Ferezecilik 39 Sayfa

7/31/2019 Ferezecilik 39 Sayfa

http://slidepdf.com/reader/full/ferezecilik-39-sayfa 1/43

FEREZECİLİ

K



FREZECİLİK:

Freze tezgahının tanıtımı:Freze tezgahları, birçok kesici ağzı bulunan ve ekseni etrafında dönen bir

aletin, doğrusal ilerleme hareketiyle altından geçen iş parçasından talaş

kaldırarak çalışan genel iş tezgahları grubuna girerler.Çevresinde çok sayıda kesici ağzı bulunan silindirik bir aletin, dönme

hareketine karşılık iş parçasının ilerlemesiyle talaş kaldırmaya freze etmedenir.

Yaptığı işler:Freze tezgahlarında pek çok çeşitli işler yapılabilmektedir. Örneğin;

düzlem yüzeyler, çeşitli eğrilikteki yüzeyler (kamlar ve kavisler), faturalıyüzeyler, çeşitli profilde kanallar, silindirik iç ve dış yüzeyler, vidalar, dişli

çarklar, düzgün olmıyan yüzeyler v.b. işlemler, gerektiği kadar hassasiyetteve seri olarak yapılabilir.



.

Freze tezgahlarının çeşitleri:

Yatay freze tezgahları:şekilde modern bir yatay freze tezgahı görülmektedir.

Bunlar, tek tek işlenen parçaların yapımında olduğu kadarseri imalat için de uygundurlar.

Tezgah tablası el ile yahut otomatik olarak, boyuna veenine ilerleme hareketi alabilir. Elektrik motorunun hareketi,

hız kutusu vasıtasiyle, freze malafasına iletilir. Malafa çeşitlidevir sayılarında çalıştırılabilir.

Büyük tip freze tezgahiannda. tablanın hareketi için deayrı bir elektrik motoru bulunur.

Bu tezgahlar, font ve çelik gibi çok kullanılanmalzemelerden başka, hafif madenleri de en İyi şartlar



altında işleyebilmeleri için yüksek devir sağlıyacak durumdayapılmışlardır.

Düşey freze tezgahları:Bir düşey freze tezgahı görülmektedir. Bu tezgahlarda,

freze çakısının ekseni dik durumda olmak üzere parçalarişlenebildiğı gibi başlığıdönebilenlerde de istenen herhangi bir açı altında işlenmesimümkündür.

Bu tezgahların da tablası, el ile yahut otomatik olarakboyuna ve enine ilerleme hareketleri alabilir.

Başlıkta takılı bulunan malafa, hız kutusu yardımı ile çeşitlidevirlerde çalışabilir. Bronz, pirinç ve hafif malzemeleriişlemek için yüksek devirlerdeçalışabilecek şekilde yapılmış olmaları, kullanılma alanlarınıgenişletmiştir.

Tezgahlardan daha iyi şartlar altında faydalanabilmek için,yatay ve düşey freze tezgahları birleştirilmiş ve daha uyguntezgahlar meydana getirilmiştir.

Üniversel freze tezgahları:

Yatay ve düşey freze tezgahlarının yerine her ikisinin işiniyapabilecek nitelikte olan tezgahlardır .Özellikle tablanın sağa veya sola 450 döndürülerek, sağ

veya sol helislerin otomatik şekilde açılması, bu tezgahlarınbelli başlı özelliklerini oluşturur. Derece böiüntülü bir plakayardımı ite eğiklik konumu kolaylıkla tesbit edilir.

p on u on

1



Üniversel freze tezgahı Freze

tezgahı gövdesiTablanın boyuna ve enine hareketi, el île veya otomatik olarak temin

edilir. Malafanın çeşitli devirlerde çalışması için hız kutusundan yararlanılır

Kopya freze tezgahları;Kopya freze tezgahının özelliği freze çakısının bir şablon veya mastar

kalıbını özel bir pimle izlemesidir. Pimin şablon üzerinde izlediği doğrusalve eğrisel yolların aynını freze çakısı iş parçası üzerinde tekrarlayarak işler.

Dikiş makinası, silah ve çeşitli makina parçaları gibi küçük ve biçimidüzgün olmayan işler için kopya freze tezgahlarından yararlanılır. İşlenecek farklı malzemelere ve freze çakısı ölçülerine göre, tezgah miline değişik devirler verilebilir. Bu iki mil yardımı ile kaba ve ince talaşlar kaldırılabilir.

Freze tezgahının önemli kısım ve parçaları:

Gövde: Gövde, freze tezgahının esas kısmını oluşturur. Fonttan yapılırlar. İçlerinehareket iletme tertibatları yerleştirilir. Büyük iş parçalarının işlenmesineimkan verecek dayanılıktadırlar .

Tabla: bağlanabilmesi için T kanalları açılmıştır . Alt tarafına, araba üzerindekihareketini sağlayabilmesi için kırlangıç k Konsol üzerinde ileri geri hareketeden uzun bir tabla olup fonttan yapılmış ve düzgün olarak işlenmiştir.



Üstüne iş parçalarının veya freze yardımcı aygıtlarının uyruğu kanalaçılmıştır.

Araba:Freze tezgahlarının enine hareketini sağlayan kısımdır. Üniversel freze

tezgahlarının arabaları iki parçalıdır. Bu nedenle, tablanın sağa ve sola45°ye kadar döndürülmesi mümkün olur.

Konsol:Konsol, üzerinde arabayı ve tablayı taşır. Fonttan yapılır. Dik doğrultuda

aşağı yukarı hareket eder.

Yardımcı parçalar:



Divizör:Freze tezgahının en Önemli yardımcı parçasıdır. Üzerine bağlanan iş

parçalarının çevre ve alınları üzerine eşit aralıklı veya özel olarak da eşitaralıklı olmayan bölümlerin yapılmasını sağlar. Herhangi bir açıya göre

döndürülebilecek durumda yapılırlar .Başlık:

Özel şekilde hazırlanmış olan başlıklar, gövdeye bağlanarak frezetezgahının iş kapasitesini yükseltir. Döner tabla: Döner tabla freze tezgahının değerli araçlarından biridir. Bir sonsuz vidave çark sistemi ile 360° döndürülebilir. Küçük boyda olanlar elledöndürülürlerse de, büyük olanlar tezgahta hız kutusundan hareket alarak otomatik olarak döndürülürler. Yuvarlak tablasınn uzerine, bağlama

İşlemlerinin yapılabilmesi için T kanalları açılmıştır. Tablanın ortasında bulunan büyük delik merkezî bağlamalarda kullanılır. Freze tezgahınıntablasına bağlanabilmesi için uygun yerleri vardır. Malafa yatakları:

Malafanın eğitmeden ve sarsıntısız çalışmasını sağlarlar. Bir frezetezgahında iki yatak bulunur.

Malafalar: Üzerinde frezenin takılarak bağlandığı bir mildir. Bunlar çeşitli tip ve

biçimlerde yapılırlar. Normlaştırılmış olan bu millerin üzerlerinde Özel bile-

zikler vardır .Uzun malafaların uzerine, boyunca bir kama kanalı açılmıştır.Frezeyi tesbit etmek için bir kama bu kanala yerleştirilir.

Malafa ucundaki konik kısım, bunların düzgün olarak fenek miline bağlanmalarım sağlar.

Her tezgahta çeşitli boy ve sayıda bulunan malafaların çapları genellikle;16, 22; 27, 32, 40 mm. yahut 22, 27, 32, 40, 50 mm. seriler halindedir.Boyları kısa olan malafalar doğrudan doğruya fener miline bağlanırlar.

Freze tezgahının çalıştırılması:

harekett e önce konsol tesbit kolu gevşetilmelidir. Düşey hareket elle Frezetezgahlarının, enine, boyuna ve düşey hareketleri elle veya otomatik olarak yapılır. Bazı tezgahtarda hareketler hidrolik olarak sağlanır. Her frezeninkumanda kollarının yerleri değişiktir. Fakat hepsi de birbirine çok benzer.Freze tezgahları çalıştırılmadan önce, elle veya otomatik olarak bazıkontrolların yapılması gerekir. Freze mili hareket ettirilmeden önce sırası ileyapılması gerekli işlemler şunlardır:



— Freze milinin dakikadaki devir sayısı, tezgahın gövdesi üzerindeki kollarıuygun konumlara getirmek suretiyle sağlanır. Modern freze tezgahlarınıngövdeleri üzerinde işlenecek malzeme cinsine ve freze çapma göre, devir sayılarını gösteren çizelgeler vardır.

