Fen Ve Teknoloji

Esranur ÇİNKO

Rümeysa KILIÇ

Hilal KÜLÜNK

Tuğba Nur KÖKTEN

Nurseli Seda GENÇ

Toprak Çeşitleri Ve Erozyon

Toprak Çeşitleri

Toprak Nedir?• Yerkabuğunu oluşturan

kayaçların aşınması ile ortaya çıkan minerallerden ve canlı kalıntıları olan organik maddelerden oluşan, içinde geniş bir canlılar topluluğu bulunduran, bitkilerin yaşmasını ve beslenmesini sağlayan ve yer kabuğundaki kayaçların üzerini örten ince tabakaya toprak denir. 

Toprağın Tabakaları

a) Birinci Tabaka :Toprağın en üst tabakası, bitkisel artıkların ayrışması ile oluşmuştur ve organik madde bakımından zengindir. Genellikle koyu renklidir.

Bitkiler bu tabakada tutunur ve yetişip gelişir. Bitki artıklarının toprakta birikmesiyle oluşan, koyu renkli organik maddeye humus denir. Humus, kayaların ufalanması veya ayrışmasında etkili değildir. Toprağa verimlilik kazandıran bir maddedir.

b) İkinci Tabaka :İkinci tabaka, toprağın birinci tabakasından taşınan, kireçler, killer ve minerallerin biriktiği ham toprak tabakasıdır. 

Toprağın Tabakaları(2) c) Üçüncü Tabaka :

Üçüncü tabaka, toprağın oluştuğu ana kayacın özelliğini taşıyan ayrışma tabakasıdır. 

d) Dördüncü Tabaka :Dördüncü tabaka, toprağın ana özelliğini belirleyen ana kayacın bulunduğu tabakadır.

Toprak Çeşitleri  Toprak Nasıl Oluşur:

  Toprak, kayaların ufalanıp parçalanması ve araya canlı kalıntılarının karışması ile meydana gelir.Bitkiler besin yapabilmek için toprağa gereksinim duyarlar. İnsanlar ve birçok hayvan bu bitkilerle beslenerek  yaşamlarını sürdürürler.

• TOPRAK ÇEŞİTLERİ:1) Kumlu toprak: Çok geçirgen yapıya sahiptir. Hafiftir ve su tutma özelliği yoktur. Pamuk karpuz gibi uzun köklü bitkiler kumlu toprakları sever.

Toprak Çeşitleri(2)• 2)Kireçli toprak: Yapısında

kalsiyum karbonat bulunur. Açık renklidir ve su tutmaz, gevşek bir yapıya sahiptir. Tarıma elverişsizdir ancak toprağa bir miktar gübre ve kükürt karıştırılırsa bitki yetiştirilmesine uygun olabilir.

•3)Humuslu toprak: Bitki ve hayvan kalıntılarının çürümesiyle oluşur. Koyu renkli ve yumuşaktır. Su tutabilir.

Toprak Çeşitleri(3)• Tarım için en elverişli topraktır.

Toprağın yapısında humus (canlı kalıntıları ) arttıkça toprak zenginleşir.

•4)Killi toprak: Ağırdır, su tutabilir ve zor işlenir. Genellikle bitki üretimine elverişli değildir. Kiremit, tuğla, çömlek ve seramik yapımında kullanılır.

•NOT; Rengi siyah olan topraklar verimli, rengi gri-sarı olan topraklar verimsizdir.

Kireçli Toprak

Humuslu Toprak

Killi Toprak TOPRAK

Toprak Çeşitleri Ve Erozyon

Erozyon

(Toprak) Erozyon Nedir?• Verimli toprak örtüsünün su ve

rüzgârın etkisi ile aşınıp taşınması olayına erozyon denir.

• Erozyon, tabiatın normal süreci içinde meydana geliyorsa normal erozyon; insanın tabiattaki toprak, su ve bitki arasındaki dengeyi bozması sonucu meydana geliyorsa hızlandırılmış erozyon adını alır.

