â¤Ã§¡ÒúÃÔËÒÃÑ¡ÒäÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒ·ҧªÕÇÀÒ¾�Ò¹»�ÒäÁ�áÅÐÊѵÇ�»�ÒẺºÙóҡÒà à¾×èÍ¡ÒÃ͹ØÃÑ¡É�áÅоѲ¹Ò¡ÒÃãª�»ÃÐ⪹�ÍÂ��Ò§ÂÑè§Â×¹

¡ÃÁÍØ·ÂÒ¹áË�§ªÒµÔ ÊѵÇ�»�Ò áÅоѹØ�¾×ª

Ã.¡�ͧ¡Ò¹Ò ªÂÒÁĵ

คำนำ

หนงสอ “ลกษณะประจำวงศพรรณไม” ทจดทำขนน อยภายใตโครงการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพดานปาไมและสตวปา แบบบรณาการเพอการอนรกษและพฒนาการใชประโยชนอยางย งยน หนงสอเลมน จะชวยใหผ ท จะดำเนนการดานความหลากหลายทางชวภาพดานพช ไดใชประโยชนในการจำแนกพช เร ยบเร ยงโดยดร.กองกานดา ชยามฤต ผปฏบตงานดานอนกรมวธานพชของกรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธ พช ไดจดพมพหนงสอเลมนข น โดยมวตถประสงคเพอสนบสนนองคความรท จำเปนในการศกษาความหลากหลายทางชวภาพซ งประเทศไทยจดไดว าเปนประเทศท ม ความอดมสมบรณสงประเทศหน งโดยเฉพาะทรพยากรพช หนงสอเลมนจะทำใหผทสนใจศกษาหาความรเกยวกบพชไดใชในการจำแนกพชไดในระดบหน ง เน อหาในหนงสอเลมน จะบรรยายลกษณะทสำคญประจำวงศพรรณไมเลอกเฉพาะวงศท พบในประเทศไทย เปนจำนวนท งส น 55 วงศ มภาพสตวอยางของพรรณไมในแตละวงศ เพอเพมความชดเจนแกผอาน ประกอบดวยคำบรรยายงาย ๆ ทคนทวไปกสามารถเขาใจได

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช จงหวงวาหนงสอ “ลกษณะประจำวงศพรรณไม” น จะไดกอประโยชนในการจำแนกพรรณไม และใชในงานภาคสนามไดเปนอยางดในโอกาสน ขอขอบคณ ดร. กองกานดา ชยามฤต และคณะ ทไดรวมกนจดทำหนงสอเลมนขน

(นายสวช สงหพนธ) อธบดกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช

คำนำของผเขยน

หนงสอเลมนอาจนบไดวาเปนตอนตอจากหนงสอคมอจำแนกพรรณไม ทผเขยนไดจดทำขนในป 2542 เน องจากเปนหนงสอทจะใชในการจำแนกพรรณไมไดอกเลมหนงหนงสอเลมนไดบรรยายถงลกษณะประจำวงศของพรรณไม และลกษณะเดนทเหนไดชดของพชแตละวงศ นอกจากน ยงไดกลาวถงพชวงศใกลเคยงท มลกษณะคลายกน แตมลกษณะใดทแตกตางกนออกไป

หนงสอเลมนพยายามใชคำบรรยายงาย ๆ ใหผ ท มความรดานพฤกษศาสตรเพยงเลกนอยกสามารถเขาใจได ผ เข ยนหวงเปนอยางย งว าหนงสอเลมน จะเปนส อใหผคนหนมาสนใจกบธรรมชาตรอบตว และมความรสกอยากเรยนรทำความรจกกบพรรณไมใหมากขน เพอใหเกดความรก ความผกพนกบธรรมชาต มจตสำนกในการอนรกษพรรณพชตอไป

(ดร.กองกานดา ชยามฤต) กมภาพนธ 2548

วงศกระแจะ 68วงศกระดกไก 41วงศกระทงลอย 48วงศกระทบยอด 72วงศกวม 14วงศกะตงใบ 60วงศกำยาน 94วงศกม 34วงศกหลาบปา 52วงศไกฟา 22วงศเขม 80วงศคางคาก 67วงศคาหด 55วงศคำแสด 25วงศแคหางคาง 28วงศโคลงเคลง 62วงศจก 58วงศชะคราม 40วงศตางไกปา 74วงศตนเปด 18วงศทานตะวน 46วงศเทยนนำ 26วงศนำใจใคร 70วงศนน 30วงศเนาใน 24วงศบานเยน 66วงศใบพาย 99วงศผกหวาน 69วงศฝายคำ 43

สารบญชอวงศภาษาไทย

หนาวงศพทรา 78วงศโพกรง 54วงศมณเฑยรทอง 90วงศมะกอกพราน 92วงศมะดก 38วงศมะพอก 42วงศมะมวง 16วงศมะยมหน 98วงศมะรม 64วงศมนดอย 50วงศละมด 84วงศลนน 61วงศเลบครฑ 20วงศสนน 86วงศสม 82วงศสมพง 49วงศสมอ 44วงศสายนำผง 36วงศสมตน 73วงศหญางวงชาง 32วงศเหงอกปลาหมอ 12วงศเหมอด 96วงศเหมอดคน 76วงศอบเชย 56วงศอสดง 88วงศเอยบวย 65ภาคผนวก 100บรรณานกรม 113

Acanthaceae 12Aceraceae 14Anacardiaceae 16Apocynaceae 18Aquifoliaceae 24Araliaceae 20Aristolochiaceae 22Balsaminaceae 26Bignoniaceae 28Bixaceae 25Bombacaceae 30Boraginaceae 32Capparaceae 34Caprifoliaceae 36Celastraceae 38Chenopodiaceae 40Chloranthaceae 41Chrysobalanaceae 42Cochlospermaceae 43Combretaceae 44Compositae 46Crypteroniaceae 48Datiscaceae 49Elaeocarpaceae 50Ericaceae 52Hernandiaceae 54Juglandaceae 55Lauraceae 56

สารบญชอวงศภาษาองกฤษ

หนาLecythidaceae 58Leeaceae 60Linaceae 61Melastomataceae 62Moringaceae 64Myricaceae 65Nyctaginaceae 66Nyssaceae 67Ochnaceae 68Olacaceae 70Opiliaceae 69Oxalidaceae 72Pittosporaceae 73Polygalaceae 74Proteaceae 76Rhamnaceae 78Rubiaceae 80Rutaceae 82Sabiaceae 98Salicaceae 86Sapotaceae 84Saxifragaceae 88Scrophulariaceae 90Staphyleaceae 92Styracaceae 94Symplocaceae 96Violaceae 99

สารบญภาพ

กระจบนก Euonymous cochinchinensis Pierre 39กระเชาถงทอง Aristolochia pothieri Pierre ex Lecomte 23กระเชาผมด Aristolochia tagala Cham. 23กระเชาภเกต Aristolochia curtisii King 23กระดมทอง Melampodium divaricatum (Pers.) DC. 47กระโดน Careya sphaerica Roxb. 59กระทงลอย Crypteronia paniculata Blume 48กระทบยอด Biophytum sensitivum (L.) DC. 72กระทมนา Mitragyna diversifolia (Wall. ex G. Don) Havil. 81กวมขาว Acer laurinum Hassk. 15กวมแดง Acer calcaratum Gagnep. 15กวมภคา Acer wilsonii Rehder 15กะตงใบ Leea indica (Burm.f.) Merr. 60กะตงใบแดง Leea rubra Blume ex Spreng. 60กะอวม Acronychia pedunculata (L.) Miq. 83กำแพงเจดชน Salacia chinensis L. 39กำยาน Styrax benzoides Craib 95กมบก Crateva adansonii DC. subsp. trifoliata (Roxb.) Jacobs 35กหลาบแดง Rhododendron simsii Planch. 53กหลาบพนป Rhododendron arboreum Sm. subsp. delavayi (Franch.) Champ. 53ไขขาง Senecio craibianus Hosseus 47คดสง Combretum trifolium Vent. 45คอรเดย Cordia sebestina L. 33คนทรง Colubrina asiatica L. ex Brongn. 79คางคาก Nyssa javanica (Blume) Wangerin 67คาหด Engelhardtia spicata Blume var. spicata 55คำเตย Polygala chinensis L. 75คำปา Reinwardtia indica Dumort. 61คำแสด Bixa orellana L. 25คย Willughbeia edulis Roxb. 19แคชาญชย Radermachera glandulosa (Blume) Miq. 29แคทราย Stereospermum neuranthum Kurz 29แคสนตสข Santisukia kerrii (Barnett & Sandwith) Brummitt 29

หนา

สารบญภาพหนา

แคแสด Spathodea campanulata P. Beauv. 29แคหวหม Markhamia stipulata Seem var. stipulata 29โคลงเคลงยวน Melastoma saigonense (Kuntze) Merr. 63งวงชางทะเล Argusia argentea (L.f.) Heine 33งาว Bombax anceps Pierre 31งว Bombax cieba L. 31งว (ดอกเหลอง) Bombax cieba L. 31เงาะปา Sloanea sigun (Blume) K. Schum. 51จกเขา Barringtonia pendula (Griff.) Kurz 59จกนมยาน Barringtonia macrocarpa Hassk. 59จกนา Barringtonia acutangula (L.) Gaertn. 59ชมพเชยงดาว Pedicularis siamensis Tsoong 91ชะคราม Suaeda maritima (L.) Dumort. 40ชนรจ Parishia insignis Hook.f. 17ชางนาว Ochna integerrima (Lour.) Merr. 68ชงช Capparis micracantha DC. 35ดอกสามส Rhododendron lyi H. L�v 53ตะลงปลง Averrhoa bilimbi L. 72ตางไกปา Polygala arillata Buch.-Ham. ex D. Don 75ตางหลวง Trevesia palmata (Roxb. ex Lindl.) Vis. 21ตงตง Calycopteris floribunda (Roxb.) Lam. 45ตนเปดแคระ Alstonia curtisii King 19ตนเปดทราย Cerbera manghas L. 19ทานตะวน Helianthus annuus L. 47เทยนดอก Impatiens balsamina L. 27เทยนดอย Impatiens violaeflora Hook.f. 27เทยนทง Impatiens masoni Hook.f. 27เทยนสวาง Impatiens cardiophylla Hook.f. 27นกกระจบ Aristolochia harmandiana Pierre ex Lecomte 23นำใจใคร Olax psittacorum (Willd.) Vahl 71นน Ceiba pentandra (L.) Gaertn. 31เนาใน Ilex umbellulata Loes. 24เนยมนกเขา Salomonia cantoniensis Lour. 75

สารบญภาพหนา

บานเยน Mirabilis jalapa L. 66ประทดดอย Agapetes megacarpa W. W. Sm. 53ปแล Gyrocarpus americanus Jacq. 54เปอย Terminalia pedicellata Nanakorn. 45ผลของพชวงศผกหวาน 69ผกนมหน Cyrtandromoea grandiflora C. B. Clarke 91ผกไผตน Pittosporum nepaulense (DC.) Rehd. & Wilson 73ผกเสยนฝรง Cleome spinosa Jacq. 35ผกหวานเมา Urobotrya siamensis Hiepko 69ผเสอ Viola tricolor L. 99พวงไขมก Sambucus simpsonii Rehder 37พพาย Elaeocarpus lanceifolius Roxb. 51พดดง Kopsia arborea Blume 19พทรา Ziziphus mauritiana Lam. 79เพชรหงตกกาด Spirolobium cambodianum Baill. 19เพยกระทง Euodia meliaefolia Benth. 83โพกรง Hernandia nymphaeifolia (C. Presl.) Kubitzki 54มะกอกพราน Turpinia pomifera (Roxb.) DC. 93มะกก Spondias bipinnata Airy Shaw & Forman 17มะดก Siphonodon celastrineus Griff. 39มะเดาะ Glyptopetalum sclerocarpum M. A. Lawson 39มะพอก Parinari anamense Hance 42มะมวงปา Mangifera caloneura Kurz 17มะยมหน Meliosma pinnata Walp. 98มะรม Moringa oleifera Lam. 64มงเครชาง Melastoma sanguineum Sims. 63มกกเมาส Ochna kirkii Oliv. 68โมกแดง Wrightia dubia Spreng. 19โมกราชน Wrightia sirikitiae D. J. Middleton & Santisuk 19ยอยาน Morinda umbellata L. 81ระฆงทอง Pauldopia ghorta (G. Don) Steenis 29รกปา Semecarpus curtisii King 17รกเร Dahlia pinnata Cav. 47

สารบญภาพหนา

ละมดเขมร Xantolis burmanica (Collett & Hemsl.) P. Royen 85ละมดสดา Madhuca esculenta H. R. Fletcher 85เลบมอนาง Quisqualis indica L. 45เลบเหยยว Ziziphus oenoplia (L.) Mill. var. oenoplia 79วาสกร Viola pilosa Blume 99แววมยรา Torenia fournieri Lindl. ex E. Fourn. 91สกล Aristolochia 23สกล Actinodaphne 57สกล Boerhavia 66สกล Chassalia 81สกล Chloranthus 41สกล Dehaasia 57สกล Glycosmis 83สกล Ixora 81สกล Pavetta 81สกล Persea 57สกล Schefflera 21สกล Sonerila 63สกล Thunbergia 13สกล Ziziphus 78สนอนเดย Grevillea robusta Cunn. ex R. Br. 77สนน Salix tetrasperma Roxb. 87สมเขยวหวาน Citrus reticulata Blanco 83สมแปะ Lyonia foliasa (Fletcher) Sleumer 53สมพง Tetrameles nudiflora R. Br. 49สมมอ Citrus medica L. var. sarcodactylis Swing. 83สมสา Myrica exculenta Buch.-Ham. 65สมอพเภก Terminalia bellirica (Gaertn.) Roxb. 45สรอยอนทนล Thunbergia grandiflora (Roxb. ex Rottler) Roxb. 13สะทอนรอก Elaeocarpus robustus Roxb. 51สะพานกน Sambucus javanica Reinw. ex Blume 37สายนำผง Lonicera japonica Thunb. 37สาลหนม Capparis viburnifolia Gagnep. 35

สารบญภาพหนา

สสม Clausena excavata Burm.f. 83สพรรณการ Cochlospermum regium (L.) Alston 43โสม Panax ginseng C. A. Mey. 21หญางวงชาง Heliotropium indicum L. 32หญารกนา Ludwigia octovalvis (Jacp.) P. H. Raven 13หนวดปลาหมกเขา Schefflera bengalensis Gamble 21หนาดดำ Vernonia squarrosa (D. Don) Less. 47หนามโมนา Capparis montana Jacobs 35หมกหมอ Rothmannia wittii (Craib) Bremek. 81หมเหมน Litsea glutinosa (Lour.) C. B. Rob. 57หลว Salix babylonica L. 87หอมชาง Phlogacanthus curviflorus Nees 13หสคณ Micromelum minutum (G. Forst.) Wight & Arn. 83หหม Thottea parviflora Ridl. 23เหงอกปลาหมอ Acanthus ebracteatus Vahl 13เหมอดคนตวผ Helicia nilagirica Bedd. 77เหมอดยอดเกลยง Symplocos hookeri C. B. Clarke 97เหมอดหอม Symplocos racemosa Roxb. 97อบเชย Cinnamomum bejolghota (Buch.-Ham.) Sweet 57อวดเชอก Combretum latifolium Blume 45องกาบ Barleria cristata L. 13อสดง Astilbe rivularis Buch.-Ham. 89เอนอาขน Osbeckia stellata Buch.-Ham. ex Ker Gawl. 63เอนอาขาว Styrax rugosus Kurz 95เอนอานำ Osbeckia nepalensis Hook.f. 63แอสเตอร Callistephus chinensis (L.) Nees 47Impatiens clavigera Hook.f. 27Impatiens walleiana Hook.f. 27Lonicera hildebrandiana Coll. & Hemsl. 37Macadamia ternifolia F. Muell. 77Phoebe calthia (D. Don) Kosterm. 57Polygala umbonata Craib 75Saxifraga gemmipara Pers. 89Vaccinium eberhardtii Dop. var. pubescens H. R. Fletcher 53