--- İş parçasının konumu ve talaş derinliği, konsolun yükseltilmesi veyaalçaltılması ile düzenlenir. Düşey ilerleme için bir el tekerinden veya koldanyararlanılır. Düşey sağlandığı gibi, bazı tezgahlarda otomatik olarak sağlanır. Freze el tekerleri veya kolları üzerinde mikrometrik bilezikler

bulunur.--- Enine hareket için, enine ilerletme el tekerinden yararlanılır. Buayarlama, iş parçasını frezenin altında istenen konuma getirmek için yapılır.Bazı tezgahlarda enine ilerleme otomatik olarak sağlanır.--- Tablanın boyuna hareketini sağlamak için, tabla el tekerinden

faydalanılır. Freze tezgahlarının çoğunda, tabla milinin iki ucunda, eltekerinin takılacağı yer bulunur. Tablanın hareketi otomatik olarak dasağlanır.--- Freze tezgahlarının bir kısmında tablaya herhangi bir yönde hızlı ilerlemeveren bir hareket kolu bulunur. Bu kol, tablayı çok kısa bir zamanda istenenkonuma getirmek için kullanılır. Tablanın bu hızlı hareketi, genellikle, talaşkaldırma işi bittiği anda, tekrar başlangıç konumuna getirmek için uygulanır.

FREZEDE GÜVENLİ ÇALIŞMAFreze tezgahlarında iş kazaları ve bunlara karşı güvenlik tedbirleri:

Freze tezgahını kullananlar, aşağıda sıralanan güvenlik tedbirlerini de iyiÖğrenmeli ve bunlara uygun hareket etmelidirler:--- Tezgahı kullanmayı öğrenmeden, çalıştırmaya kalkışılmamalıdır. Bu

bilgiye sahip olmak, bir kaza anında tezgahı derhal durdurabilmek bakımından Önemlidir.--- Bir kazaya meydan vermemek için, iş parçası güvenli bir şekilde

bağlanmalıdır.--- Hareket halindeki tabla üzerine, eller konmamalı ve lezgah üzerineeğilinmemelidir.

--- Tezgah çalışırken, millerin devri asla değiştirilmemelidir.--- Hareket halindeki freze çakılarından elleri korumalıdır.--- Tezgah ana motoru çalışırken malafa somunu asla gevşetilipsıkılmamalıdır.--- Dönen freze çakışı üzerinden el uzatılmamalıdır.--- Uygun olmayan anahtar ve diğer avadanlıklar kullanılmamalıdır.



--- Büyük anahtarları kullanırken dengeli durulmalıdır. Anahlarn kaymasıveya somun gevşemesi kazaya sebep olabilir.--- Freze çakısı dönerken, iş parçasını yerleştirmeye, ayarlamaya, Ölçme vekontrola kalkışılmamalıdır.

--- Dönen freze çakısından üstüpü ve bezleri uzakta tutmalı, bunların yerine bir fırçadan yararlanmalıdır.--- Freze çakısı çalışırken, talaşları el veya parmakla temizlemeyekalkışılmamalıdır.--- İnce testere frezeleri kullanılırken, iş parçasının esnemediğinden emir olunmalıdır. Kırılan testere freze bir kazaya sebep olabilir.--- Freze çakısı dönerken, tezgah basından ayrılmamalıdır.

--- Parmak ve alın frezelerini çıkarırken bir bez kullanılmalıdır. Böyleceellerin kesilmesi önlenir,

--- Uygun iş elbisesi giyilmelidir,--- Tezgahta iş bitince, otomatik ilerleme kolları boşa alınmalıdır.--- Başka birisinin tezgahı çalıştırıp durdurmasına izin verilmemelidir .

FREZEDE KESME HIZI VE İLERLEME

Frezede kesme hızı hesabı ve devir sayısının tayini:

Kesme hızı:Bir freze çakısının kesme hızı çevresindeki bir noktanın dakikada metre

cinsinden aldığı yola denir. Yani, iş parçasından normal şartlar altında bir dakikada çıkarılan talaşın boyudur.

Kesme hızı: V = Pi.D.N/IOOO formülü ile bulunur Bu formülde:V = Kesme hızı m/dak. olarak.D = Kullanılan freze çakısının çapı mm, olarak.

N = Devir sayısı dev./dak. olarak.Örnek: 60 mm. çaplı seri çelik bir freze çakışı ile çelik döküm bir

malzeme kaba olarak işlenecektir. Freze tezgahı 117 dev./dak. ile çalıştığınagöre, kesme hızı ne olmalıdır?

Çözüm: V = Pi.D.N/1000 = 3,14 . 60 . 117/1000 = 2204,28/100 V =22,04 m/dak. bulunur.



Kesme hızı, daha ziyade hazır çizelgelerden alınır. işlenen malzemenincinsi ve freze çakısının yapıldığı malzemeye göre hazırlanmış kesme hızıdeğerleri çizelge de verilmiştir.

işlenen malzeme ; Freze çakışınsın yapıldığı malzeme:Aletçeliği

Seri çelik Sert maden

Kabatalaş

incetalaş

KabaTalaş

İncetalaş

Kaba talaş İnce talaş

Çelik:34 ve 42 lik ........

50 lik.......60 lik.....70 lik......

85 lik.....Çelik döküm .....Krom nikel çeliği . . Krommolipten çeliği Krom vanadyum• Alet çeliği .......

Demir:Font ..........Maleabl font......

Sert font .........

Bakır alaşımları : Bakır ..............Dökme pirinç .....Hadde pirinci .....Kızıl ..........Bronz...........Hafif maden alaşımları:Alüminyum ......Silumin ........

20181512

1012

----

----

15

12---

3838253820

12515

30 85(10

3026221815

18

---

----

22

18----

5656385630

200 2240 135

175

322826

22 18

22

15 12

26

1812

6262426232

25025

50150190

50 4438 3226 32

22

18

40 2818

90 9062 9050

37538 75250300

17515013011080

110

50 36

130

8050

300 300200 300150

1200 125

350 750750

230 200 180150 125 150

75

56

180 125 80

400 400 300400 200

2000 200 3001000 2000



Kesme hızları.

Devir sayısı:Freze çakısının dakikada yapacağı devir sayısını bulabilmek İçin,

formülden yararlanılır.V = Pi.D.N/1000 formülünden,Dakikadaki devir sayısı; N = IOOO.V/PI.D formülü île bulunur.örnek: Alet çeliğinden yapılmış bir iş parçası, çapı 90 mm. olan seri çelik

bir freze çakışı ile kaba olarak işlenecektir. Kesme hızı, 12m/dak. olarak alınır.

Bu bilinenlere göre, frezenin dakikadaki devir şayısını hesaplayınız.Çözüm: N = lOOO.V/Pi.D = 1000.12 / 3,14.90 = 400/9,42 N = 42,4dev./dak. bulunur.Bulunan devir sayısı tezgahta olmayabilir. Bu nedenle, tezgah, mevcut en

yakın devir sayışma ve freze çakısını korumak için de küçük olanaayarlanmalıdır.

Kesme hızı .m./dak.

Freze çakın çapları;

40 50 60 75 90 110 130 150 170 2006 48 38 32 26 21 17 15 13 11 1O8 64 51 42 34 28 23 20 17 15 1310 79 46 53 42 35 29 24 21 18 1612 96 76 64 51 42 35 29 25 22 1914 112 B9 74 60 50 40 34 30 26 2218 145 115 96 76 64 52 44 38 33 29 22 175 140 117 93 77 64 54 47 40 3526 210 165 140 no 9! 75 64 56 48 4230 240 190 160 128 105 B7 73 64 55 4835 280 225 135 150 125 100 . 58 74 64 5640 320 355 210 170 140 116 98 86 72 6445 360 287 240 190 160 130 110 95 82 7250 400 318 265 212 177 145 122 106 91 80



Devir sayıları

Kesme hızı ve freze çakısının çapma göre hazırlanmış olan devir sayılarıçizelgede görülmektedir. Abaklar yardımı ile devir sayısını bulma:Dakikadaki devir sayısı; freze çakısının ve işlenecek malzemenin özellikleri

ile, ilerleme miktanna göre elde edilir.Örnek: Diş sayısı 12 olan silindirik freze çakısı ile, çelik bir iş parçası

işlenecektir. İlerleme miktarı 120 mm./dak. alındığına göre, frezenin devir sayısı ne olur?

Çözüm: Freze çakısının özellikleri kısmında ve yatay eksen üzerindeki.diş sayılarında 12 bulunur. Buradan dik bir çizgi çizilerek silindirik frezeyigösteren çizgi kestirilir. Oradan, malzeme özelliklerine yatay bir çizgi çizilir ve çelik’e ait çizgi kestirilir. Buradan da aşağıya doğru dik bir çizgiçizilir.ilerleme miktarı olan 120 mm./dak., ait olduğu sütunda bulunur ve

buradan sola doğru bir yatay çizgi çizilir. Bu çizginin, bir önce çizilençizgiyi kestiği nokta işaretlenir. Bu nokta, freze için gerekli devir sayısınıverir. Devir sayışı da yaklaşık olarak 105 dev./dak. bulunur. Buna benzer abaklar, bir kısım tezgahların üzerinde de bulunur. Bunun kullanılmasıöğrenilerek bilinmeyen değerter buradan elde edilebilir .

İlerleme miktarının hesaplanması:Verimli talaş kaldırmak için, ilerlemenin uygun olarak teshili gerekir.