(Toprak) Erozyon Nedir?(2)

• (Normal erozyon, genellikle insan müdahalesi olmayan yerlerde görülür ve çok yavaş olarak gelişir.

• Meraların aşırı derecede otlatılması, ormanların tahrip edilmesi ile daha az korunan toprak, su ile kolayca taşınabilmektedir ve erozyon hızlanmaktadır.)

Erozyona Neden Olan Faktorler• 1- Bitki örtüsünün olmaması (ormanların yok edilmesi).

2- Arazinin engebeli ve eğimli oluşu.3- Toprağın aşırı işlenmesi (yanlış kullanımı).4- Meraların aşırı otlatılması (meraların tahrip edilmesi).

•5- Toprağın eğime paralel sürülmesi.6- Yangınlar ve ani su taşkınları.7- Yağışların düzensiz olması. (İklim).8- Yamacın eğim ve uzunluğu.9- Toprak yapısı 10- Dağınık ve düzensiz yerleşme.

Erozyonu Azaltan Faktorler• 1- Ağaçlandırma yapılması

2- Meraların aşırı otlatılmaması.3- Ürünlerin nöbetleşe dikilmesi.4- Eğimli arazilerde, toprağın eğime dik sürülmesi.5- Eğimli arazilerde sekiler (taraçalar) yapılması.

Erozyonun Zararları

• 1- Toprağın verimini düşürür.2- Çölleşmeye sebep olur.3- Suları kirletir.4- Ürün kalitesini düşürür.5- Toprak ve arazi kaybına neden olur.6- Toprakların su depolama gücünü azaltır.7- Toprağın işlenmesini güçleştirir.

Erozyon Çeşitleri• Su Erozyonu:Yağmurun, araziler

üzerinde oluşturduğu yüzeysel akışlar ve akarsuların etkisiyle toprağın aşınması ve taşınması olayıdır

• . Ayrıca denizlerde oluşan dalgaların, kıyılardaki kayalara çarpması ve bu kayaları aşındırması ve taşıması da bir su erozyonudur. 

Su erozyonu iki aşamalıdır. Önce yağmur damlalar sayesinde toprak çözünür. Daha sonra biriken yağmur sularıyla çözünen bu toprak eğim yönüne doğru taşınır.

Su

Erozy

onu

Rüzgar Erozyonu• Rüzgâr sayesinde toprağın aşınması

ve taşınması olayıdır. Rüzgâr erozyonu sonucu verimli toprakların kaybı, buharlaşmanın

hızlanmasıyla toprak nemliliğinin azalması, bitki büyümesinin yavaşlaması, ulaşımın aksaması ve verimin düşmesi olumsuzluklarını ortaya çıkarmaktadır.

• Taşınan kum ve verimsiz toprak, üretken tarım topraklarını kaplayarak, tarım yapılamaz hale getirmektedir.

Rüzgar Erozyonu(2)• Yağış, rüzgâr erozyonunda

faydalı bir göreve sahiptir. Toprak ıslak veya nemli olunca rüzgârın onu alıp sürüklemesi oldukça güçtür. Fakat toprağın kuru bulunduğu dönemlerde veya yazın rüzgâr etkili olabilir. 

Rüzgar Erozyonu

Madenler

Madenler ve Madenler Hakkında Bilgiler

Maden Nedir?• Yer kabuğunun farklı

derinliklerinden çıkarılan ve ekonomik değerleri olan kayaçlara maden denir.

Maden Ocağı Nedir?• Madenlerin çıkarıldığı yerlere ise

maden ocağı denir.

Maden Çeşitleri• Bazı madenler ; demir bakır

kurşun gümüş altın alüminyum bordur.

• Türkiye’miz madenler bakımından oldukça verimli bir coğrafyada yer almaktadır.Örneğin; bor madeninin Dünya rezervlerin %60 ı Türkiye’de bulunur.

MTA Hakkında Bilgi• Madenlerin kaçak ve kötü

amaçlarla kullanıl-masını önlemek ve kullanımı kontrol altında tutmak amacıyla devlete bağlı çalışan bir kurum vardır.Bu kurumun adı Maden Teknik ve Arama (MTA)dır.

