვლის კუთხური სიჩქარისგან, მუხრუჭების

ამძრავში მუშა სხეულის წნევისგან, ავტომობილის შენელებისგან და ა.შ.

მართვის ბლოკი, ჩვეულებრივ ელექტრონული, სადაც შედის მრიცხველებისგან ინფორმაცია,

რომელიც დამუშავების შემდეგ გაცემს ბრძანებას შემსრულებელ მექანიზმებს.

შემსრულებელ მექანიზმები (წნევის მოდულატორები), რომლებიცმართვის ბლოკიდან შემოსული

ბრძანებისგან დამოკიდებულებით, თვლების მუხრუჭების ამძრავში ამაღლებსან მუდმივ დონეზე

შეინარჩუნებს წნევას.

ABS დახმარებითურთ თვლების დამუხრუჭების რეგულირების პროცესი ციკლურია.ეს

დამოკიდებულიათვით თვლის ინერციულობასთან, აგრეთვე ABS ელემენტებისგან. რეგულირების

ხარისხი ფასდება იმის მიხედვით რამდენად უზრუნველყოფს ABS თვლების სრიალს მოცემულ

ზღვრებში. წნევისციკლური ცდუნების დიდ ზღვრებში ირღვევა დამუხრუჭების დროს

კომფორტულობა (,,რწევა“), ხოლო ავტომობილის ელემენტები განიცდის დამატებით დატვირთვებს.

ABS მუშაობის ხარისხი დამოკიდებულია რეგულირების მიღებული პრინციპისგან

,,ფუნქციონირების ალგორითმის“-გან), აგრეთვე მთლანობაში სისტემის სწრაფქმედებისგან. ABS

ძირითადი თვისებაა მიესადაგოს დამუხრუჭების პირობების ცვლილებებთან (ადაპტურობა) და

პირველ რიგში, φx ცვლილებასთან დამუხრუწებისას.

გრაფიკი 2

ეს დამოკიდებულება განსხვავდება φ – S - გან მხოლოდ მასშტაბით, რამდენადაც დφ ( დ

თვლის დინამური რადიუსი); დ .

მუხრუჭის სატერფულზე დაწერა იწვევს სამუხრუჭო კმომენტის ზრდას (უბანი0-1). მთელ ამ

უბანზე დ , რაც იწვევს თვლის შენელებას. თანამდევი ფარდობითი სრიალის თანხლებით.

განსაკუთრებით სწრაფი შენელება იზრდება 1-2 უბანზე, სადაც დ სხვაობა მკვეთრად იზრდება

შემცირების შედეგად, ხოლო შენელება პირდაპირპროპორციულია ამ სხვაობის

დ თვ დ თ

S კრ O

დ

1

4

3 თვ დ თვ დამ

ფართოდ გავრცელებულია დამუხრუჭებული თვლის

შენელების მიხედვით ფუნქციონირების ალგორითმი. ამ

მეთოდით განვიხილოთ ABS მუშაობის პროცესი.

დამუხრუჭებული თვლის მოძრაობას აქვს სახე:

თვ თვლის ინერციის მომენტი, დ თვ დ თვ

-

თვლის კუთხური შენალება დამ _ მამუხრუჭებელი

მექანიზმით შექმნილი მომენტი, - მომენტი,

შესაძლებელი გზის ზედაპირთან ჩაჭიდებიდან.

ამ განტოლების გამოყენებით, შეიძლება აგებული

იქნას შენელების მიხედვით ABS მუშაობის პროცესის

გრაფიკი (2). გრაფიკზე დატანილია შემდეგი

დამოკიდებულებები: ;

2 დ

99

შენელების მკვეთრი ზრდა მოწმობს იმის შესახებ, რომფარდობითი სრიალი გახდა კრ რამდენადმე

მეტი ეს საფუძველი ხდება ბლოკის მიერ მუხრუჭების ამძრავში წნევის შემცირებაზე ბრძანების

მიცემისთვის 2 წერტილში. 2 წერტილი შეესაბამება პირველ ბრძანებას (,,დაყენება“). მიცემული