İlerleme, freze çakışı altından geçen iş parçasının hareket hızıdır.

Malzemeler:

Almfrewleri

Halimifrezeler

Karni ve Alnıdişli frezeler

PTTTMIC Frezeleri

BiçimFrezeleri

TestereFrezeler

Alüminyumyumuşakbronz 0,5588 0,4318 0,3302 0,2794 0,1524 0.1270OrtaBronz,

YumuşakfontDövmedemir,Orta fontOtomatçeliği. Sert

0/15720,38100,33020.2794

0,35560,3048-0,25400.2286

0.27940,22860,20320.1778

022860,2032G.15240.1270

0,12700.12700,10160.1016

0,1016 0,0.0762 0.0762



font °'o0,20karbonluçelik %

0,45karbonluçelik. 'Çelikdöküm.

0.2286 0.1778 0,1524 0,1270 0.0762 0,0762

A laf ı mi ıÇelikler :Orta 0.2032 0.1524 0,1270 0.1016 0,0762 0,0508Sert 0.1778 0.1270 0.1016 0,1016 0,0508 0,0508Çok sert 0.1270 0.1016 0,0762 0,0762 0,0508 0.0381

Alaşımlıalet çeliği

0.1524 0,1270 0,1016 0,0762 0,0508 0,0381

189

Seri çelik freze çakılarının har dişi için uygun olan ilerlememiktarları (Q mm.

Işlifn mrinma: AlIhMKrikfrw

Almfrewl

Kopma direnciBO kg/mm1

olan çelik

8 10

Kopma direnci

60 kg/mm2 olançelik

10 12

Kopma direnci40 kg/mm' olançelik

12 15

Font 22 28Pirinç 39 50



Alüminyum 61 75Silümin 65 80Elektron 70 85

Her kilowat güç için kaldırılacak Talaş miktarı (cm/dak ).

ilerleme, frezeleme şekline, malzeme cinsine, talaşderinliğine ve tezgah gücüne göre değişir.İlerleme miktarım,frezenin dönüşüne göre hesaplamak özel kesmeoranlarından dolay! zordur. Frezenin kaldırabileceği en büyüktalaş miktarı esas tutularak tezgahın gücü Ne işlenenmalzemenin cinsine göre gerekli ilerleme verilir.

Malzeme cinsine ve freze çakısına göre ilerlemeninhesaplanması:

İlerleme miktarı mm./dak. cinsiden aşağıdaki formülle

bulunur. ,S = f.Z.N Bu formülde:S == İlerleme miktarı, mm./dak.Z = Freze çakısının diş sayısı.f = Her diş için ilerleme miktarı mm.N = devir sayışı dev./dak.örnek: %0,20 karbonlu çeliği işlemek için 10 dişli bir alın

freze çakışı kullanılmaktadır. Frezenin devir sayısı 80dev./dak. olduğuna göre, ilerleme miktarım hesaplayınız.

Çözüm: S = f.Z.N f = (Çizelge: 34) ten, 0,2794 mm.olarak alınır. S = 0,2794.10.80 = 223,52 mm./dak. Bulunur

Malzeme cinsine, freze çakışma ve tezgah gücünegöre ilerleme miktarının hesaplanması:

1 kw. güç için tezgahın kaldırabileceği talaş miktarını M'ile, en büyük talaş miktarım M ile ve tezgah gücünü de G ilegösterirsek, formül: M = M'.G olarak yazılır.

Tezgahın her kw. gücü için, malzeme cinsine göre, M' talaş

miktarı Çizelgede verilmiştir. Freze tezgahı üzerinde devir sayısı ve ilerleme tabloları. Kesme derinliği a, Resmegenişliği de b otursa, ilerleme miktarı S aşağıdaki gibibulunur.

M = a.b.S/1000 cma./dak. Buradan. S » tOOO.M/a.bmm./dak. bulunur. örnek: 6 kw gücünde bulunan bir frezetezgahında, kopma direnci 60 kg ./mm2 olan çelik



işlenecektir. Silindİrik freze çakışı kullanılacağma ve kesmederinliği 4 mm., kesme genişliği 120mm. otduğuna göre,ilerleme miktarım hesaplayınız.

Çözüm: kopma direnci 60 kg./mm2, çelik ve silindirik freze

çakışı kullanitdığına göre, 1 kw- güç için talaş miktarı, M' =10 cmVdak. alınır.M = M'.G = 10.6 = 60 cm^./dak. S = İOOO.M/a.b =

1000,60/4.120S = 6000/48 = 125 mm./dak. bulunur. İlerleme miktarı, işparçasının bağlanış durumuna ve işlenen yüzeyin temizliğinebağlı olduğu için, bulunan değer arzuya göre değiştirilebilir.Kuvvetlice bağlanması mümkün olmayan iş parçası için, hemderinlik hem de ilerleme miktarı az alınmalıdır.

İlerleme miktarı, tezgah üzerinde bulunan tablodankolaylıkla bulunabilir. bir freze tezgahı üzerindebulunabilecek olan devir sayışı ve ilerleme tabloları aynızamanda büyütülmüş olarak gösterilmiştir. İstenilen devirsayışma ve ilerleme miktanna göre kollar döndürülereR birrakamın karşısına getirilir.

işlenen maliemc: Kesme sıvıları:Demir Solübl yağ-Karma yağ

Çelik, Dövme çelik Solüb! Yağ-Karma yağ Yumuşak çelik • Solübl yağ-Karma yağAlet çeliği Solübl yağ - Hayvansal yağ'Dökme çelik Solübl yağ-Karma yağDökme demir Kuru - Sol'.ıbl yağ

Temper döküm Kuru - Sodalı su-Solübl yağ.Alüminyum . Solübl yağ-Hayvansal yağ Madensel

yağ -KuruPirinç' Kuru- Solüb! yağBakır Kuru- Solübl yağBronz Solübl yağ-Madensel yağ

Hayvansal yağ - Kuru

Ivlikromatrik bilezikler Frezeleme işlenmiş kullanılan kesmesıvıları.



FREZE ÇAKILARIFreze çakılannın biçimterine göre tanıtılma ye

kullanıldığı yerler:Sllindirik frezeler:Bu frezelerin dişleri,çevre dış yüzeyi üzerindır. Bunlarla İş

parçalarının düzlem yüzeyleri işlenir. Vals frezeleri de denenbu kesici aletlerin çok çeşitleri vardır. Düz ve helis oluklularıolduğu gibi ince ve kaba talaş için olanları da bulunur. Helisoluklu frezelerde aynı anda birkaç diş kesme yaptığı için, düzoluklulara nazaran daha rahat ve sessiz keserler. da silindirikfrezeler görülmektedir.de de silindirik ve helis oluklu birfrezenin kısımları görülmektedir.

Kanal frezeleri:Kanal açmak veya mevcut kanalları genişletmek için

kullanılan bu frezeler de çeşitlidir. Bazı kanal frezelerininyalnız çevre yüzleri bazliarinin ae hem çevre hem de alınyüzleri keser .Alın yüzleri de kesen bu frezelerle açılankanalların yan yüzleri de temiz olur.

Alın f rezeleri:bu frezelerin, hem çevre hem de bir alın yüzüne dişaçılmıştır. Bunlarla aynı anda, isparçasında, birbirine dik ikiyüzeyi işlemek myn^ küdür. Sivri dişli frezelerdendir.

Açı frezeleri:



. Bunlar, açılı kanalların veya açıfı kenarların işlenmesindekullanılırlar. Örneğin; kılavuz, rayba dişleri,kırlangıç kuyruğukanallar v.b. Büyük çaplı olanları delikli, küçük çaplıları ise,saplı olarak yapılırlarBunlar tek ve çift açılı olup üçe ayrılırlar;

— Tek tarafı açılı frezeler— Çift tarafı aynı açılı frezeler— Çift tarafı farklı açılı frezelerBu frezelerin her birinin açıları ayrı ayrı olup uzerine

yazılmıştır. Frezelerin açıları genellikle, 45, 50, 55,60, 65, 70,'75,80 ve 90 derecedir. Yapılacak ise göre seçilirler.

Parmak frezelerSapfı olan siiindirik frezelerdir, çeşitliÖlçüdeki kanalları, köşe kavislerim, herhangi birbiçimdekidelikleri islemek ve buna benzer işlemler için

kullanılırlar. T frezeler de saplıdırlar. Tezgah tablaları, dönertabla v,b.yerlerde bulunan T kanallarınm açılmasında kullanılırlar .Kesici dişler, yalnız çevrede veya hem çevre hem de iki alınyüzde bulunur.Her iki alındaki dişlerin karşılıklı olmadığıgörülür. Dişlerin böyle oluşu talaşların atılmasını ve dişlerinbilenmesini kolaylaştırır,Kama kanallarınm açılması için deyapılmış T frezeler vardır.

Modül frezeler:Diş büyüklüklerine göre normlaştırılmış olup her normda 8

freze bulunur.Bunlar l den 8 e kadar numaralanmış olup her numaranın

hangi sayılardaki dişli çarkı açacağı üîering yatmıştır.