Bakır Madeni

Bakır Çaydanlık

DemirBakırGümüşAltın ve bor gibi madenler çıkarıldıktan sonra işlenerek kullanılır.

Yer Altı Ve Yer Üstü Su Kaynakları

Önemli Bilgiler

Yer Altı Su Kaynakları• Su ,canlıların yaşamsal

faaliyetlerini devam ettirebilmeleri açısından çok önemli bir maddedir.

• Sudan içecek olarak yararlanabilmemiz için

aynı zamanda tatlı su olması gerekir.

Yer Üstü Su Kaynakları

• Yer kürenin de katmanlarından birisi olan su küre;okyanuslar,denizler,göller,akarsular, dereler,çaylar ve yer altı sularını oluşturur.Bütün su kaynaklar %97 si tuzlu su,%3ütatlı sudur.

Devamı• Okyanus ve denizlerdeki

sular buharlaşarak gaz haline geçer .Rüzgarla bulut soğuk bir hava katmanıyla karşılaştığında yoğunlaşarak yağmur,dolu veya kar olarak tekrar yeryüzüne düşer.Bu olay sürekli tekrarlanır.

Yer Altı Suyunun Oluşumu

• Yeryüzüne inen yağmur ve kar sularının bir kısmı geçirgen toprak ve tabakalar üzerine birikilir ve yer altı sularını oluşturur.

Devamı• Yer altı sularının bir yol

bularak kendiliğinden yeryüzüne ulaştıkları noktalara kaynak denir.

• Bazı kaynak suları bol miktarda mineral içerdiklerinden maden suyu olarak adlandırılır.

• Sıcak (termal ) su kaynaklarından çıkan su ise genellikle tıp alanında kaplıcalarda kullanmaktadır.

Jeotermik Enerji Santrali• Termal kaynaklardan

enerji de elde edilebilir.Bu şekilde elde edilen enerjiye jeotermal enerji denir.Jeotermal enerji elde edilen santrale ise jeotermik enerji santrali denir.

Artezyen Kuyusu• Yer altı suları yeryüzüne

kendiliğinden çıkabildiği gibi kuyular açılarak da yeryüzüne çıkabilir.Açılan kuyulardan su kendiliğinden fışkırarak yeryüzüne çıkıyorsa bu kuyulara artezyen kuyusu denir.

• Yer üstü suları ise enerji üretimi ,taşımacılık, turizm ve spor amaçlı kullanılabilir

Yer Kabuğu

Yer Kabuğu Hakkında Bilgi

KAYAÇLAR

MAGMATİK KAYAÇLAR

TORTUL KAYAÇLAR

BAŞKALAŞIM

KAYAŞLARI

KAYAÇLAR• Ateş kürenin yapısında bulunan

erimiş haldeki magmanın (ve yüksek basınçlı gazların) yeryüzüne çıkarak veya yer kabuğu (taş küre) içinde soğuyarak katılaşması sonucu oluşan kayaçlara püskürük (magmatik) kayaçlar veya magmatit denir.

• Magmatik kayaçlar, yer kabuğunda en fazla görülen kayaçlardır ve yer kabuğunun yaklaşık olarak % 65'ini oluştururlar.

Özellikleri• • Yer kabuğunda bulunan bütün

kayaçların temelini püskürük kayaçlar oluşturur.

• Püskürük kayaçlar genelde kristal haldedirler.• Püskürük kayaçlarda, magma aniden soğuduğu için canlı kalıntıları bulunmaz.

• Püskürük kayaçlar oluşurken magmanın soğuması ve katılaşması yer kabuğunun derinliklerinde veya yüzeye yakın yerlerde gerçekleşir.

Tortul Kayaçlar• Püskürük (magmatik) kayaçlar

ile diğer kayaçların sıcaklık değişimi, hava (rüzgar) ve su (yağmur) gibi çevresel faktörler sayesinde aşınması, sürüklenmesi ve çökelmesiyle oluşan kayaçlara tortul kayaçlar denir.