ბრძანების მიხედვით დამ მცირდება და 3 წერტილში ტოლი ხდება : დამ , ხოლო შენელება

დ თვ 0. შენელების ნულოვანი მნიშვნელობა ემსახურება მეორე ,,დაყენება“-ს, რომლის მიხედვითაც

მართვის ბლოკი აძლევს მოდულატორსბრძანებას მუხრუჭის ამძრავში მუდმივი წნევის შენარჩუნების

შესახებ და შესაბამისად - დ მუდმივ მამუხრუჭებელ მომენტის ამ ფაზაში დ და

დ თვ დამ თ , რაც იგივეა დ თვ იცვლის ნიშანს და თვალი იწყებს აჩქარებას. აჩქარების

მაქსიმალური მნიშვნელობა შეესაბამება დამ მაქსიმალურ სხვაობას,რაც აქვს ადგილი 4

წერტილში, მესამე ,,დაყენება“. 4 წერტილში მართვის ბლოკი მოდულატორს აძლევს ბრძანებას

მუხრუჭის ამძრავში წნევის გადიდებაზე და აღწერილი ციკლი განმეორდება, საფუძველს იძლევა

ფარდობითი სრიალი შენარჩუნებული იქნას φx,, φy მაღალი მნიშვნელობების ინტერვალში.

ABS მუშაობის პროცესი შეიძლება მოხდეს ორ ან სამფაზიანი ციკლით. ორფაზიანი ციკლის დროს:

პირველი ფაზა- -წნევის მომატება, მეორე ფაზა- წნევის ვარდნა. სამფაზიანის დროს პირველი ფაზა-

წნევის მომატება; მეორე ფაზა- წნევის ვარდნა; მესამე ფაზა- წნევის შენარჩუნება მუდმივ დონეზე.

შენელების მიხედვით სამფაზიანი ციკლის ალგორითმი, რომლის უპირატესობად ითვლება მუშა

სხეულის ნაკლები ხარჯი (მაგალითად შეკუმშული ჰაერის), მაგრამ თვით მოდულატორი მიიღება

შედარებით რთული, ვიდრე ორფაზიანი ციკლის დროს. ბლოკ-სქემა ასახავს აღწერილი ალგორითმის

ელექტრონულ მართვას.

ABS - ბლოკ-სქემა

თვლის მრიცხველი

რხევების გარდამქმნელი

დ თვ დ თვ

დიფერენციატორი დ თვ

სიჩქარეთა კორექტორი,V

ლოგიკური ბლოკი

,,დაყენება“ + მაქს ლოგიკური ბლოკი

,,დაყენება“ მაქს და ε 0

გამაძლიერებელი გამაძლიერებელი

მოდულატორი

მამუხრუჭებელი

მექანიზმი

დ თ

100

სამუხრუჭო დოლი - დოლური მუხრუჭის მბრუნავი ნაწილი, ერთის მხვრივ მიმღებია დოლსა

და სამუხრუჭო შუასადებებს შორის წარმოქმნილი ხახუნის ძალების და მეორეს მხვრივ მათი

თვლების დისკოზე გადამცემი. სამუხრუჭო დოლი დამუხრუჭების დროს სამუხრუჭო შუასადებებში

იმავდროულად გარემომცველ ჰაერში გამოაცლის სითბოს. სამუხრუჭო დოლის კონსტრუქციებში

გათვალისწინებულია განივი წიბოები მისი სწრაფი გაგრილებისთვის, რამეთუ ზედმეტად მაღალი

ტემპერატურის დროს სამუხრუჭო შუასადებსა და სამუხრუჭო დოლის ზედაპირს შორის ხახუნის

კოეფიციენტი მნიშვნელოვნად მცირდება. სამუხრუჭო დოლის ღია ნაწილისკენ განივი წიბოები

ემსახურება მისი ტემპერატურული გაფართოების შემცირებისთვის. რამდენადაც ავტომობილის

რეცსვის დროს წყალი (შეიძლება) შეძლებს სამუხრუჭო დოლში შეღწევას, დაბალი სიჩქარით

მოძრაობის დროს, მუხრუჭები მოქმედებაში მოვიდეს (წამუხრუჭდეს), იმისთვის რომ ისინი

გაცხელდეს, და ასეთი სახით, გამოსწორდეს სინოტივის ნარჩენები.