12 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศเหงอกปลาหมอ ACANTHACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลก ไมพม ไมตนขนาดเลก หรอไมเลอย ไมมหใบ ใบ เดยว ตดตรงขามขอบเรยบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก ออกตามงามใบหรอปลายยอด เปนชอ หรอดอกเดยว มกมใบประดบคลายใบหมทอกลบดอกดอกสมมาตรดานขาง หรอ สมมาตรตามรศม ดอกสมบรณเพศ กลบเลยงเชอมตดกนปลายแยกเปน 4 แฉก กลบดอกโคนเชอมตดกน ปลายม 5 แฉก มกแยกเปน 2 ปากเกสรเพศผม 4 อน สนสอง ยาวสอง หรอมเพยง 2 อน ตดบนทอกลบดอก รงไขม 2ชอง มไขออน 2-10 หนวยใน 1 ชอง ผล เปนแบบผลแหงแตก เมลดม 2 ถงหลายเมลดตดบนกานคลายตะขอ

ลกษณะเดนของวงศใบเดยว ขอบเรยบ ตดตรงขาม ดอกสมบรณเพศ กลบดอกโคนเชอมตดกน ปลายม

5 แฉก มกแยกเปน 2 ปาก เกสรเพศผม 4 อน สนสอง ยาวสอง ตดบนทอกลบดอกผลแหงแตก เมลดตดบนกานคลายตะขอ

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางLabiatae – ลำตนเปนเหล ยม มตอมกล น กลบเล ยงเช อมตดกนเปนทอ

ผลเปนผลแขงเลก อยในทอกลบเลยงGesneriaceae – ลำตนเปนกอ ใบตดตรงขาม ใบทตดค กนมกมขนาดไม

เทากน อบเรณเปนค รงไขตดเหนอวงกลบ หรอตดใตวงกลบ รงไขยาวScrophulariaceae – ใบตดตรงขาม หรอตดสลบ ผลแหงมเมลดจำนวนมาก

ผลมกยาวกวากลบเลยง

การกระจายพนธพบทวโลก ในประเทศไทยม 40 สกล เชน• สกล Acanthus ไมพม ขนาดเลก พบตามนำกรอย ไดแก เหงอกปลาหมอ

Acanthus ebracteatus Vahl• สกล Phlogacanthus ไมพม ดอกสสม ออกเปนชอทปลายยอด ดอกโคง

พบตามปาดบ ไดแก หอมชาง Phlogacanthus curviflorus Nees• สกล Thunbergia ไมเลอย พบตามปาดบ เชน สรอยอนทนล Thunbergia

grandiflora (Roxb. ex Rottler) Roxb.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 13

หอมชางPhlogacanthus curviflorus Nees

สรอยอนทนลThunbergia grandiflora (Roxb. ex Rottler) Roxb.

องกาบBarleria cristata L.

เหงอกปลาหมอAcanthus ebracteatus Vahl

หญารกนาLudwigia octovalvis (Jacq.) P. H. Raven สกล Thunbergia

14 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศกวม ACERACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ใบ เดยว ตดตรงขามสลบตงฉาก ขอบเรยบ เสนใบออกจากโคนใบ 3-5เสน บางครงพบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ไมมหใบ ดอก แยกเพศสมมาตรตามรศม กลบเลยงและกลบดอกม 4 หรอ 5 กลบ แยกจากกน เกสรเพศผม8 อน ไมมจานฐานดอก รงไขตดเหนอวงกลบ ม 2 ชอง ไขออนม 2 หนวยตอหนงชองผล มปก

ลกษณะเดนของวงศขอบใบมกจกเปนพ เสนใบออกจากโคนใบ ดานใตใบมกมนวล ผลมปก 2 ปก

แตละปกม 1 เมลด

การกระจายพนธเขตซกโลกเหนอ ในประเทศไทยมสกลเดยว คอ Acer สวนมากพบในปาดบเขา• กวมแดง Acer calcaratum Gagnep. พบบนภกระดง จ. เลย• กวมเชยงดาว Acer chiangdaoense Santisuk พบบนดอยเชยงดาว

จ. เชยงใหม• กวมขาว Acer laurinum Hassk. พบในภาคเหนอ ดอยอนทนนท จ. เชยงใหม

และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 15

กวมแดงAcer calcaratum Gagnep.

กวมขาวAcer laurinum Hassk.

กวมภคาAcer wilsonii Rehder

16 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศมะมวง ANACARDIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน เนอแขง มกลน เปลอกเมอตดขวางจะมแถบจางของเนอเยอทอลำเลยงเปนคลน ใบ เดยว หรอใบประกอบ ตดเวยนสลบ ขอบเรยบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก มนำยางใสเมอถกอากาศกลายเปนสดำ หรอสนำตาลไมมหใบ ดอก ออกเปนชอแตกแขนงทปลายยอด ดอกมขนาดเลก มกลบเลยงกลบดอกและเกสรเพศผอยางละ 5 แยกจากกน รงไขตดเหนอวงกลบกานเกสรเพศเมยตดเยองจากกงกลางของรงไข มจานฐานดอก มไขออน 1 หนวยตอ 1 ชองรงไขผล เมลดเดยวแขง หรอผลมปก

ลกษณะเดนของวงศไมตน มนำยางใสเมอถกอากาศเปนสดำ ดอกมขนาดเลก ออกเปนชอแตก

แขนงทปลายยอด

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางBurseraceae – โดยทวไปแลวไมมยางสดำ ดอกจะมสวนตาง ๆ อยางละ 3

รงไขจะมไขออน 2 หนวยตอ 1 ชอง

การกระจายพนธในเขตรอนทวไป สวนมากพบในปาดบชนทตำ ในประเทศไทยม 18 สกล เชน• สกล Anacardium ไดแก มะมวงหมพานต Anacardium occidentale L.

ผลมฐานผลบวมเปนเนอ• สกล Bouea ไดแก มะยง Bouea oppositifolia (Roxb.) Meisn. มะปราง

Bouea macrophylla Griff. ใบตดตรงขาม• สกล Drimycarpus สกล Melanochyla รงไขตดใตวงกลบ สวนมากพบในปาพร• สกล Campnosperma ไดแก ขหนอนพร Campnosperma coriaceum

(Jack) Hall.f. ex Steenis ผลเปนรปเลนส เมลดเดยวแขง พบในปาพรทางภาคใต• สกล Gluta บางชนด สกล Parishia สกล Swintonia ผลมปก พบในปาดบแลง

และปาพร• สกล Mangifera เชน มะมวง Mangifera indica L. ผลมเนอเมลดเดยวแขง

สวนมากพบในปาดบชนทตำ• สกล Semecarpus เชน รกปา Semecarpus curtisii King. ผลมฐานผลบวม

เปนเนอ สวนมากพบในปาดบชนทตำ ปาพร

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 17

ประโยชนพชวงศนบางชนดผลกนได ไดแก มะมวงหมพานต (Anacardium occidentale

L.) มะยง (Bouea oppositifolia (Roxb.) Meisn.) มะมวง (Mangifera indica L.)มะกอก (Spondias pinnata (L.f.) Kurz ผลของพชวงศนหลายชนดเปนอาหารของสตว เชน คางคาว หม และลง บางชนดมนำยางททำใหเกดอาการระคายเคองทผวหนง เชน รก Semecarpus spp. บางชนดนำยางใชทำเครองเขน ไดแก รกใหญ Glutausitata (Wall.) Ding Hou

รกปาSemecarpus curtisii King

มะมวงปาMangifera caloneura Kurz

มะกกSpondias bipinnata Airy Shaw & Forman

ชนรจParishia insignis Hook.f.

18 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศตนเปด APOCYNACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ไมพม หรอไมเลอย มยางสขาว ใบ เดยว ตดตรงขาม หรอตดเปนวงรอบขอดอก ออกเปนชอ ตามงามใบ หรอตามปลายยอด ดอกสมบรณเพศ สมมาตรตามรศมกลบเล ยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ กลบดอกเช อมตดกนเปนรปแจกนรปทรงกระบอก รปกรวย รปคนโท หรอรปวงลอ ปลายกลบซอนกน เกสรเพศผม 5อนตดบนทอกลบดอก รงไขตดเหนอวงกลบ มเกสรเพศเมย 2 อน เชอมตดกนยอดเกสรเพศเมยมอนเดยว รงไขภายในม 2 ชองหรอมชองเดยว ผล นมมเมลดเดยวแขง หรอหลายเมลด หรอผลเปนฝกค เม อแกแตก หรอผลแตกตามแนวเดยวเมลดมขนเปนกระจกทปลาย

ลกษณะเดนของวงศมยางสขาว ใบเดยว ตดตรงขาม หรอตดเปนวงรอบขอ ขอบเรยบ เสนแขนงใบเปน

รางแห กลบดอกเชอมตดกน เกสรเพศผม 5 อนตดบนทอกลบดอก มเกสรเพศเมย 2อนเช อมตดกน รงไขตดเหนอวงกลบ รงไขม 2 ชอง ผลเปนฝกค หรอเด ยวแตกตามแนวเดยว เมลดมขนเปนกระจกทปลาย

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางAsclepiadaceae – กลบดอกแยกกนเปนรปวงลอ กานเกสรเพศผสน หรอไมม

เลย รงไขตดเหนอวงกลบ หรอตดคอนขางใตวงกลบ ผลมกมปยขนท ปลายดานใดดานหนงเพยงดานเดยว

Rubiaceae – มหใบรวมระหวางโคนกานใบ รงไขตดใตวงกลบ บางครงพบตดอยเหนอวงกลบ

Loganiaceae – ไมมหใบ บางทพบวามรงไขตดอยเหนอวงกลบ หรอบางครงพบตดอยเกอบใตวงกลบ

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยมอยหลายสกล เชน• สกล Alstonia ผลเปนฝกค ขนในปาดบทตำ ไดแก ตนเปดหรอพญาสตบรรณ

Alstonia scholaris (L.) R. Br.• สกล Cerbera ไมตน ขนตามปาชายเลนและปาชายหาด ไดแก ตนเปดทราย

Cerbera manghas L. ผลมเนอเมลดแขง• สกล Dyera ไมตน ขนตามปาชายหาด ไดแก ตนเปดแดง Dyera costulata

(Miq.) Hook.f. ผลเปนฝกค เมลดรแบนมปก

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 19

• สกล Willughbeia ไมเลอย ผลนม กลม สเหลองหรอสม ไดแก คย Willughbeiaedulis Roxb.

โมกราชนWrightia sirikitiae D. J. Middleton & Santisuk

โมกแดงWrightia dubia Spreng.

เพชรหงตกกาดSpirolobium cambodianum Baill.

พดดงKopsia arborea Blume

ตนเปดแคระAlstonia curtisii King

ตนเปดทรายCerbera manghas L.

คยWillughbeia edulis Roxb.

คยWillughbeia edulis Roxb.

20 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศเลบครฑ ARALIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลก ไมพม หรอไมตน หใบมกเปนลนบาง ๆ อยทโคนกานใบ ใบ เดยว ขอบจกคลายขนนก หรอใบประกอบแบบนวมอ ตดเวยนสลบ ดอก ออกเปนชอแบบซรมทอกลบเลยงเชอมตดกบรงไข ปลายทอเปนซเลก ๆ กลบดอกแยกจากกน หลดรวงงายมจานฐานดอกขนาดใหญ รงไขตดใตวงกลบ ผล มเนอหลายเมลด หรอเมลดแขงเมลดเดยว

ลกษณะเดนของวงศชอดอกมกออกเปนชอแบบซรมทปลายยอด กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5

กลบ กานเกสรเพศเมยมจำนวนเทากบชองในรงไข แยกจากกนหรอเชอมตดกนแตละชองมไขออน 1 หนวย

การกระจายพนธในเขตอบอนและเขตรอน ในประเทศไทยมประมาณ 17 สกล สวนมากอยใน

ปาดบเขา และปาดบชน เชน• สกล Aralia ใบประกอบแบบขนนก 2-3 ชน กานเกสรเพศเมยเดนชด เชน

คนหามเสอ Aralia montana Blume• สกล Brassaiopsis ใบมขนาดใหญ จกลกแบบนวมอ เชน ผกหนามชาง

Brassaiopsis hainla (Buch.-Ham. ex D. Don) Seem.• สกล Eleutherococcus ไมตนกงไมพม มหนาม ม 1 ชนด คอ ผกแปม

Eleutherococcus trifoliatus (L.) S. Y. Hu พบทภาคเหนอ• สกล Polyscias ไมตน ไมพม ใบประกอบแบบขนนก เปนพชมาจากตางประเทศ

(exotic plant) เชน เลบครฑ Polyscias fruticosa (L.) Harms• สกล Schefflera ไมตน ไมพม ไมองอาศย ใบประกอบแบบนวมอ มใบยอย 5-7

ใบ เน อใบหนามน ปลายใบมนหรอกลม พบในปาท ต ำ และปาดบเขาช นมทงในแถบเขตรอนและเขตอบอน เชน นวมอพระนารายณ Schefflera heptaphylla(L.) Frodin

• สกล Trevesia ใบมขนาดใหญ จกลกแบบนวมอทโคนแตละพมเนอใบเชอมตดกนเปนพด เชน ตางหลวง Trevesia palmata (Roxb. ex Lindl.) Vis.

ประโยชนพชในวงศนทใบกนได ไดแก พวกเลบครฑ Polyscias ทเปนไมประดบ ไดแก

Polyscias บางชนด และ Schefflera ทเปนพชสมนไพร ไดแก พวกโสม Panax (Gin-seng)

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 21

หนวดปลาหมกเขาSchefflera bengalensis Gamble

โสมPanax ginseng C. A. Mey.

สกล Schefflera

ตางหลวงTrevesia palmata (Roxb. ex Lindl.) Vis.

22 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศไกฟา ARISTOLOCHIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมเลอยเนอแขง เปนพชกนแมลง มรสขม หรอรสพรกไทย มนำยางใส ใบ เดยวมเสนใบออกจากจดโคนใบ และออก จากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนกโคนใบรปหวใจ ดอก สมมาตรดานขาง กลบรวมเชอมตดกน ทโคนเปนกระเปาะมรปรางแตกตางกน รปรางคลายไกฟา มกลนเหมน สสะดดตา กานเกสรเพศเมยและเกสรเพศผมกเชอมกนเปนเสาเกสร รงไขอยใตวงกลบ ม 6 ชอง บางชนดจะบดเปนเกลยวขณะทเจรญขน ผล เปนแบบผลแหงแตก แตกตามรอยตะเขบมรปรางคลายกระเชา

ลกษณะเดนของวงศไมเลอย ใบเดยว มเสนใบออกจากจดโคนใบ ดอกทโคนเปนกระเปาะรปรางคลาย

ไกฟา ผลมรปรางคลายกระเชา

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยม 2 สกล• สกลไกฟา Aristolochia เปนไมเลอย ชนดทพบทวไป คอ กระเชาผมด

Aristolochia tagala Cham. กระเชาถงทอง Aristolochia pothieri Pierre exLecomte

• สกลหหม Thottea เปนไมลมลก ชนดทพบทวไป คอ Thottea tomentosa(Blume) Ding Hou

ประโยชนสกล Aristolochia บางชนดเปนพชสมนไพร โดยใชราก หวใตดน และลำตน

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 23

หหมThottea parviflora Ridl.

กระเชาถงทองAristolochia pothieri Pierre ex Lecomte

สกล AristolochiaกระเชาผมดAristolochia tagala Cham.