• Tortul kayaçlar yeryüzünde en çok görülen kayaçlardır. Yer yüzeyinin yaklaşık olarak % 75'i tortul kayaçlardan oluşur. Yerkabuğunun ise % 8 kadarını oluştururlar.

Özellikleri • Tortul kayaç oluşumu çok uzun

yıllarda gerçekleşir.

• Tortul kayaçları oluşturan tabakalar farklı zamanlarda oluşmuştur.

• Tortul kayaçlar, diğer kayaçların parçalanıp dağılmasıyla oluştuğu için belirli bir kristal şekilleri yoktur ve tabakalıdır.

• Tortul kayaçların içinde bol miktarda mineral ve fosil bulunur.

Tortulaşmanın Oluşumu• Yeryüzündeki püskürük (magmatik)

kayaçlar ilk oluşumundan bu yana sıcaklık değişimi, yağış ve rüzgâr gibi etkilerle küçük parçalara bölünürler. Bu küçük parçalara tortu denir.

• Tortular akarsular ve rüzgâr sayesinde göl, deniz ve okyanus tabanı gibi çukur yerlere taşınırlar ve burada birikirler (üst üste birikerek katılaşır).

• Bu olaya tortulaşma denir. Dibe çöken maddeler üst üste tabakalar oluştururlar.

Başkalaşım Kayaçları

• Katı kayaçların, çevre koşullarının etkisiyle, sıcaklık, basınç ve mekanik gerilimle parçalanarak kimyasal bileşenlerinin eksilmesi ya da yenilerinin eklenmesiyle oluşan yeni tip kayalar. Başkalaşan kayaç, tortul kayaç, korkayaç ya da öteki başkalaşım kayacı türlerinden biri olabilir.

Başkalaşım kayaçlarının yapısı ve mineral bileşeni, kayacı oluşturan özgün başkalaşım türünü yansıtır. Bu kayaçlar, tortul kayaçlar gibi tabakalı, püskürük kayaçlar gibi kristalli bir yapıya sahiptirler. Örnek olarak, kilin başkalaşmasıyla oluşan yaprak taşları (fillat) verilebilir.

Başkalaşım Taşları(2)• Bazı süs taşları da birer metamorfik kayaçtır.

Karbonatlı metamorfik kayaçlar, özellikle kristalin kireçtaşları (mermerler) basta lazurit olmak üzere, süs taşı olarak kullanılan taşların ana kaynağıdır

• Yakut ve mavi yakutla zümrüt yatakları, apatit, aksinit, kordiyerit, diyopsit, epidot, grassular, andradit, flüorit, skapolit, sfalerit, sfen, stealit, turmalin, vilemit, zensit gibi süs taşları metamorfik kayaçlardan oluşmaktadır. Karbonatlı olmayan metamorfik kayaçlardan da sist, zümrüt ve yakutla karbonatlı metamorfik kayaçlardan oluşan tüm süs taşları oluşabilir.

Fosil ve Fosilleşme

Fosiller Hakkında Bilgi

Fosil ve Fosilleşme• Fosil ve Fosilleşme :

 Canlıların uzun zaman (milyonlarca yıl) öncesinden günümüze kadar gelen kalıntı (kemik, iskelet, diş, kabuk, yaprak, gövde kalıpları) ya da izlerine fosil denir.

• Canlıların öldükten sonra vücutlarındaki yumuşak kısımlarının çürümesi ve kalan sert kısımlarının toprak ve taşlarla yani tortularla örtülmesi olayına fosilleşme denir.

• Fosilleri inceleyen bilim dalına paleontoloji, fosillerle ilgili çalışma yapan bilim adamlarına da paleontolog denir.

Fosiller ve Fosilleşme(2)• • Fosiller, tortul kayaçlar içinde uzun

bir sürede oluşurlar.•

 • Bazı fosiller, içlerinde bulunduğu kayaçların yaşlarının belirlenmesinde kullanılır. • Tortul kayaçlar içinde gözle görülebilir fosillerin yanında gözle görülemeyecek kadar küçük fosiller de bulunmaktadır.