სამუხრუჭო მილსადენები - არანაკერიანი მილები (მაგალითად, ლითონის ან სპილენძისგან),

რომლებითაც სამუხრუჭო სითხის წნევა გადაეცემა თვლების მუხრუჭის მექანიზმებთან. საფარველით

დაფარული რბილი სამუხრუჭო შლანგებისგან განსხვავებით სამუხრუჭო მილსადენები თავისთავად

წარმოადგენს ხისტ მილებს. იმისათვის, რომ ძარას ვიბრაციისა და დეფორმაციების შედეგად

მწყობრიდან გამოსვლა გამორიცხული იქნას სამუხრუჭო მილსადენები მიმაგრებული უნდა იყოს

მოკლე მანძილებით (დაახლოებით 50 სმ).

დამაგრების ადგილებში მილსადენები აუცილებლად დაცული უნდა იქნას რბილი შუასადებებით

იმისთვის, რომ დამაგრების ადგილებში აღკვეთილი იქნას მილსადენების ,,მირეცხვა“. მილსადენების

შეერთების დროს აუცილებელია ქიმის (მილტუჩის) ზედაპირები დასველდეს სამუხრუჭო სითხის

წვეთებით. უსაფრთხოების მოსაზრებებით მილსადენების შეერთებათა ბოლოებში რჩილვა ან

შედუღება არ შეიძლება.

სამუხრუჭო სითხე - სითხე, შემდგარი მაღალ ტემპერატურებზე ადუღებული სპირტებისა და

მინერალური კომპონენტებისგან, რომელიც გამოყენებულია ავტომობილების (მსუბუქი!)

ჰიდრავლური მუხრუჭების სისტემაში. სამუხრუჭო სითხე ატმოსფეროდან მუდმივად ღებულობს

ტენს. ამ მიზეზის გამო სამუხრუჭო სისტემაში ინტენსიური დამუხრუჭების დროს შეიძლება

ორთქლის საცობების წარმოქმნა, რომელთა გამოც მწყობრიდან შეიძლება გამოვიდეს მუხრუჭების

სისტემა (მუხრუჭის სატერფულზე ფეხის დაჭერის დროს მუხრუჭების სისტემაში წნევა არ გადაეცემა).

წყალი ამაღლებს სამუხღუჭო სითხის, კოროდირებულ ქმედებებს, რამეთუ, წინააღმდეგ შემთხვევაში

მუხრუჭების სისტემის მუშა ზედაპირების კოროზიის საშიშროება წარმოიქმნება. სამუხრუჭო სითხე

უნდა ინახებოდეს მინის ან თუნუქის ჰერმეტულად დახურულ რეზერვუარებში, რამეთუ სხვანაირად

ის გარემომცველი ჰაერიდან გამოყენებისთვის უვარგისი გახდება. რამდენადაც სამუხრუჭო სითხე

ზემოქმედებს რეზინის გამამკვრივებელ ელემენტებზე, მაშინ მსუბუქ ავტომობილებში საჭიროა

გამოყენებული იქნას ის სამუხრუჭო სითხე, რომელსაც რეკომენდირებს ქარხანა-დამამზადებელი.

წინაარმდეგ შემთხვევაში რეზინის გამამკვრივებელი ელემენტები შეიძლება გამოვიდეს მწყობრიდან,

რაც გამოიწვევს მუხრუჭების სისტემის მწყობრიდან გამოსვლას.

სამუხრუჭო შლანგები - ავტომობილის სავალ ნაწილში განლაგებული ხისტი სამუხრუჭო

მილსადენებისა და თვლების მამუხრუჭებელი ცილინდრების შემაერთებელი ელასტური მილაკები.