นกกระจบAristolochia harmandiana Pierre ex Lecomte

กระเชาภเกตAristolochia curtisii King

24 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศเนาใน AQUIFOLIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน หรอไมพม ไมมหใบ ใบ เดยว ตดเวยนสลบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก แยกเพศ กลบเล ยงและกลบดอกมอยางละ 4-9แยกจากกน เร ยงซอนทบกน เกสรเพศผ ม ล กษณะเหมอนกน ตดตรงขามกบกลบเล ยง ไมมจานฐานดอก รงไขตดเหนอวงกลบ ยอดเกสรเพศเมยกวางไมมกาน ผล เมลดแขง ม 3-หลายเมลด

ลกษณะเดนของวงศขอบใบจกซฟน เมอแหงสออกดำ ดานลางมตอมสดำ

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางCelastraceae – ใบมกออกตรงขามIcacinaceae – กลบดอกเรยงจรดกน ผลมกมเมลดเดยวRhamnaceae – มหใบ มจานฐานดอก เกสรเพศผตดตรงขามกบกลบดอก

การกระจายพนธทวโลก มกอยในแถบซกโลกเหนอ ในประเทศไทยม 1 สกล• Ilex เปนไมพม หรอไมตนขนาดเลก ไดแก เนาใน Ilex umbellulata Loes.

พบในปาดบเขา

ประโยชน ในทวปอเมรกาใตม Ilex ชนดหนงคอ Ilex paraquariensis A. St.-Hilaire ใชทำชา

ในยโรปใช Ilex aquifolium L.เปนไมประดบ

เนาในIlex umbellulata Loes.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 25

วงศคำแสด BIXACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตนขนาดเลก หใบขนาดเลก หลดรวงงาย ใบ เดยว ออกเวยนสลบ ขอบเรยบเสนใบออกจากจดเดยวกนทโคนใบ มจดสแดง ดอก มกลบเลยงและกลบดอกอยางละ 5 กลบ กลบดอกแยกจากกน เกสรเพศผมจำนวนมาก รงไขตดเหนอวงกลบม 1 ชอง ไขออนมจำนวนมาก ผล เปนแบบผลแหงแตก มหนาม

ลกษณะเดนของวงศไมตน ใบเดยว เสนใบออกจากจดเดยวกนทโคนใบ ใบมจดสแดง เกสรเพศผ

จำนวนมาก ผลเปนแบบผลแหงแตก มหนาม

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางFlacourtiaceae – ใบไมมจดสแดง ผลไมมหนามTiliaceae – มกมขนรปดาว รงไขม 2-5 ชอง

การกระจายพนธพชพนเมองในเขตรอนโลกใหม ปจจบนปลกในเขตรอนทวไป ในประเทศไทยม 1

ชนด• คำแสด Bixa orellana L.

ประโยชนสแดงจากเมลดใชยอมผา

คำแสด Bixa orellana L.

คำแสด Bixa orellana L.

26 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศเทยนนำ BALSAMINACEAEลกษณะประจำวงศ

พชลมลก อวบนำ ใบ เดยว ตดเวยนสลบ ตรงขาม หรอตดทขอเดยวกน ไมมหใบดอก สมบรณเพศ สมมาตรดานขาง ออกเดยว หรอหลายดอกตามงามใบ ดอกมจงอยสนหรอยาว โคงหรอตรง กลบเลยงม 3 หรอ 5 กลบ กลบดอกม 5 กลบ มหลายสเกสรเพศผม 5 อน รงไขตดเหนอวงกลบ อบเรณเปนหมวกคลมยอดเกสรเพศเมยรงไขม 5 ชอง ในหนงชองมไขออน 5 ถงจำนวนมาก ยอดเกสรเพศเมยม 1-5 อน ผลเปนแบบผลแหงแตก

ลกษณะเดนของวงศดอกมจงอยทงอกออกมาจากวงกลบเลยง

การกระจายพนธในเขตรอนทวปเอเชยและแอฟรกา ทวโลกม 2 สกล ในประเทศไทยพบ 1 สกล• สกล Impatiens พบตามทชน เชน เทยนบาน Impatiens balsamina L.

เนาในIlex umbellulata Loes.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 27

Impatiens clavigera Hook.f.

เทยนดอกImpatiens balsamina L.

เทยนทงImpatiens masoni Hook.f.

เทยนสวางImpatiens cardiophylla Hook.f.

เทยนดอยImpatiens violaeflora Hook.f. Impatiens walleriana Hook.f.

28 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศแคหางคาง BIGNONIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมเลอย หรอไมตน เปนไมเนอแขง ใบ เดยว หรอใบประกอบ มเสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก ใหญ และบานเดนชด กลบเลยงเชอมตดกนกลบดอกเชอมตดกน เกสรเพศผม 4 อน สน 2 ยาว 2 รงไขตดเหนอวงกลบ ม 2 ชองมไขออนหลายหนวยตอ 1 ชอง ผล เปนแบบผลแหงแตก แขง ผวเรยบ เมลดมปก

ลกษณะเดนของวงศใบเดยว ตดเปนวงรอบขอ หรอใบประกอบ ตดตรงขามแตละคตงฉากกน ใบ

ดานลางมตอม ดอกใหญบานเดนชด เกสรเพศผม 4 อน สน 2 ยาว 2 มเกสรเพศผทเปนหมน 1 อน ผลแหงแตก แขง ผวเรยบ เมลดมปก และมจำนวนมาก

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางGesneriaceae และ Scrophulariaceae – โดยทงสองวงศนพบนอยทเปน

ไมเนอแขงและไมพบเปนไมเลอย ใบของทงสองวงศนเปนใบเดยว เมลดไมมปกVerbenaceae – ไขออนมจำนวนนอย เมลดไมมปก

การกระจายพนธในเขตรอน มบางชนดเทานนทกระจายไปในเขตอบอนในประเทศไทย ม 14 สกล

เชน• สกล Millingtonia ใบประกอบแบบขนนกสองชน ไดแก ปบ Millingtonia

hortensis L.f.• สกล Oroxylum ไมตน พบในปาดบชน ไดแก เพกา Oroxylum indicum (L.)

Kurz• สกล Radermachera ไมตน พบในปาดบชน เชน แคชาญชย Radermachera

glandulosa (Blume) Miq.• สกล Stereospermum ไมตน พบในปาดบชน ไดแก แคทราย Stereospermum

neuranthum Kurz

ประโยชนเปนพชประดบ ไดแก นำเตาตน Crescentia cujete L. ศรตรง Jacaranda

filicifolia (Anderson) D. Don ไสกรอกแอฟรกา Kigelia africana (Lam.) Benth.แคแสด Spathodea campanulata P. Beauv. ชมพพนธทพย Tabebuia rosea(Bertol.) DC. ทองอไร Tecoma stans (L.) Kunth ดอกจะมนก คางคาว มาดดนำหวานเมลดมปก แพรพนธโดยลม

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 29

ระฆงทองPauldopia ghorta (G. Don) Steenis

แคชาญชยRadermachera glandulosa (Blume) Miq.

แคแสดSpathodea campanulata P. Beauv.

แคสนตสขSantisukia kerrii (Barnett & Sandwith) Brummitt

แคหวหม Markhamia stipulata Seem var. stipulata

แคทรายStereospermum neuranthum Kurz

30 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศนน BOMBACACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน เนอแขง มหใบ ใบ เดยว จกเปนรปนวมอ ตดเวยนสลบ ขอบเรยบ กลบเลยงเชอมตดกน กลบดอกแยก เกสรเพศผมจำนวนมาก กานเกสรเพศผเชอมตดกนทโคนรงไขตดเหนอวงกลบ ม 2-5 ชอง ผล เปนแบบผลแหงแตก

ลกษณะเดนของวงศไมตน ลำตนมหนาม ใบเดยว จกเปนรปนวมอ ใบมเกลดหรอขนรปดาว เกสรเพศผ

เชอมตดกนเปนมดหลายมด ผลมหนามหรอเรยบ เมลดมเนอ หรอลอมรอบดวยขน

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางCochlospermaceae – ไมมขนรปดาว กานเกสรเพศผแยกจากกนMalvaceae – ใบมกจะมเสนใบออกจากจดเดยวกนทโคนใบ ผลมขนSterculiaceae – ใบมกจะมเสนใบออกจากจดเดยวกนทโคนใบ มกจะมกานช

เกสรเพศผและเกสรเพศเมย

การกระจายพนธในเขตรอนทวไป ในประเทศไทยม 3 สกล สวนมากเปนพชในปาดบชนทตำ• สกล Bombax เมลดลอมรอบดวยขน เชน งว Bombax ceiba L.• สกล Durio ผลมหนาม เชน ทเรยน Durio zibethinus Merr.• สกล Neesia ผลมหนาม เชน ชางแหก Neesia altissima (Blume) Blume

ประโยชนพชวงศนผลกนได ใชเนอไม ไดแก ทเรยน Durio ผลมปยขน (kapok) ไดแก นน

Bombax การถายละอองเรณโดยคางคาว เมลดของพชหลายชนดในวงศน เปนอาหารของสตว

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 31

นนCeiba pentandra (L.) Gaertn.

นนCeiba pentandra (L.) Gaertn.

งาวBombax anceps Pierre

งว (ดอกเหลอง)Bombax cieba L.

งวBombax cieba L.

งวBombax cieba L.

32 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศหญางวงชาง BORAGINACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลก ไมพม หรอไมตน พบนอยทเปนไมเลอย ใบ เดยว ตดเวยนสลบ บางครงอาจพบตดก งตรงขาม ดอก ออกเปนชอมวนแบบกนหอย มกลบเล ยงและกลบดอกอยางละ 5 กลบ กลบเลยงตดแนน กลบดอกเชอมตดกน ปลายจกเปน 5 พเกสรเพศผม 5 อน รงไขตดเหนอวงกลบ ม 2 ชอง หรอ 4 ชอง โดยมผนงกนไมชดเจนแตละชองมไขออน 1 หนวย ผล แยกยอยเปน 4 มเมลดแขง

ลกษณะเดนของวงศใบสาก เนองจากมขนแขง ชอดอกมวน

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางGesneriaceae – ใบตดตรงขามแตละคตงฉากกน เมลดมจำนวนมากLabiatae – ใบมกตดตรงขามสลบตงฉาก รงไขม 4 ชอง

การกระจายพนธในเขตรอนทวไป ในประเทศไทยมประมาณ 15 สกล เชน

• สกล Cordia ไมตน ไมพม ในปาทราบตำและปาดบชนชายฝง ทปลกเปนไมประดบไดแก คอรเด ย Cordia sebestina L.พบในปาชายหาด ไดแก หมนทะเล Cordiasubcordata Lam.

• สกล Ehretia ไมพ ม หรอไมต นพบในปาทราบตำ และปาดบชน ไดแก กอมEhretia laevis Roxb.

• สกล Heliotropium ม 1 ชนด คอหญางวงชาง Heliotropium indicum L.เปนวชพชทวไป ในเขตรอน

• สกล Tournefortia เปนไมพ มตามชายหาด ไดแก เหลยง Tournefortia ovataWall. ex G. Donหญางวงชาง

Heliotropium indicum L.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 33

คอรเดยCordia sebestina L.

งวงชางทะเลArgusia argentea (L.f.) Heine

34 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศกม CAPPARACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลก ไมพม ไมตน หรอไมเลอย มกมหนาม บางทพบกลมของเกลดแหลม ๆทโคน ของกง ใบ เดยว หรอใบประกอบแบบมใบยอย 3-7 ใบ ตดเวยนสลบ ดอกสมมาตรดานขาง รงไขตดบนกานสนยาวตางกน ดอกมกลบเลยงและกลบดอกอยางละ 4-6 กลบ กลบดอกแยกจากกน มกานกลบ เกสรเพศผมจำนวนมาก รงไขม1-3 ชอง ผล มเนอหลายเมลด หรอผลแหงแตก

ลกษณะเดนของวงศดอกสามาตรดานขาง รงไขตดบนกานสนยาวตางกน เกสรเพศผมจำนวนมาก

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางCruciferae – ไมลมลก รงไขม 2 ชอง ดอกสมมาตรตามรศม

การกระจายพนธในเขตรอนและกงเขตรอนทวไป ในประเทศไทยม 5 สกล 35 ชนด เชน• สกล Capparis ไมเลอย หรอไมพม หใบเปลยนเปนหนาม เชน ชงช Capparis

micracantha DC.• สกล Cleome ไมลมลก เปนวชพชในทโลงแจง ชนดทนยมปลกเปนไมประดบ

เปนพชพนเมองของอเมรกาเขตรอน ไดแก ผกเสยนฝรง Cleome spinosa Jacq.มดอกใหญ สชมพ รงไขมกานชยาว

• สกล Crateva ไมตน มใบประกอบ 3 ใบ ผลกลม เชน กมบก Crateva adansoniiDC. subsp. trifoliata (Roxb.) Jacobs

• สกล Maerua ไมตน ใบประกอบแบบนวมอ ไมมกลบดอก มเพยงชนดเดยวคอแจง Maerua siamensis (Kurz) Pax

• สกล Stixis กลบเลยงม 6 กลบ ไมมกลบดอก รงไขม 3 ชอง ไดแก ขางนำขาวStixis suaveolens (Roxb.) Pierre

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 35

สาลหนมCapparis viburnifolia Gagnep. ชงช

Capparis micracantha DC.

กมบก Crateva adansonii DC. subsp. trifoliata (Roxb.) Jacobs

กมบก Crateva adansonii DC. subsp. trifoliata (Roxb.) Jacobs

ผกเสยนฝรงCleome spinosa Jacq.

หนามโมนาCapparis monantha Jacobs

36 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศสายนำผง CAPRIFOLIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมพม บางครงพบเปนไมเลอย มกไมมหใบ ใบ เดยว ตดตรงขาม แตละคตงฉากกนเสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก ออกเปนชอแบบกระจกกลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ กลบดอกเชอมตดกน เกสรเพศผม 5 อนรงไขตดใตวงกลบ ม 2-5 ชอง กานเกสรเพศเมยม 1 อน ยอดเกสรเพศเมยมจำนวนเทากบชองในรงไข รงไขแตละชองมไขออน 1 หนวย ผล แบบมเนอ เมลดมหนงถงหลายเมลด หรอเมลดแขงเมลดเดยว

ลกษณะเดนของวงศใบเดยว ตดตรงขามแตละคตงฉากกน กลบดอกเชอมตดกน ยอดเกสรเพศเมย

มจำนวนเทากบชองในรงไข

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางRubiaceae – มหใบรวมอยระหวางโคนกานใบทออกตรงขามกน มผลกรปเขม

(raphides) ขอบใบไมจกซฟน

การกระจายพนธพบทวโลก โดยเฉพาะในซกโลกเหนอ ในประเทศไทยม 3 สกล• สกล Lonicera ไมเลอย ใบเดยว ดอกออกเปนค แตละคมใบประดบ 2 ใบ

และใบประดบยอย 4 ใบ ผลมเนอหลายเมลด พบในปาดบเขา เชน สายนำผงหลวงLonicera hildebrandiana Collet & Hemsl.

• สกล Viburnum ไมพม หรอไมตน หใบลดรปเปนตอมนำหวาน ใบเดยวผลมเมลดเดยวแขง สวนมากพบในปาดบเขา ไดแก อน Viburnum sambucinumBlume var. tomentosum Hallier f.

• สกล Sambucus ใบประกอบแบบขนนก ขอบใบจกซฟน มหใบ ไดแก สะพานกนSambucus javanica Reinw. ex Blume พวงไขมก Sambucus simpsonii Rehder

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 37

สายนำผงหลวงLonicera hildebrandiana Collet & Hemsl.

พวงไขมกSambucus simpsonii Rehder

สะพานกนSambucus javanica Reinw. ex Blume

สะพานกนSambucus javanica Reinw. ex Blume

สายนำผงLonicera japonica Thunb.