Biçim (Profil) frezeleri:Çeşitli biçimdeki profillerin işfenmesi için kutlanılırlar.

İçbükey (konkav) veya dışbükey (konveks) olarak yapılırlar.Çok değişik biçimlerde atanları da vardır.Talaş kaldırmasırasında sürtünen diş yüzeyi fazlaolur. Bu nedenle çokzorlanırlar. Profil frezelerin kaldıracağı talaş miktarınıazaltmak için, işlenecek yüzey Önceden kanal frezeleri demarkaya göre boşaltılabilir.Freze çakılarının dişlerininyapttışına göre tanıtılmadı:

Takma dişli freze çakıları:Maliyeti düşürmek için, takım çeliği veya dökme çelikten

yapılmış bir gövde üzerine, çelikten veya sert madenden



yapılmış kesici uçların takılması ile meydana getirilirler.Kesici uçlar, bazı frezelerde sabit, bazılarında isedeğiştirilebilir durumdadır Takma dişli frezelerin gövdemaliyetinin yüksek olmaması, bozulan veya kırılan kesiciuçların yenileri ife değiştirilmesinfn ucuz olması nedeniyle

büyük üstünlükleri vardır. Büyük frezelerin takma dişliyapılmaları özellikle istenmektedir.

Eksantrik torna edilmiş freze çakıları:Profil yüzeylerin işlenmesi için kullanılan bu tipfrezelerin

sırtı, özel torna tezgahlarinda boşaltılmıştır.Profillnbozulmaması için talaş yüzünden bilenirler.Çünkü, bileme iledişlerin biçimlendirilmesi çok zor,hatta imkansızdır. Profilölçülerinin değişmemesi için bu tip frezelerin talaş açıları sıfır

derecedir. Talaş yüzeylennin doğruHuau freze eksenindengeçer. Dahaönce görülen modül ve profil frezeleri bu tipfreze çakılarındandır.

Sivri dişli freze çakıları:Sivri dişli frezelerin sırtları düzdür ve bilenmeleri dişlerin

Birtından yapılır. Bu tip dişlerin kolay biçilandirilmesinedeniyle, freze çakıları genellikle sivri dişli yapılmaktadır.Daha önce görülen silindirik, alın, parmak, kanal, açı ve Tfrezeler sivri dişlidirler.Freze çakılarının yapıldığımalzemefere göre tanıtılması:

Takım çeliği freze çakıları: Takım çeliğinden yapılan freze çakıları düşük Bıçaklıklardasertliklerin) kaybederek bozulurlar. Diğer freze çakılarınanazaran daha ucuzdurlar, fakat ömürleri çok kısadır,Körlenmelerini önlemek için, tezgahın küçük devirdeçalıştırılması gerekir. Hızlı çalışmayı gerektiren bugününendüstrisinde hemen hemen hiç kullanılmamaktadırlar. Dahaziyade takma çakılı frezelerin gövde kısmı bu malzemedenyapılır.

Seri çelik freze çakıları:

Seri çelikten yapılan freze çakıları yüksek sıcaklıktara kadar özelliklerimkaybetmezler Havada sertleşmeleri, ısınarak sertliklerim kaybetmelerimönler.Büyük çaplı freze çakılarının kesici uçları, küçük çaplı frezeçakılarının ise tamamı seri çelikten yapılır,

Sert maden uçlu freze çakıları:Diğer malzemelerden yapılan freze çakılanna göre çok yüksek

sıcaklıklarda çalışma imkanı sağlarlar. Çok sayıdaki iş parçalarının



kısa zamanda işlenmesi için sert maden uçlu freze çakılarıtercih edilir. Okul atelyelerinde çok az miktarda bulunurlar.Bunlar seri imalat yapan fabrikalardan başka, yüksek kesmehızı ve ilerleme ile maliyeti düşürdükleri için, küçükatölyelerde de kullanılmaktadır.

Sert maden uçlar, freze çakısının gövdesi üzerine sertlehimle tutturuluriar veya özel olarak açılan yuvalarakonacak bir vida ile tesbit edilirler.

Malafaların tezgaha bağlanması ve sökülmesi:Bağlama:— Kullanılacak olan malafa seçilir.— Konik ucu ve vidası bir bez ile güzelce temizlenir

— Fener mili yuvası (koniği) temizlenir.— Sağ ei ile malafanın konik sap kısmı fener milinetakılırken, sol el ile de çektirme milinin vidalı ucu sapa takılır.

— Motor dururken, geri dişliye alarak fener mili kilitlenir.— Malafa, bir anahtarla çevrilen çektirme mili ile fener

mlline sıkıca tesbit edilir. Bu sıkma anında anahtara çekiç ilevurmak veya anahtarın boyunu uzatmak için boru kullanmaken kötü alışkanlıktır. Bunlar asla yapılmamalıdır.

— Geri dişliler, fener milini serbest bırakacak sekildeayarlanır.

— Tezgah üzerindeki bütün fazla takımlar temiîlenerek aitoldukları yere konur.

Bu mil, tezgahın delik olan fener milinin ortasından geçer.Bir ucuna, malafanın konik sapındaki vidaya uygun dişaçılmıştır. Diğer ucu hem vidalı hem degerdirmesomunludur.

Sökme:

— Tezgah durdurulur ve geri dişliye alınacak fener milikitlenir.

— Çektirme mili bfr veya iki defa döndürülerek gevşetilir.— Malafa sol el île tutulur.— Çektirme mili basma yumuşak bir çekiçla vurulur.

Böylece malafa gevşetilmiş olur,



__ Çıkartılan freze çakışı temizlenerek yerine konur.— Malafa kullanılmayacak ise. bilezikler temizlenip

malafa üzerine takılır ve somun, yerine vidalanır.— Maiafanın tezgahtan sökülmesi için de, daha önce

görülen işlem sıraları aynen uygulanır.Çakıların çıkartılması için, alındaki vidanın sökülmesi

yeterlidir.

Saplı çakıların mandren ve kovanlarla bağlanması:

Silindirik saplı parmak frezeler özel bir mandren ile frezetezgahının fener miline bağlanırlar. Silindirik saplı frezeçakılannın bağlanması için pens malafalar çok kullanılır.Bunlara, freze çakısının sap çapma uyan pensler

takılır.Konik saplı freze çakılarım bağlamak için özel şekildeyapılmış kovanlardan yararlanılır. Bu kovanların işi, frezeçakısınm konigine, dışı ise takılacağı yerin koniğineuygundur.

Adaptörler: Çok değişik freze çakılarmı tezgaha tesbitetmek için adaptörlerden de faydalanilır. Kesici aletin koniksapı, adaptörün konik deliğine takılır.Bu işlem sırasındakonik kovanlar da gerekli olabilir.

Adaptörler, freze çakliarmın çabuk sökülüp takılmasını,sağlarlar. Bunların iç koniği, freze çakısımn koniğine, dışkoniği ise, fener mili yuvasının koniğine uygundur.

Başlıklar:Dik freze başlığı:



Tezgah miline takılan frezelerle yapilması zor olan işparçalannın, başlıkla işlenmesi kolaylaşır. Bu başlıkla, dikmilli freze tezgahım gerektiren işler yapılır.

Üniversef freze başlığı:

Üniversel başlığın mili, düşey ve yatay düzlemde istenileneğiklikte döndürülerek tesbit edilebilir. Milin dönme durumuaçı bötüntülerinde görülür. Düşey freze başlığının yapacağıişlerden ayrı olarak milin, birinciye göre dik olan ikinci birdüzlem içinde dönebilmesinden dolayı başka işlerde deyararlanılmasınısağlar. Düşey ve yatay düzleme göreherhangi bir eğiklikte işlenecek parçaların frezelenmesimümkündür.

Eksantrik başlık (Dik planya başlığı):

Başlık, dik konumundan her iki tarafa 90° kadardöndürülebilir ve dönme miktarı derece bölüntülerindenokunabilir.Eksantrik başlıklar, kama oluklarım, kare,dikdörtgen veya düzgün olmayan biçimdeki delikleri ve hertürlü profildeki kanalları işlemek için kullanılırlar. Bu başlıkta,iş parçalarım işlemek için özel kalem ve katerler kullanılır.

Başlıklara freze çakılarının takılıp sökülmesi:Freze çatkıları başlıklara özel malafalan ile takılır.

Üniversel freze başlığı.

— Freze çakışma uygun malafa seçilir.— Malafa alnındaki vida sökülür ve freze çakısı düzgün bir

şekilde malafaya bağlanır. Malafa başlığa bağlandıktan sonrada üzerine freze çakışı bağlanabilir.

— Malafa ve başlığın yuvası temizlenir.



— Yuvaya takılan malafa, çektirme mili döndürülerekkuvvetlice sıkılır.