სამუხრუჭო შლანგებმა, ამას გარდა, უნდა გაუძლოს სამუხრუჭო სითხის მაღალ წნევას (12,0 მპა-მდე)

და ამ დროს ქონდეს ძალიან არადიდი გაჭიმვა იმისთვის, რომ სატერფულის თავისუფალი სვლა და

მუხრუჭების ამოქმედების დროები არადიდი დარჩეს. სამუხრუჭო შლანგებს უნდა ქონდეს

ავტომობილის ძარასა და თვლის დაკიდებას შორის გადადგილების კომპენსირების შესაძლებლობა,

სამუხრუჭო შლანგების გაჭიმვა ან გრეხა ურთიერთსაწინააღმდეგო ჩვენებებია (ეს უნდა იქნას

გათვალისწინებული აწყობის დროს). იმისთვის, რომ გამორიცხული იქნას შლანგების მონტაჟის დროს

გრეხითი დაძაბულობები, საჭიროა მათ ზედაპირზე დატანილი იქნას ზეთიანი წითელი ხაზი,

რომელიც მონტაჟის დროს არ უნდა დაიგრიხოს.

101

ახალი სამუხრუჭო შლანგების მონტაჟის შემდეგ შეერთებათა ადგილები საჭიროა დასველდეს

სამუხრუჭო სითხით და გამშრალდეს. მას შემდეგ რაც მუხრუჭების სისტემა გამოქაჩულია (ჰაერისგან

განთავისუფლებულია), საჭიროა რამდენიმეჯერ ძლიერად დაეჭიროს მუხრუჭის სატერფულზე.

ასეთი სახით შეერთებები შემოწმდება ჰერმეტულობაზე. სამუხრუჭო შლანგები დაცული უნდა იქნას

ზეთის მოხვედრისგან, შეზეთვის, აგრეთვე წარეცხვისგან.

5 წლის შემდეგ სამუხრუჭო შლანგები, კიდეც, რომ არ ქონდეთ შესამჩნევი დეფექტები

რეკომენდებულია ახლით შეიცვალოს (ახალ შლანგებში ყურადღება მიექცეს მათ სიგრძეს), რამეთუ

ძველი სამუხრუჭო შლანგები ამ ვადის ამოწურვის შემდეგ მტვრევადი (არამტკიცე) ხდება, ხოლო

დაძველების ამ მდგომარეობის გარეგნულად განსაზღვრა ძნელია. თუ სამუხრუჭო შლანგებში

არაჰერმეტულობა შეიქმნება, მწყობრიდან გამოსული შლანგი დაუყოვნებლივ შეიცვალოს ახლით.

სამუხრუჭო შლანგები საჭიროა შემოწმდეს შესაძლებელ გაცვეთილობათა, გარსის მთლიანობის

რღვევის არსებობაზე (უწინარეს ყოვლისა თვლების მარჯვნივ ან მარცხვნივ სრული მობრუნების

დროს შესაძლო შეხებათა ადგილებში, აგრეთვე ამორტიზატორების ზონაში),

სამუხრუჭო შუასადები - ლითონური და მინერალური ნივთიერებებისგან, და აგრეთვე

ხელოვნური წარმოქმნის ორგანული ნივთიერებებისგან შემცველი თვლის მუხრუჭის ფრიქციული

მასალისგან დამზადებული დეტალი, ფრიქციული მასალები უმრავლეს შემთხვევაში, ხშირად

გამოიყენება, ასბესტის და ლითონის ძაფები სპეციალურად თვლების მუხრუჭებისთვის იქმნება

მუხრუჭების დისკოსა და დოლების მასალების თვისებათა (მახასიათებლების) გათვალისწინებით.