38 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศมะดก CELASTRACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน หรอไมพม หใบเลก หลดรวงงาย ใบ เดยว ตดเวยนสลบ หรอตรงขามขอบใบจกซ ฟน ดอก สมบรณเพศ กลบเล ยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบกลบดอกแยกจากกน มจานฐานดอกชดเจน เกสรเพศผม 4-5 อน ตดตรงขามกลบเลยง รงไขตดเหนอวงกลบ รงไขม 2-5 ชอง พลาเซนตารอบแกนรวม ผลเปนแบบผลแหงแตก เมลดมเนอ

ลกษณะเดนของวงศใบแหงมสเขยวอมเทาจาง ๆ ขอบใบจกซฟน ดอกเลกสออกเขยว ผลแหงแตก

เมลดม เนอสแดงหรอสสมสด

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางAquifoliaceae – ไมมจานฐานดอก ยอดเกสรเพศเมยกวาง ไมมกานเกสร

ผลมเนอ มเมลดแขง 3 เมลดหรอมากกวาFlacourtiaceae – ใบตดเวยนสลบ รงไขม 1 ชอง พลาเซนตาตามแนวตะเขบRhamnaceae – ใบพบนอยทตดตรงขาม เกสรเพศผตดตรงขามกบกลบดอก

การกระจายพนธในเขตรอนทวไป บางชนดกระจายไปถงเขตอบอน ในประเทศไทยม 12 สกล• สกล Bhesa โคนกานใบคลายนวม เสนใบยอยเปนแบบขนบนได ไดแก หยาน

Bhesa indica (Bedd.) Ding Hou• สกล Celastrus ไมพมรอเลอย ใบตดสลบ ผลแหงแตก มกมสออกเหลอง

เมอแกแตกออกเปน 3-5 เสยง ไดแก กระทงลาย Celastrus monospermoides Loes.• สกล Euonymous ไมพม หรอไมตน ใบตดตรงขาม ผลแกแตกเปน 3-5 เสยง

มกระจายทวไป พบตามทราบหรอปาดบเขาชน ไดแก กระจบนก Euonymouscochinchinensis Pierre

• สกล Lophopetalum ไมตนในปาพร มรากหายใจ เมลดมปก ไดแก สองสลงLophopetalum duperreanum Pierre

• สกล Mayteneus ไมพมตงตรง ใบตดสลบ ดอกออกตามงามใบ รงไขม 3-4 ชองไดแก หนามแดง Mayteneus marcanii Ding Hou

• สกล Siphonodon ไมตน รงไขมหลายชอง ไดแก มะดก Siphonodoncelastrineus Griff.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 39

ประโยชนผลและเมลดของพชวงศน หลายชนด เปนอาหารของนกและสตวเล ยงลก

ดวยนมหลายชนด

กระจบนก Euonymous cochinchinensis Pierre

มะดก Siphonodon celastrineus Griff.

กระจบนกEuonymous cochinchinensis Pierre

มะเดาะGlyptopetalum sclerocarpum M. A. Lawson

กำแพงเจดชน Salacia chinensis L.

กำแพงเจดชนSalacia chinensis L.

40 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศชะคราม CHENOPODIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลกอายปเดยว หรอหลายป หรอไมพม มกอวบนำ ใบ เดยว เรยงเวยนสลบหรอตรงขาม ดอก ออกเปนชอ ดอกขนาดเลก แยกเพศหรอสมบรณเพศ พบนอยทเปนเพศเดยว สมมาตรตามรศม มวงกลบรวม 5 กลบ หรอไมมเลย เกสรเพศผตดตรงขามกบกลบรวม จำนวนเทากบกลบรวมหรอนอยกวากาน เกสรเพศผ แยกจากกน รงไขตดเหนอวงกลบ มชองเดยว ผล แหงแกไมแตก เมลดรปไต

ลกษณะเดนของวงศวชพชลมลกขนในทแลง หรอดนเคม ดอกขนาดเลกออกเปนชอ เกสรเพศผม 5 อน

ชดเจน รงไขม 1 ชอง

การกระจายพนธในเขตรอน สวนมากพบในทแลง ในประเทศไทยม 2 สกล ทเปนพชพนเมอง• สกล Suaeda ม 1 ชนด คอ ชะคราม Suaeda maritima (L.) Dumort. ขนอย

ในดนเคม ดานหลงปาชายเลน มกขนเปนกลมใหญเหนเปนสแดงทงกลม

ชะครามSuaeda maritima (L.) Dumort.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 41

วงศกระดกไก CHLORANTHACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลก ไมพม หรอไมตน ตงตรง กงกานมขอบวมพอง ใบ เดยว ตดแบบตรงขามและแตละค ต งฉากกน รวมท งแบบท ต ดขอเดยวกนหลายใบ ขอบจกซ ฟ นเสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ระหวางโคนกานใบมสนหรอมหใบ ดอก ออกเปนชอทปลายยอด ดอกลดรปไมมกลบ รงไขตดใตวงกลบ รงไขม1 ชอง มไขออน 1 หนวย ตดหอยลง ผล กลม มเนอ เมลดเดยวแขง

ลกษณะเดนของวงศไมพ ม กงกานมขอบวมพอง ระหวางโคนกานใบมสน ดอกลดรปไมมกลบ

ผลเมอสกสขาว หรอสแดง

การกระจายพนธในประเทศไทยม 2 สกล เชน• สกล Chloranthus เปนไมพมขนาดเลก ผลเมอสกสขาว ทเปนพชสมนไพร คอ

กระดกไก Chloranthus erectus (Buch.-Ham.) Verdc. ใบใชทำชา คอ Chloranthusspicatus (Thunb.) Makino

• สกล Sarcandra ไดแก กระดกเกลยง Sarcandra glabra (Thunb.) Nakaisubsp. brachystachys (Blume) Verdc. เปนไมพม ผลเมอสกสแดง

สกล Chloranthus

42 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศมะพอก CHRYSOBALANACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน มหใบ ใบ เดยว ตดเรยงสลบ ขอบเรยบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก สมมาตรดานขาง เกสรเพศผจำนวนมาก ฐานดอกกลวงกลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ แยกจากกนเปนอสระ รงไขตดเหนอวงกลบกานเกสรเพศเมยตดบนรงไขดานขาง หรอคอนมาทฐาน ผล มเนอ เมลดแขง

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางRosaceae – ขอบใบจกซฟน ดอกสมมาตรตามรศม รงไขตดใตวงกลบ กานเกสร

เพศเมยตดทยอดของรงไข

การกระจายพนธในเขตรอนทวไป ในประเทศไทยสวนมากพบในปาดบเขาชนทตำ เชน• สกล Maranthes ไดแก ชขาดเพล Maranthes corymbosa Blume มตอมท

โคนของแผนใบ• สกล Parinari ไดแก มะพอก Parinari anamense Hance ใบมขนสขาว

เสนรางแหเปนแบบขนบนได ผลมตม

มะพอกParinari anamense Hance

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 43

วงศฝายคำ COCHLOSPERMACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตนผลดใบ ใบ เดยว จกเปนแฉกรปนวมอ ตดเวยนสลบ หใบหลดรวงงาย ดอกสมบรณเพศ สมมาตรตามรศม กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ กลบเลยงและกลบดอกแยกจากกน เรยงซอนเหลอมกน เกสรเพศผมจำนวนมาก รงไขตดเหนอวงกลบ ม 3-5 ชอง ผล แบบผลแหงแตก เมลดมจำนวนมาก มขนคลายไหมลอมรอบ

ลกษณะเดนของวงศไมตน ใบเดยวจกเปนแฉกรปนวมอ ดอกสเหลอง สมบรณเพศ เกสรเพศผ

มจำนวนมาก ผลแบบผลแหงแตก เมลดจำนวนมาก มขนคลายไหมลอมรอบ

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางBixaceae – ดอกสแดง ผลแบบผลแหงแตก มหนามBombacaceae – มเกลดหรอขนรปดาว กลบเลยงเชอมตดกน

การกระจายพนธในเขตรอนทวไป ในประเทศไทยมสกลเดยว 2 ชนด• สกล Cochlospermum ไดแก ฝายคำ Cochlospermum religiosum (L.)

Alston สพรรณการ Cochlospermum regium (Mart. & Schrank) Pilg. นยมปลกเปนไมประดบ

สพรรณการCochlospermum regium (Mart. & Schrank) Pilg.

44 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศสมอ COMBRETACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ไมพม หรอไมเลอย ใบ เดยว เวยนสลบ หรอตดตรงขาม ขอบเรยบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก สมมาตรตามรศม สวนมากสมบรณเพศ กลบเล ยงและกลบดอกมอยางละ 4 หรอ 5 กลบ แยกจากกนเกสรเพศผมจำนวน 2 เทาของกลบดอก รงไขตดใตวงกลบ ม 1 ชอง ไขออนม 2 หนวยตอหนงชอง ผล เมลดเดยวแขง บางทมปก

ลกษณะเดนของวงศใบตดเวยนสลบ มจดโปรงใสเลก ๆ มตอมทโคนใบ หรอบนกานใบ กลบเลยง

เรยงชนกน กลบดอกแยกจากกน เกสรเพศผมจำนวนเปนสองเทาของกลบดอกมจานฐานดอก ผลมปก หรอมเนอ เมลดเดยวแขง

การกระจายพนธในเขตรอนทวไป ในประเทศไทยม 5 สกล เชน• สกล Getonia (เดม Calycopteris) ไมเลอย ผลทปลายมกลบเลยงทย น

ยาวออกไป ไดแก ตงตง Getonia floribunda (Roxb.) Lam.• สกล Combretum ไมเลอย ใบตดตรงขาม มเกลด ผลมปก พบในปาดบทตำ

ไดแก สะแกนา Combretum quadrangulare Kurz• สกล Lumnitzera ไมพม หรอไมตนขนาดเลก พบในปาชายเลน ไดแก ฝาดแดง

Lumnitzera littorea (Jack) Voigt ฝาดขาว Lumnitzera racemosa Willd.• สกล Quisqualis กานใบกลายเปนหนาม ไดแก เลบมอนาง Quisqualis

indica L.• สกล Terminalia ไมตน แตกกงแบบเจรญดานขาง (sympodial) ใบออกเปน

กระจก ไมมกลบดอก พบในเขตรอนทวไป พบในปาดบทตำ ไดแก สมอพเภกTerminalia bellirica (Gaertn.) Roxb.

ประโยชนไมประดบ ไดแก สกล Combretum Quisqualis และ Terminalia ทใชเนอไม

ไดแก สกล Terminalia ผลของสกล Terminalia กระจายไปโดยนำ และคางคาว

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 45

เลบมอนางQuisqualis indica L.

อวดเชอกCombretum latifolium Blume

ตงตง Getonia floribunda (Roxb.) Lam.

เปอยTerminalia pedicellata Nanakorn.

สมอพเภกTerminalia bellirica (Gaertn.) Roxb.

คดสงCombretum trifolium Vent.

46 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศทานตะวน COMPOSITAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลก หรอไมพม ไมมหใบ ใบ เดยว หรอใบประกอบ ใบสวนมากตดเวยนสลบดอก ออกเปนชอกระจกแนนลอมรอบดวยวงกลบประดบ กลบเล ยงเปลยนรปเปนขนเรยกวา pappus กลบดอกเช อมตดกน ดอกมอย 2 ชนด วงนอกเปนดอกสมมาตรดานขาง เรยกวา ray flower วงในเปนดอกรปทอ สมมาตรตามรศมเรยกวา disk flower กานเกสรเพศเมยแตกเปน 2 แฉก รงไขตดใตวงกลบ ม 1 ชองไขออน 1 หนวย ผล แหงเมลดลอน ทปลายมขนตดแนน

ลกษณะเดนของวงศไมลมลก หรอไมพม ใบมกออกเปนกระจกทผวดน ชอดอกเปนกระจกแนน

ลอมรอบดวยวงกลบประดบ ดอกม 2 ชนด คอ ray flower และ disk flowerผลแหงเมลดลอน

การกระจายพนธทวโลก ในประเทศไทยมสกลตางๆ ดงน• สกล Bidens ไมลมลก สวนมากเปนวชพช เชน กนจำ Bidens biternata (Lour.)

Merr. & Sherff• สกล Blumea ไมลมลกและไมพม พบในทโลงแจง และในปา ไดแก หนาดใหญ

Blumea balsamifera (L.) DC.• สกล Dichrocephala พบตามพนปา ไดแก ผกชดอย Dichrocephala

integrifolia (L.f.) Kuntze• สกล Chromolaena พบกระจายทวไป ตามทโลงแจงและในปา ไดแก สาบเสอ

Chromolaena odoratum (L.) R. M. King & H. Rob.• สกล Wedelia ไมลมลกเลอย พบในเขตรอนทวไป ไดแก กระดมทองเลอย

Wedelia trilobata (L.) Hitchc.• สกล Vernonia สกลนทเปนไมตน คอ กะพวมมะพราว Vernonia arborea

Buch.-Ham. var. arborea

ประโยชนพชในวงศน มหลายชนดท ปลกเปนไมประดบ เชน ดาวกระจาย Cosmos

sulphureus Cav. รกเร Dahlia pinnata Cav. บานชน Zinnia violacea Cav.บางชนดใบกนได เชน ผกกาดหอม Lactuca sativa L. บางชนดเปนพชสมนไพร เชนโกฐจฬาลำพา Artemesia annua L.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 47

รกเรDahlia pinnata Cav.

ทานตะวน Helianthus annuus L.

แอสเตอรCallistephus chinensis (L.) Nees

หนาดดำ Vernonia squarrosa (D. Don) Less.

ไขขางSenecio craibianus Hosseus

กระดมทอง Melampodium divaricatum (Pers.) DC.

48 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศกระทงลอย CRYPTERONIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ตามขอบวมพอง หใบถามจะมขนาดเลกมาก ใบ เดยว ตดตรงขามกนเปนค ๆ แตละคสลบตงฉากกน ขอบเรยบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก มเสนเรยบขอบใบ ดอก เปนชอแบบแตกแขนง ดอกสมบรณเพศ รงไขตดเหนอวงกลบ หรอใตวงกลบ กลบดอกหลดรวงงาย อาจไมเจรญหรอไมมเลย เกสรเพศผลอมรอบดวยกลบดอก ผล เปนแบบผลแหงแตก มปกซงเจรญมาจากกลบเลยง

ลกษณะเดนของวงศ ไมตน ตามขอบวมพอง ดอกไมมกลบดอก ผลมปกซงเจรญมาจากกลบเลยง

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางLythraceae – ชอดอกแบบกระจก มฐานรองดอกMelastomaceae – ใบมกมเสนใบออกจากโคนใบ 3 เสน ไมมหใบ กลบดอกใหญMyrtaceae – ไมมหใบ ใบมจดโปรงแสง ขอไมบวม

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยม 1 สกล 1 ชนด

• กระทงลอย Crypteronia paniculataBlume ไมตน ข นอย ในปาดบท ตำ ไมมกลบดอก รงไขตดเหนอวงกลบ

???????????

?????????????

กระทงลอยCrypteronia paniculata Blume

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 49

วงศสมพง DATISCACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ไมมหใบ ใบ เด ยว ตดเวยนสลบ ขอบจก ดอก แยกเพศแยกตนสมมาตรตามรศม ไมมกลบดอก รงไขตดใตวงกลบ กานเกสรเพศเมยแยกออกเปน4 แฉก ไขออนม จำนวนมาก ผล เปนแบบผลแหงแตก

ลกษณะเดนของวงศไมตนผลดใบ โคนลำตนมพพอน ขอบใบจก ดอกออกเปนชอ ผลแหง เมลดจำนวน

มาก

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางFlacourtiaceae – รงไขตดเหนอวงกลบ

การกระจายพนธในประเทศไทยม 1 ชนด• สมพง Tetrameles nudiflora R. Br. พบในปาดบ

ประโยชนพชวงศนมลำตนสง เนอไมออน นยมใชทำเรอแคน เมลดมขนาดเลก

กระจายทวไปโดยลม

สมพงTetrameles nudiflora R. Br.