• • Kömür, petrol, doğal gaz fosilleşme sonucu oluşan fosil yakıtlardır.

Fosillerin Oluşması Ölen canlılar doğada, yer kabuğundaki tortul

kayaçlarda korunurlar. Canlı öldükten sonra bu canlının üzeri nehirler, akıntılar, rüzgarlar sayesinde taşınan taş ve toprak yani tortularan oluşan tabaka ile örtülür.

• Zaman ilerledikçe canlı üzerinde biriken tabaka kalınlığı ve sayısı artar. Üstte biriken tabakalar alttaki tabakalara baskı uygular ve alttaki tabakaların sertleşmesini ve kayalaşmasını sağlar.

• Bu sayede tortul kayaçlar oluşur ve canlı kalıntısı tortul kayaçların içlerinde kalır. Oluşan tortul kayaçlar yer kabuğunun hareketleri ve erozyonlar sayesinde yeryüzüne kadar ulaşır.

FO

SİL

LER

İN

OLU

ŞU

MU

•  Tortul kayaçların içinde en genç fosiller üst tabakada, en yaşlı fosiller ise daha alt tabaklarda bulunurlar. Böylece fosillerin içinde bulunduğu kayaçların hangi zamana ait oldukları yani kayaçların yaşlarının ne olduğu anlaşılır. Fosilleşmenin olabilmesi için organizmanın ölmüş bedeninin rüzgar ve diğer doğa olayları ile toprak, çamur ve taşların altına gömülmesi gerekir.

• Fosilleşme için gerekli sıcaklık, mineral madde miktarı gibi şartlar sağlandığında içinde mineral bulunan su tortul kayaçların arasına sızar. Sızan suyun içindeki mineraller organizmanın kemiklerine girer yani mineraller kemiklerin içine yerleşmeye başlar ve kemik içindeki boş yerler minerallerle dolar. (Bu sırada kemikler çürür). Böylece sızan suyun içindeki mineraller canlı kalıntılarını kayalaştırarak fosil oluşmasını sağlar.

FO

SİL

LER

İN

OLU

ŞU

MU

(2)

• • Ağaçların öz sularına konan canlılar öldüklerinde zamanla bu ağaçların öz suyu ile kaplanarak çürümeden tamamen korunabilir ve bu şekilde korunan canlılar da fosil oluşturabilir.

• • Gözle görülemeyen tek hücreli canlılar ile çok hücreli canlıların gözle görülemeyecek parçaları da fosil oluşturabilir. 

FO

SİL

LER

İN

OLU

ŞU

MU

(3)

FOSİLLERİN Yararları•  1- Tortul kayaçların hangi zamana ait

olduğunun (yani yaşlarının) anlaşılmasını sağlar. (Tortul kayaçların içerisinde en genç fosiller üst tabakalarda, en yaşlı fosiller alt tabakalarda bulunur. Maddelerin yarılanma ömrü hesaplanarak kayaçların yaşı hesaplanabilir). 2- Fosillerin bulunduğu bölgenin geçmişteki coğrafi durumunu ve iklim şartlarının nasıl olduğunun anlaşılmasını sağlar. 3- Nesilleri tükenmiş veya eski zamanlarda yaşamış canlıların (Dinozor, trilobit = vücudu üç kısımdan oluşan soyu tükenmiş bir böcek türü, mamut) tanınmasını sağlar.

FOSİLLERİN Yararları(2)• 4- Nesilleri tükenmiş veya eski

zamanlarda yaşamış canlıların (Dinozor, trilobit = vücudu üç kısımdan oluşan soyu tükenmiş bir böcek türü, mamut) tanınmasını sağlar.

•  5- Canlıların geçirdiği gelişim dönemleri (evreleri) hakkında bilgi edinilmesini sağlar. 5- Yer kabuğunda oluşan değişimler hakkında bilgi verir.

• 6- Fosil yakıtların oluşmasını sağlar.

Teşekkürler!!