Freze çakışı çıkarılacağı zaman ise, tezgah durdurulur vemalafa başındaki vida gevşetilerek freze çakışı çıkartılır,

temiztenerek yerine konur.Eğer, freze çıkasının malafa ile çıkartılması gerekiyorsa;— Çektirme mili bir veya, iki devir döndürülerek gevşetilir.— Malafa sol et ile tutulur.— Çektirme mili basma yumuşak bir çekiçle vurulur ve

malafanın gevşemesi sağlanır.— Çektirme mili, malafa çıkıncaya kadar döndürülür.— Çıkartılan malafa üzerinden freze çakışı alınır.— Malafa ve freze çakışı temizlenip yerlerine konur.

Eksantrik başlık.

Başlıkların takılıp sökülmesi:Takma:— Freze tablası üzerine uygun büyüklükte bir tahta veya

kontrplak konur. Bunlar tablanın zedelenmesini önler.— Başlık, tahta veya kontrplak üzerine büyüklüğune göreiki kişi tarafından veya vinç ite kaldınlarak konur.

— Tezgah tipine göre, özel malafa yerine takılır.Bu malafa,fener miti harekelinin, başlığa geçmesini sağlar.



— Freze Tablası, enine, boyuna ve dik doğrultular dahareket ettirilerek bastık, yerine oturtulur. Başlığın rahatlıklaoturması sağlanmalı asla zorlanmamalıdır. Çektirme mili,başlığı hafifçe oyna-

masına imkan verecek kadar sıkılır.— Başlığın tezgah gövdesine dayandığı yüzeyde bulunandört cıvata deliğinden uygun cıvatalar geçirilerek başlık,gövdeye tesbit edilir.

— Çektirme mili kuvvetlice sıkılır.

Sökme:

— Başlıktaki freze çakışı sökülür.—Tezgah tablası üzerine konan tahta veya kontrplak

üzerine başlık oturuncaya kadar tabla, hareket ettirilir.

— Cıvatalar sökülür.— Çektirme mili sökülerek başlık çıkartılır.— Tabla üzerindeki başlık temizlenerek ait olduğu yere

konur.

Frezede işlerin bağlanması:

Mengenenin tezgaha bağlanması:

Ağızlar gövdeye paralel:İşlenecek parçanın hassasiyeti, tezgah tablasına bağlananmengenenin iyi ayarlanmasına bağlıdır.

Ayarlamadaki hataların sebeperi:

— Mengene tablasının altındaki hizalama kamasınınaşınmış veya gevşemiş olması.

— Tezgah tablasındaki T oluklannın aşınmış veya

bozulmuş olması.— Mengene tablasındaki derece bölüntülerindehatalar

olması.— Tezgah tablasının üst yüzü ile mengene tablasmın alt

yüzü arasında talaş ve çapakların olması;



Paralelliğin gönye ile sağlanması: Gönye yardımı ilemengene ağızlannın gövdeye paralel olarak bağlanması içinmalafadan yararlanılır. Bunun İçin malafanın hassas vesalgısız olması gerekir.

— Mengene ve ağızları güzelce temizlenir.— Gönye temizlenerek tabanı,mengenenin sabit çenesi

tarafına temiz bir kağıt ve diğer tarafına da düzgün veparalel bir tahta koyarak sıkılır.

— Tezgah tablası, gönyenin uzun kenarı malafa ekseninegelinceye kadar yükseltilir.

— Tabla, gönye kenarı malafaya yaklaşıncaya kadardikkatle ilerletilir ve paralel oluncaya kadar hafifçe

mengeneye vurulur.— Ayarlamanın hassasiyet derecesin! Anlamak için gönyekenannın iki ucu ile malafa arasına şekilde görüldüğü gibikağıt parçaları konur. Bu kağıt parçaları,malafa ile gönyekenarı arasında, tabla hareket ettirilerek hafifçe tutturulur.Eğer iki kağıt da çekilme sırasında aynı direnci gösterirseparalellik ayarının doğru olduğu anlaşılır.

— Mengene cıvataları kuvvetlice sıkılır.Genellikle malafa ve gönye ile yapılan ayarlama göz ve

duyarlılığı ile yapılan bir ayarlamadır.Paralelliğin komparatör ile sağlanması: Eğer mengene

ağızlannın çok hassas ayarlanması gerekirse bir

komparaîörden faydalanılır.

— Mengene temizlenerek tabla üzerine ağızlar gövdeyeparalel olarak konur ve cıvataları hafifçe sıkılır.

— Malafaya komparatör bağlanır.

— Komparatör uçunun mengene hizasına gelmesi içintabla hareket ettirilir.— Komparatör tuşu mengenenin sabit çenesine

dayatılarak, ibreye en az bir devir yaptırılır ve sıfıra ayarlanır.— Tabla boyuna, sağa-sola hareket ettirilerek ağızların

gövdeye paralelliği kontrol edilir.



— Paralellik yoksa mengeneye hafifçe vurarak ağızlargövdeye paralel konuma getirilir. Mengene çenesinin ikiuçunda, komparatörde okunan değer aynı olmalıdır.

— Ayarlamadan sonra, cıvata ve somunlar sıkılır.

Ağızlar gövdeye dik:Dikliğin gönye ile sağlanması: Mengene ağızlarıgövdeye yaklaşık olarak dik konur.

— Uygun büyüklükteki gönye gövdenin raspalanmışyüzüne oturtulur.

— Gönyenin uzun kenarı, mengenenin sabit çenesineyaklaştırılır.

— Mengene cıvata ve somunları hafifçe sıkılır.— Mengenenin sabit çenesi, bir tokmakla mengeneye

hafifçe vurularak, gönye kenanna paralel konuma getirilir. — Ayarın hassasiyetim anlamak için, gönye kenarı ilemengenenin sabit çenesi arasına.

Kağıtlar, çekilme sırasında aynı direnci gösterirse ayarın iyiolduğu anlaşılır.

— Mengene tablaya kuvvetlice bağlanır.Dikliğin komparatör ile sağlanması: Mengene

temizlenerek, ağızları yaklaşık olarak gövdeye dik durumdatabla üzerine hafifçe bağlanır.

— Komparatör malafaya bağlanır.— Komparatör ucu, mengene sabit çenesine dik olacakşekilde ayarlanır.

— Tabla hareket ettiriterek. komparatör tuşu çeneyedeğdirilir ve ibreye en az bir devir yaptınlarak sıfıra ayarlanır.

— Tablayı enine hareket ettirerek, çenenin gövdeye dikliğikontrol edilir.

— İbrenin mengene çenesi boyunca göstereceği değişikdeğerler saptanır ve her iki uçta aynı okumayı sağlamak

için.mengeneye hafifçe vurularak ayar yapılır. — Mengene somunları kuvvetlice sıkılır.

Mengene ile bağlama:Vidalı mengenelerle:Bunlar iş parçaları üzerinden hafif talaş kaldırmak için

kullanılırlar. Mengenenin gövde ve kızağı dökme demirden,



çeneleri ise takım çeliğinden olup sertleştirilmiş vetaşlanmıştır. Mengene gövdesindeki deliklerden geçirilenuygun cıvatalarla, tabla üzerine T kanallanndan yarartanarakbağlanırlar. Mengene vidası döndürüldüğü zaman hareketli

çene kızak üzerinde sağa ve sola hareket eder.Buhareketlerin birinde iş parçası sıkılır, diğerinde İsesökülür.İş parçasının bağlanmasında, iş parçasının altınauygun bir altlık konur. Ayrıca, iş parçasının bu düzgün altlıküzerine oturarak iyi bağlanmasını sağlamak için, pirinç,kurşun v.b. bir çekiçle iş üzerine hafif hafif vurulur. Vurmadevam ederken de iş parçası kuvvetlice sıkılır.

Vidalı mengene.

Eksantnkli mengenelerle:İmalatta genellikle öndeş parçaların frezelenmesi İstenir.

Bu parçalar da mengenenin bağlanma sınırları içinde olabilir.Bu gibi hallerde vidalı mengene ile iş parçasını bağlamak vesökmek zaman alır. Bunun için kolun hareketi ile iş parçasınıbağlayan ve söken eksantrik mengeneler tercihedilir.Eksantrikli somun gevşetilerek mengene ağızlannınaçıklığı değiştirilir. Böylece farklı ölçülerdeki iş parçalarınınbağlanması sağlanır.İş parçaları, mengenenin çeneleriarasında bulunan altlıklar üzerine konur ve hafifçe tıklatılarakiyi otur-maları sağlanır. Sonra, eksantrik kolu çekilerekişparçası tesbit edilir.

Hidrolik ve havalı (Pnömatik) mengenelerle:



Seri imalatta, parçaların el ile sökülüp bağlanması hemzaman alır hem de çalışanı yorar.

Çeneler arasındaki açıklık, hareketli çeneye yerdeğiştittirilerek ayarlanır. Bu açıklık iş parçalarının

bağlanmasına ve sökülmesine imkan verecek kadarolmalıdır.Hidrolik olanlarda yağ, pnömatik olanlarda ise hava

mengeneye verildiği zaman iş parçası çok kuvvetli olarak ikiçene arasında sıkılır. Yağ ve hava boşaltıldığında isemengenenin hareketli çenesi geri gelerek iş parçasısökülmüş olur.Bunlarda da düzgün bağlama için altlık veyumuşak çekiçten yararlanılır.

