Fatma Betul Guney,Wael Hallaq Ile Röportaj

mam Gazzlnin Maslahat Dncesine Katklar | 3

SLAM HUKUKU ARATIRMALARI DERGSwww.islamhukuku.com www.islamhukuku.org www.islamhukuku.net

Nisan Ekim aylarnda ylda iki say kar. Hakemlidir.Sahibi / Publisher /

Mustafa ZDEMRMehir Vakf Genel Bakan / General Director of Mehir Vakf /

Editr / Editor-in-Chief / Prof. Dr. Saffet KSE

Editr Yardmcs / Associate Editor / Yrd. Do. Dr. Murat MEK

Say Editr / Guest Editor / Necmettin KIZILKAYA

Journal of Islamic Law StudiesSay / Number / : 18 Yl / Year / : 2011

Yayn Kurulu / Editorial Board /

Prof. Dr. Halil brahim ACAR - Dr. Ahmet AKMAN - Do. Dr. Abdsselam ARI - Prof. Dr. Servet ARMAAN - Do. Dr. Tevhit AYENGN - Dr. Tuncay BAOLU - Prof. Dr. Murteza BEDR - Do. Dr. Recep CC - Dr. A. Hakan AVUOLU - Dr. Hseyin ELKER - Prof. Dr. amil DACI - Pdof. Dr. Nihat DALGIN - Prof. Dr. Sabri ERTURHAN - Prof. Dr. H. Tekin GKMENOLU - Prof. Dr. H. Mehmet GNAY - Yrd. Do. Menderes GRKAN - Do. Dr. Hasan KAAK - Prof. Dr. Abdurrahman HAKALI - Prof. Dr. Abdullah KAHRAMAN - Prof. Dr. Cengiz KALLEK - Do. Dr. Ali KAYA - Do. Dr. Saim KAYADB - Dr. Hseyin KAYAPINAR - Dr. Necmettin KIZILKAYA - Prof. Dr. Ferhat KOCA - Do. Dr. smail KKSAL - Yrd. Do. Dr. Muharrem N-DER - Prof. Dr. kr zen - Hasan zer - Yrd. Do. Dr. Ali hsan PALA - Dr. Ali PEKCAN - Yrd. Do. Dr. zzet SARGIN - Do. Dr. Haluk SONGUR - Do. Dr. Osman AHN - Yrd. Do. Dr. Murat MEK - Do. Dr. Hasan TANRIVERD - Prof. Dr. Talip TRCAN - Dr. Mustafa YAYLA - Prof. Dr. Mustafa Yldrm - Do. Dr. Kemal YILDIZ - Dr. Yaar YT

Danma - Bilim Kurulu / Advisory Board /

Prof. Dr. Hamza AKTAN - Prof. Dr. Vecdi AKYZ - Prof. Dr. H. Yunus APAYDIN - Prof. Dr. Fahrettin ATAR - Prof. Dr. . Hakk AYDIN - Prof. Dr. M. Akif AYDIN - Prof. Dr. Ali BAKKAL - Prof. Dr. Mustafa BAKTIR - Prof. Dr. Ali BARDAKOLU - Prof. Dr. Abdlaziz BAYINDIR - Prof. Dr. Faruk BEER - Prof. Dr. brahim ALIKAN - Prof. Dr. Orhan EKER - Prof. Dr. Hamdi DNDREN - Prof. Dr. . Kafi. DNMEZ - Prof. Dr. Celal ERBAY - Prof. Dr. Mehmet ERDOAN - Prof. Dr. Mehmet ERKAL - Prof. Dr. Osman ESKCOLU - Prof. Dr. Beir GZBENL - Prof. Dr. Hasan GLE - Prof. Dr. Hayrettin KARAMAN - Prof. Dr. Muhsin KOAK - Prof. Dr. Salim ST - Do. Dr. Ahmet ZEL - Prof. Dr. Mehmet ENER - Prof. Dr. Salih TU - Prof. Dr. Mustafa YILDIRIM - Prof. Dr. Davut YAYLALI - Prof. Dr. Y. Vehbi YAVUZ

Kitap Tantm / Book Review / Dr. A. Hakan AVUOLU

zetler / Summaries / Do. Dr. Haluk SONGUR - Do. Dr. Saim KAYADB

Bibliyografya Kontrol / Bibliographic Control / Muhammet Ali DANIMAN

Uluslararas likiler Koordinatr / Coordinator of International Relations / Necmettin KIZILKAYA - Necmeddin GNEY

Yaz leri Mdr / Editorial Assistant / Abdullah AFAK

e-mail: [email protected] 1304-1045

Kapak: Do. Dr. Muhittin OKUMULARMizanpaj: Furkan Seluk ERTARGN, [email protected]

Bask: Servet Ofset Ltd. ti.Matbaaclar Sitesi Yayn Cad. 9. Blok Ho: 50 Tel: 332 342 02 32 Karatay / KONYA

slam Hukuku Aratrmalar Dergisi Index Islamicus tarafndan taranmaktadr.slam Hukuku Aratrmalar Dergisi EBSCOhostun hazrlad Academic Search Compleate (ASC)de indekslenmektedir. Ayrca

Dergide yaymlanan yazlar EBSCOhostun elektronik tarama mototorlarnda ilim dnyasna sunulmaktadr.Journal of Islamic Law Studies (IHAD) is indexed by Index Islamicus and EBSCOhost.

Basm Tarihi EKM 2011

WAEL B. HALLAQ LE SLAM HUKUKU VE SLAM LMLER ZERNE

BR SYLE

Hazrlayan: F. Betl Gney Altnta1*

Fatma Betl Altnta: ncelikle rportaj ricamz kabul ettiiniz iin ok teek-kr ederiz. lk olarak hayat hikayeniz zerinde durmak istiyorum. slam ve slam hukukuna olan ilginiz ne zaman balad? Gemi yaantnz bu alan semenizde etkili oldu mu? Oldu ise ne ynden etkili oldu?