50 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศมนดอย ELAEOCARPACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน หรอไมพม เปนไมเนอแขง มหใบ ใบ เดยว ตดเวยนสลบ ขอบจก ดอกสมบรณเพศ สมมาตรตามรศม กลบเล ยงและกลบดอกมอยางละ 4-5 กลบแยกจากกน กลบดอกปลายกวางเปนชายครย มจานฐานดอก กานชอบเรณตดท โคนอบเรณ รงไขต ดเหนอวงกลบม 2-5 ชอง ไขอ อนตดท แกนผนงร งไขกานเกสรเพศเมยม 1 อน ผล เปนแบบผลแหงแตก หรอผลมเนอ เมลดเดยวแขง

ลกษณะเดนของวงศไมตน ใบตดเวยนสลบ ขอบใบจกฟนเลอย ชอดอกเปนแบบชนดทดอกยอย

มก านดอก ดอกสมบรณเพศ กลบเล ยงและกลบดอกมอยางละ 4-5 กลบกลบดอกเปนชายครย เกสรเพศผมจำนวนมาก

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางSterculiaceae และ Tiliaceae – กานชอบเรณตดทดานหลงอบเรณ มขนรปดาว

ชองอบเรณเปนเมอกSimaroubaceae – สกล Irvingia หใบจะทงรอยแผลเปนไวเมอหลดรวงไป

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยม 2 สกล• สกล Elaeocarpus พบในปาดบช นต งแตระดบนำทะเลถงปาดบเขา

กลบดอกเปนชายครย ใบเมอแหงสแดง เชน เหมอดดอย Elaeocarpus floribundusBlume ผลเมลดเดยวแขง

• สกล Sloanea ดอกออกเดยว ๆ ผลเปนแบบผลแหงแตก มหนาม ไดแก เงาะปาSloanea sigun (Blume) K. Schum.

ประโยชนสกล Elaeocarpus เมลดกนได เปนอาหารของนกและคางคาว เนอไมใชใน

การกอสราง และเปนไมประดบ

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 51

พพายElaeocarpus lanceifolius Roxb.

สะทอนรอกElaeocarpus robustus Roxb.

เงาะปาSloanea sigun (Blume) K. Schum.

52 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศกหลาบปา ERICACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมพม หรอไมตน ไมมหใบ ใบ เดยว ตดแบบเรยงเวยนสลบ มตอมดานลาง เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก บางครงมเสนใบออกจากโคนใบ 3 เสนหรอมากกวานน ดอก สมมาตรตามรศม สมบรณเพศ กลบดอกเปนรปทอหรอรปโถเกสรเพศผม 10 อน อบเรณแตกโดยมรเปดทปลาย กานเกสรเพศเมยม 1 อน รงไขม5 ชอง เมลดมจำนวนมาก

ลกษณะเดนของวงศบางชนดเปนพชกนซาก ใบมเกลดรงแค หรอมตอมทขอบใบตอนโคน ดอก

สมบรณเพศ กลบดอกเปนรปทอ หรอรปโถ เกสรเพศผม 10 อน

การกระจายพนธทวโลก ในประเทศไทยม 7 สกล เชน• สกล Rhododendron เชน กหลาบแดง Rhododendron simsii Planch.

ดอกสามส หรอ กหลาบขาว Rhododendron lyi H. L�v. กหลาบพนป Rhododen-dron arboreum Sm. subsp. delavayi (Franch.) Champ.

• สกล Gaultheria พบในปาดบเขาทางภาคเหนอ เชน ชามะยมดอย Gaultheriacrenulata Kurz

• สกล Vaccinium พบทวไป สวนมากพบในปาดบเขา ทงปาเดมและปารน เชนหวแหวน หรอสมแปะ Vaccinium sprengelii (G. Don) Sleumer พบในภาคเหนอและภาคอสาน ชอไขมก Vaccinium eberhardtii Dop var. pubescens H. R.Fletcher พบบนภกระดง จ.เลย

• สกล Lyonia พบในปาดบเขาทางภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดแกดอกใตใบ หรอสมแปะ Lyonia foliasa (Fletcher) Sleumer

ประโยชนดอกของสกล Rhododendron กระจายพนธโดยนกและแมลง หลายชนดปลก

เปนไมประดบ ผลและใบของสกล Vaccinium กนได สกล Gaultheriaใหนำมนเปนสมนไพร

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 53

ประทดดอยAgapetes megacarpa W. W. Sm.

กหลาบพนปRhododendron arboreum Sm. subsp.delavayi (Franch.) Champ.

สมแปะLyonia foliasa (Fletcher) Sleumer

กหลาบแดงRhododendron simsii Planch.

ดอกสามสRhododendron lyi H. L�v.

Vaccinium eberhardtii Dop. var. pubescensH. R. Fletcher

54 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศโพกรง HERNANDIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ใบ เดยว ไมมหใบ ดอก สมบรณเพศ กลบรวมแยกเปนพทปลาย โคนกานเกสรเพศผมตอม อบเรณเปดโดยมลน 2 ลน รงไขตดใตวงกลบ ม 1 ชอง แตละชองมไขออน 1 หนวย หอยลง ผล มปกหรอลอมรอบดวยวงกลบประดบ ม 1 เมลด

ลกษณะเดนของวงศ ไมตน กลบรวมแยกเปนพทปลาย โคนกานเกสรเพศผมตอม อบเรณเปดโดยมลน

2ลน ผลลอมรอบดวยวงกลบประดบ

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางLauraceae – พบนอยท ร งไขตดใตวงกลบ ผลไมมปกหรอลอมรอบดวย

วงกลบประดบ

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยม 3 สกล เชน• สกล Hernandia ไมตน ข นอย ในปาดบท ตำ เชน โพกร ง Hernandia

nymphaeifolia (C. Presl.) Kubitzki พบทวไปตามชายหาด วงกลบประดบมเนอเปนอาหารของคางคาว และเปนสวนชวยพยงใหลอยนำ

โพกรงHernandia nymphaeifolia (C. Presl.) Kubitzki

ปแลGyrocarpus americanus Jacq.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 55

วงศคาหด JUGLANDACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ไมมหใบ ใบ ประกอบแบบขนนก ตดเวยนสลบ ดอก ออกเปนชอแบบหางกระรอก ดอกมขนาดเลก แยกเพศ ดอกเพศผและดอกเพศเมย อยในตนเดยวกนหรอแยกตนกน กลบเลยง กลบดอกและเกสรเพศผ มอยางละ 4 รงไขตดใตวงกลบม 1 ชอง ไขออนตงตรง ผล มปก 3 ปก เกดจากใบประดบ ทเจรญขนเปนปก

ลกษณะเดนของวงศไมตนผลดใบกอนออกดอก สวนตาง ๆ เมอออนอยมเกลด กลบรวมลดรป ผลมปก

3 ปก

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางMyricaceae – ใบเดยว ผลสดมเนอ เมลดเดยวSapindaceae – ไมพบชอดอกทเปนแบบหางกระรอก ผลไมมปก

การกระจายพนธในซกโลกเหนอ ในประเทศไทยมสกลเดยว

• สกล Engelhardtia ไดแก คาหดEngelhardtia spicata Blume var. spicataสวนใหญพบในปาดบเขา

คาหดEngelhardtia spicata Blume var. spicata

56 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศอบเชย LAURACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน หรอไมพม มกลนหอม เปนไมเนอแขง ไมมหใบ ใบ เดยว ตดเวยนสลบบางทพบตดตรงขาม ขอบเรยบ ดอก ออกเปนชอ ดอกสมบรณเพศ หรอเพศเดยวสมมาตรตามรศม ดอกมขนาดเลก กลบรวมม 6 กลบ เกสรเพศผสวนมากม 12 อนเรยงเปนวง 4 วง ๆ ละ 3 อบเรณเปดแบบชองหนาตาง รงไขตดเหนอวงกลบ ม 1 ชองไขออนม 1 หนวย ตดแบบหอยลง ผล มหลายเมลด หรอเมลดเดยวแขง มกาน

ลกษณะเดนของวงศไมตน หรอไมพม มกลนหอม ดอกขนาดเลก เกสรเพศผเรยงเปนวง ๆ ละ 3

อบเรณเปดแบบชองหนาตาง ผลมกานบวมพอง

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางIcacinaceae – มไขออน 2 หนวย อบเรณไมมลนปดเปดMonimiaceae – ใบออกกงตรงขาม ขอบใบจกซฟน

การกระจายพนธทวโลก ในประเทศไทยม 20 สกล สวนมากอยในปาดบเขาสงระดบปานกลาง เชน• สกล Actinodaphne ใบแนนเปนกลม มกมขนสนำตาล กานผลบวมพอง ไดแก

กาทดหน Actinodaphne angustifolia (Blume) Nees• สกล Cassytha ไมกาฝากเลอยพนตนไมอน รงไขตดใตวงกลบ ไดแก ฝอยทอง

Cassytha filiformis L.• สกล Cinnamomum ไมตน ใบมกตดตรงขาม เสนใบ 3 เสนออกจากจดเดยวกน

ทโคนใบ เชน อบเชย Cinnamomum bejolghota (Buch.-Ham.) Sweet• สกล Cryptocarya พชในเขตรอน ไมตนในทตำและปาดบเขาชน รงไข

ตดใตวงกลบ ไดแก ทงใบเลก Cryptocarya ferea Blume• สกล Dehaasia ใบแหงสออกดำ ไดแก กระตด Dehaasia suborbicularis

(Lecomte) Kosterm.• สกล Litsea พชในเขตรอน สวนมากเปนไมต นขนาดเลกในท ต ำ

และปาดบเขาชน ไดแก หมเหมน Litsea glutinosa (Lour.) C. B. Rob.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 57

ประโยชนผลทเปนอาหารสตว พชเครองเทศ ไดแก Cinnamomum เปนสมนไพร ไดแก

Crytocarya Cinnamomum เปนพชอาหารไดแก Persea americana ทใชเนอไม ไดแกLitsea บางชนด

สกล Actinodaphne หมเหมน Litsea glutinosa (Lour.) C. B. Rob.

Phoebe calthia (D. Don) Kosterm.อบเชยCinnamomum bejolghota (Buch.-Ham.) Sweet

สกล Dehaasia สกล Persea

58 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศจก LECYTHIDACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ไมมหใบ ใบ เดยว ตดเวยนสลบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก ออกเปนชอทปลายยอด ดอกยอยมกานดอก ดอกสมบรณเพศกลบเลยงเชอมตดกน ปลายแยกเปน 4-6 พ กลบดอกม 4-6 กลบ โคนมกเชอมตดกนเกสรเพศผมจำนวนมาก รงไขตดใตวงกลบ หรอกงใตวงกลบ ม 2-6 ชอง ไขออนม 1ถงจำนวนมาก กานเกสรเพศเมยยาวมาก ยอดเกสรเพศเมยเปนกานหรอจกเปนพผล มกลบเลยงตดอยทปลาย

ลกษณะเดนของวงศใบออกดกทโคนกง ขอบจกซฟน ดอกใหญ เกสรเพศผจำนวนมาก ชนกลางของผล

เปนเสนใย ผลมกเปนสน หรอเปนปก

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางCombretaceae – ขอบใบเรยบ มกมจดโปรงแสงและตอม รงไขม 1 ชองMyrtaceae – ใบตดตรงขาม ขอบเรยบ มจดโปรงแสง

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยม 2 สกล• สกล Barringtonia พบในปาดบทตำ ในปาพร ผลมกเปนสน หรอเปนปก ม 1

เมลด ขนาดใหญ เชน จกนา Barringtonia acutangula (L.) Gaertn. จกสวนBarringtonia racemosa (L.) Spreng.

• สกล Careya พบในปาดบทตำ ผลมเปลอกหนาเปนมน เมลดจำนวนมาก เชนกระโดน Careya sphaerica Roxb.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 59

จกนมยานBarringtonia macrocarpa Hassk.

จกนาBarringtonia acutangula (L.) Gaertn.

จกเขาBarringtonia pendula (Griff.) Kurz

กระโดนCareya sphaerica Roxb.

60 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศกะตงใบ LEEACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมพม หรอไมตนขนาดเลก ใบ ประกอบยอดเดยว ตดเรยงสลบระนาบเดยวแกนกลางใบเปนขอ โคนกานใบแผออกคลายเปนหใบโอบกง ขอบจกซฟน ดอกออกเปนชอตรงขามกบใบ ดอกสมบรณเพศ สมมาตรตามรศม กลบเล ยงและกลบดอกมอยางละ 4 หรอ 5 กลบ กลบดอกแยก ทอเกสรเพศผ เช อมตดกบวงกลบดอก รงไขม 4-8 ชอง ไขออนม 1 หนวยตอหนงชอง ผล มเนอ มหลายเมลดเนอเมลดยน

ลกษณะเดนของวงศใบประกอบยอดเดยว โคนกานใบแผออกคลายเปนหใบโอบกง ขอบใบจกซฟน

ชอดอกออกตรงขามกบใบ เกสรเพศผเชอมตดกน

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางVitaceae – ไมเลอย มมอเกาะ ไมมทอเกสรเพศผเทยม

การกระจายพนธในเขตรอนโลกเกา พชวงศนมสกลเดยว• สกล Leea สวนมากพบเปนไมพนลางในปาดบทตำและปาดบเขา เชน กะตงใบ

Leea indica (Burm.f.) Merr. พญารากหลอ หรอกาสก Leea macrophylla Roxb.ex Hornem.

กะตงใบLeea indica (Burm.f.) Merr.

กะตงใบแดงLeea rubra Blume ex Spreng.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 61

วงศลนน LINACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลก หรอไมพมเตย หใบขนาดเลก ใบ เดยว ตดเรยงเวยนสลบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก สมบรณเพศ กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ สมมาตรตามรศม กลบดอกแยกจากกน มกานกลบ เกสรเพศผม10 อน สน 5 อน ยาว 5 อน โคนเชอมตดกน รงไขตดเหนอวงกลบ มเกสรเพศเมย 3-5อน ผล เปนแบบผลแหงแตก

ลกษณะเดนของวงศใบเดยว กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ เกสรเพศผสน 5 อน ยาว 5 อน

โคนเชอมตดกน ผลแบบผลแหงแตก

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางMalphigiaceae – มขนเปนรปตวท กลบดอกมกาน

การกระจายพนธพบในเขตรอน ในประเทศไทยม 3 สกล สวนมากพบในปาดบทตำ• สกล Linum มชนดเดยวทเปนพชจากตางประเทศ (Exotic plant) คอ ลนน

หรอหมว Linum usitatissimum L.• สกล Reinwardtia เชน คำปา Reinwardtia indica Dumort.

ประโยชนสกลลนน Linum ใหนำมนและเสนใย

คำปาReinwardtia indica Dumort.

62 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศโคลงเคลง MELASTOMATACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมพม ไมตน ไมลมลก หรอไมเลอย ไมมหใบ ใบ เดยว ตดตรงขาม บางทพบมหลายใบตดรอบขอ ดอก สมบรณเพศ กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 3, 4 หรอ 5 กลบแกนอบเรณยดยาวหรอเปนรยางค อบเรณแตกโดยมรทปลาย รงไขตดใตวงกลบหรอก งใตวงกลบม 4 หรอ 5 ชอง ไขออนจำนวนมากตดท แกนผนงรงไข ผลแหงแบบแกแตก หรอผลมเนอหลายเมลด

ลกษณะเดนของวงศใบเดยว ตดตรงขาม กลบดอกเดนชด รงไขเชอมตดกบฐานดอก มรยางคยนออก

มาตรงโคนอบเรณ

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยม 15 สกล• สกล Melastoma ไมพม ขนตามทโลงแจง เชน โคลงเคลง Melastoma

malabathricum L. subsp. malabathricum L. มงเครชาง Melastoma sanguineumSims.