Vidalı dayamalar: Bunlar a ve b tipinde olurlar. Dayamaparçasının deliği freze tablasiyla 100 lik bir açı yapacakşekilde delinerek vida açılmıştır. Parça sıkıldığında, aşağıdoğru bir baskının

meydana gelmesi sağlanır, b tipinde olanlar, silindir veyakare gövdeli yapılırlar.

Tutma parçaları: Bunlar metalden olup, kesme kuvvetiyleiş parçasmın boyüna veya enine hareket etmesini önlerler.

Tutma parçalarında bir miktar ayarlama yapabilmek için, birtesbiî vidası bulunur.Cıvata ve pabuçlarla bağlama kuralları:

İç gerilmeler: Frezeleme işlerinde genellikte font olan işparçaları işlenir. Dökümhanede, ergimiş maden dökülünce,kalıbın soğuk yüzeyleri ile temas ederek hızla donar veparçanın özüne göre, çok sert Olan bir dış tabaka meydana



gelir.İç gerilmeler, az veya çok dıştakı Sert tabaka ile ilgiliolduğundan, bu tabakanın kaldırılması ile parça kendinibırakır ve çarpılır. Bağlama anında bu durum gözönündetutulmalıdır.Bir döküm parçanın, ince işlenmesinebaşlamadan önce bütün yüzeylerin kaba olarak işlenmeği

bun-dandır.Çok yüksek tamlık istendiği hallerde işparçast,kaba talaş alındıktan sonra bir süre açıktabekletilmelidir.

Dış gerilmeler: işlenen bütün malzemeler, demir,çelik,alüminyum, pirinç v.b. basınç altında esner. Biriş parçası,kesme sırasında meydana gelen kuvvetlerin etkisi ile deesner. Parça bu kesme kuvveti kalkınca eski durumunagelecek şekilde bağlanmışsa,işlenen yüzey hassas olmaz. Busebeple iş parçası tam olarak durmayıp esneyecek otursa,

özellikle pabuçların bastırdığı yerler, altlık ve takozlar ilebeslenmelidir. Bağlama araçları aşın yüklenmemelidir.

Pabuç ve dayamaların yerleçtirilmesi: Pabuç uygunşekilde yerleştirilmeli ve altına konacak takozun yüksekliğitam olmalıdır. parçasmın üzerine ve takaza oldukça geniş biryüzeyle iyice oturmalıdır. Takozun yüksekliği, pabucu işparçası yüzeyine paralel bastıracak tilrdeğerde olmalıdır.

Takoz, yüksek veya alçak olurla pabuç, iş parçasınakenanndan temas ederek bastırır. Ayrıca, cıvata başı ve

somun ile rondefanın oturması da hatalı olur. Bunun sonucuolarak da bağlama kuvvetli olmaz.Pabuçla bağlarken goz önünde tutulacak çok önemli bir

husus da cıvatanın konumudur. Cıvata iş parçasına yakınolmalıdır.Pabuç, iş

Basınç altında esneyecek olan iş parçaları, alttanyeterince desteklenmeden pabuçla bağlanmamalıdif.İşparçası tezgaha, kesme kuvvetinin tesiri île oynamayacakşekilde sağlam bağlanmalıdır, İşlenecek parçanınbüyüklüğüne göre, tablaya en iyi şekilde nasılbağlanabileceği araştırılmalıdır. Pabuç,takoz, dayama veuçlar gibi araçlardan hangilerinin iş parçasın) bağlamayauygun olduğuna karar verilmeli ve bağlama işine ondansonra geçilmelidir.

Özel bağlama kalıp ve araçları, sinüs tablolarıylabağlama:



işlenecek parçaların tezgah tablasına güvenli olarakbağlanması ve işlemlerin basitleştirilmesi birinci derecedeönemlidir. Bunu sağlamak üzere hazırlanan çeşitli aygıtlara,iş kalıbı ve bağlama aracı denir. Bunlarla, çok sayıda olanözdeş parçaların kısa zamanda izlenmesi mümkün olur.İş

kalıpları, yapımı düşünülen parçaların miktanna, ölçülehndeistenen tamlık derecesine göre birbirinden az çok farklılıklargösterir.Endüstride, yapılan işlerin ucUza çıkmasi başta gelir.Bu nedenle, iş kalıbı yapmadan, onun için Harcanacak emekve masrafların, her parçaya düşecek miktarı, kalıbınsağityablleceği hız ve basitlikle karşılanabilir durumdaolmaları önemlidir.

Bu duruma göre. maliyet fiatını arttırmarhaK için,azsaytdaki iş parçalarım işlemek üzere iş kalıbı yapmakdüşünülemez.İş kalıpları, iş parçalarım kuvvetli bağlayacak

veçabuk sökülüp takılmalarına imkan verecek şeklideolmalıdır.Sinüs tablagından sinüs cetveli gibi yararlanılır. Sinüs

cetveli prizmatik bir kısımla uçlardaki iki silindirden oluşur,Sinüs cetveli ile bir dik üçgen meydana getirilerek çeşitlieğikllkteki parçaların tezgah tablastna bağlanmağı vekontrolü sağlanır.

Sinüs tablasımn da yüksekliği, sinüs cetveli olduğu gibitrigonometrik hesapla ve yükseklik ölçü lokmaları ileayarlanır. Bunun üzerine işlenecek parça ya doğrudan

doğruya veya şekilde görüldüğü gibi bir döner tabla ilebağlanır.

Divizöre üç ayaklı üniversel ayna ile bağlama: — Gerekli temizlik yapıldıktan sonra, uygun üç ayaklıüniversel ayna divizör miline takılır

__ Ayna ayakları anahtar île, iş parçası çapından biraz fazlaaçılır.

— iş parçası ayaklar arasına konur ve ayaklar anahtar ile

yaklaştırılır, iş parçası, hafif hafif aşağı yukarı oynatılarakaalgılı bağlarıınası önlenir ve Kuvvetlice sıkılır. — Bu aynalara düzgün olmayan işier bağlanmamalıdır.Iş parçalarınin çok kolay bağlanmasına imkan veren buaynalara, silindirik, üçgen, altıgen v.b. biçimdeki işlerbağlanır,Ayna-punla arasına bağlama:



__ Tezgah tablası. divizör ve gezer punta temizlenir,— Freze lablasının orta kanalına gelecek şekilde gezer

punta ve divizör yerleştirilir. Bu konumda gezer puntanin vedivizörün tabanlarındaki kamalar,onların aynı eksenegelmelerin! sağlarlar.

— Divizör ve gezer punta yatay konumda değilseayarlanırlar.

— Divizör, uygun bir konuma getirilerek tablaya tesbitedilir.

__ Gezer punla ve divizörün punta yükseklikleri kontroledilir.

— Divizöre üç ayaklı üniversel ayna takılır.— İş parçası ayna ayakları arasına alınır VE gezer punta

yaklaştırılır. __iş parçasınin gezer puntaya gelecek tarafına Önceden

punta deliği açılmış olmalıdır.— Gezer punta tezgah tablası üzerine uygun mesafede

fesbit edilir.— Ayna ayakları sıkılır.— Gezer punta ucuna biraz yağ Koyduktan sonra, uygun

değerde sıkılır. — Gerekirse sabit punta ucu sabitleştiriiir.— İş parçası esneyecek kadar uzun ise alt kısmına destek

(dayama) konmalıdır.

Fırdöndü aynası ve puntaya "iki puntaarasına"bağlama:

Tezgah tablası, divizör ve gezer punta temizlenir.— Tezgah tablasının orta T kanalına gelecek şekilde

divizör ve gezer punta yerleştirilir.— Divizör ve gezer punta yatay konuma ayarlanır.~ İş parçasınin durumuna göre, divizör uygun bir kenuma

getirilerek tablaya tesbit edilir,— Divizör ve gezer punta yükseklikleri kontrol edilir vegerekirse ayarlanır,

— İki basma punta deliği açılmış olan iş parçasımn birucunai uygun bir fırdöndü bağlanır.

— İşin öoyuna uygun şekilde, gezer punts yeri tespit edilirve cıvatalarla sıkılır.



—- Punta delikleri temizlenir ve gezer punta taratmagelecek olan punta deliği yağlanır.

— İş parçası, divizördeki punta ucu ile gezer punta arasınaalınır. Fırdöndü, divizörün punta çatalı arasına iyicegirmelidir.

— Gezer punta vidasi ilerietilerek uygun sıkılıkta iş parçasıtesbit edilir. İşlem sırasında oynamaması için, gezer puntaucu sabitleştiriiir.

Divizörü istenen açıya göre ayarlama:

Divizörün ekseni etrafmda dönebilecek şekilde yapılmışolması, istenilen herhangi bir açıya ayarım kolaylaştırır.