Wael Hallaq: slam Hukukuna ilgim aslnda tamamen bir rastlant ile balad. Hukuka ilgim vard ve avukat olmay istiyordum. sraildeki belli politik artlar ve 1973 sava nedeniyle ilgimin olduu bu alanda devam edemedim. Ekonomik artlardan dolay da memleketime daha yakn, hukuk blmnn olmad fakat alp para kazanma imkan bulabileceim bir niversiteye gitmeye karar verdim. Zira ne zengin bir ailem vard, ne de kurumsal bir desteim. Hibir ekonomik des-teim yoktu. Okumak iin altm. Mesleim inaatlkt, binalar yapyordum. Bu ekilde para kazandm. Bu ekilde Haifa niversitesinin yaknnda memleke-tim Nsriyyeye (Nazareth) yakn bir niversiteye gittim ve orada Siyasal Bilimler ve Orta Dou Tarihi okudum. Bu iki alan da aslnda bana hukuk kadar olmasa da hitap eden, gnlme yatan alanlard. Fakat dediim gibi hukuka olan bu ilgimi de-vam ettiremedim. Bu ekilde baladm ve mezun oldum. Yksek lisansmn yars-n da Siyasal bilimler ve Orta Dou Tarihi zerine yaptm. Daha sonra Amerikaya geldim ve doktoram Siyasal bilimlerde yaptm.

Fatma Betl Altnta: Yani Amerikaya geliiniz doktora dneminizde oldu.

Wael Hallaq: Evet. Doktoram University of Washingtonda yaptm. Orada, tesadfen Filistinli bir profesrle tantm. Kendisi blmn bakanyd ve ngiliz mandas altndaki Filistinde Kad olarak almt. Princeton niversitesinde ho-calk yapmak zere Filistinden gelmiti. Daha sonra ise Orta Dou Aratrmalar

* Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesi Hadis Anabilim Dal Yksek Lisans rencisi, [email protected]

s lam Hukuku Arat rmalar Dergis i , sy. 18 , 2011 , s . 143-155

144 | Hazrlayan: F. Betl Gney Altnta

blmn kurmak zere University of Washingtona gemiti. Kendisi iyi bir avu-kat ve hakimdi. Bana niye Siyasal Bilimler altm sordu. Birok siyasal bilim-cinin bulunduunu fakat slam Hukukunun ilgiye ihtiyac olduunu ve ileriki d-nemde ok nemli hale geleceini syledi. Bunu sylediinde tarih 1978di. 1979da ran devrimi patlak verdi ve dedii gibi slam hukuku ok ilgi gren bir konuma geldi. Herkes slam hukuku hakknda konumaya balad. Ben de slam hukukunu aratrmaya karar verdim. Aslnda ilk etapta ok ilgimi ekmemiti. Hukuku sevi-yordum ama hukukun baz ynleri ilgimi ekmiyordu. Teorik ksmyla uramak istiyordum ve danmanmn da etkisiyle bu alanla ilgilenmeye baladm.

Fatma Betl Altnta: Bahsettiiniz danmannz hala yayor mu?

Wael Hallaq: Evet yayor. Emekli oldu. imdi 86-87 yalarnda: Ferhad Ziyad. Kendisi de slam hukuku zerine baz aratrmalar yapm ve tahkik almala-rnda bulunmutur. Bana Madem ki Siyasal Bilimler ve tarihi seviyorsun, niin Kadlar zerine bireyler yazmyorsun? dedi. Yksek lisans tezimde kadlarla ilgili bir alma yaptm. ok zor bir alma deildi. zerinde alabilecek mkemmel bir konu olduunu da dnmyordum. Fakat, bunu yaparken Nicholas Heer adl baka bir profesr sayesinde fkh usln kefettim. Bu benim iin adeta bir ak hikayesi oldu ve fkh uslnn mptelas oldum. Sonraki yirmi yl boyunca, daha dorusu u ana kadar hep ilgimi ekti. Her ne kadar u anda baka konularla ura-yor olsam da fkh usl her zaman gndemimde.

Fatma Betl Altnta: Peki avukat deil de slam aratrmalar zerine alan bir Profesr olmaktan u anda memnun musunuz?

Wael Hallaq: Kesinlikle evet. Amerikaya geldikten sonra avukat olmann bana gre olmadn farkettim. yi ki hukuk fakltesine gitmemiim diye dndm. Aslnda benim fkhla uramaya balamam daha sonraki aamada oldu. lk ba-larda ilgimi eken ey, slam hukukunun en entellektel parasn oluturan fkh uslyd. Bu ilgimin balamasndan ancak yirmi yl sonra fru fkhla ilgili a-lmalar yapmaya baladm. nk fkh farkl bir ekilde, entellektel bir ekilde grmeye baladm. Bundan kastm slam hukukuna avukat gibi bir yaklam tarz deil tabi. Nikah hukuku, boanma hukuku ne yapar, nedir tarznda deil. Ben hu-kuku, hukukun doasna, felsefesine, tarihine ve dnyay gr yntemine ynelik argmanlar kurmak iin kullandm. Hem teori hem de hukuka kar bandan beri bir ilgim vard.

Ferhad Ziyad slam hukuku zerine almam nerdiinde verdiim ilk tep-ki slam hukukuyla neyi kast ediyorsunuz, eriat m? eriat ld! dedim. Ziyad Hayr hayr, geri gelecek dedi. eriatle ilgilendiimi kime sylesem, niin byle bir ilgimin olduunu soruyorlard. Bu konunun ok eski, modas gemi bir mev-zu olduunu dnyorlard. Byle bir konuyla niin ilgileniyorsun ki diyorlard, yani anlayamyorlard.

Wael B. Hallaq ile slam Hukuku ve slam limler zerine Bir Sylei | 145

lk balarda, konunun nemini anlamam bir ka ay buldu. ine girip, zerin-deki perdeyi araladmda ise tabi ki durum ok farkl oldu. Kariyerimi bu alan zerine yaptm.

Fatma Betl Altnta: Modern ncesi dnemdeki metinleri ve slam hukuku-nun kaynaklarn modern balamda nasl okuyup yorumlayabiliriz sizce?