ამიტომ მუხრუჭების შუასადებების შეცვლის დროს გამოყენებული იყოს მხოლოდ ისინი, რომლებიც

მითითებულია ქარხანა-დამამზადებლის მიერ. შუასადებების შეცვლის დროს ერთდროულად

იცვლება ავტომობილის წინა ან უკანა თვლების მუხრუჭების ორივე შუასადებები, რათა

გამორიცხული იყოს ავტომობილის გვერდცდენა შუასადებების ცვეთის განსხვავებული ხარისხის

გამო დამუხრუჭების უთანაბრობის შედეგად. ამასთან საჭიროა შუასადებები შეიცვალოს სამუხრუჭო

ხუნდებითურთ კომპლექტში, რამეთუ შუასადებები მიწებებულია ხუნდებთან (შუასადებების

შესაძლო ნარჩენი სისქე 1 მმ). ხუნდებთან მიმოქლონებული შუასადებების დროს უკანასკნელების

შეცვლა მოხდეს ადრე (შუასადების მოქლონის თავამდე წარეცხვას არ დალოდებით).

სამუხრუჭო ძალა - ავტომობილის მოძრაობის სიჩქარის შენელებისთვის აუცილებელი

ძალების მდგენელი. სამუხრუჭო ძალა დამუხრუჭებული თვლის სალტიდან გზის ზედაპირს

გადაეცემა და მოქმედებს ავტომობილის მოძრაობის საწინააღმდეგო მიმართულებით

(იხ.დამუხრუჭება). მუხრუჭის სატერფულზე ფეხის დაჭერისას (წარმოიდგინეთ სატერფულის ქვეშ

კვერცხი!) ძალიან მთავარია სამუხრუჭო ძალის სწორი დოზირება, იმიტომ, რომ შესამჩნევად დიდი

სამუხრუჭო ძალის დროს თვლების ბლოკირების შედეგად თვლების გზასთან ჩაჭიდება მკვეთრად

მცირდება (ამ დროს გორვის ხახუნი გადადის სრიალის ხახუნში და, როგორც შედეგი, წარმოიქმნება

იუზი - ბლოკირებული თვლებით ავტომობილის სრიალი).

სახიფათო დამუხრუჭებისგან და საგზაო-სატრანსპორტო შემთხვევისგან გაცლის მიზნით

აუცილებელია საგზაო საფარველის მდგომარეობას და სატრანსპორტო სიტუაციას ავტომობილის

სიჩქარე მუდმივად შეეფარდოს (იხ.სამუხრუჭო გზა).

სამუხრუჭო ხუნდები - იხ. დოლური მუხრუჭი.

13.მზიდი სისტემა. ძარა. ჩარჩო. ძარა და კაბინა[2.გვ.263-267];[1.გვ,97-100].

ძარა - ავტომობილის ნაწილი მგზავრების (მსუბუქი ავტომობილი, ავტობუსი) ან ტვირთების

(სატვირთო ავტომობილი) განლაგებისთვის. მსუბუქი ავტომობილში ძარა შეიძლება იყოს

(ლიმუზინი, კუპე), ნაწილობრივ გასახსნელი სახურავითურთ (კაბრიოლეტი), ღია (როდსტერი,

კიუბელვაგონი). მზიდი ძარებისთვის ლითონისგან დამზადებული ძარას გაძლიერებული ქვედა

ნაწილი ასრულებს ჩარჩოს ფუნქციას. ფურცლოვანი ლითონისგან (ან ნაწილობრივ პლასტიკისგან)

ძარას შეფერადებული ნაწილი აგრეთვე შიგა ზედაპირები საჭიროებს ფაქიზ მოვლას.

ძარას ძრო - ავტომობილის ძარას ქვედა ნაწილი (თვლებსზედა გარცმის ჩათვლით). ძრო

მოგეზილია გზის ზედაპირიდან ჭუჭყის, წყლის ზემოქმედებისთვის, აგრეთვე სხვადასხვა მკვრივი

102

საგნების დარტყმებისთვის (მაგალითად, მცირე ქვების) და საჭიროა ამისათვის მზრუნველობითი

მოვლა. აუცილებელია მოხდეს ძარას ძროს რეგულარული (გარეცხვა) გაწმენდა (იხ. ავტომობილის

გარეცხვა), განსაკუთრებით ზამთრის პერიოდში, ჭუჭყის მოშორებისათვის, აგრეთვე ძარას ნაკერებსა

და ჩაღრმავებებში გზის მომვლელი ქიმიური საშუალებების ნარჩენებისგან განთავისუფლების

მიზნით.