• สกล Osbeckia ไมพม ขนตามทโลงแจง เชน โคลงเคลงตวผ Osbeckiacochinchinensis Cogn. เอนอาขน หรอ เฒานงฮง Osbeckia stellata Buch.-Ham.exKer Gawl.

• สกล Sonerila ไมลมลก เชน แปรนำเงน Sonerila maculata Roxb.พบตามปาดบชน บนลานหนทมมอสล

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 63

มงเครชางMelastoma sanguineum Sims.

เอนอาขนOsbeckia stellata Buch.-Ham. ex Ker Gawl.

มงเครชางMelastoma sanguineum Sims.

เอนอานำOsbeckia nepalensis Hook.f.

โคลงเคลงยวนMelastoma saigonense (Kuntze) Merr. สกล Sonerila

64 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศมะรม MORINGACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตนขนาดเลก ผลดใบ ไมมหใบ ใบ ประกอบมใบยอย 2-4 ค แกนกลางใบบวมทขอ ตดเวยนสลบ ดอก สมบรณเพศ สมมาตรดานขาง กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ กลบดอกแยกจากกน ตดตรงขามกบเกสรเพศผ รงไขตดเหนอวงกลบม 1 ชอง ไขออนมจำนวนมาก ตดทผนงโดยรอบรงไข ผล เปนแบบแหงแตก รปยาวแคบเมลดมปก

ลกษณะเดนของวงศไมตน ใบประกอบ ผลเปนแบบแกแตก รปยาวแคบ เมลดมปก

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางBignoniaceae – ใบตดตรงขาม ดอกมกลบดอกเชอมCapparaceae – ใบไมพบเปนใบประกอบLeguminosae – มหใบ มพลาเซนตาเดยว

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยม 1 ชนด

• มะรม Moringa oleifera Lam.

ประโยชนใบออนและฝกกนเปนอาหาร รากและ

เปลอก เปนสมนไพร ผลและเมลดใชกรองนำใหบรสทธ

มะรมMoringa oleifera Lam.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 65

วงศเอยบวย MYRICACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมพม หรอไมตนขนาดเลก ไมมหใบ ใบ เดยว ตดเวยนสลบ ขอบใบจกซฟนเสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก แยกเพศ ไมมกลบเลยงและกลบดอก เกสรเพศผม 2-4 อน รงไขตดเหนอวงกลบ ม 1 ชอง ไขออนตดทฐานของรงไขยอดเกสรเพศเมยเปน 2 ตม ผล มเมลดเดยวแขง ผวมขน

ลกษณะเดนของวงศพชมกลนหอม มตอมเปนจด ผลมขน

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางAquifoliaceae – มกลบเลยงและกลบดอก รงไขม 3 ชอง หรอมากกวานน

ไมมกานเกสรเพศเมย

การกระจายพนธในซกโลกเหนอ มสกล Myrica สกลเดยวท กระจายลงมาในซกโลกใต

ประเทศไทยม 1 ชนด• เอยบวย หรอสมสา Myrica esculenta Buch.-Ham.

ประโยชนในเอเซยตะวนออกเฉยงใตปลกเปนพชกนผล

สมสาMyrica esculenta Buch.-Ham.

66 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศบานเยน NYCTAGINACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลก ไมพม หรอไมตน ไมมหใบ ใบ เดยว ตดกงตรงขาม ขอบเรยบ ดอกสมบรณเพศ สมมาตรตามรศม กลบรวมเปนรปทอ รงไขตดเหนอวงกลบ ม 1 ชองไขออนตดตงตรง ผล เปนแบบผลแหงเมลดลอน

ลกษณะเดนของวงศมกมใบประดบคลายใบมสสรรสวยงามรองรบดอกแตละดอก ลำตนมหนาม

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางRubiaceae – มหใบ ดอกมทงกลบเลยงและกลบดอก รงไขตดใตวงกลบVerbenaceae – ดอกมทงกลบเลยงและกลบดอก

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยมหลายชนด ทเปนไมประดบ เชน• เฟองฟา Bougainvillea spectabilis Willd.• บานเยน Mirabilis jalapa L.• แสงจนทร Pisonia grandis R. Br.

บานเยนMirabilis jalapa L. สกล Boerhavia

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 67

วงศคางคาก NYSSACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ไมมหใบ ใบ เดยว ตดเวยนสลบ ขอบเรยบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก ออกเปนกลม ดอกแยกเพศ สมมาตรตามรศมกลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ กลบดอกแยกจากกน เกสรเพศผม 8 อนตดเปน 2 วง วงในมกจะเปนหมน มจานฐานดอกอยระหวางเกสรเพศผ รงไขตดใตวงกลบ ม 1 ชอง ไขออน 1 หนวย หอยลง ผล มเมลดเดยวแขง

ลกษณะเดนของวงศไมตน ใบเดยว ดอกออกเปนกลม ผลเมลดเดยวแขง

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางCornaceae – ใบมกตดแบบตรงขาม ชอดอกไมเปนกลมAraliaceae – ใบมกเปนใบประกอบ โคนใบแผออกเปนกาบหม พชมกลนหอม

การกระจายพนธพชวงศนมสกลเดยวคอ Nyssa ในประเทศไทยม 1 ชนด• คางคาก Nyssa javanica (Blume) Wangerin ไมตน พบตามปาดบทตำและ

ปาดบเขา ผลกนได แตมกมตมทเกดจากแมลง

คางคากNyssa javanica (Blume) Wangerin

68 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศกระแจะ OCHNACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตนขนาดเลก มหใบ ใบ เดยว ตดเวยนสลบ ขนเกลยง ขอบใบจกซฟน ดอกสมบรณเพศ สมมาตรตามรศม สเดนชด กลบเลยงม 5 กลบ ตดแนน บดเวยนกานเกสรเพศเมยออกเยองจากปลายของรงไข ผล มเนอเมลดแขง

ลกษณะเดนของวงศไมต น ใบเด ยว ดอกมสเด นชด กลบเล ยงใหญและมสแดงเม อเปนผล

เกสรเพศผสวนมากพบตงแต 10 ขนไป ผลเมอแกสดำ หรอมวงเขม

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยม 4 สกล• สกล Gomphia ไมพม ไมตน พบในปาดบชนทตำ มเสนเรยบขอบใบสองเสน ม

1 ชนด คอ หางกวางผ Gomphia serrata (Gaertn.) Kanis• สกล Ochna ไมตน พบในปาทตำ และปาดบเขา มชนดเดยวคอ ตาลเหลอง

กระแจ หรอชางนาว Ochna integerrima (Lour.) Merr.

มกกเมาสOchna kirkii Oliv.

มกกเมาสOchna kirkii Oliv.

ชางนาวOchna integerrima (Lour.) Merr.

ชางนาวOchna integerrima (Lour.) Merr.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 69

วงศผกหวาน OPILIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมพม ไมตน หรอไมเลอย ไมมหใบ ใบ เดยว ตดเวยนสลบ ขอบใบเรยบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก ออกเปนชอ สมมาตรตามรศมมกลบรวมวงเดยว โคนกลบมกเชอมตดกน เกสรเพศผมจำนวนเทากบกลบรวมและตดตรงขามกบกลบรวม มจานฐานดอก รงไขตดเหนอวงกลบ ม 1 ชอง ไขออนม1 หนวย ตดหอยลง ผล มเนอเมลดเดยวแขง

ลกษณะเดนของวงศใบเมอแหงสเขยวมะกอก ผวใบมตมเลก ๆ ดอกสมบรณเพศ กลบรวมแยกจากกน

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางOlacaceae – มทงกลบเลยงและกลบดอก กลบเลยงตดแนน และมกเจรญใหญ

ขนเมอเปนผล มไขออนมากกวา 1Santalaceae – รงไขตดใตวงกลบ

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยม 5 สกล 7 ชนด• ผกหวาน Melientha suavis Pierre subsp. suavis ไมตนขนาดเลก

ดอกออกตามลำตน ใบกนได• ผกหวานเมา Urobotrya siamensis Hiepko ไมพม มกพบบนเขาหนปน

ใชเปนสมนไพร• นางจม Cansjera rheedei J. F. Gmel. ไมเลอย ลำตนมหนาม ผลสสม

พบตามปาผลดใบ

ผกหวานเมาUrobotrya siamensis Hiepko ผลของพชวงศผกหวาน

70 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศนำใจใคร OLACACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ไมพม หรอไมเลอย ไมมหใบ ใบ เดยว ตดเวยนสลบ ขอบเรยบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก หรอออกจากจดเดยวกนทโคนใบ ดอกสมบรณเพศ สมมาตรตามรศม กลบเล ยงและกลบดอกมอยางละ 4-6 กลบกลบเลยงเชอมตดกน กลบดอกแยกจากกน เรยงจรดกน มกมขนดานใน เกสรเพศผม2 เทาของกลบดอก ตดตรงขามกบกลบดอก รงไขมกตดใตวงกลบ ม 3-5 ชอง หรอ 1ชองเนองจากผนงกนไมสมบรณ ไขออนหอยลง ผล มเมลดเดยวแขง มกลอมรอบดวยกลบเลยงทขยายใหญขน

ลกษณะเดนของวงศใบเดยว ตดเวยนสลบ กลบดอกแยกจากกน เกสรเพศผม 2 เทาของกลบดอก

รงไขตดใตวงกลบ ผลมเมลดเดยวแขง ลอมรอบดวยกลบเลยง

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางOpiliaceae – เกสรเพศผมจำนวนเทากบกลบรวม ไมมกลบเลยง รงไขตดเหนอ

วงกลบ ม 1 ชองSantalaceae – ไมมกลบดอก รงไขตดใตวงกลบ ไขออนตดทฐานรงไข

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยมอยประมาณ 3 สกล 7 ชนด เชน• นำใจใคร Olax psittacorum (Willd.) Vahl ไมเลอย• กระเทยมตน Scorodocarpus borneensis Becc. ไมตน เมอขยสวนของพช

จะมกลนกระเทยม พบตามปาดบทตำ• พทราทะเล Ximenia americana L. ไมพม มหนาม กลบดอกมหนวดดานใน

พบตามปาชายหาด• ผกรด Erythropalum scandens Blume ไมเล อย เล อยโดยใชมอเกาะ

เสนใบออกจากจดเดยวกนทโคนใบ

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 71

นำใจใครOlax psittacorum (Willd.) Vahl

นำใจใครOlax psittacorum (Willd.) Vahl

72 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศกระทบยอด OXALIDACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลก ไมพ ม หรอไมตน ไมมหใบ ใบ ประกอบ ตดเวยนสลบ ดอกสมมาตรตามรศม กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ กลบดอกแยกจากกนเกสรเพศผม 10 อน กานชเกสรเพศผโคนเชอมตดกน รงไขตดเหนอวงกลบ ม 5 ชองกานเกสรเพศเมยม 5 อน ผล เปนแบบผลแหงแตก เมลดมเนอ

ลกษณะเดนของวงศไมลมลก มหวใตดน ใบประกอบ มกจะหบเมอถกสมผส เกสรเพศผเชอมตดกน

ผลมรสเปรยว

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางConnaraceae – รงไขม 1 ชองLinaceae – ใบเดยว พวกทเปนไมเลอยจะมหนามเปนตะขอ

การกระจายพนธในเขตรอนทวไป ในประเทศไทยม 3 สกล 8 ชนด เชน• สกล Averrhoa ไดแก มะเฟอง Averrhoa carambola L. และ ตะลงปลง Averrhoa

bilimbi L. ทงสองชนดนผลกนได• สกล Biophytum กระทบยอด Biophytum sensitivum (L.) DC. เปนไมลมลก

มหวใตดน

กระทบยอดBiophytum sensitivum (L.) DC.

ตะลงปลงAverrhoa bilimbi L.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 73

วงศสมตน PITTOSPORACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมพม หรอไมตนขนาดเลก ไมมหใบ ใบ เดยว ตดเวยนสลบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก ออกเปนชอ ดอกสมบรณเพศสมมาตรตามรศม กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ เรยงซอนเหลอมกนมกแยกจากกน กานชอบเรณตดกบอบเรณท โคน ผล เปนแบบผลแหงแตกมเกสรเพศเมย 2 อน เมลดจำนวนมาก มเนอเหนยว

ลกษณะเดนของวงศพชมกลนหอม ใบดกหนาแนนทยอด ขอบเรยบ เปนไมพมมหนาม

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางGoodeniaceae – ดอกสมมาตรดานขาง กลบเลยงและกลบดอกเชอมตดกน

การกระจายพนธในเขตโลกเกา สวนมากพบในเขตรอน ในประเทศไทยม 1 สกล ประมาณ 5 ชนด

เชน• ผกไผตน Pittosporum nepaulense

(DC.) Rehd. & Wilson ไมพม พบในปาดบทตำถงปาดบเขา ผลสสดตดกนกบเมลดสดำเปนอาหารของนกบางชนด

ผกไผตนPittosporum nepaulense (DC.) Rehd. &Wilson

74 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศตางไกปา POLYGALACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลก ไมพม หรอไมเลอย ไมมหใบ ใบ เดยว ตดเวยนสลบ ขอบเรยบ ดานลางมตอมกระจายทวไป ดอก ออกเปนชอเชงหลน ดอกยอยมกาน ดอกสมบรณเพศสมมาตรดานขาง กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ เกสรเพศผม 4-8 อนกานเกสรเพศผ เช อมตดกน หรอแยกกน กานเกสรเพศผ ตดกบอบเรณท โคนรงไขต ดเหนอวงกลบ รงไข ม 2 ชอง ไขอ อนม 1 หนวยตอหน งช อง ผลเปนแบบผลแหงแตก มปก หรอแบบมเนอหลายเมลด

ลกษณะเดนของวงศพชไมมเนอไม ดอกสสด กลบเลยงและกลบดอกดดแปลงไปคลายกบรปเรอ

เมลดมเนอหม

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางLeguminosae (Papilionoideae) – ใบมกเปนใบประกอบ มหใบ รงไขม 1 ชอง

รงไขมกานTrigoniaceae – ใบมขนปกคลมสขาวดานลาง ผลม 3 ปก

การกระจายพนธทวโลก โดยเฉพาะในเขตรอน ในประเทศไทยม 5 สกล 36 ชนด• สกล Polygala ไมพม ไมลมลก พบบางทเปนไมเลอย พบในปาดบและทโลง

เชน ตางไกปา Polygala arillata Buch.-Ham. ex D. Don• สกล Xanthophyllum ไมพม หรอไมตน พบตามปาดบทตำ ใบเปลยนเปน

สเหลองเมอแหง ใชเนอไม เชน ชมแสง Xanthophyllum lanceatum (Miq.) J. J. Sm.• สกล Securidaca ไมเลอย มตอมทขอ ผลมปก ม 1 ชนด ไดแก ชองระอา

Securidaca inappendiculata Hassk.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 75

เนยมนกเขาSalomonia cantoniensis Lour.

Polygala umbonata Craib

ตางไกปาPolygala arillata Buch.-Ham. ex D. Don

คำเตยPolygala chinensis L.