Wael Hallaq: Bu ok geni bir konu. Ama bu alanda geirdiim otuz yldan sonra unu syleyebilirim ki, bu soru slam hukukunda doktoram yapmaya ba-lamamdan itibaren zihnimde her daim var olan nadir birka sorudan biridir. Bu konu zihnimden ksa bir sre dahi kmad, hep benimleydi. imdi ise zerine a-ltm bir kitabn konusunu oluturuyor. Hem bu konu, hem de cihad ile ilgili iki kitap zerinde alyorum. Hangisine ncelik vereceimi bilmiyorum. Bu konu ncelikli olarak zellikle Kurn ve dier kaynaklar ile ilgili. Fakat bana gre en nemli kaynak Kurn. nk iinde yaadmz dnya kolayca deiebilecek bir dnya deil. Gemie geri dnemiyoruz, geen geiyor. Tarih, gemi demek yani. Bunun gibi, var olan kurulular da deitiremiyoruz. Fakat imdilik Batnn bizzat kendisinin katld bir projeye katlabilirz. Bu konudaki fevkalade husus, Msl-manlarn doru dili konuuyor olmalar. nk glnn zayfn dilini anlamas imkanszdr. Gl sadece bir tek dilde konuur. Basit bir rnekle aklamak gere-kirse, ABDde 300 milyon insan var ve ok az insan ngilizce dnda bir dil biliyor. Hatta ngilizce, anadili ngilizce olanlar iin bile problem tekil ediyor. Bu sadece dille ilgili bir durum deil, kltrel bir fenomen. Avrupann ve Amerikann yani Euro-Amerikan dnyann slam dnyasyla megul olmas hakknda umudumuz ok az. nk gl olan yanlzca bir dil bilir ki, o da g ve iddettir. Fakat Ms-lmanlar imdi Batl entelektellerle ve Batnn Akademik kurumlaryla iliki kuracak konumdalar. Mslmanlar artk dnyadaki dier tm kiilerden daha donanml olduklarn ortaya koyuyorlar. Bu Mslmanlarn bugnk gc. s-lam gelenei -doru okunduu takdirde- Batnn bizzat kendisinin problem olarak tanmlad sorunlara inanlmaz zmler salyor. Mesela Charles Larmore, Mac Intyre yahut Taylor yahut Beila gibi kiilerin tanmlamaya altklar problemler ve sunmaya altklar zmler, Mslmanlarn kendi geleneklerinde hazr bul-duklar zmlere birok ynden benzemektedir. Mslmanlar bu adan ok el-verili bir konumdalar. Benim ahlak kaynaklar olarak adlandrdm kaynaklar-dan sadece kendilerine deil dnyadaki (kapitalizm/modernizm kaynakl) ahlak projeye zmler sunabilecek konumdalar. Fakat gl bir dille konumalar ge-rekiyor ki u andaki problem de bu. u ana kadar Batl aydnlara kar nasl konu-acaklarn renebilmi konumda deillerdi. Gl bir ekildeden kastm u: Biz eitiz, siz de benim kar karya kaldm sorunlarn aynsyla karlayorsunuz. nk ayn modern projenin ierisinde yayoruz. Ben size imdi sizin sorununuzu anlatacam ve benim problemim ile sizin probleminizin aslnda ayn olduunu gs-tereceim ve geleneimden gelen ve sizin probleminizi de zmenize yardm edecek bir yntem nereceim demeyi baaramadlar.


Fatma Betl Altnta: Bu ayn zamanda son zamanlarda oka grlen slama kar olumsuz yaklam ve korkularn da yok olmasna yardmc olacaktr, yle deil mi?

Wael Hallaq: Evet yle. Bu sorunun cevab ayn zamanda modern zamanda kaynaklarn nasl okunup yorumlanaca konusuna da bir cevap tekil ediyor. sla-mn Kurn ve snnet gibi kaynaklarnn bugn anlalmas gerekiyor. Ama benim iin asl olan Kurn. nk Kurn hereyin kayna, snnet ise Kurn yorumla-ma konumunda. Yani unu sylemeye alyorum: Kurnla elien bir Peygamber dnlebilir mi? Tabi ki olmaz. Peygamberin snneti, Tanrnn Kurn vastasyla yaplmasn istedii eylerin ak bir ekilde sergilenmi halidir. Bu yzden asl pa-radigma Kurndr. Ve Kurna baktnzda aslnda onun tek bir ey hakknda ol-duunu grrsnz. Bu ey, hereyi harekete geiren nihai gtr: Ahlakl insan... Kurnn ortaya karmaya alt ey budur gerisi detaylardr. zerinde alt-m kitabmda Kurn temalara gre analitik olarak paralara ayrp Kurnn asl zerinde durduu eyin ahlak olduunu ortaya koymaya alyorum. Kurnn merkezi nfuz/ilgi alan ahlaktr. Bu aslnda Schmidt tarz bir aklamadr; daha dorusu benim Schmidtin yntemini bu konuya uyarlamamdr. Bu karlatnz her mesele iin gereklidir; her toplum, her toplumun birimi, her yer iin mutlaka dierlerinden daha byk, geride kalan hereyin kendisine gre ikincil olduu, hereyin ona tabi olduu, tm prensiplerin hizmetinde olduu ana prensipler ol-maldr. Kurn iin bu ana prensip ahlaktr.

Fatma Betl Altnta: Derslerinizde azap vadeden ayetlerin hukuki kurallarla ilgili deil, ahlaki konularla ilgili olduunu sylemitiniz, bu da yine bu konuyla ilgili bir grt.

Wael Hallaq: Evet. ster recm, ister krba cezas olsun, emredilmi olan bu gibi eyler Kurandaki ana konular deildirler. Bunlar ana prensipleri destekleyen detaylardr bence. Yani bunlar ana prensibe tabi olan konulardr. Baka bir ifadey-le, Kurnn amacnn cezalandrma olduunu sylemenin imkan yoktur. Zaten bunu ispat edemezsiniz. Eer Kurn doru bir ekilde incelenirse aslnda bu sy-lediim teorinin ok da yeni bir teori olmad grlr. Yeni olan ey, ona ulama yntemidir. Fazlurrahman ve onun gibi dnenler iin mesela Double Movement teorisiydi bu. Yani bugn yaadnz olay-durumu grrsnz sonra Kurn, sn-net yani erken dnem slamda bu konunun mantn ve hikmetini grrsnz. Sonra bu hikmeti, iin mantn bugne uygularsnz. Bence bu ok mekanik ve yorucu bir metod. Buradaki temel ama, kesin ve alamayacak asgari standartlar koymak olmal bence. Yani bu snrlarn altna inemezsiniz. Standart belirledii-niz zaman ilem tamamdr. Ahlaki olarak yaamak ne demektir? Mesela toplum-daki fakirlerin korunmas bunlardan mdr deil midir? Bu gibi sorular asl nemli sorulardr bence. Buna karar verirseniz insanlarn insanca toplum iinde birlikte yaadklarn grrsnz, birbirlerine merhametli olduklarn grrsnz. Hatta yanlz birbirlerine deil hereye merhametle yaklatklarn grrsnz. Aalara,


talara, evreye bile. Aslnda bu ok nemli bir nokta. Bunu farketmeyi baarr-sak ok ey deiir. Modern projenin endstrileme ad altnda yapt eylerin ne kadar yanl olduunu grrsnz. Tanr bize aalarn, dalarn, derelerin, doa-nn varlyla ilgili snr amamay emretmitir. nk onlar da Tanrnn yaratt eylerdir. Bizden paralardr. Biz onlarla birlikte hayat ierisinde bulunuruz. Bunu zersek aslnda birok ey zlr.