ანტიკოროზიული საფარველის დატანებული ფენა წლის განმავლობაში 1 – 2 - ჯერ უნდა

შემოწმდეს; წარმოქმნილი ნაკაწრები, ბზარები უნდა გადაიღებოს (ამ დროს ძროს ზედაპირი მშრალი

უნდა იყოს). კოროზიისგან იცავს მუხრუჭების მილსადენებისა და საჭის წევების ზედაპირებზე

ანტიკოროზიული საშუალებების დაფრქვევა (იხ. საჭით მართვა).

ჩარჩო - ავტომობილის შასის კონსტრუქციული ელემენტი, რომელიც ღებულობს ყველა დატვირ-

თვებს და თავისთავზე ზიდავს ავტომობილის ძირითად აგრეგატებს და კვანძებს. ჩარჩოზე მაგრდება

ძრავა, ტრანსმისიის, დაკიდების და ა. შ. აგრეგატები.

მსუბუქ ავტომობილებს, როგორც წესი აქვს უჩარჩო (მზიდი ძარა) კონსტრუქცია. მზიდი

ელემენტის ხარისხში გამოყენებულია ძარას გაძლიერებული ფუძე. ასეთი კონსტრუქციით ძარას მასა

მცირდება და მისი პასიური უსაფრთხოება მაღლდება.

შასი - სატრანსპორტო საშუალების ნაწილი, რომელშიც შედის ტრანსმისია, სავალი ნაწილი

(მზიდი სისტემა, ხიდები, დაკიდება, თვლები) და მართვის სისტემები (საჭით მართვა და მუხრუჭების

სისტემები).

მოძრაობის უსაფრთხოების და საექსპლოატაციო საიმედოობის უზრუნველყოფისთვის შასის

ყველა შემადგენელი ნაწილების პერიოდული შემოწმება და მომსახურება აუცილებელია. შასის

შემადგენელი ნაწილების შემოწმებისა და მომსახურების მითითებები მოცემულია ავტომობილის

ტექმომსახურების შესახებ რეკომენდაციებში.

შასის უწესივრობათა მიზეზები და მათი გამოსწორების ხერხები


წინა თვლების ცემა

ავტომობილი ,,მიყავს“

გვერდით

ძარას გადახრა

ძარს ხანგრძლივი რხევები

საჭის თვლის გადიდებული

თავისუფალი სვლა

საჭის თვლის მძიმედ

ბრუნვა

არასწორი ღრეჩო წინა თვლების საკისრებში,

თვლების დისბალანსი

წინა თვლების არასწორი დაყენება

თვლის დამაგრების მოსუსტება

სალტეებში არასწორი წნევა


რესორები გატეხილია

ამორტიზატორები გაუმართავია

ჭიასა და ბურთულას შორის მოდების

არასწორი ღრეჩო

საჭის ტრაპეციის სახსრებში ფოლხვა

სალტეებში არასწორი წნევა


ჭიასა და ბურთულას შორის მოდების

არასწორი ღრეჩო

გაუმართავია სფერული სახსარი

მოიჭიროს დამაგრებები

დარეგულირდეს საკისრის ღრეჩო

გაკეთდეს თვლის ბალანსირება

მოხდეს წინა თვლების ნახარის და

შეყრის სწორად დაყენება

ტექმომსახურების სადგურებში

დამაგრება მოიჭიროს

დადგინდეს სალტეებში სწორი წნევა




შეცვალოს რესორ(ებ)ი

,, ამორტიზატორი

დარეგულირდეს ჭიასა და

ბურთულას შორის მოდების ღრეჩო

შეიცვალოს სახსრები

მივიდეს მოთხოვნილ სიდიდემდე

ჰაერის წნევა სალტეებში




დარეგულირდეს ღრეჩო

შეცვალოს გაუმართავი სახსარი


სპეციალიზებული მოძრავი შემადგენლობა.დანიშნულება. სპეციალიზებული მოძრავი

შემადგენლობის ძირითადი სახეები. ავტომობილები და ავტომატარებლები-

თვითმცლელები.ავტომობილები და ავტომატარებლები-ცისტერნები.ფურგონები. რეფრიჟერატორები.