76 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศเหมอดคน PROTEACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน เปนไมเน อแขง ไมมหใบ ใบ เด ยว ตดเวยนสลบ ดอก ออกเปนชอดอกสมบรณเพศ มกลบรวม 4 กลบ แยกจากกน เกสรเพศผม 4 อน ตดบนกลบรวมรงไขม กตดเหนอวงกลบ ม 1 ชอง กานเกสรเพศเมยยาวและตดแนน ผลเมลดเดยวแขง หรอแบบผลแหงแตก

ลกษณะเดนของวงศไมตน เนอไมมเสนรศมกวาง ใบตดเวยนสลบ ขอบใบเรยบ มกจะเปลยนเปน

สเหลองเมอแหง กานใบหนาทโคน ชอดอกเปนแบบชอเชงหลน ดอกยอยมกานดอกสมบรณเพศ ผลเมลดเดยวแขง หรอเปนแบบผลแหงแตก

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางLoranthaceae – ไมพมเบยน ใบตดตรงขาม รงไขตดใตวงกลบAralidiaceae – สกล Aralidium มกจะสบสนกบ สกล Heliciopsis ทมกานใบ

โอบรอบกง และผลมเนอหลายเมลด

การกระจายพนธทวไป โดยเฉพาะในซกโลกใต ในประเทศไทยม 4 สกล• สกล Grevillea ไมพม ไมตน ใบจกเปนพรปขนนกละเอยด พบในปาเขตลมมรสม• สกล Helicia ไมตน พบตามปาดบทตำ และปาดบเขา• สกล Heliciopsis ใบออนมขนาดใหญ จกลกแบบขนนก ผลชนกลางเปนเสนใย• สกล Macadamia ไมตน ใบตดเปนวงรอบขอ มยางสแดง พบตามปาดบทตำ

และปาดบเขาสงระดบปานกลาง

ประโยชนสกล Grevillea มศกยภาพเปนไมประดบ ผลของ Macadamia ternifolia F. Muell.

รบประทานได

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 77

เหมอดคนตวผHelicia nilagirica Bedd.

เหมอดคนตวผHelicia nilagirica Bedd.

สนอนเดยGrevillea robusta Cunn. ex R. Br.

สนอนเดยGrevillea robusta Cunn. ex R. Br.

แมกคาดาเมยMacadamia ternifolia F. Muell.

78 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศพทรา RHAMNACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ไมพม ไมพมรอเลอย หใบมขนาดเลก ใบ เดยว ตดสลบระนาบเดยวกนขอบใบจกซ ฟนแกมฟนเล อย เสนใบออกจากจดเดยวกนท โคน เสนแขนงใบเปนแบบขนบนได ดอก สมบรณเพศ สมมาตรตามรศม กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ กลบแยกจากกน เกสรเพศผ ม 4-5 อน ขนาดเทากนตดตรงขามกบกลบดอก มจานฐานดอกอยระหวางเกสรเพศผ รงไขตดใตวงกลบไขออนตดทฐานรงไข ผล เมลดเดยวแขง

ลกษณะเดนของวงศไมตน ไมพม และไมพมรอเลอย ใบมหใบ กลบดอกมกานกลบ ไขออนตดทฐาน

รงไข ผลเมลดเดยวแขง

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางCelastraceae – ใบมกตดตรงขาม เกสรเพศผตดตรงขามกบกลบดอกEuphorbiaceae – ดอกแยกเพศ เกสรเพศผไมตดตรงขามกบกลบดอก ไขออน

ตดทปลายรงไข

การกระจายพนธทวไปในเขตรอนและเขตอบอนทวโลก ในประเทศไทยม 7 สกล 30 ชนด เชน• สกล Colubrina ไมเล อย พบตามปาเดมและปาร นในทตำ เชน คนทรง

Colubrina asiatica L. ex Brongn.• สกล Gouania ไมเลอย มมอเกาะตามงามใบ เชน นำดบไฟ Gouania javanica

Miq. ผลมปก 3 ปก• สกล Ventilago มหนามเปนตะขอ ผลมปกลอมรอบ เชน รางแดง Ventilago

denticulata Willd.• สกล Ziziphus ไมพ ม หรอไมเล อย

มหนาม พบตามปาเดมและปารน ปาหญามชนดท ผลกนไดค อ พทรา Ziziphusmauritiana Lam.

สกล Ziziphus

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 79

พทราZiziphus mauritiana Lam.

คนทรงColubrina asiatica L. ex Brongn.

เลบเหยยวZiziphus oenoplia (L.) Mill. var. oenoplia

80 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศเขม RUBIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ไมพม ไมลมลก หรอไมเลอย มหใบรวมระหวางโคนกานใบ ใบ เดยวตดตรงขาม แตละค ต งฉากกน บางคร งพบออกเปนกระจกท ข อเดยวกนบางครงใบหนงทขอจะลดรปไป ดอก สมบรณเพศ สมมาตรตามรศม กลบดอกม 4หรอ 5 กลบ กลบดอกโคนเชอมตดกนเปนหลอด ปลายจกเปนพ เกสรเพศผเปน 2 คตดสลบกบพกลบดอก รงไขตดใตวงกลบ รงไขม 2 ชอง ไขออนตดรอบแกน ผลเปนแบบแหงแตก ผลมเนอหลายเมลด หรอผลเมลดเดยวแขง

ลกษณะเดนของวงศไมพม หรอไมลมลก ใบตดตรงขาม มหใบรวมระหวางโคนกานใบ กลบดอกเชอม

ตดกน ปลายม 4-5 แฉก ใบมกมผลกรปเขม

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางCaprifoliaceae – ไมมหใบLoganiaceae – ใบไมมผลกรปเขม และรงไขตดเหนอวงกลบRhizophoraceae – กลบดอกแยกจากกน

การกระจายพนธพบทวไปในเขตรอน ในประเทศไทยมประมาณ 100 สกล 600 ชนด• สกล Argostemma ใบออกเปนคทขอเดยวกนมกจะไมเทากน ดอกจะคลายกบ

ดอกมะเขอ• สกล Gardenia ไมพม หรอไมตนขนาดเลก พบในปาดบชนทตำ• สกล Hedyotis ไมลมลกและไมพม พบในปาดบชนทตำ หรอปาดบเขาตำ

และททโดนบกรก• สกล Hydnophytum ไมองอาศยทมลำตนกลวงเปนทอาศยของมด• สกล Ixora ไมพม หรอไมตนขนาดเลก พบในปาดบชนทตำ• สกล Mitragyna ไมตน พบในปาดบชนทตำ เชน กระทมนา Mitragyna

diversifolia (Wall. ex G. Don) Havil.• สกล Mussaenda ไมพม ไมพาดเลอย กลบเลยง 1 กลบใหญขนและบาน

สะดดตา พบในปาดบชนทตำ หรอปาดบเขาตำ ทงทเปนปาเดมหรอปารน• สกล Psychotria ไมพม ไมเลอย และไมตน พบในปาดบชนทตำ หรอปาดบเขาตำ• สกล Uncaria ไมเล อย โดยมตะขอเกาะ พบในปาดบชนทตำ ทงท เปน

ปาเดมหรอปารน

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 81

• สกล Urophyllum ไมพ ม หรอไมตนขนาดเลก พบในปาดบชนทตำและปาดบเขาตำ

ประโยชนเปนสมนไพร ไดแก สกล Cinchona, Mussaenda, Uncaria, Coffea ใชเปนสยอม

ไดแก สกล Morinda ใชเนอไม ไดแก สกล Anthocephalus (Neolamarckia), Naucleaเปนไมประดบ เชน สกล Gardenia, Ixora, Mussaenda

สกล Ixora

สกล ChassaliaยอยานMorinda umbellata L.

กระทมนาMitragyna diversifolia (Wall. ex G. Don) Havil.

หมกหมอRothmannia wittii (Craib) Bremek.

สกล Pavetta

82 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศสม RUTACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมพม หรอไมตน มกลนหอม มกเปนไมเนอแขง ไมมหใบ ใบ เดยว มจดใสบนใบ(บางครงเหนไมชด) ดอก ออกเปนชอ ดอกสมบรณเพศ หรอแยกเพศ สมมาตรตามรศมกลบเลยงและกลบดอกมอยาง 4 หรอ 5 กลบ แยกจากกน มจานดอก เกสรเพศผม 4หรอ 5 อน รงไขตดเหนอวงกลบ รงไขม 4 ชอง หรอมากกวานน ทปลายยอดเกสรเพศเมยเปนต ม ผล มผวหนาเปนมน มเน อหยาบ เปนแบบผลแหงแตกผลเมลดเดยวแขง หรอผลแบบสม

ลกษณะเดนของวงศไมพม หรอไมตน มกลนหอม ใบเดยว หรอใบประกอบ ใบมตอมนำมนเปนจดใส

กลบดอกสวนมากมสขาว ทจานฐานดอกมตอมนำหวาน รงไขจกเปนพลก 2-5 พ

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางBurseraceae – ไมมจดใสบนใบ พชมนำยางMeliaceae – อาจมจดใสทใบ แตเกสรเพศผเชอมตดกนเปนมดSimaroubaceae – ไมมจดใสทใบ เกสรเพศเมยแยกจากกน

การกระจายพนธ• สกล Acronychia ไมตน ไมพม พบในปาดบชนทตำและปาดบเขาตำ• สกล Citrus ไมพม ไมตนขนาดเลก ตามลำตนหรอกงมหนาม พบในปาดบชน

ทตำ มกนยมปลก• สกล Glycosmis ไมพม พบในปาดบชนทตำและเขาหนปน• สกล Melicope ไมตนขนาดเลก พบในปาดบชนทตำและปาดบเขาตำ มกพบใน

ปารนสอง• สกล Zanthoxylum ไมเลอย ไมตน ตามลำตนหรอกงมหนาม พบในปาดบชน

ทตำทเปนปารนสอง

ประโยชนผลกนได ไดแก สกล Aegle, Citrus, Fortunella, Limonia เปนสมนไพร ไดแก

สกล Ruta, Citrus, Clausena, Murraya, Zanthoxylum เปนไมประดบ ไดแก สกลMurraya, Skimmia ใชเนอไม ไดแก สกล Flindersia, Zanthoxylum

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 83

หสคณMicromelum minutum (G. Forst.) Wight & Arn.

สมมอCitrus medica L. var. sarcodactylis Swing.

เพยกระทงEuodia meliaefolia Benth.

สกล GlycosmisสสมClausena excavata Burm.f.

สมเขยวหวานCitrus reticulata Blanco

กะอวมAcronychia pedunculata (L.) Miq.

หสคณMicromelum minutum (G. Forst.) Wight & Arn.

84 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศละมด SAPOTACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน หรอไมพม มนำยางขาว อยางนอยกตองพบทสวนใดสวนหนงของพช ใบเดยว ตดเวยนสลบ ขอบเรยบ เนอหนามน ดอก สมบรณเพศ สมมาตรตามรศมกลบดอกเชอมตดกน รงไขตดเหนอวงกลบ ม 4 หรอ 5 ชอง แตละชองมไขออน 1 หนวยกานเกสรเพศเมยม 1 ผล ผวหนา ม 1-3 เมลด มนเปนเงามรอยแผลเปน

ลกษณะเดนของวงศไมตน ใบเดยว ตดเวยนสลบ มหใบ มขนปกคลมสทองถงสนำตาล ดอกออก

เปนชอแนนทงามใบ ดอกสมบรณเพศ เกสรเพศผทตดสลบกบกลบดอก จะเปนหมนมจานฐานดอก และมกจะตดกบรงไข เมลดมนเปนเงามรอยแผลเปนใหญ

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางEbenaceae – ไมมยางขาว เปลอกและใบแหง มกมสดำMyrsinaceae – ใบไมมจดดำและไมมหใบ

การกระจายพนธในเขตรอน ในประเทศไทยม 17 สกล• สกล Madhuca ไมตน มกลบเลยงเรยงเปน 2 แถว ๆ ละ 2 พบในปาทตำ

และปาดบเขา ทสงปานกลาง• สกล Palaquium ไมตน มกลบเลยงเรยงเปน 2 แถว ๆ ละ 3 พบในปาดบทตำ

และปาดบเขาทสงปานกลาง• สกล Planchonella ไมตน มกลบเลยง 5 กลบ หายากทเปนไมพม พบในปาทตำ• สกล Pouteria เมลดสวนทเปนมนมขนาดเลก• สกล Sarcosperma ไมตน ใบตดตรงขาม ชอดอกแตกกงกาน

ประโยชนพชในวงศนมหลายชนดทมเนอไมทด ไดแก สกล Palaquium, Planchonella,

Madhuca พวกทใชยางทเรยกวา gutta percha ไดแก สกล Palaquium ผลกนไดไดแก ละมดฝรง Manilkara zapota (L.) P. Royen ละมดไทย Manilkara kauki (L.)Dubard สตารแอปเปล Chrysophyllum cainito L. นอกจากนทเปนไมประดบ เชนพกล Mimosops elengi L.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 85

ละมดเขมรXantolis burmanica (Collett & Hemsl.) P. Royen

ละมดสดาMadhuca esculenta H. R. Fletcher

86 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศสนน SALICACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมพม หรอไมตน หใบเลก หรอไมม ใบ เดยว ตดเวยนสลบ ขอบใบจกซฟน ดอกออกเปนชอ ดอกแยกเพศ ดอกเพศผและดอกเพศเมยอยคนละตนกน ไมมกลบเลยงและกลบดอก เกสรเพศผม 2 อน หรอมากกวา รงไขตดเหนอวงกลบ ม 1 ชองมไขออนจำนวนมาก ตดทฐานรงไข ผล เปนผลแหงแตก เมลดมขน

ลกษณะเดนของวงศไมตน เปนพชโตเรว ใบเดยว ขอบใบจก ดอกแยกเพศ ดอกเพศผและดอกเพศเมย

อยคนละตนกน ผลเปนผลแหงแตก เมลดมขน

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางFagaceae – ผลมกาบรปถวยรองรบ

การกระจายพนธในซกโลกภาคเหนอ ในประเทศไทยมเฉพาะสกล Salix ม 2 ชนด ไดแก• หลว Salix babylonica L. เปนไมนำเขา มกปลกเปนแนวรวหรอกำแพง• สนน Salix tetrasperma Roxb. มกพบตามรมธารนำ

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 87

หลว Salix babylonica L.

สนน Salix tetrasperma Roxb.

88 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศอสดง SAXIFRAGACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลก ไมมหใบ ใบ เดยว หรอใบประกอบ ตดเวยนสลบ ขอบใบจกฟนเลอยหรอซฟน ดอก สมบรณเพศ สมมาตรตามรศม กลบเลยงและกลบดอกมอยางละ 5-10 กลบ ตดอยทขอบฐานรองดอก เกสรเพศผม 5-10 อน เกสรเพศเมยม 2 อนมจานฐานดอก รงไขตดกงใตวงกลบ กานเกสรเพศเมยม 2-5 อน ผล แหงแตกมหลายเมลด

ลกษณะเดนของวงศไมลมลก ขอบใบจก เกสรเพศเมยม 2 อน รงไขตดกงใตวงกลบ ผลแหงแตก

มหลายเมลด

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางCunoniaceae – มหใบ ใบตดตรงขามRosaceae – มหใบ รงไขตดเหนอวงกลบ

การกระจายพนธทวไป ในประเทศไทยม 3 สกล เชน• สกล Saxifraga ไมพม ดอกสขาว มจดสเขยวปนเหลอง หรอสมวง พบในปา

ดบเขาและปากงอลไพน ตามเขาหนปนปนอยกบพวกมอสส• สกล Astibile ไมลมลก ใบประกอบ ขอบใบจกฟนเลอย มเกสรเพศเมยแยก

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 89

อสดงAstilbe rivularis Buch.-Ham.

Saxifraga gemmipara Pers.