Fatma Betl Altnta: Sizce modern ncesi slam toplumunda eriat -ahlaki bir buyruk olmas asndan- ne gibi bir fonksiyon gryordu?

Wael Hallaq: En basitinden ifade edersek, o dnemdeki ncelikler materyalis-tik deildi, kr ve verimlilik n planda deildi. Bu durum aslnda o dnemde her yerde geerliydi. inde, Hindistanda. inde Hindistandan daha fazla ve muhte-melen baz zamanlarda da inden ok slam lkelerinde. Fakat bunlar paradigma-tik yani rnek oluturabilecek tarzda deillerdi. O gn sz sahibi deildi bu nce-likler, kural deildiler; hereyin kendisi ile lld yksek standartlar deildiler. Devlet zerine yazdm ve bir yl ierisinde yaymlanacak olan son kitabmda da dediim gibi, slamn en merkezi etkinlik alan ve en yksek rnei eriatt ve eriat ahlaki bir paradigmayd.

Fatma Betl Altnta: Bu durumda eriat ve slam hukukunun en nemli par-asnn ahlak olduunu sylyorsunuz.

Wael Hallaq: Aynen yle, eriat Mslmanlarn Kurnn kendilerinden iste-dii eyleri yansttklar en iyi giriimdir. Geri eriat baz ayrntlarda Kurndan ayrlr. Bunda phe yoktur. Sonuta fakihler farkl dnemlerde yaamlardr ve zaman zaman kendilerini dneme uygun hale getirmeleri gerekmitir. Fakat Kurnn paradigma tasavvuru fakihler de dahil, Mslmanlarn her zaman zih-nindedir. Fakihler birilerinin dedii gibi slam istedikleri yne evirmemilerdir. Fakihler Avrupann kilisesi gibi bir konumda deildirler nk. Sosyal adan toplumun bir parasydlar. Bugn birileri kp gemiteki Fukahay slam iste-dikleri gibi ynlendirmekle suluyorlar. Mslmanlar ve slamclar eer ulema-nn sosyolojisini, yani nereden geldiklerini, toplumla nasl balantl olduklarn bilseler; bu iddiada bulunanlarn aslnda bu gne kadar yaam btn Msl-manlarn zlerini kaybetmi olduklarn sylediklerini anlam olurlar. Bu iddia, Mslmanlarn ne yapacaklarn bilmedikleri ve aslnda aptal olduklarn iddia etmek, fakihlerin kendilerini kandrdklarn ve saptrdklarn sylemek demek-tir. Biz Avrupada manastrlarda yaayan, evrelerinde alktan kvranan insanlar varken yiyecein en iyisini yiyip araplarn ien ve halka kar duvarlarla korunan hukukulardan bahsetmiyoruz. Onlar ve kral Avrupadaki en zengin insanlard.

Fatma Betl Altnta: Aslnda tam da zttdr.

Wael Hallaq: Evet kesinlikle, Mslman fakihler toplum ierisinde yayor-lard ve orta snftandlar. Sadece Osmanl imparatorluunun son zamanlarnda


aristokratik ailelerin bulunmas sz konusuydu. Fakat Osmanl imparatorluunda bile fukahann ou, yzde 98i deilse bile yzde 95i sradan insanlar gibi ya-yorlard.

Fatma Betl Altnta: Peki yine bu balamda, eriat tatbikleri asndan Os-manl devleti hakkndaki genel deerlendirmeleriniz nelerdir? Onlarn uygula-malar ile erken dnem slam toplumunun uygulamalar karlatrldnda neler sylenebilir?

Wael Hallaq: ncelikle unu sylemem gerekir ki Osmanl imparatorluu bana gre emsalsiz bir imparatorluktur. Hem slam dnyas, hem Avrupa asn-dan. Osmanl, Avrupada olup bitenden haberdar olan tek slam imparatorluuy-du. Sadece bu deil tabi, 15. ve 16. yzylda Osmanl imparatorluu nde olan bir Avrupa imparatorluuydu ayn zamanda. Osmanl imparatorluu slam olduu kadar Avrupaiydi ayn zamanda. Bunu, Avrupa mant ile iledii manasnda de-il, Avrupada olup bitenden haberdar olmas anlamnda kullanyorum. Osmanl Avrupayla iliki iindeydi. talyanlarn kuzeyleriyle ve spanyann Avrupa ile me-gul olduu kadar.

Bu arada unu da syleyelim ki 16. yzyl iin Osmanl imparatorluu ile talya ve spanyann ok byk benzerlikleri vardr. Neredeyse birlikte iliyor gibi. Daha sonra Atlantik Avrupa koloniler sayesinde moderniteyi, modern projeyi ele geirdiinde, aslnda modernite bu yerlerde ilk aamalarn yayordu. Nihayetin-de smrgeletirmenin manas deiti ve btn altn ve gm Avrupaya akmaya balad. Bu ksm Osmanl imparatorluunun iinde yer ald bir ksm deildi. Aslnda talya ve spanya da geri ekildi. Arka plana getiler. imdiki Hollanda, ngiltere ve Fransa ne geti. te Osmanl imparatorluunun da, talya ve spanya gibi arka plana geii bu zamanda olmutur. Bana gre Osmanl imparatorluu ilk balarda modern projeyi gelitirmeye balayp daha sonra belli bir noktada durdu-ran bir zellie sahiptir. Durdurmasnn nedeni ise slamn ruhundan vazgemek istememesiydi. Baka bir ifade ile, belli bir noktaya kadar moderniteyi kabul etti sonra da Bu noktadan teye gemek istemiyorum dedi. nk bu noktadan sonra ahlaksz (immoral) denemese de, ahlak alan dnda (amoral) bir ksma giriliyor. Hi deilse amoral olan eylerdi bunlar. Mesela pazarlarn korunmasn rnek ola-rak dnelim. Osmanl imparatorluu Bu politikay asla deitirmeyeceim, pa-zarn ve fiyatlarn korunmas gerekiyor dedi. Tekel, mal elde tutmak gibi eylerin denetim altnda tutulmas gerekiyordu ve yle de oldu. Avrupada ise byle birey yoktu. Avrupada para kazandrd srece herkes birbirini yiyip tketebiliyordu. Yani sermaye birikimi iin toplumsal dzeni kurban etmek Avrupadaki kurald ve modernitenin de esas olmaya devam ediyor. Bu, anonim irketlerin gnmz-de devasa oranda byyor olmasnn sebebidir. Bence ahlak adan bakldnda, dev anonim irketler u anda bamzda olan en ahlaksz (immoral) kurululardr. Modern devlete gre, daha da immoraldir. Fakat Osmanl imparatorluu bunu yapmay istemedi. Her ne olursa olsun bu gl ahlak unsur her zaman iin var


oldu. 19. yzylda Osmanlda deiikliklerin balamasnn sebebi, artk o zaman kendi prensipleri zerinde srar edemeyecek kadar zayf hale gelmesidir. Bu nok-tada Osmanl, pazarlarn amaya balad ve pazarlarn amaya balad zaman, her ey ktye gitmeye balad. nk bu koruyabilecei en son kaleydi. Ekono-minizi koruduunuz srece toplumu da onunla birlikte korursunuz. Eer ekono-miyi deitirirseniz sosyal dzeni deitirmi olursunuz.