103

ავტომატარებლები გრძელზომიანი და მძიმეწონიანი ტვირთებისათვის. ავტომობილები-

თვითდამტვირთავები. მრავალგოლიანი ავტომატარებლები [1.გვ. 90-94]; [4.გვ.205-206]; [5.გვ.25-29]

ავტომატარებელი - სატრანსპორტო საშუალება, შედგენილი ავტომობილ-საწევარისა (აქტიური

რგოლი) და მისით ბუქსირებული მისაბმელები და/ან ნახევარმისაბმელები (პასიური

სპეციალიზებული მოძრავი შემადგენლობა - ავტომობილები და ავტომატარებლები

(სპეციალური დამთვირთავ-გადმომტვირთავი მოწყობილობებით აღჭურვილნი) სპეციფიკურ საგზაო

და კლიმატურ პირობებში განსაზღვრული ტვირთების გადაზიდვისათვის. სპეციალიზებულ მოძრავ

შემადგენლობებს მიეკუთვნება შემდეგი ტიპის ავტომობილები და ავტომატარებლები: თვითსაც-

ლელები, თვითდამტვირთავები, ფურგონები ცისტერნები, მილსაზიდარები, ტყესაზიდარები,

აგრეთვე სატრანსპორტო საშუალებები სამშენებლო კონსტრუქციების, სასოფლო-სამეურნეო

წარმოების ტვირთების გადაზიდვისათვის და სხვა.

სრული მასა - ავტომობილის საკუთარი მასისა და მის მიერ გადაზიდული ტვირთის ან

მგზავრების მასების ჯამი, გაზომილი კილოგრამებში.

ტრანსპორტი - მატერილური წარმოების სფერო თავისთავში შემცველი მოძრავი შენადგენლო-

ბ(ებ)ის, წარმოებ(ებ)ის და შეტყობინებათა გზების, დაკავშირებული ხალხისა და ტვირთის

გადაადგილებასთან; სახალხო მეურნეობის ერთერთი ძირითადი დარგი.

14. მეორე რეიტინგული შეფასება

15. ელექტრული მოძრავი შემადგენლობის დაშვება და მოძრაობის რეგულირება. ელექტრული

მოძრავი შემადგენლობის სამუხრუჭო მახასიათბლები. მატარებლის მოძრაობაზე დახარჯული ენერგია.

წევის მანქანები კონსტრუქციული შეზღუდვები. წევისა და დამუხრუჭების შეძღუდვები. ელექტრული

მოძრავი შემადგენლობის წევის ძალია და მუხრუჭების სფეროს რეგულირება. წევის ქვესადგურები:

რკინიგზის ტრანსპორტი, მეტროპოლიტენი და საქალაქო ტრანსპორტი[5.გვ.32-87]

ლიტერატურა

1. აბაშიძე ი. ავტომობილის მოწყობილობის დაპროგრამებული დავალებები. 2004

2. Вышняков Н. Н. и др. Автомобилъ Основы конструкций. 1986

3. მახალდიანი ვ. შიგაწვის ძრავების თეირია. თბილისი-1977

4. სამრგოლიანი ავტომატარებლები 1997

5. ი.აბაშიძე საგზაო მოძრაობის წესები, ავტომობილი მოძრაობაში და უსაფრთხო მართვის

საფუძვლები 2011

6. ი. აბაშიძე ავტომობილი ა-დან ჰაე-მდე. ხელნაწერი, ელექტრონული ვერსია. 2013

სალექციო კურსი)...ლილვის დაბალ ბრუნთა...

Documents

Transcript of სალექციო კურსი)...ლილვის დაბალ ბრუნთა...