— Dönen kısmı tesbit eden cıvatalar gevşetilir.— Yan tarafta bulunan açı verniyer bölüntüsünden

yararlanarak gerekli açı kadar istenilen yöne doğrudöndürülür.

— Tesbit cıvataları bir miktar sıkılır. — Ayarlanan açı kontrol edilir ve gerekirse tekrar

ayarlanarak cıvatalar kuvvetlice sıkılır.

Freze tezgahlarında kullanılan fırdöndülerintanıtımı:

Fırdöndüler, freze tezgahlarında iki punla arasınabağlanan iş parçalarının, divizörle beraber dönmesinisağlarlar. İş parçası veya malafa üzerine bağlanırlar.Fırdöndünün kıvrık kuyruğu, divizörün punta çatalı arasınagirer.Freze tezgahlarında da, tornacılık konusunda tanıtılmışbulunan fırdöndülerden, özellikle, kıvrık uçluolanları kullanılır. Çeşitli kıvrık uçlu fırdöndüler vardır.

YATAY, DÜŞEY VE EĞIK YÜZEYLERİN FREZELENMESİ

Düzlem yüzeyin durumu ve büyüklüğune göre frezeçakışı seçmek:



işlenecek yüzeye göre uygun ölçü ve biçimde bir frezeçakışı seçilir. Keskin olmasına özellikle dikkat edilir. kör birfreze çakışı asla kullanılmamalıdır. Luzümundan büyük çaptafreze çakışım da kullanmak doğru değildir. Aksi halde çokzaman kaybedilir. Yüzeyin işlenmeği İçin uygun freze

çakısının çapı A dır. İşlenen yüzeyde her birine verilecek kursuzunlukları olan 1, 2 ve 3 karşılaştınlırsa, en küçük çaplıfrezenin en kısa kurslu oldüğü, dolayısıyla da en az kesmezamanına ihtiyaç gösterdiği anlaşılır. Seçilen freze çakılarıçaplarının, malafa ve bileziklerin iş parçası üzerindendokunmadan ğeçmesine imkan verecek en küçük çaptaolması gerekir.Genişlikleri de normal olarak iş parçasf genişliğindenfazla olmalıdır.Freze çakısının yüzey kalitesi üzerine de büyük etkisi vardır.

Yüzeyin iyi olması için ince dişli frezeler, kaba olması için dekaba dişli frezeler kullanılır.Düzlem yüzey (Yatay yüzey) frezeleme:

Bir düzlem yüzey frezelemek için ençok kullanilan İkiyöntem vardır.

— Çevresel frezeleme, malafaya takılan silindirik bir frezeile yapılır.

— Alın frezeleme, alın frezesi île yapllir Bunların her ikisi

de endüstride çok uygulanır, Okul atelyelerinde birinciyöntem daha çok kullanılır,Tezgahın hazırlanması:

__ Tezgah tablası temizlenir.— iş parçası mengeneye bağlanacak ise, mengene düzgün

bir şekilde tablaya tesbit edilir.



iş parçası mengeneye gereği gibi bağlanır. Bubağlamadayumuşak çekiç ile vurarak, iş parçasının düzgün oturmasısağlanmalıdır.

— iş parçası, işlenirken mümkün olduğu kadar gövdeyeyakın olmalıdır.— İş parçasından daha geniş ve uygun çapta bir SİlİndIrIk

freze çakışı seçilir.— Freze çakısının deliğine, uygun çapta bir malafa Seçilir.— Malafa îezğaha ve freze çakışı da malafaya daha Önce

açıklandığı gibi takılır.—— iş parçası, frezenin altina gelecek şekilde ortalanır.

__ Freze tezgahı, freze çakısının özelliklerine göre bulunandevir sayışma ayarlanır.

— Uygun ilerleme bulunur ve tezgah buna ayarlanır.— Tabla dayamaları, iş parçam boyuna ğöra uygun şekilde

ayarlanır. __Fener milinin dönme yönü uygun olarak seçilir. __Tablanın hareketi, normal frezeleme işlemininyapılmasını sağlayacak şekilde düzenlenmelidir.— İş parçası ve mengenenin, freze çakışı ile malafa

yataklannin altından serbestçe geçip geçmediği kontroledilmelidir.

Talaş kaldırma işlemi:— Freze tezgahı çalıştırılır. İş parçası, doğrudan doğruya

freze çakısının altına doğru ilerletilir. __Konsolu tesbit eden cıvatalar gevşetilir. İş parçasının

yüzü, dönen freze çakışma değinceye kadar konsolyükseltme kolu dikkatle döndürülür. Mikrometrik bilezik sıfıraayarlanır. Bütün kolların hareketlerinde vida boşluklannınalınmasına dikkat edilmelidir.

__iş parçası, freze çakısının sağ tarafına getirilir veparçanın sol ucu freze çakışma temas ettirilir. Bu işlem tersolarak da yapılır.



Düzlem yüzey frezeleme.

45° lik pah kırılması.-.

— Birinci paso alındıktan sonra, işlenen yüzey kontroledilir. ,

— İş parçası, dönen freze çakışı altından asla geriyealınmamalıdır. Bu işlem, tezgahı durdurduktansonrayapılmalıdır.

konumuna getirildikten sonra, konsol yükseltilerek ge-rekli talaş derinliği verilmelidir.

— İş parçası sökülmeden ölçüşü kontrol edil-melidir.

Alın yüzey (Düşey yüzey) frezeleme:Freze çakısının alın yüzüne paralel veya ekseni-ne dik bir yüzeyin işlenmesi demektir. Geniş düzlemyüzeyleri işlemek için, genellikle bir alın frezesi kul-



lanılır.

ş»l(il; 609 Çekicin eğik yüzününişlenmesi.

Tezgahın hazırlanması:— Bir alın frezesi seçilerek fener miline uygun şe-kilde bağlanır. Seçilen freze çakısının çapı, iş parça-sının genişliğinden 20-25 mm. daha büyük olmalıdır.Bu fazlalık, talaşların kolaylıkla dışarıya çıkmasın! te-min eder. ,-— İş parçası; kenarı, tablanın fener mili tarafın-da kalan kenarından 10-20 mm. kadar dışında kala-cak şekilde mengene veya tablaya bağlanmalıdır.— Tezgah, uygun devir sayışı ile ilerlemeye

ayarlanır.Talaş kaldırma işlemi:— Konsol yükseltilerek iş parçasının ortası, fre-ze çakışı eksenine getirilir. Tabla enine ilerletiterek,iş parçası freze çakışma değdirilir. Tabla boyuna ha-reket ettirilerek freze çakışı dışarıya alınır. Enine iler-.letme milindeki mikrometrik bilezik sıfıra ayarlanır.— Tezgah çalıştırılarak freze çakısının dönüş yö-

nü kontrol edilir. . . ...— Kaba talaş için 3-6 mm. derinlik verilir.— İş parçası, freze çakışma doğru elle ilerletile-rek biraz talaş kaldırılır ve kesme durumu kontrol edi-lir. İşleme iyi ise, tablaya otomatik ilerleme verilir (Şekil:

607).— Freze çakışı tamamen iş parçasından dışarı çı-



kıncaya kadar işlem devam etmelidir.NOT: Alın frezeleme işlemi, freze çakışım dik baş-lığa takarak da çok yapılır.

Eğik yüzey frezeleme:

Freze tezgahlarında eğik yüzeylerin işlenmesi içinya başlık istenilen açıya göre ayarlanır (Çeki!: 608) veyaiş parçası mengeneye eğik olarak bağlanır (Şekil: 609).

KANALLARIN FREZELENMESI-

Düz kanalların açılması:— Uygun genişlikte alınları dişlenmiş çapraz bir

freze çakışı seçilir ve tezgaha bağlanır.—-İş parçası, gerektiği şekilde bağlanır.— iş parçası, freze çakışma yaklaşıncaya kadaryükseltilir. Freze çakışı, açılacak kanal yerine gelin-ceye kadar tabla ileri geri hareket ettirilir. Kanalın ke-nardan olan uzaklığf tam olarak ölçülür (Şekil: 610).

— Tezgah çalıştırılır.— Daha önce değinildiği gibi, freze çakışı iş par-çasına değinceye kadar konsol yükseltilir.— Konsol mili üzerindeki mıkrometrik bilezik sıfı-ra ayarlanır.— İş parçası, freze çakısının sağ tarafına getirilir.Konsol/kanal derinliği kadar yükseltilir ve kilitlenir.— Kanal açılır ve kontrol edilir (Şekil: 611).T kanalların açılması:— Uygun ölçülerdeki T kanal freze çakışı seçilir.— İş parçası bağlanır. T kanalının açılmasındanönce, uygun bir freze çakışı ile düz kanal açılmış ol-malıdır.— Freze çakışı başlığa bağlanır.— Markaya göre, freze çakışı uygun konuma ayar-lanır (Şekil: 612). :

— Tezgah uygun bir devir sayışma ayarlanarakçalıştırılır.— Tabla gerekli yönde hareket ettirilerek T kanalı



açılır.Kırlangıç kuyruğu kanalların açılması:

— Kırlangıç kuyruğunun açısına uygun freze ça-kışı seçilir.