Fatma Betl Altnta: Sk sk modernite ve olumsuz etkileri zerinde konuu-yoruz. Bu etkiler zerinde biraz derinlemesine durabilir miyiz? Bir de modernite-nin bu olumsuz ynleriyle birlikte olumlu saylabilecek etkileri de olmu mudur?

Wael Hallaq: Bu ok geni bir konu. Modernitenin iki ynn ele alalm ve modernitenin en byk iki projesi zerinde duralm. Bu projelerden hangisi n-celiklidir, bunun tartmasn baka bir konumaya brakalm. Bu iki proje kapita-lizm ve devlettir. Bu ikisi de birbiriyle iliki ierisindedir zaten. Her ikisi de hem ayr ayr hem de birlikte modern projeyi tanmlayan kapitalizm ve modern devlet, slam zerinde en olumsuz etkileri brakmlardr. Devlet ve kapitalizm 19. yzyl-da da ncelikle slamn btn kurumsal yaplarn tahrip etmitir. Yani Osmanl imparatorluunun son yzylnda. Bana gre bir yzyl boyunca devlet, destek-isi olan kapitalizm ile bir araya getirilmitir. Kapitalizm her zaman iin devlete, devlet de her zaman kapitalizme destek vermitir. Az nce syledimiz gibi bu ikisi slamn eitiminden tutun ekonomisine, rnein vakf messesesi gibi btn kurumsal yaplarn tahrip etmitir. Bu ise Mslman yaam tarzna aykr olan yaam tarzlarnn ortaya kmasna sebep olmutur. nk devlet ve kapitalizm toplumu ekonomik, sosyal, psikolojik birimler eklinde paralar. Bu bile aslnda bal bana yeterlidir. Kapitalizmin yanlz slama deil btn dnyaya yaptklar-na ise burada hi girmeyelim. slam dnyasnda bizler, rekabete dayal bir ekono-mi gelitirirsek, yani batyla rekabet edecek bir yntem gelitirirsek sonunda g-leneceimizi ve bu ekilde de gl hale gelip bu dnyada, kapitalizm dnyasnda kendi mkemmel ekonomimizi ina edeceimizi ve daha sonra da dnyaya kendi slam deerlerimizi empoze edebileceimizi dnyoruz. unu unutmamak ge-rekir ki bir eye ar ekilde inanmay gerektiren bir sistem, o ey olmadan varl-n srdremez. Baka bir deyile, eer gelecein toplumunu rekabet ekonomisine ya da kapitalizme dayal olarak kuruyorsanz, gelecekte bir gn gelip de imdi glym ve imdi benim gl olmam salayan eyi brakacam diyemezsiniz. Byle birey olmaz. Yani bir defa bu gerekleti mi, eytanla el skp anlamsnz demektir ve eytan sizin elinizi bir daha brakmayacaktr. Yani buna inandnz srece, bu el skma ve anlamanz devam edecektir. Bunu baarmann tek yolu, hem ekonomik hem de ahlak adan geliimi salayacak yeni ve deiik bir model ortaya koymaktr.

Fatma Betl Altnta: Konumamz esnasnda eriatn artk var olmayan bir gereklik olduundan bahsettik. eriatn yeniden canlanmas ve eski haline gelme-si mmkn m?


Wael Hallaq: Eer eriat ahlak bir proje olarak ele alrsak kurtarlabilir tabi. eriat sadece ahlak ynyle deil de, modern projeyi yeniden gzden geirmek iin bir yol olarak da kullanabiliriz. rnein eriat bize eer birbirimize saygl olmay emrediyorsa bu nemli bir prensiptir. Peki bu ne demektir? Bunu dnr-ken nce insan yaamndaki kesitlere bakarsnz, ve dersiniz ki ilk nce retmek-ten balamamz gerekiyor, nk ilk olarak insanlarn zihinlerini deitirmemiz gerekir. Bylece nce okullardan balarsnz. Ve yava yava her alana uygulamaya geersiniz. Mesela okullarda corafya kitaplarndan balayabilirsiniz. rnein -rencilere hep lkelerin rnein Trkiyenin ne kadar bakr demir gibi doal kay-naklara sahip olduu retilir. Ben doal kaynaklar kelimesini duyduum zaman tylerim diken diken oluyor. Zira biz bu ekilde ocuklarmza doann kaynak-larn istediimiz gibi kullanabileceimizi retmi oluyoruz. Bu adan kullan-dmz ders kitaplarn gzden geirmemiz gerekir. Ya da mesela bu kadar ok araba retmenin yukarda sylediimiz ana prensibimize aykr olduunu d-nyorsak, ki prensibimiz doaya sayg duyup tahrip etmemeyi de ieren saygl olmak ise, arabalar, arabalardan kan zararl maddeleri vs. hepsini de azaltmak iin abalamalyz. Pratie yansrken mesela atklar kontrol altnda tutmak vs. Bu sadece bilimsel adan yaplmas gereken bir ey olmaktan kp bir prensip haline gelir. Yani bu kadar ok araba retip bu kadar ok arabaya sahip olmamz doru deildir, ocuklarmza arabalarn yava yava lmmz olacan retmeliyiz. ocuk bunu be ya ile on ya arasnda milyonlarca kere duyarsa prensip artk uygulanabilir hale gelir. Benim ocuklarm mesela fazla su kullandm iin beni uyarabiliyorlar, bu bilinliliktir. Bu okulda su israf ettiimizin retilmesi ve bunu azaltmak gerektiinin anlatlmasnn yansmasdr. Bunun gibi prensipler niin yaygnlamasn? Herey byle balar, yeni nesle retmekle. Bununla birlikte tabi kanunlar da kullanmamz gerekir. Kanun az nceki araba mevzusundan rnek vermeye devam edecek olursak yeri geldiinde araba motorlarnn boyutlarn k-ltmeyi kanun olarak koymaldr. nk mesele arabann ne kadar hzl gitmesi meselesinden daha mhim bir haldir. Mesele para meselesinden daha nemlidir. Bunlar yapmak zorundayz nk aksi halde bunlar insanlarn yava yava yok olmasna neden olacak.