90 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศมณเฑยรทอง SCROPHULARIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมลมลก อายปเดยวหรอหลายป หรอไมพมขนาดเลก ลำตนมกเลอย ใบ เดยวตดเวยนสลบ หรอตรงขาม หรอตดเปนกลมทขอเดยวกน ขอบเรยบ หรอจกเปนพแบบขนนก ดอก สมบรณเพศ มกสมมาตรดานขาง ดอกเปนรปกระเปาปากเปดมพบนและพลาง เกสรเพศผม 4 อน สน 2 ยาว 2 มจานฐานดอก รงไขตดเหนอวงกลบม 2 ชอง กานเกสรเพศเมยม 1 อน ยอดเกสรเพศเมยเปนกอน หรอเปน 2 พไขออนมจำนวนมาก ตดตามแนวแกน ผล เปนแบบผลแหงแตก แตกตามรอยประสานหรอแตกระหวางพ มเมลดจำนวนมาก

ลกษณะเดนของวงศไมลมลก ใบเดยว ดอกสมบรณเพศ มกสมมาตรดานขาง ดอกเปนรปกระเปา

ปากเปด มพบนและพลาง เกสรเพศผม 4 อน สน 2 ยาว 2 รงไขตดเหนอวงกลบ

การกระจายพนธทวไป ในประเทศไทยม 30 สกล 106 ชนด เชน• สกล Limnopila สาหรายพงปลาชะโด หรอสาหรายฉตร Limnopila

heterophylla (Roxb.) Benth. เปนไมลมลกในนำ มสวนทชในอากาศ ดอกสมวงพบในนำกรอย ในบอและนาขาว

• สกล Lindenbergia หญาดบไฟ Lindenbergia philippensis (Cham.) Benth.ลำตนตรง แตกกงกานกระจาย มขน ดอกสเหลอง พบสองขางทาง บนหนในธารนำบนเขาหนปน

• สกล Pedicularis ชมพเชยงดาว Pedicularis siamensis Tsoongดอกสมวงเขม พบเปนพชเฉพาะถนบนดอยเชยงดาว

• สกล Torenia มณเฑยรทอง Torenia hirsutissima Bonati ดอกสเหลองแววมยรา Torenia violacea (Azaola ex Blanco) Pennell ดอกสขาวมสวนทเปนสมวงเขมทพดานขาง พบตามทงหญาชน ตามพนทราย หรอนำแฉะ เชนบนภกระดง ภหลวง ภเมยง

• สกล Wightia ชมพพาน หรอตมกาแดง Wightia speciosisima (D. Don) Merr.ดอกสชมพ เปนพชองอาศยบนไมใหญในปาดบเขา

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 91

ชมพพานWightia speciosisima (D. Don) Merr.

แววมยราTorenia fournieri Lindl. ex E. Fourn.

ชมพเชยงดาวPedicularis siamensis Tsoong

ผกนมหนCyrtandromoea grandiflora C. B. Clarke

92 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศมะกอกพราน STAPHYLEACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน หใบเชอมตดกนเวลารวงหลดจะทงรอยแผลเปนไวรอบกง ใบ ประกอบแบบขนนก มใบยอย 3-11 ใบ แกนกลางใบบวมพองทขอ ตดแบบตรงขามแตละคตงฉากกน ขอบจกซฟน มตอมเลก ๆ ทปลายของแกนกลางชอใบ ดอก สมบรณเพศสมมาตรตามรศม กลบเล ยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบ แยกจากกนเรยงซอนเหล อมกน มจานฐานดอก รงไขตดเหนอวงกลบ รงไขม 3 ชอง ผลมเมลดเดยวแขง

ลกษณะเดนของวงศไมตน หใบเชอมตดกนเวลารวงหลดจะทงรอยแผลเปนไวรอบกง ใบประกอบ

แบบขนนก ขอบจกซฟน มตอมเลก ๆ ทปลายของแกนกลางชอใบ ผลมเมลดเดยวแขง

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางEuphorbiaceae – สกล Bischofia ใบตดเวยนสลบCaprifoliaceae – สกล Sambucus กลบดอกเชอมตดกน รงไขตดใตวงกลบCunoniaceae – เกสรเพศผตดเปนสองแถว รงไขม 2 ชอง

การกระจายพนธในซกโลกเหนอ ในประเทศไทยม 1 สกล• สกล Turpinia ไมตน พบในปาดบทตำ และปาดบเขา ไดแก มะกอกพราน

Turpinia pomifera (Roxb.) DC. มวงกอม Turpinia cochinchinensis (Lour.) Merr.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 93

มะกอกพรานTurpinia pomifera (Roxb.) DC.

94 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศกำยาน STYRACACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ไมมหใบ ใบ เดยว ตดสลบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก สมบรณเพศ สมมาตรตามรศม ไมมจานฐานดอก รงไขตดเหนอวงกลบ รงไขม 3-5 ชอง ผล เปนแบบผลแหงแตก มเมลดเดยว

ลกษณะเดนของวงศมขนรปดาว ใบดานลางมสออกขาว กลบดอกเปนรปทอ ปลายจกเปน 4-7 แฉก

เกสรเพศผมจำนวนเทาหรอเปนสองเทาของกลบดอก เชอมตดกบทอกลบดอก

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางSymplocaceae – ไมมขนรปดาว เกสรเพศผมจำนวนมาก รงไขตดใตวงกลบ

การกระจายพนธพบในซกโลกเหนอ ในประเทศไทยม 1 สกล• สกล Styrax พบในปาดบชนทตำ

ประโยชนสกล Styrax บางชนดมยางทมกลนหอม ปลกเปนพชกสกรรม

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 95

เอนอาขาวStyrax rugosus Kurz

กำยานStyrax benzoides Craib

96 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศเหมอด SYMPLOCACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมพม หรอไมตนขนาดใหญ เปนไมเนอแขง ไมมหใบ ใบ เดยว เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก สมบรณเพศ สมมาตรตามรศมกลบเลยงและกลบดอกเชอมตดกน สวนมากมกทโคน เกสรเพศผมจำนวนมากเชอมตดกนเปนทอ รงไขตดใตวงกลบ ไขออนม 2-4 หนวยในแตละชองของรงไขโดยตดหอยแขวน ผล มเนอเมลดแขง ม 2-5 ชอง

ลกษณะเดนของวงศใบตดเวยนสลบ ขอบใบจกซฟน เมอแหงสเขยวออกเหลอง เสนกลางใบจมดานบน

ดอกสมบรณเพศ เกสรเพศผมจำนวนมากเชอมตดกนเปนทอ แตละดอกมใบประดบรองรบ 1 ใบและมใบประดบยอย 2 ใบ ผนงผลชนในมลายสลก

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางAlangiaceae – กลบดอกแยก มไขออน 1 หนวยตอ 1 ชองของรงไข ผลมเนอ

หลายเมลดEbenaceae – ขอบใบเรยบ รงไขตดเหนอวงกลบ ผลมเนอหลายเมลดRosaceae – มหใบTheaceae – พลาเซนตาเปนแบบตดรอบแกนรวม ผลมเน อหลายเมลด

หรอแบบแหงแตก

การกระจายพนธในเขตรอน มสกลเดยว• สกล Symplocos เชน เหมอดหอม Symplocos racemosa Roxb.

เหมอดลกใหญ Symplocos henschelii (Moritzi) Benth. ex C. B. Clarke var.henschelii เหมอดยอดเกลยง Symplocos hookeri C. B. Clarke

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 97

เหมอดหอมSymplocos racemosa Roxb.

เหมอดยอดเกลยงSymplocos hookeri C. B. Clarke

98 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

วงศมะยมหน SABIACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ไมมหใบ ใบ ประกอบ บวมพองทขอ ใบยอยตดตรงขาม ตดเวยนสลบขอบเรยบ เสนใบออกจากสองขางของเสนกลางใบแบบขนนก ดอก สมบรณเพศสมมาตรตามรศม มกลบเลยงและกลบดอกอยางละ 5 กลบ เกสรเพศผตดตรงขามกบกลบดอก และท งค น ต ดตรงขามกบกลบเล ยง กลบเล ยงและกลบดอกซอนเหลอมกน คอนขางแยกจากกน มจานฐานดอก เกสรเพศผม 3-5 อน บางทพบเกสรเพศผเปนหมน รงไขตดเหนอวงกลบ กานเกสรเพศเมยตดเยองศนยกลางของรงไข รงไขม 2 ชอง ผล มเนอ มสนตามยาว มหลายเมลด

ลกษณะเดนของวงศไมตน ใบประกอบมใบยอยตดตรงขาม เกสรเพศผตดตรงขามกบกลบดอก

รงไขตดเหนอวงกลบ

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางAnacardiaceae – มยางเมอถกอากาศเปนสดำ เกสรเพศผไมตดตรงขาม

กบกลบดอกBurseraceae – มยาง ดอกแยกเพศ เกสร เพศผไมตดตรงขามกบกลบดอก

Menispermaceae – ใบมเสนใบออกจากจดเดยวกนทโคนใบ ดอกแยกเพศ

Sapindaceae – ใบประกอบมใบยอยตดสลบ ดอกมกแยกเพศ เกสรเพศผ ไมตดตรงขามกบกลบดอก

การกระจายพนธพบในเขตรอนของทวปเอเซยและอเมรกา

ในประเทศไทยม 2 สกล 5 ชนด เชน• สกล Meliosma ไมตน ใบเปนใบประกอบ

เชน มะยมหน Meliosma pinnata Walp.พบในปาดบทตำถงปาดบเขา

มะยมหนMeliosma pinnata Walp.

ลกษณะประจำวงศพรรณไม 99

วงศใบพาย VIOLACEAEลกษณะประจำวงศ

ไมตน ไมพม และไมลมลก มหใบ ใบ เดยว ตดเวยนสลบ ขอบใบจกซฟน ดอกสมบรณเพศ สมมาตรดานขาง กลบเล ยงและกลบดอกมอยางละ 5 กลบกลบเลยงและกลบดอกแยกจากกน กานเกสรเพศผเชอมตดกนโดยมเนอเยอเชอมเปนรยางค ผล เปนแบบผลแหงแตก แตกเปน 3 เสยง

ลกษณะเดนของวงศพชลมลกอายหลายป ดอกสมมาตรดานขาง กลบดอกและอบเรณมจงอย

เกสรเพศผเชอมตดกนโดยมเนอเยอเชอมเปนรยางค

วงศใกลเคยง – ลกษณะทแตกตางEuphorbiaceae – ดอกแยกเพศ พลาเซนตาไมตดตามแนวแกนFlacourtiaceae – เกสรเพศผมจำนวนมาก ผลไมคอยพบเปนผลแหงแตก

การกระจายพนธทวไป ในประเทศไทยมประมาณ 3 สกล 17 ชนด• สกล Rinorea พบในเขตรอน เชน เงาะปา Rinorea arguifera (Lour.) Kuntze

ไมพม หรอไมตน มรอยแผลเปนของหใบชดเจน ผลมรยางคคลายมอสส พบตามปาดบทตำ

• สกล Viola พบทวไป เชน ใบพาย Viola betonicifolia Sm. ไมลมลกตามพนดนพบตามปาดบเขาและเขตอลไพน บางชนดนำเขามาปลกเปนไมประดบ เชน ผเสอViola tricolor L.

ผเสอViola tricolor L.

วาสกรViola pilosa Blume

ภาคผนวกลกษณะโครงสรางภายนอกของพช

102 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

ราก (root)

ลำตน (stem)

ใบเลยง (cotyledons)

เปลอกหมเมลด (seed coat)

รากแกว (tap root)

รากแขนง (lateral root)

รากพเศษ (adventitious root)

รากคำจน (prop root) รากหายใจ (pneumatophore)

รากเกาะ (climbing root) รากสะสมอาหาร (storage root)

104 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

รปรางใบ (leaf shape)

รปลมแคบ รปเขม รปแถบ รปขอบขนาน (subulate) (acicular) (linear) (oblong)

รปใบหอก รปใบหอกกลบ รปร รปไข (lanceolate) (oblanceolate) (elliptic) (ovate)

รปไขกลบ รปสามเหลยม รปสเหลยมขาวหลามตด รปไต (obovate) (deltoid) (rhomboid) (reniform)

รปวงกลม รปหวใจ รปเคยว รปชอน (orbicular) (cordate) (falcate) (spathulate)

106 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

การเรยงใบ (phyllotaxy)

เรยงสลบ (alternate) เรยงสลบระนาบเดยว (distichous) เรยงตรงขาม (opposite)

เรยงตรงขามสลบตงฉาก (decussate) เรยงเปนกระจก (fasciculate) เรยงวงรอบ (whorl)

สงปกคลม (indumentum)

ขนสนนม (pubescent) ขนกำมะหย (velutinous) ขนสนหนานม (tomentose)

ขนหยาบแขง (hirsute) ขนรปดาว (stellate)

108 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

สมมาตรของดอก (symmetry of flower)

ดอกสมมาตรตามรศม ดอกสมมาตรดานขาง (actimomorphic หรอ regular flower) (zygomorphic หรอ irregular flower)

กลบดอกแยกจากกน (polypetalous)standard

wings

keel

รปดอกถว (papilionaceous flower)

รปวงลอ (rotate) รปดอกเขม (salverform) รปกรวย รปแตร หรอรปลำโพง (funnelform)

รประฆง รปคนโท หรอ รปโถ รปหลอด หรอ ทอ รปปากเปด (campanulate) (urceolate) (tubular) (bilabiate)

110 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

การตดของกานชอบเรณกบอบเรณ

กานชอบเรณตดทโคนอบเรณ กานชอบเรณตดทดานหลงอบเรณ กานชอบเรณตดทกงกลางอบเรณ (basifixed) (dorsifixed) (versatile)

การเปดของอบเรณ

อบเรณเปดเปนร อบเรณเปดมลน (anther with poricidal dehiscence) (anther with valvate dehiscence)

การเรยงของเกสรเพศผ

เกสรเพศผตดสลบกบกลบดอก เกสรเพศผตดตรงขามกลบดอก เกสรเพศผตดบนกลบดอก (alternate petal) (opposite petal) (epipetalous)

112 ลกษณะประจำวงศพรรณไม

ผลสด (fleshy fruit)

ผลเมลดแขง ผลมเนอหลายเมลด ผลแบบสม (drupe) (berry) (hesperidium)

ผลแบบแตง ผลแบบแอปเปล (pepo หรอ gourd) (pome)

ผลแหง (dry fruit)

ผลแตกสองครง ฝกแตกแนวเดยว ฝกแบบถว ฝกแบบผลผกกาด (schizocarp) (follicle) (legume) (silique)

ผลแหงเมลดลอน ผลธญพช ผลปกเดยว ผลเปลอกแขง (achene) (caryopsis หรอ grain) (samara) (nut)

ทปรกษา ศ.ดร. ธวชชย สนตสขนางลนา ผพฒนพงศ

คณะผจดทำ เรอง ดร.กองกานดา ชยามฤต

ภาพประกอบ ดร.กองกานดา ชยามฤต นางสาวกลยา ภทรหรญกนกดร.ราชนย ภมา นายฉตรชย เงนแสงสรวยดร.สมราน สดด นางสาวนนทวรรณ สปนตดร.วรดลย แจมจำรญ นายมนตร ธนรส

ประสานงาน นางสาวกลยา ภทรหรญกนก

จดทำตนฉบบและรปเลม นางสาวธญปวร ภาษตภรมย

ออกแบบปก นายปรชา การะเกต

จดทำโดย กลมพฤกษศาสตรปาไม สำนกวจยการอนรกษปาไมและพนธพชกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพชภายใตโครงการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพดานปาไมและสตวปาแบบบรณาการ เพอการอนรกษและพฒนาการใชประโยชนอยางยงยนโครงการยอยท 1: โครงการศกษาความหลากหลายของพรรณพชทพบในประเทศไทย เพอประเมนสถานภาพและศกยภาพในการอนรกษและการใชประโยชนอยางยงยน

พมพครงท 1 จำนวนพมพ 1,500 เลม สำหรบเผยแพร หามจำหนายสงวนลขสทธ พ.ศ. 2548ISBN: 974-415-175-7

พมพท : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จำกด