— İş parçası bağlanır. Bu işlemde de önceden uy-gun ölçülerde bir düz kanal açılmalıdır,— Freze çakışı başlığa bağlanır.— Marka çizgilerine göre, freze çakısının yüksek-liği ayarlanır.— Tezgah için uygun bir devir seçilir ve çalıştırılır.— Tabla hareket ettirilerek duruma göre kanalınbir tarafı işlenir.— Freze çakısının yüksekliği değiştirilmeden, ka-nalın diğer kenarı içinde ayarlanır.

.

— Tabla ters yönde hareket ettirilerek kanalın di-

ğer kenarı da işlenir (Şekil: 613).Millere kama yeri açmak:Parmak frezelerle:— Kama kanalı ekseni, mil üzerinde belirtilir.— İş parçası mengeneye, tablaya veya (Şekil: 614)

de görüldüğü gibi divizör aynası İle punta arasınabağlanır.— Kanal genişliğine eşit çapta bir parmak frezeseçilir.

Şffidl: Sil Düz kanalın açılması.

— Freze çakışı başlık miline bağlanır.



— İş parçası, freze çakısının bir yanma yaklaştı-rılır. Freze çakısının ucu, iş parçasının yatay ekseni-nin biraz alttna geçinceye kadar tabla yükseltilir (Şekil:

615 a).

Şolsll: S12 T kanalın açılması. Şekil: et 3Kırlangıç kuyruğu kanalın açılması.

— Şekilde görüldüğü gibi, iş parçasının yanma

ince bir kağıt parçası konur. Freze çakışı dönerken,

kağıt parçasına değinceye kadar tabla dikkatlice ha-

reket ettirilir. Mikrometrik bilezik sıfıra ayarlanır.— Tabla aşağtya indirilir.— Freze çakışım mil eksenine göre ayarfamakiçin, tabla gereken yöne doğru; freze çakışı yarıçapı,iş parçası yarıçapı ve kağıt kalınlığı toplamı kadar iler-letilerek (Şekil: 615 b) deki duruma getirilir.Örneğin; freze çakısının çapı 8 mm. iş parçası-nın çapı 30 mm. ve kağıt kalınlığı 0,025 mm. ise tabla(8/2+30/2+0,025 = 4+15+0,025) 19,025 mm. iler-

letilmelidir.— Başka biryönteme göre, freze çakışı yaklaşıkolarak eksene getirilir. (Şekil: 618) e benzer şekilde,bir gönyenin kenarı iş parçasının yanma dayatılır. Gön-ye ile parmak freze arasındaki uzaklık, her iki taraf-tan ölçülür. Bu uzaklıklar birbirine eşit oluncaya kadartabla enine hareket ettirilir.



— Kama kanalı açılır. İki ağızlı parmak freze kul-lanılırsa, bir matkap gibi parmak freze, iş parçasınıniçine doğru ilerletilir. Kama kanalının baş kısımları ka-palı ise, işlemin kolay olması için iki ağızlı parmak freze

seçilmelidir.— Kama kanalı ölçülür. Kama kanalı derinliği da-ima kanal kenarından ölçülmelidir.

T frezelerle: T frezelerle açılan kama kanalları yarım disk bi-çimindedir (Şekil: 616).— İş parçası; mengeneye,divizöre veya tabla üze-rine bağlanır.— Bir T freze çakışı, başlığa veya fener miline uy-

gun şekilde takılır. — Freze çakışım mil eksenine göre ayarlamak

için, İnce bir kağıt parçası mil üzerine sarılır. Freze ça-

kısının alnı kağıt parçasına değinceye kadar tabla dik-

katlice ilerletilir ve mikrometrik bilezik sıfıra ayarlanır.— Tabla aşağıya indirilir ve D kadar ilerletilir (Şe-kil: 617). Burada D; freze çakışı genişliğinin yansı, iş

parçasının yarıçapı ve kağıt kalınlığı toplamına eşittir.Örneğin; freze çakışı genişliği 10 mm, iş parçasıçapı 50 mm. ve kağıt kalınlığı 0,025 mm. ise, tabla (D= t+r+ kağıt kalınlığı = 10/2+50/2+0,025 ==5+25+0,025) 30,025 mm. ilerletilir.— Tezgah çalıştırılır. İş parçası üzerine ince birkağıt parçası tutarak, freze çakışı kağıdı yırtıncaya ka-dar tabla yükseltilir.— Mikrometrik bilezik sıfıra ayarlanır. Kama ka-

nalı derinliği elde edilinceye kadar, tabla yavaş yavaşyükseltilir.

Testere veya kanal frezelerle:— Uygun bir freze çakışı seçilir. Bu işlem için dahaziyade alınları dişli çapraz bir freze çakışı kullanılır.— İş parçası uygun şekilde bağlanır.



— Freze çakışı iş parçasının eksenine göre ayar-lanır. Bunun için, (Şekil: 618) de görüldüğü gibi iş par-çasının iki yanma konan gönye ile, freze çakışı arasıher iki tarafta eşit oluncaya kadar tabta enine hareket

ettirilir. Bu şekilde freze çakışı eksene getirilir.Eşit uzaklıklar

— Tabla, freze çakışırım sol tarafına doğru ilerletir.— Tabla, kama kanalt derinliği kadar yükseltilir.— Kama kanalı açılarak kontrol edilir. ,Deliklere kama yeri açmak:

— İş parçası uygun şekilde bağlanır.— İş parçasının bağlanış durumuna göre eksantrikbaşlık, (Çekil: 596) daki gibi dik veya yatay konumdatesbit edilir.— Başlığın yuvasına uygun bir kalem veya katerbağlanır.— Kama kanalı boyuna göre başlığın kursuayarlanır.— Tezgah İçin uygun bir devir sayışı seçilir.— Markalanmış olan kama yerine göre kalemayarlanır.— Planyalama işlemi gibi, kama kanalı istenilenderinlikte açılır.— İşlemin devamı süresince ve bitişinde kanalkontrol edilir.NOT: Kör deliklere kama kanalı açılacaksa, de-lik sonuna bir oluk açılmalıdır.Frezede kesme:Freze tezgahında kesme işlemi, çeşitli çap ve ka-

lınlıklardaki testere frezelerle yapılır. Testere frezelerlekanal açma istemi de yapılmaktadır. Örneğin; vidala-rın basma tornavida yarığı ve millere kama kanalı açıi-ması gibi.— İyi kesme oirnası fçin, testere frezenin kalınlı-ğı ve çapı saptanır.



— İş parçasının kesilecek yeri tablanın T kanat-larından birinin üzerine veya (Şekil: 619) da görüldü-ğü gibi tabla boşluğuna gelecek şekilde tesbit edilir.— Testere freze, mümkün olduğu kadar gövde-

ye yakın olacak şekilde malafaya bağlanmalıdır.— Kesilecek yer testere frezenin altına ayarlanır.— Tabla sağa alınır ve testere freze iş parçası-nın tabanından aşağı ininceye kadar konsol yükseltilir,— Tezgah uygun bir devirle çalıştırılır ve iş par-çası normal bir ilerleme île kesilir.— Kesme işlemi, iş parçası mengeneye bağlana-rak da yapılabilir. Ancak kesilecek kısım, mengene çe-nelerinden dışarıda olmalıdır. ,1Talaş derinliğinin ayarı:İşlenen parçadan kaldırılacak talaşın derinliği üçşekilde sağlanmaktadır. Tabla üzerinde bulunan iş par-çasının durumu bu işleme doğrudan doğruya tesireder.

Talaş derinliği:a) Tablanın enine hareketi île sağlanır.b) Tablanın boyuna hareketi ile sağlanır.c) Konsolun aşağı-yukan hareketi ile sağlanır.İlerlemenin ayarı:İlerleme de üç şekilde elde edilir.Elle sağlanan ilerleme: Elle kumanda edilen kü-çük freze tezgahlannda genellikle otomatik ilerlemeyoktur. Bu sebepten iş parçasının freze çakısının al-tından ne hızla geçirileceği çalışanın duyarlılığınabağlıdır.Fener mili veya freze çakısının her dönüşün-deki ilerleme : Bazı freze tezgahlannda ilerleme doğ-rudan doğruya tezgah devri ile ilgilidir. Devir

yükseldikçe ilerleme de artar. Bu sistem, ilerlemeninotomatik olarak sağlandığı küçük freze tezgahlanndabulunur.Dakikadaki ilerleme : Büyük freze tezgahlannınçoğunda ilerleme miktarları dakikada milimetre olarakbelirtilir. Bunlarda ilerleme miktarı tezgahın devri ilebağıntılı değildir. İlerleme, (şekil: 564) te görüldüğü



gibi freze tezgahı üzerindeki ilerleme tablosunda is-tenen miktarda ayarlanabilir ve otomatik olarak

sağlanır.

Ferezecilik 39 Sayfa

Documents

Transcript of Ferezecilik 39 Sayfa