Fatma Betl Altnta: Fakat bu bilin ou lkede ok az bulunmakta.

Wael Hallaq: Evet, nk insanlar para kazanmakla megul. Para hrsndan kr olmular. Lks iinde, rahat iinde yayorlar. Milyon dolarlara sahipler. Niye bu rahatlarn terk etsinler ki. Kendileri ldkten sonra ne olduu umurlarnda deil, bu kadar bencil ve vurdumduymaz olabiliyor insanlar.

Fatma Betl Altnta: Wael Hallaq ismi sz konusu olduunda Oryantalizm akla ilk gelen konulardandr. Bir btn olarak Oryantalizm hakkndaki grnz nedir? Bat, slami ilimlere, zelde ise slam hukuku ile ilgil almalara ne gibi bir katkda bulunmutur? zerinde oka konuulabilecek bir soru olduunu biliyo-rum ama zetle bu konu hakkndaki fikirlerinizi renebilir miyiz?


Wale Hallaq: zetle aslnda diyebiliriz ki bir ok ynden hatta her ynden her birimiz birer Oryantalistiz. nk modern dnyada yayor olmak, Oryanta-list tecrbeyi yayor olmak demektir. Problem u ki, bu konu aslnda Avrupa ve Amerikada yaayan, slam hukuku zerine yazan, slam hukukunu zaman zaman slam hukukuyla hi alakas olmayan bir ekilde gren sz konusu olan bu slam hukuku her ne ise ya da idiyse- akademisyenlerden ibaret deil. Oryantalizm ayn zamanda, bu bahsettiklerimizle birlikte slam dnyasnda bulunanlar da ieren bilim adamlarn reten veya retmi olan bir kltrdr. Oryantalizm aslnda te-mel olarak modern artlarda yayor olmamzdr. Baka bir deyile, dnme tar-z, zaman gibi ynlerden modernite tarafndan ekillendiriliyorsak, yine baka bir deyile kavramsal ve zamansal olarak slam hukuku diye tabir ettiimiz eyden ok uzakta isek, slam hukukunun ne olduunu bilmeyiz. Bilmemekle kalmyo-ruz, bize artk yabanc haline gelmi oluyor. nk Modern dnya aydnlanmann kavram ve artlarna uygun olarak ekillenmi durumdadr. Bu artlar ise byk lde din kartdr ve bireyin otonomist rasyonelliine yapt vurgu asndan byk lde otonomdur. Yine toplumsal olana kardr, aileye topluma kar ol-mas ynyle toplum kartdr. Bu durum anayasaya ve devletin alma dzenine de yansmtr. Devlet srekli toplumu paralamakta, sonra yeniden yaplandr-maktadr. Bu yeniden yaplanmay da kendi isteine uygun ekilde gerekletir-mektedir. Bu durumda devletin ve aydnlanmann ibirlii yapp birlikte altkla-rn syleyebiliriz. Aslnda balangtan beri birlikte alyorlard. Yani son yz yldr. Bu manada, aydnlanma an yaadmz bu dnemde her ne kadar Bat kartym gibi ve Bat deerlerini, Bat liberalizmini eletiriyor gibi grnseler de slamclarn ounun savunduklar eylere dikkat edersek farkederiz ki aslnda s-lamclarn ou da Oryantalisttir. Zira onlar, modern Batnn savunduu eylerin aynlarn farkl kelimelerle farkl ifadelerle savunmaktadrlar.

Fatma Betl Altnta: David Powers sizi eletirdii makalesinde sizin iin Anti-Oryantalist ifadesini kullanyor. Sizin iin kullanlan bu ifade hakknda ne dnyorsunuz? Powersn bu ifadesi ve makalesine cevaben bir makalenizin bugnlerde yaynlanacak olduunu biliyoruz ama bu konu ile ilgili grlerinizi ksaca alabilir miyiz?

Wael Hallaq: Tabi ki Anti-Oryantalistim. Eer ben moderniteyi eletiriyor-sam, liberalizmi eletiriyorsam ki eletiriyorum, Oryantalist kart olmak zorun-daym. Anti-oryantalizm benim amdan modernite anda, hakim/baskn d-nme biimleri hakknda eletirel olmak demek. nk mdernitede hakim d-nme biimlerinin hepsi oryantalisttir. Bunu ister Batl kiiler yapsn, ister bizzat mslmanlar yapsn, bu byledir. Bir Mslman entelektel bana gelip de Biz de-mokrasi istiyoruz, biz Fransadaki gibi bir devlet ve toplum istiyoruz dediinde ite bu oryantalizmin bizzat kendisidir. nk bu bana gre, modern terim ve artlara tamamen balanmak demektir. te bu gerek taklittir. Taklidin en kt eklidir. Bu, baka toplumlarn, srf onlar kendilerinin daha iyi olduunu dndkleri iin


taklid edilmesidir. Fakat modern projenin salkl ve makul bir proje olduuna dair hibir delil yoktur. Demeye altm Mslmanlarn modern projenin geerlili-ini hibir ekilde sorgulamam olmalardr. rnein modern artlar oluturan gerek malzemenin zerinde durmamlardr. Mesela Mslmanlarn kapitalizm ve ileme biimleri hakknda syleyecek szleri var m? Sonuta ekonomik sistem-ler az veya ok kapitalisttir, kapitalizmin bizzat Amerika gibi olmas gerekmez. Eer talyan ya da sve modelini kabul ediyorsanz, hala kapitalist olan ekono-mik bir sistemle alyorsunuz demektir. Bu Mslmanlarn arzu ettii bir ey midir? Bu lkeler bunu benimseyip g sahibi olduklar iin bu makul birey mi kabul edilmelidir? Bu, eer onlar takip etmezsek g noktasnda eksik olacamz manasna m gelmektedir? Bu taklid iin sunulan gerekeler, bundan yz-yz elli hatta neredeyse ikiyz yl nce Osmanl imparatorluundaki gerekelerdir. Yani Eer Bat gibi modernlemezsek, Bat ile asla rekabet edemeyiz anlay. u anda ise artk farkl alternatif bir yaklam tarz var. Modernitenin kendi ierisinden eletirilmesi ve baz insanlarn houna gidecek yeni bir model oluturulmas. Eer bu model ilgi toplamay baarrsa ve glenirse, yeni bir rnek model elde etmi olacaksnz. Fakat malesef mslmanlar ou, hatta slamclar bile Batnn yapt-n yapp ismini slam olarak koymay tercih ediyorlar. Ve ite bu bana gre bir ok ynden oryantalizmin bir eididir. Yani bu manada Oryantalizm sadece Av-rupa ya da Kuzey Amerikada deil, dnyann birok yerinde var. Ve eer aydnlan-ma projesine ve modernleme projesine eletirel olarak yaklamyorsanz, yle ya da byle Oryantalizmle megul oluyorsunuz demektir. Yani bizzat bir oryantalist olmayabilirsiniz ama bu durum, Oryantalizmle ok fazla iliki ierisinde olduu-nuz ve ona ok fazla itibar ettiiniz manasna gelir.

Fatma Betl Altnta: Amerikadaki slam hukuku almalar zerinde du-rabilir miyiz biraz? Grld kadaryla slam hukuku, slam Aratrmalar ie-risinde gelimeyi en ok baaran alan. Siz bu konuda ne dnyorsunuz slam hukukunun bu geliimi yeterli seviyede mi?

Wael Hallaq: Burada iki eye vurgu yapmak istiyorum. Birincisi, Batda slam almalar slam yaayan bir gelenek olarak ele almaktan uzak. Buradaki aka-demik bir alma, tekinin allmas eklinde ve her zaman iin de tekinin allmas olarak devam edip gidecek. Bunun basit gerekeleri var: ncelikle eer bir eyi uyguland, amel edildii yerden karrsanz, konu hakknda uzak bir mesafeden yazyorsunuz demektir. Hatta benim gibi hayat ve tahsili, hayatn tm gereklerinin ierisinde geen ve toplumsal dzenin alt tabakalarndan gelen biri iin bile bu byle. Ben orada hayat bir bakasnn tadamayaca ekilde tecrbe ettim. Lks bir evde yaamadm, kimse beni gideceim yere arabayla gtrmedi. Bir pazar ortamnda yaadm, pazarda altm. Byle olmasna ramen benim gibi Batya gelenler bile belli zamanlarda bir uzaklk hissederler. Her ne kadar do-uda her ne yaynlansa okuyor olsam da, buldozer gibi okuyorum tabiri caizse; gzden geiriyorum. Endenozyadan Fasa kadar slam dnyasndan bir ok insa-


n tanyorum ve kendilerini sklkla ziyaret ediyorum; buralarda aylarca kaldm oluyor. Fakat bu yine de orada yaamak gibi deil. Yani demek istediim u ki, Kuzey Amerikada slamla ilgili retilen bilgi, slam bilgiye yaplm bir katk de-ildir. Bu bilgi, slam Batya iyi veya kt olarak anlatmaktr. Daniel Pipes veya Bernard Lewis kt anlatrken, Wael Hallaq ve dierleri iyi anlatyor. Fakat btn bu aklamalar slamn ne olduu zerine. Eer slami ilimler gelitirilecek ve zamanla detaylandrlacaksa, bu slam dnyasnda olmal, burada deil.

Fatma Betl Altnta: Halbuki slam lkelerindeki birok kii tarafndan tam tersi dnlr. Genellikle insanlar Batnn alma tarzn grmek zere gelir va Batda almaya balar.

Wael Hallaq: Bu slamn slam lkelerinde bile salt bir akademik dal hali-ne dnm olmasndan kaynaklanyor. Ancak u 10-15 yldr bir yaam tarz olarak alglanmaya baland. Fakat tarihte uzun sre bu byle deildi. Aslnda Ortadounun 1980lere kadar slamla hibir alakas yoktu. Milliyetilik, sosya-lizm vs. birok ey denendi, slama bu manada ans verilmemiti. imdi ise bir yaama stili olarak geliiyor. Mesela bugn ahsen grmek istediim ey, birileri-nin Bestami, bn-i Arabi ya da Hallacn ne sylediini bir aratrma konusu olarak sunmakla yetinmeyip, o lkelerde yaayan bir mslman olarak tasavvuf ve misti-sizmin bugn nasl yaanabileceini orijinal ve canl bir rnek olarak aklamalar. te slamn geliimi budur. slamn akademik manada allmas, gerek manada slamn allmas demek deildir. Bu ikisi farkl iki eydir.

Fatma Betl Altnta: Evet aslnda ok haklsnz. slam akademik bir nesne olarak alyoruz ve altmz ey de orda kalyor. Kat paracklar olmaktan teye gemiyor bu yzden almalar.

Wael Hallaq: Sonra da altmz eylerin slam olduunu dnyor ve iddia ediyoruz. En azndan baz eyleri slam aklarken detaylandrrken kul-lanmak normaldir, zira mantk her zaman var olan bir eydir. Fakat sufizm ze-rine University of Edinburgh ya da Columbia niversitesinden kacak bir kitap yazmakla, mesela Gazzalinin yazdklarn nasl yaarm, doru hayat nasl yaa-yacamza dair bir kitap yazmak ayn deildir. Bu ikincisini, kendisi ve kendisi gibi mslman olan kiiler iin mrn Konyada geirmi ve mr boyunca orda slam uygulayarak yaam bir kimsenin yazmas gerekir. Yaad eyin ne ol-duunu deil nasl yaadn anlatmal. Yani analitik akademik bir yaklamdan te uygulama temelli bir yaklam olmal. Zira analiz herey deildir. Ben btn hayatm boyunca analiz edip buna ramen lmcl projelere katlabilirim. Yine en rasyonel ve teknik adan uzman bir kimse olup katliam gerekletirebilir ya da milyonlarca insan gaz odalarna koyabilirm. Mantn, akl yrtmenin ahlakla alakas yoktur.

Fatma Betl Altnta: slamla ve slam hukuku ile ilgilenmeye baladnz-dan bu yana fikirlerinizde herhangi bir deiiklik oldu mu?


Wael Hallaq: Oldu tabi ki, olmaya da devam ediyor. Fakat baz nedenlerden dolay 1998 ve 2000 yllar arasnda farkl bireyler oldu. Bunu nasl ifade edebile-ceimi tam bilmiyorum. Bu iki ylda bir nevi devrim yaadm kendi iimde. Bende bu iki ylda dnme noktasnda en byk deiikliklerin olduunu hissettim. Bu beni konulara daha farkl bakmaya itti. Bu sebeple de on yldr yaynlarm nite-lik itibaryla ncekilerden daha farkl. Bir deiim srekli vard. Fakat bu organik bir deiimdi; yavat, iten ieydi. Fakat bu yllarda bir anda deiimden te bir srama oldu ve bu ncekilerden daha byk apl oldu. Olaylar, konular daha ak ekilde grnmeye balad. Bu deiimin zirveye kmas ise henz gerek-lemedi zannmca, hala devam ediyor. Bunu kamu oyuyla paylamaya henz frsat bulamadm. Belki ok az bir ekilde eriat hakkndaki kitabma yansd. Bitirmeye altm devlet zerine olan kitapta biraz daha fazla grnr olacak. Cihad ve Kurndaki ahlak paradigma zerine olan dier iki kitabmda da daha belirgin olacan dnyorum.

Fatma Betl Altnta: Eserlerinizi grmekte sabrszlanyoruz.

Wael Hallaq: Ben de bitirmek iin sabrszlanyorum. Bir de unu syleyebili-rim ki, ne kadar ok konular zerinde alrsam, her seferinde slama dair konu-larda Avrupay gndeme getirme ihtiyac hissediyorum. Baka bir deyile, Modern dnem iin, Avrupay anlamadan slam anlamak mmkn deil. Aslnda yan-lzca modern dnemde de deil. nk bugn slam hakknda bildiimiz eyler Bat bilgisinin rn olmu durumda. Bu yzden de slam dzgn anlamak iin Aydnlanmann ve Avrupann genel olarak anlaymz nasl etkiledii zerinde durmamz gerekecek. Yani Avrupa tarihi, ekonomisi, askeriyesi, mantalitesi, her trl yn slam anlamak asndan nem ifade ediyor. Ve bunlar ncelii temsil ediyor, yani Kurnn ne dediini anlamak iin bile bunu nce anlamak gerekiyor. nk Kurnn yorumlanmasndan ve anlalmasndan nce, tabiri caizse nefes aldnz zehirli havann farknda olmaz iseniz Kurna mracaatn bir manas kal-maz. Zira ncelikle nefes almanz gerekir, metni okuyabilmeniz iin yaayan bir insan olmanz gerekir. Nefes aldnz havadaki bir kimyasal sizi kuruntulu hale getiriyor, beyninizin dzgn ekilde almasn engelliyorsa, yaptnzn anlam yoktur. Bence Aydnlanmann zihin zerinde nemli bir etkisi vardr. Kurn oku-madan nce ve slamla ilgili herhangi birey yapmadan nce iinde yaadmz ve benim modern durum olarak isimlendirdiim bu havann nasl olduunu an-lamak gerekir. Bu benzetmemdeki hava, modern durumu temsil etmektedir. Yani modern artlarn slam anlaymz nasl etkilediini grmemiz gerekir ki slam anlaymz netleebilsin.

Fatma Betl Altnta: Yeni almalarnzn neler olduunu soracaktm fakat siz zaten zerinde durdunuz. zerinde altnz kitaplarnzdan birinin de ko-nusunu oluturan cihad hakknda ne dnyorsunuz. zellikle Amerika bala-mnda cihad hakknda neler syleyebilirsiniz?


Wael Hallaq: ncelikle unu sylemeliyim ki 1900lere kadar Mslmanla-rn anlad ve uygulad cihad ile bugnk cihadn ok az ortak noktas var-dr. Sadece Mslmanlar arasnda deil, cihad hakknda bir sr ey iddia eden batllar arasnda da. Bugnk cihad tasavvuru Schmidtce bir tasavvurdur. Yani Carl Schmidtin ok gzel analiz ettii politik konseptin etkisi altnda kalmtr. Yani slam hukuku herey gibi siyasallatrlmtr. Modern dnem ncesi slam, politikann hakimiyeti altnda kalmamt, aksine siyasi eyler eriatn hakimiyeti altndayd. imdi ise siyaset ve politik hususlar merkezi paradigmay oluturuyor. Politika bugn hereyi belirliyor. Dolaysyla cihad tarihte(ki olumsuz manasn-da)n kurtarmak demek onu politik artlardan kurtarmak demektir. Bugn yapt-mz ey, cihad alp onu yeniden bugn batdaki politik uygulamann temelini oluturan Shimitdce bir fikre uygun olarak biimlendirip ekillendirmekten iba-rettir. Mslmanlarn yapt eyi, daha nce Avrupallar da yapmlard. Mesela fundemantalizm, tarihi bir fenomen olarak Amerikan fenomenidir. Mslman-lara ait deildir, hatta Avrupaya bile ait deildir. Fundamentalizm ve dini politi-kann bizzat kendisi Batl ise, tabii ki slam de olacaktr. Yani zetle cihadn iki yaants vardr. Biri moderniteden nce, dieri moderniteden sonradr. Bana gre cihad algsndaki bu deiim, modernitenin doal geliimini yanstyor. Cihad ki-tabmda bunun zerinde duruyorum. Modern dnemde nasl anlald zerin-de durmadan nce modern ncesi dnemde nasl anlaldna dair birka blm ayracam. Yani gerekte nasl grlyordu, fkh kitaplarndaki bilgiler nasl yo-rumlanyordu, cihad yapmak ne demekti ve cihad nasl dinin temeliydi... Bu askeri manada deil. Aslnda devlet zerine yazdm kitap, devletten ok cihad zerinde duruyor. nk cihad birok yerde herkesin bildiinden te nefisle baa kmak manasnda kullanlmtr. Eer cihad meselesini gerekten iyi zmleyip balam iinde okumay baarrsanz, nefisle mcadele manasndaki cihad bile size Cihad byk ve kk olarak ikiye ayrlr. Byk cihad kiinin kendi nefsiyle yapt mca-deledir eklindeki basit nermeden daha farkl ekillerde grnecektir. Bu benim devlet zerine yazdm kitapta yapmaya altm eydi. Yani nefisle cihad etmek ne demektir. nk bu slam toplumunda ahlakla ilgili konularn temelidir. Ben bu yap ve ortam iindeki Mslmanlar, modern devlete konu olan vatandalarla karlatryorum. te bu kavramlarn devletle ilgili oluu bu adan. Cihadn su-jesi, modern dnyadaki vatandaa tekabl etmektedir.

Fatma Betl Altnta: Kitaplarnzn yaynlanmasn sabrszlkla bekliyoruz.

Wael Hallaq: Ben de mmkn olduunca abuk bitirmek iin sabrszlanyo-rum.

Fatma Betl Altnta: Rportaj istediimizi kabul ettiiniz ve bize btn bu konular zerinde konuma imkan sunduunuz iin ok teekkr ederim.

Wael Hallaq: Asl ben teekkr ederim.

jenerik22

Fatma Betul Guney,Wael Hallaq Ile Röportaj

Documents

Transcript of Fatma Betul Guney,Wael Hallaq Ile Röportaj